Mikoajewska Mahabharata

Ksiga XII Santi Parva

cz 2 i 3

Mahabharata
opowiada

Barbara Mikoajewska
Ksiga XII, Santi Parva, cz 2 i 3
Mokszadharma Parva O drodze do Wyzwolenia
(w pidziesiciu czterech opowieciach)

Napisane na podstawie
Mahbharta, 12. Santi Parva, parts 2 and 3
w angielskim tumaczeniu z sanskrytu Kisari Mohan Ganguli,
http://www.sacred-texts.com/hin/m06/index.htm

The Lintons Video Press

New Haven, CT, USA
2015

Copyright 2015 by Barbara Mikolajewska. All rights reserved.

Technical and editorial advisor: F. E. J. Linton.
e-mail inquiries: tlvpress @ yahoo.com
Printed in the United States of America.

History: Episode 144 first posted on the web in June 2012, with subsequent
episodes, updates and corrections added irregularly thereafter. Now at the
URL http://tlvp.net/~b.mikolajewska/booknook/Mahabharata/ .
First printed edition reflects status of Internet edition as of March 2015.
The current printing incorporates corrections dating through 2015.10.05.
Look for further episodes, updates and corrections sporadically in the future.
Typography and page layout accomplished using Microsoft Word 2007.
Published in the United States in 2015 by
The Lintons Video Press
New Haven, CT
USA

ISBN-10: 1-929865-40-6
ISBN-13: 978-1-929865-40-6

Spis treci
Ksiga XII (Santi Parva), cz 2
Synopsis
Opowie 144: O ciece wiedzy i szukaniu Wyzwolenia
(mokszy)
Opowie 145: O nagym olnieniu
Opowie 146: O piciu wielkich elementach (mahabhuta), yciu i Duszy
Opowie 147: O stworzeniu ywych istot przez Brahm i
wprowadzeniu w ruch koa istnienia poruszanego przez
prawo karmy
Opowie 148: O naturze materialnej Prakriti dziaajcej
poprzez zmysy, umys, rozumienie i wcielonej duszy
Opowie 149: O ciece recytatora i jej owocach
Opowie 150: O wiedzy duchowej osiganej dziki
jodze prowadzcej do Wyzwolenia
Opowie 151: O stanie umysu prowadzcym do
poznania Brahmana
Opowie 152: O KrysznieNajwyszej Osobie i
Twrczej Zasadzie wszechwiata
Opowie 153: O uwalnianiu si od uudy egowiadomoci (ahamkara)
Opowie 154: O tym, co trzeba wiedzie o Brahmanie,
Puruszy, Prakriti i potdze jogi
Opowie 155: O odrbnoci (dualizmie) ciaa i duszy i
naturze Wyzwolenia
Opowie 156: O tym, jak wiedza i samo-kontrola
pomagaj w zachowaniu spokoju umysu pomimo
nieszczcia
Opowie 157: O zmiennoci tego wiata, oznakach
pomylnoci i niepomylnoci i najwyszej ciece
prawoci
Opowie 158: O cyklicznoci w historii wszechwiata
Opowie 159: O rzece Czasu i tratwie wiedzy
zbudowanej z Wed i jogi
Opowie 160: O charakterze poznania (wiedzy), ktre
prowadzi do Wyzwolenia
Opowie 161: O zdobywaniu Wyzwolenia bez amania
wedyjskich nakazw dziaania

strona 9
11
28
39
54

67
79
91
108
117
126
140
154
160

173

190
208
218
229
242

Opowie 162: O odkrywaniu duszy wrd procesw

mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem
(adhjatma)
Opowie 163: O przekraczaniu wiata zmysw i
przedmiotw stworzonego przez Prakriti
Opowie 164: O narodzinach mierci i jej
sprawiedliwoci
Opowie 165: O wtpliwociach Judhiszthiry, co do
tego, czym si kierowa, aby nie zej ze cieki
prawoci
Opowie 166: O nonviolence jako najwyszej i
uniwersalnej ciece prawoci
Opowie 167: O postpowaniu w sytuacji, gdy okrutny
akt jest zarwno nakazany jak i zakazany
Opowie 168: O dyskusji Kapili z Sjumaramim na
temat cieki wiedzy i dziaania w wietle wedyjskich
nakazw
Opowie 169: O prawoci jako najwikszym darze od
bogw
Opowie 170: O drodze jednostki do grzechu, prawoci,
wyrzeczenia i Wyzwolenia
Opowie 171: O tym, jak asura Wrtra osign
Wyzwolenie
Opowie 172: O walce Indry z Wrtr i narodzinach
Gorczki z przeraliwej energii iwy
Opowie 173: O tym, jak Daksza uciszy gniew iwy
wymieniajc jego tysic osiem imion i uratowa swj
rytua
Opowie 174: O duszy i jej powizaniu z ciaem i jego
atrybutami
Opowie 175: O Wyzwoleniu jako rodku obrony przed
nieszczciem i mierci
Opowie 176: O dobroczynnym charakterze prawoci
Opowie 177: O zbawiennym charakterze umartwie,
wiedzy i jogi
Opowie 178: O tym, jak bramin Uanas zyska imi
ukra
Opowie 179: O zaletach samo-kontroli i ujarzmiania
umysu
Opowie 180: O rnicy midzy sankhj i jog i potdze
jogi

257
267
278

284
291
305

317
335
342
353
366

376
394
400
410
419
436
439
443

Ksiga XII (Santi Parva), cz 3

Synopsis
Opowie 181: O doktrynie sankhji i jej potdze
Opowie 182: O rnicy midzy tym, co niezniszczalne
(akszara) i co zniszczalne (kszara)
Opowie 183: O Puruszy odkrywajcym sw
odmienno od Prakriti i jedno z Najwysz Dusz
Opowie 184: O tym jak Jadnawalkja naucza sankhji i
jogi krla Daiwarati
Opowie 185: O Brahmanie rezydujcym w
Niezamanifestowanym manifestujcym si w formie
wszechwiata
Opowie 186: O moliwoci Wyzwolenia w domowym
trybie ycia
Opowie 187: O narodzinach syna Wjasy uki i jego
drodze do Wyzwolenia
Opowie 188: O Narajanie, Biaej Wyspie i ofierze krla
Uparikary
Opowie 189: O tym, jak Narada poznaje Narajan w
jego manifestacjach, ale nie w jego wasnej naturze
Opowie 190: O rozporzdzeniach Narajany w
odniesieniu do religii dziaania (pravritti) i kontemplacji
(nivritti)
Opowie 191: O imionach Najwyszego Boga
Opowie 192: O zlewaniu si Agni (ognia) i Somy
(nektaru ycia) w jedn substancj przenikajc cay
wszechwiat
Opowie 193: O oddawaniu czci Narajanie i jego
wielbicielu Naradzie
Opowie 194: O Narajanie w formie z gow konia
Opowie 195: O religii oddania i jej historii od
najdawniejszych czasw
Opowie 196: O tym, czy Purusza jest jeden, czy te jest
ich wielu
Opowie 197: O tym, jak bramin Dharmaranja dziki
rozmowie z mdrym Nag odkrywa swoj drog do
Wyzwolenia

449
451
463
473
487
502

515
526
544
584
600

616
627

639
645
656
663
676

681

Dodatki

695

Aneks 2: Stwarzanie wszechwiata: Brahman, Purusza i

Prakriti
Aneks 3: Ewolucja Prakriti
Sowniczek Mahabharaty (ksiga XII, cz. 2 i 3)
Indeks imion

697
700
702
735

Ksiga XII

Santi Parva, cz 2
(w trzydziestu siedmiu opowieciach)

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

11

Synopsis
1. O filozofii Mokszadharmy; 2. O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji
do cieki dziaania; 3. O procesie stwarzania wiata, ewolucji Prakriti i stworzeniu
ywych istot przez Brahm; 4. O poznawaniu duszy w kontekcie procesw
mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem; 5. O charakterze procesw
poznawczych, wiedzy i jej rde; 6. O uniwersalnej ciece prawoci i cnocie
prawoci; 7. O znaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu.

1. O filozofii Mokszadharmy
Na zakoczenie czci pierwszej ksigi XII Mahabharaty
zwanej Ksig Pokoju (Santi Parva) przedstawilimy rozmow
Judhiszthiry z brami dotyczc czterech celw yciowych: Prawa,
Zysku, Przyjemnoci i Wyzwolenia. Judhiszthira pyta, na ktrym z
tych celw naley przede wszystkim skupi umys szukajc
najwyszego dobra. Sam opowiada si za czwartym celem, ktrym
jest Wyzwolenie (moksza) prowadzce do stanu najwyszej
bogoci, i ktrego nie mona zrealizowa poprzez dziaanie, lecz
jedynie poprzez dyscyplin umysu, wiedz i doskonalenie swej
duszy. Druga cz Santi Parvy zawiera rozmowy Judhiszthiry z
Bhiszm na temat drogi prowadzcej do Wyzwolenia. Rozwija si
tam dalej tematy poruszane przez Kryszn w rozmowie z Ardun
w Bhagavad Gicie. Kryszna zaleca trzy cieki prawoci:
nieegoistycznego dziaania, wiedzy oraz emocjonalnego oddania
bstwu. Tak jak pierwsza cz ksigi XII dotyczya cieki
dziaania, tak druga i trzecia dotyczy gwnie cieki wiedzy, ktra
jest drog prowadzc do Wyzwolenia.
Cz druga i trzecia Santi Parvy tworzy odrbn cao zwan
Mokszadharma Parva, czyli ksiga o dharmie wyznaczajcej drog
do mokszy. Mokszadharma ju bardzo wyranie formuuje stwierdzenia zaliczane obecnie do nurtu sankhji i jogi. Prezentuje system
poj charakterystycznych dla tych dwch najstarszych nurtw
indyjskiej filozofii opisujcych rne wymiary ludzkiej subiektywnoci rozwaanej w kontekcie jej powiza ze wiatem zewntrznym, wewntrznym, metafizycznym jak i z histori ycia
konkretnej ywej istoty. Ta sigajca odlegej przeszoci myl
zainspirowaa wiele religijnych i filozoficznych kierunkw
wschodu i przedara si na zachd inspirujc psychologi gbi i
wszelkie formy psychoanalizy. Warto si z ni zapozna i w ten
sposb powrci do oryginau, ktry cigle moe by inspiracj
dla tego, co uwaamy za nowoczesn humanistyk.

12

Mikoajewska

Mahabharata

Mokszadharm podobnie jak Bhagavad Git zalicza si dzisiaj

do jogi i pre-klasycznej teistycznej sankhji, bo cho nale one
bardziej do filozofii ni religii, ich zwizek z religi jest silniejszy
ni w klasycznej sankhji, ktra ma charakter wiecki. Stwierdzenia
sankhji i jogi rni si midzy sob w pewnych kwestiach, lecz ze
wzgldu na ich ogromne podobiestwa s czsto traktowane
cznie. Za legendarnego twrc sankhji uwaa si mdrca Kapil,
podczas gdy za klasyczn prac z tej dziedziny uznaje si
Sankhjakartik Iwarykriszny, a za klasyczn prac w systemie
jogi uwaa si Jogasutry Patandaliego. Obie prace klasyczne
mog by traktowane jako punkt odniesienia dla czsto jeszcze
niejasnych sformuowa Mahabharaty, ktre powstay w okresie
midzy IV w. p.n.e. i II w. n.e., podczas gdy sformuowania
klasycznej sankhji przypadaj na okres midzy II i XI w. n.e.
Bhiszma w rozmowie z Judhiszthir cytuje czsto rozmowy
midzy synnymi mdrcami. I tak na przykad opowieci 146-147
s rozmow midzy Bhrigu i Bharadwad, opowieci 151-153
midzy Manu i Brihaspatim, opowieci 158-163 midzy Wjas i
jego synem uk. Niektre opowieci, jak na przykad opowie
168, zawieraj nauki mdrca Kapili, legendarnego twrcy sankhji,
a opowie 155 przedstawia nauki jego ucznia Panczasikhi.
Prezentowane w drugiej czci Santi Parvy rozmowy kr
wok kilku tematw, sigajc coraz gbszego dna, gdzie ukrywa
si prawda, ktrej ta myl szuka. S to tematy takie jak stwarzanie
i niszczenie wszechwiata, dusza i ciao, rzeczywisto duchowa i
materialna, nierealno tego wiata, rozwj duchowy i wyzwalanie
si spod wpywu natury materialnej i obowizku reinkarnacji,
przeciwstawno i ograniczenia cieki dziaania w porwnaniu ze
ciek wiedzy, ktra jest ciek jogi i zaprzestania dziaa,
natura Brahmana i bogw. Rwnoczenie wiele rozmw dotyczy
obrony autorytetu Wed i dowodzenia, e sprzecznoci midzy ich
stwierdzeniami s pozorne i wynikaj z niezdolnoci tego, kto je
studiuje, do zrozumienia, e odnosz si one do dwch cieek
dziaania i wiedzyktre s rozczne i wykluczaj si, cho z
drugiej strony s dla siebie uzupenieniem. W wielu rozmowach
wida inspiracj pochodzc z Bhagavad Gity i prb rozwinicia i
rozumienia pojawiajcych si tam tez.
Na pierwszy rzut oka ma si wraenie, e stwierdzenia
dotyczce istoty Brahmana, jak i stworzenia wiata i inne s pene
sprzecznoci. Jednake przy bliszym spojrzeniu sprzecznoci te
znikaj, gdy zakada si tutaj, e istniej rne poziomy poznania
i poznanie moe i coraz gbiej, a dotrze do rzeczywistoci

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

13

ostatecznej, ktra jest niepoznawaln przez zwyke mechanizmy

poznawcze prawd. Zanim umys ludzki tam si znajdzie, bka si
po dungli sprzecznoci i antynomii. wiat zjawiskowy cigle
przybiera inn form zalenie od tego, kto poznaje i ten kto dociera
ostatecznie do prawdy o rzeczywistoci, wie, e tak gnbice myl
zachodu antynomie s jedynie zudzeniem i wynikaj z iluzji
stwarzanej przez zmysy i umys. To, e co jest i rwnoczenie
nie jest, lub e co rwnoczenie ma i nie ma jakiego atrybutu,
jest w indyjskiej filozofii kategori logiczn, lub inaczej iluzj, czy
wasnoci ludzkiego umysu, czy rozumienia.
Te same tematy poruszane w poszczeglnych rozmowach
nosz na sobie lady tego, e zostay napisane w rnym czasie i
std tym bardziej wydaj si niekiedy ze sob sprzeczne. Indyjska
filozofia jednake z atwoci przekracza sprzecznoci widzc w
nich jedynie bdzenie umysu, ktry nie potrafi uwolni si od
wpywu zjawiskowego wiata, ktry zreszt sam tworzy. Sprzecznoci te s wane dla historykw myli i purystw, lecz nie
przeszkadzaj w widzeniu Mahabharaty jako koherentnej caoci.
Dokonajmy teraz krtkiego przegldu najczciej pojawiajcych
si tematw.
2. O religii Wyzwolenia i ciece wiedzy w opozycji do cieki
dziaania
Pierwsze dwie opowieci (144-145) maj wyranie charakter
wstpny i wskazuj na Wyzwolenie jako na najwyszy cel, ktrego
realizacji powinna rodzca si na ziemi ywa istota szuka.
Wychwalaj ciek wiedzy prowadzc do Wyzwolenia, ktra
uwalnia osob od obowizku ponownych narodzin i prowadzi do
stanu wiecznej bogoci, ktry jest stanem waciwym dla
Brahmana, przeciwstawiajc j ciece religijnych dziaa
prowadzcej co najwyej do szczcia w niebie, ktre jest
krtkotrwae i nie uwalnia duszy od obowizku ponownych
narodzin i konsumpcji skutkw swych przeszych dziaa. W
opowieciach tych zostay rwnie przedstawione indywidualne
przypadki osb, ktre zdobyy Wyzwolenie poprzez nagle
olnienie lub wiadomie szukay drogi prowadzcej do
Wyzwolenia. Sugeruje si tutaj, e Wyzwolenie wie si z
osiganiem pewnego okrelonego stanu umysu, ktry jest do
zdobycia za ycia, a nie dopiero po mierci, jak to jest w
przypadku nieba zdobywanego poprzez religijne dziaania.

14

Mikoajewska

Mahabharata

3. O procesie stwarzania wiata, ewolucji Prakriti i stworzeniu

ywych istot przez Brahm
Nastpne dwie opowieci (146-147) przedstawiaj rozmow,
podczas ktrej wielki riszi Bhrigu odpowiada na pytania mdrca
Bharadwady dotyczce procesu stwarzania budulca wszechwiata,
tajemnicy ycia oraz stworzenia ywych istot przez Brahm. W
rozmowie tej mamy pierwszy zarys opisu stwarzania budulca
wszechwiata w procesie okrelanym przez sankhj jako ewolucja
natury materialnej Prakriti (ewolucja ta, tak jak si j opisuje w
hinduizmie wspczenie, zostaa przedstawiona w Aneksie 2). W
wersji proponowanej przez Bhrigu, Mahat (Rozumienie) wypywa
z Manasa (umysu, czy te ladw pamiciowych na poziomie
globalnym), nastpnie pojawia si ego-wiadomo (ahamkara) i
nastpnie pi wielkich elementw mahabhuta. Paralelnie
opisuje si pojawienie si stwrcy ywych istot Brahmy, ktry jest
pierwszym i najstarszym ucielenieniem lub kombinacj wymienionych skadnikw budulca wszechwiata wystpujcych razem
w formie ciaa, w ktrym zamieszkuje dusza. Dodaje si tu
istnienie oceanu i Boskiego Lotosu stworzonego przez Manasa. (W
opow. 152 stwierdza si, e ten Lotos wyrs z ppka Kryszny,
ktry pooy si na wodach, zwanego rwnie Narajan.)
W powyszym opisie stwarzania pozostaje wiele tajemnic, jak
choby tajemnica ycia i tego czynnika, ktry oywia ciao. Bhrigu
w odpowiedzi na pytanie Bharadwady zarysowuje charakterystyczny dla sankhji dualizm duszy i ciaa (dyskutowany bliej w
opowieci 155 przez ucznia Kapili) wymieniajc dusz jako ten
czynnik, ktrego obecno nadaje ciau ycie, rwnoczenie
jednak wyjania, e tym co umoliwia ciau ruch i ycie, jest pi
wielkich elementw, ktre tworz ciao i jego organy, czyli
oglnej produkty ewolucji natury materialnej Prakriti.
W opisie stwarzania wiata przez Bhrigu, Brahma, pierwsza
ywa istota, jest stwrc zamieszkujcych wszechwiat ywych
istot, czyli ucielenionych dusz. Nie jest jednak ich stwrc
bezporednim i co wicej nie jest bezporednim stwrc ich
zrnicowania. Sam stworzy swych synw braminw Pradapatich i prawo, e kada ucieleniona dusza musi sama skonsumowa
owoce swych dziaa, czyli tzw. prawo karmy. Wszystkie ywe
istoty stworzone przez Pradapatich skaniane przez natur
materialn do dziaania same s odpowiedzialne za to, na jakim
poziomie istnienia urodz si ponownie. Prezentowane w opow.
146-147 nauki Bhrigu s o wiele blisze stwierdzeniom filozofii
sankhji ni mitologii.

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

15

W tym zarysowanym w naukach Bhrigu schemacie charakterystycznym dla sankhji brakuje jeszcze wyranych stwierdze o
Puruszy. Bhiszma uzupenia ten obraz wskazujc na Najwysz
Dusz (Purusz) jako oryginaln i pierwsz przyczyn stwarzania
wiata wyjaniajc to bezporednio Judhiszthirze (opow. 148) oraz
powtarzajc rozmow midzy Manu i Brihaspatim (opow. 150), w
ktrej Manu naucza o pozbawionym atrybutw Brahmanie jako
przyczynie wszechwiata.
Kontynuujc wtek stwarzania wiata w dalszych opowieciach
rozwaa si bardziej szczegowo temat Puruszy i Prakriti w
jednym ciele bdcych twrcz zasad wszechwiata (opow. 152 i
154), jak i temat Brahmana i jego dwojaki sposb istnienia, jako
tego, kto jest bez atrybutw i jako tego, kto posiada atrybuty
(opow. 150). Poszczeglne rozmowy opisuj wic proces
stwarzania wiata coraz gbiej. Tak jak rozmowa Bhrigu z
Bharadwad ukazuje stwarzanie wiata jako ewolucj Prakriti,
rozmowa Manu z Brihaspatim wskazuje na pozbawionego
atrybutw Brahmana jako przyczyn wszechwiata bdc ponad
Prakriti, a opowie 152 dotyczca Kryszny jako stwrcy wiata
przedstawia Kryszn jako Najwysz Osob Boga o podwjnej
naturze (Purusza-Prakriti) bdc rdem lub twrcz zasad
wszechwiata i jako Narajan (tego, ktry ley na wodach), ktry
sam jeden zna Brahmana.
Obok stwarzania wiata porusza si temat jego niszczenia.
Zjawiskowy lub inaczej zamanifestowany wszechwiat jest
nietrway. Ewolucja natury materialnej Prakriti dostarczajca
wszechwiatowi budulca stwarzajc dwadziecia trzy zasady
rzeczywistoci materialnej rozwija si i zwija w okrelony i
regularny sposb tak jak pory roku. Wyjania to Wjasa w rozmowie ze swym synem uk (opow. 158) odwoujc si do pojcia
czasu. Opisuje szczegowo miary czasu i cykliczno stwarzania,
istnienia, psucia si i niszczenia wszechwiata. Temat stwarzania i
niszczenia pojawia si rwnie w innych opowieciach, jak na
przykad w opowieci 170 (p. 4), gdzie mdrzec Asita-Dewala
odpowiada na pytanie Narady o proces stwarzania i niszczenia, a
take w opowieci 171, gdzie mdrzec Sanat-Kumara naucza asur
Wrtr o cyklach tworzenia i niszczenia wiata, i w tym kontekcie
dotyka ponownie tajemnicy Kryszny nauczajc, e Najwyszy Pan,
ktry jest czyst wiadomoci i nie ma atrybutw, w okresie stwarzania przybiera atrybuty, ktrymi s produkty ewolucji natury
materialnej Prakriti i zamieszkuje w ywych istotach zarwno jako
to, co jest niezmienne, jak i to, co jest zmienne.

16

Mikoajewska

Mahabharata

Wbrew pozorom rozwaania na temat stworzenia i niszczenia

wiata nie odbiegaj daleko od problematyki Wyzwolenia i cieki
wiedzy. Prowadz do okrelenia tego, co jest najwysz wyzwalajc wiedz i jak j mona zdoby. Najwysz wiedz jest dotarcie
do Brahmana, ktry nie ma atrybutw. Atrybuty przynale do
ciaa, dusza jest bez atrybutw, jest czyst wiadomoci lub
wiedz (opow. 174).
4. O poznawaniu duszy w kontekcie procesw mentalnych
zrodzonych z poczenia duszy z ciaem
Powstaje pytanie o to, jak opisuje si aktywno Prakriti na
poziomie indywidualnym. Odpowied na to pytanie znajdujemy w
pod tematem adhjatmy, czyli w rozwaaniach o duszy w
kontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z
ciaem i jodze prowadzcej do wygaszenia tych procesw jako
drodze do jej poznania. Tematu tego dotycz bezporednio
opowieci 148, 162, 174.
Jak nas naucza Mokszadharma, aktywno Prakriti na
poziomie jednostkowym przejawia si na trzy sposoby:
Po pierwsze, Prakriti tworzy pi wielkich i pi subtelnych
(cznie dziesi) elementw, z ktrych zbudowane jest ciao
wyposaone w trzy organy psychiczne (rozumienie, egowiadomo i umys), jak i w organy poznania (pi zmysw) i
dziaania (rce, stopy, mowa, organy rozrodcze i organy
wydalnicze) bdce miejscem zamieszkania dla duszy. Ciao jest
wic zbudowane z dwudziestu trzech (dwudziestu czterech
wczajc Moola Prakriti) elementw powstaych w procesie
ewolucji Prakriti. Ciao jest miejscem zamieszkania dla duszy,
ktra jest jedynym rdem wiadomoci.
Po drugie Prakriti za porednictwem ciaa i jego organw
poznania i dziaania tworzy przedmioty (lub raczej idee przedmiotw) zewntrznego wiata, ktre otaczaj jednostk i skania j do
dziaania w stosunku do nich.
I po trzecie, Prakriti tworzc ciao dla duszy z jednej strony
wizi dusz w wiecie stworzonych przez siebie przedmiotw
zmuszajc j do ponownych narodzin, lecz z drugiej strony dajc
duszy ciao daje jej narzdzie do wyzwolenia si z kajdan natury
materialnej i poczenia si z Brahmanem.
Omwmy po kolei te trzy sposoby przejawiania si aktywnoci
Prakriti.

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

17

Jeli chodzi o liczb konstytuant (elementw skadowych)

wszechwiata Mokszadharma nie jest konsekwentna, zmieniajc
czsto kt widzenia. Liczba ta zmienia si z dwudziestu trzech na
dwadziecia cztery zalenie od tego, czy wcza si, czy te nie,
Moola Prakriti, a czasami gdy wcza si zamieszkujcego ciao
Purusz, wynosi dwadziecia pi, kiedy indziej, gdy uwzgldnia
si tylko niektre elementy, zmniejsza si do kilkunastu.
Opisywanie wszechwiata przez wyliczanie okrelonej liczby
konstytuant jest charakterystyczne dla sankhji. Doktryna ta
wywodzi sw nazw z sanskryckiego sowa liczba i stawia sobie
za zadanie okrelenie skoczonej liczby konstytuant wszechwiata.
Czynic tak uwaa, e dostarcza doskonaej lub ostatecznej wiedzy
na temat wszechwiata, std sankhja znaczy rwnie doskonaa
wiedza. Konstytuanty te s zwykle wymieniane w cile
okrelonej kolejnoci ilustrujc kolejne przeksztacenia w ewolucji
Prakriti i to, co wyonio si jako nastpne, jest podporzdkowane
temu, co je poprzedzao. Jak ju bya o tym mowa, Prakriti rozwija
si i zwija w procesie tworzenia i niszczenia wiata wyznaczajc
cykle jego istnienia zarwno na uniwersalnym, jak i jednostkowym
poziomie. W procesie zwijania si Prakriti, czyli powrotu do
stanu bezruchu, to, co byo w jej ewolucji nastpne, czy si po
kolei z tym, co poprzednie wracajc do stanu pierwotnego. Na tym
zaoeniu o moliwoci odwracania ewolucji Prakriti na poziomie
jednostkowym opiera si wiara w moliwo docierania do duszy
dziki odpowiedniej duchowej praktyce (jodze) wyczajcej
aktywno poszczeglnych organw psychicznych (opow. 151).
To, co zwyko nazywa si organami psychicznymi, jest
uwaane za atrybut ciaa (opow. 174). Psychik tworz trzy organy
wewntrzne powstae w wyniku ewolucji Prakriti. S to rozumienie, ego-wiadomo i umys. Istniej one w ciele obok uniwersalnej jani, czyli duszy lub Puruszy, ktry jest odmiennej, czysto
duchowej natury. Jak to zostao stwierdzone w Bhagavad Gicie, i
co jest czsto powtarzane w Mokszadharmie, ciao i jego atrybuty
s polem (kszetr) dla duszy, ktra jest wiadkiem zachodzcych w
nim procesw, czyli kszetra-din. Umys jest kopalni myli
majcych swe rdo w tym, co zostao w nim zakodowane w
rezultacie przeszego ycia, jak i w tym, na co wskazuj zmysy
obecne w wiecie zewntrznym. Dziaanie umysu samo w sobie
jest niewiadome. Rozumienie jest niewiadom samej siebie
zasad rnicujc obecne w umyle myli w jzyku prawdy i
faszu. Ego-wiadomo, czyli samookrelenie to ja, jest poczuciem wasnej odrbnoci, jednostkowoci, ktra zdaje si by
podmiotem dziaajcym i tym, kto jest Panem ciaa bdc

18

Mikoajewska

Mahabharata

faktycznie rezultatem zaciemnienia duszy, ktra w swej naturze

jest czyst wiadomoci (chit), przez ignorancj. U podstaw tego
stwierdzenia ley nie podlegajce kwestii zaoenie, e w
przypadku wcielonej duszy (diwy) lub inaczej konkretnej
empirycznej osoby, Panem ciaa jest dusza (Purusza), a tym kto
dziaa, jest Prakriti. Ego-wiadomo to rezultat mylenia siebie
przez obserwujc procesy psychiczne dusz z Prakriti, lub tym,
kto dziaa.
Dziaanie jest faktycznie rezultatem aktywnoci trzech jakoci
natury materialnej (gun), jasnoci-dobra (sattwa), namitnoci
(radas) i ciemnoci (tamas), ktre utraciy sw rwnowag pod
wpywem obecnoci Puruszy i ktre s si aktywujc Prakriti.
Tak jak rozumienie, umys i zmysy s uwaane za atrybuty ciaa
(opow. 174), guny s uwaane za atrybuty rozumienia, umysu,
zmysw i ego-wiadomoci (opow. 162), ktre towarzysz duszy.
Wcielona dusza, cho jej natura jest odmienna od ciaa (opow.
155), zachowuje swj zwizek z ciaem nawet po mierci ciaa
grubego zbudowanego z piciu wielkich elementw, gdy jest
dalej odziana w ciao subtelne linga-sarira zbudowane z piciu
subtelnych elementw, ktre s rwnie wytworem ewolucji
Prakriti i zachowuje rozwinite za ycia osoby jej wasnoci
mentalne zakodowane w umyle (chitta). Dopki dana wcielona
dusza pozostaje odziana w ciao subtelne, dopty musi rodzi si
ponownie na ziemi w nowym ciele grubym (opow. 150).
Przejdmy teraz do obecnych w Mokszadharmie stwierdze
dotyczcych drugiego sposobu przejawiania si aktywnoci
Prakriti na poziomie indywidualnym, czyli stwarzania przedmiotw tego wiata, ktre otaczaj jednostk.
Jak stwierdza syn Wjasy uka (opow. 161, p. 2) istniej dwa
rodzaje stwarzania: jednoinicjujcewypywajce z Najwyszej Duszy prowadzce do wyonienia si dwudziestu czterech
elementw kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti i
stworzenia ciaa (kszara), ktre jest miejscem zamieszkania dla
jednostkowej duszy, i drugie opierajce na zmysach i ich
przedmiotach realizowane dziki potdze rozumienia (intelektu i
wiedzy). Ten drugi rodzaj stwarzania pochodzc z pierwszego
przekracza go lub przykrywa stajc si pierwszoplanowym ze
wzgldu sw moc zwizywania wszystkich jednostek.
Poprzez zmysy osoba ma kontakt z przedmiotami zmysw
(dwikiem, dotykiem, form, zapachem i smakiem) obecnymi w
wiecie zbudowanym z piciu grubych elementw i odbierajc te
informacje z pomoc rozumienia i umysu tworzy pojcia lub

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

19

przedmioty zewntrznego wiata dla samej siebie, zabarwiajc je

stanami emocjonalnymi wynikymi z aktywnoci gun, ktre s
waciwociami jej umysu, rozumienia i ego-wiadomoci.
Otaczajce j przedmioty s wic pod wpywem jej przeszych
dowiadcze sigajcych daleko do pocztkw jej reinkarnacji
zakodowanych w umyle i gun wyznaczajcych emocje skojarzone
z tymi przedmiotami. wiat zewntrzny istnieje poza ni, bo jest
wytworem aktywnoci Prakriti na poziomie uniwersalnym, ale dla
danej jednostki wiat zewntrzny jest jej wasny bdcy rezultatem
jej wasnej historii.
Mokszadharma wielokrotnie powraca do tematu stwarzania
przedmiotw tego wiata przez Prakriti na poziomie jednostek. W
tym kontekcie naley wspomnie opowie 153 w ktrej mowa o
tworzeniu przedmiotw tego wiata przez ego-wiadomo i
koniecznoci kontroli wpywu gun poprzez uwiadamianie sobie
charakteru ich wpywu i uwalnianie si od ego-wiadomoci, ktra
stwarza iluzje wiata zewntrznego i wie dusz z materialnym
wiatem. Poczucie ja i to jest moje jest najwikszym bdem
lub grzechem duszy.
W ten sposb przechodzimy do trzeciego sposobu przejawiania
si Prakriti na poziomie indywidualnym: Prakriti zamykajc dusz
w ciele wyposaanym w organy poznania, dziaania, jak i w
ograny psychiczne, z jednej strony zamyka j w niewoli tworzonych za ich porednictwem przedmiotw tego wiata, lecz z
drugiej dajc jej to ciao daje jej narzdzie suce Wyzwoleniu.
Jak ju stwierdzilimy, dusza jest odmiennej natury od Prakriti
(opow. 155) i nie mona jej pozna przy pomocy procesw
poznawczych bdcych atrybutami ciaa. Dusz mona jednak
pozna poprzez ciao praktykujc duchow dyscyplin zgodnie z
zaleceniami sankhji i jogi. Temat ten czy si z oglniejszym
zagadnieniem charakteru procesw poznawczych, wiedzy i jej
rde, ktremu Mokszadharma powica wiele uwagi.
5. O charakterze procesw poznawczych, wiedzy i jej rde
Rozmowy Manu z Brihaspatim (opow. 150-151), oraz Wjasy z
uk (opow. 162 i 163) dotycz bezporednio tematu poznania i
wiedzy prowadzcej do Wyzwolenia. W rozwaaniach dotyczcych adhjatmy temat ten zosta jedynie zarysowany.
Najwyszym celem ywej istoty jest poznanie prawdziwej
natury swej duszy, ktra jest odmienna od wytworw Prakriti, i
poczenie si z Brahmanem. Duszy nie mona pozna jednak

20

Mikoajewska

Mahabharata

przez zwyke procesy poznawcze bazujce na wiadectwie

zmysw, wrcz przeciwnie, poznanie duszy wymaga wygaszenia
tych procesw i uwolnienia si od wpywu Prakriti lub
przekroczenia tego, co si nazywa ziemskim wiatem.
Manu w rozmowie z Brihaspatim (opow. 150) przeciwstawia
wiedz duchow, zdobywan przez dyscyplin duchow i praktyk
jogi, wiedzy pyncej ze studiowania pism i religijnych dziaa.
Poznanie pism i religijne dziaanie jest jedynie faz wstpn na
drodze do poznania duszy, ktra ostatecznie wymaga zaniechania
dziaa i skupienia si na kontemplacji umysu, i su jedynie
oczyszczeniu serca z przywizania do ziemskich przedmiotw
tworzonych przez umys i dziaanie. Naley zaniecha dziaa, bo
dziaania s zawsze rdem skutkw dobrych lub zych, ktre
musz zosta skonsumowane w nastpnym yciu. Ponadto
Najwyszy Brahman jest pozbawiony atrybutw i nie mona do
niego dotrze przez zwyke procesy poznawcze, ktre bazuj na
rozpoznawaniu atrybutw. Cho rozumienie zdolne do rnicowania prawdy od faszu moe by pomocne na drodze prowadzcej
do Brahmana, to jednak, aby pozna subteln w formie i
wszechobecn dusz, naley uy waciwych rodkw, ktre s
opisywane przez jog i sankhj.
Brahman staje si widoczny jedynie po cakowitym wyciszeniu
i uspokojeniu umysu. w stan umysu Manu nazywa stanem
nieistnienia (opow. 151), do ktrego najbardziej zbliony jest tzw.
trzeci stan wiadomoci, czyli stan gbokiego snu pozbawionego
marze sennych. Podczas takiego snu aktywno zmysw i
umysu ustaje i tylko rozumienie pozostaje obudzone. Wszystkie
indywidualne dyspozycje oddziaujce na procesy poznawcze (lub
inaczej istnienie) ulegaj czasowemu zniszczeniu, lub mwic
inaczej ustaje caa aktywno Prakriti. W czasie snu, ktremu
towarzysz marzenia senne, jest wrcz przeciwnie, gdy cho ciao
grube pozostaje nieruchome, ciao subtelne (linga-sarira) i
obecna w nim dusza porusza si swobodnie wrd przedmiotw
obecnych w umyle dowiadczajc emocji wynikych z uaktywnienia skojarzonych z nimi gun. Taki sen jest uwaany za jedn z
przeszkd jogi, ktr jogin powinien pokona.
Brak kontroli nad zmysami i umysem jest wedug Manu
powodem dowiadczania niedoli, podczas gdy poddanie ich
kontroli prowadzi do Brahmana i wiecznej bogoci. Kontynuujc
sw rozmow z Brihaspatim daje wskazwki, w jaki sposb
uzyska w stan umysu zwany nieistnieniem prowadzcy do
poznania Brahmana. Po zaprzestaniu dziaania i wycofaniu

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

21

zmysw z kontaktu ze zmysowymi przedmiotami naley je

podda kontroli poprzez kontrolowanie umysu, w ten sposb
zmysy zostaj wycofane do umysu; nastpnie w procesie
jogicznych medytacji umys powinien wycofa si do rozumienia,
ktre zostaje wycofane z dziaania i oczyszczone z wpywu radas
i tamas. Wedug sankhji nawet czyste sattwiczne rozumienie nie
potrafi rozpozna duszy, gdy dusza jest wobec niego nadrzdna,
lecz dusza staje si widoczna dla samej siebie odbijajc si w nim
jak w lustrze. W przedstawionym bardzo oglnie procesie
prowadzcym do poznania Brahmana mona rozpozna
wspominany poprzednio proces zwijania si ewolucji Prakriti.
Brahman jest czyst wiadomoci i tym, co powinno by
poznane (dneja). Poprzez uwiadomienie sobie rnicy midzy
Prakriti i Purusz i poczenie si z Brahmanem w procesie
poznawczym sugerowanym przez sankhj lub jog dociera si do
najwyszej wiedzy. Wiedza gromadzona przez zwyke procesy
poznawcze za porednictwem organw bdcych wynikiem
ewolucji Prakriti jest waciwie rdem ignorancji (awidja)
zaciemniajc dusz. Przeciwiestwem awidji, jest widja, do ktrej
naley wiedza zawarta w witych pismach, ktrych poznanie jest
postpem na drodze do Brahmana, lecz nie wystarcza do realizacji
najwyszego celu.
Rozmowa Wjasy ze swym synem uk (opow. 159-161)
rozwija dalej temat wiedzy, jej rde, jak i rnicy midzy
zwykymi procesami poznawczymi bdcymi pod wpywem gun i
tym procesem poznawczym, ktry prowadzi do czystej lub
najwyszej wiedzy i Wyzwolenia. Co wicej, Wjasa powica
sporo uwagi stwierdzeniom Wed, ktre na pierwszy rzut oka
wydaj si sprzeczne, zalecajc na przykad zarwno wykonanie,
jak i zaniechanie religijnych dziaa. Wjasa w swych pouczeniach
przyjmuje, e stwierdzenia Wed s niepodwaalne i nie mog
podlega krytyce. Ich pozorna sprzeczno ma rdo w tym, e
odnosz si do dwch cieek prawocidziaania i wiedzy
ktre s realizowane przy pomocy wykluczajcych si nawzajem
rodkw, lecz cho nie mog by realizowane rwnoczenie,
uzupeniaj si wzajemnie majc na uwadze ten sam najwyszy cel,
ktrym jest Wyzwolenie. Stwierdzenia Wed s zawsze obowizujce i naley dy do Wyzwolenia bez amania wedyjskich
nakazw (opow. 161).
Religijne dziaania zalecane przez Wedy, jak i samo studiowanie Wed s jednake realizowane za porednictwem cielesnych
organw bdcych pod wpywem gun. Same w sobie nie mog

22

Mikoajewska

Mahabharata

wic doprowadzi do poznania Brahmana, co jest moliwe dopiero

po oczyszczeniu procesu poznawczego z wpywu gun. Zarwno
cieka dziaania, jak i wiedzy jest jednak godna zalecenia, lecz
naley pamita o tym, e tak jak wiedza pynca ze studiowania
Wed jest jak tratwa pomagajca osobie przepyn rzek czasu i
ocean ycia, tak joga prowadzca do Brahmana jest tym, co
pozwala je przekroczy. Kontynuujc ten temat Wjasa odwoujc
si do metafory ciaa jako rydwanu, ktry umiejtnie powoony
zawiezie dusz do Brahmana, poucza syna o zasadach
praktykowania jogi wymieniajc dwanacie wymogw jogi,
opisujc technik koncentracji umysu dharana, jak i wskazujc na
konieczno wyrzeczenia si przez jogina wadzy nad tym, co
zamanifestowane, ktr zdobywa dziki jogicznej medytacji, bo
tylko wtedy bdzie mg dotrze do Brahmana i zrealizowa
najwyszy cel (opow. 159).
W dalszej czci swych nauk Wjasa analizuje charakter tego
poznania, ktre prowadzi do Brahmana, czyli czystej wiadomoci,
ktra jest tym, co rzeczywiste i prawdziwe, polemizujc zarwno z
buddyjskim idealizmem zgodnie z ktrym wszystko, czyli caa
wiedza, jest zaledwie ide w umyle i nie ma oparcia w niczym, co
rzeczywiste, jak i z doktrynami materialistycznymi, zgodnie z
ktrymi wszystko, cznie ze wiadomoci jest wytworem ciaa i
przyrody i umiera razem z ciaem (opow. 160). Zgodnie z doktryn
reprezentowan w Mahabharacie wiat duchowy jest tym, co
rzeczywiste i niezmienne, podczas gdy tak zwany materialny wiat
ziemskich przedmiotw jest jedynie iluzj wynik z aktywnoci
natury materialnej Prakriti, cho ona sama jest take tym, co
rzeczywiste, bdc energi Brahmana. Wiedza moe mie rny
charakter. Moe to by wiedza instrumentalna pomagajca w
realizowaniu technicznych problemw ycia, moe to by znajomo Prawa (dharmy) lub sformuowa Wed, lub moe to by
wiedza najwysza, czyli poznanie Brahmana. Wiedza i jej
charakter jest tym, co decyduje o rnych poziomach istnienia. Ci,
ktrzy poznali dusz, czyli dotarli do najwyszej prawdy, stoj w
hierarchii istnienia najwyej.
W kontekcie rozwaa o wiedzy prowadzcej do najwyszej
prawdy pojawia si ponownie problem charakteru stwierdze Wed.
Cho Wedy nie ulegaj zmianie, ich autorytet zmienia si wraz z
biegiem czasu, i w kolejnych eonach upada coraz bardziej.
Podczas kalijugi upada tak nisko, e zaczynaj pojawia si
wtpliwoci co do obowizkowego charakteru poszczeglnych
nakazw i powstaje pytanie, na jakiej podstawie ludzie yjcy w
tym eonie maj decydowa o tym, jakie nakazy maj charakter

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

23

uniwersalny i zawsze obowizujcy, jako te, ktre bazuj na

prawdzie. W odpowiedzi na to pytanie Wjasa stwierdza, e s nimi
te, ktre prowadz do postpu na drodze do Wyzwolenia.
Cho sankhja i joga realizuj ten sam cel (Wyzwolenie), rni
si koncepcj procesu poznania, ktry prowadzi do najwyszego
celu. Wjasa opisuje ten proces wskazujc na rnice. Wedug
sankhji najwysza wiedz jest odkryciem rnicy midzy natur
Puruszy i Prakriti. Wedug jogi najwysza wiedza jest zjednoczeniem rozumienia z umysem, zmysami i przenikajc wszystko
dusz. Jogin dociera do tej najwyszej wiedzy pokonujc stany
umysu wynike z aktywnoci Prakriti (opow. 160-161).
Na zakoczenie rozmowy ze swym synem Wjasa powraca co
tematu adhjatmy, czyli poznawania duszy zamieszkujcej w ciele
wyposaonym w organy psychiczne, jak i w organy poznania i
dziaania, ktre s produktem ewolucji Prakriti, maj jej natur i
przechowuj w sobie lady swych przeszych wciele, i osiganiu
Wyzwolenia dziki przekroczeniu wiata zmysw i przedmiotw
stworzonego przez Prakriti (opow. 162-163).
W tym kontekcie na uwag zasuguje rwnie opowie o tym,
jak wielki demon asura Wrtra kroczc ciek wiedzy osign
Wyzwolenie (opow. 171). Wrtra, ktry by synem bramina
Kajapy, stworzonym specjalnie w celu pokonania Indry, zosta
jednak ostatecznie pokonany przez Indr, ktry uzyska pomoc od
Wisznu i iwy. Mimo klski nie podda si smutkowi koncentrujc
ca sw uwag na szukaniu prawdy. Zrozumiawszy, e to, co
zdoby swymi umartwieniami, straci swym dziaaniem, poszukiwa wiedzy o tym, jak uwolni si od skutkw dziaania i zdoby
Wyzwolenie. Nauk w tej sprawie udzieli mu mdrzec o imieniu
Sanat-Kumara. Mdrzec ten wychwala Wisznu, ktrego wielbicielem by Wrtra, twierdzc, e jego gowa jest miejscem Wyzwolenia, do ktrego mona jednak dotrze jedynie poprzez kontrolowanie zmysw i rozwijanie wiedzy duchowej, chocia religijne
dziaania nie s cakowicie na tej drodze bezuyteczne, gdy
mona je oczyci przy pomocy oczyszczonego z wpywu jakoci
natury materialnej rozumienia i przez uwolnienie si od
przywizania do ziemskich przedmiotw. Droga do Wyzwolenia
jest duga i prowadzi poprzez wielokrotne cykle ponownych
narodzin, ktre pozwalaj na rozwj waciwego stanu umysu.
Rne stany umysu wyznaczaj rne poziomy istnienia. Rnym
poziom istnienia s rwnie przypisane rne kolory. Wyodrbnia
si sze kolorw biorc pod uwag obecn w nich proporcj
trzech jakoci natury (sattwa, radas, tamas), jak i zwizany z nimi

24

Mikoajewska

Mahabharata

poziom szczliwoci oraz waciwe dla nich sze rnych

poziomw istnienia. ywa istota rodzc si wielokrotnie na ziemi
migruje poprzez rne poziomy istnienia i rne kolory. Do
najwyszego koloru biaego dociera si dziki jodze podrujc
przez rne wiaty, ktre trzeba porzuci, aby dotrze do
Brahmana.
6. O uniwersalnej ciece prawoci i cnocie prawoci
Innym tematem, na ktrym skoncentrowana jest caa Mahabharata i ktry powraca rwnie w czci drugiej Santi Parvy, jest
prawo (dharma), o ktrej zakada si, e bazuje na prawdzie i
jest drog prowadzc do tego, co najwysze. Tak jak w czci
pierwszej Santi Parvy wiele uwagi powicono rnicy w Prawie
midzy kastami i trybami ycia waciwymi dla okrelonego etapu
w jednostkowym rozwoju, tak w czci drugiej poszukuje si
uniwersalnej cieki prawoci, ktra moe by realizowana bez
wzgldu na wymienione rnice i co wicej prawo traktowana
jest tutaj jako wyrniajca osob cnota przez ni zdobyta. Tego
tematu dotycz bezporednio opowieci 165-168.
Judhiszthira pyta Bhiszm o to, na jakiej podstawie konkretna
jednostka, ktra pragnie kroczy ciek Prawa, powinna decydowa o tym, ktre z moliwych dziaa wybra w okrelonej
sytuacji, w ktrej si znalaza. Cho istniej rne rda wiedzy
na temat prawego dziaania, jak pisma, czy przykady dobrego
postpowanie dostarczane przez tych, ktrzy s nazywani dobrymi,
Judhiszthira ma tu pewne wtpliwoci, bo jak twierdzi, sformuowania pism s czsto zbyt oglne i nie odnosz si w sposb
oczywisty do rnych konkretnych sytuacji, a jeli chodzi o
podanie za czyim przykadem, to niekiedy trudno okreli czyje
zachowanie powinno by uznane za dobry przykad. Analizujc
swoje wasne wybory wskazuje na istnienie jakiego wewntrznego wiata, ktre pozwala mu na rozrnienie dobra od za.
Zastanawia si te nad tym, czy istnieje takie postpowanie, ktre
byoby dobrodziejstwem dla kadego w kadej sytuacji. W kocu
pyta, czy standardy Prawa s czym arbitralnym ustanowionym
przez staroytnych i przekazywanym nastpnym pokoleniom, czy
te maj swe oparcie w prawdzie i mog by odkryte na nowo
przez tych, ktrzy szukaj prawdy (opow. 165).
Bhiszma w odpowiedzi na te pytania cytuje rozmow midzy
braminem Dadali i kupcem Tuladhar, ktry, cho jest tylko
kupcem, zdaje si przewysza sw cnot prawoci bramina
Dadali, ktry od dawna praktykowa surowe umartwienia

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

25

zgodnie z nakazami Wed. Na pytania bramina o to, jak to jest

moliwe, Tuladhara wyjania, e rozwin w sobie cnot prawoci
idc przez ycie ciek nonviolence i dalej zachcany przez
bramina wychwala ciek nieranienia jako uniwersaln ciek
prawoci. Naucza, e w wyborze swego postpowania naley
kierowa si wasnym oczyszczonym z namitnoci (radas) i
ciemnoci (tamas) rozumieniem i nie godzi si na wykonywanie
okrutnych religijnych praktyk sprzecznych z zasad nieranienia,
tylko dlatego e wszyscy je praktykuj lub ze zawsze byy
praktykowane. Naley uwolni si od zych wpyww tego wiata
szukajc prawdy. Naley poprawnie zrozumie ofiar i wybra
raczej wewntrzn ofiar (tj. ofiar wewntrz swej jani) w formie
uczciwoci i samo-kontroli ni godzi si na okruciestwo.
Waciw form ofiary dla bramina jest joga bazujca na ofierze
wewntrznej. Rezultat ofiary zaley od stanu umysu ofiarnika, a
nie od rytualistycznej dokadnoci w jej wykonaniu. Szukajc tego,
co najwysze, Wyzwolenia, naley wykonywa ofiar kierujc si
poczuciem obowizku, a nie traktujc j jako drog prowadzc do
zaspokojenia pragnie. Tym, co prowadzi do najwyszej nagrody,
jest wyrzeczone ycie (opow. 166).
Judhiszthira widzc ogromne zalety wychwalanej przez kupca
Tuladhar cieki nonviolence pyta Bhiszm dalej, co naley
uczyni w sytuacji, gdy nakaz nieranienia jest w konflikcie z
innym nakazem, jak np. posuszestwo rozkazowi ojca. Bhiszma
cytuje wypowied krla Wiczakhy przeciw zabijaniu zwierzt
ofiarnych i wychwala namys przed podjciem jakiegokolwiek
dziaania, ktre wymaga aktu przemocy podajc przykad syna
mdrca Gautamy, Czirakarina, ktry po otrzymaniu od ojca
rozkazu, aby zabi swoj matk, ktr uwid Indra, rozmyla tak
dugo nad tym, czy powinien wykona rozkaz ojca, e Gautama
mia do czasu na to, aby ochon ze swego gniewu i przemyle
raz jeszcze swj rozkaz. Judhiszthira zastanawia si dalej nad tym,
w jakim stopniu krl moe i ciek nieranienia, skoro jego
obowizkiem jest wymierzanie sprawiedliwoci. Bhiszma cytuje w
odpowiedzi rozmow midzy krlem Djumatsenem i jego synem
Satjawatem, ktry sprzeciwia si karze mierci i innym karom
cielesnym. Djumatsen poucza syna, e krl powinien przede
wszystkim uczy swych poddanych dajc im przykad wasnym
prawym dziaaniem, lecz z drugiej strony popenione przestpstwo
musi zosta ukarane. W miar moliwoci naley unika kar
cielesnych, lecz rodzaj kary, ktr dysponuje krl, zaley nie tylko
od niego, ale take od charakteru eonu, w ktrym si urodzi. Kara
staje si coraz surowsza w miar starzenia si czasu. W czasach,

26

Mikoajewska

Mahabharata

gdy realizowanie cieki nieranienia staje si niemoliwe, naley

wybra ciek alternatyw, ktr jest cieka wiedzy, ktrej
realizowanie jest niezalene od charakteru eonu (opow. 167).
Nastpna opowie 168 przedstawia rozmow mdrca Kapili z
mdrcem Sjumarami ukrywajcym si w formie ofiarnej krowy
na temat charakteru niektrych stwierdze Wed zalecajcych
zabijanie zwierzt, ktre zdaj si by sprzeczne z doktryn
nieranienia (opow. 168). Jak ju bya o tym mowa, Wed nie wolno
ani krytykowa, ani chwali. Kapila, ktry uchodzi za mitycznego
twrc filozofii sankhja, prbuje je zrozumie i wyjani. W
rozmowie z Sjumarami naucza, e wszystkie stwierdzenia Wed
odnosz do duchowego rozwoju, lecz poszczeglne zalecane
cieki prowadz do realizacji tego celu w rnym stopniu.
Realizowanie dziaa zalecanych przez Wedy oczyszcza serce, lecz
dopiero zaniechanie dziaania prowadzi do Wyzwolenia. Kapila
naucza, e prawa osoba moe wybra tak drog i takie rytuay,
ktre nie wi si z okruciestwem. Realizowanie wedyjskich
rytuaw przynosi naprawd korzy tylko tym, ktrzy maj
kontrol nad czterema bramami formy, w ktrej zamieszkuje dusza
(tj. ramionami, odkiem, mow, organami prokreacji) i ostatecznie uwalniaj si od wpywu tej formy zdobywajc Wyzwolenie.
Sprzecznoci w stwierdzeniach Wed znikaj, gdy zdobdzie si t
najwysz wiedz, w konsekwencji ktrej wszystko jest widziane
jako identyczne z Najwysz Dusz. Poprawne rozumienie Wed
bazuje na zdolnoci zrozumienia duszy. Uniwersaln drog prowadzc do poznania duszy, niezalen od urodzenia i realizowanego
aktualnie trybu ycia, jest joga i wyrzeczone ycie. Ujarzmienie
zmysw, wybaczanie, uwolnienia si od pragnie i zaprzestanie
dziaania jest uwaane za drog do doskonaego szczcia.
7. O znaczeniu samokontroli i ujarzmiania umysu
Prowadzca do Wyzwolenia cieka wiedzy bazuje wic na
rozwijaniu samokontroli i ujarzmianiu umysu, co uwalnia osob
od wpywu jakoci natury materialnej Prakriti i pozwala zobaczy
rnic midzy zmiennym i nierzeczywistym wiatem ziemskich
przedmiotw bdcym rezultatem dziaania Prakriti, a niezmiennym i realnym wiatem duchowym. Samokontrola i ujarzmianie
umysu jest tematem wszechobecnym w czci drugiej Santi Parvy,
tak jak i zalecenia, aby dochodzi do nich poprzez rozwijanie
wiedzy duchowej, a nie poprzez zalecane wczeniej praktyki
surowych umartwie, czy wykonywanie okrutnych rytuaw.
Temat ten pojawia si nie tylko w opowieciach o naukach

Ksiga XII, cz. 2

Synopsis

27

mdrcw o drodze prowadzcej do Wyzwolenia, ktrych charakter

jest wyranie filozoficzny, ale take w tych, ktrych charakter jest
czysto mityczny, i ktrych jest tu cigle sporo. I tak opowie o
pewnym braminie, ktry oddawa cze obokowi (opow. 169)
ilustruje pogld, e cnota prawoci jest trudna do zdobycia i jest
darem od bogw.
Zdobycie samo-kontroli i wiedzy dotyczcej natury tego wiata
jest nie tylko ciek prowadzc do Wyzwolenia, ale pomaga
osobie w zachowaniu spokoju umysu i radzeniu sobie z
charakterystyczn dla tego wiata zmiennoci szczcia i
nieszczcia. Ilustruj to rozmowy Indry z pokonanym przez niego
asur Wali (opow. 156 i 157). Podobne w charakterze s opowieci
175, 176, 177, 179. Opowie 175 zasuguje na szczegln uwag
ze wzgldu na to, e mowa tu o samym Wyzwoleniu jako tym
stanie umysu, ktry zdobywany za ycia pomaga osobie w
radzeniu sobie z nieszczciem.
Na zakoczenie warto wspomnie jeszcze o innych opowieciach czysto mitycznych, ktre pojawiaj si troch w charakterze
dygresji i zdaj si nieco odbiega od gwnego tematu. I tak
opowieci 172-173 przedstawiaj rne wersje mitu o walce Indry
z demonem Wrtr i pokonaniu go przez Indr z pomoc gorczki
zrodzonej z gniewu iwy wywoanego faktem niezaproszenia go
do uczestnictwa w rytuale ofiarnym Dakszy. Opowie 164 z kolei
przedstawia jedn z wersji mitu o narodzinach mierci i jej
umartwieniach, a opowie 178 dotyczy mitycznego wyjanienia
tego, jak nauczyciel demonw Uanas zdoby imi ukra.
Ostatnia opowie (opow. 180) powraca do zagadnie filozoficznych. Judhiszthira pyta o rnic midzy sankhj i jog, dwoma
filozoficznymi nurtami, ktre opisuj drog prowadzc do
Wyzwolenia, na co Bhiszma stwierdza, e nie ma midzy inni
adnej rnicy poza tym, e bazuj na innych rdach i e on sam
akceptuje obydwie cieki.
Cz druga ksigi XII Mahabharaty jest o wiele bogatsza w
treci moralne i filozoficzne ni zdoalimy to przedstawi w tym
krtkim Synopsis, ktrego celem byo jej krtkie podsumowanie i
ukazanie jej w szerszej filozoficznej perspektywie. W tym miejscu
nie pozostaje wic nam nic poza zachceniem Czytelnika do jej
przeczytania.

28

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 144
O ciece wiedzy i szukaniu
Wyzwolenia (mokszy)
1. O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu i kontrolowaniu duszy;
2. O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym z przywizania; 3. O stanach
wiadomoci, ktre s wolne od cierpienia; 4. O uwolnieniu si od aknienia
zmysowych przedmiotw i docieraniu do Brahmana; 5. Pie Pingali o zdobytym
przez ni stanie bogoci; 6. O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne;
7. O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym z wyrzeczenia si wszelkich
ziemskich posiadoci.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce religii mona

gromadzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkw
nigdy nie jest bezowocne. Owoce pynce z realizowania
obowizkw w czterech trybach ycia nie s jednak
bezporednio widoczne, bo s uzyskiwane dopiero na tamtym
wiecie. Owoce pynce z dyscypliny umysu i kontrolowania
duszy s natomiast moliwe do uzyskania i zobaczenia jeszcze
na tym wiecie...
Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, ma taki
uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy do
uwolnienia od niego swej duszy.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXIV)

1. O uudzie zmysowych przedmiotw, dyscyplinie umysu i

kontrolowaniu duszy
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczae mnie dotychczas o
rnych obowizkach waciwych dla czterech kast i czterech
trybw ycia. Odpowiadajc na moje pytania opisae mi te
szczegowo obowizki krla zarwno w sytuacji pokoju, jak i
wtedy, gdy na jego krlestwo spada nieszczcie. Wskazywae, e
postpowanie zgodnie z nakazami Wed jest dla krla korzystne.
Wytumacz mi teraz, czy istnieje taki sposb postpowania
zalecany przez Wedy, ktry byby korzystny dla kadego bez
wzgldu na to, do jakiej kasty naley i w zgodzie z jakim trybem
ycia obecnie yje?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce religii mona gromadzi na rne sposoby i realizowanie swych obowizkw nigdy nie
jest bezowocne. Owoce pynce z realizowania obowizkw w
czterech trybach ycia nie s jednak bezporednio widoczne, bo s

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

29

uzyskiwane dopiero na tamtym wiecie. Owoce pynce z

dyscypliny umysu i kontrolowania duszy s natomiast moliwe do
uzyskania i zobaczenia jeszcze na tym wiecie. Posuchaj wic
teraz moich nauk o ciece wiedzy, ktra prowadzi do Wyzwolenia.
Kady zmysowy przedmiot, ktremu jest kto oddany, bez
wzgldu na to czym on jest, jawi si przed nim jako co, co ma
najwysz warto i jego zdobycie wydaje mu si najwikszym
bogosawiestwem, jednake, gdy to wszystko przemyli, oczyszczajc serce swym namysem, zrozumie e wszystkie przedmioty
tego wiata nie s warte wicej ni gar suchej somy i dziki
refleksji uwolni si od przywizania do wszystkich przedmiotw
tego wiata. Skoro ten wiat, ktry jest peen niedoskonaoci, ma
taki uudny charakter, kada inteligentna istota powinna dy do
uwolnienia od niego swej duszy.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, skoro jest tak jak mwisz i
zmysowe przedmioty s faktycznie uud, wytumacz mi, dziki
jakiemu nastawieniu umysu mona si pozby smutku, ktry ma
swe rdo w ich utracie. Ludzie cierpi z powodu utraty bogactwa,
czy te mierci ony, synw lub caej starszyzny.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, osoba, ktra stracia to
wszystko, co uwaaa za swoje, z ca pewnoci popada w
rozpacz i mwi do siebie: O biada mi, jake wielkie jest moje
nieszczcie! Powinna jednak szuka uwolnienia si od swej
rozpaczy poprzez odpowiedni namys i refleksj. Niech zilustruje
ci to moja opowie o pouczeniach, ktrych pewien duchowo
odrodzony bramin udzieli krlowi Senaditowi.
2. O przemijalnoci tego wiata i cierpieniu wynikym z
przywizania
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pewnego dnia, w
odlegych czasach, na dwr krla Senadita przyby jego przyjaciel
bramin i widzc go pogronego w smutku z powodu mierci syna
rzek: O krlu, dlaczego dae pokona si rozpaczy? Gdzie si
podziaa twoja wiedza? Paczesz nad mierci innych, cho sam
te jeste miertelny i za jaki czas twoi krewni bd opakiwa
ciebie, jak i oni sami bd opakiwani przez innych. Zarwno ty, ja,
jak i ci, ktrzy oddaj ci hody, powrcimy tam, skd przybylimy.
Senadit rzek: O mdry braminie, twoim bogactwem jest
asceza. Ty wiesz wszystko, wytumacz mi, czym jest ta dyscyplina
i koncentracja umysu, ta mdro, wiedza i rozumienie, ktrych
zdobycie broni przed poddawaniem si smutkowi?

30

Mikoajewska

Mahabharata

Bramin rzek: O krlu, wszystkie ywe istotynadrzdrze,

przecitne i podrzdnecierpi w konsekwencji swych dziaa
przywizujc si do tego, co uwaaj za swoje. Ja sam uwaam, e
nawet ja nie nale do mnie i e cay ten wiatwszystko to, co
widznaley tak samo do mnie, jak do innych. Takie mylenie
broni mnie przed smutkiem. Zdobywszy to zrozumienie, nie
poddaj si ani radoci, ani smutkowi wynikym z nabycia lub
utraty zmysowych przedmiotw. Tak jak dwa kawaki drewna
dryfujce po wodach oceanu raz spotykaj si, a kiedy indziej
dryfuj oddzielnie, tak samo ywe istoty na tym wiecie. Zwizki z
synami, wnukami i innymi krewnymi s nietrwae. Nie naley si
nigdy zbytnio do nich przywizywa, bo separacja jest pewna.
Twj syn przyby do ciebie z niewidzialnego regionu i teraz
odszed stajc si ponownie niewidzialny. Ani on ciebie, ani ty
jego ju duej nie rozpoznajesz. Kim wic jeste i kogo
opakujesz?
Smutek wypywa z choroby wywoanej dz, a rado z jej
uleczenia, z radoci ponownie wynika smutek. Smutek ustawicznie
zastpuje rado, a rado smutek krcc si kole wiecznych
powrotw. I tak do ciebie po chwilach szczcia przyszed obecnie
smutek. A po smutku znowu przyjdzie rado. Ani smutek, ani
rado nie trwaj wiecznie. Wynikaj one z ciaa i nie s cech
duszy. Dusza dowiadcza ich dopty, dopki zamieszkuje ciao.
Wykonujc dziaania przy pomocy ciaa, ktre chwilowo zamieszkuje, dowiadcza w tym ciele ich konsekwencji.
ycie rozpoczyna si wraz z pojawieniem si ciaa i gdy ciao
ulega zniszczeniu, dusza opuszcza je i ycie umiera. Ludzie o
nieczystej duszy przywizani do rnych ziemskich przedmiotw,
ktre uwaaj za wasne, ulegaj zniszczeniu jak nasypy piasku w
wodzie. Przysigi rnego rodzaju zrodzone z niewiedzy s jak
prasa do wyciskania oleju uciskajc ucielenion dusz z powodu
jej przywizania. Uciskajc j zmuszaj j do ponownych narodzin.
Czowiek, ktry z myl o swej onie lub kim innym popenia
rne niegodziwe czyny, cierpi sam w pojedynk rnego rodzaju
niedol zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Wszyscy ludzie
przywizani do dzieci, on i krewnych ton w oceanie smutku, tak
jak pozbawione si dzikie sonie ton w trzsawisku. Poczucie
nieszczcia dowiadczane przez czowieka, ktry utraci syna,
krewnych, czy bogactwo jest rwnie potne w swej sile jak ogie
pochaniajcy las.
Faktycznie, wszystkorado i smutek, istnienie i nieistnieniezale od przeznaczenia. To ono decyduje o tym, czy kto ma

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

31

przyjaci, czy wrogw, dowiadcza szczcia, czy nieszczcia.

To nie przyjaciele s przyczyn czyjego szczcia, a wrogowie
nieszczcia, to nie inteligencja jest przyczyn bogactwa, a gupota
jego braku, cho tylko ten, kto zdoby mdro, potrafi zrozumie
ten porzdek wiata. Ziemskiego szczcia dowiadczy ten, komu
zostao ono przeznaczone bez wzgldu na to, czy jest inteligentny i
odwany, czy te gupi i tchrzliwy, wyksztacony, czy te nie,
saby, czy silny. Jest jak krowa, ktra naley do tego, kto pije jej
mleko bez wzgldu na to, czy jest to pastuch, czy zodziej.
3. O stanach wiadomoci, ktre s wolne od cierpienia
Mdrzec kontynuowa: O krlu, istniej cztery stany
wiadomoci: obudzony, nicy, gboko upiony i dowiadczany
jedynie przez joginw czwarty stan wiadomoci, zwany turiya lub
samadhi. Prawdziwej bogoci dowiadczaj jedynie ci, ktrych
umys jest w stanie gbokiego upienia pozbawionego marze
sennych lub w czwartym stanie wiadomoci, ktry znajduje si
poza sfer intelektu i umysu. Tylko te dwa ekstremalne stany
wiadomoci s prawdziwie wolne od cierpienia. Ludzie
znajdujcy si w dwch pozostaych stanach wiadomoci dowiadczaj na przemian radoci i smutku. Cierpienie jest cech tych
dwch porednich stanw wiadomoci. Zdobycie lub utrata
ziemskiego bogactwa nie ma adnego wpywu na tych, ktrzy
zdoali dowiadczy prawdziwej bogoci osigajc stan samadhi i
uwolnili si od przyjemnoci i blu tego wiata, jak i od zawici.
Natomiast ci, ktrzy nie zdobyli tej wiedzy, ktra prowadzi do
prawdziwej bogoci, ulegaj cyklom nieumiarkowanej radoci i
nastpujcego po niej smutku, nawet wwczas gdy zdoali dziki
znajomoci witych pism wyj poza ignorancj i szalestwo.
4. O uwolnieniu si od aknienia zmysowych przedmiotw i
docieraniu do Brahmana
Mdrzec kontynuowa: O krlu, ludzie niezdolni do odrnienia dobra od za, olepieni przez pych i wadz nad innymi
oddaj si ziemskim uciechom zabawiajc si jak bogowie w
niebie. Ziemska rado zawsze jednak koczy si smutkiem.
Czowiek, ktry zdoby wiedz powinien akceptowa i znosi z
nieporuszonym sercem cokolwiek do niego przychodzi, rado czy
smutek, przyjemno, czy nieprzyjemno.
Kady dzie przynosi tysice powodw do smutku i niepokoju,
ktre napastuj ignoranta i szaleca, lecz omijaj czowieka, ktry

32

Mikoajewska

Mahabharata

zdoby wiedz. Smutek nie dotknie inteligentnego czowieka, ktry

uwanie sucha instrukcji tych, ktrzy s od niego lepsi, uwolni
si od zawici i zdoby samo-kontrol. Taki czowiek bdzie
porusza si po tym wiecie bazujc na rozumieniu i ochraniajc
swe serce przed wpywem dzy i namitnoci. Smutek nie zdoa
dotkn tego, kto pozna Najwysz Ja, z ktrej wszystko wypywa i w ktrej wszystko znika.
Naley wyrwa korzenie tego, co jest rdem odczucia przez
kogo aknienia, alu i smutku i zmusza go do podejmowania
stara, nawet jeeli jest czci jego ciaa. Kady przedmiot w
stosunku do ktrego jest pielgnowana idea meum (to jest moje),
staje si rdem alu i blu. Ja to jest moje jest jani
nalec do mierci, podczas gdy jej przeciwiestwo to nie jest
moje jest jani prowadzc do wiecznego Brahmana.
Wyrzeczenie si przedmiotu, ktry pragnie si zdoby i mie
na wasno, staje si rdem prawdziwej bogoci, podczas gdy
ciganie przedmiotu pragnienia przynosi na swej drodze
zniszczenie. Ani bogo pynca z zaspokojenia zmysw, ani ta,
ktrej mona dowiadczy w niebie, nie dorwna nawet w
szesnastej czci bogoci, ktra pynie z pozbycia si wszystkich
pragnie posiadania zmysowych przedmiotw.
Skutki dziaa z poprzedniego ycia, zarwno dobre jak i ze,
wizytuj zarwno mdrych jak i gupich, odwanych i niemiaych.
W ten sposb rado i smutek, przyjemno i nieprzyjemno
kr ustawicznie wrd ywych istot w cyklach wiecznych
powrotw. Wiedzc o tym inteligentny czowiek, ktry zdoby
mdro, yje w spokoju.
Czowiek powinien ignorowa wszystkie swe pragnienia
czerpania przyjemnoci z posiadania zmysowych przedmiotw i
nigdy nie powinien pozwoli na to, aby gniew zniszczy w nim to,
co najlepsze. Gniew wypywa z serca i tam wzrasta i nabiera siy.
Ten gniew, ktry mieszka w ludzkim ciele i rodzi si w umyle,
jest przez mdrcw nazywany mierci.
Gdy dana osoba zdoa wycofa ze zmysowych przedmiotw
wszystkie swe pragnienia, ukrywajc si wewntrz siebie jak w
w swej skorupce, wyposaona we wasne wiato dusza zdoa
spojrze na sam siebie.
Gdy dana osoba sama nie odczuwa i w nikim nie budzi lku,
gdy nie pielgnuje w swym sercu adnego pragnienia i awersji,
dociera do Brahmana. Wolna od dualizmu prawdy i faszu, smutku
i radoci, przyjemnoci i nieprzyjemnoci staje si spokojn dusz.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

33

Gdy powstrzymuje si od wyrzdzania za jakiejkolwiek ywej

istocie w myli, mowie i uczynku, dociera do Brahmana.
Prawdziw bogo zdobywa ten, kto zdoa pozby si tego
niemoliwego do zaspokojenia aknienia, ktrego osoby zagubione
nie potrafi si wyrzec, ktre nie starzeje si i jest uwaane za
mierteln chorob.
5. Pie Pingali o zdobytym przez ni stanie bogoci
Bramin zakoczy sw mow mwic: O krlu, posuchaj
wersw piewanych ongi przez upad kobiet o imieniu Pingala,
ktra nagle w momencie najwyszej udrki z powodu niemonoci
poczenia si ze swym ukochanym doznaa olnienia zdobywajc
stan najwyszej bogoci i spokj duszy.
Pingala nucia:
O biada mi, przez tyle lat yam w niewiedzy ogarnita przez
szalestwo, cho miaam u boku t najdrosz Najwysz Ja, w
ktrej nie ma nic poza spokojem.
Tak dugo yam w ucisku mierci nie znajc istoty czystoci.
Musz przykry me ciao, ktre jest domem o jednej kolumnie
i dziewiciu bramach, przy pomocy szaty prawdziwej wiedzy.
Jake mogam nie widzie w tej Najwyszej Jani mojego
najdroszego Pana, cho zawsze by tak blisko mnie?
Teraz jednak obudziam si otrzsajc z siebie sen, ktry
przyniosa na mnie moja niewiedza.
Uwolniam si od miertelnego ucisku pragnienia. Ziemscy
kochankowie, ktrzy s faktycznie wcielonymi formami pieka, ju
duej mnie nie zwiod kuszc mnie zmysowo.
To, czego dowiadczamy na ziemi, jest wynikiem przeznaczenia i skutkiem dziaa w przeszym yciu.
Budzc si ze snu niewiedzy odrzucam wszelkie pragnienia
zmysowych przedmiotw.
Zdobyam pen kontrol nad swymi zmysami. Wolna od
pragnienia i nadziei zanurzam si w sen bogoci. Bogoci jest
wolno od wszelkiej nadziei i pragnienia .
6. O oddaniu Prawdzie i szukaniu tego, co niezmienne
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, Czas nieuchronnie niszczy
wszystko to, co zostao stworzone. Wytumacz mi, w czym szuka
obrony przed upywajcym Czasem?

34

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie

posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie midzy ojcem i
synem, w ktrej mody bramin wychwala przed ojcem ciek
wiedzy przeciwstawiajc j ciece wedyjskich rytw, szukajc w
niej obrony przed przemijaniem i mierci.
Pewien pobony i stary ju bramin, ktry nie zna religii
Wyzwolenia i by oddany studiowaniu Wed i praktykowaniu
wedyjskich rytuaw, mia syna, ktry by bardzo inteligentny i
dlatego nosi imi Medhawin (inteligentny). Ten mody czowiek
zwyk rozmyla nad sposobami funkcjonowania tego wiata i
drog prowadzc do Wyzwolenia i stanu najwyszej bogoci.
Pewnego dnia zbliy si do swego ojca i rzek: O ojcze,
wytumacz mi, co powinien czyni mdry czowiek wiadomy tego,
jak krtko trwa ludzkie ycie. Powiedz mi wszystko o drodze,
ktr powinien wybra i nie zapomnij wspomnie o tym, jakie
rodzi owoce. Po wysuchaniu twych instrukcji bd wiedzia, jak
si doskonali i nabywa cnot.
Ojciec rzek: O synu, bdc braminem powiniene realizowa
swe obowizki w czterech kolejnych trybach ycia. Najpierw w
fazie uczenia si (brahmacarja) studiowa Wedy, nastpnie myle
o spodzeniu dzieci, aby utrzyma pami przodkw i nastpnie po
rozpaleniu w domowym ognisku wasnego ognia ofiarnego dy
do wykonania wyznaczonych dla bramina rytw ofiarnych. W
kocu, w ostatniej fazie ycia powiniene uda si do lasu, aby
powici si rozmylaniom.
Syn rzek: O ojcze, jake moesz mwi o tym tak spokojnie,
cho ten wiat jest osaczony i atakowany ze wszystkich stron i
podlega nieuchronnym prawom o miertelnych skutkach?
Ojciec rzek: O synu, co masz na myli? Czy chcesz mnie
przestraszy? Czym jest to, co atakuje ten wiat? Czym s te
rzeczy nieuchronne o miertelnych skutkach?
Syn rzek: O ojcze, ten wiat jest w ucisku zgrzybiaoci i ze
wszystkich stron jest atakowany przez mier, a tym, co spada na
nieuchronnie i ma miertelne skutki jest nieustanne nastpowanie
po sobie dnia i nocy, ktre ustawicznie skraca okres ludzkiego
ycia. Dlaczego nie zwracasz na to uwagi? Skoro wiem, e mier
nie czeka i przychodzi do kadego nagle i bez ostrzeenia, jake
mog spdza wyznaczony dla mnie czas odziany w paszcz
niewiedzy beztrosko zajmujc si swymi sprawami? Skoro kada
kolejna noc skraca okres ludzkiego ycia, czowiek zanurzony w
yciu jest jak jak ryba w pytkiej wodzie. mier zabiera czowieka
zaangaowanego w swe codzienne sprawy, zanim zdoa osign

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

35

swe cele. Tak jak tygrys porywa skubicego traw barana, tak
mier porywa czowieka, gdy zrywa beztrosko kwiaty i gdy jego
serce jest w peni zanurzone w yciu. Nie zwaa na to, czy tego
dnia zdy zrealizowa to, co suy jego dobru. Sprbuj mierci
nie pozwoli, aby do ciebie przysza! Zabiera ona swe ofiary,
zanim zdoaj zrealizowa swe czyny. Jutrzejsze dziaania powinny by wykonane dzi, popoudniowe przedpoudniem, mier nie
czeka bowiem na wykonanie dziaa przez jej ofiary. Kt ma
pewno, e nie przyjdzie do niego nawet dzisiaj?
O ojcze, ycie jest niepewne, naley wic doskonali si i
nabywa cnot od najmodszych lat, aby zapewni sobie wieczn
bogo na tym i na tamtym wiecie. Czowiek ulegajcy uudzie
zmysowego wiata zabiega o ony i synw i prbuje ich zadowoli wykonujc zarwno prawe jak niegodziwe czyny. Gboko
przywizany do swych synw i zwierzt w swym umyle jest
porywany przez mier jak picy jele przez tygrysa. Zaangaowany cigle w zdobywanie rnych przedmiotw pragnienia i
bez skosztowania przyjemnoci pyncej z zabawy nimi, jest porywany przez mier, tak jak owca przez wilczyc. Obezwadnia ona
go, gdy myli: to ju zrobione, to jest do zrobienia, a to jest zrobione w poowie, obojtna wobec jego pragnie i niewykonanych
dziaa. Nie zwaa na to, jak bardzo jest oddany swej profesji,
przywizany do swego pola, sklepu, domu. Zabiera sabych i
silnych, odwanych i niemiaych, mdrych i gupich bez wzgldu
na to, czy zdoali zebra owoc, ktrego szukali.
O ojcze, aden miertelnik nie moe unikn mierci,
zgrzybiaoci, choroby i smutku. Wiedzc o tym, jake moesz
siedzie tutaj z takim spokojem? Zgrzybiao i mier podaj za
yw istot od momentu jej narodzin zabiegajc o jej zniszczenie.
Wszystkie formy istnienia, ruchome i nieruchome, s we wadzy
mierci i zgrzybiaoci. Nic nie potrafi stawi oporu armii
wysyanej przez mier za wyjtkiem potgi Prawdy, bo tylko w
Prawdzie mieszka Niemiertelno. Mjesce zamieszkiwane przez
ludzi jest miejscem zamieszkania mierci. Jak stwierdzaj ruti, to,
co jest nazywane dungl jest prawdziw zagrod, gdzie mona
zamkn zmysy, podczas gdy przyjemno pynca z mieszkania
wrd ludzi jest jak krpujcy skutecznie czowieka sznur czynicy
go bezbronnym. Sprawiedliwi przecinaj ten sznur i uciekaj,
grzesznikom jednake si to nie udaje. adna ywa istota nie zada
ran temu, kto nigdy nikogo nie zrani w myli mowie, mowie i
uczynku i nigdy nie zabra nikomu jego rodkw utrzymania si
przy yciu. Naley wic praktykowa przysig prawdomwnoci,
by oddanym tej przysidze i mie Prawd za jedyny przedmiot

36

Mikoajewska

Mahabharata

pragnienia. Ten, kto podda kontroli wszystkie swe zmysy i patrzy

na wszystkie ywe istoty takim samym okiem, pokona mier przy
pomocy Prawdy. Zarwno niemiertelno, jak i mier zostay
ukryte w jednym ciele. Szalestwo i uuda prowadz do mierci, a
Prawda do niemiertelnoci.
O ojcze, uwalniajc si od pragnienia i gniewu uczyni
przysig wiernoci Prawdzie i osigajc to, co suy memu dobru,
unikn mierci jak niemiertelny. Koncentrujc si na tych
ofiarach, ktre nie wymagaj zabicia zwierzcia (Ofiara Pokoju),
bd szuka Jani poprzez praktykowanie jogi (Ofiara Brahmy). I
gdy rozpocznie si ta pora roku, w ktrej soce porusza si ku
pnocy, ograniczajc swe zmysy wykonam ofiary Sowa, Umysu
i Dziaania. Ofiara Sowa polega na bezgonym recytowaniu
witej sylaby OM; Ofiara Umysu jest kontemplacj Najwyszej
Jani; Ofiara Dziaania polega na oczyszczaniu si kpiel i
wykonanie innych oczyszczajcych dziaa jak pokorne czekanie
na nauczyciela.
O ojcze, jake kto taki jak ja mgby wykona ofiar tak pen
okruciestwa, jak ta, ktra wymaga zabicia zwierzcia? Jake kto
taki jak ja, ktry zdoby wiedz, mgby wykonywa rytuay
rwnie okrutne jak te, ktre zostay wyznaczone dla pisakw lub
wojownikw, tym bardziej, e ich owoc jest nietrway. W mej
jani jestem zrodzony przez moj wasn ja. Bez starania si o
potomstwo znajd oparcie w mojej jani. Wykonam Ofiar Jani
czc moj wasn ja z Najwysz Jani i do uratowania siebie
nie potrzebuj potomstwa. Ten, ktry zawsze panuje nad sowami i
mylami, praktykuje umartwienia, wyrzeczenie i jog, dotrze do
stanu najwyszej bogoci, ktrym jest dotarcie do Brahmana.
Nie istnieje nic, co byoby rwne oku wiedzy i nie ma nagrody
przewyszajcej wiedz. Tak jak nie ma nieszczcia wikszego
od przywizania do zmysowych przedmiotw (to jest moje), nie
ma szczcia rwnego wyrzeczeniu si ich (to nie jest moje).
Najwikszym bogactwem bramina jest przebywanie w samotnoci,
traktowanie rwno wszystkich ywych istot, prawdomwno,
sumienno w realizowaniu dobrego zachowania, cakowite
wyrzeczenie si wymierzania kary, prostota i ostatecznie zaniechanie wszelkiego dziaania.
O ojcze, po co ci bogactwo, krewni, przyjaciele i ony? Jeste
braminem, myl wic o spotkaniu ze mierci. Aby stawi jej czoa
szukaj swej jani ukrytej w ciele. Gdzie si udali twoi dziadkowie i
gdzie jest teraz twj ojciec?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 144

37

Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira,

ojciec po wysuchaniu sw syna postpi zgodnie z jego rad. Czy
postpiby tak samo bdc oddany religii Prawdy?
7. O szczciu dostpnym dla ndzarza pyncym z
wyrzeczenia si wszelkich ziemskich posiadoci
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, z twej opowieci o modym i
inteligentnym braminie Medhawinie wnosz, e nawet kto bardzo
mody tak jak on moe praktykowa ciek wiedzy prowadzc
do mokszy. Powiedz mi teraz, czy cieka ta wymaga posiadania
bogactwa koniecznego do sponsorowania rytuaw ofiarnych. Czy
biedak pozbawiony bogactwa moe i t drog?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj opowieci o tym, co piewa ongi bramin o imieniu
Sampaka, ktry zdoby spokj umysu i wyzwoli si z kajdan
materialnego wiata. Pie t powtrzy mi pewien ubogi bramin,
ktry podj lub wyrzeczenia, aby wyzwoli si z pieka, w ktre
zamienia jego ycie za ona, ndzne ubranie i gd:
Od momentu narodzin na ziemi czowiek jest cigany przez
rne przyczyny radoci i smutku. Gdyby potrafi traktowa je
jako wyrok losu, nie czuby ani radoci, gdy przychodz, ani
smutku. Cho w swym umyle niczego nie pragnie, nadal niesie
ciki adunek, bo nie szuka tego, co jest dla niego dobre. Czy w
peni kontrolujesz swj umys?
Prawdziwej bogoci zasmakuje dopiero wtedy, gdy wyrzeknie
si domu, jak i wszystkich zmysowych przedmiotw. Osoba,
ktra niczego nie uwaa za swoje, pi i budzi si w bogoci.
Na tym wiecie cakowite ubstwo daje bogo. Ono jest tym
dobrym sposobem ycia, ktry przynosi bogosawiestwo i
uwalnia od niebezpieczestw. Ta wolna od wrogw droga jest
atwo dostpna dla tych, ktrzy uwolnili si od pragnie, lecz jest
niedostpna dla tych, ktrzy je pielgnuj.
We wszystkich trzech wiatach nie widz nigdzie nikogo, kto
dorwnywaby biedakowi o czystym zachowaniu, ktry jest wolny
od przywizania do ziemskich przedmiotw.
Bieda swymi zaletami przewysza wadz. Wadca, ktry
posiada wiele, yje w cigym niepokoju, e to starci, bdc w
cigym ucisku mierci, podczas gdy ndzarz dziki temu, e
wyrzek si wszelkiego posiadania, uwolni si zarwno od nadziei,
jak i lku, bo ani ogie, mier, czy zodzieje nie mog mie z
niego adnej korzyci. Sami bogowie wychwalaj takiego

38

Mikoajewska

Mahabharata

czowieka, ktry wdruje tam, gdzie zechce, pi na nagiej ziemi

majc swe rami za poduszk i ktry zdoby spokj.
Bogacz bdc pod wpywem gniewu i zachannoci ma ze
serce. Patrzy na innych krzywo, marszczy brwi i zagryzajc wargi
wygasza nieprzyjemne i okrutne sowa. Nawet, gdyby zechcia
uczyni jaki dar na rzecz caego wiata, kto na niego spojrzy?
Nieprzerwane towarzystwo dobrobytu ogupia bezkrytyczn
osob, oczyszcza jej umys z rozsdku, tak jak jesienny wiatr
oczyszcza niebo z chmur. Myli: Posiadam wszystko: urod,
bogactwo i dobre urodzenie. We wszystkim odnosz sukces. Jake
niezwyky jestem i wspaniay. Myli te odurzaj jej serce. Z
sercem silnie przywizanym do ziemskich przedmiotw, wkrtce
zaprzepaci bogactwo zebrane przez jej przodkw. Zredukowana
do chcenia utraci poczucie, e zabieranie wasnoci innych jest
zem i gdy w tej fazie zacznie ama wszystkie ograniczenia i
przywaszcza sobie to, co naley do innych, krlewska sprawiedliwo bdzie j ciga, jak strzay myliwego cigaj jelenia i
spadn na ni rne inne nieszczcia.
Ignorujc rne ziemskie skonnocijak pragnienie posiadania ony i dzieci, i wszystko to, co tak jak ciao jest przemijajce
i nierzeczywistenaley z pomoc inteligencji sign po
waciwe lekarstwo na wszystkie te ziemskie nieszczcia. Bez
wyrzeczenia nie mona zdoby prawdziwego szczcia i najwyszego dobra. Bez wyrzeczenia nie mona spa spokojnie. Wyrzeczenie si wszystkiego jest prawdziw bogoci .
Bhiszma zakoczy sw opowie mwic: O Judhiszthira,
powtrzyem tobie dokadnie to, co niegdy w Hastinapurze
opowiedzia mi pewien bramin cytujc pie o wyrzeczeniu, ktre
jest najwikszym dobrem, nucon ongi w dawnych czasach przez
mdrca Sampak.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CLXXIV-CLXXVI, CCLXXVII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

39

Opowie 145
O nagym olnieniu
1. O piciu atrybutach wyzwolonej osoby; 2. O nagym olnieniu Manki; 3. O
szeciu nauczycielach mdrca Wodhji; 4. O tym jak mdrzec Adagara osign
Wyzwolenie; 5. O tym jak bramin Kajapa dozna olnienia; 6. O uwalnianiu si z
koa reinkarnacji.

Manki rzek: O Pragnienie, opu mnie. Obudziem si i

przejrzaem na oczy. Szukanie bogactwa przynosi mi
zniszczenie. Znalaze sobie schronienie w moim cieletej
mieszaninie piciu elementwlecz teraz id sobie gdzie
indziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co nie jest
dusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje si
chci posiadania i zachannoci.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXVII)

1. O piciu atrybutach wyzwolonej osoby

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w jaki sposb
moe osign spokj i szczcie ta prawa osoba, ktra poszukuje
bogactwa, aby mc zebra zasugi poprzez wykonanie rytuaw
ofiarnych i aktw dobroczynnoci, lecz nie moe go zdoby i
ogarnia j nieodparte aknienie bogactwa? Czy jest ona skazana na
cierpienie zarwno za ycia, jak i po mierci?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, najwysz bogo za ycia i
po mierci zdobywa ta osoba, ktra
(1) na wszystko spoglda takim samym okiem i nie ma dla niej
rnicy midzy radoci i smutkiem, pochwa i obraz,
(2) nie podejmuje adnego wysiku, aby zaspokoi pragnienie
posiadania ziemskich przedmiotw,
(3) jest prawdomwna,
(4) uwolnia si od przywizania do ziemskich przedmiotw, i
(5) zaprzestaa wykonywania jakichkolwiek dziaa.
Rozwijanie w sobie tych piciu atrybutw staroytni mdrcy
uwaali za rodki prowadzce do osignicia doskonaego spokoju
i wyzwolenia si z koniecznoci ponownych narodzin. Wiara w nie
bya dla nich religi i niebem. Na nich bazuje najwysza bogo.
Posuchaj staroytnej opowieci o pieni nuconej ongi przez
waij Manki, ktry w procesie nagego olnienia uwolni si od

40

Mikoajewska

Mahabharata

aknienia bogactwa i przywizania do ziemskich przedmiotw i po

zdobyciu piciu wymienionych atrybutw osign najwysz
bogo czc si z Brahmanem.
2. O nagym olnieniu Manki
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, yjcy w odlegych
czasach waija Manki szukajc bogactwa bez przerwy napotyka
na jakie przeszkody. W kocu z tego, co pozostao mu z majtku,
zakupi par modych bykw cznie z jarzmem do trenowania ich
do cignicia pugu. Po naoeniu jarzma zabra je na pole z
zamiarem rozpoczcia treningu. Jednake po drodze byki dostrzegy lecego wzdu drogi ogromnego wielbda i przeraone
zaczy biec zaczepiajc si jarzmem o jego garb. Rwnie
przeraony tym wielbd zerwa si i pogna z wielk szybkoci
przed siebie unoszc je ze sob zwisajce aonie na swym
jarzmie po obu stronach jego karku.
Manki widzc je ju w ucisku mierci rzek do siebie: O
biada mi! Moje mode byki unoszone przez wielbda faluj w
gr i d wraz z jego ruchem wygldajc jak dwa klejnoty
zdobice jego kark. Taki musia by wyrok losu! Los bez przerwy
niszczy wszystko to, co posiadam, cho od dawna staram si o
zdobycie bogactwa. Wida jednak, e nawet najmdrzejszej osobie
posiadajcej odpowiednie umiejtnoci i wykonujcej dziaania z
trosk i uwag nie pomoe podejmowanie choby najwikszego
wysiku, gdy bogactwo nie jest jej przeznaczone. Rezultat zawsze
zaley od losu i nawet, gdy wydaje si, e zosta osignity dziki
wysikowi, blisza analiza ukazuje, e by rezultatem ukadu
okolicznoci zalenych od przeznaczenia. Czowiek jest bezsilny
wobec przeznaczenia.
Ten, kto szuka szczcia musi cakowicie wyrzec si wizi ze
zmysowymi przedmiotami. Wolny od tej wizi nie bdzie dalej
ywi pragnienia posiadania ich i bdzie mg spa spokojnie.
Nareszcie to zrozumiaem! Do takiego samego wniosku doszed
te ongi syn Wjasy uka, gdy ze siedziby swego ojca uda si do
dungli wyrzekajc si wszystkiego!
Ten, kto wyrzeka si wszelkich ycze, przewysza tego, kto
realizuje kade swoje yczenie. Pragnieniu nie ma bowiem koca,
nikt nigdy nie moe wyczerpa swych ycze. Tylko ten, kto jest
pozbawiony wiedzy i sdu, jest nienasycony w swej potrzebie
ochrony ciaa i ycia.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

41

O moja dna bogactwa niemdra duszo, powstrzymaj si od

chci dziaania. Jeste zbyt zachanna, zdobd spokj uwalniajc
si od przywizania do wszelkich zmysowych przedmiotw! Tyle
razy doznawaa zawodu ulegajc pragnieniu i prnej nadziei. Jak
to moliwe, e cigle jeszcze nie uwolnia si od przywizania?
Jeeli nie zasuguj na to, aby zosta przez ciebie zniszczony i
jeeli jestem tym, kto ma by dla ciebie rdem dowiadczania
bogoci, nie skaniaj mnie ku zachannoci. Ustawicznie tracisz
cae bogactwo, ktre zgromadzisz. Uwolnij si wreszcie od tego
pragnienia bogactwa! Haba mej gupocie! Zabawisz si mn!
Przemieniasz mnie w niewolnika innych. Nikt, kto narodzi si na
ziemi, nie zdoa i nigdy nie zdoa nasyci swego pragnienia.
Odrzucajc cae dziaanie budz si wreszcie z tego wiata zudze.
Jestem obudzony.
O pragnienie (kama), twoje serce musi by twarde jak diament,
skoro mimo setki nieszcz, ktre ze sob niesiesz, nie rozpade
si jeszcze na setk drobnych czci. Poznaem ci, jak i wszystkie
te przedmioty, ktre s ci drogie! udzisz mnie, e szukajc tego,
co jest ci drogie, znajd szczcie! Poznaem twoje korzenie.
Wyrastasz z woli, czyli z chci posiadania czego. Aby si ciebie
pozby, bd wic unika woli i w ten sposb zniszcz ci z
korzeniami. Pragnienie bogactwa w adnej swej fazie nie przynosi
szczcia. Ten, kto je zdoby, niepokoi si, e je straci, i jego utrata
jest dla niego jak mier. Samo zdobycie bogactwa jest niepewne.
Bogactwa nie mona zdoby nawet przez wyrzeczenie si samego
siebie. C moe by bardziej bolesne? A ten, kto je naby, nigdy
nie ma do i nie zaprzestaje szukania wicej. Bogactwo jest jak
sodkie wody Gangesu: skosztowanie go tylko zwiksza tsknot
za nim.
Opu mnie. Obudziem si i przejrzaem na oczy. Szukanie
bogactwa przynosi mi zniszczenie. Znalaze sobie schronienie w
moim cieletej mieszaninie piciu elementwlecz teraz id
sobie gdzie indziej i tam szukaj szczcia. Nie chc niczego, co nie
jest dusz i nie sprawia mi radoci nic, co tak jak ty kieruje si
chci posiadania i zachannoci. Zaniechawszy ci cakowicie
bd szuka schronienia w tej jakoci natury, ktr jest dobro
(sattwa). Dostrzegajc wszystkie ywe istoty w moim ciele i
umyle oddam swj rozum jodze, ycie instrukcjom mdrcw, a
dusz Brahmanowi. Bd przedziera si przez ten wiat wolny od
przywizania i nieszczcia z powodu utraty, tak e ty nie bdziesz
mogo ponownie pogry mnie w blu i smutku.

42

Mikoajewska

Mahabharata

Jeeli bd dalej tobie ulega, pozostan bez szansy na

zbawienie. Z ciebie rodzi si nienasycenie, smutek, zmczenie i
moz. al pyncy z utraty bogactwa przerasta kady inny.
Krewni i przyjaciele trac szacunek dla tego, kto utraci bogactwo i
dowiadcza on tysica innych upokorze. Rado pynca z
posiadania bogactwa jest z kolei niewielka i zmieszana z gorycz i
smutkiem, gdy niszczy j lk przed zodziejami i innymi
nieszczciami prowadzcymi do jej utraty. Nareszcie po dugim
czasie zrozumiaem, e pragnienie bogactwa jest przesiknite
smutkiem.
Zmuszasz mnie do gonienia za czymkolwiek, co przypadnie ci
do serca. Jeste pozbawione rozumu i zdrowego rozsdku. Nie
sposb ci nasyci i zadowoli. Spalasz jak ogie. Nie
zastanawiasz si nigdy nad tym, jak trudny do zdobycia jest
przedmiot, ktry cigasz i tak jak pieka nie sposb wypeni ci
po brzegi. Chcesz pogry mnie w gbinie smutku.
Nie moesz ju duej we mnie mieszka. Cho jeszcze
niedawno utrata majtku doprowadzaa mnie do rozpaczy, dzi
osignem najwyszy stan uwolnienia si od przywizania do
zmysowych przedmiotw. Nie myl ju duej o tobie i twym
pocigu. Do nacierpiaem si z twego powodu i ju duej nie
moesz pozbawia mnie rozumu. Patrzc na utrat caej mej
wasnoci uczyniem lub wyrzeczenia i uwolniwszy si od
wszelkiej gorczki posiadania mog wreszcie odpocz.
Pozbyem si ciebie razem z wszystkimi namitnociami mego
serca. Ju nie zdoasz we mnie zamieszka i zabawia si mn. Od
dzi wybacz kad potwarz i obmow, zraniony nie odpac
zranieniem, odpowiem miymi sowami na nieprzyjemne. Z
zadowoleniem w sercu i wyciszonymi zmysami bd utrzymywa
si przy yciu z tego, co uda mi si zebra. Nie uczyni nic, aby
zaspakaja twoje yczenia, bo ty jeste moim wrogiem.
Uwolnienie si od wizi ze zmysowymi przedmiotami i od
pragnienia, nasycenie, spokj, uczciwo, samo-kontrola, skonno do wybaczania i wszechogarniajce wspczucie s obecnie
moimi atrybutami. Niech wic pragnienie, zachanno, nienasycenie, skpstwo, omijaj mnie z daleka. Wszedem na ciek
dobra (sattwa).
Teraz po pozbyciu si pragnienia i zachannoci jake wielka
jest moja bogo! Nigdy wicej nie ulegn zachannoci i nie
dowiadcz takiej samej niedoli, jak czowiek o nieczystej duszy.
Bogo jest tym wiksza, im wicej odrzuconych pragnie. Ten,
kto poddaje si wadzy pragnienia, zawsze dowiadcza niedoli.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

43

Caa odrzucana przez dan osob namitno zwizana z pragnieniem naley do tej jakoci natury, ktr jest namitno (radas).
Smutek, bezwstyd i zachanno maj swe rdo w pragnieniu i
bogactwie.
Tak jak podczas upalnego lata czowiek zanurza si w chodnej
wodzie jeziora, tak ja zanurzyem si obecnie w Brahmanie
powstrzymujc si od wszelkiego dziaania. Cay al opuci mnie
i zanurzyem si w czystej bogoci. Zarwno ta rado, ktra
pynie z zaspokojenia pragnienia, jak i ta, ktrej dowiadcza si w
niebie, nie dorwnuje nawet szesnastej czci tej bogoci, ktra
pynie z zaniechania wszelkiego rodzaju aknienia. Uwalniajc si
od Zasady Przyjemnoci (prawa pragnienia), ktra razem z
picioma elementami i ciaem tworzy siedmioelementow cao
bdc moim zawzitym wrogiem, dotarem do wiecznego miejsca
Brahmana i bd tam przebywa do koca mych dni szczliwy jak
krl .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
w ten to sposb Manki pod wpywem nagego olnienia, ktrego
dozna patrzc na utrat pary modych bykw, uwolni si od
przywizania do zmysowych przedmiotw, porzuci wszystkie
pragnienia i dotar do wiecznego miejsca Brahmana, ktre jest
miejscem najwyszej bogoci wolnym od narodzin i mierci
(koniecznoci reinkarnacji) zdobywajc w ten sposb niemiertelno. Zdoby ten stan najwyszej bogoci dziki wyciciu w sobie
samych korzeni pragnienia.
W tym kontekcie cytuje si zwykle rwnie wersety nucone
ongi przez krla Widehw Danak, ktry podobnie jak Manki
osign peny spokj umysu. Nuci on: Moje bogactwo jest bez
granic, cho nic nie posiadam. Nawet gdyby stolica mego kraju
Mithila spona, nie sponoby nic mojego .
3. O szeciu nauczycielach mdrca Wodhji
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz, co
powiedzia ongi o uwalnianiu si od przywizania mdrzec
Wodhja, ktry pozna wite pisma i wyrzekszy si wszystkich
pragnie zdoby spokj. Krl Jajati, syn Nahuszy, rzek kiedy do
niego: O wielki mdrcu, zdobye mdro i wiedz. Poucz mnie,
prosz, w jaki sposb osign spokj. Wytumacz mi dziki
jakiemu rozumowaniu ty sam osigne sukces i wdrujesz po
wiecie bez angaowania si w adne dziaania zanurzony z
bogoci w swej duszy?

44

Mikoajewska

Mahabharata

Mdrzec Wodhja rzek: O krlu, postpuj wedug instrukcji,

ktre bior od innych i sam nigdy nikogo nie nauczam. Dam ci
jednake pewne wskazwki, co do charakteru instrukcji, na
ktrych opiera si moje postpowanie. Rozmylajc nad nimi
bdziesz mg sam uchwyci ich sens.
Mam szeciu nauczycieli, ktrymi s: Pingala, rybow, w,
lena pszczoa, wytwrca strza i niezamna kobieta.
Nadzieja jest potn si poruszajc serce, a uwolnienie si
od niej przynosi ogromn bogo. Tego nauczyem si od Pingali,
upadej kobiety, ktra czekajc na swego kochanka podniecona
nadziej doznaa nagego olnienia widzc, e czeka na prno.
Zrozumiaa, jak grzeszne s jej dziaania, jak niewielka jest jej
wiedza i jak bardzo jest we wadzy dzy. Pod wpywem tej
wiadomoci porzucia swe grzeszne ycie i czc si z
zamieszkujc w jej ciele Najwysz Jani dowiadczya stanu
prawdziwej bogoci (zob. opow. 144, p. 5).
Pewien rybow dozna olnienia i dowiadczy szczcia, gdy
nagle wyrzek si zowionej wielkiej ryby i jedzenia misa, gdy
zobaczy jak inne drapiene ptaki, ktrym nie udao si nic zowi,
otaczaj go ze wszystkich stron i dla tego kawaka misa chc go
zabi.
W dozna olnienia i yje teraz w bogoci, gdy zrozumia, e
podejmowanie prb zbudowania wasnego domu przynosi mu
jedynie smutek i niedol i zamieszka w domu nalecym do kogo
innego.
Ascecitak jak pszczoyyj w dungli w stanie bogoci
ywic si lenymi owocami i korzonkami, nie ranic nikogo i nie
doznajc krzywdy od innych ywych istot.
Moim pitym nauczycielem jest pewien wytwrca strza, ktry
by tak pochonity przez sw prac, e nie zauway, e koo jego
domu przeszed krlewski orszak.
Pewna moda niezamna kobieta zamieszkujca w domu ojca
chciaa w tajemnicy przed nim nakarmi du ilo braminw,
jednake gdy chciaa zabra ze spichlerza ziarno, liczne bransolety
na jej nadgarstkach zaczy dzwoni. Bojc si, e ten dwik j
zdradzi, zdja bransolety zostawiajc tylko jedn na kadej doni.
Patrzc na ni zrozumiaem, e gdy razem zbierze si wielu,
powstaj ktnie i dysputy. To samo dzieje si nawet wwczas,
gdy tylko dwch mieszka razem. Wcz si wic samotnie po
wiecie bdc jak ta pojedyncza bransoletka z muszelek na
nadgarstkach tej modej kobiety .

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

45

4. O tym jak mdrzec Adagara osign Wyzwolenie

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty wiesz wszystko o ludzkim
zachowaniu. Powiedz mi, dziki jakiemu zachowaniu mona
uwolni si na tym wiecie od smutku i rwnoczenie osign
najwyszy cel?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj starej opowieci o rozmowie krla demonw Prahlady z
wdrujcym po wiecie mdrcem Adagar o wielkiej inteligencji i
oczyszczonej, spokojnej duszy.
Prahlada rzek: O wielki mdrcu, wolny od pragnie, urazy i
chci dziaania, ze sw przyjazn mow, czyst dusz, pokor,
samo-kontrol, peen godnoci, inteligencji i wiedzy yjesz w
prostocie jak dziecko. Nie zazdrocisz nikomu bogactwa i nie
opakujesz strat. Jeste zawsze zadowolony i zdajesz nie troszczy
si o nic na tym wiecie. Podczas gdy inne ywe istoty porywa i
unosi wartki nurt pragnienia i namitnoci, ty sam pozostajesz
doskonale obojtny wobec wszystkich dziaa cznie z tymi, do
ktrych skania Prawo, Zysk i Przyjemno. Zdajesz si by w
stanie cakowitego spokoju, ktrego nic nie jest w stanie zakci.
Ignorujc wszystkie zmysowe przedmioty yjesz jak wyzwolona
ja nie uczestniczc w niczym i bdc jedynie wiadkiem
wszystkiego. Wytumacz mi, dziki jakiej wiedzy, praktyce i
zachowaniu stao to si moliwe? Wyjanij mi to majc na uwadze
moje dobro.
Mdrzec Adagara, ktry wiedzia wszystko o funkcjonowaniu
tego wiata rzek: O Prahlada, pozostaj obojtny wobec zewntrznego wiata i nie pozwalam sobie ani na rado, ani na smutek,
bo pocztek, wzrost, zuywanie si i mier ywych istot nie
wynika z jakiej wyranej przyczyny.
Wiem, e wszystkie tendencje do dziaania, ktre istniej we
wszechwiecie, wypywaj z natury danej ywej istoty. Wszystko
funkcjonuje w zgodzie ze sw natur i dlatego niczym si nie
zachwycam.
Rnego rodzaju zwizki tworz si i rozpadaj, a to, co
zostao zdobyte, ulega zniszczeniu. Wiedzc o tym nie nastawiam
mego serca na zdobycie jakiego przedmiotu.
Wszystkie przedmioty majce jakie atrybuty ulegaj zniszczeniu. C wic pozostaje do zrobienia osobie takiej jak ja, ktra
o tym wie?
Wszystkie rzeczy due i mae, urodzone w wodzie i na ldzie
umieraj. We waciwym czasie mier przychodzi nawet do

46

Mikoajewska

Mahabharata

najsilniejszych skrzydlatych istot przemierzajcych niebo. Nawet

ciaa niebieskie, due i mae, poruszajce si po firmamencie,
opadaj na ziemi, gdy nadejdzie na to waciwy czas. Widzc, e
wszystko to, co stworzone podlega mierci i mylc o wszystkich
przedmiotach jako ulegajcych zniszczeniu, zasypiam w spokoju z
sercem wolnym od lku.
Jeeli uda mi si uzyska bez trudu obfity posiek, zjadam go
bez skrupuw, lecz jak nie mam nic, spdzam wiele dni nic nie
jedzc. Czasami ludzie karmi mnie kosztownymi potrawami
ofiarowanymi w nadmiarze, a kiedy indziej ofiarowane mi porcje
s bardzo mae lub nie daj mi nic. Czasami zjadam jedynie
garstk ziarna, wysuszony placek sezamowy, z ktrego zosta
wycinity cay olej. Kiedy indziej jem ry i inne bogatsze
jedzenie. Czasami pi na ou przykrytym najlepszego rodzaju
narzutami w krlewskim paacu, a kiedy indziej na goej ziemi.
Czasami jestem odziany w achmany, strj pokutniczy lub skr
jelenia, a kiedy indziej w wykwintne i kosztowne suknie. Nigdy
nie odmawiam przyjcia tego, co otrzymuj, pod warunkiem, e
dary te nie s niezgodne z prawoci i e zdobycie ich nie wymaga
ode mnie adnego dziaania i wysiku.
Nigdy nie staram si o zdobycie czego, co nie jest atwe do
zdobycia. Postpujc w ten sposb realizuj mj lub adagara
ycia jak wielki nie ruszajcy si z miejsca w, ktry owi tylko
to, co jest w zasigu jego paszczy, a gdy nic si do niego nie zblia,
nie je nic. ycie zgodne z tym lubem jest drog prowadzc do
niemiertelnoci (Brahmana). Jest czyste, wolne od alu, pomylne
i z niczym nieporwnywalne. Mdrcy je aprobuj, cho ludzie
niemdrzy, ktrzy bdz w swym rozumowaniu, nie aprobuj go i
nigdy nie yj w ten sposb.
Realizuj ten lub z czystym sercem. Mj umys nigdy nie
zbacza z wyznaczonej cieki i postpuj zawsze zgodnie z jej
nakazami. Jestem wstrzemiliwy we wszystkim traktujc wszystko tak samo i bez rnicy. Wolny od lku, gniewu, zachannoci i
bdnego sdu podam t drog z czystym sercem.
Dla osb praktykujcych ten lub nie ma adnych ogranicze w
jedzeniu, piciu i uywaniu innych przedmiotw, pod warunkiem,
e same wpadaj im w donie, i poniewa w ten sposb uzaleniaj
si cakowicie od losu, pozostaj obojtni wobec zmiennoci
miejsca i czasu. Praktykowanie tego lubu prowadzi do bogoci
serca.
Niegodziwcy nigdy nie czyni podobnego lubu. Pobudzani
przez zachanno staraj si o zdobycie rnego rodzaju bogactwa

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

47

i napotykajc na swej drodze rne przeszkody pograj si w

smutku. Rozmylajc nad tym i rozpoznajc prawdziw natur
zmysowych przedmiotw, uspokojony i wolny od namitnoci
praktykuj mj lub z czystym sercem.
Widzc, dziki poznaniu Prawdy, e szczcie i niedola, zysk i
strata, przywizanie i wyrzeczenie, ycie i mier zale od
wyroku losu, praktykuj mj lub z czystym sercem. Wolny od
lku, przywizania, bdw w ocenie i pychy, odziany w mdro,
inteligencj i zrozumienie, oddany spokojowi duszy pamitam o
wielkim wu, ktry zjada to, co zapie nie ruszajc si z miejsca.
Wolny od jakichkolwiek ogranicze, co do oa i jedzenia, odziany
przez wasn natur w samo-kontrol, wstrzemiliwo, lub
czystoci, uczciwo i czysto zachowania, wolny od pragnienia
gromadzenia na jutro jakichkolwiek nagrd pyncych z dziaania,
praktykuj mj lub z czystym sercem.
W konsekwencji odrzucenia wszystkich przedmiotw pragnienia opuciy mnie wszystkie przyczyny smutku. Owiecony
praktykuj mj lub z czystym sercem poddajc kontroli moj
dusz, ktra sama w sobie jest spragniona i niepohamowana, lecz
ktra jest zdolna przy waciwym treningu zadowoli si sam
sob bez angaowania si w zewntrzne wobec siebie przedmioty.
Ignorujc troski, ku ktrym skania si moje serce, umys i sowa, i
pamitajc o tym, e szczcie wynike z ulegania im jest trudne
do zdobycia i krtkotrwae, podam ciek mego lubu z
czystym sercem.
Rni tak zwani mdrcy, ktrzy chcc zostawi po sobie lad,
wymylaj swoje wasne teorie i krytykuj innych, twierdzc, e s
kwestie, ktrych nie sposb rozwika poprzez dyskusj. Nie
potrafi oni zobaczy mej przysigi we waciwym wietle. Ja sam
jednake widz j jako co, co niszczy ignorancj. Widzc j jako
rodek niszczenia rnego rodzaju za i drog prowadzc do
niemiertelnoci (Brahmana), wdruj wrd ludzi ujarzmiwszy
wszystkie wady i uwolniwszy si od pragnienia ziemskich
przedmiotw .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
ta wielce uduchowiona osoba, ktrej sowa ci powtrzyem,
uwolnia si od przywizania, lku, zachannoci, gniewu i
niewiedzy praktykujc lub adagara i bdc jak wielki w
przeyje swe dni na ziemi dowiadczajc niebiaskiej bogoci.

48

Mikoajewska

Mahabharata

5. O tym jak bramin Kajapa dozna olnienia

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w czym i gdzie
przede wszystkim naley szuka oparcia: u krewnych, w dziaaniu,
w bogactwie, czy te w wiedzy?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wiedza jest tym, co dostarcza
prawdziwego oparcia ywej istocie i jest najwyej cenionym
nabytkiem. Wiedza na tym wiecie jest rodkiem do zdobycia
najwyszego szczcia. Osoby prawe i kierujce si dobrem
uwaaj wiedz za niebo. To dziki wiedzy demon Wali, Prahlada,
Namuczi i Manki po utracie ziemskiego bogactwa zdobyli
najwysz bogo. Nie istnieje nic, co byoby w stosunku do
wiedzy nadrzdne. W tym kontekcie posuchaj staroytnej
opowieci o tym, jak mody bramin Kajapa, ktry cierpia z
powodu swego ubstwa, pod wpywem rozmowy z Indr
zrozumia, jakie szczcie ma ten, kto narodzi si na ziemi w ciele
bramina i realizujc bramiskie obowizkistudiowanie Wed i
szukanie wiedzymoe uwolni sw dusz od koniecznoci
reinkarnacji.
Pewnego dnia mody syn wielkiego mdrca o imieniu Kajapa
oddajc si umartwieniom zosta potrcony przez jadcego
nieuwanie swym wozem bogatego i dumnego ze swych zasobw
waij. Lec plackiem na ziemi i odczuwajc straszliwy bl nie
mg opanowa gniewu i zdesperowany rzek do siebie: Po co
biedakowi y na tym wiecie! Lepiej bdzie, jak umr.
Gdy tak lea na ziemi bez energii i na granicy mierci, pojawi
si przed nim Indra przybrawszy form szakala. Szakal rzek: O
Kajapa, jake zazdroszcz ci tego, e posiadasz ciao czowieka,
ktre co wicej jest ciaem znajcego Wedy bramina. Czowiek stoi
najwyej wrd zamieszkujcych ziemi ywych istot, bramin
wrd ludzi, a bramin znajcy Wedy wrd braminw. Dlaczego
ulegasz szalestwu i chcesz rezygnowa z ycia po zdobyciu ciaa,
ktre tak trudno zdoby!
Wszelkie ziemskie nabytki napawaj dum. Tak zostao zadeklarowane w witych pismach. Powiniene wic by zadowolony
z tego, e udao ci si zdoby takie ciao. Chcc je porzuci
poniasz sam siebie i dziaasz z zachannoci!
Twoje ciao ma dwie donie. Pomyl, ile mona osign majc
dwie donie. Ja sam bardzo pragnbym zamieszka w takim ciele.
My, istoty niszego gatunku, pragniemy posiadania rk rwnie
silnie jak wy bogactwa. Nie ma cenniejszego nabytku od rk.
Spjrz na mnie. Nie mog ani usun ciernia z mego ciaa, ani

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

49

zgnie pijcego moj krew owada. Tylko osoby, ktre maj rce i
dziesi palcw mog tego dokona. Tylko one mog zbudowa
dla siebie szaas chronicy je przed deszczem, zimnem lub upaem.
Mog te zrobi dla siebie pikne ubrania, oa i wykwintne
posiki, jak i zmusza inne zwierzta do posuszestwa i noszenia
dla nich ciaru.
ywe istoty, ktre nie posiadaj jzyka, s sabe, a bezrkie s
naraone na rnego rodzaju niedol. Ty na szczcie do nich nie
naleysz. Wyrokiem dobrego losu nie jeste ani szakalem, ani
robakiem, mysz, ab lub jakim innym zwierzakiem rwnie
ndznego gatunku. Zdobywajc ciao czowieka powiniene wic
by zadowolony, i tym bardziej powiniene czu si szczliwy
rodzc si jako bramin! Popatrz na mnie. Gryz mnie i dl rne
owady i bez rk nie potrafi si przed nimi obroni. W jake
aosnym znajduj si pooeniu. Jednake pomimo tego nie
porzucam z wasnej woli ycia, bo taki akt jest grzeszny i w jego
konsekwencji narodz si ponownie na ziemi w ciele kogo
jeszcze podlejszego ni ja gatunku. Cho sposb istnienia szakala
jest ndzny, istniej jeszcze ndzniejsze sposoby istnienia.
Z racji urodzenia niektre klasy ywych istot s w szczliwszym pooeniu ni inne. Tym sam urodzie si na ziemi w bardzo
szczliwej formie. Powiniene jednak pamita o tym, e na ziemi
nie ma takiego sposobu istnienia, ktry przynosiby sam z siebie
stan najwyszej bogoci. Ludzkie istoty ulegaj uudzie i po
zdobyciu bogactwa akn wadzy, a po zdobyciu wadzy chc by
rwni bogom, a gdy i to zdobd, chc by rwni krlowi bogw.
Pozycja bramina jest rwna lub przewysza pozycj bogw,
dlatego ty sam bdc braminem nawet po zdobyciu bogactwa nie
moesz zosta krlem, ani zdoby statusu boga. Jednake, jeeli
dasz si zwie przez pontn wizj niebiaskiej ekstazy bogw i
zamiast szuka wyszej bramiskiej pozycji poprzez wyrzeczenie i
ascez, zdobdziesz status boga, wwczas zaczniesz rwnie
aspirowa do pozycji krla bogw. Bdc we wadzy pragnienia i
chcc cigle wicej nigdy nie zdoasz nasyci swego aknienia.
Poczucie nasycenia nie powstaje bowiem w rezultacie nabycia
podanych zmysowych przedmiotw. Tego aknienia, ktre
stwarza pragnienie, nie zdoa nasyci choby cae morze wody i
zawsze odradza si na nowo. Kada nowa zdobycz zwiksza
jedynie to aknienie, tak jak wizki suchego drewna wzmacniaj
ogie.
Jak w kadej ywej istocie mieszka w tobie zarwno al, jak i
rado, zarwno bogo, jak i niedola. Skoro tak jest, dlaczego

50

Mikoajewska

Mahabharata

dajesz pierwszestwo alowi? Aby si go pozby, zamknij jak

ptaka w klatce samo rdo wszelkiego aknienia i dziaania,
ktrym s bdne mylenie i zmysy. W ten sposb nie spadnie z
karku druga gowa, ani nie zostanie ucita trzecia rka. To, co nie
istnieje, nie moe wzbudza lku. Kto kto nie pozna
przyjemnoci pyncej z zabawy z jakim zmysowym przedmiotem, nie bdzie pragn jego posiadania. aknienie powstaje z
faktycznego dowiadczenia przyjemnoci, ktra pynie z dotyku,
suchu i wzroku. Nic nie wiesz o smaku wina Waruni i misa z
ptaka Ladwaka, cho nie ma na ziemi niczego smaczniejszego, bo
nigdy ich nie prbowae. Czowiek, ktry chce zdoby bogo,
powinien wic podda kontroli swe zmysynie smakowa i nie
sucha.
Niektrzy wrd tych, ktrzy maj rce, staj si silni i bogaci.
Inni, cho zredukowani do stanu niewolnictwa, zabijani, zamykani
w wizieniu i torturowani potrafi si mia i cieszy. Jeszcze inni
cho wyposaeni w silne ramiona, wiedz i wielk energi umysu
wykonuj potpiane, grzeszne i ndzne zawody. Chcieliby je
zmieni, ale s zwizani przez wasne dziaania wykonane w
poprzednim yciu i si przeznaczenia. Cho yj w upodleniu, nie
chc przesta y i akceptuj porzdek, ktry przypad im w
udziale z racji urodzenia. Nawet osoba z najniszej kasty jak
Czandalowie chce y. Zauwa to zudzenie!
Powsta i praktykuj prawo. To nie jest waciwy moment,
aby wyrzeka si ycia! Patrzc na te istoty wasnego gatunku,
ktre straciy ramiona, s sparaliowane lub pady ofiar innych
chorb, mieszkajc w bramiskim ciele moesz uwaa si za
szczliwca. Dopki twe ciao pozostaje bezpieczne, zdrowe i
wolne od chorb i wszystkie twe czonki s doskonae, nie narazisz
si wrd ludzi na nagan. Nie wolno ci jednak porzuca ycia
nawet wwczas, gdyby z racji jakiej dowiedzionej winy zosta
wykluczony ze swej kasty!
Szakal kontynuowa: O braminie, posuchaj mnie i zaufaj
moim sowom, gdy w ten sposb zdobdziesz najwysz religijn
nagrod pync z Wed. Nastaw swe serce na studiowanie Wed,
trosk o wity ogie, wierno Prawdzie, praktykowanie samokontroli i dobroczynnoci. Ci, ktrzy s oddani studiowaniu Wed
nabywaj kompetencji w wykonywaniu rytuaw ofiarnych dla
siebie i dla innych, nie maj powodu do odczucia alu lub lku
przed zem. Ci wrd nich, ktrzy urodzili si pod szczliw
konstelacj, o szczliwej godzinie, podczas szczliwej fazy
ksiyca i dokadaj wszelkich stara, aby jak najdokadniej

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

51

wykonywa ofiar, praktykowa dobroczynno i spodzi

potomstwo, osigaj w kocu najwiksz bogo, natomiast ci,
ktrzy urodzili si pod z konstelacj, w nieszczliwej fazie
ksiyca i o zej godzinie, nie wykonuj ofiary i nie dbaj o
potomstwo, staj si w kocu asurami.
Szukaj wiedzy, myl o Wyzwoleniu swej duszy, aby nie
musia tak jak ja narodzi si ponownie w ciele rwnie niskiego
jak mj gatunku. Ja sam w swym poprzednim yciu, zamiast
szuka Prawdy, zajmowaem si gromadzeniem bezuytecznej
wiedzy. Brakowao mi prawdziwej wiary i poszukiwaem
uzasadnie opartych na rozumie. Rzucaem oszczerstwa na Wedy i
uprawiem nauk argumentacji, ktra bazuje na odwoywaniu si
do faktw i namacalnych dowodw. Na rnych zgromadzeniach
wypowiadaem sowa bazujce nie na wierze, lecz na rozumie.
Wypowiadaem si lekcewaco o deklaracjach witych pism i
traktowaem braminw z wyszoci. Byem niedowiarkiem
poddajcym wszystko w wtpliwo i bdc ignorantem pyszniem
si moj rzekom wiedz. W konsekwencji narodziem si
ponownie na ziemi w formie szakala. Takie s moje grzechy. Jeeli
uda mi si w kocu po spdzeniu setek dni i nocy w ciele szakala
powrci do formy czowieka, pamitajc o tym, co mnie teraz
spotyka, bd y zawsze zadowolony skadajc ofiary,
praktykujc dobroczynno i mylc o uwolnieniu duszy, ktra jest
prawdziwym Byciem. Poznam to, co naley wiedzie i bd unika
tego, co naley unika.
Wysuchawszy do koca mowy szakala asceta Kajapa
podnis si z ziemi peen energii i zdecydowania i rzek: O
szakalu, cho urodzie si w tak niskim gatunku, zdobye
prawdziw wiedz i zrozumienie! Jestem tym prawdziwie
zdumiony! I patrzc na szakala oczami wiedzy zrozumia, e
przemawiajce do niego Bycie jest faktycznie krlem bogw Indr.
Zrozumiawszy to odda mu cze i nastpnie za jego zgod
powrci do swej pustelni.
6. O uwalnianiu si z koa reinkarnacji
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o tym, jak
poszczeglne osoby pod wpywem nagego olnienia uwolniy si
od przywizania do zmysowych przedmiotw i od ich aknienia i
zaniechawszy dziaania odnalazy bogo we wasnej jani.
Powiedz mi, czy mona zdoby wiedz i najwysz bogo
poprzez pobone dziaania, takie jak dobroczynno, ofiara,
umartwienia i odpata nauczycielowi za otrzymane nauki?

52

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy umys ulega wpywowi

pragnienia, gniewu i innych namitnoci, skania si ku grzechowi.
Gdy dziaania danej osoby zostan zabrudzone przez grzech, jest
zmuszona do przebywania w miejscach, ktre przynosz cierpienie.
Grzesznik rodzi si ponownie w ubstwie i cierpi mczarnie z
powodu plag, nieszcz, lku i mierci. Ci z kolei, ktrzy s w
swych dziaaniach prawi, maj wiar i kontroluj swe zmysy,
rodz si ponownie wrd ludzi bogatych i mog czerpa rado z
rnych festiwali i cieszy si niebem.
Osoby pozbawione wiary zakute w kajdany zmysowych
przedmiotw dostaj si do budzcych zgroz regionw penych
ww i barbarzycw, ktrych unikaj nawet sonie i drapieniki.
Czy trzeba dodawa co wicej? Ci natomiast, ktrzy oddaj cze
bogom i gociom, s uczciwi i id ciek dobra, w konsekwencji
swych pobonych dziaa rodz si w miejscach zamieszkaych
przez czyste dusze. Ci, ktrzy nie szanuj Prawa, s wrd ludzi
rwnie ndzni jak pozbawione nasion kosy wrd zb.
To, co zostao zarzdzone w konsekwencji wykonanych w
poprzednim yciu dziaazarwno dobrych jak i zychpoda
za wykonawc bez wzgldu na to, jak bardzo stara si tego unikn.
Tak jak jego cie odpoczywa, gdy on odpoczywa, porusza si, gdy
on si porusza, dziaa, gdy on dziaa, zasypia, gdy on zasypia i
budzi si, gdy on si budzi.
Kade dziaanie wykonane przez czowieka rodzi owoce, ktre
on sam bdzie musia spoy. Kada ywa istota po mierci
dociera do tego miejsca w porzdku istnienia, na ktre sobie
zasuya dowiadczajc odpowiednio radoci lub smutku zarzdzonych w konsekwencji jej przeszych dziaa.
Dziaania wykonane w poprzednim yciu rodz swe konsekwencje we waciwym dla nich czasie i bez wysiku, tak jak
drzewa i roliny rodz kwiaty i owoce. Gdy konsekwencje dziaa
z przeszego ycia wyczerpi si dziki odpowiedniej iloci
cierpienia lub radoci, dana osoba nie dowiadcza ju duej ani
honorw ani upokorze, ani zysku ani strat, ani wzrostu ani
zniszczenia uwalniajc si od zmiennoci i nietrwaoci, ktre
niesie ze sob ycie.
Cykl ten ustawicznie si powtarza. ywe istoty ju w onie
matki dowiadczaj radoci lub niedoli w konsekwencji swych
przeszych dziaa. Dziaanie dobre lub ze, wykonane w dziecistwie, modoci, staroci, czy jakimkolwiek okresie ycia zrodzi
konsekwencje, ktre spadn na jego wykonawc podczas nowego
ycia dokadnie w momencie, do ktrego si odnosz. Tak jak

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 145

53

cieltko rozpoznaje sw matk w wielkim stadzie krw, tak

dziaania z przeszego ycia odnajd ich wykonawc w jego
nastpnym yciu.
Tak jak brudne ubranie wyprane w wodzie staje si czyste, tak
ludzie odczuwajcy skruch zdobywaj wieczn bogo poprzez
wyrzeczenie si przywizania do wszystkich ziemskich przedmiotw. Ci, ktrzy mog zamieszka w dungli i przez dugoletnie
posty oczyci si z grzechw, zdobd to, na co nastawili swe
serca. Tak jak nikt nie moe zaznaczy lini drogi lotu ptakw na
nieboskonie, ani ruchu ryb w wodzie, tak samo nie moe odnale
ladw pozostawionych przez osoby, ktre oczyciy si przez
wiedz. Nie potrzeba dalszego krasomwstwa lub odwoywania si
do grzesznych dziaa. Wystarczy powiedzie, e naley z
waciw ocen i w sposb jak najbardziej dla kogo odpowiedni,
czyni to, co suy jego dobru. W taki sposb zdobywa si
mdro i stan najwyszej bogoci.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CLXXVII-CLXXXI
(Mokshadharma Parva).

54

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 146
O piciu wielkich elementach (mahabhuta),
yciu i Duszy
1. O prastarym Byciu Manasa i acuchu stwarzania; 2. O nieskoczonoci
wszechwiata; 3. O zasadniczej niepoznawalnoci granic wszechwiata i jego
pocztku; 4. O pewnych wtpliwociach Bharadwady, co do opisu procesu
stwarzania; 5. O tym jak staroytni mdrcy usyszeli wite sowa wyjaniajce
proces powstania piciu elementw; 6. O piciu wielkich elementach
(mahabhuta) bdcych budulcem dla cia ywych istot; 7. O procesie yciowym
wprowadzanym w ruch przez zawarty w ciele element wiatru i ognia zwany si
yciow (prana); 8. O tajemnicy ycia: czy ycie jest czym wicej ni aktywnoci
piciu elementw? 9. O Duszy, ktra jest tym, kto yje i oywia ciaa zbudowane z
piciu elementw.

Bhrigu rzek: O Bharadwada, cay wszechwiat jest

utworzony z wody i jej przeksztace. Woda jest form
wszystkich wcielonych istnie. W tej wodzie jest Dusza, ktra
manifestuje si w umyle. T Dusz jest sam Stwrca Brahma,
ktry istnieje we wszystkich rzeczach.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CLXXXVII)

1. O prastarym Byciu Manasa i acuchu stwarzania

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, skd wziy si
we wszechwiecie wszystkie ruchome i nieruchome ywe istoty?
Dokd si udaj, gdy wszechwiat ulega zniszczeniu? Kto stworzy
cay wszechwiat z jego ldami, oceanami, grami, firmamentem,
chmurami, ogniem i wiatrem? Jak wszystkie przedmioty zostay
stworzone? Skd si wziy podziay na rne porzdki istnienia?
Skd wzia si ich czysto i nieczysto, jak i rozporzdzenia co
do prawoci i wystpku? Czym jest ycie ywych istot? Dokd one
id po mierci? Naucz mnie wszystkiego na temat tego i tamtego
wiata.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl mi w odpowiedzi na te
pytania zacytowa wite sowa wypowiedziane ongi na szczycie
gry Kailasa przez mdrca Bhrigu w odpowiedzi na pytania
podobne do twoich zadane mu przez mdrca Bharadwad.
Bhrigu, ktry sw wspaniaoci przypomina samego Brahm,
w odpowiedzi na pytanie Bharadwady dotyczce stworzenia
wiata rzek: O Bharadwada, istnieje prastare Bycie o imieniu
Manasa (ktre oznacza wol lub to, co naley do umysu), ktry

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

55

jest znany wielkim riszim. Jest on bez pocztku i koca. Tego

boskiego Bycia nie potrafi zrani adna bro. Jest niezniszczalny i
niemiertelny. Jest okrelany jako niezamanifestowany. Jest
wieczny i niezmienny. To za jego porednictwem ywe istoty
rodz si i umieraj.
Manasa stworzy najpierw boskie Bycie znane pod imieniem
Mahat (Wielki). Mahat z kolei stworzy Ego-wiadomo, a z
Ego-wiadomoci wypyna Przestrze. Przestrze jest
naczyniem dla wszystkich stworzonych przedmiotw.
Z Przestrzeni narodziy si Wody, a z Wd Ogie i Wiatr. Ze
zjednoczenia si Ognia z Wiatrem narodzia si Ziemia.
Samorodny Manasa stworzy wwczas Boski Lotos ciarny
Energi. Z Lotosu wypyn Brahma, ten ocean wiedzy i mocy
(Wedy). Jak stwierdzaj wite pisma, to boskie Bycie w
momencie, gdy si narodzio, rzeko, Jestem Tym! i dlatego
zostao nazwane imieniem Ego-wiadomoci. On stworzy
wszystkie rzeczy ze swego ciaa bdc ich Stwrc.
Widziane przez nas pi elementw (przestrze, wiatr, ogie,
woda, ziemia) s energi Brahmy. Gry s jego szkieletem,
element ziemi jego tuszczem i ciaem, oceany jego krwi,
przestrze jego odkiem, wiatr jego oddechem, ogie jego
energi, rzeki jego yami i ttnicami, soce i ksiyc jego oczami,
firmament jego gow, ziemia jego stopami, gwne i pomocnicze
punkty horyzontu jego ramionami.
Nie mona go pozna i nawet najwiksi asceci nie potrafi
zrozumie jego jani. To boskie Bycie, ktre przenika cay
wszechwiat, jest rwnie znane pod imieniem Ananta
(Nieskoczony). yje w kadej jednostkowej ego-wiadomoci i
jest niepoznawalny dla osb o nieczystych duszach.
Odpowiadajc na twoje pytanie opowiedziaem tobie o Nim,
ktry stworzy Ego-wiadomo w celu przywoania do istnienia
wszystkich stworzonych przedmiotw, i z ktrego wypyn cay
wszechwiat.
2. O nieskoczonoci wszechwiata
Bharadwada rzek: O Bhrigu, wytumacz mi, jak daleko
rozciga si firmament i jak daleko siga horyzont, powierzchnia
ziemi i wiatr? Powiedz mi prawd i w ten sposb rozwiej moje
wtpliwoci.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, nieboskon, ktry widzisz
ponad sob, jest nieskoczony. Jest zamieszkiwany przez ascetw,

56

Mikoajewska

Mahabharata

ktry odnieli sukces w swych duchowych praktykach i rne

boskie istnienia. Jest zachwycajcy i podzielony na liczne regiony.
Jego granic nie sposb wyznaczy. Soce i ksiyc nie mog
zobaczy tego, co jest powyej i poniej zasigu ich promieni.
Tam, gdzie nie docieraj ich promienie, znajduj si ciaa
niebieskie, ktre wiec wasnym wiatem, i ktre maj splendor
soca lub ognia. Jednake nawet one nie owietlaj i nie widz
granic firmamentu, ktry rozciga si w nieskoczono.
Przestrze, ktrej gbi nie potrafi zmierzy nawet bogowie,
jest wypeniona licznymi samo-owietlajcymi si wiatami
jeden powyej drugiego.
Poza granicami ldu znajduj si wody, a za wodami rozcigaj
si ciemnoci. Poza granicami ciemnoci s znowu wody, a poza
wodami jest ogie.
Poniej, poza granicami pieka rozcigaj si wody, za wodami
znajduje si region nalecy do wielkich ww. Poza nim s
znowu niebiosa, a za niebiosami ponownie wody.
Niebiosa i wody przeplataj si nawzajem sigajc w
nieskoczono. Bosko, ktr s wody nie ma granic. Nawet
bogowie nie potrafi okreli granic ognia, wiatru i wd.
3. O zasadniczej niepoznawalnoci granic wszechwiata i jego
pocztku
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, natura ognia, wiatru,
wody i ziemi jest taka sama jak natura przestrzeni. Te pi
elementw rozrnia si z chci dotarcia do prawdziwej wiedzy.
Mdrcy czytaj w witych pismach o granicach zadeklarowanych
dla trzech wiatw i oceanu, jednake kt zdoa wyznaczy
granice czemu, czego nie mona uchwyci wzrokiem i co jest we
wszystkich swych czciach niedostpne? Nawet wwczas, gdyby
moliwe stao si okrelenie granic tego firmamentu, ktry jest
ciek dla bogw i witych ascetw, nigdy nie bdzie moliwe
okrelenie granic tego, co jest bez granic i jest znane pod imieniem
Nieskoczonoci, co koresponduje z imieniem poprzez ktre jest
znane, i co jest nazywane wielkim Manasem (tym, co naley do
umysu). Skoro jego forma jest niekiedy nieskoczenie maa, a
kiedy indziej nieskoczenie wielka, jak kto inny, kto mu nie
dorwnuje, moe zrozumie jego granice?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

57

4. O pewnych wtpliwociach Bharadwady, co do procesu

stwarzania
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, jak ju mwiem,
Manasa po stworzeniu piciu elementw stworzy Boski Lotos
ciarny Energi, z ktrego wypyn wszechwiedzcy Brahma
odziany w form, bdcy esencj Prawoci i Stwrc wszystkich
rzeczy ruchomych i nieruchomych.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, jeeli Brahma wypyn z
Lotosu, to czy to nie Lotos powinien by uwaany za tego, ktry
narodzi si pierwszy, a nie Brahma? Dlaczego twierdzisz, e
Brahma by tym, ktry narodzi si pierwszy?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, to Ziemia jest tym, ktry nosi
nazw Lotosu. Zostaa stworzona, aby da miejsce do siedzenia tej
formie Manasa, ktra staa si Brahm. Sigajca nieba gra
Sumeru (Meru) staa si owocni Lotosu. Pan wszechwiata
przebywajc w niej stworzy wszystkie wiaty.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, w jaki sposb potny Brahma
mieszkajc wewntrz gry Meru stworzy wszystkie te przedmioty
rozmaitych rodzajw?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, Wielki Manasa w formie
Brahmy stworzy rne rodzaje przedmiotw moc swej woli.
Majc na uwadze ochron wszystkich ywych istot najpierw
stworzy wod. Woda jest yciem wszystkich ywych istot i tym,
co wspiera ich wzrost. Gdyby nie byo wody, wszystkie ywe
istoty zginyby. Cay wszechwiat jest przesiknity przez wod.
Ziemia, gry, chmury i wszystkie przedmioty, ktre maj form,
powinny by rozumiane jako przeksztacenia (przemiany) wody.
Powstay one w wyniku zagszczania tego elementu.
5. O tym jak staroytni mdrcy usyszeli wite sowa
wyjaniajce proces powstania piciu elementw
Bharadwada rzek: O Bhrigu, jak pojawia si po raz
pierwszy woda? Jak pojawi si ogie, wiatr i ziemia? Rozwiej w
tej sprawie moje wtpliwoci.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, w bardzo odlegych czasach
zwanych brahma-kalpa wielcy odrodzeni duchowo riszi zebrali si
razem poszukujc rozwiania podobnych do twoich wtpliwoci
dotyczcych stworzenia wiata. Ograniczajc sw mow pozostawali bez ruchu pogrywszy si w gbokiej medytacji. ywic si
wycznie powietrzem pozostawali w tym stanie przez tysic

58

Mikoajewska

Mahabharata

niebiaskich lat. Po upywie tego czasu wszyscy rwnoczenie

usyszeli sowa rwnie wite jak sowa Wed. Niebiaski gos
dochodzcy z gbin firmamentu mwi:
Dawniej istniaa jedynie nieskoczona przestrze, cakowicie
niezachwiana i bez ruchu. Bez soca, ksiyca, gwiazd i wiatru
zdawaa si spa. Wwczas jako co ciemniejszego od ciemnoci
wyonia si woda.
Nastpnie z cinienia wody powsta wiatr. Tak jak puste
naczynie bez dziur nie wydaje dwiku, lecz gdy wypenia si je
wod, pojawia si powietrze wytwarzajc gony dwik, tak samo
gdy wody wypeniy nieskoczon przestrze, powsta wiatr
wydajc gony dwik i przenikajc wody. Ten wiatr stworzony
przez cinienie oceanu wd, jest w cigym ruchu. Ten ruch
wypeniajc przestrze nigdy si nie zatrzymuje.
Nastpnie w rezultacie cierania si wiatru i wd powsta ogie
o wielkiej potdze i ognistej energii z pomieniami skierowanymi
ku grze. Ten ogie rozproszy ciemnoci, ktre wypeniay
przestrze.
Ogie z pomoc wiatru zacieni (zbliy do siebie) przestrze i
wod. Zaprawd, czc si z wiatrem ogie sta (nabra
gstoci). Pynna cz ognia sypic si z niebios ponownie staa
i staa si tym, co jest znane jako ziemia. Ziemia lub twardy grunt,
gdzie wszystko si rodzi, jest rdem wszelkiego rodzaju smaku,
zapachu, cieczy i zwierzt.
6. O piciu wielkich elementach (mahabhuta) bdcych
budulcem dla cia ywych istot
Bharadwada rzek: O Bhrigu, Brahma stworzy tysice
ywych istot (bhuta), dlaczego wic tylko te pi elementw
przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemiaktre zostay stworzone
najpierw i przenikaj cay wszechwiat, s nazywane wielkimi
stworzonymi istotami (mahabhuta)?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, wszystkie rzeczy, ktre nale
do kategorii nieskoczone lub niezmierne s okrelane jak
wielkie (maha). Z tego powodu pi opisanych elementw
wrd wszystkich stworzonych istot (bhuta) jest okrelane jako
wielkie (grube) stworzone istoty (mahabhuta). Faktycznie,
wszystkie ruchome i nieruchome przedmioty s z nich zrobione.
Ciaa wszystkich ywych istot s zrobione z tych piciu
pierwotnych elementw: przestrzeni, wiatru. ognia, wody i ziemi.
Dwik jest przestrzeni. Ruch jest wiatrem. Wewntrzne gorco

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

59

jest ogniem. Wewntrzne pyny s wod. Stona materia jak

minie, czy koci jest ziemi. Pi zmysw ywych istot jest
rwnie przyporzdkowanych tym piciu elementom. Such
odbiera wasno przestrzeni, ktr jest dwik, wch wasno
ziemi, ktr jest zapach, smak wasno wody, ktr jest smak,
dotyk wasno wiatru, ktr jest dotyk, wzrok wasno ognia,
ktr jest forma.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, jeeli zarwno ruchome jak i
nieruchome przedmioty s utworzone z tych piciu elementw,
dlaczego w nieruchomych przedmiotach elementy te s niewidoczne? Drzewa nie maj ani gorca, ani ruchu i s zrobione ze
zwartych czsteczek. Drzewa nie widz, nie sysz, nie potrafi
odczu ani zapachu, ani smaku. Nie czuj take dotyku. W jaki
wic sposb mona uwaa je za zbudowane z piciu pierwotnych
elementw, skoro nie ma w nich pynw, gorca, ziemi, wiatru i
pustej przestrzeni?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, drzewa pomimo swej gstoci
maj w sobie przestrze. Rozwijaj w sobie kwiaty i licie. Maj
te w sobie gorco, ktre sprawia opadanie lici, owocw i kory.
Choruj i usychaj, czuj wic dotyk. Ich kwiaty i owoce opadaj z
powodu dwikw wiatru, ognia i burzy. Drzewa maj wic uszy i
sysz. Pncza oplataj drzewo ze wszystkich stron. Drzewo ma
wic zdolno widzenia, bo lepiec nie potrafi odnale drogi.
Drzewo musi te odczuwa zapachy, skoro odzyskuje siy i rodzi
ponownie kwiaty i owoce, gdy jest leczone przy pomocy rnych
przyjemnych i nieprzyjemnych witych zapachw i kadzideek.
Drzewa pij wod swymi korzeniami. Zapadaj na rne choroby,
ktre s leczone dziki rnym mineraom. Dowodzi to, e maj
zmys smaku. Tak jak czowiek moe pi wod przez wygit
odyg lotosu, tak drzewa pij wod przez swoje korzenie. S
zdolne do odczuwania przyjemnoci i blu i odrastaj, gdy zostaj
obcite lub trac gazie. Uwaam, e drzewa maj ycie i nie
zaliczam ich do przedmiotw nieoywionych. Ogie i wiatr
powoduj trawienie wody wysysanej przez korzenie. Wzrost
drzewa i jego wilgotno zaley od iloci wysysanej przez nie
wody.
Pi pierwotnych elementw wystpuje w ciaach wszystkich
ruchomych przedmiotw, cho w rnych proporcjach. To dziki
nim ich ciaa mog si porusza.
Skra, minie, koci, szpik kostny, yy i ttnice tworzce
razem ciao s zrobione z elementu ziemi.

60

Mikoajewska

Mahabharata

Flegma, , pot, tuszcz, krew s picioma rodzajami

elementu wody wystpujcymi w poruszajcych si ciaach.
Energia, gniew, wzrok, wewntrzne ciepo jak i to gorco,
ktre trawi jedzeniete pi s elementem ognia, ktry wystpuje
we wszystkich ucielenionych byciach.
Pi rodzajw oddechw (element wiatru) obecnych w ciele
powoduje, e ucielenione bycie yje i porusza si. Oddech prana
umoliwia ywej istocie ruch; oddech wiana mobilizuje w niej si
do dziaania; oddech apana porusza si w d; oddech samana
rezyduje w sercu; oddech udana umoliwia mow dziki
przedzieraniu si przez puca, gardo i usta.
Uszy, nozdrza, usta, serce i odekte pi s elementem
przestrzeni wystpujcym w ciaach wszystkich ywych istot.
Zapach, dotyk, smak, forma i dwik bdce wasnociami
piciu elementw s rwnie uwaane za pi oglnych wasnoci
wszystkich ruchomych i nieruchomych przedmiotw.
Zapach wcielone bycie rozpoznaje dziki zawartemu w ciele
elementowi ziemi; smak rozpoznaje dziki obecnemu w ciele
elementowi wody; ksztat rozpoznaje poprzez oczy reprezentujce
zawarty w ciele element ognia; dotyk dziki elementowi wiatru, a
dwik syszy dziki zawartemu w ciele elementowi przestrzeni.
Istnieje dziewi rodzajw zapachw, takich jak przyjemne,
nieprzyjemne, sodkie, ostre, odlege, zmienne, suche, obojtne.
Wszystkie one bazuj na elemencie ziemi. Ziemia ma wszystkie
pi wasnoci (zapach, dotyk, smak, forma i dwik).
Istnieje sze rodzajw smaku: sodki, sony, gorzki, ostry,
kwany i cierpki. Wszystkie one nale do elementu wody. Woda
ma cztery wasnoci (dwik, dotyk, forma, smak).
Istnieje szesnacie rnych form, ktre stanowi wasno
wiata lub wizji. Do nich nale: niska, wysoka, gruba,
kwadratowa, okrga, biaa, czarna, czerwona, niebieska, ta,
pomaraczowa, stwardniaa, jasna, gadka, oleista, rozmika,
przeraliwa. Forma jest widziana dziki wiatu (ogniowi). Ogie
ma trzy wasnoci (dwik, dotyk, forma).
Istnieje jedenacie rnych rodzajw dotyku: ciepy, zimny,
przyjemny, nieprzyjemny, obojtny, palcy, agodny, czuy, lekki,
ciki. Dotyk jest odczuwany dziki wiatrowi. Wiatr ma dwie
wasnoci (dwik i dotyk).
Przestrze ma tylko jedn wasno, ktr jest dwik.
Posuchaj teraz o rnych rodzajach dwikw. Istnieje siedem
oryginalnych nut (swara) tworzcych skal (sargam): szada,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

61

riszabha, gandhara, mahdhjama, pacama, dhaiwata, niszada

(sargam: sa-ri-ga-ma-pa-da-ni). Te siedem dwikw istnieje w
przestrzeni. Dwik, tak jak i Najwysze Bycie, przynaley do
caej przestrzeni, cho przywizuje si szczeglnie do bbna i
innych instrumentw. Wszelkie dwiki wytwarzane przez bben
may i duy, konchy, chmury, rydwany, oywione i nieoywione
istoty s kombinacj tych siedmiu wymienionych dwikw.
Mdrcy mwi, e dwik, ktry narodzi si z przestrzeni, unosi
si dziki rnym rodzajom dotyku, ktry jest wasnoci wiatru i
staje si syszalny. Sam dotyk nie wystarczy jednak do tego, aby
sta si syszalny.
Pi wielkich elementw bdcych budulcem wszechwiata
czc si ze swoimi odpowiednikami w ciele wzmacniaj si i
rosn. Woda, ogie, wiatr s w ciele ywych istot zawsze aktywne.
One s korzeniami ciaa, w ktrym rezyduje pi przenikajcych
wszystko yciowych oddechw.
7. O procesie yciowym wprowadzanym w ruch przez zawarty
w ciele element wiatru i ognia nazywany si yciow (prana)
Bharadwada rzek: O Bhrigu, wytumacz mi, jak w cielesny
ogie lub gorco rezyduje w ciele? I jak wiatr znalazszy dla siebie
przestrze powoduje, e ciao porusza si i podejmuje wysiek?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, posuchaj wic o drodze, jak
porusza si wiatr i w jaki sposb ten potny element powoduje, e
ciaa ywych istot poruszaj si i podejmuj wysiek.
Gorco rezyduje w gowie (mzgu) i chroni ciao przed
zniszczeniem. W gowie rezyduje rwnie wiatr lub oddech zwany
prana (sia yciowa). Oddech prana i rezydujce w nim gorco
powoduje wszelkie rodzaje ruchu i wysiku.
Owa prana jest zarwno yw istot, uniwersaln dusz,
wiecznym Byciem, jak i umysem, intelektem, wiadomoci
wszystkich ywych istot i wszystkich zmysowych przedmiotw.
Poruszanie si i podejmowanie wysiku przez yw istot jest w
kadym aspekcie przez pran spowodowane.
Wszystkie zmysy dziaaj z kolei dziki innemu oddechowi,
ktry nosi nazw samana. Ruch moczu i kau jest powodowany
przez oddech apana, ktry czy si z gorcem rezydujcym w
cewce moczowej i jelitach. W wymienionych trzech oddechach
dziaa pojedynczy oddech (czkajcy), ktry nosi nazw udana i
umoliwia mow. Stawami w ludzkim ciele porusza rezydujcy w
nich oddech nazywany wiana. Oddech nazywany samana

62

Mikoajewska

Mahabharata

powoduje rwnie krenie cielesnego gorca po caym ciele.

Rezydujc w ciele oddech ten oddziauje na rne rodzaje
wodnych i innych podstawowych substancji i na wszystkie ze
humory.
Gorco, ktre rezyduje midzy oddechami apana i prana w
okolicy ppka swym dziaaniem wspomaga te dwa oddechy w
trawieniu jedzenia spoywanego przez ywe istoty. Midzy ustami,
kanaem wydalniczym i odbytem istnieje czcy je przewd.
Przewd tenobecny w ciaach wszystkich ywych istotma
liczne rozgazienia. Poszczeglne oddechy poruszajc si swymi
drogami mieszaj si ze sob w tych przewodach.
Gorco, ktre rezyduje w oddechu prana nosi nazw uszman.
To gorco powoduje w ciaach wszystkich ywych istot trawienie.
Rezydujcy w gowie oddech prananosiciel strumienia gorca
schodzi z gowy ku doowi a do odbytu i stamtd jest wysyany
ponownie ku grze. Po powrocie do swego staego miejsca w
gowie ponownie schodzi w d niosc gorco.
Poniej ppka znajduje si region strawionego poywienia, za
powyej jest region, gdzie ywno jest pobierana. W ppku
koncentruj si wszystkie siy yciowe, ktre utrzymuj ciao przy
yciu. Wprowadzany w ruch przez rne rodzaje oddechw z
oddechem prana na czele wspomniany przewd trawienny
rozgaziajc si od serca na dziesi kanaw przewodzi pynne
soki wydzielone z poywienia w gr, w d i w poprzek. Gwny
przewd prowadzcy od ust do odbytu jest drog przez ktr jogini
o uspokojonym umylne i doskonale obojtni zarwno wobec
niedoli jak i szczcia docieraj do Brahmana, dziki zatrzymaniu
swej duszy w mzgu bdcym lotosem o tysicu patkw 1 .
Dokadnie w ten sposb gorco jest oddychane w oddechach
prana, apana i innych obecne w ciaach ucielenionych istot.
Gorco to jest tam zawsze obecne bdc jak ogie zamknity w
jakim naczyniu.

1
Ganguli wyjania, e w pniejszych pracach dotyczcych jogi
stwierdza si, e gdy gwny przewd pokarmowy zostanie moc woli
poddany kontroli dusza rwnie moc woli wycofa si z caego ciaa do
zwojw mzgowych koncentrujc si w ten sposb w gowie. W jzyku
jogi mzg jest nazywany lotosem o tysicu patkw. Gdy dusza wycofa si
do mzgu ywa istota nie bdzie duej potrzebowaa ani snu, ani
poywienia i bdzie ya wiecznie zanurzona w boskoci i cakowitej
bogoci. [Przypis B.M.]

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

63

8. O tajemnicy ycia: czy ycie jest czym wicej ni

aktywnoci piciu elementw?
Bharadwada rzek: O Bhrigu, w wietle tego, co powiedziae,
zastanawiam si, c warte jest samo ycie, skoro to tylko wiatr
jest tym, co utrzymuje ciao przy yciu i powoduje, e si porusza,
podejmuje wysiek, oddycha i mwi, i skoro cielesne gorco ma
natur ognia i ogie jest tym, co pomaga w trawieniu. Gdy ciao
umiera, nigdy nie wida, aby opuszczao je co, co jest nazywane
yciem. Opuszcza je jedynie oddech i wewntrzne gorco ganie.
Gdyby ycie byo niczym wicej ni wiatrem lub zaleaoby
jedynie od wiatru, mogoby by widziane jako uzewntrzniony
balon wypeniony powietrzem, ktry w momencie rozpadu traci
sw form czc si z powietrzem. Gdyby ycie zaleao tylko od
powietrza i koczyo si wraz z ucieczk powietrza z ciaa,
czyoby si z wiksz porcj powietrza, ktra istnieje poza nim,
tak jak woda wpadajca do oceanu, zmieniajc jedynie miejsce
swego pobytu. Gdy wlewa si wod do studni, lub gdy wrzuca si
pomie z lampy kamforowej do ognia, cz si z waciwym dla
siebie elementem tracc swoje niezalene istnienie. Gdyby wic
ycie byo niczym wicej ni powietrzem, po mierci ciaa
czyoby si z oceanem powietrza, ktry znajduje si poza nim.
W jakim wic sensie moemy mwi, e w ciele ywej istoty
zbudowanym z piciu podstawowych elementw jest ycie? Gdy
jeden z nich znika, zwizek midzy pozostaymi rozpada si. Bez
przyjmowania poywienia, element wody w ciele wysycha. Gdy
zatrzymuje si oddech, znika element powietrza. Gdy ustaje
wydalanie, zanika element przestrzeni. Bez poywienia znika
rwnie ogie. Choroby, rany i inne nieszczcia powoduj
zniszczenie elementu ziemi. Jak tylko nieszczcie dotyka jeden z
nich, zwizek pozostaych rozpada si i wszystkie pi elementw
udaje si w rnych kierunkach. Gdy ciao powstae ze
zjednoczenia piciu elementw rozpada si na swoje skadniki,
gdzie chowa si ycie? Co ono wwczas wie? Co syszy? Co
mwi?
Powiadaj, e krowa ofiarowana pobonemu braminowi
pomoe ofiarodawcy na tamtym wiecie. Ta krowa jednake
rwnie umiera. Jak wic moe ratowa kogo innego? Zarwno
ten, kto otrzyma krow w darze, jak i ten, kto j da, umieraj i
znikaj z tego wiata. Jake wic mog si ponownie spotka? Jak
kto, czyje ciao poary ptaki, lub rozpado si na kawaki na
skutek upadku ze szczytu gry, czy te zostao skonsumowane

64

Mikoajewska

Mahabharata

przez ogie, zdoa powrci do ycia? Drzewa wycite z

korzeniami nie odrastaj, tylko nasiona wypuszczaj nowe pdy.
Dokd wic osoba, ktra umara powraca? Tylko nasiona byy
oryginalnie stworzone. Cay ten wszechwiat powsta z nasion. Ci,
ktrzy umarli, bezpowrotnie gin. Tylko nasiona prowadz do
pojawienia si nastpnych nasion.
9. O Duszy, ktra jest tym, kto yje i oywia ciaa zbudowane z
piciu elementw
Bhrigu rzek: O Bharadwada, ani ywa istota, ani to co
zostao dane w darze, ani adne inne nasze dziaania nie ulegaj
zniszczeniu. ywa istota, gdy umiera, zmienia jedynie sw form.
Ciao rozpada si na swoje skadowe elementy, lecz ywa istota,
cho zalena od ciaa, nie ulega wraz z nim zniszczeniu. Po
zniszczeniu jej fizycznych ram staje si niewidoczna, tak jak ogie
po skonsumowaniu paliwa, ktre go rozpalio.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, gdyby byo tak, jak mwisz, i
ywa istota nie ulegaaby zniszczeniu jak ogie, wwczas ogie po
skonsumowaniu paliwa, ktre go zapalio, musiaby nie gin, lecz
faktycznie sta si jedynie niewidoczny. Jednake, jak ja to
rozumiem, kiedy zabraknie paliwa, ogie ganie i zostaje
unicestwiony. Musi by bowiem uznane za zniszczone to, w czym
nie ma ju adnego dziaania, co nie daje adnych znakw
istnienia i nie zajmuje adnej przestrzeni.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, jest tak, jak mwi, ogie po
skonsumowaniu paliwa nie ulega zniszczeniu, lecz przestaje by
po prostu widzialny. czy si z przestrzeni, poniewa nie ma ju
duej adnego widzialnego przedmiotu, do ktrego przynaley i
std staje si dla naszej wizji nieuchwytny. Podobnie ywa istota
po opuszczeniu ciaa yje w przestrzeni, ale nie mona jej
zobaczy z powodu jej ekstremalnej subtelnoci, tak samo jak to
byo w przypadku ognia.
To ogie (lub gorco) jest tym elementem, ktry podtrzymuje
oddech prana i inne. Dowiedz si, e gorco istniejce w ciele jest
nazywane yciem lub tym, co oywia. To gorco, ktre
podtrzymuje oddechy, ganie w konsekwencji zatrzymania
oddechu. Gdy gorco w fizycznej formie ganie, traci ona swe
oywienie. Rozpada si i przeksztaca si w ziemi, co jest jej
ostatecznym miejscem przeznaczenia. Oddech, ktry jest obecny
we wszystkich ruchomych i nieruchomych przedmiotach czy si
z przestrzeni, a zawarte w nim gorco poda za nim. Te trzy
elementyprzestrze, powietrze i ogiecz si ze sob. Dwa

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 146

65

pozostaewoda i ziemiaistniej razem z formie ziemi. Wiatr

jest tam, gdzie jest przestrze, a tam, gdzie jest wiatr, jest ogie.
Elementy same w sobie nie maj formy i nabieraj form tylko ze
wzgldu na zamieszkujce je wcielone dusze.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, jeeli pi wielkich elementwgorco, wiatr, przestrze, ziemia i wodatworz jedynie
fizyczne ramy dla ywej istoty, to jakie s oznaki jej istnienia?
Wytumacz mi to, prosz, bo pragn pozna natur ycia, ktre
ukrywa si w ciaach ywych istotciaach zbudowanych z piciu
pierwotnych elementw, wykonujcych pi dziaa, wyposaonych w pi zmysw i posiadajcych oywienie. Gdy ciao bdce
poczeniem mini, krwi, tuszczu, y i koci ulega rozkadowi,
nie mona zobaczy tego, kto w nim yje. Z drugiej strony, gdyby
ciao zbudowane z piciu elementw byo pozbawione tego, co jest
nazywane yciem, wwczas kim lub czym jest ten, kto odczuwa
fizyczny lub mentalny bl?
Czym jest umys? Ten, kto yje, przy pomocy uszu syszy to,
co zostao powiedziane, jednake przestaje sysze, gdy umys
zaangauje si w co innego. Zdaje si wic, e nie ma on adnego
celu i do niczego nie dy. Widzi oczami dziaajcymi w harmonii
z umysem, bo same oczy nie widz nawet tego, co jest na widoku,
jeeli umys ku czemu zmierza i jest w co innego zaangaowany.
Podobnie, bdc pod wpywem snu, ten, kto yje, nie widzi, nie
czuje zapachu, nie syszy, nie mwi i nie czuje ani smaku, ani
dotyku. Kim lub czym jest wic ten lub to, co odczuwa rado,
gniew, smutek i mczarni? Kim lub czym jest to, co ma yczenia,
myli, czuje odraz i wypowiada sowa?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, umys tak jak cae ciao jest
wytworem natury materialnej Prakriti. Inspiruje ciao do dziaania,
lecz tak jak ono w momencie opuszczenia ciaa przez dusz
rozpada si na swe elementy skadowe. Ciao yje tylko dziki
zamieszkujcej je duszy. Ona jest tym, kto widzi form i odczuwa
zapach, smak, dwik, dotyk i inne wasnoci, ktre istniej w
zewntrznej wobec niej naturze. Przenikajc wszystkie czonki jest
wiadkiem dziaa umysu obleczonego w pi atrybutw i
rezydujcego wewntrz ciaa zoonego z piciu elementw. To
ona jest tym, kto odczuwa przyjemno i bl, i gdy oddziela si od
ciaa, ciao nie jest duej zdolne do adnych odczu.
Gdy w ciele nie ma ju duej ani umiejtnoci postrzegania
formy, odczuwania dotyku, ani rezydujcego w nim dotychczas
ogniagdy ten cielesny ogie faktycznie wygasaciao, w
rezultacie opuszczenia go przez dusz, ulega zniszczeniu.

66

Mikoajewska

Mahabharata

Cay wszechwiat jest utworzony z wody i jej przeksztace.

Woda jest form wszystkich wcielonych istnie. W tej wodzie jest
Dusza, ktra manifestuje si w umyle. T Dusz jest sam Stwrca
Brahma, ktry istnieje we wszystkich rzeczach.
Gdy Dusza odziewa si w grube atrybuty (tj. w pi
elementw, mahabhuta) nosi nazw kszetra-dina (znawca pola), a
gdy uwalnia si od tych atrybutw jest nazywana Paramatman,
czyli Najwysza Ja.
Poznaj t Dusz. Ona tchnie uniwersaln ask. Rezyduje w
ciele jak kropla wody na patkach lotosu. Poznaj to, co jest
nazywane kszetra-din i co jest uniwersalnym darem. Trzy
modalnoci natury materialnej Prakriticiemno (tamas),
namitno (radas) i dobro (sattwa)s atrybutami, w ktre
ubiera si ten, kto yje przybierajc ciao.
Pewni uczeni twierdz, e Dusza jest Ego-wiadomoci
rezydujc wewntrz atrybutw ycia. To ona dokada stara i
skania wszystko do podejmowania wysiku. Jednake ci, ktrzy
poznali Dusz twierdz e jest ona odmienna od atrybutw ycia.
To Najwysza Dusza stworzya siedem wiatw i wprowadzia je
w ruch.
Czynnik ycia nie ulega zniszczeniu wraz z rozpadem ciaa.
Tylko ludzie pozbawieni inteligencji twierdz inaczej. To, co
mwi nie jest prawd. Czynnik ycia przechodzi z jednego ciaa
w drugie i to, co jest nazywane mierci jest wycznie rozpadem
ciaa. Dusza owija si w rne formy migrujc midzy jedn form
a drug niewidzialna i niezauwaalna przez nikogo. Tylko
czowiek, ktry zdoby prawdziw wiedz, widzi j swym
gbokim i subtelnym wgldem. yjc na skromnej diecie z sercem
oczyszczonym z wszystkich grzechw, oddany praktykowaniu jogi
co noc przed zapadniciem w sen i po obudzeniu, widzi Dusz
przy pomocy swej duszy. Z uspokojonym sercem i po zaniechaniu
wszelkich dziaazarwno dobrych, jak i zychzdobywa
wieczn bogo dziki pogreniu si w swej duszy. Ten Pan o
ognistej promienistoci rezydujcy w umyle jest nazywany tym,
kto oywia (czynnikiem ycia). Cae stwarzanie wypywa z tego
Pana wszystkiego. Do takiego wniosku prowadzi zastanawianie si
nad pocztkiem ywych istot i Duszy .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CLXXXII-CLXXXVII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

67

Opowie 147
O stworzeniu ywych istot przez Brahm
i wprowadzeniu w ruch koa istnienia
poruszanego przez prawo karmy
1. O pierwotnej rwnoci wszystkich ywych istot stworzonych jako bramini i
rnicowaniu si ich w konsekwencji dziaania (prawo karmy); 2. O dziaaniach
waciwych dla rnych kast; 3. O ciece wyrzeczenia bdcej ciek
najwyszego dobra atwej do osignicia dla bramina; 4. O dziaaniu bazujcym na
Prawdzie i faszu; 5. O szukaniu szczcia i faszu jako przyczynie cierpienia; 6. O
prawie karmy; 7. O czterech trybach ycia zarzdzonych przez Brahm; 8. O
bogosawionym regionie na pnoc od gry Himawat.

Bhrigu rzek: O Bharadwada, ziemia jest matk

wszystkich ywych istot. Wszystkie eskie istoty maj tak
sam jak ona natur. Kada istota rodzaju mskiego jest z kolei
jak sam Pradapati. yciodajne nasienie jest twrcz energi.
W ten sposb Brahma zarzdzi w pradawnych czasach
kontynuowanie i trwanie stwarzania. [Tym wiatem rzdzi
prawo karmy] i kady zapracowuje na szczcie lub
nieszczcie wasnymi dziaaniami .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CXC)

1. O pierwotnej rwnoci wszystkich ywych istot stworzonych

jako bramini i rnicowaniu si ich w konsekwencji dziaania
(prawo karmy)
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, powtrzyem tobie sowa
staroytnego mdrca Bhrigu dotyczce wyonienia si piciu
wielkich elementw rzeczywistoci materialnej (mahabhuta), z
ktrych zbudowany jest cay zamanifestowany wszechwiat
cznie z ciaami ywych istot. Cay wiat materialny
przybierajcy rne formy jest nietrway, rozwijajc si i
rozpadajc w zgodzie z zasadami natury materialnej Prakriti
bdcej naczyniem form i jest oywiany przez Duszwiecznego
Brahmanaktra jest niezniszczalna i niemiertelna. Ostatecznie
cae stwarzanie wypywa z tego Pana wszystkiego.
Posuchaj teraz dalej, co mdrzec Bhrigu powiedzia ongi
mdrcowi Bharadwada na temat stworzenia rnych form ywych
istot i prawie migracji duszy midzy rnymi formami zalenej od
wykonywanych za ycia dziaa (prawo karmy).

68

Mikoajewska

Mahabharata

Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, Brahma stworzy

najpierw kilku braminw (riszich), ktrzy otrzymali imi
Pradapatich (Panw stwarzania). Stworzeni z energii Brahmy,
ktry by pierwszym narodzonym Byciem, dorwnywali splendorem ogniowi lub socu. Nastpnie ten wielki Pan stworzy Prawd,
Prawo, Czysto, wieczne Wedy, umartwienia jak i wszystkie inne
rodzaje pobonych dziaa, aby umoliwi stworzonym istotom
zdobywanie nieba poprzez ich praktykowanie. Nastpnie zostali
stworzeni bogowie i danawowie, gandharwowie, dajtjowie,
asurowie, wielkie we, jakszasowie, rakszasowie, inne gatunki
ww, pisakw i w kocu ludzie podzieleni na cztery kasty
braminw, kszatrijw, waijw i szudrwi wszystkie inne
gatunki ywych istot. Braminom zosta przypisany kolor biay,
kszatrijom czerwony, waijom ty, a szudrom czarny.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, gdyby rnica midzy czterema
kastami bazowaa jedynie na kolorze, wszystkie kasty zlayby si
w jedno. dza, gniew, lk, zachanno, al, niepokj,
nienasycenie i szalestwo maj wadz nad wszystkimi ludmi,
jake wic jest moliwe rnicowanie ludzi wedug posiadanych
atrybutw? Ciaa wszystkich ludzi tak samo wydzielaj pot, mocz,
ka, flegm, i krew, w jaki wic sposb mona podzieli ludzi
na grupy? Widz rwnie, e liczba zarwno ruchomych, jak i
nieruchomych przedmiotw jest nieskoczona, w jaki wic sposb
moe zosta poklasyfikowana ta wielka rnorodno?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, na pocztku na wiecie istnieli
jedynie bramini i nie byo zrnicowania na gatunki. ywe istoty
stworzone przez Brahm jako rwne, podzieliy si na rne
rodzaje w konsekwencji swych dziaa. Ci bramini, ktrzy w
swych dziaaniach pozostawali w zgodzie z przypisanymi im
obowizkamiczyli ci, w ktrych naturze dominowa atrybut
dobra (sattwa) symbolizowany przez kolor biaypozostali
braminami. Ci z kolei, ktrzy zaczli folgowa pragnieniu i
oddawa si przyjemnoci, charakteryzowali si zacitoci,
skonnoci do gniewu, odwag i lekcewaeniem obowizkw
pobonoci i religiiczyli ci, w ktrych naturze dominowa
atrybut namitnoci (radas) symbolizowany przez kolor
czerwonystali si wojownikami (kszatrijami). Ci z kolei, ktrzy
zaniechali swych bramiskich obowizkw i bdc zarwno pod
wpywem dobroci (sattwa), jak i namitnoci (radas) wybierali
zawody takie jak rolnik, czy hodowca byda, stali si waijami.
Natomiast ci, ktrzy optani przez zachanno zaczli znajdowa
przyjemno w faszu i ranieniu innych, tracili czysto swego
zachowania angaujc si w rne nieczyste zawody i wskutek

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

69

przywizania do atrybutu ciemnoci (tamas) symbolizowanego

przez kolor czarny rodzili si ponownie w kacie szudrw. W ten
to sposb bramini, ktrzy wybierali niewaciwe dla braminw
zawody, odpadali od swej bramiskiej kasty stajc si czonkami
trzech pozostaych kast.
Wszystkie cztery kasty miay zawsze prawo do wykonywania
wszystkich pobonych dziaa i ofiar, bowiem Brahma stworzy
wszystkich jako rwnych nakazujc im posuszestwo nakazom
ujawnionym w sowach Wed. Wielu jednake odpado z powodu
zachannoci dajc si pokona przez ignorancj. Bramini s
zawsze oddani witym sowom Wed. Dotrzymujc lubw,
uprawiajc umartwienia potrafi uchwyci ide Brahmana. Ich
umartwienia nie s wic nigdy bezowocne. Ci wrd nich, ktrzy
nie potrafi zrozumie, e Najwyszy Brahman jest we wszystkich
stworzonych przedmiotach, nie s prawdziwymi braminami i
odpadajc od kasty bramiskiej, staj si czonkami rnych
niszych porzdkw. Gubic wiato wiedzy i nie uznajc w swym
zachowaniu adnych ogranicze rodz si ponownie wrd
pisakw, rakszasw lub rnych rodzajw barbarzycw.
Wielcy riszi, ktrzy na samym pocztku narodzili si z woli
Brahmy, stworzyli pniej moc swych umartwie ludzi oddanych
wyznaczonym im obowizkom i realizujcych ryty ustanowione w
niemiertelnych Wedach. Jednake stwarzanie opisane najpierw,
ktre jest wieczne i nie ulega zniszczeniu, ktre bazowao na
poczeniu z Brahmanem dziki jodze, wypyno z prastarego
Boga (Manasa) i pochodzi z umysu.
2. O dziaaniach waciwych dla rnych kast
Bharadwada rzek: O Bhrigu, powiedziae, e to, w jakiej
kacie si kto rodzi, zaley od jego dziaa w poprzednim yciu.
Wytumacz mi, poprzez jakie dziaania kto staje si braminem, i
poprzez jakie staje si wojownikiem, waij lub szudr?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, braminem jest nazywany ten,
kto zosta uwicony przez odpowiednie ryty, jest czysty w swych
dziaaniach, studiuje Wedy, wykonuje sze pobonych dziaa
(ablucje rano i wieczorem, bezgone recytowanie mantr, wlewanie
ofiary do ognia ofiarnego, oddawanie czci bogom, realizowanie
obowizkw wobec goci, rytualne ofiarowanie ywnoci Wiwadewom), nie je niczego bez ofiarowania tego najpierw bogom i
gociom, oddaje cze swemu nauczycielowi i zawsze realizuje
swe przysigi. Mieszka w nim Prawda, dobroczynno, powstrzymywanie si od ranienia innych, wspczucie, skromno,

70

Mikoajewska

Mahabharata

yczliwo i umartwienia. Kszatrij z kolei nazywa si tego, kto

jest zrczny w uyciu broni i angauje si w walk, studiuje Wedy,
obdarowuje braminw i ciga bogactwo od swych poddanych w
formie podatku. Ten, kto gromadzi bogactwo i wsawia si poprzez
hodowl byda i upraw ziemi, stosuje si do nakazw Wed i
ktrego zachowanie jest czyste, jest nazywany waij. Z kolei ten,
kto czerpie przyjemno z jedzenia kadego rodzaju poywienia,
wykonuje kady rodzaj pracy i ktrego zachowanie jest nieczyste,
jest nazywany szudr.
Bramin, ktry nie posiada cech charakterystycznych dla
bramina, nie jest braminem, podobnie kszatrija, waija i szudra.
3. O ciece wyrzeczenia bdcej ciek najwyszego dobra
atwej do osignicia dla bramina
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, za wszelk cen naley
opanowa zachanno i gniew angaujc si w to caym sercem,
niszcz one bowiem to, co jest czyim najwyszym dobrem.
Pozbycie si ich, jak i samo-kontrola s najwyszymi nagrodami
pyncymi z wiedzy.
Naley zawsze broni swego dobra przed swym gniewem,
umartwie przed pych, prawdziwej wiedzy przed honorami i
hab, duszy przed bdem.
Inteligentny czowiek, ktry wykonuje wszystkie dziaania z
myl o ofierze, a nie z chci zdobycia ich owocu, gromadzi
bogactwo z myl o dobroczynnoci i kadego dnia czci ogie w
rytuale homa, jest prawdziwie wyrzeczony. W dziaaniu naley
by przyjacielem wszystkich ywych istot powstrzymujc si od
zadawania ran. Odmawiajc wszelkich darw naley z pomoc
swej inteligencji cakowicie zapanowa nad namitnociami.
Naley y w swej duszy, gdzie nie ma miejsca na al i smutek
i w ten sposb uwolni od lku jeszcze na tym wiecie i dotrze do
regionw wolnych od lku po mierci. Naley y z opanowanymi
namitnociami praktykujc umartwienia, z dusz skoncentrowan
na samej sobie, pragnc jedynie pokonania niepokonanych jeszcze
zmysw, wolnym od przywizania do zmysowych przedmiotw.
Wszystkie przedmioty, ktre s rozpoznawane przez zmysy, s
nazywane zamanifestowanymi. Naley jednak dy do poznania
wszystkiego tego, co jest niezamanifestowane i dla zwykych
zmysw nierozpoznawalne, cho jest rozpoznawalne dla subtelnych zmysw, ktre mona wyostrzy poprzez praktykowanie
jogi. Ten, komu brakuje wiary, nigdy nie dotrze do subtelnych

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

71

zmysw. Naley wic utrzymywa w sobie wiar. Umys

powinien zjednoczy si z pran, a prana z Brahmanem.
Cakowite zjednoczenie z Brahmanem mona osign poprzez
odczenie si od przywizania do wszelkich zmysowych
przedmiotw. O nic wicej nie potrzeba si troszczy. Bramin z
atwoci moe dotrze do Brahmana poprzez podanie
wyznaczon dla niego ciek wyrzeczenia. Prawdziwego bramina
poznaje si po czystoci, dobrym zachowaniu i wspczuciu dla
wszystkich ywych istot.
4. O dziaaniu bazujcym na Prawdzie i faszu
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, Prawda jest w
Brahmanie i w umartwieniach. Prawda jest tym, co stwarza
wszystkie ywe istoty i dziki czemu cay wszechwiat utrzymuje
si w istnieniu. Z pomoc Prawdy zdobywa si niebo.
Fasz jest jedynie inn form ciemnoci, a ciemno jest tym,
co prowadzi w d. Ci, ktrych pokrywa ciemno nie potrafi
dostrzec owietlonych regionw nieba.
Niebo jest wiatem, a pieko ciemnoci. ywe istoty
zamieszkujce ten wiat zdobywaj niebo lub wpadaj wprost do
pieka. Na tym wiecie Prawda i fasz prowadz do przeciwstawnych biegw dziaania i wskaza, takich jak sprawiedliwo i
niegodziwo, wiato i ciemno, przyjemno i bl. Tam, gdzie
jest Prawda, jest sprawiedliwo, tam, gdzie jest sprawiedliwo,
jest wiato, tam gdzie jest wiato, jest szczcie. Podobnie, tam,
gdzie jest fasz, jest niegodziwo, tam, gdzie jest niegodziwo
jest ciemno, tam gdzie jest ciemno, jest smutek i bl.
Ci, ktrzy zdobyli wiedz, widzc, e wiat ycia jest
wypeniony smutkiem zarwno fizycznym, jak i psychicznym i e
po szczciu zawsze nastpuje smutek, poszukuj uwolnienia si
od tej zmiennoci. Ten, kto jest mdry, dy do uwolnienia si od
smutku. Zarwno na tym wiecie, jak i w niebie dowiadczane
przez ywe istoty szcznie jest nietrwae. Szczcie w niebie trwa
jedynie dopty, dopki nie wyczerpi si czyje zebrane w czasie
ycia zasugi. Szczcie tych, ktrzy s we wadzy ciemnoci,
znika jak splendor ksiyca poknitego przez demona Rahu.
5. O szukaniu szczcia i faszu jako przyczynie cierpienia
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, istniej dwa rodzaje
szczcia: mentalne i fizyczne. Wedy opisuj widzialne, jak i
niewidzialne owoce dziaania na tym, jak i na tamtym wiecie

72

Mikoajewska

Mahabharata

majc na uwadze szczcie. W ten sposb instruuj czowieka,

jakich owocw powinien szuka, aby zdoby najwysze szczcie.
Nie ma nic waniejszego od szczcia wrd owocw pyncych z
realizowania trzech celw yciowych, ktrymi s Prawo, Zysk i
Przyjemno. Szczcie jest tym, czego si szuka i pragnie.
Szczcie jest atrybutem duszy. Cnota ley u jego korzeni,
faktycznie jest jego rdem. Wszelkie dziaania maj na celu
zdobycie szczcia.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, nauczasz, e szczcie jest
najwyszym celem. Nie mog tego zrozumie. Riszi, ktrych
uwaa si za tych, ktrzy w swych ascetycznych praktykach
poszukuj najwyszej nagrody, nie szukaj tego atrybutu duszy,
ktrego wedug ciebie si pragnie. Mwi si, e sam Stwrca
trzech wiatw, Brahma, yje samotnie przestrzegajc surowych
lubw brahmacarji. Nigdy nie szuka szczcia pyncego z
zaspokojenia pragnienia. Podobnie m Umy, Pan wszechwiata,
iwa, ktry spali ongi boga pragnienia Kam na popi. Z tego
powodu twierdzi si, e szczcie jest dla ludzi o wielkich duszach
nie do zaakceptowania. Szczcie nie wydaje si by wysoko
cenionym atrybutem duszy. Nie mog uwierzy w to, co mwisz,
e nie istnieje nic, co przewyszaoby szczcie. W odniesieniu do
tego wiata mona jedynie stwierdzi, e dziaania maj
dwojakiego rodzaju konsekwencje: szczcie wypywa z dobrych i
smutek z grzesznych dziaa.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, z faszu wypywa ciemno, a
ci, ktrzy s we wadzy ciemnoci, zamiast szuka prawoci,
podaj za Bezprawiem opanowani przez gniew, zawi, ze
zamiary, fasz i inne zo. Nie znajduj oni szczcia ani na tym, ani
na tamtym wiecie i padaj ofiar rnych chorb, blu i cierpienia.
S torturowani przez mier, uwizienie, al, smutek, gd,
aknienie i moz. Dowiadczaj rnych fizycznych dolegliwoci
z powodu deszczu, upau i zimna, jak i mentalnego cierpienia
wynikego z utraty bogactwa, rozstania z przyjacielem, zgrzybiaoci i mierci.
Ci, ktrych nie dotkny te rne fizyczne i mentalne
nieszczcia, wiedz, czym jest szczcie. Tego rodzaju za nie ma
w niebie. Niebo jest wiecznie wypenione przyjemnymi zapachami
i zawsze wieje tam delikatny wiatr. W niebie nie godu, pragnienia,
zgrzybiaoci i grzechu. Na tym wiecie jest zarwno szczcie,
jak i niedola. W niebie jest tylko szczcie, a w piekle jest tylko
cierpienie. Szczcie jest wic najcenniejszym przedmiotem do
zdobycia.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

73

6. O prawie karmy
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, ziemia jest matk
wszystkich ywych istot. Wszystkie eskie istoty maj tak sam
jak ona natur. Kada istota rodzaju mskiego jest z kolei jak sam
Pradapati. yciodajne nasienie jest twrcz energi. W ten sposb
Brahma zarzdzi w pradawnych czasach kontynuowanie i trwanie
stwarzania. Tym wiatem rzdzi prawo karmy i kady zapracowuje
na szczcie lub nieszczcie wasnymi dziaaniami.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, powiedz mi, co zostao
stwierdzone na temat konsekwencji darw, prawoci, dziaania,
waciwie wykonanych umartwie, studiowania i recytacji Wed
oraz wlewania libacji do ognia?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, lanie libacji do witego ognia
oczyszcza z grzechw. Poprzez studiowanie Wed zdobywa si
bogosawiony spokj, a poprzez umartwienia niebo. Dziki darom
zdobywa si przyjemno i przedmioty dostarczajce radoci.
Wyrnia si dary przynoszce korzyci na tym lub na tamtym
wiecie. Cokolwiek jest dane temu, kto jest dobry, przyniesie
korzy obdarowujcemu na tamtym wiecie, a to, co jest dane tym,
ktrzy nie s dobrzy, rodzi konsekwencje dowiadczane na tym
wiecie. Konsekwencje s wspmierne do daru.
Bharadwada rzek: O Bhrigu, co wyrnia obowizek? Jak
wiele rnych obowizkw istnieje na tym wiecie? Jakie
obowizki nale do kogo?
Bhrigu rzek: O Bharadwada, mdrzy ludzie, ktrzy realizuj
wyznaczone dla nich obowizki, zdobd w nagrodzie niebo. Ci,
ktrzy tak nie czyni, trac rozum.
7. O czterech trybach ycia zarzdzonych przez Brahm
Bharadwada rzek: O Bhrigu, powiedz mi o czterech trybach
ycia ustanowionych przez Brahm i waciwych dla nich
dziaaniach.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, dawno temu boski Brahma
majc na uwadze dobro wiata i chcc ochrania sprawiedliwych
zaleci cztery tryby ycia, ktre powinny by po kolei realizowane
w czasie ycia. Pierwszym z nich jest zamieszkiwanie w domu
nauczyciela i pobieranie nauk. W tym trybie ycia ucze powinien
y w celibacie i oczyci sw dusz poprzez czysto zachowania,
wedyjskie ryty, samo-kontrol, realizowanie lubw i pokor. O
poranku i o zmierzchu powinien oddawa cze socu, ogniowi

74

Mikoajewska

Mahabharata

ofiarnemu i innym bogom. Powinien wyzby si lenistwa i bez

ocigania studiowa Wedy, troszczy si o ogie ofiarny i suy
swemu nauczycielowi. Trzy razy dziennierano, w poudnie i
wieczorempowinien wykonywa ablucje. Powinien codziennie
udawa si do ludzi w poszukiwaniu daru ywnoci i oddawa
nauczycielowi wszystko, co udao mu si zebra. Powinien sucha
zalece swego nauczyciela i by zawsze gotowy do wykonania
wyznaczonych mu przez niego zada i wysuchania udzielanych
mu wedyjskich nauk. W tej sprawie znane jest powiedzenie: Ten
bramin, ktry pozna Wedy suc z szacunkiem nauczycielowi,
zdobdzie niebo i zrealizuje wszystkie pragnienia.
Po fazie uczenia nastpuje domowy tryb ycia. Posuchaj o
pobonych dziaaniach i zaleceniach waciwych dla tego trybu
ycia. Zosta on zarzdzony dla tych pobonych osb, ktre po
zakoczeniu fazy uczenia si i opuszczeniu domu nauczyciela
powrciy do swych domw i pragn owocw pyncych z
realizowania prawych dziaa w yciu rodzinnym ze swoj on.
W tym trybie ycia realizowane s Prawo, Zysk i Przyjemno
zosta on specjalnie w tym celu zarzdzony. Ten, kto yje w
zgodzie z tym trybem ycia, powinien nabywa bogactwo przez
nienaganne dziaania lub dziki bogactwu pyncemu z
recytowania Wed i utrzymywania si przy yciu tak jak wici riszi
z ziaren zboa, ktre pozostay na polach po niwach, czy z
produktw gr i kopalni, lub darw na zakoczenie rytuaw
ofiarnych, zrealizowanych przysig lub innych obrzdkw. Ten
tryb ycia ley u podstaw wszystkich innych, bowiem zarwno ci,
ktrzy yj w domu nauczyciela, jak i ci, ktrzy prowadz
ebraczy tryb ycia, czy praktykuj rnego rodzaju przysigi i
umartwienia, czerpi z tego trybu ycia swe rodki utrzymania, jak
i dary skadane Ojcom i bogom.
W domowym trybie ycia bstwa s czczone poprzez ofiar i
inne ryty religijne, Ojcowie poprzez ryty pogrzebowe, riszi
poprzez kultywowanie wedyjskiej wiedzy, suchanie ich instrukcji
i pamitanie o witych pismach, a Stwrca jest czczony przez
spodzenie potomstwa. Istnieje powiedzenie: Ten kto prowadzi
domowy tryb ycia powinien w stosunku do wszystkich ywych
istot wypowiada przyjemne i wypenione uczuciem sowa.
Potpiane jest zadawanie blu, upokarzanie i wypowiadanie
nieprzyjemnych sw. Naley te unika obraania, arogancji,
oszustwa. Uczciwo i panowanie nad gniewem przynosi zasugi
w kadym z czterech trybw ycia. W domowym trybie ycia
dozwolone jest zdobienie ciaa girlandami z kwiatw, uywanie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

75

olejkw zapachowych, noszenie ozdb i wykwintnych ubra,

czerpanie przyjemnoci wzrokowej i suchowej z taca i wokalnej
i instrumentalnej muzyki, jak i przyjemnoci smakowej z napojw
i posikw i przyjemnoci pyncej z zaspokojenia pragnie. Ten
czowiek, ktry yjc z zgodzie z nakazami domowego trybu ycia
szuka trzech celw yciowych (Prawa, Zysku i Przyjemnoci) z
myl o Wyzwoleniu, cieszy si szczciem w yciu doczesnym i
w kocu realizuje cel osigany przez ludzi prawych i dobrych.
Rwnie ten, kto prowadzi domowy tryb ycia utrzymujc si przy
yciu z ziaren kukurydzy, ktre pozostay na polach po niwach
wyrzekajc si wszelkiej zmysowej przyjemnoci i przywizania
do dziaania, bez trudu zdobdzie niebo.
Trzeci z kolei tryb ycia jest nazywany lenym trybem ycia.
Ci, ktrzy go prowadz, nie powinni gromadzi ani bogactw, ani
adnych innych przedmiotw. Ci poboni i dobrzy ludzie powinni
wdrowa po caej ziemi odwiedzajc rne wite brody (tirtha)
studiujc Wedy i utrzymujc si przy yciu z ofiarowanego im
jedzenia. Wstawanie na ich widok, zblianie si do nich,
wygaszanie sodkich mw, dary na miar wasnych moliwoci,
ofiarowanie miejsca do spania i odpoczynku, ofiarowanie
najlepszego jedzenia s sposobami pokazywania im przez innych
szacunku. Znane jest nastpujce powiedzenie: Gdy go
opuszcza dom zawiedziony, zabiera ze sob wszystkie zasugi
gowy domu pozostawiajc mu wszystkie swoje grzechy.
Bhrigu kontynuowa: O Bharadwada, ci, ktrzy szukaj cnoty
w lenym trybie ycia odwiedzaj wite brody, rzeki i rda i
praktykuj umartwienia w bezludnym i gbokim lesie zamieszkaym przez jelenie, bawoy, dziki i sonie. Wyrzekaj si ubra,
ywnoci i wszelkich innych przyjemnoci, ktrych szukaj ludzie
yjcy w spoeczestwie. Utrzymuj si przy yciu jedzc owoce,
korzonki i zioa rosnce w lesie. Naga ziemia, skay, kamienie,
piasek lub popi s ich miejscem do siedzenia i oem. Nie gol
swych brd, nie obcinaj wosw i paznokci. O wyznaczonym
czasie wykonuj ablucje i lej oblacj na ziemi i do ognia
ofiarnego. Nie udaj si na spoczynek, zanim nie zbior
wystarczajcej iloci drewna potrzebnego do rozpalenia ognia
ofiarnego, jak i potrzebnej do przeprowadzenia rytuau witej
trawy i kwiatw i nie oczyszcz otarza dla ognia ofiarnego. Ich
skra jest popkana i zniszczona od gorca i zimna, deszczu i
wiatru, ktre obojtnie znoszon, a ciao wycieczone postami i
umartwieniami. Wyposaeni w ogromn cierpliwo i hart ducha
wicz si w dobroci (sattwa). Taka osoba, ktra yje z dusz
poddan kontroli w opisany wyej sposb zarzdzony ongi przez

76

Mikoajewska

Mahabharata

riszich oczyci si ze swych grzechw i zdobdzie te regiony

bogoci, ktre s trudne do zdobycia.
Opisz ci teraz zachowanie tych, ktrzy s nazywani
pariwradakami (bezdomnymi wdrowcami) yjcymi wedug
nakazw czwartego trybu ycia zwanego sannjasa. Uwolniwszy
si od przywizania do ognia ofiarnego, bogactwa, ony, dzieci,
ubra, oa i wszystkich innych przedmiotw bdcych rdem
przyjemnoci, zerwawszy wszelkie zwizki z uczuciem wdruj po
wiecie bez celu patrzc na zoto i bryk ziemi takim samym
okiem. Nie nastawiaj swego serca ani na szukanie Przyjemnoci,
ani Zysku, czy Prawa. Nie ma dla nich rnicy midzy wrogiem,
przyjacielem, osob neutraln, znajom lub obc. Nigdy nikogo
nie rani w myli, mowie, czy uczynku. Nie maj domu. Wdruj
po grach, wzgrzach, nad brzegami rzek i mrz, wrd
rzucajcych cie drzew i wity. Gdy zawdruj do miast, nie
przebywaj tam duej ni pi nocy, a w wioskach duej ni
jedn noc. Wsparcia powinni szuka jedynie w domach braminw
i nigdy nie powinni prosi o wicej od tego, co zmieci si w
drewnianej miseczce, ktr ze sob nosz. Powinni uwolni si od
dzy, gniewu, pychy, zachannoci, uudy, skpstwa, oszustwa,
zniesawiania i ranienia ywych istot.
Istnieje nastpujce powiedzenie: Osoba, ktra realizuje lub
milczenia, wdruje po caym wiecie nie odczuwajc przed nikim
lku i nie budzc lku w adnej ywej istocie. Mdrzec, ktry
oddaje cze ogniowi, ktry ponie w jego wasnym ciele wlewajc
libacj zdobyt poprzez ycie z jamuny do swych ust, zdobdzie
rne regiony bogoci. Duchowo odrodzona osoba yjca z
zgodzie z nakazami czwartego trybu ycia zdobywa Wyzwolenie i
ostatecznie z czystym sercem i rozumieniem wolnym od
jakichkolwiek postanowie czy si z Brahmanem ze spokojem
rwnym promieniowi wiata, ktry nie jest podsycany przez
adne paliwo.
8. O bogosawionym regionie na pnoc od gry Himawat
Bharadwada rzek: O Bhrigu, syszaem opowieci o tym, e
za regionem, ktry zamieszkujemy, znajduje si inny region, o
ktrego istnieniu syszaem, lecz ktrego nigdy nie widziaem na
wasne oczy. Opowiedz mi teraz o tym regionie.
Bhrigu rzek: O Bharadwada, na pnocy, po drugiej stronie
gry Himawat, znajduje si region, ktry jest bogosawiony,
wity i upragniony nazywany paro-lokah (inny wiat). Ludzie,
ktrzy go zamieszkuj, s prawi w dziaaniach, poboni w sercach,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 147

77

wolni od zachannoci i bdnych ocen, jak i od jakichkolwiek

nieszcz. Majc takie atrybuty region ten jest rwny niebu.
mier pojawia si tam we waciwym momencie, i choroby nie
niszcz jego mieszkacw. Kady z nich jest oddany swej onie i
nikt nie poda cudzej ony. Nikt niczego innemu nie zazdroci,
nie sprowadza na nikogo nieszczcia i nikt nikogo nie zabija. Nie
ma tam miejsca ani na grzech, ani zwtpienie. Owoce pobonych
dziaa pozostaj widoczne. Niektrzy mieszkaj w paacach i
dworach, siedz na wspaniaych tronach i czerpi przyjemno z
najwspanialszego jada i napojw, inni ozdabiaj ciao ozdobami
zrobionymi ze zota i czerpi przyjemno z wielu wspaniaych
przedmiotw, ktrymi si otaczaj. Jeszcze inni jedz z du
wstrzemiliwoci i tylko tyle, aby utrzyma ciao i dusz przy
yciu. Istniej tam te tacy, co praktykuj jog poddajc kontroli
swe yciowe oddechy.
W regionie, gdzie my sami mieszkamy, cz ludzi jest oddana
Prawu, a cz Bezprawiu, niektrzy s szczliwi, inni nieszczliwi, niektrzy s bogaci, inni biedni. Tutaj pojawia si bdzenie,
lk, uuda i gd. Nienasycenie i namitno pozbawiaj rozumu
nawet mdrcw. Mno si liczne odmienne opinie wrd tych,
ktrzy s prawi i ktrzy grzesz. Jest te wiele refleksji nad
prawymi i grzesznymi dziaaniami. Mdrzec, ktry pozna je
wszystkie, nie zabrudzi si przez grzech. Oszustwo, zniesawienie,
za wola, kradzie, ciemienie, zadawanie ran, zdrada, kamstwo i
ze naogi niszcz zasugi zebrane przez umartwienia, podczas gdy
ich unikanie je zwiksza.
Region, ktry zamieszkujemy, jest polem dziaania i po mierci
kady zbiera dobro za swe dobre dziaania i zo za ze. Tutaj
znajduje si wite miejsce zwane Puszkara, gdzie w dawnych
czasach sam Stwrca Brahma, jak i wszyscy bogowie i riszi
wykonali umartwienia i po oczyszczeniu si z wszelkiego za
poczyli si z Brahmanem. Ci, ktrzy wykonuj prawe dziaania i
maj szacunek dla jogi, rodz si ponownie w pnocnych
regionach, ktre s wite i dobrze wrce. Ci, ktre maj
przeciwne skonnoci, rodz si w porednich gatunkach i gdy
koczy si wyznaczony dla nich czas, gubi si gdzie na ziemi. Ci,
ktrzy eruj jeden na drugim, zanieczyszczeni przez zachanno
i zudzenie, powracaj do tego samego regionu pozbawieni
zdolnoci do udania si po mierci w regiony pnocne, podczas
gdy ludzie, ktrzy zdobyli wiedz i realizuj luby i nakazy
brahmacarji suchajc z gbokim szacunkiem instrukcji nauczyciela, odnios sukces w poznaniu tego, co najwysze i co zostao
wyznaczone dla wszystkich klas ludzi. Mdrcy mwi, e

78

Mikoajewska

Mahabharata

inteligencj posiada faktycznie ten, kto wie, czym jest prawo i jej
upadek na tym wiecie .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
w taki to sposb riszi Bhrigu wyjani mdrcowi Bharadwady o
wielkiej energii i prawej duszy pocztek wszechwiata.
Bharadwada z sercem wypenionym uniesieniem odda mu
nalen cze.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CLXXXVIII-CXCII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

79

Opowie 148
O naturze materialnej Prakriti
dziaajcej poprzez zmysy, umys, rozumienie
i wcielonej duszy
1. O prawoci jako atrybucie umysu; 2. O umyle, rozumieniu i duszy obecnych w
ciaach ywych istot; 3. O trzech jakociach natury bdcych atrybutem zmysw,
umysu i rozumienia; 4. O duszy bdcej jedynie wiadkiem; 5. O kontrolowaniu
zmysw i umysu przy pomocy jogi i poznawaniu duszy.

Pan Kryszna rzek: O Arduna, wszystkie modyfikacje

(materialne formy) i wszystkie jakoci (dobro, namitno,
gnuno) wypywaj z manifestujcej si natury materialnej
(Prakriti). Jak to mwi mdrcy, natura (Prakriti) jest
przyczyn wszystkich materialnych skutkw, instrumentem i
dziaajcym czynnikiem, podczas gdy wcielona dusza
(indywidualny Purusza) jest przyczyn dowiadczania
przyjemnoci lub blu. Rezydujca w naturze wcielona dusza
zabawia si jakociami zrodzonymi z natury materialnej i jej
przywizanie do tych jakoci jest przyczyn jej ponownych
narodzin w zym lub dobrym onie.
O Najwyszym Duchu (Najwyszym Puruszy) rezydujcym
w ciele mwi si z kolei, e jest tym, kto obserwuje, aprobuje,
podtrzymuje, bdc dowiadczajcym podmiotem, potnym
Panem i Najwysz Dusz (Jani).
(Mahbharta, Bhiszma Parva, Bhagavad Gita, rozmowa XIII,
opow. 69, p. 1)

1. O prawoci jako atrybucie umysu

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powtrzye mi rozmow
midzy mdrcami Bhrigu i Bharadwad dotyczc stworzenia
piciu wielkich elementw bdcych materi wszechwiata, jak i
stworzenia ywych istot, ktre, cho zostay stworzone jako rwne,
rodz si ponownie wrd rnych kast i gatunkw w rezultacie
wykonywanych przez nie za ycia dziaa. Wyjanij mi teraz,
prosz, rozporzdzenia w sprawie dobrego zachowania dotyczce
wszystkich, jak i to, co skania ludzi do dobrego zachowania, na
czym to zachowanie bazuje.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ci, ktrych dziaania s ze i
niepohamowane, i ktrych rozumienie bdc pod wpywem

80

Mikoajewska

Mahabharata

namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas) jest niegodziwe, s

nazywani grzesznikami. Natomiast dobrymi nazywa si tych,
ktrych rozumienie jest zdominowane przez wpyw jakoci dobra
(sattwa), i ktrzy wyrniaj si czystoci swego zachowania i
praktyki. Tacy ludzie nigdy nie zaspokajaj swych fizjologicznych
potrzeb w miejscach do tego nie wyznaczonych i zawsze po ich
zaspokojeniu wykonuj ablucje w rzece i oddaj cze bogom w
rytuale lania wody. To, o czym mwi, jest obowizkiem kadego
czowieka.
Niebiaski riszi Narada wymienia nastpujce zasady dobrego
zachowania:
Naley zawsze oddawa cze Surji i nie powinno si spa po
wschodzie soca. Rano i wieczorem naley odmawia nakazane w
witych pismach modlitwy siedzc z twarz skierowan odpowiednio ku wschodowi lub zachodowi.
Przed jedzeniem naley umy stopy, rce i twarz i spoywa
posiek w ciszy z twarz zwrcon ku wschodowi. Nie naley
nigdy narzeka na jedzenie, ktre si spoywa. Jedzenie powinno
zawsze posiada dobry smak. Po jedzeniu naley umy rce i
wsta.
Nie naley nigdy ka si spa z mokrymi stopami.
Kadego dnia naley pobonie okra wite miejsce, byka,
wity wizerunek, skrzyowanie czterech drg, pobonego
bramina, czy te wite drzewo.
Nie naley czyni rnicy midzy gomi, sub i krewnymi
w jakoci ofiarowanego posiku. Traktowanie w rwny sposb
suby jest pochwalane.
Bdc we wasnym, czy te obcym kraju nie powinno si nigdy
pozwoli gociowi, aby pozosta godny.
Jedzenie posikw dwa razy dziennierano i wieczoremjest
rozporzdzeniem bogw. Jedzenie midzy posikami nie jest
zalecane. Ten, kto przestrzega tej reguy, zbiera zasugi rwne
temu, kto poci.
Gdy nadchodzi czas wyznaczony na rytua homa, naley wla
libacj do ognia ofiarnego.
Resztki z posiku bramina s jak nektar niemiertelnoci lub
mleko matki. Ludzie bardzo sobie ceni takie resztki. Dobry
czowiek jedzc je dociera do Brahmana.
Osoba, ktra lubowaa nie je misa, nie powinna je nawet
tego misa, ktre zostao uwicone przez mantry z Jadurwedy.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

81

Naley unika tych czci zwierzcego misa, ktre pochodz

z okolicy krgosupa, jak i misa pochodzcego ze zwierzt, ktre
nie zostay zabite w ofierze.
Otrzymane dary lub inne owoce dziaania naley zawsze
zaofiarowa starszynie. Seniorowi naley zawsze ustpi miejsca
i wita go z szacunkiem. Oddawanie czci seniorom przynosi dugie
ycie, saw i powodzenie.
Nie naley oglda soca w momencie wschodu i naley
odwr wzrok na widok nagiej kobiety, ktra jest cudz on.
Fizyczna mio z wasn on majca na celu spodzenie synw
nie jest grzechem, ale powinna odbywa si w warunkach
prywatnoci.
Mdry czowiek, ktry nie szuka towarzystwa cudzych on
czerpic jedynie przyjemno z kontaktu z wasn on w
wyznaczonym na to czasie, zbiera takie same zasugi jak osoba
praktykujca brahmacarj.
Sercem wszystkich witych miejsc i wity jest nauczyciel.
Sercem wszystkich czystych i oczyszczajcych przedmiotw jest
ogie.
Wszystkie dziaania wykonane przez dobr i pobon osob s
dobre i godne pochway, wczajc nawet dotknicie sierci na
krowim ogonie.
Za kadym razem, gdy dwie osoby spotykaj si, powinny
wymienia uprzejmoci.
W wityniach bogw, wrd krw, podczas jedzenia, wykonywania rytw religijnych i recytowania Wed naley uywa prawej
rki.
Braminw naley pozdrawia kadego dnia rano i wieczorem.
Oddawanie im czci zgodnie z rytualnym nakazem przynosi due
zasugi, zapewnia powodzenie kupcom i rolnikom i przywraca
zdrowie choremu.
Przedmioty gromadzone z nadziej na przyszo rzadko
przynosz rado. Mdrzec nie aprobuje takiego gromadzenia,
gdy mier na nikogo nie czeka i porywa swe ofiary bez wzgldu
na to, czy s gotowe, czy te nie. Godne pochway jest ofiarowanie
innym tego, czego ma si w nadmiarze.
Ofiarujc komu jedzenie naley zapyta, czy otrzyma dosy;
ofiarujc napj, czy jest zadowolony; ofiarujc sodzone mleko i
ry, rozgotowany jczmie, mleko z ziarnami sezamowymi lub
groszkiem, czy talerz zosta wystarczajco wypeniony.

82

Mikoajewska

Mahabharata

Nie powinno si oddawa moczu z twarz zwrcon ku socu.

Nie naley te oglda wasnego kau.
Nie naley ka si na tym samym ou, co kobieta, ani je z
ni razem.
Do seniorw nie naley nigdy zwraca si po imieniu lub przy
pomocy sowa ty. Imion mona uywa w stosunku do rwnych
sobie wiekiem i tych, co stoj niej.
Serca grzesznikw zdradzaj popenione przez nich grzechy. Ci
grzesznicy, ktrzy ukrywaj swe wiadomie popenione grzechy
przed dobrym czowiekiem, ulegn zniszczeniu. Tylko gupiec i
ignorant prbuje ukrywa takie grzechy, bo nawet wtedy gdy
ludzie ich nie widz, widz je bogowie. Grzech ukryty dziki
innemu grzechowi prowadzi do dalszych grzechw, podczas gdy
dobre dziaanie ukryte przez jakie inne dobre dziaanie zwiksza
zasugi. Dziaania prawego czowieka zawsze przynosz oywienie
cnoty.
Czowiek o niegodziwym umyle nigdy nie myli o popenionych grzechach. Jednake grzechy w kocu pokonaj tego, kto w
swym dziaaniu nie bierze pod uwag witych pism. Tak jak
demon Rahu poyka ksiyc, gdy nadejdzie na to waciwy czas,
tak grzeszne dziaania przypomn o sobie grzesznikowi.
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, mdrcy twierdz,
e prawo jest atrybutem umysu i dlatego kady powinien w
swym umyle czyni wszystkim dobrze nie ranic nikogo. Kady
powinien uczy si cnoty w pojedynk. W praktykowaniu cnoty
nie potrzebuje pomocy innych. Temu, kto jest niegodziwy w swym
umyle, nawet poznanie nakazw nie pomoe. Prawo stwarza
rodzaj ludzki i jest nektarem niemiertelnoci dla bogw. To dziki
prawoci ludzie ciesz si po mierci wieczn bogoci.
2. O umyle, rozumieniu i duszy obecnych w ciaach ywych
istot
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedziae, e prawo jest
atrybutem umysu. Pragn dowiedzie si wicej na temat natury
umysu. Jaki jest jego zwizek z zewntrznymi wobec niego
przedmiotami i z dusz? Powiedz mi, prosz, wszystko o sposobie
istnienia duszy w zindywidualizowanym ciele wrd mylowych
procesw i dziaania. Pragn zrozumie zwizek midzy materi
wszechwiata i dusz. wiat jest wypeniony nieskoczenie wielk
iloci ruchomych i nieruchomych przedmiotw (form). Skd si

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

83

one wziy i gdzie wszystkie one chowaj si w okresie

zniszczenia?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic, co mam do
powiedzenia na temat umysu (manas) i wszystkiego, co si z nim
wie, o jego zwizku z zewntrznymi i wewntrznymi przedmiotami, jak i o ucielenionej duszy, ktr jogin rozpoznaje w swym
umyle wrd procesw psychicznych. Posuchaj o tym co mdrcy
nazywaj wiedz duchow (adhjatma). Rozmowa na ten temat jest
bardzo pouczajca i pomnaa szczliwo.
Wielcy mdrcy ju dawniej powiedzieli ca prawd o
stwarzaniu i niszczeniu wszechwiata. Osoba, ktra pozna t
prawd zdobdzie wielkie zadowolenie i szczliwo. Taka
wiedza moe zrodzi wspaniae owoce i jest korzystna dla
wszystkich ywych istot.
Przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia s nazywane picioma
wielkimi elementami (mahabhuta). Ich zaistnienie stanowi
zarwno o pocztku jak i o zniszczeniu wszystkich stworzonych
przedmiotw. Zostaj one zorganizowane w rne formy dziki
dziaaniu natury materialnej Prakriti, ktra jest naczyniem form.
Te wielkie podstawowe elementy wycofujc si cyklicznie z cia
wszystkich stworzonych istot wracaj wci na nowo to Niego,
ktry jest ich rdemjak fale oceanu, ktre gin tam, gdzie
zdaway si wznosi. Najwysza Dusza (Ja, Purusza) tworzy w
ten sposb wszystkie przedmioty i nastpnie chowa je w sobie jak
w, ktry wyciga i chowa swe odna. Kada stworzona istota
(poruszajca si lub nieruchoma) rodzi si z poczenia materii z
duchem (pola ze znawc pola).
Stwrca umieszcza pi wielkich pierwotnych elementw w
stworzonych przedmiotach w rnych proporcjach. ywe istoty
jednake z racji swej ignorancji tego nie widz. Dwik, organ
suchu i wszystkie cielesne otwory s stworzone z wasnoci
przestrzeni; dotyk, ruch i skra z wasnoci wiatru; forma, organ
wzroku i trawienie z wasnoci ognia lub energii; smak, jzyk
bdcy organem smaku i wszystkie cielesne wydzieliny z
wasnoci wody; zapach, nos bdcy organem zapachu i ciao z
wasnoci ziemi.
Obok piciu wielkich elementw (mahabhuta) szstym
elementem skadowym w stworzonych przedmiotach jest umys
(manas). Zmysy i umys s rdem wszelkich postrzee dokonywanych przez yw istot. Sidmym elementem jest z kolei
inteligencja (buddhi) lub rozumienie, ktre jest niewiadom
zasad rnicujc i porzdkujc, a smym dusza (atma).

84

Mikoajewska

Mahabharata

Zmysy, umys, inteligencja (rozumienie) s manifestacjami

kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti dziaajcej
poprzez trzy jakoci naturywytworami jej ewolucji zainspirowanej przez Najwysz Ja (Purusz) [zob. Aneks 2]. Dusza jest
czyst wiadomoci i jej charakter jest od natury materialnej
odmienny.
Zmysy su postrzeganiu waciwych dla siebie zmysowych
przedmiotw znajdujcych si na zewntrz. Umys tworzy
wewntrz siebie idee tych przedmiotw i gdy nie moe poradzi
sobie z percepcjami dostarczanymi przez zmysy, wytwarza
niepokj i niepewno. Rozumienie zawa percepcje rnicujc i
porzdkujc dopty, dopki osignie pewno. Dusza z kolei jest
w ciele biernym nie dziaajcym wiadkiem.
Wszystko, co siga powyej dwch stp, co jest z tyu, jest
widziane przez dusz. Dusza przenika ca yw istot bez
pozostawiania adnej pustej przestrzeni.
3. O trzech jakociach natury bdcych atrybutem zmysw,
umysu i rozumienia
Wszyscy ludzie powinni w peni pozna jak dziaaj zmysy,
umys i rozumienie (inteligencja). Tworz one idee przedmiotw
bdc pod wpywem trzech jakoci natury materialnej Prakriti.
Trzy aktywne jakoci natury (guny)dobro (sattwa), namitno
(radas) i ciemno (tamas)stwarzajce ten wiat dziaaj
poprzez zmysy, umys i rozumienie. Dobro (sattwa) wcza
wszystkie wysze moralne jakoci czowieka; namitno (radas)
mio i inne uczucia w stosunku do zmysowych przedmiotw;
ciemno (tamas) oznacza gniew, dz i inne podobne ze
intencje. Czowiek, ktry przy pomocy inteligencji zrozumie
sposb, w jaki cay wszechwiat jest stwarzany i niszczony, i jak
ywe istoty pojawiaj si i opuszczaj ten wiat, praktykujc jog
zamieszka w swej duszy zdobywajc stopniowo nie podlegajcy
zmianie spokj.
Wszystkie trzy jakoci natury prowadz rozumienie ku
doczesnym wiziom. Pod tym wzgldem nie rni si ono od
zmysw i umysu. Rozumienie jest wic identyczne z picioma
zmysami i umysem jak i z przedmiotami, ktrych idee tworzy
prezentujc je przed umysem. Gdy rozumienie (tworzce idee
przedmiotw) zostanie zniszczone, trzy jakoci natury nie s
zdolne do wywoywania dziaania.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

85

Cay wszechwiat rzeczy ruchomych i nieruchomych zawiera

w sobie rozumienie. Wszystko z niego powstaje i w nim si chowa.
Z tego powodu wite pisma stwierdzaj, e wszystko jest
manifestacj rozumienia (buddhi, Mahat).
Fundamentem, na ktrym rozumienie si opiera, jest pi
zmysw, z ktrych kady suy innemu celowi. Subtelna zasada,
ktr jest rozumienie (inteligencja) bazuje na nich. Dziki uszom
ywa istota syszy, dziki nosowi odczuwa zapach, dziki
jzykowi poznaje smak, dziki skrze jest zdolna do odczuwania
dotyku.
To, co nazywamy rozumieniem, jest zdolne do przeksztace.
Gdy sucha staje si organem suchu, gdy dotyka staje si organem
dotyku, gdy widzi staje si wzrokiem, gdy smakuje, staje si
organem smaku, gdy wcha, staje si organem zapachu. Dziki
przeksztaceniom rozumienie przybiera rny ksztat speniajc
rne funkcje. Gdy rozumienie czego pragnie, wwczas jest
nazywane umysem.
Trzy stany (jakoci) naturyktrymi s dobro (sattwa),
namitno (radas) i ciemno (ciemno)maj nastpujce trzy
wasnoci: rado zawiera si w dobru, smutek w namitnoci i
uuda w ciemnoci. Wszystkie stany umysu, ktre istniej,
mieszcz si w tych trzech wasnociach. Rozumienie rezydujc w
ciele ywych istot istnieje w wymienionych trzech stanach natury.
Czasami przynosi rado, czasami niedol. Czasami jednak
uwalnia si zarwno od radoci, jak i niedoli.
Rozumienie istnieje w umyle kadego czowieka. Chocia
istnieje w trzech stanach natury, czasami przekracza je dziki jodze,
tak jak ocean, ktry bierze gr nad potnymi nurtami
wpadajcych we rzek. Istnieje wwczas w umyle w czystym
stanie bycia nie podlegajcego przeksztaceniom. Jednake jako
natury zwana ciemnoci (tamas), ktra pobudza do dziaania,
wkrtce je dogoni i obudzi wszystkie zmysy do dziaania.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o
tym, jak funkcjonuje rozumienie, ktre bazuje na zmysach i
istnieje w trzech stanach natury potrafic jednak je przekroczy
dziki wiedzy. Inteligentny czowiek szukajcy Wyzwolenia
powinien wyciszy wszystkie zmysy i przekroczy trzy jakoci
natury.
Trzy jakoci natury s nieoddzielnym atrybutem ywych istot i
w kadej z nich daje si zauway obecno rozumienia trojakiego
rodzaju: bdcego pod wpywem dobra (sattwa), namitnoci
(radas) i ciemnoci (tamas). Guna dobra przynosi szczcie, guna

86

Mikoajewska

Mahabharata

namitnoci smutek, a gdy doczy do nich ciemno, przynosz

bdzenie i uud. Kady stan szczliwoci pojawiajcy si w
ciele lub umyle jest rezultatem dziaania jakoci natury, jak jest
dobro, a kady stan smutkunamitnoci. Nie powinno si jednak
o tym myle z lkiem, lecz naley skierowa ku temu sw myl i
rozpoznawszy w namitnoci przyczyn smutku, pozby si jej. Z
kolei ten stan umysu, ktremu towarzyszy uuda i bdzenie i w
konsekwencji ktrego czowiek gubi si i nie wie co czyni, naley
rozpozna jako wynikajcy z guny ciemnoci.
Rado, zadowolenie, zachwyt, szczcie, spokj serca s
wasnociami rozumienia bdcego pod wpywem jakoci dobra.
Czowiek czasami ma tego duo. Niezadowolenie, aknienie,
smutek, zachanno, mciwo dowodz istnienia w rozumieniu
stanu namitnoci, bez wzgldu na to, czy dowiadcza si ich z
wyran przyczyn lub bez przyczyny. Wstyd, uuda, bdzenie,
senno i otpiao opanowujca kogo z powodu nadmiaru zego
losu s rnymi wasnociami typowymi dla dominujcego w
umyle stanu ciemnoci. Osoba, ktrej umys daleko siga, jest
zdolna do ruchu w kadym kierunku i samo-kontroli i jest nieufna
wobec szukania przedmiotw, ktrych pragnie, jest szczliwa
zarwno za ycia, jak i po mierci.
4. O duszy bdcej jedynie wiadkiem
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, zauwa rnic
midzy dwoma subtelnymi przedmiotami, ktrymi s inteligencja
(rozumienie) i dusza. Tak jak drzewa rozwijaj same z siebie pki i
licie, tak inteligencja wypuszcza z siebie na zewntrz jakoci
natury, podczas gdy dusza nie czyni niczego w tym rodzaju. Trzy
jakoci natury s waciwe dla rozumienia i umysu. Dusza jedynie
je oglda przywoujc je do istnienia i bdc ich wiadkiem. Takie
jest powizanie midzy rozumieniem i dusz.
Ucieleniona dusza i rozumienie nie mog przed sob uciec i
wystpuj zawsze razem, lecz tak jak insekt erujcy na fidze i figa
wydaj si jednoci, cho s odmienne, tak inteligencja i dusza,
cho w swej naturze odmienne, s widziane w zjednoczeniu. Tak
jak ryba i woda wystpuj zawsze razem, cho s od siebie rne,
tak dusza i inteligencja.
Jakoci natury waciwe dla rozumienia s niewiadome
obecnoci duszy, lecz dusza jest ich wiadoma i zna je wszystkie.
Jest ich obserwatorem i uwaa je mylnie za emanujce z niej.
Wyposaona w swoje wasne wiato patrzc poprzez zmysy,
umys i rozumieniektre wszystkie s inertne i siebie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

87

niewiadomeodkrywa przedmioty, wrd ktrych istnieje, bdc

sama jak zakryta kloszem lampa ukazujca znajdujce si wok
niej przedmioty poprzez wysyanie promieni przez szczelin w
kloszu. Gdy dusza uywajc umysu wystarczajco ograniczy
promienie emanujce ze zmysw, wwczas staje si widoczna dla
rozumienia jak lampa kamforowa ponca w zakrywajcym j
naczyniu.
Osoba, ktra oddaje si badaniom duszy wyrzekajc si
wszystkich zwykych dziaa i praktykujc umartwienia, czerpie
rado z przebywania w niej i widzi w sobie dusz wszystkich
ywych istot, realizuje najwyszy cel. Tak jak wodne ptactwo
pozostaje suche, cho nurkuje w wodzie, tak czowiek wiedzy,
cho yje wrd ywych istot, nie podlega ich wpywom. Z
pomoc swej inteligencji czowiek powinien y na tym wiecie w
ten wanie sposbbez alu i bez radoci, patrzc na wszystko
takim samym okiem, wolny od zej woli i zawici. Odniesie
wwczas sukces w zdobyciu panowania nad jakociami natury,
zamiast by w ich wadzy.
Niektrzy twierdz, e trzy jakoci natury istniej we
wszystkich przedmiotach. Inni jednak nie zgadzaj si z tym
twierdzc, e s one atrybutami rozumienia i podaj za nim jak
ni wytwarzana przez pajka stajc si czci stwarzanych przez
rozumienie (idei) przedmiotw. Gdy rozumienie te jakoci
przekracza, znikaj z przedmiotw. Wymienieni najpierw powouj si na pisma objawione (ruti), ktre nie zawieraj zaprzeczajcych temu stwierdze, podczas gdy ci ostatni bazuj na smriti.
Pytania tego typu s zawie i trudne do rozstrzygnicia. Ten, kto
rozmyla nad kad z tych opinii, powinien sam zadecydowa,
ktra jest suszna i uwolni si od tych trudnych i zawikanych
pyta wynikych z zapltania si myli i ogranicze rozumienia,
ktre zakcaj jedynie umys budzc wtpliwoci, i w ten sposb
osign spokj. Gdy ta wtpliwo zostanie zlikwidowana,
zniknie smutek i pojawi bogo.
Ludzie o nieczystych sercach mog dziki wiedzy osign taki
sam sukces jak ci, ktrzy oczyszczaj si z brudu zanurzajc si w
strumieniu. Ten, kto musi dosta si na drugi brzeg szerokiej rzeki,
nie zazna szczcia patrzc jedynie na drugi brzeg. Inaczej jest z
tym, kto pozna Prawd. Szczcie przynosi mu samo zobaczenie
Prawdy. I gdy ta wiedza rodzi swj owoc, moe on by widziany
jako ten, ktry dosta si na drugi brzeg. Ci, ktrzy znaj dusz
jako jedn i woln od wszystkich doczesnych przedmiotw,
zdobywaj najwysz wiedz. Nieskoczon bogo zdobywa si

88

Mikoajewska

Mahabharata

stopniowo poprzez poznawanie pocztku i koca wszystkich

ywych istot i rozmylanie nad tym. Ten, kto zrozumia, e trzy
jakoci natury nie s wieczne i ulegaj zniszczeniu, i rozmylajc
nad tym pozbywa si ich dziki jodze, odniesie sukces w dotarciu
do Prawdy i doskonaej bogoci.
Duszy nie mona zobaczy, zanim zmysy angaujce si w
rne zmysowe przedmioty i trudne do kontroli nie zostan w
swym ruchu powstrzymane. Ten, kto o tym wie, jest prawdziwie
mdry. Jaka moe by inna oznaka mdroci czowieka? Po
nabyciu tej wiedzy ludzie inteligentni uwaaj, e zdobyli sukces.
To co budzi lk ignoranta, nigdy nie przeraa ludzi wiedzy. Nie ma
celu wyszego od Wyzwolenia. Mdrcy twierdz jednak, e w
rezultacie nadmiaru lub niedoboru jakoci dobra (sattwa) istniej
rnice w stopniu Wyzwolenia. Wyrzeczona osoba, ktra dziaa
nie oczekujc owocu (karma joga), zdoa swym dziaaniem
zniszczy swoje grzeszne czyny z poprzedniego ycia. W ten
sposb ani oczyszczone dziaania z poprzedniego ycia, ani te z
obecnego ycia wykonywane bez oczekiwania owocu nie zrodz
nieprzyjemnych skutkw, jak na przykad przebywanie w piekle.
Jak jednake moe to przynie jej Wyzwolenie, skoro jest ona
nadal zaangaowana w wykonanie dziaa?
Bhiszma zakoczy swe nauki mwic: O Judhiszthira, godni
potpienia s ci, ktrych umys jest we wadzy dzy, zawici i
innych zych namitnoci. Ulegajca im dusza rodzi si ponownie
w ciele istot niszego gatunku. Zwr baczn uwag na tych
nieszcznikw, ktrzy na tym wiecie opakuj utrat tego, co
uwaali za swoje, jak ony czy synw. Zauwa te, e ci, ktrzy s
zdolni do poprawnego sdu, w podobnych warunkach nigdy nie
pacz. Moim zdaniem na nazw prawdziwie mdrych zasuguj
zarwno ci, ktrzy szukaj Wyzwolenia stopniowo poprzez
realizowanie wedyjskich nakazw, jak i ci, ktrzy osigaj je
bezporednio poprzez praktykowanie jogi.
5. O kontrolowanie zmysw i umysu przy pomocy jogi i
poznawaniu duszy
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz o
medytacjach (obserwacji umysu) waciwych dla jogi praktykowanych przez wielkich riszich, ktrzy realizuj najwyszy cel
jeszcze na tym wiecie. Zdobywszy wiedz, z sercem nastawionym
na Wyzwolenie dziaaj tak, e ich medytacja przebiega poprawnie.
Uwolnieni z niewoli tego wiata i koniecznoci reinkarnacji ju do
niego nie powracaj yjc w swym oryginalnym duchowym stanie.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 148

89

Wolni od wpywu par przeciwietwtakich jak ciepo i zimno,

czy rado i smutekprzebywaj wiecznie w swej duszy zerwawszy wszelkie wizi z materialnymi przedmiotami i nie akceptujc
nigdy adnych darw. Preferujc doskonay spokj serca, yj
samotnie w odludnym miejscu bez towarzystwa on i dzieci i
kogo innego, kto mgby sprowokowa ich do rozmowy.
Wyposaony w cierpliwo jogin, ktry ograniczy sw mow i
pokona zmysy, siedzi w odludnym miejscu nieruchomo jak
kawaek drewna i praktykujc medytacje w peni jednoczy swj
umys z Najwysz Dusz. Jego uszy nie sysz ju dwiku, nos
nie odczuwa zapachu, skra nie odczuwa dotyku, oczy nie widz
formy, jzyk nie rozpoznaje smaku. Zanurzony w jodze i
zatopiony w medytacjach porzuca wszystkie zmysowe przedmioty.
Skupiony w swym umyle nie pragnie ju niczego, co pobudza
pi zmysw.
Jogin, po wycofaniu piciu zmysw z zewntrznych przedmiotw do umysu, powinien zatrzyma niespokojny umys
ktry bez przerwy wczy si wrd ziemskich przedmiotw
utrzymujc go w koncentracji, aby pi bram pod wpywem
odpowiedniego treningu mogo pozosta niezmienne wobec
przedmiotw, ktre same s zmienne. W gbi swego serca
powinien zatrzyma swj umys na drodze medytacji (obserwacji
samego siebie), uniezaleniajc go od ciaa i zamykajc przed nim
jakiegokolwiek inne drogi ucieczki.
Jogin musi wic najpierw opanowa swe zmysy i umys i
ukierunkowa je na medytacje, dlatego cieka ta jest tym, o czym
wspominam najpierw. Umys, ktry jest nazywany szstym zmysem, gdy zostaje ograniczony w swym ruchu, prbuje zabysn
jak kapryna i krtkotrwaa byskawica swawolca wrd chmur.
Jak kropla wody na liciu lotosu nie stoi w miejscu, lecz porusza
si na liciu w rnych kierunkach, tak samo dzieje si pocztkowo z umysem jogina, gdy zostanie zatrzymany na medytacji.
Unieruchomiony na tej ciece umys trwa w ten sposb przez
jaki czas, gdy jednake zboczy znowu na ciek wiatru, jest
niestay jak wiatr. Jednake osoba znajca zasady medytacji nie
zraa si tym i nigdy nie uwaa podjtego trudu za zmarnowany i
nie lenic si ponownie skierowuje swj umys na medytacje.
Ten, kto nastawia swj umys na jog, powinien uczyni lub
milczenia i nastpnie zdobywa kolejne stadia w postpie jogi, jak
kontemplacja (vichara), rnicowanie tego, co rzeczywiste od
tego, co nierzeczywiste (viveka), poznanie (vitarka). Jogin cho
zirytowany rozpraszaniem si umysu, powinien zatrzyma go

90

Mikoajewska

Mahabharata

poprzez medytacj. Nie powinien nigdy zniechca si mylc o

tym, co jest dla niego dobre. Tak jak gra suchego piasku lub
popiou po spaleniu krowiego ajna w kocu stanie si mokra, gdy
jest cierpliwie polewana dalej wod, cho dugo zdaje si by
nadal sucha, tak jogin powoli i stopniowo zdobdzie kontrol nad
swymi zmysami wycofujc stopniowo swe zmysy ze
zmysowych przedmiotw. Dziaajc w ten sposb zdobdzie nad
nimi kontrol. Kierujc swj umys i zmysy na drog medytacji
odniesie sukces w poddaniu ich cakowitej kontroli przez
niezachwian jog. Bogo odczuwana przez tego, kto odniesie
sukces w kontrolowaniu swego umysu i zmysw nie moe by
zdobyta inn drog. Jogin zjednoczony z t bogoci kontynuuje
sw medytacj i zdobywa Wyzwolenie, ktre jest najwyszym
bogosawiestwem.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CXCIII-CXCV
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

91

Opowie 149
O ciece recytatora i jej owocach
1. O tym, kiedy cieka recytatora prowadzi do Wyzwolenia tak jak poprawnie
praktykowana sankhja i joga; 2. O niepoprawnym recytatorze, ktry zamiast
najwyszego celu zdobywa pieko; 3. O niebie, ktre zdaje si piekem w
porwnaniu z regionem Brahmana; 4. O rozmowie midzy Czasem, mierci
(Mritju), Jam i braminem-recytatorem, ktry odmawia udania si do nieba; 5. O
sporze midzy braminem-recytatorem i krlem Ikszwaku wynikym z tego, e
kady z nich chce poda ciek swego obowizku szukajc Brahmana; 6. O
rwnoci zasug zbieranych przez bramina-recytatora i krla, idcego ciek
wyrzeczonego dziaania; 7. O tym jak bramin-recytator i krl Ikszwaku poczyli
si z Brahmanem za porednictwem Brahmy.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, owoce pynce z recytacji

mog by rne. Recytator, ktry nie uwolni si od
przywizania i nie pragnie poczenia si z Brahmanem, lecz
odrbnej egzystencji, ktra zaley od najwyszej przyczyny
wszystkiego, tak egzystencj otrzymuje. Natomiast ten, kto
patrzy z niechci na wszystkie rodzaje szczliwoci, ktre si
wyczerpuj i w porwnaniu z Wyzwoleniem zdaj si by
piekem, po uwolnieniu si od pragnienia i przywizania cieszy
si najwysz szczliwoci w dowolnym regionie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CXCIX)

1. O tym, kiedy cieka recytatora prowadzi do Wyzwolenia

tak jak poprawnie praktykowana sankhja i joga
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o czterech
trybach ycia waciwych dla braminw i zwizanych z nimi
obowizkach. Nauczae mnie take o obowizkach krla i
przedstawie mi wiele staroytnych opowieci ilustrujcych rne
kwestie i poruszae wiele moralnych tematw. Mam jednake
cigle pewn wtpliwo i chciabym, aby pomg mi jej si
pozby. Chciabym usysze od ciebie o owocach zbieranych przez
tych, ktrzy praktykuj bezgon recytacj witych mantr. Jakie
owoce zostay dla nich wyznaczone? Jaki region zdobywaj po
mierci? Jakie reguy rzdz tak bezgon recytacj? Jak mam
rozumie wypowiadanie sw przez recytatora w kontekcie
innych praktyk duchowych prowadzcych do Wyzwolenia? Za
jakimi reguami recytator poda? Czy s to reguy sankhji, ktre
zalecaj zaniechanie dziaania, jogi, czy pracy zalecajce bezinteresowne (wyrzeczone) dziaanie, czy te reguy skadanej w

92

Mikoajewska

Mahabharata

umyle ofiary (zob. Mahabharata, ks. VI, Bhagavad Gita, opow.

67, rozmowa V, p. 3)? Jak nazywa ciek recytatora?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, o owocach pyncych z
recytacji mwi stara opowie o rozmowie midzy Czasem,
mierci (Mritju), Jam i pewnym braminem, ktry praktykowa
bezgon recytacj witej kompozycji gajatri, ktr zamierzam
ci powtrzy.
Dowiedz si, e recytacja mantr praktykowana przez braminw
nie zawsze prowadzi do najwyszej nagrody, ktr jest
Wyzwolenie i poczenie si z Brahmanem. Mdrcy, ktry znaj
rodki prowadzce do Wyzwolenia, mwi o dwch metodach:
sankhji i jodze. Pierwsza z nichzwana rwnie wedantw
odniesieniu do bezgonego recytowania mantr naucza
wyrzeczenia twierdzc, e do Brahmana prowadzi sama mentalna
medytacja i nie jest konieczne recytowanie jakie konkretnych
sw. Podobnie deklaracje Wed goszce powstrzymanie si od
recytowania mantr tchn spokojem i koncentruj si na Brahmanie.
Faktycznie, wspomniane dwie metody prowadzce do Wyzwolenia
wymieniane przez mdrcwsankhja i jogarwnoczenie
zalecaj, jak i nie zalecaj recytowania mantr. Zgadzaj si
bowiem na bezgone recytowanie gajatri lub witej sylaby OM
jedynie do momentu zobaczenia swej duszy i od tego momentu
nakazuj zaprzestania tej praktyki na rzecz czystych medytacji.
Wyjani tobie teraz, dlaczego bezgona recytacja mantr jest
powizana z sankhj i jog w taki wanie sposb.
Zarwno w przypadku sankhji i jogi, jak i bezgonej recytacji
wymagane jest opanowanie zmysw i po wycofaniu ich z
zewntrznych przedmiotw powstrzymanie umysu od kontynuowania bdzenia wrd nich. Aby to osign, zalecane jest
podtrzymywanie witego ognia, przebywanie w samotnoci,
medytacje, umartwienia, samo-kontrola, yczliwo, wstrzemiliwo w jedzeniu, zerwanie ziemskich wizi, milczenie i spokj.
Wymienione praktyki i atrybuty konstytuuj to, co jest nazywane
wyrzeczonym dziaaniem lub ofiar w dziaaniach. cieka ta
zwana pravritti dharma, czyli dziaania dla dobra wszechwiata,
jest drog prowadzc do zdobycia nieba i szczcia w nastpnym
yciu. Istnieje te druga cieka bdca drog wewntrznej
kontemplacji i zaniechania dziaania zwana nrivritti dharma, ktra
powinna by podjta po zrealizowaniu praktyk nakazywanych
przez pierwsz z wymienionych drg.
Posuchaj teraz o tym, w jaki sposb recytator realizujcy lub
brahmacarji moe zaprzesta dziaa.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

93

Najpierw taka osoba powinna oczyci swe serce realizujc

wszystkie wymienione przeze mnie praktyki wykonywania dziaa
jako ofiary. Nastpnie wybierajc ciek zaniechania powinna
stara si zniszczy swoj zaleno zarwno od tego, co
zewntrzne, jak i od tego, co wewntrzne. W ubraniu z trawy kua,
z traw kua w doni i wosami zwizanymi na czubku gowy
traw kua, powinna usi na i otoczy si traw kua. Kaniajc
si wszystkim troskom powinna je porzuci i ju nigdy nie
powraca do nich myl. Zakadajc rwnowano wszystkiego
powinna z pomoc umysu zatrzyma umys na samym siebie.
Recytujc kompozycj gajatri powinna z pomoc rozumienia
rozmyla jedynie o Brahmanie, a pniej po osigniciu samadhi
powinna zaniecha nawet tego zanurzywszy si w skupionej
kontemplacji Brahmana. Skoncentrowana kontemplacja pojawi si
sama w konsekwencji wycofania zmysw z przedmiotw zewntrznych do umysu i opierania si wycznie na sile recytowanej
kompozycji gajatri. Taka osoba dziki umartwieniom zdobywa
czysto duszy, samo-kontrol i uwalnia si od awersji i pragnie.
Wolna od przywizania do materialnego wiata i iluzji, bdc
ponad wpywem wszelkich par przeciwiestwtakich jak ciepozimno, rado-smuteknie dowiadcza ju nigdy smutku i nic jej
nie cignie ku ziemskim przedmiotom. Nie uwaa siebie za kogo,
kto wykonuje dziaania i kto dowiadcza ich konsekwencji i nie
uwaajc niczego za swoje nie nastawia na nic swego umysu.
Nie szukajc bogactwa powstrzymuje si od lekcewaenia lub
obraania innych, lecz nie od pracy. Jej prac jest medytacja.
Medytacji jest oddana i tylko jej szuka. Gdy dziki niej osignie
stan skupionej kontemplacji, zaprzestaje rwnie medytacji. W
tym stanie cieszy si bogoci wypywajc z porzucenia
wszystkich przedmiotw. Zdobywszy pen wadz nad prawem
pragnienia porzuca swj yciowy oddech i wchodzi do ciaa
bramicznego (subtelnego) lub, jeeli nie chce zamieszka w tym
ciele, unosi si w gr i czy si z Brahmanem, skd ju nigdy nie
powraca na ziemi w procesie reinkarnacji. Z pomoc swej
inteligencji staje si jani spokoju i wolna od wpywu wszelkiego
rodzaju katastrof odnosi sukces w poczeniu si z Najwysz
Dusz, ktra jest doskonale czysta i niemiertelna.
2. O niepoprawnym recytatorze, ktry zamiast najwyszego
celu zdobywa pieko
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wyjanie mi, w jaki sposb
recytator osiga najwyszy cel czc si z Brahmanem. Czy jest to

94

Mikoajewska

Mahabharata

jedyny moliwy skutek realizowany przez recytatora, czy te

moliwe s jakie inne skutki?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, recytator, ktry w swej
praktyce odchodzi od waciwych zasad, dociera do rnych
regionw, ktre w porwnaniu z regionem najwyszym wydaj si
piekem. Recytator, ktry nie przygotowa si odpowiednio do
medytacji postpujc wedug waciwej metody, ktry nie moe
zakoczy rytuau lub zrealizowa zalece odnoszcych si do
duchowej dyscypliny, utonie w piekle. Podobnie ten recytator,
ktremu brakuje wiary, jest ze swej pracy niezadowolony, nie
czerpie z niej przyjemnoci, nie oczyci swego serca z pychy, czy
te obraa i ponia innych.
Czowiek, ktry ucieka si do bezgonego recytowania mantr
pod wpywem otpienia lub z chci zdobycia okrelonego owocu,
zdobywa to, na co nastawi swoje serce. I tak ten, kto nastawi swe
serce na zdobycie atrybutw charakterystycznych dla okrelonego
bstwa i uzyskanie pewnych magicznych mocy, jak na przykad
dowolne zwikszanie i zmniejszanie swego ciaa, zdobywa je
naraajc si jednak na pieko reinkarnacji, z ktrego trudno si
uwolni. Podobnie recytator, ktry rozpocz swe recytacje pod
wpywem przywizania do ziemskich przedmiotw, zdobywa je,
lecz za cen pieka reinkarnacji. Recytator, ktrego rozumienie jest
niegodziwe i dusza nieczysta, ktry rozpocz sw praktyk z
niespokojnym umysem, uzyska odpowiedni do tego skutek, a ten,
ktry jest gupcem i nie zdoa osign wiedzy, ulegnie jeszcze
wikszej iluzji i ogupieniu. Nawet osoba o sercu nastawionym na
zrealizowanie do koca zasad dyscypliny duchowej nie osignie
najwyszego rezultatu, gdy prbuje uwolni si od ziemskich
wizi si bez prawdziwego przekonania o ich szkodliwoci.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, kiedy wic i dlaczego recytator,
ktry recytuje i medytuje na wit sylab OM, ktr zamieszkuje
to, co jest najwysze, niezniszczalne, niewyobraalne, niestworzone i nienarodzone, i ktry dociera w ten sposb do samej istoty
istnienia samej w sobie, musi narodzi si ponownie na ziemi w
ucielenionej formie?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, to w konsekwencji braku
prawdziwej wiedzy i mdroci recytator zamiast Wyzwolenia
zdobywa to, co w porwnaniu z najwyszym celem moe by
nazwane piekem. Praktyka duchowej dyscypliny, za ktr poda
recytator, zalicza si do stojcych najwyej. Jej wykonanie musi
by jednak wolne od wspomnianych przeze mnie bdw, aby
przynie realizacj najwyszego celu.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

95

3. O niebie, ktre zdaje si by piekem w porwnaniu z

regionem Brahmana
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opisz mi, prosz, to pieko
pochaniajce recytatora, ktry w swej praktyce odchodzi od
rzdzcych t ciek regu? Swymi sowami wzbudzie we mnie
ogromn ciekawo.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ty sam narodzie si z czstki
boga Prawa Dharmy i podanie za Prawem ley w twej naturze.
Posuchaj wic z uwag sw, ktre wypywaj z prawoci.
Niebiaskie regiony o wielkiej wspaniaoci, opisywane na
rne sposoby, nalece do licznych bogw o rnych wasnociach i kolorach, rodzce rne owoce, gdzie znajduj si rydwany
poruszane wol jedca, pikne paace i ogrody pene zotych
lotosw nalece do czterech stranikw wiata, mdrcw
Brihaspatiego i ukry, marutusw, awinw, rudrw, aditjw,
wiwadeww i innych mieszkacw nieba, mog by nazywane
piekem w porwnaniu z regionem Najwyszej Duszy (Brahmana).
Ten ostatnio wymieniony region jest niestworzony i niezmienny
a wic w swej naturze prawdziwywolny od lku i od cierpienia
wynikajcego z ignorancji i uudy, jak i od rnicy midzy tym. co
przyjemne i nieprzyjemne. Siga ponad trzy jakoci natury
materialnej (sattwa, radas i tamas), osiem elementw skadowych
materii (pi wielkich elementw, zmysy, umys i rozumienie),
jak i ponad trzy elementy skadowe poznania (poznajcy, poznawany i akt poznania). Jest wolny od czterech atrybutw poznania i
rde wiedzy (widzenie, syszenie, mylenie i poznanie), jak i od
radoci, zachwytu, smutku i choroby. Czasw formie przeszoci,
teraniejszoci i przyszocitutaj powstaje, lecz nie ma na ten
region wpywu. Ten najwyszy region rzdzi bowiem zarwno
Czasem, jak i niebem. Do tego regionu udaje si ten recytator,
ktry wycofa swe zmysy z ziemskich przedmiotw i poczy si
z Najwysz Dusz. Ten, kto osiga ten region, nigdy ju nie
odczuwa smutku. Region ten jest nazywany najwyszym i w
porwnaniu z nim inne niebiaskie regiony mona nazwa
piekem.
4. O rozmowie midzy Czasem, mierci (Mritju), Jam i
braminem-recytatorem, ktry odmawia udania si do nieba
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, na pocztku w kontekcie
mojego pytania o ciek recytatora mantr wspomniae o majcej

96

Mikoajewska

Mahabharata

ongi miejsce dyskusji midzy Czasem, mierci (Mritju), Jam i

pewnym braminem. Czy mgby mi teraz o niej opowiedzie?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic opowieci o
tym, jak pewien bramin, szukajc poczenia z Brahmanem
poprzez swe recytacje, odmwi bogom udania si do nieba i jak
bogowie pomogli mu w rozwizaniu sporu z pobonym krlem
Ikszwaku, ktry idc cile ciek swego obowizku nie chcia od
niego przyj daru z owocw jego recytacji. Ostatecznie zarwno
bramin, jak i krl Ikszwaku dziki swej prawoci i interwencji
bogw zdobyli najwysz nagrod.
W dawnych czasach y pewien pobony bramin oddany
studiowaniu Wed, ktry by recytatorem. Pochodzi z rodu Kauiki
i by synem Pippalady. Zdoby wielk mdro i peny wgld w
sze odny Wed noszcych nazw angi, do ktrych nale
fonetyka (siksa), gramatyka (vyakarana), etymologia (nirukta),
instrukcje co do rytuaw (kalpa), prozodia (chandas) i
astronomia-astrologia (djotisa). yjc w samotnoci u stp gry
Himawat praktykowa surowe umartwienia i pragnc poczy si
z Brahmanem bezgonie recytowa kompozycj gajatri. Po
upywie tysica lat, podczas ktrych przestrzega surowych postw,
ukazaa si przed nim bogini gajatri Sawitrimatka Wedi
rzeka: O braminie, jestem z ciebie zadowolona. Pobony bramin
nie wypowiedzia jednak do niej jednego sowa kontynuujc
recytowanie witej mantry. Bogini patrzc na niego poczua lito
i bdc z niego bardzo zadowolona pochwalia recytacj, ktrej si
oddawa.
Po zakoczeniu recytacji wyznaczonych na ten dzie bramin
wsta i dostrzegajc bogini pad z szacunkiem do jej stp. Rzek:
O bogini, wyrokiem dobrego losu zadowoliem ciebie moj
recytacj i ukazaa si przede mn. Jeeli faktycznie jeste ze
mnie zadowolona, zagwarantuj mi to, aby moje serce czerpao z
recytacji przyjemno. Sawitri rzeka: O najlepszy z recytatorw,
uczyni wszystko, o co mnie poprosisz. Bramin rzek: O bogini,
spraw, aby moje pragnienie kontynuowania recytacji wzrastao z
kad chwil i eby mj umys cakowicie zanurzy si w samadhi.
Bogini rzeka sodkim gosem: O braminie, niech tak si stanie.
Majc na uwadze dobro bramina bogini rzeka: O braminie,
dziki swej praktyce nie udasz si do tego miejsca, gdzie id
wielcy bramini, ktre w porwnaniu z miejscem, gdzie przebywa
Brahman, zdaje si by piekem. Udasz si wprost do regionu
Brahmana, ktry jest niestworzony, wieczny i doskonay. Opuszczam ci teraz, lecz wszystko to, o co mnie prosie, speni si.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

97

Kontynuuj swe recytacje ze skupion uwag i kontrolowan dusz.

Wkrtce odwiedz ci bg Dharma, Czas, bogini mierci Mritju i
bg mierci Jama. Bd z tob dyskutowa na temat moralnoci.
Po wypowiedzeniu tych sw bogini odesza do swego
zwykego miejsca zamieszkania, a bramin kontynuowa recytacje
przez nastpne tysic niebiaskich lat. Spdza czas kontrolujc si
i powstrzymujc gniew, oddany Prawdzie i wolny od zej woli. Po
upywie tysica lat ukaza si przed nim zadowolony z niego bg
Prawa, Dharma.
Dharma rzek: O dobry czowieku, rozpoznaj mnie. Jestem
Dharm. Przybyem tutaj specjalnie, aby si z tob zobaczy i
poinformowa ci o nagrodzie pyncej z recytacji, ktr zdobye.
Posuchaj, jaka jest to nagroda. Zdobye ju wszystkie te regiony
szczliwoci, ktre nale do bogw i ludzi i udasz si ponad
wszystkie te miejsca. Porzu wic ciao i yciowy oddech i wstp
tam, gdzie chcesz. Porzucajc ciao bdziesz mg dowiadczy
bogoci w wielu rnych regionach.
Bramin rzek: O Dharma, nie interesuj mnie te regiony
szczliwoci, o ktrych mwisz. Odejd wic tam, skd
przyszede. Nie porzuc tego ciaa, ktre jest rdem radoci i
cierpienia.
Dharma rzek: O wielki asceto, porzu swe ciao i wstp do
nieba lub powiedz mi, czy jest co innego, co mogoby ci
zadowoli?
Bramin rzek: O Dharma, prosz ci, odejd. Nie chc i do
nieba i przebywa tam bez mojego ciaa.
Dharma rzek: O braminie, nie przywizuj si do ciaa. Porzu
je i zaznaj szczcia. Udaj si w regiony wolne od wszelkiej
namitnoci. Udajc si tam, nie dowiadczysz nigdy wicej
smutku.
Bramin rzek: O potny bogu, czerpi wielk bogo i
przyjemno z recytacji. Po co mam wic udawa si do tych
wiecznych regionw szczliwoci, o ktrych wspominasz? Nie
pragn i do nieba nawet razem z moim ciaem.
Dharma rzek: O braminie, czyby zapomnia o Czasie,
Mritju i Jamie? Przyjd po ciebie, cho sam nie chcesz porzuca
swego ciaa.
I faktycznie, gdy Dharma skoczy mwi, do bramina zbliyli
si syn Wiwaswata bg mierci Jama, Czas i mier (Mritju)
trjka, ktra zabiera z ziemi wszystkie ywe istoty.

98

Mikoajewska

Mahabharata

Jama rzek: O braminie, jestem bogiem mierci Jam. Udaj si

ze mn tam, gdzie czeka na ciebie wielka nagroda, ktr zarobie
swymi waciwie wykonanymi umartwieniami i swym pobonym
zachowaniem.
Czas rzek: O braminie, zdobye wielk nagrod, wspmiern do poziomu recytacji, ktre wanie ukoczye. Czas wic
na to, aby wstpi do nieba. Jestem Czasem i przyszedem po
ciebie.
Mritju rzeka: O braminie, byszczysz sw prawoci.
Rozpoznaj mnie. Jestem mierci we wasnej osobie i ponaglana
przez Czas przyszam tutaj, aby ci std zabra.
Bramin rzek: O Czasie, Jama, Mritju i Dharma, witajcie.
Powiedzcie mi, co mgbym dla was wszystkich uczyni?
5. O sporze midzy braminem-recytatorem i krlem Ikszwaku
wynikym z tego, e kady z nich chce poda ciek swego
obowizku szukajc Brahmana
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pobony bramin da
swym gociom na powitanie wod do umycia stp, rk i ust. I
bardzo zadowolony z ich obecnoci rzek raz jeszcze: O bogowie,
czy jest co, co mgbym dla was zrobi wasnym wysikiem?
W tym samym memencie dokadnie na to miejsce, gdzie
bramin rozmawia z bogami, przyby prawy krl Ikszwaku, ktry
uda si na pielgrzymk do witych miejsc i wd. Krl pokoni
si przed nimi oddajc im cze i nastpnie zgodnie ze zwyczajem
zapyta ich wszystkich o zdrowie. Bramin na powitanie zaoferowa
mu miejsce do siedzenia i wod do obmycia rk, stp i ust i po
wymianie zwykych sw powitania i uprzejmoci rzek: O wielki
krlu, witaj. Powiedz mi o wszystkim, czego pragniesz. Czy jest
co, co mgbym dla ciebie zrobi wasnym wysikiem?
Ikszwaku rzek: O braminie, jestem krlem, a ty braminem i
kady z nas powinien poda ciek swego obowizku. Nie
mog ci wic o nic prosi, gdy to moim obowizkiem jest
obdarowywanie braminw. Fakt ten jest dobrze znany. Powiedz mi
wic raczej, jak wielkim bogactwem mam ci obdarowa?
Bramin rzek: O krlu, istniej dwa rodzaje braminw, tak jak
istniej dwa rodzaje prawoci: powicenie si bezinteresownemu
dziaaniu i zaniechanie dziaania. Ja sam zaniechaem dziaa i
przyjmowania jakichkolwiek darw. Obdarowuj swym bogactwem
tych, ktrzy s oddani obowizkowi pracy i akceptuj dary. Z
drugiej strony, pytam ci o to, czy jest co, co mgbym tobie da i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

99

co posuyoby twemu dobru. Powiedz wic, co faktycznie

mgbym ci da? Speni tw prob z pomoc moich umartwie.
Ikszwaku rzek: O braminie, jestem wojownikiem i nie znam
sowa daj. Jedyn rzecz, o ktr krl moe prosi jest bitwa.
Bramin rzek: O krlu, tak jak ty zadowalasz si realizowaniem obowizkw swej kasty, tak ja zadowalam si realizowaniem
moich. Nie ma wic midzy nami adnej rnicy. Czy wic to, co
ci zadowala. Chepie si, e twoje sowa prosz wycznie o
bitw. Dlaczego wic nie prosisz mnie o bitw?
Ikszwaku rzek: O uczony braminie, powiadaj, e bramin jest
uzbrojony w gromy swej mowy, a kszatrija w si swych ramion.
Std powstaa ta wojna na sowa midzy nami.
Bramin rzek: O krlu, co do mnie, nie zmieni swej decyzji.
Obdaruj ci bogactwem, ktre naley do mnie. Powiedz mi wic,
czym mog ci odpowiednio do swej mocy obdarowa? Nie
ocigaj si.
Ikszwaku rzek: O braminie, jeeli faktycznie pragniesz mi co
da, daj mi owoce, ktre zarobie praktykujc recytacj przez
tysic lat.
Bramin rzek: O krlu, przyjmij wic ode mnie najwyszy
owoc moich recytacji. Bez adnych skrupuw we jego poow
lub jeeli chcesz we wszystko.
Ikszwaku rzek: O braminie, bd bogosawiony, lecz
faktycznie nie potrzebuj owocw twej recytacji, o ktre prosiem.
Jednake, zanim wyrusz w dalsz drog, powiedz mi, jakie s te
owoce?
Bramin rzek: O krlu, nie wiem, jakie one s. Nale one
teraz do ciebie. Obecni tu bogowieCzas, Dharma, Jama i
Mritjus wiadkami uczynionego przeze mnie daru.
Ikszwaku rzek: O braminie, co mi przyjdzie z owocw twoich
praktyk, ktre s nieznane? Jeeli nie powiesz mi, jakie one s,
pozostaw je dla siebie, bo ja ich zdecydowanie nie chc.
Bramin rzek: O tygrysie wrd krlw, nie chc duej
sucha twych sw. Daem tobie owoce moich recytacji, wic
nale teraz do ciebie. Nie zadawaj kamu wypowiedzianym przez
nas sowom, niech nasze sowa pozostan prawdziwe. Praktykujc
recytacje nigdy nie miaem na myli adnego szczeglnego
pragnienia, ktre chciabym dziki nim zrealizowa, skd wic
mog wiedzie, jaki zrodziy owoc?
Powiedziae daj, a ja powiedziaem we. Nie zaprzeczaj
prawdzie swoich sw. Zaprzeczajc swym sowom popenisz

100

Mikoajewska

Mahabharata

grzech mwienia nieprawdy. Jeste prawym krlem i mwienie

kamstw ci nie przystoi. Podobnie ja sam nie miem zadawa
kamu temu, co powiedziaem. Przyjmij wic mj dar. Jeeli jeste
faktycznie oddany Prawdzie, we to, o co prosie.
Ten, kto idzie ciek faszu, nie zdobdzie ani tego, ani
tamtego wiata. Nie zdoa nawet uratowa swych zmarych
przodkw, wic tym bardziej jake zdoa odnie sukces w
dziaaniu na rzecz dobra swych nienarodzonych jeszcze potomkw.
Nagrody pynce z ofiar i dobroczynnoci, jak i z postw i innych
religijnych praktyk nie chroni tak przed zem i piekem jak
Prawda. Wszystkie razem wzite przesze i przysze umartwienia
praktykowane choby przez setki tysicy lat nie maj tej samej
skutecznoci. Prawd jest niezachwiany Brahman, niezachwiana
Pokuta i Ofiara i jedna niezniszczalna Weda.
Prawda jest obudzona w Wedach. Owoce pynce z Prawdy
stoj najwyej. Z Prawdy wypywa prawo i samo-kontrola.
Wszystko na niej si opiera.
Prawd s Wedy i ich odgazienia. Prawd jest wiedza,
obrzdek, dotrzymywanie przysig i postw. Prawd jest
pierwotna sylaba OM. Prawd jest pocztek wszystkich ywych
istot i ich potomstwo.
To dziki Prawdzie wieje wiatr, grzeje soce, ponie ogie. Na
Prawdzie opiera si niebo. Prawd jest wypowiadanie witych
sylab i mantr. Prawda umieszczona na jednej szali z wszystkimi
religijnymi praktykami przeway je.
Prawda jest tam, gdzie jest prawo. Dziki Prawdzie wszystko
wzrasta. Dlaczego wic chcesz podj dziaanie, ktre jest
zabrudzone przez fasz? Bd w zgodzie z Prawd, nie dziaaj
faszywie. Dlaczego zaprzeczasz sowom daj, ktre wypowiedziae. Odmawiajc przyjcia owocw moich recytacji,
ktrymi ci obdarowaem, schodzisz ze cieki prawoci! Fasz
zabrudzi zarwno tego, kto nie da tego, co obieca, jak i tego, kto
nie przyjmie daru, o ktry prosi. Nie powiniene wic zadawa
kamu swym sowom.
Ikszwaku rzek: O braminie, przyjmujc twj dar zbocz ze
cieki wyznaczonej dla wojownika. Obowizkiem wojownika jest
walka i ochrona poddanych. Wojownik jest tym, kto daje, jake
wic bdc wojownikiem mog przyj dar od ciebie?
Bramin rzek: O krlu, nigdy nie naciskaem na ciebie, aby
przyj mj dar i nie szukam u ciebie domu. To ty tutaj przyszede
do mnie i poprosie mnie o dar. Dlaczego nie chcesz go teraz
przyj?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

101

Obecny podczas tego sporu Dharma rzek: O pobony

braminie i znany ze swej prawoci krlu, zakoczcie t dyskusj.
Jestem bogiem Prawa, posuchajcie wic moich sw. Niech krl
zaakceptuje ofiarowany mu dar i w ten sposb niech bramin
otrzyma nagrod pync z daru, a krl zbierze zasugi pynce z
Prawdy.
6. O rwnoci zasug zbieranych przez bramina-recytatora i
krla, idcego ciek wyrzeczonego dziaania
Sowa Dharmy usyszao Niebo i rzeko: O krlu, O braminie,
jestem jani Nieba w ucielenionej formie. Zakoczcie wasz spr.
Zabrane przez was zasugi i zdobyte nagrody s sobie rwne.
Ikszwaku rzek: O Niebo, prosz ci odejd, gdy to nie o
zdobycie ciebie si staram. Jeeli ten bramin chce razem z tob
odej, niech wemie wszystkie moje nagrody, ktre zdobyem w
czasie ycia swoim dziaaniem.
Bramin rzek: O krlu, we wczeniejszej fazie mojego ycia z
powodu swej ignorancji wycigaem do po dary. Obecnie jednak
realizuj obowizki cakowitego zaniechania dziaa recytujc
gajatri. Dlaczego wic mnie kusisz swym darem? Zamierzam
kontynuowa realizowanie swoich obowizkw i nie chc mie
adnego udziau w nagrodach zdobytych przez ciebie. Jestem
oddany praktykowaniu umartwie i studiowaniu Wed i nie
akceptuj darw.
Ikszwaku rzek: O braminie, jeeli faktycznie chcesz mi da
nagrod pync z twoich recytacji, przyjm jej poow, a ty w
zamian przyjmij ode mnie poow nagrody, ktr zdobyem swoim
dziaaniem. Obowizkiem bramina jest akceptowanie darw, a
obowizkiem krla jest dawanie. Skoro jeste niewiadomy
obowizkw wyznaczonych dla tych dwch kast, niech dziki mej
odpacie zebrane przez nas owoce bd rwne. Jeeli jednak nie
chcesz by mi rwny dziki rwnemu podziaowi naszych zasug,
we cao zdobytych przeze mnie nagrd. Oka mi ask i
przyjmij wszystkie moje zasugi .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pobony bramin nie
zdy odpowiedzie prawemu krlowi Ikszwaku, gdy w teje
chwili ukazay si przed nimi dwie wygldajce bardzo niezdarnie
i ubrane w achmany osobyo imionach Wirupa i Wikrita
trzymajc si za ramiona i wypowiadajc do siebie nawzajem
identyczne sowa: Nie masz wobec mnie adnego dugu, to ja

102

Mikoajewska

Mahabharata

mam wobec ciebie dug! To, co mwisz, jest nieprawd. Popromy

tego krla, aby rozstrzygn nasz spr.
Zbliywszy si do krla Ikszwaku rzekli rwnoczenie: O
krlu, wysuchaj nas, bo aden z nas nie chce, aby zabrudza go
grzech.
Gdy krl Ikszwaku poprosi o wyjanienia, Wirupa rzek: O
krlu, mj towarzysz Wikrita obdarowa mnie swymi zasugami
pyncymi z podarowania jednej krowy. Odmawia mi jednak
przyjcia za to odpaty.
Wikrita rzek: O krlu, mj towarzysz Wirupa nie ma wobec
mnie adnego dugu. To, co mwi, jest faszem, ktry jedynie
wyglda jak prawda.
Ikszwaku rzek: O Wirupa, powiedz mi, jaki masz dug wobec
swego przyjaciela. Pragn ci wysucha, aby mc uczyni to, co
jest waciwe.
Wirupa rzek: O krlu, posuchaj wic o okolicznociach
zacignicia przeze mnie dugu u Wikrity. W odlegych ju
czasach Wikrita chcc zebra zasugi obdarowa pewnego pobonego bramina oddanego umartwieniom i studiowaniu Wed dobro
wrc krow. Udaem si do niego z prob o danie mi nagrody
zdobytej tym czynem. Wikrita z czystym sercem speni moj
prob i z myl o moim oczyszczeniu wykona dalsze pobone
dziaania. Nastpnie ja sam kupiem dwie krowy kapila z
cieltkami, ktre daway duo mleka i z waciw pobonoci i
odpowiednimi rytami obdarowaem nimi pewnego ubogiego
bramina, ktry utrzymywa si przy yciu zbierajc z pl garstk
nasion, ktre pozostay tam po niwach. Pamitajc o darze ze
swych zasug, ktrymi obdarowa mnie niegdy Wikrita chciaem
mu za to podwjnie odpaci, lecz on twierdzi, e nie mam u niego
dugu. Rozstrzygnij prosz, ktry z nas nie ma racji. Nie potrafic
sami zadecydowa, przyszlimy z prob do ciebie. Wypowiedz
swj sd i zaprowad midzy nami pokj. Poka nam waciw
drog.
Ikszwaku rzek: O Wikrita, dlaczego nie chcesz przyj spaty
dugu? Uczy to jak najszybciej, bo taki jest twj obowizek.
Wikrita rzek: O krlu, Wirupa nie ma wobec mnie dugu. To,
co daem, daem bezinteresownie nie mylc od odpacie. Niech
wic Wirupa zapomni o tym i idzie gdzie chce.
Ikszwaku rzek: O Wikrita, Wirupa pragnie ci obdarowa, a
ty nie chcesz wzi od niego daru. Nie wydaje mi si to waciwe.
Zasugujesz na kar, to pewne.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

103

Wikrita rzek: O krlu, obdarowaem go pierwszy, jake mog

mu ten dar odbiera w formie odpaty? Skoro jednak uwaasz, e
jestem winny, wyznacz mi odpowiedni kar.
Wirupa rzek: O Wikrita, jeeli bdziesz dalej odmawia
przyjcia tego, co ci daj, krl z ca pewnoci ci ukarze, bo on
wymierza sprawiedliwo.
Wikrita rzek: O Wirupa, na twoj prob daem tobie co, co
naleao do mnie. Jake mog to teraz odbiera? Odejd prosz i
zostaw mnie w spokoju.
Bramin, ktry przysuchiwa si tej rozmowie, rzek do krla
Ikszwaku: O krlu, syszae dysput tych dwch i sam
stwierdzie, e ten, kto odmawia przyjcia czyjego daru
zasuguje na kar. Czy teraz przyjmiesz ode mnie bez skrupuw
dar z moich zasug, ktry ci bezinteresownie ofiarowaem?
Ikszwaku rzek w mylach do siebie: Caa ta sprawa siga
gbiej ni si zdawao na pocztku. Do czego upr tego recytatora
doprowadzi? Jeeli nie przyjm jego daru, jake zdoam unikn
zabrudzenia si grzechem?
Po namyle Ikszwaku rzek do spierajcych si: O Wirupa, O
Wikrita, przyszlicie do mnie z prob o rozstrzygnicie waszego
sporu i bdc krlem powinienem to uczyni, gdy taki jest
krlewski obowizek. Powinienem dawa i nigdy bra.
Niestety sam znalazem si w sytuacji zobowizujcej mnie do
dziaania jak bramin i przyjcia w darze tego, co obecny tu bramin
chce mi da.
Bramin rzek: O krlu, przyjmij to, co jestem tobie duny.
We to, o co poprosie, i co ja zobowizaem si tobie da. Jeeli
tego nie uczynisz, rzuc na ciebie kltw.
Ikszwaku pomyla: Haba krlewskiemu obowizkowi,
nawet mj wasny wyrok jest przeciw niemu. Z jednej strony,
powinienem przyj ofiarowany mi przez tego bramina dar z jego
zasug, a z drugiej strony nie powinienem, bo stoi to w
sprzecznoci z krlewskimi obowizkami. Czuj si zobowizany
do przyjcia jego daru, ale w zamian za owoce zebranych przeze
mnie zasug. W ten sposb niech nie bdzie rnicy midzy
owocami bramiskiej i krlewskiej cieki obowizku zbieranymi
po mierci.
Ikszwaku rzek: O braminie, nigdy nie wycigaem doni z
prob o dar, a teraz, aby da, musz przyj. Oddaj mi wic to, co
uwaasz, e jeste mi winien.

104

Mikoajewska

Mahabharata

Bramin rzek: O krlu, jeeli moje recytacje zrodziy jakie

owoce, we je wszystkie.
Ikszwaku rzek: O braminie, spjrz na te krople wody, ktre
upady na moj do. Zaakceptuj teraz uczyniony przeze mnie dar
z moich zasug. Niech bdzie midzy nami pod tym wzgldem
rwno.
Wirupa syszc to rzek: O krlu, dowiedz si, e ja i Wikrita,
to Pragnienie i Gniew. To my sprowokowalimy twoje zachowanie.
Teraz, gdy odpacie braminowi swym darem za jego dar, niech
nie bdzie midzy wami rnicy w zdobytych przez was w
nastpnym wiecie regionach szczliwoci.
Wikrita faktycznie nie ma wobec mnie dugu. Prosilimy ciebie
o rozstrzygnicie naszego rzekomego konfliktu majc na uwadze
twoje dobro. Czas, Dharma, Mritju i nas dwch celowo stworzylimy ten konflikt midzy tob i braminem, aby podda ci testowi.
Udaj si teraz do tych regionw szczliwoci, ktre sam wybrae
i zdobye swymi uczynkami .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o
tym, w jaki sposb recytator zbiera owoce swych recytacji i jakie
regiony szczliwoci moe zdoby. Recytator witej kompozycji
gajatri zdobywa regiony Brahmy, Agni lub Surji. Jeeli przebywajc tam w swej nowej wietlanej formie przywie si do nich
nabierze atrybutw charakterystycznych dla tych regionw.
Podobnie, gdy udaje si do regionw Somy, Waju, Ziemi lub
Przestrzeni. Jednake, gdy uda si do tych regionw po uwolnieniu
si od przywizania i nie ufajc w peni zdobytemu szczciu
pragnie dotrze do tego, co jest najwysze i niezmienne, dotrze
tam. W takim przypadku dotrze do stanu wolnego od pragnienia i
zindywidualizowanej wiadomoci, z ktrego nie ma powrotu na
ziemi, osigajc Wyzwolenie. Stanie si Brahmanem wolnym od
wpywu przeciwiestw i blu, szczliwym i spokojnym. Brahman
jest sam jani spokoju, jednoci i niezmiennoci. Ten, kto si z
nim poczy uwalnia si od czterech sposobw poznania (wiedzy
zdobywanej przez zmysy, olnienia, wnioskowania, intuicji)
szeciu stanw (godu, aknienia, alu, uudy, choroby, mierci),
jak i szesnastu atrybutw (piciu oddechw, piciu zmysw,
piciu organw zmysowych i umysu). Przekraczajc samego
stwrc Brahm czy si z Najwysz Dusz (Jani), ktra jest
jednym bez drugiego.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

105

7 O tym jak bramin-recytator i krl Ikszwaku poczyli si z

Brahmanem za porednictwem Brahmy
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, owoce pynce z
recytacji mog by rne. Recytator, ktry nie uwolni si od
przywizania i nie pragnie poczenia si z Brahmanem, lecz
odrbnej egzystencji, ktra zaley od najwyszej przyczyny
wszystkiego, tak egzystencj otrzymuje. Natomiast ten, kto patrzy
z niechci na wszystkie rodzaje szczliwoci, ktre si
wyczerpuj i w porwnaniu z Wyzwoleniem zdaj si by piekem,
po uwolnieniu si od pragnienia i przywizania cieszy si
najwysz szczliwoci w dowolnym regionie. Takie s moliwe
owoce recytacji. O czym jeszcze chcesz usysze?
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, co bramin lub
krl Ikszwaku powiedzieli w odpowiedzi na sowa Wirupy i
ostatecznie, ktre z wymienianych przez ciebie regionw
szczliwoci zdobyli i co tam robi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, po usyszeniu sw Wirupy
pobony bramin odda nalen cze Dharmie, Jamie, Czasowi,
Mritju i Niebu i pokoni si wszystkim braminom, ktrzy
zgromadzili si wok niego. Zwracajc si do Ikszwaku rzek: O
krlu, obdarzony owocem moich recytacji, zdobd te regiony
szczliwoci, ktre s najwspanialsze. Po twym odejciu oddam
si ponownie recytacjom, gdy otrzymaem od bogini Sawitri
obietnic, e zawsze bd czerpa z nich przyjemno.
Ikszwaku odpowiedzia: O braminie, skoro utracie owoc
swych recytacji obdarowujc mnie nimi i nastawie swe serce na
ich kontynuowanie, przyjmij ode mnie poow zdobytych nagrd i
niech poowa owocw twych recytacji bdzie twoja.
Bramin rzek: O krlu, w obecnoci zebranych tu bogw
podje usilnie starania o to, abym dzieli z tob nagrody
wyznaczone dla ciebie w rezultacie twoich dziaa. Niech wic w
nastpnym yciu nie bdzie midzy nami rnicy w zdobywanych
nagrodach i udajmy si razem tam, gdzie nas one zaprowadz.
Syszc to postanowienie przed krlem Ikszwaku i braminem
ukaza si krl bogw Indra w towarzystwie bogw i stranikw
wiata. Pojawili si tam Sahjasowie, Wiwowie, mantry, Wedy,
rne rodzaje muzyki, rzeki, gry, morza, wite wody,
umartwienia, zasady jogi, dwiki towarzyszce wypowiadaniu
witych sylab, Saraswati, Narada, Parwata, Wiwawasu, Hahawie
i Huhuwie, gandharwowie razem z Citrasen i jego rodzin,
Nagowie, wici mdrcy, Bg bogw Pradapati, jak i

106

Mikoajewska

Mahabharata

niepoznawalny tysicgowy Wisznu. Na nieboskonie taczyo

tysice apsar. Z niebios dochodziy dwiki trb i bbnw i sypa
si deszcz kwiatw. Przybye tam Niebo w swej ucielenionej
mskiej formie rzeko do bramina i krla Ikszwaku: O braminie,
O krlu, bdcie bogosawieni, zdobylicie peny sukces.
Bramin i krl Ikszwaku, ktrzy obdarzyli si nawzajem dobrem,
wycofali nastpnie swe zmysy z ziemskich przedmiotw i
zatrzymujc swe yciowe oddechy prana, apana, samana w sercu,
skupili w umyle zjednoczon pran z apan. Nastpnie umiecili
te dwa zjednoczone oddechy w odku i skierowali spojrzenie na
czubek nosa przenoszc go na punkt bezporednio poniej brwi.
Nastpnie utrzymujc te dwa oddechy z pomoc umysu stopniowo
umiecili je w punkcie midzy brwiami. Z ciaami utrzymywanymi
w doskonaym bezruchu zjednoczyli si cakowicie z nieruchomym spojrzeniem. Majc kontrol nad swoj dusz umiecili j na
czubku gowy w mzgu. Nastpnie ognisty pomyk o wielkim
splendorze przekuwajc czubek gowy bramina wstpi do nieba.
Na ten widok z wszystkich stron day si sysze okrzyki podziwu.
Ten wielki splendor podziwiany przez wszystkich wszed do jani
Brahmy.
Wielki dziadek wszechwiata Brahma zbliy si do tego
splendoru, ktry przybra form wysokoci pidzi i rzek: O
recytatorze, witaj! Zaprawd, recytatorzy realizuj ten sam cel, co
jogini z t rnic, e jogini docieraj do Brahmana jeszcze za
ycia, co wszyscy tu zebrani mog bezporednio zobaczy,
podczas gdy recytatorzy docieraj tam dopiero po mierci witani
najpierw przez Brahm. Zamieszkaj we mnie. Brahma mwic w
ten sposb raz jeszcze uyczy temu splendorowi wiadomoci.
Wwczas bramin wolny od wszelkiego niepokoju wszed w usta
Stwrcy. Krl Ikszwaku w taki sam sposb poczy si z Brahm.
Zebrane ywe istoty odday cze Samorodnemu i rzeky: O
Brahma, faktycznie, dla recytatora zosta wyznaczony najwyszy
cel. Cay zmobilizowany przez ciebie wysiek, ktry ogldalimy,
jest dla recytatorw. My sami przyszlimy tutaj, aby go oglda.
Uczynie tych dwch rwnymi tak samo ich honorujc i
obdarzajc tak sam nagrod. Zobaczylimy dzisiaj, jak wielka
nagroda jest przeznaczona zarwno dla krlw-joginw, jak i
recytatorw. Przekraczajc wszystkie regiony szczliwoci mog
uda si, gdziekolwiek zechc.
Brahma rzek: O bogowie, ten kto pozna zarwno Wedy, jak i
powizane z nimi wite pisma Manu i inne smriti zdobdzie w ten
sposb regiony nalece do mnie. Podobnie ten, kto jest oddany

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 149

107

jodze, zdobdzie w ten sposb po mierci moje regiony. Teraz std

odchodz. Idcie rwnie do swoich regionw, aby realizowa
swoje cele .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
po wypowiedzeniu tych sw Brahma powrci do swych
zwykych regionw. Podobnie uczyniy wszystkie bstwa.
Wszystkie te boskie istoty z radoci w sercach po oddaniu
honorw Dharmie, poday za tym wielkim bogiem. Takie s
owoce i nagrody zdobywane przez recytatorw. Powtrzyem tobie
to, co sam na ten temat syszaem. Powiedz mi teraz, co jeszcze
chciaby wiedzie?
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CXCVI-CC
(Mokshadharma Parva).

108

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 150
O wiedzy duchowej osiganej dziki jodze
prowadzcej do Wyzwolenia
1. O ciece dziaania i umysu i ich rwnoczesnym wykluczaniu si i uzupenianiu;
2. O pozbawionej atrybutw naturze Brahmana, do ktrej dociera jogin i o Jani
bdcej przyczyn wszechwiata; 3. O duszy migrujcej po mierci do nowego
ciaa i jej niepoznawalnoci przez zmysy i zwyke procesy poznawcze; 4. O
koniecznoci uycia waciwych rodkw (jogi), aby mc pozna subteln w formie
i wszechwiedzc dusz.

Manu rzek: O Brihaspati, ten wiat przekraczaj jedynie

osoby o czystych duszach, ktre poznay dziki praktyce jogi
Jego, ktry jest jeden i z ktrego wypywa cay wszechwiat. Na
Niegoktrego nie potrafi wysawi nawet wedyjskie mantry
i ktry jest wyszy od wszystkiego, co wysokiebd teraz w
rozmowie z tob wskazywa .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCI)

1. O ciece dziaania i umysu i ich rwnoczesnym

wykluczaniu si i uzupenianiu
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o owocach
zbieranych przez tych, ktrzy praktykuj bezgon recytacj
witych mantr. Wyjanij mi teraz, prosz, czym jest wiedza
duchowa zdobywana dziki jodze i jakie s jej owoce w
porwnaniu z owocami pyncymi z poznania wszystkich Wed,
pobonych dziaa i dotrzymywania lubw? Wytumacz mi take,
w jaki sposb mona pozna zamieszkujc w ciele dusz?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na te pytania
posuchaj opowieci o rozmowie midzy Panem ywych istot
Manu i niebiaskim riszim Brihaspatim, ktra dotyczya interesujcych ci tematw.
Pewnego dnia w odlegych czasach mdrzec Brihaspati, ktry
by uczniem Manu, kaniajc si przed nauczycielem rzek: O
wielki mdrcu, wytumacz mi, co jest przyczyn wszechwiata.
Skd wypyny wszystkie rozporzdzenia dotyczce skadania
ofiary, jak i innych pobonych dziaa. Czym s owoce zrodzone z
wiedzy duchowej i czym jest to, czego nawet Wedy nie s w stanie
objawi? Czym s te owoce wychwalane przez rne sawne osoby,
ktre poznay ca nauk o materialnym dobrobycie (artha),

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 150

109

wszystkie Wedy, mantry, rytuay ofiarne i dary z krw, z czego

wypywaj i gdzie mona je znale? Nauczaj mnie o tym, co
dziao si bardzo dawno temu wyjaniajc mi, skd wypyna
ziemia i wszystkie ziemskie przedmioty, jak pojawi si wiatr,
przestworza, wodne istoty, woda, niebo i wszyscy mieszkacy
nieba.
Czowiek skania si ku temu przedmiotowi, ktry zna. Mnie
samemu brakuje wiedzy o Nim, ktry jest najstarszy i przerasta
wszystko, lecz cho nic o Nim nie wiem, twierdz, e oddaj Mu
cze. Czy takie zachowanie nie jest faszywe? Powiedz mi, jak
mog obroni si przed tego rodzaju faszem?
Od dawna oddaj si studiom hymnw Rigwedy, nabonych
melodii Samawedy, ofiarnych formu Jadurwedy, jak i szeciu
odny Wedfonetyki, gramatyki, etymologii, prozodii, rytuaw, astronomiilecz cigle nic nie wiem o naturze piciu
wielkich elementw, ktre s budulcem dla wszystkiego, co
materialne.
Wyjanij mi, prosz, to wszystko, o co pytam uywajc
prostych stwierdze i rnicujcych atrybutw. Powiedz mi, jakie
owoce rodzi wiedza duchowa i jakie ofiara i inne religijne ryty?
Wyjanij mi rwnie, w jaki sposb ucieleniona dusza opuszcza
ciao i przechodzi do innego ciaa.
Manu rzek: O Brihaspati, potocznie mwi si, e czyje
szczcie ma swe rdo w tym, co mie, a niedola w tym, co
niemie. Wszystkie religijne dziaania wypywaj z nadziei, e
przynios tak rozumiane szczcie i pozwol unikn tak
rozumianego nieszczcia, podczas gdy denie do nabycia wiedzy
duchowej wypywa ze skonnoci do unikania zarwno szczcia,
jak i nieszczcia w powyszym rozumieniu, ktre nastpuj jedno
po drugim i nie s wieczne, i zastpienia pobonych dziaa przez
odpowiednie praktyki prowadzce do tego, co wieczne (Wyzwolenia).
Wszystkie rozporzdzenia Wed dotyczce rytuaw ofiarnych i
innych pobonych aktw su zaspokojeniu pragnienia szczcia
w powyszym potocznym rozumieniu. Jednake dopiero ten, kto
uwolni si od tego pragnienia, odniesie sukces w docieraniu do
Brahmana i osigniciu Wyzwolenia. Czowiek, ktry pragnc
szczcia idzie ciek (pobonego) dziaania, moe zdoby tylko
te regiony szczliwoci, ktre w porwnaniu z realizacj tego
najwyszego celu zdaj si by piekem.
Brihaspati rzek: O nauczycielu, realizowanie ludzkich celw
wymaga podejmowania dziaa prowadzcych do nabywania tego,

110

Mikoajewska

Mahabharata

co przyjemne i prowadzi do potocznie rozumianego szczcia i

unikania tego, co nieprzyjemne i przynosi potocznie rozumiane
nieszczcie. Nie mona naby tego inaczej ni poprzez
wykonanie pobonych dziaa.
Manu rzek: O Brihaspati, cho to, co mwisz jest prawd, to
jednak czowiek osiga sukces w docieraniu do Brahmana jedynie
poprzez uwolnienie si od dziaa. Nakazy dotyczce dziaania
maj na uwadze ten ostateczny cel i rozporzdzenia te bdce
rodkiem prowadzcym do realizowania pragnie, a nie opisem
drogi do najwyszego celu, kusz tylko tych, ktrych serca nie
uwolniy si od pragnienia. Mdry czowiek powinien wykonywa
pobone dziaania traktujc je jako faz przygotowawcz do
realizacji najwyszego celu, ktrym jest uwolnienie si od dziaa
i poczenie z Brahmanem. Najwyszy stan bogoci nabywa si
poprzez uwolnienie si od dziaa i ten, kto szuka bogoci
Wyzwolenia, ucieka si do religijnych rytw tylko po to, aby
oczyci dusz i uwolni si od przywizania do zmysowych
przedmiotw i ostatecznie, gdy zaniecha dziaa, dociera do
Brahmana zdobywajc nagrod przewyszajc nagrody pynce z
dziaania.
Wszystkie rzeczy zostay stworzone przez umys i dziaanie, i
te dwie ciekiumysu i dziaanias uwaane za dobre i
zasugujce na najwysz cze. Dziaania w zewntrznym wiecie
rodz zarwno te owoce, ktre podlegaj zniszczeniu, jak i te,
ktre s wieczne. Jedynym sposobem na zdobycie tych wiecznych
jest wyrzeczenie si owocw dziaania przez umys.
Tak jak oczy dziki swej mocy potrafi wskazywa drog po
uwolnieniu si od zakrywajcej je ciemnoci nocy, tak rozumienie
odziane w wiedz duchow zdoa dostrzec kade zo, ktrego
naley unika. Ludzie unikaj ww, ostrej trawy kua i dow,
gdy dostrzegaj je na swej drodze i tylko z powodu ignorancji
nastpuj na nie lub w nie wpadaj. Zauwa wic nadrzdno
owocw wiedzy w stosunku do tych, ktre pyn z ignorancji.
2. O pozbawionej atrybutw naturze Brahmana, do ktrej
dociera jogin i o Jani bdcej przyczyn wszechwiata
Manu kontynuowa: O Brihaspati, Wedy wskazuj na pi
rodzajw pobonych dziaa rodzcych owocewaciwie
nucenie mantr, rytuay ofiarne, prezenty ofiarowane braminom w
formie daksziny, dary z jedzenia i koncentracja umysu
prowadzca do duchowej kontemplacji. Posuchaj teraz, dlaczego

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 150

111

osoba, ktra szuka Wyzwolenia z koa reinkarnacji, powinna

zaprzesta nawet pobonych dziaa.
Dziaania s rezultatem aktywnoci zmysw, umysu,
rozumienia i serca, i jak stwierdzaj Wedy, rnicuj si ze
wzgldu na trzy atrybuty, ktrymi s dobro (sattwa), namitno
(radas), ciemno (tamas). Niektre z dziaa s w swym
charakterze sattwiczne (dobre)podjte w celu zdobycia nieba,
inne s radasiczne (podyktowane namitnoci)podjte w celu
zdobycia potgi i zwycistwa, a jeszcze inne tamasiczne
(wypywajce z ciemnoci)podjte w celu zadania innym ran.
Zawarte w Wedach mantry nucone przez poszczeglne osoby
rnicuj si ze wzgldu na te same trzy atrybuty, poniewa to
dziki mantrom rne osoby pragn zrealizowa rne cele. Rytua
musi by rwnie podatny na te same trzy atrybuty. Owoce
dziaania zale bowiem ostatecznie od umysu, bo to z umysu
wypywa motyw do szukania okrelonego rodzaju owocw, a tym,
kto je spoywa jest wcielona dusza zmuszona do ponownych
narodzin.
Rne rodzaje wspaniaych dwikw, form, smaku, dotyku,
zapachu s owocami dziaa sattwicznych dowiadczanymi po
mierci w niebie. Jeli za chodzi o owoce wiedzy, to czowiek
zdobywa je jeszcze na tym wiecie, zanim zabierze go mier.
Wyzwolenie mona uzyska tylko poprzez uwolnienie si od
dziaa i ich owocw, gdy owoce musz by konsumowane w
tym stanie, w ktrym zostay zdobyte. I tak owoce dziaa
realizowanych przy pomocy ciaa s dowiadczane przez dan
osob w stanie fizycznej egzystencji. Ciao faktycznie jest t struktur, od ktrej nieodczne jest potocznie rozumiane szczcie i
nieszczcie. Owoce dziaa realizowanych przy pomocy sw s
dowiadczane w stanie, w ktrym sowa mog by wypowiadane.
Podobnie owoce dziaa realizowanych przy pomocy umysu s
dowiadczane w stanie, w ktrym dana osoba nie uwolnia si od
umysu. Osoba szukajca owocw dziaasattwicznych,
radasicznych, czy tamasicznychmusi je nastpnie sama
spoywa. Tak jak ryby pynce pod prd, tak dziaania z
przeszego ycia wracaj do ich wykonawcy. Wcielona dusza
dowiadcza szczcia w konsekwencji dobrych dziaa i niedoli w
konsekwencji zych.
Ten wiat przekraczaj jedynie osoby o czystych duszach,
ktre poznay dziki praktyce jogi Jego, ktry jest jeden i z ktrego
wypywa cay wszechwiat. Na Niegoktrego nie potrafi
wysawi nawet wedyjskie mantry i ktry jest wyszy od

112

Mikoajewska

Mahabharata

wszystkiego, co wysokiebd teraz w rozmowie z tob

wskazywa. Jest niezamanifestowany, bez koloru i innych
rozpoznawanych przez zmysy wasnoci, jak smak, dotyk, zapach,
dwik i forma. Nie mona Go wic pozna poprzez zmysy, ktre
On stworzy obdarowujc nimi ywe istoty. Nie jest On adnego
rodzaju: mskiego, eskiego, czy nijakiego. Ani istnieje (jak
atom), ani nie istnieje (jak przestrze), ani istnieje-nie-istnieje (jak
iluzja). Nie ma kierunku. Widz Go tylko ci, ktrzy zdobyli
wiedz duchow i poznali Brahmana.
Z Niego, ktry jest jeden, niezniszczalny i wieczny, najpierw
wypyna przestrze. Z przestrzeni powsta wiatr, z wiatru ogie,
a z ognia woda. Z wody powsta wszechwiat, a we wszechwiecie
powstay wszystkie wystpujce tam przedmioty. Ciaa ziemskich
przedmiotw po rozpadzie cz si najpierw z wod, skd
przechodz do ognia, nastpnie cz si z wiatrem i stamtd
przechodz do przestrzeni.
Ci, ktrzy szukaj Wyzwolenia praktykujc jog, nie
powracaj ju z przestrzeni, lecz docieraj do Brahmana, ktry nie
jest ani gorcy czy zimny, ani agodny czy gwatowny, ani sodki
czy gorzki. Nie wydaje dwiku, nie ma ani zapachu, ani formy.
Przekracza wszystko, co jest rozpoznawalne przez zmysy i nie
posiada wymiarw.
Skra odczuwa dotyk, jzyk smak, nos zapach, uszy sysz
dwik, oczy widz form. Ludzie ktrzy nie zdobyli wiedzy o
duszy widzianej w kontekcie procesw mentalnych (adhjatma),
nie zdoaj rozpozna tego, co przekracza doznania zmysowe.
Swoj duszktrej natura jest odmienna od zmysw, umysu,
rozumienia i ktra nie posiada atrybutwzdoa zobaczy tylko
ten, kto zatrzyma swj umys i zmyy wycofujc swj nos z
odczuwania zapachw, skr z odczuwania dotyku, jzyk ze
smakw, uszy z dwikw, a oczy z wszystkich form.
Zostao stwierdzone, e Najwysza Ja jest przyczyn
zarwno samego dziaajcego, jak i dziaania, jego materii, miejsca,
czasu i skonnoci do szczcia i niedoli. Przenika i przerasta
wszystko i przybierajc form ywych istot stwarza wszystko i
cho jest jednym bez drugiego, istnieje w tysicu form, jak ksiyc
odbijajcy si w wodzie. Najwysza Ja jest przyczyn, podczas
gdy wszystko inne jest skutkiem.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 150

113

3. O duszy migrujcej po mierci do nowego ciaa i jej

niepoznawalnoci przez zmysy i zwyke procesy poznawcze
Manu kontynuowa: O Brihaspati, tak jak dobre i ze owoce
dziaa zebrane przez ywe istoty w przeszym yciucho
przeciwstawnezdaj si koegzystowa w ich ciele w harmonii,
tak dusza koegzystuje w harmonii z ciaem. Tak jak wiato lampy
odsania niewidoczne w ciemnoci przedmioty, tak pi zmyswktre same s jak lampy na wysokich drzewachpoznaje
swoje przedmioty, gdy s owietlone przez dusz. Tak jak wszyscy
razem ministrowie s krlewskimi doradcami, tak pi zmysw
suy duszy, ktra jest w stosunku do nich nadrzdna.
Tak jak pomienie ognia, porywy wiatru, promienie soca,
wody rzek pojawiaj sie cyklicznie na ziemi i znikaj, tak ciaa
ywych istot rodz si i umieraj. Tak jak nie mona zobaczy
ukrytego w pniu drzewa ognia poprzez porbanie go siekier, tak
nie mona zobaczy w ciele duszy poprzez odrbanie brzucha, czy
ramion. Jednake, tak jak mona zobaczy ukryty w drewnie ogie
poprzez pocieranie dwch kawakw drewna, tak praktykujca
jog osoba dziki waciwemu ukierunkowaniu rozumienia i
zmysw do umysu moe zobaczy Najwysz Dusz istniejc
we wasnej naturzewoln od atrybutw i wpywu trzech jakoci
natury.
Tak jak wcielona ywa istota obdarzona picioma zmysami,
umysem i rozumieniem moe w samym rodku snu zobaczy swe
lece na ziemi ciao, jakby byo czym odrbnym od jej jani, tak
widzi je po mierci, zanim zamieszka w jakim innym ciele (innej
formie).
Dusza nie rodzi si, nie ronie i nie ulega zniszczeniu.
Obciona skutkami dziaa wykonanych podczas ycia w ciele
grubym (zbudowanym z piciu wielkich elementw), po
opuszczeniu ciaa, ktre oywiaa, odziana w ciao subtelne
(zbudowane z piciu subtelnych elementw) udaje si do innego
ciaa grubego niewidziana przez nikogo. Nikt nie potrafi jej
zobaczy przy pomocy oczu, czy rozpozna przy pomocy dotyku.
Dusza nie wykonuje przy pomocy zmysw adnego dziaania i
bdc dla zmysw nierozpoznawalna, sama je rozpoznaje.
Tak jak w oczach patrzcego owietlony przez ogie przedmiot
przybiera kolor pod wypywem wiata i gorca, cho nie nabywa
nowego odcienia lub atrybutu, tak dusza bierze form i koloryt z
ciaa grubego, w ktrym zamieszkuje. Dlatego te czowiek, gdy
porzuca jedno ciao grube i przechodzi do drugiego odziany w

114

Mikoajewska

Mahabharata

ciao subtelne, ktre jest niewidzialne dla zmysw, jest

niewidzialny. Oddajc swoje grube ciao piciu wielkim
elementom przybiera nowe ciao podobnie zrobione z piciu
wielkich elementw. Ucieleniona ywa istota po mierci ciaa
wchodzi do przestrzeni, wiatru, ognia, wody i ziemi w taki sposb,
e kady z elementw w jej ciele miesza si z odpowiednim
elementem znajdujcym si poza jej ciaem. Podobnie zmysy
wykonujce rne funkcje i zalene od piciu elementw cz si
z odpowiednimi elementami, dziki ktrym wykonyway swe
funkcje. Pochodzcy z przestrzeni zmys suchu zdolny do odbioru
dwiku czy si z przestrzeni; pochodzcy z ziemi zmys zdolny
do odbioru zapachu czy si z ziemi; pochodzcy z wody zmys
zdolny do odczucia smaku czy si z wod; pochodzcy z wiatru
zmys dotyku czy si z wiatrem; pochodzcy z ognia zmys
widzenia formy czy si z ogniem. Rwnie pi wasnoci piciu
wielkich elementwdwik, zapach, forma, smak, dotyk
odbieranych przez zmysy wraca do odpowiednich elementw.
Ciao jest we wadzy piciu zmysw, piciu wielkich
elementw i ich piciu wasnoci, ktre z kolei s we wadzy
umysu, ktremu nadaje kierunek rozumienie, a rozumienie poda
za tym, co jest rzeczywiste, czyli za Najwysz Jani.
Czowiek w nowym ciele otrzymuje do wykonania wszystkie
dobre i ze dziaania, ktre wykona w przeszym yciu. Wszystkie
dziaania podaj za nurtem umysu tak jak wodne zwierzta za
agodnym nurtem wd.
4. O koniecznoci uycia waciwych rodkw (jogi), aby mc
pozna subteln w formie i wszechwiedzc dusz
Manu kontynuowa: O Brihaspati, tak jak szybko poruszajcy
si i wzburzony przedmiot staje si dostpny dla wzroku, bardzo
may wydaje si duy, gdy ogldany przez szko powikszajce, a
lustro ukazuje osobie jej nie widzian inaczej twarz, tak dusza,
cho subtelna i niewidzialna, przy zastosowaniu waciwych
rodkw moe sta si przedmiotem percepcji dla rozumienia.
Umys zjednoczony ze zmysami zachowuje w sobie odciski
(lady) przedmiotw z odlegej przeszoci. Gdy dziaanie
zmysw ulega zawieszeniujak to ma miejsce po mierci lub
podczas snuwwczas to, co najwysze (dusza) w swej
prawdziwej naturze istnieje w umyle w formie rozumienia
(inteligencji). Odbite w pamici zmysowe przedmioty pojawiaj
si przed oczami duszy rwnoczenie lub w odwrotnym chronologicznym porzdku. Dusza gromadzi je wszystkie razem i wdruje

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 150

115

wrd ich masy jako ich milczcy wiadekzamknita w ciele ma

w relacji do tych zmysowych przedmiotw odrbn i niezalen
egzystencj. Podobnie jest milczcym wiadkiem przyjemnoci i
blu wynikych z trzech jakoci naturydobra (sattwa),
namitnoci (radas), ciemnoci (tamas)dowiadczanych w
trzech stanach wiadomoci: obudzonym, nicym, gboko
upionym.
Dusza, cho odrbna w swej naturze, wchodzi do zmysw tak
jak wiatr do ognia ukrytego w kawaku drewna oywiajc je, lecz
pozostaje dla zmysw nierozpoznawalna. Nie mona rozpozna
formy duszy oczami, dotykiem, czy suchem. W poznaniu jej mog
jednak pomc pisma objawione (ruti) i instrukcje mdrcw. Gdy
zmysy zdoaj uchwyci form duszy, trac swe istnienie jako
zmysy. Zmysy same nie mog nawet uchwyci swoich indywidualnych form. Dusza natomiast jest wszechwiedzcazna zarwno
poznajcego, jak i poznawane. Widzi wszystkie przedmioty. Widzi
te zmysy, ktre nie potrafi jej zobaczy.
Nie mona jednak stwierdzi, e to, czego nie widz zmysy,
nie istnieje. I tak, cho nikt nigdy nie widzia drugiej strony gr
Himawat, ani drugiej strony ksiyca, nie mona powiedzie, e
nie istniej. Podobnie jest z dusz: cho jest dla zmysw nie do
rozpoznania, nie mona powiedzie, e dusza zamieszkujca we
wszystkich ywych istotachsubtelna w swej formie i wszechwiedzcanie istnieje.
Ludzie czsto patrz na plamy widoczne na tarczy ksiyca,
lecz cho je widz, nie wiedz, e patrz na odbity jak w lustrze
wiat. Podobnie jest z wiedz o duszy. Wiedza ta musi ujawni si
sama, dusza bdc tym, co najwysze bazuje na samej siebie.
Niektrzy ludzie uwaajcy si za uczonych rozmylaj nad
bezksztatem zmysowych przedmiotw przed narodzinami i po
ich zniszczeniu i twierdz, e widz z pomoc inteligencji
bezksztat w przedmiotach, ktre maj form. Podobnie wnioskuj,
e soce jest w ruchu, cho ruch soca jest niedostrzegalny,
obserwujc jego wschd i zachd. Na tej samej zasadzie inni tak
zwani uczeni i erudyci chc zobaczy w wietle inteligencji dusz,
chocia jest od nich odlega i poczy pi elementw, ktre
znajduj si niedaleko, z Brahmanem. Jednake przy pomocy
logiki i zwykych procesw poznawczych nie mona zobaczy
duszy. Zaprawd, adnego celu nie mona zrealizowa bez uycia
waciwych rodkw. I tak jak rybak owi ryby dziki zrobionej ze
sznurka sieci, myliwy poluje na zwierzta uywajc zwierzt na
przynt, ptasznik owi ptaki uywajc ptaki na przynt, podobnie

116

Mikoajewska

Mahabharata

dusz, ktra jest bez atrybutw, mona uchwyci jedynie dziki

sposobowi poznania, ktry jest wolny od wpywu zmysw i trzech
jakoci natury. Powiada si, e tylko w moe zobaczy nogi
wa, w ten sam sposb tylko jogin, ktry uwolni swe mylowe
procesy od atrybutw, moe dotrze do duszy zamieszkujcej ciao
grube w swej subtelnej formie.
Tak jak ludzie nie mog zobaczy swych zmysw przy
pomocy zmysw, podobnie zwyka inteligencja, choby i
najwysza, nie moe zobaczy duszy, ktra jest wobec niej
nadrzdna.
Tak jak podczas nowiu nie mona zobaczy ksiyca z powodu
ukrycia si jego formy, cho nie uleg zniszczeniu, tak samo jest z
ukryt w ciele dusz, ktrej nie mona zobaczy, gdy przechodzi z
jednego ciaa w drugie. I tak jak ksiyc staje si niewidzialny
podczas nowiu, tak samo dusza po opuszczeniu ciaa, ktre
zamieszkiwaa. Tak jak ksiyc zajmujc nowy punkt na
firmamencie zaczyna ponownie wieci, tak dusza po otrzymaniu
nowego ciaa zaczyna si ponownie manifestowa.
Narodziny, wzrost i zanikanie ksiyca s bezporednio
widoczne dla oka. Zjawiska te nale jednak do grubej formy
tego ciaa niebieskiego. Dusza nie ma podobnych atrybutw i dla
oka widzialne s jedynie zmiany w ciele, ktre zamieszkuje.
Ukazujcy si ponownie na niebie ksiyc jest uwaany za to samo
ciao niebieskie, ktre stao si niewidoczne. W taki sam sposb
ywa istota jest uwaana za t sam jednostk, pomimo zmian
reprezentowanych przez jej narodziny, wzrost i starzenie si.
Tak jak nie mona dokadnie dostrzec, w jaki sposb poykajcy ksiyc demon Rahu zblia si i opuszcza ksiyc (zamienie
ksiyca), tak nie mona dostrzec duszy, gdy opuszcza jedno ciao
i wchodzi do drugiego. Rahu staje si widzialny tylko wtedy, gdy
istnieje w socu lub ksiycu. Poza socem i ksiycem jest
niewidzialny. Podobnie dusza moe sta si dla wiedzy duchowej
poznawalna tylko wtedy, gdy zamieszkuje w ciele.
Tak jak konstelacje i gwiazdy nie opuszczaj ksiyca podczas
nowiu, tak owoce dziaa wykonanych podczas ycia nie opuszczaj duszy, cho opuszcza ona ciao .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCI-CCIII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 151

117

Opowie 151
O stanie umysu prowadzcym
do poznania Brahmana
1. O stanie nieistnienia (abhawa), w ktrym dusza odbija si w rozumieniu jak w
lustrze; 2. O nadrzdnoci umysu nad zmysami, rozumienia nad umysem,
indywidualnej duszy nad rozumieniem i Najwyszej Duszy nad dusz
indywidualn; 3. O osiganiu stanu umysu w ktrym moliwe jest dotarcie do
Brahmana; 4. O zaprzestaniu dziaania i jodze jako najwyszej ciece prowadzcej
do Wyzwolenia.

Manu rzek: O Brihaspati, tak jak w czystej i nie

wzburzonej wodzie mona ujrze swoje oblicze, tak samo dusza
odbija si w rozumieniu, gdy zmyy s upione i umys
spokojny. Tak jak osoba spogldajca na tafl wody nie widzi
ju duej swego oblicza, gdy woda jest wzburzona, tak
rozumienie nie widzi duej duszy, gdy zmysy s wzburzone.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCIV)

1. O stanie nieistnienia (abhawa), w ktrym dusza odbija si w

rozumieniu jak w lustrze
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, z tego, co opowiedziae mi
dotychczas o rozmowie midzy Manu i Brihaspatim, zrozumiaem,
e nagrody pynce z poznania duszy przez jogina przewyszaj
nagrody, ktre pyn z dziaania nawet wwczas, gdy dziaajcy
postpuje zgodnie z zaleceniami Wed. Wiedza duchowa prowadzi
do Brahmana i Wyzwolenia, podczas gdy pobonymi dziaaniami
zdobywa si co najwyej szczcie w niebie, ktre jednak nie trwa
wiecznie. Ten, kto szuka Wyzwolenia, powinien wic zaniecha
dziaa podejmowanych z myl o zdobyciu ich owocw.
Dziaania s skaone przez trzy jakoci natury (dobro, namitno,
ciemno) i prowadz do nieba lub pieka, lecz nie prowadz do
Brahmana, ktry jest pozbawiony atrybutw. Co wicej, z
powtrzonych przez ciebie sw wynika, e do duszy i Brahmana
nie mona dotrze poprzez zwykle procesy poznawcze, ktre
bazuj na zmysach i pojciach tworzonych przez umys i
rozumienie. Opowiedz mi teraz, prosz, o tym stanie umysu, w
ktrym rozumienie bdce w zwykych warunkach pod wpywem
jakoci natury potrafi si oczyci i rozpozna ukryt w ciele dusz,
ktra jest wolna od wpywu tych jakoci?

118

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic dalej, jakich

nauk udzieli Manu swemu uczniowi Brihaspatiemu, ktry szuka
u niego wiedzy o tym, jak mona pozna sw dusz i dotrze do
Brahmana.
Manu kontynuowa: O Brihaspati, obok ciaa grubego
zbudowanego z piciu wielkich elementw istnieje jego forma
subtelna zbudowana z piciu subtelnych elementw zwanych
materi pierwotn (tanmatra) i wyposaona w zmysy subtelne.
Tymi subtelnymi elementami s wraenia dwiku, dotyku, formy,
smaku i zapachu odbierane przez subtelne zmysy. Dziki istnieniu
tych piciu wrae, pi wasnoci wielkich elementwdwik,
dotyk, forma, smak i zapachmoe by odczuwanych przez pi
zmysw nalecych do ciaa grubego.
W czasie snu podczas marze sennych zamanifestowane ciao
ley pozbawione ruchu, lecz jego subtelna forma z wszystkim tym,
co jest zawarte w umyle, pozostaje obudzona i swobodnie porusza
si dalej wrd swoich przedmiotw, podczas gdy w czasie snu
gbokiego (suszupti) podobnego do mierci subtelna forma razem
ze zmysami i umysem pozostaje nieczynna i tylko oddzielajce
si od niej rozumienie jest obudzone. Tak jak podczas gbokiego
snu aktywno zmysw i umysu ustaje, w taki sam sposb stan
nieistnienia (abhawa) lub inaczej Wyzwolenie jest osigany po
zniszczeniu stanu istnienia (bhawa), czyli wygaszeniu wszystkich
indywidualnych dyspozycji oddziaujcych na proces poznawczy
zakodowanych w umyle lub bdcych rezultatem zewntrznych
uwarunkowa.
Tak jak w czystej i nie wzburzonej wodzie mona ujrze swoje
oblicze, tak samo dusza odbija si w rozumieniu, gdy zmyy s
upione i umys spokojny. Tak jak osoba spogldajca na tafl
wody nie widzi ju duej swego oblicza, gdy woda jest wzburzona,
tak rozumienie nie widzi duej duszy, gdy zmysy s wzburzone.
Ignorancja rodzi uud, a uuda zanieczyszcza umys. Gdy
umys zostaje wypaczony, pi zmysw szukajcych oparcia w
umyle te ulega wypaczeniu. Czowiek z umysem obcionym
ignorancj tonie w oceanie ziemskich przedmiotw i nie jest
zdolny do czerpania przyjemnoci ze sodyczy nasycenia lub
spokoju. Jego dusza obciona skutkami zych i dobrych dziaa
cigle powraca do ycia wrd ziemskich przedmiotw.
Czyje aknienie pozostaje zawsze niezaspokojone z powodu
jego grzesznych dziaa i ustanie tylko wtedy, gdy takie dziaania
zostan zniszczone. Naley uwolni si od przywizania do
ziemskich przedmiotw, gdy to w rezultacie tego przywizania,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 151

119

ktre ma tendencj do utrwalania si, pragnie si przedmiotw

innych od tych, ktrych powinno si pragn i nie osiga si tego,
co najwysze. Wiedza w czowieku rodzi si po zniszczeniu
wszystkich grzesznych dziaa. Wwczas widzi on dusz odbit w
rozumieniu tak jak jego twarz odbija si w lustrze.
2. O nadrzdnoci umysu nad zmysami, rozumienia nad
umysem, indywidualnej duszy nad rozumieniem i Najwyszej
Duszy nad dusz indywidualn
Czowiek cierpi niedol w powodu braku kontroli nad zmysami, i zbiera szczcie, gdy podda je kontroli. Powinien wic
najpierw wasnym wysikiem odsun umys od zmysowych
przedmiotwtj. dwiku, dotyku, formy, smaku i zapachu
gdy kontrolujc w ten sposb umys podda kontroli zmysy.
Umys jest w stosunku do zmysw nadrzdny, ponad umysem
jest rozumienie, ponad rozumieniem dusza, a ponad dusz to, co
najwysze. Dusza wypywa z tego, co niezamanifestowane, z niej
wypywa rozumienie, a z rozumienia umys.
Gdy umys poczy si ze zmysami, wwczas poprzez zmysy
rozpoznaje dwik, jak i pozostae cztery zmysowe przedmioty.
Ten, kto odrzuci te zmysowe przedmioty, jak i wszystko to, co
zamanifestowane i uwolni si w ten sposb od wszystkich rzeczy
powstaych z materii pierwotnej tanmatra (tj. z wymienionych
piciu wasnoci bdcych przedmiotami zmysw) zdobdzie
niemiertelno (Wyzwolenie).
Tak jak soce wschodzc rozsiewa wkoo swoje promienie i
ukazuje rne przedmioty, a zachodzc chowa je w sobie, tak samo
dusza zamieszkujc si w ciele promieniami reprezentowanymi
przez zmysy owietla pi zmysowych przedmiotw, a gdy
opuszcza ciao wycofuje je chowajc je w siebie. Idc wci na
nowo ciek stworzon przez dziaania i przywizujc si do tych
przedmiotw zbiera owoce swych dziaa.
Pragnienie zmysowych przedmiotw trzyma si z daleka od
tego, kto sam trzyma si od nich z daleka. Jednake tego, kto widzi
sw cakowicie woln od pragnienia dusz, opuszcza sama zasada
pragnienia i uwalnia si on od niego cakowicie.
Gdy rozumienie wolne od przywizania do zmysowych
przedmiotw zatrzymuje si w umyle, dociera do Brahmana,
gdy tam umys sprowadzony do rozumienia ulega wygaszeniu.
Brahman nie ma zapachu, nie mona go dotkn, usysze,
posmakowa, czy zobaczy, nie moe by rwnie dedukcyjnie

120

Mikoajewska

Mahabharata

wywiedziony z tego, co wiadomo. Tylko rozumienie po wycofaniu

si z wszystkiego innego moe do niego dotrze.
Wszystkie przedmioty, ktre umys potrafi uchwyci przy
pomocy zmysw, mog zosta wycofane do umysu (ktry je
tworzy), umys z kolei moe zosta wycofany do rozumienia (ktre
go tworzy), a rozumienie do duszy (z ktrej wypywa), a dusza do
tego, co najwysze (w czym indywidualna dusza ma swj
pocztek). Zmysy nie mog pozna umysu, ktry jest wobec nich
nadrzdny, umys nie moe zrozumie rozumienia, ktre go
przewysza, rozumienie nie moe zrozumie nadrzdnej wobec
siebie zamanifestowanej duszy, jednake dusza, ktra jest subtelna,
widzi je wszystkie.
3. O osiganiu stanu umysu w ktrym moliwe jest dotarcie do
Brahmana
O koniecznoci uwolnienia si od smutku
Manu kontynuowa: O Brihaspati, fizyczny i mentalny smutek
nie sprzyja praktykowaniu jogi. Nie naley wic pogbia smutku
rozmylajc nad nim. Najlepszym lekarstwem na smutek jest wic
powstrzymanie si od pielgnowania go w swych mylach.
Rozmylanie nad smutkiem pogbia go. Naley uwolni si od
mentalnego smutku przy pomocy mdroci, a od fizycznego
poprzez odpowiednie lekarstwo.
Dowiadczajc smutku czowiek nie powinien zachowywa si
jak dziecko. Mdry czowiek nie powinien nigdy wzmacnia w
sobie pragnienia modoci, urody, dugiego ycia, zdrowia,
wielkiego bogactwa, obecnoci ukochanej osoby, gdy dobra te
maj przemijajcy charakter. Nie powinien pogbia w sobie
smutku, ktry moe mie wpyw na ca wsplnot, lecz szuka na
smutek lekarstwa. ycie niesie ze sob wicej smutku ni radoci.
mier zaskakuje w kocu tego, kto pragnie zdobycia zmysowych
przedmiotw, natomiast ten czowiek, ktry unika zarwno smutku,
jak i radoci, zdobywa niemiertelno docierajc do Brahmana.
Mdrzec nigdy nie pogra si w aobie. Ziemska wasno
zawsze przynosi smutek. Ten, kto j zdoby, nie moe zazna
spokoju ochraniajc j. Naley wic nie zwaa na jej utrat.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 151

121

O koniecznoci wycofania rozumienia z dziaania i wygaszenia umysu

Manu kontynuowa: O Brihaspati, czysta wiedza, ktr jest
Brahman, jest uwaana przez ignorancj za istniejc w rnych
formach, ktre stanowi przedmiot poznania. Dowiedz si, e
umys jest jedynie atrybutem wiedzy, czyli wiedza moe mie inny
ni umysowy charakter. Kiedy umys staje sie narzdziem
poznania, wwczas uruchamia si rozumienie, ktre bdc pod
wpywem trzech jakoci natury nadaje zmysowym przedmiotom
formy i prowadzi do dziaania. Rozumienie zdoa pozna
Brahmana dziki medytacji lub jodze i osignie cakowit
absorpcj w kontemplacji (samadhi) tylko wtedy, gdy uwolni si
od atrybutw dziaania i skieruje si ku umysowi, ktry wycofa
si z zewntrznych przedmiotw.
Rozumienie zrodzone z ignorancji, bdce we wadzy zmysw
i atrybutw, kieruje si ku zewntrznym przedmiotom tak jak
rzeka wypywajca ze swego grskiego rda kieruje si ku niszym regionom. Gdy rozumienie wycofa si do wewntrz i skupi
si na umyle, da si wchon w kontemplacj woln od atrybutw i rozpozna Brahmana tak jak kamie probierczy zoto.
Umys, ktry jest odbiorc przedmiotw przycigajcych
zmysy, musi najpierw ulec wygaszeniu, aby rozumienie mogo
dotrze do Brahmana. Zaleny od atrybutw pojawiajcych si
przed nim przedmiotw nie jest zdolny do ukazania czego, co nie
ma atrybutw.
Rozumieniepo zamkniciu wszystkich bram na zewntrz,
ktre tworz zmysypowinno skupi si na umyle. W stanie
pochonicia w kontemplacji dotrze do Brahmana. Tak jak pi
wielkich elementw w swej grubej materialnej formie po
utracie swych atrybutw (dwiku, dotyku, formy, smaku, zapachu), po ktrych s rozpoznawalne, chowa si w swej subtelnej
formie, w taki sam sposb rozumienie po wycofaniu si zmysw
ze swych przedmiotw do umysu moe zamieszka w umyle.
Kiedy rozumienie ze swym atrybutem osigania pewnoci
zamieszka w umyle zajte tym, co wewntrzne, cakowicie
poczy si z umysem nie bdc duej czym wobec niego
nadrzdnym i gdy umys lub jednostkowa wiadomo bdc w
tym stanie zdobdzie doskonao dziki kontemplacji i odniesie
sukces w zidentyfikowaniu wyrniajcych go atrybutw, moe te
atrybuty odrzuci i dotrze do Brahmana, ktry jest bez atrybutw.
Nie istnieje aden wystarczajco dobry wskanik do opisu tego,
czym jest to, co niezamanifestowane. To, co nie moe stanowi

122

Mikoajewska

Mahabharata

przedmiotu jzyka, nie moe by nikomu przekazane. Naley

najpierw szuka zblienia do Najwyszego Brahmana z dusz
oczyszczon przy pomocy umartwie, samo-kontroli, przestrzegania nakazw wasnej kasty i poprzez studiowanie Wed. Osoby o
czystej wizji poza szukaniem tego, co najwysze wewntrz siebie,
poszukuj tego rwnie w formach zewntrznych poprzez
uwolnienie si od wszelkich atrybutw.
O koniecznoci uwolnienia si od wpywu natury materialnej Prakriti
To, co najwyszenazywane imieniem dneja, czyli to, co
powinno by poznanew konsekwencji braku jakichkolwiek
atrybutw, nie moe by uchwycone przez argumentowanie.
Rozumienie moe dotrze do Brahmana tylko po uwolnieniu si
od wszelkich atrybutw. Rozumienie oddala si od Brahmana, gdy
nabiera atrybutw. Faktycznie, natura rozumienia jest taka, e
skania si ono ku atrybutom i porusza si wrd nich jak ogie
wrd kawakw drewna.
Tak jak w stanie gbokiego i pozbawionego marze sennych
snu zwanego suszupti pi zmysw istnieje wolne od swoich
funkcji, tak samo Najwyszy Brahman istnieje ponad Prakriti
wolny od wszystkich atrybutw. Wcielone istoty podejmuj
dziaania w konsekwencji atrybutw. Gdy powstrzymuj si od
dziaa osigaj Wyzwolenie, podczas gdy poprzez dziaania
zdobywaj jedynie niebo.
Stworzeniami nazywa si wszystko to, co podlega zniszczeniu.
Nale wic do nich midzy innymi ywe istoty, rozumienie,
zmysowe przedmioty, zmysy, ego-wiadomo, poczucie
indywidualnej tosamoci. Pierwotnym rdem, z ktrego
wszystko to wypywa jest Ten Najwyszy. Ich ponowne lub
kolejne stwarzanie bdce rezultatem dziaania par o
przeciwstawnej pci jest ograniczone do przedmiotw
zbudowanych z piciu wielkich elementw i hamowane przez
prawa, w konsekwencji ktrych poszczeglne gatunki tworz
istoty tego samego gatunku. Prawe ycie przynosi im po mierci
nagrod, a grzeszne kar. Ci wrd nich, ktrzy nie uwolnili si od
przywizania do zmysowych przedmiotw rodz si ponownie na
ziemi w miertelnej formie, ktra jest owocem ich przeszych
dziaa, podczas gdy ci, ktrzy si od nich uwolnili, zdobywaj
najwysz wiedz i cz si z Brahmanem.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 151

123

4. O zaprzestaniu dziaania i jodze jako najwyszej ciece

prowadzcej do Wyzwolenia
Manu kontynuowa: O Brihaspati, tak jak ni ukrywa si w
zocie, perle, koralu, czy jakim innym ziemskim przedmiocie, tak
czyja dusza w konsekwencji przeszych dziaa moe ukry si w
krowie, koniu, czowieku, soniu, robaku lub owadzie. Dobre
uczynki wykonane w poprzednim ciele przynios w nowym ciele
nagrody, a ze kar.
Tak jak ziemia, cho jest oblewana wycznie wod, dostarcza
zioom i rolinom takiego pynu, ktrego potrzebuj do wzrostu, w
ten sam sposb nie oczyszczone z wpywu trzech jakoci natury
rozumienie obserwowane biernie przez dusz poda drog
wyznaczon przez dziaania w poprzednim yciu. Z rozumienia
wypywa pragnienie, z pragnienia postanowienie, z postanowienia
dziaanie, z dziaania dobre lub ze owoce dla duszy. Owoce zale
wic od dziaania, dziaanie zaley od rozumienia, rozumienie od
postrzegania prawdziwego zwizku midzy dusz i nie-dusz,
ktre zdobywa si wraz z wiedz duchow. Poznanie Brahmana
jest tym najwyszym rezultatem, ktry pynie ze zniszczenia
powizania midzy poznaniem, rozumieniem, dziaaniem i jego
owocem.
Wielka i wspaniaa jest ta Samoistna Istota, ktr widz jogini.
Ci, ktrym brakuje mdroci i ktrych rozumienie jest wycznie
oddane ziemskim przedmiotom, nigdy nie zobacz tego, co istnieje
w samej duszy.
Woda majc wikszy zasig jest nadrzdna w stosunku do
ziemi, ogie w stosunku do wody, wiatr w stosunku do ognia,
przestrze w stosunku do wiatru, umys w stosunku do przestrzeni,
rozumienie w stosunku do umysu, Czas w stosunku do rozumienia,
a boski Wisznuktry jest wszechwiatemw stosunku do Czasu.
Ten bg nie ma pocztku, rodka i koca i w konsekwencji tego
jest niezmienny. Przekracza smutek, ktry sam w sobie jest
zmienny, bo zaley od stosunku poznajcego podmiotu do
poznawanego przedmiotu. Wisznu jest nazywany Najwyszym
Brahmanem i Najwyszym Obroc. Dziki poznaniu go, ci,
ktrzy s mdrzy, wolni o wszystkiego, co zaley od Czasu,
zdobywaj Wyzwolenie. Brahman, ktry nie ma atrybutw, jest
nadrzdny w stosunku do wszystkiego, co postrzegamy zmysowo
i co ma atrybuty.
Zaniechanie dziaania prowadzi do Brahmana i jest religi,
ktra stoi najwyej. Mantry Rigwedy, jak i jadusy i samany zale

124

Mikoajewska

Mahabharata

od dziaania ciaa, gdy wypywaj z czubka jzyka. Nie mona

ich pozna bez podjcia nauki i nie s niezniszczalne. Brahmana
nie mona nauczy si w podobny sposb, bo poznanie go nie
zaley od ciaa, lecz od poznajcego, ktrzy mieszka w ciele.
Brahman bdc bez pocztku, rodka i koca nie moe zosta
nabyty poprzez uczenie si tak jak Wedy. Rigweda, Jadurweda,
Samaweda maj pocztek, a to, co ma pocztek ma rwnie koniec.
Brahman nie ma ani pocztku, ani koca, jest nieskoczony i
niezmienny. Bdc niezmienny przekracza zarwno rado i
smutek, jak i wszystkie inne pary przeciwiestw.
miertelnicy nie odnajduj drogi do Brahmana nie potrafic
znale waciwych rodkw lub z powodu przeszkd wynikych z
dziaania, czy wyroku zego losu. Do tego, co najwysze nie
docieraj take ci, ktrzy s zbyt przywizani do ziemskich
przedmiotw, ulegaj czarowi nieba lub niezwykej mentalnej
mocy zdobywanej dziki jodze.
Ci, ktrzy podaj ziemskich przedmiotw, nie tskni za
Brahmanem, ktry jest ponad wszelkimi atrybutami. Jake kto
przywizany do atrybutw, ktre s podrzdne, moe pozna to, co
jest nadrzdne? Do wiedzy o Nim, ktry przekracza wszystko, co
ma atrybuty i form, nie mona dotrze przez wnioskowanie. Jest
On nie do opisania przy pomocy sw, mona Go pozna tylko
dziki subtelnej inteligencji.
Umys w swym poznaniu jest ograniczony do umysu, oko do
okazewntrzne przedmioty postrzegane przez zmysy s bowiem
wytworem umysu i nie maj rzeczywistej egzystencji. Tym, co
jest rzeczywiste i nie podlega zmianie jest Najwysza Ja.
Postrzeganie prawdziwego zwizku midzy dusz i nie-dusz
oczyszcza rozumienie z jego zanieczyszcze. Rozumienie powinno
zosta uyte to oczyszczenia umysu, a umys powinien podda
kontroli zmysy. Ten, kto zdoa to osign, dotrze do tego, co
niezmienne. Ten, kto poprzez kontemplacj uwolni si od
przywizania do zmysowych przedmiotw i posiada krytyczny
umys, dotrze do Brahmana, ktry jest wolny od pragnienia i
atrybutw. Tak jak wiatr nie moe dotrze do ognia, ktry jest
ukryty w drewnie, tak osoby wzburzone przez pragnienie
posiadania ziemskich przedmiotw nie zdoaj dotrze do tego, co
jest najwysze. Po zniszczeniu wszystkich ziemskich przedmiotw
poprzez sprowadzenie ich z powrotem do rozumienia jako jego
wytworw (tj. poprzez wycofanie zmysw do umysu i umysu ze
zmysami do rozumienia) umys czy si z tym, co stoi ponad
rozumieniem, podczas gdy po oddzieleniu si od nich (uznaniu ich

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 151

125

za rzeczywiste i niezalene od rozumienia) umys nabywa to, co

znajduje si poniej rozumienia. Jogin niszczy ziemskie
przedmioty w swym umyle i zostaje wchonity przez Brahmana.
Chocia dusza jest niezamanifestowana, gdy ubiera si w ciao
i jakoci natury, jej dziaania staj si zamanifestowane. Gdy ciao
ulega zniszczeniu, raz jeszcze staje sie niezamanifestowana. Dusza
faktycznie nie dziaa, istnieje w zjednoczeniu ze zmysami, ktre
dziaaj i sw aktywnoci przynosz rado lub smutek. Zjednoczona ze zmysami i wyposaona w ciao ukrywa si w piciu
wielkich elementach i cho pragnie mocy, pozostaje bierna
pozbawiona mocy przez Najwyszego i Niezmiennego. Rado i
smutek dowiadczane w czasie kolejnych narodzin dobiegn
jednak kiedy koca i wcielona dusza znajduje dla siebie
odpoczynek wyzwalajc si z kajdan materii.
Czowiek niepokojony przez swe przywizanie do ziemskich
przedmiotw dociera w kocu do ostatecznego miejsca spoczynku,
tak jak pywajce po morzu puste naczynie dociera do portu
prowadzone przez wiatr. Tak jak wschodzce soce wysyajc
swe promienie nabywa atrybutu bycia wiatem caego wiata,
podczas gdy po zachodzie chowajc je w sobie staje si
przedmiotem bez atrybutw, podobnie rodzcy si w okrelonej
kacie czowiek porzucajc swe przywizanie do ziemskich
przedmiotw uwalnia si od wszystkich atrybutw i w kocu
dociera do niezniszczalnego i pozbawionego atrybutw Brahmana.
Dziki rozpoznaniu Jego, ktry si nie narodzi, z ktrego
wszystko wypywa i gdzie wszystko powraca, ktry jest
niezmienny, bez pocztku, rodka i koca, ktry jest tym, co
najwysze i co jest jani pewnoci, zdobywa niemiertelno
(Wyzwolenie) .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCIV-CCVI
(Mokshadharma Parva).

126

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 152
O KrysznieNajwyszej Osobie
i Twrczej Zasadzie wszechwiata
1. O Stwrcy wszechwiata i Najwyszej Osobie o wielu imionach zamieszkujcej
we wszystkich ciaach w formie Najwyszej Jani; 2. O narodzinach riszich
Pradapatich bdcych najstarszymi przodkami ywych istot cznie z tymi, ktre
maj status bogw; 3. O Najwyszej Osobie rodzcej si cyklicznie na ziemi w
miertelnej formie w celu pokonania wrogw bogw; 4. O Krysznie jako Twrczej
Zasadzie stwarzajcej wszechwiat; 5. O podwjnej naturze manifestujcej si we
wszechwiecie Najwyszej OsobyPuruszy (duszy) i Prakriti (materii)znanej
jedynie Narajanie; 6. O aktywnoci Prakriti i zaciemnianiu wiedzy przez
ignorancj, ktra zamyka ucielenion dusz w kole reinkarnacji.

Pan Kryszna rzek: O Arduna, Brahmanem nazywa si

Najwysze Samoistne Bycie, ktre jest niezniszczalne. Jego
wieczna natura (sposb bycia) jest nazywana Jani.
Przynoszce owoce dziaanie nazywane karm jest twrcz si
w stwarzaniu i niszczeniu manifestacji materialnych.
Wszelka manifestacja materialna podlega bezustannym
zmianom. Cay wszechwiat bdc kosmiczn form
Najwyszej Osoby Boga jest przesiknity boskim elementem.
Ja sam mieszkam w sercu kadej wcielonej istoty jako
Najwysza Ja i jestem odbiorc wszystkich ofiar. ...
Dowiedz si, e poza tym, co niezamanifestowane ukrywa
si jeszcze inne Niezamanifestowane Wieczne Bycie, ktre nie
ulega zniszczeniu nawet wwczas, gdy wszystkie inne istnienia
zostaj zniszczone. Ten Niezamanifestowany jest niezniszczalny
i to on znajduje si najwyej. Ten, kto do niego dotrze, nie
wraca. Jest to miejsce mojego pobytu. On jest Najwysz
Osob Boga, w ktrej zamieszkuj wszystkie istnienia, ktra
przenika wszystko i do ktrej mona dotrze poprzez
niezachwiane oddanie. (Rozmowa VIII) ...
Zarwno natura materialna (Prakriti) bdca
rezerwuarem wszystkich moliwych form materialnych jak i
wcielajcy si w te formy duch (indywidualny Purusza)bdc
energiami majcymi swe rdo w mojej niszej i wyszej
naturzenie maj pocztku i s wieczne majc swe rdo we
mnie. (Rozmowa XIII)
(Mahbharta, Bhiszma Parva, Bhagavad Gita, opow. 68, p. 2;
opow. 69, p. 1)

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

127

1. O Stwrcy wszechwiata i Najwyszej Osobie o wielu

imionach zamieszkujcej we wszystkich ciaach w formie
Najwyszej Jani
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty sam znasz Prawd i wiesz
wszystko. Chciabym teraz posucha twych sw o Nim, ktry jest
Stwrc wszystkiego nie bdc samemu przez nikogo stworzony i
ktry jest nazywany Wisznu, poniewa wszystko przenika i ktry
jest rwnie znany pod imionami Narajana, Kryszna, Hrishikesa,
Gowinda, Kesawa. On jest rdem, z ktrego wypywaj wszystkie ywe istoty i dokd wracaj i nikt nie potrafi Go zniszczy.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaem o Nim sw syna
Damadagniego Parauramy, jak i mdrcw Narady i Wjasy,
Asita-Dewali, Walmiki i Markandeji, ktrzy mwili, e Gowinda
jest tym, co najwspanialsze i najwysze. Kesawa jest boskim i
potnym Panem wszystkiego. Jest nazywany (Najwyszym)
Purusz (Czowiekiem wychwalanym w hymnie 10. 90 Rigwedy,
Purusa-Sukta), ktry uczyniwszy siebie wieloci przenika
wszystko. Posuchaj o atrybutach, jakie przypisuj temu
nosicielowi uku Sanga wielcy bramini nucc o czynach Gowindy
wychwalanych przez tych, ktrzy poznali wszystkie opowieci
dotyczce bardzo starych czasw.
Mwi si o Nim, e jest Dusz wszystkich ywych istot i
pierwszym wrd wszystkich istot. Moc swej woli stworzy pi
wielkich elementw: przestrze, wiatr, ogie, wod i ziemi. Po
stworzeniu ziemi ten potny Pan wszystkich rzeczy pooy si na
powierzchni wd i unoszc si na wodachOn, naczynie wszelkiego rodzaju energii i splendorustworzy Ego-wiadomo,
pierwsze istnienie narodzone we wszechwiecie bdce oparciem
dla wszystkich stworzonych istot. Powiadaj, e stworzy j razem
z Umysem i e jest ona tym, na czym wspieraj si wszystkie
ywe istoty, jak i przeszo i przyszo.
Po pojawieniu si tego wielkiego byciaEgo-wiadomociz
ppka Najwyszego Bycia unoszcego si na wodach wyrs
niewypowiedzialnie pikny Lotos o wiatoci rwnej blaskowi
soca. Z Lotosu wypyn boski Brahmadziadek wszystkich
ywych istotowietlajc sw jasnoci wszystkie punkty
przestrzeni. Zaraz potem z atrybutu ciemnoci (tamas) wypyn
wielki asura o imieniu Madhu, ktry nie ma pocztku. Najwysze
Boskie Bycie majc na uwadze dobro Brahmy zabi go widzc, e
prbuje zgadzi Brahm. Z powodu tego czynu wszyscy bogowie,
demony i ludzie nazywaj Go Madhusudan (zabjc Madhu).

128

Mikoajewska

Mahabharata

Nastpnie Brahma si swej woli stworzy swych siedmiu

bramiskich synw: Marici, Atri, Angiras, Pulastja, Pulaha, Kratu
z Daksz jako sidmym. Syn Brahmy Marici z kolei si swej woli
spodzi syna o wielkiej energii, wielkiego mdrca Kajap,
znawc Wed.
Brahma jeszcze przed narodzinami Marici stworzy z palca u
nogi swego syna Daksz, antenata ywych istot.
Daksza mia najpierw trzynacie crek, z ktrych najstarsza
miaa na imi Diti, ktre odda za ony znajcemu cae Prawo i
synnemu ze swych prawych uczynkw mdrcowi Kajapie.
Prawy Daksza mia nastpnie jeszcze dziesi crek, ktre
odda za ony Dharmie. Dharma by ojcem bogw wasu, rudrw o
wielkiej energii, Wiwadeww, Sadhjw i marutusw.
Dwadziecia siedem kolejnych crek Dakszy zostao onami
Somy.
ony Kajapy urodziy aditjw, danaww, asurw, gandharww, konie, ptaki, krowy, ryby, kimpuruszw, drzewa i roliny.
Potne demony asury narodziy si z Diti, a z Danu danawowie,
wrd ktrych najwikszy by Wipracitti. Aditjowie, bdcy bogami o wielkiej energii, narodzili si z Aditi. Wrd nich by Wisznu,
ktry narodzi si w swej czci na ziemi w formie kara. Gowinda
(Wisznu) sta si pierwszym wrd bogw. To jego moc przynosi
pomylno bogom i zniszczenie demonom.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, suchaj dalej o tym, co
bramini opowiadaj o uczynkach Kryszny. Mwi oni, e zabjca
demona Madhu, Madhusudana, stworzy dzie i noc, pory roku,
poranek i zmierzch. Nastpnie po namyle stworzy chmury i
wszystkie inne nieruchome i ruchome przedmioty. Wyposaony w
ogromn energi stworzy ca ziemi razem z wszystkim, co si
na niej znajduje i nastpnie ten bogosawiony i potny Kryszna
ze swych ust stworzy raz jeszcze setki wielkich braminw, ze
swych ramion setki kszatrijw, z ud waijw, a ze stp szudrw.
Po stworzeniu czterech kast ten zabjca demona Madhu dziki
mocy zdobytej ascez uczyni podtrzymujcego wszystko Brahm
Panem i wadc wszystkich ywych istot o wielkiej wiatoci, jak
i komentatorem nauk Wed.
Kesawa uczyni wwczas Wirupaksz wadc wszystkich
duchw i kobiet zwanych matkami (matrika), karzcego grzesznikw Jam wadc Ojcw i ludzi, a Kuber Panem bogactwa.
Nastpnie On, ktry jest Najwysz Dusz wszystkich ywych

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

129

istot, uczyni Warun Panem i wadc wszystkich wodnych

stworze, a Indr krlem bogw.
W najdawniejszych czasach, w okresie kritajugi, ludzie yli tak
dugo, jak chcieli i bez lku przed Jam. Potomstwo rodzio si w
wyniku aktu woli i stosunki seksualne nie byy konieczne dla
utrzymania gatunku. W nastpnym eonie, tretajudze, dzieci rodziy
si z samego dotyku. Podczas tych dwch eonw ludzie byli wic
wolni od koniecznoci stosunkw seksualnych. Konieczno taka
pojawia si dopiero w nastpnym eonie dwaparajudze, a w czasie
kalijugi ludzie zaczli zakada rodziny i y w parach.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o
Nim, ktry jest Najwyszym Panem wszystkich ywych istot.
Posuchaj teraz o pojawieniu si na ziemi istot grzesznych.
Podczas tretajugi zaczy pojawia si na ziemi rne grzeszne
plemiona obecne na ziemi do dzi. W regionach poudniowych s
to Andhakowie, Guahowie, Pulindowie, Sawarowie, Czuczkowie,
Madrakowie, a na pnocy Kambhodowie, Gandharowie, Jamowie, Kiratowie, Barbarowie. Uchodz oni za istoty grzeszne yjc
w zgodzie z obyczajami Czandalw, krukw i spw. Nie byo ich
jeszcze na ziemi podczas kritajugi. Pojawili si dopiero i zaczli
si rozmnaa podczas tretajugi, a w okresie wielkiego godu,
ktry znakowa przejcie tretajugi w dwaparajug wyniszczyli si
nawzajem w walce.
Koczc swe opowiadanie Bhiszma rzek: O Judhiszthira,
cay ten wszechwiat ma swe rdo w Krysznie. Wielki niebiaski
riszi Narada, ktry porusza si po i zna wszystkie wiaty i bdc
wiadkiem odmawiania Krysznie boskoci przez jego wroga
Sziupal nazywa Kryszn Najwyszym Bogiem. Nie zawaha si
przed uznaniem wiecznoci i zwierzchnictwa Kryszny. Moc
Kesawy nie ma granic. Kryszna o lotosowych oczach nie jest, jak
niektrzy sdz, zaledwie czowiekiem, lecz potg nie do
pokonania.
2. O narodzinach riszich Pradapatich bdcych najstarszymi
przodkami ywych istot cznie z tymi, ktre maj status
bogw
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wyjanij mi, prosz, kim byli
pierwsi Pradapati? W jaki sposb ci wielce bogosawieni riszi
pojawiali si na wiecie i gdzie przebywaj?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic, co mam na ten
temat do powiedzenia. Najpierw by tylko samorodny, wieczny i

130

Mikoajewska

Mahabharata

boski Brahma, ktry spodzi siedmiu synw o imionach Marici,

Atri, Angiras, Pulastja, Pulaha, Kratu i Wasiszta, ktrzy byli mu
rwni. Purany nazywaj ich siedmioma boskimi mdrcami. S to
pierwsi Pradapati, od ktrych pochodz wszyscy inni. Posuchaj
teraz o Pradapatich przez nich spodzonych.
Potomkiem Atriego zrodzonym z umartwie by wieczny i
boski Warhi, z ktrego wypyno dziesiciu Praczetw, ktrzy
spodzili jednego syna, Pradapatiego o dwch imionach Daksza i
Kajapa. Marici mia rwnie jednego syna o dwch imionach
Kajapa i Arisztanemi. Drugim synem Atriego narodzonym z jego
ldwi by przystojny Soma o wielkiej energii, ktry praktykowa
umartwienia przez tysic niebiaskich jug.
Syn Kajapy i Aditi, boski Arjaman (Surja) i jego synowie, s
opisywani jako stwrcy ywych istot i ci, ktrzy ustanowili nakazy.
Sasawindu, mia dziesi tysicy on, z kad z nich mia
tysic synw, osigajc w ten sposb liczb dziesiciu milionw.
Synowie ci nie chcieli nazywa nikogo Pradapatim za wyjtkiem
siebie i std staroytni bramini nazwali ywe istoty zamieszkujce
wiat imieniem pochodzcym od Sasawindu. Z tego licznego rodu
Pradapatich Sasawindu wyoni si rd Wrisznich, w ktrym
narodzi si Kryszna.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wszyscy ci, ktrych
dotychczas wymieniem nosz imi Pradapatich. Wymieni teraz
imiona bogw, ktrzy s Panami trzech wiatw. Naley do nich
dwunastu aditjw, synw Aditi bdcej on Kajapy, Bhaga,
Ansa, Surja, Mitra, Waruna, Sawitri, Dhatri, Wiwaswat, Twasztri,
Puszan, Indra i Wisznu i ich potomkowie. Awinowie o imionach
Nasatja i Dasra s synami smego syna Aditi, Surji. Twasztri mia
wielu synw. Wrd nich by sawny i przystojny Wiwarupa,
Adaikapat, Ahi, Bradhna, Wirupaksza, Raiwata, Hara, Wahurupa,
wdz bogw Trjamwaka, Sawitrja, Dajanta, niezwyciony
Pinaki i omiu bogw wasu. W czasach Pradapatiego Manu
wszyscy oni byli nazywani bogami, pniej niektrych z nich
nazywano Ojcami (pitris).
Siddhowie i Sadhjowie dzielili si na dwie klasy zalenie od
zachowania i modoci. Bogowie najpierw take dzieli si na dwie
klasy: ribhw i marutw (marutusw). Nastpnie wyodrbniano
wiww, bogw i awinw. Aditjowie byli wojownikami, marutusi
waijami, awinowie uprawiajcy surowe umartwienia byli
uwaani za szudrw. Za braminw uwaano bogw z linii
Angirasa. Synami Angirasa byli: Jawakriti, Raiwja, Arwawasu,
Parawasu, Ausida, Kasziwat i Wala.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

131

Ten, kto o poranku po obudzeniu recytuje imiona bogw

oczyszcza si z wiadomych i niewiadomych grzechw.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
posuchaj teraz o tym, gdzie rezyduj poszczeglni riszi.
Synowie Angirasa, syn mdrca Medhaticzi o imieniu Kanwa,
Warhiszada i siedmiu staroytnych mdrcw, synw Brahmy,
ktrzy s przodkami trzech wiatw, rezyduj na wschodzie.
Unmucza, Wimucza, Swastjatreja o wielkiej energii, Pramucza,
Idhmawaha, boski Dridhawrata, jak i syn Mitrawaruny, Agastja,
rezyduj na poudniu.
Upangu, Karusza, Dhaumja, Pariwjadha, oraz Wkata, Dwita,
Trita i syn Atri, Saraswata, rezyduj na zachodzie.
Atreja, Wasiszta, Kajapa, Gautama, Bharadwada, syn
Kausiki, Wiwamitra i syn Damadagniego, Riczika, rezyduj na
pnocy.
Wymienieni przeze mnie riszi o wielkiej energii rezydujcy w
czterech rnych stronach wiata s obserwatorami i stwrcami
wszystkich wiatw. Ten, kto recytuje ich imiona i udaje si z
pielgrzymk w kierunku, w ktrym rezyduj, oczyszcza si z
wszystkich grzechw.
3. O Najwyszej Osobie rodzcej si cyklicznie na ziemi w
miertelnej formie w celu pokonania wrogw bogw
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty sam zdobye wielk
mdro i jeste w walce nie do pokonania. Opowiadaj mi dalej o
Krysznie, ktry jest wszechmocny i niezmienny, chc sucha o
jego ogromnej energii i wielkich czynach, ktrych dokona w
odlegych czasach. Wytumacz mi, dlaczego przybra on ongi
form dzika, jakie szczeglne zadanie mia wwczas do
wykonania?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, niegdy polujc na jelenia
dotarem do pustelni mdrca Markandeji, gdzie zgromadzio si
tysice ascetw i gdy riszi powitali mnie miodem i mlekiem,
oddaem im cze w zamian. Powtrz ci teraz to, co usyszaem
wwczas od obecnego tam mdrca Kajapy na temat interesujcego ci wydarzenia. Wysuchaj tego z uwag.
W dawnych czasach zachanni i gniewni danawowie i liczni,
waleczni asurowie zazdroszczc bogom dobrobytu rozpoczli z
nimi walk. Ciemieni przez nich bogowie i riszi niezdolni do
stawienia im oporu rozproszyli si w rnych kierunkach. Ziemia
nie mogc unie ciaru demonw, zdawaa si coraz bardziej

132

Mikoajewska

Mahabharata

zanurza w podziemiach. Przeraeni tym aditjowie udali si do

Brahmy z prob o pomoc. Rzekli: O Brahma, jake mamy dalej
spokojnie znosi to ciemienie nas przez demony? Brahma
odpowiedzia: O bogowie, zarzdziem ju to, co powinno zosta
w tej sprawie uczynione. Ci niegodziwcy, ktrzy po zdobyciu ode
mnie darw uroli w si i nadli si pych, nie wiedz o tym, e
Wisznu o niewidzialnej formie, ktry jest nie do pokonania nawet
przez wszystkich dziaajcych razem bogw, przybra wanie
form dzika z zamiarem, aby ich zniszczy. Ten Najwyszy Bg
spieszy ju do podziemi zamieszkaych przez tych przeraliwych
danaww, aby zabi to potomstwo Diti. Bogowie powitali sowa
dziadka wszechwiata z ogromn radoci.
Faktycznie, Wisznu przybrawszy form dzika przedar si do
podziemi gotowy do walki z asurami, ktrzy widzc t
zadziwiajc istot zjednoczyli si przeciw niej i ogupieni przez
Czas otoczyli j ze wszystkich stron i prbujc j pojma szarpali
j ze wszystkich stron. Jednake mimo swej siy i ogromnego
rozmiaru cia nie zdoali uczyni dzikowi adnej szkody. Dziwio
ich to i napeniao lkiem. Cho byo ich wielu, czuli, e nadesza
ich ostatnia godzina. Tymczasem ten Najwyszy Bg bogw
majc jog za swoj dusz i za swego towarzysza zatopiwszy si w
jodze wyda z siebie straszliwy ryk przeraajc nim demony. Ryk
ten odbija si echem we wszystkich wiatach i kierunkach
przeraajc wszystkie ywe istoty cznie z Indr i bogami. W
konsekwencji tego straszliwego ryku Wisznu jest nazywany
Sanatana. Nosi rwnie imi Padmanabha. Jest najwikszym z
joginw, nauczycielem wszystkich ywych istot i ich Najwyszym
Panem. Od tego ryku caa ziemia z zamieszkujcymi j ruchomymi
i nieruchomymi istotami zamara. Danawowie przeraeni
dwikiem zaczli pada na ziemi bez ycia sparaliowani przez
energi Wisznu. Dzik tratowa kopytami tych mieszkacw
podziemnych regionw rwc ich ciaa i tuszcz i miadc koci.
Tymczasem bogowie przeraeni tym straszliwym rykiem
szukali ponownie ratunku u dziadka wszechwiata Brahmy.
Rzekli: O Brahma, jestemy zaniepokojeni tym straszliwym
rykiem, ktry pozbawia rozumu cay wszechwiat. Skd on si
wzi? Do kogo naley? Sia i energia tego dwiku pozbawia
zmysw zarwno demony, jak i bogw. I w momencie, gdy
wypowiadali te sowa, przed ich oczami ukaza si Wisznu w swej
formie dzika wychwalany i czczony przez riszich.
Brahma rzek: O bogowie, dwik ten pochodzi od Najwyszego Boga, Stwrcy wszystkich istnie, duszy wszystkich ywych

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

133

istot i najwikszego z joginw. Ukaza si przed wami po zabiciu

potnych danaww w swym ogromnym ciele o wielkiej sile, ktre
przybra. On jest Panem wszystkich istot, mistrzem jogi, wielkim
ascet, Najwysz Jani wszystkich ywych istot, Kryszn, ktry
niszczy wszystkie przeszkody i utrudnienia. Ten Najwyszy Bg o
wielkim splendorze, to naczynie wszelkiej aski po dokonaniu
wielkiego czynu, do ktrego nikt poza nim nie by zdolny i zabiciu
demonw, powrci do swej natury. To z Jego ppka wypywa
odyga pierwotnego Lotosu. On jest pierwszym wrd joginw,
Najwysz Dusz i Stwrc wszystkich istnie. Jest twrc
porzdku, Twrcz Zasad stwarzajc wiat, niszczcym wszystko Czasem, fundamentem, na ktrym opieraj si wszystkie
wiaty. Uspokjcie si wic, bo nie ma powodu do niepokoju.
Ryk, ktry tak was przerazi, pochodzi bowiem od Niego. On jest
przedmiotem powszechnej czci. Niezniszczalny i niezmienny jest
rdem wszystkich istnie i ich Panem .
4. O Krysznie jako Twrczej Zasadzie stwarzajcej wiat
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedz mi o tej najwyszej
jodze, dziki ktrej mgbym dotrze do Brahmana i zdoby
Wyzwolenie, gdy pragn j pozna.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj o prastarym dialogu midzy pewnym nauczycielem i
jego uczniem dotyczcym tego tematu.
Nauczyciel ten by riszim o wielkiej duszy rozwietlajcym
przestrze sw wspaniaoci. Kroczy wytrwale ciek Prawdy
kontrolujc w peni swe zmysy. Pewnego dnia zbliy si do niego
jego ucze o wielkiej inteligencji i skoncentrowanej uwadze i
stojc przed nim z pobonie zoonymi domi rzek: O
Nauczycielu, jeeli jeste wystarczajco zadowolony z czci, ktr
tobie oddaj, pom mi, prosz, w rozwianiu wtpliwoci, ktre
trapi mj umys. Skd ja jestem i skd ty jeste? Wyjanij mi to w
peni wskazujc na pierwsz (ostateczn) przyczyn. Powiedz mi
rwnie, dlaczego pocztek i koniec rnych ywych istot jest
odmienny, cho materialna zasada dziaajca we wszystkich
ywych istotach jest taka sama? Podobnie, cho ludzie maj takie
samo ciao, poszczeglne deklaracje Wed co do rytw nie odnosz
si do wszystkich, lecz do rnych klas ludzi?
Nauczyciel rzek: O uczniu, zdobye ju wielk mdro,
posuchaj wic, co mam do powiedzenia w tej sprawie. To, o co
pytasz, nie zostao ujawnione nawet w Wedach i jest przedmiotem
najgbszych myli i dyskusji. Wiedza, ktrej szukasz, jest

134

Mikoajewska

Mahabharata

nazywana adhjatma, ma za swj przedmiot wcielon dusz

rozwaan w kontekcie ciaa i procesw psychicznych wynikych
z dziaania natury materialnej Prakriti i jest najwysz i
najbardziej wit gazi wiedzy.
Pierwsz (ostateczn) przyczyn wszechwiata jest Kryszna
Wasudewa. On jest rdem witego dwiku OM, Prawd,
najwysz wiedz, ofiar, wyrzeczeniem, samo-kontrol i prawoci. Ci, ktrzy poznali Wedy, znaj Go jako przenikajcego
wszystko, wiecznego, wszechobecnego Stwrc i Niszczyciela,
niezmiennego, niezamanifestowanego Brahmana.
Posuchaj o Nim, ktry narodzi si w rodzie Wrisznich.
Bramin powinien sucha sw o wielkoci tego Boga bogw o
niezmierzonej energii zwanym Wisznu od innych braminw, krl
od krlw, waija od waijw, szudra od szudrw. Ty sam bdc
bramin zasugujesz na to, aby sucha ich ode mnie. Posuchaj
wic mych przynoszcych pomylno sw o Krysznie.
Kryszna Wasudewa jest Koem Czasu bez pocztku i koca.
Stany istnienie i nieistnienia s tymi atrybutami, poprzez ktre jego
prawdziwa natura jest poznawana. Zalec od tego Pana
wszystkich istnie wszechwiat obraca si jak koo.
Kesawa, pierwszy wrd wszystkich istnie, jest tym, co
niezniszczalne, niezamanifestowane, niemiertelne, niezmienne, co
jest Brahmanem. Bdc sam wyszy od wszystkiego, co wysokie,
niezmienny i niezniszczalny stworzy zarwno Ojcw, bogw,
riszich, jakszw, rakszasw, nagw, asurw i ludzi, jak i Wedy,
wieczne obowizki i zwyczaje.
Po sprowadzeniu wszystkiego do stanu nieistnienia rozpoczyna
nowy eon budzc ze snu potrzeb stwarzania, czyli wprowadzajc
w ruch pierwotn Prakriti (Moola Prakriti). Tak jak zmiana pr
roku niesie z sob acuch nastpujcych po sobie zdarze, tak na
pocztku nowego niebiaskiego eonu zaczynaj pojawia si rne
ywe istoty. W poczeniu z nimi pojawia si znajomo regu i
obowizkw, ktrych celem jest zapewnienie porzdku i funkcjonowania tego wiata.
Na zakoczenie kadego niebiaskiego eonu, gdy rozpoczyna
si powszechne zniszczenie, razem z wszystkim innym znikaj
rwnie Wedy i wszystkie inne wite pisma. Jednake dziki asce
samorodnego Brahmy, ktry pierwszy nabywa znajomo Wed,
wielcy riszi dziki swoim umartwieniom odkrywaj je ponownie.
Brahma pierwszy nabywa wiedz Wed. Nauczyciel bogw
Brihaspati nabywa pierwszy wiedz szeciu odny Wed (angi),
a nauczyciel demonw i syn Bhrigu, ukra, nauk o moralnoci,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

135

ktra ma wielk warto dla utrzymania caego wszechwiata.

Nauka o muzyce z kolei jest nabywana przez Narad, nauka o
uyciu broni przez Bharadwad, historia niebiaskich mdrcw
przez Gargj, nauka medycyny przez ciemnoskrego syna Atri.
Rni inni wielcy riszijak Njaja, Waiseszika, Sankhja,
Patandali i inniogaszaj rne inne gazie nauk.
5. O podwjnej naturze manifestujcej si we wszechwiecie
Najwyszej OsobyPuruszy (duszy) i Prakriti (materii)
znanej jedynie Narajanie
Nauczyciel kontynuowa: O uczniu, wielcy riszi odwoujc si
do racjonalnych argumentw, Wed i wiadectwa zmysw
oddawali cze Brahmanowi. Pocztkowo ani bogowie, ani riszi
nie potrafili jednak zrozumie Brahmana, ktry jest bez pocztku i
koca i wyszy od tego, co wysokie. Tylko boski Stwrca
wszystkich rzeczypotny Narajanazna Brahmana. Riszi,
bogowie, demony asury i staroytni krlewscy mdrcy czerpali
wic wiedz o tym najwyszym z lekarstw na smutek od Narajany.
Wszechwiat z ca swoj potencj zaczyna si ponownie
wyania, gdy pierwotna materia (Moola Prakriti) dziki
aktywizacji pierwotnej energii (trzy guny: sattwa, radas, tamas)
zaczyna wytwarza skadniki istnienia. Tak jak od jednej lampy
kamforowej mona zapali ich tysice, tak pierwotna Prakriti
przywouje do istnienia tysice przedmiotw. Bdc nieskoczona
nigdy si nie wyczerpuje (zob. Aneks 2).
Z Niezamanifestowanego (Moola Prakriti) wypywa Rozumienie zdeterminowane przez (przesze) dziaania. Rozumienie
wytwarza Ego-wiadomo, a z niej wypywa Przestrze, z
Przestrzeni wypywa Wiatr, z Wiatru Ogie, z Ognia Woda, a z
Wody Ziemia. Wymienione osiemNiezamanifestowane, Rozumienie, Ego-wiadomo, Przestrze, Wiatr, Ogie, Woda i
Ziemiakonstytuuj nastpujce po sobie etapy ewolucji natury
materialnej Prakriti. Na nich opiera si wszechwiat.
W wymienionych omiu ma swj pocztek pi organw
dziaania, pi organw poznania i pi przedmiotw poznania
oraz jako szesnasty zaleny od ich fluktuacji (zmian) umys.
Picioma organami dziaania s stopy, donie, mowa, organy
wydalania i reprodukcji. Zmysyuszy, skra, oczy, jzyk i nos
s organami poznania, a ich przedmiotami s dwik, dotyk,
forma, smak, zapach, ktre s wasnociami piciu wielkich
elementw (przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia). Umys

136

Mikoajewska

Mahabharata

przebywa we wszystkich zmysach i ich przedmiotach. W

postrzeganiu smaku staje si jzykiem, w mowie staje si sowami.
Odziany w rne zmysy wypenia si wszystkimi przedmiotami,
ktre znajduj si w jego zasigu.
Te szesnacie wymienionych istnie istniejcych w ciele w
swych waciwych formach powinno by rozpoznanych jako
bstwa, ktre oddaj cze Jemu (Puruszy), ktry stworzy ca
wiedz i zamieszkuje ciao.
Bez wzgldu na Czas smak jest zawsze wasnoci wody,
zapach ziemi, dwik przestrzeni, forma wiata, dotyk wiatru.
Umys z kolei jest uwaany za atrybut istnienia (ycia). Istnienie
wypywa z niezamanifestowanego elementu Prakriti (Moola
Prakriti), ktry, jak kada rozumna osoba powinna wiedzie,
spoczywa w Nim, ktry jest Dusz wszystkich istnie. Te
skadowe istnienia opierajc si na Najwyszej Boskoci, ktra jest
powyej Prakriti i nie ma inklinacji do dziaa, utrzymuj w mocy
cay wszechwiat istot ruchomych i nieruchomych. Ten gmach o
dziewiciu bramach, ktrym jest ciao, jest odziany we wszystkie
te skadowe istnienia. To, co jest ponad nimiDuszamieszka w
nim przenikajc je cae i z tego powodu jest nazywana Purusz
(Osob, Jani).
Dusza nie podlega zniszczeniu i mierci i ma wiedz zarwno
tego, co jest, i co nie jest zamanifestowane. Jest subtelna, przenika
wszystko i jest oparciem dla wszystkich skadnikw istnienia i
atrybutw. Tak jak lampa owietla wszystkie przedmioty due i
mae, tak dusza mieszka we wszystkich ywych istotach jako
rdo wiata i zasada wiedzy. Ponaglajc uszy do syszenia, jest
tym, kto syszy. Podobnie, ponaglajc oczy do patrzenia, jest tym,
kto widzi. Ciao dostarcza duszy rodkw, poprzez ktre zdobywa
wiedz o zmysowych przedmiotach. To dusza poznaje, a nie ciao.
Jednake tak jak nie mona zobaczy ukrytego w drewnie ognia
poprzez pocicie go na kawaki, tak nie mona zobaczy duszy
zamieszkujcej ciao poprzez szczegowe badania ciaa. Lecz tak
jak ogie mona wykrzesa z drewna poprzez zastosowanie
odpowiednich rodkw, jak pocieranie o siebie dwch kawakw
drewna, tak mona zobaczy zamieszkujc ciao dusz dziki
jodze.
Tak jak nie ma rzeki bez wody, a promieni bez soca, tak nie
ma indywidualnej duszy bez ciaa. Stwierdzenie to pozostaje
prawdziwe, cho dusza musi ustawicznie zmienia ciao. Tak jak
podczas snu dusza odziana w ciao subtelne i subtelne zmysy
opuszcza ciao i wdruje w przestrzeni, tak samo po mierci

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

137

przechodzi z jednego ciaa w drugie. Dusza bdc w niewoli

przeszych dziaa wykonanych w jednym stanie istnienia
przechodzi w inny prowadzona z jednego ciaa do innego przez
wasne dziaania, ktre s potne w swych skutkach. Posuchaj
teraz o tym, jak dusza bdca wacicielem ludzkiego ciaa
opuszcza je, przechodzi do innego i znowu do innego, faktycznie
jak caa wielo istot we wszechwiecie jest rezultatem swych
dziaa w przeszym i obecnym yciu.
6. O aktywnoci Prakriti i zaciemnianiu wiedzy przez
ignorancj, ktra zamyka ucielenion dusz w kole
reinkarnacji
Nauczyciel kontynuowa: O uczniu, jak stwierdzaj mdrcy,
wszystkie ruchome i nieruchome ywe istoty, dzielone na cztery
klasy, przed narodzinami i po mierci s niezamanifestowane.
Umys, dopki istnieje jedynie w niezamanifestowanej duszy,
pozostaje niezamanifestowany. Tak jak wielkie drzewo ukrywa si
w nierozwinitym pku kwiatu Awattha i staje si widoczne
dopiero wwczas, gdy si z niego wydostanie na zewntrz, tak
wszystko inne rodzi si z tego, co niezamanifestowane.
Tak jak elazo, cho nieoywione, porusza si w kierunku
magnesu, tak samo wskutek naturalnych instynktw inklinacje i
skonnoci, jak i wszystko inne biegnie w kierunku rodzcej si
ponownie duszy. Cho same w sobie nieoywione cz si z ni
zarwno te inklinacje i popdy, ktre zostay zrodzone z ignorancji
i iluzji, jak i wysze skonnoci i aspiracje do poczenia si z
Brahmanem pochodzce od samego Brahmana.
Na pocztku nie istniao nicani ziemia, przestworza, niebo,
cnota, grzech, yciowe oddechy, czy cokolwiek innegopoza
dusz bdc czyst wiadomoci (chit). Wszystkie przedmioty
zaczynaj istnie z powodu zanieczyszczenia duszy przez
ignorancj i rozwj ego-wiadomoci. Ich powizanie z dusz nie
jest jednak konieczne i dusza moe si od nich uwolni bez straty
dla siebie. Nie tkwi one nawet w duszy zanieczyszczonej przez
ignorancj, bo jedynym atrybutem duszy jest wiedza (czysta
wiadomo). S wytworem Prakriti dziaajcej poprzez
rozumienie, umys i zmysy. Dusza jest niezniszczalna i wieczna,
istnieje w kadej ywej istocie. Nie jest wytworem umysu, lecz
jego przyczyn.
Jak zostao stwierdzone w Wedach, postrzegany przez nas
wszechwiat jest rezultatem ignorancji i iluzji, ktra zanieczyszcza
dusz. Rozumienie formy przez dusz jest wynikiem przeszych

138

Mikoajewska

Mahabharata

pragnie. Dusza odziana w pragnienia jest prowadzona w kierunku

ucielenionego stanu bycia, w ktrym jest zaangaowana w
dziaania. W konsekwencji tego ucielenionego stanu byciaw
ktrym dziaania wytwarzaj nowe pragnienia, a one prowadz do
nowego stanu ucielenionego istnieniaprzepastne koo istnienia
obraca si w nieskoczono. Piast koa jest to, co niezamanifestowane, czyli rozumienie razem z pragnieniem (ignorancja),
podczas gdy to, co zamanifestowane, czyli wyposaone w zmysy
ciao konstytuuje jego szprychy, a wraenia i dziaanie jego obwd.
Jest wprowadzane w ruch przez gun namitnoci (radas), a
dusza jest wiadkiem jego obrotw. Tak jak wytwrcy oleju
uciskaj nasiona przy pomocy maszyny wyciskajc z nich olej, tak
konsekwencje zrodzone z ignorancji uciskaj wszechwiat
przesiknity przez namitno oliwic ni to koo.
ywa istota podczas kolejnych egzystencji bdc we wadzy
zrodzonej z ignorancji idei samej siebie (ego-wiadomoci)
ulegajc pragnieniu angauje si w dziaania. Z racji jednoci
midzy przyczyn i skutkiemskutek pre-egzystuje w przyczynie
bdc zamanifestowan form tej samej substancji, ktra jest
niezamanifestowan przyczyndziaania te nie zmieniaj
przyczyny narodzin w ucielenionym stanie, ktr jest ignorancja,
prowadzc do tego samego skutku, czyli ponownych narodzin.
Skutek nie modyfikuje przyczyny, a przyczyna skutku.
Manifestowanie si skutkw jest faktycznie rezultatem Czasu
skutki pre-egzystujce w danej przyczynie manifestuj si we
waciwym czasie.
Pierwotne osiem esencjiNiezamanifestowane, Rozumienie,
Ego-wiadomo, Przestrze, Wiatr, Ogie, Woda i Ziemia
cznie z ich szesnastoma przeksztaceniami (pi organw
dziaania, pi organw poznania i pi przedmiotw poznania i
umys) wypenione przyczynami istniej w jednoci dziki
prezydowaniu nad nimi duszy. Tak jak kurz poda za wiatrem,
ktry nim porusza, tak dusza ywej istoty, cho pozbawiona ciaa,
lecz cigle odziana w inklinacje zrodzone z namitnoci i
ciemnoci i prawo karmy nakazujce spoycie owocw swych
dziaa wykonanych za ycia, porusza si w kierunku nadawanym
jej przez Najwysz Dusz. Te inklinacje i popdy, cho doczaj
si do duszy, nigdy jednak jej nie dotykaj bezporednio, tak jak i
dusza bdc wobec nich nadrzdna bezporednio ich nie dotyka.
Podobnie wiatr, cho unosi kurz, pozostaje czysty i niezabrudzony
przez kurz. Tak jak wiatr jest prawdziwie odrbny od unoszonego
przeze kurzu, tak dusza jest odrbna od tego, co jest nazywane
doczesn egzystencj lub yciem. Nie naley wic sdzi, e

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 152

139

wcielona dusza w rezultacie poczenia z ciaem, zmysami,

inklinacjami i przekonaniami ywej istoty nie moe bez nich
istnie i e s one jej absolutnymi atrybutami. Dusza istnieje w
swej wasnej odrbnej naturze .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
w ten to sposb w mdry bramin odpowiedzia na pytania swego
ucznia, ktry poszukiwa rozwiania jego wtpliwoci. Pomimo
tego, co zostao powiedziane, ludzie w swym deniu do uwolnienia si od niedoli i szukaniu szczcia zale od dziaa, jak i od
rytw opisanych w witych pismach. Jednake tak jak nasiona
spalone przez ogie nie zakiekuj, tak wypalenie tego
wszystkiego, co powoduje niedol w ogniu prawdziwej wiedzy
uwolni dusz od obowizku ponownych narodzin.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCVII-CCXI
(Mokshadharma Parva).

140

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 153
O uwalnianiu si od uudy
ego-wiadomoci (ahamkara)
1. O zaciemnieniu rodzcej si w ciele duszy bdcej czyst wiadomoci (wiedz)
przez jakoci natury materialnej i powstawaniu ego-wiadomoci (ahamkara), ktra
stwarza ziemski wiat zamykajc jednoczenie dusz w kole istnienia; 2. O
koniecznoci oczyszczenia si z bdw w percepcji poprzez analiz stanw
wynikych z namitnoci i ciemnoci i kultywowaniu wpywu atrybutu dobra; 3. O
mai Najwyszej Osoby zaciemniajcej wiedz i skaniajcej dusz do ponownych
narodzin w ciele operujcym ograniczonymi organami poznawczymi, ktrymi s
zmysy, umys i rozumienie; 4. O pokonywaniu zmysw poprzez pokonywanie
namitnoci (radas) i pokonywaniu namitnoci poprzez jog nastawion na
kontrol ciaa i umysu; 5. O koniecznoci trenowania rozumienia i wykonywania
jedynie dobrych dziaa; 6. O koniecznoci uwolnienia si od snw, ktre pochodz
z umysu.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wszystkie ywe istoty

ulegajce w konsekwencji ignorancji uudzie trzech atrybutw
natury materialnejdobra, namitnoci, ciemnocikr
midzy mierci i ponownymi narodzinami jak obracajce si
koo. Naley podda analizie wszystkie zanieczyszczenia
zrodzone z ignorancji i unika tej idei jani (ego-wiadomoci),
ktra rodzi si z ignorancji i ktra powoduje niedol.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXII)

1. O zaciemnieniu rodzcej si w ciele duszy bdcej czyst

wiadomoci (wiedz) przez jakoci natury materialnej i
powstawaniu ego-wiadomoci (ahamkara), ktra stwarza
ziemski wiat zamykajc jednoczenie dusz w kole istnienia
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ludzie zaangaowani w
realizowanie dziaa ceni sobie dziaania, podczas gdy ci, ktrzy
s oddani wiedzy, niczego nie ceni bardziej od wiedzy. W
Wedach znajduj si zarwno stwierdzenia zalecajce dziaanie,
jak i takie, ktre zalecaj powstrzymanie si od dziaania.
Praktykowanie dziaania powinno by rozumiane jako pierwszy
krok na ciece do Wyzwolenia, ktre osiga si ostatecznie przez
zaniechanie dziaania. Niewielu znawcw Wed rozumie jednak ich
zalecenia we waciwy sposb. Mdrzejsi preferuj zaniechanie
dziaa, gdy Wyzwolenia pragn bardziej ni nieba. Ich wybr
jest godny pochway. Rozumowanie, ktre skania ich do
zaniechania dziaania, jest tym, ktre prowadzi do Wyzwolenia. To

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

141

aktywno natury materialnej Prakriti skania ucielenion dusz

do dziaania i dajc jej ciao wyposaane w organy poznania i
dziaania zalene od zmysw zaciemnia wiedz przez ignorancj
wynik z przywizania do zmysowych przedmiotw.
ywa istota posiadajc ciao i podejmujc dziaanie ulega
uudzie i odziana w gniew, zachanno i inne inklinacje zrodzone
z jakoci natury materialnej, ktrymi s namitno (radas) i
ciemno (tamas), przywizuje si do ziemskich przedmiotw
uwaajc je za swoje. Ten, kto chce cakowicie uwolni si od
wpywu ciaa, nie powinien nigdy pozwala sobie na adne
nieczyste dziaanie potpiane przez Wedy, lecz swymi prawymi
dziaaniami wykonywanymi jako ofiara bez pragnienia ich owocu
(karma joga) powinien utworzy dla siebie drog prowadzc do
Wyzwolenia.
Tak jak zoto traci sw czysto i blask, gdy poczy si z
elazem, tak zaciemnia si wiedza (dusza), gdy wspistnieje z
przywizaniem do zmysowych przedmiotw. Ten, kto poddaje si
wpywowi zachannoci, sucha podszeptw dzy i gniewu,
schodzi ze cieki prawoci i praktykuje Bezprawie, ulega w kocu
zniszczeniu tracc cakowicie kontakt z wiedz. Ten, kto szuka
tego, co dla niego korzystne, nie powinien wic poda za
ziemskimi przedmiotami rozpoznawanymi przez zmysy z
nadmiernym przywizaniem do nich, gdy inaczej wynikajce z
siebie nawzajem gniew, rado i smutek uczyni z jego ycia
pieko.
Ciaa wszystkich ywych istot s zbudowane z piciu wielkich
elementw i trzech jakoci natury, ktrymi s dobro, namitno i
ciemno. Komu wic naley oddawa cze, kogo wini i w
jakich sowach? Tylko ci, ktrzy s gupcami, przywizuj si do
zmysowych przedmiotw, bo w konsekwencji swej uudy nie
wiedz, e ich ciaa s nietrwae bdc jedynie kolejnymi
przeksztaceniami w ewolucji natury materialnej Prakriti.
W przeciwiestwie do duszy, ktra jest wieczna, ciao zrobione
z elementu ziemi tak jak dom z gliny nie ulega zniszczeniu tylko
dziki jedzeniu, bdc niczym wicej jak przeksztaceniem
elementu ziemi. Podobnie mid, olej, mleko, maso, miso, sl,
melasa, wszelkiego rodzaju ziarno, owoce i korzenie s przeksztaceniami elementw wody i ziemi. Tak jak samotnicy majc na
uwadze prawdziwy cel ycia, ktrym jest zdobycie Wyzwolenia,
yjc w dungli uwalniaj si od tsknoty za wyszukanym
smakiem i jedz proste i nawet niesmaczne jedzenie tylko po to,
aby utrzyma si przy yciu, tak osoba yjca w dungli

142

Mikoajewska

Mahabharata

ziemskiego wiata powinna by gotowa do podjcia wysiku i

spoywania posikw w taki sam sposb, jak pacjent spoywa
lekarstwo, jedynie w celu utrzymania si przy yciu.
Osoba o szlachetnej duszy poszukujca wiedzy powinna
powstrzymywa swe zmysy szukajc spokoju poprzez analizowanie wszystkich napotykanych ziemskich przedmiotw w
duchu Prawdy, czystoci, bezstronnoci, wyrzeczenia, Wyzwolenia,
odwagi, wybaczania, hartu ducha, inteligencji, refleksji, ascezy.
Wszystkie ywe istoty, ktre wskutek ignorancji ulegaj uudzie
trzech jakoci natury materialnejdobra, namitnoci, ciemnocikr midzy tym i tamtym wiatem jak obracajce si koo.
Naley podda analizie wszystkie bdy percepcji zrodzone z
ignorancji i unika tej idei jani (ego-wiadomoci), ktra rodzi si
z ignorancji i ktra powoduje niedol.
Na pocztku istniaa tylko Najwysza Ja, ktra jest czyst
wiadomoci (wiedz). Proces stwarzania rozpocz si wraz z
aktywnoci trzech jakoci natury materialnej (gun) stwarzajc
rozumienie i ego-wiadomo (ahamkara), ktra jest rezultatem
zaciemnienia wiedzy przez ignorancj. Bazujca na ignorancji egowiadomobdca wytworem ewolucji natury materialnej
Prakritijest fundamentem, na ktrym opiera si cay stworzony
wszechwiat: pi wielkich elementw, zmysy, trzy wiaty
razem z Najwyszym Byciem Brahm i dziaanie. Tak jak Czas
podlegajc wasnemu prawu niesie z sob zmieniajce si kolejno
pory roku, tak ego-wiadomo we wszystkich ywych istotach
wywouje dziaania. Tamas, z ktrego rodzi si tamasiczna egowiadomo wytwarza uud. Jest jak ciemno i pochodzi z
ignorancji.
2. O koniecznoci oczyszczenia si z bdw w percepcji
poprzez analiz stanw wynikych z namitnoci i ciemnoci i
kultywowaniu wpywu atrybutu dobra
Trzy jakoci naturydobro, namitno, ciemnonios ze
sob wszystkie radoci i smutki dowiadczane przez ywe istoty.
Zadowolenie pynce z radoci, pewnoci, rozumienia i pamici
jest skutkiem zrodzonym z atrybutu dobra. Pragnienie, gniew,
bdzenie, zachanno, odrtwienie, lk, zmczenie nale do
atrybutu namitnoci. Depresja, al, niezadowolenie, prno,
pycha, niegodziwo nale do ciemnoci. Badajc powag tych
lub innych zafaszowa czystej wiadomoci, ktre zamieszkuj w
duszy, naley zastanowi si nad kadym z nich po kolei i oceni,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

143

ktre faktycznie wystpuj, ktre rosn w si i ktre sabn,

ktrych udao si komu pozby i ktre wci pozostaj.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, od ktrych z tych zanieczyszcze czystej wiadomoci (wiedzy) przez ego-wiadomo
zrodzon z Prakriti prbuj uwolni si osoby poszukujce
Wyzwolenia? Ktre z nich mona osabi i ktrych nie sposb si
pozby, bo uparcie powracaj? I ktre z nich, cho ogupiajce, s
na tyle sabe, e zezwala si im na pozostanie. Opisz mi dokadniej
te mentalne stany, nad ktrych si ten, kto jest mdry, powinien
rozmyla, gdy ja sam mam w tej sprawie wiele wtpliwoci.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, osoba o czystej duszy
zdobywa Wyzwolenie pozbywajc si wszystkich tych zafaszowa a do korzeni. Tak jak zrobiona ze stali siekiera przecina
acuch sama nie ulegajc zniszczeniu, tak osoba o oczyszczonej
duszy po zniszczeniu wszystkich zanieczyszcze wypywajcych z
ciemnoci towarzyszcych rodzcej si ponownie duszy odnosi
sukces w zerwaniu swego powizania z ciaem i zdobywa
Wyzwolenie.
Stany (jakoci) majce rdo w namitnoci (radas), jak i te
pochodzce z ciemnoci (tamas) i te czyste, ktre wypywaj z
dobra (sattwa) s nasieniem, z ktrego wyrosy wszystkie wcielone
ywe istoty. Jednake wrd nich tylko atrybut dobra jest
przyczyn, dziki ktrej osoby o czystej duszy odnosz sukces w
osiganiu Wyzwolenie. Osoba o czystej duszy powinna wic
uwolni si od wszystkich stanw wynikych z namitnoci i
ciemnoci. Jako dobra staje si wwczas jeszcze janiejsza.
Niektrzy twierdz. e rytuay ofiarne i inne dziaania
realizowane z pomoc mantr, cho oczyszczaj dusze, s zbyt
okrutne i przez to ze. Ten pogld jest jednak niesuszny. Dziaania
te s wanym rodkiem zrywania powiza duszy z ziemskimi
przedmiotami i praktykowania religijnego spokoju.
Wszystkie niegodziwe uczynki, jak i wszystkie dziaania
suce realizacji ziemskich celw i wypywajce z pragnienia s
rezultatem wpywu stanw zrodzonych z namitnoci (radas).
Dziaania brzemienne w zachanno i gniew wynikaj ze stanw
zrodzonych z ciemnoci (tamas). Senno, odwlekanie, okruciestwo i szukanie cielesnej przyjemnoci s stanami zrodzonymi z
ciemnoci. Jednake osoba, ktra ma wiar i poznaa wite pisma
jest motywowana przez dobro i czyni tylko to, co jest dobre
zdobywajc moralne pikno i dusz woln od wszelkich zanieczyszcze.

144

Mikoajewska

Mahabharata

3. O mai Najwyszej Osoby zaciemniajcej wiedz i

skaniajcej dusz do ponownych narodzin w ciele operujcym
ograniczonymi organami poznawczymi, ktrymi s zmysy,
umys i rozumienie
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, uuda i utrata rozsdku
wypywa z guny namitnoci. Gniew, zachanno, pycha pyn z
guny ciemnoci. Gdy osoba zdoa zniszczy te stany zrodzone z
aktywnoci natury materialnej Prakriti, staje si czysta od jej
wpywu. Dziki tej czystoci jest zdolna do poznania Najwyszej
Jani o wielkiej jasnoci, niezniszczalnej i niezmiennej, przenikajcej wszystkie przedmioty, majcej swj azyl w tym, co niezamanifestowane i bdcej Najwysz Boskoci.
Ludzie odziani w maj Najwyszej Osoby (tj. trzy guny)
oddalaj si od tego, co jest wiedz i czyst wiadomoci (dusz),
a gdy ich wiedza zaciemnia si, trac rozsdek i ulegaj gniewowi,
ktry wynika z pragnienia. Z pragnienia rodzi si zachanno,
prno, pycha i ego-wiadomo (egoizm). Egoizm (ahamkara)
prowadzi do rnych dziaa, z dziaa rodz si uczuciowe wizi,
z ktrych z kolei pynie na przemian rado i smutek, a z nich
ciar narodzin i mierci. W konsekwencji obowizku narodzin i z
powodu czenia si yciowego nasienia z krwi, dusza bdca
czyst wiadomoci-wiedz (chit) musi przebywa w onie. ono
jest zanieczyszczone moczem, kaem, flegm i krwi, ktra tam
powstaje. Spragniona napoju dusza szukajc ucieczki przed tym
zem zostaje zawadnita przez gniew i wszystko inne, co z niego
wynika.
Kobiety, z powodu tego, e to z ich ona dusza rodzi si na
ziemi w ucielenionej formie, powinny by uwaane za instrumenty, dziki ktrym bieg stwarzania jest wprowadzony w ruch. Ze
wzgldu na sw natur kobiety maj atrybuty kszetry (pola, ciaa),
a mczyni kszetra-diny (znawcy pola). Majc to na uwadze
osoba szukajca Wyzwolenia powinna unika kobiet, podobnie jak
wszystkich innych przedmiotw nalecych do tego wiata.
Kobiety s jak przeraliwe oczarowujce zaklcia przynoszce
zniszczenie. Otpiaj ludzi pozbawionych mdroci. S zatopione
w atrybucie namitnoci bdc ucielenieniem zmysowoci.
Dziki dziaaniu przynoszcego ycie nasienia i w konsekwencji
silnego pragnienia, ktre mczyni ywi do kobiet, rodz one
potomstwo. Tak jak czowiek oczyszcza swe ciao z pasoytw
narodzonych na jego ciele, nie uwaajc ich za cz samego
siebie, tak te powinien uwalnia swe ciao od dzieci, ktre mylnie
uwaa za swoje, cho one do niego nie nale. Tak jak pasoyty

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

145

rodz si z potu lub innych nieczystoci ciaa, tak ywe istoty

rodz si z dajcego ycie nasienia w konsekwencji swych dziaa
w przeszym yciu lub w rezultacie dziaania natury. Ten, kto jest
mdry, nie powinien wic si do nich przywizywa uwaajc je
za swoje.
Dusza jest czyst wiedz. Gdy zostaje owadnita przez
ciemno (tamas), odziewa si w istnienie nazywane yciem, ktre
jest realizowane na tym wiecie. Gdy niezamanifestowana ciemno (tamas) rozszerza si na wiedz, powoduje pojawienie si
zjawisk inteligencji i ego-wiadomoci. Wiedza majca atrybuty
inteligencji i ego-wiadomoci jest z kolei nasieniem, z ktrego
wyrastaj wcielone dusze. Nasieniem wiedzy (wiadomoci) jest
dusza, ktra w swej naturze jest czyst wiadomoci (chit). Tak
jak tamas zaciemnia wiedz, atrybut natury materialnej zwany
namitnoci (radas) skania do dziaania, podczas gdy dobro
(sattwa) jest tym, ktry motywuje do szukania wiedzy i poczenia
z Brahmanem.
W konsekwencji dziaa i na mocy Czasu dusza przechodzi
przez kolejne cykle ponownych narodzin. Tak jak we nie dusza
dziki dziaaniu umysu zabawia si tak, jakby bya wyposaona w
ciao, w taki sam sposb bdc w onie matki ubiera si w ciao,
ktre odpowiada atrybutom i skonnociom waciwym dla dziaa
wykonanych w przeszym yciu. Przebywajc w onie matki
zachowuje w pamici zmysowe wraenia wynike z dziaa w
swych poprzednich wcieleniach i pami ta determinuje rozwj jej
zmysw i wiadomoci (charakteru). W konsekwencji pamitania
wrae dwiku, dusza uzyskuje organ suchu. Podobnie, z jej
przywizania do form powstaje oko, z tsknoty za zapachem
powstaje organ wchu, a z myli o dotyku skra. W taki sam
sposb dusza nabywa pi rodzajw oddechu: pran, apan, wjan,
udan i saman, ktre daj ciau ruch. I tak okryta ciaem
wyposaonym w organy w peni zdeterminowane przez przesze
dziaania, rodzi si na ziemi z blem fizycznym i mentalnym na
pocztku, w rodku i na kocu.
Naley wiedzie, e bl wypywa z samego faktu zaakceptowania ciaa w onie i wzrasta wraz z ide ego-wiadomoci. Znika
za wraz z wyrzeczeniem si przywizania do zmysowych wrae,
ktre powoduje ponowne narodziny. Ten, kto wie, w jaki sposb
pozby si blu, zdobywa Wyzwolenie. Przywizanie do zmysowych wrae (przedmiotw) jest wynikiem dziaania atrybutu
natury materialnej, ktrym jest namitno (radas). Naley wic
uwolni si od wpywu zmysw poprzez uwolnienie si od stanw

146

Mikoajewska

Mahabharata

namitnoci. Czowiek, ktry jest mdry, powinien czyni to z

odpowiedni pomoc oka, ktrym s wite pisma. Organy
poznawcze powstae z przeksztace Prakritiumys, rozumienie,
ego-wiadomonawet jeeli zdoaj zrealizowa wszystkie
swoje cele, nie zdoaj nigdy przygnie czowieka, ktry nie ma
pragnie, czyli uwolni si od guny namitnoci. Wcielona dusza
poprzez osabienie swych organw poznawczych i organw
dziaania tworzonych przez Prakriti ucieka przed obowizkiem
ponownych narodzin.
4. O pokonywaniu zmysw poprzez pokonywanie namitnoci
(radas) i pokonywaniu namitnoci poprzez jog nastawion
na kontrol ciaa i umysu
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj teraz o
sposobach pokonywania zmysw, ktre s zalecane w witych
pismach. Ich znajomo pomaga w wyborze waciwych dziaa i
realizacji najwyszego celu.
Mwi si, e wrd ywych istot czowiek stoi najwyej, wrd
ludzi bramin, a wrd braminw ten, kto pozna Wedy. Ostatnio
wymienionych uwaa si za dusz ywych istot. S tymi, ktrzy
widz i wiedz wszystko, uwaa si ich za tych, ktrzy poznali
Brahmana.
Tak jak niewidomy bez przewodnika napotyka na swej drodze
liczne przeszkody, tak pozbawiona wiedzy osoba napotyka liczne
przeszkody na tym wiecie. Z tego te powodu ci, ktrzy zdobyli
wiedz, s uwaani za tych, co stoj wyej od innych.
Ci, ktrzy chc oczyci si z ignorancji, praktykuj rne
rodzaje rytw zgodnie z zaleceniami witych pism. Samo
praktykowanie rytw nie prowadzi jednak automatycznie do
Wyzwolenia. Zdobycie Wyzwolenia wymaga rozwinicia w sobie
pozytywnych wasnoci, takich jak: czysto mowy, ciaa i umysu,
umiejtno wybaczania, prawdomwno, wytrwao, inteligencja. Te pozytywne cechy powinien rozwija w sobie zarwno
ten, kto kroczy ciek dziaania, jak i ten, kto wybiera powstrzymywanie si od dziaania.
Praktyka wstrzemiliwoci seksualnej i powstrzymywania
nasienia nazywana brahmacarj dostarcza rodkw prowadzcych
do Brahmana i jest uwaana za religi prowadzc do Wyzwolenia.
Brahmacarja jest uwolnieniem si od powizania z picioma
yciowymi oddechami, umysem, rozumieniem, picioma
organami poznania i picioma organami dziaania. Jest wic

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

147

uwolnieniem si od wszystkich postrzee pochodzcych z piciu

zmysw. Jest nazw i jej form, ktrej nie mona zobaczy, lecz
co najwyej sobie wyobrazi. Jest stanem istnienia zalenym
wycznie od umysu, cakowicie wolnym od powizania ze
zmysami. Do tego bezgrzesznego stanu naley dochodzi
wycznie z pomoc rozumienia.
Ten, kto praktykuje brahmacarj z cakowitym oddaniem,
dociera do Brahmana; kto praktykuje j z poowicznym oddaniem,
dociera do stanu waciwego dla bogw, a ten, kto praktykuj j z
obojtnoci, rodzi si ponownie wrd braminw, gdzie osiga
wielko dziki swej mdroci.
Brahmacarja jest bardzo trudna do praktykowania. Posuchaj o
sposobach praktykowania jej. Bramin, ktry si tego podejmuje,
powinien pokona wszystkie stany mentalne wynikajce z
namitnoci (radas), jak tylko zaczynaj si manifestowa lub
rosn w si. Ten, kto lubowa brahmacarj, nie powinien
rozmawia z kobietami, a tym bardziej patrze na nag kobiet.
Widok kobiety nawet w neutralnej sytuacji pobudza w mczynie
o sabym umyle dz. Ten mczyzna, ktry odczuwa pragnienie
kobiety, cho lubowa brahmacarj, powinien wykona rytua
kriczkczara przestrzegajc zalecanych postw i przez trzy dni sta
w wodzie zanurzony po szyj. Gdy takie pragnienie ujawnia si we
nie, naley zanurzy si w wodzie powtarzajc w umyle trzy
odpowiednie mantry z Rigwedy bdce pokut dla grzesznika.
Osoba, ktra chce realizowa lub brahmacarji, powinna z
pomoc owieconego umysu wypali w swym umyle grzechy,
ktre maj swe rdo w jakoci natury materialnej, ktr jest
namitno. Tak jak przewd wydalniczy oczyszczajcy ciao z
nieczystoci jest blisko zwizany z ciaem, tak wcielona dusza jest
bardzo blisko zwizana z ciaem, w ktrym jest uwiziona. Rne
rodzaje sokw przepywaj przez sie arterii dostarczajc
poywienia wiatrowi, ci, flegmie, krwi, skrze, miniom,
kiszkom, kociom, szpikowi kostnemu i caemu ciau. W ciele
znajduje si dziesi gwnych przewodw. Wspieraj one
dziaanie piciu zmysw. Te dziesi przewodw ma tysice
mikroskopijnych rozgazie. Tak jak rzeki w porze deszczowej
wypeniaj wod ocean, tak wszystkie te przewody unoszc soki
dostarczaj poywienia ciau. Przewd prowadzcy do serca
nazywa si manowaha. Pobiera on z kadej czci ludzkiego ciaa
nasienie, ktre rodzi si z dzy. Liczne inne przewody
rozgaziajce si od gwnego i biegnce w kierunku wszystkich
czci ciaa rozprowadzajc element gorca (ogie), powoduj

148

Mikoajewska

Mahabharata

dziaanie zmysu wzroku i wszystkiego innego. Tak jak maso

tkwice w mleku jest robione przez ubijanie, tak pragnienie
zrodzone w umyle na widok kobiety lub myl o niej ciga
yciowe nasienie tkwice w ciele. Nawet podczas snu namitno
zrodzona z wyobrani atakuje umys powodujc, e przewd
manowaha wyrzuca na zewntrz yciowe nasienie zrodzone z
dzy.
Boski riszi Atri pozna w peni mechanizm powstawania
yciowego nasienia. Soki pochodzce z jedzenia, jak i przewd
manowaha i zrodzona z wyobrani dza, s trzema przyczynami
yciowego nasienia, ktre ma Indr za swe gwne bstwo.
Namitno pomagajca w wydzielaniu tego nasienia jest wic
nazywana indrij. Osoby, ktre wiedz, e bieg yciowego
nasienia jest przyczyn mieszania kast, s ludmi kontrolujcymi
namitnoci. Ich grzechy s uznane za wypalone i nie musz
rodzi si ponownie na ziemi.
Osoba, ktra wykonuje tylko te dziaania, ktre su
utrzymaniu przy yciu ciaa redukujc z pomoc praktykowania
jogi wypyw trzech jakoci natury materialnej (czyli ta, ktra
dociera do tego mentalnego stanu wiedzy, ktry jest wolny od
wpywu zmysw) i w momencie mierci sprowadzi yciowe
oddechy do przewodu manowaha (co jest moliwe do wykonania
tylko dziki dugotrwaej praktyce jogi), uniknie obowizku
ponownych narodzin.
Gdy umys jako umys ulega zniszczeniu i dociera do wiedzy
niezalenej od zmysw czc si z dusz, praktykujca jog
osoba rozumie, e wszystkie ziemskie przedmioty s form
nadawan im przez umys. Umysy riszich osigaj sukces poprzez
medytacje uwalniajc si od dzy i uudy i staj si wszechwiedzce. Po zniszczeniu umysu jako umysu realizuj najwyszy cel
dziki wykonywaniu wycznie bezgrzesznych dziaa i
uwolnieniu si od stanw namitnoci i ciemnoci poprzez praktykowanie religii i zaniechanie dziaa,. Zwyka wiedza zdobyta
wczeniej poprzez zmysy i zwykle procesy poznawcze sabnie i
starzeje si, podczas gdy wiedza duchowa zdobyta przez takiego
czowieka o dojrzaym rozumieniu nie starzeje si i nie ulega
zniszczeniu. Taki czowiek dziki przekroczeniu wizi z ciaem i
zmysami odniesie sukces smakujc nektaru Wyzwolenia.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

149

5. O koniecznoci trenowania rozumienia i wykonywania

jedynie dobrych dziaa
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ywe istoty przywizujc si
do zmysowych przedmiotw, ktre s zawsze zabrudzone przez
zo, staj si bezradne, podczas gdy osoby o wielkich duszach,
ktra si do nich nie przywizuj, realizuj najwyszy cel.
Inteligentny czowiek widzc, e ten wiat jest przesiknity zem
narodzin, mierci, zniedonienia, smutku, choroby i niepokoju
powinien dy do Wyzwolenia. Powinien by czysty w mowie,
myli i na ciele. Powinien uwolni si od pychy. Zdobywszy
wiedz powinien ze spokojn dusz wie ycie ebracze i szuka
szczcia wolny od przywizania do jakichkolwiek ziemskich
przedmiotw. Gdy postrzega, e przywizanie opanowuje umys w
konsekwencji wspczucia dla ywych istot, powinien wyrzec si
nawet wspczucia.
W przypadku kadego wykonanego dobrego lub zego dziaania wykonawca spoywa jego konsekwencje. Majc to w pamici
naley w myli, mowie i uczynku wykonywa tylko te dziaania,
ktre s dobre. Szczcie zdobdzie ten, kto powstrzymuje si od
ranienia innych, jest prawdomwny i w stosunku do innych
ywych istot uczciwy, peen wspczucia i dbaoci. Std, doskonalc swe rozumienie poprzez studiowanie witych pism, powinien wiczy swj umys poprzez uwolnienie si od gniewu i
szalestwa. Czowiek, ktry uwaa wiczenie si w opisanych
cnotach za swj najwyszy obowizek pomnaajcy szczliwo
wszystkich ywych istot, zdobywa najwysz wiedz prowadzc
do prawdziwego szczcia.
Czowiek powinien wic trenowa swe rozumienie, aby
uspokoi swj umys w relacji do wszystkich ywych istot. W tym
celu nie naley nigdy myle o wyrzdzeniu innym jakiego za.
Nie naley poda tego, co jest powyej czyich moliwoci
zdobycia lub skierowywa swej myli ku przedmiotom, ktre ju
nie istniej, jak zmara ona lub syn, ktry si nigdy nie narodzi.
Naley kierowa swj umys ku wiedzy, co dziki uporczywemu
wysikowi przyniesie sukces. Wiedza pynie z deklaracji witych
pism i uporczywego wysiku.
Ten, kto pragnie wypowiada dobre sowa lub praktykowa
religi, ktra jest oczyszczona z wszystkich zanieczyszcze,
powinien wypowiada tylko prawd, ktrej nie zabrudzaj ze
zamiary lub potpienie. Ten, kto sucha serca, powinien wypowiada sowa, ktrych nie zabrudza nieuczciwo, opryskliwo,

150

Mikoajewska

Mahabharata

okruciestwo, prne gadulstwo. Mowa jest tym, co zwizuje

wszechwiat. Osoba skaniajca si do wyrzeczenia si ziemskich
przedmiotw powinna wic obwieciz umysem penym
pokory i oczyszczonym rozumieniemswoje wasne ze uczynki.
Ten, kto oddaje si dziaaniu popdzany przez skonnoci
wynike z atrybutu namitnoci (radas), dowiadcza na tym
wiecie niedoli i w kocu tonie w piekle. Naley wic wiczy si
w kontrolowaniu swego ciaa, mowy i umysu. Ignoranci noszcy
na swych barkach ciar tego wiata s jak zodzieje uciekajcy
bocznymi drogami z walczc o sw wolno ukradzion owc.
Tak jak zodzieje mog zosta w kadej chwili zapani przez
krlewskich stranikw, tak ignorant moe ulec zniszczeniu. I tak
jak szukajcy bezpieczestwa zodzieje musz pozby si swej
zdobyczy, tak osoba poszukujca prawdziwego szczcia musi
uwolni si od namitnoci i ciemnoci. Sukces w dotarciu do
Brahmana i Wyzwolenia odniesie ta osoba, ktra uwolnia si od
pragnie i od wizi z tym wiatem, zadowala si yciem w
samotnoci oddajc si umartwieniom i utrzymujc si przy yciu
na skromnej diecie, kontroluje swe zmysy, wypalia cay swj
smutek dziki nabyciu wiedzy, czerpie przyjemno z praktykowania jogi i oczycia swoj dusz w rezultacie wycofania umysu
z zewntrznych przedmiotw i skierowaniu go na samego siebie.
Osoba odziana w cierpliwo i czyst dusz z ca pewnoci
powinna poddawa kontroli swe rozumienie. Po zdobyciu kontroli
nad rozumieniem powinna podda kontroli umys i nastpnie z
pomoc umysu pokona zmysowe przedmioty. Gdy umys
zostaje poddany kontroli, a zmysy ujarzmione, zmysy staj si
jasne i cz si z Brahmanem. Gdy zmysy zostaj wycofane do
umysu, w umyle manifestuje si Brahman. Faktycznie, gdy
zmysy ulegaj zniszczeniu, jednostkowa dusza ponownie nabiera
cech czystego istnienia jako czystej wiadomoci i moe by
uwaana za przeksztacon w Brahmana.
Praktykujc jog nie naley nigdy wykorzystywa uzyskanych
dziki jodze mocy dla egoistycznych celw. Postpujc zgodnie z
zasadami praktyki jogi naley dy do opanowania swych
zmysw. Naley zrealizowa wszystkie zalecenia, ktre prowadz
do oczyszczenia dziaa i skonnoci z wpywu jakoci natury
materialnej Prakriti. Nie wykorzystujc zdobytych dziki jodze
mocy w celu utrzymania si przy yciu, naley y spoywajc
ziarna, owoce i korzonki otrzymane w darze. Rozmylajc nad
wpywem Czasu i miejsca, naley realizowa przysigi i posty w
zgodzie z wasnymi inklinacjami. Nie naley nigdy zaprzestawa

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

151

realizowania podjtej praktyki. Tak jak mona powoli wykrzesa

ogie z pocieranych cierpliwie kawakw drewna, tak postpowanie inspirowane przez szukanie wiedzy doprowadzi w kocu do
Brahmana.
Zanim dusza zamieszka po raz pierwszy w ciele, jest czyst
wiedz. Zamieszkujc w ciele staje si zwyk yw istot
(wyposaon w rozumienie, umys, ego-wiadomo), gdy
zawadnie ni ignorancja pynca z Najwyszej Osobymaja. W
momencie narodzin duszy w ciele, ignorancja zaciemnia wic
czyst wiedz. Zwyka wiedza, ktre poda za rozumieniem, jest
pod wpywem ignorancji i dusza patrzca na wszystko poprzez
ciao mylnie przypisuje wypywajcym z niej przedmiotom
niezalene od siebie istnienie.
Osoba o zym sercu nie dociera do wiedzy o duszy z powodu
uznawania jej za identyczn z trzema stanami natury materialnej,
ktre ona faktycznie przekracza. Ten jednake, kto zdoa uchwyci
granice, w ktrych manifestuje si zarwno jej zjednoczenie z
trzema stanami, jak i jej odrbno, uwalnia si od przywizania
do tego wiata i zdobywa Wyzwolenie. W momencie uchwycenia
tych granic osoba przekracza wpyw wieku, zniedonienia i
mierci i dociera do Brahmana, ktry jest wieczny, niezmienny i
niezniszczalny.
6. O koniecznoci uwolnienia si od snw, ktre pochodz z
umysu
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, jogin, ktry pragnie
praktykowa woln od grzechu brahmacarj pozbywajc si
nieczystych snw, powinien angaujc w to cae serce prbowa
zaniechania snu. Podczas snu wcielona dusza bdc pod wpywem
namitnoci i ciemnoci zdaje si przybiera inne ciao i dziaa
pod wpywem pragnienia. Jogin oddany poszukiwaniu wiedzy
utrzymuje si w stanie obudzenia w konsekwencji nieprzerwanego
namysu i podsumowywania.
W tym kontekcie powstaje pytanie o to, czym jest w stan
zwany snem, w ktrym wcielona dusza uwaa si za otoczon i
zaangaowan w ziemskie przedmioty i dziaanie. Faktycznie,
wcielona dusza nawet po wycofaniu zmysw z przedmiotw,
cigle myli, e posiada ciao wyposaone w organy poznania i
dziaania. Mistrz jogi o imieniu Hari zrozumia, jak to si dzieje.
Wielcy riszi ogosili, e oferowane przez niego wyjanienie jest
poprawne i uzasadnione. Posuchaj, co mia on do powiedzenia.

152

Mikoajewska

Mahabharata

Hari twierdzi, e ywe istoty ni w konsekwencji zmczenia

zmysw, lecz cho dziaanie piciu zmysw ulega zawieszeniu,
umys nie znika i pozostaje aktywny i z niego rodz si sny.
Wszyscy mdrcy s zgodni, e taka wanie jest przyczyna snw.
Tak jak wyobraenia osoby obudzonej i angaujcej si w
dziaanie s wycznie rezultatem twrczych mocy umysu, tak
wraenia w marzeniu sennym pochodz wycznie z umysu.
Osoba, ktra nie uwolnia si od pragnie i przywizania widzi w
marzeniu sennym obrazy, ktre pochodz z wydrukowa lub
ladw pamiciowych z niezliczonych przeszych wciele. Nic, co
wdrukowao si do umysu, nie ginie i dusza wiadoma wszystkich
tych ladw pamiciowych owietla je wydobywajc je podczas
snu z ciemnoci. Wydobyte z pamici przesze dziaanie wykonane
w tym lub poprzednim yciu przywouje pami odpowiadajcego
mu atrybutu natury materialnejdobro, namitno lub ciemnoktry oddziauje na umys we waciwy dla siebie sposb
powodujc powstawanie odpowiadajcego mu obrazu zbudowanego z piciu elementw w ich subtelnej formie i poczucie
szczcia lub niedoli. Szczeglnie trudno pozby si tych obrazw,
ktre maj za swe rdo namitno i ciemno generowan przez
pami przeszych dziaa.
Wszelkie przedmioty, ktre osoba postrzega w umyle poprzez
obudzone zmysy s rozpoznawane przez nicy umys, gdy
funkcje zmysw s upione. Umys istnieje we wszystkich
przedmiotach, a wszystkie przedmioty istniej w Najwyszej Jani.
Wszystkie przedmioty s wytworem umysu i razem z umysem
zostay stworzone z uudy tworzonej przez Prakriti, ktra ma swe
rdo w Najwyszej Jani. Najwysza Ja jest wszechwiedzca i
dlatego wszystkie przedmioty w niej istniej. Kto pozna
Najwysz Ja, zdobdzie najwysz wiedz.
W stanie wiadomoci zwanym gbokim snem pozbawionym
marze sennych (suszupti) zamanifestowane ludzkie ciao, ktre
umoliwia marzenia senne, znika z umysu. Zamieszkujcy w ciele
umys wchodzi do duszy, od ktrej zale wszystkie istniejce i
nieistniejce przedmioty i ktra staje si czuwajcym wiadkiem o
pozbawionym wtpliwoci rozumieniu. Mdrcy twierdz, e
przebywanie w czystej wiadomoci, ktra jest dusz wszystkich
rzeczy, przekracza zarwno ego-wiadomo jak i wszystkie
przedmioty we wszechwiecie.
Jogin, ktry zazdroci innym boskich atrybutw, faktycznie
szuka siy posiadanej przez oczyszczony umys, ktry nabywa
wszechwiedz i wszechmoc. Wszystkie przedmioty istniej w

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 153

153

czystym umyle lub duszy. Takie boskie moce s osigane przez

tych, ktrzy uprawiaj umartwienia. Jednake ten jogin, ktry
przekracza ignorancj i ciemno, zdobywa przewyszajc
wszystko jasno. Gdy moce te zostaj przekroczone, wcielona
dusza staje si Najwyszym Brahmanem, ktry jest przyczyn
wszechwiata.
Bogowie uprawiaj umartwienia i studiuj Wedy, pycha i
okruciestwo wynike z ciemnoci, ktre niszcz bogw, s
atrybutem demonw asurw. Zarwno dla bogw jak i asurw
dotarcie do Brahmana, ktrego jedynym atrybutem jest czysta
wiadomo (wiedza), jest trudne, bo zarwno bogowie jak i
demony s pod wpywem jakoci natury materialnej. Bogowie s
pod wpywem dobra, a demony namitnoci i ciemnoci. Brahman
z kolei znajduje si powyej tych atrybutw bdc czyst wiedz i
niemiertelnoci, jest czyst wiatoci i nie ulega zniszczeniu.
Osoby o czystej duszy, ktry poznay Brahmana zrealizoway
najwyszy cel. Uywajc rozumu i analogii mona powiedzie
tylko tyle, bowiem Brahmana, ktry jest niezniszczalny, mona
pozna tylko dziki jodze po wycofaniu zmysw i umysu z
zewntrznych przedmiotw do samej duszy.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXII-CCXVI
(Mokshadharma Parva).

154

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 154
O tym, co trzeba wiedzie
o Brahmanie, Puruszy, Prakriti i potdze jogi
1. O koniecznoci poznania czterech tematw; 2. O rozrnieniu dwch rodzajw
dharmy; 3. O podobiestwach i rnicach midzy Prakriti i Purusz i Najwysz
Jani; 4. O koniecznoci oczyszczenia umysu z wpywu jakoci natury materialnej
i potdze jogi; 5. O trzech ciaach wcielonej duszy; 6. O koniecznoci rozrnienia
ego-wiadomoci, ktra nie jest prawdziw jani od czystej wiedzy-wiadomoci;
7. O Brahmanie bez atrybutw i posiadajcym atrybuty; 8. O nabywaniu natury
Brahmana przez joginw; 9. O bogoci osiganej przez tych, ktrzy zdobyli
wiedz i poczyli si z Brahmanem w swej duszy.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, przedstawiem tobie to, w

jaki sposb osoby, ktre poznay Wedy, mwi o religii, ktra
prowadzi do Brahmana. Ci, ktrzy podaj ciek tej religii
najlepiej jak potrafi, realizuj najwyszy cel .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXVII)

1. O koniecznoci poznania czterech tematw

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie o tym,
jak rodzca si w ciele dusza przywizuje si do zmysowych
przedmiotw ulegajc uudzie stworzonej przez natur materialn
Prakriti i jak utosamiajc si mylnie z ego-wiadomoci myli,
e to ona sama jest tym, kto dziaa. Opowiedziaem tobie take o
jodze, ktra jest drog prowadzc do wiedzy, czyli poznania
duszy jako czystej wiadomoci i poczenia si z Brahmanem.
Pozwl mi obecnie podsumowa moje nauki.
Po pierwsze, nie mona uzna kogo za znajcego Brahmana,
jeeli nie pozna nastpujcych czterech tematw: marze sennych,
gbokiego snu pozbawionego marze sennych, manifestujcego
si Brahmana rozpoznawanego poprzez atrybuty i Brahmana
pozbawionego wszelkich atrybutw. Musi on rwnie pozna
rozrnienie midzy tym, co zamanifestowane, czyli ciaem, a tym,
co niezamanifestowane i jest nazywane czyst wiadomoci (chit)
lub dusz, co mdrzec Narajana okrela jako istniejce w swej
doskonaej czystoci, wolne od formy i kolorytu nadawanego przez
umys. To, co jest zamanifestowane, podlega mierci, podczas gdy
to, co jest niezamanifestowane, przekracza mier.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 154

155

2. O rozrnieniu dwch rodzajw dharmy

Po drugie, naley pozna dwa rodzaje dharmy opisywane przez
mdrca Narajan, czyli religi pravritti (dziaanie dla dobra
wszechwiata), na ktrej opiera si cay wszechwiat istot
ruchomych i nieruchomych, oraz religi nrivritti (wewntrzna
kontemplacja), ktra prowadzi do Brahmana. Ten, kto poda
ciek pravritti, nie uwalnia si od obowizku ponownych
narodzin, podczas gdy ten, kto kroczy ciek nrivritti, realizuje
najwyszy cel. Asceta, ktry szuka cisego rozrnienia dobra od
za i jest zawsze nastawiony na rozumienie natury duszy i oddany
religii nrivritti, realizuje najwyszy cel.
3. O podobiestwach i rnicach midzy Prakriti i Purusz i
Najwysz Jani
Po trzecie, ten, kto pragnie zrealizowa najwyszy cel,
powinien pozna zarwno pierwotn niezniszczaln materi
(Moola Prakriti), jak i Purusz, o ktrych bd teraz mwi, jak i
pozna Tego, ktry je przekracza i jest odmienny od wszystkiego,
co posiada atrybuty, czyli Brahmana.
Zarwno Prakriti jak i Purusza s podobne w tym, e nie maj
ani pocztku, ani koca, s niepoznawalne dla zmysw, wieczne i
niezniszczalne i wiksze od najwikszych ywych istot. Pod
pewnymi wzgldami s jednak rne. Prakriti niesie w sobie trzy
atrybutydobro, namitno i ciemnoi jest zaangaowana w
stwarzanie wiata. Puruszalub inaczej kszetra-dina (znawca
pola), czy te indywidualna duszaprzekracza trzy jakoci natury
materialnej i nie jest bezporednio zaangaowany w stwarzanie.
Jest obserwatorem wszystkich przeksztace Prakriti, lecz nie
potrafi zobaczy samego siebie.
Zarwno indywidualny Purusza jak i Najwysza Ja s
niepoznawalne przez zmysy. Cho nie posiadaj atrybutw,
poprzez ktre mona by je odrni, s jednak cakowicie
odmienne od wszystkiego innego. Tak jak osoba w turbanie na
gowie nie jest identyczna z turbanem, tak wcielona dusza ubrana
w ciao zalene od trzech jakoci natury materialnej (dobro,
namitno i ciemno) nie jest z nim, ani z nimi identyczna.
Naley wic rozway i zrozumie nastpujce cztery tematy:
podobiestwa midzy Purusz i Prakriti, jak i rnice midzy nimi,
oraz podobiestwa midzy Purusz i Brahmanem (Najwysz
Jani), jak i rnice midzy nimi. Podobiestwa te i rnice s
rozwaane ze wzgldu na nastpujce cztery kryteria: niepo-

156

Mikoajewska

Mahabharata

siadanie pocztku i koca, istnienie jako czysta wiadomo (chit)

i to, co oywia, odmienno od wszystkiego innego, dziaanie i
wprowadzanie w ruch lub jego brak. Ten, kto to wszystko
zrozumia, nie straci orientacji w formuowaniu wnioskw.
4. O koniecznoci oczyszczenia umysu z wpywu jakoci
natury materialnej i potdze jogi
Po czwarte, osoba, ktra chce zrealizowa najwyszy cel,
powinna oczyci umys i poddajc kontroli ciao i zmysy odda
si praktyce jogi bez pragnienia owocw. Wszechwiat jest
przesiknity przez potg jogi, ktra potajemnie kry przez
wszystkie jego czci i jasno go owietla. Soce i ksiyc wiec
jasno na firmamencie serca dziki potdze jogi. Rezultatem jogi
jest wiedza.
Joga jest wysoko ceniona na caym wiecie. Dziaania, ktre
niszcz namitno i ciemno, s w swej prawdziwej naturze
jogiczne. Brahmacarja i powstrzymywanie si od ranienia tworz
to, co jest nazywane jog ciaa, podczas gdy kontrolowanie we
waciwy sposb umysu i mowy tworzy jog umysu.
Poywienie otrzymywane w darze od osb duchowo odrodzonych znajcych rytuay wyrnia si wrd innych. Powcigliwe
spoywanie tego jedzenia osabia grzechy zrodzone z namitnoci.
Jogin, utrzymujcy si przy yciu dziki takiemu jedzeniu,
wycofuje powoli swe zmysy z ich przedmiotw i od tej chwili
powinien spoywa cile tylko tyle, ile potrzeba do utrzymania
ciaa przy yciu. Najlepiej jest te, aby sia zdobywana stopniowo
przez umys oddany jodze pozwolia joginowi w ostatnim
momencie ycia na udanie si do jakiego witego miejsca, jak na
przykad Kasi, gdzie dziki obecnoci Najwyszego Boga iwy
uwolnienie duszy z ciaa prowadzi do Wyzwolenia.
5. O trzech ciaach wcielonej duszy
Po pite, naley wiedzie, e wcielona dusza, ktra uwolnia
si od namitnoci (radas), nie zdobywa natychmiast Wyzwolenia,
lecz przybiera subteln form (linga-sarira) wyposaon we
wszystkie organy percepcji waciwe dla ciaa i porusza si w
rnych kierunkach w przestrzeni. Od swej formy subtelnej
uwalnia si dopiero wtedy, gdy (przesze) dziaania przestaj mie
wpyw na umys, i gdy jednoczy si z Prakritimwic inaczej
przybiera tak zwane ciao kauzalne lub przyczynowe (karanasarira)od ktrego musi si rwnie uwolni, aby dotrze do

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 154

157

Brahmana. W osigniciu Wyzwolenia po mierci odniesie sukces

ten, kto uwolni si od wszystkich trzech cia: ciaa grubego
zbudowanego z piciu wielkich elementw, ciaa subtelnego
(linga-sarira) zbudowanego z piciu subtelnych elementw i
wyszego ciaa subtelnego (karana-sarira), czyli ciaa kauzalnego
lub przyczynowego, ktre jest istnieniem w Prakriti.
6. O koniecznoci rozrnienia ego-wiadomoci, ktra nie jest
prawdziw jani od czystej wiedzy-wiadomoci
Po szste, przyczyn narodzin i mierci ywych istot na ziemi
jest zawsze ignorancja lub inaczej uuda (awidja). Konieczno
narodzin i mierci nie ciga ju duej osoby, ktra dotara do
Brahmana. Ci jednake, ktrzy wierz w to, co jest przeciwiestwem Prawdy i s przekonani, e prawdziw jani jest egowiadomo, ktra jest odmienna od czystej jani (chit), s ludmi,
ktrych rozumienie jest zamknite w kole narodzin i mierci
wszystkich istniejcych przedmiotw. Tacy ludzie nie wierz w
moliwo wyzwolenia si od koniecznoci ponownych narodzin.
Nawet niektrzy jogini po uzbrojeniu swych cia w cierpliwo
i wycofaniu si z pomoc rozumienia ze wiata zewntrznych
przedmiotw mylnie identyfikuj dusz z pran i organami, dziki
ktrym natura materialna wprowadza ciao w ruch. Jednake inni z
umysem oczyszczonym dziki jodze kontynuuj sw praktyk
zgodnie z zaleceniami witych pism i z pomoc rozumienia
przechodz przez kolejne stadia poznania. Odkrywaj nadrzdno
wrae zmysowych w stosunku do zmysw, umysu w stosunku
do wrae zmysowych, rozumienia w stosunku do umysu,
indywidualnej duszy w stosunku do rozumienia, Niezamanifestowanego w stosunku do indywidualnej duszy i Brahmana w
stosunku do Niezamanifestowanego. W ten sposb poznaj to, co
najwysze i zamieszkuj w tym, co nie opiera si ju na niczym
poza sob.
7. O Brahmanie bez atrybutw i posiadajcym atrybuty
Po sidme, naley wiedzie, e niektrzy czcz Brahmana w
obrazach i manifestacjach, ktre maj atrybuty, podczas gdy inni
widz Najwysz Bosko jako bysk wiata nie podlegajcy
zniszczeniu. Do Brahmana docieraj rwnie ci, ktrzy wypalili
swe grzechy umartwieniami. Wszystkie te osoby o wielkich
duszach realizuj najwyszy cel. Majc wite pisma za swe oczy
naley obserwowa subtelne atrybuty tych szczeglnych form,

158

Mikoajewska

Mahabharata

ktre s czczone przez ludzi jako manifestucy si Brahman

odziany w atrybuty.
8. O nabywaniu natury Brahmana przez joginw
Po sme, naley wiedzie, e jogin, ktry przekroczy sw
zaleno od ciaa, uwolni si od przywizania do zmysowych
przedmiotw i ktrego umys jest oddany jogicznemu abstrahowaniu, staje si rodzajem nieskoczonoci, Najwysz Boskoci,
tym, co jest niezamanifestowane.
Ci, ktrych serca s oddane nabywaniu wiedzy, najpierw
uwalniaj si od wiata miertelnikw, a nastpnie, dziki odrzuceniu wszelkiego przywizania do czegokolwiek nabywaj natur
Brahmana i ostatecznie realizuj najwyszy cel.
9. O bogoci osiganej przez tych, ktrzy zdobyli wiedz i
poczyli si z Brahmanem w swej duszy
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, przedstawiem tobie to,
w jaki sposb osoby, ktre poznay Wedy, mwi o religii, ktra
prowadzi do Brahmana. Ci, ktrzy podaj ciek tej religii
najlepiej jak potrafi, realizuj najwyszy cel. Nawet te osoby,
ktre zdoay zdoby wiedz woln od jakichkolwiek wtpliwoci i
uwolniy si od przywizania do czegokolwiek, zdobywaj po
mierci rne wysokie regiony wyzwalajc si na tyle, na ile
pozwala im na to ich wiedza. Osoby o czystym sercu przesiknite
radoci pync z wiedzy, ktre uwolniy sie od pragnie i
przywizania, powoli, zgodnie ze sw natur, bd coraz bardziej
zblia si do Brahmana, ktrego atrybutem jest bycie niezamanifestowanym i ktry jest boski, nienarodzony i niemiertelny.
Zrozumiawszy, e Brahman mieszka w ich duszach staj sie
nieporuszeni i nie powracaj ju ponownie na ziemi. Dotarszy do
tego najwyszego stanu, ktry jest niezniszczalny i wieczny,
egzystuj w bogoci.
Ci, ktrzy bdz, mwi o tym wiecie, e istnieje, podczas
gdy ci, ktrzy uwolnili si od bdzenia mwi, e ten wiat nie
istnieje. Cay wszechwiat jest zwizany razem przez dz i
obraca si jak koo rydwanu. Tak jak wkna w odydze lotosu
rozcigaj si na kad jej cz, tak wkna dzy bez pocztku i
koca rozszerzaj si na cae ciao. Tak jak tkacz cignie nitk
tkajc sukno ze swego czenka, tak nici, z ktrych utkana jest
tkanina wszechwiata, pochodz z pragnienia. Ten, kto pozna
kolejne przeksztacenia Prakriti w dwadziecia trzy zasady, z

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 154

159

ktrych zbudowany jest wiat materialny, jak i rnic midzy

Prakriti i Purusz uwalnia si od pragnienia i osiga Wyzwolenie.
Boski mdrzec Narajana, ktry jest obroc wszechwiata,
kierujc si wspczuciem dla wszystkich ywych istot, jasno
obwieci te rodki prowadzce do niemiertelnoci.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Section CCXVII
(Mokshadharma Parva).

160

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 155
O odrbnoci (dualizmie) ciaa i duszy
i naturze Wyzwolenia
1. O przybyciu na dwr krla Danadewy gosiciela filozofii sankhji mdrca
Panczasikhi; 2. O polemice z tymi, ktrzy zaprzeczaj istnieniu odrbnej od ciaa
duszy na bazie bezporedniego dowiadczenia; 3. O polemice z buddyjsk doktryn
nirwany (wyganicia) i reinkarnacji, ktra zaprzecza istnieniu odrbnej od ciaa
duszy; 4. O ciele i jego organach bdcym jednoci nietrwaych elementw
prowadzc do dziaania; 5. O nauce o wyrzeczeniu prowadzcej do uwolnienia si
od umysu i rozumienia (atrybutw ciaa) i do Wyzwolenia; 6. O Wyzwoleniu
(mokszy), ktre nie jest wyganiciem (nirwan), lecz oddzieleniem duszy od
umysu i rozumienia i poczeniem z Brahmanem.

Mdrzec Panczasikha rzek: O krlu, to, co potrafimy

zobaczy przy pomocy zmysw, jest jednoci atrybutw ciaa,
do ktrych nale zmysy i umys, ktre istniejc niezalenie,
jak i kontrolujc si nawzajem, angauj si w dziaanie. ... Ci,
ktrzy uwaaj t jedno nietrwaych atrybutw zwanych
ciaem za dusz, dowiadcz w konsekwencji tej wadliwej
wiedzy niedoli, ktra nie ma koca.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXIX)

1. O przybyciu na dwr krla Danadewy gosiciela filozofii

sankhji mdrca Panczasikhi
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedz mi teraz o tym, w
jaki sposb krl Mithili, Danadewa z rodu Danaki, ktry szuka
Wyzwolenia i wyrzek si wszystkich ziemskich przyjemnoci,
zrealizowa ten najwyszy cel?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, krl ten zdoby zrozumienie i
najwysz bogo dziki naukom mdrca Panczasikhi, ktry by
gosicielem filozofii sankhja. Posuchaj staroytnej opowieci o tej
rozmowie, w ktrej mdrzec Panczasikha wyjani krlowi bdy
w myleniu tych, co zaprzeczaj istnieniu odrbnej od ciaa duszy
na bazie bezporedniego dowodu, jak i tych, ktrzy, jak na
przykad buddyci, wierz w reinkarnacj zaprzeczajc jednake
istnieniu odrbnej od ciaa duszy. Wyjani mu take, czym w
kontekcie tych dyskusji jest Wyzwolenie, szczeglnie w
porwnaniu z buddyjsk koncepcj wyganicia (nirwany).
Krl Danadewa by mdrym krlem i mia zwyczaj rozmyla
nad drogami, ktre mog prowadzi do Brahmana. W jego paacu

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

161

zamieszkiway zawsze setki mdrcw, ktrzy reprezentowali rne

sekty i nauczali o odmiennych ciekach obowizku podejmowanych przez ludzi wybierajcych rne tryby ycia. Oddany
studiowaniu Wed nie by jednak zadowolony z ich spekulacji
dotyczcych duszy, jak i z ich doktryn Wyzwolenia po mierci
ciaa i ponownych narodzin.
Pewnego dnia do Mithili przyby wdrujcy po caym wiecie
wielki asceta o imieniu Panczasikha, ktry by nazywany synem
Kapili, twrcy filozofii sankhja. Zaiste, by on najlepszym
uczniem jego ucznia Asuri i sam by nazywany niemiertelnym.
Wykonywa mentaln ofiar, ktra trwaa tysic lat. Niezachwiany
w swym zamiarze ukoczy wszystkie ryty zalecane przez Wedy
prowadzce do Brahmana. Mia wszystkie bramiskie zalety i
pozna pi warstw (koa) przykrywajcych dusz, ktre jogin
powinien nauczy si odrnia od duszy. S to: warstwa cielesna
(annamaja) zalena od jedzenia, energetyczna (pranamaja) tworzona przez oddechy (prana), umysowa (manomaja) wczajca
umys i pi zmysw, intelektualna (widnanamaja) zwizana z
umiejtnoci rnicowania i woli, i najgbsza warstwa ekstazy
(anandamaja) zwana rwnie ciaem przyczynowym.
Panczasikha znajc wszelkie spekulacje dotyczce rnych
drg prowadzcych do Wyzwolenia i bdc samemu powyej
wszelkich par przeciwiestw i osignwszy miejsce, w ktrym nie
ma ju wtpliwoci, doszed do poprawnych wnioskw. Uwaany
za najwikszego z riszich wdrujc po wiecie mieszka, gdzie
zechcia, chcc ukaza wszystkim ludziom t wieczn bogo, do
ktrej tak trudno dotrze. Zadziwiajc cay wiat zdawa si kry
po wiecie przybrawszy form wielkiego riszi, Pana ywych istot,
ktrego zwolennicy filozofii sankhji znali pod imieniem Kapila.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj, dlaczego
by on nazywany synem Kapili. Ja sam dowiedziaem si o tym od
mdrca Markandeji, ktry rwnie opowiedzia mi o jego mocy.
Pewnego dnia Panczasikha uda si na zgromadzenie riszich,
ktrzy podali za doktryn sankhji, aby zapyta ich, co jest dla
czowieka wyszym celem do zdobycia: Niezamanifestowane, czy
te czysta ja, ktra jest przykryta przez pi warstw (koa), ktre
s nazywane rwnie picioma Puruszami. Na zgromadzeniu
obecny by rwnie asceta Asuri, ktry by uczniem mdrca Kapili
i swego czasu pragnc pozna dusz pyta o to swego nauczyciela.
Dziki jego odpowiedziom i wasnym umartwieniom zrozumia
rnic midzy ciaem i dusz i zdoby niebiask wizj. Mdrzec
Asuri przedstawi zebranym na zgromadzeniu riszim sw wizj

162

Mikoajewska

Mahabharata

niezmiennego i niezniszczalnego Brahmana, ktry jest widziany w

rnych formach. Panczasikha zosta uczniem Asuri i utrzymywa
si przy yciu pijc ludzkie mleko, ktrego dostarczaa mu ona
Asuri, ktra rwnie nosia imi Kapila. Zaakceptowaa go jako
syna i pozwolia mu ssa sw pier. W konsekwencji tego by
znany jako syn Kapili i jego intelekt skupi si cakowicie na
Brahmanie.
Mdrzec Panczasikha przyby na dwr krla Danadewy po
poznaniu wszystkich doktryn obowizku i zdobyciu najwyszej
wiedzy i wiedzc, e ten mdry krl cieszy si czci tak sam jak
wszyscy jego nauczyciele, zacz naucza ich wszystkich swej
doktryny wprowadzajc ich tym w zdumienie. Krl Danadewa
widzc jego talent przesta sucha dotychczasowych nauczycieli i
sucha tylko jego. Panczasikha podj dyskusj z tym prawym
krlem, ktry by w peni zdolny do zrozumienia jego nauk i ktry
z pokor waciw dla ucznia chyli przed nim gow, wyjaniajc
mu ide Wyzwolenia tak jak jest ona przedstawiana przez doktryn
sankhji w polemice z innymi doktrynami.
2. O polemice z tymi, ktrzy zaprzeczaj istnieniu odrbnej od
ciaa duszy na bazie bezporedniego dowiadczenia
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, mdrzec Panczasikha
rzek: O krlu, smutek towarzyszy czowiekowi od narodzin a do
mierci. Wszystkie fazy ycia nios ze sob smutek i cierpienie,
ktrych nie koczy nawet zdobycie wysokiego nieba Stwrcy, bo
przebywanie w niebie nie jest wieczne. Iluzja skaniajca do
religijnej praktyki i dziaa dla ich owocw jest wic przemijajca
i ulega zniszczeniu.
Sceptycy w swym wtpieniu w warto religijnych dziaa
posuwaj a do zaprzeczania istnieniu odrbnej od ciaa duszy.
Twierdz, e w obliczu naocznego wiadectwa mierci ciaa,
argumenty tych, co wierz sowom witych pism, e istnieje co
odrbnego od ciaa zwane dusz, trac wszelk dowodow warto.
Czyja mier oznacza wyganicie duszy, podczas gdy smutek,
zgrzybiao i choroba jest jej czciowym umieraniem. Ten, kto
utrzymuje, e dusza jest w swej naturze odmienna od ciaa i po
mierci ciaa istnieje nadal, upiera si przy opinii, ktra nie ma
racjonalnego uzasadnienia. Gdyby za istniejce uwaao si to, co
faktycznie nie istnieje na tym wiecie, wwczas naleaoby
oczekiwa, e krl widziany jako istniejcy ponad tym wiatem,
nie bdzie podlega starzeniu si, chorobie i mierci. A czy jest tak
faktycznie? Gdy pyta si o to, czy dany przedmiot istnieje, czy te

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

163

nie, i gdy uznaje si za istniejcy ten, ktry ukazuje wszelkie

oznaki nieistnienia, wprowadza si zamt w umysach zwykych
ludzi, ktrzy szukaj czego, na czym mogliby oprze swe ycie.
U korzeni zarwno wnioskowania jak i pimiennictwa ley
bezporedni dowd. Moe on zaprzecza temu, co stwierdzaj
wite pisma, a dowodowy skutek wnioskowania jest niewielki.
Bez wzgldu na to, jaki jest temat, nie naley ograniczy mylenia
wycznie do wnioskowania.
Sceptycy gosz, e ywa istota (diwa) nie jest niczym wicej
ni ciaem. Nie potrzeba zakada istnienia odrbnej od ciaa duszy,
aby wyjani obserwowane w przyrodzie zjawiska. Nasiona
drzewa banianowego maj zdolno do stworzenia lici, kwiatw,
owocw, korzeni i kory. Krowa ywic si traw i wod jest
zdolna do wyprodukowania mleka i masasubstancji odmiennych od tej, ktra jest ich przyczyn. Podobnie rnego rodzaju
substancje zanurzone w wodzie, gdy daje si im do czasu na
rozkad, produkuj alkohol, ktrego natura jest cakowicie
odmienna od natury substancji, z ktrych powsta. C wic
dziwnego w tym, e z yciowego nasienia rodzi si ywa istota
wyposaona we wszystkie swoje atrybuty cznie z rozumieniem,
umysem i wszystkim innym? Dwa pocierane o siebie kawaki
drewna produkuj ogie, kamie surjakanda w kontakcie ze
sonecznymi promieniami produkuje ogie, a wszystkie metale
rozgrzane w ogniu do czerwonoci wysuszaj wod. C jest wic
dziwnego w tym, e materialne ciao produkuje subtelny w swej
formie umys cznie z jego atrybutami postrzegania, pamici i
wyobrani? Tak jak magnes porusza elazem, tak zmysy s
kontrolowane przez umys.
Mdrzec Panczasikha kontynuowa: O krlu, przedstawiem
tobie, w jaki sposb rozumuj sceptycy dowodzc, e nie istnieje
nic poza ciaem. Ich rozumowanie jest jednake cakowicie bdne
nawet w wietle bezporedniego, naocznego dowodu.
Dowodem na rzecz tego, e dusza nie jest ciaem, lecz czym
od niego odrbnym i razem z nim nie umiera, jest choby to, e
gdy ciao opuszcza oywiajca sia, traci ono ycie, lecz samo nie
znika. Gdyby byo t sam rzecz, co dusza, znikaoby rwnoczenie z ni, tymczasem mona je cigle oglda przez jaki czas po
mierci. mier oznacza wic opuszczenie ciaa przez co, co jest
od niego odmienne.
Innym dowodem na to, e dusza (ja) jest odmienna od ciaa i
istnieje niezalenie od materialnej formy zbudowanej z piciu
wielkich elementw jest to, e nawet ludzie, ktrzy temu

164

Mikoajewska

Mahabharata

zaprzeczaj, kieruj swe proby i bagania do bogw. Bogw tych

nie mona ani zobaczy, ani dotkn. S nierozpoznawalni przez
zmysy i istniej jedynie w subtelnych formach. A skoro wiara w
pozbawionych grubej materialnej formy bogw nie jest dla nich
sprzeczna z rozumem, dlaczego istnienie niematerialnej duszy ma
by z nim sprzeczne?
Innym argumentem przeciw sceptykom jest to, e ich teza
implikuje zniszczenie (skutkw) dziaa, bo skoro dusza umiera
razem z ciaem, (skutki) dziaania podczas ycia rwnie ulegn
zniszczeniu. Takiego wniosku nie zdoa jednak zaakceptowa
aden czowiek, ktry chce wyjani istniejce we wszechwiecie
warunki i nierwnoci.
Wszystko to, co zostao wspomniane i co ma materialne formy,
nie moe by przyczyn niematerialnej duszy i towarzyszcych jej
subtelnych zjawisk wiadomociowych, jak postrzeganie, pami i
inne. Identycznoci niematerialnych istnie z przedmiotami, ktre
s materialne, nie mona zrozumie. To, co niematerialne, jak
myli, musi mie przyczyn w tym, co niematerialne (czyli w
duszy, ktra jest jedynym rdem wiadomoci).
3. O polemice z buddyjsk doktryn nirwany (wyganicia) i
reinkarnacji, ktra zaprzecza istnieniu odrbnej od ciaa duszy
Mdrzec Panczasikha kontynuowa: O krlu, niektrzy, jak na
przykad buddyci, wierz w ponowne narodziny, jak i w to, e
jego przyczyn jest ignorancja (uuda), pragnienie dziaania,
zachanno, brak troski i obstawanie przy innych bdach
wiadomoci, lecz zaprzeczaj istnieniu odrbnej od ciaa duszy.
Twierdz, e to, co inni nazywaj dusz, jest niczym innym, jak
ignorancj lub uud (awidja) skaniajc do dziaania. Dziaania
s jak nasiona posadzone w ziemi, a dza jest jak woda, ktra
powoduje ich wzrost. Ich zdaniem, ignorancja jest wrodzona
(czowiek rodzi si z zakorzenion we ignorancj) i pozostaje
niewidoczna (niewiadoma). Gdy jedno ciao umiera, z ignorancji
rodzi si natychmiast inne. Dopiero wtedy, gdy dana osoba zdoa
wypali j w ogniu wiedzy, nastpi wygaszenie samego bycia,
czyli osignie ona to, co jest nazywane nirwan (wyganiciem).
Doktryna buddyzmu jest rwnie bdna. Bazujc na niej
mona zapyta o to, na jakiej podstawie kto ma by tosamy z
jakim przeszym byciem, skoro ponownie narodzone bycie jest
odmienne pod wzgldem swej natury, urodzenia, yciowych celw
od bycia, ktre istniao? Faktycznie, jedyn rozsdn odpowiedzi
moe by stwierdzenie, e cay rzekomy acuch ponownych

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

165

narodzin jakiego bycia wcale nie jest acuchem, bo nie ma

adnego powizania midzy jego ogniwami. Mona pyta dalej:
skoro rodzce si ponownie na ziemi bycie, jest cakowicie rne
od tego z poprzedniej fazy istnienia, jak nagrod przyniesie
pobonej osobie uprawianie dobroczynnoci, poszukiwanie wiedzy,
praktykowanie ascezy, skoro skutki dziaa wykonanych przez
jedn osob skupiaj si na innej w innej fazie istnienia i nie s
dowiadczane przez ich wykonawc? Inn konsekwencj krytykowanej doktryny byoby to, e dana osoba w swym obecnym yciu
cierpi niedol lub dowiadcza szczcia z powodu dziaa
wykonanych przez inn w poprzednim yciu. To, co faktycznie
wydarza si w wiecie, zaprzecza temu wnioskowi. Kady musi
sam spoy owoce swych dziaa i dziaania wykonane w
przeszoci przez jedno istnienie nie mog mie wpywu na inne
urodzone pniej, jeeli istnienia te nie s tosame.
Buddyjska teoria ycia zakada, e kada ponownie narodzona
zindywidualizowana wiadomo (bycie) jest odmienna od tej,
ktra j poprzedzaa w poprzednim yciu. Jednake sposb, w jaki
teoria ta wyjania wzrost i charakter tej zindywidualizowanej
wiadomoci, nie jest ani konsekwentny, ani uzasadniony. Ta
wiadomo, ktra istniaa w poprzednim yciu, bdc zgodnie z
doktryn buddyzmu uud (awidja), jest dokadn odwrotnoci
tego, co wieczneczyli czystej wiadomoci lub wiedzy (chit)
jest krtkotrwaa i trwa tylko tak dugo, jak istnieje ciao. Jake
wic to, co wygaso i nie istnieje, moe by uwaane za przyczyn
powstania nastpnej wiadomoci? Gdyby tak byo, naleaoby
oczekiwa, e po mierci czowieka spowodowanej uderzeniem
maczugi, z pozbawionego oywienia ciaa wyoni si kolejne ciao
o odrbnej wiadomoci. Stwierdzenie, e wyganicie jednej
wiadomoci jest przyczyn powstania nowej, poddaje w
wtpliwo sam buddyjsk doktryn wyganicia, czyli nirwany,
gdy naraa si ona na zarzut, e nirwana nie jest zjawiskiem
permanentnym, lecz czasowym i cyklicznym, jak zmieniajce si
pory roku, eony, zimno i ciepo, przyjemno i nieprzyjemno.
Wyganicie (nirwana) nie prowadzi do tego, co jest nazywane
ostatecznym Wyzwoleniem. Gdy w celu uniknicia tych zarzutw
zwolennicy doktryny buddyjskiej przyjm istnienie duszy, ktra
jest wieczna, na ktrej opiera si kada nowa zindywidualizowana
wiadomo, naraaj si na nowy zarzut, e ta wieczna substancja
pokonana przez zniedonienie i przynoszc zniszczenie mier,
moe sama wraz z czasem ulec osabieniu i zniszczeniu. Gdy wraz
z czasem fundament, na ktrym opiera si paac, sabnie, sam
paac ulega w kocu zniszczeniu.

166

Mikoajewska

Mahabharata

Zmysy, umys, oddechy, krew, minie, koci, czyli wszystko,

co tworzy ciao, ulega po kolei zniszczeniu czc si z powrotem
z przyczyn (picioma wielkimi elementami), z ktrej powstay
i ktra nadal istnieje. Zniszczeniu ulega to, co zindywudualizowane, lecz substancja, z ktrej powstao, nie ginie. Jeeli uzna si
analogicznie, jak to czyni buddyci, e istnieje wieczna niezmienna dusza, z ktr zindywidualizowana wiadomo i inne atrybuty
zwykego mylenia cz si, takie stwierdzenie narazi si na
powane zarzuty, bo przy takim zaoeniu wszystko to, co si
zwykle czyni na tym wiecie, byoby bez znaczenia i zarwno
dobroczynno, jak i inne dziaania religijne nie rodziyby adnych
owocw. Wszystkie deklaracje witych pism zachcajce do
takich dziaa i wszystkie dziaania zwizane z postpowaniem
czowieka na tym wiecie byyby rwnie bez znaczenia, poniewa
skoro dusza nie jest w aden sposb powizania z rozumieniem i
umysem, przeto nie istnieje nikt, kto mgby cieszy si owocem
dobrych dziaa i wedyjskich rytw.
Takie i inne rodzaje spekulacji rodz si w umyle. Nie ma
sposobu na rozstrzygnicie, ktre z nich s suszne. Rni ludzie w
rozmylaniu nad tymi opiniami podaj za rnymi liniami
mylenia. Ich rozumienie bdc cakowicie we wadzy tych teorii
gubi si w kocu w nich cakowicie. Padaj ofiar swych de.
Na waciw drog sprowadzioby ich ponownie podanie za
bazujcymi na objawieniu Wedami, ktre prowadz wzdu niej
rwnie bezbdnie jak stajenni swe sonie. Wielu ludzi o sabym
umyle pragnie posiadania przedmiotw, ktre zdaj si by
wypenione wielk szczliwoci. Przyniesie im to jednak
wkrtce wiele smutku, i w kocu mier oderwie ich od tego, co
zdobyli. C przyjdzie temu, ktrego przeznaczeniem jest mier i
ktrego ycie jest niepewne, z posiadania krewnych, przyjaci,
on i innych zmysowych przedmiotw? Ten, kto umiera
wyrzekszy si najpierw wszystkich tych przedmiotw, bez alu
opuszcza ten wiat i ju nigdy nie wraca. To ziemia, przestrze,
woda, ogie i wiatr utrzymuj ciao przy yciu i dostarczaj mu
poywienia. Czy ten, kto nad tym rozmyla, potrafi nadal czu
przywizanie do ciaa? Faktycznie, czy warto przywizywa si do
czego, co jest nietrwae i ulega zniszczeniu?
4. O ciele i jego organach bdcym jednoci nietrwaych
elementw prowadzc do dziaania
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl Danadewa
wysucha peen zdumienia i podziwu tych zbawiennych sw o

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

167

ciele i duszy wypowiadanych przez mdrca Panczasikh, ktry

uwolni si od bdw w myleniu i uudy wiecznych nagrd
przynoszonych przez pobone dziaanie. Pragnc dowiedzie si
jeszcze wicej na temat istnienia lub nieistnienia po mierci rzek:
O wielki mdrcu, ukazae mi bdzenie tych, ktrzy zaprzeczaj
istnieniu odrbnej od ciaa duszy, jak i tych, ktrzy utosamiaj
dusz z ignorancj lub uud. Rozwiej teraz, prosz, moj
wtpliwo. Skoro jest prawd to, e po opuszczeniu ziemskiego
sposobu istnienia nikt nie zachowuje pamici i zgromadzonej za
ycia wiedzy, przeto jaka jest rnica midzy (czyst) wiedz i
ignorancj? Co zyskujemy dziki zgromadzonej za ycia wiedzy i
co tracimy z powodu jej braku? Zauwa, e jeeli Wyzwolenie jest
takie, jak mwisz, wwczas wszystkie religijne dziaania i
przysigi kocz si niczym innym tylko unicestwieniem. Jaki jest
przeto poytek z podziau midzy dbaoci i niedbaoci? I jeeli
Wyzwolenie oznacza oderwanie si od wszystkich przedmiotw,
ktre s rdem przyjemnoci i podlegaj zmianie, jaki sens ma
pielgnowanie przez ludzi chci dziaania i poszukiwanie rodkw
potrzebnych do realizacji zamierzonych celw? Wytumacz mi,
prosz, gdzie ley prawda?
Mdrzec Panczasikha widzc, e myl krla gubi si bdzc w
ciemnociach, rzek: O krlu, w przypadku Wyzwolenia spenienie nie oznacza ani wyganicia, ani nie jest jakim rodzajem
istnienia, ktre atwo sobie wyobrazi.
To, co potrafimy zobaczy przy pomocy zmysw, jest
jednoci atrybutw ciaa, do ktrych nale zmysy i umys, ktre
istniejc niezalenie, jak i kontrolujc si nawzajem, angauj si
w dziaanie. Materia, z ktrej zbudowane jest ciao to pi
wielkich elementw: woda, przestrze, wiatr, ogie i ziemia.
cz si one ze sob tworzc ciao i rozpadaj si zgodnie z
wasn natur. Ciao nie jest jednym elementem, lecz poczeniem
wymienionych piciu. Rozumienie (inteligencja), trawice jedzenie gorco i yciowe oddechy zwane prana s nazywane trzema
organami dziaania. Zmysy, przedmioty zmysw, ich wasnoci,
dziki ktrym mog by odbierane przez zmysy, zdolno zmysw do ich odbierania i umys s skutkami dziaania inteligencji,
pi yciowych oddechw s skutkami wiatru, a rne soki i
humory s skutkami trawicego jedzenie gorca.
Pi zmyswsuch, dotyk, wizja, smak i zapachbierze swe
atrybuty z umysu, ktry jest ich przyczyn. Umys, istniejc jako
atrybut czystej wiadomoci (chit), ma trzy stany: przyjemno,
bl lub ich brak. Pi zmysowych wraedwik, dotyk, forma,

168

Mikoajewska

Mahabharata

smak, zapachi przedmioty do ktrych przynale, s a do

momentu mierci przyczynami tworzenia czyje doczesnej wiedzy.
Na zmysach opiera si zarwno dziaanie, ktre prowadzi do
nieba, jak i wyrzeczenie prowadzce do Brahmana i sprawdzanie
prawdziwoci stwierdze w odniesieniu do wszystkich tematw.
Mdrcy twierdz, e sprawdzanie prawdziwoci jest najwyszym
celem istnienia i e jest ono nasieniem lub inaczej ley u korzeni
Wyzwolenia, a inteligencja (rozumienie) jest tym, co prowadzi do
Wyzwolenia i Brahmana.
5. O nauce o wyrzeczeniu prowadzcej do uwolnienia si od
umysu i rozumienia (atrybutw ciaa) i do Wyzwolenia
Mdrzec Panczasikha kontynuowa: O krlu, wyjaniem tobie,
czym jest ciao. Ci, ktrzy uwaaj t jedno nietrwaych
atrybutw zwanych ciaem za dusz, dowiadcz w konsekwencji
tej wadliwej wiedzy niedoli, ktra nie ma koca. Ci z kolei, ktrzy
uwaaj ziemskie przedmioty za nie-dusz i z tej racji uwalniaj
si od wszelkich uczu i przywizania do nich, uwolni si od
smutku, bo w ich przypadku smutek straci wszystkie podstawy, na
ktrych si opiera.
W tym kontekcie warto wspomnie o istnieniu niezrwnanej
gazi nauki o wyrzeczeniu, ktra nazywa si samjagwabodha, co
znaczy poprawne rozumienie, o ktrej chc teraz mwi. Posuchaj
o tym z uwagi na Wyzwolenie.
Zaniechanie dziaania jest zalecane wszystkim tym, ktrzy
szukaj Wyzwolenia. Ci, ktrzy nie otrzymali waciwych nauk i
sdz, e mona zdoby spokj bez wyrzeczenia, napotkaj na
swej drodze wiele smutku. Wedyjskie rytuay ofiarne i inne ryty
su wyrzeczeniu si wasnoci i majtku, a luby dotyczce
rnego rodzaju postw wyrzeczeniu si przyjemnoci. Umartwienia i joga s praktykowaniem wyrzeczenia si ziemskiego
szczcia. Najwyszym rodzajem wyrzeczenia jest jednak
wyrzeczenie si wszystkiego. Ci, ktrzy wytrwale krocz ciek
jogi uwalniaj si cakowicie od smutku, jednake ci, ktrzy z niej
schodz, zbieraj cierpienie i niedol.
Jak mwiem, ciao jest wyposaane w pi zmysw, ktre s
picioma organami poznania, umys jest uwaany za szsty i
wszystkie one maj schronienie w rozumieniu. Ciao posiada
rwnie pi organw dziaania: rce suce chwytaniu, nogi
pozwalajce na przemieszczanie si z jednego miejsca do innego,
organ seksualny sucy zarwno przyjemnoci jak i zachowaniu
gatunku, przewd pokarmowy prowadzcy od odka w d i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

169

sucy oczyszczeniu ciaa ze zuytej materii, oraz organ gosu

sucy wyraaniu dwikw. Te pi organw dziaania naley do
umysu. cznie z umysem istnieje wic jedenacie organw
poznania i dziaania. Szukajc Wyzwolenia naley uwolni si od
umysu razem z rozumieniem. Uwalniajc si od umysu odrzuca
si pi organw dziaania, a uwalniajc si od rozumienia odrzuca
si organy poznania razem z umysem.
Aby mc sysze, konieczne s rwnoczenie trzy przyczyny:
para uszu, dwik i umys. Podobnie trzy przyczyny s konieczne
do funkcjonowania pozostaych zmysw: do odczucia dotyku,
smaku i zapachu, jak i postrzeenia formy. Wymienione pi
rodzajw zmysowych postrzee wymaga wic cznie istnienia
tych pitnastu atrybutw lub trafw. Dziki nim kady czowiek
staje si wiadomy trzech odrbnych elementw istniejcych w
tych percepcjach: fizycznego organu, jego funkcji i umysu, ktry
odbiera dziaanie tej funkcji.
Wszystkie postrzeenia umysu mona z kolei podzieli na trzy
klasy: zawierajce atrybut dobra (sattwa), namitnoci (radas) lub
ciemnoci (tamas). cznie z uczuciami i emocjami postrzeenia
te tworz trzy nurty ego-wiadomoci: sattwiczn, radasiczn,
tamasiczn. Ekstaza, zadowolenie, rado i spokj powstae bez
przyczyny lub z postrzegan przyczyn nale do atrybutu dobra;
al, smutek, zachanno, mciwo, niezadowolenie do atrybutu
namitnoci; bdzenie, odrtwiao, niedbao, ospao do
atrybutu ciemnoci. Tak wic, wszystkie radosne stany wiadomoci pochodzce z ciaa lub umysu wynikaj z atrybutu dobra,
wszystkie stany niezadowolenia i smutku s rezultatem wzrostu
wpywu atrybutu namitnoci, a stany bdzenia, niedbaoci pyn
z niezrozumiaej i niewyjanionej ciemnoci.
Organ suchu bazuje na elemencie przestrzeni, praktycznie jest
sam przestrzeni. Dwik bdcy wasnoci przestrzeni jest
odbierany przez ucho. Poprzez samo syszenie dwiku nie nabiera
si bezporednio wiedzy o organie suchu i elemencie przestrzeni,
lecz po usyszeniu dwiku organ suchu i element przestrzeni nie
s ju duej nieznane. Poprzez zniszczenie ucha niszczy si
dwik i przestrze, a poprzez zniszczenie umysu mona
zniszczy wszystkie trzy przyczyny syszenia. To samo mona
powiedzie o skrze, oczach, jzyku i nosie. Bdc narzdziami
poznania i umysem s rozpoznawane w dotyku, formie, smaku i
zapachu.

170

Mikoajewska

Mahabharata

6. O Wyzwoleniu (mokszy), ktre nie jest wyganiciem

(nirwan), lecz oddzieleniem duszy od umysu i rozumienia i
poczeniem z Brahmanem
Mdrzec Panczasikha kontynuowa: O krlu, wszystkie pi
organw poznania i pi organw dziaania, z ktrych kady w
pojedynk realizuje swoj specyficzn funkcj, tworz jedn
cao, na ktrej opiera si umys jako organ jedenasty, a na
umyle opiera si rozumienie jako organ dwunasty. Gdyby nie
tworzyy jednej caoci (odrbnej od duszy), konsekwencj byaby
mier w gbokim pozbawionym snw nie, podczas ktrego
zanikaj wszelkie psychiczne procesy i tym, co pozostaje
obudzone jest zamieszkujca w ciele dusza. Poniewa jednak taki
sen nie jest mierci, naley uzna, e te dwanacie organw
istnieje jako jedna cao, lecz odrbnie od duszy. Ich
wspistnienie z dusz, o ktrym si czsto mwi, jest niczym
innym jak jedynie grubo ciosan figur mowy zbudowan dla
zwykych celw tego wiata. Osoba nica w rezultacie ogldania
przeszych zmysowych wydrukowa staje si wiadoma swoich
zmysw w ich subtelnej formie i odziana w trzy atrybuty natury
materialnej (dobro, namitno, ciemno) projektuje swe zmysy
na ich odpowiednie przedmioty i std dziaa i porusza
wyimaginowanym ciaem tak jak to czyni jej ego-wiadomo w
stanie obudzenia.
Wspomnianemu odczeniu si duszy od rozumienia i umysu
ze zmysami podczas gbokiego pozbawionego snw snu brak
stabilnoci i szybko znika majc sw przyczyn w umyle
bdcym pod wpywem ciemnoci. Jest bogoci, ktra, jak
twierdz mdrcy, podziela natur ciemnoci i jest dowiadczana
tylko w ciele zbudowanym z piciu wielkich elementw.
Oddzielenie si duszy od rozumienia i umysu ze zmysami
nazywa sie Wyzwoleniem, lecz bogo Wyzwolenia jest czym
zupenie innym od bogoci pozbawionego snw snu, gdy nie jest
ona w adem sposb zanieczyszczona przez ciemno i nie ma w
niej nawet najmniejszego ladu smutku, ktry wie si z
wszelkiego rodzaju dualizmem lub wiadomoci rozdzielenia
poznajcego i poznawanego. Ten, kto osiga Wyzwolenie uwalnia
si od takiej dualistycznej wiadomoci.
W przypadku Wyzwolenia podobnie jak podczas gbokiego
pozbawionego marze sennych snu wszystkie subiektywne i
obiektywne istnienia (tj. te, ktre s wdrukowane w pamici, jak i
te, ktre s bezporednimi przedmiotami zmysw), ktre maj
swj pocztek w czyich dziaaniach, zanikaj. W przypadku tych,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 155

171

ktrzy s opanowani przez uud (awidja), pozostaj jednak trwale

w nich wszczepione, lecz nie powracaj ju nigdy do tych, ktrzy
przekroczyli uud i zdobyli wiedz.
Tak jak mae rzeki wpadajc do wikszej trac imi i form, a
wiksze wpadajc do oceanu, w taki sam sposb nastpuje w
rodzaj wygaszenia ycia, ktry jest nazywany Wyzwoleniem: ciao
zbudowane z piciu wielkich elementw znika w ciele subtelnym, znikajc nastpnie w ciele przyczynowym (potencjalnym)
zwanym karana-sarira, a ostatecznie jedynie czysta wiadomo,
czyli dusza czy si z Brahmanem. Gdy wcielona ywa istota
wyrniajca si swymi atrybutami czy si z Uniwersaln Jani
i gdy wszystkie jej atrybuty znikaj, jake mona j duej
rozrni? Ten, kto pozna rozumowanie, ktre prowadzi do
Wyzwolenia i wytrwale szuka poznania duszy, nie zabrudzi si
nigdy zem owocw swych dziaa podobnie jak li lotosu, ktry
nawet zanurzony w wodzie pozostaje suchy.
Gdy osoba uwolni si od licznych silnych wizi, jak mio do
dzieci, ony, czy rytuaw ofiarnych, odrzuci zarwno rado, jak i
smutek i przekroczy wszystkie wizi, wwczas zrealizuje najwyszy cel i czc si z Najwysz Jani stanie si nierozrnialna.
Ten, kto zrozumia deklaracje witych pism, ktre prowadz do
poprawnych wnioskw dotyczcych Brahmana i praktykowa
wszystkie dobrze wrce cnoty, ktre wite pisma wpajaj,
moe przesta odczuwa lk przed zgrzybiaoci i mierci.
Gdy znikn zarwno zasugi i grzechy, jak i zrodzone z nich
owoce w formie radoci i smutku, ludzie wolni od przywizania
znajduj azyl w Brahmaniepocztkowo w jego zamanifestowanej formie i nastpnie w swym rozumieniu dotr do Brahmana
pozbawionego atrybutw. Gdy ywa istota rodzi si na ziemi pod
wpywem uudy (awidja) yje tam w swej klatce utworzonej przez
dziaania tak jak larwa jedwabnika ukryta w wyprodukowanym
przez siebie kokonie i gdy uwalnia si ze swej klatki i tak jak
jedwabnik opuszcza swj kokon, jej smutek ulega cakowitemu
zniszczeniu.
Tak jak w zrzuca z siebie star skr, a jele rogi, tak
nieprzywizana do ziemskich przedmiotw osoba zrzuca z siebie
smutek. Tak jak ptak opuszcza drzewo, ktre wpada do wody i
siada na innym, tak osoba wolna od przywizania porzuca
zarwno smutek, jak i rado i gdy odczy si nawet od swych
subtelnych form, osignie najwyszy cel. Jest jak twj sawny
przodek krl Danaka, ktry patrzc na poar pochaniajcy jego

172

Mikoajewska

Mahabharata

stolic Mithil mwi: w tym poarze nie ponie nic, co byoby

moje .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
krl Danadewa wysucha z uwag sw mdrca Panczasikhi i
rozmylajc nad nimi dotar do Prawdy. Uwolniwszy si od
smutku y cieszc si spokojem i bogoci. Kady, kto przeczyta
t rozmow i bdzie nad ni rozmyla, uwolni si od smutku i tak
jak krl Danadewa zdobdzie Wyzwolenie.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXVIII-CCXIX
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

173

Opowie 156
O tym, jak wiedza i samo-kontrola
pomagaj w zachowaniu spokoju umysu
pomimo nieszczcia
1. O samo-kontroli jako najwyszej cnocie; 2. O rnicy midzy zwykym
poszczeniem, a praktykowaniem duchowej dyscypliny; 3. O rozmowie Indry z
asur Prahlad, ktry zrozumia, e to nie on, lecz natura materialna wykonuje
dziaania; 4. O naukach udzielonych Indrze przez upadego asur Wali, ktry mimo
swej formy osa zachowa spokj umysu; 5. O rozmowie Indry z bogini dobrobytu,
ktra opuszcza tych, ktrzy odchodz od prawoci; 6. O rozmowie Indry z upadym
demonem Namuczi, ktry zdoby wiedz o powstawaniu i niszczeniu wszechwiata.

Wielki asura Prahlada rzek: O Indra, Wszystkie istniejce

przedmioty maj swj pocztek w Naturze. Ten, kto nie ma w
tej sprawie adnych wtpliwoci, nie ulegnie nigdy pysze i
arogancji. Ja sam poznaem pocztek wszystkich rozporzdze
w sprawie moralnoci, jak i zmienno wszystkich przedmiotw
i dlatego mimo nieszczcia nie potrafi pogry si w alu.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXXIII)

1. O samo-kontroli jako najwyszej cnocie

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jakie dziaania prowadz do
szczcia i jakie do niedoli? Jakie dziaania przynosz uwolnienie
si od lku i sukces w realizowaniu celw yciowych w czasie
ycia na ziemi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, nasi staroytni przodkowie,
ktrzy swe rozumienie opierali na witych pismach, wychwalali
szczeglnie obowizek samo-kontroli, ktry dotyczy wszystkich
czterech kast, a szczeglnie braminw. Ten, kto jej nie zdoby, nie
zdoa wykona adnych religijnych rytw, bowiem wszystkie one,
jak umartwienia, czy prawdomwno, bazuj na samo-kontroli.
Samo-kontrola wzmacnia energi osoby i jest uwaana za wit.
Samo-kontrolujca si osoba staje si bezgrzeszna, nieustraszona i
osiga wielkie rezultaty. Jej umys jest zawsze radosny, zasypia i
budzi si szczliwa przybywajc na tym wiecie z zadowoleniem.
Samo-kontrolujce si osoby potrafi podda kontroli kady
rodzaj emocjonalnego wzburzenia widzc w sobie licznych wrogw w formie dzy, pragnienia i gniewu, tak jakby zamieszkiwali
w odrbnym ciele. Osoby pozbawione samo-kontroli tego nie

174

Mikoajewska

Mahabharata

potrafi i budz w innych ywych istotach lk tak jak tygrys, czy

inny drapienik, i aby je kontrolowa, Brahma stworzy krlw.
Praktyka samo-kontroli jest najwyej cenion cnot we
wszystkich czterech kastach, bowiem pynce z niej owoce
przerastaj wszystkie inne zdobywane przez realizowanie innych
obowizkw we wszystkich trybach ycia.
Osob, ktra ceni sobie wysoko samo-kontrol, mona pozna
po cechach takich jak: szlachetno, opanowanie, nasycenie, wiara,
skonno do wybaczania, prostota, brak gadatliwoci, pokora,
szacunek dla tych, ktrzy stoj wyej od niej, wspczucie dla
wszystkich ywych istot, yczliwo, szczero, powstrzymywanie
si od aplauzu i krytyki szczeglnie w stosunku do krla i ludzi
sprawujcych wadz, jak i od faszywej lub bezuytecznej mowy.
Samo-kontrolujcy si czowiek, przyjmujc w spokoju codzienne radoci i smutki i nie martwic si tymi, ktre mog
nadej, zaczyna szuka Wyzwolenia. Pozbawiony wszelkiego
rodzaju przebiegoci i mciwoci, obojtny zarwno wobec
pochwal, jak i nagan, charakteryzuje si dobrym zachowaniem,
czyst dusz, staoci i hartem ducha bdc w peni Panem swych
namitnoci. Zdobywa honory za ycia i niebo po mierci. Czerpie
przyjemno z pomagania ubogim w zdobyciu tego, czego nie
mog zdoby bez jego pomocy. yczliwy dla wszystkich nie
pielgnuje w sercu adnej urazy. Spokojny jak bezwietrzny ocean,
o duszy wypenionej mdroci nigdy nie unosi si radoci.
Godny powszechnego szacunku i peen zrozumienia w nikim nie
budzi lku i sam si nikogo nie boi. O takiej osobie, ktra ani nie
cieszy si choby najwiksz zdobycz, ani nie odczuwa smutku,
gdy spada na ni nieszczcie, mwi si, e zdobya mdro i
samo-kontrol. Tak osob uwaa si za duchowo odrodzon.
Biega w witych pismach i obdarzona czyst dusz realizuje
wszystkie te dziaania, ktre s wykonywane przez tych, ktrzy s
dobrzy i zdobywa najwysze owoce.
Osoby o niegodziwych duszach nigdy nie wybieraj dla siebie
cieki yczliwoci, wybaczania, spokoju, nasycenia, sodkiej
mowy, uczciwoci, szczodroci i dodawania otuchy, lecz id
ciek lubienoci, gniewu, zachannoci, zawici i chepienia si.
Bramin nigdy nie powinien kroczy t drog. Powinien y na tym
wiecie pokonujc dz i gniew, praktykujc lub brahmacarji,
stajc si w peni Panem swych zmysw, praktykujc wytrwale
umartwienia, przestrzegajc najsurowszych ogranicze i czekajc
ze spokojem na moment, gdy wyznaczony dla niego na ziemi czas

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

175

si skoczy wiedzc, e tylko czasowo zamieszka w miertelnym

ciele i sam jest niezniszczalny.
2. O rnicy midzy zwykym poszczeniem, a praktykowaniem
duchowej dyscypliny
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, osoby nalece do trzech
wyszych kast, ktre wykonuj rytuay ofiarne i inne rodzaje
wedyjskich rytw, spoywaj czasami resztki wina i misa
pozostae z ofiary zoonej bogom, motywowani chci zdobycia
dzieci lub nieba. Jak oceniasz takie postpowanie?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ci, ktrzy spoywaj zakazane
jedzenie bez spenienia ofiary lub przysig zalecanych przez Wedy,
s uwaani za osoby upade nawet na tym wiecie, natomiast ci,
ktrzy motywowani chci zdobycia dzieci lub nieba czyni tak
speniajc nakazy Wed, zdobywaj synw i niebo, lecz gdy ich
zasugi si wyczerpi, opadaj ponownie na ziemi.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, zwykli ludzie twierdz, e
uprawianie postw jest identyczne z praktykowaniem tapasu
(dyscypliny duchowej). Wytumacz mi, czy jest tak faktycznie, czy
te istnieje midzy nimi jaka rnica?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, niektrzy ludzie faktycznie
uwaaj, e poszczenie, ktre moe trwa krtszy lub duszy
okres czasu, jest identyczne z praktyk uprawiania umartwie.
Jednake zgodnie z opini tych, ktrzy s dobrzy, poszczenie samo
w sobie nie rwna si praktykowaniu dyscypliny duchowej, co
wicej moe by przeszkod w poznaniu duszy. Najwysz form
umartwie (czyli duchowej dyscypliny) jest zaniechanie dziaania,
co jest bardzo trudne dla kadego, oraz pokora wyraajca si w
szacunku i trosce o wszystkie ywe istoty. Te formy dyscypliny
przewyszaj wszystkie inne. Osoba, ktra je praktykuje, jest
uwaana za kogo, kto zawsze poci i yje w celibacie. Praktykujcy je bramin staje si witym ascet (muni), bstwem, kim, kto
nigdy nie pi i zawsze szuka cnoty nawet wwczas, gdy yje na
onie rodziny. Staje si wiecznym i czystym wegetarianinem, kim,
kto wypija ambrozj, wiecznym czcicielem bogw i goci, tym,
kto utrzymuje si przy yciu spoywajc jedynie resztki z ofiary,
kto jest oddany obowizkowi gocinnoci, wypeniony wiar i
nigdy nie zapomina o oddawaniu nalenej czci gociom i bogom.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, kiedy osoba
praktykujca te formy dyscypliny moe by uznana za tak, ktra

176

Mikoajewska

Mahabharata

faktycznie poci, jest oddana przysidze celibatu, ywi si

wycznie resztkami z ofiary i zawsze oddaje cze gociom?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, bramin, ktry spoywa jeden
posiek w cigu dnia i jeden w nocy zawsze o tej samej godzinie i
nie je nic midzy posikami, jest uwaany za tego, kto wiecznie
poci. Spenia przysig celibatu, gdy zawsze mwi prawd, nie
schodzi ze cieki mdroci i idzie do oa swej ony tylko w celu
posiadania synw. Staje si cisym wegetarianinem, gdy nigdy nie
spoywa misa zwierzt, ktre zostay zabite w innym celu ni
zoenie ich w ofierze. Staje si czysty poprzez swoj hojno i
dobroczynno. Jest zawsze obudzony, gdy powstrzymuje si od
spania w cigu dnia. Zdobywa niebo i jest nazywany tym, kto pije
ambrozj, gdy sam je posiki dopiero po nakarmieniu swej suby i
goci. Jest uwaany za tego, ktry utrzymuje si przy yciu
spoywajc resztki z ofiary, gdy spoywa tylko to, co pozostaje po
nakarmieniu bogw, ojcw, suby i goci. Tacy ludzie zdobywaj
liczne regiony szczliwoci w nastpnym yciu. Do ich domu
przybywaj bogowie i boskie nimfy apsary, dni upywaj im w
radoci w towarzystwie synw i wnukw i w kocu po opuszczeniu swego ciaa realizuj najwyszy cel.
3. O rozmowie Indry z asur Prahlad, ktry zrozumia, e to
nie on, lecz natura materialna wykonuje dziaania
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, dziaania dobre i ze doczaj
si do rodzcego si na tym wiecie czowieka, aby zrodzi
przyjemne lub nieprzyjemne owoce. Jednake, czy czowiek powinien by uwaany za tego, kto je wykonuje, czy te nie? Mam w
tej sprawie wtpliwoci. Wyjanij mi to, prosz, w kadym
szczegle.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj starej opowieci o
rozmowie Indry z pochodzcym z powaanej rodziny krlem
dajtjw Prahlad. Ten wielki asura syncy ze swej mdroci
uwolni si od przywizania do ziemskich przedmiotw i oczyci
z grzechw. Wolny od szalestwa i pychy kroczy drog dobra
(sattwa) realizujc przysigi i pozostajc tak samo obojtny wobec
pochway, jak i krytyki. Wyposaony w samo-kontrol po doznaniu klski w walce z bogami spdza czas samotnie w pustej
komnacie, gdy bdc wiadomy pocztku i koca wszystkich
stworzonych ruchomych i nieruchomych przedmiotw nigdy nie
odczuwa gniewu w kontakcie z nieprzyjemnym przedmiotem, ani
radoci w kontakcie z przyjemnym. Patrzy takim samym okiem na
grudk zota i gliny. Niezachwiany w swym szukaniu duszy i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

177

Wyzwolenia znalaz oparcie w wiedzy i doszed do

niezachwianych wnioskw na temat Prawdy.
Pewnego dnia, gdy ten krl asurw o wszechwiedzcym i
uniwersalnym spojrzeniu, ktry pozna to, co wrd wszystkich
rzeczy jest najwysze, siedzia samotnie w pustej komnacie ze
zmysami poddanymi kontroli, ukaza si przed nim Indra i chcc
go obudzi z kontemplacji rzek: O wielki asuro, w tobie
zamieszkay wszystkie zalety, dziki ktrym zdobywa si powszechny szacunek. Twoje rozumienie jest jak u nowonarodzonego
dziecka, wolne zarwno od przywizania, jak i awersji. Poniewa
znasz dusz, powiedz mi, jakie rodki prowadzce do jej poznania
s najlepsze? Bdc obecnie we wadzy wroga utracie dawn
pozycj i ca sw pomylno, lecz cho warunki, w ktrych si
znalaze, skaniaj do poczucia alu, nie widz w tobie adnego
smutku. Czy jest tak z powodu twego hartu ducha, czy te nabytej
mdroci? Jak to si dzieje, e cho spado na ciebie nieszczcie,
zdajesz si by spokojny i szczliwy.
Krl dajtjw Prahlada, ktry w swych rozmylaniach dotar do
Prawdy, odpowiedzia sowami penymi mdroci: O Indra, ten,
kto nie zdoa pozna, jaki jest pocztek i koniec wszystkich
stworzonych przedmiotw, z powodu swej ignorancji yje w
uudzie. Wszelkie odmiany istnienia i nieistnienia pojawiaj si i
znikaj w rezultacie dziaania ich natury, i eby tak si dziao, nie
potrzeba adnego wysiku jani. Skoro tak jest, przeto musi by
oczywistoci to, e w stwarzaniu tego wszystkiego, co widzimy,
nie ma udziau adnego personalnego czynnika (jani), jednake,
cho faktycznie osoba-ja (chit) nigdy nic nie czyni, ignorancja
przykrywa j gniewn ego-wiadomoci.
Ten, kto uwaa si za wykonawc dobrych lub zych dziaa,
ulega uudzie. Moim zdaniem taka osoba nie zna samej siebie.
Gdyby istnienie zwane osob (jani) byo faktycznie tym, kto
dziaa, wwczas wszystkie dziaania podejmowane z myl o jej
dobrze koczyyby si sukcesem i adne z nich nie byoby klsk.
Tymczasem w wielu przypadkach, nawet gdy osoby staraj si
zapobiec temu, co niepodane i uzyska to, co podane, nie
odnosz sukcesu, podczas gdy inne unikaj tego, co niepodane i
otrzymuj to, co podane bez adnego wysiku. C wic staje si
z ich personalnym wysikiem? Otrzymane rezultaty musz wic
by rezultatem Natury (Prakriti).
I znowu, niektre osoby zdaj si ukazywa jakie niezwyke
wasnoci, lecz cho wyposaone w najwysz inteligencj musz
prosi o bogactwo innych, ktrzy s pospolici i nie wyrniaj si

178

Mikoajewska

Mahabharata

inteligencj. Faktycznie, jeeli wszystkie jakoci, dobre i ze, s

dane osobie przez Natur, przeto na jakiej podstawie kto moe
chepi si wyszym posiadaniem? Wszystkie one nie s jego, lecz
wypywaj z Natury. Taki jest mj niezachwiany wniosek. Moim
zdaniem nawet Wyzwolenie i poznanie jani pyn z tego samego
rda.
Prahlada kontynuowa: O Indra, na tym wiecie wszystkie
owoce, dobre i ze, ktre doczaj si do poszczeglnych osb
(jani), s uwaane za rezultat dziaa. Posuchaj teraz tego, co
mam do powiedzenia na temat dziaa. Tak jak wrona jedzc
swym krakaniem obwieszcza innym wronom obecno jedzenia, w
taki sam sposb wszystkie nasze dziaania obwieszczaj jedynie
obecno Natury.
Ten, kto zna jedynie dziaanie Natury, lecz nie pozna samej
Natury, ktra jest nadrzdna i istnieje sama z sobie, czuje si w
konsekwencji tej ignorancji zagubiony. Ten, kto zrozumie rnic
midzy Natur i jej przeksztaceniami (dziaaniem) nie da si
nigdy wprowadzi w bd.
Wszystkie istniejce przedmioty maj swj pocztek w Naturze.
Ten, kto nie ma w tej sprawie adnych wtpliwoci, nie ulegnie
nigdy pysze i arogancji. Ja sam poznaem pocztek wszystkich
rozporzdze w sprawie moralnoci, jak i zmienno wszystkich
przedmiotw i dlatego mimo nieszczcia nie potrafi pogry si
w alu.
Wszystko, co ma pocztek, ma te swj koniec. Uwolniwszy
si od przywizania do zmysowych przedmiotw, pragnienia,
pychy i nadziei, wolny od wszelkich wizi i od wszystkiego
odczony spdzam czas przeznaczony na moje ycie na ziemi w
stanie wielkiej bogoci obserwujc pojawianie si i znikanie
wszystkich stworzonych przedmiotw. Niepokj i cierpienie nie
dotykaj tego, kto zdoby mdro, samo-kontrol, nasycenie, nie
ma ani pragnie, ani nadziei i patrzy na wszystkie przedmioty w
wietle znajomoci swej jani.
Do Natury i jej przeksztace nie ywi ani sympatii, ani
niechci. Nie potrafi obecnie zobaczy ani wroga, ani nikogo, kto
naleaby do mnie. Nawet przez moment nie zazdroszcz nikomu
nieba, tego wiata, czy pieka.
W zrozumieniu duszy jest wielka bogo, lecz dusza
oddzielona od wszystkiego, co stworzone, nie moe czu dalej
ziemskiej radoci i dlatego niczego nie pragn.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

179

Indra rzek: O Prahlada, wytumacz mi, dziki jakim rodkom

mgbym zdoby ten rodzaj spokoju i mdroci, ktre ty sam
zdobye?
Prahlada rzek: O Indra, Wyzwolenie zdobywa si dziki
prostocie, dbaoci, oczyszczaniu swej duszy, opanowywaniu
namitnoci i okazywaniu szacunku starszym. Dowiedz si jednak,
e zarwno mdro, jak i spokj czerpie si z Natury. Faktycznie,
wszystko inne, co postrzegasz, pochodzi od Natury.
Indra wysucha sw krla dajtjw z radoci w sercu i po
oddaniu mu czci powrci do swego zwykego miejsca pobytu.
4. O naukach udzielonych Indrze przez upadego asur Wali,
ktry mimo swej formy osa zachowa spokj umysu
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, dziki jakiemu
typowi rozumowania, krl, ktrego opuci dobry los i straci
wszystko, moe w spokoju kontynuowa ycie na ziemi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie Indry z wielkim asur
Wali, synem Wiroczany, ktry pomimo swej przegranej w walce z
bogami nie odczuwa alu i zdoa zachowa spokj umysu.
Pewnego dnia, w odlegych czasach, Indra, ktry od dawna
walczy ze zmiennym skutkiem z demonem Wali, uda do dziadka
wszechwiata Brahmy i stojc przed nim ze zoonymi pobonie
domi rzek: O Brahma, powiedz mi, gdzie ukry si obecnie ten
potny asura Wali, ktrego bogactwo byo ongi tak wielkie, e
nie uszczuplao go nawet to, e hojnie je rozdawa. Aby ukry si
przede mn, przybiera rne formy: by Surj, Som i Agnim,
ktry dostarcza ywym istotom ciepa, Warun, bogiem wiatru, a
take potrzebn wszystkim wod. Cho przedtem udawao mi si
odkry jego kryjwk, teraz jednake nie mog go odnale.
Powiedz mi, prosz, gdzie mam teraz szuka tego krla asurw?
Brahma rzek: O Indra, nie powiniene teraz szuka kryjwki,
w ktrej ukry si Wali. Wyjawi ci j jednak, bo w odpowiedzi na
czyje pytania nie powinno si mwi nieprawdy. Wali urodzi si
obecnie wrd zwierzt cztero-kopytnych, jak wielbdy, byki,
osy i konie i prawdopodobnie ukrywa w jakie pustej zagrodzie.
Indra rzek: O Brahma, jeeli uda mi si spotka Wali w tej
pustej zagrodzie, to czy powinienem go zabi, czy nie? Powiedz
mi, jak powinienem si zachowa?
Brahma rzek: O Indra, nie ra Wali, gdy nie zasuguje on na
mier. Popro go raczej o instrukcje na temat moralnoci.

180

Mikoajewska

Mahabharata

Indra pouczony w ten sposb przez Stwrc wiata Brahm,

siedzc na grzbiecie swego sonia Airawaty ruszy w podr po
caej ziemi byszczc wielkim splendorem. Podczas swej podry
udao mu si spotka asur Wali, ktry tak jak mwi Brahma, po
przybraniu formy osa zamieszka w pustej zagrodzie.
Indra rzek z lekkim umiechem: O danawa, urodzie si w
formie osa i ywisz si sieczk. Naleysz obecnie do bardzo
miernego gatunku. Czy fakt ten nie napenia ci smutkiem? Ty
potny asurapokonany przez wrogw, pozbawiony przyjaci i
dobrych widokw na przyszo, odarty z energii i odwagi! Nigdy
przedtem nie widziaem ci takim. Poprzednio przemierzae
wszystkie wiaty z tysicami pojazdw i krewnych spalajc
kadego ogniem swej wspaniaoci i majc nas wszystkich za nic.
Dajtjowie szukajc u ciebie ochrony podporzdkowali si twym
rozkazom, a ziemia ze strachu przed tob rodzia plony nie
czekajc na zaoranie. Dzi jednak, jak widz, spado na ciebie to
wielkie nieszczcie. Czy nie rozpaczasz z tego powodu?
W jakim stanie umysu jeste teraz w porwnaniu z tym, w
jakim bye dawniej, gdy z dum na twarzy przebywajc na
wschodnim wybrzeu oceanu rozdzielae swe ogromne bogactwo
midzy krewnych? Przez wiele lat zabawiae si z tysicami
taczcych dla ciebie niebiaskich nimf apsar ozdobionych
lotosowymi girlandami i majcych towarzyszy byszczcych jak
zoto, a gdy siedziae pod zotym parasolem wybijanym klejnotami, czterdzieci dwa tysice gandharww grao dla ciebie na
niebiaskich instrumentach. W sponsorowanych przez ciebie
ofiarach supek ofiarny zrobiony by ze szczerego zota, a miliony
twych krewnych otrzymywao bogate dary. Ty sam wykonywae
rwnie wielki rytua ofiarny przemierzajc ca ziemi i
wyrzucajc na okrelony dystans niewielk drewnian lask zwan
samja. Obecnie nie widz ani twych zotych naczy, ani parasola,
ani ochadzajcych ci wachlarzy. Nie widz rwnie zdobicej ci
niegdy girlandy, ktr obdarowa ci Brahma. Czy nie popadasz z
tego powodu w rozpacz?
Asura Wali rzek: O Indra, nie widzisz tych drogocennych
przedmiotw, o ktrych mwisz, bo zostay ukryte w ciemnej
jaskini. Zobaczysz je jednak znowu, gdy nadejdzie na to waciwy
czas. Cieszc si obecnie powodzeniem kpisz sobie ze mnie, gdy
ton w nieszczciu. Twoje zachowanie nie pasuje ani do twej
sawy, ani pozycji. Ci, ktrzy zdobyli wiedz, nasycenie i spokj,
te prawe i dobre dusze ani nie poddaj si rozpaczy, gdy spotyka je
nieszczcie, ani si nie ciesz, gdy towarzyszy im powodzenie i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

181

dobrobyt. Ty sam jednak kierujc si prostackim rozumowaniem

zabawiasz si przede mn w bufonad. Gdyby by taki jak ja, nie
wygaszaby takich mw.
Krytyczne sowa Wali nie zmieniy jednak nastroju Indry,
ktry patrzc na wielkiego asur w formie osa wzdychajcego jak
wielki w rzek z ironi i miechem: O Wali, jeszcze niedawno
majc tysice pojazdw i krewnych spalae wszystkie trzy wiaty
swym splendorem majc nas wszystkich za nic, teraz jednak
stracie wszystkich krewnych i przyjaci i cay swj splendor.
Przedtem wszystkie wiaty byy na twoje rozkazy i twoja rado
bya wielka. Czy patrzc na swj obecny poaowania godny stan,
gdy stracie ca swoj zewntrzn wspaniao, nie czujesz
rozpaczy?
Wali rzek: O Indra, wszystko na tym wiecie ma przejciowy
charakter i zmienia si wraz z Czasem i poniewa o tym wiem, nie
poddam w rozpacz mimo mojegojak mwiszaosnego stanu.
Ciaa ywych istot nie trwaj wiecznie i moja obecna ola forma
nie zostaa stworzona moim wysikiem. Oywiajca zasada i ciao
powstaj razem w konsekwencji wasnej natury. Wzrastaj razem i
razem ulegaj zniszczeniu. Otrzymawszy ol form istnienia nie
jestem z ni na zawsze zwizany. Dziki temu, e o tym wiem, nie
mam powodu do smutku. Tak jak ocean jest ostatecznym miejscem
spoczynku dla wszystkich rzek, tak mier jest takim miejscem dla
wszystkich wcielonych dusz. Ci, ktrzy o tym wiedz, nigdy nie
popadn w uud, lecz ci, ktrzy s we wadzy namitnoci
(radas), trac umiejtno sdu i zrozumienie i uginaj si pod
ciarem spadajcego na nich nieszczcia.
Osoba, ktra zdobya waciwe rozumienie, zdoa zniszczy
wszystkie swoje grzechy, a bezgrzeszna osoba jest pod wpywem
atrybutu dobra (sattwa) i staje si radosna. Ci natomiast, ktrzy
oddalaj si od tego atrybutu i rodz si ponownie na ziemi, nie
potrafi uciec przed smutkiem i alem ulegajc dzy zmysowych
przedmiotw. Sukces lub poraka w zdobyciu przedmiotu pragnie,
ycie lub mier, owoc dziaa w formie przyjemnoci i blu s dla
mnie bez znaczenia: niczego ani nie lubi, ani lubi.
Osoba (ja), ktra myli, e kogo zabija, myli si, bo niszczy
jedynie jego ciao, podobnie myli si mylc, e to ona zabija. Ja
(dusza) ani nikogo nie zabija, ani nie moe zosta zabita. Ten, kto
myli inaczej, tonie w ignorancji. Faktycznie wic zarwno ten,
ktry myli, e zabija, jak i ten, kto myli, e moe zosta zabity,
nie zna Prawdy. Ten, kto po zabiciu kogo lub pokonaniu go
przechwala si sw mskoci, powinien wiedzie, e on (ja) nie

182

Mikoajewska

Mahabharata

jest dziaajcym, i e dziaanie zostao wykonane przez czynnik

materialny, ktry jest odmienny od duszy.
Na pytanie o przyczyn stwarzania i niszczenia wszystkich
przedmiotw na tym wiecie, zwykle odpowiada si, e to jaka
osoba powoduje akt stwarzania i niszczenia. Dowiedz si jednak,
e osoba ta jest rwnie widziana jako stworzona, czyli kto, kto
ma stwrc. Faktycznie, wszystko wypywa z piciu elementw:
przestrzeni, wiatru, ognia, ziemi i wody. Skoro o tym wiem,
dlaczego mam opakiwa zmian cielesnej formy? Trudny do
pojcia Czas si swej energii zmiata wszystkich z powierzchni
ziemizarwno mdrego, jak i gupca, silnego i sabego, piknego
i brzydkiego, szczliwego i nieszczliwego. Skoro wiem o tym,
e zostan zmieciony przez Czas, dlaczego mam rozpacza z
powodu zmiany cielesnej formy?
Ten, kto spala jaki przedmiot, spala co, co ju zostao spalone.
Ten, kto zabija, zabija ju dawno zabit ofiar. Ten, kto jest
niszczony, ju dawno zosta zniszczony. Przedmiot nabywany
przez jak osob zosta jej ju dawno dany i od dawna by jej
przeznaczony. Czas jest jak ocean bez adnej wyspy i jego granic
nie sposb zobaczy. Gdzie jest jego drugi brzeg? Ju od dawna
gboko nad tym rozmylam nie widzc koca tego wiecznego,
nieprzerwanego strumienia, ktry zarzdza wszystkimi rzeczami i
niewtpliwie jest niebiaski. Gdybym nie rozumia, e to Czas
niszczy wszystkie ywe istoty, wwczas, by moe, odczuwabym
emocje takie jak rado, duma, czy gniew.
Wielki asura Wali kontynuowa: O Indra, czy przyszede tutaj,
aby mnie potpi upewniwszy si, e przybraem form osa, ktry
ywi si sieczk i spdza dni w odludnym miejscu daleko od
ludzkich osiedli? Gdybym zechcia, mgbym nawet dzi przebra
rne straszliwe formy, na widok ktrych uciekby pospiesznie ze
strachu przede mn. To Czas wszystko daje i wszystko zabiera. To
Czas zarzdza wszystkimi przedmiotami. Nie chep si wic
zbytnio sw mskoci, bo jeszcze niedawno wszystko drao z
lku przed moim gniewem. Poznaem jednake wieczne atrybuty
wszystkich przedmiotw tego wiata. Czy ty rwnie znasz
Prawd? Pozwl sobie na odczucie zadziwienia. Bogactwo i jego
rdo nie jest pod nasz kontrol. Twj umys zdaje si by jak
umys dziecka. Przejrzyj na oczy i rozwi w sobie rozumienie
bazujce na Prawdzie i pewnoci. Bogowie, ludzie, Ojcowie,
gandharwowie, we i rakszasowiewszyscy oni podlegali mej
wadzy, o czym sam doskonale wiesz. Wszystkie ywe istotyich
rozumienie zaciemnione przez ignorancjzwyky schlebia mi

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

183

mwic: Niech bd pozdrowione wszystkie te kierunki, w

ktrych wyruszy syn Wiroczany, Wali.
O Indra, nie rozpaczam wspominajc te niegdy oddawane mi
honory i utrata mej dawnej pozycji nie napawa mnie smutkiem.
Moje rozumienie w tym wzgldzie jest niezachwiane: bd y w
zgodzie z rozporzdzeniami Zarzdzajcego. Zdarza si, e osoba
szlachetnie urodzona, o wspaniaym wygldzie i wielkiej odwadze
cierpi razem ze swymi doradcami i przyjacimi wielk niedol, bo
tak zostao zarzdzone. Kiedy indziej znowu osoba nisko urodzona,
pozbawiona wiedzy i nieczysta, od urodzenia cieszy si razem z
tymi, ktrzy j otaczaj wielkim powodzeniem, bo tak zostao
zarzdzone. Podobnie niekiedy pikna i prawa kobieta dowiadcza
niedoli, podczas gdy brzydka i niegodziwa szczcia.
To, czym si aktualnie stalimy, nie jest spowodowane jakim
naszym (tj. naszej jani) dziaaniem. Twoje obecne pooenie nie
jest rezultatem twego (tj. jani) dziaania. Ty sam nie uczynie
bowiem nic, w konsekwencji czego cieszysz si caym tym
bogactwem. Ja rwnie nie uczyniem nic, w konsekwencji czego
zostaem caego bogactwa pozbawiony. Bogactwo i jego utrata
nastpuj jedno po drugim w rezultacie dziaania Czasu.
Widz ci obecnie stojcego na czele bogw, byszczcego
urod i wspaniaoci, zanurzonego w pomylnoci i krzyczcego
na mnie. Nic takiego nie mogoby si wydarzy, gdybym nie zosta
pokonany przez Czas. Gdyby tak nie byo, jeszcze dzi zabibym
ci jedynym uderzeniem pici, cho jeste uzbrojony w piorun.
Jednake dzi nie jest waciwy moment na ukazanie mej odwagi,
wrcz przeciwnie, nadszed wanie waciwy moment na spokj i
pokojowe dziaanie. Wszystkie rzeczy zale od Czasu. Czas
oddziauje na wszystko i prowadzi wszystko ku ostatecznemu
spenieniu.
Byem niegdy czczonym przez wszystkich Panem danaww i
palc wszystko swoj energi grzmiaem dum i si, lecz skoro
Czas pokona nawet mnie, czy istnieje kto, kogo nie zdoaby
pokona? Sam jeden miaem energi rwn energii wszystkich
dwunastu synw Aditi z tob wcznie. Potrafiem dostarczy
wszystkim trzem wiatom wody oblewajc ni ziemi w formie
deszczu, jak i ciepa i wiata. Byem obroc i niszczycielem,
dawaem i odbieraem, niewoliem i uwalniaem, byem potnym
wadc wszystkich wiatw, ktrym teraz ju nie jestem. Zostaem
pokonany przez siy Czasu i nie byszcz ju duej sw potg.
Wiem jednake, e to nie ja wykonuj dziaania rzekomo

184

Mikoajewska

Mahabharata

wykonane przeze mnie, i to nie ty jeste wykonawc swych dziaa,

ani nikt inny. To Czas ochrania lub niszczy wszystkie rzeczy.
Mdrcy, ktrzy znaj Wedy, mwi, e Czas, ktry jest wiecznoci, jest Brahmanem. Dwutygodniowe cykle ksiyca i miesice s jego ciaem, a dnie i noce okrywajc je szat. Pory roku
s jego zmysami, rok jego ustami.
Ludzie wyposaeni w nadrzdn inteligencj twierdz, e cay
wszechwiat powinien by rozumiany jako Brahman. Z drugiej
strony Wedy nauczaj, e pi warstw (koa) przykrywajcych
dusz powinny by widziane jako Brahman. Brahman jest
tajemniczy i dla umysu rwnie niedostpny jak przepastny ocean.
Jest opisywany jako bez pocztku i koca i jako zarwno
niezniszczalny (jako Ja) i zniszczalny (jako nie-Ja). Cho sam
w sobie nie ma atrybutw, wchodzi do wszystkich przedmiotw i
jako taki przybiera atrybuty.
Te osoby, ktre znaj Prawd, uwaaj, e Brahman jest
wieczny i e poprzez dziaanie ignorancji (uudy) powoduje, e
atrybut materialnoci osacza czyst niematerialn wiadomo
zwan chit lub dusz, ktrej jedynym atrybutem jest wiedza.
Materialno ta nie jest jednak koniecznym atrybutem duszy, bo po
pojawieniu si wiedzy o prawdziwej przyczynie wszystkiego,
materialno przestaje osacza dusz.
Brahman w formie Czasu jest schronieniem dla wszystkich
ywych istot. Dokd miayby si uda przekraczajc ten Czas?
Czasu lub Brahmana nie mona unikn ani biegnc, ani
nieruchomo stojc.
Brahmana nie mona pozna przy pomocy adnego z piciu
zmysw. Niektrzy twierdz, e Brahman jest ogniem, a inni, e
jest Pradapatim, porami roku, miesicami, cyklami ksiyca,
dniami, godzinami, porankiem, poudniem, wieczorem, chwil.
Rni ludzie mwi rnie o nim, ktry jest jeden. Poznaj go jako
Wieczno, ktra rzdzi wszystkimi przedmiotami.
Asura Wali zakoczy sw mow mwic: O Indra, wiele
tysicy Indrw, z ktrych kady cieszy si wielk si i odwag,
ju dawno przestao istnie. Ty sam przestaniesz istnie w taki sam
sposb. Cho posiadasz wielk moc i jeste krlem bogw, gdy
nadejdzie twoja ostatnia godzina, zostaniesz zmieciony przez Czas.
Czas wymiata wszystko. Nie przechwalaj si wic i nie wywyszaj,
Czasu nikt nie zdoa zatrzyma, ani ty, ani ja, ani nikt inny.
Krlewska pomylno, ktr si obecnie cieszysz i ktra twym
zdaniem nie ma sobie rwnych, naleaa poprzednio do mnie.
Nietrwaa ze swej natury opucia mnie i udaa si do ciebie. Nie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

185

przechwalaj si wic i lepiej szukaj spokoju umysu, bo przynoszca pomylno bogini dobrobytu widzc twoj pych szybko ci
opuci .
5. O rozmowie Indry z bogini dobrobytu, ktra opuszcza tych,
ktrzy odchodz od prawoci
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy asura Wali przesta mwi,
Indra zobaczy opuszczajc ciao demona byszczc wspaniaoci posta bogini. Patrzc na ni oczami penymi zadziwienia rzek
do demona: O Wali, kim jest ta opuszczajca twe ciao wietlista
osoba z gow ozdobion piropuszem, zotymi bransoletami na
przedramionach emitujca aureol pikna pochodzc z jej wasnej
energii?
Wali rzek: O Indra, nie wiem, czy jest to demonka, niebianka
czy te osoba ludzka. Sam j o to zapytaj.
Indra rzek: O ty o sodkim umiechu ozdobiona piropuszem
i rozsiewajca wok niezwyky blask, powiedz mi, kim jeste?
Wydostaa si z ciaa Wali i nie potrafi ci rozpozna. Powiedz
mi, prosz, swoje imi. Kim jeste, e po opuszczeniu ciaa tego
demona, stoisz tutaj przede mn jak sama maja (uuda) byszczc
sw wspaniaoci?
ri rzeka: O Indra, Wiroczana mnie nie rozpozna i jego syn
Wali rwnie mnie nie zna, cho zamieszkiwaam u nich przez
jaki czas. Mdrcy nazywaj mnie Duhszah, czyli t, ktra rodzi
si z trudnoci, a take Widhits, co oznacza bogactwo bdce
rezultatem dziaania i pracy. Mam te inne imiona, jak Bhuti,
Lakszmi i ri, i wszystkie oznaczaj dobrobyt i pomylno. Ani
ty, ani inni bogowie mnie nie znaj.
Indra rzek: O ty, ktra nie rodzisz si z atwoci, dlaczego
opuszczasz Wali, cho zamieszkiwaa u niego przez dugi okres
czasu. Czy jest tak z powodu jakiego mojego dziaania lub te z
powodu jakiego dziaania wykonanego przez Wali?
ri rzeka: O Indra, nie podlegam ani rozkazom Stwrcy, ani
tego, ktry rzdzi wiatem. To Czas przenosi mnie z jednego
miejsca do drugiego. Nie lekcewa Wali.
Indra rzek: O bogini o sodkim umiechu ozdobiona piropuszem, dlaczego wic opuszczasz asur Wali i chcesz zamieszka
u mnie?
ri rzeka: O Indra, mieszkam w uczciwoci, dobroczynnoci,
dobrych lubach, umartwieniach, odwadze i cnocie. Wali odszed
od wszystkich tych cnt. Ongi by oddany braminom, prawdo-

186

Mikoajewska

Mahabharata

mwny i kontrolujcy swe namitnoci. Ostatnio jednak zacz

chowa w sercu uraz do braminw, dotyka oczyszczonego masa
nieczystymi domi i zaniedbywa rytuay ofiarne. Co wicej,
olepiony przez ignorancj i dotknity przez Czas zacz
przechwala si przed innymi swym nieustannym wielbieniem
mnie. Opuszczam go z racji jego uchybie i zamieszkam w tobie.
No mnie wic teraz w sobie z uwag i trosk bdc odwany i
praktykujc umartwienia.
Indra rzek: O ty, ktra przebywasz wrd kwiatw lotosu, czy
wrd bogw, gandharww, asurw, rakszasw i ludzi jest kto
taki, kto mgby zdoby ci na zawsze?
ri rzeka: O Indra, wrd wymienionych nie ma nikogo, kto
mgby mnie zdoby na zawsze.
Indra rzek: O ty, ktra przynosisz pomylno, powiedz mi,
jak powinienem si zachowywa, aby zamieszkaa u mnie na
zawsze? Bd posuszny wszystkim twoim rozkazom, odpowiedz
mi szczerze.
ri rzeka: O krlu bogw, skoro pytasz, powiem tobie, w jaki
sposb moesz umoliwi mi zamieszkiwanie u ciebie na zawsze.
Postpujc zgodnie z nakazami Wed podziel mnie na cztery czci.
Indra rzek: O Lakszmi, wyznacz dla ciebie miejsca pobytu
wedug siy i mocy do noszenia ciebie, a co do mnie samego, to
bd si zawsze stara o to, aby ci w aden sposb nie obrazi. W
wiecie ludzi ziemia jest matk wszystkich rzeczy i unosi je
wszystkie. Niech wic ona nosi jedn wiartk ciebie. Myl, e
ma na to do siy.
ri rzeka: O Indra, niech tak si stanie, niech moja pierwsza
wiartka osiedli si na ziemi. A teraz podejmij waciw decyzj
co do mej drugiej wiartki.
Indra rzek: O bogini, w wiecie ludzi wody w swej pynnej
formie su im na rne sposoby. Niech wic wody nosz w sobie
twoj drug wiartk. One maj w sobie do siy, aby unie t
czstk ciebie.
ri rzeka: O Indra, niech tak si stanie. A teraz przydziel
odpowiednie miejsce mojej trzeciej wiartce.
Indra rzek: O Lakszmi, Wedy, ofiary i bogowie bazuj na
ogniu. Niech wic ogie nosi w sobie twoj trzeci wiartk.
ri rzeka: O Indra, niech tak si stanie. Umie teraz
waciwie moj czwart wiartk.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

187

Indra rzek: O bogini, niech twoj czwart cz nosz w sobie

ci dobrzy ludzie, ktrzy s prawdomwni i oddani braminom. Oni
maj do si, aby nosi w sobie twoj czwart cz.
ri rzeka: O Indra, niech tak si stanie. Rozdzielie moje
cztery czci midzy rne istoty i teraz mnie ochraniaj.
Indra rzek: O bogini, rozdzieliem twoje cztery czci midzy
rne istoty i ukarz kadego, kto ci w jaki sposb obrazi.
Przysuchujcy si rozmowie asura Wali rzek: O Indra, cay
wszechwiat jest zbudowany wok gry Meru. W eonie, w
ktrym obecnie yjemy soce owietla tak samo wszystkie cztery
kierunki: wschd, zachd, pnoc i poudnie. Jednake w
nastpnym eonie, gdy soce wycofa swe wiato z wszystkich
kierunkw i bdzie owietla jedynie sam szczyt gry Meru, gdzie
znajduje si region Brahmy, pokonam ciebie w wielkiej bitwie
bogw i asurw.
Indra rzek: O potny asuro, Brahma rozkaza mi, abym
ciebie nie zabija i tylko dlatego nie ucinam ci gowy moim
piorunem. yj wic w pokoju. Nigdy nie nadejd takie czasy, o
ktrych mwisz, sam Brahma dawno temu ogosi prawo, ktre
reguluje ruch soca. Soce porusza si nieustanie i w ten sam
sposb daje ywym istotom ciepo i wiato. Przez sze miesicy
porusza si w kierunku pnocnym, a przez nastpne sze w
kierunku poudniowym. Poruszajc si w ten sposb obdarowuje
wszystkie ywe istoty zim i latem .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
wielki asura Wali po wysuchaniu sw Indry uda si w kierunku
poudniowym, podczas gdy Indra po wysuchaniu sw Wali, ktre
byy cakowicie wolne od pychy, uda si do swego zwykego
miejsca pobytu w kierunku pnocnym.
6. O rozmowie Indry z upadym demonem Namuczi, ktry
zdoby wiedz o powstawaniu i niszczeniu wszechwiata
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, pytae mnie o ten typ
rozumowania, ktry pozwala krlowi, ktry straci wszystko na
uspokojenie swego umysu i kontynuowanie ycia na ziemi. W
odpowiedzi na twoje pytanie powtrzyem tobie rozmow Indry z
demonem Wali, ktry dotar do Prawdy i zdoa utrzyma spokj
ducha mimo nieszczcia. Posuchaj jeszcze mego opowiadania o
rozmowie Indry z wielkim asur Namuczi, ktra rwnie dotyczy
omawianego obecnie tematu.

188

Mikoajewska

Mahabharata

Indra, ktry od dawna walczy z potnym demonem Namuczi,

ktry pozna tajemnic stwarzania i niszczenia wszystkich ywych
istot, zobaczy go kiedy siedzcego ze spokojnym sercem w
doskonaym bezruchu, cho utraci obecnie ca sw pomylno.
Zbliy si do niego i rzek: O potny asuro, powiedz mi, czy
teraz po utracie swej pozycji, gdy zostae cakowicie pokonany
przez wroga, ukrywasz w swym sercu smutek i al, czy te
spdzasz swe dni radonie?
Namuczi rzek: O Indra, w moim sercu nie ma smutku i alu.
Ten, kto pacze nad tym, czego nie moe zmieni, tylko niszczy
swe ciao i sprawia rado wrogom. Nikt te nie moe zmniejszy
czyjego smutku biorc go na siebie. Ponadto wszystko to, co
rozpoznajemy zmysami, ma swj koniec i ulega zniszczeniu.
Wiedzc o tym nie pozwalam sobie na smutek. Smutek niszczy
osobiste pikno, szczcie, ycie i sam cnot. Ten, kto zdoby
prawdziw wiedz, gdy nawiedza go smutek, powinien rozmyla
nad tym, co jest dla niego najwyszym dobrem i co mieszka w
jego sercu tumic smutek, ktry bierze si z niewaciwego
nastawienia umysu. Ten, kto nastawi swj umys na to, co jest
jego najwyszym dobremczyli na praktyk jogi i szukanie
Wyzwoleniaz ca pewnoci zrealizuje wszystkie swoje cele.
Zarzdzajcy wiatem jest jeden bez drugiego. Jego kontrola
rozciga si na istoty znajdujce si w jeszcze onie. Ja sam
kontrolowany przez Zarzdzajcego poruszam si tak, jak on mnie
zaprogramowa, bdc jak wody, ktre zawsze pyn w tym
kierunku, gdzie jest niej. Cho wiem, czym jest istnienie i czym
jest Wyzwolenie, jak i to, e Wyzwolenie przewysza istnienie,
sam jednake nie walcz o jego osignicie. Poruszam si tak, jak
Zarzdzajcy mnie zaprogramowa realizujc zarwno te dziaania,
ktre prowadz do cnoty, jak i te, ktre od niej odchodz. Kady
zdobywa tylko te przedmioty, ktre zostay dla niego wyznaczone.
To, co ma si zdarzy, zdarzy si. Kady trafia ponownie do tego
ona, ktre Zarzdzajcy dla niego wyznaczy i nie ma tu wyboru.
Nie ulega uudzie tylko ta osoba, ktra znalazszy si w jaki
konkretnych warunkach akceptuje je, jako te, ktre zostay dla niej
zarzdzone.
To biegncy swym kursem Czas przynosi ludziom radoci i
smutki i aden personalny czynnik nie jest w to zaangaowany.
Smutkowi ulega jedynie ten, kto nie dostrzega wpywu Czasu i
uwaa samego siebie (ja) za tego, kto dziaa. Czy wrd riszich,
bogw, wielkich asurw, ascetw yjcych w dungli s tacy, na
ktrych nie spado nigdy adne nieszczcie?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 156

189

Ci, ktrzy poznali dusz i nie-dusz, nigdy nie czuj lku przed
nieszczciem. Ten, kto zdoby wiedz, pozostaje nieporuszony jak
gry Himawat zarwno w obliczu szczcia, jak i nieszczcia,
nigdy nie cierpi z powodu przywizania do przedmiotw zmysw
i nie zatraca si w smutku i radoci. Przerasta wszystkich ta osoba,
ktrej nie wprawi w eufori nawet najwyszy sukces i nie zasmuci
najwiksze nieszczcie, ktra przyjmuje z nieporuszonym sercem
zarwno bl, jak przyjemno i wszystko to, co pomidzy.
Bez wzgldu na to, w jakich warunkach jaka osoba si
znalaza, powinna zachowa pogod ducha i nie poddawa si
smutkowi. Powinna pozby si narastajcego w niej smutku, ktry
narodzi si w umyle i ktry inaczej przyniesie jej cierpienie.
Namuczi zakoczy sw mow mwic: O krlu bogw,
zgromadzenie mdrcw dyskutujce obowizki przedstawione w
witych pismach nie jest dobrym zgromadzeniem i nawet nie
zasuguje na sw nazw, jeeli uczestniczcy w nim niegodziwiec
nie odczuwa lku z powodu swych grzechw. Wszystkich
przerasta ten czowiek, ktry po zagbieniu si w dyskusji na
temat prawoci potrafi postpowa zgodnie z konkluzjami, do
ktrych doszed. Nie atwo zrozumie dziaanie mdrca. Bdc
Panem swych zmysw i serca nie traci on nigdy gowy, gdy spada
na niego nieszczcie. I nawet, gdy utraci sw pozycj z powodu
spadajcego na nieszczciajak wielki mdrzec Gautama, ktry
by zmuszony do porzucenia swego domu i zamienienia swej ony
w kamie z powodu jej zdrady wynikej z twego niegodziwego
podstpuzachowa spokj umysu.
Czy jest taka osoba, ktra zdoaaby zdoby przy pomocy
mantr, siy, energii, mdroci, odwagi, dziaania, czy bogactwa to,
co nie zostao dla niej wyznaczone? Skoro tak jest, to c
smutnego jest w niezdobyciu tego, na co nastawio si serce?
Zarwno to, co mam robi, jak i to, co mam przecierpie, zostao
zarzdzone dawno przed moim urodzeniem. Speniam wic
jedynie to, co zostao dla mnie zarzdzone. C wic moe mi
zrobi mier? Kady otrzymuje tylko to, co zostao mu
wyznaczone. Idzie tam, gdzie zostao mu wyznaczone. Ten, kto o
tym wie, nigdy nie traci gowy, a ten, kto pozostaje obojtny
zarwno wobec szczcia i nieszczcia, stoi wrd wszystkich
ywych istot najwyej .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXX-CCXXVI
(Mokshadharma Parva).

190

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 157
O zmiennoci tego wiata,
oznakach pomylnoci i niepomylnoci
i najwyszej ciece prawoci
1. O wielkich zaletach hartu ducha i potdze biegu Czasu; 2. O tym, po czym
mona pozna zbliajc si pomylno uosobion w bogini Lakszmi; 3. O
najwyszej ciece prawoci raz jeszcze; 4. O cechach tego, ktry zadowala
wszystkich.

Wielki asura Wali rzek: O Indra, biegowi Czasu nie

mona si oprze. Ty sam zdobywszy sw obecn pozycj
mylisz o sobie dobrze, uwaajc si nawet za rwnego
Stwrcy wszystkich ywych istot, wiecznemu Brahmie. Jednake
tak sam pozycj zdobywao ju wielu przed tob. Nic nie
dowodzi jej staoci i niezmiennoci. Ty jednake w
konsekwencji swego niemdrego rozumowania uwaasz j za
niezmienn i wieczn. Ufasz temu, co nie zasuguje na
zaufanie. Uwaasz za wieczne, to co nie jest wieczne.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXXVII)

1. O wielkich zaletach hartu ducha i potdze biegu Czasu

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty jeste najwikszym z
nauczycieli. Prosz ci, pouczaj mnie dalej o tym, co jest dobre dla
czowieka, ktry straci przyjaci i krlestwo i tonie w
nieszczciu.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, dla czowieka, ktry straci
synw, ony, bogactwo i wszelkie rda przyjemnoci najwyszym dobrem jest hart ducha. Ciao tego, kto go nigdy nie traci, nie
ulega wycieczeniu. Brak smutku uszczliwia ciao i sprzyja
zdrowiu, ktre jest najwyszym bogactwem, a ten, kto ma zdrowe
ciao, moe ponownie zdoby pomylno. Mdry czowiek, ktry
mimo nieszczcia nie opuszcza cieki prawoci, odnosi sukces w
odzyskaniu dobrej koniunktury, rwnowagi i wytrwaoci w
realizowaniu swych celw.
Pozwl mi dla ilustracji zacytowa star opowie o rozmowie
midzy Indr i asur Wali, z ktrym Indra od dawna walczy o
wadz nad wiatem ze zmiennym skutkiem. Asura Wali zosta
krlem po bitwie bogw z asurami, w ktrej zgino wielu dajtjw
i danaww. Wkrtce jednak Wisznu podstpem pozbawi go tronu

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

191

i ustanowi ponownie sw wadz nad trzema wiatami. Moc

Wisznu Indra odzyska sw pozycj krla bogw i gdy powrciy
rzdy bogw, ludzie podzieleni na cztery kasty zaczli realizowa
swe obowizki i trzy wiaty cieszyy si pomylnoci zadowalajc
tym samo-stwarzajcego-si Brahm.
W tym czasie wielkiej prosperity Indra w towarzystwie bogw,
niebiaskich mdrcw, gandharww, siddhw i innych istnie
wyszego porzdku siedzc na swym soniu Airawacie objeda
wszystkie trzy wiaty. Pewnego dnia, gdy ten dzieryciel pioruna
przejeda koo grskiej jaskini nad brzegiem morza, dostrzeg
tam ukrytego asur Wali i zbliy si do niego. Wielki danawa
rwnie go dostrzeg i mimo widoku jego potgi nie ukazywa
adnych oznak zdenerwowania lub alu.
Indra widzc jak upady demon stoi przed nim nieporuszony i
bez lku, rzek patrzc na niego z wierzchoka swego sonia: O
synu Wiroczany, skd u ciebie ta niewzruszono i brak alu? Czy
wypywaj one z twego heroizmu, z szacunku dla osb starszych,
czy te z oczyszczenia umysu poprzez umartwienia? Bez wzgldu
na to, jaka jest tego przyczyna, ten stan umysu musi by trudny do
utrzymania. Pozbawiony pozycji, ktra bya niewtpliwie najwysza, stracie wszystko, co posiadae i znalaze si we wadzy
wroga. Jak wic udaje ci si nie popada w rozpacz w tym
prawdziwie aosnym pooeniu? Cho jeszcze niedawno bdc
wadc danaww moge korzysta z kadej przyjemnoci, dzi
stracie cae bogactwo, klejnoty i wadz. Jak udaje ci si by tak
spokojnym? Pozbawiony wszystkiego przez wrogw, dlaczego nie
rozpaczasz? Zostae uchwycony w ptl boga oceanu Waruny i
raniony moim piorunem, twoje bogactwo i ony zostay ci
odebrane, opucia ci caa pomylno i stracie cay swj blask.
Dlaczego wic nie odczuwasz smutku? Jest w tym co prawdziwie
niezwykego! Kt inny poza tob byby w stanie znie ciar
egzystencji po utracie wadzy nad trzema wiatami!
Wali wysuchawszy bez blu tych sw Indry wypowiadanych
z pozycji wyszoci rzek bez cienia lku: O Indra, teraz, gdy
przygniata mnie nieszczcie, co ci przyjdzie z mw takich jak ta?
Stoisz przede mn ze swym piorunem w doni, cho jeszcze
niedawno nie miae si do mnie zbliy! Obecnie jakim
sposobem masz na to odwag. Kt inny oprcz ciebie byby
zdolny do tak okrutnej mowy? Tylko ten, kto ukazuje wspczucie
w stosunku do heroicznego wroga, ktrego udao mu si pokona,
cho posiada moc wymierzenia kary, zasuguje prawdziwie na
szacunek. Gdy dwie strony ze sob walcz, nigdy nie wiadomo,

192

Mikoajewska

Mahabharata

ktra z nich zwyciy, a ktra przegra. Zwycistwo adnej ze stron

nigdy nie jest pewne.
Uwolnij si od swej pychy. Nie wyobraaj sobie, e stae si
wadc wszystkich ywych istot, dlatego e pokonae wszystkich
sw potg i odwag. To, czym si stajemy, nie jest rezultatem
ktrego z naszych dziaa. To, czym si stae obecnie, nie jest
wynikiem twojego dziaania i to, czym ja jestem dzisiaj, ty sam
dowiadczysz jutro. Nie ukazuj mi wic lekcewaenia sdzc, e
dokonae jakiego niezwykle trudnego czynu. Kady z nas
dowiadcza na przemian szczcia i nieszczcia w rezultacie
biegu Czasu. Zdobye wic obecnie wadz nad wszechwiatem
nie w rezultacie swoich szczeglnych zasug, lecz w konsekwencji
biegu Czasu. Czas prowadzi zarwno ciebie, jak i mnie po swym
torze i dlatego nie jestem dzisiaj tym, czym ty jeste, a ty nie jeste
tym, czym ja jestem.
Same prawe dziaania, jak suenie rodzicom, oddawanie czci
bogom, wiczenie si we wszystkich cnotach nie wystarcz, aby
przynie komu doczesne szczcie. Sama wiedza, umartwienia,
dobroczynno, przyjaciele i krewni nie pomog w unikniciu tego,
co niesie ze sob Czas. ywe istoty nie potrafi przy pomocy
dostpnych im rodkw odwrci zagraajcej im katastrofy, nie
pomoe tu ani inteligencja, ani sia. Nie ma nikogo, kto mgby
obroni tych, ktrzy s dotknici przez bieg Czasu.
U korzeni wszelkiego cierpienia ley to, e uwaasz samego
siebie za tego, kto dziaa. Gdyby w rzekomy wykonawca by
rzeczywistym wykonawc, nie mgby by stworzony przez kogo
innego. Rzekomy wykonawca dziaania jest jednak stworzony
przez kogo innego, czyli przez Najwysze Bycie, ponad ktrym
nie istnieje nic wyszego. Tak jak ja pokonaem ci w przeszoci
wspomagany przez Czas, tak ty obecnie pokonae mnie. To Czas
porusza wszystkimi istnieniami zdolnymi do ruchu i to Czas je
wszystkie niszczy. W konsekwencji swego prostackiego rozumowania nie dostrzegasz tego, e zniszczenie dotyczy wszystkich
stworzonych przedmiotw.
Niektrzy faktycznie widz ciebie i ceni jako tego, kto zdoby
wadz nad wszechwiatem swym heroicznym dziaaniem. Jednake jak ci, ktrzy tak jak ja znaj bieg wiata, mog odczuwa
smutek widzc, e s dotknici przez Czas, jake mog straci
rozum lub by pod wpywem bdu? Czy dotknicie ich przez bieg
Czasu moe zniszczy ich rozumienie tak jak ocean zatapia wrak
okrtu? Ja sam, ty i wszyscy przyszli krlowie bogw bd musieli
i t sam drog wyznaczon przez Czas, co setki Indrw przed

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

193

tob. Gdy Czas do tego dojrzeje, zniszczy ci tak jak mnie

zniszczy, cho poniesz obecnie nieporwnywalnym splendorem i
jeste nie do pokonania. Czas biegnc swym torem zmit ju
tysice Indrw w nieustannym cyklu zmieniajcych si eonw
(jug).
Biegowi Czasu nie mona si oprze. Ty sam zdobywszy sw
obecn pozycj mylisz o sobie dobrze, uwaajc si nawet za
rwnego Stwrcy wszystkich ywych istot, wiecznemu Brahmie.
Jednake tak sam pozycj zdobywao ju wielu przed tob. Nic
nie dowodzi jej staoci i niezmiennoci. Ty jednake w
konsekwencji swego niemdrego rozumowania uwaasz j za
niezmienn i wieczn. Ufasz temu, co nie zasuguje na zaufanie.
Uwaasz za wieczne to, co nie jest wieczne. Tylko ten, kto jest
przytoczony i ogupiony przez Czas widzi siebie w ten sposb.
Wiedziony przez uud uwaasz swj obecny krlewski sukces za
wasny. Dowiedz si jednak, e ani twoja, ani niczyja inna
pomylno nie jest wieczna. Twoja obecna pozycja naleaa ju
od ogromnej iloci osb przed tob. Opucia ich i teraz przysza
do ciebie i pozostanie z tob przez jaki czas dowodzc swej
niestaoci. Tak jak krowa opuszcza jeden wodny rw i udaje si
do innego, tak i twoja krlewsko ci opuci i uda si do kogo
innego. Przed tob byo ju tylu wadcw, e nie zdoam ich
zliczy i po tobie bdzie ich rwnie wielu.
Nie widz ju duej tych wadcw przeszoci, od ktrych
ongi naleaa ziemia razem z jej drzewami, rolinami, klejnotami,
kopalniami, wodami i zamieszkujcymi j ywymi istotami. Wielu
z nich byo asuramidajtjami i danawanilub rakszasami.
Dawno ju opucili ziemi i nale do przeszoci. Wszyscy oni
byli dotknici przez Czas. Wszyscy oni oddawali cze Stwrcy w
setkach rytuaw ofiarnych. Nie jeste wic jedyn osob, ktra to
robi. Wszyscy oni byli oddani prawoci i sponsorowali wielkie
rytuay ofiarne, byli zdolni do wdrwki po niebiosach i naleeli
do herosw, ktrzy nigdy nie uciekaj przed bitw. Mieli potne,
dobrze zbudowane ciaa i ramiona jak maczugi. Byli Panami iluzji
i potrafili przybiera dowolne formy i wygrywali wszystkie bitwy.
Realizowali swe przysigi i oddawali si rozrywce, gdy tego
chcieli. Byli oddani Wedom i wedyjskim rytom i nie zaniedbywali
nigdy swej edukacji. Posiadajc wielk moc zdobyli najwyszy
dobrobyt i bogactwo, jednake aden z tych wadcw o wielkiej
duszy nie popad w pych. Wszyscy byli szczodrzy i kademu
dawali to, na co zasuguje i ich zachowanie w stosunku do
wszystkich ywych istot byo poprawne i suszne. Wszyscy oni
byli potomkami crek Dakszy i wyposaeni w wielk si byli

194

Mikoajewska

Mahabharata

Panami stwarzania, lecz cho zdolni do spalenia wszystkiego

splendorem swej energii zostali rwnie zniszczeni przez Czas.
Asura Wali kontynuowa: O Indra, nie wtpi, e ze swoim
pospolitym rozumowaniem nie bdziesz zdolny do kontrolowania
alu, gdy po cieszeniu si wadz przez jaki czas nieuchronnie j
utracisz. Porzu lepiej zawczasu swe przywizanie do zmysowych
rde przyjemnoci, jak i sw pych, ktr rodzi pomylno, bo
inaczej nie bdziesz w stanie znie alu, ktry pynie z utraty
wadzy. Nie poddawaj si smutkowi, gdy nadchodzi godzina
smutku i nie poddawaj si radoci, gdy nadchodzi godzina radoci.
Bd zawsze zadowolony z tego, co jest teraz ignorujc to, co byo
i co bdzie. Nastaw swe serce na drog pokoju, bo skoro nioscy
katastrof Czas, ktry nigdy nie pi, przyszed do mnie
realizujcego starannie swe obowizki, przyjdzie te kiedy do
ciebie. Chcc wzbudzi we mnie przeraenie, przeszywasz mnie
swymi sowami jak sztyletami. Widzc mnie ujarzmionego mylisz
wysoko o sobie. To Czas zaatakowa mnie najpierw i nawet teraz
ci wyprzedza, tylko dlatego moge mnie pokona, co ogaszasz
teraz z tak pych jako wasn zasug. Dawniej, gdy popadaem w
gniew, nikt na caej ziemi nie potrafi mi stawi w walce czoa.
Czas jest jednak ode mnie silniejszy, pokona mnie i tylko dlatego
moesz sta tu przede mn.
Tysice niebiaskich lat, podczas ktrych bdziesz cieszy si
wadz, dobiegn koca. Upadniesz rwnie nisko jak ja, cho sam
w sobie posiadam wielk energi, i staniesz si rwnie aosny jak
ja. Upadem w d z najwyszego miejsca, ktre zajmuje wadca
trzech wiatw i teraz tyw konsekwencji dziaania Czasu
jeste faktycznym Indr w niebie i przedmiotem powszechnego
uwielbienia. Czy moesz powiedzie, dziki jakiemu uczynkowi
stae si dzi Indr i z powodu jakich uczynkw tracimy wysokie
miejsce zajmowane przedtem? To Czas stwarza i niszczy. Czas jest
przyczyn zmian we wszechwiecie i dlatego mdrzec napotykajc
na swej drodze schyek, upadek, wadz, szczcie, nieszczcie,
narodziny, mierani nie unosi si radoci, ani nie pogra w
smutku.
Wali zakoczy sw mow mwic: O Indra, znasz mnie
rwnie dobrze, jak ja znam ciebie, dlaczego wic chepisz si tak
przede mn zapominajc o tym, e to Czas czyni z nas tych, kim
jestemy. Sam bye wiadkiem mojej odwagi i energii, ktrych
niezbite dowody daem we wszystkich swych bitwach pokonujc
aditjw, rudrw, bogw wasu i marutusw. Musisz pamita jak
szybko w bitwie rozgramiaem armie bogw. Gry i lasy z ich

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

195

mieszkacami byy przeze mnie wielokrotnie niszczone, a liczne

grskie szczyty o skalistych brzegach powalone. C jednak mog
uczyni teraz? Czasowi nikt nie potrafi si oprze. Gdyby byo
inaczej, nie myl, e nie zaryzykowabym prby zabicia ci, mimo
twego pioruna, choby nawet przy pomocy pici. Obecny moment
nie jest jednak waciwy na to, abym ukazywa sw dzielno.
Przysza bowiem na mnie ta godzina, w ktrej powinienem szuka
spokoju umysu i tolerowa wszystko. Tylko z tego to powodu
toleruj obecnie twoj but i wynioso. Pamitaj jednak, e z
natury jestem nawet mniej zdolny od ciebie do tolerowania takiej
buty. Obecnie jednak ukazujesz sw wynioso komu, ktrego
Czas dojrza i kto jest otoczony przez niszczce pomienie Czasu i
uwiziony w jego ptlach. Ta ciemna posta, ktrej nikt we
wszechwiecie nie potrafi stawi oporu, przybrawszy sw
przeraliw form stoi tam za mn zwizawszy mnie w swe ptle,
jak jakie zwierz niszego gatunku. Zysk i strata, szczcie i
nieszczcie, dza i gniew, narodziny i mier, niewola i
wolnowszystko to przynosi biegncy swym torem Czas. Ani
ja sam, ani ty nie jestemy aktorami. Ten, ktry jest prawdziwym
aktorem jest wszechpotny. Tak jak owoc dojrzewa wraz z
upywem Czasu, tak ja dojrzaem do upadku. To rnica w Czasie
powoduje, e te same dziaania jednemu przynosz sukces, innemu
porak. Czas pokona mnie i bdc wiadomy jego wpywu nie
odczuwam smutku. Smutek nikomu nie przynosi niczego dobrego.
Nie pomoe w pokonaniu nieszczcia i tylko niszczy czyj si.
Wiedzc o tym nie popadam w rozpacz.
Tysicoki Indra, pogromca demonw wysuchawszy mdrych
sw upadego krla demonw pohamowa swj gniew i rzek: O
Wali, czyje rozumieniecznie z samym Niszczycielemnie
ulegoby zaburzeniu na widok mej wzniesionej doni trzymajcej
piorun lub ptli Waruny? A jednak, twoje rozumienie bdc mocno
zakorzenione w wizji Prawdy pozostaje niezachwiane. Zaprawd,
pozostajesz spokojny i nieporuszony dziki hartowi swego ducha.
Zwaywszy na nietrwao wszystkich rzeczy we wszechwiecie,
kt wrd tych, co s odziani w ciao, odwayby si opiera
pewno swego rozumienia na ciele lub przedmiotach pragnie?
Podobnie jak ty, wiem, e ten wszechwiat nie jest wieczny,
spalany przez pomienie Czasu, ktre s przeraliwe, wieczne i nie
do wygaszenia, cho bezporednio niewidoczne. Czas atakuje tutaj
wszystko i adne z istnie zbudowanych z wielkich i subtelnych
elementw nie zdoa uciec przed jego wpywem. Wszystkie rzeczy
gotuj si w kotle Czasu. Czas nie ma nad sob Pana i niczego nie
pomija gotujc wszystko w sobie. Nikt, kto dosta si pod wpywy

196

Mikoajewska

Mahabharata

Czasu, ktry jest w nieustajcym biegu, nie zdoa przed nim uciec.
Wcielone bycia mog pozostawa wobec Czasu obojtne, lecz
Czas nigdy nie pi i o nich zadba. Nikomu nigdy nie udao si
odsun od siebie Czasu, ktry jest odwieczny, niemiertelny i
bdc samym wcieleniem sprawiedliwoci traktuje rwno
wszystkie ywe istoty. Czasu nie mona unikn i jego biegu nie
mona odwrci. Tak jak odwierny gromadzi swj drobny zysk,
tak Czas dodaje do siebie swe subtelne czci reprezentowane
przez eony, lata, miesice, dni i noce. Tak jak nurt rzeki zmiata z
powierzchni ziemi drzewa podmywajc ich korzenie, tak Czas
zmiata tych, ktrzy robi plany na jutro, wprowadzajc w
zdumienie ich znajomych, ktrzy mwi: Widzielimy go tak
niedawno. Jak to moliwe, e umar?
Bogactwo, komfort, presti, pomylnowszystko to staje si
upem Czasu, ktry zblia si do kadej ywej istoty kradnc jej
ycie. Wszystko, co dumnie si wznosi, jest z gry skazane na
upadek. Istnienie jest jedynie odmienn form nieistnienia.
Wszystko jest przejciowe i zmienne, lecz tylko niewielu zdaje si
o tym zawsze pamita. Twoje rozumienie bdc zakorzenione w
prawdziwej wizji tego wiata jest pewne i niezachwiane. Nawet
mentalnie trudno sobie wyobrazi, e nie jest si ju tym, kim si
byo przedtem. Czas, ktry jest potny, atakuje cay wszechwiat
roztapiajc w sobie wszystko i zmiatajc z powierzchni ziemi
wszystko bez wzgldu na presti i starszestwo. Osoba wleczona
przez Czas jest niewiadoma ptli zaciskajcej si wok jej szyi.
Ludzie opanowani przez zazdro, prno, zachanno, dz,
gniew, lk, pragnienie, niedbao i pych s przez nie ogupieni.
Ty jednake poznae prawd o istnieniu. Jeste wyksztacony,
odziany w mdro i umartwienia, widzisz Czas jasno jak na doni
i znasz w peni jego dziaanie. Poznae wszystkie gazie nauki,
jeste oczyszczon dusz i Panem samego siebie i z tego powodu
jeste przedmiotem uwielbienia dla tych, ktrzy ciesz si
mdroci. Zdobywszy takie rozumienie jeste zdolny do pojcia
caego wszechwiata. Cho dowiadczye wszelkiego rodzaju
ziemskiej szczliwoci, nie jeste do niczego przywizany i w ten
sposb nic ci nie zanieczyszcza. Namitno (radas) i ciemno
(tamas) ci nie plami, bo pokonae swe zmysy i suysz tylko
swej duszy, ktra jest wolna zarwno od smutku, jak i radoci.
Indra zakoczy sw mow mwic: O wielki asuro, gdy
patrz na ciebie, ktry jest przyjacielem wszystkich i ktry z
sercem nastawionym na osignicie spokoju do nikogo nie ywi
urazy, odczuwam wspczucie i nie pragn zada ran komu tak
owieconemu jak ty. Powstrzymywanie si od ranienia jest

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

197

uwaane za najwyszy obowizek kadego. Bd wic

bogosawiony i kontynuuj ycie w dobrym zdrowiu. Te ptle
Waruny, ktrymi jeste zwizany rozluni si z biegiem Czasu w
konsekwencji grzesznych dziaa ludzi. Gdy synowe z powodu
uudy zaczn zmusza stare teciowe do pracy, a synowie swych
ojcw, gdy szudrowie zaczn spa z krlewskimi crami i zmusza
braminw do mycia ich stp, gdy mskie nasienie zacznie
dostawa si do zakazanego ona, gdy domowe odpadki bd
noszone w naczyniach z biaego mosidzu, gdy ofiara dla bogw
bdzie podawana w zakazanych naczyniach, i gdy wszystkie cztery
kasty zaczn ama wedyjskie zakazyunieruchomiajce ci dzi
ptle zaczn si rozlunia. Nas bogw si nie obawiaj i czekaj
cierpliwie z radosnym sercem, a nadejdzie waciwy moment .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira
po wypowiedzeniu tych sw Indra jadc na swym wspaniaym
soniu opuci miejsce, w ktrym przebywa asura Wali i powrci
do swego zwykego miejsca pobytu w niebie. Teraz po pokonaniu
asurw sta si Panem wszystkich wiatw. Riszi wychwalali w
hymnach tego Pana wszystkich ywych istot, ruchomych i
nieruchomych. Bg ognia zacz ponownie nosi oczyszczony
tuszcz ofiarny wlewany do jego widzialnej formy, a Indra
troszczy si o niebiaski nektar oddany pod jego opiek.
Wychwalany przez braminw podczas rytuaw ofiarnych,
zadowolony, o spokojnym sercu i wolny od gniewu byszczc
swym splendorem spdza wyznaczone dla niego dni w stanie
wielkiej szczliwoci.
2. O tym, po czym mona pozna zbliajc si pomylno
uosobion w bogini Lakszmi
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o rozmowie
zwyciskiego Indry z aur Wali, dla ktrego Czas by niepomylny.
Wytumacz mi, po czym mona pozna, czy czyja przyszo jest
pomylna czy te niepomylna?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, sam umys daje ostrzegawcze
sygnay, co do charakteru czyje przyszoci. Dla ilustracji
posuchaj starej opowieci o rozmowie Indry z bogini dobrobytu
ri, ktra przynosi pomylno tym, u ktrych zamieszka, ktrej
wiadkiem by ongi wielki riszi Narada.
Wielki asceta Narada o energii niemierzalnej jak sam Brahman,
rwny niebiaskim mdrcom zamieszkujcym w regionie Stwrcy,
wolny od grzechw i zdolny dziki swym umartwieniom do
rwnoczesnego widzenia tego i tamtego wiata, mia zwyczaj

198

Mikoajewska

Mahabharata

wdrowania po trzech wiatach, gdzie tylko zechcia. Pewnego

dnia budzc si o poranku z zamiarem wykonania oczyszczajcego
rytuau uda si do regionu Brahmy nad brzeg wypywajcej tam
rzeki Ganges zwanej Dhruwa i zanurzy si w jej strumieniu. W
tym samym czasie nad ten sam brzeg przyby tysicoki dzieryciel
pioruna Indra. Po ukoczeniu oczyszczajcych rytw i milczcej
recytacji Narada i Indra usiedli obok siebie suchajc opowieci
niebiaskich riszich na temat rnych dobrych i wielkich czynw
dokonywanych w odlegych czasach.
Siedzc tam zobaczyli wschodzce soce wysyajce tysice
promieni i wstali oddajc mu cze. W tym samym czasie ujrzeli
na nieboskonie jasno poruszajc si w kierunku przeciwnym
do soca ponc jak ogie i wygldajc jak druga gwiazda dnia.
Stopniowo i coraz bardziej zbliaa si do nich jadc na rydwanie
Wisznu ozdobionym przez Garud i Surj i ponc nieporwnywalnym splendorem zdawaa si owietla wszystkie trzy wiaty.
Jasnoci t bya sama bogini ri otoczona przez liczne niebiaskie
nimfy apsary o niezwykej urodzie. Sama wygldaa jak soneczny
dysk o ognistym blasku. Zdobiy j ornamenty pikne jak gwiazdy
i wieniec wygldajcy jak girlanda z pere.
Indra zobaczy bogini zwan rwnie Padma zamieszkujc
wrd lotosw. Ta Pani nie majca sobie rwnej wysiada ze
swego wspaniaego rydwanu i ruszya w kierunku Indry i Narady,
ktrzy wyszli jej naprzeciw. Indra stojc przed ni z pobonie
zoonymi domi odda jej cze z niezrwnanym uwielbieniem i
szczeroci i odda si jej w opiek. Nastpnie rzek: O ty o
sodkim umiechu, kim jeste? Skd i w jakim celu tu przybywasz
i dokd zmierzasz?
ri rzeka: O krlu bogw, wszystkie ywe istoty ruchome i
nieruchome zamieszkujce w trzech wiatach penych nasion
pomylnoci caym swym sercem pragn si ze mn poczy.
Jestem bogini dobrobytu ri, ktr zdobi kwiaty lotosu i ktra
wypywa z lotosu rozkwitajcego pod dotykiem sonecznych
promieni, aby przynie pomylno wszystkim ywym istotom.
Nosz wiele imion. Nazywam si Lakszmi i Bhuti, jestem wiar,
inteligencj, zasobnoci, zwycistwem, niezmiennoci, cierpliwoci, sukcesem i dobrobytem. Jestem mantrami SWAHA i
SWADHA, czci, losem i pamici. Zamieszkuj w pierwszych
szeregach i w standardach zwyciskich i prawych wadcw, jak i w
ich domach, miastach i krlestwach. Rezyduj wrd najlepszych z
ludzi, wrd herosw, ktrzy akn zwycistwa i nigdy nie
wycofuj si z bitwy, wrd ludzi prawych, inteligentnych,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

199

oddanych Brahmanowi, prawdomwnych, wolnych od pychy i

hojnych. Dotychczas z powodu mej skonnoci do wizania si z
tymi, ktrzy zbieraj zasugi, zamieszkiwaam wrd demonw
asurw. Teraz jednak widzc, e natura demonw zmienia si w
przeciwnym kierunku, opuciam ich z zamiarem zamieszkania u
ciebie.
Indra rzek: O ty o piknym obliczu, powiedz mi, jakie
zachowania asurw skoniy ci poprzednio do zamieszkiwania u
nich i jaki jest powd tego, e ich opuszczasz?
ri rzeka: O Indra, przywizuj si na trwae do tych, ktrzy
s oddani obowizkom swej kasty, nigdy nie trac cierpliwoci i
czerpi przyjemno z kroczenia ciek, ktra prowadzi do nieba,
wyrniaj si hojnoci, studiowaniem witych pism, ofiarami i
realizowaniem innych wedyjskich rytw, oddaj cze Ojcom,
bogom, nauczycielom, starszynie i gociom.
Zamieszkiwaam poprzednio u danaww, gdy zwykli utrzymywa swe miejsca zamieszkania w czystoci, mieli kontrol nad
swymi kobietami, wlewali oczyszczone maso do ognia ofiarnego,
mieli szacunek dla nauczycieli, kontrolowali swe namitnoci, byli
prawdomwni i suchali braminw. Charakteryzowaa ich wiara,
kontrolowali swj gniew, praktykowali cnot dobroczynnoci, nie
odczuwali zawici i zazdroci, dbali o swych przyjaci, doradcw
i maonkw. Byli nasyceni i widok bogactwa i powodzenia
innych nie powodowa zawici. Myleli w kategoriach interesu i
dobroczynnoci, byli zdolni do wspczucia i zachowywali si
honorowo. Byli skonni do aski zachowujc si z prostot i wiar i
majc swe namitnoci pod kontrol. Dbali o to, aby ich sucy i
doradcy byli zadowoleni, ich mowa bya sodka i wypeniona
wdzicznoci i nagradzali wszystkich odpowiednio od ich pozycji
i honoru. Realizowali surowe przysigi i wykonywali odpowiednie
ryty oczyszczajce. Ciaa smarowali dobrze wrcymi olejkami i
perfumami i zawsze pamitali o waciwym ubraniu. Przestrzegali
postw, realizowali pokuty i recytowali odpowiednie hymny Wed.
Nie spali duej ni do wschodu soca i nie jedli zakazanego
jedzenia. Zgodnie z nakazami Wed kadego poranka patrzyli na
oczyszczone maso i inne dobrze wrce przedmioty i oddawali
cze braminom poprzez odpowiednie dary. Prowadzili rozmowy
jedynie na pobone tematy i sami nie przyjmowali darw. Udawali
si na spoczynek o pnocy i nigdy nie spali w cigu dnia. Czerpali
przyjemno z ukazywania wspczucia tym, ktrych spotkao
nieszczcie dzielc z nimi swe bogactwo. Starali si pocieszy
zasmuconych, przeraonych, sabych i okradzionych przez zodziei.

200

Mikoajewska

Mahabharata

Postpujc zgodnie z nakazami prawoci nigdy nie ranili si

nawzajem. Zawsze byli gotowi do realizowania dziaa, ktre
powinny zosta wykonane. Byli oddani Prawdzie i umartwieniom.
ywili si tym, co pozostawao po nakarmieniu Ojcw, bogw i
goci i nigdy nie spoywali w samotnoci jedzenia, ktre byo
smaczne dzielc si nim z innymi. Nigdy nie kadli si do oa z
cudz on. Wszystkie ywe istoty obdarzali wspczuciem nie
czynic niczego, co im samym byo niemie. Nie dopuszczali do
tego, aby ich yciowe nasienie upado w pustk, na nisze
gatunkowo zwierz, dostao si do zakazanego ona, czy zostao
upuszczone podczas witych dni. Wyrniali si dobroczynnoci,
mdroci, prostot, zdolnoci do podejmowania wysiku i
wybaczania, pokor, yczliwoci, uprzejm mow i brakiem
wrogoci w stosunku do przyjaci. Nigdy nie cierpieli z powodu
lenistwa, odkadania spraw na pniej, irytacji, zawici, nienasycenia, melancholii, czy zachannoci.
Od pocztku stworzenia wiata mieszkaam wrd danaww
przez wiele eonw wanie z powodu wszystkich tych wymienionych przeze mnie zalet. Nadeszy jednak inne czasy, ktre
przyniosy ze sob zmian ich charakterw. Cnota i moralno
opuciy ich i zaczli ulega wpywowi dzy i gniewu. Rne
osoby o niewielkich osigniciach zaczy ywi niech do osb
przewyszajcych ich wiekiem i osigniciami i gdy te ostatnio
wymienione charakteryzujce si prawoci i zebranymi zasugami
przemawiay na zebraniach poruszajc waciwe tematy, kpili
sobie z nich i mieli si im w oczy. Modzi siadali pierwsi i odmawiali ustpienia im miejsca i nawet wstania na ich powitanie.
Synowie zaczli sprzeciwia si swym ojcom ukazujc im sw
si i rozkazujc im, a ony zdominoway mw. Matki, ojcowie,
seniorzy, nauczyciele i gocie zaprzestali domagania si szacunku
z racji swej wyszej pozycji, rodzice przestali obdarzy uczuciem
swoje potomstwo porzucajc je. Ojcowie i matki wyczerpani prac
przestali obchodzi wita. Starzy rodzice, ktrzy stracili wadz
nad synami byli zmuszeni do ebrania u nich jedzenia. Synowe w
obliczu swych teciw strofoway i karay sucych i suce
skaniay swych mw do pouczania i strofowania ich. Ojcowie
przymilali si do swych synw starajc si o ich yczliwo lub
dzielc ze strachu swj majtek midzy dziemi yli dalej w
niedoli i nieszczciu.
Danawowie zapomniawszy cakowicie o swych obowizkach
przestali wyraa szacunek w stosunku do osb godnych szacunku.
Zaniechali czczenia braminw, ktrzy znali wszystkie Wedy i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

201

potpiania tych, ktrzy ich nie znali traktujc wszystkich tak samo.
Przestali te oddawa cze tym, ktrzy udali si do lasu, aby y
tam w spokoju oddajc si boskiej kontemplacji. Zaczto wychwala tych, ktrzy zdobyli majtki wykonujc bezprawne uczynki.
Zaniedbywany przez nich ogie ofiarny przesta jasno wieci i
kierowa swe pomienie ku grze.
Znikny wszelkie granice midzy kastami. Nawet wrd osb
z wyszych kast pojawili si handlarze i kupcy skonni do ograbiania innych z bogactwa. Szudrowie zaczli praktykowa umartwienia. Ci, ktrzy nie powinni otrzymywa zapaty, zgadzali si na
sub i bezwstydnie ogaszali ten fakt publicznie. Ci, ktrzy
odziedziczyli bogactwo po przodkach, z powodu utraty wiary
zaniechali aktw dobroczynnoci. Znajcy Wedy mdrcy, ktrzy
powinni dostarcza moralnych standardw swym postpowaniem,
zaczli zajmowa si uprawianiem ziemi lub wykonywali inne
niewaciwe dla nich zawody. Niewyksztaceni i ignoranci
otrzymywali dary waciwe dla mdrcw i uczciwych braminw.
Przyjaciele przestali udziela sobie wsparcia i rad, gdy ktry z
nich znalaz si w trudnej sytuacji, a utrata majtku zamiast
wspczucia wywoywaa miech i kpiny.
Kady spoywa to, co ma, zaniechawszy ofiarowania okrelonej porcji jedzenia jako jamuny i daru dla bogw i Ojcw.
Zjadano dania zrobione z mleka i ryu przeznaczone zwykle dla
bogw i goci, jak i zakazane miso pochodzce ze zwierzt, ktre
zabijano bez przeznaczenia ich na ofiar. W ten sposb bogowie,
Ojcowie i gocie zostali pozostawieni sami sobie. Kucharze
przestali troszczy si o czysto umysw, sw i uczynkw.
Kukurydza leaa rozrzucona na polach niszczona przez wrony i
szczury. Danawowie jedli to, co byo pozostawione bez przykrycia
cznie z mlekiem, a oczyszczone maso dotykali nie umytymi po
jedzeniu rkami. Ich noe do uytku domowego, koszyki, kubki z
biaego mosidzu i inne naczynia leay porozrzucane po caym
domu, bo ich ony przestay si o to troszczy. Zaprzestali
naprawy swych domw i cian, a domowe zwierzta zaczli pta
nie dajc im jedzenia i picia. Ignorujc dzieci i nie dostarczajc im
poywienia, sami zjadali to, co mieli.
Przestali troszczy si o czysto cia i umysu. Spali po
wschodzie soca dyskutujc midzy sob i kcc si caymi
dniami i nocami. Zamiast spa w nocy zabawiali si gono
krzyczc. Ich suce stay si rozwize i strojc si w zote
naszyjniki i inne ozdoby, zamiast pozostawa w domu, wychodziy
na ulice. Zaczli czerpa przyjemno z zabaw i rnorodnoci

202

Mikoajewska

Mahabharata

strojw kobiet, ktre ubieray si jak mczyni i mczyzn

ubierajcych si jak kobiety.
Uczniowie zaczli uczy si bez ustalenia regu dotyczcych
godzin nauki i jedzenia lub ustalali reguy, ktre byy bezuyteczne. Przestali sucha nauczycieli i wykonywa na ich rzecz
rne usugi, a nauczyciele zaczli traktowa ich jak swych
towarzyszy. Kadego ranka nauczyciele musieli czeka na swych
uczniw, aby zapyta ich o to, co powinni tego dnia zrobi, cho to
uczniowie powinni czeka na nich, aby zapyta ich o to, jakie
dziaania naley w tym dniu wykona i uzyska ich pozwolenie.
Danawowie stali si niewdziczni, bezboni, grzeszni i cudzooyli nawet z onami swych nauczycieli. Spoywali zakazane
jedzenie, amali wszystkie zobowizania i przekraczali wszystkie
ograniczenia. W ten sposb stracili ca swoj wspaniao, ktra
ich przedtem wyrniaa. Z powodu wymienionych przeze mnie,
jak i innych symptomw niegodziwego postpowania i radykalnej
zmiany ich natury byam zmuszona ich opuci. Nie mogc duej
mieszka wrd nich, przybyam z mojej wasnej woli do ciebie.
Powitaj mnie wic z waciw czci. Czczona przez ciebie zdobd
rwnie cze pozostaych bogw. Tam, gdzie mieszkam, pragnie
rwnie zamieszka siedem innych bogi formujc Daj jako
sm, ktre mnie kochaj i ode mnie zale. S to: Nadzieja,
Inteligencja, Wiara, Nasycenie, Zwycistwo, Wybaczanie, Rozwj.
sma boginiDajazajmuje wrd nich najwysze miejsce. Po
opuszczeniu demonw asurw wszystkie one razem ze mn
przybywamy do twego wiata. Od tej chwili bdziemy mieszka
wrd bogw, ktrzy s oddani prawoci i wierze.
Indra i towarzyszcy mu riszi Narada powitali bogini ri z
wielk radoci, a bg wiatru, przyjaciel boga ognia Agni, powia
agodnie niosc ze sob sodki zapach pokrzepiajcy wszystkie
ywe istoty i zadowalajcy zmysy. Bogowie syszc dobr nowin
zebrali si razem w miym i oczyszczonym miejscu oczekujc tam
na przybycie Indry razem z Lakszmi i mdrcami i gdy przybyli
tam jadc na wspaniaym rydwanie, powitali ich z honorami. Riszi
Narada, ktrego mstwo byo znane wszystkim niebianom, za
zgod Indry i bogini powita ukazanie si jej wrd nich ogaszajc,
e wry im pomylno. Niebiaski firmament oczyci si i
rozjania, a z regionu, ktry by miejscem zamieszkania dziadka
wszechwiata Brahmy, pola si niebiaski nektar. Niebiaskie
bbny wydaway z siebie dwik, cho nikt w nie uderza, a
wszystkie punkty przestrzeni pony sw wspaniaoci. Indra
pola ziemi deszczem, aby we waciwym sezonie moga rodzi

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

203

plony. Wkrtce zaczy j rwnie zdobi liczne kopalnie wypenione drogimi kamieniami i wszdzie da si sysze dwik
wedyjskich recytacji i innych melodii celebrujcych zwycistwo
niebian. Ludzie z umysami pozbawionymi wtpliwoci przywizani do dobrze wrcej cieki, ktr kroczy prawo, zaczli
czerpa przyjemno z realizowania wedyjskich rytw i religijnych
dziaa. Zarwno ludzie, jak i bogowie, kimnarowie, jakszowie i
rakszasowie byli radoni i cieszyli si powodzeniem. aden kwiat,
czy owoc nie opa z drzewa na ziemi w niewaciwym czasie,
nawet gdy wia silny wiatr. Zwierzta domowe regularnie dojone
daway sodkie mleko i nikt nigdy nie wypowiada okrutnych i
nieprzyjemnych sw. Speniay si te zawsze yczenia tych,
ktrzy na zgromadzeniach braminw powtarzali cytowan przeze
mnie opowie o wychwalaniu bogini Lakszmi przez bogw z
Indr na czele.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
odpowiadajc na twoje pytanie opowiedziaem tobie o tym, jakie
znaki wr pomylno i pojawienie si u kogo bogini dobrobytu
Lakszmi i jakie wskazuj na niepomylno. Zastanw si nad
nimi i sprbuj je zrozumie.
3. O najwyszej ciece prawoci raz jeszcze
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o potdze
Czasu i zmiennoci tego wiata, jak i o oznakach, po ktrych
mona pozna, e Czas niesie komu pomylno. Mwie
rwnie o tym, jak mona broni si przed zmiennoci Czasu
dziki dyscyplinie duchowej i kontroli umysu. Wytumacz mi raz
jeszcze dziki jakiemu nastawieniu, wiedzy, energii i praktyce
mona dotrze do Brahmana, ktry nie podlega adnym zmianom
i znajduje si nawet ponad wpywem pierwotnej natury materialnej
Prakriti (trzech gun) i osign doskonay spokj.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, do niezmiennego Brahmana,
ktry znajduje si ponad natur materialn Prakriti, zdoa dotrze
ten, kto idzie ciek prawoci zwan nivritti (zaniechania
dziaania), je wstrzemiliwie i ma pen kontrol nad zmysami.
Dla ilustracji posuchaj opowiadania o rozmowie mdrca AsityDewali z mdrcem Daigiszawaj.
Pewnego dnia Asita-Dewala zbliy si do mdrca o imieniu
Daigiszawaja, ktry zdoby wielk mdro i pozna w peni
wszystko to, co dotyczy obowizku i moralnoci i rzek: O
Daigiszawaja, ty sam ani nie cieszysz si, gdy jeste chwalony,
ani nie popadasz w gniew, gdy jeste obwiniany lub krytykowany.

204

Mikoajewska

Mahabharata

Na czym polega twoja mdro? Jak j zdobye i co faktycznie

ona daje?
W odpowiedzi mdrzec Daigiszawaja rzek nastpujce sowa
pene wiary i sensu: O Dewala, posuchaj o tym, czym w ocenie
ludzi susznych dziaa jest najwyszy cel i najwyszy spokj.
Prawdziw mdro zdobyli ci, ktrzy zachowuj si tak samo
wobec tych, ktrzy ich chwal, jak i wobec tych, ktrzy ich gani,
nie chepi si swymi przysigami i dobrymi czynami, nikogo nie
obwiniaj i nie mwi nawet tego, co dobre, gdy moe to kogo
zrani, na otrzymane rany nie odpowiadaj ranieniem. Nie pacz
nad tym, co ma nadej yjc tylko w teraniejszoci i realizujc
dziaania nalece do ich obowizkw. Nie pacz nad przeszoci
i nie staraj si o zachowanie jej w pamici. Panujc nad zmysami
i umysem wykonuj w sposb waciwy to, co powinno zosta
zrobione w stosunku do wszystkich przedmiotw, jeeli s o to
proszeni. Posiadajc dojrza wiedz i wielk mdro, kontrolujc
w peni swj gniew i namitnoci, nigdy nikogo nie rani w myli,
mowie i uczynku. Pozbawieni zawici nigdy nie odczuwaj blu
na widok pomylnoci innych ludzi. Nigdy nie angauj si w
przesadne krasomwstwo, jak i w wychwalanie lub potpianie
innych. S wolni od pragnie i troszcz si o dobro wszystkich
ywych istot. Nigdy nie pozwalaj sobie na gniew, nie popadaj w
eufori i nikogo nie rani. Uwolniwszy si od wizi swego serca
kontynuuj ycie w bogoci i spokoju. Nie maj przyjaci i sami
nie s niczyim przyjacielem, nie maj wrogw i sami nie s
niczyim wrogiem. Ci, ktrzy potrafi y w ten sposb, yj
szczliwie.
Mdrzec Daigiszawaja kontynuowa: O Dewala, ci ktrzy
poznali zasady moralnoci i prawoci i stosuj si do nich w
praktyce, bd y w radoci, podczas gdy ci, ktrzy zejd z tej
cieki, dowiadcz niepokoju i smutku. Ja sam wybraem ciek
prawoci. Dlaczego miaoby mnie trapi oczernianie mnie przez
innych lub cieszy chwalenie? Skoro inni czego chc, niech
prbuj to zdoby, ja sam pozostaj obojtny zarwno wobec strat,
jak i zyskw. Pochwaa i nagana nie potrafi niczego wnie do
mojego posuwania si do przodu. Czowiek, ktry dotar do istoty
rzeczy, reaguje na lekcewaenie tak, jakby to bya ambrozja, a na
szacunek tak, jakby to bya trucizna. Czowiek, ktry oczyci si z
wszystkich saboci, pi bez lku zarwno na tym, jak i na tamtym
wiecie, nawet wwczas gdy jest obraany przez innych. To ci,
ktrzy go obraaj, dowiadcz w kocu zniszczenia. Mdry
czowiek postpujc w opisany przeze mnie sposb zdoa zrealizo-

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

205

wa najwyszy cel. Czowiek, ktry pokona swe zmysy, jest

uwaany za kogo, kto wykona wszystkie rytuay ofiarne. Taki
czowiek zdobywa najwysze miejsce, ktre naley do wiecznego i
niezmiennego Brahmana, ktry przekracza nawet pierwotn natur
materialn Prakriti. Do tego najwyszego miejsca nie mog z
atwoci dotrze bogowie, gandharwowie, pisaki i rakszasowie,
bo naley ono tylko do tych, ktrzy zrealizowali najwyszy cel
poprzez sw praktyk .
4. O cechach tego, ktry zadowala wszystkich
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, jakie cechy
charakteryzuj czowieka, ktry zadowala wszystkich, jest przez
wszystkich kochany i ktry osign wszystko i zebra wszystkie
zasugi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na twoje pytanie
powtrz tobie sowa Kryszny wypowiedziane do krla
Kukkurasw Ugraseny w odpowiedzi na jego pytanie.
Krl Ugrasena rzek: O Kryszna, wszyscy ludzie pragn
mwi o zasugach mdrca Narady. Ten wielki riszi musi by
faktycznie wyposaony we wszystkie moliwe zalety. Opowiedz
mi o nich, abym mg pozna cechy tego, kto wszystkich
zadowala.
Kryszna rzek: O Ugrasena, pozwl mi wic wyliczy zalety
mdrca Narady, o ktrych wiem.
Narada, cho pozna wszystkie wite pisma, a jego dziaania
s zawsze dobre i pobone, nigdy nie popada z tego powodu w
pych. Nie ma w nim poczucia nienasycenia, gniewu, braku
powagi, skonnoci do zwlekania i lku.
Nigdy nie wypowiada kamstwa pod wpywem dzy lub
zachannoci, pozna w peni zasady prowadzce do poznania
duszy, zdoby pen kontrol nad zmysami, jest zawsze skonny
do pokoju, prawdomwny i nie uywa podstpu.
Wyrnia si swoj energi, saw, wiedz, brakiem pychy,
urodzeniem, umartwieniami i wiekiem.
Synie ze swego dobrego zachowania, waciwie si ubiera i
mieszka, spoywa czyste jedzenie, kocha wszystkich i jest czysty
na ciele i umyle. Jego mowa jest sodka i jest cakowicie wolny
od zawici i zej woli.
Dziaa zawsze na rzecz dobra wszystkich ludzi, jest wolny od
grzechu, nigdy nie cieszy si z cudzego nieszczcia.

206

Mikoajewska

Mahabharata

Zawsze szuka tego, jak pokona ziemskie pragnienia suchajc

wedyjskich recytacji i Puran, jest prawdziwie wyrzeczony i nigdy
nikogo nie lekceway.
Na wszystko patrzy takim samym okiem i std nie ma nikogo,
kogo kocha lub nienawidzi, zawsze mwi to, czego warto
wysucha.
Posiada gbok znajomo witych pism, rozmowy z nim
dotyczce rnych tematw s niezapomniane, jego wiedza i
mdro s ogromne, jest wielkiego serca, pokona swj gniew i
zachanno i jest niezdolny do oszustwa, nie sprzecza si z nikim
na tematy zysku i przyjemnoci, oczyci si z wszelkich saboci.
Jest niezachwiany w swym oddaniu Brahmanowi, jego dusza
jest bez skazy, jest niezdolny do okruciestwa, znajduje si poza
wpywem uudy, cho wydaje si przywizany do wszystkich
przedmiotw, faktycznie nie jest do nich przywizany, znalaz si
ponad wpywem wtpienia, nie tskni za niczym, co jest rdem
zysku lub przyjemnoci, nigdy nie wychwala samego siebie,
przemawia zawsze agodnie i nie ulega szalestwu.
Obserwuje serca wszystkich ludzi, ktre rni si midzy sob,
bez przypisywania im winy, Pozna wszystko to, co dotyczy
pocztku wszystkich rzeczy, nigdy nie lekceway, czy tez odnosi
si z nienawici do ktrej z nauk, yje w zgodzie z nakazami
Prawa i moralnoci, nie marnuje swego czasu bezowocnie i w
peni kontroluje sw dusz, cho jest zawsze gotowy do podjcia
wysiku, nie powica go temu, co na wysiek nie zasuguje, jest
zawsze gotowy do praktykowania jogi.
Nie wstydzi si swych saboci, jest zawsze uwany i staranny,
jest zawsze angaowany przez innych do realizowania czego dla
ich dobra, nigdy nie wyjawia czyich sekretw, nie popada w
eufori w obliczu nawet najwikszych zdobyczy i nie poddaje si
smutkowi w obliczu straty, jego rozumienie jest niezachwiane i
niezmienne, jego dusza nie przywizuje si do adnych
przedmiotw.
Kryszna zakoczy sw mow mwic: O Ugrasena,
wymieniem tobie zalety mdrca Narady. Z powodu jego zalet
wszyscy oddaj mu cze. Kt nie darzyby mioci tego,
ktrego ciao i umys s czyste, kto zebra wszystkie zasugi,
osign wszystko i jest we wszystkim zrczny, nosi w sobie
wszystkie znaki pomylnoci, pozna bieg Czasu, jak i konieczno
dostosowania dziaa do Czasu .

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 157

207

Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,

Santi Parva, Part 2, Sections CCXXVII-CCXXX
(Mokshadharma Parva).

208

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 158
O cyklicznoci w historii wszechwiata
1. O miarach Czasu i okresach istnienia i nieistnienia wszechwiata mierzonego
dniem (istnienie) i noc (nieistnienie) Brahmy; 2. O pocztku w cyklicznym
procesie stwarzania wiata i powstaniu siedmiu elementw; 3. O poczeniu si
siedmiu stworzonych elementw w ciao i dalszym stwarzaniu; 4. O Brahmanie
bdcym nasieniem wszechwiata, Wedach, ktre s jego mow i szukaniu
Wyzwolenia; 5. O nadrzdnej roli Czasu w pojawianiu si kolejnych cyklw w
historii wszechwiata; 6. O Czasie Koca i rozpadzie wszechwiata.

Wjasa rzek: O synu, to niezamanifestowany Brahman

cyklicznie przechodzi proces tworzenia i wycofywania znany
jako proces stwarzania i niszczenia wszechwiata, mierzony
okresem dnia i nocy Brahmy, z ktrych kady rozciga si na
tysic boskich jug ... Gdy noc Brahmy si koczy, Brahma
budzi si i modyfikuje niezniszczalne chit (czyst wiadomo)
powodujc, e zostaje przykryte ignorancj (awidja) i
nastpnie powoduje pojawienie si Ego-wiadomoci, z ktrej
wypywa Umys bdcy tosamy z Zamafestowanym ... kiedy
dzie Brahmy si koczy i rozpoczyna si jego noc, wszystkie
przedmioty chowaj si w nim, lub mwic inaczej Najwyszy
Pan czyni wszechwiat zbudowany z wielkich elementw
kracowo subtelnym i zlewa go ze sw dusz.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Sections CCXXXI, CCXXXIII)

1. O miarach Czasu i okresie istnienia i nieistnienia

wszechwiata mierzonego dniem (istnienie) i noc (nieistnienie)
Brahmy
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, w rozmowie ze mn
poruszae ju wiele tematw. Suchajc twych sw, cigle nie
mog si nasyci. Pozwl mi pyta ci dalej. Cigle pragn pozna
we wszystkich szczegach, jaki jest pocztek i koniec wszystkich
ywych istot, jaka jest natura ich mylenia i jakie s ich dziaania,
jak i to, jakie s miary Czasu i jaki okres ycia jest wyznaczony dla
ywych istot w poszczeglnych eonach. Pragn pozna ca
prawd o genezie i funkcjonowaniu tego wiata i zamieszkujcych
go ywych istot. Skd wypywa ich stwarzanie i niszczenie? Po
wysuchaniu recytowanej przez ciebie rozmowy na te tematy
midzy mdrcami Bhrigu i Bharadwad (zob. opow. 146 i 147)
moje oczyszczone z ignorancji rozumienie zaczo silnie skania

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 158

209

si ku jodze i po wycofaniu si z ziemskich przedmiotw ku

opieraniu si na niebiaskiej czystoci. Dlatego powracam do tych
tematw i pytam ci o to wszystko raz jeszcze.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, skoro tematy te tak bardzo ci
interesuj, posuchaj mego opowiadania o tym, co riszi Wjasa
powiedzia ongi do swego syna w odpowiedzi na jego pytania.
Syn mdrca Wjasy, uka, po przestudiowaniu wszystkich
owiecajcych Wed z ich rozgazieniami, jak i Upaniszad, i
zdobyciu doskonaoci wynikej z religijnych zasug pragn
prowadzi ycie brahmacarina. Pewnego dnia, wiedzc, e jego
ojciec dziki swym studiom i medytacji uwolni si od wszelkich
wtpliwoci, co do prawdziwego znaczenia obowizkw, rozpocz z nim rozmow na tematy, co do ktrych sam rwnie pozby
si wtpliwoci.
uka rzek: O ojcze, powiedz mi, jak opisuje Stwrc
wszystkich ywych istot nauka o Czasie i jakie obowizki powinny
by zrealizowane przez bramina?
Mdrzec Wjasa, ktry zdoby wszechwiedz i zna ca
przeszo i przyszo, jak i wszystkie obowizki rzek: O synu,
przed rozpoczciem si stwarzania tym, co istnieje, jest jedynie
wolny od wszelkich atrybutw Brahman, ktry jest nienarodzony,
bez pocztku i koca, promieniujcy, niezniszczalny, niezmienny,
niepojty, niepoznawalny.
Riszi chcc zmierzy Czas nadali poszczeglnym jego porcjom
rne nazwy: pitnacie mrugni oka tworzy kaszth; trzydzieci
kaszth tworzy kal; trzydzieci kal plus dziesita cz kali tworzy
muhurt; trzydzieci muhurt tworzy jeden dzie i noc czowieka;
trzydzieci dni i nocy tworzy miesic; dwanacie miesicy tworzy
rok czowieka. Ci, ktrzy poznali matematyk, mwi, e rok
czowieka skada si z dwch ajan, pnocnej i poudniowej,
tworzonych przez ruch soca.
Soce tworzy w wiecie czowieka dzie i noc. Noc jest
przeznaczona na sen i odpoczynek, a dzie na dziaanie. Miesic
czowieka jest rwny dniu i nocy Ojcw. Czas Ojcw mierzy si
nastpujco: jasna (ubywajca) faza ksiyca jest dla Ojcw dniem
wyznaczonym na dziaanie, podczas gdy faza ciemna (przybywajca) jest dla nich noc przeznaczon na sen.
Rok czowieka rwna si dniowi i nocy bogw. Dniem dla
bogw jest ta poowa ludzkiego roku, w ktrej soce porusza si
od wiosennego do jesiennego zrwnania dnia z noc, a noc dla
bogw jest ta poowa roku, w ktrej soce porusza si od
jesiennego w kierunku wiosennego zrwnania.

210

Mikoajewska

Mahabharata

Posuchaj teraz o tym, jak liczy si okres przypadajcy na

poszczeglne mae eony: kritajug, tretajug, dwaparajug i
kalijug. Kritajuga trwa przez okres czterech tysicy boskich lat
plus dwa razy po czterysta boskich lat wyznaczonych na wit tego
eonu i na jego zmierzch. Kritajuga rozciga si wic na okres
czterech tysicy osiemset boskich lat. Jeli chodzi o okres trwania
pozostaych eonw, to skraca si on stopniowo o czwart cz
zarwno jeli chodzi o jej zasadnicz cz, jak i o jej wit i
poranek. Tretajuga trwa trzy tysice boskich lat, a jej wit i
zmierzch trwaj odpowiednio po trzysta boskich lat. Dwaparajuga
trwa dwa tysice boskich lat, a jej wit i zmierzch po dwiecie lat.
Kalijuga z kolei trwa jeden tysic boskich lat, a jej wit i zmierzch
po sto lat.
Wymienione eony zawsze uznaj istnienie nieskoczonych i
wiecznych wiatw i ci, ktrzy znaj Brahmana widz w tym
niezmiennego Brahmana. Jednake w kolejnych eonach sowa
Wed, dugo ycia, bramiskie bogosawiestwa i owoce pynce
z wedyjskich rytw stopniowo malej. Jeeli chodzi o obowizki
(Prawo) i Prawd, to w okresie kritajugi istniej one w caoci.
Oznacza to, e podczas tego eonu adna wiedza, czy przedmiot nie
s uzyskiwane przy pomocy zakazanych i bezprawnych rodkw.
W pozostaych trzech eonach nakazywane przez Wedy obowizki
s redukowane progresywnie o czwart cz i ronie grzeszno z
powodu kradziey, kamstwa i oszustwa. W rezultacie stopniowego psucia si charakterystycznego dla kolejnych jug obowizki
podczas kadej z jug s odmienne. Umartwienia s najwyszym
obowizkiem w kritajudze, wiedza w tretajudze, ofiara w dwaparajudze, a podczas kalijugi dary s jedynym nakazem, ktry
jeszcze pozostaje. W okresie kritajugi nikt nie choruje, wszyscy
yj czterysta lat i odnosz sukces w realizacji wszystkich celw.
W kolejnych jugach dugo ycia skraca si o jedn czwart.
Mdrcy mwi, e jeden cykl zoony z czterech jug (maych
eonw) trwa dwanacie tysicy boskich lat i jest zwany bosk jug
(wielkim Eonem). Tysic boskich jug tworzy dzie Brahmy, czyli
kalp. Noc Brahmy trwa rwnie dugo jak dzie. Dwie kalpy
tworz dzie i noc Brahmy. Rok Brahmy wynosi 360 dni i nocy
Brahmy, czyli 720 kalp.
Powtarzajce si cykle istnienia i nieistnienia wszechwiata s
mierzone dniem i noc Brahmy. Stwarzanie wszechwiata zaczyna
si wraz z dniem Brahmy. W okresie powszechnego rozpadu,
ktry przypada na noc Brahmy, Stwrca pi gbokim snem
zanurzony w jogicznych medytacjach (nieistnienie) i gdy noc si

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 158

211

koczy, budzi si (istnienie). Rozpoczyna si dzie Brahmy

trwajcy tysic boskich jug, po upywie ktrych nastpuje
ponownie trwajca rwnie dugo noc Brahmy. O tych, ktrzy o
tym wiedz, mwi si, e faktycznie znaj dzie i noc.
Gdy noc Brahmy si koczy, Brahma budzi si i modyfikuje
niezniszczalne chit (czyst wiadomo) powodujc, e zostaje
przykryta ignorancj (awidja) i nastpnie powoduje pojawienie si
Ego-wiadomoci (poczucia odrbnoci i jednostkowoci), z ktrej
wypywa Umys bdcy tosamy z Zamanifestowanym
zewntrzny wiat jest bowiem niczym innym jak przeksztacajcym si Umysem. Mwic inaczej Umys jest tym, co ley u
podstaw tego, co si manifestuje.
2. O pocztku w cyklicznym procesie stwarzania wiata i
powstaniu siedmiu elementw
Wjasa kontynuowa: O synu, posuchaj teraz, co mam do
powiedzenia o kolejnoci stwarzania.
Gdy rozpoczyna si dzie Brahmy, Brahma budzi si z
gbokiego snu i z pomoc ignorancji tworzy na nowo cay ten
wszechwiat. Najpierw ukazuje si ten, ktry jest nazywany Mahat
(czysta i subtelna inteligencja) i zostaje szybko przeksztacony w
Umys, ktry przykrywa czyst wiadomo (chit) ignorancj.
Przykryta ignorancj czysta wiadomo bdca wiatem nie
moe istnie nie bdc przykryta ciaem subtelnym zbudowanym z
pierwotnej materii (tanmatra), czyli z piciu subtelnych elementw
lub wrae, ktrymi s dwik, dotyk, forma, smak, zapach.
Umysktry siga daleko, biegnie rnymi ciekami i szuka
dla siebie wskaza zarwno w pragnieniu, jak i w wtpliwoci
poganiany przez pragnienie stwarzania zaczyna tworzy rne
rodzaje przedmiotw i dziki przeksztaceniom w samym siebie
tworzy pi wielkich elementw (przestrze, wiatr, ogie, woda
i ziemia). Najpierw wypywa z niego przestrze, ktrej wasnoci
jest dwik; z przestrzeni poprzez przeksztacenie wypywa
nosiciel zapachu czysty i potny wiatr, ktrego wasnoci jest
dotyk; z wiatru poprzez kolejne przeksztacenie rodzi si ogie
(wiato), zwany rwnie Sukram, ktrego wasnoci jest forma;
ze wiata poprzez kolejne przeksztacenie wypywa woda, ktrej
wasnoci jest smak; z wody wypywa ziemia, ktrej wasnoci
jest zapach.
O nich (wymienionych piciu wielkich elementach) mwi
si, e reprezentuj pierwsze stworzone bycia. Kade z nich majc

212

Mikoajewska

Mahabharata

wasny atrybut nabywa rwnie atrybuty tych, ktre je w procesie

stwarzania poprzedzay. Przestrze, ktra wypyna pierwsza, ma
tylko jeden wasny atrybut, ktrym jest dwik. Wiatr, ktry
wypyn z przestrzeni ma dwa atrybuty: dwik i dotyk. Ogie
wypywajcy z wiatru ma trzy atrybuty: dwik, dotyk i form.
Woda wypywajca z ognia ma cztery atrybuty: dwik, dotyk,
form i smak. Ziemia wypywajca z wody ma pi atrybutw:
dwik, dotyk, form, smak i zapach.
3. O poczeniu si siedmiu stworzonych elementw w ciao i
dalszym stwarzaniu
Wjasa kontynuowa: O synu, te siedem rodzajw istnie
Mahat, ktry zostaje szybko przeksztacony w Umys i pi
wielkich elementwposiadajcych rnego rodzaju energi
istniej najpierw niezalenie od siebie i nie mog stworzy
adnych przedmiotw, zanim nie zmieszaj si razem. Wszystkie
one czc si i mieszajc tworz czci skadowe ciaa zwane
czonkami. Cao powstaa w konsekwencji poczenia wszystkich tych czonkw, ktra przybiera form zbudowan z szesnastu
czci skadowychto jest piciu wielkich elementw, piciu
organw poznania (uszu, skry, oczu, jzyka i nosa), piciu
organw dziaania (stp, doni, mowy, organw wydalania i
reprodukcji) i umysustaje si tym, co jest nazywane ciaem.
Do tego ciaa grubego po jego uformowaniu si wkracza
subtelny Mahat cznie z niewyczerpalnym residuum dziaa (czyli
ciao subtelne zbudowane z piciu subtelnych elementw).
Nastpnie oryginalny Stwrca wszystkich ywych istot dzielc si
dziki mocy swej iluzji mai wkracza do tej subtelnej formy, aby
obserwowa i growa nad wszystkim i poniewa jest oryginalnym Stwrc wszystkich ywych istot, jest nazywany Panem
wszystkich istnie.
4. O Brahmanie bdcym nasieniem wszechwiata, Wedach,
ktre s jego mow i szukaniu Wyzwolenia
Wjasa kontynuowa: O synu, wieczny i niezamanifestowany
Brahman jest promieniujcym nasieniem istniejcym sam z siebie,
z ktrego wypywa cay wszechwiat zamieszkay przez dwa
rodzaje istnie: ruchome i nieruchome. To onBrahman
stwarza wszystkie ruchome i nieruchome istnienia. Po przybraniu
formy Brahmy tworzy wiaty bogw, riszich, Ojcw i ludzi.
Stwarza rzeki, morza, oceany, punkty przestrzeni, kraje, prowincje,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 158

213

wzgrza, gry, wielkie drzewa, ludzi, kimnarw, rakszasw, ptaki,

zwierzta dzikie i domowe, we. To on tworzy wszystkie rodzaje
istniejcych przedmiotw: ruchome i nieruchome, zniszczalne i
niezniszczalne.
W kadym kolejnym cyklu stwarzania kady stworzony
przedmiot otrzymuje te same atrybuty, ktre mia w poprzednim,
co powtarza si w nieskoczono. Kada ywa istota w kolejnym
cyklu stwarzania otrzymuje atrybut, ktry ukazywaa poprzednio:
szkodliwo lub pokojowo, agodno lub agresywno, prawo
lub skonno do Bezprawia. Dzieje si tak w rezultacie przywizania si do niej danego atrybutu. Sam Zarzdzajcy docza
zarwno do piciu wielkich elementw, jak i do zmysowych
przedmiotw i do rozmiaru, czy masy istniejcej materii, bogactwo
formy i wyznacza zwizki midzy stworzonymi istotami i
wieloci form istnienia.
Ludzie oddani naukowemu studiowaniu przedmiotw spieraj
si o to, od czego zale uzyskiwane skutki. Jedni twierdz, e
najwaniejszy jest wysiek, inni wskazuj na los (przeznaczenie),
jeszcze inni na natur przedmiotu, a jeszcze inni uwaaj, e
wszystkie skutki zale od wszystkich tych czynnikw cznie.
Tak wic, niektrzy twierdz, e jest tak, a inni, e tak nie jest, inni
z kolei uwaaj obydwa te stanowiska za faszywe, a jeszcze inni
si nie zgadzaj si z tymi ostatnimi. Takie spory s typowe dla
tych, ktrzy w znajomoci przedmiotw zale od dziaa,
jednake ci, ktrych wizja jest skierowana ku Prawdzie, przyczyn
wszystkich skutkw znajduj w Brahmanie. To Brahman jest
rdem wszystkich skutkw. Umartwienia bdce drog prowadzc do Brahmana s najwyszym dobrem danym ywym
istotom. U ich korzeni ley spokj i samo-kontrola. Poprzez umartwienia otrzymuje si wszystkie przedmioty, ktrych pragnie
umys, jak i dociera si do Najwyszego Bycia, z ktrego wypywa
wszechwiat. Ten, kto dziki umartwieniom dotar do tego Bycia
staje si potnym Panem wszystkich istnie. To dziki umartwieniom riszi mog recytowa bez koca owe nieporwnywalne
dwiki Wed spowodowane przez Samo-Stwarzajcego-Si, ktre
s ucielenieniami wiedzy i ktre bez pocztku i koca pyn od
nauczyciela do ucznia. Z tych dwikw wypywaj wszystkie
rodzaje dziaa. Imiona riszich, wszystkie stworzone przedmioty,
rnorodno ich form i biegi dziaa maj swj pocztek w
Wedach, ktre s mow Stwrcy. Faktycznie, Najwyszy Pan
wszystkich istnie na samym pocztku stworzy wszystkie rzeczy
ze sw Wed. Imiona riszich i wszystko inne, co zostao stworzone
wystpuje w Wedach. Gdy koczy si noc Brahmy, picy jeszcze

214

Mikoajewska

Mahabharata

Brahma z prototypw przedmiotw istniejcych przedtem

wykonuje wszystkie na nowo stworzone przedmioty robic je
bezbdnie.
Wedy poruszaj rwnie temat Wyzwolenia duszy i docierania
do niepoznawalnego dla zmysw wiecznego Brahmana cznie ze
wskazaniem prowadzcych do tego rodkw, do ktrych nale:
studiowanie Wed, przyjcie domowego trybu ycia, umartwienia,
spenianie obowizkw waciwych dla wszystkich trybw ycia,
ofiara, szukanie czystej sawy, trzy rodzaje medytacji i realizowana
za ycia perfekcja.
Do niepoznawalnego Brahmana, ktry jest ogaszany w
sowach Wed i wskazywany janiej w Upaniszadach przez tych,
ktrzy zdobyli wgld w rytuay i nakazy Wed, mona dochodzi
stopniowo podajc ciek wymienionych praktyk. Osoba, ktra
dziki znajomoci waciwych rodkw zmusi sw dwoist egowiadomo wypenion parami przeciwiestw zrodzon z dziaa
do opuszczenia jej, zdobywa Wyzwolenie i dociera do Brahmana.
Szukajc Wyzwolenia naley pozna dwch Brahmanw:
Brahmana wypowiadanego przez dwiki Wed i tego, ktry siga
poza Wedy i jest nadrzdny. Ten, kto jest obeznany z Brahmanem
w dwikach, zdoa dotrze do Brahmana, ktry jest nadrzdny.
5. O nadrzdnej roli Czasu w pojawianiu si kolejnych cyklw
w historii wszechwiata
Wjasa kontynuowa: O synu, pytae mnie o teori Czasu
opisujc histori wszechwiata. Opowiedziaem tobie o cyklach
stwarzania i niszczenia wiata mierzonych dniem i noc Brahmy.
Dzie Brahmy tworzy tysic boskich jug (wielkich Eonw) z
ktrych kada zawiera cykl zoony z maych jug. Podczas
kritajugi ludzie czcz jedynie Brahmana, znaj hymny Rigwedy,
jadusy i samany i wykonuj ryty i ofiary tylko w celu zdobycia
jaki korzyci odmiennych od przedmiotu czci i praktykuj jog
uprawiajc umartwienia. W czasie kritajugi ofiary nie s konieczne,
ich wykonanie staje si dopiero konieczne podczas tretajugi.
Podczas dwaparajugi rytuay ofiarne zaczynaj zanika, co
pogbia si jeszcze w okresie kalijugi. Podczas tretajugi pojawiaj
rni potni przywdcy sprawujcy kontrol nad ruchomymi i
nieruchomymi przedmiotami, gdy w tym eonie ludzie nie s ju
duej skonni w sposb naturalny do prawoci i Wedy, rytuay
ofiarne, rnice midzy czterema kastami, jak i cztery tryby ycia
wystpuj w skrconej o jedn czwart formie. Podczas
dwaparajugi zostaj skrcone jeszcze bardziej w rezultacie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 158

215

skrcenia si okresu ycia ludzi. Podczas kalijugi Wedy znikaj na

tyle, e staj si wrd ludzi prawie cakowicie nieznane.
Zabrudzone grzechem ulegaj zniszczeniu razem z zarzdzonymi
przez nie rytami i ofiarami. Prawo widziana podczas kritajugi
ogranicza si do braminw o czystych duszach oddanych praktyce
umartwie i studiowaniu witych pism. W czasie pozostaych jug
ludzie nie rezygnujc z realizowania obowizkw i prawoci
realizuj dziaania waciwe dla ich kasty i obeznani z nakazami
Wed prowadzeni przez autorytet witych pism kierujc si
motywem zysku realizuj rytuay ofiarne, wypeniaj przysigi i
podejmuj pielgrzymki do witych brodw.
Tak jak podczas pory deszczowej deszcz powoduje pojawienie
si wielu nowych rolin, tak kada kolejna juga przynosi ze sob
nowe rodzaje obowizkw i religijnych nakazw. Jednake tak jak
kada pora roku przynosi ze sob te same zjawiska, tak samo w
okresie nowego stwarzania nowy Brahma i iwa (Hara) maj te
same atrybuty. Czas, jak mwiem, nie ma pocztku i koca i
przynosi ze sob ca t rnorodno pojawiajc si we
wszechwiecie. To Czas przynosi ze sob i poyka wszystkie
stworzone istoty i wszystkie te niezliczone istoty istniejce zgodnie
ze sw natur i podlegajce wpywowi par przeciwiestw w Czasie
maj swj azyl. Czas nadaje im te formy i wyznacza ich trwanie.
Wjasa zakoczy mwic: O synu, taka jest moja odpowied
na twoje pytanie o stwarzanie wszechwiata, Czas, ofiary i inne
ryty, jak i o rzeczywistego aktora we wszechwiecie, dziaanie i
konsekwencje dziaania.
6. O Czasie Koca i rozpadzie wszechwiata
Wjasa kontynuowa: O synu, kiedy dzie Brahmy si koczy i
rozpoczyna si jego noc, wszystkie stworzone przedmioty chowaj
si w nim, lub mwic inaczej Najwyszy Pan czyni wszechwiat
zbudowany z wielkich elementw kracowo subtelnym i zlewa
go ze sw dusz. Posuchaj o tym, jak to si dzieje.
Gdy nadchodzi Czas Koca niosc ze sob powszechny rozpad,
dwanacie soc i Agni o siedmiu pomieniach zaczynaj pon i
cay wszechwiat otoczony przez te pomienie zanurza si w
wielkim poarze. Wszystkie przedmioty ruchome i nieruchome
znajdujce si na ziemi znikaj czc si z substancj, z ktrej
zbudowana jest planeta ziemia. Po znikniciu tych przedmiotw
ziemia bez drzew i zi wyglda rwnie naga jak pusta skorupa
wia.

216

Mikoajewska

Mahabharata

Nastpnie woda wchania w siebie atrybut ziemi, ktrym jest

zapach i ziemia pozbawiona swego zasadniczego atrybutu zaczyna
si rozpada pokonana przez wod. Wielkie fale z przeraliwym
rykiem wypeniaj jej przestrze i poruszaj si, albo pozostaj w
bezruchu.
Nastpnie ogie wchania w siebie atrybut wody, ktra tracc
swj zasadniczy atrybut czy si z ogniem. Olepiajce pomienie
ognia spalajc wszystko dookoa zakryj soce bdce centrum
przestrzeni i wwczas sama przestrze wypeniona szalejcymi
pomieniami zacznie pon w wielkim poarze.
Nastpnie pojawia si wiatr i wchania w siebie atrybut formy
waciwy dla ognia, ktry ganie ustpujc miejsca wiatrowi, ktry
wyposaony w ogromn si zaczyna wciekle d. Utrzymujc
swj atrybut dotyku pdzi w gr, d i we wszystkich dziesiciu
kierunkach przestrzeni.
Nastpnie przestrze wchania w siebie atrybut wiatru powodujc, e wiatr zamiera i rozpoczyna faz istnienia, ktra jest
niesyszalna i bezdwiczna. Przestrzektrej atrybut dwik
zamieszkuje we wszystkich pozostaych elementach, lecz ktra
sama jest pozbawiona ich atrybutw, tj. formy, smaku, zapachu i
dotykujest wwczas wszystkim, co pozostaje jako dwik w
niezamanifestowanym stanie istnienia.
Nastpnie dwik, ktry jest atrybutem przestrzeni, zostaje
poknity przez Umys (Manasa), ktry jest esencj wszystkich
przedmiotw, ktre s zamanifestowane.
Nastpnie Umys, ktry sam w sobie jest niezamanifestowany
wycofuje wszystko, co zostao przez Umys zamanifestowane. To
wycofanie si Umysu manifestujce si w Umyle jako niezamanifestowane lub subtelne jest nazywane zniszczeniem przepastnego
zewntrznego wszechwiata.
Nastpnie chandramas (postanowienie, wola) po spowodowaniu, e Umys wycofuje swj atrybut w siebie, poyka go. Gdy
Umys przystaje istnie czc si z chandramas, pozostaj jedynie
te atrybuty, ktre charakteryzuj Iwar (tj. ubranego w atrybuty
Brahmana). Po bardzo dugim czasie chandramas, ktry jest
rwnie nazywany sankalpa (intencja) poddaje si wadzy Iwary,
poniewa musi wykona bardzo trudne dziaanie, ktrym jest
zniszczenie chitty (ladw pamiciowych i wszystkiego, co
zawiera si w umyle) lub mwic inaczej zdolnoci, ktre s
zaangaowane w procesie zwanym sdem (ocen). Gdy to zostaje
wykonane, zostaje osignity stan, o ktrym mwi si, e jest
stanem najwyszej wiedzy.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 158

217

Nastpnie Czas poyka t najwysz wiedz i jak zostao to

zadeklarowane w witych pismach, zostaje sam poknity przez
Si lub Energi. Jednake Sia (Energia) zostaje poknita przez
powracajcy Czas, ktry ostatni dostaje we wadanie widji
(wiedzy). Iwara wypeniony widj wchania wwczas w sw
dusz samo nieistnienie i osiga Niezamanifestowane, jak i
Najwyszego Brahmana, ktry jest wieczny i najwyszy z tego
wszystkiego, co wysokie.
W ten to sposb wszystkie istniejce istoty zostaj wycofane
do Brahmana. To, o czym mwi i co naley pozna studiujc
wite pisma i co jest przedmiotem najwyszej nauki, zostao
zadeklarowane na podstawie wasnego dowiadczenia przez
joginw, ktrzy dotarli do Najwyszej Duszy (Jani). To niezamanifestowany Brahman cyklicznie przechodzi proces tworzenia i
wycofywania znany jako proces stwarzania i niszczenia
wszechwiata, mierzony okresem dnia i nocy Brahmy, z ktrych
kady rozciga si na tysic boskich jug .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXXXI-CCXXXIII
(Mokshadharma Parva).

218

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 159
O rzece Czasu i tratwie wiedzy
zbudowanej z Wed i jogi
1. O bramiskim obowizku studiowania Wed i realizowania ich nakazw w
czterech trybach ycia; 2. O potrjnej wiedzy zdobywanej poprzez studiowanie
Wed; 3. O najwyszej wiedzy zdobywanej dziki jodze.

Wjasa rzek: O synu, wszechwiat stwarzany przez nurt

natury materialnej Prakriti nieustanie pynie w kierunku swego
przeznaczenia. ... Ta potna rzeka Czasu, ktrej pocztek jest
rwnie niepojty jak sam Brahman, nieustannie unosi wszystkie
stworzone przez Stwrc istoty w kierunku miejsca pobytu boga
mierci Jamy. Ci, ktrzy zdobyli mdro i cierpliwo, pyn
po wodach tej straszliwej rzeki na tratwie wiedzy i mdroci
nie tonc. C jednak ma uczyni nie posiadajcy podobnej
tratwy gupiec, gdy zostanie wrzucony do tej wzburzonej
rzeki?
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXXXV)

1. O bramiskim obowizku studiowania Wed i realizowania

ich nakazw w czterech trybach ycia
Bhiszma kontynuowa swe opowiadanie o rozmowie dwch
mdrcw, Wjasy ze swym synem uk, na tematy Czasu, rde
wszechwiata, ucielenionej duszy uwizionej w uudzie wynikej
z posiadania ciaa i koniecznoci dziaania, jak i o drogach, dziki
ktrym ucieleniona dusza moe uwolni si od uudy i niewoli
materii i poczy si z wiecznym Brahmanem, ktry jest tym, co
rzeczywiste, z ktrego wszystko wypywa i w ktrym wszystko si
chowa. Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaj wic dalej, co
powiedzia prorok Wjasa w odpowiedzi na pytania swego syna.
Wjasa rzek: O synu, odpowiedziaem na twoje pytanie o
stwarzanie ywych istot widziane w perspektywie Czasu. Posuchaj teraz mej odpowiedzi na pytanie o obowizki braminw.
Obowizkiem bramina jest studiowanie Wed, nauczanie ich, ycie
w zgodzie z ich nakazami i poszukiwanie w ten sposb najwyszej
wiedzy, ktr jest poczenie z Brahmanem. Zawarta w Wedach
wiedza jest tym, co pomaga w przepyniciu oceanu ycia i
wymaga ochrony.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 159

219

Od kompetentnego nauczyciela znajcego Wedy zaley wykonanie rytuaw we wszystkich ceremoniach, w przypadku ktrych
jest pobierana ofiarna opata, zaczynajc od ceremonii wykonywanej po narodzinach dziecka (datakarma) i koczc na ceremonii
zwizanej z zakoczeniem nauki i opuszczeniem domu nauczyciela (samawartana). Mody bramin, po zapoznaniu si z wszystkimi Wedami i wiczeniu si w podporzdkowaniu si i posuszestwie nauczycielowi w czasie zamieszkiwania w jego domu i po
uiszczeniu odpowiedniej zapaty, powinien powrci do swego
domu bdc w peni zdolny do wykonywania rytuaw ofiarnych.
Za zgod nauczyciela powinien przyj jeden z czterech trybw
ycia wyznaczonych dla braminw i a do mierci y w zgodzie
ze swymi obowizkami. Powinien zacz y w trybie domowym
ze sw on i potomstwem, albo jako brahmacarin, albo uda si
do lasu towarzyszc nauczycielowi i praktykujc obowizki
mnicha (jati).
O domowym trybie ycia mwi si, e ley u korzeni
wszystkich innych trybw. Zdolny do samo-kontroli gospodarz i
gowa rodziny, ktry uwolni si od przywizania do ziemskich
przedmiotw, odniesie sukces w realizacji wszystkich celw ycia.
Poprzez spodzenie dzieci, poznanie Wed i wykonywanie rytuaw
ofiarnych spaci swoje trzy dugi nalene przodkom, riszim i
bogom.
Po oczyszczeniu si dziaaniem w domowym trybie ycia
bramin powinien przystpi do realizowania kolejnych trybw
wyznaczonych dla braminw. Powinien osiedli si w miejscu,
ktre uwaa za najbardziej wite na ziemi i stara si o zdobycie
sawy i osignicie pozycji znakomitoci. Bramin zdobywa saw
surowymi umartwieniami, perfekcj w rnych dziedzinach wiedzy, rytuaami ofiarnymi i dobroczynnoci. Czowiek tak dugo
cieszy si na tamtym wiecie regionami wyznaczonymi dla ludzi
prawych, jak dugo na tym wiecie yje pami o nim i jego
uczynkach.
Wjasa kontynuowa: O synu, bramin powinien wic sam si
uczy i naucza innych, skada ofiary i prowadzi rytuay ofiarne
na rzecz innych ludzi. Nie powinien czyni darw bez zbierania
zasug, ani akceptowa darw, ktre nie przynosz zasug.
Bogactwo, ktre zbiera prowadzc rytuay ofiarne, czy tez to, ktre
pochodzi z zapaty uczniw lub od rodziny zamnej crki,
powinno zosta uyte na wykonanie ofiary lub dary, a nie na
wasne przyjemnoci. Bramin prowadzcy domowy tryb ycia

220

Mikoajewska

Mahabharata

moe akceptowa dary z myl o oddawaniu czci bogom, riszim,

Ojcom, nauczycielom oraz pomocy chorym, starcom, czy godnym.
Osobom przeladowanym przez niewidocznych wrogw i tym,
ktre staraj si najlepiej jak potrafi zdoby wiedz, naley dawa
wszystko, co si posiada wczajc jedzenie w iloci nawet
wikszej od tej, na ktr kogo naprawd sta. Nie ma adnych
ogranicze, co do obdarowywania bramina, ktry naprawd na to
zasuy sw prawoci. Ci, ktrzy s dobrzy i mdrzy zasuguj na
wszystko, nawet na ksicia rumakw o imieniu Ukkaihrawas,
ktry naley do Indry.
Posuchaj o tych wielkich krlach, ktrzy obdarowujc tych,
ktrzy na to zasuyli, zdobyli niebo. Krl Satjasandha
praktykujcy surowe przysigi, ktry z pokor ofiarowa swj
wasny oddech yciowy, aby ratowa ycie bramina, wstpi do
nieba. Syn Sankriti Rantidewa po daniu prorokowi Wasiszcie
letniej wody wstpi do nieba, gdzie otrzyma najwysze honory.
Krl Indradamana, syn Atriego o wielkiej inteligencji, zdoby
rne regiony szczliwoci na tamtym wiecie za obdarowanie
rnego rodzaju bogactwem zasugujc na to osob. Podobnie
Siwi, syn Uinary, zdoby niebo po oddaniu wszystkich swych
czonkw i bioder swego drogiego syna dla dobra pewnego
bramina. Wadca Kasi o imieniu Pratardana zyska wielk saw za
ycia i niebo po mierci po oddaniu braminowi swych oczu.
Regiony niebieskie zdobyli rwnie inni krlowie: krl
Dewawridha z wszystkimi swymi poddanymi zdoby je po oddaniu
zasugujcej na to osobie piknego i kosztownego parasola;
Sankriti z rodu Atri po dostarczeniu swemu uczniowi instrukcji jak
dotrze do pozbawionego atrybutw Brahmana; Amwarisza o
wielkiej odwadze i jego poddani po oddaniu braminom wielu
krw; pikna i prawa Sawitri po oddaniu swych kolczykw, a krl
Danamedaja po oddaniu swego ciaa; Jawanaswa, syn Wriszadarbhy, po oddaniu rnorodnych klejnotw, paacu i wielu
piknych kobiet; wadca Widehw o imieniu Nimi po oddaniu
swego krlestwa; a Paraurama syn Damadagniego i krl Gaja po
oddaniu caej ziemi; Marutta, syn Karandhamy, po oddaniu swej
crki Angirasowi; wadca Pacalw Brahmadatta o wielkiej
inteligencji po oddaniu braminom klejnotw nidhi i sankha o
wielkiej wartoci; krl Mitrasaha po oddaniu swej drogiej ony o
imieniu Madajanti Wasiszcie; krlewski mdrzec Sahasradit o
wielkiej sawie po oddaniu ycia w obronie bramina; krl
Satadjumna po oddaniu Mudgali zotego paacu wypenionego
przedmiotami sucymi wygodzie; krl Salww, Djutimat, o
wielkiej odwadze po oddaniu mdrcowi o imieniu Riczika caego

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 159

221

krlestwa; krlewski mdrzec Midirawa po daniu mdrcowi o

imieniu Hiranjahasta swej crki o wskiej talii za on; krlewski
mdrzec Lomapada o wielkiej odwadze po oddaniu swej crki o
imieniu Santa Riszjarindze, Prasenadit o wielkiej energii po
uczynieniu daru z setki tysicy krw z cieltkami.
Wymienieni przeze mnie, jak i wielu innych krlw o wielkich
duszach, ktrzy pokonali swe zmysy i nabyli zdolno do samokontroli poprzez swe dary, ofiary i umartwienia, zdobyli niebo. Ich
sawa bdzie trwaa dopty, dopki istnieje ziemia.
2. O potrjnej wiedzy zdobywanej poprzez studiowanie Wed
Wjasa kontynuowa: O synu, wiedza wystpujca w Wedach i
ich gaziach jest nazywana potrjn wiedz (traji-widja).
Wiedz t zdobywa si poprzez studiowanie Rigwedy, Samawedy i
Jadurwedy, jak i nauki o podziale kastowym zwanej warna i o
wedyjskich sylabach zwanej akszara. Poza tym jest jeszcze
Atharwaweda. We wskazywanych przez nie szeciu rodzajach
dziaa wyznaczonych dla braminwrecytowanie Wed, nauczanie, wykonywanie ofiar, prowadzenie rytuaw ofiarnych dla ich
sponsorw, dawanie i przyjmowanie darwprzebywa boskie
Bycie. Ci, ktrzy poznali zarwno deklaracje Wed, jak i dusz, s
przywizani do jakoci dobra (sattwa) i bogosawieni, zdoaj
dotrze do pocztku i koca wszystkich przedmiotw, ktrym jest
Brahman.
Bramin znajc wite pisma powinien y zgodnie z nakazami
Wed i we wszystkich swych dziaaniach poda za dobrem.
Wzorujc si na tych, ktrzy s mdrzy i dobrzy powinien
poddawa kontroli swe namitnoci kontrolujc dusz. Szukajc
rodkw do ycia nie powinien nikogo rani. Nawet prowadzc
ycie w trybie domowym powinien realizowa sze
wyznaczonych dla niego dziaa i z sercem penym wiary oddawa
cze bogom w piciu rodzajach rytualnych ofiar. Ten, kto jest
cierpliwy, staranny, samo-kontrolujcy si, zna swe obowizki, ma
czyst dusz, uwolni si od radoci, pychy i gniewu, nigdy nie
bdzie zgubiony.
Dobroczynno, studiowanie Wed, ofiary, umartwienia,
skromno, szczero, samo-kontrola wzmacniaj energi i niszcz
grzechy. Naley wic praktykowa wstrzemiliwo w jedzeniu,
pokonywa zmysy, czci ogie w rytuaach ofiarnych, kania si
bogom, unika wszelkich le wrcych dysput i wszelkich aktw
przemocy. Ten przygotowawczy bieg dziaania jest wyznaczony
dla bramina w fazie uczenia si. Po poznaniu witych pism

222

Mikoajewska

Mahabharata

powinien angaowa si w wykonanie nakazanych dziaa w

domowym trybie ycia i po pokonaniu swej dzy i gniewu i
oczyszczeniu si z grzechw powinien stara si o dotarcie do
Brahmana poprzez medytacje.
Wyposaony w rozumienie bramin zdoa przebrn przez
trudny do przebycia wartki i przeraliwy strumie ycia, ktry ma
pi zmysw za swoje wody, zachanno za swe rdo, a gniew
za muliste dno. Nie powinien nigdy zapomina o tym, e Czas
wprowadzajcy wszystkich w osupienie, uzbrojony w si nie do
pokonania dan mu przez Zarzdzajcego zawsze mu zagraa.
Wszechwiat stwarzany przez nurt natury materialnej Prakriti
nieustanie pynie w kierunku swego przeznaczenia. Ta potna
rzeka Czasu ma dnie i noce za swe wody, lata za swe wiry, pory
roku za swj nurt, miesice za fale, kolejne fazy ksiyca za
unoszon przez ni traw i som, mrugnicia okiem za pian,
pragnienie i dz za zamieszkujce j krokodyle, Wedy i rytuay
ofiarne za pynce po niej tratwy, prawo ywych istot za wyspy,
Zysk i Przyjemno za zasilajce j dopywy, prawdomwno i
Wyzwolenie za swe brzegi, dobroczynno za unoszone przez ni
drzewa, na ktrych ywa istota moe znale dla siebie ratunek,
eony (jugi) za utworzone wok jej koryta jeziora. Ta potna
rzeka Czasu, ktrej pocztek jest rwnie niepojty jak sam
Brahman, nieustannie unosi wszystkie stworzone przez Stwrc
istoty w kierunku miejsca pobytu boga mierci Jamy. Ci, ktrzy
zdobyli mdro i cierpliwo, pyn po wodach tej straszliwej
rzeki na tratwie wiedzy i mdroci nie tonc. C jednak ma
uczyni nie posiadajcy podobnej tratwy gupiec, gdy zostanie
wrzucony do tej wzburzonej rzeki? Kt rozsdny zaprzeczy temu,
e tylko ten, kto jest mdry, zdoa utrzyma si na jej powierzchni?
Mdry czowiek nawet z duej odlegoci dostrzega tkwice we
wszystkim zalety i wady i akceptuje tylko to, co na akceptacj
zasuguje, podczas gdy osoba chwiejna o niewielkim rozumie i
duszy wypenionej dz i zachannoci ma zawsze wtpliwoci i
dlatego tonie w tej rzece. Czowiek pozbawiony mdroci, jak i ten,
ktry nie podejmuje waciwych dziaa z powodu drczcych go
wtpliwoci, nigdy nie zdoa przepyn tej rzeki. Pozbawiony
tratwy mdroci i obciony ciarem wad tonie w jej gbi. Ten
kto znalaz si w paszczy krokodyli dzy, nawet jeeli zdoby
wiedz, nie potrafi jej uy jako tratwy. Dlatego te czowiek
mdry i inteligentny powinien stara si unosi na rzece Czasu bez
tonicia w niej. Ten, kto pozna Wedy z ca pewnoci zdoa
utrzyma si na jej powierzchni i z tych powodw osoba urodzona
w szlachetnym rodzie wykonujca trzy dziaania, ktrymi jest

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 159

223

studiowanie Wed, ofiara i obdarowywanie, nie utonie i przepynie

j na tratwie mdroci.
Ten, ktrego dziaanie jest czyste, kontroluje sw dusz,
dotrzymuje przysig i zdoby mdro, odniesie sukces na tym i
tamtym wiecie. Bramin prowadzcy domowy tryb ycia powinien
pokonywa gniew i zawi, praktykowa opisane wyej cnoty,
oddawa cze bogom w piciu rodzajach ofiar i je dopiero po
ofiarowaniu jedzenia bogom, Ojcom i gociom. Powinien by
posuszny tym nakazom, ktre s realizowane przez tych, ktrzy s
dobrzy, wykonywa wszystkie dziaania jak osoba z opanowan
dusz i nie ranic adnej ywej istoty zbiera zasugi poprzez
wybranie biegu dziaania, ktry nie podlega krytyce. Wszystkie
trudnoci ycia zdoa pokona ten, kto jest biegy w przekazach
Wed i w innych gaziach wiedzy, dziaa jak osoba kontrolujca
sw dusz, ma czyst wizj, realizuje obowizki waciwe dla swej
kasty, swym dziaaniem nie rodzi konfliktu obowizkw, jest
posuszny nakazom witych pism, ma wiar, jest zdolny do samokontroli, zdoby mdro, uwolni si od zawici i zych zamiarw
i potrafi rozrni midzy prawoci i nikczemnoci. Bramin,
ktry nie traci hartu ducha, jest zawsze uwany, samo-kontroluje
si, wie czym jest prawo, panuje nad swoj dusz, przekroczy
granice radoci, pychy i gniewu, nigdy nie utonie w alu.
Wjasa zakoczy mwic: O synu, taka wanie jest droga
dziaania zarzdzona przez staroytnych mdrcw dla bramina.
Bramin powinien dy do zdobycia wiedzy realizujc wszystkie
zarzdzone w pismach dziaania i w ten sposb zdobdzie sukces.
Ten, kto nie ma czystej wizji, czyni zo nawet wwczas, gdy
pragnie czyni dobro i czyni dobro, gdy myli, e czyni zo.
Bazujc na swej ocenie za prawe uwaa to, co jest niegodziwe, a
za niegodziwe to, co prawe. Taka osoba jest gupcem. Nie
potrafic odrni dobrych dziaa od zych, nie potrafi uwolni
si z powtarzajcego si cyklu mierci i ponownych narodzin.
3. O najwyszej wiedzy zdobywanej dziki jodze
Wjasa kontynuowa: O synu, opowiedziaem tobie o wiedzy
pyncej z poznania Wed, jak i o tym, e gwnym obowizkiem
braminw jest szukanie wiedzy poprzez realizowanie wyznaczonych dla nich dziaa w czterech trybach ycia. Dziaanie zgodne z
nakazami Wed pomaga w utrzymaniu si na powierzchni rzeki
Czasu bez utonicia. Posuchaj teraz o rodkach i fazach w
zdobywaniu najwyszej wiedzy pozwalajcej na przekroczenie
rzeki Czasu i uwolnienie si od obowizku ponownych narodzin.

224

Mikoajewska

Mahabharata

Aby wyzwoli si z koa reinkarnacji, konieczne jest nabycie

najwyszej wiedzy. Gdy rzeka Czasu lub ycie raz unosi rodzc
si na ziemi osob w gr, innym razem spycha w d, wiedza jest
dla niej tratw, dziki ktrej moe dotrze do brzegu. Mdrcy,
ktrzy z pomoc mdroci doszli do nie budzcych wtpliwoci
wnioskw, co do charakteru duszy i ycia, s zdolni do pomagania
ignorantom w przepywaniu strumienia Czasu na tratwie wiedzy,
ignoranci jednake nie potrafi uratowa ani siebie, ani innych.
Posuchaj teraz o kolejnych stadiach w praktykowaniu jogi.
O dwunastu wymogach jogi
Ten, kto uwolni si od pragnienia, przywizania do ziemskich
przedmiotw i wszystkich innych saboci powinien zadba o
spenienie nastpujcych dwunastu wymogw jogi:
1. waciwego miejsca, ktre powinno by odosobnione,
niezanieczyszczone przez ssiedztwo krematorium i niezakcane
przez aden dwiki;
2. waciwych dziaa, do ktrych naley powstrzymywanie si
od rozrywki, pracy majcej na celu zdobycie ziemskich
przedmiotw, jedzenia, jak rwnie od snu i nienia;
3. waciwych uczu, czyli dyscypliny i postpu w medytacjach;
4. waciwych przedmiotw, ktrymi s wity ogie, woda;
5. waciwych rodkw, czyli poprawnego siedzenia i pozycji
ciaa;
6. zniszczenia, czyli pokonania pragnienia i uwolnienie si od
przywizania do zmysowych przedmiotw;
7. pewnoci, czyli pozbawionego wtpliwoci przekonania, e
to, co nauczyciel i Wedy mwi o jodze, jest prawdziwe;
8. zmysw, czyli opanowania wszystkich zmysw;
9. jedzenia, czyli spoywania tylko czystego jedzenia;
10. stumienia, czyli opanowania oczekiwa, niepokoju i naturalnych inklinacji do ziemskich przedmiotw;
11. umysu, czyli opanowania woli i niezdecydowania;
12. obserwacji, czyli namysu nad narodzinami, mierci, zniedonieniem, chorob, smutkiem, saboci.
Ten, kto szuka najwyszej wiedzy, powinien z pomoc swego
rozumienia opanowa mow i umys. Ten, kto szuka spokoju,
powinien z pomoc swej wiedzy opanowa dusz.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 159

225

Osoba, ktra skieruje swj umys na realizacj wymienionych

dwunastu wymogw, zdoa przeby w ocean ycia tak trudny do
przebycia bez wzgldu na to, czy jest wspczujca, czy okrutna,
czy poznaa wszystkie Wedy, czy te nie, czy jest prawa i realizuje
nakazane rytuay ofiarne, czy jest najgorszym z grzesznikw, czy
zdobya saw swoj odwag i bogactwem, czy te tonie w
nieszczciu.
O ciele jako rydwanie, ktry prowadzony umiejtnie po ciece ycia
doprowadzi wcielon dusz do Brahmana
Wjasa kontynuowa: O synu, mona powiedzie, e ju ten,
kto zaledwie nastawia si na poszukiwanie wiedzy o duszy,
przekracza obowizek realizowania dziaa zarzdzonych przez
Wedy. Ciao, ktre zamieszkuje wcielona dusza (diwa), jest
doskonaym rydwanem, ktry umiejtnie prowadzony po ciece
ycia doprowadzi dusz do Wyzwolenia. Siedzenie dla wonicy na
tym rydwanie jest zrobione z ofiar i religijnych rytw, a centralna
cz, gdzie zasiada jedziec, z mdroci, drewniane ogrodzenie
chronice rydwan przed zderzeniem ze wstydu przed hab.
Hamulcem na tym rydwanie s umiejtno uycia waciwych
rodkw oraz pokonanie pragnie i przywizania do ziemskich
przedmiotw, jego koami jest oddech zwany apana, a obrcz na
koach podanie za dobrem w zachowaniu. Zaprzonymi do tego
rydwanu czterema ogierami s zmysy wzroku, dotyku, zapachu i
suchu, jarzmem dla koni jest oddech prana, wizaniami na
jarzmie s ziemska wiedza i czas ycia, czci jarzma umocowan
na dyszlu jest staranno. Lejcami i batem uywanym przez
wonic do poganiania koni s wite pisma, wonic na tym
rydwanie jest pozbawiona wtpliwoci znajomo wedyjskich
nakazw, a niezachwianym jedcem dusza. Stra przedni jest
wiara i samo-kontrola, nieodcznym stranikiem jego tyw wyrzeczenie, drog, po ktrej si porusza, jest czysto, a celem, do
ktrego zmierza, jest medytacja i poczenie si z Brahmanem.
O koncentracji umysu (dharana) pozwalajcej joginowi na zdobycie
wadzy nad tym, co zamanifestowane
Posuchaj teraz o tym, jakich rodkw moe uy osoba, ktra
pragnie przebrn przez dungl tego wiata, aby na swym

226

Mikoajewska

Mahabharata

metaforycznym rydwanie wyposaonym jak opisaem, poczy

si z Brahmanem, ktry siga ponad zniedonienie i zniszczenie.
Skoncentrowanie umysu na jednym przedmiocieodlegym
lub bliskimnazywa si dharana (koncentracj). W praktyce jogi
wyrnia si siedem rodzajw dharany zalenie od przedmiotu
koncentracji. S to: ziemia, woda, ogie, wiatr, przestrze, egowiadomo i rozumienie. Dziki tej technice jogin stopniowo
zaczyna panowa nad picioma wielkimi elementami, czyli
ziemi, wod, ogniem, wiatrem i przestrzeni oraz nad swoj egowiadomoci i rozumieniem. Po opanowaniu siedmiu elementw
tego, co zamanifestowane, stopniowo zdobywa panowanie nad
tym, co niezamanifestowane.
Opisz tobie teraz pojcia w kolejnoci, w jakiej s one sobie
uwiadamiane przez poszczeglne jednostki praktykujce jog
zgodnie z reguami i nakazami. Wyjani tobie rwnie natur
sukcesu, ktry przynosi joga praktykowana zgodnie z reguami
przez tego, kto kieruje spojrzenie do wewntrz na swoj ja.
Jogin, ktry podajc za instrukcjami nauczyciela opuszcza
swe grube ciao, widzi dusz, ktra z racji swej subtelnoci
prezentuje si przed nim w nastpujcych formach. W pierwszej
fazie jogin ma wraenie, e sklepienie niebieskie wypenia si
subteln substancj jak mglista para. Taka wanie forma wyania
si najpierw z duszy, ktra uwolnia si z ciaa. Gdy ta para
zniknie, dostrzegalna staje si nowa forma. Jogin widzi wwczas
wewntrz siebie na firmamencie swego serca form wody. Po
znikniciu wody widoczna staje si forma ognia. Po znikniciu
ognia, forma, ktra staje si widoczna, jest wiatrem bdc promienista jak wypolerowana bro. Stopniowo forma przybrana przez
wiatr staje si cienka jak pajczyna. Nastpnie po nabyciu bieli i
subtelnoci powietrza dusza jogina nabywa najwyszej bieli i
subtelnoci eteru.
Posuchaj teraz o tym, jakie konsekwencje przynosi ze sob
pojawienie si tych rnych opisanych przeze mnie form, i jak
dziki medytacji nad picioma grubymi elementami bdcymi
budulcem dla wiata materialnego jogin zdobywa cakowit
wadz nad wiatem materialnym.
I tak jogin, ktry dziki swej koncentracji jest zdolny do
zdobycia panowania nad elementem ziemi, nabywa dziki temu
mocy stwarzania rwnej Pradapatiemu. Osignwszy doskonay
spokj i niewzruszono potrafi jak drugi Pradapati ze swego
wasnego ciaa stworzy wszystkie rodzaje ywych istot. Jogin,
ktry zdoby panowanie nad elementem wiatru, jednym palcem u

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 159

227

nogi, rk lub stop moe spowodowa drenie caej ziemi, taka

jest bowiem moc wiatru zadeklarowana w witych pismach.
Jogin, ktry zdoby panowanie nad elementem przestrzeni, w
konsekwencji zdobycia jednoci z tym elementem moe istnie
wietlicie w przestrzeni, jak i powodowa moc woli swoje zniknicie. Z kolei dziki zdobyciu wadzy nad elementem wody, moe
wypija rzeki, jeziora i oceany tak jak mdrzec Agastja, ktry
wypi ocean. Dziki zdobyciu panowania nad elementem ognia,
staje si tak wietlisty, e nikt nie moe na niego spojrze.
Pi wielkich elementw wchodzi w zakres wpywu jogina
tylko wtedy, kiedy zniszczy on swoj ego-wiadomo, czyli
wiadomo swej indywidualnoci. Tak wic po pokonaniu
rozumienia, na ktrym bazuje zarwno pi elementw, jak i egowiadomo, jogin zdobywa wszechmoc i doskona wiedz, lub
mwic inaczej postrzeganie odnoszce si do wszystkiego, ktre
jest wolne od wszelkich wtpliwoci i niepewnoci. W dalszej
konsekwencji takiego postrzegania to, co zamanifestowane zlewa
si z tym, co niezamanifestowane, czyli z Najwysz Dusz, z
ktrej cay wiat emanuje stajc si tym, co jest okrelane jako
zamanifestowane.
O koniecznoci wyrzeczenia si przez jogina swej wadzy nad materi
i poczeniu Zamanifestowanego z Niezamanifestowanym
Wjasa kontynuowa: O synu, wyjani tobie teraz nauk o
Niezamanifestowanym, lecz najpierw posuchaj o tym, co filozofia
sankhji i joga maj do powiedzenia na temat Zamanifestowanego,
ktre wypywa i czy si z Niezamanifestowanym.
Systemy sankhji i jogi podchodz do dwudziestu piciu
tematw dotyczcych wiedzy w prawie identyczny sposb.
Posuchaj ich zasadniczych tez. Zamanifestowanym nazywa si to,
co posiada nastpujce cztery atrybuty: narodziny, wzrost, psucie
si i mier. To, co nie posiada tych atrybutw, jest nazywane
Niezamanifestowanym. Wedy i oparte na nich nauki wspominaj o
dwch duszach. Pierwsza, nazwana diwatmanem lub wcielon
dusz, jest odziana w wymienione cztery atrybuty i szuka realizacji
czterech celw: Prawa, Zysku, Przyjemnoci i Wyzwolenia. Ta
dusza jest nazywana zamanifestowan i rodzi si z tego, co niezamanifestowane, czyli z Najwyszej Duszy zwanej Paramatmanem.
Zamieszkujca w ciele dusza zarwno ma, jak i nie ma tego, co
jest nazywane inteligencj lub rozumieniem i naley do ciaa.
Mwiem ju tobie o rozrnieniu bezwadnej materii i niemater-

228

Mikoajewska

Mahabharata

ialnego ducha, ktry w niej zamieszkuje. Zostao stwierdzone w

Wedach, e dusza przywizuje si do przedmiotw zmysw.
Zgodnie z doktryn sankhji naley trzyma si z dala lub mwic
inaczej nie przywizywa do przedmiotw zmysw. Sukces w
dotarciu do Brahmana odniesie ten jogin, ktry jest wolny od
przywizania i pychy i przekracza pary przeciwiestw, jak
przyjemno i bl, ciepo i zimno, nigdy nie pozwala sobie na
gniew i nienawi, nie mwi nieprawdy i ukazuje przyjazn
postaw nawet w stosunku to tego, kto go uderza, nigdy nie ywi
zamiaru zadania komu blu, kontroluje sw mow, dziaanie i
umys, zachowuje si tak samo w stosunku do wszystkich istot.
Zgodnie z doktryn sankhji, Wyzwolenie zdobdzie ten jogin,
ktry nie pielgnuje w swym sercu adnego pragnienia w stosunku
do ziemskich przedmiotw, akceptuje wszystko, co mu si
wydarza, od ziemskich przedmiotw zaley tylko o tyle, o ile jest
to konieczne do utrzymania ycia, jest wolny od zachannoci,
uwolni si od wszelkiego smutku, kontroluje swe zmysy,
realizuje wszystkie konieczne dziaania, nie zwraca uwagi na
wygld i ubranie, skierowuje swe zmysy na prawdziwe cele ycia,
realizuje swe cele, jest tak samo przyjazny w stosunku do
wszystkich istot, nie widzi rnicy midzy grudk ziemi i zota,
ustosunkowuje si tak samo do wrogw i przyjaci, jest cierpliwy,
nie ma pragnie, praktykuje celibat, realizuje przysigi i nakazy,
nie ma zych zamiarw i w stosunku do nikogo nie jest zawistny. Z
kolei zgodnie ze system jogi Patandaliego, Wyzwolenie zdobdzie tylko ten jogin, ktry zdoa przekroczy swoj moc oddziaywania na materialne przedmioty, ktr w pocztkowych stadiach
swej praktyki zdobywa.
Wjasa zakoczy sw mow mwic: O synu, opowiedziaem
tobie o pogldzie na Wyzwolenie goszonym przez doktryn
sankhji i jogi. W gruncie rzeczy obie doktryny gosz to samo,
cho niektrzy prbuj dowodzi, e s odmienne. Ten, kto zdoa
przekroczy pary przeciwiestw, dotrze do Brahmana .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXXXIV-CCXXXVI
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

229

Opowie 160
O charakterze poznania (wiedzy),
ktre prowadzi do Wyzwolenia
1. O trzech rodzajach nauk i hierarchii istnienia bazujcej na poziomie wiedzy; 2. O
obowizujcym i nieobowizujcym charakterze dziaa i wpywie Czasu; 3. O
procesie poznania (epistemologia) tego, co najwysze wedug sankhji; 4. O procesie
poznania (epistemologia) tego, co najwysze wedug jogi.

uka rzek: O ojcze, wytumacz mi teraz, co jest t wiedz,

ktra prowadzi do Wyzwolenia?
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXXXVII)

1. O trzech rodzajach nauk i hierarchii istnienia bazujcej na

poziomie wiedzy
Judhiszthira z wielk uwag i naboestwem sucha opowiadania Bhiszmy o rozmowie dwch wielkich mdrcw, Wjasy z
jego synem uk, dotyczcej wiedzy przekazywanej przez Wedy i
jog i wskazujcej na to, e te jednostki, ktre w swym dziaaniu
realizuj nakazy Wed i praktykuj jog zgodnie z reguami, zdoaj
przepyn ocean ycia i rzek Czasu nie tonc w nich i dotr do
tego, co najwysze zdobywajc najwysz wiedz i czc si z
Brahmanem.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaj dalej odpowiedzi ojca
na pytania swego mdrego syna dotyczce tajemnicy tej wiedzy,
ktra pozwala jednostkowej duszy uwizionej w ciele i kole
reinkarnacji poczy si ponownie z Brahmanem bdcym tym,
co najwysze. Ciao, w ktrym zamieszkuje, jest rydwanem, ktry
umiejtnie prowadzony po ciece ycia pozwoli jej dotrze do
najwyszego celu.
Wjasa podsumowujc to, co poprzednio powiedzia, rzek: O
synu, osoba zdolna do medytacji wznoszc si i opadajc na falach
oceanu ycia chwyta si tratwy wiedzy i szukajc Wyzwolenia
trzyma si jej bez wycigania ramion w tym lub tamtym kierunku,
aby uchwyci si jakiej innej podpory.
uka rzek: O ojcze, wytumacz mi teraz, co jest t wiedz,
ktra prowadzi do Wyzwolenia? Czy jest ni to uczenie si, ktre
pozwala na zniszczenie bdu i okrycie prawdy (widja), jak na
przykad nauczenie si tego, co pozwala na odrnienie wa od
sznura? Czy te jest ni ta cieka obowizkw, ktra wyznacza

230

Mikoajewska

Mahabharata

dziaania konieczne do wykonania, aby poszukiwany cel mg

zosta zrozumiany i zrealizowany (cieka pravritti)? Czy te jest
ni ta cieka obowizkw, ktra jest nazywana powstrzymaniem
si od dziaania i jest nastawiona na szukanie zasigu duszy
(cieka nivritti)? Wytumacz mi, czym jest to, dziki czemu
mona unikn ponownych narodzin i mierci?
Wjasa rzek: O synu, ten gupiec, ktry wierzy, e wszystko to
(caa wiedza) istnieje jako idea w umyle moc swej natury nie
majc adnego oparcia czy fundamentu w zewntrznej rzeczywistoci (aluzja do buddyjskiej doktryny istnienia jako pustki unyata,
zgodnie z ktr wszystko jest nierzeczywiste) i wypenia takimi
pouczeniami ambicje uczniw niszczc sw dialektyk ich rozum,
ktry moe skania ich ku czemu innemu, nie zdoa dotrze do
adnej prawdy. Rwnie ci, ktrzy wierz niezachwianie, e caa
przyczyna tkwi wycznie w naturze materialnej przedmiotw
(aluzja do materialistycznej teorii Lokajatw, ktrzy odrzucali
wiar w istnienie najwyszej rzeczywistoci duchowej i twierdzili,
e caa wiadomo rodzi si z ciaa i umiera wraz z ciaem i e
jedynym wanym rdem poznania s dane zmysowe), nie
zdoaj dotrze do tego, co prawdziwe, choby nawet suchali nauk
mdrzejszych od siebie riszich. Te osoby o niewielkiej inteligencji,
ktre zatrzymuj si w swych spekulacjach akceptujc jedn z tych
dwch doktryn, ktre zaprzeczaj istnieniu wiecznej jani uwaajc natur za jedyn przyczyn wszystkiego, nie zdoaj osign z
tego adnych korzyci. Wiara w przyrod, jako wyczn stwarzajc i utrzymujc wiat przyczyn, pochodzi z umysu dziaajcego pod wpywem bdu i przyniesie utrzymujcej j osobie
zniszczenie.
Posuchaj prawdy w odniesieniu do tych dwch wspomnianych
doktryn: pierwszej, nihilistycznej (idealistycznej), zgodnie z ktr
wszystkie istnienia s jedynie konstruktami mylowymi i nie maj
ani jani, ani niczego, co naley do jani, i drugiej, materialistycznej doktryny Lokajatw, zgodnie z ktr przedmioty (caa wiadomo) wypywaj z innych, ktre s od nich odmienne i je
poprzedzaj.
Mdrzy ludzie chcc utrzyma si przy yciu, przykadaj si
do rolnictwa i uprawiaj ziemi, aby uzyska ywno, wozy
potrzebne do transportu, meble, dywany i domy. Podobnie troszcz
si o dostarczajce przyjemnoci ogrody, konstrukcj obszernych
dworw i paacw, przygotowanie lekarstw na rozmaite choroby.
To mdro, polegajca na umiejtnoci uycia waciwych
rodkw, jest tym, co prowadzi do realizacji celw i przynosi

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

231

korzystne skutki. Ona umoliwia take krlom realizowanie i

utrzymywanie wadzy nad innymi, mimo posiadania tych samych
atrybutw, co oni. To mdro wyrnia wrd istnie te, ktre s
nadrzdne i to dziki niej nadrzdno i podrzdno wrd
stworzonych przedmiotw jest rozumiana. Mdro i wiedza s dla
wszystkich przedmiotw najlepszym schronieniem. (Przyroda
sama w sobie nie wznosi paacw i nie tworzy innych
przedmiotw sucych ludzkiej wygodzie. Osoba, ktra liczy na
to, e dostanie je od samej przyrody, nigdy ich nie uzyska bez
wzgldu na to, jak dugo czeka. Konieczno uycia fizycznego i
mentalnego wysiku, jak i pozytywny rezultat, jaki to przynosi,
przemawiaj niezbicie przeciw tezom idealistw i materialistw).
Caa wielo stworzonych przedmiotw rodzi si na ziemi na
cztery rne sposoby: jako istoty yworodne, jajorodne, roliny i
istoty narodzone z nieczystoci. Wrd nich istoty ruchome lokuj
si wyej od tych, ktre s nieruchome. Podobnie, zgodny z
rozumem jest pogld, e te wrd nich, ktre s wyposaone w
inteligencj zdoln do rnicowania i uywania materii
pozbawionej inteligencji, stoj wyej od istot pozbawionych
inteligencji.
Wrd niezliczonej wieloci istot ruchomych dzielonych na
wielonone i dwunone, dwunone lokuj si wyej. Wrd istot
dwunonych te, ktre zamieszkuj ld, ywi si ugotowanym
jedzeniem i realizuj obowizki swej kasty, stoj wyej od
pozostaych.
Wrd osb realizujcych obowizki swej kasty wyej stoj ci,
ktrzy znaj Prawo ze wzgldu na sw umiejtno rnicowania
midzy tym, co powinno i co nie powinno zosta wykonane.
Wrd osb znajcych Prawo wyej stoj ci, ktrzy poznali Wedy,
gdy o nich si mwi, e Wedy w nich zamieszkuj.
Wrd tych, ktrzy znaj Wedy, wyej stoj ci, ktrzy ich
rwnie nauczaj, z racji tego, e bdc w peni obeznani z
przedstawionymi tam obowizkami i rytami, jak i z owocami,
ktre przynosz, ogaszaj je innym. Mwi si o nich, e Wedy
razem z nakazanymi obowizkami z nich wypywaj.
Wrd tych, co nauczaj Wed, wyej stoj ci, ktrzy poznali
dusz, gdy oni zdobyli wiedz o tym, czym s narodziny i mier
i jak uwolni si od koniecznoci ponownych narodzin.
Wrd tych, co znaj zarwno obowizki pravritti i nivritti
wyej stoi ten, kto idzie ciek nivritti. Taki czowiek jest
prawdziwie wyrzeczony i jest uwaany za wszechwiedzcego i
posiadajcego uniwersaln wiedz. Jest niezachwiany w realizo-

232

Mikoajewska

Mahabharata

waniu swych celw, prawdomwny, czysty zarwno zewntrznie,

jak i wewntrznie i wyposaony w potg, ktr daje joga.
Bogowie znaj go jako bramina dcego do zdobycia najwyszej
wiedzy, czyli dotarcia do Brahmana, a nie jako kogo, kto
realizuje wycznie obowizki pravritti. Taki czowiek zna Wedy i
jest szczerze oddany studiowaniu duszy. Ci, ktrzy dotarli do
najwyszej Prawdy i zdobyli prawdziw wiedz, widz swoj
dusz jako istniejc zarwno w nich, jak i poza nimi. Tacy ludzie
osigajc najwyszy poziom istnienia s prawdziwie odrodzeni i s
bogami na ziemi. Na nich opiera si ten wiat istnie, w nich
mieszka cay wszechwiat. Nie istnieje nic, co byoby rwne ich
wielkoci. Przekraczajc narodziny i mier, jak i wszystkie inne
rodzaje rnicowania i dziaania, s Panami wszystkich czterech
rodzajw ywych istnie rodzcych si na ziemi i rwni samemu
Samo-Stwarzajcemu-Si.
2. O obowizujcym i nieobowizujcym charakterze dziaa i
wpywie Czasu
Wjasa kontynuowa: O synu, przestawiem tobie poprzednio
obowizkowe dziaania zarzdzone dla braminw. Ten, kto
posiada wiedz, zawsze zdobdzie sukces poprzez zrealizowanie
dziaa, ktre zostay mu wyznaczone. Gdy w stosunku do dziaa
nie powstaj adne wtpliwoci, co do tego, e s obowizkowe,
ich zrealizowanie doprowadzi niewtpliwie do sukcesu.
W sprawie wtpliwoci, co do prawdziwego charakteru dziaa
naley stwierdzi, e jeeli dziaania s nakazywane czowiekowi
w celu zrodzenia w nim wiedzy prowadzcej do Brahmana lub
Wyzwolenia, wwczas naley je widzie jako obowizkowe.
Czym s dziaania w wietle spekulacji i dowiadczenia?
Posuchaj mnie. Niektrzy twierdz, e przyczyn dziaa jest
natenie (tj. siy, ktre w danym momencie dominuj w umyle,
czyli vritti), inni, e jest ni potrzeba (rodzaj lepej siy, ktrej
rdo jest nierozpoznawalne, czyli daiva), a jeszcze inni e jest
ni natura materialna Prakriti. S te tacy, ktrzy twierdz, e
dziaania s wynikiem natenia i potrzeby cznie, lub e
wypywaj z Czasu, natenia i natury materialnej. Niektrzy
twierdz wic, e wszystkie trzy czynniki cznie s przyczyn, a
inni, e tylko jeden z nich. W odniesieniu do wszystkich
przedmiotw z kolei, niektrzy wrd tych, co angauj si w
dziaania, twierdz, e one istniej, inni, e nie istniej, jeszcze
inni, e nie mona powiedzie, czy istniej, czy te nie, a jeszcze
inni im zaprzeczaj. Ludzie spieraj si wic ze sob goszc

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

233

rozmaite pogldy. Spory te nie maj jednak wpywu na joginw,

ktrzy w Brahmanie widz wszech-przyczyn.
W czasie tretajugi, dwaparajugi i kalijugi ludzie s pobudzani
przez wtpliwoci, co do obowizkowoci stwierdze w witych
pismach, podczas gdy w czasie kritajugi ich dusze s spokojne i
bdc wolni od wtpliwoci s oddani ciece obowizku i
umartwieniom. Rigwed, Samawed i Jadurwed traktuj jako
jedn cao nie zwaajc na ich pozorn odmienno. Analizujc
pragnienie i awersj oddaj cze tylko umartwieniom i poprzez
praktykowanie ich zgodnie nakazami Wed realizuj wszystkie
swoje pragnienia. Poprzez umartwienia wcielona dusza staje si
jednym z Brahmanem, ktry stworzy cay wszechwiat i dociera
do tego, dziki czemu staje si potnym Panem wszystkich
stworzonych przedmiotw. Jest to jedyna droga, bo chocia
Brahman zosta wyjaniony w deklaracjach Wed, pozostaje
niepojty nawet dla tych, ktrzy znaj te deklaracje. Raz jeszcze
zosta zadeklarowany w wedancie, lecz nie mona go zobaczy za
pomoc dziaa tylko przy pomocy kontemplacji i podania
ciek nivritti i jogi.
Ofiar wyznaczon dla braminw s medytacje i recytacja
witych mantr (dapa), dla wojownikw zadawalanie bstw
darem zabitych zwierzt ofiarnych, dla waijw produkcja plonw
rolnych i hodowla zwierzt, dla szudrw usugiwanie pozostaym
czterem kastom. Poprzez realizowanie swych obowizkw i
studiowanie Wed i innych witych pism bramin odradza si
duchowo. Bez wzgldu na inne dziaania staje si braminem
poprzez bycie przyjacielem dla wszystkich ywych istot.
Jak mwiem, podczas kritajugi ludzie nie maj adnych
wtpliwoci, co do obowizkowoci rozporzdze Wed. Na
pocztku tretajugi Wedy, ofiary, podzia na cztery kasty i
poszczeglne tryby dziaania istniej jeszcze wrd ludzi w caej
peni, jednake na skutek skrcenia si okresu ich ycia zaczynaj
podupada. Podczas dwaparajugi i kalijugi trac sw jasno, a
pod koniec kalijugi zaczynaj si rodzi wtpliwoci, czy jeszcze
kiedykolwiek bd w ogle dla oka widoczne. W tym eonie
obowizki poszczeglnych kast zanikaj, i ludzie staj si
nikczemni. Krowy przestaj dawa sodkie mleko, ziemia traci sw
urodzajno, woda traci sw sodycz, zioa trac smak i walory
lecznicze. Z powodu dominacji nikczemnoci Wedy zostaj
zapomniane i razem z nimi gin wszystkie ich zarzdzenia i
obowizki dotyczce czterech trybw ycia. Dotyka to rwnie

234

Mikoajewska

Mahabharata

tych, ktrzy cigle realizuj swe obowizki i wszystkie przedmioty

ruchome i nieruchome ewoluuj ku gorszemu.
Tak jak deszcz powoduje zielenienie si ziemi, tak obecno
Wed przynosi ze sob realizowanie obowizkw, ryty, przysigi i
praktykowanie jogi. Niewtpliwie Czas niesie ze sob rne formy
i nie ma ani pocztku, ani koca. To Czas stwarza i niszczy
wszystkie ywe istoty. Czas jest pocztkiem wszystkich ywych
istot, powoduje ich wzrost, jest ich niszczycielem i wadc. Tak
zostao zarzdzone przez Najwyszego Brahmana, e ywe istoty
o nieskoczonej rozmaitoci dowiadczajc par przeciwiestw,
takich jak zimno-ciepo, przyjemno-bl, zgodnie ze swoj natur
zale od Czasu .
3. O procesie poznania (epistemologia) tego, co najwysze
wedug sankhji
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, uka wysuchawszy sw
swego ojca by bardzo z nich zadowolony. Chcc kontynuowa t
rozmow, postanowi zada mu pytania dotyczce natury poznania,
ktre prowadzi do Wyzwolenia. Rzek: O ojcze, wytumacz mi,
dziki jakim rodkom osoba, ktra zdobya mdro, poznaa Wedy,
realizuje ofiary i uwolnia si od zej woli, dociera do Brahmana,
ktrego nie mona pozna na podstawie bezporedniego dowodu,
czy poredniego wnioskowania i ktrego nawet Wedy nie mog
ukaza? Powiedz mi, dziki jakim rodkom mona go zrozumie?
Czy s to umartwienia, brahmacarja, wyrzeczenie si wszystkiego,
rozumienie, pomoc ze strony filozofii sankhji, czy te joga? Jaki
realizuj cel w odniesieniu o zmysw i umysu i przy pomocy
jakich rodkw? Wytumacz mi, prosz, to wszystko.
Wjasa rzek: O synu, aden czowiek nie zdoa osign
sukcesu dziki innym rodkom ni nabywanie wiedzy, praktykowanie umartwie, pokonywanie zmysw i w kocu pene wyrzeczenie, ktre s realizowane po kolei przez bramina w czterech
trybach ycia.
Posuchaj, co na temat sposobu docierania do Brahmana ma do
powiedzenia sankhja. Wedug tej filozofii jednostkowa wiedza jest
pod wpywem trzech jakoci natury materialnej (gun) i w zwizku
z tym istniej jej trzy rodzaje: wiedza sattwiczna, radasiczna i
tamasiczna. W swych kolejnych etapach rozwoju wiedza
(pochodzca z rnych rde) powinna uwalnia si od wpywu
namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas). Brahman odbija si w
wiedzy sattwicznej jak w lustrze. Najwysz wiedz jest poznanie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

235

rnicy midzy tym, co jest rezultatem dziaania Prakriti i tym, co

naley do rzeczywistoci duchowej Najwyszej Duszy (Puruszy).
O ciele ywej istoty zbudowanym z piciu wielkich elementw,
wyposaonym w organy suce poznaniu waciwych sobie przedmiotw,
odmiennym od duszy
Przywoanie do istnienia piciu wielkich elementw
ziemia, woda, ogie, wiatr i przestrzenaley do pocztkowej
fazy stwarzania przez Samo-Stwarzajcego-Si. Ucielenione
istoty umieszczone w wiecie ycia zostaj w te elementy odziane.
Ich ciaa s pochodn ziemi, humory wody, oczy ognia, yciowe
oddechy wiatru, i w kocu puste otworyjak nozdrza, czy otwory
uszneprzestrzeni. W stopach wszystkich ywych istot mieszka
Wisznu, w ich ramionach Indra, w ich odkach zakniony Agni,
w organach rozrodczych Kama, a w jzyku, ktry jest mow,
bogini uczenia si Saraswati. W uszach z kolei zamieszkuj punkty
przestrzeni reprezentujce zmys suchu. Zgodnie z filozofi
sankhji ciao i jego pi organw dziaaniastopy, rce, narzdy
trawienia, narzdy rozrodcze i mownie nale do ywej istoty
(wcielonej duszy) i tylko ignorant uwaa je za swoje.
Uszy, skra, oczy, jzyk i nos s nazywane organami poznania
lub picioma zmysami. Istniej w celu rozpoznania waciwych
dla siebie przedmiotw, ktrymi s odpowiednio dwik, dotyk,
forma, smak i zapach. Te przedmioty poznania, zwane picioma
subtelnymi elementami, naley zawsze rozwaa odrbnie jako
niezalene od zmysw.
Ponad zmysami znajduje si umys. Tak jak wonica prowadzi
swe dobrze wytrenowane ogiery drog, jak zechce, tak umys
prowadzi zmysy drog, ktr zechce. Umys z kolei jest
prowadzony przez wiedz umieszczon w sercu. Tak jak umys
jest Panem wszystkich tych zmysw w sensie uywania ich,
kierowania nimi i powstrzymywania ich, tak mieszkajca w sercu
wiedza jest Panem umysu uywajc go, kierujc nim i powstrzymujc go.
O pierwotnej Prakriti, czyli gunach, jako tym, co nadaje wiedzy
zdobywanej przez organy poznawcze jej charakter
W ciaach wszystkich wcielonych istot zamieszkuj zmysy,
przedmioty zmysw, atrybuty tych przedmiotw opisywane przez

236

Mikoajewska

Mahabharata

sowo natura, oraz wiedza, umys, yciowe oddechy, jak i wcielona

dusza (diwa). Przedmioty zmysw mieszkaj w ciaach ywych
istot w tym sensie, e ich pojcia istniej w umyle, tak e gdy s
potrzebne lub przywoywane, ukazuj przed okiem umysu.
Jaka jest natura poznania (rozumienia, wiedzy)? Ciao, w
ktrym ono przebywa, nie ma rzeczywistego bytujest jak obraz
w marzeniu sennymi w zwizku z tym nie moe by oparciem
dla poznania. Dusza rwnie nie jest dla niego azylem, bo dusza
jest odrbna od wszystkiego i nie podlega procesowi przeksztace
(fluktuacji, zmian). Prawdziwym schronieniem dla poznania
istniejcego tylko w formie dwiku jest pierwotna Prakriti, ktra
ma trzy atrybuty: jasno lub dobro (sattwa), namitno (radas) i
ciemno (tamas).
Czy faktycznie jakoci natury materialnej (guny) s tym, na
czym poznanie si opiera, czy te s atrybutami poznania?
Poznanie jest stwarzane przez tedas (wewntrzn promienno,
czyli subteln energi ognia, dziki ktrej s przyswajane wraenia
i myli), podczas gdy jakoci natury nie s przez tedas stwarzane,
co oznacza, e wiedza i guny maj inne rdo. Guny bdc
niezalene od tedas nie mog wic by wasnociami poznania.
Guny nie s atrybutami poznania, lecz tym, na czym poznanie
bazuje lub mwic inaczej tym, w czym poznanie zamieszkuje.
Guny oddziauj wic na poznanie bdc od niego niezalene.
Zarwno widja (zwyka wiedza) jak i awidja (ignorancja) s
uwaane za siy iluzji Najwyszej Osoby, czyli maj.
O tym, jak po pokonaniu zmysw mona zobaczy w swej czysto
sattwicznej wiedzy dusz
Mdrzec zdolny do ujarzmienia swych zmysw z pomoc
umysu widzi w swym oczyszczonym rozumieniu (wiedzy)
bdcym w formie czystej jasnoci (sattwa) siedemnaste, czyli
dusz otoczon przez szesnacie atrybutw (pi grubych
elementw, pi subtelnych elementw, pi zmysw, umys).
Duszy nie mona zobaczy ani przy pomocy oczu, ani pozostaych
zmysw. Przekraczajc wszystko dusza staje si widoczna tylko w
wietle lampy umysu odbijajc si w rozumieniu jak w
zwierciadle. Cho pozbawiona atrybutw dwiku, dotyku, formy,
smaku i zapachu, niezniszczalna i bez ciaazarwno grubego,
jak subtelnegoi bez zmysw, jest jednake widziana wewntrz
ciaa. Niezamanifestowana i najwysza mieszka we wszystkich

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

237

miertelnych ciaach. Ten, kto podajc za wskazwkami

nauczyciela i Wedami widzi j, staje si jani Brahmana.
Widzenie duszy we wszystkich przedmiotach dowodzi dotarcia do
Brahmana
Ci, ktrzy zdobyli mdro patrz tym samym okiem na
bramina, ktry zdoby wiedz, jak i na uczniw, krow, sonia, psa,
czy niedotykalnego Czandalwidz Brahmana we wszystkich
przedmiotach, gdy dusza przekraczajc granice przedmiotw
mieszka we wszystkich ruchomych i nieruchomych ywych
istotach. Przenika wszystko.
Gdy ywa istota widzi sw dusz we wszystkich przedmiotach,
i wszystkie przedmioty widzi w swej duszy, mwi si, e dotara
do Brahmana. Stopie, w ktrym poczya si z Brahmanem jest
proporcjonalny do stopnia, w ktrym jej wasna dusza jest
wypeniona przez wedyjskie dwiki, ktre s mow Brahmana.
Ten, kto zawsze dostrzega identyczno wszystkich przedmiotw
ze swoj jednostkow jani osiga niemiertelno. Sami bogowie
gubi si prbujc odnale lad tych ludzi nie pozostawiajcych
za sob ladu, ktrzy widz w sobie dusz wszystkich ywych istot,
dziaaj na rzecz ich dobra i docieraj do Brahmana, ktry jest
ostatecznym azylem dla wszystkich rzeczy. Faktycznie, lad tych,
ktrzy id ciek wiedzy, jest rwnie nieuchwytny jak lad lotu
ptaka lub pyncej w rzece ryby.
O Brahmanie, ktry jest ponad Czasem i jego naturze
Czas dziki swej wasnej mocy wszystko w sobie gotuje. Nikt
jednak nie zna Tego, w czym dojrzewa Czas. To nie ukazuje si
powyej, w rodku, poniej, w poprzek, czy w jakim innym
kierunku. Cho jest rzeczywiste, jest nie do odnalezienia w
adnym miejscu. W Tym zawieraj si wszystkie wiaty. We
wszystkich trzech wiatach nie ma niczego, co by istniao poza
Tym. Do koca Tego, co jest wszystkiego przyczyn, nie dotrze
nawet ten, kto nieustannie porusza si z szybkoci strzay lub
umysu. Z jednej strony, To jest tak grube, e nie ma nic
grubszego, Jego rce i stopy sigaj wszdzie, Jego oczy, uszy,
gowa, twarz s wszdzie we wszechwiecie. Istnieje zalewajc
wszystkie przedmioty. Z drugiej strony, To jest mniejsze od

238

Mikoajewska

Mahabharata

wszystkiego, co najmniejsze, jest sercem wszystkich istnie i

istniejc jest niedostrzegalne.
Niezniszczalny i zniszczalnytaka jest dualistyczna forma
istnienia Najwyszej Duszy. We wszystkich ruchomych i nieruchomych istotach zamanifestowane przez ni istnienie jest
zniszczalne, podczas gdy jej istnienie w formie czystej wiadomoci jest niebiaskie, niemiertelne i niezniszczalne. Cho jest Panem
wszystkich istniejcych ruchomych i nieruchomych istnie, nie
dziaa i nie posiada atrybutw, to jednak zamieszkuje w domu o
dziewiciu bramach, czyli w ciele i zostaje wpltana w dziaanie.
Ludzie wiedzy zdolni do zobaczenia drugiego brzegu oceanu
ycia wiedz, e Nienarodzony, czyli Najwysza Dusza odziewa
si w atrybuty dziaania w konsekwencji zamieszkania w ciele.
Wiedz, e ta niezniszczalna dusza, o ktrej mwi si, e odziewa
si w atrybuty dziaania, jest niczym innym jak niezniszczaln
dusz, o ktrej mwi si, e nie dziaa. Czowiek wiedzy dziki
dotarciu do tej niezniszczalnej esencji uwalnia si na zawsze
zarwno od ycia, jak i mierci.
4. O procesie poznania (epistemologia) tego, co najwysze
wedug jogi
Wjasa rzek: O synu, odpowiedziaem na twoje pytanie o
rodki, dziki ktrym czowiek wiedzy dociera do Brahmana
przedstawiajc tobie doktryn poznania nalec do filozoficznego
systemu sankhji, zgodnie z ktr po oczyszczeniu rozumienia z
wpywu natury materialnej Prakriti, dusza odbija si w nim jak w
lustrze stajc si widoczna. Posuchaj teraz o tym, co powinno by
zrobione, aby przynie ten sam skutekczyli doprowadzi osob
kroczc ciek wiedzy do Brahmanawedug doktryny jogi.
O tym, czym jest najwysza wiedza zgodnie z doktryn jogi i o
szukaniu jej poprzez pokonywanie w kolejnych krokach procesw
mentalnych wynikych z dziaania natury materialnej Prakriti
Doktryna jogi za najwysz wiedz uwaa zjednoczenie
rozumienia (intelektu) z umysem, zmysami i przenikajc
wszystko dusz. Tak wiedz z pomoc nauczyciela zdobdzie
osoba o wyciszonym usposobieniu, ktra opanowaa zmysy, jest
zdolna dziki medytacjom do skoncentrowania caej swej uwagi na
duszy, czerpie z takich medytacji przyjemno, jest inteligentna i
czysta w dziaaniach.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

239

Najwyszej wiedzy naley szuka zaczynajc od pokonania

piciu przeszkd jogi znanych mdrcom, ktrymi s: pragnienie,
gniew, zachanno, lk i sen. Gniew jest pokonywany przez
wyciszenie, pragnienie przez porzucenie wszystkich celw, sen
poprzez cierpliwe rozmylanie nad tematami wartymi rozmyle.
Lk naley pokonywa przez ostrono, a pych przez szacunek
dla mdrcw. Naley poddawa kontroli organy rozrodcze i
odek powstrzymujc je z niezachwian wytrwaoci od
ulegania grzesznym i niewiele wartym skonnociom. Naley
ochrania rce i stopy z pomoc oczu, oczy i uszy z pomoc
umysu, umys i mow z pomoc swych dziaa. Naley oddawa
cze ogniowi i braminom, kania si bogom, unika grzesznych
rozmw i mowy przesiknitej przez ze intencje i zatruwajcej
umysy innych. Pokonujc sw skonno do ocigania si naley
wic przy pomocy wymienionych rodkw pokona pi
wspomnianych utrudnie w jodze.
Brahman, z ktrym poczenia ostatecznie poszukuje jogin, jest
promieniujcym nasieniem wszystkiego, jest esencj tego nasienia,
skd jest to wszystko. Cho jest jeden bez drugiego, staje si
okiem (wiadkiem) we wszystkich istotach rodzcych si we
wszechwiecie.
Medytacja, studiowanie Wed, dobroczynno, prawdomwno,
skromno, prostota, czysto ciaa i zachowania, wybaczanie,
ujarzmienie zmysw wzmagaj energi jogina, ktra niszczy
grzechy. Poprzez zachowywanie si wobec wszystkich ywych
istot w taki sam sposb i utrzymywanie si przy yciu przy
pomocy tego, co jest atwe do zdobycia bez wysiku, realizuje
wszystkie swoje cele i zdobywa wiedz. Jogin po oczyszczeniu si
z wszystkich grzechw, odziany w energi, skromny w swej diecie,
wolny od pragnienia i gniewu kontrolujc zmysy w kolejnych
etapach swej praktyki szuka poczenia z Brahmanem. W
spokojnych godzinach wieczornych lub tu przed witem
wycofujc swe zmysy z zewntrznych przedmiotw i jednoczc je
z umysem, ze spojrzeniem skierowanym do wewntrz powinien
skupi swj umys na wiedzy. Jeeli choby jeden z piciu
zmysw wymyka si spod kontroli jogina, caa mdro przeze
wycieka, jak woda przez dziur w skrzanym worku.
O ukazywaniu si Brahmana w rozumieniu po zatrzymaniu funkcji
zmysw i umysu

240

Mikoajewska

Mahabharata

Tak jak rybak na samym pocztku stara si pozbawi siy t

ryb, ktra zagraa najbardziej jego sieci, tak jogin na samym
wstpie powinien stara si zdoby kontrol nad swym umysem.
Po ujarzmieniu umysu powinien przystpi do budowania kontroli
nad uszami, nastpnie oczami, jzykiem i nosem. Po ich pokonaniu
powinien zatrzyma je w umyle. Nastpnie po wycofaniu umysu
z wszystkich celw powinien zatrzyma go na samo-poznaniu
(samo-obserwacji). Gdy zatrzymane w umyle zmysy i umys
skondensuj si w tym samo-poznaniu i tak skupione pozostaj bez
ruchu niczym nie zakcane, wwczas Brahman staje si
dostrzegalny tak jak nie przykryty dymem ogie lub soce na
bezchmurnym niebie. Faktycznie, jogin dostrzega wwczas w
sobie swoj dusz jak byskawic na niebie. Wwczas wszystko
objawia si w niej i ona objawia si we wszystkim skutkiem swej
nieskoczonoci. Bramini o wielkiej duszy i harcie ducha, ktrzy
zdobyli mdro i wysz wiedz i dziaaj na rzecz dobra
wszystkich ywych istot, zdoaj j zobaczy.
O koniecznoci zignorowania zdobytej wadzy nad elementami
rzeczywistoci materialnej i wczenie jej do przedmiotu poznania
Realizujcy surowe przysigi jogin, praktykujcy jog w
odosobnionym miejscu przez sze miesicy dociera do tego, co
niezniszczalne i nabywa zdolno oddziaywania na elementy
rzeczywistoci materialnej. Unicestwianie, powikszanie, zdolno
do przybierania rnych form, niebiaski zapach, dwik, wizja,
smak i dotyk, przyjemne odczucie ciepa lub zimna, nabywanie
wasnoci wiatru, zdolno do zrozumienia dziki wewntrznemu
wiatu wszystkich witych pism, jak i wszystkich dzie geniuszu,
towarzystwo niebiaskich istotwszystkie te zdolnoci, ktre
jogin nabywa dziki swej praktyce, powinny zosta przez niego
zignorowane i wczone do wiedzy, gdy tylko po ich przekroczeniu zdoa dotrze do najwyszej wiedzy i poczy si z
Brahmanem.
O oglnych zasadach praktykowania jogi
Wjasa kontynuowa: O synu, jog naley praktykowa w
godzinach wieczornych po zapadniciu zmroku i w godzinach
porannych, zanim wzejdzie soce, siedzc na szczycie grskim, w
cieniu wielkiego drzewa lub z widokiem na takie drzewo. Jogin

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 160

241

opanowujc wszystkie zmysy ukrywajce si w sercu powinien w

czasie trwania praktyki z pen koncentracj utrzymywa ca sw
myl skupion na tym, co wieczne i niezniszczalne. Z penym
oddaniem powinien ucieka si do tych rodkw, dziki ktrym
moe opanowa umys, ktry cigle bdzi i jest niespokojny, i
nigdy nie powinien sobie pozwoli na zaprzestanie tej praktyki.
Jogin ze zmysami i umysem wycofanym z zewntrznych
przedmiotw dla pogbienia swej praktyki powinien uda si do
pustych grskich jaski, wity powiconych bogom lub pustych
domw i tam y. Nie powinien si z nikim czy w mowie, myli,
czy uczynku. Zaniechawszy drogi szukania bogactwa powinien
patrze takim samym okiem na grudk ziemi, kamie i bryk zota.
Ignorujc wszystkie przedmioty i odywiajc si bardzo
wstrzemiliwie powinien patrzy tak samo na przedmioty nabyte,
jak i stracone. Powinien pozostawa obojtny zarwno wobec
pochway, jak i pogardy. Nie powinien ani cieszy si ze zdobyczy,
ani niepokoi utrat, wolny jak wiatr powinien traktowa tak samo
wszystkie ywe istoty.
Brahman obecny w dwiku OM ukae si bardzo wyranie
temu, ktrego umys pozostaje skierowany na siebie, kto yje w
czystoci, patrzy na wszystko takim samym okiem i praktykuje
jog przez sze miesicy. Osoba podajca opisan wyej
ciek, nawet jeeli jest kobiet lub osob z niszej kasty,
zrealizuje najwyszy cel. Ten, kto opanuje swj umys, zobaczy w
swej jani z pomoc rozumienia niestworzonego, staroytnego,
niezniszczalnego i wiecznego Brahmana, do ktrego nie mona
dotrze inaczej ni przez zatrzymanie zmysw w umyle, ktry
jest subtelniejszy od wszystkiego, co subtelne i wikszy od
wszystkiego, co wielkie, i ktry jest jani Wyzwolenia .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
powtrzyem tobie rozmow midzy Wjas i jego synem dotyczc rodkw prowadzcych do poznania Brahmana. Mdra
osoba, ktra wysucha takich stwierdze wypowiadanych przez
rwnie wielkich riszich i sama przemyli ich sens w swym umyle,
stanie si jedna z Brahmanem, a do Czasu Koca, ktry poknie
wszystkie istniejce byty.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXXXVII-CCXL
(Mokshadharma Parva).

242

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 161
O zdobywaniu Wyzwolenia bez amania
wedyjskich nakazw dziaania
1. O ciece dziaania (pravritti) i wiedzy (nivritti) lecych u podoa pozornie
sprzecznych deklaracji Wed; 2. O dwch rodzajach stwarzania i kierowaniu si
wiedz w swym podaniu ciek prawoci; 3. O czterech trybach ycia
pozwalajcych braminowi na wspinanie si coraz wyej na ciece poznania; 4. O
powiceniu ostatniej wiartki ycia na praktykowanie jogi; 5. O tym, co jest
esencj wszystkich Wed.

Wjasa zakoczy swe nauki mwic: O synu, to, co tobie

powiedziaem w formie pouczenia, jest esencj wszystkich Wed.
Prawd w nich ujawnionych nie mona zrozumie wycznie
przy pomocy samego wnioskowania lub studiowania pism.
Osoba musi to zrozumie z pomoc wiary. Tak jak uzyskuje si
maso poprzez ubijanie mleka, tak esencja Wed wypywa na
powierzchni dziki ubijaniu bogactwa, ktre jest zawarte we
wszystkich religijnych pracach i dyskusjach opartych na
Prawdzie, jak i w dziesiciu tysicach hymnw Rigwedy.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXLVI)

1. O ciece dziaania (pravritti) i wiedzy (nivritti) lecych u

podoa pozornie sprzecznych deklaracji Wed
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, posuchaj dalej mego
opowiadania o rozmowie miedzy Wjas i jego synem.
uka rzek: O ojcze, stwierdzie poprzednio. e rozporzdzenia Wed maj charakter obowizujcy, a jednak Wedy zawieraj
deklaracje, ktre zdaj sie by ze sob sprzeczne. Z jednej strony
nakazuj wykonywanie dziaa, lecz z drugiej nakazuj ich
zaniechania. Wytumacz mi, jak naley i drog: dziaania czy
wiedzy?
Wjasa rzek: O synu, posuchaj wic o dwch ciekach
dziaania i wiedzyz ktrych jedna prowadzi do tego, co
zniszczalne, a druga do tego, co niezniszczalne. Suchaj z uwag o
tym, do jakich miejsc dociera si z pomoc dziaania i wiedzy.
Rnica midzy tymi dwoma miejscami jest rwnie przepastna jak
gbia przestworzy.
Postawione przez ciebie pytanie sprawia mi taki sam bl, jak
suchanie wywodw ateistw czowiekowi wiary. Dowiedz si

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

243

wic, e deklaracje Wed bazuj na dwch ciekach obowizkw:

jednej zwanej pravritti, czyli dziaania, oraz drugiej nivritti, czyli
cieki wewntrznej kontemplacji.
Poprzez dziaania ywe istoty ulegaj zniszczeniu, podczas gdy
wiedza przynosi im Wyzwolenie, i dlatego jogin, ktry widzi dugi
brzeg oceanu ycia, wyrzeka si dziaa. Z powodu swych dziaa
ywa istota jest zmuszona do ponownych narodzin w miertelnym
ciele wyposaonym w szesnacie zniszczalnych komponentw
pi organw dziaania, pi organw poznania, pi wrae lub
przedmiotw poznania i umyspodczas gdy dziki wiedzy czy
si z tym, co niezamanifestowane, wieczne i niezmienne.
Ludzie o niewielkim zrozumieniu wychwalaj dziaanie, i w
konsekwencji angaowania si w dziaania nie mog si uwolni z
koa ponownych narodzin. Ci z kolei, ktrzy widz obowizki
gbiej i zdobyli wyszy poziom zrozumienia, wybieraj ciek
wiedzy i rezygnuj z dziaa bdc jak osoby, ktre zaspakajajc
swe pragnienie wod ze strumienia nigdy nie wychwalaj studni i
sztucznych zbiornikw na wod.
Owocami pyncymi z dziaania s pary przeciwiestw, takie
jak rado i cierpienie, istnienie i nieistnienie. Dziki wiedzy
natomiast dociera si tam, gdzie nie ma powodu do odczuwania
alu, gdzie jest si wolnym od zgrzybiaoci, jak i od narodzin i
mierci, gdzie przekracza si stan wiadomego istnienia, gdzie
przebywa Brahman, ktry jest najwyszy, niezamanifestowany,
niezmienny, wieczny, niepoznawalny dla zmysw, niemiertelny i
niezniszczalny, gdzie wszystko jest wolne zarwno od wpywu par
przeciwiestw, jak i od pragnie i celw. Ci, ktrzy osigaj ten
etap, patrz na wszystko takim samym okiem i stajc si
uniwersalnym przyjacielem su dobru wszystkich istot.
Wjasa kontynuowa: O synu, jak widzisz, midzy tymi, ktrzy
krocz ciek wiedzy i tymi, ktrzy s oddani dziaaniom, jest
ogromna przepa. Czowiek wiedzy nie ulega zniszczeniu i
istnieje wiecznie bdc jak chowajcy si podczas nowiu ksiyc,
ktry cho staje si niewidoczny, nie ulega zniszczeniu istniejc
nadal w subtelnej niezniszczalnej formie. Z kolei czowiek
dziaania jest jak ukazujcy si ponownie ksiyc, ktry midzy
dwoma nowiami przechodzi proces wzrostu i zaniku.
Ten, kto oddawa si za ycia dziaaniu, rodzi si ponownie w
ciele wyposaonym w pi organw poznania, pi organw
dziaania, umys i form subteln zbudowan z piciu wrae
zmysowych, ktrymi s dwik, dotyk, forma, smak, zapach, co
daje w sumie szesnacie elementw powstaych w rezultacie

244

Mikoajewska

Mahabharata

kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti. Dodajc do

tego Niezamanifestowane (Moola Prakriti), Ego-wiadomo,
Rozumienie i pi wielkich elementw otrzymujemy dwadziecia cztery elementy kolejnych przeksztace Prakriti. Bosko,
ktra znajduje dla siebie schronienie w tej materialnej formie
bdc od niej odrbnatak jak kropla wody na liciu lotosu
powinna by rozpoznana jako kszetra-dina lub dusza, ktra jest
wieczna i ktra dziki praktyce jogi zdoa przekroczy zarwno
umys, jak i wiedz (rozumienie), ktre s atrybutami ciaa. Sattwa,
radas i tamas nadaj charakter takiej wiedzy, ktra moe by
sattwiczna, radasiczna, tamasiczna. Wiedza ta z kolei stajc si
atrybutem jednostkowej duszy rezydujcej w ciele (diwy)
zaciemnia j przykrywajc czyst wiadomo, ktr jest w swej
naturze dusza, warstw intelektualn zrodzon z materialnego ciaa
zwan widnanamaja koa.
Jednostkowa dusza pochodzi z Najwyszej Duszy, ktra jest
czyst wiadomoci. Ciao, w ktrym ta dusza zamieszkuje, jest
atrybutem wcielonej duszy lub inaczej ywej istoty, czyli diwy.
Wcielona dusza jest tym, kto oywia ciao i dziaa. Ci, ktrzy
poznali ciao (kszetra) i kszetra-din (Najwysz Dusz) mwi o
Nim, ktry stworzy siedem wiatw, e stoi ponad yw istot
(diw).
2. O dwch rodzajach stwarzania i kierowaniu si wiedz w
swym podaniu ciek prawoci
uka rzek: O ojcze, rozumiem teraz, e istniej dwa rodzaje
stwarzania, jednoinicjujcewypywajce z Najwyszej Duszy
prowadzce do wyonienia si dwudziestu czterech elementw
kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti i stworzenia
ciaa (kszara), ktre jest miejscem zamieszkania dla jednostkowej
duszy, i drugie opierajce na zmysach i ich przedmiotach
realizowane dziki potdze rozumienia (intelektu i wiedzy). Ten
drugi rodzaj stwarzania pochodzc z pierwszego przekracza go lub
przykrywa stajc si pierwszoplanowym ze wzgldu sw moc
wizania wszystkich jednostek.
Chciabym raz jeszcze w tym kontekcie posucha o biegu
prawoci na tym wiecie rzdzonym przez potg Czasu, wedug
ktrego dobrzy ludzie organizuj swoje dziaanie i ktry zaley od
Czasu podupadajc w kolejnych jugach. W kolejnych jugach
wzrastaj bowiem wtpliwoci, co do stwierdze Wed deklarujcych zarwno wykonywanie dziaa, jak i ich unikanie. Jak mam
oceni to, za ktrym z tych nakazw w danym momencie poda?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

245

Gdy dziki twym instrukcjom zdobd gruntow wiedz na temat

biegu dziaania istot ludzkich, oczyszcz si poprzez praktykowanie wycznie prawoci i po oczyszczeniu mego rozumienia i
porzuceniu ciaa bd mg zobaczy niezniszczaln Najwysz
Dusz.
Wjasa rzek: O synu, bieg dziaania zosta na samym pocztku
wyznaczony przez Brahm i by cile przestrzegany przez mdre i
pobone osoby yjce w odlegych czasach. Wielcy riszi zdobyli
wszystkie wiaty dziki praktykowaniu brahmacarji. Czowiek
dotrze do Brahmana szukajc wszystkich tych rzeczy, ktre s
dobre, nastawiajc swj umys na wiedz, praktykujc surow
ascez, yjc samotnie w dungli i ywic si jedynie owocami i
korzonkami, odwiedzajc wite miejsca, praktykujc uniwersaln
yczliwo i udajc si na ebraczy obchd do lenych chat o
waciwym czasie, gdy ich mieszkacy sami spoyli ju swj
posiek i nie s zajci oczyszczaniem ryu, nie kaniajc si
nikomu, unikajc czynienia zarwno dobra, jak i za i zaspakajajc
gd tym, co pojawi si na ich drodze.
3. O czterech trybach ycia pozwalajcych braminowi na
wspinanie si coraz wyej na ciece poznania
uka rzek: O ojcze, jak juz mwiem, deklaracje Wed w
sprawie dziaania s sprzeczne. Takie stwierdzenia nie mog by
uwaane za autentyczne sowa witych pism lub zagubi si ich
prawdziwy sens. W jaki sposb dowie, e faktycznie s one
stwierdzeniami nalecymi do witych pism? Dziki czemu
obydwa rodzaje nakazw mog by uznane za obowizujce? W
jaki sposb mona zdoby Wyzwolenie bez amania wedyjskiego
zarzdzenia o obowizkowym charakterze dziaa?
Wjasa chwalc swego syna za postawione pytanie rzek: O
synu, gdy jedna i ta sama osoba uwolniwszy si od pragnie i
awersji praktykuje po kolei cztery tryby ycia nakazane przez
Wedy, z ca pewnoci poprzez swoje dziaanie przygotowuje si
do zrozumienia Brahmana. Okres ycia bramina zosta podzielony
na cztery czci i cztery tryby ycia realizowane w poszczeglnych
wiartkach ycia s jak drabina, po ktrej wspina si on w gr. Jej
stopnie cz si z Brahmanem i wspinajc si po nich dociera si
do jego regionu. Posuchaj o tych czterech trybach ycia.
Pierwszy tryb ycia realizowany podczas pierwszej wiartki
ycia, to faza uczenia si zwana brahmacarj. Mody brahmacarin
wiadomy rnic w obowizku i wolny od zych intencji powinien
zamieszka w domu nauczyciela lub jego syna podporzdkowujc

246

Mikoajewska

Mahabharata

si cakowicie jego autorytetowi. W tym czasie nie powinien

udawa si na spoczynek przed nauczycielem, lecz powinien
budzi si przed nim i po wykonaniu wszystkich tych czynnoci,
ktre nale do obowizku ucznia, jak i do obowizku suby,
powinien stan z pokor u jego boku. Gotowy do wykonania
kadego rodzaju pracy powinien zachowywa si jak sucy
wykonujc wszystkie suebne dziaania na rzecz nauczyciela. Nie
zaniedbujc niczego po ich wykonaniu powinien odda si
cakowicie nauce siedzc u stp nauczyciela. Powinien zawsze
zachowywa si z prostot, unika zej mowy i pobiera nauki
tylko wtedy, gdy s zainicjowane przez nauczyciela.
Po oczyszczeniu swego ciaa, umysu i nabyciu umiejtnoci i
innych zalet moe zacz prowadzi z nauczycielem zgodn
konwersacj. Opanowujc swe zmysy powinien patrze na niego z
podziwem i pokor. Nie powinien nigdy je, pi lub ka si do
oa przed swoim nauczycielem. Powinien delikatnie dotyka
wierzchem doni jego stp, praw stop praw doni, a lew lew.
Witajc go z czci powinien mwi: O wielebny, nauczaj mnie.
Zadane mi przez ciebie prace ju wykonaem i jestem gotowy do
uczynienia wszystkiego, co mi rozkaesz. I po wypowiedzeniu
tych sw powinien wykona wszystkie te dziaania, ktre
nauczyciel mu zaleci i po ich wykonaniu poinformowa go o tym.
Powinien by gotowy do posuszestwa nauczycielowi na kade
skinicie.
Brahmacarin powinien cile przestrzega wszystkich regu
wyznaczonych dla niego w witych pismach, cho po opuszczeniu domu nauczyciela moe cieszy si pewnymi smakami i
zapachami, ktrych w okresie nauki musia si wyrzec. Po upywie
jednej czwartej dugoci jego ycia powiconej na studiowanie
Wed, realizowanie przysig i postw, po zadowoleniu nauczyciela
najlepiej jak potrafi powinien opuci jego dom opacajc za nauk
spenieniem yczenia nauczyciela i rozpocz kolejny rodzinny
(domowy) tryb ycia znajdujc dla siebie on, rozpalajc ogie
domowego ogniska i praktykujc waciwe dla tego trybu obowizki.
Drugi tryb ycia wyznaczony dla bramina, to domowy tryb
ycia (grihastha). Osoba, ktra zbiera zasugi swym dziaaniem,
powinna wic drug wiartk swego ycia powici na ycie
rodzinne. W tym trybie ycia do obowizkw gowy rodziny
naley utrzymywanie si przy yciu na jeden z czterech sposobw:
1. poprzez zgromadzenie zapasw ziarna na okres co najmniej
trzech lat (kusaladhanja), 2. poprzez utrzymywanie zapasw yw-

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

247

noci na okres co najmniej roku (kumbhadhanja), 3. poprzez

dostarczenie ywnoci na dzie dzisiejszy bez mylenia o jutrze
(unczha), 4. poprzez zbieranie ziaren pozostaych na polach po
niwach, tak jak robi to gobie (kapoti). Jak zostao stwierdzone
w pismach kady nastpny sposb utrzymania stoi wyej z punku
widzenia gromadzonych zasug od poprzedzajcego.
Gospodarz praktykujcy pierwszy typ gromadzenia zapasw
moe realizowa wszystkie sze obowizkw wyznaczonych dla
domowego trybu ycia, czyli wykonywanie ofiar na rzecz wasn,
wykonywanie ich na rzecz innych, nauczanie innych, studiowanie
pism, czynienie darw i akceptowanie darw. Ten, ktry wybiera
drugi wymieniony sposb utrzymywania si przy yciu, powinien
realizowa tylko trzy obowizki: studiowanie pism, czynienie
darw i akceptowanie darw. Ten, ktry wybiera sposb trzeci,
powinien praktykowa dwa obowizki: studiowanie pism i czynienie darw, a ten, kto wybiera sposb czwarty, powinien realizowa
tylko jeden obowizek, ktrym jest studiowanie pism. Zostao
stwierdzone, e realizowanie obowizkw gospodarza jest rdem
wielkich zasug.
Gospodarz nigdy nie powinien przygotowywa posiku tylko
dla siebie i zabija zwierzt wycznie na ywno z pominiciem
ofiary. Jeeli zamierza zabi zwierz lub ci drzewo, powinien
uczyni to zgodnie z rytuaem opisanym w Jadurwedzie, ktry
odnosi si zarwno do rzeczy oywionych, jak i nieoywionych.
Gospodarz nigdy nie powinien spa w cigu dnia, ani w cigu
pierwszego i ostatniego odcinka nocy, powinien je dwa razy
midzy porankiem a zmierzchem i powinien dzieli ze sw on
oe tylko w celu poczcia synw. W jego domu kady bramin
powinien otrzyma posiek i nalen mu cze Z nalen czci
powinien rwnie wita w swym domu tych, ktrzy su przy
skadaniu ofiar, s oczyszczeni przez wiedz Wed, czyni surowe
luby, s wysoko urodzeni, znaj pisma, realizuj obowizki swej
kasty, zdobyli samo-kontrol, s religijni w dziaaniach, praktykuj
umartwienia. wite pisma zarzdzaj, e to, co jest ofiarowane
bogom i ojcom w rytuaach ofiarnych i rytach religijnych, powinno
zosta dane takim wanie gociom. wite pisma stwierdzaj, e
w domowym trybie ycia cz ugotowanego jedzenia powinna
by ofiarowana kadej ywej istocie bez wzgldu na to, jak
niskiego jest pochodzenia i charakteru.
Ten, kto prowadzi domowy tryb ycia, powinien dawa jedzenie brahmacarinom i mnichom. Kadego dnia powinien stawa si
tym, kto zjada wighasa (czyli niszczy przeszkody) i wypija eliksir

248

Mikoajewska

Mahabharata

niemiertelnoci (amrita). O tym gospodarzu, ktry je po nakarmieniu krewnych i sucych, mwi si, e zjada wighasa, a
eliksirem niemiertelnoci staj si resztki jedzenia zmieszanego z
oczyszczonym masem ofiarowanym bogom. Tak wic jedzenie,
ktre pozostaje po sucych nazywa si wighasa, a to, ktre
zostao najpierw ofiarowane bogom nazywa si amrita.
Ten, kto prowadzi domowy tryb ycia, powinien by zadowolony ze swej ony, posiada samo-kontrol, pokona swe zmysy i
ze intencje. Powinien unika ktni z kapanami, nauczycielem,
bratem matki, gomi, podlegymi, starymi, modymi, sub medyczn, krewnymi, przyjacimi, rodzicami, kobietami z rodziny
ojca, bratem i synem, on, crk, sucymi. Poprzez unikanie
takich sporw gospodarz oczyszcza si z grzechw i zdobywa
regiony szczliwoci na tamtym wiecie. Nie ma co do tego
adnych wtpliwoci. Waciwie czczony nauczyciel moe zaprowadzi swego ucznia do Brahmana, kapan do regionw bogw,
kobiety z ojcowskiej linii do wiata apsar, krewni do regionu
Wiwadeww, powinowaci do poszczeglnych wiartek nieba,
matka i brat matki wadaj ziemi, a starzy, modzi i chorzy
przestworzami. Starszy brat jest dla modszego rwny ojcu, ona i
syn s rwni jego ciau, jego sucy jest jak jego cie, a crka
zasuguje na gbokie uczucie. Majc na uwadze wszystkie te
wymienione powody mdry i wytrway gospodarz znajcy swe
obowizki powinien znosi ze spokojnym sercem wszelkiego
rodzaju przykroci cznie z krytyk ze strony ostatnio wymienionych krewnych. aden prawy gospodarz nie powinien dziaa
motywowany przez bogactwo.
Wjasa kontynuowa: O synu, jak mwiem, w domowym
trybie ycia istniej cztery tory obowizku w zalenoci od przyjtego sposobu gromadzenia rodkw do ycia, z ktrych kady
nastpny przynosi wicej zasug od poprzedniego. Ta sama regua
dotyczy czterech trybw ycia, kady nastpny przynosi wiksze
zasugi od poprzedzajcego. Domowy tryb ycia przewysza pod
wzgldem zasug brahmacarj, leny tryb ycia (wycofanie)
przewysza domowy, a tryb witego ebraka i pene wyrzeczenie
przewysza tryb leny. Ten, kto szuka szczcia, powinien
zrealizowa obowizki i ryty wszystkich tych trybw tak jak to
zostao nakazane w Wedach. Powodzeniem cieszy si to krlestwo,
w ktrym wysoko czczone osoby prowadzce domowy tryb ycia
preferuj utrzymywanie si przy yciu na trzy ostatnio wymienione
sposoby odrzucajc pierwszy. Czowiek, ktry prowadzi domowy
tryb ycia na te trzy sposoby, uwica tym dziesi generacji
swych potomkw i dziesi generacji przodkw.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

249

Gospodarz, ktry realizuje cile swe obowizki rodzinnego

ycia, zdobdzie po mierci regiony szczliwoci rwne tym,
ktre zdobywaj wielcy krlowie i imperatorzy, jak i ci, co zdoali
pokona swe zmysy. Zostao stwierdzone w Wedach, e niebo
zawsze czeka na takich gospodarzy o wielkich duszach bdc dla
nich nagrod. Tak zarzdzi ongi sam Brahma .
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w trzeciej wiartce ycia osoba
o wielkiej duszy powinna porzuci domowy tryb ycia, czynic to
stopniowo, aby rozpocz wielce wychwalany tryb trzeci
wymagajcy opuszczenia domu i rozpoczcia samotnego ycia w
lesie. To w tym trybie ycia ony poddaj si surowej ascezie.
Posuchaj z uwag o obowizkach waciwych dla mieszkacw
witych miejsc.
Wjasa rzek: O synu, kolejny tryb ycia realizowany w trzeciej
wiartce ycia jest nazywany lenym trybem ycia (wanaprastha).
Przewysza on zasugami domowy tryb ycia i jest waciwy dla
tych, ktrzy chcc uwolni z ciaa sw dusz osabiaj je przez
rnego rodzaju posty stajc si szkieletem pokrytym such skr.
Gdy gospodarz prowadzcy domowy tryb ycia dostrzega
zmarszczki na swym ciele i siwe wosy i gdy jego dzieci maj ju
wasne dzieci, powinien porzuci swj dom i wycofa si do lasu.
Prowadzc leny tryb ycia powinien oddawa cze tym samym
ogniom, co podczas domowego trybu ycia i skadajc ofiary czci
bogw zgodnie z nakazanym rytuaem. Powinien realizowa
wszystkie nakazane ofiary. Powinien by zawsze dbay i uwany i
oddajc cze ogniowi mie zawsze przy sobie czekajc na niego
krow dostarczajc ofiarnego mleka i masa. Realizujc luby i
przestrzegajc zasad skromnej diety powinien je tylko jeden
posiek w cigu dnia podczas szstej czci dnia. Powinien
utrzymywa si przy yciu ze znalezionych dziko rosncych ziaren
ryu lub zb i je tylko to, co pozostaje po nakarmieniu goci.
W lenym trybie ycia naley ofiarowa oczyszczone maso w
piciu znanych rytuaach ofiarnych: agnihotra (oddawanie czci
ogniowi ofiarnemu), darsapurnamasi (rytua wykonywany w
ostatnim dniu rosncej fazy ksiyca), czaturmasja (rezygnacja z
jedzenia okrelonych produktw rozumiana jako dar dla bogw),
pasu (ofiarowanie bogom prywatnej wasnoci) i w rytuale
wyciskania somy.
W lenym trybie ycie akceptowane s cztery sposoby szukania
rodkw potrzebnych do utrzymywania si przy yciu: ywienie
si tak jak gobie bez gromadzenia zapasw, gromadzenie tylko
tyle ziarna ile potrzeba na jeden dzie, gromadzenie zapasw na

250

Mikoajewska

Mahabharata

miesic, gromadzenie zapasw na rok. Gromadzenie zapasw jest

dozwolone ze wzgldu na obowizek obdarowywania goci i
wykonywania ofiar. Ci ludzie mdroci i pobonoci realizuj
rne nakazy. Niektrzy z nich ucieraj zebrane nasiona uywajc
kamieni, a inni uywaj jedynie zbw. Niektrzy pij lekko
ugotowan papk ze zmielonych nasion tylko podczas jasnej fazy
ksiyca, a inni tylko podczas fazy ciemnej. Niektrzy jedz tylko
to, co napotkaj na swej drodze nie szukajc tego specjalnie, inni
czynic surowe przysigi ywi si jedynie korzonkami, owocami
lub kwiatami.
Osoba prowadzca leny tryb ycia utrzymujc si przy yciu
na bardzo skromnej diecie nie powinna chowa si w porze deszczowej przed deszczem i powodzi, a latem w porze suchej
powinna siedzie na socu w otoczeniu czterech ogni. Powinna
wykonywa ablucje rano, w poudnie i wieczorem, siedzie i spa
na nagiej ziemi lub niewielkiej macie zrobionej z trawy i sta tylko
na palcach.
Kolejny czwarty tryb ycia zwany wyrzeczonym (sannjasa)
bazuje na Upaniszadach. Obowizki wyznaczone dla tego trybu
mog by wykonywane we wszystkich innych trybach ycia, cho
nale do trybu ycia nastpujcego po trzech go poprzedzajcych.
Liczni wiatli bramini, ktrzy dotarli do prawdy o wszystkich
przedmiotach, s znani z tego, e yli zgodnie z tym trybem ycia.
Agastja, siedmiu wielkich mdrcwAtri, Angiras, Pulastja,
Pulaha, Wasiszta, Narada i Kratunie mieli jakiego staego
miejsca zamieszkania i nie podejmowali adnego wysiku w celu
szukania ywnoci zadowalajc si tym, co wpado im w donie.
InniAhowirja, Kawaja, Medhatithi, Karmanirwaka i Tandjapo
uzyskaniu wielkiej ascetycznej mocy dziki swym praktykom stali
si autorami tego zestawu obowizkw i realizujc je sami zdobyli
niebo. Ten tryb ycia praktykowali liczni wielcy riszi, ktrzy sw
ascez zdobyli tak moc, e ich yczenia i kltwy natychmiast si
speniay, jak i ci, ktrzy s nazywani jajawarami (wczgami) i
zdobyli wiedz na temat obowizkw, jak i wielu innych. Wolni
od lku i rozwietlajcy przestrze si swej ascezy stali si
nowymi gwiazdami na firmamencie.
Asceta, ktry osign ostatni wiartk ycia i cierpi od
chorb i zniedonienia, powinien zaniecha lenego trybu ycia i
rozpocz praktykowanie wyrzeczenia. Obcinajc paznokcie i
ogoliwszy gow i zarost powinien y obdarzajc wszystko
wspczuciem i powstrzymujc si od ranienia. Wycofawszy swe
zmysy z wszystkich przedmiotw powinien cakowicie skupi si

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

251

na swej jani czerpic z tego przyjemno. Uwolniwszy si od

wszelkiego rodzaju wizi i przywizania do zewntrznego wiata
powinien umieci wszystkie ognie ofiarne w swej jani. Dopki
nie zdoa osign penego wyrzeczenia, powinien wykonywa
zwyke rytuay ofiarne, takie jednak, ktre mona zakoczy w
cigu jednego dnia i w ktrych dakszin jest wszystko, co si
posiada. Powinien te sam dla siebie wykona rytua raddha,
zwykle wykonywany przez yjcych na rzecz zmarych przodkw,
majcy na celu umoliwienie zmaremu dotarcie do wyszych
wiatw i osignicie wyszego poziomu istnienia. W kocu, gdy
z wykonywania zwykych ofiarczyli oddawania czci ogniom
poprzez wykonanie okrelonych rytwwyoni si ofiara w jani
(czyli, gdy umys ofiarnika oczyci si i stanie si zdolny do
praktykowania jogi), powinien zaniecha zwykych ofiar i majc
na uwadze Wyzwolenie skada ofiar trzech ogni we wasnej
jani, czyli oddawa cze swej jani i szuka wygaszenia swej
(zwykej) wiedzy i umysu praktykujc jog. Powinien spoywa
nie wicej ni pi lub sze ksw jedzenia ofiarujc je piciu
yciowym oddechom poprzez recytowanie mantr z Jadurwedy.
Osoba, ktra oczycia si z grzechw i poznaa sw ja, nie
ywi duej pragnienia dziaania. Pozbawiona gniewu i bdzenia,
wolna od niepokoju yje na tym wiecie cakowicie niezaangaowana w jego troski. yjc w zgodzie z wyrzeczonym trybem nie
powinna si waha z odrzuceniem obowizkw nalecych do
wczeniejszych trybw ycia. Powinna wic zaniecha studiowania Wed, zerwa zdobic pier wit ni wskazujc na
przynaleno kastow. Oddana cakowicie prawoci, kontrolujca
swe zmysy i znajca ja osignie najwyszy cel, ktrego szuka.
Czwarty w kolejnoci tryb ycia jest najwyszy niosc ze sob
liczne stojce najwyej cnoty. Przekracza granic zbierania zasug,
czemu powicone s trzy poprzednie tryby ycia.
4. O powiceniu ostatniej wiartki ycia na praktykowanie
jogi
uka rzek: O ojcze, wytumacz mi, w jaki sposb realizujc
obowizki najwyszego czwartego trybu ycia szuka si tego, co
jest najwyszym przedmiotem poznania poprzez nastawienie serca
na jog?
Wjasa rzek: O synu, posuchaj wic, co naley uczyni, aby
zrealizowa najwyszy cel. Po oczyszczeniu zachowania i ciaa i
pokonaniu wszystkich saboci umysu i serca dziki rodkom
oferowanym w trzech pierwszych trybach ycia, naley rozpocz

252

Mikoajewska

Mahabharata

najbardziej wity tryb ycia zwany wyrzeczeniem (sannjasa).

yjc w cakowitej czystoci, bez adnego towarzysza i niczyjej
pomocy naley powici si jodze. Ten kto praktykuje jog w
cakowitej samotnoci nie pomijajc niczego i widzi we wszystkim
sw dusz, zdobywa Wyzwolenie.
wity ebrak nie majcy staego miejsca zamieszkania i nie
utrzymujcy ju duej swych ogni ofiarnych powinien z sercem
nastawionym na Najwyszego praktykowa surow ascez. Nie
powinien gromadzi adnych zapasw na jutro szukajc minimalnego posiku o okrelonej porze w osiedlach ludzkich. Taki wity
ebrak odziany w achmany wdruje samotnie obojtny wobec
wszystkiego, nie reagujc na skierowane do niego sowa i gaszc
pragnienie wod deszczow z ludzkich czaszek pozostawionych
pod drzewami. Nie powinien nawet zauwaa zych dziaa
wykonywanych przez innych, sucha krytyki dotyczcej innych, a
szczeglnie zych sw wypowiadanych pod adresem braminw.
Powinien mwi tylko to, co jest do zaakceptowania przez bramina,
a na krytyczne sowa pod swoim adresem powinien odpowiada
milczeniem. Milczenie jest dla niego faktycznie jak lekarstwo.
Osoba, dla ktrej ja dziki jodze staje si jedynym miejscem,
w ktrym zamieszkuje, jest jak wschodnie niebo i ten, dla ktrego
nawet miejsce wypenione tysicem ludzi i przedmiotw zdaje si
by pustelni, jest nazywany przez bogw prawdziwym braminem.
Bogowie uwaaj za bramina tego, kto ubiera si w to i ywi si
tym, co napotka na drodze i pi tam, gdzie zastanie go noc. Nie boi
si towarzystwa ww, przyjemno pync z picia i sodkiego
jedzenia uwaa za pieko, a kontakt z kobiet jest dla niego jak
kontakt z trupem. Nigdy nie cieszy si, gdy jest wychwalany, nie
reaguje gniewem na obraz i darzy wspczuciem wszystkie ywe
istoty.
Ten, kto yje w zgodzie z wyrzeczonym trybem ycia,
powinien by obojtny zarwno wobec ycia, jak i mierci
czekajc posusznie na wyznaczon mu godzin tak jak sucy
czeka na swego Pana. Powinien oczyci serce i mow z
wszystkich saboci i oczyci si z wszystkich grzechw. Skoro
nie ma wrogw, jake ma obawia si ataku? Nie budzc lku w
adnej ywej istocie, nie bojc si nikogo i wolny od
jakiegokolwiek bdzenia nie musi odczuwa lku przed adn
wiartk wszechwiata. Tak jak lad pozostawiony przez sonia
wymazuje z ziemi lady pozostawione przez inne ywe istoty, tak
joga dostarczajc najwyszej szczliwoci wymazuje wszystkie
rnice w poziomie szczliwoci osiganym przez dziaanie.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

253

Podobnie zasugi pynce z realizowania obowizkw w trzech

pierwszych trybach ycia znikaj pod przykryciem zasug
pyncych z realizowania jednego obowizku waciwego dla
czwartego trybu ycia, ktrym jest nieranienie adnej ywej istoty.
Osoba, ktra patrzy na wszystkie ywe istoty takim samym
okiem, unika ranienia ich i ochrania je, ktra jest oddana Prawdzie,
odziana w hart ducha i kontroluje swe zmysy, osiga rezultat
nieporwnywalny z niczym. mier nie zdoa dotkn tego, kto
zdoby najwysz wiedz i przebywa w swej jani wolny od lku,
pragnienia i jakichkolwiek oczekiwa. To on przekracza mier.
Bogowie znaj go jako bramina, ktry nie ma nic, co mgby
nazwa swoim i ktrego dusza jest doskonale spokojna, jako ascet
wolnego od wszelkiego rodzaju wizi, ktry yjc w samotnoci
jest tak jakby zawieszony w przestrzeni, ktra cho wypenia
wszystko, nie jest z niczym zwizana. Znaj go jako bramina,
ktry yje dla praktykowania prawoci z myl o dobrze tych,
ktrzy na niego czekaj i ktrego dnie i noce s po to, aby mc
zbiera zasugi, ktry jest wolny od pragnienia i nigdy nie
podejmuje wysiku, aby wykona dziaania wykonywane przez
ludzi przywizanych do spraw ziemskich, nie kania si nikomu i
nie stara si o niczyje wzgldy.
ywe istoty ciesz si, gdy spotyka je szczcie i odczuwaj
lk przed nieszczciem. Czowiek wiary obawiajc si, e swym
dziaaniem moe sprowadzi na kogo nieszczcie, musi wic
zaprzesta wszelkich dziaa. Dar zagwarantowania wszystkim
nieranienia przekracza w zasugach kady dar. Ten, kto zapewni
nieranienie wszystkim ywym istotom odmawiajc od pocztku
tych dziaa religijnych, ktre wymagaj zabicia ofiary, osignie
Wyzwolenie. Tego witego ebraka, ktry wyrzeka si nawet
swych piciu ksw ywnoci, uwaa si za ppek wszechwiata
lub obroc caego wszechwiata. Taki czowiek, ktry skada
ofiar w swej jani wlewajc swe zmysy i umys w formie libacji
do ognia, ktry zamieszkuje ograniczon przestrze jego serca,
sw ofiar suy caemu wiatu razem z zamieszkujcymi go
ywymi istotami i bogami.
Ten, kto zrozumia, e zamieszkujca ciao wcielona dusza o
wielkim blasku przykryta przez trzy warstwy, ktrymi s trzy
atrybuty natury materialnej, jest Iwar (Najwysz Dusz w
zindywidualizowanej formie), sam ma natur tego, co najwysze,
czyli Najwyszej Duszy, i staje si przedmiotem czci we
wszystkich trzech wiatach. Zarwno bogowie, jak i ludzie mwi
z czci o jego zasugach. Ten, kto potrafi zobaczy w rezydujcej

254

Mikoajewska

Mahabharata

w jego ciele duszy wszystkie Wedy, przestrze i wszystkie

widzialne i syszalne przedmioty, rytuay opisane w pismach i
najwysz natur Najwyszej Duszy, jest czczony przez bogw
jako najwysze z wszystkich istnie. Ten, kto widzi zamieszkujc
w ciele duszto najwysze z wszystkich istnie, ktre pozostaje
nieprzywizane do ziemi, jest niemierzalne i obszerniejsze nawet
od firmamentu, bdc czyst wiadomoci majc wiedz za
jedyny atrybut, ktre naley do caego wszechwiata i jest do
odnalezienia w sercu, ktre ma wiele odny bdcych we
wadaniu poszczeglnych bogw i jest wolne jak ptak pozostajc z
niczym nie poczone i wypenione nieustajc bogoci, i ktre,
gdy odziewa si w ciao, zostaje przeksztacone w czynnik ycia i
dziaania poprzez oywianie organw poznania i dziaania
nalecych do ciaajest czczony przez bogw jako najwysze z
wszystkich istnie. Sami bogowie oddaj cze temu, kto rozumie
Koo Czasu bdce w ustawicznym ruchu, ktre samo niezniszczalne poyka okres istnienia wyznaczony dla kadej ywej istoty,
ma sze pr roku za sw piast, dwanacie miesicy za swe
szprychy, wite dni, w czasie ktrych s wykonywane religijne
ryty, za swe zcza i ktrego otwarte usta pochaniaj cay
wszechwiat.
Najwysza Dusza jest przepastn (nie)wiadomoci gbokiego pozbawionego snw snu. Ta (nie)wiadomo jest ciaem
wszechwiata. Przenika wszystkie stworzone przedmioty. Ucieleniona dusza (diwa) istniejc w swej grubej i subtelnej formie
zajmujc cz tej (nie)wiadomoci przynosi zadowolenie bogom.
Zadowoleni bogowie z kolei zadowalaj otwarte usta tej
(nie)wiadomoci gotowe, aby pokn wszystko.
Wcielona dusza odziana zarwno w blask, jak i wieczno nie
ma pocztku i gdy poda waciw drog, dociera do nieskoczonych regionw wiecznej bogoci. Ten, kto nie budzi lku w adnej
ywej istocie, sam nie musi si nikogo ba. Ten, kto nigdy nie
czyni nic, co zasuguje na potpienie i sam nikogo nie potpia, jest
uwaany za prawdziwie odrodzon duchowo osob. Taki czowiek
zdoa dotrze do Najwyszej Duszy. Ten, kto uwolni si od
ignorancji i oczyci z grzechw, nigdy nie zadowala si tym
szczciem za ycia i po mierci, ktre zadowala innych i szuka
cakowitego Wyzwolenia. Osoba realizujca obowizki wyznaczone dla czwartego, wyrzeczonego trybu ycia wdruje po caej ziemi jak kto, kto jest z niczym niezwizany. Taka osoba jest wolna
od gniewu i bdzenia, na zoto i grudk ziemi patrzy takim samym
okiem, nigdy nie gromadzi niczego z myl o jutrze, nie ma ani

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 161

255

przyjaci, ani wrogw i pozostaje obojtna zarwno wobec

pochwa, jak i krytyki i wobec tego, co przyjemne i nieprzyjemne.
5. O tym, co jest esencj wszystkich Wed
Wjasa rzek: O synu, ywa istota, czyli ucieleniona dusza
(diwa) jest wyposaona we wszystkie te istnienia (czyli dwadziecia cztery elementy rzeczywistoci materialnej), ktre s rezultatem kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti. Wszystkie one nie znaj duszy, lecz dusza zna je wszystkie. Tak jak
wonica z pomoc dobrze wytrenowanych i opanowanych ogierw
prowadzi swj rydwan po wybranej drodze, tak samo dziaa
wcielona dusza majc do pomocy pi zmysw i umys jako
szsty.
Przedmioty zmyswdwik, dotyk, forma, smak i zapach
s wobec zmysw nadrzdne, umys jest nadrzdny wobec
zmysowych przedmiotw, a rozumienie (intelekt) wobec umysu.
Indywidualna dusza zwana rwnie Mahat jest nadrzdna wobec
intelektu (buddhi). Niezamanifestowane lub inaczej Prakriti jest
nadrzdna w stosunku do tego, co jest nazywane Mahat, a
Brahman jest nadrzdny w stosunku do Moola Prakriti. Nie
istnieje nic, co staoby wyej od Brahmana. Brahman jest
najwysz granic wspaniaoci i najwyszym celem.
Najwysza Dusza jest ukryta w kadej ywej istocie, lecz dla
zwykych ludzi nie jest bezporednio widoczna. Tylko jogin
wyposaony w subteln wizj widzi j z pomoc swego ostrego i
subtelnego rozumienia. Jogin czc z pomoc intelektu pi
zmysw z umysem jako szstym i wszystkie przedmioty
zmysw z dusz i rozmylajc nad trzema stanami wiadomoci
czyli o przedmiocie mylenia, dziaaniu mylenia i mylcym
powstrzymujc si dziki kontemplacji od wszelkiej przyjemnoci,
wyposaajc swj umys w wiedz, e jest jani Brahmana,
odkadajc rwnoczenie na bok ca wiadomo mocy i czynic
w ten sposb sw dusz doskonale spokojn, dociera tego, w czym
tkwi niemiertelno. Z kolei ta osoba, ktra jest w niewoli
zmysw i ktra nie potrafi odrni dobra od za, bdc
miertelna faktycznie spotka mier, oddajc sw ja pod
panowanie namitnoci.
Ta osoba, ktra po zniszczeniu wszystkich pragnie zdoa
poczy swe grube rozumienie (ktre skupia si na obrazach
pojawiajcych si w umyle majcych swe rdo w ladach
pamiciowych lub dziaaniu zmysw) z subtelnym (ktre koncentruje si na ideach Brahmana), bdzie jak niezniszczalna gra.

256

Mikoajewska

Mahabharata

Jogin poprzez oczyszczenie swego serca z dualizmw i ycie w

zgodzie ze sw prawdziw duchow natur uzyskuje najwysz
bogo. Ten, kto oczyci swe serce z dualizmw, dociera do
dowiadczenia stanu niewiadomoci zewntrznego wiata, ktry
jest charakterystyczny dla gbokiego pozbawionego marze
sennych snu. Jogin, ktry osign ten stan, jest jak nieruchomy
pomie lampy kamforowej poncy w cakowicie bezwietrznym
miejscu. Wstrzemiliwy w swej diecie i z oczyszczonym sercem
ten jogin, ktry czy sw jednostkow dusz z Najwysz Dusz,
widzi Najwysz Dusz w swej duszy.
Wjasa zakoczy swe nauki mwic: O synu, to, co tobie
powiedziaem w formie pouczenia, jest esencj wszystkich Wed.
Prawd w nich ujawnionych nie mona zrozumie wycznie przy
pomocy samego wnioskowania lub studiowania pism. Osoba musi
to zrozumie z pomoc wiary. Tak jak uzyskuje si maso poprzez
ubijanie mleka, tak esencja Wed wypywa na powierzchni dziki
ubijaniu bogactwa, ktre jest zawarte we wszystkich religijnych
pracach i dyskusjach opartych na Prawdzie, jak i w dziesiciu
tysicach hymnw Rigwedy. Tak jak maso z kwanego mleka i
ogie z drewna, tak to, co konstytuuje wiedz wszystkich
prawdziwych mdrcw wypyno na powierzchni dla dobra syna.
Ten rodzaj instrukcji jest przeznaczony jedynie dla tych, ktrzy
poznali Wedy i ktrych zachowanie jest czyste. Podobnych
instrukcji nie naley nigdy udziela tym, ktrych dusza jest
niespokojna, s niezdolni do samo-kontroli, nie uprawiaj
umartwie, nie znaj Wed, nie czekaj z pokor na swego
nauczyciela, nie uwolnili si od zych intencji, nie s szczerzy i
bezstronni, zachowuj si z brawur i s pochonici przez
intelektualne dysputy. Naley ich udziela braminom, ktrzy
zdobyli saw i s wychwalani za swoj prawo, maj spokojne
dusze, zgromadzili pynce z ascezy zasugi, jak i synowi lub
zdyscyplinowanemu uczniowi. Osoba, ktra poznaa Prawd,
bdzie uwaa dar z tej wiedzy za cenniejszy od daru choby
nawet caej ziemi z jej caym bogactwem .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXLI-CCXLVI
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 162

257

Opowie 162
O odkrywaniu duszy wrd procesw
mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z
ciaem (adhjatma)
1. O tym, czym jest wiedza duchowa adhjatma; 2. O duszy (kszetra-dina) w
kontekcie dwudziestu czterech zasad tworzcych ciao (kszetra), czyli pole
dziaania dla duszy; 3. O naturze rozumienia, jego centralnej roli w tworzeniu (idei)
przedmiotw i powizaniu z jakociami natury; 4. O niemonoci zobaczenia duszy
w zanieczyszczonym przez jakoci natury rozumieniu; 5. O koniecznoci
uwolnienia si z niewoli (idei) przedmiotw tworzonych przez rozumienie
zanieczyszczone przez jakoci natury.

Wjasa rzek: O synu, czowiek ma pi zmysw (such,

dotyk, wzrok, wch i smak), umys jako szsty i rozumienie jako
sidme i dusz jako sm. Pi zmysw suy odbiorowi piciu
wrae, czy atrybutw (dwiku, dotyku, formy, zapachu i
smaku). Umys istnieje po to, aby poddawa w wtpliwo
dokadno tych wrae. Rozumienie rozwizuje te
wtpliwoci. Dusza z kolei jest nazywana wiadkiem wszystkich
tych operacji bez wczania si w nie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXLVII)

1. O tym, czym jest wiedza duchowa adhjatma

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaj dalej mego opowiadania o rozmowie midzy prorokiem Wjas i jego mdrym synem na
temat zamieszkujcej w ciele indywidualnej duszy i sposobu jej
poznania.
Wjasa rzek: O synu, chciabym teraz porozmawia z tob na
tematy dotyczce duszy omawiane w Upaniszadach i dyskutowane
wrd wielkich riszich, ktre przekraczaj zwyke rozumienie i s
jeszcze bardziej tajemne od tego, o czym rozmawialimy dotychczas. S one rwnie przedmiotem twoich studiw, powiedz mi
wic, czy jest co, co szczeglnie zajmuje twoj myl, czy masz
jakie wtpliwoci? Jestem do twej dyspozycji, powiedz mi wic, o
czym dokadnie mam teraz mwi?
uka rzek: O najwikszy z riszich, chciabym aby omwi
teraz bardziej szczegowo to, co jest nazywane adhjatm lub
wiedz duchow. Co wchodzi w zakres tej wiedzy i jakie jest jej
rdo?

258

Mikoajewska

Mahabharata

Wjasa rzek: O synu, adhjatm nazywa si ca t wiedz,

ktra dotyczy poznania ucielenionej duszy w kontekcie innych
wspominanych ju przeze mnie istnie bdcych rezultatem kolejnych przeksztace natury materialnej Prakriti tworzcych ciao,
jak i w kontekcie procesw dziaania i ycia. Kolejne przeksztacenia pierwotnej Prakriti (Moola Prakriti) prowadz do powstania
dwudziestu czterech zasad-istnie (tattwa), ktre s podstaw
powstania zarwno wiata fizycznego, jak i organw powodujcych procesy mentalne. Wszystkie te kolejne przeksztacenia
podzielaj natur Prakriti, czyli istniej w trzech stanach lub
mwic inaczej dziaaj pod wpywem trzech jakoci natury (gun)
wystpujcych w nich w rnych proporcjach. Wiedza duchowa
wcza dwadziecia siedem tematw obecnych w filozoficznych
dyskusjach, w ktrych rozwaa si dusz w kontekcie dwudziestu
czterech zasad (istnie) obecnych w cieleczyli piciu wielkich
elementw, piciu subtelnych elementw, piciu organw
(zmysw) dziaania, piciu organw poznania (zmysw w sensie
dosownym), umysu, rozumienia, ego-wiadomoci i Moola
Prakriti (czyli trzech jakoci natury: sattwa, radas, tamas)oraz
innych zasad, jak zasada piciu oddechw, pragnienia, dziaania i
wiedzy (widja). W rozmowie z tob pragn teraz poruszy niektre
z tych tematw.
2. O duszy (kszetra-dina) w kontekcie dwudziestu czterech
zasad tworzcych ciao (kszetra), czyli pole dziaania dla duszy
O piciu wielkich elementach, z ktrych zbudowane s wszystkie
istniejce przedmioty
Wjasa kontynuowa: O synu, posuchaj najpierw o duszy w
kontekcie piciu wielkich elementw. Jak ju mwiem, ziemia,
woda, ogie, wiatr i przestrze s picioma wielkimi istnieniami,
ktre tworz czci skadowe we wszystkich ywych istotach,
ktre, bdc faktycznie jednoci z punktu widzenia tworzcej je
substancji, s jednak widziane jako odrbne tak jak fale oceanu.
Tak jak w, ktry wyciga i chowa swe koczyny do skorupy,
tak te pi istnie zamieszkuje i wycofuje si z licznych maych
form ulegajc przeksztaceniom nazywanym stwarzaniem i niszczeniem. Cay wszechwiat ruchomych i nieruchomych przedmiotw ma te pi istnie za swoje czci skadowe i cae stwarzanie i
niszczenie odnosi si do tego picioelementowego bytu. Wystpuj
one we wszystkich istniejcych przedmiotach, lecz Stwrca nie
rozmieci ich rwno majc na uwadze rne cele.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 162

259

uka rzek: O ojcze, jak mam rozumie to nierwne

rozdzielenie tych piciu wielkich istnie w rnych przedmiotach we wszechwiecie? Ktre z nich tworz zmysy i ktre s
atrybutami? Jak mam to rozumie?
Wjasa rzek: O synu, opowiem ci o nich po kolei, suchaj wic
z uwag. Dwik, such i wszystkie wydrenia w cielete trzy
maj przestrze za swe rdo. yciowe oddechy, ruch czonkw i
dotyk pochodz z wiatru. Forma, oczy i ogie trawienny w odku
wywodz si z ognia. Smak, jzyk i wszystkie humory pochodz z
wody. Zapach, nos i ciao pochodz z ziemi. Takie s przeksztacenia piciu wielkich istnie w zmysy. Wyrnia si pi
zmysw lub organw poznawszych, do ktrych nale ucho, skra,
oko, jzyk i nos, oraz pi organw dziaania, do ktrych nale
jzyk-mowa, rka, noga, organ wydalania i organ rozrodczy.
Pi wielkich elementw ma pi atrybutw: dwik ma
swj pocztek w przestrzeni, dotyk jest uwaany za atrybut wiatru,
forma ognia, smak wody, a zapach jest wasnoci ziemi. Te pi
atrybutw bdcych przedmiotami zmysw tworzy pi subtelnych elementw (tanmatra).
O tzw. organach wewntrznychrozumieniu i ego-wiadomoci i
umylei ich pochodzeniu z przeszego wcielenia
Umys (manas), rozumienie (buddhi) i indywidualne usposobienie (czyli jednostkowa natura ywej istoty)te trzywypywaj ze swego poprzedniego stanu (czyli s przenoszone w ciele
subtelnym w procesie migracji duszy) i podczas kolejnych
narodzin nabieraj coraz wikszej mocy panowania nad picioma
atrybutami (dwikiem, dotykiem, form, smakiem i zapachem),
ktre s przedmiotami ich poznania, lecz nie przekraczaj wpywu
trzech jakoci natury materialnej (gun). Cho rozumienie i umys
s w swej naturze sattwiczne zostaj zanieczyszczone przez wpyw
tamas i radas przenoszony z przeszego ycia.
O ewolucji Prakriti i powstaniu dwudziestu czterech istnie obecnych
w ciaach ywych istot
Dwadziecia cztery istnienia obecne w ciaach ywych istot,
jak i rnorodno ywych istot jest rezultatem ewolucji Prakriti
bdcej wynikiem aktywnoci i oddziaywania na siebie trzech gun.
W sensie kosmicznym wiadomo jednostkowej tosamoci

260

Mikoajewska

Mahabharata

(Ego-wiadomo ahamkara), ktra powstaje w odniesieniu do

caej fizycznej osobyczyli tego, co jest powyej spodniej czci
stopy i poniej czubka gowyjest wynikiem dziaania
Rozumienia (Mahat) stworzonego najpierw w procesie ewolucji
pierwotnej Prakriti. Zmysy i umys s niczym innym jak
Rozumieniem przybierajcym szczegln form lub ksztat pod
wpywem dominacji w Ego-wiadomoci jakoci natury, ktr jest
sattwa. Tak jak w wyciga i chowa swe odna do skorupy, tak
Rozumienie tworzy zmysy i chowa je w sobie. Rozumienie jest
wic tym, co przeksztaca si w pi zmysw z umysem jako
szstym. Rozumienie jest rwnie tym, co pod wpywem
dominacji w Ego-wiadomoci jakoci natury, ktr jest tamas
przeksztaca si w pi subtelnych elementw (tanmatra)dwik,
dotyk, form, zapach i smak. Skoro tak jest, (tj. skoro atrybuty i
zmysy razem z umysem, ktry rejestruje te atrybuty, s tosame z
Rozumieniem) gdzie znajduj si atrybuty, gdy Rozumienie jest
nieobecne? Z ca pewnoci, gdy Rozumienie jest nieobecne, one
rwnie s nieobecne.
O operacjach mylowych wykonywanych przez nie posiadajcy samowiadomoci aparat psychiczny i obserwujcej jego dziaanie duszy
Czowiek ma pi zmysw (such, dotyk, wzrok, wch i smak),
umys jako szsty i rozumienie jako sidme i dusz jako sm.
Pi zmysw suy odbiorowi piciu wrae, czy atrybutw
(dwiku, dotyku, formy, zapachu i smaku). Umys istnieje po to,
aby poddawa w wtpliwo dokadno tych wrae. Rozumienie
rozwizuje te wtpliwoci. Dusza z kolei jest nazywana wiadkiem
wszystkich tych operacji bez wczania si w nie.
O trzech jakociach natury i ich wpywie na procesy mentalne
poredniczone przez organy wewntrzne
Sattwa, radas i tamaste trzywypywaj ze swoich
wasnych odpowiednikw w poprzednim stanie istnienia, czyli z
waciwych sobie stanw zachowanych w pamici (chitta) lub
rozumieniu skojarzonych z okrelonymi ideami przedmiotw,
ktre s transportowane wraz z dusz w ciele subtelnym. Istniej w
taki sam sposb we wszystkich ywych istotach, wczajc w to
ludzi i bogw. S zwane jakociami natury materialnej (guny) i
powinny by rozpoznawalne przez swoje okrelone dziaanie lub

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 162

261

inaczej stany mentalne, ktre wywouj. I tak wszystkie te stany,

ktre w jednostkowej wiadomoci kojarz si z przyjemnoci i
radoci, s czyste i spokojne, powinny by rozpoznawane jako
rezultat atrybutu sattwy. Wszystkie te stany w ciele lub umyle,
ktre wi si ze smutkiem, powinny by widziane jako
spowodowane przez atrybut namitnoci (radas). Z kolei
wszystkie te stany, ktre wi si z niepojtym otpieniem
zmysw, umysu lub rozumienia, ktrego przyczyny nie potrafi
uchwyci ani rozum, ani wewntrzne wiato, powinny by
rozpoznane jako wynik dziaania ciemnoci (tamas).
Rado, spokj umysu, zadowolenie serca wynike z wiadomej
lub nieznanej przyczyny s wynikiem atrybutu jasnoci-dobra
(sattwa). Pycha, fasz w mowie, zachanno, otpienie, mciwo
powstae w wyniku znanej lub nieznanej przyczyny s rezultatem
atrybutu namitnoci. Bdzenie w ocenie, niedbao, senno,
ospao, lenistwo z jakiekolwiek przyczyny wskazuj na
aktywno atrybutu ciemnoci.
3. O naturze rozumienia, jego centralnej roli w tworzeniu (idei)
przedmiotw i powizaniu z jakociami natury 2
O procesie tworzenia idei przedmiotw
Wjasa kontynuowa: O synu, umys wytwarza w sobie liczne
idee tego, co istnieje, rozumienie je porzdkuje, a serce rnicuje
2

Prezentowane tu stanowisko zostao peniej rozwinite w pniejszych

tekstach filozofii sankhji. Rozumienie czy intelekt (buddhi, Mahat) bdcy jedn z
dwudziestu czterech zasad bytu (tattwa) powstaych w ewolucji Prakriti, ktrego
funkcj jest mylowe rnicowanie, czyli klasyfikowanie informacji, jest ostatecznie tym organem wewntrznym, ktry pozwala joginowi na rozrnienie midzy
dusz (Purusz) i natur materialn Prakriti, czyli na osignicie najwyszej
wiedzy. Staje si to moliwe tylko wtedy, gdy rozumienie jest czyste, sattwiczne,
czyli uwolnione dziki odpowiedniej praktyce od obecnoci idei przedmiotw
zanieczyszczonych przez wpyw namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas). Wpyw
tych jakoci natury jest przenoszony w procesie reinkarnacji i powoduje, e dana
osoba bazujca na dziaaniu zmysw, umysu i zanieczyszczonego rozumienia nie
poznaje obiektywnie istniejcych wok niej przedmiotw takimi jakimi s, lecz
przez pryzmat swych przeszych dowiadcze zebranych w cyklu kolejnych
reinkarnacji. Teoria umysu w sensie chitta (pami lub to wszystko, co zawiera si
w umyle) bdcego magazynem idei przedmiotw gromadzonych od pocztku
procesu reinkarnacji, jest gwnie rozwijana przez jog. Rozumienie w sensie
kosmicznym, czyli Mahat, bdcy pierwsz zasad zrodzon z ewolucji Prakriti,
ma charakter czysto sattwiczny i zostaje zanieczyszczone przez radas i tamas
dopiero wtedy, gdy staje si zasad dziaajc w indywidualnym ciele. [Przypis
B.M.]

262

Mikoajewska

Mahabharata

je na pozytywne i negatywne. S to trzy siy zmuszajce do

dziaania. W procesie tworzenia idei, przedmioty zmysw (dwik,
dotyk, forma, smak i zapach) s nadrzdne w stosunku do zmysw,
umys jest nadrzdny w stosunku do tych przedmiotw, rozumienie w stosunku do umysu, a dusza w stosunku do rozumienia. W
codziennym yciu czowiek utosamia dusz z rozumieniem.
Dusza jednake nie tworzy idei istniejcych przedmiotw tylko im
prezyduje bdc ich wiadkiem.
O nadrzdnoci rozumienia w stosunku do zmysw i umysu, jego
przeksztaceniach pod wpywem jakoci natury i zdolnoci do
przekraczania ich znieksztacajcego poznanie wpywu
Rozumienie podlega przeksztaceniom (zmianie). Gdy rozumienie samo w sobie formuje idee tego, co istnieje, jest nazywane
umysem. Zmysy rni si od siebie ze wzgldu na swj
przedmiot, jak i sposb dziaania, i w konsekwencji tego rozumienie, ktre jest jedno, gdy peni rol zmysw, ukazuje rny aspekt
w rezultacie swych rnych przeksztace. Gdy syszy, staje si
organem suchu, gdy dotyka staje si organem dotyku, gdy widzi
staje si wzrokiem, gdy smakuje staje si jzykiem, gdy wcha
staje si organem wchu. Rozumienie jest tym, co ukazuje si pod
rnym przebraniem, dziki swoim przeksztaceniom ze wzgldu
na rne funkcje. To te przeksztacenia rozumienia s nazywane
zmysami. Ponad nimi znajduje si w formie prezydujcego szefa
(lub wiadka) niewidzialna dusza.
Rozumienie rezydujc w indywidualnym ciele istnieje w trzech
stanach waciwych dla natury materialnej Prakriti: jasnoci-dobra
(sattwa), namitnoci (radas) lub ciemnoci (tamas). Czasami
przynosi rado, czasami smutek i czasami jest takie, e nie
przynosi ani radoci, ani smutku. Jednake dziki jodze rozumienie,
ktrego gwn funkcj jest tworzenie istnie (idei tego, co
istnieje), potrafi przekroczy te trzy stany, tak jak oceanten Pan
wdpokonuje potny nurt wpadajcych we rzek. W
oczyszczonym od wpywu radas i tamas rozumieniu, ktre staje
si tosame z sattw, dusza odbija si jak w lustrze.
Gdy rozumienie czego pragnie (czyli jest pod wpywem guny
namitnoci) jest nazywane umysem. Rwnie zmysy, cho zdaj
si by odmienne, powinny by traktowane jako nalece do
rozumienia. Skierowane ku zewntrznym przedmiotom zmysy,
zaangaowane w odbieranie wrae dwiku, dotyku, formy,
smaku i zapachu, powinny zosta dziki praktykowaniu jogi

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 162

263

ujarzmione. Gdy dany zmys suy rozumieniu, rozumienie, cho

w rzeczywistoci jest tosame z tym zmysem, wkracza do umysu
w formie istniejcych przedmiotw uchwyconych przez ten zmys.
To samo dotyczy po kolei (ale nie rwnoczenie) wszystkich
zmysw w odniesieniu do idei przedmiotw, ktre uwaa si za
uchwycone przez nie.
Wszystkie trzy stany, ktre istniej (tj. sattwa, radas i tamas)
przynale do tych trzechumysu, rozumienia i ego-wiadomocii tak jak szprychy w kole poruszaj si w konsekwencji
poczenia z obrcz koa, tak stany te podaj za rnymi
przedmiotami, ktre istniej w umyle, rozumieniu i ego-wiadomoci, cho same w sobie nie przynale do tych przedmiotw.
Umys musi zrobi ze zmysw lamp w celu rozproszenia
ciemnoci rozumienia, ktre uniemoliwiaj poznanie Najwyszej
Duszy. Ta wiedza, ktr jogin nabywa z pomoc szczeglnej
jogicznej praktyki, jest nabywana bez specjalnego wysiku przez
ludzi, ktrzy zerwali wi z wszystkimi ziemskimi przedmiotami.
Cay wszechwiat jest bowiem jedynie wytworem rozumienia i
dlatego czowiek wiedzy nigdy nie daje si ogupi przez
przywizanie do przedmiotw tego wiata. Taki czowiek nigdy
nie pogra si w smutku i nie daje si oszoomi radoci i jest
wolny od zawici, gdy patrzy na tych, ktrzy zgromadzili wiksz
ilo ziemskich dbr.
4. O niemonoci zobaczenia duszy w zanieczyszczonym przez
jakoci natury rozumieniu
Wjasa kontynuowa: O synu, duszy nie mona zobaczy przy
pomocy zmysw, w ktrych naturze ley bdzenie wrd
wszystkich ziemskich przedmiotw pragnienia. Skoro nawet ludzie
prawi, ktrych zmysy s czyste, nie potrafi zobaczy duszy z ich
pomoc, to tym bardziej trudno oczekiwa tego od ludzi zdeprawowanych o nieczystych zmysach. Jednake, gdy osoba z pomoc
swego umysu utrzymuje je silnie w ryzach, wwczas dusza
(odbijajc si w rozumieniu) ukae si tak jak niewidoczny w
ciemnoci przedmiot ukazuje si dziki wiatu lampy. Tak jak
wszystkie przedmioty staj si widoczne, gdy zostaje rozproszona
spowijajca je ciemno, tak dusza staje si widoczna, gdy znika
ciemno rozumienia wyparta przez prawdziw wiedz. Tak jak
wodne ptactwo pozostaje suche, cho dotyka wody, tak samo jogin
o duszy wolnej od uudy nie zabrudzi si nigdy przez nieczystoci
trzech jakoci natury materialnej (dobra, namitnoci i ciemnoci).
Podobnie mdrzec, ktry nigdy nie przywizuje si do ziemskich

264

Mikoajewska

Mahabharata

przedmiotw, nawet gdy czerpie z nich przyjemno, nie zabrudza

si przez wady wynikajce z kontaktu z nimi. Ten, kto zaniecha
dziaa w czwartym trybie ycia po zrealizowaniu wszystkich
waciwych dziaa w trzech pierwszych trybach ycia i czerpie
rado z jednego tylko rzeczywistego istnienia, czyli Najwyszej
Duszy, kto widzi w sobie dusz wszystkich stworzonych istnie i
trzyma si z dala od wpywu trzech jakoci natury, uzyskuje
rozumienie i zmysy, ktre nale do Najwyszej Duszy.
Rozumienie staje si tosame z jasnoci-dobrem, czyli sattw i
jest rwnie czyste jak dusza.
Jakoci natury materialnej s niezdolne do zrozumienia duszy.
Dusza jednake zawsze je widzi. Dusza jest wiadkiem, ktry
widzi te jakoci i w swoim czasie przywouje je do istnienia.
Zauwa, w tym wanie tkwi rnica midzy rozumieniem i dusz,
ktre same s niezwykle subtelne. Rozumienie jest pod wpywem
jakoci natury, podczas gdy dusza nie jest. Jogin dziki swej
praktyce oczyszcza rozumienie z wpywu namitnoci (radas) i
ciemnoci (tamas). Rozumienie w czystej formie sattwy i dusza s
w swej naturze odmienne, lecz s ze sob zawsze zjednoczone.
Tak jak yjca w wodzie ryba jest rna od wody, w ktrej yje,
lecz majc wod za swj dom jest z ni zawsze zjednoczona, tak
samo sattwa (owiecenie, jasno, dobro) i kszetra-dina
(Najwysza Dusza) istniej w zjednoczeniu. Tak jak erujcy na
gnijcej fidze insekt, cho jest od niej odmienny, jest z ni
zjednoczony, tak samo sattwa i kszetra-dina. Tak jak dbo w
kpie trawy, cho od kpy odmienne, istnieje z ni w stanie
jednoci tak samo sattwa i kszetra-dina, cho od siebie odmienne
i kade istnieje samo w sobie, s widziane w stanie niezmiennej
jednoci.
5. O koniecznoci uwolnienia si z niewoli (idei) przedmiotw
tworzonych przez rozumienie zanieczyszczone przez jakoci
natury
Wjasa kontynuowa: O synu, przedmioty (ich idee), przez
ktre osoba jest otoczona, s stwarzane przez zamieszkujce w jej
ciele rozumienie. Dusza im przewodniczy nie bdc z nimi
powizana i stojc na boku. Rozumienie jest tym, co stwarza
wszystkie przedmioty (obecne w umyle) wprowadzane w ruch
przez oddziaujce na siebie trzy jakoci. Trzy jakoci natury
materialnej Prakriti s bezustannie przeksztacane w celu stworzenia tych przedmiotw. Kszetra-dina, czyli Najwysza Dusza,
przewodniczy im wszystkim, lecz si z nimi nie miesza.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 162

265

Przedmioty stwarzane przez rozumienie, cho s od niego

odmienne, uczestnicz w jego naturze. Tak jak pajk wytwarza
pajcz ni z wasnej substancji materialnej, tak rozumienie
stwarza przedmioty z materii nalecej do jego natury.
Niektrzy twierdz, e jakoci natury materialnej nie przestaj
istnie, nawet wwczas gdy dziki jodze lub wiedzy s usunite z
rozumienia, gdy nawet gdy nie wida oznak ich istnienia, nie ma
dowodu na to, e zostay faktycznie zniszczone. Inni z kolei
twierdz, e gdy zostaj zniszczone przez wiedz, nigdy ju nie
powracaj. Jogin rozmylajc odpowiednio nad tymi opiniami
powinien w miar swych moliwoci wybra t, ktr uwaa si za
suszn, gdy rnica w tych opiniach nie ma praktycznie dla
niego wikszego znaczenia. Wane jest to, e poprzez uwolnienie
rozumienia od jakoci natury zdobywa si wznioso i znajduje
si azyl w swej duszy.
Dusza nie ma ani pocztku, ani koca. Czowiek, ktry pozna
dziki jodze sw dusz, bdzie porusza si po tym wiecie i
dziaa nie ulegajc gniewowi i nie folgujc uciesze, wolny od
wszelkiej zawici. Przecinajc w ten sposb wze ukryty w jego
sercu, stworzony przez dziaanie intelektu (rozumienia), ktry jest
trudny do rozpltania, lecz ktry niemniej mona zniszczy przy
pomocy wiedzy duchowej, bdzie y szczliwie nie poddajc si
ani alowi, ani radoci i wolny od wszelkich wtpliwoci. Ci,
ktrzy mieszaj si w sprawy tego wiata, s rwnie strapieni na
ciele i umyle, jak osoba nie umiejca pywa, ktra wpada do
gbokiej wody, jednake osoba szukajca wiedzy duchowej i
znajca Prawd nigdy nie dowiadczy podobnego stresu, gdy
czuje si jak kto, kto pewnie kroczy po staym gruncie. Ten, kto
pozna dusz jako bdc w swej naturze czyst wiadomoci
(chit), ktrej jedynym atrybutem jest wiedza, jest wolny od stresu
wynikego z ycia na ziemi. Dziki zrozumieniu pocztku i koca
wszystkich ywych istot, jak i rnic i nierwnoci midzy nimi
zdobdzie najwysz bogo.
Wiedza duchowa jest atrybutem bramina zdobywanym na
mocy urodzenia. Znajomo duszy i wspomniana wyej bogo
zdobywane przez podanie ciek swoich obowizkw prowadzi
do Wyzwolenia. Poprzez zdobycie takiej wiedzy czowiek staje si
prawdziwym mdrcem i nie odczuwa lku przed tym, co wywouje
lk u tych, ktrzy jej nie zdobyli.
Nie ma wyszego celu od celu realizowanego przez czowieka
najwyszej wiedzy. Niektrzy patrz z awersj na wszystkie
ziemskie przedmioty bdce rdem przyjemnoci, inni patrz ze

266

Mikoajewska

Mahabharata

smutkiem na tych, ktrzy nie potrafi wyrzec si takich

przedmiotw, ci jednake, ktrzy zdobyli wiedz duchow i
potrafi odrni to, co jest rzeczywiste od uudy, nigdy nie
odczuwaj smutku i s prawdziwie szczliwi.
To, co czowiek czyni bez oczekiwania owocw, niszczy jego
dziaania wykonane w poprzednim yciu, jednake poprzez
dziaaniaw tym, czy w poprzednim yciunie mona osign
Wyzwolenia, cho z drugiej strony takie zniszczenie przeszych
dziaa poprzez dziaanie w obecnym yciu nie moe przynie
negatywnych skutkw.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXLVII-CCXLIX
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

267

Opowie 163
O przekraczaniu wiata zmysw i przedmiotw
stworzonego przez Prakriti
1. O obowizku odkrywania duszy ukrytej pod warstw ignorancji zrodzonej z
aktywnoci Prakriti; 2. O osiganiu statusu duchowo odrodzonej osoby dziki
unikaniu ranienia innych i nastawieniu na poznanie duszy; 3. O poznawaniu duszy
dziki przekraczaniu wiadomoci zrodzonej z ciaa; 4. O bogoci zdobywanej
przez tego, kto przekracza wiat fizyczny i procesy mentalne wynike z dziaania
Prakriti; 5. Wjasa podsumowuje swe nauki o odkrywaniu duszy ukrytej w ciele pod
warstw ignorancji wrd istnie powstaych w ewolucji Prakriti; 6. O tym, jak
jogin widzi dusz i zdobywa kontrol nad formami subtelnymi; 7. O koniecznoci
uwolnienia si od ciaa subtelnego; 8. O drzewie pragnienia w sercu czowieka i
negatywnym skutku podejmowania dziaa z myl o ich owocu; 9. O siedemdziesiciu istnieniach podlegajcych procesowi stwarzania i niszczenia.

Wjasa rzek: O synu, kiedy jogin uwolni si od

wszystkiego, yje w stanie przekraczajcym zarwno
przywizanie, jak i awersj, wwczas mwi si o nim, e za
ycia na tym wiecie przekroczy wiat zmysw i przedmiotw,
czyli wiat materialny stwarzany przez Prakriti. Jogin, ktry
przekroczy Prakriti (rdo materialnego wiata) dociera do
tego, co jest najwysz przyczyn, czyli pozbawionego
atrybutw Brahmana i w ten sposb uwalnia si od obowizku
powrotu na ziemi.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLI)

1. O obowizku odkrywania duszy ukrytej pod warstw

ignorancji zrodzonej z aktywnoci Prakriti
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, odpowiadajc na twoje pytanie
wyjaniem tobie, czym jest wiedza duchowa adhjatma cytujc
rozmow midzy wielkim mdrcem Wjas i jego synem uk.
Suchaj dalej o tym, co Wjasa powiedzia do swego syna o
odkrywaniu duszy przez jogina i uwalnianiu si od utosamiania
si z ciaem.
uka rzek: O ojcze, opowiedz mi o tym, co jest najwyszym z
wszystkich obowizkw, ponad ktrym na tym wiecie nie ma ju
niczego wyszego?
Wjasa rzek: O synu, opowiem teraz tobie o obowizkach
ustanowionych przez wielkich riszich w bardzo odlegych czasach,
ktre stawia si wyej od wszystkich innych. Suchaj z uwag.

268

Mikoajewska

Mahabharata

Wycofanie umysu i zmysw z wszystkich godnych pogardy

przedmiotw i odpowiednie skupienie ich na tych, ktre na to
zasuguj, jest najwyszym z wszystkich obowizkw i najwyej
cenionym umartwieniem. Doprowadzajce do szalestwa zmysy
powinny by powstrzymywane przez rozumienie rwnie starannie,
jak niedowiadczone dzieci s powstrzymywane przez ojca przed
popadaniem w rne ze nawyki. Kierujc pi zmysw z
umysem jako szstym do wewntrz z pomoc rozumienia i
zaprzestajc mylenia o ziemskich przedmiotach, ktre maj
tendencj do inspirowania niezliczonej iloci rnego rodzaju
myli, naley y zadawalajc si swoj jani. Gdy zmysy i
umys wycofane z pastwiska zmysowych przedmiotw, wrd
ktrych biegaj bez kontroli, powrc do swego waciwego
miejsca pobytu, ktrym jest Brahman, wwczas mona zobaczy
obijajc si w rozumieniu Wieczn i Najwysz Dusz. T
Najwysz i Uniwersaln Dusz, ktra w swej wietlistoci jest jak
poncy ogie, widz duchowo odrodzeni bramini, ktrzy zdobyli
wiedz duchow i mdro.
Jednostkowa dusza (diwa), modyfikowana przez narodziny w
ciele i inne atrybuty, nie wie, skd przysza i dokd zmierza, tak
jak wielkie drzewo o wielu gaziach pokrytych licznymi kwiatami
i owocami nie wie, na ktrej z nich s owoce i na ktrej kwiaty.
Jednake ukryta w ciele najbardziej wewntrzna dusza wie i widzi
wszystko. Wcielona dusza moe sama zobaczy t najbardziej
wewntrzn dusz w wietle lampy duchowej wiedzy. Widzenie
odbicia swej jani w czystym rozumieniu likwiduje utosamianie
si z ciaem i prowadzi do zdobycia wszechwiedzy. Wcielona
dusza pozbywajc si wszystkich grzechw, tak jak w pozbywa
si swego naskrka, zdobywa wyszy poziom rozumienia
(inteligencji) i uwalnia si od wszelkiego niepokoju, jak i od
obowizku nabywania nowego ciaa i ponownych narodzin.
Przeraliwa jest ta rzeka ycia o nurcie biegncym w rnych
kierunkach unoszcym ze sob dalej ten wiat. Pi zmysw to
zamieszkujce w niej krokodyle, umys i jego cele to jej brzegi,
zachanno i utrata sdu to unoszona przez ni trawa i soma
ukrywajca jej powierzchni, a dza i gniew to zamieszkujce j
ogniste we. Fasz tworzy jej fale, a mowa wiry, gniew mu, a
Prawda formuje wite brody (tirtha) na jej bagnistych brzegach.
Czyje narodziny s jej rdem. Czerpic swe wody z tego, co
niezamanifestowane pynie wartkim nurtem i osoby o nieczystych
duszach nie zdoaj jej przekroczy. Ten wiat i jego troski tworz
ocean, w ktrego kierunku ta rzeka pynie. Liczne rodzaje i gatunki
tworz jego bezkresn gbi, ktrej nikt nie moe zrozumie. Ci,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

269

ktrzy zdobyli mdro, asceci i ludzie prawi, przekroczenie rzeki

ycia ceni sobie najwyej, uwaajc to za najwysze osignicie.
Czy z pomoc rozumienia zdoasz przekroczy t rzek majc
dz za swe krokodyle? Przekroczysz j uwalniajc si od
wszelkich wizi, stajc si w kadym aspekcie czysty, zdobywajc
spokj serca i poznajc dusz. Opierajc si na czystym i wyszym
rozumieniu zdoasz poczy si z jani Brahmana. Wolny od
wszystkich ziemskich wizi, bezgrzeszny i z oczyszczon dusz,
bdziesz patrzy na ten wiat jak kto, kto patrzy z wierzchoka
gry na poruszajce si po powierzchni ziemi istoty. Wolny od
gniewu, radoci i wszelkich okrutnych intencji zdoasz zobaczy
pocztek i koniec wszystkich stworzonych przedmiotw.
Wjasa zakoczy mwic: O synu, odpowiedziaam na twoje
pytania o Wyzwolenie w taki sposb, w jaki powinno si na nie
odpowiedzie i dlatego samo wysuchanie moich sw jest drog
prowadzc do sukcesu. Moje instrukcje s wic dla ciebie
korzystne. Nauczyciel pytany o te sprawy przez swego samokontrolujcego si ucznia, ktry zdoa zgromadzi wiele zasug,
powinien zawsze z radosnym sercem udzieli mu podobnych
instrukcji. Ta najwysza wiedza o przenikajcej wszystko duszy
powinna by przenoszona z ojca na syna, ktry zdoby kontrol
nad zmysami, jest prawy i uczciwy w dziaaniu, skory do nauki i
podporzdkowany nauczycielowi. O jej prawdziwoci wiadczy
sama dusza. Jest ona najwiksz z wszystkich tajemnic i najwysz
wiedz, jak mona osign. Brahman poznawany dziki tej
wiedzy nie jest ani rodzaju mskiego, ani eskiego, ani nijakiego.
Nie jest ani szczciem, ani nieszczciem. W nim jest caa
przeszo, teraniejszo i przyszo. Osoba, ktra do niego
dotrze, uwolni si od koniecznoci ponownych narodzin.
2. O osiganiu statusu duchowo odrodzonej osoby dziki
unikaniu ranienia innych i nastawieniu na poznanie duszy
Wjasa kontynuowa: O synu, bramin, ktry ma waciw wizj,
nie powinien reagowa pozytywn emocj na przyjemny zapach
lub smak, czy te na inne przedmioty zmysw i akceptowa
zadowalajcych zmysy ornamentw. Nie powinien te zazdroci
innym honorw, osigni i sawy. Ten, kto studiowa Wedy,
praktykowa brahmacarj, pozna wszystkie hymny Rigwedy,
jadusy i samany, czy sucha z pokor nauczyciela, nie jest jeszcze
odrodzon duchowo osob. Dopiero o tym, kto traktuje wszystkie
ywe istoty tak, jakby byy jego krewnymi i dotar do Brahmana,
mwi si, e naprawd pozna wszystkie Wedy. Ten, kto jest wolny

270

Mikoajewska

Mahabharata

od pragnie czerpic rado z poznania duszy, nigdy nie umiera.

To dziki takiemu zachowaniu i nastawieniu na poznanie duszy
bramin staje si prawdziwie duchowo odrodzon osob. Nie
mona sta si prawdziwym braminem poprzez samo
wykonywanie religijnych rytw i ofiar zakoczonych dakszin bez
wyrzeczenia si wszystkich pragnie i obdarzenia wszystkich
ywych istot wspczuciem.
Mwi si, e status bramina osiga ten, kto nie rani nikogo w
myli, mowie i uczynku, nie obawia si adnej ywej istoty i sam
w nikim nie budzi lku, niczego nie pragnie i do niczego nie ywi
niechci. Pragnienie ziemskich przedmiotw jest t jedyn rzecz,
ktra czyni z czowieka niewolnika tego wiata i dlatego o tym,
kto uwolni si z niewoli pragnie, mwi si, e osign status
bramina. Wolny od pragnie ukazuje si czysty i jasny jak
wypywajcy spod chmur ksiyc i yje spokojnie poddajc si
biegowi Czasu. Spokj osiga bowiem ten, do ktrego umysu
rnego rodzaju pragnienia wpywaj tak jak rzeki do oceanu bez
przekraczania jego granic, a nie ten, kto pielgnuje swe pragnienie
ziemskich przedmiotw. Tak jak pierwszy dociera do Brahmana i
zdobywa wieczn bogo, ostatnio wymieniony pozostaje zawsze
nienasycony i nawet gdy zdobdzie niebo, po wyczerpaniu swych
zasug powraca na ziemi.
3. O poznawaniu duszy dziki przekraczaniu wiadomoci
zrodzonej z ciaa
Wjasa kontynuowa: O synu, Wedy powinny prowadzi osob
do Prawdy, Prawda do ujarzmienia zmysw, ujarzmienie zmysw
do dobroczynnoci, dobroczynno do umartwie, umartwienia do
wyrzeczenia, wyrzeczenie do szczcia, szczcie do nieba (czyli
do Brahmana odzianego w atrybuty), a niebo do spokoju. Szukajc
zadowolenia powiniene dy do zdobycia jasnego (sattwicznego)
rozumienia, ktre jest cennym nabytkiem dowodzcym Wyzwolenia i ktre wypalajc gniew i wszystkie ziemskie cele lub
wtpliwoci, cznie z aknieniem, niszczy je w kocu kompletnie.
Ten, kto posiada sze atrybutwnasycenie, spokj, pogod
ducha oraz brak smutku i przywizania do ziemskich przedmiotw
i brak zawiciz ca pewnoci zdoa osign peni, czyli
poczy si z Najwysz Dusz. Sukces na drodze do Wyzwolenia
osigaj ci, ktrzy przekraczajc ca wiadomo zrodzon ciaa z
pomoc tych trzechinstrukcji, medytacji i jogipoznaj
rezydujc w ciele Najwysz Dusz. Czowiek wiedzy cieszy si
bogoci, ktra nie ma koca, dziki poznaniu duszy, ktra,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

271

istniejc w swej wasnej naturze wrd procesw mentalnych

zrodzonych z ciaa, prezyduje wszystkiemu wewntrz ciaa i jest
tosama z Brahmanem, pozbawiona atrybutw narodzin i mierci i
nie wymaga oczyszczenia. Nagroda, ktr czowiek wiedzy
zdobywa poprzez powstrzymanie swego umysu od wdrowania w
rnych kierunkach i skupieniu go cakowicie na duszy, jest
niemoliwa do osignicia przy pomocy jakich innych rodkw.
Mwi si, e Wedy pozna naprawd dopiero ten, kto zrozumia,
co uszczliwia ascet, ktry jest ubogi, ma pusty odek i
wyschnite czonki. Dopiero ten, kto zatrzyma swe zmysy
wycofujc je z ziemskich przedmiotw i yje zanurzony w
jogicznej medytacji, zasuguje na bycie nazywany prawdziwym
braminem. O takiej osobie mwi si, e jest znakomitoci i e
czerpie sw rado z duszy. Bogo tego, kto pokona swe
pragnienia i jest cakowicie oddany najwyej tajemnicy istnienia,
cigle ronie tak jak ksiyc w swej wzrastajcej fazie.
4. O bogoci zdobywanej przez tego, kto przekracza wiat
fizyczny i procesy mentalne wynike z dziaania Prakriti
Wjasa kontynuowa: O synu, bogo osigana przez jogina,
ktry przekracza zarwno wielkie i subtelne elementy, jak i to,
co jest nazywane Mahat (inteligencja w sensie kosmicznym) i to,
co jest nazywane Niezamanifestowanym (trzy jakoci natury
materialnej Prakriti), rozprasza smutek tak jak soce rozprasza
ciemnoci. Zgrzybiao i mier nie mog dotkn bramina, ktry
przekroczy sfer dziaania, jak i moce pynce ze zniszczenia gun
i nie jest duej przywizany do ziemskich przedmiotw. Zaiste,
kiedy jogin uwolni si od wszystkiego i yje w stanie przekraczajcym zarwno przywizanie, jak i awersj, wwczas mwi si o
nim, e za ycia na tym wiecie przekroczy wiat zmysw i
przedmiotw, czyli wiat materialny stwarzany przez Prakriti.
Jogin, ktry przekroczy Prakriti (rdo materialnego wiata)
dociera do tego, co jest najwysz przyczyn, czyli pozbawionego
atrybutw Brahmana i w ten sposb uwalnia si od obowizku
powrotu na ziemi.
5. Wjasa podsumowuje swe nauki o odkrywaniu duszy ukrytej
w ciele pod warstw ignorancji wrd istnie powstaych w
ewolucji Prakriti
Wjasa kontynuowa: O synu, to co powiedziaem ostatnio, jest
podsumowaniem wszystkiego, co powiedziaem dotychczas. Gdy

272

Mikoajewska

Mahabharata

ucze, ktry przekroczy wszystkie pary przeciwiestw, pyta

nauczyciela o Wyzwolenie, nauczyciel powinien najpierw
powiedzie mu o tym wszystkim, co ja sam tobie poprzednio
wyjaniem, i co odnosi si do tematu adhjatmy, czyli odkrywania
duszy wrd procesw wynikych z dziaania natury materialnej
Prakriti. Pozwl mi to krtko podsumowa.
Wszystkie ywe istoty maj za swoje konstytuujce skadniki
pi wielkich elementw, ktrymi s przestrze, wiatr, ogie,
woda i ziemia jako pita, dla ktrych waciwe jest zarwno
istnienie, czyli stan, w ktrym maj atrybuty (bhava), jak i
nieistnienie, czyli stan, w ktrym nie maj atrybutw (abhava)
oraz podleganie wpywowi Czasu. Kady nastpny z piciu
wielkich elementw oprcz wasnego atrybutu czy w sobie
atrybuty tych wszystkich elementw, ktre go poprzedzaj.
Przestrze jest niezajtym odstpem. Zmys suchu jest zbudowany z przestrzeni. Osoba znajca nauki o istotach odzianych w
form wie, e atrybutem przestrzeni jest dwik.
Stopy pomagajce w poruszaniu si za swj budulec maj wiatr.
Z wiatru zrobione s rwnie yciowe oddechy. Zmys dotyku,
czyli skra, rwnie jest zbudowany z wiatru, ktrego atrybutem
jest dotyk.
Gorco, ogie trawienny w odku, wiato ukazujce
wszystkie ukryte w ciemnoci przedmioty, ciepo obecne w ciele,
jak i oczy pochodz z ognia, ktrego atrybutem jest forma o
rnych kolorach.
Pynne wydzieliny, wszystko to, co jest rozpuszczalne, jak i
wszystkie pyny pochodz z wody. Krew, szpik kostny i wszystko
inne w ciele, co jest chodne, ma swe rdo w wodzie. Jzyk jest
organem smaku, a smak jest uwaany za atrybut wody.
Wszelkie masywne substancje, jak koci, zby, zarost, sier,
wosy, nerwy, cigna i skra s z ziemi. Nos jest zmysem
zapachu, a zapach bdcy jego przedmiotem jest atrybutem ziemi.
W kadej ywej istocie obecne s ponadto trzy dodatkowe
zasady: ignorancja (awidja), pragnienie (kama) i dziaanie (karma).
Riszi ogosili, e zarwno pi wielkich elementw, jak i
okrelone skutki i atrybuty wypywaj lub nale do nich.
Obok wymienionych omiu, umys stanowi istnienie dziewite,
a rozumienie dziesite. Dusza, ktra jest nieskoczona jest
nazywana jedenastym. Istot umysu jest wtpienie, podczas gdy
rozumienie jest niewiadom zasad rnicujc wytwarzajc
pewno.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

273

Gdy zamieszkujca w ciele dusza, ktra jest nieskoczona i

niemiertelna, zostaje odziana w ignorancj (awidja) i pragnienie z
powodu angaowania si w dziaania i dowiadczania ich
konsekwencji, jest nazywana yw istot (diw) lub wcielon
dusz (diwatman). Czowiek, ktry zdoby wiedz o duszy i w
wieloci ywych istot widzi czyst wiadomo (chit), cho
odzian we wszystkie te bycia podlegajce wpywowi Czasu,
uwalnia si od dziaa (karmy), ktre s pod wpywem bdu.
6. O tym, jak jogin widzi dusz i zdobywa kontrol nad
formami subtelnymi
Wjasa kontynuowa: O synu, jogin praktykujcy jog zgodnie
z reguami przedstawionymi w pismach potrafi zobaczy dusz,
ktra sama jest niezwykle subtelna, oderwana od ciaa grubego
zbudowanego z piciu wielkich elementw i odziana w ciao
subtelne (linga-sarira). Tak jak promienie soneczne przenikajce
w ogromnej masie kad cz firmamentu nie s dostrzegane
nagim okiem, cho o ich istnieniu mona logicznie wnioskowa, w
taki sam sposb istniejce bycia uwolnione z ciaa grubego
wdruj po wszechwiecie poza zasigiem zwykego ludzkiego
wzroku. Jednake tak jak mona zobaczy ognisty dysk soneczny,
gdy odbija si w wodzie, tak jogin potrafi zobaczy istniejc
wewntrz grubych cia ja, jak odbija si w rozumieniu (czyli
odzian w subtelne formy). Wszystkie indywidualne dusze, ktre
po uwolnieniu si z ciaa grubego, w ktrym rezyduj, pozostaj
zamknite w formach subtelnych, s widzialne dla joginw, ktrzy
opanowali zmysy i poznali dusz. Widz oni te niewidzialne
istnienia z pomoc swej duszy.
Pen kontrol nad swymi formami subtelnymi, czyli zdolno
przechodzenia z jednej w drug, zdobywaj ci jogini, ktrzy s
oddani praktyce jogi pic, czy te nie pic, podczas dnia lub w
nocy odrzucajc to wszystko, co zostao stworzone przez rozumienie (czyli cay zewntrzny wiat wypeniony zmysowymi przedmiotami) i namitnoci wynike z dziaania, jak i ca sw wadz
nad picioma grubymi elementami zdobywan dziki jodze.
Indywidualna dusza (diwa) zamieszkujca w takich joginach
zawsze odziana w siedem subtelnych istnieMahat (kosmiczna
inteligencja), ego-wiadomo i pi subtelnych elementw
(tanmatra), ktrymi s dwik, dotyk, forma, smak i zapach
wdruje po wszystkich regionach szczliwoci wolna od zgrzybiaoci i mierci.

274

Mikoajewska

Mahabharata

7. O koniecznoci uwolnienia si od ciaa subtelnego

Wjasa kontynuowa: O synu, w powyszym zdaniu uyem
sformuowa zawsze i wolna od mierci w odniesieniu do
indywidualnej duszy jedynie w sensie potocznym, bo cho czysta
wiadomo (chit) jest wieczna, to jednak ciaa subtelne wcielonej
duszy nie s wieczne. Nie tylko jogin, ale take kady zwyky
czowiek obok ciaa grubego posiada ciaa subtelne i gdy bdc
pod wpywem umysu i rozumienia nie potrafi ich przekroczy, to
nawet we nie (gdy dusza opuszcza ciao grube i wdruje
swobodnie odziana w ciao subtelne) odrnia swe wasne ciao od
innych i dowiadcza zarwno blu, jak i przyjemnoci ulegajc
gniewowi i zachannoci, ktre przynosz rnego rodzaju
katastrofy.
Ludzie bdcy pod wpywem namitnoci (radas) i ciemnoci
(tamas) nie zdoaj nigdy zobaczy wewntrz grubego ciaa
swej duszy, ktra jest czci Najwyszej Duszy o niezwykej
promienistoci i ktra przebywa w sercu kadej ywej istoty. Ten,
kto szuka Wyzwolenia i poczenia z Brahmanem musi uwolni
sw dusz nie tylko z ciaa grubego, ale rwnie z cia
subtelnych. Ci, ktrzy uciekaj si do nauki jogi w celu zdobycia
wiedzy o duszy, przekraczaj samo w sobie nieoywione ciao
grube, jak i niewidzialne zbudowane z piciu subtelnych
elementw ciao subtelne (linga-sarira) i wysze ciao subtelne
(karana-sarira) zwane ciaem kauzalnym lub przyczynowym,
ktre jest sam potencjalnoci tkwic w subtelnych elementach i
istnieniem w Prakriti i nie ulega zniszczeniu nawet w czasie
uniwersalnego zniszczenia.
Obowizki, o ktrych mwiem poprzednio, uznajce jog za
to, co najwaniejsze i implikujce zaniechanie wszelkich operacji
wykonywanych przez umys i rozumienie, zostay sformuowane
przez riszi Sandilj w Czandogja Upaniszada. Nie sprawdzaj si
one wycznie do obowizkw ustanowionych dla rnych trybw
ycia, cznie z czwartym, wyrzeczonym trybem ycia (sannjasa).
Oglnie stwierdza si, e sukces w dotarciu do Brahmana osignie
si ten, kto po poznaniu siedmiu subtelnych istnie (tzn. zmysy,
przedmioty zmysw, umys, rozumienie, Mahat, jak i to, co
niezamanifestowane, czyli Prakriti i Purusz), jak i najwyszej
przyczyny wszechwiata (czyli Najwyszej Osoby Boga) o szeciu
atrybutach (sia, sawa, bogactwo, wiedza, pikno i niezaleno)
w kocu zrozumie, e cay stworzony wszechwiat jest niczym
wicej, jak przeksztaceniami ignorancji (awidja) odzianej w trzy

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

275

jakoci natury, czyli jasno-dobro (sattw), namitno (radas) i

ciemno (tamas).
8. O drzewie pragnienia w sercu czowieka i negatywnym
skutku podejmowania dziaa z myl o ich owocu
Wjasa rzek: O synu, w sercu czowieka istnieje zdumiewajce
drzewo zwane Pragnieniem. Wyrasta z nasienia zwanego bdem.
Gniew i pycha tworz jego potny pie. Ch dziaania jest
zagbieniem u jego podstawy, gdzie gromadzi si woda potrzebna
mu do ycia. Jego korzeniami jest ignorancja, a niedbao jest
wod utrzymujc je przy yciu. Zawi jest jego limi, pode
czyny wykonane w przeszym yciu dostarczaj mu energii, al
tworzy jego wielkie gazie, utrata sdu i niepokj drobne gazki,
a lk nowe pdy. aknienie posiadania rnych przedmiotw
tworzy pncza i zwoje oplatajce je ze wszystkich stron.
Ludzie niepohamowani w swej zawici, tak jakby skuci
elaznymi acuchami, siedz wok tego drzewa oddajc mu
cze w oczekiwaniu jego owocu. Ten, kto szuka uwolnienia si
zarwno od ziemskiej radoci, jak i cierpienia, zrealizuje ten
podwjny cel, gdy zerwie te acuchy i zetnie to drzewo. Gupiec,
ktry karmi to drzewo ulegajc przedmiotom zmysw, zostanie
przez te przedmioty zniszczony jak pacjent leczony trucizn.
Jednake ten, kto jest mdry, wyrwie to drzewo z pomoc jogi i
odetnie je od jego gboko sigajcych korzeni mieczem samadhi.
Ten, kto zrozumia, e skutkiem dziaa podejmowanych z chci
zdobycia owocu s ponowne narodziny i acuch niewoli, zdoa
przekroczy cay ziemski smutek i cierpienie.
O ciele mwi si, e jest miastem, o rozumieniu, e jest jego
Pani, a o umyle, e jest ministrem podejmujcym decyzje.
Zmysy s obywatelami zatrudnianymi przez umys w subie jego
Pani. Umys majc na uwadze dobro obywateli wykazuje siln
skonno do dziaa rnego rodzaju, jak wykonywanie rytuaw
ofiarnych, dobroczynno, czy budowa domw i ogrodw.
Dziaania te s podejmowane, bowiem obywatele miasta, jak i
zarzdzajcy nim szefowie (umys, rozumienie i ego-wiadomo)
zale od ich owocw. Takie dziaania maj dwie wielkie wady,
ktrymi jest wpyw namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas),
ktre ywi si owocami dziaania zdobytymi przez zakazane
rodki. Umys zostaje przez nie splamiony pierwszy. Rozumienie
(Pani tego miasta), nawet gdy samo nie do pokonania przez tych
dwch wrogw (radas i tamas), z powodu swego powizania z
umysem (ministrem) spada do poziomu umysu stajc si rwnie

276

Mikoajewska

Mahabharata

splamione jak umys, ktry mu suy. Zmysy niepokojone przez

splamiony umys trac rwnowag. W konsekwencji przedmioty, o
zdobycie ktrych rozumienie si stara uwaajc je za korzystne,
zaczynaj rodzi smutek i ostatecznie ulegaj zniszczeniu. Mimo
zniszczenia przedmioty te s przywracane do umysu przez pami
i odpowiednio oddziauj na umys, cho s ju od dawna stracone.
W tym samym czasie rozumienie jest dotknite t sam chorob,
gdy jak to mwi mdrcy, umys jest odmienny od rozumienia
tylko wtedy, gdy realizujc sw gwn funkcj, ktr jest
odbieranie wrae, otrzymuje informacje, ktrych poprawnoci nie
potrafi jednak oceni. W takiej sytuacji wkracza rozumienie w
swej specyficznej funkcji selekcjonowania. W rzeczywistoci
jednak umys jest identyczny z rozumieniem. Namitno (radas)
wytwarzajca jedynie smutek i wszelkiego rodzaju zo, ktra
zalewa rwnie rozumienie, zanieczyszcza obraz duszy, ktry
odbija si w splamionym przez namitno rozumieniu jak w
lustrze.
Umys pierwszy zaprzyjania si z namitnoci i nastpnie
podbija zmysy, rozumienie i dusz bdc jak faszywy minister,
ktry zdobywa panowanie nad krlem i obywatelami i po nawizaniu wsppracy z wrogiem oddaje je w niewol namitnoci .
9. O siedemdziesiciu istnieniach podlegajcych procesowi
stwarzania i niszczenia
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, powtrzyem tobie sowa
wielkiego riszi Wjasy wyliczajce istnienia bdce budulcem
wszechwiata. Przekroczywszy ca ignorancj i bdc jak ogie
poncy czystym pomieniem wypowiedzia te sowa do swego
syna, uki, ktry by jak ogie spowity w dym. Ja sam pouczony
przez jego sowa chc ci przekaza jeszcze pewn dodatkow
wiedz rozpraszajc ignorancj. Posuchaj wic, co mdrcy
mwi o wasnociach tych istnie, ktre powstay w procesie
ewolucji Prakriti i ktre le u podstaw fizycznego i mentalnego
wiata.
Ziemia ma nastpujce wasnoci: bezruch, ciar, twardo,
produktywno, zapach, gsto, zdolno wchaniania zapachw
rnego rodzaju, spoisto, nadawanie si do zamieszkiwania
przez roliny i zwierzta, jak i ten atrybut umysu, ktry okrela si
jako cierpliwo i zdolno do noszenia ciaru.
Wasnociami wody s z kolei: chd, smak, wilgo, pynno,
mikko, przyjemno, obsugiwanie jzyka, cieko, zdolno
do krzepnicia i do rozpuszczania wielu produktw ziemi.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 163

277

Wasnociami ognia s: nieodparta energia, zapalno, gorco,

zdolno do rozmikczania, wiato, smutek, choroba, szybko,
furia, wieczny ruch ku grze.
Wasnociami wiatru s: dotyk, ktry nie jest ani gorcy, ani
zimny, obsugiwanie organu mowy, niezaleno w poruszaniu si,
sia, szybko, obsugiwanie wszelkiego rodzaju emisji i wydzielin,
zdolno do unoszenia innych przedmiotw, wydech i wdech,
ycie, narodziny i mier.
Wasnociami przestrzeni s: dwik, rozlego, zdolno do
bycia zamknit, brak miejsca spoczynku, status bycia niezamanifestowanym, zdolno do przeksztace, niezdolno do stwarzania
oporu, bycie materialn przyczyn stworzenia organu suchu,
tworzenie pustych przestrzeni w ciele ludzkim.
Wymienione wasnociktrych cznie jest pidziesit
konstytuuj to, co zostao zadeklarowane jako istota piciu wielkich elementw bdcych budulcem rzeczywistoci fizycznej.
Wasnociami umysu s: cierpliwo, rozumowanie i dysputa,
pami, zapominanie i bdzenie, wyobrania, wytrwao, skonno do dobra, skonno do za, niepokj.
Wasnociami rozumienia s: niszczenie zarwno dobrych, jak
i zych myli (pozbawiony snw sen), wytrwao, koncentracja,
decydowanie, upewnianie si co do wszystkiego, opieranie si na
bezporednim dowodzie. Rozumienie ma cznie szedziesit
wasnoci, gdy wcza si do nich pi wielkich elementw, ich
pidziesit wasnoci i pi wasnoci rozumienia. Wszystkie te
wasnoci istniej w stanie zjednoczenia z dusz. Wedy stwierdzaj,
e te szedziesit wasnoci cznie z dziesicioma wasnociami
umysurazem siedemdziesit istnienie s wieczne i zostay
stworzone przez Niego, ktry jest ponad wszystkim, co ulega
zniszczeniu.
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, istnieje wiele
teorii o pocztku wiata, ktre s w sprzecznoci z owiadczeniami
Wed. Nie powiniene jednak powica im zbyt duo uwagi. yjc
na tym wiecie skup ca uwag na tym, co powiedziaem tobie o
Najwyszym Brahmanie i zdobywszy moc, ktra pynie z
poznania Brahmana, zdobd spokj serca i umysu.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCL-CCLV
(Mokshadharma Parva).

278

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 164
O narodzinach mierci i jej sprawiedliwoci
Niezniszczalny Brahma by nieugity i rzek: O mierci,
czy, co ci karz i zabijaj ludzi. Zarzdz jednak tak, e
wykonujc mj rozkaz nie cigniesz na siebie ich gniewu. Te
zy, ktre pyn z twych oczu i ktre cigle trzymasz w
zoonych doniach nie pozwalajc im upa na ziemi,
przybior form straszliwych chorb i one bd niszczy ludzi,
gdy nadejdzie na to waciwy czas. A gdy czas wyznaczony na
ycie ywych istot dobiegnie koca, zelesz na nie pragnienie i
gniew. Traktujc rwno wszystkich bez wyjtku nie bdziesz
popenia niegodziwoci, lecz jedynie realizowa to, co
nieuchronne i suszne. W ten sposb bdziesz zbiera ogromne
zasugi. Nastaw wic serce na swoje zadanie i aranujc
odpowiednio pragnienie i gniew zacznij zabija ywe istoty.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLVIII)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nie mog przesta myle o

naszej wojnie i o tych wszystkich Panach ziemi obdarzonych
wielk moc, ktrzy le teraz na polu bitewnym wrd tumw
polegych pozbawieni oywienia. Kady z tych wielkich krlw
mia si tysica soni i poleg w walce z rwnym sobie
wojownikiem, bo kt inny mgby ktrego z nich pokona. I
cho wszyscy wyposaeni byli w wielk odwag, si, energi i
mdro, le teraz na goej ziemi pozbawieni ycia. O tych
ludziach, w ktrych nie ma ju ycia, mwi si, e s martwi,
wszyscy ci krlowie o potnej mocy s wic martwi. Chciabym
posucha twych nauk na temat mierci, bo mam w tej sprawie
pewne wtpliwoci. Skd pochodzi oywienie i skd bierze si
mier? Kim jest ten, kto umieraczy jest to ciao grube, ciao
subtelne, czy te dusza? Skd si wzia mier? Dlaczego zabiera
ywym istotom ycie? Wytumacz mi, prosz, to wszystko.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic opowiadania o
rozmowie midzy krlem Anukampak i mdrcem Narad, w
ktrej Narada opowiedzia temu krlowi o narodzinach mierci i
wyjani, dlaczego traktuje ona wszystkich rwno zabierajc ycie
kademu, zemu i dobremu, bogatemu i biednemu, mdremu i
gupiemu.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 164

279

Ongi, w odlegych czasach, podczas kritajugi y na ziemi

krl o imieniu Anukampaka, ktry podczas bitwy z wrogiem
straci ca armi i dosta si do niewoli. Jego syn o imieniu Hari,
ktry si dorwnywa Narajanie, jak i caa jego armia i wszyscy
sprzymierzecy zginli w walce. Krl Anukampaka przygnbiony
klsk odsun si od spraw tego wiata szukajc spokoju w yciu
pustelniczym. Pewnego dnia, gdy wczy si bez celu tu i tam,
spotka na swej drodze mdrca Narad i opowiedzia mu wszystko
o mierci syna i pokonaniu go przez wroga. Narada, ktrego
bogactwem s umartwienia, wysucha sw krla i chcc oczyci
go z alu, opowiedzia mu, co nastpuje.
Narada rzek: O krlu, posuchaj opowieci o narodzinach
mierci, ktr ja sam usyszaem niegdy w bardzo odlegych
czasach.
Ongi, gdy nadszed moment stwarzania, dziadek wszechwiata
Brahma si swej energii stworzy ogromn ilo ywych istot.
Mnoyy si one dalej i nikt nie umiera. Wkrtce na caej ziemi
nie byo miejsca, ktre nie byoby przez nie zatoczone. Wszystkie
trzy wiaty dusiy si od ich nadmiaru. Brahma zacz rozmyla
wic nad sposobem zniszczenia tej przeronitej populacji, lecz nie
mg zadecydowa, jakich uy rodkw. Rozgniewa si z tego
powodu i w rezultacie tego gniewu z jego ciaa zacz wydostawa
si ogie spalajc wszystkie cztery wiartki wszechwiata. Poar
ogarn niebo, ziemi, przestworza i cay wszechwiat powodujc,
e wszystkie zamieszkujce go ywe istoty zostay owadnite
przez niepohamowan, spalajc je si namitnoci.
iwa w swej pomylnej formie wypeniony wspczuciem i
mylc o dobru wszechwiata uda si do Brahmy prbujc go
zadowoli i powstrzyma jego niszczcy wszystko gniew.
Brahma rzek: O wielki bogu, jestem z ciebie zadowolony,
zasugujesz wic na mj dar. Powiedz mi, jakie jest twoje yczenie.
Uczyni to, o co mnie poprosisz.
iwa rzek: O Brahma, przybyam do ciebie majc na uwadze
dobro stworzonego wszechwiata. Cay wszechwiat i zamieszkujce go istoty zostay przez ciebie stworzone. Nie niszcz ich swym
gniewem. Widok tych istot spalanych si twej energii budzi we
mnie wspczucie. Pohamuj swj gniew.
Brahma rzek: O Mahadewa, stworzone przeze mnie istoty nie
budz we mnie gniewu i wcale nie chc, aby przestay istnie. To
niszczenie, ktre widzisz, jest potrzebne tylko po to, aby uly
ciarowi, ktry nosi bogini Ziemia. To ona prosia mnie o ich
zniszczenie, bo pod wpywem ich ciaru coraz bardziej zanurza

280

Mikoajewska

Mahabharata

si w wodach. Gdy pod dugich rozmylaniach nie mogem znale

odpowiednich rodkw, aby uly Ziemi, opanowa mnie gniew,
ktrego skutki ogldasz.
iwa rzek: O Ty o prawym sercu, pohamuj swj gniew i oka
ask, nie pozwl, aby zniszczy wszystkie stworzone istoty.
Konsumuje on zbiorniki wodne, wszystkie rodzaje traw i zi, jak i
wszystkie bycia nieruchome i ruchome. Wkrtce cay wszechwiat
bdzie pustyni pozbawion ycia. Oka sw ask, to jest dar, o
ktry ci prosz. Gdy wszystkie ywe istoty ulegn spaleniu, nie
pojawi si ju ponownie. Niech ta twoja niszczca energia
zostanie przez ciebie zneutralizowana i pod wpywem wspczucia
do stworzonych istnie znajd jakie sposb na to, aby wszystkie
nie spony. Nie pozwl im wszystkim zgin razem z potomstwem! O wadco wadcw we wszechwiecie, nakazae mi
zarzdza wiadomoci ywych istot. Wszystkie one wypyny z
ciebie. Prosz ci, umierz swj gniew, eby nie wyginy
bezpowrotnie i lepiej uczy tak, e bd wielokrotnie umiera i
powraca do ycia.
Narada kontynuowa: O krlu, Brahma, zdolny do kontroli
swej mowy i umysu, syszc te sowa iwy stumi gniewn
energi w swym sercu. Ugasiwszy ten ogie, ktry niszczy cay
wszechwiat, sawny Brahma o nieograniczonej mocy, czczony
przez wszystkich, zarzdzi, e ywe istoty bd si rodzi i
umiera. I w tym samym momencie, gdy wycofa do wewnatrz i
stumi ogie swego gniewu, z otworw w jego ciele wypyna
bogini o czarnych oczach i doniach, ozdobiona par wspaniaych
kolczykw i innymi niebiaskimi ornamentami, odziana w
czerwone i czarne suknie. Wydostawszy si z ciaa Brahmy stana
po jego prawej stronie. Brahma i iwa patrzyli na ni z zaciekawieniem. Nastpnie Brahma, ktry jest pierwotn przyczyn
wszystkich wiatw, powita j i rzek: O mierci, wezwaem ci
tutaj, gdy unosiem si gniewem zdecydowany na zniszczenie
ywych istot. Id wic i pozbawiaj je ycia. Niszcz je wszystkie
bez wyjtku, bez wzgldu na to, czy s mdre, czy gupie. Czynic
tak na mocy mego rozkazu bdziesz zbiera zasugi.
Ozdobiona girland z lotosw mier pragnc dziaa na rzecz
ludzkiego dobra zasmucia si i zalaa zami, ktre zatrzymywaa
w zoonych pobonie doniach nie pozwalajc im spada na
ziemi. Poddajc kontroli swj smutek, ta dama o wielkich oczach
staa przed Brahm ze zoonymi domi, chylc si przed nim z
pokor jak pncze. Rzeka: O najwikszy z mwcw, jake dama
taka jak ja, ktra wypyna z ciebie, moe wykonywa tak

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 164

281

straszliwe uczynki, ktre bd wzbudza lk w kadej ywej

istocie? Boj si czyni cokolwiek, co jest niegodziwe. Wyznacz
mi zadanie, ktre jest cnotliwe. Widzisz, jak jestem przeraona.
Spjrz na mnie askawym okiem i oka mi wspczucie. Nie
potrafi ucina nici ycia adnej ywej istotydzieci, osb w
kwiecie wieku, czy starcwktre nie uczyniy mi adnej
krzywdy. Kaniam si tobie i bagam o okazanie mi aski. Nie bd
w stanie pozbawia ycia czyich ukochanych synw, drogich
przyjaci, matek i ojcw. Gdy umr, ich bliscy i krewni bd mnie
przeklina. Myl o tym mnie przeraa. zy tych, co ich opakuj,
bd mnie pali przez ca wieczno. Czuj straszliwy lk przed
krewnymi tych, ktrych bd zabija i u ciebie szukam ratunku.
Rwnie grzesznicy pozbawieni przeze mnie ycia bd mnie
przeklina wpadajc wprost do pieka. Obro mnie, oka mi sw
ask, o to ci prosz, i pozwl mi podda si surowej ascezie.
Brahma rzek: O Bezgrzeszna, stworzyem ci z myl o
niszczeniu ywych istot. Nastaw wic na to swj umys i wykonuj
przydzielone ci zadanie, zamiast rozmyla nad jego poprawnoci.
Tak by musi i inaczej by nie moe. Id wic, i postpuj tak jak ci
rozkazaem.
Bogini zwana mierci syszc te sowa Brahmy nie powiedziaa nic, lecz staa pokornie kierujc ku niemu swj wzrok. Cho
powtrzy swe sowa kilkakrotnie, staa dalej bez ruchu, jakby bya
pozbawiona ycia. Na ten widok Brahma, ten Bg bogw i Pan
panw, zamilk. Moc swej woli poczu si zadowolony i spoglda na cay stworzony wszechwiat z umiechem. I w momencie,
gdy ten niezwyciony i sawny Pan wszechwiata stumi swj
gniew, mier, ktra staa u jego boku, odesza nie czynic jednak
przyrzeczenia, e bdzie wykonywa swoje zadanie i niszczy
ywe istoty.
mier opucia lew stron Brahmy i pragnc go zadowoli,
aby mc czyni dobro na rzecz wszystkich ywych istot, udaa si
do witego miejsca o nazwie Dhenuka i tam stojc na jednej
nodze praktykowaa surowe umartwienia przez dziesi bilionw
lat. Potny Brahma pozosta jednak niewzruszony i po upywie
tego czasu rzek do niej: O mierci, realizuj mj rozkaz! Bogini
jednake nie zwaajc na jego rozkaz kontynuowaa swe
umartwienia stojc na jednej nodze przez nastpne dwadziecia
bilionw lat, i przez kolejne dziesi tysicy bilionw lat zbieraa
zasugi wczc si po lesie i yjc jak jele. Nastpnie przez
dwadziecia tysicy lat ywia si jedynie powietrzem, i uczyniwszy przysig milczenia kolejne osiem tysicy lat spdzia

282

Mikoajewska

Mahabharata

zanurzona w wodzie. Po upywie tego czasu udaa si nad rzek

Kauiki, gdzie utrzymywaa si przy yciu ywic si wod i
powietrzem. Nastpnie udaa si nad brzegi Gangesu i std ruszya
w kierunku gry Meru, gdzie staa w doskonaym bezruchu jak
koda drzewa. Std udaa si na szczyt gry Himawat, gdzie
bogowie prowadzili wielki rytua ofiarny i gdzie staa na palcach
przez sto bilionw lat pragnc zadowoli dziadka wszechwiata
Brahm i otrzyma od niego dar.
Stwrca i niszczyciel wszechwiata Brahma widzc j tam
rzek ponownie: O mierci, dlaczego tak si umartwiasz? Realizuj zadanie, ktre tobie wyznaczyem! mier odpowiedziaa: O
Brahma, nie potrafi pozbawia ywych istot ycia, bo boj si
straszliwie grzechu. Umartwiam si pragnc ci zadowoli i prosi
ci o to, aby uwolni mnie od tego zadania.
Brahma jednake nie chcia wycofa swego rozkazu i rzek: O
mierci, nastaw serce na wykonywanie swego zadania. Ucinaj ni
ycia ywych istot. Obiecuj ci jednak, e czynic to nie popenisz
grzechu! Uwierz mi, bo wypowiedziane przeze mnie sowa nie
mog by faszem. Zamieszka w tobie wieczna sprawiedliwo i
zarwno ja sam, jak i inni bogowie bdziemy mie zawsze na
uwadze twoje dobro. Gwarantuje tobie ten dar moim sowem.
ywe istoty bd niszczone nie przez ciebie, lecz przez choroby i
w ten sposb nie bd ci obwinia o swoj mier. Bdziesz
rwna Brahmanowi i w ywej istocie rodzaju mskiego bdziesz
rwnie mskiego rodzaju, w ywej istocie rodzaju eskiego,
bdziesz eskiego rodzaju, a w eunuchu bdziesz eunuchem.
mier syszc te sowa i stojc przed Brahm ze zoonymi
domi ponownie rzeka: O Brahma, miej nade mn lito, nie
potrafi wykonywa twego rozkazu.
Niezniszczalny Brahma by nieugity i rzek: O mierci, czy,
co ci karz i zabijaj ludzi. Zarzdz jednak tak, e wykonujc mj
rozkaz nie cigniesz na siebie ich gniewu. Te zy, ktre pyn z
twych oczu i ktre cigle trzymasz w zoonych doniach nie
pozwalajc im upa na ziemi, przybior form straszliwych
chorb i one bd niszczy ludzi, gdy nadejdzie na to waciwy
czas. A gdy czas wyznaczony na ycie ywych istot dobiegnie
koca, zelesz na nie pragnienie i gniew. Traktujc rwno
wszystkich bez wyjtku nie bdziesz popenia niegodziwoci, lecz
jedynie realizowa to, co nieuchronne i suszne. W ten sposb
bdziesz zbiera ogromne zasugi. Nastaw wic serce na swoje
zadanie i aranujc odpowiednio pragnienie i gniew zacznij zabija
ywe istoty.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 164

283

Syszc te sowa Brahmy i bojc si jego kltwy bogini zwana

mierci rzeka: O Brahma, uczyni, co kaesz. I od tego
momentu, gdy nadchodzia ostatnia godzina ywych istot, mier
nasyaa na nie pragnienie i gniew i za ich porednictwem
pozbawiaa je ich yciowego oddechu. Wylewane przez ni zy
stay si chorobami niszczcymi ludzkie ciaa.
Ten, kto zrozumia, dlaczego ywe istoty umieraj, nie
powinien opakiwa ich mierci. Tak jak zmysy wszystkich
ywych istot zanikaj, gdy zapadaj one w gboki, pozbawiony
snw sen, tak one same po zniszczeniu ich cia udaj si do innego
wiata i stamtd powracaj ponownie na ziemi. Element zwany
wiatrem, wyposaony w ogromn energi, moc i grzmot dziaa
jako czynnik ycia we wszystkich ywych istotach i gdy ciaa
ulegaj zniszczeniu, wiatr opuszcza je. Z tego powodu wiatr jest
nazywany Panem zmysw i jest stawiany ponad inne elementy
tworzce ciao grube.
Narada zakoczy swe opowiadanie mwic: O krlu,
wszyscy bogowie bez wyjtku, gdy ich zasugi wyczerpi si,
musz narodzi si ponownie na ziemi w formie jakiej miertelnej
istoty. Podobnie, wszystkie miertelne istoty, jeeli zgromadz
wystarczajc ilo zasug, mog naby po mierci status bogw.
Nie opakuj wic mierci swego syna. Twj syn zdoby niebo i jest
tam szczliwy. mier zostaa stworzona przez Samo-Stwarzajcego-Si i dlatego zabiera ywym istotom ycie, gdy ich czas na
ziemi dobiega koca. Wylane przez ni zy stay si chorobami,
ktre niszcz wszystko to, co yje .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLVI-CCLVIII
(Mokshadharma Parva).

284

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 165
O wtpliwociach Judhiszthiry,
co do tego, czym si kierowa,
aby nie zej ze cieki prawoci
1. O czterech podstawowych rdach wiedzy o prawoci; 2. O dziaaniu jako ostoi
prawoci; 3. O prawdomwnoci; 4. O zakazie kradziey; 5. O dobroczynnoci i
zotej regule: nie czy drugiemu, co tobie niemie; 6. O realizowania celw przy
pomocy akceptowanych i pokojowych rodkw; 7. O roli wewntrznego wiata w
rozrnianiu dobra od za; 8. O trudnociach w rozpoznawaniu prawoci poprzez
studiowanie pism; 9. O zudzeniach, co do uniwersalnoci wiedzy o prawoci,
ktrym ulegaj nawet mdrcy; 10. O trudnociach w rozpoznawaniu prawdziwych
sadhu, ktrzy dostarczaj standardw prawego dziaania; 11. O niemonoci przypisania bezwzgldnej prawoci jakiemu okrelonemu biegowi dziaania.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedziae, e prawo,

czy te obowizek (dharma) wymaga wielu subtelnych
rozwaa ... i e wskazwki, co do prawoci s zawarte w
Wedach. Wydaje mi si jednak, e to jakie istniejce we mnie
wewntrzne wiato pozwala mi w konkluzji rozrni dobro od
za, a nie wycznie studiowanie pism.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLX)

1. O czterech podstawowych rdach wiedzy o prawoci

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, zamieszkujcy ziemi ludzie
maj wtpliwoci, co do istoty prawoci. Czym jest to, co jest
nazywane prawoci? Skd si prawo bierze? Wytumacz mi to
wszystko. Czy prawo suy temu, czy tamtemu wiatu, czy te
moe zarwno temu, jak i tamtemu?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, istniej trzy wyznaczniki
prawoci: smriti (pisma zawierajce skodyfikowane prawo
zwyczajowe), Wedy (ruti) oraz postpowanie tego, kto jest
nazywany dobrym (sadhu, sishta) i uzyska najwyszy poziom w
swym rozwoju duchowym. Mdrcy zadeklarowali ponadto, e cel
dziaania jest czwartym wyznacznikiem prawoci. Poprzez
odniesienie do tych czterech wyznacznikw dana jednostka moe
odrni Prawo od Bezprawia.
Staroytni riszi okrelili, ktre dziaania s prawe i podzielili je
na wysze i nisze w zalenoci od zasug, ktre przynosz.
Zasady prawoci zostay skodyfikowane w formie smriti z myl o
funkcjonowaniu przedsiwzi tego wiata.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 165

285

Owocem prawoci jest szczcie zarwno na tym, jak i na

tamtym wiecie. Grzeszna osoba niezdolna do zbierania zasug
subtelnymi drogami zabrudza si grzechem. Niektrzy twierdz, e
grzesznicy nigdy nie zdoaj si oczyci z grzechw.
Cel dziaania decyduje o jego prawoci. W sytuacji kryzysu i
katastrofy osoba mwica nieprawd zbiera niekiedy zasugi
rwne tym, ktre pyn z prawdomwnoci i amic Prawo w
swym dziaaniu nabywa zasugi takie same jak te, ktre pyn z
wykonania prawego dziaania w normalnej sytuacji.
2. O dziaaniu jako ostoi prawoci
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, dziaanie jest ostoj
prawoci. Poznasz, czym jest prawo z pomoc dziaania, w
naturze czowieka ley bowiem to, e sam nie widzi i nie przyznaje
si do swych bdw, lecz widzi i ogasza bdy innych. Na
przykad zodziej kradnc cudz wasno uwaa, e to, co ukrad,
zuywa w rzekomo cnotliwych dziaaniach. W czasach anarchii
czerpie wielk przyjemno z przywaszczania sobie cudzej
wasnoci, lecz gdy sam padnie ofiar kradziey, da
bezzwocznie, aby krl ukara przestpc i nawet wwczas, gdy
jego oburzenie z powodu kradziey jego wasnoci osiga szczyt,
cigle w skrytoci zazdroci bogactwa innym, ktrzy zadowalaj
si tym, co maj. Bez lku i nawet cienia wtpliwoci w umyle
da od krla kary dla tego, kto naruszy jego prawo wasnoci,
cho w gbi serca sam nie czuje si splamiony przez swoje
niegodziwe czyny.
3. O prawdomwnoci
Mwienie prawdy jest chwalebne. Nie istnieje nic, co staoby
wyej od prawdomwnoci. Prawda jest fundamentem wszystkiego, na niej wszystko bazuje. Nawet barbarzycy i grzesznicy od
niej zale i przysigajc sobie lojalno likwiduj podstawy do
wewntrznego konfliktu jednoczc si w wykonaniu swych
grzesznych przedsiwzi. Gdyby zachowywali si w stosunku do
siebie faszywie, z ca pewnoci ulegliby zniszczeniu.
4. O zakazie kradziey
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, nie wolno zabiera
tego, co naley do innych. Jest to odwieczny obowizek. Ludzie
silni uwaaj, e zosta on narzucony przez sabych, jednake, gdy

286

Mikoajewska

Mahabharata

ich los si odwraca, nakaz ten zyskuje ich aprobat. Bogactwo i

potga nie gwarantuj szczcia, nie nastawiaj wic serca na
niegodziwe czyny takie jak kradzie. Ten, kto tak czyni, nie musi
ba si ludzi nieuczciwych, zodziei, czy nawet krla, bowiem ten,
kto nie wyrzdzi nikomu adnej krzywdy, yje bez lku z czystym
sercem. Zodziej boi si kadego, tak jak wygoniony z lasu jele,
ktry znalaz si w samym centrum ludzkiego osiedla, myli
bowiem, e wszyscy ludzie s rwnie grzeszni jak on, podczas gdy
osoba o czystym sercu jest zawsze pogodna i nie czuje lku przed
niczym. Taki czowiek nigdy nie znajduje w innych odbicia swych
grzechw.
5. O dobroczynnoci i zotej regule: nie czy drugiemu, co
tobie niemie
Ludzie angaujcy si w dziaania na rzecz dobra wszystkich
ywych istot twierdz, e praktykowanie dobroczynnoci jest
innym wanym obowizkiem. Ci, ktrzy s bogaci, myl, e ten
obowizek zosta ustanowiony przez biedakw. Kiedy jednak ich
los si odwrci i strac swe majtki, sami zaczynaj wychwala
dobroczynno. Ci, ktrzy s bardzo bogaci, nie musz by
szczliwi.
Czowiek wiedzc jak bolesne moe by co dla niego samego,
gdy spotyka go ze strony innych, nigdy nie powinien czyni innym
tego, co jest dla niego niemie. C moe powiedzie mczyzna,
ktry sam uwid czyj on, innemu mczynie, gdy uwodzi
jego on? Czy jest zdolny do wybaczenia takiego czynu? I jake
kto, kto sam oddycha, moe myle o pozbawieniu oddechu
kogo innego? To, czego kto pragnie dla siebie samego, powinien
yczy rwnie innym.
Nadwyka bogactwa, ktr kto posiada, powinna zosta uyta
na zaspokojenie potrzeb ubogich. Stwrca zarzdzi powikszanie
bogactwa poprzez handel czy lichw majc to wanie na uwadze.
Nie naley innym zazdroci bogactwa dla samego bogactwa, lecz
dlatego e moe zosta uyte w celach dobroczynnych. Naley
samotnie i t drog postpujc tak, jakby si miao nadziej na
spotkanie z bogami. W czasach, gdy bogactwo ronie, chwalebne
jest realizowanie obowizku ofiary.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 165

287

6. O realizowaniu celw przy pomocy akceptowanych i

pokojowych rodkw
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, mdrcy twierdz,
e prawoci jest realizowanie celw przy pomocy akceptowanych
i pokojowych rodkw. Jest to kryterium rozrniania midzy
prawoci i niegodziwoci, ktrego nigdy nie naley traci z pola
widzenia. W odlegych czasach Stwrca zarzdzi przestrzeganie
Prawa stwierdzajc, e od tego zaley utrzymanie istnienia tego
wiata. Pamitaj wic o tym, aby nigdy nie nastawia swego
rozumienia na dziaanie, ktre jest ze. Postpowanie tych, ktrzy
s nazywani dobrymi, ktre jest godne najwyszej pochway,
bierze pod uwag wiele ogranicze i opiera si na licznych
subtelnych analizach i rozrnieniach.
7. O roli wewntrznego wiata w rozrnianiu dobra od za
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedziae, e prawo, czy
te obowizek (dharma) wymaga wielu subtelnych rozwaa, na
co wskazuje postpowanie tych, ktrzy s nazywani dobrymi
(sadhu), oraz powstrzymywania si od licznych dziaa i e
wskazwki, co do prawoci s zawarte w Wedach. Wydaje mi si
jednak, e to jakie istniejce we mnie wewntrzne wiato
pozwala mi w konkluzji rozrni dobro od za, a nie wycznie
studiowanie pism. Odpowiedziae ju na wiele nurtujcych mnie
pyta, odpowiedz, prosz, jeszcze na to jedno, ktre nie wynika z
czystego pragnienia sporu.
8. O trudnociach w rozpoznawaniu prawoci poprzez
studiowanie pism
Judhiszthira kontynuowa: O Bhiszma, wszystkie wcielone
istoty rodz si, yj i umieraj moc swojej natury, o prawoci i
jej przeciwiestwie nie mona wic wnioskowa wycznie na
podstawie studiowania pism. Obowizki osb zamonych s
jednego rodzaju, a obowizki tych, na ktrych spado nieszczcie,
s innego rodzaju. Jake okreli te specyficzne obowizki,
waciwe dla rnych sytuacji, wycznie poprzez studiowanie
pism, ktrych sformuowania s oglne? Ponadto, niekiedy nisko
urodzona osoba (jak na przykad szudra) wykonujc dziaanie
uchodzce za prawe (jak na przykad suchanie witych mantr)
popenia grzech, kiedy indziej z kolei osoba mdra i nieprzecitna
(jak na przykad Agastja) zbiera zasugi wykonujc czyn

288

Mikoajewska

Mahabharata

uchodzcy za grzeszny (jak na przykad rzucenie kltwy na

mieszkacw Lasu Dandaka).
Nawet sowa wielkich mdrcw zdaj si potwierdza to, o
czym mwi, bo przecie gosz, e rozporzdzenia Wed gubi si
cyklicznie w kolejnych eonach wraz ze starzeniem si Czasu i co
wicej, pewne grupy obowizkw mog ulec zniszczeniu na
zawsze, gdy moc decyzji jakiego potnego wadcy przestaj
obowizywa. Obowizki podczas kritajugi s jednego rodzaju, a
podczas tretajugi, dwaparajugi i kalijugi s innego rodzaju. Jak si
zdaje, obowizki sformuowane dla poszczeglnych eonw nie s
wic takie same, gdy zostaj dostosowane do obniajcej si
jakoci ludzi w kolejnych eonach. Skoro wic deklaracje zawarte
w Wedach nie odnosz si do wszystkich ludzi, bez wzgldu na to
w jakim yj eonie, przeto stwierdzenie, e s one bezwzgldnie
prawdziwe, jest jedynie potoczn figur mowy suc
zadowoleniu mas.
Smriti (spisane prawo zwyczajowe), ktrych zasig jest bardzo
szeroki, maj swe rdo w ruti (witych pismach sensu stricte,
czyli Wedach). Skoro Wedy s autorytetem we wszystkim, przeto
autorytet ten powinien by przeniesiony na smriti, ktre si na nich
opieraj. Skoro jednak ruti i smriti sobie zaprzeczaj, jak
rozpozna, ktre stwierdzenia s miarodajne?
Tak jak niewielkie stawy, z ktrych krowy pij wod lub
pytkie rowy nawadniajce pola szybko wysychaj, tak wieczne
praktyki wdraane przez smriti zostaj zapominane, a w kocu
podczas kalijugi zanikaj zupenie.
9. O zudzeniach, co do uniwersalnoci wiedzy o prawoci,
ktrym ulegaj nawet mdrcy
Judhiszthira kontynuowa: O Bhiszma, bez wzgldu na to, czy
wiemy o tym, czy te nie, i czy potrafimy to stwierdzi, czy nie,
bieg obowizku jest subtelniejszy od ostrza brzytwy i w swej
nieprzejrzystoci przerasta gry. Najwiksi mdrcy ulegaj
zudzeniom, co do uniwersalnoci okrelonej wiedzy o prawoci. I
tak na przykad, prawo rytualnego skadania ofiar i religijnych
aktw, ktre prowadz do nieba pojawia si najpierw przed
oczami mdrcw przybierajc ksztat romantycznych budowli z
mgy widocznych na odlegym horyzoncie, lecz gdy zbadali j
bliej, znikna i staa si niewidzialna. Mdrcy zrozumieli, e
prawo oparta na rytuale ofiarnym i religijnym dziaaniu jest jak
widoczne niekiedy na niebie miasto gandharww (gandharwanagara), ktre ukazuje si na krtko i znika. Owoce, ktre

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 165

289

przynosi ten rodzaj prawoci, czyli szczcie w niebiaskich

regionach, s krtkotrwae i po wyczerpaniu si zasug redukuj
si do nicoci.
10. O trudnociach w rozpoznawaniu prawdziwych sadhu,
ktrzy dostarczaj standardu prawego dziaania
Judhiszthira kontynuowa: O Bhiszma, powiedziae ponadto,
e tym, co ustanawia standard prawoci, jest postpowanie tych,
ktrzy s dobrzy, lecz dobrych wyrnia si na podstawie ich
dziaa. Definicja ma wic za swoj podstaw to, czego dotyczy
pytanie i domaga si odpowiedzi, bo inaczej nie wiadomo, czym
jest postpowanie dobrych.
Ponadto, jeli chodzi o tych, ktrzy s nazywani dobrymi, to na
postawie zachowania trudno ich niekiedy rozrni od hipokrytw,
ktrzy pozoruj jedynie dobre zachowanie bdc faktycznie pod
wpywem pragnienia, naciskw ze strony innych, czy te innych
zych motyww. Trudno niekiedy zaprzeczy prawoci dziaa
podejmowanych faktycznie przez osoby bdce pod wpywem
niegodziwych namitnoci. Co wicej, gupcy twierdz, e wrd
tych, ktrzy s nazywani dobrymi, prawo jest pustym dwikiem.
W ten sposb omieszaj te osoby, uwaajc je za ludzi
pozbawionych rozsdku.
11. O niemonoci przypisania bezwzgldnej prawoci
jakiemu okrelonemu biegowi dziaania
Wielu wielkich ludzi z kolei, jak na przykad bramin Drona,
przestaje wykonywa obowizki swej kasty i oddaje si obowizkom waciwym dla krlw zyskujc tym saw. Nie istnieje wic
takie postpowanie, ktre wszyscy ludzie uwaaj za uniwersalne
dobrodziejstwo. Pewien rodzaj postpowania pozwala jednemu na
zgromadzenie ogromnych zasug, podczas gdy innemu ten sam
sposb postpowania uniemoliwia zdobycie zasug, a na jeszcze
innego, ktry postpuje w ten sposb dla wasnej przyjemnoci,
nie ma adnego wpywu.
To samo postpowanie, ktre jednemu przynosi zasugi,
innemu przeszkadza w ich zdobyciu. Z tego jasno wida, e
poszczeglne biegi dziaania zmieniaj zarwno swj charakter,
jak i cel. Wydaje si wic, e tylko to, co staroytni mdrcy
nazywali prawoci, pozostaje prawoci po dzi dzie, i w ten
sposb te biegi postpowania, rozrnienia i ograniczenia rzdzce
tym wiatem, ktre oni ustanowili, stay si wieczne. Prawo,

290

Mikoajewska

Mahabharata

cnota czy obowizek nie bazuj wic ani na ruti i smriti, ani na
braniu pod uwag szczcia lub nieszczcia, ktre rzekomo
przynosz. Standardy prawoci s arbitralne, gdy prawoci jest
nazywane to, co zostao tak okrelone w staroytnych czasach.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLIX-CCLX
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

291

Opowie 166
O nonviolence jako najwyszej
i uniwersalnej ciece prawoci
1. O rozmowie kupca Tuladhary z braminem Dadali o najwyszej i uniwersalnej
ciece prawoci; 2. O tym, jak Dadali popada w pych ulegajc zudzeniu, e
swoj ascez zdoby cnot prawoci; 3. O tym, jak Dadali udaje si do Tuladhary,
aby dowiedzie si dziki jakiemu postpowaniu przewyszy go prawoci; 4. O
trybie ycia bazujcym na nieranieniu prowadzcym do uwolnienia si od lku i
Wyzwolenia; 5. O nieranieniu jako najwyszym obowizku i istnieniu rnych
grzesznych praktyk z nim sprzecznych; 6. O koniecznoci opierania swych dziaa
na oczyszczonym rozumieniu, a nie na biernym powtarzaniu tego, co czyni inni;
7. O zalenoci skutku ofiary od stanu umysu ofiarnika; 8. O centralnym znaczeniu
wiary w zachowaniu religijnym.

Tuladhara zakoczy mwic: O Dadali, nie ma

wyszego obowizku od powstrzymywania si od ranienia
innych ywych istot. Ten, kto nie budzi w nikim lku, sam nie
bdzie odczuwa lku przed nikim ... Na tym wiecie uprawiane
s rne grzeszne i przeraliwe praktyki. Ty sam je uprawiasz,
bo wszyscy ludzie czyni tak od najdawniejszych czasw, a nie
dlatego e dyktuje je oczyszczone rozumienie. Nie jest to dobre.
Osoba powinna realizowa to, co uwaa za swj obowizek
kierujc si rozumieniem, a nie imitujc na lepo praktyki
uprawiane na tym wiecie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXII)

1. O rozmowie kupca Tuladhary z braminem Dadali o

najwyszej i uniwersalnej ciece prawoci
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, rozmawialimy o tym, czym
jest prawo (dharma) i czym naley si kierowa, aby nie zej ze
cieki prawoci. W trakcie rozmowy wyrazie wtpliwo, co do
tego, czy istnieje jaki uniwersalny sposb postpowania, ktry
byby dobrodziejstwem dla kadego bez wzgldu na to, w ktrej
kacie si urodzi, uniwersalna i najwysza cieka prawoci
bdca drog prowadzc do najwyszego szczcia zarwno na
tym, jak i tamtym wiecie. W kontekcie tych wtpliwoci pozwl
mi zacytowa staroytn opowie o rozmowie bramina Dadali z
kupcem Tuladhara, w ktrej Tuladhara naucza bramina o tej
najwyszej i uniwersalnej ciece prawoci realizowanej przez

292

Mikoajewska

Mahabharata

tych, ktrzy zdoali osign najwysze zrozumienie i waciwe

nastawienie umysu.
2. O tym, jak Dadali popada w pych ulegajc zudzeniu, e
swoj ascez zdoby cnot prawoci
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, bramin Dadali wid
samotne ycie w dungli praktykujc najsurowsz ascez. Kadego
ranka i wieczora wykonywa ablucje, pielgnowa swe wewntrzne
ognie (praktykowa tapas) i studiowa Wedy. Realizujc obowizki
wyznaczone dla yjcego w dungli pustelnika zdawa si pon
jak ogie i cho y samotnie w lesie przez duszy czas, nie
myla o sobie jako o kim, kto swym dziaaniem naby jakie
specjalne zalety. W porze deszczowej spa pod goym niebem,
jesieni zanurza si w wodzie, latem wystawia si na soce i
wiatr. Zwyk sypia na goej ziemi lub na cierniowych oach. Jego
nieczesane i stargane wosy zalewane deszczem spltay si
gromadzc w sobie licie i inne nieczystoci. Pewnego dnia, gdy
ten wielki asceta ywic si jedynie powietrzem sta od duszego
czasu z nieporuszonym sercem nie ruszajc si nawet na odlego
cala, para ptaszkw Kulinga zbudowaa w jego wosach gniazdo.
Wielki riszi wypeniony wspczuciem sta bez ruchu znoszc
cierpliwie to, jak ta para ptaszkw wplatajc w jego wosy dba
trawy budowaa dla siebie gniazdo. I gdy tak sta dalej nieruchomy
jak koda, ptaszki yy bezpiecznie i szczliwie w gniedzie
zbudowanym w jego wosach.
W ten sposb mino lato i nadesza jesie. Ptaszki bdc w
zgodzie ze sw natur i nakazem Stwrcy zoyy ufnie w
gniedzie na jego gowie jajka. Realizujcy surowe przysigi
Dadali o wielkiej energii wiedzc o tym sta dalej bez ruchu.
Nastawiony na zbieranie zasug nawet nie pomyla o takim
dziaaniu, ktre mogoby je zrani. Ptaszki czujc si bezpiecznie i
szczliwe yy wic dalej na jego gowie kadego dnia wylatujc i
wracajc do swego gniazda. Gdy nadszed na to waciwy czas, z
jajek wykluy si mae i gdy rosy przebywajc w swym gniedzie,
wielki riszi o prawej duszy zanurzony w jogicznych medytacjach
sta dalej bez ruchu ochraniajc je. Tymczasem mode ptaszki rosy
i rozwijay skrzyda. Dadali wiedzia o tym i gdy i zobaczy je ze
skrzydami, jego serce wypenio si radoci. Ptasi rodzice
patrzyli na rozwj swych maych z rwn przyjemnoci yjc
razem z nimi bezpiecznie i szczliwie w swym gniedzie.
Dadali widzia, jak wyposaone w skrzyda mode ptaszki
opuszczay gniazdo kadego wieczora i uczyy si lata nad jego

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

293

gow pod czujnym okiem rodzicw nie oddalajc si zbytnio. Sta

wic dalej bez ruchu w tym samym miejscu. Czasami widzia, jak
opuszczay gniazdo bez opieki rodzicw i same wracay, sta wic
dalej bez ruchu. Czas pyn i mode ptaszki opuszczay gniazdo na
coraz duej. Czasem wylatyway rano i wracay wieczorem,
czasami nie byo ich pi dni i wracay dopiero szstego. W kocu
gdy nabray si i stay si dorose, wyleciay z gniazda i nie wrciy
nawet po wielu dniach, a potem po miesicu. Gdy ju wcale nie
powrciy, Dadali ruszy w dalsz wdrwk opuszczajc to
miejsce.
Dadali zadziwiony tym wydarzeniem pomyla, e dziki
swej ascezie osign doskonao i do jego serca zacza wkrada
si pycha. Ten wielki asceta widzc, jak ptaki wzrastajce na jego
gowie odlatuj, zacz dobrze o sobie myle czujc rado. Po
wykpaniu si w strumieniu, wlaniu libacji do witego ognia i
oddaniu czci wschodzcemu socu zacz klepa si po pachach i
rzek gono w kierunku przestworzy: Sw ascez zebraem
wielkie zasugi i staem si osob w najwyszym stopniu praw
osigajc najwyszy poziom prawoci (dharmy)! W odpowiedzi z
przestworzy da si sysze bezcielesny gos: O Dadali,
wychwalasz sam siebie, lecz faktycznie swoj prawoci nie
dorwnujesz Tuladharze, ktry yje w Waranasi. Zdoby on wielk
mdro, lecz nawet jemu nie wypada mwi o sobie z podobnym
samo-zachwytem. Sowa te rozgnieway ascet i pragnc
spotkania z Tuladhar rozpocz wdrwk w kierunku Waranasi
pic tam, gdzie zastaa go noc.
3. O tym, jak Dadali udaje si do Tuladhary, aby dowiedzie
si dziki jakiemu postpowaniu przewyszy go prawoci
Po upywie duszego czasu, bramin Dadali dotar do
Waranasi, gdzie zobaczy kupca Tuladhar zajtego sprzeda
rnych artykuw, takich jak przyprawy i lekarstwa. Tuladhara na
widok ascety zbliajcego si do jego sklepu wsta oddajc mu
cze nalen gociowi. Tuladhara rzek: O braminie, wiem, e
przybye a tutaj, aby mnie odnale. Posuchaj moich sw.
Przebywajc na nizinach nad brzegiem morza, cho poddawae
si surowym umartwieniom, nie miae wiadomoci, e zebrae
jakie zasugi. W kocu, gdy zdobye ascetyczny sukces, na twej
gowie urodzio si ptasie potomstwo. Troszczye si o te mode
istoty stojc bez ruchu i nie ruszajc si z miejsca i dopiero
wwczas, gdy mode ptaszki rozwiny skrzyda i opuszczajc
gniazdo na twej gowie latay tu i tam w poszukiwaniu jedzenia, w

294

Mikoajewska

Mahabharata

konsekwencji udzielania tym ptaszkom pomocy w ich rozwoju

zacze odczuwa impuls pychy sdzc, e swym czynem
zebrae wielkie zasugi. Wwczas te usyszae dochodzcy z
nieba gos wspominajcy o mnie. Sowa te wzbudziy twj gniew i
przybye a tutaj, aby si ze mn spotka. Powiedz mi, co mog
dla ciebie uczyni?
Dadali rzek: O synu kupca, cho naleysz do kasty waijw
i zajmujesz si sprzedawaniem rnego rodzaju sokw i pachnide,
jak i kory oraz lici, zi, ich owocw i korzonkw, zdobye
pewno lub stabilno rozumienia. Powiedz mi, skd u ciebie ta
wiedza? opowiedz mi o tym z wszystkimi szczegami.
4. O trybie ycia bazujcym na nieranieniu prowadzcym do
uwolnienia si od lku i Wyzwolenia
Tuladhara rzek: O Dadali, postpuj zgodnie z moralnoci,
ktra jest wieczna, i ktr poznaem cznie z jej wszystkimi
tajemnicami. Jest to staroytna moralno znana wszystkim, ktra
bazuje na uniwersalnej yczliwoci i jest korzystna dla wszystkich
ywych istot. Ten tryb ycia, ktrego podstaw jest nieranienie
jakiejkolwiek ywej istoty lub w przypadku, gdy jest to niemoliwe, co najmniej minimalizowanie wyrzdzonej szkody, jest
najwysz moralnoci. yj w zgodzie z tym trybem. Mj dom
zosta zbudowany rkami innych ludzi z drewna i trawy. Towary,
ktre sprzedaj, za wyjtkiem win, kupuj od innych i sprzedaj po
uczciwej cenie bez oszustwa.
To, czym jest prawo lub moralno, zna naprawd ten, kto
jest zawsze przyjacielem dla wszystkich ywych istot i zawsze w
myli, mowie i uczynku bierze pod uwag ich dobro. Nigdy
nikomu si nie narzucam, z nikim si nie spieram i do nikogo nie
ywi awersji. Nigdy niczego nie podam. Patrz takim samym
okiem na wszystkie przedmioty i na wszystkie ywe istoty.
Zauwa, takie s moje luby! Z szacunku do wszystkich ywych
istot szale mojej wagi s doskonale wyrwnane. Dziaa innych
ani nie wychwalam, ani nie gani patrzc na ca t istniejc w
wiecie rnorodno jak na rnorodno cia niebieskich
obserwowanych na niebie. Patrzc na wszystko tak samo nie widz
rnicy midzy grudk ziemi, kamieniem i grudk zota i tak jak
niewidomy, guchy, czy pozbawiony rozumu godzi si z utrat
zmysw, tak ja za ich przykadem godz si z utrat przyjemnoci,
ktrej si wyrzekam. Tak jak osoby dotknite przez zgrzybiao,
chorob, osabione lub wycieczone trac ochot na przyjemnoci,
tak ja nie czuj pocigu do bogactwa, przyjemnoci, czy uciech.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

295

Tuladhara kontynuowa: O Dadali, o osobie, ktra sama nie

boi si nikogo, w nikim nie budzi lku i gboko w swym sercu nie
pragnie niczego i do niczego nie ywi awersji, mwi si, e dotara
do Brahmana. Podobnie o tym, kto w myli, mowie i uczynku
nigdy nie grzeszy przeciw adnej ywej istocie, mwi si, e dotar
do Brahmana. Osiga on stan najwyszej bogoci, w ktrym nie
istnieje ani przeszo, ani przyszo, Prawo czy Bezprawie, w
ktrym nie ma lku, podczas gdy ten, kto bdc przykry w mowie i
agresywny w temperamencie rani innych, nigdy nie uwolni si od
lku.
Ja sam yj w zgodzie z opisan przeze mnie moralnoci
uniwersalnej yczliwoci prowadzc rodzinny tryb ycia zalecany
w pismach. Niektrzy gupcy dostrzegajc w dziaaniu tych, ktrzy
uchodz za mdrcw pewne bdy, trac wiar i cakowicie
zarzucaj te majce wieczn warto praktyki zalecane w Wedach.
Jednake ten, kto potrafi kontrolowa swe zmysy i zdoby si
umysu, widzc bdy koryguje je i zdobywa Wyzwolenie kroczc
dalej ciek Wed. Ten mdry czowiek, ktry kontrolujc swe
zmysy z sercem wolnym od pragnienia ranienia innych idzie t
drog, ktr podaj wielcy mdrcy, z ca pewnoci rozwinie w
sobie cnot prawoci i zdobdzie Wyzwolenie, ktre jest jej
owocem.
Zwizki na tym wiecie s wynikiem przypadku, a nie
przeznaczenia. Tak jak pynce po rzece dwa kawaki drewna
unoszone przez nurt raz zbliaj si do siebie, raz oddalaj, tak i
krewni na tym wiecie cz si i rozdzielaj. Ten, kto nie budzi
lku w adnej ywej istocie, sam nikogo si nie boi, podczas gdy
ten, kogo wszyscy boj si jak wilka, sam jest peen lku jak
zwierzta wodne zmuszone do wyskakiwania na ld z lku przed
rykiem ognia-mierci o imieniu Wadawa. Std wyonia si
uniwersalna praktyka nieranienia. Naley j realizowa przy
pomocy wszystkich dostpnych rodkw. Dy do niej powinni
te ci, ktrzy maj zwolennikw i bogactwo, gdy prowadzi ona
niewtpliwie do pomylnoci i nieba, a oni sami z racji swych
moliwoci rozproszenia lku innych s uwaani przez mdrcw
za tych, co mog tu zrobi najwicej.
Ci, ktrzy szukaj zwykego ziemskiego szczcia, id ciek
nieranienia szukajc sawy, lecz ci, ktrzy s mdrzy, id t drog,
aby dotrze do Brahmana. Poprzez realizowanie obowizku
nieranienia mona zdoby te same owoce, co przez uprawianie
umartwie, dobroczynno, prawdomwno, czy te oddawanie
czci mdroci. Osoba, ktra zapewnia wszystkim ywym istotom

296

Mikoajewska

Mahabharata

nieranienie, zbiera zasugi rwne tym, ktre przynosz wszystkie

ofiary i w kocu jako nagrod zdobywa wolno od wszelkiego
lku.
5. O nieranieniu jako najwyszym obowizku i istnieniu
rnych grzesznych praktyk z nim sprzecznych
Tuladhara kontynuowa: O Dadali, nie ma wyszego
obowizku od nieranienia innych ywych istot. Ten, kto nie budzi
w nikim lku, sam nie bdzie odczuwa lku przed nikim, podczas
gdy ten, kogo wszyscy si boj, jak ukrytego w sypialni
jadowitego wa, nigdy nie zdoa zebra adnych zasug ani na
tym, ani na tamtym wiecie. Sami bogowie nie potrafi odnale
ladu pozostawionego przez tak osob, ktra przekroczya
wszystkie stany istnienia czc si z Brahmanem i stajc si dusz
wszystkich ywych istot.
Zagwarantowanie nieranienia wszystkim ywym istotom jest
najwikszym z darw, przynoszcym najwysze szczcie. Wierz
mi, bo mwi prawd. Osoba, ktra angauje si w dziaania,
zdobywa pomylno, lecz po wyczerpaniu zasug cierpi niedol.
Mdrzec widzc, e zasugi zbierane poprzez dziaanie wyczerpuj
si, nie wychwala dziaa.
Nie ma takiego obowizku, u podoa ktrego nie leaby w
jakim sensie denie do szczcia. Prawo samo w sobie jest
jednake bardzo subtelne. Obowizki przedstawione w Wedach
zdaj si by ze sob niekiedy sprzeczne, bo maj na uwadze
zarwno zdobywanie nieba, jak i docieranie do Brahmana. W
temacie obowizkw jest wiele sekretw i tajemnic. Temat ten jest
tak subtelny, e trudno go zrozumie w caoci. Niektrzy tego
wiadomi, prbuj zrozumie Prawo poprzez obserwacj dziaania
tych, ktrzy s nazywani dobrymi.
Na tym wiecie praktykuje si wiele dziaa, ktre bazuj na
bdnym rozumieniu i s grzeszne. Ludzie jedz miso innych
ywych istot, ktre najpierw zabijaj. Czy sami nie zasuguj na
to, aby ich zje? I co z tymi, ktrzy kastruj byki, zakadaj na nie
uprz i karz im nosi ciary? Ludzie czyni te z innych
niewolnikw i bijc ich i krpujc na rne sposoby zmuszaj do
pracy przez dzie i noc, cho s przecie wiadomi blu, ktry
powoduje bicie i zakuwanie w acuchy. Czy w kadej ywej
istocie wyposaonej w pi zmysw nie zamieszkuj wszyscy
bogowie: Surja, Ksiyc, bg wiatru, Brahma, Prana, Kratu i
Jama? Niektrzy ludzie utrzymuj si przy yciu z handlu ywymi
zwierztami! Skoro nie maj odrazy do ycia w tak grzeszny

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

297

sposb, jakie skrupuy powstrzymaj ich przed sprzeda padliny?

Czy kozio nie jest bogiem ognia Agni, owca Warun, ko Surj,
ziemia Purusz (Wiratem), a krowa Som? Czowiek, ktry nimi
handluje nigdy nie zdobdzie nieba, grzech nie zabrudzi jedynie
tych, ktrzy sprzedaj olej, ghrit, mid, czy lekarstwa.
Istnieje wiele zwierzt, ktre wzrastaj w spokoju i komforcie
w miejscach wolnych od komarw i innych ksajcych owadw.
Ludzie, cho wiedz doskonale, jak ich matki je kochaj,
przeladuj je na rne sposoby i prowadz je na bagniste tereny,
ktre zamieszkuj chmary komarw. Wiele zwierzt pocigowych
jest zmuszanych do noszenia ogromnych ciarw. Inne z kolei
marniej w rezultacie traktowania ich w sposb nie uwicony
przez pisma. Ranienie zwierzt w ten sposb nie rni si od
zabijania podu.
Ludzie uwaaj te rolnictwo za bezgrzeszny zawd, jednak
faktycznie niesie ono ze sob okruciestwo. Pug swym elaznym
ostrzem rani ziemi i ywe istoty mieszkajce w ziemi i spjrz na
te woy zaprzone do puga!
wite pisma zakazuj zabijania byda. Ci, ktrzy zabij woa
lub krow nawet w celach ofiarnych, popeniaj wielki grzech.
Dowodzi tego choby potpienie przez riszich yjcego w
dawnych czasach krla Nahuszy, ktry zabi krow i woa chcc w
ten sposb odda im honory. Kontrolujcy swe zmysy bramini
widzc jego czyn nie byli z tego zadowoleni i rzekli: O Nahusza,
nie moemy asystowa w twoim rytuale i la libacji do ognia.
Zabie krow, ktra wedug witych pism jest jak czyja matka,
zabie rwnie woa, ktry zgodnie z deklaracj witych pism
jest jak sam Pradapati. Cho nie miae zych intencji, popenie
czyny, ktre s grzeszne, nad czym bezgranicznie bolejemy.
Wiedzc dziki mocy swej ascezy, e Nahusza nie popeni tego
grzechu wiadomie i chcc oczyci go z grzechu, ktry by rwny
grzechowi zabicia podu, postpili zgodnie z wskazwkami pism i
podzielili jego grzech na sto jeden czci przemieniajc je w
choroby grasujce wrd ywych istot. W ten sposb riszi o
wielkich duszach zrzucili ten grzech na wszystkie ywe istoty.
6. O koniecznoci opierania swych dziaa na oczyszczonym
rozumieniu, a nie na biernym powtarzaniu tego, co czyni inni
Tuladhara zakoczy mwic: O Dadali, jak prbowaem
tobie ukaza, na tym wiecie uprawiane s rne grzeszne i
przeraliwe praktyki. Ty sam je uprawiasz, bo wszyscy ludzie
czyni tak od najdawniejszych czasw, a nie dlatego e dyktuje je

298

Mikoajewska

Mahabharata

oczyszczone rozumienie. Nie jest to dobre. Osoba powinna

realizowa to, co uwaa za swj obowizek kierujc si rozumieniem, a nie imitujc na lepo praktyki uprawiane na tym wiecie.
Naley uwolni si od zych wpyww tego wiata szukajc
Prawdy. Ja sam pozostaj obojtny zarwno wobec tych, ktrzy
mnie chwal, jak i tych, ktrzy mnie rani, ich pochway i nagany
traktuj tak samo. Nie przywizuj si do niczego, nikogo ani nie
lubi, ani lubi. Mdrcy aprobuj taki sposb postpowania
uwaajc go za zgodny z Prawem lub religi. Nawet wici
ebracy podaj za tym sposobem postpowania. Czowiek prawy
realizuje zawsze swj obowizek z oczami o ulepszonej wizji.
Dadali rzek: O Tuladhara, droga obowizku, ktr gosisz,
zamyka ywym istotom drog do nieba i odbiera im rodki
utrzymywania si przy yciu. Rolnictwo dostarcza ywnoci i ty
sam, aby y, potrzebujesz jedzenia. Zwierzta i pody rolne
pozwalaj istotom ludzkim na kontynuowanie ycia. Zwierzta i
jedzenie s podstaw ofiary. Twoja doktryna ma posmak ateizmu.
Ten wiat przestanie istnie, gdy konieczne stanie si zarzucenie
rodkw, ktre su utrzymywaniu si przy yciu.
Tuladhara rzek: O braminie, nie jestem ateist i nie potpiam
ofiary. Czowiek jednake rzadko naprawd rozumie ofiar. Bij
pokon przed ofiar zarzdzon dla braminw i przed tymi, ktrzy
znaj t ofiar. Bramini jednake zamiast realizowa ofiar
zarzdzon dla nich, wykonuj ofiar zarzdzon dla wojownikw.
Joga jest jedynym rodzajem ofiary zarzdzonej dla braminw,
podczas gdy wszystkie te rytuay ofiarne, w ktrych zadaje si
rany zwierztom i rolinom, s rytuaami wyznaczonymi dla
wojownikw.
Zaiste, rne tak zwane osoby wiary zawistne o bogactwo
innych i nie rozumiejce prawdziwego znaczenia deklaracji ruti
proklamuj rzekomo na ich podstawie rne rzeczy faktycznie
faszywe i majce jedynie pozory prawdy. To oni wprowadzili
szereg rytuaw ofiarnych ogaszajc, co powinno w nich by
ofiarowane i ktre z nich s bardziej chwalebne. W konsekwencji
pojawia si kradzie i wiele innych grzesznych dziaa, bowiem
takie rytuay ofiarne wymagaj zgromadzenia ogromnych bogactw
i s drog do zdobywania sawy. Bogw zadowalaj jednak tylko
te dary, ktre zostay nabyte przy pomocy prawych rodkw. W
witych pismach jest wiele stwierdze wskazujcych na to, e
bogw mona czci poprzez czynienie lubw, wlewanie libacji do
ognia, recytowanie lub nucenie Wed i z pomoc zi i rolin.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

299

Grzeszna osoba ze swych religijnych dziaa zbierze grzeszne

owoce. Z zawistnych osb rodz si zawistne dzieci, podczas gdy z
tych, ktrzy s nasyceni, rodz si dzieci wolne od dzy. Z
ofiarnika lub kapana, ktry prowadzi ofiar dla jej owocu, rodz
si dzieci splamione w taki sam sposb, podczas gdy dzieci tych,
ktrzy prowadz ofiar z poczucia obowizku, a nie dla jej owocu,
rodz si dzieci czyste.
Libacja wlewana do ognia ofiarnego wznosi si do soca, a ze
soca wypywa deszcz, z deszczu rodzi si jedzenie, a z jedzenia
ywe istoty. W staroytnych czasach ludzie szczerze oddani
ofiarom otrzymywali w zamian spenienie swych ycze. Ziemia
rodzia plony bez orania jej, a z bogosawiestw wypowiadanych
przez riszich rodziy si zioa i roliny. Staroytny czowiek nigdy
nie czyni ofiary dla jej owocw i nie uwaa siebie za okrelonego
z gry odbiorc tych owocw.
Ci, ktrzy wykonuj ofiar wtpic i bez odpowiedniej wiary,
rodz si ponownie na ziemi jako osoby nieuczciwe, podstpne,
zachanne i dne bogactwa. Ten, kto bazujc na faszywym
rozumieniu uwaa wszystkie wite pisma za przesiknite zem,
grzeszc w ten sposb z ca pewnoci uda si do regionu dla
grzesznikw. Jego dusza jest grzeszna i pozbawiony mdroci
nigdy nie zdoa uwolni si z koa ponownych narodzin.
Prawdziwym braminem jest ten, kto uwaa nakazy witych pism
za obowizujce i dokadnie je realizuje czujc lk przez ich
niewypenieniem, kto wierzy, e Brahman jest wszystkim, co
istnieje, i kto nigdy nie uwaa siebie za tego, kto dziaa. Taka
osoba wykonuje ofiar z poczucia obowizku, a nie dla jej owocu.
W jej przypadku religijne dziaania maj najwysz skuteczno,
nawet wwczas, gdy rytua nie zostaje zakoczony lub gdy
zakoczenie jest uniemoliwione przez nieczyste zwierzta,
podczas gdy w przypadku osoby skanianej do dziaania przez
pragnienie owocu, niewykonanie rytuau do koca wymaga pokuty.
Ci, ktrzy szukaj realizacji najwyszego celu ycia, ktrym
jest Wyzwolenie, nie szukaj ziemskiego bogactwa, nie myl o
zabezpieczaniu si na przyszo, s wolni od zawici i praktykuj
ofiar wewntrz swej jani w formie uczciwoci i samo-kontroli.
Ci, ktrzy poznali rnic midzy ciaem i dusz, s oddani jodze i
medytuj skupiajc ca sw uwag na witej sylabie OM (metoda
medytacji zwana pranawa) i zawsze przynosz zadowolenie innym.
wita sylaba OM, ktra jest dusz wszystkich bogw, mieszka w
tych, ktrzy znaj Brahmana i gdy taki czowiek je i jest
zadowolony, wszystkie bstwa i cay wszechwiat jest zadowolony

300

Mikoajewska

Mahabharata

i nasycony. Jest on jak Kryszna, ktry ongi poykajc odrobin

owsianki nasyci ni tysice uczniw Durwasa, syna Atriego. Tak
jak ten, kto nasyci si smakami wszelkiego rodzaju, nie odczuwa
ju pragnienia jakiego okrelonego smaku tak ten, kto nasyci si
wiedz, zdobywa wieczne zadowolenie, ktre staje si dla niego
rdem niewyczerpanego szczcia. Te mdre osoby, ktre s
ostoj prawoci i ktre czerpi rado z prawoci, zdobywaj
pewn i woln od wszelkich wtpliwoci wiedz o tym, co jest do
zrobienia i czego nie naley robi. Ten, kto zdoby tak mdro,
zawsze uwaa, e wszystkie przedmioty we wszechwiecie
wypywaj z Najwyszej Jani, czyli zarwno w sobie, jak i we
wszystkie innych przedmiotach widzi Brahmana.
Ci, ktrzy wypenieni wiar szukaj wiedzy starajc si dotrze
na drugi brzeg oceanu ycia, docieraj do najwyszego regionu,
ktry jest wysoce bogosawiony i zamieszkiwany przez osoby
prawe, z ktrego ju si nie wraca na ziemi. W regionie tym nie
ma smutku, ani adnego rodzaju niepokoju i blu. Tacy ludzie nie
zazdroszcz innym nieba, nie czcz bogw przy pomocy
kosztownych rytuaw ofiarnych. Krocz ciek jogi i wykonuj
ofiary bez zadawania ran jakiej ywej istocie, majc za swe dary
ofiarne jedynie drzewa, zioa, owoce i korzonki. Te wite osoby,
cho wykonay ju wszystkie wyznaczone dla nich dziaania,
cigle wykonuj ofiary wewntrz swej jani kierujc si wol
czynienia dobra na rzecz wszystkich ywych istot. dni bogactwa
i zawistni kapani nigdy nie asystuj w ofiarach tych materialnie
biednych, lecz duchowo odrodzonych ludzi. Z tego powodu
zachanni kapani asystuj jedynie w ofiarach tych niefortunnych
osb, ktre bdc pod wpywem bdu nie szukaj Wyzwolenia,
lecz co najwyej nieba. Ja sam uwaam za naprawd dobrych i
prawych tych, ktrzy poprzez wykonanie swoich obowizkw
chc przybliy niebo innym. wiadomy tych dwch rodzajw
postpowaniawaciwego dla tych naprawd dobrych, ktrzy
realizuj swj obowizek nie dla wasnej korzyci, lecz dla dobra
innych, oraz dla tych, ktrzy bdc pod wpywem bdu podejmuj
dziaania dla ich owocuwybieram drog tych, ktrzy s naprawd dobrzy, i poniewa jestem tylko kupcem, a nie braminem i nie
asystuj przy ofierze, podam ich ciek poprzez powstrzymywanie si od ranienia jakiejkolwiek ywej istoty na tym wiecie.
Traktuj wszystkich z takim samym wspczuciem.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

301

7. O zalenoci skutku ofiary od stanu umysu ofiarnika

Tuladhara kontynuowa: O Dadali, wielu najwikszych
braminw, ktrzy zdobyli wiedz, asystuje w rytuaach ofiarnych,
ktre w zalenoci od ich skutku mona podzieli na dwa rodzaje:
takie, ktre prowadz do Wyzwolenia i uwolnienia si od
koniecznoci ponownych narodzin, oraz takie, ktre prowadz do
niebiaskich regionw ekstazy, skd po wyczerpaniu zasug
powraca si na ziemi. Ci, ktrzy wykonuj rytuay ofiarne
podaj ciek wydeptan przez bogw, ktrzy uczynili to po raz
pierwszy. Jedna klasa ofiarnikw, ktra skada ofiary z myl o
owocu, swym religijnym dziaaniem zdobywa niebo, lecz musi
powrci na ziemi. Druga klasa ofiarnikw, ktr tworz ci,
ktrzy s naprawd mdrzy, czyni ofiary z poczucia obowizku, a
nie pod wpywem pragnienia owocu i po zdobyciu najwyszych
regionw nie powraca ju na ziemi. Cho wic obydwie klasy
ofiarnikw podaj ciek bogw, rni si ostatecznym
wynikiem. W konsekwencji tego pomylnego skutku, ktry
towarzyszy celom sformuowanym w umyle takich mdrych ludzi,
woy dobrowolnie i chtnie cign pug pomagajc w uprawie
ziemi i daj si zaprzc do cignicia wozw, a z wymion krw
pynie mleko nawet bez dotknicia ludzkiej rki. Tacy ludzie
tworzc supki ofiarne i inne niezbdniki potrzebne do ofiary moc
swej jogi realizuj wiele rnych rodzajw ofiar zakoczonych
licznymi darami. Majc czyst dusz nie popeniaj grzechu nawet
zabijajc w ofierze krow, gdy ich dusza jest ponad wpywami
dziaania, jednake osoby o nieczystych duszach nie powinny
skada w ofierze zwierzt, lecz jedynie zioa i roliny.
Tuladhara zakoczy mwic: O braminie, mwic o dwch
klasach ofiarnikw wychwalaem wyrzeczenie, a nie dziaanie pod
wpywem pragnienia owocu wiedzc jak wielkie przynosi zasugi.
Bogowie nazywaj prawdziwym braminem tego, kto wyrzek si
pragnienia owocu, nie zabiega o ziemskie dziaania, nie kania si
przed nikim, nikogo nie wychwala i cho jest wyposaony w si,
nie dziaa. Pomyl, jak skoczy ten, kto nie recytuje Wed, nie
wykonuje poprawnie ofiar, nie obdarowuje zasugujcych na dary
braminw i poda za dowolnym zajciem folgujc pragnieniu,
podczas gdy ten, kto idzie drog wyrzeczenia, dotrze do
Brahmana.
Dadali rzek: O synu kupca, nigdy przedtem nie syszaem o
tych tajemnych doktrynach ascetw, ktrzy wykonuj jedynie
mentalne ofiary. Doktryny te s bardzo trudne do zrozumienia i
dlatego ci o nie pytam. Staroytni mdrcy nie podali za tymi

302

Mikoajewska

Mahabharata

doktrynami jogi i dlatego mdrcy, ktrzy na nich si powouj, nie

ogosili ich do powszechnej akceptacji. Skoro, jak twierdzisz,
jedynie ludzie o ogupionym (okrutnym) umyle nie s w stanie
zrealizowa ofiar na glebie duszy, przeto dziki jakiemu dziaaniu
mog zdoby szczcie? Powiedz mi, o ty o wielkiej mdroci.
Gboko ufam twym sowom.
Tuladhara rzek: O braminie, czasami ofiary nie s faktycznie
ofiarami z powodu stanu umysu (tj. braku wiary) tych, co je
wykonuj. Tacy ludzie nie s godni wykonywania adnych ofiar
zewntrznych, czy mentalnych. Jeli za chodzi o tych, ktrzy
maj wiar, to jedna krowa moe suy we wszystkich ofiarach.
Sodkie i kwane mleko, oczyszczone maso, woda obmywajca
wosy z koca jej ogona i jej rogi, jak i kurz z jej racic s
wystarczajcym rdem tego, co jest potrzebne do ofiarnej libacji.
W wykonaniu ofiar w wychwalanym przeze mnie trybietj.
ofiarowania pynw bez ranienia zwierztofiarnik, ktry zgodnie
z nakazami Wed dedykujc ofiar bstwom powinien mie on,
lecz jej nie ma, moe uczyni sw lubn on sw wiar.
Wykonujc tak ofiar z oddaniem dotrze do Brahmana. Ofiar ze
zwierzt, ktra jest nieczysta, naley zastpi darem z miseczki
ryu. Czy konieczne s te pielgrzymki do witych miejsc?
Wszystkie rzeki s przecie tak wite jak Saraswati, wite s te
wszystkie gry. Takim witym miejscem (tirtha) jest take dusza,
do ktrej moesz dotrze bez bdzenia po ziemi. Ten, kto idzie
ciek obowizku w sposb, o ktrym mwi, tj. unikajc ranienia ywych istot i gromadzc zasugi na miar swych moliwoci,
zdoa zdoby bogosawione regiony zarwno na tym, jak i na
tamtym wiecie.
8. O centralnym znaczeniu wiary w dziaaniu religijnym
Tuladhara rzek: O Dadali, rozstrzygnij sam, czy ciek
prawoci, o ktrej mwiem, wybiera ten, kto jest dobry, czy te
grzesznik? Zrozumiesz wtedy waciwie, gdzie ley Prawda.
Spjrz, jak wiele ptakw kry po niebie i wrd nich s te,
ktre wychoway si na twojej gowie, jak i jastrzbie i wiele
innych gatunkw. Popatrz, jak skadaj skrzyda i wycigaj nogi
przygotowujc si do powrotu do gniazd. Przywoaj je. Te ptaki, o
ktre troszczye si z uczuciem, pokazuj ci sw mio widzc w
tobie ojca. Niewtpliwie jeste ich ojcem, przywoaj wic je .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ptaki przywoywane
przez bramina Dadali odpowiedziay przyjanie pod dyktando
tej religii, ktr jest nieranienie jakiejkolwiek ywej istoty. Kade

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 166

303

dziaanie wykonane bez zadawania ran innym suy temu, kto je

wykonuje zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Natomiast te
dziaania, ktre wymagaj ranieniem innych, podkopuj wiar, a
gdy wiara ulega zniszczeniu, zniszczeniu ulega jej niszczyciel.
Ofiara tych, ktrzy osignli odpowiedni stan umysu, dla
ktrych nie ma rnicy midzy nabytkiem i utrat, ktrzy maj
wiar, samo-kontrol, spokojny umys i wykonuj ofiar z
poczucia obowizku, rodzi najwyszy owoc. Wiara odnoszca si
do Brahmana jest crk jasnoci i dobroci (sattvika). Ochrania i
obdarowuje dobrym urodzeniem. Wiara (tj. niepodlegajce kwestii
przekonanie, cakowite oddanie) przewysza zasugi zrodzone z
samego recytowania Wed i medytacji. Religijne dziaanie skaone
przez defekt mowy (na przykad niepoprawne wypowiadanie
mantr) lub umysu (jak brak koncentracji, popiech) oczyszcza
wiara, lecz mowa i umys nie uratuj dziaania, ktre jest
zanieczyszczone przez brak wiary.
Mdrcy, ktrzy znaj przesze wydarzenia, cytuj w tym
kontekcie, co nastpuje. Ongi bogowie po szczegowej analizie
uznali, e jedzenie ofiarowane przez osob, ktra jest zewntrznie
czysta (tj. na ciele i w dziaaniach), lecz nie posiada wiary i tej,
ktra jest zewntrzne nieczysta, lecz ma wiar, jest takiej samej
wartoci. Podobnie, tak sam warto ma jedzenie ofiarowane
przez skpca, ktry zna Wedy i hojnego lichwiarza. Najwyszy Pan
wszystkich ywych istot, Brahma, powiedzia im jednak, e bdz
i e jedzenie ofiarowane przez tego, kto posiada wiar, ma wysz
warto. Dar jedzenia osoby hojnej jest szczery i sankcjonowany
przez wiar, lecz ofiarowany przez osob skp, ktrej brakuje
wiary, jest bez wartoci. Dlatego te jedzenie ofiarowane przez
hojnego lichwiarza jest do zaakceptowania, podczas gdy dar od
skpca jest nie do przyjcia, nawet jeeli pozna Wedy.
Na caym wiecie tylko jedna osoba, tj. ta, ktrej brak wiary,
nie zasuguje na to, aby ofiarowa jedzenie bogom. Bogowie nie
akceptuj jedzenia tylko od tego typu osoby. Tak twierdz mdrcy,
ktrzy poznali wszystkie sekrety obowizku. Brak wiary jest
wielkim grzechem, a sama wiara jest tym, co oczyszcza z
grzechw. Tak jak w uwalnia si od starej skry, tak czowiek
wiary uwalnia si od swych grzechw. Religia wyrzeczenia, ktrej
towarzyszy wiara, stoi najwyej wrd wszystkiego, co jest wite.
Ten, kto po oczyszczeniu si z wszystkich wad dziaania oddaje si
wierze, oczyszcza si duchowo. Czego wicej potrzeba takiej
osobie oddanej umartwieniom, dobremu dziaaniu i wytrwaoci?

304

Mikoajewska

Mahabharata

Oddaj si wic doskonaleniu swej wiary. Kady czowiek ma

wiar. Istniej jednak jej trzy odmiany w zalenoci od tego, czy
jest pod wpywem jasnoci-dobra (sattwa), namitnoci (radas),
czy te ciemnoci (tamas) i okrelenie jakie osoby jako prawej lub
grzesznej zaley od rodzaju wiary, ktr posiada. To, o czym
mwiem, ustaliy osoby, ktre s pod wpywem jasnoci i dobra
(sattwa) i rozumiej prawdziw donioso moralnoci,. Poprzez
wasne badania dowiadujemy si o tym wszystkim od mdrca
Dharmadarany. Uciekaj si wic do wiary, gdy w ten sposb
zdobdziesz to, co najwysze. Ten, kto ma wiar w deklaracje ruti
i dziaa w zgodzie z tym, co one gosz wierzc, e su jego
dobru, jest z ca pewnoci praw dusz. Ten, kto pod wpywem
wiary trzyma si wasnej cieki, z ca pewnoci jest osob
przerastajc inne.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
taka jest cieka obowizku, ktr kupiec Tuladhara wychwala w
rozmowie z braminem Dadali. Jest ona w zgodzie z rozumem i
jest zawsze realizowana przez tych, ktrzy s mdrzy i dobrzy.
Kupiec Tuladhara i bramin Dadali o wielkiej mdroci moc
swej jogi dotarli do najwyszych niebios, gdzie przebywali cieszc
si bogoci. Tuladhara w czasie swego ycia wygosi wiele
rwnie mdrych nauk o ogromnym znaczeniu. W peni zrozumia
religi nieranienia i jej wieczne obowizki zostay przez niego
ogoszone. Odrodzony duchowo Dadali z kolei po wysuchaniu
sw mdrego kupca odda si praktykowaniu jogi i szukaniu
spokoju.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXI-CCLXIV
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

305

Opowie 167
O postpowaniu w sytuacji, gdy okrutny akt
jest zarwno nakazany jak i zakazany
1. O mowie krla Wiczakhy potpiajcej zabijanie zwierzt ofiarnych; 2. O tym, jak
Czirakarin dziki skonnoci do namysu nad moraln ocen dziaania unikn
miertelnego grzechu; 3. O moliwoci kierowania si zasad nieranienia w
praktyce rzdzenia krlestwem i wymierzania sprawiedliwoci.

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty jeste najwikszym z

nauczycieli. Wytumacz mi, prosz, co powinna uczyni prawa
osoba, gdy staje wobec koniecznoci wykonania dziaania,
ktre zarwno trudno wykona, jak i nie wykona, bo z jednej
strony zostao jej nakazane przez kogo, kto stoi od niej wyej i
komu powinna by posuszna, a z drugiej strony jest aktem
okrutnym ranicym inn osob. Jak moe osdzi to, czy
powinna by posuszna takiemu nakazowi, czy te odmwi
jego wykonania? Czy powinna zastanawia si nad tym dugo
opniajc dziaanie, czy te raczej przystpi szybko do
wykonania dziaania?
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXVI)

1. O mowie krla Wiczakhy potpiajcej zabijanie zwierzt

ofiarnych
Bhiszma rzek: O Judhiszthira powtrzyem tobie rozmow
midzy kupcem Tuladhar i braminem Dadali. Tuladhara, cho
by jedynie kupcem, w opinii niebian kroczc ciek nonviolence
przewyszy sw prawoci praktykujcego surowe umartwienia
bramina Dadali. Tuladhara wyjani temu braminowi, ktry
popad w pych z tego powodu, e pozwoli ptaszkom Kulinga
zbudowa gniazdo w swoich wosach unikajc ranienia ich, e ten,
kto jest naprawd prawy, widzi w nieranieniu najwysz zasad
kierujc jego postpowaniem i realizujc j nie popada z tego
powodu w pych. Religia nieranienia jest uniwersaln i najwysz
ciek prawoci i std ten, kto kroczy t ciek, charakteryzuje
si najwysz prawoci.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w kontekcie tematu,
ktry wanie omawiamy, cytuje si rwnie sowa recytowane
ongi przez krla Wiczakhy, ktry wspczu wszystkim ywym
istotom i nie mg znie widoku zwierzt domowych zabijanych

306

Mikoajewska

Mahabharata

w rytuaach ofiarnych. Krl ten widzc pewnego dnia pokaleczone

ciao byka, syszc bolesne muczenie ofiarnej krowy i obserwujc
okrutnych braminw, ktrzy asystowali w ceremonii ofiarnej,
rzek: Niech wszystkie krowy na wiecie ciesz si pomylnoci!
Po wypowiedzeniu bogosawiestwa pod adresem tych
bezbronnych zwierzt kontynuowa: O bramini, zabijanie zwierzt
domowych w rytuaach ofiarnych wychwalaj tylko ci, ktrzy
przekraczaj nakrelone w pismach granice, jak i ci, ktrzy s
pozbawieni inteligencji, ateici i sceptycy, oraz ci, ktrzy poprzez
rytuay ofiarne i religi pragn zdoby saw. Sam Manu o prawej
duszy aprobowa jedynie te dziaania religijne, ktre zakadaj
nieranienie ywych istot. Ludzie zabijaj w ofierze zwierzta tylko
z dzy owocu. W zwizku z tym ten, kto pozna wite pisma,
kierujc si zasad nieranienia powinien szuka prawdziwej
cieki obowizku, ktra jest niezwykle subtelna.
Nieranienie ywych istot jest najwyszym z wszystkich
obowizkw. Porzucie wic lepiej domowy tryb ycia i
rozpocznijcie wyrzeczony tryb ycia yjc w ssiedztwie ludzkich
osiedli, praktykujc surowe przysigi i nie pragnc owocu
wedyjskich dziaa. Tylko osoby maoduszne s motywowane
przez pragnienie owocu.
Zwykli ludzie peni czci dla rytuaw ofiarnych, drzew i
supkw ofiarnych jedz jedynie miso zwierzt, ktre zostay
zabite podczas ofiary uwaajc inne za nieczyste. Jednake nawet
taka praktyka nie jest godna pochway. To nikczemnicy
wprowadzili do rytuaw wino, ryby, mid, miso, alkohol,
przetwory ryu i nasion sezamowych i uywanie ich w rytuaach
ofiarnych nie jest zalecane przez Wedy. Pragnienie ich wynika z
pychy, bdu w ocenie i zachannoci. Ci, ktrzy s prawdziwymi
braminami, s wiadomi obecnoci Wisznu w kadej ofierze.
Zostao stwierdzone, e naley oddawa mu cze ofiarujc
sodkie mleko. Licie i kwiaty z drzew wymienianych w Wedach,
dobre i czyste uczynki osb o czystym sercu i czystej naturze, jak i
tych, ktrzy s znani ze swej wiedzy i witoci, s rwnie
akceptowane przez tego Najwyszego Boga .
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczasz mnie etyki nieranienia, ciao jednak musi cay czas walczy z niebezpieczestwem i
broni si przed nieszczciem. Jake wic czowiek zdoa
utrzyma swe ciao i zebra zasugi bez ranienia? Sam fakt
egzystencji implikuje ranienie.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

307

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, czowiek powinien by zdolny

do dziaania i zbierania zasug w taki sposb, eby nie niszczy
ciaa i nie powodowa cierpienia.
2. O tym, jak Czirakarin dziki skonnoci do namysu nad
moraln ocen dziaania unikn miertelnego grzechu
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty jeste najwikszym z
nauczycieli. Wytumacz mi, prosz, co powinna uczyni prawa
osoba, gdy staje wobec koniecznoci wykonania dziaania, ktre
zarwno trudno wykona, jak i nie wykona, bo z jednej strony
zostao jej nakazane przez kogo, kto stoi od niej wyej i komu
powinna by posuszna, a z drugiej strony jest aktem okrutnym
ranicym inn osob. Jak moe osdzi to, czy powinna by
posuszna takiemu nakazowi, czy te odmwi jego wykonania?
Czy powinna zastanawia si nad tym dugo opniajc dziaanie,
czy te raczej przystpi szybko do wykonania dziaania?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj staroytnej opowieci o mdrcu Czirakarinie, ktry
urodzi si jako potomek Angirasa i by synem bramina Gautamy.
Z opowieci tej wynika jasno, e czowiek, ktry dugo si
zastanawia przed podjciem dziaania, jest podwjnie bogosawiony, wyrnia si wielk inteligencj i nie grzeszy dziaaniem.
Czirakarin y na ziemi w odlegych czasach i by wielkim
mdrcem. Rozmylajc zawsze dugo nad kadym planowanym
dziaaniem wykonywa wszystko to, co powinien. Zosta nazwany
Czirakarin (dziaajcy powoli) wanie dlatego, e dugo rozmyla
nad kad spraw, pozostawa dugo obudzony, ale rwnie dugo
spa i dugo przygotowywa si do wykonania dziaa. Przylgna
do niego nawet etykieta osoby leniwej i ludzie pozbawieni
inteligencji i szerszej wizji uwaali go za gupca.
Pewnego dnia jego ojciec Gautama bdc wiadkiem grzechu
cudzostwa popenionego przez jego on uwiedzion podstpnie
przez Indr, ktry przybra jego posta, w wielkim gniewie
pomijajc pozostaych synw rzek do Czirakarina: O synu, zabij
t kobiet! Wypowiedziawszy te sowa pod wpywem impulsu i
bez namysu, mdrzec Gautama, ten pierwszy wrd osb oddanych jodze i wielce bogosawiony asceta, opuci swj dom i uda
si do dungli, aby kontynuowa religijne praktyki.
Czirakarin pogodziwszy si z tym po duszym czasie rzek do
siebie: Niech tak si stanie. Nie przystpi jednak natychmiast do
wykonania rozkazu ojca i ulegajc swej naturze i nawykowi

308

Mikoajewska

Mahabharata

dziaania dopiero po namyle zacz rozmyla nad rozkazem ojca

i nad tym, czy wykonanie go jest faktycznie tym, co powinien
uczyni. Myla: Co mam uczyni, aby wykona rozkaz ojca i
rwnoczenie nie zabija matki? Jak mam unikn utonicia w
grzechu jak niegodziwiec bdc w sytuacji, w ktrej dwa przeciwstawne obowizki cign mnie w przeciwnych kierunkach?
Posuszestwo rozkazowi ojca jest najwysz zasug, lecz
ochranianie matki jest rwnie niezaprzeczalnym obowizkiem.
Jestem synem, a status syna niesie z sob podlego. Jak mam
unikn grzechu? Kt potrafi by szczliwy po zabiciu kobiety,
szczeglnie matki i kt zdoa zdoby pomylno i saw po
zlekcewaeniu rozkazu ojca? Wypenianie rozkazu ojca jest
niewtpliwie obowizkiem, lecz tak samo ochrona matki. Jak mam
zaplanowa swoje dziaanie, aby uwolni si od tych obowizkw?
Ojciec umieszcza siebie w onie matki i rodzi si jako syn, aby
kontynuowa swe praktyki, dziaanie, imi i rd. Zostaem poczty
zarwno jako syn mego ojca, jak i matki. Znajc mj pocztek,
jake mam nie mie wiedzy o moim zwizku z nimi? Sowa
wypowiadane przez ojca podczas inicjujcego rytu zaraz po
urodzeniuO synu, bd twardy jak diament i ostry jak miecz
dla wszystkich moich wrogws dostatecznym dowodem na
ustanowienie nalenej mu czci, a wypowiadane podczas uzupeniajcego rytu po powrocie syna z domu nauczycielaO synu,
jeste moj wasn janis potwierdzeniem oddanej mu
faktycznie czci.
W konsekwencji poczcia syna i dawania mu instrukcji ojciec
jest dla syna pierwszym wrd jego przeoonych godnym
najwyszej czci. Zostao stwierdzone w Wedach, e syn powinien
traktowa sowa ojca jak najwyszy nakaz. Syn dla ojca jest
jedynie rdem radoci, lecz dla syna ojciec jest wszystkim.
Ojciec obdarowuje go ciaem i wszystkim innym, co posiada. Std
rozkazy ojca powinny by wykonywane bez poddawania ich w
wtpliwo. Posuszestwo rozkazom ojca oczyszcza z grzechw.
Ojciec jest tym, kto dostarcza ywnoci, naucza Wed i innej
wiedzy dotyczcej wiata. Jeszcze przed narodzinami syna ojciec
wykonuje takie ryty jak garbhadhana (wykonywany wwczas,
gdy kobieta osiga dojrzao pciow) i simantonnajana (wykonywany w czwartym, szstym i smym miesicu ciy). Ojciec jest
Prawem, niebem, a posuszestwo jego rozkazom jest najwyszym
umartwieniem. Gdy ojciec jest zadowolony, bogowie s
zadowoleni. Sowa radoci wypowiadane przez ojca s dla syna
bogosawiestwem i oczyszczaj go z grzechw. Kwiat opada z

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

309

odygi, owoc spada z drzewa, lecz ojciec pod wpywem rodzicielskiego uczucia nigdy nie opuszcza syna w nieszczciu.
Czirakarin myla dalej: Takie s moje rozmylania w odniesieniu do czci nalenej ojcu. Dla syna ojciec nie jest zwyk osob.
Teraz musz przemyle to, jakie s moje zobowizania wobec
matki.
Tak jak dwa kawaki drewna s przyczyn ukazania si ognia,
tak matka jest gwn przyczyn poczenia piciu wielkich
elementw w istot ludzk i moich narodzin. Matka w relacji do
cia wszystkich mczyzn jest jak te dwa kawaki drewna w relacji
do ognia.
Matka jest uniwersalnym lekarstwem na wszystkie rodzaje
nieszcz. Jej istnienie dostarcza synowi ochrony, a jej brak
pozbawia go ochrony. Gdy syn, ktrego opucia pomylno,
wchodzi do domu mwic: O matko, nie musi ju duej
rozpacza. Nie padnie te ofiar zgrzybiaoci. Syn, ktry ma
matk, nawet gdy sam ma synw i wnukw i nawet, gdy ma ju
sto lat, jest dla matki jak dwuletnie dziecko. Zdolny, czy niezdolny,
saby, czy silny, jest zawsze ochraniany przez matk. Tak zostao
rozporzdzone, e nikt inny nie jest dla syna obroc rwnym
matce. Gdy syn straci matk, starzeje si, pogra w smutku i cay
wiat wydaje mu si pusty, na caym wiecie nie ma bowiem
schronienia rwnego matce. Matka jest najwyszym obroc i
azylem i nie ma nikogo, kto byby mu rwnie drogi jak matka.
Noszc syna w swym onie i rodzc go matka jest jego Dhatri
(najwysz bogini zwan Ziemi lub Parwati), bdc gwn
przyczyn jego narodzin jest jego Danani (t, z ktrej si
narodzi), wykarmiajc go swym mlekiem i troszczc si o jego
rozwj jest jego Amb (karmicielk) oraz Susru (t, ktra suy
dziecku), a rodzc syna o wielkiej odwadze jest nazywana Wirasu
(matk bohatera).
Matka jest ciaem syna. Jaki rozumny czowiek zabijaby
matk, ktrej troska sprawia, e jego gowa nie ley porzucona
ulicy jak wysuszona dynia? Gdy m z on cz si z myl o
poczciu syna, oboje wypowiadaj pod jego adresem yczenia,
takie jak niech nasz syn ma jasn skr, niech dugo yje lecz
ich spenienie bardziej zaley od matki ni od ojca. Matka zna
naprawd rodzin, w ktrej rodzi si jej syn i ojca, ktry go
spodzi. Od momentu poczcia pokazuje mu uczucie i rado i syn
powinien odpowiedzie jej tym samym. Z drugiej strony, pisma
deklaruj, e potomstwo naley wycznie do ojcw i dlatego
mczyni, ktrzy szukaj zwizku z cudzymi onami, cho w

310

Mikoajewska

Mahabharata

witej lubnej ceremonii przysigali, e bd zbiera religijne

zasugi we wsplnocie ze swoj on, nie zasuguj na szacunek.
M jest nazywany Bhartri (ywicielem), gdy powinien
dostarcza onie rodkw do ycia, a z racji ochraniania jej jest
nazywany Pati (wadc). Gdy m nie realizuje tych dwch funkcji,
przestaje by Bhartri i Pati, i jego rozkazy nie s duej dla ony
obowizujce.
Cudzostwo moe popeni rwnie kobieta, lecz to mczyzna jest kusicielem, a kobieta jest tym, kto jest kuszony, i dlatego
tylko mczyzna jest obciony win za cudzostwo. Kobiety z
racji bycia sab pci i podatnoci na nagabywanie nie mog by
uwaane za winne. Kobiety nie ponosz winy, tylko mczyni.
Co wicej, zostao te stwierdzone, e dla kobiety m jest
najwyszym bstwem i powinna by mu posuszna, jake wic
moja matka moe by obciona win oddajc sw wit osob
Indrze, ktry pojawi si przed ni przybrawszy form jej ma. W
przypadku mojej matki caa wina ley po stronie Indry. Moja
matka jest niewtpliwie niewinna. Jake mam wic wykona
rozkaz mego ojca? Osoba, ktr mj ojciec rozkaza mi zabi, jest
kobiet i ta kobieta jest moj matk i z tej racji zasuguje na
najwyszy szacunek. Nawet pozbawiona rozumu bestia wie, e
matki nie wolno zabija. Ojciec reprezentuje wszystkich bogw i
std oddawanie mu czci zadowala bogw, w matce jednake cz
si zarwno wszystkie istoty niemiertelne jak i miertelne i
dlatego ten, kto j zadowala, odnosi sukces zarwno za ycia, jak i
po mierci.
I w ten sposb w konsekwencji swego nawyku do rozmyla
przed podjciem dziaania, syn Gautamy, Czirakarin, cigle nie
realizowa rozkazu swego ojca, cho upyn dugi okres czasu.
Tymczasem gniew jego ojca ucich i doszed on do wniosku, e
jego rozkaz dany synowi, aby zabi sw matk i ukaranie w ten
sposb swej ony by niesuszny. Gautama ruszy w kierunku
domu ponc alem i wylewajc obfite zy skruchy, ktra nawiedzia go w konsekwencji uspokojenia nastroju, pomylnego skutku
pyncego ze znajomoci witych pism. Rzek do siebie w
mylach: O biada mi, Pan trzech wiatw Purandara (Indra)
przyby do mojej pustelni przybrawszy posta bramina i proszc o
gocinno. Powitaem go penymi czci sowami i honorami
ofiarujc mu we waciwej formie wod do obmycia stp, dary
nalene gociowi i odpoczynek, o ktry prosi. Powiedziaem
rwnie, e w jego osobie otrzymaem obroc. Mylaem, e
swym pobonym zachowaniem nastawi go do siebie przyjanie,
on jednake nie zwaajc na to zachowa si wrogo i przybrawszy

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

311

moj posta uwid moj on. Moja ona Ahalja nie popenia
jednake adnego przestpstwa. Faktycznie, ani ona, ani ja, ani
Indra, ktry spacerujc po nieboskonie dostrzeg pikno mojej
ony i straci dla niej zmysy, nie moemy by potraktowani jako
przestpcy. Wina wyranie ley w opieszaoci mojej praktyki jogi.
Mdrcy twierdz, e wszystkie nieszczcia pyn z zawici, ktra
z kolei ma swe rdo w bdnej ocenie. Zawi wyrwaa mnie z
mego staego miejsca i rzucia do oceanu grzechu, ktrym jest
zabjstwo ony. O biada mi, wydajc rozkaz mojemu synowi
zabiem kobiet, i to kobiet, ktra jest moj on i ktra z racji
dzielenia ze swym mem wszelkich jego nieszcz jest
nazywana Wasita, i ktra z racji obowizku ma do dostarczania
jej rodkw utrzymania jest nazywana Bharja (ta, ktr wymaga
pielgnacji).
Zwracajc si w mylach do swego syna rzek: O Czirakarin,
bd w dwjnasb bogosawiony! Dziaajc impulsywnie i
nierozwanie rozkazaem tobie, aby zabi moj on! Kt zdoa
obroni mnie przed tym grzechem? Tylko ty to potrafisz, jeeli i
tym razem zachowae si zgodnie ze swoim imieniem i opnie
wykonanie dziaania! Uratuj mnie, swoj matk, wszystkie te
zasugi, ktre zebraem umartwieniami ratujc samego siebie przed
tym miertelnym grzechem. Bd prawdziwym Czirakarinem!
Zwykle z racji swej wielkiej mdroci dugo rozmylasz, zanim
podejmiesz dziaanie. Niech i tym razem twoje postpowanie nie
bdzie inne. Bd tym, kto dziaa powoli! Twoja matka dugo
czekaa na twoje przyjcie na ten wiat, dugo nosia ci w swoim
onie, niech wic i tym razem twj zwyczaj dugich rozmyla
przed podjciem dziaania przyniesie pomylne rezultaty. O synu,
jestem peen nadziei, e by moe opniasz wykonanie mego
rozkazu wac go w swoim sercu bez zamiaru, aby go szybko
wykona, przewidujc al, jaki przyniesie to zarwno tobie, jak i
mnie.
Wielki riszi Gautama przepeniony skruch dotar do domu.
Przedtem po wypowiedzeniu do syna rozkazu, aby zabi swoj
matk, opuci dom chcc zrealizowa wasny cel. Jego syn od
tamtego momentu sta w pokornej postawie trzymajc w doni
bro majc suy wykonaniu rozkazu. Pogrony w smutku
Czirakarin na widok ojca odrzuci bro, ktr cigle trzyma w
doni rozmylajc nad jego rozkazem i schylajc przez nim gow
prbowa go sobie zjedna. Gautama widzc syna pochylajcego
si do jego stp w pierwszej chwili pomyla z przeraeniem, e
prosi go on o przebaczenie mu jego przestpstwa zabicia matki.
Dostrzegajc jednak sw on yw, cho nieomal skamienia ze

312

Mikoajewska

Mahabharata

wstydu, odczu ogromn rado. Zrozumiawszy co si faktycznie

stao, wychwala syna przez dugi czas, wcha jego gow, ciska
z mioci i bogosawi mwic: O synu, yj dugo! Z sercem
wypenionym radoci i zadowolony, rzek: O Czirakarin, bd
bogosawiony i zawsze myl dugo, zanim podejmiesz dziaanie.
Swym opnieniem w wykonaniu mego rozkazu uszczliwie
mnie na zawsze. Od tego momentu, ten uduchowiony riszi
mieszkajc w swej pustelni przesta y odrbnie od swej ony i
ostronego syna. Zawsze wychwala zasugi opanowanej osoby,
ktra dugo rozmyla nad swym czynem przed podjciem dziaania
nauczajc, e gdy w gr wchodzi mier przyjaciela, naley
rozmyla nad tym przez duszy czasu. Dopki przestpstwo
krewnego, przyjaciela, ony, czy sucego nie zostanie niezbicie
dowiedzione, naley dugo si zastanawia przez wykonaniem
kary. Podobnie, gdy w gr wchodzi zaniechanie rozpocztego ju
planu, naley zastanowi si nad tym przez jaki czas. Przyja
rozwijajca si po duszych rozmylaniach jest trwalsza. Na
wielk pochwa zasuguje take ten, kto potrafi powstrzymywa
przez duszy czas wybuch gniewu, pych, hardo, jak i
wykonanie grzesznych dziaa i odraajcych czynw.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
w taki to sposb riszi Gautama wychwala swego syna za
opnienie wykonania jego rozkazu. Czowiek powinien zawsze
rozmyla przed podjciem dziaania i dopiero potem wybra
dziaanie, ktre powinien wykona. W ten sposb uchroni si
przez alem. Ten bowiem, kto nie pielgnuje w sobie gniewu i
dugo rozmyla przed podjciem dziaania, nigdy nie wykona
takich dziaa, ktrych potem auje. Naley realizowa swe
obowizki poddajc je jednak systematycznej ocenie. Szacunek
wiata na dugo zdobdzie ten, kto podporzdkowuje si mdrcom,
oddaje cze tym, ktrzy w swych dziaaniach s dobrzy i potrafi
niestrudzenie poddawa kontroli sw dusz. Osoba nauczajca
innych religii i obowizku poproszona o instrukcje powinna si
gboko zastanowi, zanim udzieli odpowiedzi. W ten sposb
moe unikn alu pyncego z udzielenia pochopnej i nieprzemylanej odpowiedzi, ktra moe prowadzi do grzechu. Co do
znanego ze swych ascetycznych praktyk Gautamy, to yjc jeszcze
dugo ze swym synem w swej pustelni i oddajc cze bogom w
kocu razem z nim uda si do nieba.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

313

3. O moliwoci kierowania si zasad nieranienia w praktyce

rzdzenia krlestwem i wymierzania sprawiedliwoci
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi teraz, w jakim
stopniu krl, ktrego obowizkiem jest karanie przestpcw i
ochranianie poddanych, moe kierowa si w swym postpowaniu
zasad nieranienia nikogo?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na twoje pytanie
pozwl mi zacytowa staroytn opowie o rozmowie midzy
Satjawatem i jego ojcem krlem Djumatsen, ktra dotyczy tego
tematu.
Ongi, w odlegych czasach, w sytuacji, gdy na rozkaz krla
Djumatseny pewna grupa osb zostaa ukarana kar mierci, ksi
Satjawat, ktry by przeciwnikiem wymierzania kary mierci
nawet najwikszemu przestpcy, wypowiedzia sowa, ktrych nikt
dotychczas nie wyrzek: O ojcze, czasami niegodziwo wydaje
si prawoci, a prawo niegodziwoci. Nie moe by tak, aby
zabicie kogokolwiek byo prawym dziaaniem.
Djumatsena rzek: O synu, gdyby oszczdzanie tych, ktrzy
zasuyli na mier, byo sprawiedliwe i gdyby zodzieje nie byli
karani, zniknaby rnica midzy cnot i wystpkiem. Idee takie
jak to jest moje, to jest twoje w odniesieniu do wasnoci
straciyby sw moc w kalijudze i sprawy tego wiata zatrzymayby
si w impasie. Jeeli wiesz, jak zapewni funkcjonowanie wiata
bez karania niegodziwcw, poucz mnie o tym.
Satjawat rzek: O ojcze, ci, ktrzy popenili przestpstwo,
zasuguj na kar. Dotyczy do nawet tego bramina, ktry z ogolon
gow i kijem ebraczym wdruje po lesie odziany w skr jelenia.
Gdy wielcy ludzie ami Prawo, kara powinna by proporcjonalna
do ich wielkoci. Co do recydywistw, nie naley nigdy
darowywa im kary tak jak to byo dozwolone w przypadku ich
pierwszego przestpstwa. Krl powinien by poinformowany o
tych, ktrzy ami nakazy braminw i zarzdza kar zgodnie z
tym, jak zostao wskazywane w witych pismach, czyli bez
niszczenia ich ciaa. Krl nie powinien zaniedbywa namysu nad
charakterem przestpstwa i Prawem.
Krl zabijajc jednego niegodziwca faktycznie zabija wiele
niewinnych osb. Zauwa, e zabijajc jednego zodzieja, zabija
rwnie jego on, matk, ojca i dzieci, gdy pozbawia ich
rodkw do ycia. Krl poszkodowany przez niegodziwca
powinien gboko zastanowi si nad kar. Czasami ludzie
niegodziwi przyswajaj sobie zachowanie od prawej osoby i

314

Mikoajewska

Mahabharata

podz dobre dzieci. Nie naley wic ich niszczy a do korzeni,

gdy nie jest to w zgodzie z odwiecznym Prawem. Nie naley te
przeladowa ich krewnych przez nakadanie na nich kary mierci.
Mog odpokutowa za swe czyny poprzez agodniejsz kar, jak
odebranie im majtku, zakucie w acuchy, zamknicie w lochu,
czy te nawet okaleczenie. Zasuguj te na zawieszenie grocej
im kary, jeeli majc za wiadka swego rodzinnego kapana
szukaj u niego opieki mwic: O braminie, obiecujemy, e nie
popenimy ju wicej adnych grzesznych uczynkw. Tak
zarzdzi sam Stwrca. Trzy nisze kasty, kszatrijw, waijw i
szudrw powinny znale si pod kontrol braminw. Gdy te trzy
gwne kasty bd dziaa w granicach Prawa, wwczas kasty
mieszane, ktre si z nich wyoniy, bd je imitowa.
Djumatsena rzek: O synu, dopki ludzie nie przekraczaj
wyznaczonych dla nich granic, dopty nazywa si ich prawymi.
Gdyby ci, ktrzy przekraczaj te granice, nie byli karani mierci,
granice te ulegyby zniszczeniu. W staroytnych czasach byo
atwo rzdzi ludmi, byli bowiem prawdomwni i nie wykazywali skonnoci do dysput i ktni, rzadko ulegali gniewowi, a
jeeli nawet ogarnia ich gniew, potrafili go kontrolowa. W
tamtych czasach karcce sowa lub krytyka wystarczay jako kara,
a jeeli nie, to stosowano kar grzywny i konfiskaty majtku. Kara
mierci rozpowszechnia si dopiero w obecnym eonie, gdy Czas
si zestarza. Niegodziwo wzrosa do takich rozmiarw, e bez
zabicia przestpcw nie mona by jej powstrzyma. Rabu i
zodziej ma niewiele wsplnego z ludmi, bogami, gandharwami,
czy te Ojcami. Kim on jest dla nich? Nikim! Tak deklaruj ruti.
Okrada z klejnotw zmarych i nosi szaty ludzi owadnitych przez
duchy, ktrzy postradali zmysy. Gupcem jest ten, kto zawiera
jak umow z tymi ndznymi ajdakami lub da od nich jaki
przysig, na ktrych mgby polega.
Satjawat rzek: O ojcze, jeeli niemoliwe jest zrobienie z tych
ajdakw uczciwych ludzi bez zabijania ich, uczy to w rytualne
ofiarnym zapewniajc im tym niebo. Krlowie praktykuj surowe
umartwienia, aby umoliwi poddanym wykonywanie z profitem
swych zawodw. Gdy widz, e zodzieje i rabusie mno si w
ich krlestwach, s tym zawstydzeni. Praktykuj wic surow
ascez, aby zatrzyma kradziee i napady i pozwoli poddanym
y szczliwie. Dobrzy krlowie prbuj skania poddanych do
uczciwoci jedynie grob, nigdy nie zabijaj niegodziwcw z
zemsty i jeeli ich zabjaj, to tylko w rytuaach ofiarnych, gdzie
motyw zabjstwa jest dobry. Dobrzy krlowie odnosz sukces w
rzdzeniu poddanymi jedynie z pomoc dobrego dziaania, zamiast

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 167

315

okrutnej i surowej kary. Gdy krlowie postpuj waciwie, ludzie

o wyszym statusie ich naladuj, a ci stojcy niej naladuj
swych bezporednich przeoonych. Ludzie zostali tak stworzeni,
e imituj tych, ktrych uwaaj za stojcych od nich wyej. Gdy
krl sw prawoci daje dobry przykad, moralno i zachowanie
w krlestwie poprawia si, natomiast gdy stara si powstrzymywa
innych od niegodziwych dziaa nie kontrolujc sam siebie i bdc
niewolnikiem zmysw, stanie si dla innych pomiewiskiem.
Czowiek, ktry z powodu arogancji lub bdu w ocenie dokonuje
w jaki sposb wykroczenia przeciw krlowi, powinien zosta
przy pomocy wszystkich moliwych rodkw powstrzymany, gdy
w ten sposb powstrzymuje si go przed popenieniem dalszych
wykrocze. Krl powinien jednak najpierw nauczy si kontrolowa sam siebie, jeeli chce sprawowa kontrol nad tymi, ktrzy
si nie kontroluj.
Satjawat zakoczy sw mow mwic: O ojcze, jeeli to jest
konieczne, krl powinien kara surowo nawet swych przyjaci i
krewnych. W krlestwie, w ktrym nikczemny przestpca nie
zostaje surowo ukarany, przestpczo niewtpliwie ronie i
prawo zanika. Naucza mnie tego pewien askawy i mdry
bramin. Zaiste, byem rwnie w tej sprawie nauczany przez
mojego dziadka, ktry pod wpywem wspczucia rzek, co
nastpuje: Krl powinien rzdzi krlestwem kierujc si zasad
nieranienia. Zachowanie krla zaley jednak od eonu, w ktrym
si narodzi. Podczas kritajugi ucieka si do metod, ktre w aden
sposb nie rani poddanych. Podczas tretajugi zachowanie krla
dostosowuje si do pogorszenia si prawoci w tym eonie o jedn
czwart w porwnaniu z jej poprzedni pen form. Podczas
dwaparajugi metody rzdzenia s w zgodzie z pogorszeniem si
prawoci o poow, a podczas kalijugi o trzy czwarte. Gdy
nadchodzi kalijuga, wwczas z racji niegodziwoci postpowania
krlw, jak i samej natury tego eonu, zanika pitnacie czci
nawet tej pozostaej jednej czwartej czci prawoci i pozostaje
jedynie jej szesnasta cz. W czasach, gdy stosowana przez krla
praktyka nieranienia, zamiast porzdku przynosi chaos, krl
powinien ustali kar za przestpstwo biorc pod uwag dugo
ycia czowieka, si istot ludzkich, jak i natur Czasu, ktry
nadszed. Naley te pamita o tym, e syn Samo-StwarzajcegoSi, Manu, kierujc si wspczuciem do ludzkich istot i widzc,
e stosowanie zasady nieranienia ma swoje ograniczenia, wskaza
ludziom drog alternatywn, ktr jest zdobywanie Wyzwolenia
poprzez szukanie najwyszej wiedzy .

316

Mikoajewska

Mahabharata

Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,

Santi Parva, Part 2, Sections CCLXV-CCLXVII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

317

Opowie 168
O dyskusji Kapili z Sjumaramim
na temat cieki wiedzy i dziaania
w wietle wedyjskich nakazw
1. Kapila idc ciek nonviolence krytykuje zabijanie zwierzt i wskazuje na
zoony charakter stwierdze Wed na temat ofiary; 2. Sjumarami wskazuje na
ofiar jako waciw drog zdobywania owocu zalecan przez Wedy; 3. Kapila
wskazuje na przemijajcy charakter nagrd wynikych z dziaania i wychwala
wyrzeczenie; 4. Sjumarami dowodzi, e realizowanie wedyjskich rytw stoi wyej
od wyrzeczenia i wtpi w to, e nie prowadzi do Brahmana; 5. Kapila naucza o
duszy zamieszkujcej w formie o czterech bramach i dowodzi, e dla osoby, ktra
nie kontroluje tych bram, wedyjskie nakazy s bezuyteczne; 6. Kapila naucza,
czym jest prawdziwa wiedza, w wietle ktrej znikaj pozorne sprzecznoci w
sformuowaniach Wed; 7. Sjumarami po wpywem rozmowy odkrywa, e
poprawne rozumienie pism bazuje na zdolnoci rozumienia duszy i pyta, co ma
uczyni ten, kto jeszcze tego nie osign; 8. Kapila naucza o roli wedyjskich
dziaa na drodze prowadzcej do Wyzwolenia.

Kapila rzek: O Sjumarami, nagrod pync z dziaania

zalecanego przez Wedy jest czysto serca, ktra jest
warunkiem wstpnym prowadzcym do Wyzwolenia. ...
Dziaania oczyszczaj jedynie ciao, wiedza jednake jest
najwyszym celem. Gdy poprzez dziaanie zostaj uleczone
wszystkie saboci serca i bogo Brahmana zakorzeni si w
wiedzy, yczliwoci, wybaczaniu, spokoju, wspczuciu i
prawdomwnoci, osiga si bezstronno, nieranienie,
skromno, brak pychy, wyrzeczenie i niedziaanie. Wyej
wymienione konstytuuj drog prowadzc do Brahmana,
dziki nim osoba osiga to, co najwysze.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Sections CCLXX, CCLXIX)

1. Kapila idc ciek nonviolence krytykuje zabijanie zwierzt

i wskazuje na zoony charakter stwierdze Wed na temat
ofiary
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wyjaniae mi ju, jak mona
kroczy ciek jogi prowadzc do Brahmana nie ranic adnej
ywej istoty. Opowiedz mi teraz o tej religijnej ciece, ktra
prowadzi zarwno do Przyjemnoci, jak i Wyzwolenia. Ktra z
tych dwch cieekdomowy tryb ycia, czy jogamajc na
uwadze ten sam cel, stoi wyej?

318

Mikoajewska

Mahabharata

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, obydwie wymienione przez

ciebie cieki obowizku s wysoko bogosawione, trudne do
penej realizacji i rodz wysoko cenione owoce. Obydwie s
praktykowane przez tych, ktrzy w powszechnej opinii s dobrzy.
Bd teraz mwi o ich wiarygodnoci, aby rozwia wszelkie twoje
wtpliwoci, co do ich doniosoci. Suchaj wic tego, co mam do
powiedzenia z koncentracj. W odpowiedzi na twoje pytanie
zacytuj star opowie o rozmowie midzy mdrcem Kapil,
ktry jest twrc filozofii sankhja i ofiarn krow, w ktrej ukry
si mdrzec Sjumarami.
Dawno temu krl Nahusza chcc powita odwiedzajcego jego
dom boga Twasztri odpowiednim rytami gocinnoci przygotowa
si do zabicia krowy zgodnie z prawdziwym, staroytnym i
niemiertelnym nakazem Wed. Mdrzec Kapila o wielkiej duszy,
idcy zawsze ciek jasnoci i dobra (sattwa), szukajcy wiedzy,
praktykujcy ascez i kontrolujcy zmysy, ktry zdoby najwysze zrozumienie, charakteryzowa si wiar, dobroczynnoci,
cakowitym brakiem lku i wtpliwoci i by nastawiony na
szukanie Prawdy, widzc skrpowan krow prowadzon na
cicie zawoa: O nieszczsne Wedy! W tym samym momencie
mdrzec Sjumarami moc swej jogi wszed w form ofiarnej
krowy i rzek: O Kapila, sza! Wedy nie mog by ani chwalone,
ani krytykowane. Jeeli Wedy bd krytykowane z powodu tych
deklaracji, ktre sankcjonuj zabijanie ywych istot, to czy
wwczas ich deklaracje nakazujce nieranienie bd uwaane za
miarodajne? Ludzie oddani umartwieniom i obdarzeni inteligencj,
ktrzy maj ruti i wiedz za swe oczy, uwaaj wszystkie nakazy
Wed spisane i ogoszone przez riszich za sowa samego Boga. Czy
mona wic powiedzie co pochwalnego lub krytycznego o
stwierdzeniach Wed bdcych sowami Najwyszego Bycia, ktry
nie szuka owocu, jest wolny od gorczki zawici i awersji, nie jest
w niewoli adnego przedmiotu i nie podejmuje adnego wysiku,
bo wszystkie jego yczenia natychmiast si speniaj?
Kapila rzek: O Sjumarami, nie krytykuj Wed i nie jest moj
intencj powiedzenie czego umniejszajcego pod ich adresem.
Wiem, e dla rnych trybw ycia zostay wyznaczone rne
cieki obowizku prowadzce do rwnie wzniosego celu. Osoba
praktykujca czwarty, wyrzeczony tryb ycia (sannjasa) osiga
wzniosy rezultat, podobnie ten, kto yje w zgodzie z pozostaymi
trzema trybami ycia: lenym i domowym lub brahmacarina.
Wszystkie cztery tryby ycia s uwaane za drogi duchowego
rozwoju. Wzgldne rnice midzy nimi le w charakterze
osiganego rezultatu: wyrzeczony tryb ycia prowadzi do

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

319

Wyzwolenia, leny tryb ycia do regionu Brahmy, domowy tryb

do nieba, a brahmacarja do regionu riszich.
Wiedzc o tym realizuj dziaania, ktre prowadz do nieba i
innych bogosawiestw, tak deklaruj Wedy. Wedy jednake
rwnie nakazuj zaniechania wszelkich dziaa. Skoro zaniechanie dziaa jest chwalebne, wwczas ich realizowanie musi by w
jakim sensie niezmiernie karygodne. Gdy pisma wypowiadaj si
w ten sposb, trudno oszacowa si lub sabo poszczeglnych
deklaracji. Jeeli znasz tak ciek obowizku, ktra jest
nadrzdna w stosunku do religii nieranienia, i ktra zaley od
bezporedniego dowodu, zamiast stwierdze Wed, poucz mnie w
tej sprawie.
2. Sjumarami wskazuje na ofiar jako waciw drog
zdobywania owocu zalecan przez Wedy
Sjumarami rzek: O Kapila, ten, kto pragnie zdoby niebo,
powinien wykonywa rytuay ofiarnecigle syszymy o tym
wedyjskim obowizku. Dana osoba mylc wic o zdobyciu
owocu, ktrym jest niebo, czyni odpowiednie przygotowania do
rytuau ofiarnego.
Kozio, ko, krowa, wszystkie gatunki ptakw udomowionych
lub dzikich, zioa i roliny s poywieniem dla innych ywych istot.
Jedzenie powinno by spoywane codziennie podczas porannego i
wieczornego posiku. Tak zostao stwierdzone. Utrzymywanie si
przy yciu wymaga wic zabijania innych ywych istot. ruti
stwierdzaj rwnie, e zwierzta i ziarno s niezbdnymi
skadnikami rytuaw ofiarnych. Pan wszechwiata stworzy je
rwnolegle z ofiar i skoni bogw do wykonywania rytuaw
ofiarnych z ich pomoc.
cznie wskazuje si na siedem udomowionych zwierzt
krowa, kozio, czowiek, ko, owca, mu i osioi siedem
dzikichlew, tygrys, dzik, baw, so, niedwied i mapa
ktre mog by uyte jako zwierzta ofiarne. Kade z nich
wymieniane jako nastpne ma mniejsz warto jako ofiara od
tego, ktre je poprzedza. Wedy stwierdzaj, e cay wszechwiat
zosta stworzony, aby suy ofierze i nawet Czowiekowi zwanym
Purusz wyznaczaj ten sam cel. Zostao to zatwierdzone przez
naszych przodkw yjcych w staroytnych czasach. Czy istnieje
wic taki czowiek wrd tych, co znaj Wedy, ktry w miar
swych moliwoci nie szukaby wrd ywych istot tych, ktre
nadaj si na ofiar? Zarwno nisze gatunki zwierzt, jak i istoty

320

Mikoajewska

Mahabharata

ludzkie, drzewa i roliny chc zdoby niebo. Jednake poza ofiar

nie ma innych rodkw sucych spenieniu tego yczenia.
Wyrnia si siedemnacie niezbdnikw ofiary. Nale do
nich: nietrwae zioa (1), zwierzta (2), drzewa (3), pncza (4),
oczyszczone maso (5), sodkie mleko (6), zsiade mleko (7), miso
i inne pyny wlewane do ofiarnego ognia (8), ziemia (9), punkty
przestrzeni (10), wiara (11), czas (12), hymny Rigwedy (13),
jadusy (14), samany (15), sam ofiarnik (16) plus ogie (17)
bdcy domowym ogniskiem. Wymienione przeze mnie konieczne
skadniki ofiary, jak i te inne przedmioty wymagane w ofierze i te
wskazane w rozporzdzeniach, wspieraj si nawzajem na drodze
do zakoczenia rytuau, jeeli zostaj uyte w aprobowany sposb.
ruti deklaruj, e ofiara jest u korzeni tego wiata i jego biegu.
Krowa dostarczajc sodkiego i zsiadego mleka, oczyszczonego
masa, ajna, skry, sierci ze swego ogona, rogw i racic moe
dostarczy wszystkich skadnikw potrzebnych w rnych
rodzajach ofiar. Skadniki, konieczne dla danego rodzaju ofiary w
poczeniu z recytacj odpowiednich hymnw z Wed i dakszin
dla braminw, podtrzymuj ofiary i pozwalaj na ich ukoczenie.
Ludzie realizuj ofiary poprzez zbieranie wszystkich potrzebnych
do tego skadnikw. ruti deklaruj, e wszystkie przedmioty
zostay stworzone z myl o wykonaniu ofiary i dlatego ludzie od
staroytnych czasw wykonuj rytuay ofiarne. Tylko ta osoba,
ktra wykonuje ofiary kierujc si przekonaniem, e ofiara
powinna by wykonana, a nie z myl o jej owocu lub nagrodzie,
nie rani adnej ywej istoty, nie ywi do nikogo wrogich uczu i
nie nastawia si na realizacj jaki ziemskich celw.
Poznaem rwnie smriti opracowane przez riszich omawiajce
Wedy. Ludzie znajcy pisma uwaaj je za miarodajne, gdy
podaj za Brahmanami, ktre dostarczaj opisu rytuaw.
Rytuay ofiarne wywodz si z Brahmanw i na nich bazuj. Cay
wszechwiat opiera si na tych rytuaach, a rytuay bazuj na
wszechwiecie. wita sylaba OM jest korzeniami, z ktrych
wypywaj Wedy. Kady rytua powinien wic rozpoczyna si od
recytowania tej sylaby o ogromnym znaczeniu. Ten, kto
wypowiada wite sylaby takie jak OM, NAMAHA, SWAHA, SWADHA,
jak i waszaty oraz w miar swych moliwoci wykonuje ofiary i
inne ryty, uwalnia si od lku przed nastpnym yciem w
ktrymkolwiek z trzech wiatw. Tak stwierdzaj Wedy, jak i
mdrcy praktykujcy surow ascez i najwiksi riszi. Prawdziwym
braminem jest ten, w ktrym zamieszkuj wite sylaby Rigwedy,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

321

jadusw, samanw, jak i uzupenienia potrzebne do ukoczenia

rytmu Samanw zgodnie z reguami wedyjskiej gramatyki.
Sjumarami zakoczy mwic: O Kapila, ty sam znasz owoce
pynce z agnihotry, wyciskania somy, czy te innych wielkich
rytw ofiarnych. Majc na uwadze te owoce naley wykonywa
ofiary i prowadzi rytuay ofiarne na rzecz innych bez adnych
skrupuw. Ten, kto wykonuje te otwierajce drog do nieba
rytuay, zdobywa wielkie nagrody za ycia i po mierci w formie
niebiaskiej szczliwoci. Ci, ktrzy nie realizuj ofiar, nie
zdobywaj ani tego, ani tamtego wiata. Ci, ktrzy naprawd znaj
deklaracje Wed, uwaaj, e ich stwierdzenia zachcajce do
dziaa i zachcajce do ich zaniechania, s tak samo wiarygodne.
3. Kapila wskazuje na przemijajcy charakter nagrd
wynikych z dziaania i wychwala wyrzeczenie
Kapila rzek: O Sjumarami, asceci widzc, e owoce pynce
z dziaania wyczerpuj si i nie s wieczne, id ciek wiedzy i
praktykujc samo-ograniczanie si i wyciszenie docieraj do
Brahmana, ktry jest wieczny. Nie istnieje nic w adnym z trzech
wiatw, co mogoby ich zatrzyma, bo wszystkie swe yczenia
realizuj rozporzdzeniem woli. Uwolnili si od wpywu par
przeciwiestw, nie kaniaj si przed nikim, i niczym, s poza
wiziami wynikymi z pragnienia. Zdobyli mdro i oczycili si
z grzechw. yj czyci i niczym nie splamieni i wcz si bez
celu w poczuciu bogoci. W swym rozumieniu dotarli do
niewzruszonych konkluzji w odniesieniu do wszystkich zniszczalnych przedmiotw i nadrzdnoci wyrzeczonego ycia. Oddani
Brahmanowi cz si z Brahmanem szukajc u niego obrony. Po
przekroczeniu alu i uwolnieniu si od namitnoci (radas)
zdobywa si to, co wieczne. Gdy najwyszy cel jest w zasigu rki,
po co praktykowa obowizki waciwe dla domowego trybu ycia,
skoro prowadzi to do nagrd, ktre w kontekcie moliwoci
realizacji najwyszego celu wydaj si bez znaczenia.
4. Sjumarami dowodzi, e realizowanie wedyjskich rytw stoi
wyej od wyrzeczenia i wtpi w to, e nie prowadzi do
Brahmana
Sjumarami rzek: O Kapila, jeeli faktycznie jest tak, e
praktykowanie wyrzeczenia prowadzi do najwyszego celu,
wwczas znaczenie domowego trybu ycia staje si nawet
wyraniej widoczne, gdy bez niego aden inny tryb ycia nie jest

322

Mikoajewska

Mahabharata

moliwy. Tak jak wszystkie ywe istoty yj dziki opiece ich

matek, tak samo trzy pozostae tryby ycia s w swym istnieniu
zalene od domowego trybu ycia. Gospodarz, ktry prowadzi
domowy tryb ycia, wykonuje rytuay ofiarne i praktykuje
umartwienia. Cokolwiek kto czyni z pragnienia szczcia, ma swe
korzenie w domowym trybie ycia. Wszystkie ywe istoty uwaaj
posiadanie potomstwa za rdo wielkiego szczcia, jednake bez
istnienia domowego trybu ycia byoby to niemoliwe. Wszystkie
rodzaje traw i somy, wszystkie zioa i zboa, ktre rodz
kukurydz i ziarna, jak i inne, ktre rosn na zboczach wzgrz i
gr i od ktrych zaley ycie ywych istot, maj u swych korzeni
domowy tryb ycia, gdy s kultywowane przez ludzi yjcych w
zgodzie z tym trybem, i poniewa cay wszechwiat jest
wypeniony yciem, domowy tryb ycia jest tym, co ochrania
wszechwiat. Kim s wic ci, ktrzy twierdz, e domowy tryb
ycia nie moe prowadzi do Wyzwolenia? Tylko ci, ktrzy s
pozbawieni wiary, mdroci i przenikliwoci, nie ciesz si dobr
saw, s leniwi lub zmczeni cik prac, cierpi niedol w
konsekwencji przeszych dziaa i nie znaj pism, widz peni
spokoju w yciu ebraczym.
Wieczne i niepodlegajce wtpieniu rozrnienia sformuowane w Wedach s podstaw, na ktrej opiera si istnienie wszystkich
trzech wiatw. Ta mdra osoba z kasty bramiskiej, ktra zna
Wedy, jest czczona od momentu narodzin. Oprcz witej mantry
garbhadhana (umieszczania nasienia w onie) wypowiadanej w
momencie zalubin, potrzebne s inne wedyjskie mantry, aby
umoliwi tym, ktrzy rodz si w kacie bramiskiej wykonanie
wszystkich tych dziaa, ktre s realizowane z pomoc mantr.
Wedyjskie mantry s rwnie konieczne przy kremacji czyjego
ciaa po mierci i zapewnieniu duszy zdobycia jak najwspanialszej
nowej formy oraz jedzenia i picia po jej zdobyciu. S te
konieczne przy obdarowywaniu kogo krow lub innymi
zwierztami, aby mu pomc w przekroczeniu rzeki Waitarani,
ktra dzieli region ycia od regionu mierci, jak i w rytualnym
topieniu w wodzie jego pogrzebowego placka.
Trzy klasy Ojcw (pitris)Arcziszmatowie, Warhiszadowie i
Krawjadowieaprobuj konieczno wypowiadania mantr w
obliczu mierci jak i wwczas, gdy zostay uznane za skuteczne
rodki w realizowaniu celw okrelonych rytw i ceremonii. Skoro
Wedy, bdce sowami Najwyszego Bycia, okrelaj tak wyranie
mantry suce realizowaniu rnych celw na tym i tamtym
wiecie, i skoro ci, ktrzy rodz si w ludzkiej formie, s
zobowizani do spacenia dugu riszim, bogom i Ojcom swoim

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

323

prawym dziaaniemriszim poprzez uczenie si, bogom poprzez

ofiar, Ojcom poprzez spodzenie potomstwaprzeto jak kto, kto
jest prawy i realizuje nakazy Wed moe osign ten rodzaj
Wyzwolenia, ktry wymaga przekroczenia wszelkich form i
bezcielesnego istnienia? Ta faszywa doktryna istnienia poza
wszelk form zwana Wyzwoleniem, ktra ma pewne pozory
prawdziwoci, lecz obala realny sens wedyjskich deklaracji,
musiaa zosta wprowadzona przez tych uczonych mw, ktrych
opucio szczcie, i ktrzy dali si skonsumowa cakowicie przez
gnuno (tamas). Bramin, ktry wykonuje ofiary zgodnie z
deklaracjami Wed, nigdy nie daje si uwie grzechowi. Taka
osoba poprzez wykonanie rytuaw ofiarnych zdobywa najwysze
regiony szczliwoci razem ze zwierztami ofiarnymi i
zadowolona ze zrealizowania swych ycze zadowala te zwierzta
speniajc ich yczenia. Nikt nie zdoa dotrze do Najwyszego
lekcewac Wedy, kierujc si przebiegoci i bazujc na
oszustwie. Do Najwyszego Brahmana dociera si poprzez
praktykowanie rytw opisanych w Wedach.
5. Kapila naucza o duszy zamieszkujcej w formie o czterech
bramach i dowodzi, e dla osoby, ktra nie kontroluje tych
bram, wedyjskie nakazy s bezuyteczne
Kapila rzek: O Sjumarami, skoro wedyjskie dziaania s
obowizkowe, to inteligentny czowiek powinien wybiera takie
dziaania, ktre nie rani innych, jak darana (widzenie),
agnihotra (wlewanie do ognia oczyszczonego masa), czaturmasja
(cztery miesice) i inne podobne. Ich wykonanie ma niemierteln
warto, po co wic prowadzi rytuay, ktre wi si z
okruciestwem? Dowiedz si rwnie, e osoby yjce w zgodzie
z nakazami wyrzeczonego trybu ycia (sannjasa), powstrzymujce
si od wszelkich dziaa, cierpliwe, wolne od gniewu i wszelkiego
za, docieraj do Brahmana poprzez samo-kontrol i samopoznanieznajcy Brahmana jest Brahmanemi w ten sposb
spacaj wspomniany przez ciebie dug riszim, Ojcom i bogom,
rzekomo zaknionym libacji lanej do ognia podczas rytualnej
ofiary.
Sami bogowie trac orientacj tropic lad tej nie
pozostawiajcej ladu osoby, ktra widzi siebie jako dusz
wszystkich ywych istot i ktra patrzy na wszystkie ywe istoty
takim samym okiem uwolniwszy si od wpywu formy, ktr
zamieszkuje. Dziki nauce otrzymanej od nauczyciela, ucze wie,
e zamieszkujca w ciele dusza ma czteroaspektow natur: jest

324

Mikoajewska

Mahabharata

bezgraniczna (wirat), subtelna jak najsubtelniejsza ni i wszystko

przenikajca (sutra), wszechmocna (antarjamin) i bez skazy
(suddha). Dusza zamieszkuje w formie (ciele) o czterech ustach za
czterema bramami. Czterema ustami s cztery rda przyjemnoci
dla duszy, ktrymi s ciao, zmysy, umys, rozumienie. Czterema
bramami s cztery moce dziaania, ktrymi s para ramion i stp,
organ mowy, odek i organ reprodukcji. S nazywane bramami,
bo zaciemniaj zabawiajc si nimi dusz ignorancj i zamykaj
j lub wizi w jej formie. Sami bogowie zamieszkuj w formie o
czterech bramach i dlatego nie mog zobaczy tej duszy, ktra
uwolnia si od formy czc si z Brahmanem.
Naley szuka sposobu na kontrolowanie wpywu tych
czterech bram. Gdy dusza zdoa je przekroczy, wieci swym
nieskazitelnym wiatem. Nie naley wic gra w koci,
przywaszcza sobie tego, co naley do innych, prowadzi ofiary
dla osoby nisko urodzonej, uderza kogo lub kopa pod wpywem
gniewu, gdy inteligentny czowiek potrafi utrzyma kontrol nad
swymi domi i stopami. Nie naley pozwala sobie na obraliwe
wrzaski lub krytyk i nie naley rzuca sw na wiatr. Naley
powstrzymywa si przed szelmostwem i oczernianiem innych.
Naley trzyma si przysigi prawdomwnoci, by oszczdnym i
uwanym w mowie i w ten sposb kontrolowa swj organ mowy.
Nie naley cakowicie powstrzymywa si od jedzenia, ale nie
naley te je zbyt duo. Naley pozby si zawici i szuka
towarzystwa tych, ktrzy s dobrzy. Naley je tylko tyle, ile
potrzeba, aby utrzyma si przy yciu, w ten bowiem sposb zdoa
si zdoby kontrol nad bram, ktr jest odek. Nie naley bra
sobie innej ony z lubienoci, gdy ma si ju lubn on, z ktr
wykonuje si wszystkie religijne dziaania. Nie naley te nigdy
ka si z kobiet do oa inaczej ni w celu spodzenia
potomstwa. Naley ograniczy si do swej polubionej ony nie
szukajc zwizku z innymi kobietami. Zachowujc si w ten
sposb zdobywa si kontrol nad organami prokreacji. Ten mdry
czowiek, ktry zdobywa kontrol nad wszystkimi czterema
bramamiramionami, odkiem, mow i organami prokreacji
jest prawdziwie odrodzon osob. W przypadku czowieka, ktry
ich nie kontroluje, wszystkie wedyjskie nakazy s bezuyteczne.
Do jakich umartwie jest on bowiem zdolny? C moe uzyska
dziki ofierze? Jak wiedz moe zdoby z pomoc swego ciaa?
Bogowie uwaaj za prawdziwego bramina tylko tego, kto
uspokoiwszy swe serce, z uczciwoci, a nie dla splendoru, ubiera
si w achmany, pi na goej ziemi majc ramiona za poduszk,
oddaje si kontemplacji znajdujc w samotnoci bogo wiksz

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

325

od tej, ktrej dowiadczaj ci, ktrzy yj w rodzinie, poprawnie

rozumie istnienie wszystkiego w swych licznych formach i
przeksztaceniach, zna zarwno pocztek, jak i koniec wszystkich
stworzonych przedmiotw i nie odczuwa lku przed adn yw
istot i adna ywa istota si go nie boi. Osoba o niemdrym
rozumieniu nigdy nie zdoa zdoby wiedzy o tym, co czyni z kogo
prawdziwego bramina, nawet gdy wysucha wyjanie nauczyciela, bez oczyszczenia swego serca poprzez pobone czyny, takie
jak akty dobroczynnoci i ofiary. Taka osoba nie znajc duchowej
praktyki prowadzcej do Brahmana, zamiast dy do Wyzwolenia, szuka owocu innego rodzaju, czyli nieba i szczcia, jakie ono
daje. Jest niezdolna do praktykowania, choby w niewielkiej
czci, tego dobrego zachowania (czyli jogi), ktre ma swe rdo
w staroytnych czasach, jest wieczne i nie budzi wtpliwoci i jest
jak ni, na ktr nawleczone s wszystkie nasze obowizki.
Prawdziwi ludzie wiedzy, cho s w swym indywidualnym
rozwoju na poziomie rnych trybw ycia, poprzez przyjcie tej
cieki przeksztacaj waciwe dla danego trybu obowizki i
umartwienia w potn bro niszczc ignorancj i zo doczesnoci, podczas gdy ludzie o niemdrym rozumieniu patrzc na ich
praktyki rodzce dostrzegalne owoce, przesiknite najwysz
moc i niemiertelne, uwaaj je za niewiele warte i odbiegajce
od kierunku usankcjonowanego przez pisma. Faktycznie jednak
ich postpowanie obejmujce praktyki dokadnie przeciwne do
tych, ktre s realizowane w warunkach katastrofy, jest sam
esencj dbaoci o to, co zostao stwierdzone w pismach i nigdy nie
jest pod wpywem dzy, gniewu, czy innych podobnych
namitnoci. Jeli za chodzi o rytuay ofiarne, to trudno okreli
wszystkie wymagane przez nie szczegy gwarantujce ich
pozytywne ukoczenie. A jeli nawet uda si je okreli, to trudno
je wszystkie zrealizowa. I nawet jeli uda si je wszystkie
zrealizowa, owoc ktry rytuay przynosz jest nietrway. Zauwa
to i lepiej oddaj si ciece wiedzy.
6. Kapila naucza, czym jest prawdziwa wiedza, w wietle ktrej
znikaj pozorne sprzecznoci w sformuowaniach Wed
Sjumarami rzek: O Kapila, Wedy zarwno aprobuj, jak i nie
aprobuj dziaa. Skd bierze si ich wiarygodno, skoro ich
deklaracje sobie zaprzeczaj? Zaniechanie dziaania zdaje si by
wikszym dobrodziejstwem, cho obydwie cieki s wskazywane
przez Wedy. Czy o tym mwisz?

326

Mikoajewska

Mahabharata

Kapila rzek: O Sjumarami, kroczc ciek dobra, czyli jogi,

nawet w czasie tego ycia zdoasz rozpozna jej owoce z pomoc
bezporedniego dowodu swych zmysw. Czy istniej jednak takie
bezporednio dostrzegane dowody zrealizowania tych celw, do
ktrych ty jako czowiek dziaa dysz?
Sjumarami rzek: O Kapila, Sjumarami jest moim imieniem.
Przyszedem tutaj ukryty w formie krowy poszukujc wiedzy i
rozpoczem t rozmow z otwart szczeroci nie dla czystej
dysputy, lecz szukajc tego, co byoby dla mnie dobre. Suchajc
ciebie mj umys opanowaa wtpliwo. Pom mi, prosz, od
niej si uwolni. Powiedziae, e ci, ktrzy wybieraj drog
dobrych, czyli jog, ktra prowadzi do Brahmana, rozpoznaj jej
owoce na mocy bezporedniego dowodu zmysw. Wytumacz mi,
czym jest to, co jest rozpoznawane w ten sposb, do czego tym
sam dysz? Unikajc wszystkich tych nauk, ktrych jedynym
celem jest sama dysputa, jak na przykad nauka lokajatw lub
buddystw, studiowaem agamy, pod ktrym to terminem
rozumiem deklaracje Wed cznie z tymi naukami opartymi na
logice, ktrych przedmiotem jest ukazanie prawdziwego znaczenia
Wed i do ktrych to naley na przykad sankhja. Prawa osoba nie
unikajc obowizkw wyznaczonych dla czterech trybw ycia
powinna rwnie i ladem praktyk opisanych w agamach.
Dziki stosowaniu praktyk opisanych w agamach osoba osignie
sukces. Poniewa konkluzje w agamach s pewne i nie budz
wtpliwoci, mona powiedzie, e sukces, do ktrego prowadz,
bazuje na bezporednim dowodzie. Jednake tak jak statek
poczony z tym, ktry pynie do innego portu, nie moe zabra
pasaerw do portu, do ktrego chcieli, tak my sami wleczeni
przez nasze dziaania wynike z przeszych pragnie, nie moemy
przekroczy nie majcej koca rzeki narodzin i mierci, aby
osign niebo wiecznego spokoju i odpoczynku, ktrego szukamy.
Wyjanij mi, jak przekroczy t rzek narodzin i mierci i
osign niebo spokoju. Nauczaj mnie, jak nauczyciel naucza
ucznia. Wrd ludzi nie mona znale nikogo takiego, kto
wyrzekby si cakowicie wszystkich ziemskich przedmiotw i
dziaa, potrafiby zadowoli si w peni samym sob, uwolniby
si od smutku, choroby i pragnienia dziaania na rzecz swego
dobra i miaby cakowit awersj do towarzystwa innych. Nawet
ludzie tacy jak ty ulegaj radoci i smutkowi tak jak zwykli ludzie.
Zmysy ludzi takich jak ty, tak jak zmysy innych ywych istot,
maj swoje przedmioty i funkcje. I gdy rozwaamy kwesti
szczcia, to czy czysta szczliwo osigana przez ludzi z

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

327

czterech kast i w czterech trybach ycia, ktre maj na wzgldzie

swoje cele, opiera si tej samej podstawie?
Kapila rzek: O Sjumarami, bez wzgldu na to, jakie reguy
osoba preferuje jako przewodnik dla swego dziaania, podanie za
rozporzdzeniami regulujcymi te dziaania nigdy nie jest
bezowocne. Z drugiej strony, bez wzgldu na to, wedug jakich
regu dana osoba dziaa, najwyszy cel osignie tylko poprzez
realizowanie obowizkw samo-kontroli waciwych dla jogi.
Czowiekowi, ktry szuka wiedzy, wiedza pomaga w przekroczeniu rzeki ycia i mierci, jednake gdy zboczy ze cieki wiedzy
oddajc si dziaaniom, ponownie podlega wpywowi za narodzin
i mierci. Niewtpliwe jest to, e tym sam zdobye wiedz i
odczye si od wszystkich ziemskich przedmiotw, ktre rodz
niedol, jednake czy zdoae zdoby t wiedz, w konsekwencji
ktrej wszystko jest widziane jako identyczne z Najwysz Dusz?
Dopiero to jest prawdziw wiedz prowadzc do Wyzwolenia, jak
i samym Wyzwoleniem.
Niektrzy tak zwani uczeni zainteresowani wycznie dysput
ulegajc wpywowi dzy i awersji krytykuj pisma bez ich
poprawnego zrozumienia. Ci niszczyciele pism okradajcy je z ich
prawdziwego znaczenia i zaprzeczajcy istnieniu boga bdc pod
wpywem arogancji i bdu odmawiaj sensu poszukiwaniu
spokoju i samo-kontroli. Ci ludzie wszdzie widz bezsens i jeeli
nawet przez przypadek uda im si zdoby potg wiedzy, nigdy
nie dziel si ni z innymi z myl o ich ratowaniu. Zdominowani
cakowicie przez ciemno (tamas) w ciemnoci szukaj oparcia.
Wydarzenia dowiadczane przez dan osob s bowiem tej samej
natury, ktr ona jest przesiknita. W tym, kto szuka ucieczki w
ciemnoci, pasje dzy, zawici, gniewu, pychy, faszu i prnoci
cigle rosn, bowiem cechy danej osoby wypywaj z jej natury.
Osoby wyrzeczone widzc cae zo tego mylenia i pragnc
realizacji najwyszego celu uwalniaj si od dualizmu dobra i z i
oddaj sie praktyce jogi.
7. Sjumarami po wpywem rozmowy odkrywa, e poprawne
rozumienie pism bazuje na zdolnoci rozumienia duszy i pyta,
co ma uczyni ten, kto jeszcze tego nie osign
Sjumarami rzek: O Kapila, wszystko, co powiedziaem
poprzednio o chwalebnym charakterze dziaania przeciwstawiajc
je zaniechaniu dziaania (wyrzeczeniu) zgadza si cakowicie z
tym, co zostao stwierdzone w pismach. Jest jednake prawd
rwnie to, e poniewa stwierdzenia pism s sprzeczne, bez

328

Mikoajewska

Mahabharata

poprawnego rozumienia ich znaczenia nie odczuwa si skonnoci

do posuszestwa temu, co one faktycznie deklaruj. Kade
dziaanie, ktre pozostaje w zgodzie z poczuciem susznoci
(sprawiedliwoci), pozostaje w zgodzie z pismami. Tak deklaruj
ruti. Podobnie, kade dziaanie niezgodne z tym poczuciem, jest
niezgodne z pismami. To rwnie deklaruj ruti. Niewtpliwe jest
rwnie to, e nikt nie moe wykona wedyjskiego dziaania
amic nakazy pism. Niewedyjskie jest wszystko to, co jest
niezgodne z Wedami. Tak deklaruj ruti.
Wielu ludzi, ktrzy wierz tylko w to, co jest bezporednio
rozpoznawalne przez zmysy, widz tylko ten wiat i nie
dostrzegaj tego, o czym mwi pisma i co trzeba przyj na wiar.
Nie widz tego, co pisma uznaj za zo. Skutkiem tego padaj
ofiar smutku. Te przedmioty zmysw, z ktrymi ludzie tacy jak
ty si stykaj, s tymi samymi, z ktrymi stykaj si inne ywe
istoty. Jednake w konsekwencji twojej znajomoci duszy i ich
ignorancji w tej sprawie, midzy tob a nimi istnieje ogromna
rnica!
Wszystkie cztery kasty, jak i cztery tryby ycia bez wzgldu na
to, jak rni si w swych obowizkach, s nastawione na szukanie
tego samego celu, ktrym jest najwysze szczcie. Ty sam
posiadasz nie podlegajce kwestii talenty i umiejtnoci i opisujc
wrd rnych obowizkw ten szczeglny sposb postpowania
(jog), ktry suy realizacji tego upragnionego celu, poprzez
nauczanie mnie o nieskoczonym Brahmanie wypenie moj
dusz spokojem. Co do zwykych miertelnikw, to w konsekwencji naszej niezdolnoci zrozumienia Najwyszej Duszy
jestemy pozbawieni prawdziwego rozumienia rzeczywistoci.
Nasza mdro dotyczy rzeczy, ktre nie stoj wysoko i toniemy w
ciemnociach. Tylko ten, kto jest oddany jodze, uwolni si od
wszystkich swoich obowizkw, jest zdolny do wczenia sie po
caym wiecie liczc jedynie na swe ciao, podda sw dusz
doskonaej kontroli, przekroczy wymogi nauki o moralnoci, jest
obojtny wobec caego wiata i wszystkiego, co do wiata naley,
moe zignorowa deklaracje Wed dotyczce dziaania i powiedzie,
e Wyzwolenie jest poza tymi deklaracjami. Ten bieg dziaania, na
ktry wskazae, aby umoliwi nam osignicie Wyzwolenia, jest
jednake bardzo trudny do realizacji. Dla kogo, kto yje wrd
swej rodziny i krewnych, podanie t ciek jest bardzo trudne.
Dobroczynno, studiowanie Wed, ofiary, spodzenie synw,
prostota postpowania same w sobie nie wystarcz do zdobycia
Wyzwolenianieszczsny jest wic ten, kto w ten sposb szuka
Wyzwolenia i nieszczsne jest samo Wyzwolenie! Wyglda na to,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

329

e cay wysiek powicony temu, aby je zdoby, jest bezowocny.

Z drugiej strony, ten, kto ignoruje Wedy i nie dziaa zgodnie z ich
nakazami, zostanie oskarony o ateizm.
O Kapila, nauczaj mnie o tych stwierdzeniach Wed, ktre
naley czyta dopiero po deklaracjach nakazujcych dziaanie.
Siedz u twych stp jak ucze, nauczaj mnie wic i powiedz
prawd. Chc wiedzie o Wyzwoleniu wszystko to, co ty sam
wiesz.
8. Kapila naucza o roli wedyjskich dziaa na drodze
prowadzcej do Wyzwolenia
O wedyjskim dziaaniu, ktre oczyszcza serca i jest jedynie wstpnym
warunkiem Wyzwolenia
Kapila rzek: O Sjumarami, Wedy s uwaane przez
wszystkich za obowizujce i ludzie ich nigdy nie lekcewa. Z
jednej strony s Brahmanem reprezentowanym przez dwik, a z
drugiej Brahmanem bdcym tym, co najwysze i niepojte. Ten,
kto pozna Brahmana reprezentowanego przez dwik, dotrze do
Najwyszego Brahmana. Rozpoczynajc od rytu garbhadhana
(symbolicznego umieszczenia nasienia w onie) ciao syna, ktre
ojciec stwarza z pomoc witych mantr, po narodzinach zostaje
oczyszczone z pomoc mantr. Gdy ciao zostaje oczyszczone w
oczyszczajcych rytach wykonywanych z pomoc wedyjskich
mantr, jego waciciel zostaje nazwany braminem i staje si
naczyniem odpowiednim na przyjcie wiedzy Brahmana.
Nagrod pync z wykonania dziaania zalecanego przez
Wedy jest czysto serca, ktra jest warunkiem wstpnym
prowadzcym do Wyzwolenia. O tym wanie chc ci teraz
naucza. To, czy czysto serca zostaa osignita dziki
wykonanym ofiarom, czy te nie, jest dla osigajcej j osoby
rozpoznawalne. Nie mona tego jednak pozna ani z pomoc Wed,
ani przez wnioskowanie.
O staroytnych, ktrych serca byy czyste i ktrzy bdc dusz
wszechwiata nie mieli wiadomoci odrbnoci swej jani
Ludzie o czystych sercach, ktrzy nie ywi adnych
oczekiwa, rezygnuj z wszelkiego bogactwa nie gromadzc
niczego na przyszo, uwolnili si od zawici, jak i od lubienia i
nielubienia czegokolwiek, wykonuj rytuay ofiarne kierujc si

330

Mikoajewska

Mahabharata

poczuciem obowizku. Zuycie swego bogactwa na dary dla tych,

ktrzy na to zasuguj, jest suszne. Wrd tych, co zasuguj na
dary, s osoby czystego urodzenia i zachowania, ktre w adnych
okolicznociach nie wykonuj grzesznych dziaa, realizuj
wyznaczone dla nich ryty, jak i wszystkie plany i ktre dziki
czystej wiedzy pozbyy si wtpliwoci, uwolniy si od gniewu,
zawici, pychy i zej woli, s wierne jodze i oddane dobru
wszystkich ywych istot. W staroytnych czasach byo wielu
takich ludzi, jak wyej opisani, prowadzcych domowy tryb ycia i
cakowicie oddanych swoim obowizkom. Wrd nich byo wielu
krlw oddanych jodze jak i braminw o podobnych zaletach.
Traktowali oni tak samo wszystkie ywe istoty i charakteryzowali
si doskona szczeroci i uczciwoci. Zdobyli wiedz pewn i
nie podlegajc wtpliwociom, jak i cakowite nasycenie. Zalety
ich prawoci byy widoczne, ich zachowanie i serce byo
doskonale czyste. Byli gboko oddani Brahmanowi w jego dwch
formach: posiadajcej atrybuty i pozbawionej atrybutw.
Na pocztku, aby oczyci swe serca, realizowali cile swe
przysigi i nie schodzili ze cieki prawoci ani w okresie pokoju,
ani katastrofy. Zawsze wykonywali wsplnie wysoce chwalebne
czyny znajdujc w tym szczcie i poniewa nigdy nie popenili
adnego bdu, nigdy nie odbyli adnej pokuty. Polegajc
cakowicie na tym, co jest prawdziwym nurtem Prawa, charakteryzowali si nieodpart energi. Nigdy nie podali za wasnym
rozumieniem zbierania zasug, lecz wycznie za nakazami pism i
std nigdy nie ponosili winy z powodu oszustw przy wykonywaniu
prawych dziaa i z racji ich cakowitego posuszestwa nakazom,
bez wybierania kiedykolwiek rytw zastpczych sformuowanych
dla tych, ktrzy s niezdolni do wykonania oryginalnego rytu,
nigdy nie stanli w obliczu koniecznoci wykonania pokuty. Nie
ma bowiem takiej pokuty, ktra odnosiaby si do tych wiernych,
ktrzy yj dokadnie w zgodzie z nakazami pism. ruti (Wedy)
stwierdzaj, e pokuta jest wycznie dla ludzi, ktrzy s sabi i
niezdolni do podania cile i prawdziwie za postanowieniami
witego Prawa.
W staroytnych czasach wielu braminw opisanego rodzaju
oddanych wykonaniu rytuaw ofiarnych zdobyo dogbn
znajomo Wed, czysto, dobre dziaanie i saw. Wolni od
pragnie w swych ofiarach czcili Brahmana. Zdobywszy mdro
przekroczyli wszystkie moliwe wizi ycia. Zarwno ich
dziaania (jak rytuay ofiarne, czy studiowanie pism o ustalonej
godzinie, wykonywane w cakowitym posuszestwie nakazom
Wed), ich yczenia, jak i oni samiwolni od dzy i gniewu,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

331

zawsze poboni w dziaaniach bez wzgldu na trudnoci,

realizujcy obowizki, o duszach nie zabrudzonych przez
ignorancj, charakteryzujcych si szczeroci, oddanych szukaniu
spokoju i starannych w swych praktykachbyli identyczni z
wiecznym Brahmanem. Tak stwierdzaj wieczne ruti. Ci ludzie
nie mieli wiadomoci odrbnej jani, byli dusz wszechwiata.
O jednym biegu dziaania zwanym w staroytnoci dobrym
postpowaniem, ktry wraz z degradacj czowieka rozpad si na cztery
Umartwienia tych uduchowionych staroytnych ludzi, ktrych
praktyki i dziaania byy trudne do wykonania, ktrych yczenia
speniay si dziki ich cisemu realizowaniu obowizkw, byy
skutecznym narzdziem w niszczeniu ziemskich pragnie. Bramini
twierdz, e to dobre postpowanie (sadachara), dziki ktremu
w dawnych czasach wrd ludzi nie byo adnych wykrocze
ktrego pocztki sigaj bardzo odlegych czasw, ktre jest
zdumiewajce, wieczne, niezmienne, odmienne od tych praktyk,
do ktrych osoby zwane dobrymi uciekaj si w sytuacji katastrofy
i reprezentujce ich dziaanie w przeciwnych sytuacjach, tosame z
najwysz rozwag i nie do pokonania przez gniew, dz i inne
ze namitnociw pniejszych czasach zostao podzielone na
cztery czci tworzc cztery tryby ycia zalecane dla osb
niezdolnych do praktykowania swych obowizkw w peni i w
kadym szczegle. Ci, ktrzy s dobrzy, id nadal ciek tego
dobrego postpowania i yjc po kolei w zgodzie z wszystkimi
czterema trybami ycia (brahmacarja, domowy, leny i
wyrzeczony tryb ycia) realizuj najwyszy cel. Bramini
postpujcy w ten sposb rozwietlaj firmament dobroczynnymi
promieniami jak ciaa niebieskie. Ich tysice stao si wiecznymi
gwiazdami i konstelacjami i jak zostao stwierdzone w Wedach, w
konsekwencji wyrzeczenia i nasycenia osigno nieskoczono.
Gdy takie osoby musz narodzi si ponownie na ziemi z ona
ywych istot, nie s nigdy zanieczyszczone przez grzechy majce
swe pierwotne rdo w niewyczerpanym osadzie wynikym z
przeszych dziaa. Faktycznie, prawdziwym braminem jest ten,
kto y jak brahmacarin, czeka posusznie na nauczyciela, doszed
do pewnych wnioskw na temat duszy i powici si jodze. Kt
inny zasugiway na takie imi? Gdyby same dziaania (z
pominiciem wiedzy) determinoway, kto jest i kto nie jest
braminem, wwczas trzeba by przyj, e dobre i ze dziaania
determinuj cakowicie szczcie lub niedol jakiej osoby.

332

Mikoajewska

Mahabharata

Zostao zadeklarowane we wiecznych ruti, e ci, co poprzez

pokonanie wszystkich zych namitnoci nabyli czysto serca, w
konsekwencji osignitej przez nich nieskoczonoci i poznaniu
Brahmana we wszystkich widz Brahmana.
O jodze i wyrzeczeniu, ktre prowadz do Wyzwolenia i mog by
praktykowane przez wszystkie kasty i we wszystkich trybach ycia
Obowizki jogina, takie jak szukanie spokoju, zaniechanie
dziaa, wyrzeczenie, samo-kontrola, oddanie i medytacje prowadzce do stanu samadhi praktykowane przez ludzi o czystych
sercach i wolnych od pragnie, majcych Wyzwolenie i wiedz
Brahmana za jedyny cel, mog by realizowane przez ludzi z
wszystkich czterech kast i we wszystkich czterech trybach ycia.
Zaiste, bramini o czystych sercach, kontrolujcy sw dusz zawsze
nabywaj wiedz Brahmana. Ostoj prawdziwej wiedzy jest ten,
ktrego dusza jest wyrzeczona bazujc na nasyceniu. Wyrzeczone
ycie, w ktrym zawiera si ta wiedza, ktra prowadzi do
Wyzwolenia i ktr bramin powinien naby, jest odwiecznie
przekazywana z nauczyciela na ucznia. Wyrzeczenie jest niekiedy
zmieszane z obowizkami innego trybu, lecz bez wzgldu na to,
czy istnieje w stanie mieszanym, czy czystym, to z jak moc jest
praktykowane, zaley od stopnia uwolnienia si od ziemskich
pragnie. Wyrzeczenie jest tym, co przynosi kademu najwysz
korzy. Tylko osoba saba nie jest zdolna do praktykowania
wyrzeczenia. Osoba czystego serca, ktra szuka drogi do
Brahmana, uwalnia si od tego wiata, ktry jest wiatem niedoli.
Sjumarami rzek: O Kapila, powiedz mi, kto, wrd tych,
ktrzy mogli cieszy si za ycia bogactwem i przyjemnociami,
po opuszczeniu tego wiata zdobdzie najwysze miejsce w niebie:
ci, ktrzy uprawiali dobroczynno, ci, ktrzy skadali ofiary, ci,
co z oddaniem studiowali Wedy, czy te ci, ktrzy praktykowali
wyrzeczenie?
Kapila rzek: O Sjumarami, ci, ktrzy yj w zgodzie z
domowym trybem ycia nabywaj zalet wszelkiego rodzaju, nie s
jednak zdolni do osignicia bogoci, ktr przynosi wyrzeczenie.
Sam to musisz widzie.
O tym, e wedyjskie dziaanie oczyszcza serce, ale tylko wiedza
zdobyta poprzez wyrzeczenie prowadzi do bogoci Brahmana

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 168

333

Sjumarami rzek: O Kapila, ty sam bazujesz na wiedzy jako

rodku prowadzcym do Wyzwolenia, podczas gdy ci, ktrzy yj
w zgodzie z domowym trybem ycia, ca sw wiar pokadaj w
wedyjskich dziaaniach. Zostao stwierdzone, e celem wszystkich
trybw ycia jest Wyzwolenie i e nie rni si one nadrzdnoci lub podrzdnoci swej mocy. Wytumacz mi, gdzie ley
prawda?
Kapila rzek: O Sjumarami, wedyjskie dziaania oczyszczaj
jedynie ciao, wiedza jednake jest najwyszym celem. Gdy
poprzez dziaanie zostaj uleczone wszystkie saboci serca i
bogo Brahmana zakorzeni si w wiedzy, yczliwoci,
wybaczaniu, spokoju, wspczuciu i prawdomwnoci, osiga si
bezstronno, nieranienie, skromno, brak pychy, wyrzeczenie i
niedziaanie. Wyej wymienione konstytuuj drog prowadzc do
Brahmana, dziki nim osoba osiga to, co najwysze. To, e
oczyszczenie saboci serca jest rezultatem dziaa, staje si dla
mdrca jasne w momencie, gdy to, co wyej wymienione zostaje
osignite. Zaprawd, jest to uwaane za najwyszy cel, ktry jest
osigany przez braminw, ktrzy zdobyli mdro, wycofali si z
wszystkich dziaa, osignli czysto i pewno wiedzy.
Ten, kto zdoa naby wiedz Wed, czyli nauki odnoszce si
do Brahmana wyraajcego si w dziaaniach i pozna najdrobniejsze szczegy dziaania, jest uwaany za tego, kto naprawd
zna Wedy. Inni marnuj tylko czas. Osoba, ktra poznaa Wedy,
wie wszystko, bowiem wszystko bazuje na Wedach. Zaiste, caa
przeszo, teraniejszo i przyszo zostaa zawarta w Wedach.
Z wszystkich pism wynika wniosek, e wszechwiat zarwno
istnieje, jak i nie istnieje. Dla czowieka wiedzy wszystko to, co
jest postrzeganecay wiat zjawiskowyjest zarwno sat
(rzeczywiste) i asat (nierzeczywiste). Dla niego to wszystko jest
zarwno kocem, jak i rodkiem. Prawda, e poprzez pene
wyrzeczenie zdobywa si to, co wystarcza (czyli samadhi), opiera
si na wszystkich Wedach. Za tym idzie bazujce na Wyzwoleniu
pene nasycenie (bogo poczenia z Brahmanem), ktre jest
absolutne, istnieje jako dusza wszystkich rzeczy miertelnych i
niemiertelnych i jest znane jako Najwysza i Uniwersalna Dusza
bdca najwyszym przedmiotem poznania tosamym z
wszystkimi ruchomymi i nieruchomymi przedmiotami, bdca
peni, doskona bogoci, wolnoci od dualizmw, tym, co
najwysze wrd wszystkich przedmiotw, niezniszczalnym
niezamanifestowanym Brahmanem i przyczyn, z ktrej wypywa
Niezamanifestowane (trzy guny lub inaczej Moola Prakriti).

334

Mikoajewska

Mahabharata

Zdolno do ujarzmienia zmysw, wybaczanie i zaprzestanie

dziaania w wyniku braku pragnie s trzema wasnociami, ktre
prowadz do doskonaego szczcia. Z ich pomoc czowiek
poprzez rozumienie zdoa dotrze do Brahmana, ktry jest
niestworzony i niezniszczalny. Kaniam si Brahmanowi, ktry
jest tosamy z tym, kto go pozna .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXVIII-CCLXX
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 169

335

Opowie 169
O prawoci jako najwikszym darze od bogw
1. O tym, jak obok Kundadhara obdarowa oddanego mu bramina cnot prawoci
przynoszc prawdziwe szczcie; 2. O ofierze, ktra suy rozwijaniu cnoty, a nie
zdobywaniu nieba lub bogactwa.

Bramin przy pomocy swej duchowej wizji zobaczy, jak

wielu ludzi yjc na tym wiecie ulega dzy, gniewowi,
zachannoci i jest nkanych przez lk, pych, ociganie si i
gnuno. Kundadhara rzek: O braminie, te saboci
zakuwaj ludzi w kajdany. To bogowie czujc lk przed ludmi
zsyaj je na ludzi mcc i krzyujc ich plany. Bez zgody
bogw aden czowiek nie moe by prawy. To dziki zgodzie
bogw i ich darowi bdcym odpowiedzi na moj prob
zdobye cnot prawoci i stae si zdolny do obdarowywania
krlestwem wycznie moc swej woli i myli .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXI)

1. O tym, jak obok Kundadhara obdarowa oddanego mu

bramina cnot prawoci przynoszc prawdziwe szczcie
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, rozmawialimy o autorytecie
Wed (ruti) i o tym, e nie wolno poddawa w wtpliwo ich sw.
Pouczye mnie rwnie, e gdy wedyjskie stwierdzenia wydaj
si nam sprzeczne, wynika to wycznie z naszych brakw w
duchowym rozwoju i wiedzy. Pragn zapyta ci o co jeszcze.
Obok Wyzwolenia, Wedy analizuj rwnie trzy pozostae cele
yciowe, ktrymi jest Prawo, Zysk i Przyjemno, wytumacz mi,
prosz, ktry z tych yciowych celw jest nadrzdny?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj staroytnej opowieci, ktr opowiadaj midzy sob
bramini o tym, czym bya najwiksza przysuga, jak ongi
dostojnik boskiej wity, obok o imieniu Kundadhara, wywiadczy
pewnemu braminowi, ktry oddawa mu cze.
Dawno temu y pewien ubogi bramin, ktry pragn zdoby
prawo poprzez zbieranie owocu pyncego z rytuaw ofiarnych.
Nastawi wic swe serce na zdobycie bogactwa, aby mc je uy w
rytuaach i w ten sposb poprzez oddawanie czci bogom zdoby
ich przychylno. Majc na uwadze ten cel postanowi podda si
bardzo surowym umartwieniom. Gdy przez dugi okres czasu nie

336

Mikoajewska

Mahabharata

udawao mu si osign upragnionego rezultatu, zacz rozmyla

nad tym, co powinien uczyni i rzek do siebie: Aby zapewni
sobie natychmiast przychylno ktrego z bogw powinienem
oddawa cze temu, ktrego ludzie jeszcze nie czcz. Szukajc
na chodno w myli imienia takiego boga zobaczy nagle, e nad
jego gow unosi si jeden z dostojnikw ze wity bogw, obok o
imieniu Kundadhara. Sam jego widok wzbudzi w nim uczucie
oddania i rzek do siebie: Ten obok niewtpliwie obdarzy mnie
dobrobytem, jego forma sugeruje tak wiele. Cho przebywa on w
bliskim ssiedztwie bogw, ludzie nie oddaj mu jeszcze czci.
Doszedszy do takiego wniosku zacz czci ten obok z pomoc
kadzideek, girland z najwspanialszych kwiatw, olejkw
zapachowych i innych darw.
Obok czczony w ten sposb by ze swego wielbiciela bardzo
zadowolony i mylc o jego dobru rzek do siebie: Popenibym
straszliwy grzech, gdybym nie odwdziczy si za oddawan mi
cze. Wielcy mdrcy zarzdzili pokut dla tych, co pij alkohol,
kradn lub ami przysigi i nawet dla tych, ktrzy popenili
grzech zabjstwa bramina, nie ustalili jednak jeszcze takiej pokuty,
ktra byaby zdolna do oczyszczenia z grzechu niewdzicznoci. Z
nadziei rodzi si nikczemno, z zawici wcieko, z faszu
chciwo, a niewdziczno pozostaje bezpodna.
Mylc w ten sposb obok Kundadhara przenikn bramina
lecego na ou z trawy kua sw energi powodujc, e zobaczy
on we nie wszystkie ywe istoty. Zaiste, ten bramin o czystej
duszy, ktry odsun si od wszelkich cielesnych przyjemnoci w
konsekwencji swych umartwie, oddania i braku namitnoci,
zobaczy we nie skutek swego oddania obokowi Kundadharze.
Zanurzony we nie ujrza jaksz Manibhadr o wielkiej duszy i
jasnociwysannika boga bogactwa Kuberywydajcego rozkazy bogom, ktrzy, jak si zdawao, byli zajci rozdzielaniem
krlestw i bogactw midzy tych ludmi, ktrzy wsawili si
dobrymi uczynkami i odbieraniem ich tym, ktrzy zeszli ze cieki
dobra.
Kundadhara w obecnoci zgromadzonych tam rwnie jakszw
pad przed bogami plackiem na ziemi. Na rozkaz bogw jaksza
Manibhadra rzek: O Kundadhara, jakie jest twoje yczenie?
Kundadhara rzek: O Manibhadra, jeeli bogowie s ze mnie
zadowoleni, chciabym prosi ich o ask dla tego bramina, ktry
darzy mnie czci. Chciabym prosi o co, co przyniosoby mu
prawdziwe szczcie.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 169

337

Jaksza Manibhadra ponownie na rozkaz bogw rzek: O

Kundadhara, powsta, twoje posannictwo skoczyo si sukcesem
i twoja proba zostanie speniona. Jeeli bramin, o ktrym mwisz,
pragnie bogactwa, na rozkaz bogw dam mu go tyle, ile zechce.
Obok Kundadhara rozmylajc nad krtkoci ycia czowieka
na ziemi i jego nierealnym charakterem nastawi swoje serce na
obdarowanie tego bramina skonnoci do ascezy i umartwie,
ktre prowadz do wikszego szczcia ni bogactwo. Rzek: O
Manibhadra, ty dostarczasz bogactwa, ja jednake nie chc prosi
o bogactwo dla tego bramina, nie chc dla niego gr pere i
klejnotw, ani nawet caej ziemi z caym jej bogactwem. Chc
odda mu wiksz przysug proszc o to, aby mg zdoby cnot
prawoci. Niech wic jego serce znajduje przyjemno w tej
cnocie, niech prawo zawsze mu towarzyszy, niech stanie si dla
niego najwaniejszym z wszystkich celw. O to dla niego prosz.
Manibhadra rzek: O Kundadhara, suwerenno i rnego
rodzaju szczcie s zawsze owocami prawoci. Przyjmij wic mj
dar i niech bramin, o ktrym mwisz, cieszy si nimi ju do koca
ycia, wolny od wszelkiego rodzaju fizycznego blu.
Kundadhara nie chcia jednak przyj tego daru i raz jeszcze
poprosi o obdarowanie bramina cnot prawoci sam w sobie.
Bogowie syszc to byli bardzo zadowoleni.
Manibhadra rzek: O Kundadhara, bogowie s zadowoleni
zarwno z ciebie, jak i z tego bramina. Niech wic w bramin
stanie si wysoce praw osob i niech cakowicie powici swj
umys prawoci.
Obok Kundadhara syszc te sowa gwarantujce spenienie
jego yczenia ogromnie si ucieszy. Dar dla bramina, ktry
otrzyma od bogw, by bowiem bez zgody bogw nieosigalny
dla czowieka.
Tymczasem oddajcy cze obokowi bramin pozosta biedny i
mylc, e obok Kundadhara nie czuje si w obowizku odpacenia mu za oddawan cze, odwrci si z niesmakiem od spraw
tego wiata. Rzek do siebie: Skoro dobre czyny nie maj adnej
wartoci dla tego oboku, dla kogo bd miay? O wiele lepiej
bdzie dla mnie, gdy przestan pokada jakkolwiek nadziej w
rzeczach nalecych do tego wiata i udam si do lasu, aby tam
prowadzi prawe ycie.
Czujc wstrt do spraw tego wiata i dziki asce bogw
rozpocz praktykowanie surowej ascezy yjc samotnie w lesie.
Skupiwszy swj umys cakowicie na prawoci wczy si po
dungli jedzc jedynie owoce, korzonki i resztki z darw dla

338

Mikoajewska

Mahabharata

bogw i goci. Po jakim czasie zaniecha owocw i korzonkw

ywic si jedynie limi opadymi z drzew, nastpnie zaniecha
nawet lici ywic si jedynie wod, a gdy porzuci nawet wod,
ywi si jedynie powietrzem. Cho upyno wiele lat, pomimo
tak surowej diety nie traci si, co wydawao si cudowne. Oddany
cnocie i praktykujc surow ascez zdoby duchow wizj.
Rozmylajc rzek sam do siebie: Teraz, gdy zdobyem moc
duchow, gdy zechc obdarowa bogactwem kogo, kto mnie
zadowoli, wystarcz tylko moje sowa, gdy moje sowa nie mog
by faszem. Z twarz rozwietlon umiechem podda si jeszcze
surowszym umartwieniom i zdobywszy jeszcze wiksz duchow
moc pomyla, e si swej woli potrafi stwarza nawet stojce
najwyej przedmioty: Bdc z jakiej osoby zadowolony mog
obdarowa j nawet wadz krlewsk i stanie si ona natychmiast
krlem.
W czasie, gdy tak rozmyla, obok Kundadhara peen podziwu
dla jego ascetycznego sukcesu i pod wpywem uczucia przyjani
do tego bramina, ktry by jego wielbicielem, ukaza si przed jego
obliczem. Bramin postpujc zgodnie z nakazami odda mu cze,
cho by jego widokiem zdziwiony mylc, e obok pozosta
wobec niego obojtny, gdy nie obdarowa go bogactwem w
odpowiedzi na oddawanie mu czci.
Kundadhara rzek: O braminie, to dziki mojej przysudze
patrzysz teraz na wiat doskonaymi duchowymi oczami. Zobacz
wic z pomoc swej duchowej wizji, co dzieje si po mierci z
krlami cieszcymi si za ycia wielkim bogactwem i przyjrzyj si
innym wiatom.
Bramin przy pomocy swej duchowej wizji z duej odlegoci
dostrzeg, jak tysice krlw zmuszonych do ponownych narodzin
tonie w piekle ycia na ziemi.
Kundadhara rzek: O braminie, sdzie, e oddawanie mi czci
przynioso ci jedynie smutek. C bowiem dobrego dla ciebie
uczyniem? Jak warto ma moja przysuga? Zobacz jednak, jak
kocz ci, ktrzy szukaj tylko cielesnej przyjemnoci. Bramy
nieba zamykaj si przed nimi.
Bramin przy pomocy swej duchowej wizji zobaczy, jak wielu
ludzi yjc na tym wiecie ulega dzy, gniewowi, zachannoci i
jest nkanych przez lk, pych, ociganie si i gnuno.
Kundadhara rzek: O braminie, te saboci zakuwaj ludzi w
kajdany. To bogowie czujc lk przed ludmi zsyaj je na ludzi
mcc i krzyujc ich plany. Bez zgody bogw aden czowiek nie
moe by prawy. To dziki zgodzie bogw i ich darowi bdcym

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 169

339

odpowiedzi na moj prob zdobye cnot prawoci i stae si

zdolny do obdarowywania krlestwem wycznie moc swej woli i
myli.
Syszc to pobony bramin o prawej duszy pad plackiem na
ziemi przed Kundadhar i rzek: O Kundadhara, wywiadczye
mi faktycznie ogromn przysug. Niewiadomy twego przyjaznego uczucia i bdc pod wpywem dzy i zachannoci nie
wykazaem w stosunku do ciebie wystarczajco dobrej woli.
Kundadhara odpowiedzia: O braminie, wybaczyem to tobie
cakowicie. Uciska bramina z uczuciem i znikn.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
ten pobony bramin, o ktrym ci opowiedziaem, po osigniciu
dziki obokowi ascetycznego sukcesu wczy si po wszystkich
wiatach. To dziki duchowej mocy zdobywanej poprzez cnot i
umartwienia nabiera si zdolnoci wdrowania po niebiaskich
przestworzach, jak i spenienia ycze i ostatecznie realizuje si
najwyszy cel. Bogowie, bramini, jakszowie, jak i wszyscy dobrzy
ludzie zawsze oddaj cze tym, ktrzy zdobyli cech prawoci, a
nie tym, ktrzy cieszc si bogactwem s we wadzy pragnie.
Zauwa, e bogowie prawdziwie ci sprzyjaj, bo twj umys jest
oddany prawoci. Bogactwo daje niewiele szczcia, podczas gdy
prawo daje go wiele.
2. O ofierze, ktra suy rozwijaniu cnoty, a nie zdobywaniu
nieba lub bogactwa
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, istnieje wiele rodzajw
rytuaw ofiarnych i wszystkie one maj na celu oczyszczenie
serca lub chwa bogw. Powiedz mi, prosz, jaka ofiara zostaa
zarzdzona wycznie z myl o cnocie prawoci, a nie w celu
zdobycia nieba lub bogactwa?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj opowieci, ktr ongi recytowa mdrzec Narada o
nauce, jakiej udzieli bg Prawa, Dharma, pewnemu pobonemu
braminowi, ktry y zgodnie z domowym trybem ycia zwanym
unczha, szukajc ywnoci jedynie na dzie biecy bez mylenia
o jutrze i czci bogw wykonujc ofiary.
Mdrzec Narada nuci: W jednym z krlestw synnych z
poszanowania Prawa y ongi pewien bramin o imieniu Satja,
ktry unika ranienia jakiejkolwiek ywej istoty. yjc ze swoj
on o imieniu Puszkaradharini w lenej pustelni ywi si
ziarenkami nieuskanego ryu, ktry pozosta na polach po

340

Mikoajewska

Mahabharata

niwach oraz rolinami o gorzkim smaku, ktre jednak w jego

ustach dziki jego umartwieniom wydaway si sodkie.
Oddany praktykowaniu umartwie czci szczerze boga Wisznu
w rytuaach ofiarnych. Jego ona o agodnym usposobieniu
oczycia swj umys i serce praktykujc surowe przysigi i w
gbi duszy nie aprobowaa tego, e jej m mylc o zdobyciu
nieba praktykowa rytuay ofiarne, ktre mimo tego, e jej m nie
zabija zwierzt, w swej intencji pozostaway okrutne. Bojc si
jednak jego kltwy bya posuszna, gdy pewnego dnia przywoa j
do wypenienia roli wyznaczonej podczas rytuau ofiarnego dla
ony. Szaty okrywajce jej ciao byy zrobione z pawich pir
porzuconych przez pawie i cho niechtnie, uczestniczya posusznie w tym rytuale, w ktrym jej m peni rol kapana nuccego
hymny Rigwedy zwanego hotarem.
W tym samym lesie w ssiedztwie pustelni nalecej do tego
bramina mieszka pobony bramin o imieniu Parnada z rodu ukry.
Widzc, e jego ssiad prowadzi rytua ofiarny, przybra form
jelenia i ukazawszy si przed jego obliczem i rzek: O Satja,
zachowaby si niewaciwie, gdyby w ofierze, ktr prowadzisz
zabrako wymaganych skadnikw. Poniewa nie widz zwierzcia
ofiarnego, zabij mnie, potnij mnie na drobne kawaki i uczy ze
mnie konieczn ofiarn libacj. Gdy tak uczynisz, oczycisz si z
winy i zdobdziesz niebo.
Prezydujca ofiarom soneczna bogini Sawitri przybya na
rytua w swej wasnej formie i rwnie prbowaa skoni Satj do
uczynienia tego, o co prosi go jele. Satja rzek: O bogini, nie
zabij tego jelenia, ktry yje w moim ssiedztwie w tym samym
lesie. Bogini zaprzestaa swych nalega i wkroczya w ogie
ofiarny pragnc przyjrze si wiatu podziemnemu i unikn
patrzenia na inne defekty tego rytuau.
Jele skadajc pobonie donie raz jeszcze poprosi Satj, aby
go zabi i poci na kawaki. Satja jednake uciska go serdecznie
i poprosi, eby odszed. Jele zdajc si by mu posuszny uszed
kilka krokw, lecz szybko zawrci i rzek: O braminie, zaprawd,
zabij mnie. Mwi to szczerze, gdy zabijesz mnie w ofierze, na
pewno zrealizujesz wysoki i prawy cel. Obdaruj ci duchow
wizj. Spjrz na te niebiaskie nimfy apsary i na pikne pojazdy
boskich muzykw gandharww, ktre bd ci towarzyszy, gdy
zdobdziesz niebo. Satja patrzc na ten widok przez duszy czas
tsknymi oczami i widzc jelenia spragnionego bycia zwierzciem
ofiarnym i sdzc, e niebo mona zdoby tylko poprzez zabicie
ofiary, zgodzi si na spenienie proby jelenia.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 169

341

W jeleniu tym ukrywa si jednak sam bg Prawa, Dharma,

ktry y w tej dungli od wielu lat i chcia podda bramina prbie.
Widzc, e Satja da si skusi przez widok niebiaskich regionw
i jest gotowy zabi jelenia, majc na uwadze jego zbawienie
udzieli mu nastpujcej rady: O braminie, zabijanie zwierzt nie
jest zgodne z zarzdzeniami dotyczcymi ofiary. Warto
umartwie bramina, ktrego umys zapragn zabicia jelenia
radykalnie si zmniejsza ju w konsekwencji samej myli.
Ranienie ywych istot nie jest wic czci ofiary. Po
wypowiedzeniu tych sw Dharma przybra swoj bosk posta i
sam wzi udzia w ofierze prowadzonej przez bramina Satj
speniajc rol kapana.
Po tym dowiadczeniu Satja zaniecha rytuaw ofiarnych i
odda si medytacjom osigajc taki sam czysty stan umysu, jak
jego ona. Unikanie ranienia ywych istot jest t religi, ktra
przynosi najwysz nagrod i rozwija cnot prawoci, podczas gdy
religia akceptujca okruciestwo prowadzi co najwyej do
zdobycia nieba, ktra to nagroda koczy si wraz z wyczerpaniem
zasug. Nieranienie innych jest religi Prawdy, ktra jest wiar
tych, ktrzy szukaj Brahmana .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXI-CCLXXII
(Mokshadharma Parva).

342

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 170
O drodze jednostki do grzechu,
prawoci, wyrzeczenia i Wyzwolenia
1. O tym, jak jednostka staje si grzeszna lub prawa; 2. O tym, jak prawa jednostka
znajduje ucieczk w wyrzeczeniu i szukaniu Wyzwolenia; 3. O rodkach
prowadzcych do Wyzwolenia; 4. O nietrwaoci tego wiata; 5. O uwalnianiu si
od godu bogactwa; 6. O dziaaniach, wiedzy i religii pomagajcych w przekraczaniu wpywu Prakriti.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, znasz doskonale cae

Prawo, zadajesz mi wic to pytanie szukajc jedynie
potwierdzenia susznoci swoich wnioskw. Posuchaj wic raz
jeszcze o tym, jak dochodzi si do grzesznoci i jak do
prawoci, wyrzeczenia i Wyzwolenia.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXIII)

1. O tym, jak jednostka staje si grzeszna lub prawa

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, w jaki sposb
czowiek staje si grzeszny i w jaki prawy. W jaki sposb zdobywa
wyrzeczenie i w jaki Wyzwolenie?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, znasz doskonale cae Prawo,
zadajesz mi wic to pytanie szukajc jedynie potwierdzenia
susznoci swoich wnioskw. Posuchaj wic raz jeszcze o tym, jak
dochodzi si do grzesznoci i jak do prawoci, wyrzeczenia i
Wyzwolenia.
Z zarejestrowania przez zmysy ktrego z piciu zmysowych
przedmiotwformy, smaku, zapachu, dwiku lub dotyku
wypywa pragnienie lub awersja. Starajc si o zdobycie tych
przedmiotw lub chcc ich unikn osoba zaczyna dziaa i
podejmuje prac. Z tych przedmiotw piciu zmysw, ktre s dla
niej przyjemne i ktre lubi, stara si najlepiej jak potrafi czerpa
wci na nowo przyjemno. Stopniowo powstaje przywizanie,
awersja, zachanno i bdy w ocenie. Umys opanowany przez
zachanno i bdn ocen ulegajc wpywowi przywizania i
awersji odsuwa si od prawoci. Taka osoba zaczyna wykonywa
prawe dziaania z hipokryzj. Jest faszywa zarwno w rzekomym
szukaniu prawoci, jak i w zagarnianiu bogactwa. Gdy uda jej si
zdoby bogactwo hipokryzj, oddaje temu cae swoje serce. Gdy
cae jej serce jest przesiknie faszem, wszystkie jej dziaania staj

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 170

343

si grzeszne, pomimo napomnie yczliwych i mdrych, na ktre

odpowiada pozornie w zgodzie z rozumem i stwierdzeniami pism.
Zrodzone z przywizania i bdu grzechy gwatownie si mno,
bo taki czowiek myli grzesznie, mwi grzesznie i dziaa
grzesznie popeniajc w ten sposb wszystkie trzy rodzaje
grzechw. Gdy zaczyna kroczy t drog grzechu, ci, ktrzy s
dobrzy, odnotowuj jego niegodziwo, jednake ci, ktrzy maj
podobne do niego grzeszne skonnoci, zaprzyjaniaj si z nim.
Taki czowiek nie zdobywa jednak szczcia nawet na tym wiecie,
a tym bardziej na tamtym.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, opowiedziaem tobie,
w jaki sposb czowiek staje si grzesznikiem. Posuchaj teraz o
czowieku prawym. Taki czowiek zdobywa dobro dla siebie
poprzez szukanie dobra dla innych i realizujc swe obowizki z
myl o dobru innych osiga w kocu wysoce cenione cele. Ten,
kto bazujc na swej mdroci potrafi dostrzec w czym wady,
zanim zostan wymienione, jest zdolny do poprawnej oceny tego,
co przynosi szczcie i co smutek i zrozumienia dlaczego, oraz
odnosi si z czci do tych, ktrzy s nazywani dobrymi, ten robi
postpy na drodze prawoci zarwno w konsekwencji wasnego
nawyku, jak i dziki towarzystwu mdrych i dobrych. Umys
takiego czowieka czerpie przyjemno z prawoci i kroczy on
przez ycie bazujc na prawoci. Gdy nastawi swe serce na
zdobycie bogactwa, pragnie go tylko tyle, ile mona zdoby przy
pomocy prawych rodkw i dba tylko o to, w czym widzi zasugi.
W ten to sposb czowiek staje si prawy i zdobywa przyjaci
tylko wrd dobrych i mdrych. Majc takich przyjaci, jak i
zdobyte praw drog bogactwo i potomstwo cieszy si szczciem
zarwno za ycia, jak i po mierci.
2. O tym, jak prawa jednostka znajduje ucieczk w
wyrzeczeniu i szukaniu Wyzwolenia
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, owocem prawoci jest
zdobycie kontroli nad wpywem, jaki pi zmysowych przedmiotw, ktrymi s forma, smak, zapach, dwik i dotyk, ma na
czowieka, czyli nad pragnieniem lub awersj. Zapamitaj to sobie.
Czowiek, ktry zdoby ten owoc i kieruje si okiem wiedzy na
tym jednak nie koczy i nie zadawalajc si takimi widocznymi
owocami prawoci ucieka si do wyrzeczenia. Gdy po nabyciu oka
wiedzy przestaje czerpa przyjemno ze zmysowych przedmiotw i gdy jego umys przestaje si wrd nich bka, uwalnia si
cakowicie od pragnienia, cho nawet teraz nie odrzuca jeszcze

344

Mikoajewska

Mahabharata

prawoci i prawego dziaania. W kolejnym kroku widzc

wszystkie wiaty jako cyklicznie stwarzane i niszczone, stara si
odrzuci t prawo, ktra przynosi nagrody w formie nieba i
niebiaskiej szczliwoci i praktykujc dziaanie bez pragnienia
owocu szuka Wyzwolenia. Stopniowo zaprzestaje wszelkich
grzesznych dziaa i praktykujc wyrzeczenie staje si praw
dusz i w kocu zdobywa Wyzwolenie.
3. O rodkach prowadzcych do Wyzwolenia
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, odpowiadajc na twoje pytanie
wyjaniem tobie, w jaki sposb jednostka nabywa grzeszno,
prawo, wyrzeczenie i Wyzwolenie. Majc to na uwadze pamitaj,
aby w kadej sytuacji trzyma si cieki Prawa. Ci, ktrzy tak
czyni, zdobywaj to, co wieczne.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedziae, e Wyzwolenie
mona zdoby stosujc tylko okrelone rodki, a nie inaczej.
Wyjanij mi, prosz, dokadnie jakie to s rodki.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, zdobye wielk mdro i
twoje pytanie odnoszce si do bardzo subtelnych tematw jest
prawdziwie ciebie godne, ty sam zawsze szukasz odpowiednich
rodkw prowadzcych do cile okrelonych celw. Tak jak stan
umysu, ktry pojawia si wwczas, gdy kto nastawia si na
zrobienie glinianego naczynia, jest odmienny od tego, ktry
pojawia si po jego zrobieniu, w taki sam sposb, stan umysu
waciwy dla ludzi, ktrzy poprzez pobone dziaanie d do
szczcia i nieba, jest odmienny od tego, ktry jest waciwy dla
osb szukajcych Wyzwolenia. Tak jak droga prowadzca do
wschodniego oceanu nie jest t sam drog, co ta, ktra prowadzi
do zachodniego oceanu, w taki sam sposb droga, ktra prowadzi
do Wyzwolenia jest odmienna od drg prowadzcych do innych
celw. Posuchaj, co mam o niej do powiedzenia.
Na drodze do Wyzwolenia naley pokona gniew praktykujc
wybaczanie i zarzucajc wszystkie cele naley podci korzenie
pragnieniu. Naley pokona sen poprzez rozwijanie w sobie
jasnoci-dobra (sattwa), poprzez praktykowanie starannoci naley
pokona lk, a poprzez kontemplowanie duszy (medytacje) oddech.
Pragnienie, awersj i dz naley rozproszy z pomoc cierpliwoci, a bdzenie, ignorancj i wtpliwoci poprzez studiowanie
Prawdy. Szukajc wiedzy naley unika podania za faszem i
tym, co jest niewarte zainteresowania i niewaciwe. Naley te
uwolni si od wszelkich zaburze i chorb poprzez skromne i
atwe do strawienia jedzenie. Zachanno i utrat oceny naley

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 170

345

zwalcza poprzez rozwijanie poczucia nasycenia, a poprzez

poznanie nierealnoci tego wiata naley uwolni si od ziemskich
trosk. Naley pokona nierwno w traktowaniu innych poprzez
praktykowanie yczliwoci, a poprzez widzenie jednoci we
wszystkich ywych istotach naley nabywa cnot prawoci.
Naley przesta myle o przyszoci i nie rozwija oczekiwa.
Czowiek inteligentny powinien te uwolni si od wszelkich
uczu w stosunku do materialnego wiata poprzez rozmylanie nad
tym, e wszystko na tym wiecie jest przejciowe i zniszczalne, od
poczucia wanoci swego ego poprzez praktykowanie yczliwoci,
a od aknienia i tsknot poprzez rozwijanie poczucia zadowolenia.
Ociganie si i gnuno mona pokona poprzez podejmowanie
wysiku, wtpliwoci wszelkiego rodzaju poprzez szukanie
pewnoci, gadatliwo poprzez maomwno, a wszelkie rodzaje
lku poprzez odwag. Mow i umys mona opanowa z pomoc
rozumienia, a rozumienie mona kontrolowa z pomoc wiedzy.
Wiedza z kolei jest kontrolowana przez znajomo duszy, a
jednostkowa dusza przez Najwysz Dusz.
Wszytko to, co wymieniem naley do rodkw waciwych dla
jogi. Do Najwyszej Duszy docieraj osoby o czystych dziaaniach
i uspokojonej duszy, co zdobywaj poprzez pokonywanie piciu
przeszkd jogipragnienia, gniewu, zawici, lku i snuo
ktrych mwi mdrcy. Jogin po uwolnieniu si od tych piciu
przeszkd powinien ograniczajc mow praktykowa kontemplacj, studiowanie, dobroczynno, uczciwo, skromno,
bezstronno, wybaczanie, czysto serca, czysto jedzenia i
opanowanie zmysw. Praktyki te prowadz do wzrostu energii,
znikania grzechw, zdobywana rnego rodzaju wiedzy i
zdolnoci realizowania ycze moc woli. Gdy jogin oczyci si
cakowicie z grzechw, zdobdzie energi, skromno w posikach
i panowanie nad swymi zmysami, wwczas po pokonaniu
pragnienia i gniewu szuka Brahmana.
Unikanie ignorancji poprzez suchanie i studiowanie pism,
uwolnienie si od pragnienia i gniewu dziki praktykowaniu
nasycenia i wybaczania i od niepokoju dziki pokonaniu rnego
rodzaju lkw, brak pychy i wyniosoci, brak przywizania do
jakichkolwiek ziemskich przedmiotw takich jak dom, czy rodzina
i zdobywanie jogicznych mocy s drog do Wyzwolenia. Droga ta
jest czarowna, nieskazitelna i czysta. Konstytuuje j zdobywanie
kontroli nad mow, ciaem i umysem w trakcie praktykowania
uwalniania si od pragnie i gniewu.

346

Mikoajewska

Mahabharata

4. O nietrwaoci tego wiata

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opisaem tobie drog, ktr
powinna kroczy osoba szukajca Wyzwolenia i wyjaniem tobie,
w jaki sposb droga ta jest odmienna od tej, ktr poda osoba
szukajca nieba. W kontekcie dyskutowanego tematu cytuje si
zwykle staroytn opowie o rozmowie niebiaskiego proroka
Narady z mdrcem o imieniu Asita-Dewala na temat nietrwaoci
tego wiata. Posuchaj wic tej opowieci.
Pewnego dnia prorok Narada wdrujc po wszystkich wiatach
zobaczy siedzcego samotnie sdziwego mdrca Asita-Dewal, na
ktrego twarzy malowa si spokj. Zbliy si do niego, aby go
zapyta o pocztek i koniec wszystkich ywych istot. Rzek: O
Dewala, wytumacz mi, skd wzi si cay ten wszechwiat
zoony z oywionych i nieoywionych przedmiotw i gdzie si
chowa w okresie cakowitego zniszczenia?
Dewala rzek: O Narada, mdrcy, ktrzy poznali wszystkie
przedmioty, twierdz, e gdy Czas jest waciwy, Najwysza
Dusza chcc zaistnie w nieskoczonej iloci form, moc swej
woli tworzy wszystkie przedmioty z piciu wielkich esencji
przestrzeni, wiatru, ognia, wody, ziemi. Nastpnie Czas (Kala)
wprawiany w ruch przez rozumienie tworzy z tych esencji jeszcze
inne przedmioty. Ten, kto twierdzi, e jest tam co wicej ni pi
wielkich esencji, Czas i rozumienie, wypowiada fasz.
Te pi wielkich esencji s wieczne, niezniszczalne, bez
pocztku i bez koca i cznie z Czasem jako szstym maj same
w sobie moc i potn energi. Nie ma nic, co przewyszaoby je
moc i energi. To, e nie ma nic innego poza tymi esencjami,
moe by potwierdzone przez kadego, kto zgadza si z
konkluzjami pyncymi z ruti lub argumentami bazujcymi na
rozumowaniu. Jeeli kto twierdzi inaczej, jego argumentowanie
jest bdne lub puste. Dowiedz si wic, e wymienione sze jest
zaangaowanych w tworzenie wszystkich skutkw.
Wszystko to, co jest postrzegalne, cay wiat zjawiskowy, jest
nazywany nierzeczywistym, czyli asat. Pi wielkich esencji i
Czas, oraz potencje przeszych dziaa i ignorancjarazem osiem
wiecznych esencjis przyczynami narodzin i zniszczenia
wszystkich ywych istot. Gdy ywe istoty ulegaj zniszczeniu, z
nimi si cz, a gdy si rodz, z nich powstaj.
Zaiste, ywa istota ulegajc zniszczeniu rozkada si na pi
pierwotnych esencji. Jej ciao jest zrobione z ziemi, jej uszy maj
swj pocztek w przestrzeni, jej oczy maj ogie za przyczyn, jej

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 170

347

ruch jest wiatrem, jej krew pochodzi z wody. Uszy, oczy, skra,
nos i jzyk s jej picioma zmysami, ktre, jak twierdz mdrcy,
istniej po to, aby rozpoznawa waciwe dla siebie przedmioty,
ktrymi s dwik, forma, dotyk, zapach i smak. Syszenie,
widzenie, odczuwanie dotyku, zapachu i smaku s funkcjami
zmysw. Pi zmysw rejestruje wic te pi przedmiotw
bdcych picioma atrybutami piciu wielkich esencji na pi
rnych sposobw. Pi wymienionych atrybutw nie jest
faktycznie rozpoznawane przez zmysy, ktre s w bezruchu, lecz
przez dusz, ktra rozpoznaje je poprzez zmysy.
To, co jest nazywane pamici lub nieokrelonym postrzeganiem (chitta) jest w stosunku do piciu zmysw nadrzdne, umys
(manas) jest nadrzdny w stosunku do pamici, rozumienie
(buddhi) jest nadrzdne w stosunku do umysu, a zamieszkujca w
ciele Najwysza Dusza (kszetra-dina) jest nadrzdna w stosunku
do rozumienia. yjca istota najpierw rejestruje rne przedmioty
z pomoc zmysw, nastpnie z pomoc umysu rozmyla nad nimi,
a z pomoc rozumienia dochodzi do waciwych dla wiedzy
niezachwianych konkluzji, co do przedmiotw rejestrowanych
przez zmysy. Pi zmysw, pami, umys i rozumienie jako
sme s nazywane przez tych, ktrzy zdobyli wiedz duchow
(adhjatma), organami poznania.
Donie, stopy, przewd trawienny zakoczony odbytem,
narzdy wydalniczo-rozrodcze i usta tworz pi organw dziaania. Usta s nazywane organem dziaania ze wzgldu na to, e s
aparatem mowy i jedzenia, stopy s organem ruchu, a donie su
wykonaniu rnej pracy. Przewd analny i organy rozrodcze su
wydalaniupierwszy stolca, drugi moczu i pod wpywem dzy
yciowego nasienia. Szstym organem dziaania jest to, co jest
nazywane si mini. Te sze organw jest wymienianych jako
organy dziaania przez aprobowane pisma na ten temat.
Wymieniem dotychczas organy poznania i dziaania, jak i
atrybuty piciu wielkich pierwotnych esencji. Gdy w rezultacie
zmczenia organy te zaprzestaj wykonywania swych funkcji w
wiecie zewntrznym, ich waciciel zasypia. nieniem nazywa si
ten stan wiadomoci, w ktrym cho funkcje wymienionych
organw zostaj zawieszone, funkcje umysu nie ustaj i umys
nadal bdzi wrd swoich przedmiotw. Zarwno w stanie
obudzonym, jak i podczas nienia moliwe s trzy stany umysu:
dobra-jasnoci, namitnoci i ciemnoci. Stany, ktre pojawiaj si
w powizaniu z dziaaniem rodzcym przyjemno, s witane z
aplauzem. Szczcie, sukces, wiedza, brak przywizania wskazuj

348

Mikoajewska

Mahabharata

na obecno atrybutu dobra. Wszystkie trzy stanyjasnoci-dobra,

namitnoci i ciemnocidowiadczane przez ywe istoty podczas
dziaania w stanie obudzonym, pojawiaj si w pamici w formie
marzenia sennego podczas snu. Dla zwykego czowieka wraenia
istniejce w obudzonym stanie wiadomoci s odmienne od tych,
ktre wystpuj w marzeniu sennym i odwrotnie. Jednake w
stanie wiadomoci zwanym gbokim snem pozbawionym marze
sennych przejcie wrae z obudzonego stanu wiadomoci do
marze sennych i odwrotnie staje si bezporednio uchwytne i
rnica midzy nimi znika. Ten stan wiadomoci jest niezmienny
i poszukiwany przez tych, co szukaj Wyzwolenia.
Istnieje pi zmysw bdcych organami wiedzy i pi organw dziaania, ktre razem z si mini, umysem, rozumieniem i
chitt, oraz trzema atrybutami, ktrymi s dobro-jasno (sattwa),
namitno (radas), ciemno (tamas). daj liczb siedemnacie.
Osiemnastym w tym liczeniu jest On (dusza), ktry jest wacicielem ciaa. Zaprawd, On, ktry zamieszkuje w ciele jest wieczny.
Wymienione siedemnacie, razem z ignorancj (awidja) liczon
jako osiemnasta, zamieszkujc w ciele istniej doczone do Niego,
ktry jest wacicielem ciaa. Gdy waciciel opuszcza ciao
wymienione osiemnacie razem z ignorancj przestaj istnie w
ciele razem, bowiem ciao zbudowane z piciu pierwotnych esencji
jest jedynie ich kombinacj, ktra wraz z Jego odejciem musi si
rozpa. Te osiemnacie atrybutw (cznie z ignorancj) razem z
Nim, ktry jest wacicielem ciaa i trawicym gorcem tworz
liczb dwadziecia formujc razem to, co jest nazywane kombinacj tych piciu pierwotnych esencji. Istnieje staroytne Bycie
nazywane Mahat, ktre z pomoc wiatru nazywanego prana (sia
yciowa) utrzymuje w caoci t kombinacj zawierajc dwadziecia elementw, ktre zostay wymienione i nazwane, i jeli
chodzi o zniszczenie ciaa, to wiatr, o ktrym si mwi zwykle
jako o przyczynie, jest tylko instrumentem, ktrego Mahat uywa.
Kada istota, ktra si rodzi si w ciele po wyczerpaniu
zebranych poprzednio zasug i win rozpada si na pi
konstytuujcych esencji i poganiana przez zasugi i winy zebrane
w obecnym yciu otrzymuje nowe ciao odpowiednie dla jej zasug.
Jej aktualne miejsce zamieszkania jest zawsze wynikiem ignorancji, pragnienia i dziaania. Migruje z ciaa do ciaa poganiana
przez Czas tak jak osoba zmieniajca domy. Ci, ktrzy s mdrzy i
zdobyli pewno wiedzy, nie popadaj w rozpacz widzc t
migracj. Tylko ci, ktrzy s gupcami zakadajc bdnie zwizek
tam, gdzie go w rzeczywistoci nie ma, popadaj w rozpacz widzc
zniszczenie ciaa. Rodzca si w ciele ywa istota (diwa) do

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 170

349

nikogo nie naley i o niczym nie mona powiedzie, e naley do

niej. Jest zawsze sama, sama tworzy swe ciao, jak i szczcie i
niedol. Ona sama jest nienarodzona i nie umiera. Uwolniona od
wizi ciaa zdobywa najwyszy cel. Wyzwolona z koa
reinkarnacji dziki wyczerpaniu skutkw dziaania, dociera w
kocu do Brahmana. Wedug filozofii sankhji sposobem na
wyczerpanie zarwno zasug, jak i win wynikych z dziaania jest
zdobywanie wiedzy. Ci, ktrzy znaj pisma, okiem pism widz to,
e diwa po wyczerpaniu zasug i win dociera do Brahmana
realizujc najwyszy cel .
5. O uwalnianiu si od godu bogactwa
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, jak myl o nas samych, widz,
jak bardzo jestemy grzeszni i okrutni zabijajc w wielkiej bitwie o
krlestwo naszych braci, ojcw, synw, wnukw i przyjaci. W
jaki sposb moemy pozby si tego aknienia bogactwa, gdy to
przez nie popenilimy wiele grzesznych czynw.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj, co powiedzia ongi krl Danaka, wadca Widehw, w
rozmowie z mdrcem o imieniu Mandawia. Danaka rzek: O
Mandawia, nie posiadam nic, co naley do tego wiata, a jednak
yj w wielkiej szczliwoci. Nawet wtedy, gdyby caa Mithila
uwaana za stolic mojego krlestwa spona w wielkim poarze,
nie sponoby nic, co jest moje. Dla ludzi wiedzy namacalny
majtek bez wzgldu na to ile jest wart, jest jedynie rdem
smutku, podczas gdy gupiec cieszy si majtkiem nawet maej
wartoci. Szczcie pynce z zaspokojenia pragnie dowiadczane
na tym wiecie, jak i niebiaskie szczcie, choby najwyszej
wartoci, nie s rwne nawet szesnastej czci bogoci pyncej z
cakowitego uwolnienia si od pragnie. Tak jak krowa ronie
razem z rogami, tak wraz ze wzrostem bogactwa ronie jego
aknienie. Kady przedmiot, do ktrego osoba czuje przywizanie,
staje si dla niej rdem blu, gdy go traci.
Nie naley wic kultywowa pragnie, bo przywizanie do
czegokolwiek prowadzi do blu. Ten, kto naby majtek, powinien
go uy z myl o swej prawoci, lecz nawet wwczas powinien
pozby si pragnienia dalszego go gromadzenia, choby nawet dla
tego samego celu. Czowiek wiedzy zawsze patrzy na inne ywe
istoty jak na siebie samego. Po oczyszczeniu swej duszy i
zdobyciu sukcesu pyncego z dziaania z myl o dobru innych
powinien porzuci wszystko, co naley do tego wiata. Uwalniajc
si od dualizmw prawdy i faszu, radoci i smutku, przyjemnoci

350

Mikoajewska

Mahabharata

i nieprzyjemnoci, lku i jego braku, osignie doskonay spokj.

Uwalniajc si od aknienia ziemskich przedmiotwtak trudnego
do wyzbycia si przez czowieka o niemdrym rozumieniuktre
nie sabnie wraz ze sabniciem ciaa, i ktre czowiek wiedzy
uwaa za mierteln chorob, znajdzie prawdziw bogo.
Czowiek o prawej duszy poprzez widzenie wasnego zachowania
rwnie wyranie jak wieccy ksiyc i uwolnienie si od
wszelkiego rodzaju za zdobdzie wieczn bogo i saw za ycia
i po mierci.
Sowa krla Danaki wypeniy serce suchajcego ich bramina
radoci i akceptujc wszystko, co usysza, wybra dla siebie
ciek prowadzc do Wyzwolenia.
6. O dziaaniach, wiedzy i religii pomagajcych w
przekraczaniu wpywu Prakriti
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, jakie dziaania,
jaki rodzaj wiedzy i jaki rodzaj oddania powinna osign osoba,
aby zdoby miejsce Brahmana, ktre znajduje si ponad wpywem
natury materialnej Prakriti i nie podlega zmianom?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, to najwysze, niezmienne i
przekraczajce wpyw Prakriti miejsce zdobdzie ten, kto jest
skromny w jedzeniu, zdoby kontrol nad zmysami i jest oddany
religii Wyzwolenia.
Czowiek, ktry szuka tego miejsca, powinien y w zgodzie z
wyrzeczonym trybem ycia. Powinien opuci swj dom nie
widzc rnicy midzy zyskiem i strat, kontrolujc swe zmysy i
ignorujc wszystkie przedmioty pragnienia. Nie powinien ublia
innym spojrzeniem, myl, czy sowem i mwi le o innych w
oczy, czy za plecami. Powinien powstrzymywa si od ranienia
jakiejkolwiek ywej istoty i wczy si po wiecie jak soce po
niebie bez zatrzymywania si na duej w jakim miejscu.
Powinien zachowywa si przyjanie w stosunku do wszystkich,
ignorowa obraliwe mowy, nie wywysza si, nie da si
sprowokowa przez czyj gniew lub nawet oszczerstwa, czy te
nawet wylanie na niego nieczystoci. Powinien by wspczujcy,
nie odpowiada ranieniem na ranienie. Powinien by nieustraszony
i nie popada w samochwalstwo.
Szukajc posiku w ludzkich domach podczas jednego obchodu
nie powinien odwiedza wicej ni jednego domu. Powinien
szuka jamuny w domu, gdzie ogie potrzebny do ugotowania
jedzenia zosta ju wygaszony, m zabra si do pracy i wszyscy

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 170

351

domownicy zjedli ju posiek. Powinien zadowoli si tym

minimum jedzenia, ktre jest potrzebne do utrzymania duszy w
ciele. Nie powinien patrze z zazdroci nawet na t ilo jedzenia,
ktra jest potrzebna do nasycenia si i nie powinien pielgnowa w
sobie braku zadowolenia, gdy nie otrzyma tego, co chcia, a
otrzymanie tego, co chcia nie powinno wzbudza w nim radoci.
Nie powinien nigdy chcie takich przedmiotw, o ktre zwykli
ludzie s zazdroni. Nigdy nie powinien przyjmowa penego
szacunku zaproszenia do zjedzenia posiku razem z domownikami.
Nie powinien te sobie szczeglnie ceni tego, co jest mu dawane
z szacunku i dawanego mu jedzenia nigdy nie powinien ani gani,
ani chwali.
Powinien poszuka dla siebie miejsca na spoczynek w
opuszczonych domach, u stp drzew, w dungli lub jaskini i nie
powinien nigdy tskni za oem lub krzesem. Powinien wycofa
si z wszystkiego bez informowania innych o charakterze swych
praktyk, aby kontemplowa i prbowa zrozumie dusz.
Zrwnowaony, skoncentrowany i niezmienny powinien praktykowa jog wyrzekajc si towarzystwa ludzi. Zaniechawszy dziaa
powinien zaprzesta zbierania zasug i win i zobowizawszy si do
wyrzeczonego ycia powinien by zawsze zadowolony, nasycony,
milczcy, z radosnym wyrazem twarzy, wolny od lku, recytujc
w umyle wite mantry.
wiadomy cyklicznego formowania si i rozpadania jego ciaa
wyposaonego w zmysy, ktre powstaj i rozpadaj si na pi
pierwotnych esencji i widzc rwnie ukazywanie si i rozpadanie
si innych istot powinien uwolni si od pragnienia i nauczy si
patrzy na wszystko takim samym okiem. Skromny w jedzeniu i
kontrolujcy swe zmysy osignie dziki swej jani spokj pyncy
z przebywania w jani. Powinien kontrolowa impulsy tkwice w
sowach, umyle, gniewie, zawici, godzie i dzy. Oddany
umartwieniom sucym oczyszczeniu serca nie powinien nigdy
pozwoli na to, aby krytyka innych wpyna na jego serce.
Powinien y pozostajc neutralnym w stosunku do wszystkich
ywych istot nie widzc rnicy midzy pochwa i nagan.
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, tak wyglda
najbardziej wita i najwysza cieka wyrzeczonego trybu ycia
(sannjasa). Sannjasin powinien wycofa zmysy ze zmysowych
przedmiotw, i trzyma si z dala od przywizania wszelkiego
rodzaju. Nie powinien nigdy powraca do tych miejsc, ktre sam
kiedy odwiedza i ktre s odwiedzane przez ludzi, ktrych zna
w swym poprzednim trybie ycia. yczliwy w stosunku do

352

Mikoajewska

Mahabharata

wszystkich ywych istot i bez trwaego miejsca zamieszkania

powinien odda si kontemplowaniu jani. Nie powinien nigdy
miesza si z tymi, ktrzy prowadz domowy tryb ycia, jak i z
tym, ktrzy yj w zgodzie z ebraczym trybem ycia. Powinien
je tylko to, co moe zdoby swymi rkami bez wysiku. Mdrzec
Harita nazwa wyrzeczony tryb ycia drog prowadzc do
Wyzwolenia. Ci, ktrzy s mdrzy, tak wanie go traktuj,
jednake dla gupcw praktykowanie tego trybu ycia jest zbyt
obciajce. Pamitaj o tym, e ten, kto porzuci swj dom i
zapewni wszystkim ywym istotom nieranienie, zdobdzie wiele
regionw bogoci, ktre s wieczne i niezmienne.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXIII-CCLXXVI, CCLXXVIII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

353

Opowie 171
O tym, jak asura Wrtra osign Wyzwolenie
1. Bhiszma opowiada bolejcemu nad swymi grzechami Judhiszthirze o pieni
ukry o demonie Wrtra i o tym, jak trudna jest droga do Wyzwolenia; 2. Pokonany
przez Indr asura Wrtra, ktry widzia stojcego po stronie Indry Wisznu, pyta o
niego ukr; 3. Bramin Sanat-Kumara wychwala Wisznu, ktrego gowa jest
bezkresnym miejscem zwanym Wyzwoleniem; 4. O samym pocztku, gdy
Najwyszy Pan, ktry jest bez atrybutw, przybiera atrybuty; 5. O szeciu kolorach
waciwych dla rnych poziomw istnienia: czarnym, brzowym, niebieskim,
czerwonym, tym i biaym; 6. O docieraniu do koloru biaego, podrowaniu po
rnych wiatach dziki jodze, ktre naley porzuci, aby dotrze do Brahmana;
7. Judhiszthira pyta o to, czy Kryszna jest tym Najwyszym Panem, o ktrym
mwi Sanat-Kumara.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, po wypowiedzeniu tych

sw wielki asura Wrtra uwolni si od swego oddechu i
poczywszy sw dusz dziki jodze z Najwysz Dusz,
osign miejsce, ktre jest najwysze.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXX)

1. Bhiszma opowiada bolejcemu nad swymi grzechami

Judhiszthirze o pieni ukry o demonie Wrtra i o tym, jak
trudna jest droga do Wyzwolenia
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, my sami, jak wszyscy inni
ludzie, mylimy o sobie dobrze, faktycznie jednak, czy mona
znale kogo, kto byby ndzniejszy i bardziej nieszczsny od nas,
Pandaww? Cho cay wiat oddaje nam honory i urodzilimy si
wrd ludzi jako synowie bogw, niedola i smutek nie chc nas
opuci. To same narodziny w ucielenionej formie przynosz
smutek! O biada nam, kiedy wreszcie zaczniemy wyrzeczone ycie,
ktre uwalnia od smutku? Kiedy wreszcie uwolnimy si od
koniecznoci ponownych narodzin tak jak dotrzymujcy surowych
przysig mdrcy, ktrzy uwolnili si od tych siedemnastutj.
piciu oddechw, umysu, rozumienia, piciu organw poznania i
piciu organw dziaaniajak i od piciu przeszkd w jodze
pragnienia, gniewu, zawici, lku i snutworzcych gwne
przyczyny zamknicia czowieka w nieskoczonym kole
reinkarnacji, i od pozostaych omiutj. piciu przedmiotw
zmysw (dwiku, dotyku, formy, zapachu i smaku) i trzech
jakoci natury (sattwa, radas, tamas). Kiedy wreszcie zdoamy

354

Mikoajewska

Mahabharata

porzuci wadanie krlestwem, aby mc praktykowa wyrzeczony

tryb ycia?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wszystko, co ma pocztek, ma
swj koniec. Nawet cykl ponownych narodzin ma swj koniec. Na
tym wiecie nie istnieje nic, co byoby niezmienne. Sdzisz, e
cae to bogactwo, ktre otacza ci jako krla, jest przeszkod na
drodze do Wyzwolenia. Nie jest to jednak prawd. Znasz Prawo i
masz w sobie gotowo do rozwijania cnoty, pewne jest wic to, e
we waciwym czasie twoja niedola si skoczy. ywa istota
(diwa) zamieszkujca w ciele nie jest twrc zbieranych za ycia
zasug i win zrodzonych z dziaania, bo sama nie dziaa, z drugiej
strony jednak zostaje przykryta ciemnoci ignorancjiktrej
istot jest przywizanie i awersjazrodzon z zebranych za ycia
zasug i win.
Tak jak wiatr, cho sam pozbawiony koloru, przybiera odcienie
substancji, ktre uchwyci i nadaje odcienie rnym kierunkom
przestrzeni nie majcej koloru za swj atrybut, tak samo wcielona
dusza, cho sama bezbarwna, nabiera koloru w konsekwencji bycia
okryt przez ciemno i ubarwion przez owoce dziaa i wdrujc
od ciaa do ciaa robi wraenie, e nie jest duej niezmienn i
czyst chit, lecz, e jest zanieczyszczona i zmieniona. Gdy ywa
istota z pomoc wiedzy zdoa rozproszy spowijajc j ciemno
majc swe rdo w ignorancji, wieczny, niezmienny Brahman
stanie si widoczny w caej swej chwale.
Mdrcy twierdz, e nie mona powrci do niezmiennego
Brahmana wycznie z pomoc dziaa. Ty sam, jak i wszyscy inni
na tym wiecie cznie z bogami, powinni wic oddawa cze tym,
ktrzy osignli Wyzwolenie. Dotarcie do Brahmana jest bowiem
bardzo trudne i mdrcy, ktrzy do tego d, nigdy nie zaprzestaj
swoich stara na ciece jogi. Dla ilustracji tego, co mwi,
posuchaj starej opowieci nuconej ongi przez nauczyciela
demonw, bramina ukr, o tej ciece, ktr za jego rad poda
wielki asura o imieniu Wrtra, gdy caa pomylno go opucia.
Bazujc na swej inteligencji nie podda si smutkowi, cho
pokonany w walce z Indr straci wadz, bogactwo i przyjaci.
2. Pokonany przez Indr asura Wrtra, ktry widzia stojcego
po stronie Indry Wisznu, pyta o niego ukr
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, dawno temu nauczyciel demonw ukra widzc asur Wrtr pokonanego przez Indr
zbliy si do niego i rzek: O demonie, mam nadziej, e po swej

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

355

przegranej i utracie wadzy nie zamierzasz pielgnowa w sobie

smutku?
Wrtra rzek: O nauczycielu, dziki swym umartwieniom i
szukaniu tego, co prawdziwe, zrozumiaem, jaki jest pocztek i
koniec wszystkich ywych istot i wiedzc o tym nie ulegam ani
radoci, ani smutkowi. ywe istoty poganiane przez Czas albo ton
bezradnie w piekle, albo, jak twierdz mdrcy, udaj si do nieba,
gdzie spdzaj wyznaczony dla nich okres czasu. Po jego upywie,
bdc cigle obcione pewn iloci zasug i win, ktre nie
zostay dotychczas odpowiednio nagrodzone przyjemnoci lub
cierpieniem, rodz si ponownie na ziemi, aby tego dowiadczy.
W kajdanach pragnienia cigle na nowo wpadaj w koo narodzin i
mierci dowiadczajc ycia w nieskoczonej liczbie form.
Widziaem, jak wiele ywych istot umiera i ponownie si rodzi.
Pisma nauczaj, e forma, ktr kto otrzymuje, zaley od jego
przeszych dziaa i std ywe istoty rodz si ponownie w formie
ludzi, zwierzt lub bogw i zgodnie z rozporzdzeniami Niszczyciela dowiadczaj szczcia lub nieszczcia, przyjemnoci lub
nieprzyjemnoci idc dalej t sam drog dziaania, ktra zamyka
je w kole reinkarnacji.
Bramin ukra syszc to rzek: O rozumny demonie, dlaczego
wypiewujesz takie niemdre rapsodie?
Wrtra rzek: O nauczycielu, zarwno ty, jak i inni mdrcy
wiedz o surowych umartwieniach, ktrym si poddaem dny
zwycistwa w walce z Indr. Przywaszczajc sobie rne rodzaje
smakw i zapachw, z ktrych inne ywe istoty czerpay przyjemno, napuchem jak balon od swojej energii. Owietlony tysicami
promieni, zwyciski i nie do pokonania przemierzaem niebiosa na
niebiaskim rydwanie nie czujc lku przed nikim. Zdobyem cae
to bogactwo i powodzenie poprzez swoje umartwienia i straciem
to wszystko poprzez swoje dziaania.
Mimo swej przegranej dziki hartowi ducha nie poddaj si
jednak rozpaczy. Kiedy dawno temu podczas bitwy z krlem
bogw Indr widziaem bowiem synnego oczyszczajcego z
grzechw Hari, potnego Narajan, ktry przyby na pomoc
Indrze. Jest on nazywany wieloma imionami: Waikuntha (ten,
ktry czy razem wszystkie ywe istoty), Purusza (ten, kto jest
peni bez adnych brakw), Sukla (ten, kto jest czysty), Wisznu
(przenikajcy wszystko), Santan (niezmienny), Mundakesa
(majcy wosy o kolorze trawy Munda), Harismasru (o niadej
brodzie). Jest nazywany take przodkiem wszystkich ywych istot.
Widok wielkiego Hari musi niewtpliwie by niewyczerpan

356

Mikoajewska

Mahabharata

jeszcze do koca nagrod, ktr zdobyem swymi umartwieniami.

Rwnie konsekwencj tej niewyczerpanej jeszcze nagrody musi
by to, e pragn rozmawia z tob na wzniose tematy i zapyta
ci o owoce dziaania.
O nauczycielu, powiedz mi, kto zdobywa szczcie pynce od
Najwyszego Brahmana? W jaki sposb si to najwysze
szczcie traci? Z kogo ywe istoty si rodz? Kto powoduje ich
dziaanie? Co jest tym najwyszej stojcym owocem, dziki
ktremu ywa istota czy si na wieczno z Brahmanem? Jakie
dziaanie i jaka wiedza prowadzi do zdobycia tego owocu?
Wytumacz mi, prosz, to wszystko.
3. Bramin Sanat-Kumara wychwala Wisznu, ktrego gowa
jest bezkresnym miejscem zwanym Wyzwoleniem
Bramin ukra rzek: O najlepszy z danaww, kaniam si
przed tym witym i synnym Byciem, ktry trzyma ziemi z
niebiosami na swych ramionach. Opowiem tobie o przewyszajcej wszystko wielkoci Wisznu, ktrego gowa jest tym bezkresnym miejscem zwanym Wyzwoleniem .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, w czasie, gdy ci dwaj
rozmawiali, zbliy si do nich wielki mdrzec Sanat-Kumara
majc na celu rozwianie ich wtpliwoci. Wielki asura Wrtra i
nauczyciel demonw ukra powitali go z czci proszc, aby usiad
na kosztownym stolcu. ukra rzek: O braminie, opowiedz temu
wielkiemu szefowi danaww o Wisznu, ktry przewysza
wszystko swoj wielkoci.
Sanat-Kumara rzek: O wielki asuro, posuchaj wic tego, co
mam do powiedzenia.
Cay wszechwiat opiera si na Wisznu, to on stwarza
wszystkie istoty ruchome i nieruchome. W biegu Czasu jest tym,
ktry zamyka w sobie wszystkie przedmioty, jak i tym, ktry
wyrzuca je z siebie. Wszystkie przedmioty cz si z nim, gdy
nadchodzi Czas Zniszczenia a gdy nadchodzi Czas Stwarzania z
niego wypywaj.
Sama znajomo pism nie wystarcza, aby do niego dotrze, nie
mona te do niego dotrze poprzez umartwienia i rytuay ofiarne.
Jedyn drog prowadzc do poznania go, jest poddanie kontroli
swych zmysw. Ofiary nie s jednak cakowicie bezuyteczne na
ciece prowadzcej do tego celu, gdy osoba bazujca na
zewntrznych i wewntrznych aktach ofiarnych w swoim umyle

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

357

moe je oczyci z pomoc rozumienia i ostatecznie zdoby t

wiedz, ktra do niego prowadzi.
Tak jak zotnik oczyszcza metal z zanieczyszcze podejmujc
cigle na nowo wysiek i wrzucajc go wielokrotnie do ognia, tak
ucieleniona dusza oczyszcza si swym religijnym dziaaniem w
czasie setki ponownych narodzin, cho s te tacy, ktrzy
podejmujc ogromny wysiek oczyszczaj si w okresie jednego
ycia. Tak jak osoba powinna oczyszcza swe ciao z brudu, zanim
zdoa si nawarstwi, w taki sam sposb powinna podejmowa
wysiek, aby oczyci si z przywizania do ziemskich
przedmiotw. Tak jak poprzez dodanie tylko kilku kwiatw nie
mona oczyci nasion sezamowych z ich zapachu, w taki sam
sposb oczyszczajc serce tylko troch nie mona zobaczy duszy,
i tak jak wielokrotne dodawanie kwiatw do nasion sezamowych
pozbawi je w kocu ich zapachu, w taki sam sposb przywizanie
zaciemniajce dusz w kocu zniknie, gdy bdzie oczyszczane
podczas wielu kolejnych narodzin z pomoc rozumienia o duej
dozie jasnoci-dobra (sattwa), jak i poprzez wysiek zewntrznych
i wewntrznych ofiar.
4. O samym pocztku, gdy Najwyszy Pan, ktry jest bez
atrybutw, przybiera atrybuty
Sanat-Kumara kontynuowa: O wielki asuro, posuchaj teraz,
dziki jakim rodkom ywe istoty przywizane i nieprzywizane
do dziaa osigaj okrelone stany umysu lub mwic inaczej
poziomy istnienia, cznie z najwyszym, ktrym jest Wyzwolenie.
Suchaj mnie z niepodzieln uwag, gdy zaczynajc od samego
pocztku opowiem tobie o tym, jak ywe istoty dochodz do
dziaania i jak je porzucaj.
Jak ju mwiem, Najwyszy Pan na samym pocztku stwarza
wszystkie ywe istoty ruchome i nieruchome bdc sam bez
pocztku i koca. Pozbawiony jakichkolwiek atrybutw, gdy
zaczyna stwarza wiat, przybiera atrybuty. On jest Stwrc i
Niszczycielem wszystkiego, ucieczk dla wszystkich przedmiotw,
Najwyszym Zarzdzajcym i czyst dusz (chit). Zamieszkuje we
wszystkich ywych istotach zarwno jako to, co jest zmienne (pi
wielkich elementw), jak i to, co niezmienne (dusza). Trzy
jakoci natury materialnej (sattwa, radas, tamas) nale do niego.
On jest tym, ktry majc za swoje atrybuty (substancj) jedenacie
przeksztace natury materialnej Prakriti (pi organw poznania,
pi organw dziaania i umys), wypija ten wszechwiat swymi
promieniami (atrybutami) czerpic z niego przyjemno.

358

Mikoajewska

Mahabharata

Ziemia jest jego stopami, niebiosa s jego gow, ramiona

kierunkami na horyzoncie, przestrze midzy horyzontem i niebem
jest jego uszami, soce, gwiazdy i konstelacje s wiatem jego
oczu, planety s jego brwiami, ksiyc jest jego umysem, Ganges
jest jego jzykiem, a w wiedzy zamieszkuje jego rozumienie. On
jest owocem realizowanym poprzez cztery tryby ycia, jak i
owocem wszystkich pobonych dziaa, takich jak recytacja mantr,
czy rytuay ofiarne. Jako Najwyszy i Niezmienny jest owocem
zaniechania dziaa. Monstra s jego wosami, a wite dwiki s
jego sowami. Ma wiele ust. Podzia na kasty i tryby ycia jest jego
miejscem ukrycia. Prawo (religia) zamieszkuje w jego sercu.
On jest Brahmanem i Najwyszym Prawem, jest zarwno sat
(tym, co rzeczywiste), jak i asat (tym, co nierzeczywiste). On jest
Wedami, naczyniem ofiarnym, szesnastoma kapanami i ofiarami.
On jest Brahm, Wisznu, Awinami, Indr, Mitr, Warun, Jam,
Kuber i cho kapani zdaj si widzie go jako odrbnego, znaj
go jako jednego i tego samego we wszystkim. Cay wszechwiat
jest kontrolowany przez jedno boskie Bycie. Wedy, ktre s jego
wiadomoci, ukazuj jedno wszystkich ywych istot i gdy
ywa istota po zdobyciu prawdziwej wiedzy zda sobie spraw z tej
jednoci, czy si z Brahmanem.
Sanat-Kumara zakoczy mwic: O wielki asuro, okres
istnienia okrelonego stworzonego wszechwiata koczcy si jego
zniszczeniem nosi nazw kalpa. Dotychczas byo ju tysic
milionw kalp i na tak dugo liczy si istnienie ywych istot. Czas
istnienia poszczeglnych stworzonych wiatw mierzy si
wieloma tysicami jezior w nastpujcy sposb. Wyobra sobie
jezioro o szerokoci jednej jodany, dugoci piciuset jodanw i
gbokoci jednej krosy. Wyobra sobie dalej wiele tysicy takich
jezior i postaraj si o wysuszenie wszystkich tych jezior, czerpic z
nich raz dziennie tyle wody, ile mona unie na jednym wosku.
Liczba dni potrzebnych do zupenego wysuszenia tych jezior
reprezentuje okres istnienia jednego szczeglnego stworzonego
wszechwiata, liczc od momentu jego stworzenia do momentu
cakowitego zniszczenia, czyli jedn kalp.
5. O szeciu kolorach waciwych dla rnych poziomw
istnienia: czarnym, brzowym, niebieskim, czerwonym, tym
i biaym
Sanat-Kumara kontynuowa: O wielki asuro, posuchaj teraz o
szeciu poziomach istnienia stworzonych istot.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

359

Najwyszy autorytet gosi, e ywe istoty istniej w szeciu

kolorach: ciemnym (czarnym), brzowym (niadym), niebieskim,
czerwonym, tym i biaym. Kolory te s wynikiem zmieszania w
rnych proporcjach trzech atrybutw natury materialnej: jasnocidobra (sattwy), namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas).
Tam, gdzie dominuje tamas, radas utrzymuje si na
wyznaczonym poziomie, a sattwa opada poniej tego poziomu,
rezultatem jest kolor okrelany jako czarny.
Tam, gdzie dominuje tamas, sattwa utrzymuje si na
wyznaczonym poziomie, a radas opada poniej, rezultatem jest
kolor jest brzowy.
Tam, gdzie dominuje radas, tamas dosiga wyznaczonego
poziomu, a sattwa opada poniej, rezultatem jest kolor niebieski.
Tam, gdzie dominuje radas, sattwa dosiga wyznaczonego
poziomu, a tamas opada poniej, rezultatem jest kolor poredni,
ktry nazywa si czerwony, ktry jest milszy od niebieskiego.
Tam, gdzie dominuje sattwa, tamas dosiga wyznaczanego
poziomu, a radas opada poniej, rezultatem jest kolor ty.
Tam, gdzie dominuje sattwa, radas dosiga wyznaczonego
poziomu, a tamas opada poniej, rezultatem jest kolor jest biay.
Kolor biay stoi wrd kolorw najwyej i rodzi najwysz
szczliwo. Kolor ten oznacza bezgrzeszno bdc rezultatem
uwolnienia si od przywizania i awersji, smutku i matni, w ktr
wpltuje cieka dziaania (pravritti) i dlatego kolor biay jest tym,
ktry oznacza sukces i Wyzwolenie. Wcielona dusza (diwa)
rodzc si ponownie na ziemi tysice razy ze miertelnego ona
osiga w kocu sukces i zdobywa Wyzwolenie. Sukces ten jest
tym, co wychwala boski Indra po przestudiowaniu licznych
duchowych rozpraw, jego istot jest rozpoznanie zamieszkujcej w
ciele duszy.
Rezultat zdobywany przez ywe istoty zaley od ich kolorytu, a
ich koloryt z kolei zaley od charakteru Czasu, w ktrym si
urodzili. Stadia istnienia, przez ktre wcielona dusza musi przej,
zanim osignie Wyzwolenie, s trudne do policzenia. Razem ich
jest jeden milion czterysta tysicy. Przechodzc przez rne stadia
ywa istota wspina si w gr, stoi w miejscu lub spada w d.
Rezultat zdobywany przez yw istot, ktrej kolor jest czarny
jest bardzo niski i w konsekwencji swych dziaa koczy ona w
formie nieoywionej lub oywionej, w ktrej jej ycie staje si
piekem. Mdrcy twierdz, e w konsekwencji swej niegodziwoci
musi rodzi si ponownie w takiej podej formie przez tysice kalp.

360

Mikoajewska

Mahabharata

Po upywie setek tysicy lat ma szans na zdobycie koloru

brzowego i rodzi si w formach porednich, yjc w ten sposb
przez dugie lata kompletnie bezradna. W kocu, gdy jej grzechy
si wyczerpi poprzez jej pokut w tych najniszych formach ycia,
jej umys odrzuci przywizanie do ziemskich przedmiotw i podda
si wyrzeczeniu.
Gdy wcielona dusza odziewa si w jasno-dobro (sattwa), z
pomoc rozumienia rozprasza wszystko, co wynika z ciemnoci
(tamas) i dy do tego, co jest dla niej dobre. W ten sposb w
kolejnym wcieleniu zdobywa koloryt czerwony. Jeeli jednak nie
osignie wystarczajcego poziomu sattwy, rodzi si wielokrotnie
wrd ludzi zdobywajc kolor niebieski. Po przekroczeniu wiata
czowieka i po upywie okresu jednego cyklu stwarzania, podczas
ktrego zwizana wiziami swych dziaa odradzaa si ponownie
w ludzkim wiecie, osiga koloryt ty zyskujc status boga.
ywa istota po osigniciu koloru tego dziaa jak bg przez
tysice kalp. Jeeli jednak nie zdobdzie Wyzwolenia, jest
zmuszona nawet wwczas do spoywania owocw swych dziaa
w poprzednich kalpach i wdrowania po dziewitnastu tysicach
biegw ycia, ktre s piekem w porwnaniu z bogoci
Wyzwolenia. Ucieleniona dusza zyskujca form boga cigle
bowiem posiada pi organw poznania, pi organw dziaania,
pi oddechw (prany), jak i cztery organy wewntrzne, czyli
umys, rozumienie, pami (chitta) i ego-wiadomo (ahamkara)
i nie jest wolna od dziaa i ich konsekwencji, i gdy nie zdoaa
uwolni si od dziaa, spada w d osigajc ponownie poziom
ycia czowieka i rodzi si ponownie w tej formie przez okres stu
omiu kalp. Po upywie tego okresu ponownie zdobywa status
boga. Jeeli jednak podczas ycia w formie ludzkiej padnie ofiar
niegodziwych czynw, ktre przynosi Czas (Kala) w formie
stwarzajcego chaos boga Kali, spada do poziomu koloru czarnego,
ktry jest waciwy dla najniszych form istnienia.
6. O docieraniu do koloru biaego, podrowaniu po rnych
wiatach dziki jodze, ktre naley porzuci, aby dotrze do
Brahmana
Sanat-Kumara kontynuowa: O wielki asuro, posuchaj teraz o
tym, w jaki sposb wcielona dusza osiga Wyzwolenie.
ywa istota, ktra zdobya kolor czerwony i szuka Wyzwolenia
stopniowo przechodzi do koloru tego i w kocu zdobywa kolor
biay bazujc na siedmiuset rodzajach dziaa, z ktrych kade
charakteryzuje si dominacj atrybutu jasnoci-dobra (sattwa).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

361

Posuchaj o tych siedmiuset rodzajach dziaa: ywa istota

rodzc si w ciele odziewa si w atrybuty. Pi zmysw razem z
umysem i rozumieniem daj razem liczb siedmiu atrybutw
ywej istoty. Jedna i ta sama rzecz, ktr jest dziaanie, moe
przybiera rne formy. Dziaania poprzez kady z wymienionych
siedmiu atrybutw mog by podzielone na sto odmian dajc
razem liczb siedemset. Poniewa wymienione siedem atrybutw
przylega do ywej istoty, zanim osignie Wyzwolenie, dziaa za
ich porednictwem na rne sposoby. Bazujc na tych siedmiuset
rodzajach dziaa, (ktre s rnymi formami tego samego
przedmiotu, czyli dziaania) ywa istota przechodzi poprzez kolory
czerwony, ty i osiga biay.
Podajc przez cay ten czas ladem tej krysztaowo czystej i
promieniujcej formy istnienia, ktr jest ja Wyzwolenia, ywa
istota po dotarciu do koloru biaego podruje dziki jodze po
rnych regionach, ktre s jak najbardziej godne podziwu i
cudowne i ktre znajduj si ponad regionem samego Brahmy, i
pozostawia za sob osiem dobrze znanych regionw (miast)
szczliwoci, jak region Indry, czy Waruny, do ktrych dociera
si poprzez dziaania. Te promieniste i godne podziwu najwysze
regiony s owocem jogi i osiga si je dziki wiedzy. Dowiedz si,
e dla tych, ktrzy s wysoko promienici, te osiem wspomnianych
regionw jest jedynie wytworem umysu i nie ma rzeczywistej lub
niezalenej egzystencji.
Osiem wspomnianych wyej regionw, ktre osoba o biaym
kolorze pozostawia za sob, uwaa si za tosame z nastpujcymi
szedziesicioma elementami obecnymi w pierwszych dwch
stanach wiadomoci. Istniej cztery stany wiadomoci: obudzony,
nicy, pozbawiony marze sennych gboki sen oraz czwarty stan
wiadomoci zwany turiya. Dwa pierwsze stany wiadomoci
pozostaj w poczeniu z dwudziestoma dziewicioma elementami
liczonymi jak nastpuje: ciao grube (zbudowane z piciu
grubych elementw) i pi atrybutwdwik, dotyk, forma,
smak, zapachdaj razem sze. Dziesi organw poznania i
dziaania, pi oddechw, umys, rozumienie, chitta i egowiadomo daj razem dziewitnacie. W poczeniu z szecioma
wymienionymi najpierw daj razem dwadziecia pi. Gdy do tych
dwudziestu piciu doda si ignorancj (awidja), dz (kama),
karm i dusz bdc obserwatorem, otrzymuje si razem liczb
dwudziestu dziewiciu. Gdy liczb dwudziestu dziewiciu podwoi
si i doda si dwa pierwsze stany wiadomoci, w ktrych
wymienione wystpuj, otrzymuje si razem liczb szedziesit.

362

Mikoajewska

Mahabharata

Ci, ktrzy s w kolorze biaym, lub mwic inaczej przebywaj

w regionach pnocnych, przekraczaj dwa pierwsze stany
wiadomoci, z ktrych kady jest pod wpywem aktywnoci
wymienionych dwudziestu dziewiciu. Przekraczaj rwnie trzeci
stan wiadomoci zwany gbokim snem pozbawionym snw, w
ktrym aktywno wymienionych dwudziestu dziewiciu jest
zawieszona wracajc jednak ponownie w stanie obudzonych. Stan,
ktry uzyskuj jest nazywany czwartym stanem wiadomoci,
czyli turiya. Zdobycie tego czwartego stanu wiadomoci, ktry
przekracza wszystkie trzy pozostae stany, tj. bycia obudzonym,
nienia i gbokiego snu pozbawionego marze sennych, jest ich
najwyszym celem.
Jeli chodzi o jogina, ktry nie potrafi pozby si radoci, ktr
daje zdobyta dziki jodze moc oddziaywania na elementy
rzeczywistoci materialnej, to musi on zamieszkiwa w jednym i
tym samym ciele przez setk kalp zdobywajc status eminencji,
lecz nie uzyskujc Wyzwolenia. Taka jest najwysza nagroda dla
tego jogina, ktry przekroczy przywizanie i namitnoci i naley
do szstego biaego koloru i ktry osign sukces w jodze, lecz
nie osign sukcesu w docieraniu do Brahmana.
Wspomniany wyej jogin, ktry po osigniciu statusu
eminencji zaprzesta dalszych praktyk jogi, po uwolnieniu duszy z
ciaa przez kolejn setk kalp zamieszkuje w niebie wyposaony
cigle w niewyczerpane skutki przeszych dziaa, od ktrych
bdzie musia sie uwolni dowiadczajc odpowiedniej iloci
radoci i cierpienia, oraz w siedem atrybutwpi zmysw,
umys i rozumieniektre zostay jednak oczyszczone z
wszystkich plam w konsekwencji dominowania w nich sattwy.
Po upywie setki kalp okres jego pobytu w niebie si koczy i
poniewa nie zdoby Wyzwolenia musi powrci do wiata
czowieka, skd dziki jodze wyrusza ku siedmiu formom istnienia,
ktre na drabinie istnie wznosz si coraz wyej. Gdy w ten
sposb porusza si po siedmiu regionachBhur, Bhuwar, Swab,
Mahar, Dana, Tapas i Satjabdcych odpowiednikami piciu
zmysw, umysu i rozumienia, jego potnie bycie wzmacnia si
w konsekwencji osigania i budzenia si z samadhi. Dopki
jednak nie dotrze do Brahmana, nawet osigajc region Satja
bdzie musia powrci na ziemi. Jogin, ktry szuka ostatecznego
Wyzwolenia poprzez jog-wiedz wygasza te siedem regionw i
kontynuuje ycie na tym wiecie wolny od przywizywania do
czegokolwiek. Traktujc te siedem regionw jako rodki niedoli
odrzuca je i w ten sposb dociera do tego, co jest nieskoczone i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

363

niezniszczalne. Niektrzy twierdz, e region ten naley do

Mahadewy (iwy), inni z kolei, e naley do Wisznu, Brahmy,
eszy, Nary, promieniujcego chit (czystej wiadomoci), a
jeszcze inni, e naley do Niego, ktry przenika wszystko.
Gdy nastpuje uniwersalne zniszczenie, osoby, ktre poprzez
wiedz odniosy sukces w kompletnym uwolnieniu si od swego
ciaa grubego, subtelnego oraz przyczynowego (karana), cz
si zawsze z Brahmanem i rwnie wszystkie ich organy dziaania,
ktre nie s identyczne z Brahmanem, cz si z nim i nie
powracaj ju na ziemi. Z kolei te wcielone dusze, ktre w
momencie uniwersalnego zniszczenia osigny pozycj bogw,
lecz nie wyczerpay jeszcze do koca skutkw przeszych dziaa,
powracaj w nastpnej kalpie do tych stadiw ycia, na ktrych
zatrzymay si w poprzedniej. Dzieje si tak z powodu
podobiestwa kadej nastpujcej kalpy do poprzedniej. Ci, ktrzy
w momencie uniwersalnego zniszczenia skonsumowali ju zasugi
zebrane swymi dziaaniami, opadaj z nieba na ziemi i rodz si
w kolejnej kalpie wrd ludzi, bo bez zdobycia wiedzy nie mona
uwolni si od dziaa nawet przez setk kalp.
Wszystkie wysze bycia podczas nowej kalpy powracaj do
swego dawnego losu odziane w podobne, co poprzednio moce i
formy wznoszc si w gr i schodzc w d, dokadnie w taki sam
sposb, jak w czasie poprzedniej kalpy. W odniesieniu do jogina
obeznanego z Brahmanem zostao stwierdzone, e dopki cieszy
si lub cierpi z powodu niewyczerpanych skutkw swoich dziaa
z poprzednich kalp zamieszkujc w ciele, dopty w jego ciele yj
wszystkie ywe istoty oraz dwie biae w kolorycie naukitj.
nauka prowadzca do poznania Brahmana (parawidja), jak i
wszystkie inne nauki dotyczce materialnego wiata (aparawidja).
Gdy jego chitta (pami) zostaje oczyszczona dziki jodze, i gdy
praktykuje on samjam (trzy ostatnie stadia jogicznej medytacji),
zjawiskowy wszechwiat jawi si przed nim jako wytwr jego
piciu zmysw. Szukajc dalej z umysem oczyszczonym z
pomoc suchania (srawana), dziki koncentracji uwagi (manasa) i
kontemplacji (dhjana) dociera do najwyszego i pozbawionego
wszelkich zanieczyszcze celu. Osiga miejsce, ktre nie podlega
niszczeniu (Wyzwolenie), dociera si do wiecznego Brahmana, do
ktrego tak trudno dotrze.
Sanat-Kumara zakoczy swoje opowiadanie mwic: O
wielki asuro, chciae usysze o wielkoci Wisznu, ktrego gowa
jest bezkresnym miejscem zwanym Wyzwoleniem. Speniajc tw
prob opowiedziaem tobie o znakomitoci Narajany (Wisznu).

364

Mikoajewska

Mahabharata

Wrtra rzek: O ty, ktry zdobye wielk potg umysu, twoje

usta nie kami. A skoro jest tak, jak mwisz, nie mam powodu do
tego, aby si smuci. Suchajc twoich sw uwolniem si od
smutku i wszelkiego rodzaju grzechu. Widz wyranie to Koo
Czasu o wielkiej energii, ktre nieskoczony i promienisty Wisznu
wprowadzi w ruch. Wieczne jest to miejsce, z ktrego wypywa
wszelkiego rodzaju stwarzanie. To Wisznu jest Najwysz Dusz,
jest pierwszym wrd wszystkich istnie, to na nim opiera si cay
wszechwiat .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, po wypowiedzeniu
tych sw wielki asura Wrtra uwolni si od swego oddechu i
poczywszy sw dusz dziki jodze z Najwysz Dusz osign
miejsce, ktre jest najwysze.
7. Judhiszthira pyta o to, czy Kryszna jest tym Najwyszym
Panem, o ktrym mwi Sanat-Kumara
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, czy to Kryszna
jest tym synnym i potnym Panem, o ktrym Santa-Kumara
opowiada ongi asurze Wrtra?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, u korzeni wszystkiego jest
Najwysze Bycie istniejce w swej niezmiennej naturze jako
Najwysza Ja. On stwarza wszystkie istniejce przedmioty. W
nim istnieje zarwno wiedza (widja), jak i ignorancja (awidja). W
konsekwencji ignorancji pojawia si jako Najwysza Osoba Boga
(bhagavan) odziany w sze przymiotwsi, saw, bogactwo,
pikno, wyrzeczenie i niezaleno. Kryszna, ktry jest poza
zniszczeniem, jest jego sm czci, odziany w najwysz
inteligencj stwarza wszystkie trzy wiaty z smej czci jego
energii. Kryszna, ktry jest wieczny, nastpujc bezporednio po
nim, ktry ley u korzeni, na koniec kadej kalpy zmienia si
(przybiera rn form). Jednake on, ktry jest u korzeni
wszystkiego odziany w najwysz moc i si, gdy nadchodzi
uniwersalne zniszczenie caego wszechwiata, ley na wodach w
formie potencjalnego nasienia wszystkich przedmiotw.
Kryszna jest tym Stwrc o czystej duszy, ktry kry poprzez
wszystkie wieczne wiaty w formie wszystkich rzeczy, tj.
przyczyn i skutkw, ktre je konstytuuj. Nieskoczony i wieczny
wypenia ca przestrze emanacjami z siebie i kry przez cay
wszechwiat w formie wszystkiego, co konstytuuje wszechwiat.
Kesawa (Kryszna) Najwyszej Duszy, w swej istocie wolny od
ogranicze wszelkiego rodzaju, ktre wynikaj z posiadania
atrybutw, samo-ogranicza si zaciemniajc si ignorancj

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 171

365

(awidja) i obudzonym stanem wiadomoci i tworzy wszystkie

przedmioty. W nim spoczywa ten zdumiewajcy wszechwiat w
swej niepodzielnoci.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty sam zdobye najwysz
wiedz. Sdz, e asura Wrtra zna z gry ten wspaniay koniec,
ktry na niego czeka i z tego to powodu by szczliwy i nie
odczuwa alu w obliczu nadchodzcej mierci. Ten, kto jest biay
w kolorycie, narodzi si w czystym rodzie i osign region
najwyszej doskonaoci, nie powraca ju na ziemi w procesie
reinkarnacji i uwalnia si zarwno od pieka, jak i od narodzin w
formach porednich. Jednake ten, ktra osign dopiero koloryt
ty lub czerwony, zostaje niekiedy owadnity przez ciemno
(tamas) i rodzi si ponownie wrd istot o formie poredniej. Jeli
chodzi o nas samych, to jestemy obarczeni nieszczciem i
przywizani do przedmiotw, ktre rodz przyjemno lub smutek.
Biada nam, jaki bdzie nasz koniec? Kolor niebieski, czy te
czarny, ktry stoi najniej z wszystkich kolorw?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, jeste Pandaw i narodzie si
w czystym rodzie, dotrzymujesz sowa i realizujesz przysigi. Po
spdzeniu pewnego okresu w wiecie bogw narodzisz si
ponownie w wiecie czowieka. Wy wszyscy yjc szczliwie do
koca obecnego wiata, podczas nastpnego stwarzania zostaniecie
przyjci do wiata bogw, a w kocu po dowiadczeniu
wszelkich rodzajw szczliwoci znajdziecie si wrd siddhw.
Nie niepokj si wic o swoj przyszo.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXIX-CCLXXX
(Mokshadharma Parva).

366

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 172
O walce Indry z Wrtr i narodzinach Gorczki
z przeraliwej energii iwy
1. O tym, dlaczego Indra mg pokona asur Wrtr, cho by on prawy i oddany
Wisznu; 2. O tym, jak Brahma uwolni Indr od grzechu braminobjstwa, ktry
wyskoczy z ciaa martwego Wrtry i opta Indr; 3. O narodzinach Gorczki,
dziki ktrej iwa umoliwi Indrze pokonanie Wrtry.

W rezultacie gniewu, ktry wypeni serce tego pierwszego

wrd bogw o wielkiej energii, na jego czole ukazay si
krople potu. W miejscach, gdzie te krople potu spady,
wybucha ogie przypominajcy w swej sile niszczenia
przeraliwy ogie koca eonu. Z tego ognia wydobyo si
straszliwe Bycie. Byo niezwykle niskiego wzrostu o oczach
nabiegych krwi i brodzie w kolorze zielonym. Zaniepokojony
tym wszystkim dziadek wszechwiata Brahma pojawi si przed
iw i rzek: O potny, uwolnij si od swego gniewu. ... Niech
to Bycie, ktre wypyno z twego potu, zstpi na ziemi i
wdruje wrd ywych istnie nazywane Gorczk.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXXIII)

1. O tym, dlaczego Indra mg pokona asur Wrtr, cho by

on prawy i oddany Wisznu
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o tym, jak
asura Wrtra osign Wyzwolenie. Jake wielka musiaa by jego
mio do prawoci! Jego energia i wiedza byy niezrwnane, a
jego oddanie Wisznu ogromne. Bardzo trudno uchwyci myl to
miejsce, ktre naley do Wisznu, jake wic udao si to Wrtrze,
ktry by przecie asur? Suchaem z pen uwag i wiar twych
sw o dziaaniach Wrtry i jego przegranej w walce z Indr.
Zastanawiam si jednak nad tym, jake Indra mg go pokona,
skoro Wrtra by prawy, uzbrojony w znajomo Prawdy, ktra
pynie ze zrozumienia Upaniszad i wedanty i cakowicie oddany
Wisznu? Rozwiej, prosz, moje wtpliwoci. Wytumacz mi, jake
Indra mg go pokona? Opowiedz mi z wszystkimi szczegami o
bitwie Indry z Wrtr. Bardzo chciabym o niej posucha i czekam
na twoj opowie z wielk ciekawoci.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic, co mam do
powiedzenia. Wszystko to dziao si w bardzo odlegych czasach.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 172

367

Asura Wrtra by synem wielkiego mdrca Kajapy, ktry stworzy

go specjalnie w celu zabicia Indry wyrywajc sobie z gowy wos i
rzucajc na ziemi. Asura Wrtra dziki swym umartwieniom i
darom otrzymanym od Brahmy szybko urs w ogromn si i
terroryzowa ni cay wiat. Indra chcc obroni wiat przed
terrorem demona wielokrotnie prbowa go zabi, lecz wszystkie
jego wysiki okazyway si nieskuteczne.
Pewnego dnia Indra jadc na rydwanie na czele niebiaskich si
zbrojnych zobaczy na swej drodze asur Wrtr wielkiego jak gra.
Wrtra siga na wysoko piciuset jodanw i mia trzy setki
jodanw w obwodzie. Niebianie na widok tej formy Wrtry, ktry
by nie do pokonania nawet przez trzy wiaty zjednoczone razem,
poczuli straszliwy lk i niepokj. Sam Indra widzc tak nagle
gigantyczn form swego wroga poczu parali w nogach. Wrtra z
kolei patrzc z gry na stojcego przed nim Indr nie czu ani lku,
ani podziwu i nie by nawet skonny do zmobilizowania do walki z
nim caej swej energii.
Wkrtce obie strony powitay si straszliwym wrzaskiem i
uderzeniem w bbny i rozpocza si wielka bitwa Indry z asur
Wrtr o wielkiej duszy, budzc przeraenie we wszystkich trzech
wiatach. Cae sklepienie niebieskie wypenio si bogami i
demonami walczcymi ze sob z pomoc mieczy, lanc, ukw
strza, wczni, cikich maczug, ska rozmaitej wielkoci, rnego
rodzaju niebiaskiej broni, ognia i poncych gowni. Niebianie z
Brahm na czele, bogosawieni riszi, siddhowie, gandharwowie, i
apsary przybyli na swych niebiaskich pojazdach, aby obserwowa
bitw.
Gdy walki staway si coraz gortsze, Wrtra zasypa cae
niebiosa i krla bogw Indr gstym deszczem ska, na co
rozgniewani niebianie odpowiedzieli potokami strza oczyszczajc
niebiosa ze ska. W odpowiedzi Wrtra, dysponujcy ogromn
moc iluzji, walczc z Indr z pomoc iluzji pozbawi go orientacji.
Prorok Wasiszta widzc Indr w takim stanie przywrci go jednak
do zmysw nucc samany.
Wasiszta rzek: O krlu bogw i zabjco dajtjw i asurw. W
tobie jest sia trzech wiatw! Nie pozwalaj sobie na utrat si!
Brahma, Wisznu, iwa, boski Soma i najwiksi riszi przybyli tutaj,
aby zobaczy twoj dzielno. Nie poddawaj si wic saboci, tak
jakby by przecitn osob. Nastaw swe serce na walk i zabij
wroga. Pan wszystkich wiatw trjoki iwa czczony we
wszystkich wiatach na ciebie patrzy! Nie tra rozumu i nie daj si
pokona przez iluzj. Spjrz, boscy riszi z Brihaspatim na czele

368

Mikoajewska

Mahabharata

wychwalaj ci w niebiaskich hymnach z nadziej na twoje

zwycistwo.
Gdy Indra dziki Wasiszcie odzyska zmysy, jego siy wzrosy.
Bazujc na swej inteligencji pogry si w jodze i z jej pomoc
zniszczy wszystkie iluzje Wrtry.
Tymczasem nauczyciel bogw i syn Angirasa, Brihaspati,
widzc potg Wrtry i mylc o dobru trzech wiatw uda si
razem z innymi wielkimi mdrcami do Mahadewy (iwy) z prob
o pomoc w zniszczeniu potnego asury. I gdy energia iwy
przybraa form Gorczki i przenikna do ciaa Wrtry, wwczas
synny i boski Wisznu czczony w trzech wiatach chcc ochrania
cay wszechwiat przed zniszczeniem wszed do pioruna Indry.
Brihaspati o wielkiej inteligencji i Wasiszta o wielkiej energii,
jak i inni mdrcy, udali si z powrotem do boga setki ofiar, Indry, i
rzekli: O potny, zabij teraz Wrtr bez wahania.
Sam iwa rzek do Indry: O krlu bogw, oto stoi przed tob
Wrtra na czele potnej armii. Jest on dusz wszechwiata zdoln
do poruszania si, gdzie tylko sobie yczy, posiada wielk moc
iluzji i zdoby wielk saw i z tych to powodw jest nie do
pokonania nawet przez zjednoczone siy trzech wiatw. Zabij go z
pomoc swej jogi. Nie lekcewa jednak jego potgi. Wrtra chcc j
zdoby praktykowa surowe umartwienia przez pene szedziesit
tysicy lat. Brahma da mu dar, o ktry prosi, to jest potg
waciw dla joginw, ogromn moc iluzji, jak i si i
niewyczerpan energi. Teraz jednak dziki mojej mocy ten
potny danawa straci spokj opanowany przez Gorczk
zrodzon z mojej energii. Przekazuj rwnie tobie moj energi,
wyposaony w ni zabij natychmiast tego asur z pomoc swego
pioruna, w ktrym ukry si Wisznu.
Indra rzek: O najwikszy z bogw, dziki twej asce na
twoich oczach zaraz zabij swym piorunem tego przeraliwego
asur!
Widok wielkiego asury Wrtry opanowanego przez Gorczk
zrodzon z energii iwy wyrwa z ust bogw i riszich okrzyki
radoci, ktrym wtroway dwiki tysicy bbnw, konch i
innych instrumentw. Rwnie wszystkie demony straciy nagle
pami i w oka mgnieniu znikna ich caa moc iluzji. Widzc to
riszi i bogowie uznajc wroga za ju pokonanego wychwalali Indr
i iw, skaniajc Indr do zabicia Wrtry. Wychwalany przez
riszich Indra, stojc na swym rydwanie w peni gotowy do
wykonania swego zadania, przybra form, na widok ktrej nikt
nie potrafi powstrzyma si od okrzyku grozy i podziwu.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 172

369

W ciele Wrtry opanowanym przez Gorczk zrodzon z energii

iwy pojawiy si rne przeraliwe symptomy. Z ust heroicznego
asury buchay pomienie, oddycha ciko i dra na caym ciele.
Jego pami wyskoczya z ust w formie gniewnego, przeraliwego
i le wrcego szakala. Nad jego gow gromadziy si rozmaite
drapiene ptaki, a po jego lewej i prawej stronie z nieba sypay si
ponce i wiecce meteory.
Indra wychwalany przez bogw spojrza chodnym i twardym
wzrokiem na tego potnego asur, gdy wsiada do swego rydwanu
wyjc przeraliwym gosem, i wznoszc w gr swj piorun
wyrzuci go w jego kierunku. Piorun ten, wyposaony w niezwyk
moc Wisznu i przypominajcy ogie zniszczenia na koniec eonu,
w jednym oka mgnieniu obali asur Wrtr o gigantycznej formie
na ziemi przecinajc go na p. Na ten widok z wszystkich stron
rozlegay si radosne okrzyki bogw.
2. O tym, jak Brahma uwolni Indr od grzechu
braminobjstwa, ktry wyskoczy z ciaa martwego Wrtry i
opta Indr
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Indra po zabiciu Wrtry
swym piorunem wypenionym Wisznu wyruszy z powrotem w
kierunku nieba. W tym samym momencie z ciaa Wrtry wyskoczy
przeraliwy i wrogi grzech braminobjstwa w swej ucielenionej
eskiej formie. Szkaradny w swej brzydocie, w czarno-brzowym
kolorycie, o przeraliwych zbach i budzcych zgroz oczach, z
naszyjnikiem z czaszek wok szyi i ciaem umazanym krwi,
odziany w achmany i kor drzewn, ruszy ladem Indry chcc go
wzi w posiadanie. Dostrzegajc Indr zmierzajcego w kierunku
nieba zawadn nim i przylgn do niego budzc w nim
przeraenie. Indra nie mogc si od niego uwolni schowa si we
wknach odygi lotosu, gdzie ukrywa si przez wiele lat.
Owadnity przez ten grzech Indra straci ca energi i cho
stara si, jak mg, od niego uwolni, wszystkie jego wysiki
okazay si daremne. W kocu uda si do dziadka wszechwiata
Brahmy i odda mu cze chylc nisko gow. Brahma rozumiejc,
e Indra zosta optany przez grzech zabjstwa bramina
ucieleniony w eskiej formie, zacz rozmyla nad sposobem
uwolnienia go od niego. W kocu rzek do grzechu sodkimi
gosem: O najmilsza, uwolnij od siebie tego krla bogw, ktry
naley do moich faworytw. W zamian za to obdaruj ci tym,
czego zachcesz.

370

Mikoajewska

Mahabharata

Grzech zabjstwa bramina rzek: O Brahma, to ty sam mnie

stworzye majc na uwadze dobro caego wszechwiata. Opuszcz
Indr, aby ci zadowoli, lecz najpierw wyznacz dla mnie inne
miejsce pobytu.
Brahma rzek: O najmilsza, niech tak si stanie.
Brahma zamyli si i gdy w kocu znalaz sposb na
uwolnienie Indry od tego grzechu, przywoa do siebie Ogie,
ktry stawi si przed nim natychmiast i rzek: O ty, ktry jeste
bez adnej skazy, stawiem si przed tob na twoje wezwanie.
Powiedz mi, c mam uczyni?
Brahma rzek: O Agni, po zabiciu Wrtry Indr opta grzech
zabjstwa bramina i aby uwolni od niego Indr, podzieliem ten
grzech na cztery czci. Czy wemiesz na siebie jedn wiartk
tego grzechu?
Agni rzek: O Brahma, uczyni, jak kaesz, lecz jake zdoam
si od tego grzechu uwolni? Ustal, prosz, jaki sposb i pozwl
mi pozna go we wszystkich szczegach.
Brahma rzek: O Agni, ta cz grzechu zabjstwa bramina,
ktr wemiesz na siebie, natychmiast ci opuci, gdy czowiek
toncy w ciemnociach (tamas), ktry zaprzesta ofiarowania tobie
oblacji, zobaczy ci, jak poniesz w nasionach, zioach i sokach i
zamieszka w nim. Uwolnij si wic od gorczki swego serca.
Ogie, ktry jest ustami bogw i nosicielem oblacji i innych
darw ofiarnych, syszc te sowa Brahmy zaakceptowa jego
rozkaz i przyj na siebie jedn czwart grzechu zabjstwa bramina.
Brahma wezwa wwczas przed swe oblicze drzewa, zioa i
trawy wszelkiego rodzaju i poprosi je o wzicie na siebie drugiej
wiartki grzechu braminobjstwa. Zaniepokojone t prob, jak
poprzednio Agni, rzeky: O Brahma, jake mamy si przed tym
grzechem obroni? Nie obciaj nas nim na zawsze, bo ju i tak
jestemy ciko dotknite przez los. Musimy znosi gorco, zimno,
ulewy i porywy wiatru i co wicej ludzie cinaj nas i rozszarpuj
na kawaki. Na twj rozkaz jestemy gotowe przyj wiartk tego
grzechu na siebie, lecz wska nam, prosz, jak mamy si ratowa
przed jego konsekwencjami?
Brahma rzek: O drzewa, zioa i trawy, grzech ten, ktry w
jednej czwartej wemiecie na siebie, natychmiast was opuci i
opta tego czowieka, ktry z braku waciwej oceny wyrywa was i
cina, gdy nadchodz dni festiwalu Indry. Drzewa, zioa i trawy
syszc sowa Brahmy odday mu cze i wrciy tam, skd
przybyy.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 172

371

Brahma zawezwa wwczas niebiaskie nimfy apsary i powita

je sowami penymi sodyczy. Rzek: O pikne, na moj prob
ratujc Indr wecie na siebie jedn czwart grzechu zabjstwa
bramina, ktry go opuci i szuka dla siebie miejsca pobytu.
Apsary rzeky: O Brahma, na twj rozkaz jestemy gotowe
przyj na siebie jedn czwart tego grzechu. Powiedz nam jednak,
przy pomocy jakich rodkw moemy si uwolni od jego skutkw?
Brahma rzek: O apsary, uspokjcie swe serca, bowiem ta
porcja grzechu, ktr przyjmiecie na siebie, natychmiast was
opuci przechodzc na tego czowieka, ktry kadzie si do oa z
miesiczkujc kobiet.
Syszc te sowa Brahmy nalece do rnych plemion apsary
powrciy do swych zwykych miejsc pobytu wolne od niepokoju i
z radosnym sercem oddajc si tam swym zwykym rozrywkom.
Stwrca wiata, Brahma, ktry sam zebra ogromne ascetyczne
zasugi, zawezwa wwczas przed swe oblicze wody, ktre stawiy
si przed nim natychmiast, pokoniy si i rzeky: O potny
wadco wszystkich wiatw, powiedz nam, co mamy uczyni?
Brahma rzek: O wody, w konsekwencji zabicia asury Wrtry,
ktry by synem bramina Kajapy, Indr opta straszliwy grzech
zabjstwa bramina w eskiej formie. Wecie na siebie jedn
czwart tego grzechu.
Wody rzeky: O Brahma, skoro taki jest twj rozkaz, niech tak
si stanie. Powiedz nam jednak przy pomocy jakich rodkw
moemy si uwolni od jego skutkw. Jeste obroc caego
wszechwiata, kogo innego mamy wic prosi o obron przed tym
spadajcym na nas nieszczciem?
Brahma rzek: O wody, ta cz grzechu zabjstwa bramina,
ktr jestecie gotowe przyj na siebie, przejdzie natychmiast na
tego czowieka, ktry z braku rozumu traktuje was zbyt lekko i
zanieczyszcza was sw flegm, moczem i kaem .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
potny asura Wrtra zosta zabity przez Indr z pomoc subtelnego
rozumienia i poprzez zastosowanie odpowiednich rodkw i w taki
sam sposb i ty sam bdc niepokonany na ziemi jak Indra zabie
w wielkiej bitwie swoich wrogw. Grzech braminobjstwa opuci
Indr na rozkaz Brahmy i uda si do swych nowych miejsc
zamieszkania, podczas gdy Indra za zgod Brahmy poczyni
przygotowania do wykonania Ofiary Konia, aby w peni oczyci
si z grzechw i po odzyskaniu pomylnoci jego serce wypenio

372

Mikoajewska

Mahabharata

si radoci. Z krwi Wrtry narodziy si koguty z gow ozdobion

wysokim grzebieniem i to z racji swych narodzin drb jest
uwaany za nieczysty i nieodpowiedni na posiek dla braminw i
ascetw, ktrzy ukoczyli inicjujce ryty. Naley pamita o tym,
e w kadych okolicznociach naley realizowa to, co zadowala
podwjnie narodzonych, gdy oni s uwaani za bogw na ziemi, a
ci, ktrzy podczas festiwalu Indry bd recytowa t wit
opowie o tym, jak Idra zabi Wrtr, nie zabrudz si grzechem.
3. O narodzinach Gorczki, dziki ktrej iwa umoliwi
Indrze pokonanie Wrtry
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, gdy suchaem twej recytacji o
tym, jak Indra zabi demona Wrtr, w mym umyle zrodzio si
pytanie. Powiedziae, e Wrtra najpierw zosta opanowany przez
Gorczk, od ktrej straci rozum i orientacj i dopiero potem
mg zosta zabity przez Indr. Opowiedz mi z wszystkimi
szczegami o narodzinach Gorczki.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic, co mam do
powiedzenia. W odlegych czasach gra Meru miaa szczyt o
nazwie Sawitri ozdobiony klejnotami i czczony we wszystkich
trzech wiatach. Szczyt ten siga tak wysoko, e nikt nie mg go
zdoby. Na tym szczycie, jak na ozdobionym drogimi kamieniami
tronie, zwyk siada Bg bogw iwa majc u boku swoj on i
crk krla gr Parwati (Um) janiejc sw wietnoci. Wia
tam lekki wiatr niosc ze sob sodkie zapachy rnego rodzaju, a
rosnce tam drzewa byy obsypane kwiatami nalecymi do
wszystkich pr roku.
Wielki bg iwa zamieszka tam na szczycie i by czczony
przez wszystkich niebian. W kierunku jego miejsca zamieszkania
zwykli udawa si wszyscy bogowie o wielkich duszach, bogowie
wasu o wielkiej energii, awinowie, ktrzy s pierwsi wrd
lekarzy, Wairawana (Kubera) pan bogactwa i wadca jakszw i
innych mieszkacw gry Kailasa (guhjakowie), niebiascy
mdrcy jak ukra, Narada i inni z Angirasem na czele, siddhowie i
asceci w ogromnej liczbie, gandharwa Wiwawasu i rne
plemiona apsar i czekali tam na Pana wszechwiata, iw. Jego
orszak tworzyy duchy o rnorodnych formach i wygldzie,
budzcy groz rakszasowie, rnego rodzaju potne pisaki
szalejce z radoci i uzbrojone w rozmaite rodzaje broni, z ktrych
kady jeden pon energi rwn ogniowi. Synny byk Nandi
czeka tam na rozkazy tego wielkiego boga uzbrojony w lanc i
byszczc wasn energi. Czekaa tam rwnie rzeka Ganges w

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 172

373

swej ucielenionej formie, pierwsza wrd wszystkich rzek,

noszca w sobie wszystkie wite wody wszechwiata.
Pewnego dnia, wnuk Brahmy, Daksza, rozpocz przygotowania do wielkiego rytuau ofiarnego postpujc zgodnie z nakazami
Wed. Majc zgod iwy, Indra, stojc na czele bogw w
niebiaskich rydwanach o splendorze soca, wyruszy w kierunku
gry Himawat, gdzie Ganges ma swj pocztek, z zamiarem
wzicia udziau w uroczystoci. ona iwy, Uma, widzc t
procesj bogw rzeka: O mu, ty znasz ca prawd, powiedz
mi, dokd jad ci wszyscy bogowie z Indr na czele?
iwa rzek: O bogosawiona, Daksza Pradapati oddaje cze
bogom prowadzc Ofiar Konia. Bogowie udaj si wic na t
uroczysto.
Uma rzeka: O mu, dlaczego wic ty sam nie wybierasz si
na t uroczysto? Czy jest co, co ci w tym przeszkadza?
iwa rzek: O ty o jasnej cerze, dawno temu bogowie wydali
takie rozporzdzenia, e w ich konsekwencji w adnym rytuale
ofiarnym nie wyznaczono czci ofiary, ktra naleaaby do mnie.
Postpujc dalej zgodnie z tym, co zostao zarzdzone i co od
dawna naley do zwyczaju, nie daj mi si adnej czci z ofiary.
Uma rzeka: O mu, wrd wszystkich istnie ty jeste
najpotniejszy i nikt nie jest tobie rwny w zasugach, energii,
sawie i pomylnoci. Ta niemoc w wyznaczeniu dla ciebie
odpowiedniej czci skadanej ofiary napawa mnie wielkim
smutkiem i dreniem od stp do gowy.
Bogini wypowiedziawszy te sowa z sercem wypenionym
smutkiem zamilka. iwa rozumiejc, co ley jej na sercu i o czym
myli, chcc wymaza t hab rzek do towarzyszcego mu byka
Nandi: O Nandi, pozosta tutaj razem z bogini. Samon Pan
wszystkich joginwzebrawszy ca swoj moc jogi uda si
razem z tumem swych przeraliwych towarzyszy tam, gdzie
Daksza prowadzi swj rytua i zniszczy jego ofiar. Niektrzy z
jego przeraliwych towarzyszy zaczli na ten widok krzycze, inni
miali si zowieszczo, jeszcze inni wygasili ogie ofiarny
zalewajc go krwi i wyrwawszy z ziemi supki ofiarne krcili
nimi w doni, a niektrzy zaczli poera tych, ktrzy prowadzili
rytua. W kocu sama ofiara atakowana ze wszystkich stron
przybraa form jelenia i ucieka gnajc przez niebiosa. iwa
widzc jej ucieczk ruszy za ni w pocig z ukiem i strza w
doniach.
W rezultacie gniewu, ktry wypeni serce tego pierwszego
wrd bogw o wielkiej energii, na jego czole ukazay si krople

374

Mikoajewska

Mahabharata

potu. W miejscach, gdzie te krople potu spady, wybucha ogie

przypominajcy w swej sile niszczenia przeraliwy ogie koca
eonu. Z tego ognia wydobyo si straszliwe Bycie. Byo niezwykle
niskiego wzrostu o oczach nabiegych krwi i brodzie w kolorze
zielonym. Wyposaone w ogromn energi pochono ofiar w jej
ucielenionej formie rwnie szybko jak ogie pochania stg
wyschnitego siana. Po dokonaniu tego czynu ruszyo w kierunku
zgromadzonych na uroczystociach ofiarnych bogw i riszich,
ktrzy ze strachu uciekali we wszystkich kierunkach. Ziemia
draa w posadach, a ze wszystkich stron wszechwiata dochodziy
okrzyki przeraenia.
Zaniepokojony tym wszystkim dziadek wszechwiata Brahma
pojawi si przed iw i rzek: O potny, uwolnij si od swego
gniewu. Twj gniew wywoa wrd bogw i mdrcw ogromny
niepokj. Obiecuj tobie, e od tej chwili bogowie wyznacz dla
ciebie odpowiedni cz ofiarnych darw. Niech to Bycie, ktre
wypyno z twego potu, zstpi na ziemi i wdruje wrd ywych
istnie nazywane Gorczk i niech zostanie podzielone na wiele
czci, bo ziemia nie bdzie w stanie wytrzyma jego energii, gdy
pozostanie w jednym miejscu.
iwa rzek: O Brahma, niech tak si stanie. Z umiechem i
radoci w sercu zaakceptowa przydzielon mu przez Brahm
czstk ofiary. Znajc wasnoci kadego przedmiotu i pragnc
zapewni im spokj podzieli te Gorczk na wiele czci. Oto,
jak to uczyni. Gorczk nazwa gorco dostrzegalne w gowie
soni, pywajcy po wodach mech, skr zrzucan przez we,
jaowe miejsca na ziemi wypenione zasolon materi, tpe
spojrzenie u zwierzt, choroby garda u koni, chorob wtroby u
owiec, czkawk u papug i wiele innych chorb wrd zwierzt.
Jeli chodzi o ludzi, to Gorczka wchodzi do ich cia podczas
porodu, mierci, jak i przy innych okazjach.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
wszystko to, co jest nazywane Gorczk jest zrodzone z
przeraliwej energii iwy. Gorczka bdca Byciem rodzaju
mskiego moe zawadn kad yw istot i dlatego wszyscy
powinni oddawa mu cze. To Gorczka zawadna Wrtr i
dopiero wtedy Indra mg go przeszy swym piorunem dzielc go
na dwoje. Wielki asura, ktry zdoby wielk moc jogi, uda si
wwczas do regionw Wisznu o niezmierzonej energii. To dziki
swemu oddaniu Wisznu, mg najpierw odnie sukces w
zdobyciu wadzy nad caym wszechwiatem, a nastpnie, gdy
zosta zabity, mg dotrze do jego regionw. Mdrcy mwi, e

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 172

375

kady, kto z uwag i radosnym sercem wysucha tej opowieci o

narodzinach Gorczki, bdzie wolny od chorb i zdobdzie to, na
co nastawi swe serce.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXXI-CCLXXXIII
(Mokshadharma Parva).

376

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 173
O tym, jak Daksza uciszy gniew iwy
wymieniajc jego tysic osiem imion
i uratowa swj rytua
1. O narodzinach niszczyciela ofiary Dakszy, Wirabhadry; 2. O tym, jak iwa
wychwalany przez Daksz pozwala mu na wykonanie rytuau; 3. O tym, jak Daksza
wychwala iw w swym hymnie wymieniajc tysic osiem jego imion; 4. O tym,
jak iwa poucza Daksz o swej religii zwanej Paupata; 5. O oczyszczajcej mocy
hymnu Dakszy wychwalajcego iw.

Mahadewa syszc te sowa zaprzesta mylenia o tym, aby

dalej rani Daksz. Zaiste, wysoce zadowolony rzek: O
Daksza, zadowolie mnie swym wychwalaniem. ... jeste osob
surowych przysig i wielkiej religijnoci. Bd wic dalej
pierwszym wrd wszystkich ywych istot na tym wiecie.
Twoj ofiar niszczyem ju wielokrotnie w poprzednich
kalpach, lecz z racji szkd, ktre przyniosem twej ofierze, nie
dowiadczysz adnego uszczerbku. Jestem zobowizany do
czynienia tego samego na samym pocztku wszechwiata, bo
wszystkie kalpy musz by do siebie podobne pod wzgldem
tego, co si w nich wydarza. Obdaruj ci wic raz jeszcze
innymi darami. Przyjmij je ode mnie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXXV)

1. O narodzinach niszczyciela ofiary Dakszy, Wirabhadry

Wszystko to, co zostao dotychczas zrelacjonowane, caa
Mahabharata, bya ongi opowiadana przez ucznia bramina Wjasy
Waisampajam synowi Parikszita i potomkowi Pandaww krlowi
Danamedaja w przerwach midzy rytami podczas jego Ofiary
Wa w Lesie Naimisza (zob. Mahabharata, ks. I, Adi Parva,
opow. 1, p. 14). W tym momencie krl Danamedaja przerwa
Waisampajamie recytacj i rzek: O braminie, czy ta Ofiara Konia
prowadzona przez Pradapatiego Daksz, syna Praczetw, o ktrej
opowiadasz, zostaa zniszczona w czasach Waiwawa Manu?
Wwczas to iwa, ktry jest dusz wszystkich rzeczy, rozumiejc,
e niezaproszenie go przez Daksz do udziau w ofierze wywoao
gniew jego ony Umy, sam wybuchn gniewem. Opowiedz mi o
tym, w jaki sposb dziki asce iwy Daksza zdoa uratowa swj
rytua i przeprowadzi go do koca?

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

377

Waisampajama rzek: O krlu, posuchaj wic mej recytacji o

tych wydarzeniach.
W odlegych czasach, o ktre pytasz, na pocztku procesu
stwarzania Daksza poczyni przygotowania do rytuau ofiarnego na
grze Himawat, ktra jest witym miejscem zamieszkiwanym
przez riszich i siddhw i gdzie wita rzeka Ganges ma swj
pocztek. Pokryta rnego rodzaju drzewami i krzakami jest
odwiedzana przez boskich muzykw gandharww i niebiaskie
nimfy apsary. Liczni mieszkacy ziemi, przestrzeni niebieskiej i
nieba czekali tam peni czci z pobonie zoonymi domi na
przybycie otoczonego przez riszich Dakszy, tego antenata ywych
istot, i rozpoczcie rytuau. Przybyli tam zaproszeni do udziau w
uczcie ofiarnej bogowie z Indr na czele ze swymi onami,
gandharwowie, pisaki, danawowie, we, apsary i wszystkie inne
istoty ruchome i nieruchome, zabrako jedynie obecnoci Rudryiwy. Widzc to wielki riszi i jogin Dadhiczi rzek z sercem
wypenionym smutkiem i gniewem: O Daksza, biada tobie, gdy
nie widz wrd goci Rudry. Uroczysto, na ktr zaprosie nas
wszystkich, nie jest ofiar i nie przyniesie adnych religijnych
zasug, skoro Rudra nie bierze w niej udziau. Nie zapraszajc
Rudry naraasz si na mier i prowokujesz acuch nieszcz.
Jake niefortunny jest ten bieg wydarze! Olepiony przez
ignoracj nie dostrzegasz zniszczenia, ktre na ciebie czeka. Twoja
ofiara otwiera drzwi przed strasznym nieszczciem, na ktre
jeste kompletnie lepy! Ten wielki jogin wyrzek te sowa widzc
przyszo oczami swej jogicznej kontemplacji. Oczami jogina
zobaczy bowiem iw ze sw bosk maonk Um siedzcych na
szczycie gry Kailasa i mdrca Narad siedzcego po stronie
bogini i zosta nagrodzony wizj tego, co ma si wydarzy.
Wszyscy bogowie i inni gocie zebrani na ofierze Dakszy
zgadzali si, co do wykluczenia iwy i tylko riszi Dadhiczi by
oburzony i gotowy opuci uroczysto. Rzek: O Daksza, ten, kto
oddaje cze temu, kto na to nie zasuguje i odmawia czci temu,
kto na ni zasuguje, popenia grzech rwny grzechowi zabjstwa.
Moje usta nigdy nie wypowiedziay i nie wypowiedz kamstwa i
tutaj wrd bogw i riszich powiedziaem prawd. Ten obroca i
Stwrca wszechwiata, potny Pan wszystkich i odbiorca darw
ofiarnych przybdzie wkrtce na twj rytua ofiarny i wszyscy go
zobaczycie.
Daksza rzek: O Dadhiczi, istnieje wielu rudrw uzbrojonych
w lance i z wosami zwizanymi w ciki wze. Znam ich

378

Mikoajewska

Mahabharata

wszystkich, lecz nie wiem, kim jest ten nowy rudra zwany
Mahewar.
Jogin Dadhiczi rzek: O Daksza, biada wam wszystkim. Widz,
e wrd zgromadzonych tutaj istnieje powszechna zgoda, co do
tego, e Mahewara nie powinien by na twj rytua ofiarny
zaproszony. Wrd twych goci nie widz jednak nikogo, kto by
go przewysza i dlatego ofiara, ktr prowadzisz, zostanie na
pewno zniszczona.
Daksza rzek: O Dadhiczi, spjrz na to naczynie ze zota
uwicone przez mantry nucone zgodnie z rozporzdzeniami, ktre
jest przeznaczone dla Pana wszystkich ofiar. Jest to dar dla Wisznu,
ktry jest poza wszelkimi porwnaniami. On jest potnym Panem
wszystkiego i jemu skadana jest ta ofiara.
W tym samym czasie, gdy to mwi, bogini Uma siedzca na
szczycie gry Kailasa obok iwy rzeka: O mu, powiedz mi,
jakie przysigi i umartwienia powinnam uczyni i jakie zoy
dary, aby ty, mj m, mg otrzymywa poow lub jedn trzeci
ofiary skadanej podczas rytuaw ofiarnych.
iwa widzc zaniepokojenie i al ony i syszc jej sowa rzek
z radosnym wyrazem twarzy: O bogini o wiotkich koczynach i
wielkich oczach, czy ty naprawd mnie nie znasz i nie wiesz, jak
powinno si przemawia do Pana wszystkich ofiar? Tylko ci,
ktrzy s grzeszni i niezdolni do kontemplacji, do ktrych ty nie
naleysz, nie potrafi mnie zrozumie. Jak to moliwe, e ulega
iluzji, ktr sama stwarzasz? To dziki twojej mocy iluzji bogowie
z Indr na czele i wszystkie trzy wiaty straciy orientacj i nie
rozpoznaj, e to mnie sawi wszystkie te wite sylaby nucone
przez piewakw podczas wszystkich ofiar i e to ja jestem tym,
ktremu bramini znajcy Wedy i prowadzcy ofiar kapani skadaj ofiary.
Bogini Uma rzeka: O mu, czyby zapomnia, e tylko
osoby przecitne folguj sobie wychwalajc siebie samych w
obecnoci swych maonkw?
iwa rzek: O bogini o wskiej talii i krlowo wszystkich
bogw, to nie pycha przeze mnie przemawia. Popatrz na to, co
zaraz uczyni. Spjrz na to potne Bycie, ktre zaraz stworz w
celu zniszczenia ofiary, ktra budzi w tobie gniew.
Po wypowiedzeniu tych sw do swej maonki, ktra bya mu
drosza od ycia, z ust iwy wypyno mskie Bycie tak przeraliwe, e na sam jego widok wosy staway na gowie. Z caego jego
ciaa buchay pomienie powodujc, e prawdziwie trudno byo nie
spojrze. Miao wiele rk, z ktrych kada trzymaa jak bro

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

379

budzc przeraenie u patrzcego ju samym swym widokiem.

Stano przed potnym iw ze zoonymi pobonie domi i
rzeko: O mj Stwrco, jakie jest moje zadanie?
iwa rzek: O Bycie, id i zniszcz ofiarny rytua Dakszy.
Nowonarodzone Bycie o sile lwa, ktre wypyno z ust iwy,
posuszne rozkazowi ruszyo w kierunku miejsca, gdzie odbywa
si rytua Dakszy chcc zniszczy jego ofiar nawet bez uycia
caej swojej energii i bez niczyjej pomocy i w ten sposb uciszy
gniew Umy. W tym samym czasie Uma pod wpywem gniewu
przybraa przeraliw form zwan Mahakali i ruszya za tym
straszliwym Byciem stworzonym przez iw, chcc na wasne
oczy zobaczy ten akt niszczenia, ktry by jej wasnym dziaaniem, bo to ona skonia ma do zrealizowania go z myl o niej.
Potne Bycie w swej energii, sile i formie przypominao
samego iw, ktry je stworzy. Zaiste, byo ono ucielenieniem
gniewu iwy. Wyposaone w bezgraniczn si i energi, jak i
dzielno, zyskao imi Wirabhadra, czyli tego, kto rozprasza
gniew bogini. Z porw jego skry wydostaa si ogromna liczba
duchw znanych pod imieniem raumjowie. Te wojownicze bandy
duchw o przeraliwej energii i odwadze, przypominajce w tym
samego Rudr, ruszyy z impetem i si grzmotu w kierunku
miejsca, gdzie Daksza poczyni przygotowania do ofiary, gnane
przez pragnienie zniszczenia jej. O gigantycznej i straszliwej
formie mnoyy si w setkach i tysicach wypeniajc przestrze
gmatwanin swych krzykw i piskw, siejc przeraenie wrd
mieszkacw nieba. Na ich widok dray gry, rzeki i caa ziemia,
zerwa si huraganowy wiatr, rozkoysa si ocean, krzesany ogie
nie chcia si zapali, soce stracio blask, planety, gwiazdy,
konstelacje i ksiyc przestay wieci, twarze riszich, bogw i
ludzi poblady, ziemi i nieboskon pokryy ciemnoci.
Wszyscy ci rudrowie o przeraliwej formie zrodzeni ze
zniewagi zaczli roznieca poar i pali wszystko. Niektrzy z
nich uderzali na olep, inni wyrywali supki ofiarne, jeszcze inni
miadyli i rozgniatali lub z szybkoci myli gnali bliej i dalej,
rozbijali naczynia ofiarne i niszczyli niebiaskie ornamenty. Ich
porozrzucane fragmenty pokryy ziemi jak gwiazdy niebo. Armia
duchw o straszliwych ustach zacza poera stosy jedzenia, ktre
wyglday jak gry, i wypija wygldajce piknie jeziorka melasy
i rzeki mleka, ktre pyny we wszystkich kierunkach majc
oczyszczone maso i ugotowany z mlekiem ry (pajasa) za swj
mu, a skrystalizowany cukier za swj piasek i zawierajc w sobie
wszystkie sze smakw. W konsekwencji gniewu Rudry kada z

380

Mikoajewska

Mahabharata

tych gigantycznych istot wygldaa jak niszczcy wszystko ogie

koca eonu. Przeraone ich widokiem oddziay bogw rozproszyy
si we wszystkich kierunkach. Wkrtce te przeraliwe istoty
rozbrykane i wrzeszczce urway ofierze gow i spaliy ca
ofiar, cho bya starannie ochraniana przez bogw, przeraajc
wszystkich swymi straszliwymi wrzaskami.
Bogowie z Brahm i Daksz na czele widzc to przeraliwe
zniszczenie stanli w pokorze ze zoonymi pobonie domi
przed tym potnym Byciem, ktre niszczyo ofiar, i rzekli: O
potny, powiedz nam, kim jeste?
Wirabhadra rzek: O bogowie, nie jestem ani Rudr ani jego
on bogini Um i nie przybyem tutaj z ciekawoci, lub aby
wzi udzia w uczcie ofiarnej, czy zobaczy synnych braminw.
Przybyem tutaj, aby zniszczy wasz ofiar. Moim imieniem jest
Wirabhadra i narodziem si z gniewu Rudry. Towarzyszy mi
dama o imieniu Bhadrakali, ktra narodzia si z gniewu bogini
Umy. Potny Pan, ktry jest dusz wszystkich ywych istot,
widzc gniew swej maonki z powodu niezaproszenia go do
wzicia udziau w ofierze, sam wybuchn gniewem. Przybylimy
tutaj na jego rozkaz, szukajcie wic ochrony u tego Pana wszystkich, ktry jest mem Umy i ktrego gniewu nie zdoa uciszy
nawet najwyszy dar od innego boga .
2. O tym, jak iwa wychwalany przez Daksz pozwala mu na
wykonanie rytuau
Waisampajama kontynuowa: O krlu, Daksza, ktry jest
pierwszym wrd osb prawych, syszc te sowa Wirabhadry
zoy pokon przed Mahewar i chcc go zadowoli wychwala
go, jak nastpuje: O promienny Iana, padam do Twych stp. Ty
jeste wieczny, niezmienny i niezniszczalny, pierwszy wrd
bogw. Jeste wielk dusz i Panem wszechwiata.
Wielki bg iwa w odpowiedzi na ten hymn zawiesi dwa z
najwaniejszych yciowych oddechw o nazwach prana i apana
zamykajc usta i rzucajc agodne spojrzenie na wszystkich bogw
ukaza si przed nimi wyaniajc si nagle z wgbienia w ziemi,
gdzie pon ogie ofiarny. O wielu oczach i jasnoci tysicy soc
wyglda jak ogie koca eonu o imieniu Samwartaka. Rzek z
umiechem: O Daksza, co mog dla ciebie uczyni?
Daksza odda wwczas cze iwie recytujc wedyjskie wersy
zawarte w czciach dotyczcych mokszy i nastpnie zoywszy
pobonie donie i skpany w zach rzek peen lku i podziwu: O

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

381

Bogu bogw, jeeli faktycznie zadowoliem ci i zasuyem na

twj dar i yczliwo, spenij m prob i nie pozwl, aby
wszystkie te konieczne skadniki potrzebne do przeprowadzenia
ofiary, ktre zbieraem z ogromnym wysikiem przez dugi okres
czasu, aby mc wykona rytua ofiarny, zostay spalone, poarte,
wypite, zniszczone i sprowadzone do nicoci. Pozwl mi na ich
uycie, o to ci prosz.
Trjoki iwa, ktry ongi w odlegej kalpie pozbawi syna
Brahmy, Bhag, oka, rzek: O Daksza, niech tak si stanie!
Takie byy sowa tego trjokiego boga i obrocy prawoci.
Daksza po otrzymaniu tego daru pad przed tym Bogiem bogw na
kolana i wychwala go wypowiadajc jego tysic osiem imion.
3. O tym, jak Daksza wychwala iw w swym hymnie
wymieniajc tysic osiem jego imion
Krl Danamedaja rzek: O braminie, powiedz mi, jakimi
imionami Daksza nazywa iw i w jaki sposb oddawa mu
cze? Pena czci ciekawo skania mnie do ich wysuchania.
Waisampajama rzek: O krlu, posuchaj wic, jakimi
imionami nazywany jest ten Bg bogw, ten wielki asceta, ktry
wsawi si swymi niezwykymi czynami.
Daksza rzek: O Bogu wszystkich bogw, niszczycielu si
asurw, kaniam si Tobie. To Ty jeste tym, kto pozbawia siy
samego krla bogw Indr i jest czczony przez bogw i danaww.
Nazywaj Ci tysicokim, trjokim i tym o gronym spojrzeniu.
Jeste przyjacielem wadcy jakszw, Kubery. Twoje donie i stopy
rozcigaj si we wszystkich kierunkach i sigaj do wszystkich
miejsc. Twoje oczy, gowa i usta s zwrcone na wszystkie strony.
Twoje uszy sigaj wszdzie, i Ty jeste wszdzie. Nazywaj Ci
o ostrych uszach, o duych uszach, a uszach jak naczynie. Ty
jeste naczyniem dla oceanu. Twoje uszy s jak uszy sonia, byka
lub jak sigajce wszdzie donie. Chwaa Tobie! Masz setk
odkw i jzykw i wykonujesz setk obrotw. Kaniam si
Tobie!
Recytujcy gajatri czcz Ci w gajatri, oddajcy cze socu
czcz Ci w socu. Riszi widz w Tobie Brahm, Indr i
owietlony firmament.
O Ty o penej mocy formie, Twoj form jest zarwno ocean,
jak i nieboskon. Wszyscy bogowie zamieszkuj w Twej formie,
tak jak krowy w zagrodzie. W Twoim ciele widz Som, Agniego,
wadc wd Warun, aditjw, Wisznu, Brahm i Brihaspatiego.

382

Mikoajewska

Mahabharata

O synny, to Ty jeste zarwno przyczyn, jak i skutkiem,

dziaaniem i narzdziem tego, co rzeczywiste i nierzeczywiste,
stwarzaniem i niszczeniem. Kaniam si przed Tob, Panem
wszystkich ywych istot i zabjc Andhaki.
Chwaa Tobie, ktry nosi imiona Bhawa, Rudra i Sarwa i jest
dawc darw.
Chwaa Tobie o trzech gowach ozdobionych wosami
zwizanymi w ciki wze, o trzech oczach, trzymajcemu trjzb
w doni, jak i temu o imionach Trjamwaka i Trinetra.
Chwaa Tobie niszczycielowi trjmiasta demonw, jak i Tobie
o imionach Czanda i Kunda, Tobie, ktry jest uniwersalnym jajem
wszechwiata, jak i tym, kto je nosi, Tobie, ktry trzyma w doni
lask ascety, ma swe uszy wszdzie i jest nazywany Dandimunda.
Chwaa Tobie, ktrego zby i wosy s odwrcone ku grze,
ktry jest bez skazy i w biaym kolorze, ktry rozciga si na cay
wszechwiat, jak i Tobie, ktry jest w kolorze czerwonym lub
brzowym o szyi w niebieskim kolorze.
Chwaa Tobie o nieporwnywalnej formie, Tobie o formie
zarwno przeraliwej, jak i dobrze wrcej, Tobie, ktry jeste
Surj, ktry nosi girland z Surjw na szyi i ktrego proporzec
nosi znak Surji.
Chwaa Tobie, ktry jest Panem wszystkich duchw, ma kark
silny jak byk, jest uzbrojony w uk, jest niszczycielem wroga,
uosobieniem kary i ktry odziewa si w licie i achmany.
Chwaa Tobie, ktry nosi zoto w odku, odziewa si w zot
zbroj, nosi zoty czub i jest Panem caego zota na wiecie.
Chwaa Tobie, ktry zawsze by czczony, zasuguje na cze i
jest cigle czczony, ktry jest wszystkimi przedmiotami, niszczy
wszystkie przedmioty i jest dusz wszystkich przedmiotw.
Chwaa Tobie, ktry jest gwnym kapanem prowadzcym
ofiar (hotar), jak i wedyjskimi mantrami nuconymi podczas
ofiary.
Chwaa Tobie, ktry jest ppkiem wszechwiata, jak i
przyczyn i skutkiem w formie piciu wielkich elementw i
Tobie zasaniajcemu wszystkie zasony.
Chwaa Tobie nazywanemu imieniem Krisanasa, wiotkiemu i o
wiotkich koczynach.
Chwaa Tobie, ktry jest zawsze radosny i ktry jest
uosobieniem chaotycznych dwikw i gosw.
Chwaa Tobie, ktry ma by rozcignity na ziemi w formie
ofiary, ktry jest ju rozcignity i ktry stoi wyprostowany.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

383

Chwaa Tobie, ktry jest nieruchomy i ktry biegnie, ktry ma

zgolone wosy i ktry ma wosy zwizane w ciki wze.
Chwaa Tobie, ktry lubi taczy i ktry uderzajc si w
wypenione powietrzem policzki naladuje dwiki bbna.
Chwaa tobie, ktry lubi rosnce w rzekach kwiaty lotosu, jak i
gr na rnych instrumentach.
Chwaa Tobie, ktry jest najstarszy, ktry jest pierwszy wrd
wszystkich ywych istot i ktry zniszczy asur Bali.
Chwaa Tobie, ktry jest Panem Czasu, jak i uosobieniem
kalpy i wcieleniem wszelkiego rodzaju zniszczenia, drobnego i
ogromnego.
Chwaa Tobie, ktrego miech jest przeraliwy i gony jak
dwiki bbna i ktry realizuje straszliwe przysigi.
Chwaa Tobie, ktry jest niepohamowany i ma dziesi
ramion.
Chwaa Tobie, ktry uywa koci jako broni i ma upodobanie
do pogrzebowych popiow.
Chwaa Tobie, ktry jest straszliwy, na ktrego form trudno
spojrze i ktry realizuje przeraliwe czyny.
Chwaa Tobie o straszliwych ustach, jzyku jak buat i
wielkich zbach.
Chwaa Tobie, ktry ma upodobanie do gotowanego, jak i
surowego misa i ktrego ulubionym instrumentem muzycznym
jest zrobiona z dyni wina.
Chwaa Tobie, ktry przynosi deszcz, pomaga w utrzymaniu
prawoci, jak i temu, ktry jest identyfikowany z form byka, i
ktry jest jani prawoci.
Chwaa Tobie, ktry gna jak wiatr i jak inne siy, kontroluje
wszystkie przedmioty i bezustannie gotuje wszystkie ywe istoty
w kotle Czasu.
Chwaa Tobie, ktry stoi najwyej wrd wszystkich ywych
istnie i ktry rozdaje dary.
Chwaa Tobie, ktrego zdobi najlepsze szaty, najlepsza
girlanda i najsodszy zapach.
Chwaa Tobie, ktry jest zarwno przywizany, jak i wolny od
wszelkiego przywizania i zanurzony w jogicznej kontemplacji.
Chwaa Tobie, ktry jest czcy jako przyczyna i rozdzielajcy jako skutki, i ktrego forma jest zarwno cieniem, jak i
wiatem.

384

Mikoajewska

Mahabharata

Chwaa Tobie, ktry jest zarwno uprzejmy, jak przeraajcy i

ktry jest niezrwnany.
Chwaa Tobie, ktry przybiera dobrze wrc form, jest
spokojny i najspokojniejszy.
Chwaa Tobie, ktry jest jednonogi z jedn gow i o wielu
oczach, ktry jest niepohamowany, ktry zadowala si niewielkim
darem ofiarnym i ktry opowiada si po stronie sprawiedliwoci.
Chwaa Tobie, ktry jest Stwrc wszechwiata i ktry jest
zawsze zjednoczony z atrybutem spokoju.
Chwaa Tobie, ktry nosi przeraajcy wroga dzwon, ktry
wystpuje w formie dwiku dzwonu i w formie dwiku
uchwytnego dla ucha.
Chwaa Tobie, ktry jest jak tysic bijcych razem dzwonw,
ktry ma upodobanie do girlandy z dzwonw i lubi dwiki
yciowego oddechu, ktry wystpuje w formie wszystkich
zapachw i chaotycznego dwiku wrzcych pynw.
Chwaa Tobie, ktry jest poza trzema dwikami nazywanymi
huny bdcymi symbolami rnych przedmiotw i ma upodobanie
do dwch hunw.
Chwaa Tobie, ktry jest poza wpywem gniewu, ktrego
miejscem pobytu jest cie grskich drzew, ktry ma upodobanie
do minia sercowego, ktry oczyszcza z grzechw i jest form
darw ofiarnych.
Chwaa Tobie, ktry jest ofiar, ofiarnikiem i braminem
reprezentujcym w rytuale ofiarnym bogw, w ktrego usta nucce
odpowiednie mantry leje si oczyszczone maso jak do ognia
ofiarnego.
Chwaa Tobie, ktry ma form kapanw prowadzcych rytua
ofiarny, kontroluje zmysy, i ktry jest zrobiony z jasnoci-dobra
(sattwy), jak i z namitnoci (radas).
Chwaa Tobie, ktry jest brzegami rzek, samymi rzekami i
Panem rzek, Oceanem.
Chwaa Tobie, ktry jest dostarczycielem jada, Panem
wszelkiego jada, jak i tym, kto przyjmuje jado.
Chwaa Tobie, ktry ma tysic gw, tysic oczu, tysic stp i
trzyma w doniach tysic trjzbw.
Chwaa Tobie, ktry ma zarwno form wschodzcego soca,
jak i form dziecka, ktry jest obroc opiekunw wszystkich
tych, ktrzy maj form dziecka i ktry poza tym ma form
dziecicej zabawy.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

385

Chwaa Tobie, ktry jest starcem, jest zawistny, wzburzony lub

gotowy do bycia wzburzonym.
Chwaa Tobie, w ktrego wosach zwizanych w ciki wze
jest znak uczyniony przez upadajc z nieba rzek Ganges i
ktrego wosy przypominaj dba trawy munda.
Chwaa Tobie, ktrego zadowala sze bramiskich dziaa
(wykonywanie wasnych rytuaw ofiarnych, asystowanie w
czyich rytuaach, studiowanie Wed, nauczanie, dawanie darw i
przyjmowanie darw) i ktry jest sam oddany wykonywaniu
trzech z nich (wykonywaniu rytuaw ofiarnych, studiowaniu Wed,
dawaniu darw).
Chwaa Tobie, ktry wyznacza obowizki waciwe dla
czterech trybw ycia.
Chwaa Tobie, ktry zasuguje na cze w formie dwikw, i
ktry przybiera form smutku, jak i gbokiego, chaotycznego
dwiku.
Chwaa Tobie, ktry ma oczy zarwno biae, jak i brzowe,
czarne i czerwone.
Chwaa Tobie, ktry pokonuje yciowe oddechy i przybiera
form broni, ktra rozupuje wszystkie przedmioty, i ktry jest
niezmiernie szczupy.
Chwaa Tobie, ktry zawsze rozmawia o Prawie, Zysku,
Przyjemnoci i Wyzwoleniu.
Chwaa Tobie, ktry jest sankhj, pierwszym wrd
wyznawcw sankhji, i ktry naucza sankhji-jogi.
Chwaa Tobie, ktry porusza si wszdzie na rydwanie i bez
rydwanu.
Chwaa Tobie, ktrego rydwan porusza si po skrzyowaniu
czterech drg, ktry okrywa ramiona skr czarnej antylopy i
ktry ma wa za wit ni.
Chwaa Tobie, ktry nosi imi Iana, ma ciao twarde jak
piorun i zielone kdziory.
Chwaa Tobie, ktry jest trjoki, jest mem Ambiki (bogini
matki) i jest zamanifestowany i niezamanifestowany.
Chwaa Tobie, ktry jest pragnieniem, dawc i niszczycielem
wszystkich pragnie, jak i tym, ktry rnicuje midzy nasyconym
i nienasyconym.
Chwaa Tobie, ktry jest wszystkimi przedmiotami, jak i
dawc i niszczycielem wszystkich przedmiotw.
Chwaa Tobie, ktry jest w kolorze wieczornego nieba.

386

Mikoajewska

Mahabharata

Chwaa Tobie, ktry ma potne ramiona, si i ktry jest

potnym Byciem o wielkim blasku.
Chwaa Tobie, ktry wyglda jak potne chmury i jest uosobieniem wiecznoci.
Chwaa Tobie, ktry ma dobrze rozwinite ciao o
wychudzonych koczynach, nosi wosy zwizane w ciki wze i
okrywa si kor z drzew i zwierzc skr.
Chwaa Tobie, ktry ma spltane kdziory promieniujce jak
soce lub ogie.
Chwaa Tobie o blasku tysica soc, ktry bezustannie
praktykuje umartwienia.
Chwaa Tobie, ktry pobudza gorczk i ktrego spltane
kdziory s zanurzone w wodach Gangesu penych wirw.
Chwaa Tobie, ktry cyklicznie niszczy ksiyc, eony i chmury
i ponownie wprowadza je w ruch.
Chwaa Tobie, ktry jest jedzeniem, jak i tym, kto je zjada,
stwarza i powoduje jego wzrost.
Chwaa Tobie, ktry gotuje i spoywa gotowane jedzenie i jest
zarwno wiatrem, jak i ogniem.
O Bogu bogw, Ty jeste czterema gatunkami ywych istot
yworodnych, jajorodnych, narodzonych z brudu i rolin. Ty jeste
zarwno Stwrc caego ruchomego i nieruchomego wiata, jak
jego Niszczycielem. Ci, ktrzy poznali Brahmana, Ciebie uwaaj
za Brahmana. Recytujcy wedyjskie mantry Ciebie uwaaj za
rdo umysu i za podstaw, na ktrej opiera si przestrze, wiatr
i wiato.
O najwikszy z bogw, Ty jeste sylabami Rigwedy,
Samawedy, Jadurwedy, wit sylab OM, i sylabami HAJI-HAJI,
HUWA-HAJI, HUWA-HOJI. Jeste zrobiony sylab Jadurwedy i
Rigwedy, jak i z oblacji lanej do ognia ofiarnego. Hymny Wed i
Upaniszad Ciebie wychwalaj.
Jeste czterema kastamibraminami, kszatrijami, wajjami i
szudramioraz kastami porednimi. Jeste mas chmur, ktra
pokrywa niebo, byskawic i grzmotem. Jeste rokiem, porami
roku, miesicami i dwutygodniowymi cyklami ksiyca. Jeste
jug, jak i Czasem potrzebnym na mrugnicie okiem, miarami
Czasu, konstelacjami, planetami. Jeste Czasem (Kala).
Jeste czubkiem wszystkich drzew i najwyszymi szczytami
wszystkich gr. Wrd niszych zwierzt jeste tygrysem, wrd
ptakw jeste Garud, wrd ww jeste Anant. Wrd
oceanw jeste oceanem mleka, wrd broni jeste ukiem, wrd

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

387

wszelkiego rodzaju pociskw jeste piorunem, a wrd przysig

jeste Prawd.
Jeste awersj i pragnieniem, przywizaniem i utrat oceny,
wybaczeniem i brakiem wybaczenia, wysikiem i cierpliwoci.
Jeste chciwoci, dz i gniewem, zwycistwem i przegran.
Jeste uzbrojony w maczug, uk i strzay i trzymasz w doniach
swoj bro khattang i bben dhardhara. Jeste tym, kto ucina,
przebija i uderza, kto wskazuje ywym istotom drog i kto
przynosi im bl i smutek. Jeste prawoci, ktr znakuje dziesi
cnot, jak i wszelkiego rodzaju zyskiem i kadym rodzajem
przyjemnoci.
Jeste Gangesem, jak i wszystkimi innymi rzekami, jeziorami,
oceanami i zbiornikami wodnymi. Jeste wiotkimi pnczami i
grubszymi pncymi si rolinami, wszelkiego rodzaju trawami i
ulegajcymi szybko zniszczeniu zioami. Jeste niszymi
zwierztami, jak i ptakami. Jeste rdem wszystkich rzeczy i
wszystkich dziaa, jak i porami roku powodujcymi kwitnienie i
przynoszcymi owoce.
Jeste pocztkiem i kocem Wed. Jeste gajatri i wit sylab
OM. Jeste w odcieniu zielonym, czerwonym, niebieskim i
czarnym. Jeste w kolorze krwi i soca, jak i w kolorach
brzowym i ciemno niebieskim. Jeste bez koloru i w najlepszym
kolorze, jeste twrc kolorw i jeste bez porwnania. Jeste
nazw zota, jak i tym, ktry czerpie ze zota rado.
Jeste Indr, Jam, dawc darw, Panem bogactwa Kuber i
Agnim. Jeste zamieniem soca i ksiyca, ogniem o imieniu
Czitrabhanu, demonem Rahu poykajcym soce i socem. Jeste
ogniem, do ktrego wlewa si oczyszczone maso, i oczyszczonym
masem. Jeste tym, kto jest w rytuale czczony. Jeste potnym
Panem wszystkich. Jeste Wedami i czci Jadurwedy o nazwie
Satarudrija, jeste czci Brahmanw nazywan Trisuparna.
Jeste najwitszym z witych i najlepiej wrcym z tego
wszystkiego, co dobrze wry. Jeste tym, ktry oywia
nieoywione ciao. Jeste czyst wiadomoci (chit), ktra
zamieszkuje w ludzkiej formie, jak i tym, ktry obleczony w
atrybuty sta si przedmiotem zniszczenia. Jeste yw istot
(diwa), ktra dopki nie odzieje si w atrybuty, nie jest
przedmiotem zniszczenia. Cho jeste peni, dowiadczasz
procesu niszczenia bdc ciaem, ktre towarzyszy wcielonej
duszy. Jeste yciowymi oddechami nazywanymi prana, apana,
samana, udana i wjana. Jeste sattw, radas, tamas i podlegasz
bdowi. Jeste otwieraniem i zamykanie oczu, oczami o kolorze

388

Mikoajewska

Mahabharata

lotosu skierowanymi ku duszy, kichaniem i ziewaniem. Jeste

wielkimi ustami i ogromnym brzuchem.
Wosy na twoim ciele s jak igy, broda jest zielona, a wosy na
gowie stercz do gry. Jeste szybszy od tego, co najszybsze.
Znasz doskonale zasady wokalnej i instrumentalnej muzyki i
czerpiesz z niej przyjemno. Bdc dusz jeste jak ryba
pywajca swobodnie w wodzie i bdc ucielenion dusz (diw)
jeste jak ryba zapana w sie materii. Jeste peni i lubisz
zabawy, jeste form wszystkich ktni i dysput.
Jeste Czasem zarwno zym, jak i niedojrzaym i przejrzaym.
Jeste zabijaniem, ostrzem, ktre zabija, jak i tym, ktry jest
zabity. Jeste pomocnikiem i przeciwnikiem, jak i niszczycielem
zarwno pomocnikw, jak i przeciwnikw. Jeste Czasem
uniwersalnego potopu (Meghakala) i pojawiajcymi si w tym
okresie dwiema chmuramiSamwartaka i Walahaka. Manifestujesz si w formie splendoru i pozostajesz ukryty bdc otoczony
przez maj lub inaczej uud. Jeste tym, ktry czy wszystkie
ywe istoty z owocami ich dziaa.
Jeste tym, ktry trzyma dzwonek w doni i zabawia si
ruchomi i nieruchomymi istotami jak zabawkami. Jeste przyczyn
przyczyn. Jeste Brahmanem w formie kosmicznego dwiku OM
(pranawa), jak i sylabami SWAHA. Jeste ascet, ktry wyrzek si
drg tego wiata i zdoby kontrol nad sowami i uczynkami.
Jeste czterema eonami, czterema Wedami, jak i tym, z ktrego
wypywaj cztery ofiarne ognie o imionach Treta, Awasathja,
Dakszina i Sahja. Jeste administratorem wszystkich obowizkw
waciwych dla czterech trybw ycia i twrc czterech kast.
Masz zamiowanie do gry w koci i jeste przebiegy. Jeste
dowdc i wadc duchw podzielonych na cztery klany. Twoje
szaty i girlandy s w czerwonym kolorze. Sypiasz w grach i masz
zamiowanie do czerwonego odcienia.
Jeste pierwszym wrd artystw i tym, z ktrego wszelka
sztuka wypywa. Jeste tym, kto olepi syna Brahmy, Bhag, i
wyrwa zby Puszany. Jeste gwatowny. Jeste mantrami SWAHA,
SWADHA, jak i formami powitania i sowami NAMAS-NAMAS
wypowiadanymi przez oddajcych cze bogom.
Jeste Wisznu, jak i czterogowym Brahm, i tym, kto czy
wszystkie rzeczy w jedno, jak i tym, kto wyznacza przeznaczenie.
Bdc sam niezaleny od jakiegokolwiek oparcia jeste oparciem
dla wszystkich przedmiotw w formie najwyszej przyczyny.
Jeste tym, kto zna Brahmana. Jeste umartwieniami i Prawd.
Jeste dusz brahmacarji i jeste prostot.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

389

Jeste dusz ywych istot i ich Stwrc, jeste absolutem, jeste

przyczyn, z ktrej wypywa przeszo, teraniejszo i
przyszo.
Jeste ziemi, firmamentem, niebem. Jeste wielkim bogiem,
ktry jest wieczny i samo-kontrolujcy si. Jeste i nie jeste
zapocztkowany. Jeste i nie jeste wybaczajcy, jeste tym, kto
karze zbuntowanych.
Jeste ksiycowym miesicem, cyklem jug, jeste niszczeniem
i stwarzaniem. Jeste dz i yciowym nasieniem. Jeste subtelny
i gruby. Masz zamiowanie do girland zrobionych z kwiatw
karnikara. Masz twarz, ktra jest przeraliwa, i ktra jest pikna.
Masz twarz jak Nandi i jeste bez twarzy. Masz cztery twarze,
masz wiele twarzy, a gdy angaujesz si w bitw, masz twarz
gwatowan.
Jeste Narajan. Jeste nieprzywizany do przedmiotw tak jak
ptak jest nieprzywizany do ziemi, cho czerpie z niej poywienie
i do niej przynaley. Jeste Panem potnych ww Anant, i
jeste Wiratem, najpotniejszym z potnych.
Niszczysz niesprawiedliwych, nosisz imiona Mahaparwa i
Czandradhara. Stoisz najniej jak krowa i jeste Panem krw i
masz Pana bykw na swe usugi. Jeste obroc trzech wiatw,
Gowind (Kryszna), Panem zmysw, ktry jest przez zmysy nie
do poznania.
Jeste pierwszym wrd ywych istot. Jeste nieruchomy,
niezmienny, nieporuszony i jeste form drenia. Nikt nie potrafi
stawi tobie oporu, jeste niszczycielem wszelkiej trucizny. Nie
mona ci pokona w walce, przekroczy lub przestraszy. Jeste
niezmierzony, niepokonany, jeste zwycistwem.
Jeste najwysz szybkoci. Jeste tym, kto bez adnego
uszczerbku znosi zimo, gorco, gd, sabo i chorob. Jeste
mentaln mczarni, fizycznymi chorobami i lekarstwem na nie.
Jeste niszczycielem mojej ofiary, ktra przybraa form jelenia i
ucieka. Jeste pocztkiem i kocem wszystkich chorb.
Do Ciebie naley najwyszy szczyt; masz oczy w ksztacie
patkw lotosu i Twoje miejsce pobytu jest wrd lotosw. W rce
trzymasz kij ascety, a trzy Wedy s Twoimi trzema oczami. Twoje
kary s gwatowne i surowe.
Jeste niszczycielem jaja, z ktrego wypywa wszechwiat.
Jeste najwikszym z bogw i Panem marutusw, wypijasz
trucizn i ogie, pijesz rwnie mleko, som i nektar
niemiertelnoci.

390

Mikoajewska

Mahabharata

Jeste Panem wszechwiata, promieniujesz chwa, jeste

Panem wszystkich promieniujcych. Chronisz przed trucizn i
mierci i ochraniasz samego Brahm. Twoim yciowym
nasieniem jest zoto. Jeste rodzaju mskiego, eskiego i
nijakiego. Jeste dzieckiem, modziecem i bezzbnym starcem.
Jeste pierwszym wrd Nagw. Jeste Indr, jak i Niszczycielem i
Stwrc wszechwiata. Jeste Pradapatim i jeste czczony przez
Pradapatich. Jeste podpor wszechwiata i wszechwiat jest
twoj form. Jeste oceanem. Masz ogromn energi i Twoja twarz
jest skierowana na wszystkie strony, soce i ksiyc s Twoimi
oczami, Brahma jest Twoim sercem, bogini Saraswati jest Twoj
mow, wiatr i ogie s Twoj si. Jeste dniem i noc. Jeste
wszystkimi dziaaniami cznie z otwieraniem i zamykaniem
oczu.
Daksza kontynuowa: O przynoszcy pomylno Bogu,
nawet Brahma, Gowinda i wielcy riszi nie potrafi prawdziwie
zrozumie Twej wielkoci. Twoje subtelne formy pozostaj dla nas
niewidzialne.
O Bezgrzeszny, jestem Twoim wielbicielem i kaniam si
Tobie, ratuj mnie i ochraniaj przed Twoim synem! Jeste zawsze
peen wspczucia dla tych, ktrzy Ci wielbi. Niech wic ten,
ktry jest zarwno poznajcym, poznawanym, jak i wiedz, kto
przekroczy ocean dzy i przywizania i ktrego forma jest nie do
poznania przerastajc wszystko sw energi i wiedz, bdzie
zawsze moim obroc.
Kaniam si przed dusz jogi, ktra przejawia si w formie
promieniujcej wiatoci przed oczami tych, ktrzy poddali
kontroli swe zmysy, s pod wpywem atrybutu jasnoci-dobra
(sattwa), kontroluj swoje oddechy i pokonali sen.
Kaniam si przed Nim, ktrego wosy s zwizane w ciki
wze, trzyma w doni kij ascety, nosi przywizane do plecw
naczynie na wod (kamandalu) i ktry jest dusz Brahmy.
Kaniam si przed Nim, ktry jeste dusz wody, ktrego
wosy s chmurami, w ktrego stawach s rzeki i w ktrego
odku s cztery oceany.
Szukam ochrony u Niego, ktry na koniec kalpy niszczy
wszystkie ywe istoty i kadc si do snu rozciga si na ca
przestrze wd pokrywajcych ziemi, i ktry wchodzc do ust
demona Rahu cyklicznie wypija w nocy ksiyc (Soma), a w cigu
dnia soce.
Kaniam si tym bogom (rudrom), ktrzy w formie zaledwie
embrionw wypynli z Ciebie po stworzeniu wiata przez Brahm

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

391

i niech oni w pokoju maj udzia w darach ofiarowywanych z

pomoc mantr SWAHA i SWADHA i niech czerpi przyjemno z
tych darw. Niech te Bycia, ktre s nazywane rudrami i
zamieszkuj we wszystkich ciaach nie bdc wiksze od kciuka,
ochraniaj mnie i zadowalaj.
Kaniam si tym rudrom, ktrzy zamieszkujc w ciaach
ywych istot powoduj ich pacz z alu lub rado, cho sami nie
czuj ani smutku, ani radoci.
Kaniam si tym rudrom, ktrzy zamieszkuj w rzekach,
oceanach, grach i grskich jaskiniach, korzeniach drzew,
skrzyowaniach drg, nieprzebytej dungli, stajniach, zagrodach
dla soni, wozowniach, opuszczonych domach i ogrodach, piciu
wielkich elementach, we wszystkich kierunkach przestrzeni, jak
i na drogach, skwerach, brzegach rzek, jezior, oceanw.
Kaniam si tym rudrom, ktrzy zamieszkuj w przestrzeni
midzy socem i ksiycem, jak i w ich promieniach, oraz tym,
ktrzy zamieszkuj w podziemiach, jak i tym, ktrzy praktykuj
wyrzeczenie i uprawiaj inne praktyki prowadzce do tego, co
najwysze.
Kaniam si tym rudrom, ktrych nie sposb policzy i
zmierzy i ktrzy nie maj formy, kaniam si wszystkim rudrom,
o niezliczonych atrybutach.
O Rudra, O Hara, poniewa to Ty jeste Stwrc i Panem
wszystkich ywych istot i zamieszkujesz w ich duszy, dlatego nie
zostae zaproszony do udziau w uczcie ofiarnej podczas mojego
rytuau.
O Bogu, poniewa to Ty jeste tym, kto jest czczony darami we
wszystkich rytuaach ofiarnych i to Ty jeste Stwrc wszystkich
rzeczy, dlatego nie zaprosiem Ci na moj ofiar.
O Bhawa, nie zaprosiem Ci na moj ofiar ogupiony przez
Twoj subteln iluzj. Bd ze mnie zadowolony, cho nie jestem
wolny od atrybutu namitnoci (radas). Mj umys, rozumienie i
pami zamieszkuj w Tobie!
4. O tym, jak iwa poucza Daksz o swej religii zwanej
Paupata
Waisampajama kontynuowa: O krlu, Mahadewa syszc te
sowa zaprzesta mylenia o tym, aby dalej rani Daksz. Zaiste,
wysoce zadowolony rzek: O Daksza, zadowolie mnie swym
wychwalaniem. Dotare do mnie i moesz zaprzesta swej

392

Mikoajewska

Mahabharata

modlitwy. Dziki mej asce zdobdziesz owoc tysica Ofiar Konia

i setki ofiar ryowych zwanych wadapeja.
iwa mwi dalej: O Daksza, jeste osob surowych przysig i
wielkiej religijnoci. Bd wic dalej pierwszym wrd wszystkich
ywych istot na tym wiecie. Twoj ofiar niszczyem ju
wielokrotnie w poprzednich kalpach, lecz z racji szkd, ktre
przyniosem twej ofierze, nie dowiadczysz adnego uszczerbku.
Jestem zobowizany do czynienia tego samego na samym
pocztku wszechwiata, bo wszystkie kalpy musz by do siebie
podobne pod wzgldem tego, co si w nich wydarza. Obdaruj ci
wic raz jeszcze innymi darami. Przyjmij je ode mnie. Pozbd si
smutku, ktry maluje si na twej twarzy i posuchaj mnie z uwag.
Bogowie i danawowie bazujc na rozumowych argumentach
wyprowadzili z Wed i ich szeciu gazi oraz systemu sankhji i jogi
pogld, w konsekwencji ktrego przez wiele lat praktykowali
surowe umartwienia. Jednake religia, do ktrej ja sam doszedem
na bazie tych samych rde, jest bez precedensu i jest korzystna
dla kadego. Moe by praktykowana przez ludzi w rnych
trybach ycia i prowadzi do Wyzwolenia. Osoby, ktre zdobyy
kontrol nad zmysami mog do niej doj dziki dugotrwaej
praktyce lub poprzez zasugi. Jest osonita tajemnic i ci, ktrym
brakuje mdroci, poddaj j krytyce. Jest w opozycji do
obowizkw wyznaczonych dla czterech kast i czterech trybw
ycia i zgadza si z nimi tylko w niewielkiej czci. Ci, ktrzy s
zrczni w nauce logiki i wycigania wnioskw z przesanek mog
zrozumie jej poprawno i ci, ktrzy przekroczyli wszystkie tryby
ycia, s warci jej przyjcia.
iwa zakoczy mwic: O Daksza, ta religia, o ktrej mwi,
zwana Paupata zostaa sformuowana przeze mnie w odlegych
czasach. Waciwe jej realizowanie przynosi nieporwnywalne
dobro. Uwolnij si od gorczki swego serca i niech to dobro bdzie
twoje .
5. O oczyszczajcej mocy hymnu Dakszy wychwalajcego iw
Waisampajama kontynuowa: O krlu, po wypowiedzeniu
tych sw Mahadewa ze sw maonk Um i towarzyszami
znikn sprzed oczu Dakszy o wielkiej dzielnoci. Ten, kto
recytuje ten hymn, ktry tobie powtrzyem, wypowiedziany po
raz pierwszy przez Daksz lub sucha, jak kto inny go recytuje,
nie napotka na swej drodze najmniejszego za i bdzie si cieszy
dugim yciem. Zaiste, w zgodzie z tym, co mwi pisma, hymn
ten jest pierwszym wrd hymnw, tak jak iwa jest pierwszym

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 173

393

wrd bogw. Osoby szukajce sawy, krlestwa, szczcia,

przyjemnoci, zysku, bogactwa i wiedzy powinny z uczuciem
oddania sucha recytacji tego hymnu. Podobnie ten, kto cierpi z
powodu choroby, blu, melancholii, zodziei, lku lub krlewskiej
kary powinien sucha recytacji tego hymnu. Poprzez recytowanie
go lub suchanie nawet w swym ziemskim ciele stanie si rwny
duchom, ktre s towarzyszami iwy. Recytowanie tego hymnu
daje energi, saw i oczyszcza z grzechw. aden rakszasa,
pisaka, czy inny demon nie zakci spokoju w domu, gdzie
recytuje si ten hymn, a kobieta, ktra sucha tego hymnu z
pobonoci i wiar i praktykuje przez jaki czas brahmacarj w
swym rodzinnym domu i w domu ma, nabdzie status bogini.
Wszystkie dziaania osoby, ktra sucha z uwag recytacji caego
hymnu, kocz si zawsze sukcesem. W konsekwencji jego
recytacji speniaj si wszystkie yczenia formuowane w umyle i
odziane w sowa. Czowiek, ktry praktykuje samo-kontrol, w
nakazywanych rytach obdarowuje Mahadew, Um, ich syna
Kartikej (Skanda, Guha) i byka Nandi i recytuje imiona iwy we
waciwym porzdku, zdobywa wszystkie przedmioty przyjemnoci i wszystkie jego yczenia zostaj spenienie. Po mierci taki
czowiek zdobywa niebo i nigdy nie rodzi si ponownie wrd
niszych zwierzt i ptakw. Tak stwierdzi ongi potny Wjasa,
syn Paraary.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXXIV-CCLXXXV
(Mokshadharma Parva).

394

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 174
O duszy i jej powizaniu z ciaem i jego
atrybutami
1. O ciele i jego atrybutach; 2. O relacji midzy cielesnymi atrybutami:
rozumieniem, zmysami i umysem; 3. O relacji midzy dusz, rozumieniem i
atrybutami.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, poznaj teraz rnic midzy

tymi dwiema niematerialnymi (subtelnymi) rzeczami,
rozumieniem i dusz: jedno z nich, tj. rozumienie stwarza
wszystkie atrybuty cznie z atrybutami ciaa, podczas gdy
dusza ich nie stwarza. ... Dusza zna tworzone przez rozumienie
atrybuty, lecz jej samej nie mona poprzez te atrybuty pozna.
Ignoranci uwaaj, e dusza istnieje w jednoci z cielesnymi
atrybutami w taki sam sposb, jak wasnoci istniej w jednoci
z tym, kto je posiada. Tak jednak nie jest, gdy dusza jest
jedynie biernym wiadkiem wszystkiego.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXXVI)

1. O ciele i jego atrybutach

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, prosz, raz
jeszcze, co w odniesieniu do czowieka stwierdza nauka o
zamieszkujcej w ciele duszy zwana adhjatma i skd si ona
bierze (zob. opow. 148, 162 i 170, p. 4)? Cho pytaem ci ju o to
wielokrotnie, cigle mam pewne wtpliwoci, co do poprawnoci
mojego rozumowania i chciabym prosi ci o podsumowanie tego,
co w tym temacie najwaniejsze.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, dziki nauce o zamieszkujcej
w ciele duszy mona pozna wszystko i zdobyta w ten sposb
wiedza przewysza wszystko. Wyjani wic tobie to, o co pytasz
bazujc na moim rozumieniu. Pamitajc o tym, e wiat
materialny powstaje w procesie ewolucji natury materialnej
Prakriti, ktra prowadzi do wyonienia si piciu subtelnych a
nastpnie piciu wielkich elementw majcych pi subtelnych
elementw za swoje atrybuty (zob. Aneks 2), posuchaj najpierw o
tym, z czego zbudowane jest ciao i jakie s jego atrybuty.
Przestrze, wiatr, ogie, woda i ziemia s nazywane picioma
wielkimi elementami lub picioma esencjami. One powoduj, e
ywe istoty pojawiaj si i ulegaj zniszczeniu. Ciaa ywych

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 174

395

istotzarwno grube, jak i subtelnewyposaone we wasnoci

(atrybuty) takie jak zmysy, umys i rozumienie, ktre towarzysz
duszy, s rezultatem kombinacji okrelonych wasnoci tych piciu
elementw. Te wasnoci, ktrych kombinacje tworz wyposaone
w odpowiednie organy ciaa ywych istot, cyklicznie wyodrbniaj
si i znikaj czc si z oryginaln przyczyn wszystkich
przedmiotw, czyli z Najwysz Dusz. Odpowiednio do tego
ywe istoty cyklicznie wyaniaj z piciu wielkich esencji i na
nie si rozpadaj. Tak jak fale oceanu nieustannie wznosz si i
opadaj czc si z tym, co je oryginalnie spowodowao, tak ywe
istoty w nieskoczonej liczbie wypywaj z w tych piciu
wielkich niezmiennych esencji i w nich i si chowaj.
Cay ruchomy i nieruchomy wszechwiat jest wic zbudowany
z tych piciu wielkich esencji istniejcych razem w rnych
proporcjach. Gdy nadchodzi Czas Zniszczenia nieskoczona
rnorodno stworze rozpada si na te pi, a gdy nadchodzi
Czas Stwarzania wyania si z nich, Stwrca umieszcza bowiem
wwczas we wszystkich stworzeniach te same pi wielkich
esencji w proporcjach, ktre uwaa za suszne.
Te pi wielkich esencji ma pi wasnoci: dwik, dotyk,
form, zapach i smak. Dwik wypywa z przestrzeni, wszelka
gsta materia jest atrybutem ziemi, ycie ma swe rdo w wietrze,
smak w wodzie, a forma w wietle. Dwik, zmys suchu (uszy),
jak i obecne w ciele puste przestrzeniete trzypochodz z
przestrzeni. Smak, wszystkie pynne substancje, jak i zmys smaku
(jzyk) maj swe rdo w wodzie. Forma, zmys wzroku (oczy),
jak i trawice w odku gorco podzielaj natur ognia. Zapach,
zmys wchu (nos) i minie, z ktrych zbudowane jest ciao
pochodz z ziemi. ycie (oddechy), dotyk, zmys odbierajcy
dotyk (skra) i ruch maj natur wiatru. Po stworzeniu wszystkich
wasnoci piciu pierwotnych esencji Najwyszy Bg czy z nimi
trzy jakoci natury materialnej, czyli jasno-dobro (sattwa),
namitno (radas) i ciemno (tamas), jak i Czas, wiadomo
funkcji (karma-buddhi) i umys, ktry razem z picioma zmysami
daje liczb sze. To, co jest nazywane rozumieniem (buddhi)
zamieszkuje we wntrzu tego, co mona zobaczy powyej
spodniej czci stp i poniej czubka gowy.
2. O relacji midzy cielesnymi atrybutami: rozumieniem,
zmysami i umysem
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, czowiek ma pi
zmysw zwanych organami poznania (tj. uszy, skr, oczy, nos i

396

Mikoajewska

Mahabharata

jzyk). Umys jest szstym, a rozumienie sidmym. smym jest

kszetra-dina, czyli dusza. Zmysy i to, co jest nazywane aktorem
(dziaajcym) s wyrniane przez okrelenie ich odpowiednich
funkcji. Funkcj zmysw jest uchwycenie wrae bdcych ich
waciwymi przedmiotami (tj. dwiku, dotyku, formy, zapachu i
smaku). Funkcj umysu jest wtpienie, a rozumienia upewnianie
si co do atrybutw tego, co jest poznawane. Kszetra-dina, czyli
dusza, jest jedynie biernym wiadkiem funkcjonowania wymienionych cielesnych atrybutw (organw) zaangaowanych w kontakt
z przedmiotami.
Stany lub modalnoci natury materialnejsattwa, radas i
tamaszale od zmysw, ktre s ich ostoj lub rdem ich
powstawania. Te trzy modalnoci, Czas i dziaania wyznaczone dla
danej osoby, s atrybutami okrelonej ywej istoty, ktre ukierunkowuj zamieszkujce w niej rozumienie w realizowaniu swej
funkcji zdobywania pewnoci. Rozumienie jest tosame ze
zmysami cznie z umysem i wymienionymi wyej picioma
atrybutami ywej istoty, jednake jeeli rozumienie tak zechce,
zmysy razem z umysem i picioma wymienionymi atrybutami
przestan istnie.
Gdy rozumienie patrzy, jest nazywane okiem, gdy syszy jest
nazywane uchem, gdy wcha jest nazywane nosem, gdy smakuje
jest nazywane jzykiem, gdy czuje dotyk rnych przedmiotw,
staje si zmysem dotyku (skr), a gdy czego pragnie, staje si
umysem. Rozumienie jest tym, co czsto ulega przeksztaceniu na
rne sposoby (w ewolucji Prakriti rozumienie bdce pierwszym
przeksztaceniem przeksztaca si w ego-wiadomo, ktra z kolei
pod wpywem sattwy przeksztaca si w umys i zmysy). Umys i
pi zmysw, bdc wytworami rozumienia, gdy funkcjonuj
oddzielnie tworz podstawy dla funkcjonowania rozumienia, i gdy
zostaj zanieczyszczone, rozumienie rwnie zostaje zanieczyszczone.
Rozumienie zamieszkujc z ywej istocie istnieje w trzech
stanach waciwych dla natury materialnej. Czasem jest to stan
radoci, kiedy indziej alu i jeszcze innym razem stan, ktry nie
jest ani przyjemnoci, ani blem. Majc te trzy stany natury
materialnej Prakritisattw, radas i tamasza swoj substancj
przechodzi z jednego w drugi. Jednake tak jak falujcy ocean, ten
Pan rzek, nigdy nie przekracza swych brzegw, tak rozumienie,
ktre istnieje w powizaniu z wymienionymi trzema stanami, nie
przekracza granic zmysw i umysu. Gdy budzi si stan radas,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 174

397

rozumienie przeksztaca si w radas, gdy budzi si tamas,

przeksztaca si w tamas, gdy budzi si sattwa, staje si sattw.
Zachwyt, rado, zadowolenie, szczcie, uspokojenie serca s
wasnociami sattwy, podczas gdy smutek, aoba, niezadowolenie
i niezdolno wybaczania z jakiegokolwiek powodu, s rezultatem
radas. Z kolei ignorancja, przywizanie, bdzenie, niedbao,
utrata rozumu, przeraenie, nikczemno, ponuro, senno i
zwlekanie, s wasnociami tamas.
Wszelkie stany ciaa lub umysu wice si z odczuciem
radoci i szczcia powinny by widziane jako wynikajce ze stanu
sattwy, podczas gdy to, co przynosi smutek i jest nieprzyjemne
powinno by widziane jako wynikajce z radas. Naley to sobie
uwiadomi, aby unika podejmowania dziaa przynoszcych
takie skutki. Z kolei wszystko to, co wie si z bdzeniem,
szalestwem, wydaje si niezrozumiae i tajemnicze, powinno by
widziane jako wynikajce z tamas.
3. O relacji midzy dusz, rozumieniem i atrybutami
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, przedmioty nalece
do tego wiata, czyli wszystko to, co ma atrybuty, zamieszkuje w
rozumieniu, ktre jest atrybutem ciaa. Osoba, ktra o tym wie,
zdobywa mdro. C innego moe by lepszym wskanikiem
mdroci?
Poznaj teraz rnic midzy tymi dwiema niematerialnymi
(subtelnymi) rzeczami, rozumieniem i dusz: jedno z nich, tj.
rozumienie, stwarza wszystkie atrybuty cznie z atrybutami ciaa,
podczas gdy dusza ich nie stwarza. Rozumienie i dusza, cho w
swej naturze s odmienne, w ciele istniej zawsze w stanie
jednoci, tak jak ryba, ktra cho jest odmienna od wody, w ktrej
zamieszkuje, poza wod nie moe istnie.
Dusza zna tworzone przez rozumienie atrybuty, lecz jej samej
nie mona poprzez te atrybuty pozna. Ignoranci uwaaj, e dusza
istnieje w jednoci z cielesnymi atrybutami w taki sam sposb, jak
wasnoci istniej w jednoci z tym, kto je posiada. Tak jednak nie
jest, gdy dusza jest jedynie biernym wiadkiem wszystkiego.
Rozumienie nie jest zbudowane z adnego tworzywa. To, co
jest nazywane yciem i wcza istnienie rozumienia, powstaje w
rezultacie poczenia tych atrybutw, ktre s stworzone przez
rozumienie. Co innego od tych cielesnych atrybutw, ktre
zostay stworzone przez rozumienie, dziaajc jako przyczyna
stwarza rozumienie, ktre zamieszkuje w ciele. Nikt nie potrafi

398

Mikoajewska

Mahabharata

zrozumie prawdziwej natury tych atrybutw, ani ich formy

istnienia.
Jak to zostao stwierdzone, rozumienie, stwarza atrybuty, a
dusza po prostu je widzi jako bierny wiadek. To poczenie
midzy dusz i rozumieniem istniejce w ciele jest wieczne.
Mieszkajce w ciele rozumienie poznaje wszystkie przedmioty
poprzez zmysy, ktre same s nieoywione i nierozumiejce.
Zmysy s faktycznie jak lampy, ktre owietlajc okrelone
przedmioty czyni je widoczne dla kogo innego, cho same nie
potrafi ich zobaczy. Taka jest natura zmysw, rozumienia i
duszy. Wiedzc o tym naley y z otuch nie poddajc si ani
smutkowi, ani radoci. O czowieku, ktry tak yje, mwi si, e
jest poza wpywem pychy.
Jedna grupa ludzi twierdzi, e rozumienie stwarza wszystkie
atrybuty, w rezultacie swej natury, tak jak pajk w rezultacie swej
natury przdzie swoj ni, atrybuty te powinny wic by widziane
tak jak pajcza sie. Gdy ulegaj zniszczeniu, nie przestaj istnie,
przestaj jedynie by widoczne, a gdy rzecz przekracza zasig
zmysw, jej istnienie lub nieistnienie jest potwierdzane przez
wnioskowanie. Inni jednake twierdz, e atrybuty, ktre zostaj
zniszczone, przestaj istnie i ich ponowne pojawienie si jest
niemoliwe. Naley porzuci ten zapltany i nierozstrzygalny
problem skierowany do rozumienia i refleksji, i uwalniajc si w
ten sposb od wszelkich wtpliwoci odrzuci wszelki smutek i
y w zadowoleniu.
Tak jak ludzie popadaj w rozpacz rodzc si na tej ziemi,
ktra jest jak rzeka wypeniona wodami ogupiania, nie znajc ich
gbi, tak samo zrozpaczony jest czowiek, ktry odpada od tego
stanu, w ktrym istnieje jedno z rozumieniem. Jednake ludzie
wiedzy, ktry poznali zamieszkujc w ciele dusz (zdobyli
wiedz zwan adhjatma) i uzbroili si w hart ducha, nigdy nie
popadaj w rozpacz, bo potrafi przekroczy rzek ycia i dotrze
na drugi brzeg.
Zaiste, wiedza jest jak tratwa pomagajca j przepyn. Ludzie
wiedzy nie napotykaj na swej drodze tych przeraliwych lkw,
ktre niszcz tych, ktrzy nie zdobyli wiedzy. Jeli chodzi o ludzi
prawych, to aden z nich nie osiga rezultatu, ktry przewyszaby
rezultat kogo innego wrd nichludzie prawi wykazuj w tym
aspekcie rwno. Co do czowieka wiedzy, to przy pomocy
wiedzy, ktra jest jego jedynym narzdziem, niszczy on kade
dziaanie wykonane w przeszoci, gdy ton jeszcze w ignorancji,
jak i kady akt niesprawiedliwoci, ktry wykona po zdobyciu

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 174

399

wiedzy, i po zdobyciu wiedzy przestaje czyni te dwa rodzaje za,

ktrym jest krytykowanie niegodziwych dziaa innych i popenianie samemu niegodziwych czynw pod wpywem przywizania do
przedmiotw tego wiata.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Section CCLXXXVI
(Mokshadharma Parva).

400

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 175
O Wyzwoleniu jako rodku obrony
przed nieszczciem i mierci
1. O stanie umysu wynikym z poznania duszy, ktry broni przed nieszczciem i
mierci; 2. O tym, co jest korzystne dla tych, ktrzy s zagubieni i nie szukaj
jeszcze poznania duszy; 3. O deniu do Wyzwolenia jako waciwym sposobie
szukania szczcia na tym i na tamtym wiecie.

Samanga rzek: O Narada, cierpliwo i zdecydowanie w

uwalnianiu si od smutku s tym, co zapowiada i prowadzi do
szczliwoci, podczas gdy wszystko, co przyjemne i prowadzi
do przyjemnoci, rodzi pych, a pycha przynosi smutek.
Wiedzc o tym unikam rodzcych przyjemno zmysowych
przedmiotw i cho jestem yw istot zamieszkujc w ciele,
ktre jest oywione i yje, na smutek, lk i pych, ktre
ogupiaj serce, jak i rwnie na przyjemno i bl patrz
okiem niezaangaowanego wiadka. Odrzucajc bogactwo i
przyjemno, aknienie i bd wcz si po ziemi wolny od
smutku i wszelkiego rodzaju niepokoju serca. Jestem jak ten,
kto pije eliksir niemiertelnoci i nie odczuwam adnego lku
przed mierci, nikczemnoci, zachannoci, ani niczym
innym w tym rodzaju.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCLXXXVII)

1. O stanie umysu wynikym z poznania duszy, ktry broni

przed nieszczciem i mierci
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wszystkie ywe istoty boj si
nieszczcia i mierci. Powiedz mi, jak broni si przed nimi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
pozwl mi zacytowa opowie o rozmowie Narady z Samang,
ktry pozna sposb na obron przed tymi dwoma wydarzeniami,
ktre bezustannie towarzysz czowiekowi podczas jego ycia na
ziemi.
Pewnego dnia prorok Narada rzek do Samangi: O Samanga,
wszyscy inni oddaj cze tym, ktrzy przewyszaj ich statusem
poprzez lekkie schylenie gowy, podczas gdy ty pochylasz si tak
nisko, e dotykasz ziemi. Nawet podczas najwikszego stresu
liczysz tylko na siebie, prbujc przekroczy przeraliw rzek
ycia bazujc wycznie na sobie. Nigdy si nie smucisz i zawsze

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 175

401

jeste peen otuchy. Nie widz w tobie cienia niepokoju. Jeste

zawsze zadowolony i radosny jak dziecko.
Samanga rzek: O ty, ktry rozdajesz zaszczyty, nigdy nie
trac otuchy, bo poznaem prawd o przeszoci, teraniejszoci i
przyszoci. To, co nie istniao w przeszoci, nie bdzie istniao w
przyszoci i nie istnieje rwnie w teraniejszoci. Wszystko to,
co jest w swej naturze nierzeczywiste (asat), nie istnieje. Smutek
ma natur asat i wiedzc o tym uwolniem si od smutku.
Poznaem take, jaki jest pocztek dziaa na tym wiecie i jaki
jest dostp do ich owocw. Dziaania s rdem smutku, bo ich
owoce s czsto odmienne od oczekiwanych. Unikam wic dziaa
i w ten sposb nie martwi si tym, e nie przynosz podanych
owocw.
O Narada, popatrz, my, ktrzy unikamy dziaa nie jestemy
martwi i urodzilimy si na tym wiecie w taki sam sposb jak
lepcy, idioci i szalecy, ktrzy zdobyli swoje obecne ycie w
rezultacie swych przeszych dziaa. Nawet bogowie, ktrzy s
wolni od chorb, istniej w swej obecnej formie z racji swych
przeszych dziaa. Nam, ktrzy unikamy dziaa, naley si
jednak twj aplauz. Ci, ktrzy rodzili si ju na ziemi tysice razy,
uginaj si pod ciarem smutku pyncego z nieszczsnego ycia,
lecz popatrz na nas, my te yjemy i cho smutek i rado na tym
wiecie nie ma koca, na nas nie ma adnego wpywu. Skoro
jestemy wolni od smutku, c nam przyjdzie z praktykowania
religijnych dziaa, ktre przynosi jedynie krtkotrwae
niebiaskie szczcie i nie uwalnia od obowizku ponownych
narodzin.
Zaiste, tym, co czyni z czowieka mdrca, co ley u korzeni
mdroci, jest uwolnienie si od bdu zmysw. To zmysy
przynosz bd i smutek. O czowieku, ktry ulega bdowi
zmysw, nie mona nigdy powiedzie, e zdoby mdro. Daje
on upust pysze, ktra jest t form bdu, ktremu podlega. Ten i
nastpny wiat nie naley jednak do niego, nie powinien wic
folgowa pysze mwic jestem szczliwy lub popada w
rozpacz mwic jestem nieszczliwy. Poczucie szczcia i
nieszczcia jest nietrwae i ten, kto jest mdry, nie powinien
ulega wpywowi tych chwilowych i zmiennych stanw umysu.
Czowiek taki jak ja nigdy nie podlega takiemu wpywowi
ziemskiego ycia, ktre charakteryzujce si zmiennoci i jest
wypenione bolesnymi incydentami, pozostajc obojtny wobec
przedmiotw przyjemnoci i nie skupiajc swej myli na szczciu,

402

Mikoajewska

Mahabharata

ktre mogoby przynie ich posiadanie lub na alu, ktry wie

si z ich utrat.
Czowiek, ktry potrafi skupi si na wasnej jani, nigdy nie
zazdroci innym tego, co jest w ich posiadaniu, nie myli o
zdobyciu tego, czego nie posiada, nie cieszy si zdobyciem nawet
najwikszego bogactwa i nie odczuwa alu z powodu jego utraty.
Przyjaciele, bogactwo, wysokie urodzenie, znajomo pism,
mantry, czy energia nie zdoaj nikogo ochroni przed cierpieniem
i smutkiem w nastpnym yciu. To, co tam zdobdzie, jest
rezultatem jego wasnego postpowania. Rozumienie czowieka,
ktry nie pozna jogi, nie skieruje si nigdy ku Wyzwoleniu i ten,
kto nie zna jogi, nie zdobdzie nigdy prawdziwej bogoci.
Cierpliwo i zdecydowanie w uwalnianiu si od smutku s
tym, co zapowiada i prowadzi do szczliwoci, podczas gdy
wszystko, co przyjemne i prowadzi do przyjemnoci, rodzi pych,
a pycha przynosi smutek. Wiedzc o tym unikam rodzcych
przyjemno zmysowych przedmiotw i cho jestem yw istot
zamieszkujc w ciele, ktre jest oywione i yje, na smutek, lk i
pych, ktre ogupiaj serce, jak i rwnie na przyjemno i bl
patrz okiem niezaangaowanego wiadka. Odrzucajc bogactwo i
przyjemno, aknienie i bd wcz si po ziemi wolny od
smutku i wszelkiego rodzaju niepokoju serca. Jestem jak ten, kto
pije eliksir niemiertelnoci i nie odczuwam adnego lku przed
mierci, nikczemnoci, zachannoci, ani niczym innym w tym
rodzaju.
O Narada, wiedz, o ktrej mwi, zdobyem sam w rezultacie
surowych i niezniszczalnych umartwie i z tego to powodu aden
smutek nie ma do mnie dostpu .
2. O tym, co jest korzystne dla tych, ktrzy s zagubieni i nie
szukaj jeszcze poznania duszy
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, Samanga zdoby najwysz
wiedz i dziki temu uwolni si od lku przed nieszczciem i
mierci. Co jest jednak korzystne dla takiej osoby, ktra nie zna
Prawdy przedstawionej w pismach, zawsze ma wtpliwoci, nie
wiczy si w samo-kontroli i nie poda za innymi praktykami
majcymi na celu poznanie duszy? C powinna czyni, aby mc
si przed nimi obroni?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, osoba, o jakiej mwisz,
osignie prawdziwe korzyci suchajc pism recytowanych przez
braminw, oddajc cze nauczycielowi i wyraajc szacunek dla

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 175

403

starszych. Tego wanie naucza mdrzec Narada modego bramina

Galaw, ktry studiujc pisma poszukiwa drogi, ktra byoby dla
niego najlepsza. Posuchaj opowieci o ich rozmowie.
Galawa rzek ongi do Narady, ktry jest Panem zmysw i
wielkim joginem wolnym od bdu i zmczenia, pozna wszystkie
pisma i zdoby najwysz wiedz: O niebiaski riszi, w tobie
zamieszkay na stae wszystkie te cnoty, dziki ktrym czowiek
zdobywa szacunek wiata. Ty sam nie jeste zdolny do popenienia
bdu i dlatego te chciabym ci prosi o rozwianie wtpliwoci
rodzcych si w umysach ludzi takich jak ja, ktrzy ustawicznie
bdz i nie wiedz jeszcze wszystkiego o wszechwiecie.
Studiujc pisma gubimy si i nie wiemy, co czyni, gdy
skaniaj one zarwno do wykonywania dziaa, jak i do ich
zaniechania i szukania wiedzy. Dominujce obecnie cztery gwne
formy wiarywedug pierwszej (buddyzm) nic takiego, jak cnota
czy prawo nie istnieje, wedug drugiej tylko oddawanie czci
drzewom jest prawoci, wedug trzeciej prawoci jest jedynie to,
co zostao nakazane w Wedach, wedug czwartej warte stara jest
jedynie to, co przekracza zarwno prawo, jak i jej odwrotno
upominaj nas to jest korzystne lub tamto jest korzystne.
Patrzc na tych, ktry praktykuj te rne formy wiary w peni
aprobowane przez pisma i uwaane za korzystne, cho prowadz
w rnych kierunkach, i widzc, e my sami jestemy rwnie
zadowoleni z pism, ktre aprobujemy, tracimy orientacj w tym,
co jest naprawd dla nas dobre. Gdyby stwierdzenia pism byy
zgodne i biegy w tym samym kierunku, zamanifestowayby si
przed nami z pen oczywistoci. Stwierdzenia te jednak takie nie
s, i w ten sposb to, co jest prawdziwe korzystne przykrywa mga
tajemnicy. Ja sam straciem w tym wzgldzie orientacj i dlatego
zwracam si do ciebie z prob o wyjanienie.
Narada rzek: O Galawa, jeli chodzi o cztery formy wiary, o
ktrych wspominasz, to kada z nich suy celowi, do ktrego
zostaa zaprogramowana i gosi odmienne obowizki. Upewnij si
najpierw, co do nich suchajc sw wysokokwalifikowanego
nauczyciela, a potem przemyl je sam. Zauwa, e stwierdzenia, co
do zasug, ktre kada z nich przynosi, s odmienne w formie,
rozbiene w treci i sprzeczne w okreleniu, co naley do czyich
obowizkw. Zaiste, te cztery formy wiary widziane powierzchownie unikaj jasnego okrelenia swej prawdziwej intencji,
ktr jest poznanie Najwyszej Jani, jednake ci, ktrzy patrz na
nie w sposb gbszy i bardziej wyrafinowany, wyranie widz, e
maj one na uwadze ten sam najwyszy cel.

404

Mikoajewska

Mahabharata

Narada kontynuowa: O Galawa, mdrcy twierdz, e nie ma

adnych wtpliwoci, co do tego, e suba na rzecz przyjaciela,
pokonywanie wroga, jak i postpowanie w zgodzie z zasad Prawa,
Zysku i Przyjemnoci, s zawsze dla osoby korzystne. Pamitaj
wic o tym. Podobnie niewtpliwie dobre jest powstrzymywanie
si od dziaa uchodzcych za ze, trwao w religijnej postawie,
zachowanie pene szacunku w stosunku do tych, ktrzy s dobrzy i
poboni, brak przemocy w stosunku do wszystkich ywych istot,
uczciwo postpowania, sodka mowa, obdarowanie tym, co si
posiada bogw, Ojcw i goci, jak i sprawiedliwo w stosunku do
suby. Prawdomwno jest rwnie wielk zalet, lecz naley
pamita o tym, e to, co oficjalnie uchodzi za Prawd, moe by
kamstwem i odwrotnie. Poznanie Prawdycho trudne do
osigniciajest tym, co przynosi ywym istotom najwysze
dobro. Pozbycie si pychy i lenistwa, brak aknienia i poznanie
swej jani uchodz za najwysze zalety. Studiowanie Wed i innych
pism zgodnie z nakazami, jak i zdobywanie wszystkiego, co
zapewnia postp na ciece wiedzy jest wic niewtpliwie
korzystne. Ten, kto pragnie zdoby to, co uchodzi za najwysz
zalet, nie powinien nigdy czerpa przyjemnoci z dwiku,
dotyku, formy, smaku i zapachu (zmysowych przedmiotw) w
nadmiarze lub dla nich samych. Powinien zaniecha zbytniego
ulegania zmysom, jak i wczenia si po nocach i spania w cigu
dnia, lenistwa, szelmostwa, arogancji.
Nie naley nigdy wywysza siebie poprzez ponianie innych,
ktrzy stoj wyej, lecz naley prbowa wyrni si w ich
oczach wycznie poprzez rozwijanie swych zalet. Nie naley te
nigdy wywysza si przed tymi, ktrzy stoj niej. Tylko ludzie
cakowicie pozbawieni zalet i peni uczu samo-zachwytu ujmuj
wartoci innym o prawdziwych zaletach poprzez wskazywanie na
wasne zasugi i bogactwo. Jeeli nikt nie przywoa ich do
rozsdku, napczniali od swego poczucia wanoci bd uwaa
si za lepszych od ludzi prawdziwych zasug. Ci, ktrzy maj
prawdziwe zalety i zdobyli mdro, osigaj wielk saw
powstrzymujc si od mwienia le o innych i wychwalania
samych siebie. Tak jak kwiaty rozsiewaj wkoo swj czysty i
sodki zapach bez ogaszania swej wspaniaoci a soce rozsiewa
swj splendor po firmamencie w cakowitej ciszy, w taki sam
sposb ludzie cieszcy si na tym wiecie saw, uwalniaj si od
swych saboci i nie ogaszaj wkoo swej wielkoci. Gupiec
nigdy nie zdobdzie sawy goszc sw wielko, podczas gdy
mdrzec o prawdziwych zaletach zdobywa j nawet wtedy, gdy si
schowa w mysiej dziurze.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 175

405

Ze sowa, bez wzgldu na to jak gono wypowiadane, szybko

umieraj, podczas gdy dobre, bez wzgldu na to jak cicho
wypowiadane, rozwietlaj swymi promieniami cay wiat. Tak jak
soneczne odbicie ukazuje swoj ognist form w klejnocie
surjakanda, tak pozbawione sensu sowa, wypowiadane przez
gupcw z prnoci, w swym odbiciu ukazuj jedynie maostkowo ich serc. Z tych to powodw ludzie poszukuj rnego
rodzaju mdroci, ktra zdaje si by najcenniejszym z wszystkich
moliwych nabytkw. Czowiek nigdy nie powinien zabiera gosu,
zanim nie zostanie o to poproszony lub gdy jest o to poproszony w
niewaciwy sposb. Nawet osoba o wielkiej wiedzy i inteligencji
powinna milcze jak zwyky gupiec, zanim nie zostanie waciwie
poproszona.
Ci poboni ludzie, ktrzy porzucili dziaanie i jedz tylko tyle,
ile mog zdoby bez podejmowania adnego wysiku, nie
zauwaaj nawet smaku tego, co jedz, lecz ci, ktrzy czerpi
przyjemno z rnych smakw jedzenia, s cigle zwizani z tym
wiatem przez wizi dziaania i dlatego powinni y wrd ludzi
prawych. Powinni szuka dla siebie miejsca zamieszkania wrd
ludzi uczciwych, hojnych, oddanych prawoci i nalecych do tej
samej kasty. Ten, kto dy do doskonaoci, nie powinien nigdy
zamieszkiwa w tych miejscach, gdzie podzia na kasty budzi
niejasnoci. yjc wrd ludzi prawych, sam staje si prawy w
swych dziaaniach, a yjc wrd grzesznikw, staje si grzeszny.
Tak jak dotyk wody, ognia lub promieni ksiyca przekazuje
natychmiast skrze wraenie zimna lub gorca, tak samo dotyk
dobra i za odzwierciedla si w odczuciu szczcia lub niedoli.
Ten, kto szuka tego, co dla niego dobre, powinien od samego
pocztku zaniecha takich dziaa, w rezultacie ktrych jest
zmuszony do ponownych narodzin na ziemi, aby dowiadczy ich
konsekwencji. Prawy czowiek powinien wic opuci to miejsce,
gdzie bramin naucza obowizkw uczniw, ktrzy chc naby
wiedz o duszy bazujc na rozumowaniu, lecz nie traktuj tej
wiedzy z nalenym szacunkiem. Nikt mdry nie zechce opuci
takiego miejsca, gdzie zachowanie nauczycieli i uczniw jest w
penej zgodzie z nakazami pism, lecz jaki czowiek, ktry chce
dla siebie szacunku, zamieszka w miejscu, gdzie ludzie
opowiadaj o sabociach i grzechach uczonych mdrcw nawet
wtedy, gdy nie maj oparcia w rzeczywistoci? Kt nie porzuci
jak poncego ubrania takiego miejsca, gdzie ludzie zawistni
prbuj zniszczy granice prawoci? Naley zamieszka w tych
miejscach, gdzie ludzie o prawych skonnociach wytrwale i z
pokor realizuj religijne obowizki i unika tych miejsc, gdzie

406

Mikoajewska

Mahabharata

praktykuje si religijne obowizki w celu zdobycia bogactwa lub

innych nietrwaych korzyci, gdy ludzie tam zamieszkujcy s
uwaani za grzesznych, a przed tymi miejscami, w ktrych
uprawia si grzeszne praktyki w celu uzyskania rodkw do ycia,
naley ucieka tak jak przed domem, gdzie ukry si jadowity w.
Ten, kto szuka tego, co jest dla niego dobre, powinien opuci
krlestwo, gdzie krl i jego urzdnicy maj tak sam wadz i
maj zwyczaj spoywania posikw, zanim ofiaruj je krewnym i
gociom i zamieszka w kraju, gdzie ludzie s prawi, bramini
znaj pisma i s oddani wykonywaniu religijnych obowizkw jak
nauczanie, czy wykonywanie rytuaw na rzecz innych i powinien
unika jak zatrutego posiku tego krlestwa, gdzie bramini s
zmuszani torturami do wykonywania zakazanych praktyk. Prawy
czowiek wolny od pragnie i z nasyconym sercem powinien
zamieszka w kraju, gdzie ludzie s hojni i oddani prawoci,
niegodziwcy podlegaj karze, a czyste i kontrolujce si dusze
ciesz si szacunkiem, i gdzie prawy i cieszcy si dobrobytem
krl, sam uwolni si od pragnie i sprawuje rzdy bazujc na
Prawie karzc tych, ktrzy ulegaj gniewowi i zawici.
Narada zakoczy mwic: O Galawa, taka jest moja
odpowied na twoje pytanie o to, co jest najbardziej korzystne dla
kogo, kto nie zdoby jeszcze pewnej wiedzy o wszechwiecie,
cho nie sposb wyliczy wszystkiego, co jest dla duszy korzystne.
Osoba, ktra zachowuje si w opisany przeze mnie sposb i ma na
uwadze dobro wszystkich ywych istot, w okresie swego pobytu
na tym wiecie poprzez realizowanie swych obowizkw rozwinie
w sobie wiele wysoce cenionych zalet, ktre ostatecznie pozwol
jej na zdobycie tego, co najwysze .
3. O deniu do Wyzwolenia jako waciwym sposobie
szukania szczcia na tym i na tamtym wiecie
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, czy krl taki jak
ja dziaajc na tym wiecie powinien rwnie mie na uwadze
najwyszy cel, ktrym jest Wyzwolenie? Jakie cechy powinien
posiada, aby uwolni si od przywizania do ziemskich
przedmiotw?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj staroytnej opowieci o nauce, jakiej udzieli bramin
Arisztanemi z rodu Tarkszjw krlowi Sagarze, ktry zada mu
pytanie podobne do twojego.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 175

407

Krl Sagara rzek: O braminie, wytumacz mi, prosz, co

naley czyni, aby mc cieszy si bogoci za ycia? W jaki
sposb unika alu i niepokoju?
Znajcy wszystkiej pisma bramin Arisztanemi uwaajc Sagar
za godnego wysuchania jego nauk rzek: O krlu, prawdziw
bogoci dowiadczan za ycia na tym wiecie jest bogo
pynca z Wyzwolenia. Ignoranci przywizani do swych dzieci,
zwierzt, zb i innego bogactwa o tym nie wiedz. Rozumienie,
ktre przywizuje do ziemskich przedmiotw, i umys cierpicy od
aknienia, s dwiema przeszkodami na drodze do Wyzwolenia i z
ich powodu ignoranci nie s zdolni do jego zdobycia.
Posuchaj z uwag o uwalnianiu si z okoww wynikajcych z
uczucia. Tylko ten, kto zdoby mdro, potrafi wysucha tego z
korzyci dla siebie. Zastanw si, czy po spodzeniu potomstwa
we waciwym czasie, znalezieniu dla nich on i wyksztaceniu ich
tak, e s zdolni do zarabiania na ycie, potrafisz uwolni si od
swych emocjonalnych wizi i wczy si sam po wiecie w
poczuciu szczliwoci? Czy zdoasz opuci sw ukochan on
we waciwym czasie, gdy widzisz jej starzenie si i przywizanie
do synw, ktrym daa ycie? Bez wzgldu na to, czy masz, czy
te nie masz synw, po nacieszeniu si w modych latach
wszystkimi tymi zmysowymi przedmiotami, ktre byy tobie dane,
uwolnij si od przywizania do nich i wyrusz samotnie na
wczg dowiadczajc najwyszego szczcia. Po okresie
pobaania zmysom, ktre szukaj kontaktu ze swymi przedmiotami, stum je i wyrusz na wczg ywic si tylko tym, co zdoasz
zdoby bez adnego wysiku. Uwolnij si od waciwych dla
przeszego okresu rozwaa i patrz na wszystkie przedmioty i
stworzenia takim samym okiem i w ten sposb uwolnij si od
wszelkiego emocjonalnego przywizania do nich.
Posuchaj teraz o tym, dlaczego warto szuka Wyzwolenia.
Dowiedz si, e tylko te osoby, ktre yj na tym wiecie wolne od
przywizania i lku, zdobywaj prawdziwe szczcie, podczas gdy
pozostali ulegaj zniszczeniu. Robaki i mrwki tak jak ludzie
szukaj dla siebie jedzenia, aby utrzyma si przy yciu i pomimo
tego umieraj. Cho martwi si i podejmuj trud zdobycia go,
ulegaj zniszczeniu, podczas gdy ci, ktrzy si o jedzenie nie
martwi jedzc tylko to, co zdobd bez wysiku, yj szczliwi.
Podobnie, c komu przyjdzie ze zbytniego koncentrowania myli
na krewnych i martwienia si: C oni zrobi beze mnie? ywe
istoty same s odpowiedzialne za swe narodziny, rozwj jak i
szczcie lub niedol. To, czy osoba cieszy si na tym wiecie

408

Mikoajewska

Mahabharata

jedzeniem, ubraniem i innymi dobrami zdobywanymi przez jej

rodzicw lub ni sam, jest rezultatem jej dziaa w poprzednim
yciu, bo w obecnym yciu nie mona mie niczego, co nie byoby
rezultatem przeszoci.
Wszystkie ywe istoty yj na tej ziemi ochraniane przez swoje
dziaania i otrzymuj jedzenie jako rezultat tego, co zostao dla
nich zarzdzone przez tego, ktry przydziela owoce dziaaniom.
Rodzcy si na ziemi czowiek jest jak grudka gliny, zawsze
cakowicie zaleny od innych si. Skoro tak jest, to czy moe by
racjonalny w swej chci ochraniania i dostarczania poywienia
swym krewnym? Ju sam fakt, e krewni umieraj na twych
oczach, pomimo twoich najwikszych stara, aby ich uratowa,
powinien ci obudzi. Ciebie samego moe zabra mier, zanim
czas wyznaczony na ycie twych krewnych dobiegnie koca i
opucisz ich, zanim zdoasz zrealizowa swe obowizki wobec
nich do koca. Nie wiesz rwnie, dokd twoi krewnymi udaj si
po mierci, czy dowiadcz szczcia, czy niedoli i to powinno ci
obudzi. Skoro twoi krewni utrzymuj si przy yciu na tym
wiecie w konsekwencji owocw wasnych dziaa bez wzgldu
na to, czy ty sam yjesz, czy te nie, przeto zamiast martwi si o
nich, czy to, co jest dla ciebie najlepsze. Skoro tak jest, kto na
tym wiecie moe by uwaany za nalecego do kogo? Zamiast
martwi si o nich, nastaw lepiej serce na szukanie Wyzwolenia.
Suchaj dalej, co mam tobie do powiedzenia. Wyzwolony jest
ten czowiek o opanowanej duszy, ktry zdoa pokona gd i
aknienie, jak i inne cielesne stany, takie jak gniew, zachanno i
bdzenie, i ktry nie zapomina si dajc si pochon przez
hazard, alkohol, seks, czy polowanie. Czowiek, ktrego zasmuca
konieczno spoywania codziennie posiku, jak i nocnego odpoczynku, aby utrzyma si przy yciu, pozna saboci ycia, a o
tym, kto po starannych przemyleniach doszed do wniosku, e
jedyn przyczyn jego ponownego powrotu na ziemi jest
podanie kobiety, mwi si, e uwolni si od przywizania do
ziemskich przedmiotw.
Wyzwolony jest ten, kto pozna prawdziw natur narodzin,
mierci i dziaa, kto widzc setki wozw penych kukurydzy
zadowala si garstk ziaren potrzebn do utrzymania si przy yciu,
kto nie widzi rnicy miedzy szaasem zbudowanym z trzciny, a
krlewskim paacem i postrzega ten wiat jako bdcy we wadzy
mierci i godu. Zaiste, ten, kto postrzega ten wiat w ten sposb,
zdoa osign nasycenie, podczas gdy ten, kto tego nie widzi,
ulegnie zniszczeniu.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 175

409

Wyzwolony jest ten, kto potrzebuje niewiele, aby si nasyci,

widzi wiat jako zoony z tych, co zjadaj i zostaj zjedzeni, nie
odczuwa ani przyjemnoci, ani blu rodzcych si z ulegania iluzji,
nie widzi rnicy midzy nag ziemi a krlewskim oem, traw
lub kawakiem kory a jedwabnymi przecieradami, jak i midzy
czyst i nieczyst barani skr.
Wyzwolony jest ten, kto widzi ten wiat jako rezultat
poczenia piciu wielkich elementw i porusza si po nim
majc to zawsze w pamici, kto nie widzi rnicy midzy strat i
zyskiem, klsk i zwycistwem, nielubieniem i lubieniem, na kogo
lk i niepokj nie maj wpywu i kto uwaa swe pene saboci
ciao za nic wicej, jak mas krwi, moczu i kau i miejsce, ktre
zamieszkuje chaos, choroby i staro.
Wyzwolony jest ten, kto wie o tym, e mdrcy, bogowie i
demony s rwnie ywymi istotami i bd musieli rwnie
opuci swoje obecne regiony i uda si gdzie indziej podobnie jak
i tysice potnych krlw wadajcych ziemi.
Wyzwolony jest ten, kto wie, e na tym wiecie nigdy nie
brakuje niedoli, e nabywanie upragnionych przedmiotw i
utrzymanie przy yciu ony i dzieci jest zawsze trudne, a
przywizanie do krewnych jest rdem blu.
Narada zakoczy swe nauki mwic: O Sagara, patrzc na
niezliczone wady dzieci i ludzi, kt nie bdzie chcia si
wyzwoli? Wyzwala si ten czowiek, ktry obudzony poprzez
wite pisma i dowiadczenie tego wiata widzi wszystkie ludzkie
troski dotyczce tego wiata jako nieistotne. Majc w pamici
moje sowa postpuj jak opisana wyej przeze mnie osoba
wyzwolona bez wzgldu na to, czy obecnie yjesz w zgodzie z
domowym, czy te innym trybem ycia .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
cytujc rozmow krla Sagary z braminem Arisztanemi odpowiedziaem na twoje pytanie o to, czy krl powinien rwnie szuka
najwyszego celu, ktrym jest Wyzwolenia. Bd jak krl Sagara,
ktry po wysuchaniu nauk mdrca z wielk korzyci dla siebie i
swych poddanych wada nadal swym krlestwem rozwijajc w
sobie wszystkie te cnoty, ktre prowadz do Wyzwolenia, o
ktrych ten mdrzec naucza.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCLXXXVII-CCLXXXIX
(Mokshadharma Parva).

410

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 176
O dobroczynnym charakterze prawoci
1. O tym, jak Paraara w rozmowie z Danak wychwala prawo; 2. O ciece
dziaania i wiedzy; 3. O grzesznych dziaaniach prowadzcych do upadku w
hierarchii kolorw; 4. O zdobywaniu zasug poprzez realizowanie swych
obowizkw wobec innych; 5. O zapewnianiu harmonii we wszechwiecie poprzez
realizowanie obowizkw wasnej kasty.

Paraara rzek: O najlepszy z krlw, cnota prawoci

zdobyta przez prawe dziaania jest najwyszym
dobrodziejstwem zarwno na tym, jak i w nastpnym wiecie.
Staroytni mdrcy twierdzili, e nie ma nic cenniejszego od
niej. Czowiek kroczcy ciek Prawa jest nagradzany niebem
i ostatecznie Wyzwoleniem. Instrukcje, co do prawoci zostay
zawarte w pismach w formie nakazw dotyczcych waciwego
postpowania w rnych fazach ycia i wszyscy dobrzy ludzie,
ktrzy wierz w zbawienno Prawa, realizuj przydzielone im
w pismach obowizki .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXCI)

1. O tym, jak Paraara w rozmowie z Danak wychwala

prawo
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiadaj mi dalej o tym, co
jest dla czowieka zbawienne i suy jego dobru. Twoje sowa s
dla mnie jak eliksir niemiertelnoci i nie mog si nimi nasyci.
Opisz mi najpierw te dobre dziaania, poprzez ktre czowiek
osiga najwysze dobro zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj mojej opowieci o
naukach, ktrych bramin Paraara udzieli krlowi Danace, ktry
zapyta go ongi o to samo, o co ty mnie teraz pytasz. Danaka
rzek: O wielki asceto, powiedz mi, co jest najbardziej zbawienne
dla ywych istot przynoszc im najwysze dobro zarwno na tym,
jak i tamtym wiecie. Poucz mnie, prosz, o wszystkim, co naley
w tym kontekcie wiedzie.
Paraara rzek: O najlepszy z krlw, cnota prawoci zdobyta
przez prawe dziaania jest najwyszym dobrodziejstwem zarwno
na tym, jak i w nastpnym wiecie. Staroytni mdrcy twierdzili,
e nie ma nic cenniejszego od niej. Czowiek kroczcy ciek
Prawa jest nagradzany niebem i ostatecznie Wyzwoleniem.
Instrukcje, co do prawoci zostay zawarte w pismach w formie

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 176

411

nakazw dotyczcych waciwego postpowania w rnych fazach

ycia i wszyscy dobrzy ludzie, ktrzy wierz w zbawienno
Prawa, realizuj przydzielone im w pismach obowizki.
Na tym wiecie zostay wyznaczone cztery sposoby utrzymywania si przy yciu waciwe dla czterech kastw przypadku
braminw jest to przyjmowanie darw, w przypadku kszatrijw
zbieranie danin i podatkw, w przypadku wajjw uprawianie
ziemi, a w przypadku szudrw suenie trzem wyszym kastom
jednake w zalenoci od tego, gdzie kto yje, waciwe dla niego
rodki utrzymania si przy yciu mog by atwo lub trudno
dostpne. ywe istoty szukajc rodkw utrzymania si przy yciu
zdobywaj je zarwno przy pomocy prawych, jak i grzesznych
dziaa i dlatego w momencie mierci, gdy ich ciao powraca do
piciu elementw, osigaj rne skutki w zalenoci od bilansu
ich ziemskich czynw. Grzesznicy rodz si ponownie w wiecie
zwierzt, cnotliwi zdobywaj niebo, ci, ktrzy s zarwno grzeszni,
jak i cnotliwi, rodz si ponownie wrd ludzi, podczas gdy ci,
ktrzy zdobyli najwysz wiedz i poznali dusz, osigaj
Wyzwolenie.
Tak jak naczynia z biaego mosidzu po zanurzeniu ich w
roztopionym zocie lub srebrze nabieraj koloru tych szlachetnych
metali, tak ywe istoty cakowicie zalene od dziaa wykonanych
w poprzednim yciu nabieraj koloru zgodnego z charakterem tych
dziaa. Bez obecnoci nasienia nic nie zdoa wyrosn, i w ten
sam sposb nikt nie zdobdzie w przyszym yciu szczcia bez
wykonania dziaa zdolnych do stworzenia szczcia. Gdy czyje
ciao rozpada si na pi elementw, zdobywa on szczcie
jedynie w konsekwencji dobrych dziaa w przeszym yciu.
Sceptycy tacy jak Czarwakowie gosz, e nie widz na tym
wiecie niczego, co byoby rezultatem przeznaczenia lub wynikao
z prawoci lub niegodziwoci przeszego ycia. Nie mona tego
dowie drog logicznego wnioskowania. Bogowie, gandharwowie
i danawowie s tym, kim s, w konsekwencji swej natury, a nie
dziaa w poprzednim yciu. Ludzie w swym aktualnym yciu
nigdy nie pamitaj dziaa wykonywanych w poprzednim yciu,
szczeglnie czterech typw wedyjskich dziaa zdolnych rzekomo
do produkowania przyszej szczliwoci: codziennych rytuaw
(nitya karma), obowizkw wykonywanych na specjalne okazje
(naimittika karma), dziaa wykonanych z myl o realizacji
okrelonego celu (kamya karma) i unikania dziaa zakazanych
(nishiddha karma). Wedyjskie nakazy maj na celu wycznie

412

Mikoajewska

Mahabharata

regulowanie postpowania ludzi na tym wiecie i uspokojenie ich

umysw.
Wypowiedzi podobne do stwierdze tych sceptykw nie mog
pyn z ust tych, ktrzy s prawdziwie mdrzy. Ich opinia jest
niepoprawna. W rzeczywistoci kada osoba rodzca si ponownie
na ziemi dowiadcza owocw, ktre zdobya w poprzednim yciu
wykonujc wymienione cztery rodzaje wedyjskich dziaa oczami,
umysem, jzykiem i miniami. Czasami szczcie wynike z tych
dziaa pozostaje ukryte i jest niewidoczne dopty, dopki smutek
bdcy konsekwencj negatywnych przeszych dziaa nie minie.
Lecz, gdy odcierpi ju ten skutek, zaczyna cieszy si skutkiem
dobrych dziaa i odwrotnie: skutki grzesznych dziaa zaczynaj
si manifestowa po wyczerpaniu pozytywnych skutkw prawych
dziaa.
Naley pamita, e nikt nigdy nie dowiadcza owocw
dobrych lub zych dziaa wykonanych przez kogo innego, lecz
wycznie przez siebie samego. Czowiek powinien wic zawsze
unika tych dziaa, ktre byyby przedmiotem jego krytyki,
gdyby byy wykonane przez kogo innego. Zaiste, wykonujc
dziaania, ktre krytykuje u innych, sam si omiesza. Wojownik,
ktremu brak odwagi, bramin spoywajcy kady rodzaj jedzenia,
waija, ktry nie troszczy si o upraw ziemi lub szukanie zysku,
leniwy szudra, niegodziwie zachowujcy si mdrzec, osoba
wysoko urodzona nieznajca waciwego zachowania, kamliwy
bramin, nieczysta kobieta, przywizany do ziemskich przedmiotw
jogin, osoba gotujca jedzenie tylko dla siebie, podejmujcy
uczon dyskusj ignorant, krl bez krlestwa wrogi wobec swych
poddanych i nieznajcy jogiwszyscy oni zasuguj na lito.
2. O ciece dziaania i wiedzy
Paraara kontynuowa: O krlu, adna z ywych istot nie musi
dowiadcza skutkw swych dobrych i zych dziaa wiecznie.
Mdry czowiek powinien wic zawsze stara si opanowa swj
umys. Samo-kontrola, wybaczanie, prawdomwno, energia,
nasycenie, nieranienie, unikanie grzesznych praktyk, cierpliwo,
rozwijanie swych umiejtnoci wytwarzaj szczliwo. Istniej
dwie cieki dostpne dla czowieka: dziaania i wiedzy. Osoba,
ktra pozostaje obojtna zarwno wobec szczcia, jak i
nieszczcia idzie ciek wiedzy, podczas gdy ten, kto
przywizuje si do ziemskich przedmiotw kroczy drog
cakowicie odmienn.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 176

413

Za mdrca powinien by niewtpliwie uznany ten czowiek,

ktry po otrzymaniu rydwanu, ktrym jest wyposaone w umys
ciao, porusza si po ciece ycia trzymajc cignce rydwan
chye ogiery reprezentujce zmysy cigajce swe zmysowe
przedmioty w karbach wiedzy. Hod Najwyszemu w formie
oddania mu i medytacji skadany przez osob, ktrej umys bazuje
na samym sobie i ktra przestaa troszczy si o przedmioty tego
wiata i rodki utrzymania, jest warty pochway. Jest on rezultatem
instrukcji otrzymanych od kogo, kto zdoa uwolni si od
dziaania, a nie dyskusji midzy ludmi na tym samym poziomie
duchowego rozwoju. Po dotarciu do tego stadium duchowego
ycia, zaniechaniu dziaania i pokonaniu tak wielu trudnoci, nie
naley go pomniejsza przez folgowanie zmysom. Jednake z
drugiej strony, zanim to si stanie, naley zawsze stara si o
stopniowy postp na drodze duchowego rozwoju poprzez
wykonywanie prawych dziaa.
3. O grzesznych dziaaniach prowadzcych do upadku w
hierarchii kolorw
ywa istota w rnych okresach swej egzystencji zdobywa
rne z szeciu kolorw i z ca pewnoci zasuguje na krytyk,
gdy po zdobyciu wyszego koloru spada niej. Std osoba, ktra
zdobya wyszy kolor w wyniku prawego dziaania, powinna dalej
postpowa w taki sposb, aby unika dziaa zanieczyszczonych
przez namitno (radas), ktre prowadz do niszego koloru
(zob. opow. 171, p. 5).
Czowiek zdobywa najwyszy kolor (biay) swym prawym
dziaaniem. Osignicie najwyszego koloru jest ekstremalnie
trudne. Osoba, ktra jest do tego niezdolna, po prostu niszczy sama
siebie poprzez grzeszne dziaania i dlatego, zamiast wznosi si
wyej, spada w hierarchii kolorw coraz niej tonc w piekle.
Wszystkie grzeszne dziaania popenione niewiadomie lub z
ignorancji s niszczone przez umartwienia. Te, ktre s popenione
wiadomie przynosz duo smutku, nie naley wic popenia
grzesznych dziaa, ktrych owocem jest wycznie smutek.
Czowiek inteligentny nie powinien nigdy ich popenia, choby
miay przynie doranie jak najwiksz korzy, tak jak osoba,
ktra chce pozosta czysta, nigdy nie powinna dotyka pewnej
kategorii Czandalw (niedotykalnych). Jake ndzny jest owoc
grzesznych dziaa! Grzech zaburza wizj grzesznika i myli on
swe ciao i jego niestae i zmienne atrybuty z dusz. Ten niemdry
czowiek, ktry yjc na tym wiecie nie szuka dla siebie drogi

414

Mikoajewska

Mahabharata

wyrzeczenia, opuszczajc ten wiat i udajc si do nastpnego

dowiadczy wiele smutku. Tak jak bezbarwny kawaek sukna
mona oczyci z brudu, podczas gdy czarny pozostanie zawsze
czarny, tak samo jest z grzechem, i ten, kto popeni grzech
wiadomie, nawet gdy prbuje go odkupi z pomoc prawych
dziaa i tak bdzie musia w przyszym yciu dowiadczy
owocw tych prawych i grzesznych dziaa oddzielnie.
Mdrcy powoujc si na autorytet Wed twierdz, e wszystkie
akty ranienia popenione z ignorancji zostaj wymazane poprzez
prawe dziaania, lecz prawo nie wymazuje grzechu popenionego
wiadomie. Ja sam si jednak z tym nie zgadzam. Uwaam, e gdy
prawe lub grzeszne dziaanie zostao wykonanebez wzgldu na
to, czy zostao wykonane wiadomie, czy te niewiadomie
produkuje zawsze owoce, ktre musz zosta skonsumowane w
formie szczcia lub cierpienia w nastpnym yciu. Istnieje jednak
pewna rnica. Dziaania wykonane z pen wiadomoci umysu
rodz albo grube, albo subtelne skutki w zalenoci od swego
charakteru i rni si odpowiednio wielkoci szczcia lub
nieszczcia, ktre dana jednostka musi w kolejnym yciu
skonsumowa, podczas gdy w przypadku dziaa wykonanych z
ignorancji, suma cierpienia lub szczcia, ktr osoba musi spoy,
nie zaley od wielkoci spowodowanej przez czyn szkody i moe
by wzgldnie niewielka. Wyjtkiem od tej reguy s niekiedy
bogowie lub cieszcy si szacunkiem asceci, jak na przykad
Wiwamitra, ktry nie odcierpia tego, e spowodowa mier setki
synw Wasiszty. Zwyky czowiek nie powinien jednak nigdy ani
naladowa, ani krytykowa znanych mu dziaa o wtpliwej lub
grzesznej naturze, ktre mogy zosta popenione przez bogw lub
cieszcych si szacunkiem ascetw.
Czowiek, ktry wykona prawe dziaania po odpowiednim
namyle i upewnieniu si co do swoich umiejtnoci, z ca
pewnoci zdobdzie to, co jest dla niego dobre. Woda wlana do
niewypalonego glinianego naczynia bdzie powoli wycieka, a
cakowicie zniknie, podczas gdy trzymana w wypalonym naczyniu
pozostanie w swej iloci taka sama. W taki sam sposb dziaania
wykonywane bez namysu i pomocy rozumienia nie przynosz
dobra, podczas gdy wykonane z namysem nie trac swego waloru
i w rezultacie przynosz szczcie. Tak jak dolewanie wody do
naczynia, w ktrym jest ju woda, powoduje, e jej ilo ronie,
tak dziaania wykonane z namysem, godziwe lub nie, zwikszaj
czyj zapas prawoci.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 176

415

Kady powinien realizowa przydzielone mu dziaania. Krl

powinien ujarzmi wroga i wszystkich, ktrzy daj uznania ich
wyszoci, waciwie rzdzi i ochrania swych poddanych.
Powinien rozpala swoje wite ognie i wlewa do nich oblacj
wykonujc rne ryty i po osigniciu redniego lub dojrzaego
wieku porzuci swj dom i uda si do dungli, aby y tam
praktykujc dwa ostatnie tryby ycia. Odziany w samo-kontrol i
prawo dziaania powinien widzie wszystkie ywe istoty we
wasnej jani. Poprzez praktykowanie uczciwoci i prawego
dziaania na pewno zdobdzie to, co jest dla niego dobroczynne.
4. O zdobywaniu zasug poprzez realizowanie swych
obowizkw wobec innych
Paraara kontynuowa: O krlu, na tym wiecie wszyscy ci,
ktrzy czyni dobro na rzecz innych obdarowujc ich, dziaaj
faktycznie na rzecz swojego dobra, podobnie jak ci, ktrzy
porzucaj ostatecznie swych ojcw, braci i dalszych krewnych i
uwalniaj si od przywizania.
Osoby bogate gromadz wic wicej zasug obdarowujc
innych ni przyjmujc dary. Bogactwo nabyte i powikszane z
pomoc prawych rodkw powinno by z trosk ochraniane i
traktowane jako rodek sucy nabywaniu zasug. Osoba pragnca
zdoby cnot prawoci nie powinna wic nigdy szuka bogactwa z
pomoc rodkw, ktre rani innych. Realizujc wyznaczone dla
niej dziaania najlepiej jak potrafi nie powinna te szuka
bogactwa zbyt gorliwie pamitajc o tym, e zasugi pynce z
nakarmienia godnego zdobywa nawet wtedy, w miar swych
skromnych moliwoci i z oddaniem w umyle daje wod
spragnionemu gociowi. I tak na przykad Rantidewa zdoby
sukces oddajc cze ascetom poprzez ofiarowanie im jedynie
korzonkw, owocw i lici, a syn krla Siwi zdoby najwysze
regiony szczliwoci poprzez zadowolenie Surji i jego towarzyszy
podobnym darem.
Wszyscy ludzie rodzc si na ziemi zacigaj dug u mdrcw,
bogw, goci, Ojcw, suby, jak i samych siebie. Kady wic
powinien stara si jak najlepiej o uwolnienie si od tych dugw.
Dug wobec riszich spaca studiujc Wedy, wobec bogw
wykonujc rytuay ofiarne, wobec Ojcw wykonujc ryt raddha,
wobec suby realizujc sumiennie swe zobowizania, wobec
swych wsptowarzyszy wykonujc usugi na ich rzecz, a wobec
samego siebie poprzez suchanie wedyjskich sylab, rozmylanie

416

Mikoajewska

Mahabharata

nad nimi, spoywanie tego, co pozostaje z ofiary i trosk o swe

ciao.
Ludzie pozbawieni majtku zdobywaj sukces praktykujc jog,
asceci z kolei oddajc cze bogom i lejc do witego ognia
oczyszczone maso. Syn Ricziki zosta w ten sposb synem
Wiwamitry i zdoby najwyszy sukces. Uanas zadowalajc Boga
bogw iw sta si ukr, a wychwalajc jego on Um zdoby
status planety i peen splendoru kry po nieboskonie. Mdrcy
tacy jak Asita-Dewala, Narada, Parwata, Paraurama, Wasiszta,
Wiwamitra, Atri, Bharadwada i inni czczc Wisznu z czystym
umysem przy pomocy hymnw Rigwedy i umartwie, dziki asce
tego boga o wielkiej inteligencji odnieli najwyszy sukces.
Nie naley szuka awansu poprzez niegodziwe i bezprawne
dziaanie. Prawdziwym bogactwem jest to, ktre zostao zdobyte
prawymi rodkami. Prawo jest niemiertelna i nie powinno si
nigdy jej zarzuca z dzy bogactwa.
Pierwsz wrd prawych jest ta osoba, ktra pielgnuje swj
wity ogie i nigdy nie zapomina o codziennej czci nalenej
bogom. Wszystkie wedyjskie ryty zakadaj obecno trzech
witych ogni o imionach Dakszina, Garhapatja, Ahawanija.
Mwi si, e ten bramin, ktry naprawd posiada wity ogie,
wykonuje wszystkie wyznaczone dla niego dziaania w caoci.
Bez wykonywania odpowiednich dziaa lepiej natychmiast
wygasi wity ogie ni utrzymywa go. witemu ogniowi,
matce, ojcu i nauczycielowi naley dawa pierwszestwo i suy
im z pokor. Prawdziwie zasugujcy na szacunek czowiek
ktry uwolni si od uczu pychy i czeka z pokor i usuguje
ludziom w sdziwym wieku, ktry zdoby mdro, uwolni si od
dzy, patrzy na wszystkie ywe istoty z mioci, nikogo nie rani,
jest zawsze prawy w swych dziaaniachjest czczony na caym
wiecie, przez tych, ktrzy s dobrzy i poboni.
5. O zapewnianiu harmonii we wszechwiecie poprzez
realizowanie obowizkw wasnej kasty
Paraara kontynuowa: O krlu, zostao zarzdzone, e
najnisza kasta szudrw powinna czerpa rodki utrzymania ze
suby wyszym kastom. Wykonywanie takiej suby z uczuciem i
szacunkiem jest jej obowizkiem i sposobem na gromadzenie
zasug i nawet jeeli przodkowie jakiego szudry nie wykonywali
suby, on sam nie powinien wykonywa innego zawodu, gdy
suba jest zawodem dla niego wyznaczonym. Moim zdaniem

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 176

417

powinni jednak zawsze wiza si z ludmi dobrymi, oddanymi

prawoci unikajc ludzi niegodziwych. Tak jak klejnoty i metale
szlachetne byszcz z wikszym splendorem na wschodnich
wzgrzach dziki bliskoci soca, tak najnisza kasta zdobywa
wikszy splendor w konsekwencji czenia si z dobrem. Tak jak
kawaki sukna o biaym kolorze nabieraj odcienia farby, w ktrej
s zanurzone, tak samo szudrowie nabieraj koloru ludzi, ktrym
su. Naley wic zawsze czy si z tym, co jest dobre, i unika
tego, co ze.
ycie istot ludzkich jest krtkotrwae i przemijajce. Za
prawdziwego znawc pism jest uwaany ten mdry czowiek,
ktry w szczciu, czy nieszczciu realizuje tylko to, co jest
prawe i dobre. Czowiek prawdziwie inteligentny nigdy nie
wykona dziaa odbiegajcych od Prawa bez wzgldu na to, jak
wielk korzy mogoby mu takie dziaanie przynie. Nie naley
prbowa czyni dobra uywajc bezprawnych rodkw. I tak na
przykad krl, ktry zabiera si tysice krw ich prawowitym
wacicielami i obdarowuje nimi tych, ktrzy jego zdaniem na to
zasuguj, amie Prawo i swym czynem nie zdobywa zasug, lecz
popenia grzech kradziey.
Wszystkie kasty powinny realizowa przydzielone im
obowizki. Waijowie oddajc cze bogowi chmur, ktry jest
synem Dhatri (Dhatar), angauj si w uprawianie ziemi i hodowl
byda. Wojownicy (kszatrija) maj za zadanie zapewnienie bezpieczestwa pozostaym kastom. Bramini powinni troszczy si o
utrzymanie religii, a szudrowie powinni angaowa si w zadanie
pokornego i uczciwego zbierania wszystkich artykuw, ktre s
potrzebne w rytuaach ofiarnych i czyszczenia otarza i innych
miejsc, gdzie jest wykonywana ofiara. Gdy kada z kast bdzie
dziaaa w ten sposb, Prawo (dharma) nie poniesie adnej straty.
Gdy Prawo jest zachowywane w swej caoci, wszystkie ywe
istoty zamieszkujce ziemi s szczliwe i zamieszkujcy w
niebie bogowie widzc to s zadowoleni. Z tego to powodu krl,
ktry ochrania wszystkie kasty realizujc wyznaczone dla niego
obowizki, zasuguje na szacunek, podobnie bramini studiujcy
pisma, waijowie gromadzcy bogactwo i szudrowie sucy trzem
pozostaym kastom. Gdy cztery kasty zachowuj si inaczej, mwi
si, e zeszy ze cieki Prawa.
Bramin, ktry pod wpywem yciowych naciskw, jest
zmuszony do wykonywania obowizkw wojownika lub waiji,
nie schodzi ze cieki Prawa, lecz schodzi z tej cieki, gdy
podejmuje obowizki najniszej kasty. Jeli chodzi o szudrw, to

418

Mikoajewska

Mahabharata

w przypadku, gdy nie s w stanie utrzyma si przy yciu suc

trzem wyszym kastom, wwczas bez schodzenia ze cieki Prawa
mog zaj si handlem, hodowl byda lub rzemiosem. Wystpowanie w teatrze, maskarada, obsugiwanie kukieek, sprzeda
alkoholu, misa, skry i elaza nigdy nie powinny by podejmowane przez tych, ktrzy poprzednio nie wykonywali tych zawodw, bowiem te zawody s na caym wiecie potpiane. Zostao
stwierdzone, e ci ktrzy porzucaj te zawody zbieraj przez to
due zasugi.
Nawet niewielki dar uczyniony z tego, co zostao zdobyte przy
pomocy prawych rodkw przynosi zasugi. Ci, ktrzy obdarowuj
braminw po oddaniu im we waciwy sposb czci, zbieraj
zasugi proporcjonalnie do daru. Dar dany osobie, ktra na to
zasuguje, po odszukaniu jej i oddaniu jej odpowiednio honorw,
przynosi o wiele wiksze zasugi ni dar dany na czyj prob,
podczas gdy dar dany z pogard nie przynosi adnych zasug. Jeli
chodzi o bogactwo, gdy jest nabyte praw drogw przypadku
bramina poprzez zaakceptowanie daru, w przypadku wojownika
poprzez wygrywanie bitwy, w przypadku waiji poprzez upraw
ziemi i hodowl byda, a w przypadku szudry poprzez suenie
pozostaym trzem kastomjest warte pochway i gdy zostanie
zuyte z myl o nabyciu zasug, przynosi wielk korzy. Tak
mwi mdrcy. Czowiek tonc w oceanie ycia powinien zawsze
stara si przekroczy ten przepastny ocean z pomoc prawych
rodkw i powinien zawsze stara si o uwolnienie z acuchw
wicych go z tym wiatem. Bramin zachwyca samo-kontrol,
wojownik zwycistwem, waija bogactwem, szudra umiejtnociami suenia trzem pozostaym kastom. Gdy osoba odnoszca
yciowy sukces zachowuje si grzesznie poniewa jej umys zosta
opanowany przez arogancj, jej dziaania w adnych okolicznociach nie moe uchodzi za wzr .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXCI-CCXCIV
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

419

Opowie 177
O zbawiennym charakterze
umartwie, wiedzy i jogi
1. O upadku prawoci i degradacji wiata czowieka; 2. O zmiennoci tego wiata i
wynikajcej z niej mioci i nienawici; 3. O zniewalajcym poczuciu to jest moje
i uzalenianiu si od pragnienia przyjemnoci; 4. O rozpaczy, budzeniu si duszy i
umartwieniach nie zanieczyszczonych przez pragnienie owocu; 5. O mechanizmie
utraty i odzyskiwaniu oryginalnego statusu bramina przez czowieka; 6. O
zbawiennym charakterze realizowania obowizkw specyficznych i wsplnych dla
wszystkich kast; 7. O dziaaniach, ktre nikogo nie rani; 8. O naturze Czasu, ycia
i mierci, ciaa i duszy; 9. O jedynym wrogu czowieka, ktrym jest ignorancja i
pokonywaniu jej swoj prawoci; 10. O uwalnianiu si od przywizania do
przedmiotw i osiganiu miejsca skd nie powraca si ju na ziemi; 11. O
uwalnianiu si dziki koncentracji umysu od wiata zjawiskowego stworzonego
przez umys; 12. O tym, e czowiek sam jest odpowiedzialny za swoje zbawienie.

Paraara rzek: O Danaka, czowiek rodzc si na ziemi

nie powinien wyjaawia si przez powstrzymywanie si przez
cae ycie od wszelkiej przyjemnoci, lecz poda za nakazami
Wed. Status czowieka jest najbardziej preferowanym
sposobem urodzenia nawet wwczas, gdy kto rodzi si jako
niedotykalny Czandala. Zaiste, ten sposb urodzenia stoi
najwyej, bo dziki byciu czowiekiem mona uratowa sw
ja poprzez wykonywanie przynoszcych zasugi prawych
dziaa. Ci ludzie, ktrzy zawsze wykonuj prawe dziaania
podajc za wskazwkami Wed, nie strac w ten sposb
swego statusu czowieka, gdy bd musieli narodzi si
ponownie na ziemi. Ci natomiast, ktrzy po zdobyciu statusu
czowieka, ktry jest tak trudny do zdobycia, ignoruj prawo
dajc si pokona zej woli i oddajc si we wadz pragnie,
zostaj przez te pragnienia zdradzeni rodzc si ponownie
wrd istot niszego gatunku.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXCVIII)

1. O upadku prawoci i degradacji wiata czowieka

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, odpowiadajc na twoje pytanie
o te dziaania, ktre s dla ludzi dobroczynne, powtrzyem tobie
sowa mdrca Paraary, ktry w rozmowie z krlem Danak
wychwala dobroczynno prawoci, ktra pozwala ludziom na
zdobycie nieba i utrzymuje harmoni w caym wszechwiecie.
Posuchaj teraz o tym, co Paraara powiedzia na temat tego, co

420

Mikoajewska

Mahabharata

niszczy prawo i skania czowieka do grzechu, jak i o zbawiennym charakterze umartwie i jogi.
Paraara kontynuowa: O Danaka, Purany stwierdzaj, e w
staroytnych czasach ludzie byli zdolni do samo-kontroli i wysoko
cenili prawo. Praktykowane przez nich sposoby utrzymywania
si przy yciu byy zgodne z tym, co jest poprawne i nakazane w
pismach, a jedynym rodzajem kary za wykroczenia bya nagana.
W tamtych czasach ludzie bdc na wysokim poziomie prawoci
widzieli wok siebie tylko prawo i std prawo bya jedyn
rzecz, ktr wychwalali. Asurowie jednake nie mogli znie tego,
e prawo wadaa caym wiatem i mnoc si i rosnc w si
zaczli optywa ludzi przybrawszy form dzy i gniewu. W
ludziach zrodzia si wwczas pycha, ktra niszczy prawo, z
pychy zrodzia si arogancja, a z arogancji gniew. Gdy ludzi
opanowa gniew, znikna skromno i poczucie wstydu i przestali
troszczy si o cokolwiek. W konsekwencji przestali patrze na
wiat tak jak przedtem z perspektywy prawoci i zaczli uciska
si nawzajem gonic bez skrupuw za bogactwem. Kara w formie
nagany stracia cakowicie sw skuteczno i ludzie zaprzestajc
czczenia bogw i braminw oddali si cakowicie szukaniu
przyjemnoci pyncej ze zmysowych przedmiotw.
Bogowie widzc degradacj rodu ludzkiego udali si do
Najwyszego Boga, iwy, o wielkiej cierpliwoci, ktry przybiera
niezliczon ilo form odziewajc si w najprzedniejsze atrybuty,
aby u niego szuka ochrony. Kady z nich odda mu swoj energi
i wwczas ten Bg bogw chcc na ich prob przywrci rd
ludzki do oryginalnego stanu duchowej czystoci, z pomoc jednej
strzay zniszczy trzy namitnocidz, Gniew i Zachanno
ktre unosiy si na firmamencie w formie trzech miast asurw
stworzonych przez uud. Zabi rwnie sw lanc dowdc
asurw o imieniu Maha-moha, czyli iluzja, co do prawdziwej
natury rzeczywistoci zrodzona z ignorancji.
Po mierci Maha-mohy ludzie odzyskali waciw wizj
rzeczywistoci i ponownie zaczli studiowa Wedy i inne pisma.
Siedmiu wielkich mdrcw ustanowio Indr na wadc nieba i
krla bogw, a sami wzili na siebie obowizek wymierzania
sprawiedliwoci rodowi ludzkiemu. Nastpnie na ziemi pojawi si
pierwszy krl ludzi, Prithu, a po nim wielu innych. Wszyscy oni
naleeli do kasty kszatrijw i rodzili si na ziemi z zadaniem
rzdzenia poszczeglnymi grupami ludzi. Ziemia nie zostaa
jednak cakowicie oczyszczona ze za. Cho iwa sw strza
zniszczy trzy ze namitnoci, ktre pojawiy si w formie trzech

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

421

miast asurw i opanoway ludzkie umysy, na ziemi ukrywali si

cigle pewni starcy, ktrych umysy nie uwolniy si od tych zych
uczu. W konsekwencji wydarze wynikych ze stanu ich umysu
na ziemi rodzili si krlowie o wielkiej odwadze, ktrzy zaczli
angaowa si w dziaania waciwe tylko dla asurw. Kracowo
ogupieni nie chcieli zaprzesta tych niegodziwych dziaa nadajc
im prawomocno. Dla niektrych dziaania te po dzi dzie maj
autorytet i s kontynuowane.
2. O zmiennoci tego wiata i wynikajcej z niej mioci i
nienawici
Paraara kontynuowa: O krlu, z powodu, o ktrym mwi,
naley po namyle wspomaganym przez stwierdzenia pism
zaniecha wszelkich dziaa, ktre rani i wynikaj ze zych
zamiarw i szuka poznania duszy. Czowiek, ktry zdoby
mdro, nie bdzie szuka bogactwa w sposb, ktry jest
sprzeczny z prawoci, aby wykona ryty. Bogactwo zdobyte przy
pomocy bezprawnych metod nigdy nie przyniesie prawdziwego
dobra. Zastanw si wic nad tym, jakim jeste wojownikiem i
kontrolujc swe zmysy bd uprzejmy dla przyjaci i realizuj
obowizki swej kasty troszczc si o swych poddanych, sucych
i dzieci.
Pomylno i niepomylno w yciu czowieka s nastpujc
po sobie jednoci i z nich rodz si mio i nienawi. Cho
wcielona dusza kry ustawicznie w kole egzystencji rodzc si w
rnym porzdku ycia, mio i nienawi wystpuj w kadym
trybie istnienia. Pomylno i niepomylno dotyczy nawet
bogw i dlatego oni take nie s wolni od sympatii i awersji.
Wiedzc o tym bd zawsze przywizany do dobrego aspektu we
wszystkim, a nie do zego. Natura dobra jest taka, e nawet
najwikszy gupiec pozbawiony wszelkiej cnoty jest zadowolony,
gdy zostanie za co dobrego pochwalony.
Cnota i grzech charakteryzuj wycznie czowieka i nie
odnosz si do adnych innych ywych istot. Dlatego wic bd
zawsze nastawiony na cnot, bez wzgldu na to do czego zmusza
ci ycie, szukaj wiedzy, patrz na wszystkie ywe istoty jak na
siebie samego i powstrzymuj sie od ranienia innych. Czowiek
zdobdzie wszystko to, co pomylne, gdy uwolni swj umys od
pragnienia i wszelkiej ciemnoci.

422

Mikoajewska

Mahabharata

3. O zniewalajcym poczuciu to jest moje i uzalenianiu si

od pragnienia przyjemnoci
Paraara kontynuowa: O krlu, wyranie widoczne jest to, e
w konsekwencji uczu zabarwionych przez namitno (radas) i
ciemno (tamas) w sercu tego, kto yje w zgodzie z domowym
trybem ycia, pojawia si zrodzone z przywizania poczucie to
jest moje (meum). yjc zgodnie z nakazami tego trybu nabywa
rnego rodzaju dobra, jak krowy, ziemi, zdobywa on, dzieci i
sub, jego uwaga bez przerwy skierowuje si ku przedmiotom.
W tych warunkach jego mio i awersja rosn i zaczyna myli to,
co posiada z tym, co niezniszczalne i wieczne. Gdy ugnie si pod
ciarem mioci i awersji i cakowicie uzaleni si od ziemskich
przedmiotw, zawadnie nim pragnienie przyjemnoci rodzce si
z ignorancji, co do prawdziwej natury tego wiata.
Czowiek oddany przyjemnoci sdzi, e im wikszy ma kto
udzia w przyjemnociach tego wiata, tym bardziej jest bogosawiony i w konsekwencji przywizania do ziemskich przedmiotw
nie widzi innego szczcia poza tym, ktre pynie z zaspokojenia
zmysw. Nkany przez zachanno zrodzon z przywizania,
stara si zwikszy liczb swego personelu i krewnych i prbujc
ich zadowoli, stara si na wszystkie sposoby o zwikszenie swego
bogactwa. Z mioci do dzieci popenia niegodziwe czyny, a tracc
bogactwo cierpi. Zawsze czujny, aby zrealizowa swj plan,
wybiera takie sposoby, ktre przynios mu zaspokojenie jego
pragnienia przyjemnoci. Ostatecznie w konsekwencji swych
dziaa spada na samo dno pieka. Dobrze znane jest jednak to, e
prawdziw bogo zdobd nie te osoby, ktre goni tylko za
przyjemnoci, lecz te, ktre wychwalaj wiecznego Brahmana i
staraj si wykonywa tylko te dziaania, ktre przynosz zasugi
powstrzymujc si od tych, ktre wypywaj wycznie z
pragnienia zadowolenia zmysw.
4. O rozpaczy, budzeniu si duszy i umartwieniach nie
zanieczyszczonych przez pragnienie owocu
Paraara kontynuowa: O krlu, czowiek czsto popada w
rozpacz z powodu utraty darzonych uczuciem przedmiotw, czy
te tyranii fizycznych chorb i mentalnej udrki. W rozpaczy
budzi si jego dusza, co prowadzi go do studiowania pism.
Kontemplujc donioso pism odkrywa znaczenie umartwie.
Wiele jest takich osb, ktre zaczynaj praktykowa umartwienia
pod wpywem rozpaczy, nieliczni s natomiast ci, ktrzy

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

423

podejmuj umartwienia w rezultacie odkrycia, e szczcie

pynce z domowego trybu ycia jest nietrwae i nierzeczywiste i
prowadzi do niedoli.
Umartwienia mog by praktykowane przez kadego bez
wzgldu na to, do jakiej naley kasty i s zalecane nawet dla
szudrw. Umartwienia otwieraj przed tym, kto zdoby samokontrol i wadz nad zmysami, drog do nieba. To dziki
umartwieniom potny Pan wszystkich ywych istot realizujc w
kolejnych fazach swe przysigi stworzy wszystkie istniejce we
wszechwiecie przedmioty. Aditjowie, wasuowie, rudrowie,
awinowie, marutusi, Ojcowie, siddhowie, gandharwowie, jakszowie, rakszasowie i wszyscy inni niebianie zdobyli swoje miejsce
dziki umartwieniom. Rwnie ci bramini, ktrych Brahma
stworzy na pocztku, odnieli sukces dziki swym umartwieniom,
poprzez ktre oddawali honory ziemi i niebu, po ktrym lubili si
wczy. Rwnie wrd zamieszkujcych ziemi miertelnikw,
ci ktrzy s krlami i gowami szanowanych rodzin, osignli sw
pozycj dziki umartwieniom podczas poprzedniego ycia.
Jedwabne szaty, ktre nosz, ornamenty, ktrymi zdobi ciaa,
wspaniae rydwany, na ktrych jed, trony, na ktrych siadaj,
oa na ktrych piwszystko to zdobyli swymi umartwieniami.
Na tym wiecie nie ma nic, czego nie mona by zdoby
umartwieniami. Nawet ci, ktrzy nie maj prawdziwej wiedzy,
swymi umartwieniami dojd do wyrzeczenia.
Kady czowiek bez wzgldu na to, czy jest bogaczem, czy
ndzarzem, powinien uwolni si od zachannoci rozmylajc w
swym umyle i rozumieniu nad pismami. Niezadowolenie wynike
z zachannoci i nienasycenia rodzi niedol. Zachanno prowadzi
do utraty rozsdku, a gdy komu brak rozsdku znika caa jego
mdro, a wraz z mdroci znika zdolno do rozrniania tego,
co waciwe i co niewaciwe. Std, gdy czyje ziemskie szczcie
ulega zniszczeniu otwierajc drog przed niedol, powinien zacz
praktykowa jak najsurowsze umartwienia.
Szczciem nazywa si to, co jest sympatyczne, a niedol to, co
jest niesympatyczne. Gdy umartwienia nie s zanieczyszczone
przez pragnienie, wynikiem jest szczcie, gdy s zanieczyszczone,
wynikiem jest niedola. Zauwa, takie wanie s owoce
umartwie! Umartwienia niezanieczyszczone przez pragnienie
zawsze prowadz do rnego rodzaju pomylnych skutkw i sawy,
podczas gdy ten, kto praktykuje umartwienia motywowany
pragnieniem owocu, dowiadcza rnych nieprzyjemnych
konsekwencji swego przywizania do ziemskich przedmiotw.

424

Mikoajewska

Mahabharata

Cho odczuwa powab prawoci, umartwie i dobroczynnoci, w

jego umyle pojawia si pragnienie wykonania rnych
zakazanych dziaa i popeniajc je spada do pieka.
Paraara kontynuowa: O najlepszy z krlw, o osobie, ktra
w szczciu i nieszczciu nie zaniedbuje wyznaczonych dla niej
obowizkw, mwi si, e ma wite pisma za swoje oczy. Mwi
si rwnie, e przyjemno, ktr kto czerpie z dotyku, smaku,
formy, zapachu i dwiku, trwa tak krtko, jak lot wystrzelonej z
uku strzay, zanim upadnie na ziemi, i gdy si skoczy, osoba
dowiadcza przeraliwych katuszy tsknic za ni. Tylko bogo
Wyzwolenia jest tym, co nie przemija. Widzc niedol, ktra
towarzyszy zadowalaniu zmysw, ci, ktrzy zdobyli mdro,
kultywuj w sobie cnot mentalnego spokoju i samo-kontroli
szukajc Wyzwolenia i w konsekwencji swego prawego dziaania
nie padaj ofiar niedoli, ktra towarzyszy szukaniu bogactwa i
przyjemnoci. Bogactwo i przyjemno dowiadczana przez osoby
yjce w zgodzie z domowym trybem ycia jest rezultatem ich
dziaa w przeszym yciu, mog si wic nimi cieszy bez
adnych skrupuw, lecz nie powinni nigdy zaniedbywa
obowizkw wyznaczonych dla tego trybu ycia i powinni je
realizowa bez wzgldu na to, jak wielkiego wymagaj wysiku
majc na uwadze nastpne ycie.
Ci, ktrzy s grzeszni i niezdolni do panowania nad swym
umysem, nie potrafi poda za praktyk tych, ktrzy ciesz si
szacunkiem, s wysoko urodzeni i ktrych oczy s zawsze
skierowane na nakazy pism. Dziaania religijne, takie jak ofiary,
gdy zostaj wykonane pod wpywem prnoci, przynosz
nagrody, ktre s krtkotrwae, podczas gdy umartwienia, ktrych
nie zanieczyszcza pragnienie owocu, podejmowane przez tych,
ktrzy ciesz si szacunkiem i s gboko prawi, prowadz do
Wyzwolenia. Jednake te osoby prowadzce domowy tryb ycia,
ktre s przywizane do religijnych dziaa, powinny z caym
sercem odda si ich wykonywaniu podajc cile za
rozporzdzeniami dotyczcymi tego trybu ycia. Powinni z
oddaniem i pen uwag wykonywa rytuay ofiarne i inne ryty.
Tak jak rzeki zmierzaj do oceanu, tak ludzie yjcy zgodnie z
trzema pozostaymi trybami ycia udaj si do gospodarza i gowy
rodziny szukajc u niego wsparcia.

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

425

5. O mechanizmie utraty i odzyskiwaniu oryginalnego statusu

bramina przez czowieka
Krl Danaka rzek: O wielki riszi, wytumacz mi, w jaki
sposb ludzie nalecy do rnych kast rni si miedzy sob
kolorem i skd si wziy midzy nimi te rnice? Wedy
stwierdzaj, e spodzone przez kogo potomstwo jest odbiciem
jego wasnej jani, wic skoro wszyscy mieszkacy ziemi
oryginalnie wypynli z braminw, wszyscy powinni by braminami. Dlaczego wic wykonuj rne zawody i nale do rnych
kast?
Paraara rzek: O krlu, jest tak, jak mwisz: czyje
potomstwo jest niczym innym, jak nim samym i na samym
pocztku wszyscy byli braminami. Podzia na rne kolory pojawi
si jednak w konsekwencji stopniowej degradacji czowieka
wynikej z zaprzestania przez niektrych umartwie. Gdy nasiona
padaj na dobrze uprawian ziemi i s dobre, ziemia rodzi dobry
plon, lecz gdy ziemia jest jaowa i nasiona s ze, plon jest zy. Ci,
ktrzy znaj pisma, wiedz, e gdy Pan wszystkich istnie nastawi
si na stwarzanie wiatw, z rnych czci jego ciaa wypyny
rne klasy istnie. Z jego ust wypynli bramini, z ramion
wojownicy, z ud zasobna kasta waijw, a ze stp kasta sucych,
czyli szudrw. Oryginalnie stworzone zostay jedynie te cztery
kasty, wszystkie inne grupy ludzi pojawiy si w rezultacie ich
zmieszania si. Nale do nich Atriathowie, Amwaszthowie,
Urgowie, Waidehowie, Swapakowie, Pukkasowie, Tenowie, Niszadowie, Sutowie, Magadhowie, Ajagowie, Karanowie, Wratjowie, Czandalowie.
Danaka rzek: O najlepszy z ascetw, na wiecie widzimy
nieskoczon rnorodno ras. W jaki sposb ludzie oddani
praktykowaniu umartwie mog uzyska status bramina? Zaiste,
widzimy, e zarwno ci, co narodzili si z czystego ona, jak i ci
narodzeni z nieczystego, mog sta si braminami?
Paraara rzek: O krlu, niskie urodzenie nie moe mie
wpywu na status wysoce uduchowionych osb, ktre oczyciy
swe dusze przez umartwienia. Wielcy riszi, bez wzgldu na to, jaki
jest status kobiety, ktra rodzi im dzieci, nadaj im status riszich
moc swojej ascezy. Zarwno mj dziadek Wasiszta, jak i Kajapa,
Weda, Tandja, Krypa, Drona i wielu innych zdobyli swj status
mdrcw poprzez umartwienia. Na pocztku byy tylko cztery
klany (gotra) braminw: Angirasa, Kajapy, Wasiszty i Bhrigu,
lecz pniej w wyniku praktykowanych dziaa pojawio wiele

426

Mikoajewska

Mahabharata

innych. Ich nazwy pochodz od ich praktykujcych surowe

umartwienia zaoycieli i s uywane przez dobrych ludzi.
6. O zbawiennym charakterze realizowania obowizkw
specyficznych i wsplnych dla wszystkich kast
Danaka rzek: O bogosawiony braminie, ty wiesz wszystko.
Powiedz mi teraz, ktre obowizki nale do poszczeglnych kast
i jakie odnosz si do wszystkich bez wyjtku.
Paraara rzek: O krlu, akceptowanie darw, prowadzenie
rytuaw na rzecz innych, nauczanie nale do obowizkw
braminw. Obrona wszystkich kast jest obowizkiem wojownika.
Rolnictwo, hodowla byda i kupiectwo s zawodami
wyznaczonymi dla waijw, a suenie trzem pozostaym kastom
jest zawodem wyznaczonym dla szudrw. Takie s obowizki
specyficzne dla poszczeglnych kast, podczas gdy do obowizkw
wsplnych dla wszystkich kast nale: wspczucie, nieranienie,
dbao, dawanie innym tego, co si im naley, wykonanie rytw
honorujcych zmarych przodkw, uprzejmo dla goci, prawdomwno, opanowywanie gniewu, dzielenie oa jedynie ze swoj
lubn on, czysto ciaa i duszy, brak zej woli, denie do
poznawania jani, wyrzeczenie.
Bramini, wojownicy i waijowie s kastami oczyszczonymi
przez wykonywane dla nich odradzajce duchowo wedyjskie ryty i
powinni realizowa te obowizki, ktre s dla nich wyznaczone,
bowiem wykonywanie obowizkw nalecych do innych kast
ostatecznie przynosi smutek i degradacj. Szudra z kolei ani si nie
degraduje przez wykonanie zakazanych dziaa, ani nie zasuguje
na odradzajce duchowo ryty, bowiem konieczno realizacji
wedyjskich obowizkw go nie dotyczy. Ma jednak prawo do
realizowania wymienionych przeze mnie obowizkw, ktre
dotycz wszystkich kast. Taki religijny szudra jest uwaany przez
znajcych Wedy braminw za rwnego Stwrcy. Wierz, e w
nastpnym yciu narodzi si on w kacie bramiskiej. Ja sam
jednake patrz na takiego pobonego szudr jak na promiennego
Wisznu, ktry jest pierwszy we wszystkich wiatach i sdz, e
podczas kolejnego ycia narodzi si w kacie wojownikw.
Osoby nalece do tej najniszej kasty, ktre chc oczyci si
ze zych namitnoci, takich jak dza i gniew, mog i drog
tych, ktrzy s uwaani za dobrych. Gdy postpuj w ten sposb,
mog zdoby wiele zasug wykonujc okrelone ryty z
pominiciem tych wedyjskich mantr, ktre mog by
wypowiadane tylko przez osoby z trzech wyszych kast. Podajc

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

427

ciek dobrych mog zdoby ten stan umysu, dziki ktremu s

zdolni do przeycia w bogoci wyznaczonego dla nich czasu
zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie.
Danaka rzek: O wielki asceto, wytumacz mi, co plami
czowieka: jego czyny, czy te kasta, w ktrej si urodzi?
Paraara rzek: O krlu, zarwno dziaania jak i urodzenie
plami czowieka, lecz dziaanie plami go bardziej ni urodzenie.
7. O dziaaniach, ktre nikogo nie rani
Danaka rzek: O braminie, opisz mi, prosz, te prawe
dziaania na tym wiecie, ktrych wykonanie nie rani adnej ywej
istoty?
Paraara rzek: O krlu, posuchaj wic o tych prawych
dziaaniach, ktre zawsze ratuj czowieka nie ranic nikogo. Na
tym wiecie wszystkie klasy ludzi poprzez wykonanie prawych
dziaa, mwienie prawdy, i unikanie Bezprawia zdobywaj niebo.
Co do tego nie ma adnych wtpliwoci. Ci z kolei, ktrzy
porzuciwszy swe domowe ognisko oderwali si od ziemskich
przedmiotw, uwalniaj si od wszelkiego rodzaju niepokoju.
Praktykujc medytacje wspinaj si coraz wyej na ciece jogi i
osigaj w kocu to najwysze stadium bogoci, ktrym jest
Wyzwolenie. Peni wiary i pokory, o wyostrzonej inteligencji,
powstrzymujc si od wszelkich dziaa praktykuj samo-kontrol
i osigaj wieczn bogo.
Niktojcowie, nauczyciele, przyjaciele, czy maonkowie
nie s w stanie da tym, ktrym brak oddania, tych zasug, ktre
pyn z oddania. Zasugi te mog zebra tylko ci, ktrzy sami s
wymienionym osobom oddani, nie rani ich sw mow, szukaj
ich dobra i s w stosunku do nich ulegli. Tak jak ojciec jest dla
dziecka najwyszym bstwem przewyszajc nawet matk, tak
zdobycie najwyszej wiedzy jest najwyszym nabytkiem. Ci,
ktrzy dziki zdobyciu najwyszej wiedzy ujarzmili zmysowe
przedmioty, realizuj najwyszy cel, ktrym jest Wyzwolenie.
Ksi-wojownik, ktry poleg podczas walki z broni w rku,
udaje si do tych wysokich regionw, ktre s niedostpne dla
samych bogw i przebywajc tam cieszy si w peni zadowalajc
niebiask bogoci. Wojownik nie powinien nigdy podejmowa
walki z kim, kto jest zmczony, przeraony, bezbronny, kto
pacze lub nie chce walczy, kto straci swoj zbroj, rydwan, czy
te wol walki, jest chory, zbyt mody lub zbyt stary. Powinien
walczy jedynie z tym, kto jest mu rwny, naley do tej samej

428

Mikoajewska

Mahabharata

kasty, ma zbroj, rydwan, konie, ochraniajcych go piechurw i

jest gotowy do walki. mier z rki tego, kto jest mu rwny lub go
przewysza jest godna pochway w przeciwiestwie do mierci z
rki kogo gorszego, tchrza lub ajdaka. mier z rk grzesznika,
osoby nisko urodzonej lub niegodziwej w dziaaniach jest
haniebna i prowadzi do pieka.
8. O naturze Czasu, ycia i mierci, ciaa i duszy
Paraara kontynuowa: O krlu, nie mona uratowa kogo,
kto wyczerpa ju czas wyznaczony mu na ycie, tak jak nie moe
zosta zabity ten, kto jeszcze tego czasu nie wyczerpa. Naley
wic powstrzymywa uczuciowych krewnych zmarego, np. matk,
od wykonywania dziaa rzekomo dla jego dobra, takich jak
nacieranie jego ciaa olejem, ktre nale do obowizkw suby,
lub takich, ktre rani innych. Nie naley te nigdy pragn
przeduenia swego ycia kosztem ycia innych, a dla ojcw
rodziny, ktrzy porzucili swe domy, aby y samotnie w dungli,
chwalebne jest pielgrzymowanie do witych miejsc i uwalnianie
swej duszy z ciaa na brzegach witych strumieni.
Kiedy okres wyznaczony na czyje ycie wyczerpie si, jego
ciao rozpada si na pi elementw. Czasami dzieje si to nagle,
w jakim nieszczliwym wypadku, a kiedy indziej w wyniku
naturalnych przyczyn. Ten, kto utraci swe ciao w nagym wypadku przebywajc w jakim witym miejscu, otrzymuje ponownie
ciao podobnego rodzaju. Cho porusza si po drodze prowadzcej
do Wyzwolenia i pomimo tego, e umiera w witym miejscu,
staje si wdrowcem i przechodzi do innego ciaa jak z jednej izby
do drugiej. W przypadku takiego czowieka jedynym powodem
otrzymania innego ciaa jest jego naga mier i aden inny powd
nie istnieje. To nowe ciao tworzy si i jest przywizane do rudrw
i pisakw, ktrzy towarzysz iwie i w konsekwencji tej bliskoci
z iw dusza otrzymujca to ciao szybko zdobywa Wyzwolenie.
Mdrcy, ktrzy zdobyli wiedz duchow adhjatma, twierdz,
e ciao jest niczym wicej ni przykrytym skr zlepkiem y,
mini, koci i jak najbardziej odraajcej i nieczystej materii, lub
mwic inaczej kompozycj piciu pierwotnych elementw,
zmysw i zmysowych przedmiotw zrodzonych z dzy. Zlepek
w sam w sobie pozbawiony faktycznie pikna i innych walorw
przybiera ludzk form w konsekwencji przeszych dziaa
przenoszonych wraz z dusz jako pragnienia. Ciao porzucone
przez swego wacicieladusztraci oywienie i zostaje
pozbawione ruchu. Zaiste, gdy pierwotne skadniki powracaj od

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

429

swej natury, rozpada si w proch. To z powodu swego poczenia z

przeszymi dziaaniami ucieleniona dusza pojawia si ponownie
w okolicznociach zdeterminowanych przez dziaanie. Zaiste, bez
wzgldu na warunki, w ktrych ciao rozpada si, jego pojawiajca
si ponownie wersja dowiadcza owocw swych dziaa w
przeszym yciu w formie radoci i niedoli.
Wcielona dusza (diwa) nie rodzi si w jakim innym ciele
natychmiast po rozpadzie starego ciaa, w ktrym zamieszkiwaa,
lecz przez jaki czas wdruje po nieboskonie tak jak przestronna
chmura. Dopiero wwczas gdy otrzymuje odpowiednie dla siebie
nowe naczynie, rodzi si na ziemi ponownie. Dusza, ktra jest
niemiertelna, jest ponad umysem, a umys jest ponad zmysami
bdcymi tak jak on sam atrybutami ciaa. Wrd wszystkiego, co
stworzone najwyej stoj istoty zdolne do ruchu, a wrd nich
istoty dwunone, a wrd nich z kolei osoby duchowo odrodzone
poprzez wedyjskie ryty, a wrd nich te, ktre zdobyy mdro, a
wrd nich te, ktre poznay dusz, a wrd nich z kolei te, ktre
nauczyy si pokory.
Wszyscy, ktrzy si rodz, umieraj. Jest to pewne, tak jak
pewne jest to, e wszystkie ywe istoty, ktre s pod wpywem
trzech jakoci natury materialnejdobra-jasnoci (sattwy),
namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas)id drog dziaa,
ktrych skutki nie s jednak wieczne i w kocu dziki kroczeniu
ciek prawoci wyczerpuj si podczas wielokrotnych ponownych narodzin. Za prawego uwaa si tego czowieka, ktry
uwolni z ciaa sw dusz wwczas, gdy soce odchylao si ku
pnocy i gdy konstelacje na nocnym niebie byy pomylne i
wite. Prawy jest rwnie ten, kto po oczyszczeniu si z
wszystkich grzechw i wykonaniu najlepiej jak potrafi wyznaczonych dla niego dziaa i nieranieniu innych przyjmuje spokojnie
mier, wtedy gdy nadchodzi.
mier spowodowana przez zaycie trucizny, powieszenie,
sponicie, poarcie przez drapiene zwierz lub z rk rabusiw
jest uwaana za sromotn (apamritju). Ci, ktrzy s prawi, nigdy
nie spotkaj tego rodzaju mieci, nawet jeeli cierpi na fizyczne
lub mentalne choroby najgorszego rodzaju. Dusza osb prawych
przedzierajc si przez soce wznosi si ku regionom Brahmy.
Dusza tych, ktrzy s zarwno prawi jak i grzeszni wdruje do
rodkowych regionw, a tych, ktrzy s grzeszni tonie w najniej
pooonej gbinie.

430

Mikoajewska

Mahabharata

9. O jedynym wrogu czowieka, ktrym jest ignorancja i

pokonywaniu jej swoj prawoci
Paraara kontynuowa: O krlu, czowiek ma tylko jednego
wroga. Jest nim ignorancja. Owadnity przez ni popenia okrutne
i przeraliwe czyny. Temu wrogowi naley ze wszystkich si
stawi opr przez posuszestwo nakazom Wed, tak, e wrg ten,
ktry moe ulec zniszczeniu tylko przez wytrway wysiek,
zostanie pokonany przez strzay mdroci. Czowiek, ktry chce
i drog prawoci i zbierania zasug, powinien wic najpierw
studiowa Wedy i praktykowa umartwienia prowadzc ycie
brahmacarina, nastpnie y w zgodzie z domowym trybem ycia
wykonujc odpowiednie ryty ofiarne, a po spodzeniu potomstwa i
zapewnieniu kontynuacji swego rodu powinien nastpnie uda si
do dungli i poddajc kontroli swe zmysy szuka Wyzwolenia.
Czowiek rodzc si na ziemi nie powinien wyjaawia si
przez powstrzymywanie si przez cae ycie od wszelkiej
przyjemnoci, lecz poda za nakazami Wed. Status czowieka
jest najbardziej preferowanym sposobem urodzenia nawet
wwczas, gdy kto rodzi si jako niedotykalny Czandala. Zaiste,
ten sposb urodzenia stoi najwyej, bo dziki byciu czowiekiem
mona uratowa sw ja poprzez wykonywanie przynoszcych
zasugi prawych dziaa. Ci ludzie, ktrzy zawsze wykonuj prawe
dziaania podajc za wskazwkami Wed, nie strac w ten sposb
swego statusu czowieka, gdy bd musieli narodzi si ponownie
na ziemi. Ci natomiast, ktrzy po zdobyciu statusu czowieka,
ktry jest tak trudny do zdobycia, ignoruj prawo, dajc si
pokona zej woli i oddajc si we wadz pragnie, zostaj przez
te pragnienia zdradzeni rodzc si ponownie wrd istot niszego
gatunku.
Czowiek, ktry pozostaje obojtny wobec wszelkiego rodzaju
bogactwa i patrzy na ywe istoty ze wspczuciem uwaajc je
wszystkie za godne uczucia i opieki, koi ich bl, karmi, przemawia
do nich sowami przyjani, cieszy si ich radoci i martwi si ich
zmartwieniem, nie bdzie musia dowiadcza w swym nastpnym
yciu niedoli. Szukajc zasug powinien uda si do witych
brodw Saraswati, Lasu Naimisza, czy te innych witych miejsc
na ziemi, aby uczyni tam dary, praktykowa wyrzeczenie,
rozwija w sobie uprzejmo i pokor, oczyszcza ciao kpiel i
praktykowa umartwienia. Dla tych, ktrzy umieraj w domu,
naley wykona odpowiednie ryty kremacyjne i po odwiezieniu
ich cia na teren kremacji spali je zgodnie z oczyszczajcymi
rytami opisanymi w pismach. Ryty religijne, ceremonie, ofiary,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

431

prowadzenie ofiar na rzecz innych, dobroczynno i ryty na rzecz

zmarych przodkw dobrze wykonanewszystko to suy dobru
jani tego, kto je wykonuje. Wedy z ich szecioma gaziami, jak i
inne pisma zostay stworzone dla dobra tego, ktrego dziaanie jest
czyste.
10. O uwalnianiu si od przywizania do przedmiotw i
osiganiu miejsca skd nie powraca si ju na ziemi
Danaka rzek: O braminie, nauczaj mnie dalej, dziki czemu
ywe istoty rozwijaj w sobie najwysze duchowe zalety i jaka
droga jest dla nich najlepsza. Czym jest to, co raz osignite, nie
ulega ju nigdy zniszczeniu? Nauczaj mnie o tym miejscu ucieczki,
skd nie powraca si ju na ziemi?
Paraara rzek: O krlu, u korzeni czyich duchowych zalet i
duchowego pikna ley uwolnienie si od przywizania do
ziemskich przedmiotw. Wiedza jest tu najwysz drog. Duchowe pikno zebrane umartwieniami i poprzez dary dane osobom,
ktre na nie zasuyy, nie ulega na tej drodze zniszczeniu. Ten,
kto zrywajc wizi z grzechem zacznie czerpa przyjemno z
prawoci i uczyni najwyszy z wszystkich darw przysigajc
wszystkim ywym istotom nieranienie, niewtpliwie osignie
sukces. Ten, kto obdaruje zasugujce na to osoby tysicami krw i
setkami koni i zapewni wszystkim nieranienie, otrzyma w zamian
gwarancj nieranienia od innych.
Czowiek, ktry ma do inteligencji, moe y w otoczeniu
wypenionym bogactwem i przyjemnoci nie przywizujc si
wewntrznie do nich, podczas gdy ten, kto nie ma do rozumu,
przywizuje si nawet do zupenie nieistotnych rde przyjemnoci. Grzech nie moe przylgn do czowieka wiedzy, tak jak
woda nie moe zmoczy lici lotosu, lecz do tego, kto nie uwolni
si od przywizania, przylega tak cile jak lakier do drewna.
Grzech, ktrego nie mona si pozby inaczej, jak przez
spoycie jego owocu, nie opuszcza tego, kto go popeni i gdy
nadchodzi na to waciwy czas, musi go spoy. Jednake ci,
ktrzy s oczyszczonymi duszami i znaj Brahmana, nie s
dotknici przez owoce swych dziaa. Osoba niedbaa o kontrol
swych organw poznania i dziaania, ktrej serce jest przywizane
do dobra i za i niewiadoma niegodziwoci swych postpkw, jest
nkana przez lk, lecz ta, ktra jest zawsze cakowicie wolna od
przywizania i w peni panuje nad swym gniewem, nie zabrudza
si grzechem nawet wwczas, gdy czerpie przyjemno z
ziemskich przedmiotw. Tak jak grobla zbudowana na rzece nie

432

Mikoajewska

Mahabharata

dajc si unie przez fale nie przepuszcza wd, lecz gromadzi je

za sob, tak samo czowiek nieprzywizany do ziemskich
przedmiotw tworzc grobl prawoci zbudowan z ogranicze
nakrelonych przez pisma, gromadzi swe duchowe zalety i nie
musi nigdy cierpie. Tak jak klejnot surjakanda przyciga i
wchania w siebie promienie soneczne, tak wcielona dusza
poprzez koncentracj uwagi dziki jodze wchania w siebie
Brahmana. Tak jak nasiona sezamowe w rezultacie ponawianego
mieszania z aromatycznymi kwiatami nabieraj ich aromatu, w
taki sam sposb czowiek poprzez cige czenie si z osobami o
czystej duszy nabywa atrybutu jasnoci-dobra (sattwy).
Gdy osoba pragnie zamieszka w niebie, porzuca zarwno
swj dom, bogactwo, pojazdy, pozycj, jak i rozmaite rodzaje
dobrych dziaa. Zaiste, gdy osoba rozwinie w sobie taki stan
umysu, mwi si wwczas, e jej rozumienie uwolnio si od
przedmiotw zmysw. Osoba, ktrej rozumienie pozostaje
przywizane do zmysowych przedmiotw, nie widzi, co jest dla
niej faktycznie dobre i jest wleczona przez swe serce cigajce
ziemskie przedmioty ku swej zgubie tak jak ryba skuszona przez
przynt pozostawion przez rybaka.
11. O uwalnianiu si dziki koncentracji umysu od wiata
zjawiskowego stworzonego przez umys
Paraara rzek: O krlu, tak jak ciao jest zoone z rnych
wzajemnie zalenych czonkw i organw, tak wszystkie ywe
istoty zale od siebie nawzajem. Pojedynczo trac ca energi i
pozostawione same sobie ton w ocenie wiata jak przedziurawiona d. Czas na osignicie cnoty prawoci nie jest cile
okrelony. mier przychodzi kiedy chce i na nikogo nie czeka i
poniewa czowiek cay czas zmierza w kierunku gardzieli mierci,
powinien bez ustanku by w swych dziaaniach prawy. Tak jak
lepiec potrafi z uwag porusza si wok swego domu, tak
mdry czowiek z umysem nastawionym na jog potrafi znale
waciw drog do tego, co najwysze.
Mwi si, e tam gdzie s narodziny, tam jest mier, ywa
istota rodzc si na ziemi dostaje si do krlestwa mierci. Ten, kto
nie zna drogi prowadzcej do Wyzwolenia, obraca si w kole
narodzin i mierci nie mogc si uwolni od tego losu, podczas
gdy ten, kto poda drog wskazywan przez rozumienie,
zdobywa szczcie zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie.
Mnogo niesie ze sob niedol, podczas gdy nieliczno rodzi
szczciemnogoci jest niestabilne szczcie zbierane przez

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

433

dziaania, podczas gdy nieliczno jest reprezentowana przez

wyrzeczenie prowadzce do najwyszego celu. Tak jak odyga
lotosu szybko ronie w gr, cho jej korzenie s w mule i bocie,
tak wcielona dusza dziki jodze uwalnia si od umysu, ktry
rwnoczenie jest tym, co na samym pocztku skanio j do jogi, i
wchania go w siebie. Gdy odniesie sukces na drodze jogi, widzi
sam siebie jako nieotoczon przez cielesne atrybuty, a gdy
przebywajc wrd zmysowych przedmiotw uwaa, e jest z
nimi zwizana, oddala si od swojej prawdziwej natury.
Dusza mdrego czowieka poprzez prawe dziaania osiga stan
szczliwoci w niebie, podczas gdy dusza tego, kto jest mdroci
pozbawiony, spada w d i tracc status czowieka rodzi si wrd
istot porednich. Tak jak pyn nie ucieka z dobrze wypalonego
glinianego naczynia, tak bogo nie opuszcza ciaa wypalonego w
ogniu ascezy. Zaiste, ten czowiek, ktry cieszy si z posiadania
ziemskich przedmiotw, nigdy nie moe si wyzwoli, podczas
gdy ten, kto je porzuci, cieszy si szczciem na tamtym wiecie.
Tak jak osoba dotknita wrodzon lepot nie potrafi zobaczy
swej drogi, tak sensualista z dusz tak jakby uwizion w
nieprzejrzystym futerale porusza si jak we mgle i nie potrafi
zobaczy tych prawdziwych przedmiotw, o ktre powinien si
stara. Tak jak eglujcy po morzach kupcy zbieraj zysk
proporcjonalnie do woonego kapitau, tak ywe istoty w wiecie
miertelnikw osigaj skutki zalene od ich przeszych dziaa.
Tak jak w sw obecnoci zatruwa powietrze, tak mier
wdrujc po wiecie nadaje dniem i nocom form niedonienia i
w kocu poera wszystkie ywe istoty.
ywa istota rodzc si ponownie na ziemi dowiadcza radoci
lub niedoli konsumujc owoce swych dziaa z przeszego ycia i
w jej aktualnym yciu nie ma nic przyjemnego lub nieprzyjemnego,
co nie byoby skutkiem przeszych dziaa. Przesze czyny zawsze
czowieka odnajd, bez wzgldu na to w jakim jest obecnie
stanieczy ley, dziaa, siedzi, czy te wykonuje swj zawd.
Tylko ten, kto przekroczy ocean ycia osigajc Wyzwolenie, nie
powraca ju na ten brzeg, z ktrego wyruszy.
Tak jak rybak, gdy zechce, z pomoc sznura wyciga z wody
sw dktr zgodnie ze starym zwyczajem przed pjciem do
domu zatopi chronic j przed porwaniem przez falew taki sam
sposb umys, gdy zechce, z pomoc jogicznej kontemplacji
wyciga niewyzwolon ze wiadomoci ciaa diw z oceanu ycia.
Tak jak wszystkie rzeki cz si z oceanem, tak samo
praktykujcy jog umys czy si z pierwotn Prakriti (Moola

434

Mikoajewska

Mahabharata

Prakriti), czyli z tym stanem, w ktrym trzy jakoci natury

materialnejsattwa, radas i tamass w harmonii i rwnowadze i w ktrym wiat zjawiskowy nie istnieje. Jednake ci, ktrzy
ton w oceanie ignorancji i ktrych umysy pozostaj skute
acuchami uczucia, gin tak jak domy z piasku zmywane z
powierzchni ziemi przez monsunow ulew. Ten, kto uwaa swe
ciao jedynie za dom dla duszy, a jego zewntrzn i wewntrzn
czysto traktuje jak wite wody i kto idzie ciek wiedzy i
rozumienia, zdobdzie szczcie na tym i tamtym wiecie. Jak
zostao ju stwierdzone, Mnogo niesie ze sob niedol, podczas
gdy nieliczno rodzi szczciemnogoci jest niestabilne
szczcie zbierane przez dziaania, podczas gdy nieliczno jest
reprezentowana przez wyrzeczenie prowadzce do najwyszego
celu.
12. O tym, e czowiek sam jest odpowiedzialny za swoje
zbawienie
Paraara rzek: O krlu, troszczc si o innych nie naley
nigdy zapomina o wasnym zbawieniu. Przyjaciele, egoistyczni
krewni, ony, dzieci i sucy konsumuj jedynie czyj dobytek i
jeeli chodzi o jego nastpne ycie to niktani matka, ani
ojciecnie mog wywiadczy mu najmniejszej przysugi. Jego
wasna dobroczynno sama w sobie jest tym, co prawdziwie suy
jego dobru. Zaiste, kady musi konsumowa owoce jedynie
wasnych dziaa. Matka, syn, ojciec, brat, ona i przyjaciele s
jedynie ladami na drodze prowadzcej do zota, ale zoto kady
musi zdoby sam.
Wszystkie dobre i ze dziaania wykonane w czasie przeszego
ycia nale do ich wykonawcy. Wcielona dusza wiedzc o tym,
e wszystko, co przynosi komu rado lub cierpienie w obecnym
yciu jest rezultatem dziaa w przeszym yciu, z pomoc swego
rozumienia wyruszy w innym kierunku, aby mc unika gromadzenia negatywnych owocw dziaa, ktre sama bdzie musiaa
skonsumowa. Ten, kto bdzie dy do takiego celu nie szczdzc
trudu i bazujc na odpowiednich rodkach zaradczych, odniesie
sukces. Tak jak promienie soneczne zawsze towarzysz socu, w
taki sam sposb pomylno nigdy nie opuci tego, kto ma
niezachwian wiar. Dziaanie, ktre czowiek o czystej duszy
realizuje z wiar i arliwoci i bez pychy bazujc na rozumieniu i
uywajc waciwych rodkw, nigdy nie jest strat.
ywe istoty rodzc si na ziemi nios ze sob balast
wszystkich swoich dziaa, dobrych i zych, ktre pochodz z

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 177

435

poprzedniego ycia od samego pocztku zamieszkania w onie

matki. Tak jak wiatr rozpdza py pozostay po citym drzewie,
tak mier, ktra jest nieunikniona, wspomagana przez Czas, ktry
przynosi zniszczenie, prowadzi wszystkie ywe istoty do koca ich
ycia nie ochraniajc ich przed ponownymi narodzinami. To, jakie
bdzie ich nastpne ycie, zaley od ich przeszych dziaa. To
poprzez dobre i ze dziaania wykonane w poprzednim yciu
czowiek zdobywa lub traci zoto, krowy, on, dzieci, wysoko
swego urodzenia, swe wartoci i dostatek .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
krl Danaka, pierwszy wrd prawych, suchajc z pobon
uwag sw tego wielkiego mdrca odczuwa wielkie szczcie.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Sections CCXCV-CCXCIX
(Mokshadharma Parva).

436

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 178
O tym, jak bramin Uanas zyska imi ukra
Niestrudzony Uanas nucc hymny wytrwale powtarza: O
Najwyszy Bogu, uka mi sw ask. iwa rzek: O Uanas,
wyjd przez cewk moczow, gdy pozostae bramy s
zamknite. Uanas nie mogc znale wskazanego wyjcia
bdzi tu i tam ponc od energii Mahadewy, a w kocu
znalaz wskazane mu wyjcie i wydosta si na zewntrz. W
konsekwencji tego faktu zyska imi ukra bdce imieniem
planety (Wenus), ktra w swym biegu po nieboskonie jest
niezdolna do osignicia centralnego punktu na nocnym
firmamencie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCXC)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, od dawna zastanawiam si nad

pewn osobliwoci, o ktr chciabym ci teraz zapyta.
Wytumacz mi, dlaczego niebiaski riszi o wielkiej duszy, Uanas,
zwany rwnie Kawi lub ukra, stan przeciw bogom po stronie
demonw suc im rad? Dlaczego stara si przygasi energi
bogw? Powiedz mi take, w jaki sposb zdoby swe najwysze
zalety i sta si planet o imieniu ukra (Wenus), jak i dlaczego,
cho jest najjaniejsz planet na firmamencie o ogromnej energii,
nie zdoa nigdy dotrze do centrum firmamentu? Wyjanij mi,
prosz, to wszystko.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, bramini opowiadaj, e
czczony przez wszystkich Uanas urodzony w rodzie Bhrigu
zaangaowa si w dziaania szkodzce bogom nie bez istotnego
powodu. Jego wrogo w stosunku do bogw wzia si std, e
ongi potny Wisznu na prob bogw z pomoc swego dysku
uci gow jego matki.
Posuchaj teraz o tym, w jaki sposb prbujc pozbawi
wadzy Kuber zyska imi ukra, ktre oznacza wigor, jasno i
jest imieniem planety.
Kubera, Pan jakszw i rakszasw, jest bogiem bogactwa i
caego wszechwiata. Ongi wielki asceta Uanas z pomoc swej
jogi wypeni osob Kubery sob i pozbawiajc go wolnoci woli
ograbi go z caego bogactwa. Kubera zorientowawszy si, co si
stao, by bardzo niezadowolony. Rozgniewany i zaniepokojony
uda si do najwikszego z bogw iwy o niezmierzonej energii i

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 178

437

niezliczonej liczbie form i rzek: O Bogu bogw, prorok Uanas

dziki swej jodze opta mnie i pozbawiajc mnie woli ograbi
mnie z caego bogactwa i nastpnie mnie opuci.
Wielki jogin, iwa, syszc o tym rozgniewa si. Jego oczy
nabiegy krwi i uchwyciwszy w do sw lanc stan gotowy do
rzucenia jej w kierunku Uanasa. Trzymajc w doni t potn
bro rzek: O Kubera, gdzie on si schowa?
Tymczasem Uanas, cho znajdowa si w odlegym miejscu,
pozna poprzez sw jog intencje iwy i czeka w milczeniu.
wiadomy jego gniewu zastanawia si nad tym, co powinien
uczyni: czy powinien sam uda si do Mahadewy, ucieka, czy
te pozosta tam, gdzie jest. Pogrony w umartwieniach
rozmyla nad tym intensywnie i w kocu dziki swej mocy
pyncej z jogi umieci si na czubku lancy Mahadwey uznajc to
miejsce za najbardziej bezpieczne.
Rudra widzc, e Uanas dziki swym duchowym praktykom
przeksztaci si w czyst wiedz i stan na czubku jego lancy
uniemoliwiajc mu wyrzucenie lancy w jego kierunku, bo ju si
na niej znajdowa, zamiast j wyrzuci, silnie j wygi z pomoc
swej drugiej doni nadajc jej form uku znanego po nazw
Pinaka. Gdy Uanas zosta w ten sposb przeniesiony na jego
palce, otworzy usta, wrzuci go do ust i natychmiast pokn.
Uanas o wielkiej duszy znalazszy si w odku iwy
rozpocz tam wdrwk. Tymczasem iwa po pokniciu go
wszed do wd i pozostawa tam bez ruchu przez miliony lat
zanurzony w jogicznych medytacjach. Gdy opuci wody po ich
zakoczeniu, zbliy si do niego prastary Bg bogw Brahma,
aby go zapyta o zdrowie i postp w medytacjach. iwa bdc
najwikszym bogiem nie mg sta si wikszy poprzez swoje
medytacje, lecz widzc, e Uanas w jego odku w rezultacie
tych umartwie wzrs w swej wielkoci, rzek: O Brahma, moje
umartwienia byy dobrze praktykowane. Tymczasem wielki jogin,
Uanas, po zdobyciu bogactwa pyncego z umartwie, jak i tego,
ktre odebra Kuberze, rozwietla trzy wiaty sw potn energi.
iwa uzbrojony w uk Pinaka, ktry jest dusz jogi, ponownie
zanurzy si w medytacjach, podczas gdy wielki asceta, Uanas,
peen niepokoju zacz wdrowa po jego odku i nucc hymny
wychwalajce iw szuka drogi ucieczki. Rudra jednake
zamkn wszystkie bramy swego ciaa uniemoliwiajc mu
ucieczk.

438

Mikoajewska

Mahabharata

Niestrudzony Uanas nucc hymny wytrwale powtarza: O

Najwyszy Bogu, uka mi sw ask. iwa rzek: O Uanas,
wyjd przez cewk moczow, gdy pozostae bramy s zamknite.
Uanas nie mogc znale wskazanego wyjcia bdzi tu i tam
ponc od energii Mahadewy, a w kocu znalaz wskazane mu
wyjcie i wydosta si na zewntrz. W konsekwencji tego faktu
zyska imi ukra bdce imieniem planety (Wenus), ktra w
swym biegu po nieboskonie jest niezdolna do osignicia
centralnego punktu na nocnym firmamencie.
iwa widzc, jak Uanas wydostaje si z jego odka na
zewntrz wypeniony energi i jasnoci, stan przed nim
rozgniewany z lanc w doni gotowy, aby go zabi. Bogini Uma
wystpia jednak w jego obronie i nie pozwolia mowi zabi
bramina, w konsekwencji czego asceta Uanas od tego dnia sta si
jej synem.
Bogini rzeka: O potny mu, nie wypada tobie zabija tego
bramina, ktry wydosta si z twojego odka, bo zosta on moim
synem .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
iwa, ktrego gniew zosta w ten sposb uciszony przez maonk,
rzek: O bogini o wskiej talii, niech tak si stanie i niech ten
bramin idzie tam, gdzie zechce.
ukra o wielkiej inteligencji pokoni si gboko przed iw i
jego on Um i uda si do asurw, aby suy im swoj rad.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Section CCXC
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 179

439

Opowie 179
O zaletach samo-kontroli i ujarzmiania umysu
Zoty abd rzek: O Sadhjowie, tajemnic ukryt w
Wedach jest Prawda, tajemnic Prawdy jest samo-kontrola,
tajemnic samo-kontroli jest Wyzwolenie.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCC)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, mdrcy wychwalaj samokontrol, prawdomwno, wybaczanie i mdro. Co ty sam
sdzisz o tych cnotach?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na to pytanie
posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie bogw Sadhja z
abdziem.
Ongi dawno temu nienarodzony i wieczny Pan wszystkich
ywych istot, Brahma, przybra form zotego abdzia i wdrowa
po trzech wiatach. Pewnego dnia spotka na swej drodze bogw
Sadhja, ktrzy widzc tego wspaniaego ptaka rzekli: O wysoce
uduchowiony ptaku, jestemy bogami Sadhja i chcielibymy
posucha twych nauk. Twoja sawa obiega cay wszechwiat.
Syniesz ze swej wiedzy i mdrej mowy. Poucz nas wic o religii
Wyzwolenia, o ktrej tym sam wiesz wszystko. Powiedz nam, co
twoim zdaniem jest najwyszym celem i z czego twj umys
czerpie przyjemno? Poucz nas, czym jest to pojedyncze dziaanie
stawiane wrd wszystkich dziaa najwyej, dziki ktremu
mona uwolni si od wszystkich zniewalajcych wizi?
Zoty abd rzek: O wy, ktrzy pijecie eliksir niemiertelnoci, naley szuka dla siebie ochrony w umartwieniach, samokontroli, prawdomwnoci i ujarzmianiu umysu. Rozsupujc
wszystkie wzy serca, ktrymi s przywizanie i pragnienie,
naley z pomoc wymienionych przeze mnie praktyk zdoby
dystans do wszystkiego, co jest przyjemne i nieprzyjemne.
Nie naley rani innych czynem lub okrutn mow, jak i
samemu sucha religijnych poucze wypowiadanych przez osoby
maoduszne i mierne. Nie naley nigdy wypowiada sw, ktre
rani innych, przynosz im niedol lub prowadz wprost do pieka.
Sowa s jak ostre strzay i ten, kogo dosign, ponie ogniem,
ktry trudno ugasi. Uderzaj one w same centra czyjego ycia i
dlatego mdra osoba nie powinna nigdy kierowa ich przeciw
innym. Mdra osoba, gdy sama zostaje uderzona przez takie

440

Mikoajewska

Mahabharata

strzay, powinna zachowa obojtno powstrzymujc swj gniew.

Zachowujc si w ten sposb pozbawia prowokatora, ktry chcia
j rozgniewa, wszystkich jego zasug. Ja sam wiedzc o tym
nigdy nie odpowiadam zym sowem na ze sowa, a gdy kto mnie
uderza, wybaczam. Ci, ktrzy s prawi twierdz, e wybaczanie,
wspczucie, prawdomwno, szczero s cnotami stojcymi
najwyej.
Tajemnic ukryt w Wedach jest Prawda, tajemnic Prawdy
jest samo-kontrola, tajemnic samo-kontroli jest Wyzwolenie.
Tego nauczaj pisma. Ja sam za prawdziwego bramina lub mdrca
uwaam dopiero tego, kto potrafi opanowa zarwno sw mow,
jak i impulsy do podania ziemskich przedmiotw i gniewu
powstajce w umyle, oraz impulsy pochodzce z odka i organu
seksualnej przyjemnoci. Ten, kto nie ulega gniewowi, przewysza
tego, kto ulega; ten, kto praktykuje wyrzeczenie, przewysza tego,
kto nie praktykuje; ten, kto zdoby status czowieka, przewysza
tego, kto go nie zdoby; ten, kto zdoby wiedz, przewysza tego,
kto jej nie posiada.
Na ranice sowa nie naley odpowiada ranicymi sowami
powodujc w ten sposb, e atakujcy widzc to sponie ze wstydu.
Zachowujca si w ten sposb osoba, ktra ma ponadto na tyle
hartu ducha, aby nie uderza w odpowiedzi na czyje uderzenie i
nawet nie yczy mu le w myli, zawsze znajdzie dla siebie
towarzystwo budzce zazdro nawet u bogw. Czowiek prawy
powinien zawsze wybacza grzesznikowi, gdy ten go obraa,
uderza lub szkaluje, gdy taka wanie jest droga prowadzca do
sukcesu. Ja sam, cho jestem wolny zarwno od aknienia, jak i
gniewu, nie schodz nigdy ze cieki prawoci ulegajc zawici,
nikogo nie prosz o bogactwo i na przeklestwo nie odpowiadam
przeklestwem. Wiem bowiem, e samo-kontrola jest bram do
niemiertelnoci.
abd kontynuowa: O Sadhjowie, wyjawi wam teraz
wielk tajemnic: nie ma statusu wyszego od statusu czowieka.
Czowiek wiedzy, ktry uwolni si od mgy grzechu tak jak
wygldajcy spoza chmur ksiyc i janieje sw wspaniaoci,
zdobywa sukces czekajc cierpliwie na to, co przyniesie Czas.
Trzymajc w ryzach sw dusz staje si przedmiotem czci dla
wszystkich bdc czoowym filarem, na ktrym wspiera si
wszechwiat i zdobywa za ycia towarzystwo bogw. Nikt nie
wypowiada pod jego adresem niemiych sw, bowiem ci, ktrzy
urgaj, nie mwi o czyich zaletach tylko o wadach. Ten,

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 179

441

ktrego mowa i umys s pod kontrol i skierowane ku temu, co

najwysze, zdobywa owoce Wed, umartwie i wyrzeczenia.
Ten, kto jest mdry, nie powinien wic nigdy odpowiada
leniem na lenie tych, ktrzy s pozbawieni wszelkich zalet, ani
wychwala innych w odpowiedzi na ich pochway. Mdrzec
traktuje obelgi jak nektar i cho lony pi bez niepokoju, podczas
gdy ten, kto ly innych, sam siebie niszczy. Rytuay ofiarne, dary i
umartwienia wykonane w gniewie nie przynosz adnych zasug.
Trud rozgniewanego czowieka jest cakowicie bezowocny.
Zostao bowiem stwierdzone w pismach, e prawo naley
dopiero do tego, kto w peni kontroluje cztery bramy swego ciaa:
organ przyjemnoci, odek, par rk i mow. Ten, kto zawsze
praktykuje samo-kontrol, szczero, wspczucie, cierpliwo,
wyrzeczenie, prawdomwno, jest oddany studiowaniu Wed, nie
zazdroci innym tego, co do nich naley i idzie drog dobra
skoncentrowany na jednym celu, odnosi sukces i zdobywa niebo.
Zostao stwierdzone, e prawa osoba powinna by gorliwa w
praktykowaniu wszystkich tych cnt tak jak gorliwe jest ciele, gdy
ssie wszystkie cztery sutki swej matki.
Nie znam niczego. co byoby bardziej wite od prawdomwnoci. Wdrujc po wiecie ludzi i bogw ogosiem, e prawdomwno jest jedynym sposobem na dotarcie do nieba tak jak
okrt jest jedynym sposobem na dotarcie na drugi brzeg oceanu.
Czowiek staje si taki jak ci, z ktrymi mieszka, lub jak ci,
ktrych darzy czci lub jak ci, ktrymi chciaaby by. Bez wzgldu
na to, czy ten, kogo dana osoba darzy czci, jest dobry czy zy,
czczc go uchwyci jego koloryt, tak jak kawaek sukna przyjmuje
koloryt farby, w ktrej zosta zanurzony. Bogowie obcuj
wycznie z tymi, ktrzy s dobrzy i mdrzy, i std nigdy nie
pragn nawet zobaczy tego, co cieszy innych ludzi. Ten, kto
pozostaje w stosunku wszystkich przedmiotw przyjemnoci
obojtny wiedzc, e s zmienne i nietrwae, nie ma wielu sobie
rwnych i przewysza nawet ksiyc, soce i wiatr, ktre same
podlegaj wpywowi zmian. Gdy Purusza zamieszkujcy w czyim
sercu pozostaje niezabrudzony i porusza si po ciece prawoci,
bogowie s z niego zadowoleni, trzymaj si jednak z dala od tych,
ktrzy s oddani wycznie zaspakajaniu organw przyjemnoci i
odka, nie mog zaprzesta kradziey, wygaszaj nieprzyjemne
mowynawet gdy odpokutuj swoje grzechy przez wykonanie
odpowiednich rytw. Bogowie nigdy nie s zadowoleni z osoby o
ndznej duszy, ktra nie potrafi kontrolowa swego obarstwa i
grzeszy swymi uczynkami i towarzysz tym, ktrzy s uprzejmi,
prawdomwni i zaangaowani w praktykowanie prawoci.

442

Mikoajewska

Mahabharata

Cisza jest lepsza od mowy, prawdomwno przewysza cisz,

prawdomwno w poczeniu z prawoci przewysza sam
prawdomwno, a prawdomwno w poczeniu z prawoci i
mwieniem tego, co jest przyjemne, stoi jeszcze wyej.
Sadhjowie rzekli: O zoty ptaku, czym jest to, co przykrywa
ten wiat? Dlaczego czowiek nie wieci? Dlaczego ludzie
porzucaj swoich przyjaci i dlaczego wielu nie zdobywa nieba?
Zoty abd rzek: O Sadhjowie, wiat jest spowity w
ciemno ignorancji. Czowiek nie produkuje blasku z powodu
uraz i zej woli. Ludzie porzucaj swych przyjaci z powodu
zawici. Czowiek nie moe zdoby nieba z powodu przywizania
do ziemskich przedmiotw.
Sadhjowie rzekli: O zoty ptaku, kto jest zawsze szczliwy?
Kto yjc wrd ludzi zdoa realizowa przysig milczenia? Kto,
cho jest saby, jest uwaany za silnego? Kto nigdy nie angauje
si w sprzeczki?
Zoty abd rzek: O Sadhjowie, zawsze szczliwy jest ten,
kto zdoby mdro i tylko ten, kto zdoby mdro zdoa
zrealizowa lub milczenia yjc wrd ludzi. Rwnie za silnego,
cho zdaje si saby, jest uwaany jest ten, kto zdoby mdro i
tylko ten, kto zdoby mdro, potrafi unika ktni.
Sadhjowie rzekli: O zoty ptaku, co nadaje braminom ich
bosko, skd bierze si ich czysto? W czym tkwi ich
nieczysto i w czym tkwi ich czowieczestwo?
Zoty abd rzek: O Sadhjowie, ich bosko ma swe rdo
w studiowaniu Wed, a ich czysto w wypenianiu lubw i
religijnych obowizkw. Ich nieczysto tkwi w ich pohabieniu, a
w mierci tkwi ich czowieczestwo .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
opowiedziaem tobie o rozmowie midzy Sadhjami i zotym
abdziem. Pamitaj zawsze o tym, e dziaanie ma swe rdo w
cielezarwno grubym jak i subtelnyma tym, co jest
rzeczywiste i wieczne jest zamieszkujca je wcielona dusza.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Section CCC
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 180

443

Opowie 180
O rnicy midzy sankhj i jog i potdze jogi
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, ci, ktrzy s mdrzy i prawi
zgadzaj si z obydwoma systemami (sankhj i jog) i ja sam
rwnie obydwa akceptuj. Obydwa prowadz osob
postpujc cile w zgodzie z instrukcj do realizacji
najwyszego celu, rekomenduj czysto i wspczucie do
wszystkich ywych istot i zalecaj realizowanie lubw. Jedyn
rnic midzy nimi jest to, e zalecana przez nie praktyka
bazuje na innych pismach.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 2, Section CCCI)

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, ty wiesz wszystko na temat

Prawa i prawoci. W swych naukach wielokrotnie wspominae o
filozofii sankhji i jodze jako drodze prowadzcej do najwyszego
celu. Wyjanij mi teraz, prosz, jaka jest rnica midzy tymi
filozoficznymi systemami?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, zwolennicy systemu sankhja
wychwalaj sankhj, a jogini wychwalaj jog i kady z nich chcc
ustanowi wyszo swojego systemu nazywa go lepszym. I tak
mdrcy oddani jodze goszc wyszo swojego systemu
formuuj uzasadnione argumenty, aby dowie, e bez wiary w
istnienie boskoci nie mona osign Wyzwolenia. Z kolei ci
mdrcy, ktrzy wierz w doktryn sankhji, sprzeciwiaj si temu i
formuuj rwnie zasadne argumenty, aby wykaza, e nawet bez
takiej wiary ten, kto zdoby prawdziw wiedz o wszystkich celach,
oddziela si od ziemskich przedmiotw i po opuszczeniu ciaa
wyzwala si z obowizku ponownych narodzin. Wielcy mdrcy
nazywaj wic sankhj filozofi Wyzwolenia.
Moim zdaniem argumenty obu stron s uzasadnione, i skoro
tak jest, te, ktre nale do tej strony, ktr kto jest skonny
przyj, powinny by przez niego zaakceptowane i uwaane za
dobroczynne. Prawych ludzi mona znale po obydwch stronach
i dla ludzi takich jak ty nie powinno by rnicy, po stronie ktrej
z tych doktryn si opowiedz. Dowody dostarczane przez jog
odnosz si do bezporedniego zmysowego dowiadczenia,
podczas gdy sankhja opiera swe argumenty na pismach. Ci, ktrzy
s mdrzy i prawi zgadzaj si z obydwoma systemami i ja sam
rwnie obydwa akceptuj. Obydwa prowadz osob postpujc

444

Mikoajewska

Mahabharata

cile w zgodzie z instrukcj do realizacji najwyszego celu,

rekomenduj czysto i wspczucie do wszystkich ywych istot i
zalecaj realizowanie lubw. Jedyn rnic midzy nimi jest to,
e zalecana przez nie praktyka bazuje na innych pismach.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ten, kto postpuje
zgodnie z zaleceniami jogi i pokonuje pi przeszkd jogi
przywizanie, rozproszenie, uczucia, dz i gniewzdobywa
Wyzwolenie. Tak jak wielkie ryby zrywajc sie ciesz si
bogoci wolnej przestrzeni tak samo jogini uwalniajc si od
dzy i gniewu oczyszczaj si z grzechw i ciesz si bogoci
Wyzwolenia. Tak jak silne zwierzta niszcz nastawione na nie
sida zdobywajc bogo wolnoci, w taki sam sposb jogini
zrywajc acuchy przykuwajce ich do ziemskiego wiata
odnajduj bezgrzeszn drog prowadzc do Wyzwolenia.
Zaiste, jogini uzbrojeni w si pync z zerwania wizi
zrodzonych z zachannoci odnajduj pomyln drog prowadzc
do Wyzwolenia. Tak jak sabe zwierzta zapltane w sida gin,
tak samo gin ludzie pozbawieni siy jogi. Tak jak sabe ryby
zapltujc si w sieci gin, tak samo gin sabi ludzie zapltujc si
w sieci materialnego wiata. Tak jak sabe ptaki zapane w sida
ptasznika gin, tak samo gin sabi ludzie zakuci w kajdany
dziaania. Tak jak may i saby ogie ganie, gdy dooy si do
niego potne kody drewna, podczas gdy silny z pomoc wiatru
potrafi spali ca ziemi, w ten sam sposb jogini, gdy rosn w
si, s jak soca koca eonu i potrafi sw energi spali cay
wszechwiat. Tak jak silny nurt bez trudu porywa sabego
czowieka, tak przedmioty zmysw porywaj i unosz osob
pozbawion siy jogina. Tak jak potny so opiera si sile nurtu,
tak jogini dziki swej praktyce potrafi stawi opr wszystkim
przedmiotom zmysw.
Jogini, na ktrych ziemskie przedmioty nie maj ju duej
wpywu, wzmocnieni dziki jodze staj si Panami samych siebie
cz si z wszystkimi Panami wszechwiata, mdrcami, bogami, z
wielkim Byciem we wszechwiecie. Takich joginw, ktrzy
zdobyli niezmierzaln energi, nie zdoaj pokona w gniewie ani
bg mierci Jama, ani mier, czy te sam Niszczyciel. Dziki
nabyciu swej mocy potrafi stworzy tysice cia i wdrowa w
nich po caej ziemi. Niektrzy z nich, jak Wiwamitra,
wykorzystuj swe moce, aby przez jaki czas cieszy si
zmysowymi przedmiotami i po nasyceniu si nimi powrci
ponownie do praktykowania surowych umartwie. Tak jak

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 180

445

zachodzce soce chowa w sobie swoje promienie, tak oni

wycofuj si w siebie osigajc Wyzwolenie.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, jogin uzbrojony w si
jogi, niezwizany ju duej przez acuchy materialnego wiata
zdobywa Wyzwolenie. Taka jest sia jogi. Realizuje swj
najwyszy cel praktykujc medytacje i osigajc stan koncentracji
lub skupienia duszy na niej samej (dharana) oraz kompletnego
oderwania si od zewntrznych przedmiotw (samadhi). Tak jak
staranny i skoncentrowany na celu ucznik trafia strza w cel, w
taki sam sposb jogin zanurzony w swej duszy zdobywa
Wyzwolenie. Tak jak czowiek koncentrujcy swj umys na
naczyniu z wod na gowie porusza si po schodach nie wylewajc
kropli, tak samo jogin zanurzony w swej duszy oczyszcza j z
zakrywajcej j mgy ignorancji czynic j promienist jak soce.
Tak jak d zawozi troskliwego eglarza na drugi brzeg, tak
czowiek wiedzy unieruchamiajc sw dusz w samadhi po
opuszczenia swego ciaa zdobywa Wyzwolenie. Tak jak wonica
rydwanu poskramiajc swe przednie ogiery zawozi wojownika tam,
gdzie on chce, tak samo jogin praktykujc koncentracj dharana
osiga Wyzwolenie. czc sw dusz z Najwysz Dusz i
pozostajc w doskonaym bezruchu niszczy swoje grzechy i
dociera do miejsca, ktre jest niezniszczalne i naley do tych,
ktrzy s prawi. Podajc z wielk starannoci wyznaczon
ciek, w sposb doskonay czy swoj zamieszkujc w ciele
dusz z Najwysz Dusz na poziomie swego ppka, szyi, gowy,
piersi, bokw, oczu, uszu, nosa i spala na proch wszystkie skutki
dziaa dobrych i zych bez wzgldu na to, jak s wielkie, i
zdobywa Wyzwolenie.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi dziki jakiej
diecie i po pokonaniu czego jogin zdobywa sw jogiczn moc?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, jogin o oczyszczonej duszy
zdobywa sw moc zaprzestajc cakowicie spoywania misa i
praktykujc coraz surowsz diet. Najpierw utrzymuje si przy
yciu przy pomocy garstki ryu i rozmokych plackw sezamowych powstrzymujc si od jedzenia oleju i masa, nastpnie ywi
si przez duszy okres czasu raz dziennie suchym sproszkowanym
jczmieniem. Podobnie, jeli chodzi o picie, to najpierw pije
szklank wody z mlekiem raz dziennie, potem raz na dwa tygodnie,
raz na miesic, raz na trzy miesice i w kocu raz na rok. Jogin o
wielkiej duszy wolny od przywizania, wyposaony w bogactwo
pynce z kontemplacji i wspomagany przez rozumienie i wiedz
powoduje, e jego subtelna dusza staje si dla niego osigalna w

446

Mikoajewska

Mahabharata

caej swej chwale. Dokonuje tego poprzez ujarzmienie swej dzy,

gniewu, jak i wraliwoci na gorco, zimno i deszcz, opanowanie
oddechu, uwolnienie si od lku, alu, syszenia przyjemnych dla
ucha dwikw, kontaktu z przedmiotami zmysowymi, niepokoju
zrodzonego z aknienia kontaktu seksualnego, przyjemnoci
pyncej z dotyku, snu i lenistwa.
Ta najwysza bramiska cieka, ktr jest joga, jest bardzo
trudna i nikt nie zdoa ni kroczy bez przeszkd. Jest ona jak
trudna do spenetrowania dungla pena wy i pezajcego
robactwa, gdzie co krok czekaj na wdrowca doy i nastawione na
zwierzyn sida i gdzie brak wody na zaspokojenie pragnienie, lub
jak droga przez pustyni, gdzie wszystko co ywe zostao
zniszczone przez poar, nie ma nic do jedzenia i gdzie grasuj
jedynie bandy rozbjnikw. Tak jak niewielu idc t drog zdoa
dotrze do celu, tak tylko niewielu braminw potrafi i do koca
ciek jogi. Ten, kto po wejciu na t drog zatrzymuje si lub
zawraca, jest widziany jako zanieczyszczony przez liczne saboci.
Osoba o czystej duszy potrafi i do koca t drog jogicznej
kontemplacji, cho jest ona wska jak ostrze brzytwy, podczas gdy
ten, ktrego dusza jest nieczysta, nie potrafi si na tej drodze
utrzyma. Tak jak okrt bez kapitana nie zdoa dotrze do celu, tak
samo jogin, gdy jego jogiczna kontemplacja zostaje zakcona lub
w jaki sposb zatrzymana. Jednake ten jogin, ktry postpuje
zgodnie z nakazami, uwalnia si od obowizku narodzin i mierci,
jak i przemiennoci szczcia i nieszczcia.
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, rozmowa taka
jak nasza, dotyczca Najwyszego Bycia, jest zawsze pomylna.
Wszystko to, co tobie powiedziaem, zostao stwierdzone w
rnych pismach dotyczcych jogi i niejeden widzia na wasne
oczy najwysze owoce jogi osigane przez braminw. Jogin o
wielkiej duszy, ktry zdoby ca wielko, moe moc swej woli
czy si i budzi z jednoci z samym Brahm, ktry jest Panem
wszystkich bogw, jak i z dawc darw Wisznu, iw, Dharm,
Skand o szeciu twarzach. Moe te czy si z ciemnoci
(tamas) wytwarzajc bl, jak i z namitnoci (radas) i sattw,
ktra jest czysta, a take z sam Prakriti, jak i z bogini Siddhi,
ktra jest on Waruny, z wszystkimi rodzajami energii i
cierpliwoci, z jasnymi gwiazdami na firmamencie i ich Panem
ksiycem, z wiwadewami, z wielkimi wami, Ojcami, grami i
wzgrzami, straszliwymi oceanami, rzekami, chmurami, drzewami,
jakszami, gandharwami, kierunkami przestrzeni, jak rwnie z
kad osob mskiego i eskiego rodzaju. Jogin ma za swoj
dusz Narajan i dziki kontemplowaniu Najwyszego Bycia jest

Ksiga XII, cz. 2

Opowie 180

447

zdolny do stwarzania wszystkich obecnych we wszechwiecie

przedmiotw.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 2, Section CCCI
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII

Santi Parva, cz 3
(w siedemnastu opowieciach)

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

451

Synopsis
Cz trzecia ksigi XII Mahabharaty zwanej Ksig Pokoju
(Santi Parva) tworzca razem z czci drug wiksz cao
zwan Mokszadharma, jestmwic w skrciebardzo dojrza i
rozbudowan rozpraw filozoficzn (lub cilej teologiczn),
mieszczc si w tradycji filozofii sankhji i jogi, dotyczc:
1. charakteru tego, co najwysze i niezniszczalne i jego powizania
ze zniszczalnym wszechwiatem, 2. natury wiedzy i moliwoci
poznania tego, co najwysze, oraz 3. charakteru i sposobu
oddawania czci temu, co najwysze, jak i realizowanego w ten
sposb celu rozwanego na poziomie jednostki, jak i caego
wszechwiata.
Tak jak cz druga ksigi XII odkrywaa rol Prakriti i jej
ewolucji (zob. Aneks 3) w tworzeniu wiata, cz trzecia skupia
si na analizie skutkw czenia si Puruszy z Prakriti w procesie
stwarzania, ktre poczone razem tworz zasad twrcz
(pradhana) wszechwiata, i rozwijajc idee przedstawione ju w
czci drugiej buduje systematycznie teologi jednego boga
Narajany, ktry jest wszystkim.
Cz druga Santi Parvy koczy si pochwa jogi jako drogi
prowadzcej do Wyzwolenia, cz trzecia rozpoczyna si od
opisu i pochway filozofii sankhji (opow. 181). Mahabharata
widzc rnic w metodzie tych dwch systemwmetod jogi
jest kontemplacja, a sankhji rnicowanieuwaa, e zarwno
joga, jak i sankhja prowadz do tego samego celu i std nie ma
midzy nimi jakiej zasadniczej rnicy. Temat jogi i sankhji
powraca wic wielokrotnie w rnych opowieciach.
Pierwsze pi opowieci (opow. 181-185) dotycz sankhji
bezporednio dajc wgld w jej twierdzenia i metod prowadzc
jej wyznawcw do Wyzwolenia. W opowieci 181 znajdujemy
oglny opis metody sankhji i rezultatw osiganych dziki niej
przez jej wyznawcw. Sankhja jest prezentowana jako metoda,
ktra dziki systemowi swych poj prowadzi swych wyznawcw
do Wyzwolenia poprzez poznanie natury fizycznego organizmu,
jak i zamieszkujcej go wiadomoci, ktra jest od niego odmienna
i jest uwaana za jedyne rzeczywiste i niezniszczalne Bycie.
Wedug sankhji najwysz wiedz jest odkrycie przez poznajcy
podmiot, ktrym jest Purusza (osoba, ja), rnicy midzy
wasn natur i natur materialn Prakriti, ktra dziaa dziki

452

Mikoajewska

Mahabharata

aktywnoci trzech gun, ktrymi s jasno-dobro (sattwa),

namitno (radas) i ciemno (tamas).
Rozpoznanie rnicy midzy Purusz i Prakriti przez konkretn empiryczn osob (wcielon dusz) nie jest atwe, ze wzgldu
na to, e Purusza zamieszkujc w ciele zaciemnia si ignorancj,
czyli odziewa si w trzy guny i przeksztaca si wraz z Prakriti
utosamiajc si z ni i jej zasadami i budujc faszywy obraz
samego siebie. Natura Puruszy jest taka, e bdc wiadkiem
(kszetra-dina) zachodzcych w ciele procesw psychicznych i
zabawiajc si atrybutami nalecymi do ciaa widzi faktycznie
dziaanie Prakriti, a nie siebie samego, bo sam jest niepoznawalny
za porednictwem organw psychicznych bdcych atrybutami
ciaa i nalecymi do Prakriti. W ujciu sankhji poznajcy
podmiot, Purusza, jest czyst wiadomoci, ktra nie ma ani
formy, ani atrybutw, jest wolna od wszelkich dualizmw i
subiektywnie dostpna jedynie w stanie samadhi. Jednake
Purusza, otrzymujc ciao i razem z nim waciwe dla ciaa ograny
psychiczne (rozumienie, ego-wiadomo, umys), jak i organy
poznawcze i organy dziaania, zaczyna je widzie jako swoje.
Zaczyna widzie siebie, jako wiadomo zamieszkujc w
okrelonym ciele (ego-wiadomo), odrbn od wszystkiego, co
go otacza i co jest przedmiotem zmysowego poznania i obiektem
dziaania dla ywej istoty. Inaczej mwic, zaczyna wierzy, e
wymienione organy bdce atrybutami ciaa i produktem ewolucji
natury materialnej Prakriti s jego atrybutami.
Wychwalajce sankhj opowieci przedstawiaj j jako nurt
mylenia, ktry pomaga swym wyznawcom w rozpoznaniu rnicy
midzy Purusz i Prakriti poprzez wyodrbnienie i opisanie
atrybutw ciaa, czyli poprzez swe sformuowania dotyczce
dwudziestu czterech zasad materialnego wiata nalecych do
Prakriti, jak i poprzez okrelenie i zdefiniowanie tego, co je
przekracza. Dziki twierdzeniom sankhji jej wyznawcy poznaj
nietrway i iluzoryczny charakter przedmiotw swych pragnie,
sabostki ciaa, jak i to, e u podoa dowiadczanych emocji le
trzy atrybuty natury materialnej Prakriti, lub inaczej trzy guny
jasno-dobro (sattwa), namitno (radas) ciemno (tamas)
ktre nadaj charakter dziaaniu organw psychicznych (umys,
rozumienie, ego-wiadomo), jak i pozostaych zasad rzeczywistoci materialnej bdcych atrybutami ciaa i powstaych w wyniku
procesu przeksztacania si (ewolucji) Prakriti. Te dwadziecia
cztery zasady to: Moola Prakriti (trzy guny), rozumienie (Mahat,
buddhi), ego-wiadomo, umys, pi zmysw (uszy, skra, oczy,

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

453

jzyk, nos), pi organw dziaania (mowa, rce, stopy, narzd

wyprniania sie, narzd pciowy), pi subtelnych elementw
(dwik, dotyk, ksztat, smak, zapach), pi wielkich elementw
(przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia). O zasadach tych, jak i o
ewolucji Prakriti bya ju wielokrotnie mowa w drugiej czci
Santi Parvy.
Riszi Wasiszta w rozmowie z krlem z rodu Danaki o imieniu
Karala (opow. 182) naucza, Purusza jest faktycznie tym, ktry
przekracza dwadziecia cztery zasady Prakriti, jednake z powodu
swego utosamiania si z Prakriti i przywizania do tworzonych
przez ni przedmiotw tego wiata i widzenia siebie jako
angaujcego si w dziaania poprzez organy psychiczne nalece
do Prakriti, musi rodzi si ponownie podlegajc prawu karmy.
Musi bowiem dowiadczy skutkw swych przeszych dziaa.
Charakter przeszych dziaa decyduje te o tym, jakie otrzyma
ciao, czy bdzie to ciao istot zdominowanych przez ciemno
(tamas), przez namitno (radas), czy przez jasno-dobro
(sattw). I z powodu tego przywizania wcielonego Puruszy do
organw ciaa Wasiszta okrela go jako dwudziest pit zasad
rzeczywistoci materialnej. Tym, ktry przekracza wszystkie
dwadziecia pi zasad rzeczywistoci materialnej, jest Najwysza
Dusza lub inaczej Najwyszy Purusza. W swej analizie Wasiszta
okrela go liczb dwudziest szst i nazywa nie-zasad.
Sankhja powica sporo uwagi okreleniu rnicy midzy tym,
co zniszczalne i co niezniszczalne (opow. 181-183), zakadajc, e
poznanie tej rnicy pomaga jej wyznawcom na drodze do
Wyzwolenia. Cay wszechwiat zdaje si by zniszczalny, a jednak
przenika go to, co jest niezniszczalne i co pozostaje nawet
wwczas, gdy cay wszechwiat ulega zniszczeniu. Wasiszta
naucza (opow. 182), e to, co niezniszczalne, przejawia si w jedni
lub pojedynczoci (jednia ta znajdzie dla siebie peny wyraz w
teologii jednego Najwyszego Bycia, Narajany), podczas gdy to,
co zniszczalne, przejawia si w mnogoci i rnorodnoci.
Poczenie Puruszy z Prakriti jest rdem mnogoci duszy, a
poczenie ucielenionego Puruszy z Najwysz Dusz jest jego
powrotem do jednoci. Rodzca si na ziemi ywa istota jest
niezniszczalna jedynie w swej jednej szesnastej czci.
Prakriti sama nie potrafi nic stworzy i jak naucza Wasiszta
proces stwarzania wszechwiata rozpoczyna si od poczenia
Puruszy z Prakriti, czyli od przybrania przez Purusz formy.
Rezultatem tego poczenia jest wyonienie si dwudziestu piciu
zasad rzeczywistoci materialnej. Nawet indywidualny Purusza

454

Mikoajewska

Mahabharata

jest zniszczalny w tym sensie, e gdy uwalnia si od Prakriti i

czy z Najwysz Dusz, traci sw jednostkowo i rnorodno.
Poczenie Puruszy z Prakriti jest konieczne do stworzenia wiata
i cechujcej go rnorodnoci, lecz ta jedno przeciwiestw
mskiego Puruszy i eskiej Prakritipotrzebna w procesie
przybierania atrybutw przez Purusz, jest tym, co zniszczalne.
Niezniszczalny jest Najwyszy Purusza, ktry jest jedni.
Wasiszta stwierdza, e niezniszczalna jest rwnie Prakriti w
sensie potencjalnej powtarzajcej si moliwoci przeksztacania
si w dwadziecia cztery zasady rzeczywistoci materialnej i ktra
w momencie zniszczenia wszechwiata zostaje wchonita przez
Najwysz Dusz.
Wasiszta chcc ukaza, jak to, co niezniszczalne zostaje
przykryte przez to, co zniszczalne w procesie stwarzania wszechwiata, w swym opisie siga do momentu wielkiego rozpadu
(mahapralaja), gdy Brahma rwnie przestaje istnie. W tym
okresie Najwysza Dusza wchania w siebie wszystkie atrybuty i
jedynym, co pozostaje jest Najwysze Bycie (Niezamanifestowane), a gdy nadchodzi czas stwarzania, przybiera je na
nowo, czyli manifestuje si. Na samym pocztku (gdy jedynym, co
istnieje, jest Niezamanifestowane) budzi si Sambhu (Najwyszy
Pan, rodzic), ktry jest niewidzialn moc rzdzc wszechwiatem i do ktrego w sposb naturalny przynaley osiem mocy
jogi. Pierwszym wyaniajcym si (manifestujcym si) Byciem
jest Hiranjagarbha, czyli zote jajo lub zote ono, ktre czy w
sobie zarwno element eski, jak i mski. Wyania si
(manifestuje si) z Niezamanifestowanego (czyli z tego, co jest
niepoznawalne dla zmysw). Jest uniwersaln form, z ktrej
wyaniaj si inne formy. Mwi si o nim, e jest jeden i e
stwarza najpierw sam siebie, i przeksztacajc si dalej kontynuuje
stwarzanie. Sankhja okrela niekiedy Hiranjagarbh jako Mahatdusz, aby podkreli, e symbolizuje poczenie si Puruszy z
Prakriti. W ten sposb znany nam z czci drugiej ksigi XII
proces przeksztacania si Prakriti w to, co jest nazywane Mahat
(rozumienie) zostaje tu wzbogacony przez obecno Puruszy.
Wychwalajc sankhj Wasiszta stwierdza dalej, e dziki
swemu systemowi poj poznaa mechanizm powstawania i
niszczenia wszechwiata (opow. 183). Zgodnie z sankhj wszechwiat jest stwarzany, gdy Najwysza Dusza przybiera atrybuty lub
mwic inaczej zamieszkuje w trzech atrybutach (gunach) natury
materialnej, czyli w pierwotnej (Moola) Prakriti i towarzyszy jej w
procesie jej ewolucji, a ulega zniszczeniu, gdy wchania w siebie te

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

455

atrybuty. Wszechwiat jest dalej tworzony przez kadego

indywidualnego Purusztworzy on otaczajce go przedmioty,
gdy odziewa si w trzy guny bdce atrybutami Prakriti, ktre w
rnej proporcji dziaaj poprzez dwadziecia cztery zasady
bdce atrybutami ciaa i staj si rwnie atrybutami otaczajcych
go zewntrznych przedmiotw. Mylc siebie z aktywnoci
Prakriti przywizuje si do tych przedmiotw mylc, e s
rzeczywiste. Purusza wyzwala si z kolei od obowizku
ponownych narodzin i czy z Najwysz Dusz, czyli z tym, co
niezniszczalne, gdy zrozumie, e w swej naturze jest odmienny od
Prakriti i niezaleny od aktywnoci trzech gun. Prakriti za
porednictwem swych dwudziestu czterech zasad wszechwiata
dziaajcych pod wpywem gun nie tyle poznaje wiat, co go
tworzy. Purusza patrzc na wiat poprzez organy psychiczne
nalece do Prakriti ulega wpywowi jej trzech atrybutw (gun).
Gdy Purusza rozpozna dziaanie trzech gun, do czego w
przeciwiestwie Prakriti jest zdolny, i zrozumie, e jest od nich
niezaleny i odmienny w swej naturze, zdobdzie Wyzwolenie.
Dalej w swych naukach Wasiszta opisuje natur inteligencji
Puruszy, Prakriti i Najwyszej Duszy (opow. 183), wyjaniajc, e
Purusza jest zdolny do rozpoznania wpywu trzech gun na
mylenie i dziaanie empirycznej osoby (wcielonej duszy), podczas
gdy Prakriti tego nie potrafi dziaajc przez nalece do niej
mechanizmy poznawcze. Purusza rozpoznajc wpyw gun
rozpoznaje, e jest od nich niezaleny, czyli e jest odmiennej
natury od Prakriti. Dalszy etap samo-poznania, czyli rozpoznanie
przez Purusz e jego natura jest identyczna z natur Najwyszej
Duszy, nie jest jednak automatyczny i wymaga specjalnego
treningu, gdy, jak wskazuje Wasiszta, inteligencja wcielonego
Puruszy jest ograniczana przez jego wspistnienie z Prakriti,
podczas gdy Najwysza Dusza jest niczym nieograniczon jedni
bdc pen i czyst wiedz wszystkiego, woln od wpywu gun.
Twierdzenia sankhji i jogi s tematem w dwch kolejnych
opowieciach (184-185), ktre przedstawiaj rozmow mdrca o
imieniu Jadnawalkja z krlem Daiwarati, ktry pragnc zrozumie twierdzenia sankhji zadaje mu szereg pyta dotyczcych
natury wszechwiata, jak i natury tego, co zgodnie z systemem
sankhji i jogi jest najwysze. Jadnawalkja w swych naukach
dostarcza bardziej szczegowej analizy dwudziestu czterech zasad
wszechwiata nalecych do Prakriti mwic o ich wyanianiu si,
okresie ich istnienia od momentu stworzenia i ich niszczeniu.
Rozwija take ide Niezamanifestowanego, ktry to termin by

456

Mikoajewska

Mahabharata

najczciej dotychczas opisywany jako odnoszcy si do

pierwotnej (Moola) Prakriti, czyli trzech gun w stanie rwnowagi.
Jak to zostao jednak stwierdzone w Bhagavad Gicie, za Niezamanifestowanym kryje si jeszcze wysze Niezamanifestowane, czyli
Najwyszy Purusza, ktry manifestuje si odziewajc si w tysice
form tworzonych przez modyfikowanie si Prakriti i pomnaanie
kombinacji jej trzech atrybutw, ktre doczaj si do rnych
przedmiotw w rnej proporcji tworzc rne poziomy istnienia.
Jadnawalkja opisuje trzy aspekty manifestowania si
Najwyszego Puruszy w ciele: jako ja bdca wiadkiem
procesw psychicznych, jako ten, kto dowiadcza zewntrznych
przedmiotw i jako bstwo. Purusza rezydujc w Prakriti nie traci
swej natury i nie przybiera natury Prakriti. Nieinteligentna Prakriti
jest zdolna do stworzenia wiata tylko dziki temu, e Purusza w
niej zamieszka. Purusza oywia Prakriti dziki temu, e cho sam
jest bez atrybutw, atrybuty Prakriti odbijaj si w nim jak w
lustrze i Purusza mylnie uznaje je za siebie zaciemniajc si
ignorancj i powodujc jej przeksztacanie si w dwadziecia
cztery zasady wszechwiata. Wspistnienie Puruszy i Prakriti w
ciele ze wzgldu na odmienno ich natury porwnuje si do ryby i
wody.
Jadnawalkja opisuje dalej krlowi Daiwarati swoj rozmow z
gandharw Wiwawasu na temat Brahmana, podczas ktrej
odpowiedzia na jego dwadziecia pi pyta sigajc do nauki
nazywanej nauk o Wyzwoleniu, ktra naucza o dwudziestej pitej
zasadzie wszechwiata, ktra przekracza dwadziecia cztery
zasady Prakriti, czyli o zamieszkujcego w ciele duszy, ktra jest
tosama z Najwysz Dusz. Faktyczn przyczyn wszechwiata
jest Najwysza Dusza, Prakriti jedynie odbija si w Puruszy i std
jest nazywana hipotetyczn przyczyn wszechwiata. Najwysz
wiedz jest zrozumienie tego, co jest niezamanifestowane
Najwyszego i niszego Niezamanifestowanego, czyli Puruszy i
Prakriti. Tak wiedz zdobywa si przy pomocy odpowiednich
rodkw, ktrych dostarcza sankhja i joga.
Jadnawalkja na zakoczenie swych nauk opowiada e on sam
pozna Najwyszego Brahmana, ktry zamieszkujc w Prakriti
manifestuje si w formie wszechwiata, otrzymujc od Surji, ktry
by jego nauczycielem, wiedz Wed i nastawiajc swj umys na
szukanie Wyzwolenia (opow. 185). Ostatecznie jego wiedza bya
tak gboka, e rywalizowa w nauczaniu i edytowaniu pism ze
swoim wujem i uczniem Wjasy, Waisampajam, a po penym
poznaniu Wed i ich przedmiotu oraz zapewnienia ich dalszego

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

457

przekazu, odda si jodze i medytacji nad Brahmanem, ktry jest

jedynym przedmiotem Wed.
Poszczeglni mdrcy w swym nauczaniu sankhji prezentowanym w poszczeglnych opowieciach czci trzeciej ksigi XII
Mahabharaty podejmuj prby bardziej precyzyjnego okrelania,
czym jest w rozumieniu sankhji Wyzwolenie. Pojawia si te
pytanie o to, czym jest stan samadhi, opisywany jako cakowita
zbieno podmiotu poznajcego z przedmiotem wiedzy i wiedz,
czy znika wwczas ego-wiadomo i czy moliwe jest osignicie
Wyzwolenia za ycia lub bez wzgldu na swj wiek i tryb ycia.
Pytania te pojawiajce si po raz pierwszy w opowieci 181
znajduj sw kontynuacj w opowieci 186, ktra jest w peni
powicona dyskusji midzy ascetk Sulabh yjc zgodnie z
ebraczym trybem ycia i krlem Dharmadhjad na temat tego,
czy krl moe zdoby Wyzwolenie za ycia bez porzucania
krlestwa i realizujc krlewskie obowizki. I tak jak Bhiszma
wychwalajc sankhj (opow. 181) dowodzi, e zdobycie Wyzwolenia za ycia jest moliwe, cho ma ono nieco odmienny i mniej
peny charakter ni zdobywane po uwolnieniu duszy z ciaa,
Sulabha (opow. 186) wychwalajc ebraczy tryb ycia prbuje
ukaza, e w przypadku krla realizujcego swe obowizki
zdobycie Wyzwolenia za ycia jest niemoliwe. Na specjaln
uwag zasuguje take obszerny fragment (opow. 187) o synu
Wjasy o imieniu uka i jego drodze do Wyzwolenia w modym
wieku kontrastujc z drog ojca, ktry majc cigle zadanie do
wykonania, ktrym jest spisywanie ponownie i publikowanie w
kadym eonie Wed, mimo swej najwyszej wiedzy, nie zdobywa
Wyzwolenia.
Jak ju bya o tym mowa, Wasiszta w swym nauczaniu sankhji
(opow. 182-183) traktowa odmiennie zamieszkujcego w
jednostkowym ciele Purusz nazywajc go zasad dwudziest
pit i Najwyszego Purusz nazywajc go nie-zasad. W tym
kontekcie powstaje pytanie o to, czy zgodnie z sankhj Purusza
jest jeden, czy te jest ich wielu. Na pytanie to odpowieda Brahma
w rozmowie z iw (opow. 196) prezentujc stanowisko sankhji i
jogi w tej sprawie. Brahma wyjania, e faktycznie jest jeden
niewidzialny i pozbawiony atrybutw Purusza, ktry przenika
wszystko i ktry jest rdem wielu Puruszw odziewajc si w
atrybuty. Ten jeden Purusza przejawia sie we wszechwiecie jako
niepoznawalna przez zmysy jednia czy te penia. Wcielony
Purusza czy si z nim ponownie, gdy uwolni si od wszystkich
atrybutw, czyli pozbdzie si wiadomoci zrodzonej z

458

Mikoajewska

Mahabharata

posiadania ciaa. Ten pozbawiony atrybutw Najwyszy Purusza

jest uniwersaln dusz, Narajan, jednym bez drugiego, jest
wszystkim i poza nim nie istnieje nic, jest zarwno poznajcym,
jak i wiedz i jej przedmiotem. W tym miejscu naley wspomnie
o tym, e sankhja uznaje stworzony przez siebie system za
absolutn i wyczerpujc wiedz o wszechwiecie. Std stwierdzenia jej wyznawcw, e sankhja jest wszystkim tak jak Narajana,
ktry jest wszystkim. Sankhja jest ucielenieniem Narajany tak jak
Narajana jest ucielenieniem sankhji (opow. 181).
Idea Narajany, jednego Boga, ktry jest wszystkim, rozwija si
stopniowo w kolejnych ksigach Mahabharaty znajdujc sw
peni w trzeciej czci ksigi XII Santi Parvy (opow. 188-196).
Najpeniejszy opis natury Narajany znajdujemy w opowieciach
188-189, 193, gdzie poznajemy go poprzez wizj jego
archetypicznego wielbiciela, ktrym jest mdrzec Narada tak jak
wczeniej poznajemy Kryszn (Narajan) poprzez wizj Arduny
w synnej Bhagavad Gicie (zob. Mahabharata, ks. VI, Bhiszma
Parva, opow. 66-70). Narada widzi Narajan w jego uniwersalnej
formie i otrzymuje bezporednio od niego nauki dotyczce jego
prawdziwej natury, jego manifestacji w procesie stwarzania wiata
i sposobu oddawania mu czci.
Narada aktywnie szuka wiedzy o Narajanie u dwch mdrcw
Nary i Narajany, w czasie, gdy Narajana narodzi si w poczwrnej
formieNary, Narajany, Hari i Swayambhuw domu boga
Prawa, Dharmy (opow. 188). Wiedzc e s oni inkarnacj
Narajany udaje si do pustelni Badari, gdzie tych dwch mdrcw
przebywa oddajc si surowym umartwieniom z myl o dobru
wszechwiata. Narada bdcy od dawna wielbicielem Narajany i
wiedzc o tym, e to on jest najwiksz tajemnic lec u
podstaw stwarzania i niszczenia wszechwiata, jego prawdziwym
Stwrc, Ojcem (przodkiem) wszystkich ojcw, Bogiem
wszystkich bogw, pragnie dowiedzie si, jakiemu bogowi i
Ojcowi oddaje on cze w swej obecnej widzialnej formie dwch
mdrcw. Nara i Narajana wyjaniaj, e w swych rytuaach czcz
swoj ja, czyli przenikajcego wszystko Najwyszego Purusz.
Narajana w swej wasnej naturze, jako Najwysza Dusza, jest
niewidzialny i nawet bogowie, cznie ze swym nauczycielem
Brihaspatim, go nie znaj. Ukazuje si jedynie swym wielbicielom
i tym, ktrych obdarza sw ask. Tak ask obdarzy niegdy
krla Uparikar podczas sponsorowanego przez niego rytuau
ofiarnego. Widz go rwnie mieszkacy Biaej Wyspy znajdujcej si porodku mlecznego oceanu, ktrzy uwolnili si od

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

459

dziaania i wypywu natury materialnej. Uparikara by wielkim

krlem i wielbicielem Narajany, ktremu jako ostatniemu moc
rozkazu Narajany miaa zosta przekazana rozprawa o religii i
moralnoci napisana przez siedmiu niebiaskich mdrcw, ktra
pniej znikna z tego wiata (opow. 188).
Narada chcc pozna Narajan w jego wasnej naturze, majc
bogosawiestwo Narajany w jego ucielenionej formie Nary i
Narajany, udaje si na Bia Wysp, wierzc w to, e ma
wystarczajce kompetencje, aby go zobaczy. Tak sam wiar
mieli niegdy trzej riszi Ekata, Dwita i Trita, ktrzy jednak mimo
praktykowania surowych umartwie nie zdoali zobaczy Narajany.
Udao im si jedynie zobaczy mieszkacw Biaej Wyspy o
niezwykych atrybutach skoncentrowanych na wizji czego, czego
oni sami nie mogli zobaczy. Gos z nieba nakaza im opuszczenie
Biaej Wyspy, wyjaniajc, e maj jeszcze przed sob rne
dziaania do wykonania potrzebne do utrzymania wszechwiata i
nie mog uwolni od swej formy i z nim poczy (opow. 188).
Jak si okazuje Narada nie ma rwnie wystarczajcych
kompetencji, aby pozna Narajan w jego oryginalnej naturze jako
Puruszy i Najwyszej Jani i nie powinien przebywa duej na
Biaej Wyspie, ktrej mieszkacy uwolnili si od wypywu trzech
jakoci natury materialnej (sattwy, radas, tamas) i zdobyli
Wyzwolenie (opow. 189). Narajana widzc w nim swego
wielbiciela ukazuje si jednak przed nim w swej uniwersalnej
formie zawierajcej w sobie cay wszechwiat tak jak poprzednio
ukaza si Ardunie na polach Kurukszetry (zob. Mahabharata, ks.
VI, Bhiszma Parva, opow. 68) i udziela mu nauk o swej
prawdziwej naturze i swych manifestacjach, dziki ktrym tworzy,
utrzymuje i niszczy cay wszechwiat. Wyjania, e bdc
Najwysz Jani jest ponad trzema jakociami natury materialnej
i e sam je tworzy, aby zamieszkujc w ciele jako kszetra-dina
(wiadek pola) zabawia si nimi. Opisuje proces niszczenia
wiata jako czenie si kolejno elementu ziemi z wod, wody z
ogniem, ognia z wiatrem, wiatru z przestrzeni, przestrzeni z
umysem, umysu z Moola Prakriti (trzy guny), ktra czy si z
Purusz zwanym Wasudew (Najwysza Osoba Boga), ktry z
kolei jest tym, co pozostaje i jest wieczne. W caym wszechwiecie
zamieszkaym przez mnogo ywych istot niezniszczalny jest
wic jedynie Wasudewa, dusza wszystkich ywych istot.
Wasudewa jest tym, ktry zamieszkuje we wszystkich ywych
istotach i gdy wkracza do ciaa zbudowanego z piciu wielkich
elementw, jest to nazywane narodzinami. Bez Wasudewy, jak i

460

Mikoajewska

Mahabharata

dwudziestu czterech zasad Prakriti tworzcych ciao, ycie

ywych istot byoby niemoliwe.
Narajana naucza dalej, e Purusza istnieje na cztery sposoby,
jako Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna i Aniruddha, ktre
wyaniaj si z siebie po kolei tworzc wszechwiat i zwijaj si w
odwrotnej kolejnoci niszczc go. Sankarshana zwany inaczej
esza lub Balarama wyania si z Wasudewy i jest opisywany jako
dusza zdolna do przemieszczania si z jednego ciaa do drugiego.
Wyaniajcy si z niego Pradjumna jest opisywany jako Umys
wszystkich ywych istot, a wyaniajcy si z niego Aniruddha (nie
napotykajcy przeszkd), ktry jest niewidzialn moc
przenikajc cay wszechwiat, twrcz zasad, Panem i Stwrc
wszechwiata, jest okrelany jako wiadomo manifestujca si w
dziaaniach. Wasudewa jest bez atrybutw, zamieszkujc w ciele
staje si Sankarshan, z ktrego wyania si ten, ktry urodzi si
z umysu zwany Pradjumna. Wyaniajcy si z Pradjumny
Aniruddha ma wiele imion. Jest nazywany Ego-wiadomoci,
Iwar, Ian, Hiranjagarbh, Najwyszym Byciem. Aniruddha
przybiera rwnie rne formy i jest dalej przedstawiony jako ten,
ktry pojawi si ongi na pocztku stwarzania wiata we
wspominanej czsto w Mahabharacie formie z gow konia
(opow. 190, 194).
Narajana wyjania rwnie Naradzie, jak cyklicznie stwarza
Brahm ze swej aski dajc mu zadanie stworzenia ywych istot,
podczas gdy on sam pogra si w jodze praktykujc religi
kontemplacji (nivritti). Opisuje rwnie, jak pomaga Brahmie w
utrzymaniu wszechwiata rodzc si na ziemi w okrelonej formie
i dokonujc bohaterskich czynw i oczyszczajc wiat z demonw.
Naucza dalej, jak z jego gniewu rodzi si Rudra i jak wszechwiat
ulega cyklicznie zniszczeniu chowajc si w nim.
Narajana poucza Narad, e w swej prawdziwej naturze, jako
kszetra-dina, nie ma ani atrybutw, ani formy, i e w jego prawdziwej naturze znaj go tylko ci, ktrzy zdobyli Wyzwolenie.
Narada nie zdoa jeszcze zdoby Wyzwolenia i dziki jego asce
widzi go odzianego w form, czyli widzi to, co jest jedynie jego
bosk iluzj (maj).
Narada po otrzymaniu nauk od Narajany, jak i daru jego wizji,
opuszcza Bia Wysp i udaje si do wiata Brahmy, aby
przekaza te nauki bogom i riszim, ktrzy nie znaj Narajany. Po
wykonaniu tego zadania udaje si ponownie do pustelni Badari,
gdzie dwch mdrcw, Nara i Narajana, bdcych inkarnacj
Narajany, prowadzi rytuay ofiarne i praktykuje umartwienia

Ksiga XII, cz. 3

Synopsis

461

oddajc cze Najwyej Duszy (opow. 193). Narada przebywajc

tam realizuje rwnie wszystkie nakazane rytuay wykonywane na
cze bogw i Ojcw wierzc, e w ten sposb czci Narajan,
ktry faktycznie jest odbiorc wszystkich ofiar. Nara potwierdza
jego wiar opowiadajc mu o tym, jak Narajana w swej formie
dzika faktycznie sam stworzy z trzech grudek muu zarwno
Ojcw (przodkw), jak i rytuay ofiarne ku czci bogw i Ojcw, w
ktrych faktycznie oddaje si cze Narajenie (Najwyszej Jani),
ktry jest jedynym rzeczywistym Byciem. Dla tych, ktrzy chc
oddawa cze Narajanie bezporednio, Narajana stworzy religi
oddania (opow. 195). Natura tej religii i jej obrzdki zostay
przedstawione w Bhagavad Gicie. cieka ta jest opisywana jako
bardzo trudna i wiedza o niej znika z tego wiata w pniejszych
eonach danej kalpy, ktre charakteryzuj si coraz wikszym
upadkiem religii i prawoci, aby pojawi si ponownie na pocztku
nastpnej kalpy.
Fakt, e bogowie nie znaj Narajany i id drog religii pravritti
(pobonych dziaa), o czym znajdujemy juz wzmiank w drugiej
czci ksigi XI (opow. 152), a nie drog nivritti (kontemplacji)
wychwalan jako stojc wyej, zadziwi bardzo krla
Danamedaja suchajcego recytacji Mahabharaty przez ucznia
Wjasy, Waisampajam, w Lesie Naimisza podczas swej Ofiary
Wa (opow. 190). Waisampajama wyjania mu powoujc si na
nauki Wjasy, e to sam Narajana majc na uwadze dobro
wszechwiata zarzdzi, e bogowie bd kroczy ciek dziaa i
czci go sw ofiar, podczas gdy mieszkacy ziemi bd czci
ofiar bogw. Jest to konieczne do utrzymania istnienia wszechwiata. Istnienie wszechwiata zaley bowiem od religijnych
dziaa i zbierania zasug, gdy od nich zaley sia bogw, od
ktrych z kolei zaley pomylno wszechwiata i jego utrzymanie.
Zadecydowa rwnie, e z tego samego powodu riszi narodzeni
aktem woli Brahmy bd szli drog pravritti, a jego duchowi
synowie drog nivritti.
Sam Wjasa jest prezentowany w czci trzeciej Santi Parvy
jako inkarnacja syna Narajany, ktry rodzi si ponownie, aby
spisywa na nowo i publikowa wiedz Wed (opow. 195). Jest
rwnie tym, ktry opisuje swym uczniom stworzenie wiata, tak
jak je pozna moc swej kontemplacji (opow. 190). Naucza, e
najpierw Wasudewa, ktry jest Najwysz Dusz, zaczyna by
widziany jako Wielki Purusza (Najwysza Osoba Boga). Z niego
wypywa Niezamanifestowane, czyli zasada twrcza wszechwiata,
z ktrego wypywa Zamanifestowane, czyli Aniruddha, ktry

462

Mikoajewska

Mahabharata

manifestuje si tworzc Brahm. Aniruddha jest rwnie znany

pod imieniem Ego-wiadomoci, z ktrej w opisywanej
wielokrotnie kolejnoci wyaniaj si pozostae zasady
materialnego wszechwiata.
Opisujc wielko Narajany cz trzecia ksigi XII powraca
rwnie do rozmw Arduny z Kryszn. W poprzednich ksigach
Arduna z Kryszn s wielokrotnie nazywani imionami Nary i
Narajany, dwch staroytnych mdrcw, ktrzy narodzili si ongi
na ziemi. Kryszna w rozmowie z Ardun (opow. 191) opisuje
wielko poszczeglnych inkarnacji Narajany wymieniajc imiona,
ktrymi jest nazywany z racji swych heroicznych uczynkw.
Kryszna naucza rwnie o tym, e Narajana i iwa, jak i Agni i
Soma s faktycznie jednym (opow. 191-192) kontynuujc
prezentacj idei jednego Boga, ktry jest wszystkim.
Cze trzecia Santi Parvy koczy si opowieci o tym, jak
bramin Dharmaranja szuka odpowiedniej dla siebie cieki
prowadzcej do Wyzwolenia i znajduje j dziki rozmowie z
mdrym Nag (opow. 197). Opowie ta ilustruje, e cho sankhja
i joga uznaj si za ostateczny autorytet w opisie drogi do
Wyzwolenia, rwnoczenie gosz, e istnieje wiele bram, poprzez
ktre mona wej na t drog i kady powinien wybra bram
odpowiedni dla siebie.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 181

463

Opowie 181
O doktrynie sankhji i jej potdze
1. O systemie sankhji i drodze do Wyzwolenia; 2. O poznaniu tego, co ulega
zniszczeniu i co jest wieczne; 3. O poznaniu le wrcych wasnoci ciaa; 4. O
przekraczaniu obcie zrodzonych z ciaa; 5. O moliwoci zdobycia Wyzwolenia
za ycia; 6. O potdze sankhji; 7. O systemie sankhji i Narajanie jako duszy
wszechwiata.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, wyznawcy sankhji znajduj

schronienie w bogoci Wyzwolenia tak jak soce i wiatr w
przestrzeni. Majc wiedz i dowiadczenie wynike z
postrzegania przyczyn wzmocnione przez pomylno rozumiej
prawdziwie zarwno t drog, ktr przebywaj wszystkie
ulegajce zniszczeniu przedmioty, jak i t, ktra prowadzi do
poznawania jani, i w ten sposb zdobywaj to, co najwysze.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCII)

1. O systemie sankhji i drodze do Wyzwolenia

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wszelka wiedza, ktra istnieje
w trzech wiatach, jest tobie znana. W odpowiedzi na moje pytanie
nauczae mnie, e zarwno system sankhji jak i joga prowadz
swych wyznawcw do zdobycia najwyszej wiedzy i realizacji
najwyszego celu, ktrym jest Wyzwolenie i w tym wzgldzie nie
ma midzy nimi rnicy. Tym, co je rni, jest zalecana przez nie
droga prowadzca do realizacji tego celu. Tak jak joga prowadzi
do Brahmana poprzez medytacje wyczajce aktywno organw
psychicznych, ktre s atrybutami ciaa, sankhja dociera do
Brahmana poprzez rnicowanie, ktre ostatecznie prowadzi do
odkrycia rnicy midzy Najwyszym Brahmanem i natur
materialn Prakriti. Wyjanie mi ju, czym jest cieka jogi,
ktr aprobuj mdrcy, wytumacz mi wic teraz w peni drog
sankhji .
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic o tych
subtelnych zasadach, ktre zostay ustalone przez wielkich
ascetw bdcych gosicielami sankhji z mdrcem Kapil na czele
i ktre wyznaczaj drog prowadzc wyznawcw sankhji do,
Wyzwolenia. Doktryna sankhji ma same zalety i nie ma w niej
adnego bdu.

464

Mikoajewska

Mahabharata

2. O poznaniu tego, co ulega zniszczeniu i co jest wieczne

Wyznawcy sankhji znajduj schronienie w bogoci
Wyzwolenia tak jak soce i wiatr w przestrzeni. Majc wiedz i
dowiadczenie wynike z postrzegania przyczyn wzmocnione
przez pomylno rozumiej prawdziwie zarwno t drog, ktr
przebywaj wszystkie ulegajce zniszczeniu przedmioty, jak i t,
ktra prowadzi do poznawania jani, i w ten sposb zdobywaj to,
co najwysze.
Wyznawcy sankhji rozumiej zarwno to, e przedmioty, w
ktre wszystkie ywe istoty cznie z Brahm s zaangaowane, i
ktrych tak trudno si wyrzec, nie s doskonae i istniej z wadami,
jak i to, jaka jest ostateczna granica czyjego pobytu na tym
wiecie, oraz jaka jest ostateczna prawda o tym, co si nazywa
ziemskim szczciem.
Maj jasn wiedz o tym, czym jest smutek, ktry opanowuje
tych, ktrzy przywizuj si do nietrwaych przedmiotw, gdy
nadejdzie ich ostatnia godzina, jak i ten, ktrego dowiadczaj
istoty rodzce si ponownie wrd porednich form istnienia lub
tonce w piekle.
Postrzegaj ujemn i dodatni stron zarwno denia do
zdobycia nieba, jak i okrelonych stwierdze Wed i systemw
filozofii jogi i sankhji.
Znaj wszystkie atrybuty trzech jakoci natury materialnej
Prakriti, ktrymi s sattwa (jasno-dobro), radas (namitno)
oraz tamas (ciemno), jak i organw mentalnych, ktre wyoniy
si w procesie jej ewolucji. Rozpoznaj wic, e w jednym ujciu
sattwa ma dziesi wasnoci (radosna gotowo, pogoda ducha,
entuzjazm, sawa, prawo, nasycenie, wiara, szczero, szczodro, starszestwo), radas dziewi (wiara w bogw, wystawna
dobroczynno, uleganie radoci i smutkowi, skonno do niezgody i ukazywania swego mstwa, dza i gniew, odurzenie, pycha,
szalestwo, skonno do inwektyw), tamas osiem (niewiadomo,
ogupienie, zbytnie osupienie, zmienno usposobienia, lepota na
skutki, ospao, niedbao i odkadanie na pniej). Rozumienie
(buddhi) ma siedem atrybutw (Mahat, ego-wiadomo i pi
subtelnych elementw, czyli dwik, dotyk, forma, zapach i smak)
umys (manas) ma sze (umys i pi zmysw), a przestrze pi
(przestrze, woda, wiatr, wiato, ziemia).
Rozpoznaj rwnie, e w innym ujciu rozumienie ma cztery
wasnoci (wtpienie, upewnianie si, hardo i pami), tamas
trzy (niemono zrozumienia, czciowe zrozumienie i cakowi-

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 181

465

cie bdne rozumienie), radas ma dwie (skonno do dziaania i

smutek), a sattwa jedn (owiecenie).
Wiedz, e zmys wzroku jest zwizany z form, powonienia z
zapachem, suchu z dwikiem, jzyk ze smakiem, a skra z
dotykiem. Wiatr znajduje azyl w przestrzeni, ogupienie ma swe
oparcie w tamas, a zachanno w zmysach. Wisznu jest zwizany
z ruchem, Indra z ramionami, Agni z jedzeniem, ziemia z wod.
Woda ma swj azyl w ogniu, ogie jest zwizany z wiatrem, wiatr
ma swj azyl w przestrzeni, a dla przestrzeni azylem jest Mahat.
Mahat bazuje na rozumieniu, rozumienie ma swj azyl w tamas,
tamas w radas, a radas bazuje na sattwie. Sattwa jest zwizana z
dusz, a dusza ma swj azyl w potnym Narajanie. Narajana ma
swj azyl w Wyzwoleniu, a Wyzwolenie jest niezalene od
jakiegokolwiek azylu.
3. O poznaniu le wrcych wasnoci ciaa
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wyznawcy sankhji
zdobywaj Wyzwolenie, bo zrozumieli le wrce wasnoci
posiadania przez dusz ciaa. Poznali w peni wszystkie sabostki,
ktre wi si z ciaem i ktre staj si sabostkami wcielonej
duszy.
Wiedz, e ciao odziane w szesnacie atrybutw jest rezultatem aktywnoci sattwy i rozumiej w peni zarwno natur
fizycznego organizmu, jak i charakter zamieszkujcej je zjawiskowej wiadomoci (chetana). Rozpoznaj zarwno to jedyne
rzeczywiste bycie zamieszkujce ciao, czyli dusz, ktra jest
odlega od wszystkich trosk ciaa i do ktrej nie moe przywiza
si aden grzech, jak i natur dziaa tych, ktrzy przywizuj si
do zmysowych przedmiotw. Rozumiej rwnie charakter
zmysw i zmysowych przedmiotw znajdujcych dla siebie
schronienie w duszy.
Rozumiej trudno cieki Wyzwolenia, jak i pism, ktre si
do niej odnosz. Znaj w peni natur utrzymujcych ycie piciu
oddechw zwanych prana, apana, samana, wiana i udana, jak i
dwch innych oddechw pyncych w gr i w d, znajc w ten
sposb siedem oddechw majcych za zadanie realizowanie
siedmiu odrbnych funkcji. Rozumiej natur Pradapatich, jak i
najwyszej cieki prawoci, ktr kroczyo siedmiu staroytnych
riszich, jak i liczni krlewscy riszich, wielcy niebiascy riszi i inni
duchowo odrodzeni riszi o jasnoci soca.

466

Mikoajewska

Mahabharata

Wyznawcy sankhji widz, jak wszystko bez wyjtku, nie

pomijajc najpotniejszych istot we wszechwiecie, starzeje si i
traci siy. Rozumiej rwnie niepomylny koniec, ktry czeka
wszystkie niegodziwie postpujce istoty i niedol, ktr musz
znosi ci, ktrzy wpadli w krlestwie Jamy do rzeki Waitarani i
wcz si bez koca z ona do ona zmuszeni najpierw do pobytu
w nieczystym onie wrd czterech rodzajw zapachw, krwi, wd,
flegmy, moczu i kau, a nastpnie do zamieszkania w ciaach, ktre
powstaj z poczenia krwi, yciowego nasienia, szpiku kostnego i
cigien, odzianego w setk nerww i arterii i tworzcego
nieczysty dom o dziewiciu bramach.
Poznali rwnie zarwno to, co prowadzi do najwyszego
dobra, jak i rozmaite kombinacje dziaa, ktre realizuj dobro,
lecz ktre s przez skoncentrowan na poznaniu duszy doktryn
sankhji potpiane, gdy ze wzgldu na zaleno dziaa od trzech
gun (sattwa, radas, tamas) nie mog prowadzi do Wyzwolenia.
Znaj rwnie bieg Czasu. Widz soce i ksiyc cyklicznie
poykane przez demona Rahu, spadajce z nieba gwiazdy, jak i
rozpad zwizku tych przedmiotw, ktre byy poczone. Widz
demoniczne zachowanie ywych istot poerajcych si nawzajem,
znaj zmienno i niedol, ktrej dowiadczaj istoty ludzkie.
Obserwuj na wasne oczy przybywanie i ubywanie ksiyca,
przypyw i odpyw wd, ubywanie i przybywanie bogactwa,
rozdzielanie si tego, co poczone, przemijanie jug, niszczenie gr,
wysychanie rzek, cykliczne zamazywanie si i wyanianie si na
nowo rnic midzy kastami, narodziny, starzenie si, mier i
niedol ywych istot. Widz zarwno brak rozumu u ludzi zaraz
po urodzeniu, jak i starzenie si i niszczenie ich ciaa wraz z
wiekiem, jak i to, e s sabo przywizani do jasnoci-dobra
(sattwy) ulegajc ogupieniu i gniewowi. Widz rwnie, e wrd
tysicy istot ludzkich tylko nieliczni staraj si o zdobycie
Wyzwolenia manifestujc wielk trosk w stosunku do przedmiotw, ktrych jeszcze nie zdobyli i obojtno w stosunku do tych,
ktre zdobyli.
Zauwaaj niegodziwo, do ktrej prowadz zmysowe
przedmioty, obrzydliwo cia tych osb, ktre opucio ycie, jak
i smutek, ktry towarzyszy ludziom zamieszkujcym w swych
domach razem z onami i dziemi. Wiedz, jaki jest koniec tych
przeraliwych i upadych ludzi, ktrych zabrudza grzech zabicia
bramina, jak i tych niegodziwych braminw, ktrzy uzalenili si
od alkoholu, uwodz ony swych nauczycieli, nie darz odpowiednim szacunkiem swych matek i nie oddaj nalenej czci bogom.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 181

467

Rozumiej rwnie dziki zdobytej wiedzy, jaki jest koniec

wszystkich tych, co popeniaj niegodziwe czyny i rodz si na
porednich poziomach istnienia.
4. O przekraczaniu obcie zrodzonych z ciaa
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, twoja wiedza i energia nie
maj granic, wymie mi teraz te sabostki, ktre wedug
wyznawcw sankhji wi si z ciaem i rozwiej w tej sprawie
wszystkie moje wtpliwoci.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, sankhja i uczniowie Kapili,
ktrzy poznali jej ciek i zdobyli mdro, wymieniaj pi
saboci waciwych dla cia ywych istot: pragnienie, gniew, lk,
sen i oddech. Pokonuj gniew z pomoc wybaczenia, pragnienie
poprzez porzucenie wszelkich celw, sen poprzez kultywowanie
jasnoci-dobra (sattwy), lk poprzez kultywowanie starannoci i
rozwagi, a oddech przez wstrzemiliw diet.
Wyznawcy sankhji odziani w mdro widz, e ten wiat jest
jak piana wodna, spowity w setk iluzji wypywajcych z Wisznu,
kruchy jak trzcina, przeraajcy jak ciemny d, nierealny jak
baki powietrza na wodzie. Okres jego istnienia jest niczym w
porwnaniu z wiecznoci. Jest wystawiony bezporednio na rne
groby, odarty ze szczcia, zmierza nieuchronnie do ruiny, tonie
w ciemnoci i namitnoci i jest rwnie bezbronny, jak toncy w
bagnie so. Widz to wszystko z pomoc rozlegej i wszechobejmujcej wiedzy, ktrej system sankhji broni i uwalniaj si od
uczucia, ktre rodzi si w stosunku do ziemskich przedmiotw
odcinajc mieczem wiedzy i maczug umartwie wszystkie
niepomylne zapachy pynce z aktywnoci trzech jakoci natury
materialnej (sattwa, radas, tamas), jak i ca przyjemno pync
z kontaktu ze zmysowymi wraeniami zrodzonymi z tych samych
trzech jakoci natury bdcych atrybutami ciaa. Zaiste wspomagani przez jog odnosz sukces w przekraczaniu oceanu ycia.
Ten przeraliwy ocean ycia ma smutek za swoje wody,
niepokj i al tworz w nim gbokie jeziora, choroba i mier to
jego gigantyczne aligatory, a ataki lku ciskajce serce na kadym
kroku to jego potne we. Uczynki inspirowane przez tamas to
jego wielkie wie, inspirowane przez radas to jego ryby.
Przywizanie do przedmiotw zmysw jest jego mulistym dnem,
a zgrzybiao regionami, ktrych nikt nie moe przekroczy.
Dziaania tworz jego gbi, wiedza jego wyspy, Prawda jego
brzegi, a pobone uczynki zielone wodorosty utrzymujce si na
jego powierzchni. Zawi jest jego gwatownym i szybkim nurtem,

468

Mikoajewska

Mahabharata

rozmaite sentymenty serca s kopalniami na jego dnie, a rne

rodzaje gratyfikacji s jak ukryte w nim klejnoty. al i gorczka s
wzburzajcym go wiatrem, niedola i aknienie jego potnymi
wirami, bl i choroby odwiedzajcymi go potnymi soniami,
gry koci jego tarasami, flegma jego pian, a dobroczynno jego
perami. Jeziora krwi s raf koralow na jego dnie, gony miech
jest jego rykiem, rozmaite nauki s jego niewzruszonoci, a zy
jego sonymi wodami. Maonkowie i dzieci s jego niezliczonymi
pijawkami, a przyjaciele i krewni s miastami na jego brzegach.
Wyrzeczenie si towarzystwa jest najwyszym azylem dla tego,
kto chce go przekroczy, a mdro jest jak tratwa, na ktrej
mona go przepyn. cieka nieranienia i Prawdy s jego lini
graniczn, a wiedza wedanty jest wysp dostarczajc schronienia
przed mierci, ktra jest jak jego wielka huraganowa fala.
Dziaania motywowane wspczuciem s jak naczynie wypenione
powietrzem pomagajce w utrzymanie si na jego powierzchni, a
Wyzwolenie jak bezcenny towar oferowany pywajcym po
oceanie kupcom. Ten ocean ycia ma w sobie tak sam groz jak
jego faktyczny prototyp w formie koskiej gowy plujcej ogniem.
Wyznawcy sankhji po przekroczeniu obcie wynikych z
zamieszkiwania w ciele grubymtak trudnych do przekroczeniadocieraj do czystej przestrzeni, tj. przestaj zwraca uwag
na swe ciao, odkrywszy, e ich istnienie jest w gruncie rzeczy
niezalene zarwno od ziemskich, jak i niebiaskich przedmiotw.
Mwi si, e Surjaktry wypija swymi promieniami wszystkie
przedmioty wszechwiata i zanosi je do tych dobrych i mdrych
ludzi tak jak wkna odygi lotosu zanosz wod do kwiatw, z
ktrymi si czunosi ich wwczas na swych promieniach.
Nabywaj ogromnej mocy, ktra jest moc wiedzy zdobywajc
pewno, e wszystkie ziemskie przedmioty s nieistotne i
nietrwae, i nawet pozycja Indry czy Brahmy zdaje si nie by
warta nabycia. Gbokie przekonanie tego rodzaju i wynikajcy
ze bieg dziaania jest moc wyszego poziomu, poniewa jest
rwna wszystkim mocom nabywanym przez jogina.
Ci wielcy asceci wolni od wszelkiego rodzaju przywizania,
odziani w ogromn energi i bogactwo pynce z umartwie s z
atwoci unoszeni przez wiatr, ktry jest subtelny, ochadzajcy,
aromatyczny i przyjemny w dotyku, zaiste, przez ten wiatr, ktry
jest najlepszy z wszystkich siedmiu wiatrw i wieje w regionach
wielkiej szczliwoci, ktry zanosi ich tam, gdzie znajduje si
najwyszy kraniec przestrzeni (tj. na firmament serca). Ta
przestrze, w ktrej si w ten sposb znaleli, prowadzi ich na

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 181

469

kraniec namitnoci (radas), a stamtd docieraj do najwyszego

kraca sattwy, skd docieraj do najwyszego i potnego
Narajany. Narajana o czystej duszy przenosi ich do Najwyszej
Duszy. Po dotarciu do Najwyszej Duszy te osoby bez skazy, ktre
z czasem staj si czci tego, co jest nazywane Tym (tj. cz si
z Brahmanem) zdobywaj niemiertelno i ju nigdy nie rodz si
ponownie na ziemi. Taki jest najwyszy cel realizowany przez
tych wyznawcw sankhji o wielkich duszach, ktrzy uwolnili si
od dualizmw osigajc najwyszy stan samadhi .
5. O moliwoci zdobycia Wyzwolenia za ycia
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, czy te osoby
surowych przysig, o ktrych mwisz, po zdobyciu opisanego
przez ciebie miejsca wypenionego moc i bogoci (samadhi)
zachowuj pami przeszego ycia, swych narodzin i mierci?
Tylko ciebie wypada mi o to zapyta, wytumacz mi wic, jak jest
naprawd. Pisma dotyczce Wyzwolenia nie s w tej sprawie
jednoznaczne, niektre z nich stwierdzaj, e po osigniciu stanu
samadhi ego-wiadomo znika, podczas gdy inne wypowiadaj
pogld przeciwny. Std zrodzia si w mym umyle pewna
wtpliwo. Jeeli ci wielcy asceci po osigniciu najwyszego
stanu, ktrym jest samadhi, kontynuuj ycie zachowujc egowiadomo, wwczas religia pravritti (czyli dziaania dla dobra
innych) zdaje si sta wyej od nivritti (zaniechania dziaania). Co
wicej, nawet wwczas, gdy stwierdza si, e w stanie samadhi
ego-wiadomo znika i osoba wyzwolona jest jak kto zanurzony
w gbokim pozbawionym snw nie, to stwierdzenie, e w tym
stanie nie ma ego-wiadomoci nie jest prawdziwe, gdy podczas
takiego snu ego-wiadomo jest jedynie czasowo zawieszona, ale
nie znika, bo powraca, gdy osoba si budzi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, twoje pytanie jest uzasadnione,
cho trudno na nie odpowiedzie. Zaiste, pytanie to jest tego
rodzaju, e nawet wielcy uczeni maj trudnoci w znalezieniu
zadowalajcej odpowiedzi. Zwolennicy Kapili osignli jednak w
tej spawie najwysze zrozumienie, posuchaj wic, co mam w do
powiedzenia.
Organy poznawcze (pi zmysw cznie z umysem), w ktre
wyposaone jest ciao wcielonej duszy, wykonuj wyznaczone im
funkcje poznawcze bdc narzdziami duszy, gdy to za ich
porednictwem to subtelne bycie postrzega. Rozczone od duszy
s rwnie martwe jak kody drzewa, przestaj wykonywa swe
funkcje i ulegaj zniszczeniu, jak piana wodna na powierzchni

470

Mikoajewska

Mahabharata

oceanu. Gdy ucieleniona istota i jej zmysy (tj. empiryczna osoba)

zapadaj w stan samadhi podobny do gbokiego pozbawionego
marze sennych snu, subtelna dusza wczy si dalej wrd
zmysowych przedmiotw tak jak wiatr po przestrzeni. Widzi
nadal wszystkie formy, rozpoznaje dotyk, smak, zapach i dwik
tak samo jak w stanie wiadomoci zwanym obudzonym. Tak wic,
podczas takiego gbokiego snu zmysy niezdolne do dziaania z
powodu nieobecnoci tego, kto nimi kieruje, trac swoj zwyk
moc bdc jak pozbawione jadu we, a ich miejsce zajmuje
subtelna dusza.
Wszystkie stany sattwy, rozumienia, umysu, przestrzeni,
wiatru, ognia, wody i ziemiwszystkie te istnienia razem z ich
atrybutami, ktre przynale do diwy-duszy, jak i sama dziwaduszas zalane przez Najwysz Dusz, czyli Brahmana. Diwdusz zalewaj jednak rwnie przesze dziaania, dobre i ze. Tak
jak uczniowie czekaj z szacunkiem na nauczyciela, tak istnienia
te czekaj na to, a diwa-dusza przekroczy Prakriti i dotrze do
Brahmana, ktry jest najwyszy i niezmienny, ktry jest Narajan,
ktry jest poza parami przeciwiestw i przekracza Prakriti.
Diwa-dusza, ktra uwolnia si za ycia zarwno od zasug,
jak i grzechw (osigajc samadhi) czy si z Najwysz Dusz,
ktra jest bez atrybutw i ktr zamieszkuje wszystko to, co
pomylne i stamtd nie powraca na ziemi. Tym, co pozostaje w
ciele, ktre zamieszkuje, jest umys i zmysy i to one, gdy
nadejdzie na to waciwy czas (tzn. gdy stan samadhi dobiegnie
koca) powracaj na ziemi, aby czyni to, co zostao dla nich
wyznaczone przez ich Pana, tzn. aby rodzi ziemskie szczcie i
niedol, ktre s konsekwencjami dziaania w przeszym yciu,
ktrych jednak taka wyzwolona osoba ju nie odczuwa pozostajc
wobec nich obojtna. Wkrtce, gdy taki szukajcy Wyzwolenia
asceta porzuci swe ciao bdce zarwno nonikiem wiedzy, jak i
zalene od gun, zdobdzie ten rodzaj spokoju i Wyzwolenia, ktry
zdobywa bezcielesna dusza. Wyzwolenie zdobywane przez
ucielenion dusz za ycia nazywa si diwan-mukti, podczas gdy
to, ktre zdobywa dusza po zerwaniu swego powizania z ciaem
nazywa si wideha-kaiwalja.
6. O potdze sankhji
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, wyznawcy sankhji
zdobywaj wielk mdro i dziki oferowanej przez sankhj
wiedzy realizuj najwyszy cel, ktrym jest Wyzwolenie. Nie wtp
w to, e wiedza, do ktrej prowadzi sankhja nie ma sobie rwnej i

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 181

471

jest uwaana za najwysz. Jest niepodwaalna i raz na zawsze

ustalona, jednolita i wieczna. Jest Brahmanem w caej swej peni.
Nie ma pocztku, rodka i koca, przekracza wszystkie pary
przeciwiestw i jest przyczyn stwarzania wiata. Sama w sobie
jest niezniszczaln peni, z ktrej wypywa stwarzanie, niszczenie
i zmiana. W taki sposb wychwalaj j w swych pieniach wielcy
riszi, ktrzy uwolnili si od przywizania do zmysowych
przedmiotw, widzc j jako pync z Brahmana, najwysz,
bosk, nieskoczon, niezmienn i niezniszczaln, podczas gdy ci
bramini, ktrzy s przywizani do przedmiotw zmysw i nie
uwolnili si od ich iluzji, wychwalaj j przypisujc jej form
Najwyszego Boga wyposaonego w atrybuty, cho Brahman
faktycznie nie ma atrybutw. Zaiste, wyznawcy sankhji o
gbokim wgldzie docieraj do tego samego miejsca, co
praktykujcy umartwienia i medytacje jogini. Jak to deklaruj
wite pisma, filozofia sankhji jest filozofi tego, ktry nie ma
formy. Poznanie zgodnie z t doktryn, ktre przekracza dualizm
poznajcego i poznawanego i siga poza przedmioty, jest wiedz
Brahmana.
Ziemi zamieszkuje dwa rodzaje istotruchome i nieruchomewrd nich ruchome stoj wyej, a wrd nich najwyej stoj
te, ktre zdobyy wiedz. Wrd rnych rodzajw wiedzy obecnej
w tych, ktrzy poznali Brahmana, w Wedach, innych pismach,
jodze i rnych Puranach, wiedza obecna w doktrynie sankhji stoi
najwyej. Zaiste, jakakolwiek wiedza istniejca w staroytnych
opowieciach, czy te w akceptowanych przez mdrcw naukach
dotyczcych nabywania bogactwa, wszelka wiedza istniejca w
wiecie ma swe rdo w tej najwyszej wiedzy, ktr zdobywaj
wyznawcy sankhji. Spokj duszy, jogiczne moce, caa subtelna
wiedza, o ktrej mwi pisma, subtelna moc umartwie i wszelkie
rodzaje szczliwoci zostay w systemie sankhji waciwie
uwicone i nakazane.
Ci wyznawcy sankhji, ktrzy nie zdoali zdoby kompletnej
wiedzy zalecanej przez ten system i osign Wyzwolenia,
zdobywaj po mierci status bogw i przez dugie lata ciesz si
niebiask szczliwoci i gdy czas ich pobytu w niebie si
wyczerpie, rodz si ponownie na ziemi wrd mdrych braminw
lub ascetw. Odrodzone duchowo osoby, ktre podaj drog
sankhji osigaj ten najwyszy bramiski stan tak jak bogowie
niebiaski firmamentpoprzez oddanie si w caoci temu
systemowi, ktry jest czczony przez tych, ktrzy s mdrzy.
Oddane nabywaniu wiedzy zgodnie z zaleceniami sankhji, nawet

472

Mikoajewska

Mahabharata

wwczas gdy nie odnosz sukcesu w zdobywaniu statusu

znakomitoci, nigdy nie rodz si ponownie wrd istot
poredniego gatunku lub wrd grzesznikw.
7. O systemie sankhji i Narajanie jako duszy wszechwiata
Bhiszma zakoczy swe nauki mwic: O Judhiszthira,
wysoko uduchowiona osoba, ktra poznaa w peni ten przepastny,
staroytny system sankhji, ktry jest czysty i pozbawiony
sprzecznoci, staje si rwna Narajanie. System ten jest bowiem
ucielenieniem Narajany, ucielenieniem wszechwiata tak jak on
istnieje od najdawniejszych czasw. Narajana jest tym wszystkim
czym jest system sankhji i std jest nazywany jego ucielenieniem.
W systemie sankhji tak jak w Narajanie zawiera si wszystko. Gdy
nadchodzi Czas Stwarzania, Narajana powoduje jego realizowanie
si, a gdy nadchodzi Czas Niszczenia, poyka wszystko, i ta
wewntrzna dusza wszechwiata, ktr jest Narajana, po
wycofaniu wszystkiego w siebieusypia.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Section CCCII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

473

Opowie 182
O rnicy midzy tym, co niezniszczalne
(akszara) i co zniszczalne (kszara)
1. Judhiszthira pyta, jak odrni to, co zniszczalne i co niezniszczalne we
wszechwiecie; 2. O tym, jak w procesie stwarzania to, co niezniszczalne zostaje
przykryte przez to, co zniszczalne; 3. O tym, jak dusza pod wpywem ignorancji
utosamia si z Prakriti i odziewajc si w atrybuty wkracza na drog dziaania;
4. O konsekwencjach zalania caego wszechwiata przez trzy atrybuty Prakriti; 5. O
naturze ywej istoty i jej szesnastej czci, ktra jest niezniszczalna; 6. O jednoci
tego, co niezniszczalne i mnogoci tego, co zniszczalne.

Wasiszta rzek: O krlu, przedstawiem tobie oznaki

zarwno tego, co niezniszczalne (akszara), jak i tego, co
zniszczalne (kszara). Akszara jest jednoci lub jednolitoci,
podczas gdy mnogo lub rozmaito jest okrelana jako
kszara. Poczenie Puruszy z Prakriti jest rdem mnogoci, a
poczenie Puruszy z z Najwysz Dusz jest powrotem duszy
do jednoci. Ten, kto zacznie studiowa i waciwie rozumie
dwadziecia pi zasad (konstytuant) wszechwiata opisanych
przez sankhj, zrozumie, e jedno duszy jest zgodna ze
stwierdzeniami pism, a mnogo jest niezgodna. Istnieje szereg
wskazwek na to, co wrd tych konstytuant lub zasad naley
do stworzonego, i co to przekracza. Mdrcy twierdz, e
konstytuanty te zamykaj si w liczbie dwadziecia pi. To co
je przekracza jest poza t liczb tworzc dwudzieste szste.
Studiowanie i rozumienie stworzonych rzeczy jest
studiowaniem i rozumieniem tych dwudziestu piciu
konstytuant wedug ich ugrupowa po pi kade.
Przekroczenie ich jest docieraniem do tego, co niezniszczalne i
co wieczne.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCVI)

1. Judhiszthira pyta, jak odrni to, co zniszczalne i co

niezniszczalne we wszechwiecie
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wszechwiat jest zbudowany
zarwno z tego, co zniszczalne (kszara) i co niezniszczalne
(akszara). Opisujc drog wyznawcw sankhji prowadzc do
Wyzwolenia wspomniae midzy innymi o tym, e rozumiej oni,
co ulega zniszczeniu i co jest wieczne. Chciabym to rwnie
zrozumie. Wytumacz mi wic, jak rozpozna to, co jest

474

Mikoajewska

Mahabharata

niezniszczalne, po dotarciu do czego osoba nie powraca ju na

ziemi i jak odrni od tego, co jest zniszczalne, po dotarciu do
czego osoba powraca. Bramini znajcy Wedy porwnuj ci do
oceanu wiedzy, wytumacz mi wic to wszystko. Niewiele dni
ycia masz jeszcze przed sob i gdy soce wycofa si z poudnia i
ruszy w kierunku pnocnym, twj pobyt na ziemi dobiegnie
koca. Kto pouczy nas o tym, co jest dla nas korzystne, gdy nas
opucisz? Jeste wiatem wiedzy dla naszego rodu. Twoje nauki
s dla mnie jak sodki nektar, ktrym nie mog si nasyci.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl, e w odpowiedzi na
twoje pytanie powtrz tobie staroytn rozmow midzy
mdrcem Wasiszt i krlem o imieniu Karala z rodu Danaki. W
tej rozmowie Wasiszta w odpowiedzi na pytania tego mdrego
krla wyjani mu, jak to, co niezniszczalne miesza si z tym, co
zniszczalne w procesie stwarzania i jak wcielona dusza z powodu
zaciemnienia przez ignorancj traci zdolno do widzenia zarwno
tego, co niezniszczalne, jak i tego, e sama jest tego czci.
Wyjani mu take, jak rozrni niezniszczalne od zniszczalnego
wskazujc na to, e niezniszczalne jest jednolitoci (jedno),
podczas gdy to, co zniszczalne przejawia si w mnogoci i
rnorodnoci. Posuchaj o tej rozmowie ze skupion uwag.
Pewnego dnia, dawno temu, gdy janiejcy wiatem swej
mdroci riszi Wasiszta odpoczywa, zbliy si do niego krl
Karala, aby zapyta go o najwysz wiedz przynoszc najwysze dobro. Stojc przed nim z pobonie zoonymi domi rzek:
O wity mu, ty wiesz wszystko na temat duszy i we
wszystkich gaziach nauk dotare do nie budzcych wtpliwoci
konkluzji. Chciabym posucha o wiecznym i Najwyszym
Brahmanie, z ktrym cz si ludzie wiedzy i skd nie musz ju
powraca na ziemi. Chciabym rwnie pozna, czym jest to, co
jest nazywane zniszczalnym, jak i to, co jest niezniszczalne,
dobrze wrce, korzystne i wolne od wszelkiego za, gdzie
wszechwiat chowa si po zniszczeniu.
2. O tym, jak w procesie stwarzania to, co niezniszczalne
zostaje przykryte przez to, co zniszczalne
O samym pocztku w manifestowaniu si wszechwiata i kosmicznym
jaju Hiranjagarbha zwanym przez niektrych Mahat lub Wirat
Wasiszta rzek: O krlu, posuchaj wic o tym, jak ten
wszechwiat powstaje i ulega zniszczeniu, jak i o tym, co nie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

475

zostaje nigdy zniszczone pozostajc niezniszczalne w kadym

momencie Czasu.
Mdrcy opisuj cykle istnienia i nieistnienia wszechwiata przy
pomocy odpowiednich miar Czasu. Po narodzinach Brahmy okres
istnienia wszechwiata jest mierzony dniem Brahmy, ktry trwa
jedn kalp. Kalp tworzy tysic boskich jug (jedna boska juga
trwa dwanacie tysicy boskich lat i wyznacza okres trwania
jednego cyklu zoony z czterech maych jug zwanych kritajuga,
tretajuga, dwaparajuga, kalijuga). Po dniu Brahmy nastpuje
trwajca jedn kalp noc Brahmy, podczas ktrej Brahma zasypia i
wszechwiat ulega zniszczeniu (pralaja). Wszechwiat wyania si
ponownie wraz z rozpoczciem si nowego dnia Brahmy.
Jak to stwierdzaj mdrcy, w okresie, gdy Brahma rwnie
ulega zniszczeniu (mahapralaja), na samym pocztku stwarzania
budzi si Sambhu (rodzic, przodek) o bezksztatnej duszy, do
ktrego w sposb naturalny przynaley osiem atrybutw jogitj.
moc przybierania nieskoczenie maej formy (anima) lub
nieskoczenie wielkiej formy (mahima), moc stawania si bardzo
lekkim (laghima), moc stawania si bardzo cikim (garima),
zdolno do kontaktu z kimkolwiek bez wzgldu na odlego
(prapti), zdolno do speniania wszelkich ycze moc myli
(prakamja), zdolno do ujarzmienia kogokolwiek (istawa) i
wadza nad caym wszechwiatem (wasitwa)i raz jeszcze
stwarza Pierwszego lub Najstarszego z wszystkich ywych istot o
nieskoczonym repertuarze uczynkw, odzianego w form i
utosamianego z wszechwiatem. Sambhu jest inaczej nazywany
Ian (niewidzialn moc rzdzc wszechwiatem) lub Panem
Wszystkiego. Jest on czystym blaskiem i przekracza wszelkie
psucie si, ma rce i stopy rozcignite we wszystkich kierunkach,
oczy, gow, uczy i usta w kadym miejscu, istnieje zalewajc cay
wszechwiat.
Poszczeglne szkoy mylenia widz to najstarsze wyaniajce
si Bycie o imieniu Hiranjagarbha (zote jajo lub zote ono,
staroytny wizerunek traktowany jako symbol poczenia elementu
mskiego z eskim) w odmienny sposb. Wedanta nadaje mu
imi Rozumienie, joga w swych pismach nazywa go Wielki
(Mahat), Wirincza (Brahma na samym pocztku Czasu) i
Nienarodzony. Sankhja rwnie w swych pismach okrela go
rnymi imionami goszc jednake, e on jest tym, ktry tworzy
Wirata (Mahat) i Ego-wiadomo moc swych przeksztace.
Mwi o nim, e ma nieskoczono za sw dusz i jest dusz
wszechwiata, jest jeden i jest niezniszczalny. Trzy wiaty o

476

Mikoajewska

Mahabharata

nieskoczonej liczbie skadnikw zostay przez niego stworzone

bez niczyjej pomocy i on je wszystkie przenika. W konsekwencji
swych wielorakich form jest nazywany uniwersaln form.
Przeksztacajc sam siebie stwarza (manifestuje si). Odziany w
ogromn energi stwarza Ego-wiadomo, jak i to Wielkie Bycie
odziane w Ego-wiadomo nazywane Pradapatim (Brahm)
bdce Stwrc wszystkich istot ruchomych i nieruchomych
zamieszkujcych wszechwiat.
Zamanifestowany lub inaczej Hiranjagarbha wyoni si z
Niezamanifestowanego, co mdrcy nazywaj stworzeniem wiedzy.
Stworzenie Wirata i Ego-wiadomoci przez Hiranjagarbh jest
nazywane stworzeniem ignorancji (bdnej wiedzy). Przypisywanie atrybutw godnych czci (w formie Pradapatiego) i ich
niszczenie mdrcy zajmujcy si interpretacj pism nazywaj
odpowiednio ignorancj lub wiedz w odniesieniu do ktrego z
tych trzech: akshara (niezniszczalne), Hiranjagarbha (zote jajo)
lub Wirat (wielki, o gigantycznej formie).
O manifestowaniu si kolejnych dwudziestu czterech zasad
(konstytuant) wszechwiata
Tak wic w pierwszym stwarzaniu z Niezamanifestowanego
wyania si Hiranjagarbha (zwany rwnie przez niektrych Wirat
lub Mahat), w drugim stwarzaniu wyania si Ego-wiadomo, w
trzecim z Ego-wiadomoci (pod wpywem tamas) wyania si
pi subtelnych elementw (dwik, dotyk, forma, zapach i smak).
Nastpnie z przeksztacenia trzeciego stwarzania wypywa
czwarte, ktre obejmuje pi wielkich elementw (przestrze,
wiatr, ogie, woda, ziemia) w poczeniu z ich wasnociami
(dwik, dotyk, forma, smak, zapach). Ten agregat dziesiciu (pi
subtelnych i pi wielkich elementw) z ca pewnoci
powstaje w tym samym czasie. Kolejne pite stwarzanie wyania
si z kombinacji wymienionych wyej pierwotnych elementw
prowadzc do powstania piciu organw poznawczych (uszu,
skry, oczu, jzyka i nosa jako pitego), oraz piciu organw
dziaania (mowy, pary doni, pary ng, przewodu trawienny i
organw rozrodczych). Wszystkie te organy razem z umysem jako
jedenastym powstaj rwnoczenie.
Wyej wymienione (cznie z Niezamanifestowanym) tworz
dwadziecia cztery zasady obecne we wszystkich formach ywych
istot. Bramini poprzez waciwe ich zrozumienie zdobyli
prawdziwy wgld i uwolnili si od smutku. Kombinacja tych zasad

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

477

tworzy ciaa wszystkich wcielonych dusz zamieszkujcych trzy

wiaty. Zaiste, tworzy ciaa bogw, ludzi, danaww, jakszw,
duchw, gandharww, kimnarw, wy, Charanw, pisakw,
niebiaskich riszich, rakszasw, ksajcych much, robakw,
komarw, robactwa zrodzonego z brudu, szczurw, psw,
Czandalw, soni, ogierw, osw, tygrysw, krw, drzew i rolin,
jak i wszelkich innych istot zamieszkujcych wod, przestrze,
ziemi i jakiekolwiek inne miejsce.
Niezamanifestowane jest niezniszczalne, podczas gdy
wszystko to, co naley do klasy tego, co zamanifestowane ulega
dzie po dniu zniszczeniu i dlatego wszystkie istoty stworzone z
kombinacji tych dwudziestu czterech istnie s zniszczalne.
O tym, co w zniszczalnym wszechwiecie jest niezniszczalne, cho
staje si nierozpoznawalne z powodu ignorancji
Wasiszta kontynuowa: O krlu, poniewa wszechwiat, ktry
jest zrobiony z Zamanifestowanego i Niezamanifestowanego ulega
zniszczeniu, przeto mwi si, e jest zniszczalny. Nawet o tym
Byciu, ktry jest nazywany Mahat (Wielki) i jest najstarsze, mwi
si, e jest zniszczalne. Czym jest wic to, co jest niezniszczalne?
Wspomniane dwadziecia cztery zasady wszechwiata obecne
we wszystkich formach ywych istot przekracza zasada dwudziesta pita nazywana przez mdrcw Wisznu (ten, ktry przenika
wszystko), ktry nie moe by przedmiotem wiedzy (tj. zwykych
procesw poznawczych), poniewa nie ma atrybutw, lecz
poniewa przenika wszystkie dwadziecia cztery zasady, jest
nazywany przenikajcym wszystko.
Mwi si, e dwudziesta czwarta zasada, ktr jest
Niezamanifestowane, czyli Moola Prakriti (trzy guny), prezyduje
nad tym wszystkim, co wypyno z jej przeksztace (ewolucji).
Dwudziesta pita, ktr jest Wisznu, jest bez formy i std nie
mona powiedzie, e prezyduje nad wszechwiatem tylko, e go
przenika.
Gdy Niezamanifestowane (Prakriti rozumiana jako przyczyna)
w konsekwencji poczenia z czyst wiadomoci (chit) odzieje
si w ciao (manifestuje si) zamieszkuje w sercu wszystkich
odzianych w ciao istot. Co do wiecznego Niezniszczalnego, to
chocia jest bez atrybutw i formy, w konsekwencji poczenia z
Prakriti przybiera rne formy. Poczony z Prakriti, ktra ma
atrybut narodzin i mierci, przybiera rwnie atrybut narodzin i

478

Mikoajewska

Mahabharata

mierci. W konsekwencji tego poczenia staje si przedmiotem

percepcji, i chocia w rzeczywistoci jest pozbawiony wszelkich
atrybutw, odziewa si w nie.
W taki sposb Purusza zostaje zjednoczony z Prakriti i jako
Mahat-Dusza (Hiranjagarbha) odziany w ignorancj przechodzi
modyfikacje i staje si Ego-wiadomoci. Zjednoczony z trzema
atrybutami natury materialnejsattw, radas, tamasw rezultacie zapomnienia i ulegania ignorancji utosamia si z rnymi
stworzeniami nalecymi do rnego porzdku istnienia. W
rezultacie dowiadczania procesu narodzin i mierci bdcego
konsekwencj zamieszkiwania wewntrz Prakriti, myli, e nie
jest nikim innym, lecz tym, kim rzekomo jest. Widzc siebie jako
tego lub tamtego (tj. odzianego w konkretne atrybuty) poda za
atrybutami natury materialnej, sattw, radas i tamas. Pod
wpywem tamas osiga rne stany istnienia, ktre s dotknite
przez tamas, a pod wpywem radas i sattwy stany dotknite przez
radas i sattw.
Przedmioty istniej w trzech rnych kolorach, ktre s
rezultatem tego, ktra z trzech jakoci natury materialnej w nich
dominuje: biay wskazuje na dominacj sattwy, czerwony radas i
czarny tamas. Cho kolory te nale do Prakriti, zamieszkujca
ciao dusza nabiera koloru biaego, czerwonego lub czarnego
zalenie od natury Prakriti (tj. gun), z ktr si czasowo utosamia. Tamas prowadzi dusz do pieka, radas do osigania statusu
czowieka, a sattwa do statusu i szczcia bogw. Ten, kto yje w
grzechu rodzi si ponownie na porednich poziomach istnienia, ten
kto poda zarwno za ciek prawoci, jak i grzechu zdobywa
status czowieka.
Wasiszta zakoczy mwic: O krlu, w ten to sposb
dwudziesta pita zasada wszechwiata, czyli Purusza, ktry jest
niezniszczalny (akszara) poprzez poczenie z Niezamanifestowanym (Moola Prakriti) zostaje przeksztacony w kszar
(zniszczalne). Jednake to, co niezniszczalne staje si widoczne w
swej prawdziwej naturze dziki wiedzy.
3. O tym, jak dusza pod wpywem ignorancji utosamia si z
Prakriti i odziewajc si w atrybuty wkracza na drog
dziaania
Wasiszta kontynuowa: O krlu, to w rezultacie zapominania
dusza poda za ignorancj i otrzymuje tysice cia, jedno po
drugim. W konsekwencji swego powizania z okrelonym atrybutem natury materialnej (sattwa, radas lub tamas) i siy tego

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

479

atrybutu rodzi si ponownie wrd ludzi, bogw lub istnie

porednich. Po zdobyciu statusu czowieka udaje si do nieba, skd
spada ponownie do statusu czowieka, a utraciwszy ten status tonie
przez dugie lata w piekle. Tak jak larwa jedwabnika wytwarzajc
kokon sama zamyka si w rodku otaczajc si ze wszystkich stron
nici, ktr przdzie, tak dusza, cho faktycznie przekracza
wszystkie atrybuty, odziewa si w kokon z atrybutw i dziaa
pozbawiajc si wolnoci. Cho w swej rzeczywistej naturze
przekracza zmienno ziemskiego szczcia i niedoli, wystawia
siebie na ni, i cho przekracza wszystkie choroby, uwaa, e
dowiadcza blu gowy, zba, garda czy brzucha, czy innych
chorb niszczcych ciao wcielonych istot. Biorc siebie bdnie za
osob, ktra rodzi si raz w tym, raz w innym porzdku istnienia,
dowiadcza przyjemnych i nieprzyjemnych skutkw przeszych
dziaa. Zaciemniona przez ignorancj postrzega siebie raz jako
kogo ubranego w biae suknie, lub jako kogo odzianego w
achmany i siedzcego w pozycji ascety pod sklepieniem nieba,
jako kogo, kto pi w paacach z cegy lub kamienia lub na
pododze z koczynami zgitymi jak u aby, na wyboistych
kamieniach, w popiele, na goej ziemi, w ou, na polu bitewnym,
w wodzie, bocie, na deskach lub w rnych innych rodzajach oa.
Pobudzana przez pragnienie owocu widzi siebie jako odzian w
jedwabie i klejnoty, cakowicie nag lub odzian w achmany, czy
te w ubogie odzienie zrobione z trawy, skry czarnej antylopy,
owcy, tygrysa czy lwa, lnu, konopi, kory brzozowej, kujcych
rolin, czy te nici produkowanych przez rne larwy.
Dusza widzi siebie czasami jako idc drog kupcw i
handlarzy, kiedy indziej jako idc ciek braminw, kszatrijw,
waijw, szudrw lub tych, co obdarowuj innych, ktrzy s lepi,
bezbronni lub yj w ndzy. Czasami poganiana pragnieniem
ascetycznego sukcesu widzi siebie jako spoywajc posiek raz na
dob o tej samej godzinie kadego dnia, lub raz na dziesi lub
dwanacie dni, raz w miesicu, ywic si jedynie korzonkami i
owocami, lub tylko wod i powietrzem, czy te plackiem z usek
nasion sezamowych, mlekiem lub ajnem i moczem krw,
warzywami, kwiatami, mchem, nieugotowanym jedzeniem, limi
i owocami opadymi z drzew, jak i innymi rodzajami poywienia.
Czasami widzi siebie jako zajt recytacj rnego rodzaju
sekretnych mantr, lub jako kogo, kto praktykuje post czandrajana
zgodnie z nakazami pism lub realizuje inne przysigi, czy ryty,
kroczy ciek czterech trybw ycia, czy nawet wykonuje rne
rodzaje praktyk wybieranych przez grzesznikw i niegodziwcw.
Czasami widzi siebie jako kogo, kto czerpie rado z przebywania

480

Mikoajewska

Mahabharata

w odosobnionych miejscach i w cieniu gr, w chodnym

ssiedztwie rde i fontann, na odludnych brzegach rzek, w lasach
i witych miejscach zadedykowanych bogom, nad jeziorami i
wodami wolnymi od polowa, w samotnych grskich jaskiniach.
Wcielona dusza w konsekwencji okrycia si ignorancj ubiera
si w atrybuty sattwy, radas, tamas, jak i prawoci, bogactwa, czy
przyjemnoci. Pod wpywem Prakriti sama si przeksztaca, gdy
obserwujc dziaanie tych atrybutw utosamia si z nimi. Zaiste,
dusza uwaa, e to ona jest zaangaowana w wypowiadanie mantr
SWAHA i SWADHA, jak i w bicie pokonw przed tymi, ktrych
uwaa za stojcych wyej, w prowadzenie rytw na rzecz innych,
w nauczanie uczniw, w przyjmowanie darw i obdarowywanie, w
studiowanie pism i wykonywanie wszystkich innych rodzajw
dziaa i rytw. Uwaa, e zarwno narodziny, jak mier, ktnie
i rze jej dotycz, cho to bogini Prakriti powoduje narodziny i
mier. Wszystko to cznie, jak twierdz mdrcy, konstytuuje
ciek dziaa dobrych i zych.
Tak jak soce wycofuje wieczorem swe promienie rozlewajc
je na nowo o poranku, tak Najwysza Dusza gdy nadchodzi Czas
Uniwersalnego Zniszczenia (mahapralaja) wycofuje w siebie
wszystkie istniejce przedmioty i atrybuty i istnieje sama, a gdy
nadchodzi Czas Stwarzania raz jeszcze tworzy je i rozprzestrzenia.
Nawet wwczas dla zabawy cigle na nowo widzi siebie jako
odzian we wszystkie te stany, formy i atrybuty, nieskoczone w
liczbie i przyjemne dla niej. W taki to sposb dusza, cho
naprawd przekracza trzy atrybuty natury materialnej (sattwa,
radas i tamas), przywizuje si do drogi dziaania i tworzy
wszechwiat poprzez ewolucj odzianej w atrybuty narodzin i
mierci Prakriti tosamej z wszystkimi dziaaniami i warunkami,
ktre charakteryzuj si tymi trzema atrybutami.
4. O konsekwencjach zalania caego wszechwiata przez trzy
atrybuty Prakriti
Wasiszta kontynuowa: O krlu, wcielona dusza ulegajc
wpywowi Prakriti i wkraczajc na ciek dziaania widzi
poszczeglne dziaania jako posiadajce okrelone charakterystyki
i realizujce okrelone cele. Cay wszechwiat jest olepiany przez
Prakriti i wszystkie rzeczy s w rnym stopniu zalane przez
nalece do niej atrybuty sattwa, radas i tamas. Powstawanie
cigle na nowo par przeciwiestw rodzcych szczcie i niedol
jest konsekwencj tego, e dusza odziewa si w Prakriti. Zaiste, to
z powodu ignorancji wcielona dusza (diwa) jest przekonana, e

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

481

musi dowiadcza szczcia i niedoli rodzc si na ziemi i e

powinna przekroczy smutek udajc si do wiata bogw, gdzie
moe cieszy si szczciem, ktre zarobia swoimi dobrymi
uczynkami. To z powodu ignorancji myli: Jake nieszczsne jest
ycie czowieka. Musz zabiega o swoje ziemskie szczcie
swymi uczynkami. Dobre dziaanie zapewni mi szczcie w tym i
przyszym yciu, podczas gdy wykonywanie zych czynw
przyniesie mi niedol. Status czowieka jest rdem wielkiej
niedoli, bo z tego poziomu mona spa prosto do pieka, skd
trudno powrci z powrotem do pozycji czowieka. Majc status
czowieka musz wic prbowa osign status bogw.
Zdobywszy status bogw mog jednak ponownie spa do statusu
czowieka, a stamtd do piekie!.
Ten, kto zawsze widzi t kombinacj pierwotnych elementw i
zmysw, ktr jest ciao, jako swoje, ustawicznie kry midzy
wiatem bogw, ludzi i piekem. Wcielona dusza odziana w
poczucie moje zamyka si w kole reinkarnacji. Przybierajc
rne formy przechodzi przez miliony cyklw narodzin i mierci.
Ten, kto idzie ciek dziaania zbierajc dobre i ze owoce swych
dziaa, musi spoywa te owoce rodzc si ponownie w jednym z
trzech wiatw. To nie ja (dusza) jednak, lecz Prakriti powoduje
dobre i ze dziaania i to Prakriti jest tym, kto konsumuje owoce w
jednym z trzech wiatw. Zaiste, to Prakriti idzie ciek dziaa.
Trzy rne poziomy istnienialudzi, bogw i istot porednich
same w sobie nie maj atrybutw i powinny by rozpoznane jako
majce swj pocztek w Prakriti.
Istnienie Prakriti jest stwierdzane jedynie na podstawie jej
dziaania (ewolucji), ktre zaczyna si od wyonienia si Bycia
nazwanego Mahat. Na tej samej zasadzie istnienie Puruszy (dusza),
ktry jest bez atrybutw, jest potwierdzone jedynie poprzez
dziaania wykonywane przez ciao po otrzymaniu swego odbicia
(tj. wiadomoci, ktra jest wiadkiem jego dziaa). Purusza
obserwujc aktywno ciaa ulega zudzeniu, e jest Prakriti.
Chocia Purusza nie podlega adnym zmianom i jest aktywujc
zasad, ktra wprowadza Prakriti w ruch, otrzymujc ciao
wyposaone w organy poznania i dziaania, uwaa, e to on
wykonuje wszystkie dziaania wykonywane faktycznie przez te
organy.
Pi organw poznawczych (uszy, skra, wzrok, nos, jzyk) i
pi organw dziaania (mowa, para rk, para ng, organy
rozrodcze, organy trawienne) poczone z trzema jakociami
natury materialnej (sattwa, radas, tamas) angauj si w liczne

482

Mikoajewska

Mahabharata

przedmioty. Purusza, cho sam faktycznie nie ma adnych

organw uwaa, e organy poznania i dziaania bdce atrybutami
ciaa nale do niego, i e to on wykonuje te wszystkie dziaania
zwizane z yciem. Zaiste, cho sam nie ma ciaa, zamieszkujc w
ciele uwaa, e ma ciao. Cho jest w swej naturze bez atrybutw
uwaa, e jest odziany w atrybuty i cho przekracza Czas, widzi
siebie jako zalenego od Czasu, cho pozbawiony organw
psychicznych, takich jak rozumienie, widzi sam siebie jako tego,
kto je posiada i cho sam przekracza dwadziecia cztery
konstytuanty materialnego wiata, sdzi, e do nich naley, cho
niemiertelny uwaa siebie za miertelnego, cho wolny od
wszelkiego ruchu, uwaa siebie za odzianego w ruch, cho bez
materialnej powoki uwaa, e ma powok, cho nienarodzony
uwaa siebie za narodzonego, cho przekraczajcy umartwienia,
uwaa, e angauje si w umartwienia i cho sam nie ma adnego
celu, do ktrego by dy, uwaa, e dy do zrealizowania
rnych celw, cho niezniszczalny, uwaa siebie za
zniszczalnego. W taki to sposb myli o sobie dusza odziana w
ignorancj.
5. O naturze ywej istoty i jej szesnastej czci, ktra jest
niezniszczalna
Wasiszta kontynuowa: O krlu, tak wic ucieleniona dusza
(diwa) w konsekwencji ignorancji i poczenia z innymi duszami
odzianymi w ignorancj rodzi si i umiera miliony razy udajc si
do rnych ulegajcych zniszczeniu miejsc zamieszkania. Tysice
razy wzrasta i znika tak jak ksiyctaka jest natura ucielenionej
duszy, gdy odzieje si w ignorancj.
Ksiyc faktycznie ma szesnacie czci, lecz tylko pitnacie
wzrasta i maleje, podczas gdy szesnastata, ktra pozostaje
niewidoczna i ukazuje si podczas nowiunie podlega zmianie.
Podobnie ywa istota ma szesnacie czci i tylko pitnaciepi
organw poznania, pi organw dziaania i cztery (zwykle mowa
o trzech) organy wewntrzne nalece do Prakriti razem z jej
odbiciem w chitronie i znika, podczas gdy szesnasta, ktr jest
wiadomo w czystej formie (chit), nie ulega zmianie.
ywa istota odziana w ignorancj wielokrotnie rodzi si na
nowo w swych pitnastu wskazanych wyej czciach i
wielokrotnie czy si z t wieczn i niezmienn czci swej
pierwotnej esencji. Ta szesnasta cz jest subtelna i naley j zna
jako som, ktra jest wieczna i niezmienna. Nie bazuje nigdy na
zmysach, lecz zmysy bazuj na niej. I poniewa te szesnacie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

483

czci (tj. poczenie chit z tym, co jest nie-chit) s przyczyn

narodzin ywych istnie, istnienia te nie mog si narodzi bez ich
udziau. S one cznie nazywane Prakriti, podczas gdy
zniszczenie skonnoci wcielonej duszy (chit) do bycia poczon z
Prakriti jest nazywane Wyzwoleniem.
Mahat-Dusza, ktry jest dwudziest pit zasad wszechwiata,
jeeli troszczy si o to ciao zoone z szesnastu czci, musi je
wci na nowo przybiera. Dusza, ktra w rzeczywistoci jest
czysta, w konsekwencji nieznania tego, co jest czyste i
niesplamione, i swego oddania temu, co jest rezultatem poczenia
tego, co czyste i nieczyste, staje si nieczysta. Zaiste, wcielona
dusza (diwa), cho w swej naturze jest czyst wiedz, w
konsekwencji swego oddania ignorancji cigle na nowo czy si z
ignorancj. Chocia wolna od bdzenia, w konsekwencji swego
oddania trzem atrybutom Prakriti odziewa si w te atrybuty.
6. O jednoci tego, co niezniszczalne i mnogoci tego co
zniszczalne
O charakterze zwizku Puruszy (mskie) i Prakriti (eskie): jak
moliwe jest Wyzwolenie, jeeli stworzenie nowej formy wymaga jednoci
przeciwiestw?
Krl Karala rzek: O wity mdrcu, twierdzi si, e zwizek,
ktry istnieje midzy Purusz i Prakriti jest taki sam jak zwizek
midzy mskim i eskim (tj. ma charakter jednoci przeciwiestw). To, co eskie nie moe mie potomstwa bez udziau tego,
co mskie, i podobnie, to co mskie nie moe stworzy adnej
formy bez udziau tego, co eskie. Kade z nich zaley od
atrybutw drugiego i formy ywych istot wypywaj w rezultacie
ich zjednoczenia. Dotyczy to wszystkich poziomw istnienia.
Formy ywych istot wypywaj razem z menstruacj dziki
seksualnemu zjednoczeniu i wzajemnej zalenoci od atrybutw
waciwych dla drugiego. wiadcz o tym nastpujce dowody.
Wiadomo na przykad, e koci, zatoki i szpik kostny s
atrybutami ojca, podczas gdy skra, minie i krew pochodz od
matki. Zostao to stwierdzone w Wedach i innych pismach, ktrych
autorytet jest wieczny i w ktrych stwierdzenia nie mona wtpi.
W tym kontekcie zrodzio si jednak w mym umyle pytanie o
charakter zwizku midzy Purusz (element mski) i Prakriti
(element eski) i moliwoci Wyzwolenia. Jeeli bowiem
Purusza i Prakriti zaangaowane razem w stwarzanie wszechwiata s zawsze ze sob poczone na zasadzie jednoci

484

Mikoajewska

Mahabharata

przeciwiestw i zalenoci od atrybutw drugiego, jake moliwe

jest Wyzwolenie, ktre jak stwierdzie jest zniszczeniem
skonnoci wcielonej duszy do bycia poczon z Prakriti?
O wity mdrcu, ty sam posiadasz duchow wizj i z jej
pomoc widzisz wszystko tak, jakby ukazywao si przed twymi
oczami. Powiedz mi wic, czy jest jaki bezporedni dowd na
istnienie Wyzwolenia, ktrego szukamy pragnc zdoby to, co jest
pomylne, bezcielesne, nie podlegajce starzeniu si, wieczne i
pozazmysowe i czego nic nie przewysza?
Litera Wed mwi faktycznie o jednoci przeciwiestw w tworzeniu
nowych form, ale naley poprawnie zrozumie ich znaczenie
Wasiszta rzek: O krlu, stwierdzenia Wed i innych pism s
faktycznie takie, jak mwisz i rozumiesz je tak, jak powinny by
rozumiane. Jednake w swym rozumieniu bierzesz jedynie pod
uwag dosowny tekst tych stwierdze nie uwzgldniajc ich
gbszego, prawdziwego sensu. Rozumienie takie jak twoje jest
bezuyteczne. Mdrcy twierdz, e noszenie w pamici tekstu
jakiej pracy bez rozumienia jego prawdziwego znaczenia jest
jedynie niepotrzebnym obcianiem pamici. Tylko o tym, kto
zrozumia prawdziwe znaczenie jakiego traktatu mwi si, e
studiujc go nie traci czasu. Ten, kto sam pozna prawdziwe
znaczenie traktatu poprzez troskliwe studia, powinien wyjani je
temu, ktry o nie pyta. Osoba, ktra tego odmawia, szczeglnie
wwczas gdy jest o to pytana na zgromadzeniu mdrcw, nigdy
nie zrozumie go poprawnie. Wrd mdrcw ignorant prbujcy
wytumaczy prawdziwe znaczenie jakiego tekstu naraa si na
omieszenie, i nawet ten, kto zna dusz, moe narazi si na
omieszenie, jeeli prbuje wyjani to, czego nie naby przez swe
studia.
Wszystkie atrybuty wcielonej duszy pochodz od Prakriti (element
eski), dusza (element mski) nie ma atrybutw
Posuchaj teraz o tym, jak od najdawniejszych czasw wrd
tych osb, ktre poznay systemy filozofii sankhji i jogi, temat
Wyzwolenia by wyjaniany uczniowi przez nauczyciela. Jogini
zauwaaj dokadanie to samo, do czego dochodz w swych
analizach zwolennicy sankhji i std osoba, ktra uwaa systemy
sankhji i jogi za jeden system, rozumuje susznie.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 182

485

Skra, minie, krew, tuszcz, , szpik kostny, koci, cigna,

jak i organy poznania (zmysy) i dziaania, o ktrych mwie,
istniej. Przedmioty wypywaj z przedmiotw, zmysy ze zmysw. Z ciaa otrzymuje si ciao, tak jak z nasienia nasienie.
Najwysze Bycie jest bez zmysw, nasienia, materii, ciaa, musi
wic by wyzuty z wszystkich atrybutw i w konsekwencji swego
bycia w ten sposb, jake moe mie jakiekolwiek atrybuty?
Przestrze i inne atrybuty powstaj z trzech atrybutw natury
materialnej tj. sattwy, radas i tamas i ostatecznie w nich si
chowaj. Tak wic wszystkie atrybuty wypywaj z Prakriti, cho
te osiem atrybutw stworzonych przez Prakritiskra, minie,
krew, tuszcz, , szpik kostny, koci, cignamogo kiedy
by stworzone przez yciowe nasienie tego, co jest w swym
charakterze mskie.
O odkrywaniu przez wcielon dusz swej identycznoci z Najwysz
Dusz i swego bdnego identyfikowania si z Prakriti
Mwi si, e zarwno diwa-dusza jak i cay wszechwiat
nale do Prakriti, ktr charakteryzuj trzy atrybuty: sattwa,
radas, tamas. Najwysza Dusza jest odmienna zarwno od diwyduszy, czyli Puruszy, jak i od caego wszechwiata. Tak jak o
porach roku, cho nie maj formy, wnioskuje si na podstawie
pojawienia si szczeglnych owocw lub kwiatw, w taki sam
sposb o istnieniu Prakriti, ktra sama nie ma formy, wnioskuje
si na podstawie pojawienia si atrybutw, takich jak Mahat i inne,
ktre z niego wypywaj. Z kolei o istnieniu Najwyszej Duszy,
ktra nie ma atrybutw i jest doskonale czysta, wnioskuje si z
istnienia w ciele czystej wiadomoci (chaitanja). Ta dusza
niezniszczalna i nienarodzona, nie majca koca i widzca
wszystkie przedmioty odziewa si w atrybuty, tylko dlatego e
mylnie utosamia si z ciaem i innymi atrybutami.
Ludzie, ktrzy prawdziwie poznali, czym s atrybuty, wiedz,
e tylko przedmioty odziane w atrybuty mog je mie, podczas
gdy ten, ktry je przekracza, nie ma atrybutw. Dlatego te
wcielona dusza zdoa zobaczy Najwysz Dusz dopiero wtedy,
gdy sama poprzez waciw praktyk uwolni si od wszystkich
atrybutw zrodzonych z Prakriti, ktre bdnie przyja za swoje.
Tylko najwyej stojcy riszi zaznajomieni z systemami sankhji
i jogi wiedz, e Najwysza Dusza, ktra jest niezamanifestowana,
oddzielona od wszystkich atrybutw i ponad nimi, ktra zarzdza
wszystkimi przedmiotami, jest wieczna i niezmienna, nadrzdna w

486

Mikoajewska

Mahabharata

stosunku do Prakriti i wszystkich zrodzonych z niej atrybutw,

przekracza wszystkie dwadziecia pi zasad wszechwiata i
formuje dwudziest szst. O niej wyznawcy sankhji, jogini i
zwolennicy innych systemw mwi, e jest poza rozumieniem i
dziki odrzuceniu caej wiadomoci wynikej z identyfikowania
si z Prakriti widz j jako Poznajcego odzianego w najwysz
mdro, przekraczajcego atrybut ignorancji i bdu.
Gdy ludzie wiedzy szukajcy ucieczki od narodzin, mierci i
rnych stanw istnienia, zdoaj pozna Niezamanifestowane
(Prakriti jako przyczyn), dotr rwnoczenie do rozumienia
Najwyszej Duszy. Inteligentny czowiek uwaa stwierdzenie o
jednoci diwy-duszy z Najwysz Dusz za prawdziwe i zgodne
ze stwierdzeniami pism, podczas gdy czowiek pozbawiony
inteligencji zaprzecza tej jednoci i widzi je jako odmienne. W tym
ley rnica midzy czowiekiem inteligentnym i pozbawionym
inteligencji.
O jednoci (pojedynczoci) tego, co niezniszczalne i mnogoci tego,
co zniszczalne
Wasiszta kontynuowa: O krlu, przedstawiem tobie oznaki
zarwno tego, co niezniszczalne (akszara), jak i tego, co
zniszczalne (kszara). Akszara jest jednoci lub jednolitoci,
podczas gdy mnogo lub rozmaito jest okrelana jako kszara.
Poczenie Puruszy z Prakriti jest rdem mnogoci, a poczenie
Puruszy z Najwysz Dusz jest powrotem duszy do jednoci. Ten,
kto zacznie studiowa i waciwie rozumie dwadziecia pi
zasad (konstytuant) wszechwiata opisanych przez sankhj,
zrozumie, e jedno duszy jest zgodna ze stwierdzeniami pism, a
mnogo jest niezgodna. Istnieje szereg wskazwek na to, co
wrd tych konstytuant lub zasad naley do stworzonego, i co to
przekracza. Mdrcy twierdz, e konstytuanty te zamykaj si w
liczbie dwadziecia pi. To co je przekracza jest poza t liczb i
tworzy dwudzieste szste. Studiowanie i rozumienie stworzonych
rzeczy jest studiowaniem i rozumieniem tych dwudziestu piciu
konstytuant wedug ich ugrupowa po pi kade, a przekroczenie
ich jest docieraniem do tego, co niezniszczalne i wieczne .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCIII-CCCVI
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

487

Opowie 183
O Puruszy odkrywajcym sw odmienno od
Prakriti i jedno z Najwysz Dusz
1. O praktyce jogi prowadzcej jogina do odkrycia prawdziwej natury duszy; 2. O
analizie konstytuant wszechwiata prowadzcej sankhj do odkrycia mechanizmu
stwarzania i niszczenia wszechwiata, jak i rnicy midzy tym, co stworzone i
wieczne; 3. O tym, co znaczy stwierdzenie sankhji, e Prakriti i Purusza s
zarwno zniszczalne i niezniszczalne; 4. O tym, jak Purusza uwalnia si od Prakriti
i staje si tosamy z Brahmanem; 5. O naturze inteligencji Prakriti, Puruszy i
Najwyszej Duszy; 6. O tym, czym w ujciu sankhji jest Wyzwolenie; 7. O tym,
komu mona przekaza wiedz, ktrej naucza Wasiszta.

Wasiszta rzek: O krlu, Purusza zabawiajc si

nieustannie otrzymanymi wraz z ciaem atrybutami i
utosamiajc si z Prakriti przechodzi przeksztacenia, lecz
poniewa z drugiej strony jest zdolny do zrozumienia dziaania
Niezamanifestowanego, jest rwnie nazywany rozumiejcym
lub inteligentnym (bodhyamana). Z kolei Niezamanifestowane,
czyli Prakriti, w adnych okolicznociach nie moe zrozumie
Brahmana, ktry jest w rzeczywistoci bez atrybutw nawet
wwczas, gdy manifestuje si z atrybutami. Std mwi si, e
Prakriti jest nieinteligentna (niewiadoma). ... Jednake nawet
Purusza nie moe bez waciwej praktyki zrozumie tego, ktry
jest dwudziestym szstym (Brahmana), ktry jest wieczny,
doskonale czysty, niezmienny, niezmierzony, i ktry jest czyst
wiedz woln od dualizmw, podczas gdy ten dwudziesty szsty
zna zarwno Purusz, ktry jest dwudziesty pity i (Moola)
Prakriti, ktra jest dwudziesta czwarta.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCIX)

1. O praktyce jogi prowadzcej jogina do odkrycia prawdziwej

natury duszy
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, opowiedziaam tobie o tym,
jakie wedug wielkiego mdrca Wasiszty s oznaki tego, co we
wszechwiecie jest zniszczalne (kszara) i co jest niezniszczalne
(akszara). Suchaj dalej jego nauk, w ktrych mdrzec ten
wyjania krlowi Karala z rodu Danaki, w jaki sposb joga i
sankhja prowadz swych wyznawcw do tego, co niezniszczalne i
do Wyzwolenia.

488

Mikoajewska

Mahabharata

Krl Karala rzek: O wity mdrcu, powiedziae, e atrybutem tego, co niezniszczalne jest jedno, a tego, co zniszczalne
mnogo. Cigle nie w peni rozumiem ich natur i wtpliwoci
czaj si w moim umyle. Powiedziae, e ignoranci widz dusz
w jej mnogoci, podczas gdy ci, ktrzy zdobyli wiedz, zawsze
widz dusz jako jedn i t sam. Moje rozumienie jest wyranie
zaciemnione, bo nie potrafi poj, jak to moe by. Co wicej, z
racji niestabilnoci mojego rozumienia zapomniaem twoje
argumenty na rzecz jednoci tego, co niezniszczalne i mnogoci
tego, co zniszczalne. Chciabym wic raz jeszcze posucha twych
sw o oznakach jednoci i mnogoci, o niezniszczalnym i
zniszczalnym, o wiedzy i ignorancji, o tym, kto zdoby wiedz i
kto jest jej pobawiony, jak i o wcielonej duszy i systemach sankhji
i jogi.
Wasiszta rzek: O krlu, posuchaj wic mojej odpowiedzi na
twoje pytania. Posuchaj najpierw o praktyce jogi ktra prowadzi
jogina do odkrycia prawdziwej natury duszy.
Obowizujca jogina praktyka kontemplacji jest najpotniejszym narzdziem w pokonywaniu ignorancji. Istniej dwa rodzaje
kontemplacji: regulowanie oddechu zwane pranajama oraz koncentracja umysu. Pranajama jest realizowana z pomoc mantr i
dlatego mwi si, e jest odziana w substancj, podczas gdy
koncentracja umysu bez porednictwa recytacji mantr jest jej
pozbawiona.
Jogin powinien powici kontemplacji cay swj czas poza
trzema wyjtkami: gdy oddaje mocz lub ka lub spoywa posiek.
Po wycofaniu zmysw ze zmysowych przedmiotw z pomoc
umysu i oczyszczeniu si powinien z pomoc dwudziestu dwch
sposobw transmitowania oddechu prana od czubka palcw u stp
do czubka gowy zjednoczy wcielon dusz (diw-dusz) z
Najwysz Dusz, ktra przekracza dwadziecia cztery zasady
wszechwiata nazywane Prakriti lub uud, i o ktrej mdrcy
mwi, e przebywa w kadej czci ciaa i przekracza psucie si i
niszczenie. Mwi si, e dziki tym dwudziestu dwom sposobom
transmitowania oddechu mona pozna dusz.
Joga powinna by praktykowana jedynie przez tego, ktrego
umys jest wolny od niegodziwych namitnoci i przez nikogo
innego. Wolny od przywizania jogin, yjcy na skromnej diecie,
kontrolujcy swe zmysy powinien podczas pierwszej i ostatniej
czci nocy skupi umys na duszy zawieszajc funkcjonowanie
zmysw, uciszajc umys z pomoc rozumienia i siedzc we
waciwej postawie bez ruchu jak skaa. O ludziach wiedzy

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

489

znajcych reguy jogi i siedzcych bez ruchu jak koda mwi si,
e zanurzyli si w jodze. Doskonaym joginem nazywa si tego,
kto siedzc bez ruchu nie syszy adnego dwiku, nie odczuwa
ani zapachu, ani dotyku, nie czuje smaku, nie widzi adnej formy,
jego umys cakowicie uwolni si od jakiegokolwiek celu, nie jest
wiadomy adnego przedmiotu i nie rozwija adnej myli. Ten, kto
osiga ten stan, jest jak lampa, ktra ponie w miejscu, gdzie nie
wieje nawet najsabszy podmuch wiatru. Uwalnia si wwczas
nawet od swej subtelnej formy i pozostaje doskonale zjednoczony
z Brahmanem, nie wspina si ju wyej i nie spada do porednich
stanw istnienia.
O joginie, ktry osiga ten stan i dowiadcza kompletnej
identycznoci poznajcego, poznawanego i wiedzy, mwi si, e
widzi Najwysz Dusz. Najwysza Dusza ukazuje si w jego
sercu jak poncy ogie, jak soce lub jak byskawica na niebie.
Ta Najwysza Dusza, ktra jest nienarodzona i jest esencj nektaru
niemiertelnoci, o ktrej nuc znajcy Wedy bramini odziani w
inteligencj i mdro, jest subtelniejsza od wszystkiego, co
subtelne i wiksza od wszystkiego, co wielkie i cho zamieszkuje
wszystko, co ywe, jest niewidzialna. Ten Stwrca wiatw jest
widziany tylko przez tych, ktrzy wspomagani przez lamp
umysu odziewaj si w cae bogactwo rozumienia. Mieszka on na
przeciwnym brzegu ni nieprzenikliwa ciemno i przekracza to,
co ma atrybuty. Osoby zaznajomione z Wedami i wszechwiedzce
nazywaj go przekraczajcym i rozpraszajcym ciemno, nieskazitelnym, bez atrybutw i odziewajcym si w atrybuty.
2. O analizie konstytuant wszechwiata prowadzcej sankhj
do odkrycia mechanizmu stwarzania i niszczenia wszechwiata,
jak i rnicy midzy tym, co stworzone i wieczne
Wasiszta kontynuowa: O krlu, opowiedziaem tobie o
praktyce jogi, dziki ktrej jogini docieraj do Najwyszej Duszy,
ktra przekracza wszystko, co ulega zniszczeniu. Posuchaj teraz o
tym, jak doktryna sankhji poprzez stopniowe niszczenie bdw w
myleniu prowadzi swych wyznawcw do widzenia Najwyszej
Duszy. Sankhja dziki wyodrbnieniu konstytuant wszechwiata
odkrywa mechanizm stwarzania i niszczenia wszechwiata, jak i
rnic midzy tym, co zniszczalne i co niezniszczalne.

490

Mikoajewska

Mahabharata

O mechanizmie stwarzania i niszczenia wiata

Sankhja, ktrej system bazuje na rozumieniu natury materialnej
Prakriti, gosi, e Prakriti, ktra jest Niezamanifestowanym (tzw.
Moola Prakriti lub trzy guny w stanie rwnowagi), jest pierwsza i
najwaniejsza. Z niej wyania si druga zasada zwana Mahat
(Wielka Zasada), z ktrej wypywa trzecia zasada zwana Egowiadomoci. Wyznawcy sankhji zdolni do widzenia duszy
twierdz dalej, e z Ego-wiadomoci wypywa pi subtelnych
esencji: dwik, dotyk, forma, zapach i smak. Wymienione osiem
zasad, okrelanych cznie jako Prakriti, ma z kolei szesnacie
przeksztace, ktrymi s: pi wielkich esencji (przestrze,
wiatr, ogie, woda, ziemia), oraz dziesi zmysw (pi organw
poznania i pi organw dziaania) i umys.
Osoby oddane drodze sankhji i obeznane z jej wszystkimi
nakazami i podziaami uwaaj, e te dwadziecia cztery zasady
obejmuj ca dziedzin zainteresowa sankhji i dostarczaj
penego wyjanienia stwarzania i niszczenia wszechwiata. To, co
zostao stworzone, dalej stwarza. Wymienione zasady stwarzane w
okrelonym porzdku przez Najwysz Dusz ulegaj zniszczeniu
w odwrotnym porzdku. W kadym nowym cyklu stwarzania trzy
guny (Moola Prakriti lub Niezamanifestowane) ukazuj swe
istnienie (manifestuj si) w opisanej wyej kolejnoci, a gdy
nadchodzi cykl niszczenia, chowaj si z powrotem w tym, z
czego si wyoniy tak jak fale oceanu, ktre znikaj z powrotem w
oceanie, z ktrego si wyoniy. W taki to sposb odbywa si
stwarzanie i niszczenie wszechwiata przez Prakriti.
O powizaniu Puruszy z Prakriti w procesie stwarzania
Jak twierdz ludzie wiedzy, w okresie uniwersalnego zniszczenia (mahapralaja) Najwysze Bycie jest jedynym, co pozostaje
i jest te tym, ktry przybiera nieskoczon liczb form wwczas,
gdy stwarzanie rozpoczyna si od nowa. Prakriti z kolei jest tym,
kto powoduje zarwno to, e zarzdzajcy wszystkim Najwyszy
Purusza przybiera mnogo form, jak i to, e powraca do jednoci.
Ci, ktrzy w peni poznali natur opisanych zasad wiedz, e
Prakriti przechodzi rwnie podobny proces rnicowania si i
powracania do jednociw okresie stwarzania rnicuje si w
mnogo form, a w okresie niszczenia powraca do jednoci. Tym,
ktry skania Prakriti, ktra zawiera w sobie zasady stwarzania lub
wzrostu, do przybierania wielorakich form, jest Najwysza Dusza.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

491

O odmiennoci Prakriti (kszetra) i Puruszy (kszetra-dina)

Prakriti, ktra w procesie kolejnych przeksztace stwarza
opisane dwadziecia cztery esencje, jest nazywana kszetr (polem).
Przekracza je dusza, ktra jest wielka. Prezyduje nad Prakriti lub
polem i poniewa dzieje si tak w odniesieniu do kadej kszetry
(indywidualnego ciaa majcego dwadziecia cztery zasady za
atrybuty) asceci nazywaj dusz tym, ktry prezyduje. Jest
rwnie nazywana wiadkiem lub znawc pola, czyli kszetra-din,
poniewa widzi i poznaje to niewiadome siebie pole, a poniewa
wkracza do tego niewiadomego pola (tzn. do ciaa), jest nazywana
Purusz (osob, jani).
Kszetra i kszetra-dina s odmienne. Pole (kszetra), czyli ciao
jest niezamanifestowane (siebie niewiadome), podczas gdy
kszetra-dina, ktry przekracza dwadziecia cztery zasady
tworzce ciao (Moola Prakriti, rozumienie, umys, egowiadomo, pi organw poznania, pi organw dziaania, pi
grubych esencji, pi subtelnych esencji), jest nazywana
wiadkiem lub poznajcym. Wiedza i poznawany przedmiot s
wic od siebie odmienne (dusza obserwujc dziaanie Prakriti
bierze je mylnie za siebie). O wiedzy, ktra ma za swj przedmiot
dusz (ja), ktra przekracza dwadziecia cztery zasady Prakriti,
mwi si, e jest niezamanifestowana (siebie niewiadoma).
Purusza, ktry jest okrelany jako dwudziesty pity, nie ma nad
sob niczego, co go przekracza i jest nazywany zasad jedynie
konwencjonalnie.
O identycznoci wcielonej duszy z Najwysz Dusz
Wasiszta kontynuowa: O krlu, takie s stwierdzenia sankhji.
Wyznawcy sankhji rozpoznali przyczyn wszechwiata (Prakriti i
jej kolejne przeksztacenia) i odnoszc po kolei wszystkie grube
zasady do czystej wiadomoci (chit) zdoali pozna Najwysz
Dusz. Analizujc poprawnie wszystkie te dwadziecia cztery
zasady bdce rezultatem ewolucji Prakriti i odkrywajc ich
prawdziw natur zdobyli sukces w widzeniu tego, ktry je
przekracza. Zamieszkujca w ciele dusza jest faktycznie w swej
naturze tosama z Najwysz Dusz, ktra przekracza Prakriti i
jest ponad opisanymi dwudziestu czterema zasadami i gdy poprzez
odczenie si od Prakriti pozna Najwysz Dusz, staje si z ni
identyczna.

492

Mikoajewska

Mahabharata

Powiedziaem tobie wszystko o filozofii sankhji. Ci, ktrzy id

drog tej filozofii zdobywaj najwyszy spokj. Maj bezporedni wiedz Brahmana, cho s ludmi, ktrych rozumienie bdzi.
Ci, ktrym uda si osign ten stan, po uwolnieniu si od ciaa nie
musz ju nigdy powraca do tego wiata, podczas gdy ci, ktrzy
wyzwalaj si za ycia, zdobywaj moc i niemoliw do opisania
bogo, ktra towarzyszy samadhi, gdy zdobywaj natur tego,
co jest niezniszczalne.
Ci, ktrzy widz ten wiat w jego mnogoci, zamiast w jego
jednoci i jednolitoci, bdz. S lepi na Brahmana i musz
ustawicznie powraca na ziemi rodzc si na rnych poziomach
istnienia, podczas gdy ci, ktrzy wiedz wszystko to, o czym
mwiem, zdobywaj wszechwiedz i gdy opuszczaj ciao, nie s
ju duej w niewoli swych fizycznych ram. Mwi si, e
wszystkie przedmioty we wszechwiecie s rezultatem Niezamanifestowanego (trzech gun). Dusza, ktra jest okrelana jako
dwudziesta pita zasada wszechwiata, przekracza wszystkie
przedmioty. Ci, ktrzy poznali dusz, s wolni od lku przed
ponownymi narodzinami na ziemi.
O wiedzy (widja) i ignorancji (awidja)
Wasiszta kontynuowa: O krlu, wyjaniem tobie filozofi
sankhji. Posuchaj teraz po kolei o tym, czym jest wiedza (widja), i
czym jest ignorancja lub uuda (awidja).
Mdrcy twierdz, e to Prakriti odziana w atrybuty stwarzania
(tj. ewolucji lub modyfikowania si w dwadziecia cztery zasady) i
niszczenia (zwijania si) jest nazywana ignorancj, podczas gdy
Purusza, ktry jest wolny od tych atrybutw i przekracza
dwadziecia cztery zasady Prakriti jest nazywany wiedz.
Posuchaj wyjanienia zgodnego z filozofi sankhji, czym jest
wiedza w nastpujcych po sobie ukadach ewolucji Prakriti.
Mwi si, e wrd organw poznania (zmysw) i dziaania,
ograny poznawcze stanowi to, co jest znane jako wiedza, a
midzy zmysami (organami poznania) i przedmiotami zmysw,
przedmioty zmysw stanowi wiedz. Pomidzy przedmiotami
zmysw i umysem, umys stanowi wiedz, a pomidzy umysem
i picioma subtelnymi esencjami, pi subtelnych esencji stanowi
wiedz. Pomidzy subtelnymi esencjami i ego-wiadomoci, egowiadomo stanowi wiedz, a pomidzy ego-wiadomoci i tym,
ktry jest nazywany Mahat, Mahat jest wiedz. Pomidzy Prakriti
i Widhi (Stwrca), ktry jest tym, co najwysze, Widhi jest znamy

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

493

jako wiedza, a pomidzy Prakriti i Purusz, Purusza zwany jako

dwudziesty pity i przekraczajcy Prakriti powinien by znany
jako wiedza.
Wrd caej wiedzy to, co jest jej przedmiotem, jest okrelane
jako to, co jest niezamanifestowane. Poprzez poznanie tego, co jest
tak okrelane, zdobywa si wszechwiedz. O wiedzy mwi si, e
jest niezamanifestowana, a jej przedmiotem, jak i poznajcym jest
ten, ktry przekracza dwadziecia cztery zasady Prakriti. W ten
sposb wyjaniem tobie, jakie jest prawdziwe znaczenie wiedzy i
ignorancji.
3. O tym, co znaczy stwierdzenie sankhji, e Prakriti i Purusza
s zarwno zniszczalne i niezniszczalne
Wasiszta kontynuowa: O krlu, wyjaniem tobie, co jest
wiedz (widja) i co jest uud lub ignorancj (awidja). Posuchaj
teraz, jakie s stwierdzenia sankhji odnonie tego, co jest
zniszczalne (kszara) i co jest niezniszczalne (akszara).
O Prakriti i wcielonej duszy (diwie) mwi si, e s zarwno
zniszczalne, jak i niezniszczalne. Wytumacz tobie, jaki jest
powd takiego stwierdzenia. Zarwno wcielona dusza, jak i
Prakriti s bez pocztku i bez koca i w kontekcie stwarzania s
uwaane za to, co najwysze. Ci, ktrzy zdobyli wiedz, mwi
e naley nazwa je zasadami. Niezamanifestowane (Moola
Prakriti) jest nazywane niezniszczalnym w konsekwencji swego
atrybutu powtarzajcego si stwarzania i niszczenia. Cigle na
nowo modyfikuje si w celu stworzenia dwudziestu czterech zasad
i poniewa proces ten, ktry rozpoczyna si od wyonienia si tego,
co jest nazywane Mahat, odbywa si z udziaem Puruszy i
poniewa Purusza i Niezamanifestowane s od siebie wzajemnie
zaleniPrakriti nie moe zrobi nic bez udziau Puruszy, a
Purusza bez udziau Prakritistd Purusza, cho jest
niezniszczalny, jako dwudziesta pita zasada tego, co jest
nazywane kszetr, jest rwnie zniszczalny.
Gdy jogin wycofuje i czy wszystkie dwadziecia cztery
zasady natury materialnej z niezamanifestowan dusz, czyli z
Brahmanem, wwczas dwudziesta pita zasada, czyli wcielona
dusza (diwa) lub Purusza czy si z nim razem nimi. Gdy
poszczeglne zasady Prakriti zwijaj si czc si z powrotem z
t, z ktrej si wyoniy, czyli ze swoj przyczyn, wwczas tym,
co pozostaje, jest Moola Prakriti. Gdy Purusza bdcy kszetradin czy si ze swoj przyczyn (z Brahmanem), z ktrej si
wyoni, wwczas tym, co pozostaje, jest Brahman i dlatego mwi

494

Mikoajewska

Mahabharata

si, e Prakriti zawierajca w sobie wszystkie wymienione zasady

staje si tym, co zniszczalne, czyli kszara, a w konsekwencji
oddzielenia si od wszystkich zasad, ktre si z niej wyoniy,
osiga stan bycia bez atrybutw, czyli akszara. Podobnie kszetradina, czyli Purusza, gdy traci sw wiedz kszetry, staje si w swej
naturze bez atrybutw, czyli niezniszczalny (akszara). Gdy
nabywa atrybuty, staje si znowu zniszczalny, czyli kszara, a gdy
powraca do swej wasnej natury odnoszc sukces w zrozumieniu
wasnego stanu bycia, jako faktycznie pozbawionego wszelkich
atrybutw, staje si niezniszczalny (akszara).
4. O tym, jak Purusza uwalnia si od Prakriti i staje si tosamy
z Brahmanem
Inteligentny kszetra-dina (Purusza) dziki uwolnieniu si od
kszetry (Prakriti) i zrozumieniu, e jest od niej odmienny, zaczyna
widzie siebie jako niesplamionego i czystego. Gdy przestaje
istnie w stanie jednoci z Prakriti uwidacznia si jako tosamy z
Brahmanem, a gdy istnieje w jednoci z Prakriti, wydaje si od
Brahmana odmienny. Zaiste, gdy nie przywizuje si ju duej do
Prakriti i jej zasad, odnosi sukces w widzeniu tego, co najwysze,
i gdy ju raz to zobaczy, nie chce porzuca tej najwyszej bogoci.
Gdy Purusza dojrzy wiato Prawdy zaczyna lamentowa: O
biada mi, ulegajc ignorancji zapltaem si w tej sieci zbudowanej
z Prakriti jak ryba. Wdrowaem z jednego ciaa do drugiego tak
jak ryba z jednego wodnego zbiornika do drugiego, i tak jak ryba
nie widzi dla siebie nic poza wod, tak ja nie widziaem dla siebie
niczego innego poza moimi onami i dziemi.
O biada mi, z powodu ignorancji migrowaem z ciaa do ciaa
zapominajc o Najwyszej Duszy. Brahman jest moim prawdziwym przyjacielem i jestem zdolny do tego, aby si z nim
zaprzyjani. Bez wzgldu na to, jaka jest moja natura i
kimkolwiek jestem, jestem zdolny do bycia z nim tosamym. On
jest niesplamiony. Dostrzegam swoje podobiestwo z nim. Jestem
faktycznie jak on. Musz mie tak sam jak on natur. Przez sw
ignorancj i ogupienie poczyem si z bezduszn Prakriti.
Spdziem tak dugi okres czasu w stanie poczenia z Prakriti,
cho faktycznie nie jestem do niczego przywizany.
Biada mi, byem tak dugo ujarzmiony nawet o tym nie
wiedzc. Prakriti przybiera rozmaite formyboskie, ludzkie i
zwierzce. Jake mogem da si zamyka w tych formach? Jake
mam duej y w poczeniu z ni? To z powodu ignorancji
szukaem jej towarzystwa, musz wic zacz praktykowanie jogi

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

495

lub sankhji, aby si od niej uwolni. Zrozumiaem, e przebywanie

z ni wprowadzio mnie w bd. Skoro sam nie podlegam adnym
zmianom, jake mam duej przebywa z kim, kto podlega
zmianom. Nie mog jej jednak obwinia za swj bd. Sam jestem
za to odpowiedzialny, gdy odwracajc si od Najwyszej Duszy
przywizaem si do niej i w konsekwencji tego przywizania,
cho faktycznie jestem bez formy, musz zamieszkiwa w
mnogoci form. Odziaem si w form i staem si podatny na
cierpienie w konsekwencji rozwinicia poczucia, e co, co
faktycznie jest rezultatem aktywnoci Prakriti, jest moje, i std
staem si zmuszony do narodzin na rnych poziomach istnienia.
O biada mi, bdc faktycznie pozbawiony jakiegokolwiek
poczucia, e co jest moje, w konsekwencji przywizania do tego
poczucia popeniem wiele niegodziwych czynw rodzc si na
rnych poziomach istnienia i spdzajc czas na ziemi jako dusza,
ktra stracia ca sw wiedz. Teraz jednak ju nie mam duej
nic wsplnego z tym kim, kto majc za sw esencj wiadomo
dzieli siebie na wiele fragmentw i szuka jak poczy mnie z nimi.
Teraz jestem obudzony i rozumiem, e w swej naturze jestem bez
poczucia, e co jest moje i bez tej wiadomoci, ktra tworzy
formy Prakriti otaczajce mnie wkoo. Uwalniajc si od poczucia,
e co jest moje, ktre zawsze obdarzaem takim respektem i ktre
jest zrobione z ego-wiadomoci i odrzucajc sam Prakriti
szukam ochrony u tego, ktry jest zawsze pomylny. Zjednocz si
z nim, a nie z Prakriti, ktra jest bezduszna!
W ten sposb wcielona dusza, ktra jest dwudziest pit
zasad wszechwiata, gdy zrozumie, czym jest to, co najwysze,
staje si zdolna do odrzucenia tego, co zniszczalne i zdobycia
jednoci z tym, co niezniszczalne i co jest istot wszystkiego tego,
co pomylne. Purusza, cho w swej prawdziwej naturze jest
faktycznie pozbawiony atrybutw i niezamanifestowany, odziewa
si w to, co zamanifestowane i przybiera atrybuty. Gdy odniesie
sukces w zobaczeniu tego, co nie ma atrybutw i w czym Niezamanifestowane (Moola Prakriti) ma swj pocztek, stanie si z
tym tosamy.
Wasiszta zakoczy mwic: O krlu, bazujc na mej wiedzy i
na tym, co stwierdzaj pisma, wyjaniem tobie, jak rozpozna to,
co jest niezniszczalne (akszara) i to, co jest zniszczalne (kszara).
Wyjani teraz tobie, bazujc na tym, co sam usyszaem, jak
powstaje najwysza wiedza, ktra jest subtelna, czysta i nie
budzca wtpliwoci.

496

Mikoajewska

Mahabharata

Opisaem ju tobie systemy sankhji i jogi tak jak zostay one

przedstawione we waciwych pismach. Zaiste, nauki prezentowane w pismach sankhji s identyczne z tymi, ktre pojawiaj si w
pismach dotyczcych jogi. Wiedza, ktrej naucza sankhja, jest
bardzo szeroka i moe obudzi kadego. W pismach sankhji
zostaa ona jasno przedstawiona majc na uwadze dobro uczniw.
Jogin traktuje te pisma z takim samym szacunkiem jak Wedy.
System sankhji nie uznaje istnienia adnej innej zasady, ktra
przekraczaaby dwadziecia pi wyrnionych przez ni zasad.
To, co sankhja uwaa za najwysz zasad wszechwiata, czyli
Purusz ju ci opisaem. Najwysza Dusza, ktra jest dwudziesta
szsta, jest nie-zasad. W systemie jogi z kolei stwierdza si, e
Brahman, ktry jest esencj wiedzy wolnej od dualizmw
(jednoci), staje si wcielon dusz (mnogoci) tylko wwczas
gdy odziewa si w ignorancj.
5. O naturze inteligencji Prakriti, Puruszy i Najwyszej Duszy
O czystej wiedzy (bodha) stajcej si ignorancj (abodha) z powodu
odziania si w trzy atrybuty natury materialnej
Wasiszta kontynuowa: O krlu, posuchaj teraz o czystej
wiedzy (bodha) i ignorancji (abodha), ktre s dozowaniem trzech
atrybutw natury materialnej: sattwa, radas, tamas. Najwysza
Dusza przybierajc rozmaite formy, staje si wcielon dusz, ktra
widzi wszystkie formy jako rzeczywiste. Wcielona dusza odziewa
si w trzy atrybuty natury materialnej i tworzy i wchania w siebie
przedmioty, ktre tworzy. W konsekwencji identyfikowania si z
tymi przeksztaceniami przestaje rozumie Najwysz Dusz.
O inteligentnej naturze Puruszy i nieinteligentnej Prakriti
Purusza zabawiajc si nieustannie otrzymanymi wraz z ciaem
atrybutami i utosamiajc si z Prakriti przechodzi przeksztacenia,
lecz poniewa z drugiej strony jest zdolny do zrozumienia
dziaania Niezamanifestowanego (trzech gun), jest rwnie nazywany rozumiejcym lub inteligentnym (bodhyamana). Z kolei
Niezamanifestowane, czyli Prakriti, w adnych okolicznociach
nie moe zrozumie Brahmana, ktry jest w rzeczywistoci bez
atrybutw nawet wwczas, gdy manifestuje si z atrybutami. Std
mwi si, e Prakriti jest nieinteligentna (niewiadoma). Zostao
stwierdzone w pismach, e nawet gdy Prakriti zdoa pozna

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

497

zasad okrelan jako dwudziesta pita tj. wcielon dusz, ktra

jest z ni zjednoczona, to wwczas zamiast odrni si od niej,
identyfikuje si z ni. Prakriti nie jest jednak nigdy w stanie
zrozumie Najwyszej Duszy, ktra nie jest z ni zjednoczona i
przekracza dwudziest pit zasad wszechwiata.
O inteligencji Najwyszej Duszy, ktra widzi zarwno Purusz jak i
Prakriti
Purusza, ktry faktycznie nie ma atrybutw i ktrego natura
nie podlega zmianie, w konsekwencji swego przywizania do
Prakriti jest okrelany jako ignorant i nieobudzony. Z drugiej
strony, poniewa ma zdolno do zrozumienia Niezamanifestowanego, jest nazywany rozumiejcym. Jednake nawet Purusza
nie moe bez waciwej praktyki zrozumie tego, ktry jest
dwudziestym szstym (Brahmana), ktry jest wieczny, doskonale
czysty, niezmienny, niezmierzony, i ktry jest czyst wiedz woln
od dualizmw, podczas gdy ten dwudziesty szsty zna zarwno
Purusz, ktry jest dwudziesty pity i (Moola) Prakriti, ktra jest
dwudziesta czwarta. Tylko ludzie wiedzy s zdolni do poznania
Brahmana, ktry jest niezamanifestowany, ktry bez zmian w swej
rzeczywistej naturze przenika wszystkozarwno przyczyny jak i
skutki, jak i to, co subtelne i grubei ktry jest niezalen od
czegokolwiek esencj wszechwiata.
Purusza wraca do swej natury, gdy rozpoznaje zarwno siebie, jak i
Prakriti i Brahmana
Purusza widzi siebie jako rnego od tego, czym jest w swej
naturze tylko wwczas, gdy nie potrafi rozpozna Najwyszej
Duszy, siebie, jak i Prakriti, z ktr jest zjednoczony. Gdy zdoa
zrozumie Prakriti i rozpozna, e jest od niej odmienny, wwczas
mwi si, e powraca do swej natury i zdobywa najwysze
zrozumienie, ktre jest doskonale czyste i waciwe dla Brahmana.
Gdy zdobywa to doskonae rozumienie, dociera do czystej wiedzy
wolnej od dualizmw, ktra jest nazywana dwudziestym szstym,
nie-zasad lub Brahmanem. Moe wwczas uwolni si od
Niezamanifestowanego, czyli Prakriti, ktra nosi w sobie atrybuty
stwarzania i niszczenia. Gdy Purusza odniesie sukces w poznaniu
Prakriti, ktra jest nieinteligentna i dziaa pod wpywem trzech
atrybutw (sattwa, radas, tamas), sam uwalnia si od wszystkich

498

Mikoajewska

Mahabharata

atrybutw. W rezultacie zrozumienia, e Niezamanifestowane jest

od niego rne, nabywa natur Najwyszej Duszy. Mdrcy mwi,
e gdy Purusza uwolni si od tych trzech atrybutw i zjednoczony
w swej naturze z Najwysz Dusz, staje si z ni tosamy.
Purusza nigdy nie nabiera atrybutw Prakriti tylko w nich zamieszkuje
i przekracza je zdobywajc zrozumienie
Najwysza Dusza zarwno wwczas, gdy jest nazywana zasad
(tattwa) jak i nie-zasad (atattwa) jest poza wszelkim zniszczeniem. Cho zamieszkuje w zamanifestowanych zasadach (tj. w
ciele), nie nabywa przez to ich natury. Ten, kto jest mdry, mwi,
e istnieje cznie dwadziecia pi zasad manifestujcego si
wszechwiata wliczajc w to wcielon dusz. Zaiste, Purusza nie
moe by widziany, jako Pan tych zasadnale one do Prakriti.
Odziany w inteligencj przekracza je uwalniajc si rwnie od
tej, ktra jest objawem zdobycia wiedzy lub obudzenia, jak na
przykad stwierdzenie jestem Brahmanem. Gdy Purusza dochodzi do widzenia siebie jako to, co jest nazywane dwudziestym
szstym i nie podlega zniszczeniu, odnosi sukces w odkryciu
wasn moc swej identycznoci z Najwysz Dusz. Jednake w
tym momencie, gdy jest obudzony przez dwudzieste szste, ktre
jest czyst wiedz, jest cigle jeszcze podatny na ignorancj
(Prakriti), ktra, jak zostao stwierdzone w pismach sankhji, jest
przyczyn wcielania si duszy i mnoenia si form. Gdy Purusza,
ktry jest wysok inteligencj (chetana) odzian w nieinteligentn
Prakriti, traci ca wiadomo swej odrbnoci i indywidualnoci
(ego-wiadomo), wwczas traci sw mnogo i powraca do
jednoci. Gdy Purusza, bdcy w niewoli ego-wiadomoci i std
ziemskiego szczcia i niedoli, odkryje swe podobiestwo z
Najwysz Dusz, ktra jest poza zwykym rozumieniem, uwalnia
si zarwno od swej cnoty, jak i wad. Zaiste, gdy dotrze do tego,
ktry jest dwudziesty szsty, nienarodzony, potny i wolny od
wszelkiego przywizania i cakowicie odrzuci Niezamanifestowane, czyli Prakriti, odniesie sukces w penym zrozumieniu go i
stanie si sam rwnie potny. W konsekwencji zrozumienia tego,
co jest okrelane jako dwudzieste szste i jest nie-zasad,
dwadziecia cztery zasady Prakriti wydaj si Puruszy, ktry liczy
si jako dwudziesty pity, bez znaczenia i bez wartoci.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

499

6. O tym, czym w ujciu sankhji jest Wyzwolenie

Wasiszta kontynuowa: O krlu, wyjaniem tobie zgodnie z
tym, co stwierdzaj pisma, zarwno natur nieinteligentnego
(Prakriti), inteligentnego (Puruszy), jak i czystej wiedzy (Najwyszej Duszy). W oparciu o pisma mnogo i jedno s zatem
zrozumiae. Rnic midzy ucielenion dusz i Najwysz
Dusz najlepiej ilustruje rnica midzy ryb i wod lub insektem
erujcym na fidze i fig. Tak jak woda jest domem dla ryby bdc
od niej odmienna, tak Najwysza Dusza jest domem dla
ucielenionej duszy, ktra (z powodu swego przywizania do
nieinteligentnej Prakriti) nie jest Najwysz Dusz. Mnogo i
jedno tych dwch jest rozumiana w ten wanie sposb.
Zrozumienie i samo-poznanie si jako bycia o odmiennej naturze
od nieinteligentnej Prakriti jest nazywane Wyzwoleniem.
Dwudziesta pita zasada, czyli Purusza, ktry zamieszkuje w ciele
ywej istoty, wyzwala si poprzez poznanie Niezamanifestowanego (Moola Prakriti) i Najwyszej Duszy, ktra przekracza
rozumienie. Zaiste, Purusza moe zdoby Wyzwolenie tylko t
drog, a nie inn i jedynie poprzez uycie tych rodkw. Chocia
faktycznie w swej naturze jest odmienny od kszetry, ktr czasowo
zamieszkuje, w konsekwencji zjednoczenia si z ni uczestniczy w
jej naturze. Jednake jednoczc si z tym, co czyste, staje si
czysty, jednoczc si z inteligentnym staje si inteligentny.
Jednoczc si z tym, kto szuka Wyzwolenia, sam si wyzwala.
Jednoczc si z tym, kto jest wolny od wszelkiego rodzaju
przywizania, staje si rwnie wolny. Jednoczc si z tym, kto
synie z czystych uczynkw, sam staje si czysty w uczynkach i
odziewa si w ognist jasno. Jednoczc si z kim o czystej
duszy, sam staje si czyst dusz. Jednoczc si z jedn niezalen
dusz, staje si jeden i niezaleny. czc si z jednoci, ktra
bazuje na sobie samej, staje si tej samej natury i zdobywa
niezaleno.
7. O tym, komu mona przekaza wiedz, ktrej naucza
Wasiszta
Wasiszta kontynuowa: O krlu, wszystko to, co tobie
powiedziaem, jest prawd. Nauczaem ci bezstronnie o wiecznym, czystym pradawnym Brahmanie. Moesz przekaza t
wysoko stojc wiedz zdoln do obudzenia duszy nawet tej
osobie, ktra nie poznaa Wed, lecz ktra jest pena pokory i
posiada wol poznania Brahmana. Nie naley jednak nigdy

500

Mikoajewska

Mahabharata

przekazywa jej komu, kto idzie ciek faszu, jest przebiegy,

ajdacki lub temu, kto nie ma wystarczajcej siy umysu,
skrzywione rozumienie, zazdroci ludziom wiedzy lub rani innych
ludzi.
Wylicz tobie tych ludzi, ktrym mona przekazywa t
wiedz bez obaw. Naley do nich ten, kto ma wiar, zasugi,
powstrzymuje si od mwienia le o innych, jest oddany
praktykowaniu umartwie kierujc si czystszymi motywami,
zdoby wiedz i mdro, pozna ofiary i ryty opisane w Wedach,
ma skonno do wybaczania, wspczucia i czynienia dobra na
rzecz innych, lubi prywatno i przebywanie w samotnoci, jest
skonny do realizowania wszystkich nakazw opisanych w
pismach, ma niech do dysput i ktni, jest mdry i zdoby samokontrol i spokj duszy.
Wiedzy o Brahmanie nie naley nigdy przekazywa komu,
kto nie ma opisanych wasnoci. Twierdzi si bowiem, e
przekazywanie jej temu, kto nie potrafi jej poj, jest bezowocne i
nie zrodzi niczego dobrego. Dlatego te nie naley nigdy przekazywa tej wiedzy komu, kto jest niezdolny do kontrolowania si i
praktykowania przysig nawet wwczas, gdy ofiaruje w zamian
ca ziemi pen klejnotw lub jakie inne bogactwo.
Wiedza ta powinna by przekazywana tylko temu, kto jest
zdolny do pokonania swych zmysw. Ty sam po wysuchaniu
mych nauk o witym i Najwyszym Brahmanie, ktry jest bez
pocztku, rodka i koca i rozprasza wszelkiego rodzaju al,
powiniene uwolni si od lku. Uwolnij si wic od bdu i
ogupienia dotarszy do tej esencji wszelkiej wiedzy i widzc
Brahmana, ktrego widok uwalnia od narodzin i mierci i przynosi
pomylno. Ja sam zdobyem t wiedz od samego Hiranjagarbhy
(zote jajo), ktry przekaza mi j po tym, jak zadowoliem to
wielkie Bycie. Speniajc twoj prob przekazaem tobie t
wiedz o wiecznym Brahmanie, ktr sam nabyem od swego
nauczyciela. Zaiste, ta najwysza wiedza bdca oparciem dla
kadego, kto rozumie Wyzwolenie, zostaa tobie przeze mnie
przekazana dokadnie taka, jak j sam otrzymaem .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
powtrzyem tobie sowa o Najwyszym Brahmanie, ktre wielki
riszi Wasiszta wypowiedzia do krla z rodu Danaki o imieniu
Karala. Po dotarciu do Brahmana wcielona dusza, ktra jest
widziana jako dwudziesta pita zasada wszechwiata, nie powraca
ju na ziemi, podczas gdy ta wcielona dusza, ktra nie zna
Najwyszej Duszy bdcej poza zniszczeniem i mierci, jest

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 183

501

zobowizana do wielokrotnego powrotu na ziemi. Wcielona

dusza, ktra zdobya najwysz wiedz nie powraca wic ju na
ziemi. Przekazujc ci sowa Wasiszty przekazaem tobie najwysz wiedz, ktra prowadzi do najwyszego dobra. Wasiszta po
zdobyciu tej wiedzy od Hiranjagarbhy przekaza j dalej Naradzie,
ktry z kolei przekaza j mnie. Po wysuchaniu tych nauk o
wielkiej doniosoci uwolnij si od wszelkiego alu. Ten, kto
pozna, czym jest kszara i akszara, uwalnia si od lku waciwego
dla tych, ktrzy nie zdobyli tej wiedzy. Czowiek o niemdrej
duszy w konsekwencji ignorancji musi wielokrotnie powraca na
ziemi. Umierajc rodzi si ponownie tysice razy w rnych
porzdkach istnienia, z ktrych kady koczy si mierci.
Pojawia si cigle na nowo wrd bogw, ludzi lub istot
porednich. Gdy wreszcie wraz z biegiem czasu zdoa pokona
ocean ignorancji, w ktrym tonie, uniknie ponownych narodzin
czc si z Brahmanem. Ten ocean ignorancji jest przeraliwy i
bez dna. Jest nazywany Niezamanifestowanym (trzy guny). Dzie
po dniu ywe istoty wpadaj i ton w tym oceanie. Ty sam
uwolnie si z tego wiecznego i bezdennego oceanu ignorancji
uwalniajc si od wpywu namitnoci (radas) i ciemnoci
(tamas).
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCVII-CCCIX
(Mokshadharma Parva).

502

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 184
O tym jak Jadnawalkja
naucza sankhji i jogi krla Daiwarati
1. Jadnawalkja wyjania krlowi Daiwarati stwierdzenia sankhji na temat procesu
stwarzania i niszczenia wiata; 2. O trzech gunach bdcych atrybutami Prakriti, w
ktre odziewa si Purusza i manifestowaniu si Puruszy w ciele; 3. O systemie jogi;
4. O miejscach, gdzie dusza udaje si po mierci i o oznakach zbliajcej si
mierci.

Jadnawalkja rzek: O krlu, po zapoznaniu ci z

dwudziestoma czterema zasadami wszechwiata wyjaniem
tobie po kolei moc Najwyszego manifestujcego si w rnych
formach na pocztku, w rodku i na kocu. Prakriti radonie i
sama z siebie, tak jakby dla zabawy, modyfikujc si stwarza
tysice kombinacji swych oryginalnych przeksztace zwanych
gunami (dosownie: strunami, nitkami). Tak jak czowiek moe
zapali tysice lamp od jednej lampy, w taki sam sposb
Prakriti poprzez modyfikacje pomnaa trzy atrybuty (sattwa,
radas, tamas) w tysice istniejcych przedmiotw, w ktre
odziewa si Purusza. ...
... tak wic sattwa, radas i tamas s atrybutami Prakriti.
Doczaj si one do wszystkich przedmiotw wszechwiata i
zawsze s w nich obecne. Niezamanifestowany Purusza odziany
w osiem mocy jogi zabawiajc si trzema atrybutami Prakriti
sam siebie przeksztaca w miliony form.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXIV)

1. Jadnawalkja wyjania krlowi Daiwarati stwierdzenia

sankhji na temat procesu stwarzania i niszczenia wiata
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczaj mnie dalej o tym, co
jest najwysze, co jest ponad Prawem (dharma) i Bezprawiem
(adharma), co przekracza zarwno narodziny i mier, jak i dobro
i zo, co dobrze wry, jest niezniszczalne, niezmienne i czyste, i
co jest wolne od wszelkich wtpliwoci, lku i jakichkolwiek
stara.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w odpowiedzi na swoje
pytanie posuchaj staroytnej opowieci o rozmowie midzy
mdrcem Jadnawalkj a krlem Daiwarati, ktry odpowiadajc na
pytania krla podobne do twoich naucza go doktryn sankhji i jogi,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

503

ktre rozumiejc poprawnie natur tego wiata prowadz swych

wyznawcw do tego, co najwysze.
O stworzeniu dwudziestu czterech zasad wszechwiata, czyli o
ewolucji (modyfikowaniu si) Niezamanifestowanego
Pewnego dnia krl Daiwarati z rodu Danaki, ktry pragn
zrozumie stwierdzenia sankhji i jogi, widzc mdrca Jadnawalkj zbliy si do niego i rzek: O wielki mdrcu, wytumacz mi,
prosz, ile rodzajw zmysw istnieje we wszechwiecie i ile jest
rodzajw Prakriti? Czym jest Niezamanifestowane i czym jest
Najwyszy Brahman? Czy istnieje co, co staoby wyej od
Brahmana? Czym s narodziny i czym jest mier? Jaki jest limit
czasu dla istnienia poszczeglnych zasad wszechwiata? Jestem w
tych sprawach ignorantem, podczas gdy ty jeste oceanem wiedzy.
Poucz mnie wic, prosz, na te wszystkie tematy.
Jadnawalkja rzek: O krlu, pytasz mnie, cho sam wiesz ju
wszystko. Pyta nie powinno si jednak zostawia bez odpowiedzi,
posuchaj wic, co mam w tej sprawie do powiedzenia. Przeka
tobie t wiedz, do ktrej doszli wyznawcy sankhji i ktr jogini
wysoce ceni.
Sankhja wyrnia dwadziecia cztery zasady materialnego
wszechwiatem. Osiem jest znanych pod imieniem Prakriti, a
pozostae szesnacie jest nazywanych modyfikacjami Prakriti
(wikriti). Z tych omiu zasad nazywanych Prakriti siedem jest
zamanifestowanych. Te osiem to: Niezamanifestowane, Mahat,
Ego-wiadomo i pi subtelnych elementw: dwik, dotyk,
forma, zapach i smak. Szesnastoma modyfikacjami wymienionych
omiu s: pi grubych elementw (przestrze, wiatr, ogie,
woda, ziemia), pi zmysw lub organw poznania (uszy, skra,
wzrok, jzyk, nos), pi organw dziaania (rce, stopy, organy
wydalnicze, organy rozrodcze i mowa) i umys jako szesnasty. To,
co powiedziaem, jest znane zarwno tobie, jak i mdrcom
obeznanym z systemem sankhji.
Z Niezamanifestowanego (przyczyny) wypywa Mahat-Dusza i
jest tym, co powstao pierwsze w rezultacie przeksztacania si
(lub inaczej ewolucji) Prakriti. Mahat wytwarza Ego-wiadomo,
co jest nazywane drugim stwarzaniem, ktre za sw istot ma
rozumienie (rnicowanie), bowiem Mahat jest rwnie nazywany
buddhi (rozumienie). Z Ego-wiadomoci wypywa umys, ktry
jest esencj dwiku, dotyku, formy, zapachu i smaku (piciu
subtelnych elementw), ktre s atrybutami piciu wielkich

504

Mikoajewska

Mahabharata

elementw (przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia). Jest to trzecie

stwarzanie powizane z Ego-wiadomoci. Z umysu wypywa
pi wielkich elementw, co jest czwartym stwarzaniem
nazywanym umysowym. Osoby zaznajomione z tymi elementami
mwi, e dwik, dotyk, forma, zapach i smak jest pitym
stwarzaniem zwizanym z wielkimi elementami. Stworzenie
ucha, skry, oczu, nosa i jzyka (piciu zmysw) jest szstym
stwarzaniem i jest widziane jako majce za swoj esencj
wielorako myli. Stworzenie piciu organw dziaania jest
sidmym stwarzaniem zwizanym ze zmysami (organami
poznawczymi). Nastpnie pojawia si oddech, ktry wznosi si ku
grze (prana) i ktry porusza si w poprzek (samana, udana i
wiana). To sme stwarzanie jest nazywane arddawa, czyli
zwizane z prostym ruchem. Nastpnie pojawiaj sie te oddechy,
ktre kursuj poprzecznie w dolnych czciach ciaa i oddech
apana, ktry porusza si w d. Jest to dziewite stwarzanie.
O czasie trwania wyznaczonym dla stwarzajcych wiat zasad
Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, opisaem tobie
dwadziecia cztery zasady stworzonego wszechwiata i dziewi
kolejnych stwarza tak jak to zostao stwierdzone w pismach.
Posuchaj teraz, co mdrcy mwi na temat okresu czasu
wyznaczonego dla tych zasad lub atrybutw.
Powiem tobie najpierw, jaki okres czasu jest wyznaczony dla
Niezamanifestowanego, czyli Najwyszego Puruszy zamieszkujcego w naturze materialnej Prakriti (przyczyny wszechwiata).
Mwi si, e jego dzie rwna si dziesiciu tysicom kalp, taki
sam jest czas trwania jego nocy. Budzi si, gdy jego noc si
koczy i najpierw stwarza zioa i roliny, ktre dostarczaj
rodkw utrzymania dla wszystkich ywych istot. Nastpnie
stwarza Brahm, ktry wypywa ze zotego jaja. Brahma, jak
mwi mdrcy, jest form wszystkich stworzonych przedmiotw.
Ten wielki asceta zwany rwnie Pradapati (Pan wszystkich
stworze) po zamieszkiwaniu w zotym jaju przez cay rok
opuszcza je i stwarza ziemi i niebo, a nastpnie, jak to zostao
stwierdzone w Wedach, umieszcza midzy nimi przestworza, aby
je rozdzieli.
Dzie Brahmy trwa siedem tysicy piset kalp (w opow. 158,
stwierdzono odmiennie, e trwa jedn kalp). Osoby, ktre
zdobyy wiedz duchow adhjatma mwi, e tyle samo trwa
jego noc.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

505

Brahma zwany Mahat (Wielki) stwarza wwczas Egowiadomo zwan istnieniem (bhuta), ze wzgldu na swoj
zdolno do stworzenia piciu wielkich istnie (mahabhuta).
Dzie tej Ego-wiadomoci trwa pi tysicy kalp i jej noc jest
takiej samej dugoci.
Mwi si, e Mahat lub Brahma przed stworzeniem fizycznych
cia ze skadnikw zwanych wielkimi elementami, stwarza z
pomoc swych umartwie czterech synw (rozumienie, Egowiadomo, umys i wszystko to, co zawarte w umyle), ktrzy s
praojcami pierwotnych ojcw (tj. piciu wielkich istnie). Mwi
si rwnie, e pi zmysw (organy poznania) razem z czterema
wewntrznymi organami (rozumienie, ego-wiadomo, umys i
wszystko to, co zawarte w umyle), wypyny z piciu wielkich
elementw zwanych Ojcami (pitris) i e cay wszechwiat istot
ruchomych i nieruchomych zosta wypeniony przez wielkie
elementy (przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia). Te wielkie
elementy zostay stworzone przez Ego-wiadomo z ktrej
wypywa trzecie stwarzanie.
Pi wasnocidwiek, dotyk, forma, zapach, smak
zwanych wisesza (atrybuty) zamieszkuje w piciu wielkich
elementach. Dzie wielkich elementw, w ktrych te wasnoci
rezyduj, trwa trzy tysice kalp i rwnie dugo trwa ich noc. ywe
istoty przeniknite przez te wasnoci bdce przedmiotami ich
zmysw pragnc nawzajem swego towarzystwa, z jednej strony
pomagaj siebie nawzajem, a z drugiej rzucaj sobie wyzwania
starajc si siebie nawzajem przecign. Prowadzone przez te
niezmienne i uwodliwe zasady zabijaj si lub kochaj nawzajem i
kr po tym wiecie rodzc si ponownie w rnych porzdkach
istnienia. Umys wczy si po wszystkich przedmiotach
prowadzony przez zmysy. Same zmysy nie postrzegaj nic, to
umys poprzez nie postrzega. Oko widzi form jedynie z pomoc
umysu, samo w sobie jest do tego niezdolne. Gdy umys jest
zajty czym innym, oko nie widzi nawet tych przedmiotw, ktre
znajduj si bezporednio przed nim. Cho konwencjonalnie mwi
si, e to zmysy postrzegaj, jest to nieprawd, poniewa to umys
postrzega za porednictwem zmysw. Gdy aktywno umysu
ustaje, ustaje rwnie aktywno zmysw. Naley wiec uwaa
zmysy za podlege umysowi, o umyle mwi si, e jest Panem
zmysw.

506

Mikoajewska

Mahabharata

O niszczeniu dwudziestu czterech zasad wszechwiata, czyli o

powrocie tego, co zamanifestowane do Niezamanifestowanego
Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, opowiedziaem tobie
krok po kroku o stwarzaniu dwudziestu czterech zasad wszechwiata i o okresie czasu wyznaczonym na ich istnienie. Posuchaj
teraz o ich niszczeniu. Posuchaj, jak Najwyszy Pan, ktry jest
wieczny i niezniszczalny, bez pocztku i koca, cyklicznie stwarza
i niszczy wszystkie stworzone przedmioty.
Gdy dzie Brahmy si koczy i nastaje noc, Brahma zaczyna
odczuwa senno. W tym czasie Niezamanifestowany i wity
ponagla bycie zwane Maharudra, ktry jest wiadomy swej
wielkiej mocy, do zniszczenia caego wiata. Bycie to przez niego
poganiane przybrawszy form Surji o tysicach promieni dzieli si
na tuzin czci, z ktrych kada przypomina poncy ogie i z
pomoc swej energii konsumuje bez zwoki cztery rodzaje
stworzonych istnie: yworodne, jajorodne, narodzone z brudu i
roliny. W jednym mgnieniu oka wszystkie ruchome i nieruchome
istoty zostaj zniszczone i ziemia staje si naga, jak skorupa wia.
Maharudra o bezgranicznej mocy zalewa wwczas nag ziemi
wod o wielkiej sile. Nastpnie stwarza jug-ogie, ktry wysusza
ca wod, w ktrej naga ziemia rozpucia si.
Gdy woda znika, ogie dalej wciekle ponie. Wwczas pojawia si wiatr o potnej sile w swych omiu formach, ktre
poykaj ten poncy ogie o siedmiu pomieniach, ktry jest
tosamy z tym gorcem, ktre istnieje w kadej ywej istocie i po
pokniciu ognia porusza si w kadym kierunku: w gr, w d i
w poprzek. Nastpnie niezmierzona przestrze poyka ten wiatr o
nieprzecignionej energii. Umys z kolei radonie poyka t
bezgraniczn przestrze, a nastpnie ten Pan wszystkich ywych
istot, Ego-wiadomo, ktry jest dusz wszystkiego, poyka
umys i z kolei sam zostaje poknity przez Mahat-Dusz, ktry
zna przeszo, przyszo i teraniejszo.
Nastpnie nieporwnywalny Mahat-Dusza, lub wszechwiat w
swym zarodku, zostaje poknity przez Sambhu, do ktrego w
sposb naturalny przynaley osiem atrybutw jogi (moc przybierania nieskoczenie maej formy lub nieskoczenie wielkiej
formy, moc stawania si bardzo lekkim lub bardzo cikim,
zdolno do kontaktu z kimkolwiek bez wzgldu na odlego, do
speniania wszelkich ycze moc myli i do ujarzmienia
kogokolwiek oraz wadza nad caym wszechwiatem), i ktry jest
widziany jako najwysza i czysta jasno nie podlegajca zmianie.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

507

Jego rce i nogi sigaj do kadej czci, jego oczy, gowa i twarz
s wszdzie, jego uszy sigaj do kadej czci, istnieje zalewajc
wszystkie rzeczy. Jest sercem wszystkich ywych istot nie bdc
wikszy od kciuka. Wwczas Najwysza Dusza, ten nieskoczony
Pan wszystkiego poyka cay wszechwiat. Pozostaje to, co jest
niezmienne i niezniszczalne, czyli on, ktry jest bez skazy i ktry
jest Stwrc przeszoci, przyszoci i teraniejszoci.
2. O trzech gunach bdcych atrybutami Prakriti, w ktre
odziewa si Purusza i manifestowaniu si Puruszy w ciele
O tym, jak Najwyszy Pan manifestuje si w ciele
Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, Najwyszy Pan manifestuje si w ciele na rne sposoby: jako ja ukryta za procesami
psychicznymi zrodzonymi z ciaa (adhjatma), jako ten, ktry
dowiadcza wiata zjawiskowego zbudowanego z piciu wielkich elementw (adhibhuta), i jako mieszkajce w ciele bstwo
(adhidaiwata).
I tak pi organw dziaania (rce, stopy, organy wydalnicze,
organy rozrodcze i organy mowy), jak i pi organw poznania s
zarazem organami, w ktrych zamieszkuje dusza (adhjatma), jak i
speniaj swe funkcje w wiecie zewntrznym zbudowanym z
piciu wielkich elementw bdc obserwowane przez dusz
(adhibhuta), jak i s widziane jako bstwo zamieszkujce w ciele
(adhidaiwata). Para stp ma Wisznu za bstwo, para rk Indr,
organy wydalnicze Surj, organy rozrodcze Pradapatiego, a
organy mowy Agni. Surja jest bstwem dla oczu, a punkty
horyzontu dla suchu, woda dla smaku, zapach dla powonienia, a
wiatr dla dotyku.
Umys, ego-wiadomo i rozumienie s organami wewntrznymi, w ktrych zamieszkuje dusza (adhjatma) zaangaowanymi w zewntrzne przedmioty zbudowane z piciu wielkich
elementw obserwowanymi przez dusz (adhibhuta). Bstwem
umysu jest ksiyc (adhidaiwata). Ego-wiadomo spenia
funkcj przywizywania duszy do Prakriti, czyli zaciemniania
duszy przez ignorancj i Mahat lub rozumienie s jej bstwem
(adhidaiwata). Funkcj rozumienia jest rnicowanie, a kszetradina jest jego bstwem (adhidaiwata).

508

Mikoajewska

Mahabharata

O atrybutach wypywajcych z trzech gun (sattwa, radas, tamas)

Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, po zapoznaniu ci z
dwudziestoma czterema zasadami wszechwiata wyjaniem tobie
po kolei moc Najwyszego manifestujcego si w rnych
formach na pocztku, w rodku i na kocu. Prakriti radonie i
sama z siebie, tak jakby dla zabawy, modyfikujc si stwarza
tysice kombinacji swych oryginalnych przeksztace zwanych
gunami (dosownie: strunami, nitkami). Tak jak czowiek moe
zapali tysice lamp od jednej lampy, w taki sam sposb Prakriti
poprzez modyfikacje pomnaa trzy atrybuty (sattwa, radas,
tamas) w tysice istniejcych przedmiotw, w ktre odziewa si
Purusza.
Z atrybutu jasnoci-dobra (sattwa) wypywaj: cierpliwo,
rado, pomylno, jasno umysu, szczcie, czysto, zdrowie,
nasycenie, hojno, wspczucie, wybaczanie, zdecydowanie,
wiara, yczliwo, spokj umysu, prawdomwno, znajomo
obowizkw, agodno, skromno, opanowanie, zewntrzna
czysto, prostota, obiektywizm, realizowanie obowizkw, nieustraszenie, ignorowanie uudy powierzchownoci, brak zachannoci, akceptowanie tylko tych przedmiotw, ktre pochodz z
darw, wraliwo na dobro innych.
Z atrybutem namitnoci (radas) z kolei wi si takie
atrybuty jak: osobiste pikno, domaganie si uznania, wojna,
niech do dobroczynnoci, brak wspczucia, dowiadczanie na
przemian szczcia i niedoli, czerpanie przyjemnoci z mwienia
le o innych, skonno do angaowania si w dysputy i ktnie,
arogancja, nieuczciwo, niepokj, wrogo, smutek, przywaszczanie sobie tego, co naley do innych, brak wstydu, faszywo,
uuda, szorstko, gniew, pycha, lubieno, wywyszanie si,
szalestwo, szkalowanie.
Z ciemnoci (tamas) wi si takie atrybuty jak: bdna
ocena, zaciemnienie umysu, mier, lepy gniew, zawi i
zazdro o wszelkiego rodzaju jedzenie, bezgraniczny apetyt na
jedzenie i picie, jak i na czerpanie przyjemnoci z bogatych ubra,
zapachw, sportw, i tronw, spanie w cigu dnia, oszczerstwa
i inne podobne dziaania wynikajce z beztroski, zatracenie si w
tacu lub muzyce, oraz awersja do wszelkiego rodzaju religii.
O zabawianiu si trzema atrybutami Prakriti przez Purusz i
doczaniu si ich do wszystkich przedmiotw

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

509

Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, tak wic sattwa, radas i

tamas s atrybutami waciwymi dla Prakriti. Doczaj si one do
wszystkich przedmiotw wszechwiata i zawsze s w nich obecne.
Niezamanifestowany Purusza odziany w osiem mocy jogi
zabawiajc si trzema atrybutami Prakriti sam siebie przeksztaca
w miliony form. Ci, ktry poznali nauk o duszy w kontekcie
procesw psychicznych zrodzonych z zamieszkiwania w ciele
(adhjatma) mwi, e sattwa wyznacza najwysze poziomy
istnienia we wszechwiecie, radas porednie, a tamas najnisze. Z
pomoc nie zanieczyszczonej niczym prawoci dociera si do
wysokiego wiata bogw i istot niebiaskich, prawo
zanieczyszczona grzechem prowadzi do wiata ludzi, a czysta
grzeszno do wiata zwierzt lub rolin.
Trzy atrybutysattwa, radas, tamasmieszaj si ze sob.
Czasami radas wspistnieje razem z sattw lub razem z tamas.
Kiedy indziej tamas wspistnieje z sattw, lub wszystkie trzy
atrybuty wspistniej w podobnych proporcjach tworzc to, co
jest nazywane Niezamanifestowanym, czyli pierwotn (Moola)
Prakriti. Gdy wysze Niezamanifestowane, czyli Purusza odzieje
si tylko w sattw osiga region bogw, gdy odzieje si zarwno w
sattw i radas osiga status czowieka, gdy odzieje si w radas i
tamas rodzi si na porednim poziomie istnienia. Z kolei te
uduchowione osoby, ktre przekraczaj wszystkie trzy atrybuty,
czyli s wolne zarwno od prawoci, jak i grzechu, docieraj do
miejsca, ktre jest wieczne, niezmienne i niezniszczalne, ktre jest
miejscem Najwyszego Brahmana. Ludzie wiedzy osigaj
miejsca, ktre s najwysze, czyste i niezniszczalne przekraczajce
zakres zmysw i ignorancj, znajdujce si poza mierci i
narodzinami i wypenione wiatem, ktre rozprasza wszelkie
rodzaje ciemnoci.
O naturze Puruszy, ktry rezyduje w Niezamanifestowanym
Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, pytae mnie o natur
tego, co najwysze (Puruszy) i rezyduje w Niezamanifestowanym
(Prakriti). O nim mwi si, e nawet chocia rezyduje w Prakriti,
rezyduje tam we wasnej naturze, nie uczestniczc w naturze
Prakriti. Prakriti jest nieoywiona i nieinteligentna (niewiadoma)
i tylko dziki prezydowaniu nad ni Puruszy jest zdolna do
stwarzania i niszczenia wszechwiata.

510

Mikoajewska

Mahabharata

Krl Wasuman rzek: O wielki mdrcu, zarwno Prakriti, jak i

Purusza s bez pocztku i bez koca, nie maj formy, nie psuj si
i s niezniszczalne i nie sposb ich zrozumie. Jak wic mona o
nich z sensem powiedzie, e jedno z nich (Prakriti) jest
nieoywione i nieinteligentne, podczas gdy drugie (Purusza) jest
oywione i inteligentne i jest nazywane wiadkiem pola (kszetradina)? Znasz w peni religi Wyzwolenia, poucz mnie wic o niej
ze wszystkimi szczegami. Nauczaj mnie, o jednoci Puruszy,
cho zdaje si by mnogoci, o jego odmiennoci od Prakriti, o
bstwach, ktre zamieszkuj w ciele i o miejscu, gdzie ywe istoty
mog ostatecznie po dugiej wdrwce dotrze. Nauczaj mnie
wiedzy, ktr opisuj systemy sankhji i jogi, jak i o tym, jakie s
ostrzegawcze symptomy mierci.
O wolnym od atrybutw Puruszy i posiadajcej atrybuty Prakriti, ktrej
atrybuty odbijaj si w Puruszy jak w lustrze
Jadnawalkja rzek: O krlu, tego, co nie ma atrybutw, nie
mona opisa przy pomocy atrybutw. Postaram si jednak tobie
wyjani, co ma atrybuty i co jest ich pozbawione.
Mdrcy zaznajomieni z konstytuantami wszechwiata mwi,
e gdy Purusza uchwyci atrybuty tak jak kryszta chwyta odbicie
czerwonego kwiatu, wwczas jest okrelany jako posiadajcy
atrybuty, lecz gdy uwolni si od tych atrybutw, tak jak kryszta
uwalnia si od odbitego w nim czerwonego kwiatu, wwczas jest
widziany w swej rzeczywistej naturze, czyli bez atrybutw.
Niezamanifestowana Prakriti jest w swej naturze odziana w
atrybuty, nie moe jednak ich przekroczy. Bdc w swej naturze
pozbawiona inteligencji (niewiadoma) przywizuje si do
atrybutw. Niezamanifestowana (niewiadoma) Prakriti nie moe
nic wiedzie, podczas gdy Purusza posiada wiedz na mocy swej
natury i jest zawsze wiadomy tego, e nie istnieje nic ponad nim.
Niezamanifestowane, czyli Prakriti, cho w swej naturze
nieoywiona i nieinteligentna, w konsekwencji zjednoczenia si z
Purusz, ktry jest wieczny i niezniszczalny, staje si oywiona i
inteligentna, zamiast pozostawa w swej wasnej naturze. Z kolei
Purusza obcujc cigle z atrybutami z powodu ignorancji przestaje
rozumie sw prawdziw natur i traci zdolno do zdobycia
Wyzwolenia.
Niektrzy bdc pod wpywem bdu mwi, e Purusza w
konsekwencji prezydowania nad zasadami wypywajcymi z
Prakriti uczestniczy w tych zasadach i ma natur Prakriti i e w

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

511

konsekwencji swej roli w stwarzaniu posiada atrybut stwarzania, a

w konsekwencji swego udziau w jodze ma atrybut jogi. Mwi
dalej, e Purusza z powodu swego udziau w stwarzaniu nasion
wszystkich nieruchomych istnie uczestniczy w ich naturze i
poniewa jest tym, ktry powoduje pojawianie si poszczeglnych
zasad lub atrybutw (tj. przeksztacanie si Prakriti), podlega
psuciu si i zniszczeniu tak samo jak zasady Prakriti, cho to tylko
same zasady ulegaj zniszczeniu. Asceci zaznajomieni z nauk o
zamieszkujcej w ciele duszy (adhjatma), ktrzy zdobyli owoc
swej ascezy i uwolnili si od wszelkiego rodzaju gorczki, widz
Purusz jako tego, ktry istnieje sam w siebie bez drugiego, jest
niezmienny i niezamanifestowany w sensie bycia przyczyn i jest
zmienny i manifestujcy si w sensie skutkw. Tak mwi, lecz
wyznawcy tzw. ateistycznej sankhji, ktrzy szukajc Wyzwolenia
bazuj wycznie na wiedzy i praktyce wspczucia dla wszystkich
ywych istot, twierdz, e to Prakriti jest jednym (w sensie
przyczyny), a Purusza jest mnogoci.
Faktycznie Purusza jest odmienny od Prakriti, ktra cho
zmienna, wydaje si niezmienna. Tak jak ostrze strzay jest
odmienne od swego zewntrznego okrycia, tak Purusza jest
odmienny od Prakriti, w ktrej zamieszkuje. Zaiste, jest jak ukryty
w fidze insekt, ktry jest odmienny od figi i cho w fidze
zamieszkuje, nie jest uwany za jej cz, lub jak zamieszkujca w
wodzie ryba, ktra jest odmienna od wody, w ktrej zamieszkuje i
ktra jej nie przenika, lub jak pywajcy po wodzie li lotosu,
ktry bdc od niej odmienny, wspistnieje z ni, ale nie jest jej
czci. Trwae wspistnienie wymienionych przedmiotw nie
jest przez zwykych ludzi poprawnie rozumiane i wszyscy ci,
ktrzy widz zwizek Puruszy z Prakriti w innym wietle, ni to
zostao opisane, bdz wydeptujc sobie ciek do pieka.
Filozofia sankhji jest nauk opisujc poprawnie wszystkie
przedmioty we wszechwiecie i std wyznawcy sankhji rozumiej
poprawnie natur Prakriti i Puruszy i zdobywaj Wyzwolenie.
3. O systemie jogi
Jadnawalkja rzek: O krlu, wyjaniem tobie nauk wyznawcw sankhji. Posuchaj teraz, jak widz nauk joginw. Nie ma
wiedzy wyszej od tej, ktr daje sankhja i nie ma mocy wikszej
od potgi jogi. Obydwa systemy zalecaj te same praktyki i s
zdolne, aby doprowadzi swych wyznawcw do Wyzwolenia. Ci,
ktrym brak inteligencji uwaaj je za odmienne, ja sam jednak po
przestudiowaniu ich i namyle doszedem do wniosku, e s takie

512

Mikoajewska

Mahabharata

same: to, co widz jogini, widz rwnie wyznawcy sankhji. Ten,

kto widzi te dwa systemy jako takie same, prawdziwie zrozumia
zasady, ktre rzdz wszechwiatem.
yciowe oddechy i zmysy s gwnymi rodkami w praktykowaniu jogi. W pismach mdrcy mwi o omiu odnach jogi:
regulacja oddechu (pranajama), kontrola zmysw (pratjahara),
medytacja (dhjana), skoncentrowanie umysu po kolei na
szesnastu przedmiotach (dharana), suchanie instrukcji (tarka),
uwolnienie si od dualizmu podmiot-przedmiot (samadhi) i
dodatkowo powstrzymywanie si (jama) i posuszestwo (nijama).
Zaiste, nie mwi oni o adnym innym rodzaju jogi. Jogin dziki
kontrolowaniu oddechw i zmysw moe moc swej woli
porusza si, gdzie zechce. Po zniszczeniu ciaa grubego dziki
swej praktyce, odziany jedynie w ciaa subtelne i osiem atrybutw
jogitj. moc przybierania nieskoczenie maej lub wielkiej formy,
moc stawania si bardzo lekkim lub bardzo cikim, zdolno do
kontaktu z kimkolwiek bez wzgldu na odlego, do speniania
wszelkich ycze moc myli, do ujarzmienia kogokolwiek i
wadz nad caym wszechwiatemporusza si po caym
wszechwiecie dowiadczajc w tych ciaach rnych rodzajw
przyjemnoci.
W pismach wyrnia si dwa rodzaje praktyk prowadzcych
joginw do znakomitych rezultatw: odziane w atrybuty i wolne
od atrybutw. Pierwszym rodzajem jest koncentracja umysu na
szesnastu przedmiotach wymienianych w pismach z rwnoczesn
regulacj oddechu, a drugim koncentracja umysu na zniszczeniu
rnicy midzy kontemplujcym podmiotem, przedmiotem kontemplacji i aktem kontemplacji cznie z opanowaniem zmysw.
Regulowanie oddechu jest jog z atrybutami, podczas gdy zatrzymywanie umysu, ktry zosta pozbawiony swych funkcji, jest jog
bez atrybutw. Na pocztku naley praktykowa regulowanie
oddechw jedynie z pomoc atrybutw (tj. sugerowanych w
pismach mantr), poniewa gdy oddech jest wydychany lub
wdychany bez mentalnej koncentracji na okrelonych obrazie
skojarzonym z mantr, wiatr w systemie oddechowym neofity
moe na tyle wzrosn w si, e spowoduje jego zranienie.
Zaleca si dwanacie rnych sposobw powstrzymywania
oddechu, ktre naley praktykowa podczas pierwszej czci nocy
i dwanacie innych, ktre naley praktykowa po wypoczynku
podczas ostatniej czci nocy. Ten, kto osign spokj umysu,
opanowa zmysy, yje w odosobnieniu, czerpie rado z przebywania w jani i w peni zrozumia znaczenie pism, powinien

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 184

513

kontrolujc swj oddech na te dwadziecia cztery sposoby skupi

sw dusz na Najwyszej Duszy.
Jogin powinien najpierw wycofa wszystkie zmysy ze
zmysowych przedmiotw (tj. dwiku, dotyku, formy, zapachu i
smaku) czc je z umysem. Umys powinien nastpnie poczy
si ze strumieniem wiadomoci, a wiadomo powinna nastpnie
zamkn si w rozumieniu i nastpnie rozumienie powinno
poczy si z Prakriti. Jogin scalajc po kolei wszystkie zasady
materialnego wiata medytuje nad Najwysz Dusz, ktra jest
niesplamion jednoci woln od wpywu namitnoci (radas),
niezmienn, nieskoczon, krysztaowo czyst i bez defektu, ktra
jest wiecznym niezmiennym, niepodzielnym Purusz, ktry jest
poza zniszczeniem i mierci i ktry jest wiecznym Brahmanem.
Posuchaj teraz o tym, jak rozpozna osob, ktra pogrya si
w jodze. Wszystkie te same objawy radosnego nasycenia, ktre
wystpuj u osoby pogronej w gbokim pozbawionym snw
nie, daj si zaobserwowa u osoby pogronej w samadhi.
Mdrcy twierdz, e taka osoba jest jak wznoszcy si ku grze
nieruchomy pomie lampy naftowej poncy w miejscu, ktre jest
cakowicie bezwietrzne lub jak skaa, ktrej nie zdoa poruszy ani
najgorsza ulewa, ani dwik konch, bbnw, pieni, czy setek
muzycznych instrumentw. Tak jak wojownik peen odwagi i
determinacji trzymajcy w doniach naczynie z olejem nie wyleje
ani kropli, cho jest atakowany przez uzbrojonego wroga, tak samo
jogin, ktry pogry si w samadhi ze skoncentrowanym umysem czc si z Najwysz Dusz, w konsekwencji zatrzymania
wszystkich funkcji zmysw pozostaje nieporuszony. Bdc w
stanie samadhi widzi Brahmana, ktry jest tym, co najwysze,
niezmienne i co jest jak jasno ponca w samym rodku
ciemnoci. Dziki jodze po uwolnieniu si od swego ciaa
zdobdzie Wyzwolenie. Tak deklaruj odwieczne ruti.
4. O miejscach, gdzie dusza udaje si po mierci i o oznakach
zbliajcej si mierci
Jadnawalkja rzek: O krlu, posuchaj teraz o tych miejscach,
gdzie musz uda si ci, ktrzy umarli.
Mwi si, e gdy dusza opuszcza ciao przez stopy, czowiek
udaje si do regionu Wisznu, przez ydki udaje si do bogw wasu,
przez kolana zdobywa towarzystwo bogw zwanych Sadhja, przez
kana wydalniczy udaje si do regionu Mitry, przed odbyt powraca
do ziemi, przez uda idzie tam, gdzie zamieszkuje Pradapati, przez
pachwin udaje si do regionu marutusw, przez nozdrza do

514

Mikoajewska

Mahabharata

regionu ksiyca, przez ramiona i klatk piersiow do regionu

Indry. Gdy dusza wydostaje si przez szyj udaje si do regionu
najwspanialszego z ascetw Nary, przez usta osiga region bogw
wiwadeww, przez uszy udaje si do bogw rnych punktw
przestrzeni, przez nos osiga region boga wiatru, przez oczy region
Agniego, przez brwi region awinw, przez czoo region Ojcw, a
gdy opuszcza ciao przez czubek gowy, osiga region Brahmy.
Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, wyjaniem tobie, dokd
udaje si dusza po opuszczeniu ciaa. Posuchaj teraz, jakie s
ostrzegawcze symptomy zbliajcej si mierci tak jak zostay
opisane przez mdrcw. Osoba, ktra nie moe odnale na niebie
gwiazdy polarnej, cho widziaa j przedtem, lub widzi ksiyc w
peni lub wiato lampy kierujce si ku poudniowi, ma przed
sob nie wicej ni rok ycia. Podobnie ludzie, ktrzy nie widz
ju duej wasnego odbicia w oczach innych, maj przed sob
tylko jeden rok ycia. Ten, kto utraci blask lub mdro,
dowiadcza zmian w swej wewntrznej lub zewntrznej naturze,
ma przed sob p roku ycia, podobnie jak ten, kto zaniedbuje
bstwa, spiera si z braminami lub blednie, cho by poprzednio
opalonej karnacji. Ten, kto widzi na tarczy soca i ksiyca
rwnie wiele dziur, jak w sieci pajczej, ma przed sob zaledwie
tydzie ycia. Opadanie nosa lub uszu, odbarwienie zbw lub
oczu, utrata wiadomoci i gorca wskazuj na mier jeszcze tego
samego dnia, podobnie jak zy pynce nagle z lewego oka bez
wyranego powodu lub para unoszca si nad gow.
Czowiek o czystej duszy rozumiejc symptomy zbliajcej si
mierci stara si poczy sw dusz z Najwysz Dusz poprzez
trwanie w stanie samadhi dzie i noc a do momentu mierci.
Porzuca wszystkie przyjemnoci pynce z kontaktu ze zmysowymi przedmiotami i yje dalej w abstynencji pokonujc mier
poprzez poczenie swej duszy z Najwysz Dusz. Zaiste,
czowiek, ktry zdoby wiedz o Najwyszej Duszy yje zgodnie z
zaleceniami sankhji i pokonuje mier poprzez poczenie swej
duszy z Najwysz Dusz. Dociera w ten sposb do tego, co jest
cakowicie niezniszczalne, nie rodzi si i nie umiera, jest pomylne,
wieczne, niezmienne, nie podlegajce zniszczeniu i gdzie ludzie o
nieczystej duszy nie maj dostpu .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXI-CCCXVIII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

515

Opowie 185
O Brahmanie
rezydujcym w Niezamanifestowanym
manifestujcym si w formie wszechwiata
1. O tym jak Jadnawalkja otrzyma od Surji wiedz Wed; 2. O rozmowie
Jadnawalkji z gandharw Wiwawasu na temat przedmiotu zdobytej przez niego
wiedzy, tj. Brahmana; 3. Jadnawalkja podsumowuje swe nauki wskazujc na
wiedz jako jedyn i uniwersaln drog do Wyzwolenia i na Brahmana jako rdo
wszystkiego; 4. Bhiszma podsumowuje wskazujc, e sukces odnosi ten, kto po
poznaniu mechanizmu wszechwiata dociera do Brahmana.

Bramin Jadnawalkja rzek: O krlu, pytae mnie o

Najwyszego Brahmana rezydujcego w
Niezamanifestowanym. Twoje pytanie siga gbokiej
tajemnicy. ...
Pan Kryszna rzek: O Arduna, dowiedz si, e poza tym,
co niezamanifestowane ukrywa si jeszcze inne
Niezamanifestowane Wieczne Bycie, ktre nie ulega
zniszczeniu nawet wwczas, gdy wszystkie inne istnienia
zostaj zniszczone. Ten Niezamanifestowany jest niezniszczalny
i to on znajduje si najwyej . ...
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, zarwno wyznawcy sankhji
jak i jogini podajc za sformuowaniami swych doktryn
widz wszechwiat jako rezultat dziaania zarwno
Zamanifestowanego, jak i Niezamanifestowanego. ... Osoba
staje si godna czci tylko wtedy, gdy odniesie sukces w
zrozumieniu tego, co najwysze i niezamanifestowane. ...
Znajce pisma osoby, ktre odnios sukces w zrozumieniu
Najwyszego Brahmana, ktry stoi ponad pierwotn Prakriti
(Moola Prakriti), docieraj do tego, co przekracza narodziny i
mier, co jest wolne od atrybutw, co zarwno istnieje i nie
istnieje.
(Mahbharta, Bhiszma Parva, Bhagavad Gita, opow. 68, p. 2:
rozmowa VIII; Santi Parva, Part 3, Section CCCXIX)

1. O tym jak Jadnawalkja otrzyma od Surji wiedz Wed

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaj dalej, jak bramin
Jadnawalkja wyjani krlowi Daiwarati rdo swej wiedzy, jak i
opowiedzia mu o swej rozmowie z krlem gandharww, w ktrej

516

Mikoajewska

Mahabharata

naucza go o tym, w jaki sposb mona dotrze do tego, co jest

niezamanifestowane i najwysze i co jest najwysz przyczyn
manifestowania si wszechwiata.
Bramin Jadnawalkja rzek: O krlu, pytae mnie o
Najwyszego Brahmana rezydujcego w Niezamanifestowanym.
Twoje pytanie siga gbokiej tajemnicy. Posuchaj o tym, jak ja
sam zdobyem o nim wiedz.
Postpujc ze skromnoci i pokor, jak to zostao nakazane
przez riszich, otrzymaem od Surji, ktremu oddawaem cze,
jadusy (ofiarne formuy Jadurwedy). Posuchaj o tym z
wszystkimi szczegami. Zadowolony ze mnie Surja rzek: O
mdrcu, cho tak trudno zdoby moj ask, zadowolie mnie.
Wypowiedz wic sw prob, na ktra nastawie swe serce.
Speni j z radoci bez wzgldu na to, jak jest trudna do
spenienia. Schylajc przed nim gow w pokonie rzekem: O
Surja, brakuje mi wiedzy jadusw. Gorco pragn zdoby jak
najszybciej t wiedz, obdaruj mnie ni. Surja rzek: O braminie,
speni twoj prob powodujc, e bogini Saraswati, ktra jest
esencj mowy, wstpi do twego ciaa.
Po wypowiedzeniu tych sw Surja rozkaza mi otworzy usta i
gdy speniem jego rozkaz, bogini Saraswati wstpia do mojego
ciaa. Moje ciao zaczo pon i nie mogc znie blu
wskoczyem do strumienia. Nie rozumiejc tego, co uczyni Surja
majc na uwadze moje dobro, poczuem gniew. Gdy tak ponem
od energii bogini, Surja rzek: O braminie, wytrzymaj to wraenie
ponicia chwil duej. Wkrtce ono ustanie i odczujesz chd. I
faktycznie, ju po chwili poczuem chd. Twrca wiata widzc,
e powrciem do normalnoci, rzek: O braminie, wszystkie
Wedy cznie z uzupenieniami i Upaniszadami uka si przed
tob w twym wewntrznym wietle i ty sam staniesz si edytorem
pism Satapatha Brahmana i twj umys skieruje si na drog
Wyzwolenia. Dziki zdobytej wiedzy osigniesz ten najwyszy cel,
do ktrego d wyznawcy sankhji i jogini. Po wypowiedzeniu
tych sw Surja schowa si za wzgrzami Asta, a ja sam
wypeniony radoci i mylc o bogini Saraswati powrciem do
domu.
W odpowiedzi na moje myli ukazaa mi si przed oczami
bogini Saraswati ozdobiona samogoskami i spgoskami i wit
sylab OM. Powitaem j ofiarujc jej i Surji wod do umycia stp i
po wykonaniu tego obowizku usiadem peen oddania dla tych
dwch bogw. Wwczas w mojej mentalnej wizji ukazay si cae
pisma Satapatha Brahmana z ich misteriami, abstraktami,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

517

uzupenieniami wypeniajc mnie wielk radoci. Zaczem ich

naucza setki moich uczniw popadajc w konflikt z moim wujem
ze strony matki o imieniu Waisampajama i jego uczniami.
Waisampajama by uczniem Wjasy i naucza Wed dugo przede
mn i nie by zadowolony widzc we mnie rywala. I gdy wiecc
wrd swoich uczniw jak soce podjem si pokierowania
ofiar twojego ojca krla Danaki, powsta midzy mn i moim
wujem spr odnonie tego, czy zarwno on, jak i ja mamy prawo
do daksziny ofiarowanej braminowi recytujcemu Wedy podczas
ofiary. Bdc rwny memu wujowi w znajomoci Wed i majc
mdrca Dewal za wiadka, przyjem poow daksziny pozostawiajc drug poow dla mojego wuja. Taki podzia by w zgodzie
zarwno z wizj twego ojca krla Danaki, jak i riszich Sumanty,
Paili i Damili, ktrzy asystowali razem z moim wujem mdrcowi
Wjasie w edytowaniu Wed.
Po otrzymaniu od Surji pidziesiciu jadusw zajem si
studiowaniem Puran i Romaharszan. Zainspirowany przez Surj
majc bogini Saraswati przed oczami i pamitajc o oryginalnych
mantrach zredagowaem Satapatha Brahmany realizujc zadanie,
ktrego nikt przede mn nie zdoa si podj. Kroczc wybran
przeze mnie drog nauczaem jej swych uczniw. Zaiste,
przekazaem moim uczniom cao Wed cznie z ich podsumowaniami. Dziki mym instrukcjom uczniowie ci o czystych ciaach i
umyle dowiadczyli wielkiej radoci. Po ukoczeniu mych prac i
zapewnieniu tej wiedzy o pidziesiciu gaziach przekazu,
oddaem si medytacjom nad przedmiotem tej wiedzy, ktrym jest
Brahman.
2. O rozmowie Jadnawalkji z gandharw Wiwawasu na
temat przedmiotu zdobytej przez niego wiedzy, tj. Brahmana
O tym, jak bramin Jadnawalkja odpowiedzia na dwadziecia pi
pyta gandharwy dotyczcych przedmiotu wiedzy w Wedach
Bramin Jadnawalkja kontynuowa: O krlu, pewnego dnia
zbliy si do mnie gandharwa Wiwawasu znakomicie obeznany z
pismami wedanty pragnc zrozumie, co w tej wiedzy jest
korzystne dla braminw, jaka prawda jest w nich ukryta i czym
jest w najwspanialszy przedmiot wiedzy. Postawi mi dwadziecia cztery pytania w odniesieniu do Wed, i na kocu zada pytanie
dwudzieste pite, ktre odnosio si do tej gazi wiedzy, ktra
dotyczy logicznego (racjonalnego) wnioskowania. Pytania te byy
jak nastpuje: Czym jest wszechwiat i nie-wszechwiat? Czym

518

Mikoajewska

Mahabharata

jest awa i awa? Czym jest Mitra? Czym jest Waruna? Czym jest
wiedza? Co jest przedmiotem wiedzy? Co jest nieinteligentne? Co
jest inteligentne? Czym jest kah (bogo)? Kto podlega zasadzie
zmiany i kto nie? Kim jest ten, ktry poera soce i czym jest
soce? Czym jest widja i awidja? Co jest nieruchome i co jest
ruchome? Co nie ma pocztku, co jest zniszczalne i co jest
niezniszczalne?
Takie byy pytania krla gandharww Wiwawasu i po ich
usyszeniu waciwie mu na nie odpowiedziaam. Najpierw jednak
rzekem do niego: O gandharwa, pozwl mi przez chwil
pomyle nad odpowiedzi na twoje pytania. Gandharwa rzek:
O wielki mdrcu, niech tak si stanie. Usiad niedaleko mnie i
czeka w ciszy, podczas gdy ja raz jeszcze skierowaem swe myli
ku bogini Saraswati. Odpowied na postawione pytania pojawia
si w moim umyle rwnie naturalnie jak maso pojawia si na
powierzchni wprawianego w wir mleka. Majc przed oczami
nauk logicznego wnioskowania zalecan przez sankhj, z pomoc
umysu wprawiem w wir Upaniszady i uzupeniajce pisma
odnoszce si do Wed wydobywajc na powierzchni i ukazujc
przed nim czwart nauk, ktr (obok trzech nauk, ktrymi s
Wedy, rolnictwo, nauki Prawie i karze) jest nauka o Wyzwoleniu, o
ktrej ju tobie mwiem, ktra mwi o dwudziestej pitej
zasadzie wszechwiata tj. zamieszkujcej w ciele duszy.
Rzekem: O krlu gandharww, majc w umyle nauk o
Wyzwoleniu posuchaj teraz odpowiedzi na poszczeglne pytania,
ktre mi zadae.
Pytae mnie, czym jest wszechwiat i czym jest niewszechwiat. Wszechwiat jest niezamanifestowan pierwotn
Prakriti (Moola Prakriti, tj. trzema gunami istniejcymi w rwnej
proporcji), ktra odziaa si w zasady narodzin i mierci uwaane
przez tych, ktrzy szukaj Wyzwolenia za przeraliwe. Co wicej
posiada on trzy atrybuty (sattwa, radas, tamas) w rnych
proporcjach w konsekwencji tego, e wszystkie stwarzajce go
zasady s odziane w te atrybuty w rnych proporcjach. Niewszechwiatem jest Purusza, ktry jest pozbawiony wszelkich
atrybutw.
Awa (ogier) i awa (klacz) oznaczaj aspekt mski i eski,
czyli Purusz i Prakriti.
Mitr (tutaj: bstwo dajce wiato i gorco) jest Purusza, a
Warun (tutaj: wody, ktre s komponentem wszechwiata)
Prakriti.
Wiedz i przedmiotem wiedzy jest Purusza.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

519

Wiedzcym jest Purusza jako ten, kto nie ma atrybutw, on te

jest ignorantem, gdy przybiera atrybuty jako wcielona dusza.
Kah, czyli bogo, ktra nie podlega zmianie, to Purusza,
podczas gdy Prakriti jest zmienna.
Iluzj (awidia) jest Prakriti, podczas gdy Purusza jest
prawdziw wiedz (widja).
Ruchomym jest nazywana Prakriti, gdy to ona poprzez swe
kolejne modyfikacje jest przyczyn stwarzania i niszczenia
wszechwiata. Purusza z kolei jest nazywany nieruchomym, gdy
powoduje stwarzanie i niszczenie wszechwiata nie podlegajc
samemu adnym zmianom.
Zgodnie z innym systemem filozoficznym Prakriti jest
opisywalna, podczas gdy Purusza jest nieopisywalny.
Jeli chodzi o to, co jest zniszczalne i co jest niezniszczalne, to
wedug filozofw obeznanych z tematami dotyczcymi wcielonej
duszy w kontekcie procesw psychicznych zrodzonych z ciaa
(adhjatma) zarwno Prakriti, jak i Purusza s wieczne, niezmienne, niezniszczalne, nienarodzone. Purusza jest niezniszczalny i
niezmienny, bo nie ulega adnym zmianom. Prakriti z kolei, ktra
jest nienarodzona, jest widziana jako niepodlegajca psuciu si w
konsekwencji swej niezniszczalnoci jako przyczyny stwarzania.
To rezydujce w niej atrybuty podlegaj zniszczeniu, ale nie ona
sama. Z powodu swych kolejnych przeksztace jest przyczyn
stwarzania i cho stworzone rezultaty pojawiaj si i znikaj,
pierwotna Prakriti (Moola Prakriti) jest wieczna i std jest
nazywana niezniszczaln.
O koniecznoci rozpoznania Najwyszej Duszy, z ktrej wypywaj i
gdzie chowaj si wszystkie przedmioty, jako jedynego przedmiotu Wed
Mwiem dalej: O Wiwawasu, wyjaniem tobie konkluzje
czwartej nauki zwanej nauk o Wyzwoleniu opartej na logicznym
wnioskowaniu i majcej Wyzwolenie za swj cel. Po nabyciu
riczw (hymnw Rigwedy), samanw i jadusw dziki tej nauce
racjonalnego wnioskowania i pomocy nauczyciela naley wykona
obowizkowe religijne praktyki i studiowa Wedy. Jednake ci,
ktrzy cho studiuj Wedy z wszystkimi ich gaziami, nie poznaj
Najwyszej Duszy, z ktrej wypywaj i w ktrej chowaj si
wszystkie przedmioty, bdcej tym jedynym przedmiotem, ktrego
poznanie Wedy prbuj wpoizaiste, ci, ktrzy nie nabywaj
tego, co Wedy prbuj przekazamarnuj tylko czas studiujc je

520

Mikoajewska

Mahabharata

na prno. Gupiec, ktry szukajc masa ubija mleko olicy,

zamiast znale, to czego szuka, znajdzie substancj o zapachu
ajna, w taki sam sposb ten, kto mimo studiowania Wed nie
potrafi zrozumie, czym jest Prakriti i Purusza, dowodzi jedynie
jak niemdre jest jego rozumowanie i bezuytecznie obcia swj
umys ciarem Wed.
O zaniechaniu pobonych dziaa i medytacji nad Najwysz Dusz,
Purusz i Prakriti
Chcc unikn ponownych narodzin i mierci naley ze
skupion uwag rozmyla nad Purusz i Prakriti. Rozmylajc
nad koem reinkarnacji i unikajc religii pobonych dziaa naley
powi si praktykowaniu niezniszczalnej religii jogi. Gdy kto
rozmyla nad natur wcielonej duszy i jej zwizkiem z Najwysz
Dusz odniesie sukces w uwolnieniu si od atrybutw i dotrze do
tego, co najwysze. Ludzie o niemdrym rozumowaniu widz
wieczn i niezamanifestowan Najwysz Dusz jako odmienn
od dwudziestej pitej zasady wszechwiata, czyli diwy, jednake
wyznawcy sankhji i jogini ktrzy zdobyli mdro i boj si
ponownych narodzin i mierci, widz Najwysz Dusz i wcielon
dusz jako jedno i to samo.
O rozpoznawaniu przez wcielon dusz swej odrbnoci od Prakriti i
jednoci z Najwysz Dusz
Wiwawasu kontynuowa: O wielki braminie, powiedziae,
e wcielona dusza jest niezniszczalna i faktycznie nieodrnialna
od Najwyszej Duszy. Trudno to jednak zrozumie. Nauczaj mnie
wic dalej w tej sprawie. Suchaem ongi na ten temat nauk wielu
mdrcw, cznie z moim ojcem, mdrcem Kajap. Suchaem
rwnie nauk Rudry i Wiwarupy, bogw, Ojcw i dajtjw.
Wszystkie te nauki dotyczyy tego samego wiecznego przedmiotu
wszelkiej wiedzy, Najwyszej Duszy. Pragn usysze, jakie jest
twoje rozumienie tego przedmiotu. Jeste wielkim mdrcem, znasz
pisma, i charakteryzujesz si wielk inteligencj. Nie istnieje nic,
co byoby tobie nieznane i bogowie i Ojcowie nazywaj ci
oceanem witych pism. Wielcy riszi rezydujcy w regionie
Brahmy mwi, e swoj wiedz pism sankhji i jogi zdobye od
Pana wszystkich wiate, boga soca Surji, ktry by twoim
nauczycielem. Jeste owiecony i w peni obeznany z caym

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

521

ruchomym i nieruchomym wszechwiatem. Pragn sucha dalej

twych nauk.
Jadnawalkja rzek: O gandharwo, jeste zdolny do zrozumienia kadej wiedzy, jednake, skoro mnie pytasz, posuchaj o tym,
czego ja sam nauczyem si od moich nauczycieli.
Wcielona dusza (Purusza) moe zrozumie Prakriti, ktra jest
nieinteligentna (niewiadoma), lecz Prakriti nie potrafi zrozumie
wcielonej duszy. Jak zostao wskazane w pismach, wcielona dusza
widzi siebie poprzez odbijajc si w niej Prakriti i std Prakriti
(ktra dostarcza elementw koniecznych do manifestowania si
wszechwiata) jest nazywana abstrakcyjnie przez wyznawcw
sankhji i joginw pradhana, czyli hipotetyczna przyczyna
wszechwiata lub zasada twrcza. W swej prawdziwej naturze
wcielona dusza jest odmienna od odbijajcej si w niej Prakriti i
od Prakriti niezalena. Gdy patrzyczyli w stanie wiadomoci
zwanym obudzonym i podczas nieniabdc wiadkiem pola
(kszetra-dzina) widzi zarwno Prakriti, ktra jest dwudziest
czwart zasad wszechwiata, jak i siebie (dwudziest pit zasad
wszechwiata), a gdy nie patrzyczyli w stanie samadhi, lub
czwartym stanie wiadomoci, gdy procesy mentalne wynike z
dziaania Prakriti zostaj wyczone i wcielona dusza nie jest ju
duej wiadkiem poladociera do tego, co jest dwudzieste szste,
czyli Najwyszej Duszy. Zamieszkujca w ciele dusza (zasada
dwudziesta pita) myli, e nie ma nic wyszego poza ni, w
rzeczywistoci jednak, cho bdc wiadkiem pola poznaje i
patrzy, utosamia si z Prakriti i nie widzi tego, co jest najwysze
i co jest nazywane dwudziestym szstym i co widzi j.
Ci, ktrzy zdobyli mdro, nie powinni nigdy utosamia
dwudziestej czwartej zasady wszechwiata, tj. nieinteligentnej
Prakriti, z zasad dwudziest pit, tj. zamieszkujc w ciele
dusz, ktra ma rzeczywiste i niezalene istnienie. Ryba mieszka
w wodzie, gdzie przebywa ulegajc swej naturze i tak jak ryba
zamieszkuje w wodzie bdc od niej odmienna, tak wcielona
dusza, cho istnieje w kontakcie z Prakriti, w swej rzeczywistej
naturze jest odmienna i niezalena od Prakriti. Gdy da si
opanowa ego-wiadomoci i poczuciu, e co naley do niej, i nie
potrafi ju duej zrozumie swej identycznoci z tym, co jest
dwudzieste szste, zaiste, w konsekwencji iluzji wynikej z jej
wspistnienia z Prakriti i jej sposobu mylenia stacza si w d,
lecz gdy uwolni si od takiej wiadomoci, idzie w gr.
Wcielona dusza odniesie sukces w widzeniu Najwyszej Duszy
i osigniciu stanu jednoci z caym wszechwiatem, tylko wtedy

522

Mikoajewska

Mahabharata

gdy zrozumie, e ona jest jednym, a Prakriti, w ktrej rezyduje.

jest drugim. Najwysza Dusza te jest jednym (tym, co jest
okrelane jako dwudzieste szste) i wcielona dusza jest drugim (to,
co jest okrelane jako dwudzieste pite), jednake w konsekwencji
tego, e Najwysza Dusza wcza w siebie wcielon dusz, mdrcy
widz je jako jedno. Czyci na ciele i umyle, przeraeni wizj
ponownych narodzin i mierci i bogosawieni widzeniem tego, co
jest okrelane jako dwudziesto szste i mu oddani, odmawiaj
wcielonej duszy niezniszczalnoci twierdzc, e czc si
Najwysz Dusz ulega ona zniszczeniu. Gdy wcielona dusza
widzi Najwysz Dusz i traci wiadomo swojej jednostkowoci,
staje si tosama z tym, co najwysze i zdobywa wszechwiedz, i
majc wszechwiedz uwalnia si od obowizku ponownych
narodzin.
Zakoczyem swe nauki mwic: O Wiwawasu, tak wic
nauczaem ci zgodnie z tym, co stwierdzaj pisma, o Prakriti,
ktra jest nieinteligentna, jak i o Puruszy, ktry jest inteligentny i
Najwyszej Duszy odzianej w wszechwiedz. Czowiek, ktry
uwolni si od dualizmw i nie widzi rnicy midzy poznajcym i
poznawanym, cho wydaje si by cigle wcielon dusz, jest
faktycznie oryginaln przyczyn wszechwiata, czyli Najwysz
Dusz.
Wiwawasu rzek: O wielki mdrcu, wyjanie mi dokadnie,
zarwno to, jaki jest pocztek wszystkich bogw, jak i to, jaka jest
droga do Wyzwolenia. Twoje nauki s prawdziwe i wspaniae.
Bd bogosawiony i niech twj umys bdzie zawsze zjednoczony z rozumieniem .
3. Jadnawalkja podsumowuje swe nauki wskazujc na wiedz
jako jedyn i uniwersaln drog do Wyzwolenia i na
Brahmana jako rdo wszystkiego
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, bramin Jadnawalkja
po zakoczeniu swego opowiadania o rozmowie z krlem gandharww rzek do krla Daiwarati: O krlu, wadca gandharww
po wypowiedzeniu tych sw i uhonorowaniu mnie rytualnym
okreniem ruszy w kierunku nieba rozwietlajc przestrze sw
piknoci. Patrzyem za nim z zadowoleniem. Nauki, ktre ode
mnie otrzyma, przekaza dalej niebianom mieszkajcym w
regionie Brahmy i innym bogom, ktrzy zamieszkuj ziemi i inne
regiony, jak i tym, ktrzy wybrali ciek Wyzwolenia.
Wyznawcy sankhji i jogini s oddani praktyce zalecanej przez
ich system. Poza nimi istnieje szereg innych osb szukajcych

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

523

Wyzwolenia. Nauka, ktra tobie przekazaem, przyniesie im na

pewno widoczne owoce. Wyzwolenie wypywa z wiedzy. i bez
wiedzy nie sposb go osign. Tak mwi mdrcy. Naley wic
stara si najlepiej, jak si potrafi, o nabycie ze wszystkimi szczegami tej wiedzy, dziki ktrej mona wyzwoli si z obowizku
ponownych narodzin i mierci. Naley zawsze i w dobrej wierze
obdarza tak wiedz waciw czci, bez wzgldu na to, czy
pochodzi od bramina, wojownika, waiji lub nawet szudry, ktry
jest niskiego urodzenia. Takiej osoby penej wiary narodziny i
mier nie zaskocz.
Wszystko wypyno z Brahmana, std wszyscy ludzie s
braminami, i wszyscy musza by widziani jako ci, ktrzy mwi
jzykiem Wed. Tak gosi religia Wyzwolenia. Ja sam przekazaem
tobie wiedz o Prakriti i Puruszy wspomagany przez rozumienie
pynce prosto od Brahmana (Wed). Zaiste, cay ten wszechwiat
jest Brahmanem. Z jego ust wypynli bramini, z ramion wojownicy, z ppka waijowie, ze stp szudrowie. Pozostae kasty naley
widzie jako wypywajce z wyej wymienionych.
ywe istoty bdc we wadzy zasad wypywajcych z Prakriti i
pobudzane przez ignorancj umieraj i rodz si ponownie w
rnych porzdkach istnienia i kontynuuj dziaania nie mogc si
wyzwoli z koa reinkarnacji. Z tego powodu wszyscy powinni
ca sw moc poszukiwa drogi prowadzcej do nabycia wiedzy.
Kady jest do tego uprawniony, bez wzgldu na to, w jakiej kacie
si urodzi, a ten kto zdoby t wiedz jest braminem. Wojownicy,
waijowie i szudrowie s w ten sposb okrelani z powodu braku
tej wiedzy. Naley pamita, e nauka o Wyzwoleniu jest zawsze
otwarta dla kadego, tak mwi mdrcy'.
Jadnawalkja zakoczy mwic: O krlu, odpowiedziaem na
twoje pytania zgodnie z prawd. Twoje pytania byy dobre i
doprowadziy ci do prawdziwej wiedzy. Uwolnij si wic od
wszelkiego smutku i bd bogosawiony .
4. Bhiszma podsumowuje wskazujc, e sukces odnosi ten, kto
po poznaniu mechanizmu wszechwiata dociera do Brahmana
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, krl Daiwarati po
wysuchaniu nauk mdrca Jadnawalkji odczuwa wielk rado i
zanim Jadnawalkja opuci jego paac, uhonorowa go okrajc
go dookoa. Obdarowa rwnie licznych braminw milionem
krw, szczerym zotem i klejnotami. Wkrtce odda tron synowi i
uda si do dungli, aby prowadzi tam ycie witego ascety.
Mylc o porzuceniu wszystkich swoich obowizkw odda si

524

Mikoajewska

Mahabharata

studiom sankhji i jogi w ich caoci. Widzc w sobie nieskoczono skupi ca sw myl na nim, ktry jest wieczny i niezaleny.
Porzuci wszystkie zwyke obowizki, cnot i grzech, prawd i
fasz, narodziny i mier, jak i wszystko inne, co naley do zasad
stworzonych przez Prakriti.
Zarwno wyznawcy sankhji jak i jogini podajc za
sformuowaniami swych doktryn widz wszechwiat jako rezultat
dziaania zarwno Zamanifestowanego, jak i Niezamanifestowanego. Mdrcy gosz, e Brahman jest wolny od dobra i za,
samowystarczalny, wyszy od tego, co wysokie, wieczny i czysty.
Oczy si wic. Zarwno ten, kto daje i przyjmuje dary, jak i
same dary i to co jest wyznaczone na dar, wszystko to jest
uwaane za niezamanifestowan dusz. Dusza jest wszechogarniajc pojedynczoci, ktr dusza posiada. Kt wic moe by dla
tej pojedynczoci obcym? Czy mylisz zawsze w ten sposb? Nie
myl nigdy inaczej. Tylko ten udaje si na pielgrzymki i wykonuje
rytuay ofiarne, kto nie zdoby najwyszej wiedzy i nie zna
odzianej w atrybuty Prakriti i przekraczajcego wszystkie atrybuty
Puruszy. Samo studiowanie Wed, umartwienia i ofiary nie
wystarcz, aby doprowadzi kogo do Brahmana. Osoba staje si
godna czci tylko wtedy, gdy odniesie sukces w zrozumieniu tego,
co najwysze i niezamanifestowane. Ci, ktrzy docieraj do tego,
co jest nazywane Mahat, osigaj region nalecy do Mahat, ci,
ktrzy docieraj do ego-wiadomoci, zdobywaj region egowiadomoci, podczas gdy ci, ktrzy szukaj tego, co je przekracza,
docieraj do wyszych regionw. Znajce pisma osoby, ktre
odnosz sukces w zrozumieniu Najwyszego Brahmana, ktry stoi
ponad pierwotn (Moola) Prakriti, docieraj do tego, co
przekracza narodziny i mier, co jest wolne od atrybutw i co
zarwno istnieje i nie istnieje.
Bhiszma zakoczy mwic: O Judhiszthira, przekazaem
tobie wiedz, ktr otrzymaem od krla Daiwarati z rodu Danaki,
ktry z kolei otrzyma j od mdrca Jadnawalkji. cieka wiedzy
przekracza wszystko i nie sposb jej porwna z drog ofiarnych
rytuaw. Z pomoc wiedzy czowiek przekracza ocean ycia,
ktry jest peen zagroe i przeszkd, ktrego nie zdoaby nigdy
przekroczy z pomoc religijnych ofiar. Ludzie wiedzy mwi, e
narodzin i mierci, jak i innych podobnych przeszkd nie mona
pokona zwykym wysikiem i wymagaj one uycia specjalnych
rodkw. Realizowanie ofiar, umartwie, przysig prowadzi do
nieba, lecz stamtd spada si znowu na ziemi. Naley szuka
najwyszej wiedzy i oddawa cze temu, co najwysze, wite,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 185

525

niesplamione, najczystsze, bogosawione, co bdc Wyzwoleniem

przekracza wszystkie stany istnienia. Rozumiejc kszetr (Prakriti)
i wykonujc ofiar w formie nabywania wiedzy staniesz si prawdziwie mdry. Pamitaj wic zawsze o rozmowie midzy mdrcem
Jadnawalkj i krlem Daiwarati, ktr ci powtrzyem. Mdrzec
ten odda ongi krlowi Daiwarati wielk przysug uczc go tego,
co pynie z poznania Upaniszad i rozmawiajc z nim o nim, ktry
jest niezmienny i najwyszy. Dziki jego naukom krl ten osign
Brahmana, ktry jest niemiertelny i ktry przekracza wszystkie
rodzaje smutku.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Section CCCXIX
(Mokshadharma Parva).

526

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 186
O moliwoci Wyzwolenia
w domowym trybie ycia
1. Sulabha dziki jodze wchodzi do umysu krla Dharmadhjady bez jego zgody,
aby zobaczy, czy faktycznie prowadzc domowy tryb ycia zdoby Wyzwolenie;
2. Dharmadhjada broni swej drogi argumentujc, e mdrzec Panczasikha doradza
mu, aby szuka Wyzwolenia bez porzucania krlestwa uwalniajc si od
przywizania; 3. Dharmadhjada dowodzi bezuytecznoci odziewania si w
symbole trybw ycia, skoro to wiedza jest tym, co prowadzi do Wyzwolenia;
4. Dharmadhjada krytykuje Sulabhi wskazujc, e jej wejcie do jego umysu z
pomoc jogi jest grzeszne i pyta j o to, kim jest; 5. Sulabha odpowiada
Dharmadhjady rozpoczynajc od stwierdzenia, e jej sowa bd miay
autorytatywny charakter; 6. Sulabha dowodzi, e skoro wszechwiat jest rezultatem
tworzcych go zasad i podlega cigym zmianom, nie mona z sensem
odpowiedzie na pytanie, kim si jest i skd si przybywa; 7. Sulabha dowodzi, e
bdc krlem i prowadzc domowy tryb ycia nie mona uwolni si cakowicie od
przywizania; 8. Sulabha dowodzi, e krytykowanie jej postpowania przez krla
jest bez sensu, bo uwolnia si od powizania z ciaem; 9. Sulabha dowodzi, e krl
Dharmadhjada nie zdoby jeszcze Wyzwolenia, cho oderwa si ju od
domowego trybu ycia.

Dharmadhjada rzek: O Sulabha, jeeli prawd jest to, e

Wyzwolenie mona osign poprzez wiedz, wwczas
zdobycie Wyzwolenia przez kogo, kto nosi kij ebraka, naley
uzna za moliwe, bo nic nie przeszkadza mu w nabywaniu
wiedzy. Dlaczego jednak miaoby by to niemoliwe dla kogo,
kto siedzi pod krlewskim baldachimem trzymajc bero? Bero
i baldachim s jedynie oznakami trybu ycia, tak jak i noszenie
kija ebraczego. ... Bycie krlem, czy ebrakiem ani pomaga,
ani przeszkadza w zdobyciu Wyzwolenia, gdy zarwno krl,
jak i ebrak zdobywaj Wyzwolenie dziki wiedzy, a nie z
powodu warunkw, w ktrych yj.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXX)

1. Sulabha dziki jodze wchodzi do umysu krla

Dharmadhjady bez jego zgody, aby zobaczy, czy faktycznie
prowadzc domowy tryb ycia zdoby Wyzwolenie
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, czy kto, kto
zdoby wielk moc i bogactwo, jak i dar dugiego ycia, moe
unikn starzenia si i mierci? Wytumacz mi, przy pomocy
jakich rodkw mona uwolni si od mierci? Czy s to

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

527

odpowiednie lekarstwa, czy te pobone dziaania opisane w

Wedach, umartwienia, znajomo witych pism?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, sawny krl Danaka, wadca
Widehw zada ongi podobne pytanie praktykujcemu leny tryb
ycia mdrcowi o imieniu Panczasikha, ktry pozna wszystkie
Wedy i pozby si wszystkich wtpliwoci co do celu i doniosoci
poszczeglnych obowizkw. Posuchaj, jakiej odpowiedzi udzieli mu ten mdrzec nazywany rwnie synem Kapili.
Pewnego dnia krl Danaka zbliy si Panczasikhi i rzek: O
wielki mdrcu, czy mona pokona zniedonienie i mier? W
jakim stopniu mog w tym pomc pobone dziaania, umartwienia,
rozumienie i studiowanie witych pism?
Panczasikha, ktry zdoby zdolno widzenia wszystkiego tego,
co niewidzialne, rzek: O krlu, zniedonienia i mierci zarwno
nie mona, jak i mona pokona. Ten, kto narodzi si na ziemi,
umiera podlegajc wiecznemu prawu Czasu. Noce, dni, miesice
nie przestaj pyn, lecz ten, kto wybra wieczn drog powstrzymywania si od dziaania, czyli religi nivritti, uwalnia si od
obowizku ponownych narodzin i std od staroci i mierci.
Zniszczenie dogania wszystkie ywe istoty. Rodzc si na
ziemi wpadaj w nieskoczony strumie Czasu, gdzie czyhaj na
nie dwa przeraliwe aligatory w formie zniedonienia i mierci, i
ton w nim nie majc znikd pomocy. Ludzie porwani przez nurt
Czasu nie mog liczy na pomoc przyjaci, maonkw i dzieci,
ktrych tylko na krtko spotykali na swej drodze i ktrych
obecnoci nie mog cieszy si dugo. Wszyscy oni niesieni przez
ten sam nurt Czasu gromadz si niekiedy z gonym grzmotem,
jak masy chmur poganiane przez wiatr.
Zniedonienie i mier s jak dwa aroczne wilki i poeraj
wszystkie ywe istotysilne i sabe, wysokie i niskiei tylko
dusza jest wieczna. Skoro tak jest, po co cieszy si z narodzin i
opakiwa mier? Po co pyta, skd przyszedem, dokd pjd,
kim jestem, kim powinienem by? Po co nad tym wszystkim
rozpacza? Ty sam stwarzasz sobie niebo lub pieko swym
dziaaniem i dlatego lepiej nie zapominaj o witych pismach i
pobonym dziaaniem zarb niebo!
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, nauczae mnie, e Wyzwolenie, ktre uwalnia czowieka z obowizku ponownych narodzin,
jest unicestwieniem rozumienia, jak i innych mentalnych i fizycznych zdolnoci bdcych atrybutami ciaa i docieraniem do tego,
co niezmienne i najwysze, tj. do Brahmana. Powiedz mi, w jaki
sposb mona unicestwi te atrybuty nalece do ciaa grubego i

528

Mikoajewska

Mahabharata

subtelnego i czy mona zdoby Wyzwolenie bez porzucania

domowego trybu ycia? Powiedz mi rwnie, w czym tkwi owa
najwysza wspaniao Wyzwolenia?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, skoro pragniesz dowiedzie si,
czy mona osign Wyzwolenie yjc w zgodzie z domowym
trybem ycia, posuchaj starej opowieci o dyskusji na ten temat
midzy krlem Dharmadhjad z rodu Danaki, ktry szuka
Wyzwolenia bez porzucania krlestwa i domowego trybu ycia i
kobiet o imieniu Sulabha, ktra szukaa Wyzwolenia prowadzc
ebraczy tryb ycia i praktykujc jog.
W dawnych czasach y na ziemi krl Dharmadhjada, ktry
przebywajc zawsze w otoczeniu wielkich braminw pozna
wszystkie Wedy, jak i pisma dotyczce Wyzwolenia. Oddany
religii wyrzeczenia i kontrolujc zmysy realizowa swe krlewskie
obowizki wadajc sprawiedliwie ziemi. Swym postpowaniem
zdoby saw i wielu ludzi szukajcych mdroci i wzorw
dobrego zachowania prbowao go naladowa. Podczas tej samej
jugi ya na ziemi kobieta o imieniu Sulabha, ktra prowadzia
ebraczy tryb ycia wdrujc po caej ziemi i praktykujc jog.
Wczc si po caym wiecie wielokrotnie syszaa o wadcy
Mithili i jego oddaniu religii Wyzwolenia i zapragna sama
stwierdzi, czy to, co o nim mwi, jest prawd. Dziki mocy swej
jogi porzucia dawn form i przybraa posta nieporwnywalnej
piknoci bez adnej skazy i w jednym mgnieniu oka, z szybkoci
strzay znalaza si w ludnej stolicy Widehw, Mithili. Ubrana w
strj ebraczy udaa si przed krlewskie oblicze. Krl powita j
ofiarujc wod do umycia stp, wykwintny poczstunek i bogato
ozdobione miejsce do siedzenia i zaintrygowany widokiem jej
delikatnej postaci zapyta j, kim jest i skd przybywa. Sulabha z
kolei widzc krla w otoczeniu ministrw i licznych mdrcw
zapytaa go o jego oddanie religii Wyzwolenia. Wtpic jednak w
to, e zdoa zdoby Wyzwolenie podajc ciek nivritti, dziki
mocy swej jogi wesza do jego rozumienia i zastpia je wasnym.
dna poznania prawdy skrpowaa jego mylenie moc swej jogi
ograniczajc z pomoc wiata emanujcego z jej oczu wiato
pynce z oczu krla. Wwczas jednake ten najlepszy z krlw
dumny z tego, e jest nie do pokonania, powstrzyma jej zamiary
opanowujc jej wol z pomoc swojej woli. Cho w swych
grubych formach siedzieli naprzeciw siebie odziani w atrybuty
swego trybu ycia prowadzc konwersacj, w swych subtelnych
formach krl by bez krlewskiego baldachimu i bera, a Sulabha
bez ebraczego kija.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

529

2. Dharmadhjada broni swej drogi argumentujc, e mdrzec

Panczasikha doradza mu, aby szuka Wyzwolenia bez
porzucania krlestwa uwalniajc si od przywizania
Krl Dharmadhjada mwi: O wita Pani, jak kroczysz
ciek? Do kogo naleysz? Skd przybywasz i dokd zamierzasz
si uda? Pytam ci o to, bo bez zadawania pyta nikt nie potrafi
okreli czyjej znajomoci pism, wieku lub kasty, w ktrej si
narodzi. Skoro do mnie przysza, odpowiedz na moje pytania.
Pragn ci pozna, gdy zasugujesz w peni na mj szacunek.
Jeli chodzi o mnie, to cho widzisz mnie z moim krlewskim
berem i baldachimem, jestem cakowicie pozbawiony pychy z ich
powodu. Pytasz mnie o Wyzwolenie, posuchaj wic z uwag, co
mam na ten temat do powiedzenia, gdy na caym wiecie nie ma
nikogo lepszego, kto mgby z tob na ten temat rozmawia.
Opowiem tobie rwnie o tym, kim jest ta osoba, od ktrej ja sam
otrzymaem t nieporwnywaln z niczym wiedz. Jestem ulubionym uczniem czcigodnego Panczasikhi z rodu Paraary. To dziki
jego naukom pozbyem si wszelkich wtpliwoci i poznaem w
peni systemy sankhji i jogi, jak i rozporzdzenia w odniesieniu do
ofiary i innych rytw, ktre cznie tworz trzy znane drogi
prowadzce do Wyzwolenia. Panczasikha, kroczcy ciek
witego ebraka opisan przez pisma i wczcy si po caej
ziemi, zawita pewnego dnia do mego krlestwa i na moj prob
zamieszkiwa u mnie przez pene cztery miesice przypadajce na
por deszczow. W tym czasie ten wielki gosiciel sankhji wyjani
mi, zgodnie z prawd i w sposb dla mnie zrozumiay, trzy
wspomniane przeze mnie drogi prowadzce do Wyzwolenia.
Skaniajc mnie do szukania Wyzwolenia nie zaleca mi jednak
porzucania krlestwa. Dlatego te po jego odejciu postpujc
zgodnie z jego zaleceniami yem w zgodzie z obowizkami mej
kasty praktykujc rwnoczenie opisane w pismach drogi
prowadzce do Wyzwolenia i z dusz skupion na Brahmanie
uwolniem si od przywizania do ziemskich przedmiotw i
wpywu towarzystwa.
Wyrzeczenie si wszelkiego rodzaju przywizania jest
najwyej cenionym rodkiem prowadzcym do Wyzwolenia.
Wyrzeczenie, dziki ktremu czowiek si wyzwala, wypywa z
wiedzy. Z wiedzy wypywa rwnie denie do praktykowania
jogi i dziki temu deniu dociera si do poznania jani lub duszy,
czyli najwyszej wiedzy. Poprzez poznanie jani przekracza si
przemienno ziemskiego szczcia i smutku, a to z kolei pozwala
na przekroczenie mierci i zdobycie najwyszego sukcesu.

530

Mikoajewska

Mahabharata

Ja sam zdobyem to najwysze poznanie, czyli wiedz jani, i

przekroczyem pary przeciwiestw i w ten sposb jeszcze za ycia
uwolniem si od ogupienia i przekroczyem przywizanie. Tak
jak nasczona wod i rozmika ziemia powoduje kiekowanie
rolin, tak samo dziaania ludzi powoduj ponowne narodziny. I
tak jak wypalane na patelni nasiona trac sw moc wypuszczania
kiekw, w taki sam sposb moje rozumienie pozbawione dziki
instrukcjom witego Panczasikhi swej twrczej zasady, ktr jest
pragnienie, traci sw moc produkowania owocu w formie
przywizania do przedmiotw zmysw.
Nie odczuwam ju duej ani mioci do ony, ani nienawici
do moich wrogw. Widzc bezowocno przywizania i gniewu
zachowuje w stosunku do nich dystans. Nie widz te duej
rnicy midzy tym, kto naciera moj praw do past sandaow,
a tym, kto rani moj lew do. Zrealizowawszy swj najwyszy
cel jestem szczliwy i patrz takim samym okiem na grudk ziemi,
kamie i grudk zota. Cho nadal wadam i zarzdzam moim
krlestwem, uwolniem si od wszelkiego rodzaju przywizania i
tym odrniam si od wszystkich tych, ktrzy cho prowadz
ebraczy tryb ycia, pozostaj wewntrznie przywizani.
Mdrcy wskazuj na trzy drogi prowadzce do Wyzwolenia
wymieniajc ciek wiedzy, jogi oraz ciek rytw i ofiar.
Niektrzy uwaaj, e do Wyzwolenia prowadzi wiedza dotyczca
wszystkich przedmiotw tego wiata, a inni, e jest to cakowite
(wewntrzne i zewntrzne) wyrzeczenie si dziaania. Pewna klasa
osb znajcych pisma na temat Wyzwolenia twierdzi, e wiedza
jest jedyn drog, podczas gdy inni gosz, e jest ni dziaanie.
Mdrzec Panczasikha o wielkiej duszy odrzuca obydwie ostatnio
wymienione skrajne opinie. Wedug niego ludzie prowadzcy
domowy tryb ycia odziani w moralno (jama) i czysto w
realizowaniu swych obowizkw (nijama) s rwni tym, ktrzy
prowadz leny tryb ycia (sannjasin). Sannjasin bowiem, zanim
nie uwolni si od pragnienia i awersji, przywizania do ony,
honoru, czy pychy, jest rwny temu, kto zaspakaja swe pragnienia
w domowym trybie ycia.
3. Dharmadhjada dowodzi bezuytecznoci odziewania si w
symbole trybw ycia, skoro to wiedza jest tym, co prowadzi
do Wyzwolenia
Dharmadhjada kontynuowa: O wita Pani, jeeli prawd
jest to, e Wyzwolenie mona osign poprzez wiedz, wwczas
zdobycie Wyzwolenia przez kogo, kto nosi kij ebraka, naley

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

531

uzna za moliwe, bo nic nie przeszkadza mu w nabywaniu

wiedzy. Dlaczego jednak miaoby by to niemoliwe dla kogo,
kto siedzi pod krlewskim baldachimem trzymajc bero? Bero i
baldachim s jedynie oznakami trybu ycia, tak jak i noszenie kija
ebraczego. Dana osoba bez wzgldu na jej tryb ycia przywizuje
si do tych wszystkich przedmiotw i dziaa, ktrych potrzebuje
realizujc swe cele i z punktu widzenia Wyzwolenia to, czy s to
rzeczy wielkie, czy mae, jest bez znaczenia. Bycie krlem, czy
ebrakiem ani pomaga, ani przeszkadza w zdobywaniu Wyzwolenia, gdy zarwno krl, jak i ebrak zdobywaj Wyzwolenie dziki
wiedzy, a nie z powodu warunkw, w ktrych yj. Gdy jaka
osoba widzc sabostki jednego trybu ycia wybiera inny, ktry
uwaa si za przynoszcy wiksze zasugi, przez samo odrzucenie
jednego trybu i przyjcie drugiego nie moe by uznana za kogo,
kto uwolni si od przywizania, gdy to, co zrobia, sprowadza si
do tego, e po uwolnieniu si od przywizania do poprzedniego
trybu ycia, przywizuje si do innego.
Bycie krlem niesie ze sob nagradzanie i karanie innych, lecz
podobnie ycie witego ebraka. Skoro wic ebrak jest pod tym
wzgldem podobny do krla, dlaczego tylko ebrak ma by zdolny
do zdobycia Wyzwolenia, a krl nie? Zaiste, osoba oczyszcza si z
grzechw tylko poprzez wiedz zamieszkujc w Najwyszym
Brahmanie i to, czy ma moc karania i nagradzania, czy te nie, jest
tutaj bez znaczenia. Podobnie, golenie gowy, jak i noszenie ubra
i kijkw ebraczych jest jedynie zewntrzn oznak trybu ycia i
nie pomaga w osiganiu Wyzwolenia. Skoro tylko sama wiedza
prowadzi do uwolnienia si od smutku, bez wzgldu na to, czy
kto odziewa si, czy te nie w symbole okrelonego trybu ycia,
przeto noszenie tych symboli jest cakowicie bezuyteczne. Skoro
wic odziewanie si w symbole ebraczego trybu ycia jest
widziane jako droga do uwolnienia si od smutku, to dlaczego
krlewskie bero i baldachim nie maj by widziane w taki sam
sposb?
Wyzwolenie nie tkwi w samej biedzie, a niewola w samym
bogactwie. Wyzwolenie zdobywa si jedynie dziki wiedzy, bez
wzgldu na to, czy jest si biednym, czy bogatym. Dowiedz si
wic, e ja sam yj w stanie wolnoci, cho zewntrznie
wykonuj dziaania religijne i czerpi przyjemno z bogactwa,
krlestwa, on, co dla wikszoci ludzi konstytuuje zniewalajce
dusz pole. Ja sam jednake uwolniem si z niewoli przywizania
przecinajc acuchy tworzone przez krlestwo i bogactwo przy
pomocy miecza wyrzeczenia naostrzonego na kamieniu

532

Mikoajewska

Mahabharata

zbudowanym z pism wskazujcych drog do Wyzwolenia. W taki

to sposb, cho wadam krlestwem i yj jak krl, staem si
wolny i wyzwolony.
4. Dharmadhjada krytykuje Sulabhi wskazujc, e jej
wejcie do jego umysu z pomoc jogi jest grzeszne i pyta j o
to, kim jest
Krl Dharmadhjada kontynuowa: O ty, ktra prowadzisz
ycie witego ebraka, odpowiedziaem na twoje pytanie o moje
oddanie religii Wyzwolenia i cho darz ci sympati, nie
powstrzyma mnie to od powiedzenia, e twoje postpowanie nie
jest w zgodzie z tym, co jest waciwe dla trybu ycia, ktry
praktykujesz. Praktykujesz ujarzmianie zmysw, cho jeste
moda i twa forma jest ksztatna i delikatna. Zaiste, jako w to
wtpi. Ogupiona moc swej jogi wesza do mego umysu
pragnc sprawdzi, czy jestem faktycznie wyzwolony. Takie
postpowanie nie koresponduje dobrze z trybem ycia, w ktrego
symbole si odziewasz. Potrjna laska witego ebraka nie pasuje
do jogina, ktry tak jak ty nie uwolni si od pragnie. Laska ta
tobie si nie naley. Ulegajc pragnieniu spada na niszy poziom
zapominajc o tym, e nawet najwiksi jogini musz ochrania si
przed takim upadkiem.
Posuchaj o wykroczeniach, jakie popenia w konsekwencji
wejcia do mojego grubego ciaa z pomoc swego rozumienia i
kontaktu ze mn.
Przybya do mego krlestwa i paacu bez zaproszenia. Czy
daem tobie jakie powd lub znak, aby wesza do mego serca?
Naleysz do najwyszej kasty bdc bramisk kobiet, podczas
gdy ja sam jestem jedynie wojownikiem (kszatrij). Nie ma wic
midzy nami zgody. Swym postpowaniem powodujesz mieszanie
si kolorw. Co wicej, ty sama prowadzisz ebraczy tryb ycia
realizujc obowizki bdce drog do Wyzwolenia, podczas gdy ja
realizuj obowizki nalece do domowego trybu ycia. Swym
postpowaniem czynisz wic jeszcze inne zo, powodujc
nienaturalne poczenie dwch dokadnie przeciwstawnych trybw
ycia. Nie wiem rwnie, czy naleysz do tego samego gotra
(rodu), co ja, czy te nie i ty sama rwnie tego nie wiesz. Jeeli
faktycznie naleymy do tego samego gotra, swym postpowaniem
popeniasz jeszcze inne zo stwarzajc zwizek uwaany za
nienaturalny. Co wicej, jeeli twj maonek nadal yje i mieszka
w jakim odlegym miejscu, swoim zwizkiem ze mn powodujesz
czwarty rodzaj grzesznego za, poniewa nie jeste moj on.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

533

Zastanawiam si, czy popenia te wszystkie grzechy

motywowana realizacj jakiego szczeglnego celu, czy te
uczynia to z ignorancji lub pod wpywem skrzywionego
rozumienia? Jeeli faktycznie stracia wszelkie zahamowania w
zachowaniu w rezultacie swej niegodziwej natury, to zapewniam
ci, e gdyby naprawd znaa pisma, rozumiaaby, e to, co
uczynia, rodzi zo.
Twoje dziaanie obcia ci jeszcze inn win, ktr jest
niszczenie spokoju umysu. Twoje usiowanie ukazania wyszoci
dowodzi, e ukrya si w tobie niegodziwo. Oczywiste jest to, e
pragnc mnie pokona, chcesz zwyciy nie tylko mnie, ale cay
mj dwr zoony ze stojcych najwyej braminw i wywyszajc
siebie ich kosztem chcesz ich wszystkich upokorzy. Czujc
zazdro na widok mojej mocy daa si ogupi pysze pyncej z
posiadania mocy jogi i czc swoje rozumienie z moim spowodowaa zmieszanie nektaru z trucizn. Gdy mczyzna z kobiet
pragn si nawzajem, ich zwizek jest jak nektar, jednake gdy
kobieta wie si z mczyzn, ktry jej nie pragnie, taki zwizek
jest rwnie szkodliwy, jak trucizna.
Jestem czowiekiem prawym, opu mnie wic i zachowuj si
zgodnie na nakazami trybu ycia, ktry prowadzisz. Zaprzesta
swych docieka odnonie tego, czy faktycznie jestem wyzwolony.
Twoje postpowanie jest niegodziwe. Nie wiem, kim jeste i skd
przybywasz. Nie powinna przede mn ukrywa swoich sekretnych motyww. Nie powinna przybywa do mnie w przebraniu
utrudniajc mi rozpoznanie, czy przybya tutaj motywowana
chci zrealizowania wasnego celu, czy te celu jakiego innego
krla, ktry jest moim wrogiem. Czyby nie wiedziaa o tym, e
nie naley nigdy wprowadza w bd krla, bramina i ony, ktra
ma wszystkie cnoty dobrej ony. Ci, ktrzy prbuj wprowadzi w
bd te trzy kategorie osb, ulegaj zniszczeniu. Wadza krla
bazuje na jego suwerennoci, wadza bramina na jego znajomoci
Wed, a wadza kobiety bazuje na jej piknie, modoci i dawaniu
szczcia. Te trzy kategorie osb maj w sobie to, co jest rdem
wadzy i dlatego ten, kto przybywa do nich pragnc zrealizowa
swj cel, powinien traktowa ich z uczciwoci i szczeroci, gdy
nieuczciwo i fasz nie prowadzi do sukcesu. Majc to na uwadze
odpowiedz mi na moje pytanie i poinformuj mnie o kacie, do
ktrej naleysz na mocy urodzenia, o swym wyksztaceniu,
postpowaniu, skonnoci i naturze, jak i o celu, ktrym si
kierowaa przybywajc do mojego paacu.

534

Mikoajewska

Mahabharata

5. Sulabha odpowiada Dharmadhjady rozpoczynajc od

stwierdzenia, e jej sowa bd miay autorytatywny charakter
Pikna Sulabha, cho zbesztana w ten sposb przez krla, nie
bya wcale zmieszana i odpowiedziaa krlowi sowami, ktre byy
nawet pikniejsze od jej delikatnej formy. Rzeka: O krlu, mowa
powinna by zawsze wolna od dziewiciu werbalnych uchybie i
dziewiciu bdw w ocenie. Przedstawiajc sens w sposb
zrozumiay powinna rwnie posiada osiemnacie dobrze
znanych zalet.
Kombinacja wypowiadanych sw jest niekiedy skaona przez
dwuznaczno i trudno natychmiast uchwyci jej waciwy sens. O
dwuznacznoci mwi si wwczas, gdy uchwycenie sensu
jakiego zdania musi opiera si na rnicowaniu kadego
moliwego znaczenia sw od wszystkich innych moliwych
znacze i dochodzeniu do prawdziwego znaczenia poprzez proces
eliminacji. Eliminacji dokonuje si poprzez zastosowanie
nastpujcych czterech procedur lub krokw. Gdy w kombinacji
sw tworzcych zdanie niektre wyrazy wskazuj na dane
znaczenie, podczas gdy inne nie, naley wwczas oceni
prawdopodobiestwo i argumenty przemawiajce za tym lub
innym hipotetycznym znaczeniem sw. Ten proces przyjmowania
hipotetycznych znacze i ich eliminacji sankhja nazywa
stwierdzeniem wad i zalet w przesankach i konkluzjach
dotyczcych sensu. Druga procedura zwana krama, czyli
porwnanie wzgldnej siy i saboci wad i zalet poszczeglnych
hipotetycznych znacze ustalanych w opisanym wyej procesie,
polega na ustaleniu trafnoci pierwszestwa i nastpstwa
okrelonych sw uytych w zdaniu. Tak wanie rozumiej sowo
krama osoby obeznane z interpretacj zda lub tekstw. Trzecim
krokiem jest konkluzja (wniosek), co do sensu wypowiedzi,
bdca ostatecznym ustaleniem, co do tego, co zostao stwierdzone
w tekcie, czyli stwierdzenie, ktre z hipotetycznych znacze
naley przyj, co nastpuje po zbadaniu zgodnoci poszczeglnych hipotetycznych znacze z tym, co zostao stwierdzone w
pismach na temat Prawa, Zysku, Przyjemnoci i Wyzwolenia i co
jest czwartym krokiem. Uwierz memu sowu, e zdanie jest
kompletne i w peni zrozumiae, gdy mwca zadba o dwuznaczno i zastosowanie wymienionych procedur.
Sulabha kontynuowaa: O krlu, odpowiem tobie na twoje
pytania, dlatego e udzielenie tobie odpowiedzi jest waciwe.
Sowa, ktre wypowiem, bd prawdziwe, wolne od sprzecznoci,
tautologii i dwuznacznoci wynikej z bycia symbolami wielu

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

535

przedmiotw. Bd logiczne, pene sensu, nie budzce wtpliwoci,

wygadzone, nienapuszone, pene sodyczy, zgodne z zasadami
Prawa, Zysku i Przyjemnoci, oczyszczone z wpywu natury
materialnej, wolne od eliptycznoci lub niedoskonaoci, jak i od
chropowatoci lub trudnoci w zrozumieniu. Bd wypowiadane w
naleytym porzdku, nie sigajc za daleko, jeli chodzi o sens,
bd zgodne w przyczynie i skutku i bd oznacza specyficzny
przedmiot. Nie powiem nic, co wypywaoby z dzy, lku,
zachannoci, nikczemnoci, oszustwa, wstydu, wspczucia lub
pychy.
Gdy mwca, suchacz i sowa s podczas mowy w cakowitej
zgodzie, wwczas sens i znaczenie sw ukazuj si jasno.
Jednake gdy mwca ukazuje lekcewaenie dla rozumienia
suchacza przez wypowiadanie sw, ktrych znaczenie tylko on
sam rozumie, wwczas bez wzgldu na to jak dobre s to sowa,
nie bd one dla suchacza zrozumiae. Z kolei ten mwca, ktry
nie troszczc si o sens tego, o czym mwi, uywa sw o
doskonaym brzmieniu i sensie, obudzi jedynie bdne wraenia w
umyle suchacza. Takie sowa w takim kontekcie z ca
pewnoci s bdne. Na miano prawdziwego mwcy zasuguje
jedynie ten, kto wypowiadajc swoj bogat w sens myl uywa
sw, ktre s dla suchacza zrozumiae. Nikt inny nie zasuguje na
tak nazw.
6. Sulabha dowodzi, e skoro wszechwiat jest rezultatem
tworzcych go zasad i podlega cigym zmianom, nie mona z
sensem odpowiedzie na pytanie, kim si jest i skd si
przybywa
Sulabha kontynuowaa: O krlu, zapytae mnie, kim jestem,
do kogo nale i skd przybywam. Posuchaj mej odpowiedzi z
niepodzieln uwag.
Tak jak drewno i lakier, pyki kurzu i krople wody istniej w
zmieszaniu, w taki sam sposb istniej wszystkie ywe istoty. Ich
ciaa s kombinacj tych samych piciu wielkich elementw,
ktr przenika ta sama czysta wiadomo (chit). Jaka jest wic
rnica midzy tob i mn?
Dwik, dotyk, forma, zapach i smak, jak i zmysy (ucho, skra,
oczy, nos i jzyk), cho w swej istocie odmienne, istniej w stanie
zmieszania tak jak drzewo i lakier. Czy kto je pyta o to, kim s?
Nie maj wiedzy ani o sobie, ani o innych. Oko nie moe siebie
zobaczy, a ucho nie moe siebie usysze. Ani oko, ani pozostae
zmysy nie mog te realizowa adnej innej funkcji poza swoj.

536

Mikoajewska

Mahabharata

Zmieszane wszystkie razem, nie potrafi pozna siebie, tak jak

kurz i woda zmieszane razem, cho istniej w stanie jednoci.
Ciao jest niczym wicej ni miejscem cznego dziaania
trzydziestu zasad. Posuchaj mego opisu. Zmysy, aby realizowa
waciwe dla siebie funkcje, czekaj na kontakt ze zmysowymi
przedmiotami, ktre s w stosunku do nich zewntrzne. Oko,
forma i wiato konstytuuj trzy wymogi potrzebne do operacji
widzenia. To samo odnosi si do dziaania innych zmysw i idei,
ktre s rezultatem ich dziaania. Midzy funkcjami zmysw,
ktrymi jest syszenie, odczuwanie dotyku, widzenie, odczuwanie
zapachu i smaku, a ideami bdcymi skutkiem ich dziaania
(dwikiem, dotykiem, form, zapachem, smakiem) poredniczy
umys bdcy istnieniem odmiennym od zmysw i majcy swoje
wasne dziaanie. Z jego pomoc osoba odrnia to, co istnieje, od
tego, co nie istnieje selekcjonujc idee pochodzce ze zmysw.
Razem z picioma organami poznania i picioma organami
dziaania umys liczy si jako zasada jedenasta. Dwunast jest
rozumienie, ktre aktywizuje si wtedy, gdy powstaj wtpliwoci,
co poznawanego przedmiotu, aby je usun. Trzynast zasad jest
sattwa (jasno-dobro), ktra stanowi podstaw do rnicowania
ywych istot na te, ktre maj jej w swym organizmie mniej lub
wicej. Czternast zasad, jest ego-wiadomo, ktra pomaga
osobie w odrnieniu siebie od nie-siebie. Pitnast jest pragnienie,
w ktrym zawiera si cay wszechwiat, gdy ponowne narodziny i
kontynuacja wszechwiata s moliwe tylko dopty, dopki ta
zasada istnieje. Szesnast zasad jest iluzja (awidja), ktra niesie
ze sob zasady siedemnast i osiemnast, czyli maj (Prakriti) i
jednostkowo (wjakti). Dziewitnast s pary przeciwiestw, jak
szczcie i niedola, nabywanie i utrata, przyjemne i nieprzyjemne,
a zasad dwudziest jest Czas. Narodziny i mier wszystkich
ywych istot jest rezultatem dziaania tej dwudziestej zasady.
Te dwadziecia wymienionych przeze mnie zasad istnieje w
poczeniu. Dodanie do nich piciu wielkich elementw oraz
istnienia i nieistnienia daje cznie liczb dwadziecia siedem.
Poza nimi s jeszcze trzy inne: prawo i jej przeciwiestwo
konstytuujce ziarno pragnienia (widhi), to, co pomaga ziarnu w
rozwoju (sukra), i wysiek podejmowany przez dan osob w celu
zaspokojenia pragnienia (wala) dajc cznie liczb trzydzieci.
Jak ju mwiam ciao jest tym miejscem, w ktrych te
trzydzieci zasad dziaa. Poszczeglne szkoy rni si pogldem,
co do okrelenia rda lub przyczyny tych trzydziestu zasad.
Niektrzy uwaaj, e jest ni niezamanifestowana Prakriti

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

537

(Moola Prakriti), podczas gdy inni (np. wyznawcy filozofii

stworzonej przez mdrca Kanad) uwaaj e jest ni to, co
zamanifestowane lub inaczej atomy. Ci, ktrzy s obeznani z
wiedz duchow adhjatmabez wzgldu na to, czy za ich
przyczyn uwaaj wycznie to, co jest niezamanifestowane, lub
wycznie to, co zamanifestowane, czy te cznie Najwyszego
Purusz i zamanifestowany atom lub cznie Purusz i jego maj,
jak i diw i ignorancjprzyczyn cia ywych istot widz w
Prakriti, twierdzc, e to niezamanifestowana Prakriti (przyczyna
lub potencjalno) manifestuje si w formie tych zasad (skutki).
Ja sama, ty, jak wszyscy inni, ktrzy s odziani w ciao,
jestemy rezultatem Prakriti. Zapodnienie i wszystkie inne stany
podu s rezultatem zmieszania si yciodajnego nasienia z krwi.
Pierwszy stan, ktry powstaje w konsekwencji zapodnienia, nosi
nazw kalala (embrion), z niego powstaje wudwuda (bbelek), a z
niego wypywa stan zwany pesi (ciao). Ze stanu pesi wypywa ten
stan, w ktrym manifestuj si koczyny. W stanie nastpnym
pojawiaj si wosy i paznokcie i na koniec dziewitego miesica
ywa istota rodzi si i w zalenoci od pci jest nazywana
chopcem lub dziewczynk. Gdy dziecko opuszcza ono, forma
ktr przybiera jest taka, e jego paznokcie i palce zdaj si by w
odcieniu wypolerowanej miedzi. Nastpnym stadium jest niemowlctwo, w czasie ktrego forma widziana w momencie narodzin
zmienia si, a po nim nastpuje stadium modoci i na kocu
staroci.
ywa istota przechodzc z jednego stadium w drugie zmienia
si, jej poprzednia forma zostaje zastpiona przez nastpn.
Elementy tworzce ciao i speniajce rne funkcje w jego
oglnej strukturze podlegaj cigej zmianie. Zmiany te s
jednake tak drobne, e s niezauwaalne. Nie sposb dostrzec
narodzin poszczeglnych czsteczek i ich mierci wystpujcych
w kadym kolejnym stadium, cho wida zmian na poziomie
caej struktury, tak jak nie wida zmian w czsteczkach poncego
paliwa, lecz wida zmiany w ogniu poncej lampy. Dzieje si tak
w ciaach wszystkich ywych istot. Skoro wic to, co jest
nazywane ciaem bezustannie si zmienia, jak okreli, skd kto
przyszed, do kogo naley i skd si nie wyoni? Jakie jest
powizanie midzy ywymi istotami i ich wasnymi ciaami?
Skoro tak jest, to czy mog z sensem odpowiedzie na twoje
pytanie, kim jestem, do kogo nale i skd przybywam?
Tak jak z poczenia krzemienia z elazem lub z pocierania
dwch kawakw drewna powstaje ogie, tak ywe istoty powstaj

538

Mikoajewska

Mahabharata

z kombinacji wymienionych przeze mnie trzydziestu zasad. Zaiste,

skoro tak jest i widzisz swoje ciao w swoim ciele i swoj dusz w
swojej duszy, dlaczego nie widzisz swego ciaa w ciaach innych i
swej duszy w duszach innych. Jaka jest midzy nimi rnica?
Gdyby widzia identyczno siebie z innymi, nie pytaby mnie o
to, kim jestem i do kogo nale? Gdyby uwolni si od dualizmw,
ktre skaniaj do bdnego mylenia, e co jest moje i co nie jest
moje, jaki sens miayby pytania o to, kim ja jestem, kim ty jeste i
skd przebywam?
7. Sulabha dowodzi, e bdc krlem i prowadzc domowy
tryb ycia nie mona uwolni si cakowicie od przywizania
Sulabha kontynuowaa: O krlu, twierdzisz, e zdobye
Wyzwolenie, cho wykonujesz dalej swe krlewskie obowizki i
prowadzisz domowy tryb ycia. Co jednak dowodzi Wyzwolenia
krla, ktry podczas wojny, rozejmu i pokoju musi dziaa tak
samo jak inni w stosunku do wrogw, sprzymierzecw i osb
neutralnych? Co dowodzi Wyzwolenia kogo, kto nie pozna
prawdziwej natury trzech celw yciowych (tj. Prawa, Zysku i
Przyjemnoci) manifestujcych si we wszystkich dziaaniach na
siedem sposobw (tj. jako istniejce niezalenie od siebie; jako
wystpujce wszystkie trzy razem; jako wystpujce w parach:
Prawo i Przyjemno, Prawo i Zysk, Zysk i Przyjemno) i ktry
jest do nich przywizany. Co dowodzi Wyzwolenia kogo, kto nie
potrafi patrze takim samym okiem na to, co mie, sabe lub silne?
Krl, ktry nie pozby si swoich sabostek i tylko udaje, e zdoby
Wyzwolenie, powinien zosta zmuszony do milczenia przez swych
doradcw! Jego wysiek, aby zdoby Wyzwolenie, jest jak zaywanie lekarstwa przez pacjenta, ktry nie moe si powstrzyma
od spoywania zakazanego jedzenia i wykonywania zakazanych
dziaa.
Zastanw si w gbi swej duszy nad wszystkimi przedmiotami,
z ktrymi obcujesz i ktre s rdem przywizania. C innego
moe dowodzi Wyzwolenia? Pomyl o tych i innych drobnych
rdach przywizania do czterech dziaa, ktrymi s spanie,
rozrywka, jedzenie i ubieranie si w wytworne szaty. Jeste do
nich cigle przywizany, cho utrzymujesz, e przyje religi
Wyzwolenia. Zaiste, obowizek rzdzenia caym wiatem
powinien nalee tylko do jednego czowieka i nikt inny nie
powinien roci sobie do tego prawa. Jednake ten krl, ktry
szuka Wyzwolenia, powinien mieszka tylko w jednym paacu,
gdzie jest tylko jedno pomieszczenie, w ktrym znajduje si tylko

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

539

jedno oe suce mu do nocnego odpoczynku. Poow tego oa

powinien odda swej krlewskiej onie. W ten sposb moe suy
za przykad dla innych wskazujc, jak niewiele z tego, co rzekomo
posiada, bierze dla siebie. Tak samo powinien ogranicza si w
jedzeniu, ubraniu i rozrywce, lecz nawet wtedy, gdy sam cieszy si
jedynie skrawkiem tego, co posiada, przywizuje si do tych
przedmiotw w taki sam sposb, jak inni przywizuj si do tego,
co posiadaj.
Jake krl moe uwolni si od przywizania, skoro musi by
przywizany do swego obowizku nagradzania i karania i jest
zawsze zaleny od innych? Krl nie moe by niezaleny ani w
sprawach wojny i pokoju, ani w sprawie kobiet, zabaw i innych
rozrywek. Inklinacje krla s bardzo ograniczane. Podobnie, jak
niezaleno ma krl, jeli chodzi o szukanie rady, jak i o
zgromadzenie jego doradcw? Zaiste, cho mwi si, e krl
wydajc rozkazy jest cakowicie niezaleny, to jednak ju chwil
pniej w poszczeglnych aspektach swego rozkazu jego
niezaleno jest ograniczana przez tych samych ludzi, ktrych ten
rozkaz dotyczy. Cho jest picy, nie moe zaspokoi swego
pragnienia snu zablokowany w swej chci przez tych, ktrzy
przybyli do niego w sprawach interesw. Musi spa tylko wtedy,
gdy to jest dozwolone i budzi si w okrelonym czasie, aby
spotka si z tymi, ktrzy maj do niego pilne sprawy wymagajce
zaatwienia. Jego czas na kpiel, posiek, lanie libacji do ognia, czy
na wykonanie ofiary jest cile okrelony i w tych sprawach musi
sucha innych i musi by ich sowom posuszny. Ludzie
przychodz do krla, aby prosi go o dary wierzc w jego
wszechpotg, lecz krl ktry jest obroc krlewskiego skarbca,
musi czasem odmawia darw nawet najbardziej potrzebujcym.
Wie, e gdy nie bdzie si ogranicza, jego skarbiec szybko si
wyczerpie, cho z drugiej strony wie rwnie, e ci ktrym
odmwi daru, patrz na niego zym okiem.
Te i inne ograniczenia, ktre na swej drodze napotyka krl,
mog go denerwowa powodujc, e jego umysem zawadnie
uczucie niechci do caego wiata. Umysem krla moe te
zawadn oglny brak zaufania. Tak si zwykle dzieje, gdy zbyt
wielu mdrych, heroicznych i bogatych ludzi mieszka razem w
jednym paacu. Co wicej, nawet wwczas gdy obiektywnie nie
ma powodu do lku, krl odczuwa lk przed tymi, ktrzy zawsze
na niego z pokor czekaj, jak i przed tymi, ktrzy oddaj mu
cze, oni bowiem zawsze znajduj w nim jakie sabostki.

540

Mikoajewska

Mahabharata

Wszyscy mczyni s Panami we wasnych domach i tak jak

krl karz i nagradzaj. Tak jak krl maj ony, synw, wrogw i
przyjaci, jak i swj skarbiec. Pod tym wzgldem krl nie rni
si od innych mczyzn. Krl tak jak oni popada w rozpacz, gdy
jego kraj jest zniszczony, stolica spalona, potne sonie zabite, tak
jak oni niewiadomy, e jego rozpacz jest rezultatem ignorancji i
bdu. Krl rzadko jest wolny od mentalnego alu zrodzonego z
pragnienia, awersji i lku, jak i od blu gowy, czy te innych
chorb. Tak jak inni pada ofiar par przeciwiestw, jak przyjemno i bl, narodziny i mier. Niepokoi si o wszystko. Zaiste
majc krlestwo i widzc wok wiele przeszkd i wrogw nie
przesypia niejednej nocy.
Najwysza wadza nie przynosi wic wiele szczcia i niedola,
ktr ze sob niesie, jest wielka i co wicej jest rwnie nietrwaa,
jak karmione som pomienie ognia lub pcherzyki piany na
powierzchni wody. Kt mdry chciaby wic najwyszej wadzy i
kto po jej zdobyciu moe mie nadziej na spokj umysu?
Postrzegasz krlestwo i paac, w ktrym mieszkasz, jako
nalece do ciebie. Sdzisz rwnie, e armia, krlewski skarb i
rada doradcw s twoi. Czy tak jest faktycznie? Sprzymierzecy,
ministrowie, stolica, prowincje, kara, skarb i krl, ktre s zwane
siedmioma odnami krlestwa, wzajemnie od siebie zale tak
jak stojce kijki wspierajce si wzajemnie na sobie. Zasugi
jednego s rwnowaone przez zasugi innych. Czy mona
sensownie powiedzie, ktry z nich jest nadrzdy w stosunku do
innych? W okrelonych momentach czasowych kady z nich moe
by ceniony wyej ni inni, gdy dziki swej aktywnoci pozwala
na zrealizowanie jaki wanych celw. Mwi si, e w okrelonym
momencie czasowym nadrzdno jest przypisywana temu,
ktrego wpyw jest widoczny.
Wspomniane wyej siedem odny krlestwa cznie z trzema
innymi, ktrymi s wzrost (wriddhi), strata (kshaja) i pozycja
(sthana), dajc cznie liczb dziesiciu wspieraj siebie nawzajem
i mwi si, e rzdz krlestwem tak samo jak krl. Nie naley
wic popada w pych z powodu bycia krlem, gdy istnieje wiele
krlestw i kade z nich ma krla. Gdyby nie byo krlestw, nie
byoby prawoci, a gdyby nie byo prawoci, skd mogoby
wyoni si Wyzwolenie? Najwysze i najbardziej wite zasugi
nale do krla i krlestwa. Krl rzdzc waciwie swym
krlestwem zbiera zasugi rwne tym, ktre pyn z Ofiary Konia i
oddania caej ziemi braminom w formie daksziny. Jak wielu jest
jednak tych krlw, ktrzy rzdz krlestwem waciwie? Potrafi

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

541

wymieni tysice uchybie, ktre s zwizane z krlami i

krlestwami.
8. Sulabha dowodzi, e krytykowanie jej postpowania przez
krla jest bez sensu, bo uwolnia si od powizania z ciaem
Sulabha kontynuowaa: O krlu, twierdzisz, e wchodzc do
twego ciaa z pomoc jogi popeniam szereg wykrocze. Jake
jednak mona z sensem powiedzie, e mam jaki kontakt z
czyim ciaem, skoro sama uwolniam si od powizania ze swym
ciaem i nie mam z nim rzeczywistego zwizku? Nie moesz wic
rwnie oskara mnie o to, e usiuj powodowa pomieszanie
kast. Czyby nie wysucha w caoci nauk mdrca Panczasikhi o
religii Wyzwolenia, jej rodkach, metodach, praktyce i
konkluzjach? Gdyby ich naprawd wysucha, nie twierdziby, e
pokonae wszystkie wizi i uwolnie si od przywizania do
czegokolwiek pozostajc krlem i ochraniajc swoje powizanie z
krlewskim baldachimem i innymi insygniami krlewskoci.
Sdz wic, e albo nie wysuchae tych nauk do koca, albo ich
wysuchanie nie przynioso ci adnych korzyci, lub by moe
wysuchae jaki innych nauk tylko pozornie przypominajcych te,
ktre s zawarte w pismach. Zdajesz si posiada jedynie ziemsk
wiedz i jak zwyky mieszkaniec tego wiata jeste przywizany
do swych on i paacw bdc nadal w niewoli zmysowych
przedmiotw, dwiku, dotyku, formy, zapachu i smaku. Gdyby
by naprawd wyzwolony z wszystkich wizi tego wiata, to czy
mogabym ci wwczas w jakikolwiek sposb zrani wchodzc do
twego ciaa jedynie poprzez intelekt? W jaki sposb mogabym ci
zrani wypeniajc twe rozumienie najwysz wiedz? Nie
dotknam ciebie przecie z pomoc moich doni, ramion, stp, ud,
czy jakiejkolwiek innej czci ciaa. Przebywam w tobie nie
dotykajc ci, tak jak kropla woda nie dotyka i nie moczy licia
lotosu. Poza tym bez wzgldu na to, czy to, co uczyniam jest
dobre, czy ze, moje wejcie do twego ciaa jest aktem prywatnym
i dotyczy tylko ciebie i mnie. Czy to, e ujawnie ten prywatny
akt przed caym dworem, nie byo z twej strony niewaciwe?
Jeste przecie czowiekiem wysoko urodzonym, odzianym w
skromno i dalekowzroczno. Czy wszyscy ci bramini, ktrzy
przebywaj na twym dworze, nie s godni szacunku, czy nie s
najlepszymi nauczycielami i czy ty sam oddajc im cze nie
zasugujesz na ich szacunek z racji bycia ich krlem? Znasz te
przecie zasady waciwej mowy. Skoro uwaasz, e weszam do
twego ciaa, to czy nie byo z twej strony niewaciwe to, e

542

Mikoajewska

Mahabharata

ujawnie przed tymi witymi mami fakt poczenia si dwch

osb przeciwnej pci? To, co mwi, wyranie dowodzi, e
pomimo nauk Panczasikhi nie zdobye jeszcze najwyszej
wiedzy.
9. Sulabha dowodzi, e krl Dharmadhjada nie zdoby jeszcze
Wyzwolenia, cho oderwa si ju od domowego trybu ycia
Sulabha kontynuowaa: O krlu, jest dla mnie oczywiste to, e
cho odszede ju od domowego trybu ycia, nie zdobye jeszcze
Wyzwolenia, ktre jest tak trudne do zdobycia. Zatrzymae si
pomidzy nimi ulegajc iluzji, e zrealizowae najwyszy cel.
Kontakt midzy kim, kto jest wyzwolony a kim innym, kto jest
rwnie wyzwolony, nie moe prowadzi do zmieszania Puruszy z
Prakriti, ktrego tak si obawiasz. Tylko ci, ktrzy utosamiaj
dusz z ciaem (nie zdobyli Wyzwolenia) i uwaaj poszczeglne
kasty i tryby ycia za odmienne, s naraeni na bd mylenia, e
zmieszanie si jest moliwe.
Moje ciao jest odmienne od twojego, ale moja dusza nie jest
odmienna od twojej duszy i poniewa jestem w stanie sobie to
uwiadomi, nie mam wtpliwoci, e twoje rozumienie nie
pokrywa si z moim, chocia weszam w ciebie z pomoc mej jogi.
Gdy rka trzyma naczynie, w naczyniu jest mleko, a w mleku
pywa mucha, rka, naczynie, mleko i mucha, cho istniej razem,
s od siebie odmienne. Naczynie nie uczestniczy w naturze mleka,
ani mleko w naturze muchy. Stan kadego z nich bazuje na sobie, i
nie ulega zmianie pod wpywem stanu pozostaych, z ktrymi
tymczasowo wspistnieje. W taki sam sposb kolor i praktyka,
chocia istniej w poczeniu z osob, ktra jest wyzwolona, i
wewntrz osoby, nie s faktycznie z ni zwizane. Jak wic
moliwe jest zmieszanie trybw ycia lub kast z powodu mojego
poczenia si z tob?
Ani nie przewyszam ci kolorem, ani nie nale do waijw
lub szudrw, lecz nale do tej samej kasty, co ty. Na pewno
syszae o krlewskim mdrcu o imieniu Pradhana. Urodziam si
w jego rodzie i mam na imi Sulabha. Na rytuay ofiarne
prowadzone przez moich przodkw zwykli przybywa bogowie w
otoczeniu wielkich mdrcw. Mj ojciec nie potrafi znale dla
mnie ma, ktry pasowaby do mnie, wiec po wysuchaniu nauk o
religii Wyzwolenia wybraam samotn wdrwk po caej ziemi i
praktykowanie ascezy. Praktykujc wyrzeczone ycie unikam
wszelkiej hipokryzji. Nie przywaszczam sobie czego, co naley
do innych i nie mieszam praktyk nalecych do odmiennych

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 186

543

porzdkw. Jestem stanowcza i niezmienna w realizowaniu

przysig i innych obowizkw nalecych do wybranego przeze
mnie trybu ycia. Nie wypowiadam sw bez namysu i nie
przyszam tez tutaj do ciebie bez dokadnego przemylenia.
Syszc o tym, e twoje rozumienie jest oczyszczone przez religi
Wyzwolenia, przybyam do ciebie pragnc z tego skorzysta.
Przybyam tutaj, aby zapyta ci o Wyzwolenie i to, co do ciebie
mwi nie ma na celu wywyszenia siebie i ponienia ciebie. To
co mwi, wypywa wycznie ze szczeroci. Ten, kto jest
wyzwolony nigdy nie pozwala sobie na dialektyczne dysputy
wycznie w celu pokonania przeciwnika. Z drugiej strony,
prawdziwie wyzwolony jest ten, kto jest oddany Brahmanowi,
temu jedynemu miejscu, gdzie zamieszkuje spokj.
Sulabha koczc sw mow rzeka: O krlu, powitae mnie
sw mow, jak i darami waciwymi dla gocia. Dowiedz si, e
ten, kto yje yciem witego ebraka, zamieszkuje w jakim
pustym domu tylko jedn noc. Pozbawiony prawdziwej wiedzy
jeste dla mnie jak pusty dom i bd zamieszkiwa w tobie tylko
jedn noc. Po spdzeniu jednej nocy w twym ciele, ktre jest teraz
dla mnie moj sypialni, wczesnym rankiem opuszcz ci .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
krl Dharmadhjada syszc te sowa Sulabhy wypenione
gbokim sensem, nie znalaz na nie odpowiedzi.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXX-CCCXXI
(Mokshadharma Parva).

544

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 187
O narodzinach syna Wjasy uki
i jego drodze do Wyzwolenia
1. O narodzinach syna Wjasy, uki; 2. Wjasa poucza uk o naturze Czasu i
zachca go do prawoci i szukania Wyzwolenia; 3. uka szukajc wiedzy o
Wyzwoleniu udaje si do krla Danaki; 4. Danaka mwi o stanie wiadomoci
nazywanym widnana (bycie wiadomym), bez ktrego Wyzwolenie jest
niemoliwe i informuje uk, e osign ju ten stan; 5. uka powraca do pustelni
ojca i docza do jego uczniw, ktrzy wkrtce opuszczaj Wjas i udaj si wrd
ludzi, aby naucza Wed; 6. Wjasa po odejciu uczniw zaprzestaje recytowania
Wed czujc smutek, ktry rozprasza Narada skaniajc go, aby razem ze swym
synem wznowi recytacj Wed; 7. Narada poucza uk, e najlepsza jest droga
wiedzy i wyrzeczenia si dziaania ze wzgldu na nierealn natur tego wiata i
przywizywanie si do niego duszy; 8. Narada naucza o uwalnianiu si od
mentalnego cierpienia i o naturze dziaania wicego dusz z tym wiatem;
9. uka uwalnia si od przywizania, opuszcza swego ojca i zdobywa Wyzwolenie,
podczas gdy Wjasa jest cigle zaleny od zmysw i opakuje jego utrat.

Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w czasie, gdy uka dziki

mocy swej jogi i identycznoci z Brahmanem porusza si po
nieboskonie znajdujcym si ponad regionem wiatru, jego
ojciec Wjasa wyruszy w podr za nim. Z pomoc swej jogi w
mgnieniu oka dotar do miejsca, skd uka rozpocz swoj
podr. Podajc t sam drog zobaczy dwa rozdarte
szczyty przez ktre przedosta si uka i spotka po drodze
licznych riszi, ktrzy wychwalali przed nim uczynki jego syna.
Wjasa poruszony uczuciem do syna syszc ich sowa zacz
rozpaczliwe woa syna po imieniu, a jego gos odbija si
echem we wszystkich trzech wiatach. uka, ktry w tym czasie
wszed do piciu elementw stajc si ich dusz i by
wszechobecny, odpowiedzia ojcu sylab BHO (witaj) w formie
echa i cay wszechwiat istot ruchomych i nieruchomych
odpowiedzia uce powtarzajc sylab BHO. Od tamtego czasu,
sowa wypowiadane w grskich jaskiniach odbijaj si echem,
jakby byy cigle ich odpowiedzi uce. I wwczas uka
uwolni si od atrybutu przestrzeni, ktrym jest dwik i moc
swej jogi znikn realizujc najwyszy cel .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXXXIV)

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

545

1. O narodzinach syna Wjasy, uki

Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedz mi o narodzinach
syna Wjasy, uki, jak i o tym, w jaki sposb zdoa on osign
najwyszy cel. Kim bya jego matka? Nic nie wiem ani o niej, ani
o jego narodzinach. Chciabym rwnie dowiedzie si, jak to
stao si moliwe, e cho by zaledwie chopcem, nastawi swj
umys na poznanie subtelnego Brahmana? Na tym wiecie nie ma
drugiej osoby, u ktrej takie upodobanie daoby si zauway w
rwnie modym wieku. Chciabym o tym posucha. Opowiedz mi
wic we waciwym porzdku o wielkoci i wiedzy uki, jak i o
jego poczeniu si Najwysz Dusz.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gromadzone przez mdrcw
zasugi nie zale od ich wieku, zniedonienia, czy bogactwa.
Mwi si, e wrd nich ten jest wielki, kto studiowa Wedy.
Wszystko to, o co pytasz, ma swe korzenie w umartwieniach.
Umartwienia s ujarzmianiem zmysw. Ten, kto folguje zmysom,
naraa si na grzech, podczas gdy ten, kto je ujarzmia, zdobywa
sukces. Najwyszy sukces zdobywa si poprzez praktykowanie
jogi. Zasugi zgromadzone dziki tysicowi ofiar konia i setce
ofiar bitewnych nie sumuj si nawet do szesnastej porcji zasug
pyncych z jogi. Majc w pamici to, co powiedziaem, posuchaj
teraz o okolicznociach, w ktrych narodzi si syn Wjasy, uka.
Osoba o nieczystej duszy nie zdoa ich zrozumie, narodziny uki
byy bowiem owocem umartwie jego ojca, najwyszym sukcesem
jego ascezy. Ja sam dowiedziaem si o tym od wielkiego mdrca
Markandeji, ktry zwyk opowiada o wielkich czynach mdrcw i
bogw.
Ongi, w odlegych czasach, Wjasa przebywajc w okolicy
szczytu gry Meru i pragnc otrzyma syna podda si surowej
ascezie. Dziki jodze zanurzy si gboko w swej duszy wiczc
oddechy i koncentracj umysu (dharana). Sw modlitw o syna
skierowa do wielkiego boga iwy, ktry przebywa w tym czasie
na szczycie gry Meru w towarzystwie swej ony Parwati, crki
krla gr, jak i towarzyszcego mu zwykle tumu przeraliwych
duchw. Praktykujc umartwienia prosi o syna tego boga, do
ktrego nie moe zbliy si nikt o nieczystej duszy, i do ktrego
nie mona dotrze przy pomocy sw, lecz jednie dziki jodze.
Modli si mwic: O iwa, daj mi syna, ktry bdzie rwnie
potny, jak ziemia, woda, ogie wiatr i przestrze.
ywic si jedynie powietrzem przez setk lat przebywa w
tym czarownym i niebiaskim lesie, ulubionym miejscu bogw i

546

Mikoajewska

Mahabharata

mdrcw, zanurzony gboko w jogicznej kontemplacji oddajc

cze iwie o nieskoczonej liczbie form. Jego asceza budzc
podziw we wszystkich trzech wiatach nie pozbawiaa go si i nie
powodowaa blu. I gdy tak siedzia na ziemi cakowicie oddany
jodze, skutkiem nagromadzenia przez niego wielkiej energii jego
zwizany w ciki wze lok zacz pon jak ogie. I to wanie
dlatego, e lok Wjasy pon od siy jego kontemplacji, jego skra
po dzi dzie jest w kolorze ognia. Wielki bg iwa zadowolony z
jego oddania ukaza si przed nim i obieca mu spenienie jego
proby. Rzek: O Wjasa, obdaruj ci synem, o jakiego prosisz. W
caej swej wielkoci bdzie czysty jak ogie, wiatr, ziemia, woda i
przestrze. Bdzie mia wiadomo bycia jani Brahmana i
bdzie cakowicie do niego nalea, jakby by z nim tosamy.
Pewnego dnia, gdy syn Satjawati, Wjasa, z sercem penym
wiary w spenienie si obietnicy iwy prbowa rozpali ogie
pocierajc o siebie dwa patyki, dostrzeg nagle apsar Ghritaczi,
ktrej energia emanowaa wielk urod i jej widok rozpali w nim
dz. Apsara widzc to przybraa form papuki, jednake Wjasa
pomimo tego, e apsara zmienia sw form, nie potrafi zatrzyma
dzy, ktra zrodzia si w jego sercu i zawadna caym jego
ciaem i cho prbowa j z ca swoj cierpliwoci stumi, nie
zdoa podda kontroli niespokojnego umysu. Bezradny w obliczu
tego, co miao si sta, nie potrafi uwolni od dzy swego serca i
cho prbowa stumi j kontynuujc krzesanie ognia, upuci swe
nasienie. Nie majc jednak z tego powodu adnych skrupuw
kontynuowa krzesanie ognia. Z tego upuszczonego nasienia narodzi si jego syn, ktry z racji warunkw towarzyszcych jego
narodzinom otrzyma imi uka. Zaiste, uka, ten najwikszy z
ascetw i joginw, narodzi si z dwch kijkw uytych przez jego
ojca do krzesania ognia. Tak jak uwolniony z dwch kijkw ogie
ofiarny karmiony oczyszczonym masem rozsiewa wok swj
blask, tak uka o czystej duszy, gdy si narodzi, rozsiewa wok
blask majcy rdo w jego energii. Przybrawszy wspania form
i kolor skry podobny do ojca pon od swej energii jak bezdymny ogie.
Na wie o narodzinach syna Wjasy na ono gry Meru
przybya bogini Ganga, aby wykpa go w swych wodach, a z
nieba na jego uytek opada ebracza laska i ciemna skra jelenia
noszona przez ascetw. Gandharwowie nucili pieni, a apsary z
rnych plemion taczyy w rytm niebiaskich bbnw, ktrych
dwik unosi si ze wszystkich stron. Aby wychwala narodziny
uki przybyli tam rwnie gandharwa Wiwawasu, jak i inni

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

547

gandharwowie, bogowie z Indr na czele i wielcy riszi, a bg

wiatru przykry miejsce, gdzie narodzi si uka, deszczem
niebiaskich kwiatw. Cay wszechwiat zamieszkay przez istoty
ruchome i nieruchome wypenia rado. Wkrtce po narodzinach
uki przyby tam rwnie Mahadewa (iwa) o wielkiej wiatoci
razem z maonk i z uczuciem udekorowa pier uki wit nici.
Krl bogw Indra obdarowa go ze wzruszeniem niebiaskim
kamandalu (naczyniem na wod) o doskonaym ksztacie i
niebiaskimi sukniami. Tysice abdzi, urawi, papug i innych
ptakw zataczao koa nad jego gow.
Syn Wjasy, uka, obdarzony wielkim splendorem i inteligencj
po otrzymaniu w dniu urodzenia dwch lasek ebraka y dalej na
onie gry Meru praktykujc ascez i dotrzymywanie przysig, i
cho zaraz po jego urodzeniu wszystkie Wedy razem z ich
tajemnicami i abstraktami zamieszkay w nim tak jak w jego ojcu,
z szacunku dla tego, co byo powszechn praktyk, wybra sobie
za nauczyciela Brihaspatiego, aby oficjalnie otrzyma je od niego.
Po spdzeniu wymaganego czasu w domu nauczyciela i po
odpaceniu mu za otrzymane nauki powrci do domu i skadajc
przysigi brahmacarina rozpocz praktykowanie surowej ascezy
koncentrujc na tym ca swoj uwag. Z racji swej wiedzy i
uprawianej ascezy cieszy si szacunkiem bogw i riszich ju w
dziecistwie. Umys tego wielkiego ascety nie tracc z oczu religii
Wyzwolenia czerpa rado z wszystkich trzech trybw ycia,
cznie z domowym trybem ycia.
2. Wjasa poucza uk o naturze Czasu i zachca go do
prawoci i szukania Wyzwolenia
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wyjanij mi teraz, w jaki
sposb syn Wjasy osign Wyzwolenie? Moja ciekawo w tej
sprawie jest ogromna i bardzo pragn o tym usysze. Powiedz mi
rwnie o ostatecznych konkluzjach co do Niezamanifestowanego
(przyczyny), Zamanifestowanego (skutkw) i Prawdzie (Brahman),
ktra jest w nich, cho do nich nieprzywizana, jak i o dziaaniach
samorodnego Narajany.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pozwl mi najpierw
odpowiedzie na pierwsze z twoich pyta, a do drugiego pytania
powrc pniej.
Wjasa widzc, e jego syn uka yje tak jak zwykli ludzie
praktykujc to, co jest uwaane przez nich za dobre, nauczy go
caych Wed. Mylc jednake o skierowaniu go na drog
prowadzc do Wyzwolenia pewnego dnia rzek do niego: O synu,

548

Mikoajewska

Mahabharata

czy bdc Panem swych zmysw zdoae pokona dziki jodze

ekstremalne gorco, wiatr, gd, aknienie. Czy praktykujesz
prawo? Czy jeste posuszny nakazowi prawdomwnoci i
szczeroci, czy uwolnie si od gniewu i szalestwa? Czy
realizujesz obowizek wspczucia i nieranienia? Czy utrzymujesz
si przy yciu ywic si tym, co pozostao po nakarmieniu bogw
i goci? Pamitaj o tym, e twoje ciao nie jest wieczne i jest
rwnie krtkotrwae, jak piana morska na powierzchni wody.
Zamieszkujca je wcielona dusza nie jest do niego przywizana
bdc jak ptak, ktry usiad na gazi drzewa. Istnienie wszystkich
miych przedmiotw jest rwnie krtkotrwae. Twoi wrogowie,
ktrymi s namitnoci, nigdy nie pi i s zawsze gotowi czekajc
tylko na okazj, aby ci zniszczy. Nigdy o tym nie zapominaj.
Dni przemijaj jeden po drugim i czasu wyznaczonego na
twoje ycie ubywa. Zaiste, skoro tak jest, dlaczego nie biegniesz
do swych nauczycieli w poszukiwaniu rodkw obrony? Tylko ci,
ktrym brak wiary w istnienie ycia po mierci nastawiaj swe
serca na przedmioty tego wiata, ktre powoduj jedynie wzrost
krwi i mini. S cakowicie obojtni wobec wszystkiego, co
dotyczy ycia po mierci. Wprowadzani w bd przez bdne
rozumowanie ukazuj wrogo w stosunku do prawoci i ci, ktrzy
podaj za nimi t sam drog, bdz tak jak oni. Ci jednake,
ktrzy s nasyceni, oddani pismom, obdarzeni wielk dusz i moc,
krocz drog prawoci. Ich obdarzaj czci i u nich szukaj nauk. Z
pomoc rozumienia oczyszczonego przez ich nauki i std stojcym
wyej powstrzymuj swe serce, ktre jest zawsze gotowe do
zboczenia z waciwej cieki.
Ci, ktrych rozumowanie jest zawsze skoncentrowane na
teraniejszoci, ktrzy widz jutro, jako co bardzo odlegego, i
ktrzy nie akceptuj adnych ogranicze w jedzeniu i piciu, s
faktycznie gupcami niezdolnymi do zrozumienia, e ten wiat jest
niczym wicej ni polem prby dla ich charakteru i zdolnoci do
uwolnienia si od dziaa. Wzno si ku grze wspinajc si krok
po kroku po drabinie, ktr tworzy prawo. Obecnie jeste
bowiem jak larwa jedwabnika, ktra sama przdzie dla siebie
zamykajcy j w wizieniu kokon pozbawiajc si wszelkich
rodkw ucieczki. Trzymaj si z dala od ateisty, ktry przekracza
wszelkie ograniczenia i cho jest jak dom podmywany przez
strumie o wartkim nurcie, zdaje si sta wyprostowany jak
drzewo bambusowe z gow dumnie wzniesion w gr. Prbuj na
tratwie jogi przepyn ocean tego wiata, ktry ma pi zmysw
za swoje wody, pragnienie, gniew i mier za zamieszkujce w

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

549

nich monstra i narodziny za swoje wiry. Prbuj na tratwie

prawoci przekroczy ten wiat, w ktrym wada mier i
zniedonienie, i ktry jest nieustannie bombardowany przez
pioruny w postaci nocy i dni. mier cigle na ciebie czyhagdy
siedzisz, stoisz, czy leyszi moe ci zabra w kadej chwili.
C moe ci przed ni obroni? Tak jak wilczyca porywa
jedzcego spokojnie traw barana, tak mier porywa czowieka,
gdy jest zajty zdobywaniem bogactwa lub szukaniem przyjemnoci. Twoim przeznaczeniem jest wejcie w ciemno mierci,
uzbrj si wic w lamp prawego rozumienia, ktrej pomie jest
skierowany we waciwym kierunku.
Pamitaj te o tym, e jeste braminem. ywa istota rodzi si
na tym wiecie cigle w nowej formie i zdobycie statusu bramina
jest bardzo trudne. Ty sam zdobye ten status, czy starasz si wic
o jego utrzymanie w przyszym yciu poprzez waciwie wykonywanie swych obowizkw? Bramin nie rodzi si na ziemi w celu
zaspokojenia pragnie, jego ciao ma suy mu na tym wiecie w
dowiadczaniu umartwie, aby mg w nastpnym yciu zdoby
nieporwnywalne z niczym szczcie. Status bramina jest osigany
z pomoc dugo trwajcej ascezy i umartwie i ten, kto zdoby ten
status, nie powinien marnowa czasu na pobaanie swym
zmysom. Majc na uwadze wasne dobro yj i dziaaj oddany
pokojowi szukajc spokoju umysu przez praktykowanie
umartwie i kontrolowanie swych zmysw.
Okres ycia kadego czowieka jest jak pdzcy rumak,
ktrego natura jest niezamanifestowana i ekstremalnie subtelna.
Moment (kszana), uamek sekundy (truti) i jedno mrugnicie oka
(nimesza) s wosami na jego ciele, brzask i mrok s jego stawami
barkowymi, jasna i ciemna faza ksiyca jest par jego oczu, a
miesice s jego koczynami. Rumak ten jest w bezustannym
biegu. Widzc tego rumaka pdzcego swym niewidocznym torem
i wysuchawszy tego, co twoi nauczyciele mieli do powiedzenia w
sprawie nastpnego wiata, nastaw swe serce na prawo. Ci,
ktrzy zeszli ze cieki prawoci i wybieraj niegodziwe drogi
zachowujc si nierozwanie i ukazujc zawsze w stosunku do
innych swoj z wol, udaj si po mierci do krlestwa Jamy,
gdzie s zmuszeni do przyjcia fizycznych form i w konsekwencji
swych rnorodnych niegodziwych dziaa musz dowiadcza
rnych nieszcz. Krl, ktry jest oddany prawoci, ochrania
dobrych i karze niegodziwcw, osiga regiony, ktre nale do
ludzi prawych uczynkw i zdobywa szczcie trudne do zdobycia
przez niegodziwca, choby rodzi si na ziemi ju tysice razy.

550

Mikoajewska

Mahabharata

Wcieke psy o przeraliwym wygldzie, wrony o elaznych

dziobach, stada krukw, spw i innych drapienych ptakw, jak i
dne krwi robactwo atakuj po mierci czowieka, ktry amie
dziesi nakazw rodzicw i nauczycieli. Pamitaj wic o tych
nakazach ustalonych przez Samorodnego, ktrymi s: czysto,
nasycenie, umartwienia, studiowanie Wed, rozmylanie nad
bogiem i powstrzymywanie si od okruciestwa, kamstwa,
kradziey, amania przysig i nabywania bogactwa. Grzeszny
nikczemnik, ktry je lekkomylnie amie, jest zmuszony po
mierci do spdzania czasu na dzikiej pustyni bdcej terenem
nalecym do krla Ojcw. Ten z kolei, ktry jest skaony przez
zachanno, pokocha kamstwo i czerpie przyjemno z oszukiwania innych i rani innych sw hipokryzj i oszustwem, wpada do
pieka, gdzie musi odpaci cierpieniem za sw niegodziwo. Jest
zmuszony do kpania si w szerokiej rzece Waitarani, ktrej wody
rani i wdrowa przez las, gdzie licie drzew s ostre jak miecze i
spa na ou zrobionym z ostrych wojennych toporw. W ten to
sposb spdza swe dni w przeraliwym piekle w straszliwych
cierpieniach.
Wjasa kontynuowa: O synu, ty sam jeste prawy, lecz widzisz
jedynie region Brahmy i innych bogw bdc lepy na to, co jest
najwysze, na Wyzwolenie. Zdajesz si by rwnie lepy na
zniedonienie i staro, ktre s narzdziami mierci. Nie
zwlekaj wic duej i poczy odpowiednie kroki na drodze
prowadzcej do Wyzwolenia. Bro si w ten sposb przed lkiem
przed mierci, ktry niszczy cae szczcie. Prdzej czy pniej
mier zaprowadzi ci przed oblicze boga mierci Jamy i jego sd.
Chcc zdoby szczcie po mierci rozwijaj w sobie prawo
praktykujc surowe umartwienia. Potny Jama zabiera ycie
wszystkich, zarwno twoje, jak i twych przyjaci. Nikt nie potrafi
si przed nim obroni.
Zastanw si, czy wystarczajco troszczysz si o swoje dobro?
Ju wkrtce wiatr Jamy uniesie ci do jego krlestwa i bdziesz
musia stan sam na sam przed jego obliczem. Czy bdziesz
zdolny si przed nim obroni? Ju wkrtce wszystkie punkty
przestrzeni zaczn wirowa przed twymi oczami i wszystkie Wedy
znikn tobie sprzed oczu, gdy pozbawiony obrony staniesz przed
obliczem mierci. Nastaw wic swe serce na praktykowanie jogi,
szukaj zdobycia tego jedynego bogactwa, ktre daje joga, aby nie
musia aowa po mierci swych dobrych i zych czynw, ktre
wypywaj z ignorancji i bdu. Zniedonienie nie omija nikogo i
ju wkrtce osabi twe ciao i pozbawi ci siy, koczyn i pikna.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

551

Szukaj wic tego nieporwnywalnego z niczym bogactwa, ktre

pynie z jogi. Ju wkrtce Niszczyciel jadcy na swym rydwanie
zbudowanym z chorb zniszczy twoje ciao, praktykuj wic
surowe umartwienia, gdy inaczej te straszne wilki (namitnoci),
ktre rezyduj w twym ciele, zaatakuj ci z kadej strony. Ju
wkrtce sam jeden znajdziesz si w gstych ciemnociach widzc
na wzgrzu zote drzewa bdce znakiem mierci i cigajcy ci
wrogowie udajcy przyjaci, ktrymi s zmysy, pozbawi ci
poprawnej wizji. Staraj si wic o zdobycie tego, co suy twojemu
dobru. Staraj si o zdobycie tego bogactwa, ktremu nie mog
zagrozi ani krlowie, ani zodzieje i ktrego nie trzeba si
wyrzeka w momencie mierci. Tym bogactwem zarobionym
swym dziaaniem nie trzeba si z nikim dzieli, gdy na tamtym
wiecie kady cieszy si tylko tym, co sam dla siebie zarobi.
Nastaw wic swe serce na nabywanie tego bogactwa, ktre jest
niezniszczalne i wieczne. Nie odkadaj stara o Wyzwolenie na
pniej chcc najpierw dowiadczy wszelkiego rodzaju ziemskich
przyjemnoci, gdy mier moe ci dogoni, zanim si nimi
nasycisz. Majc to na uwadze nastaw si raczej na czynienie dobra.
Matka, syn, krewni, czy te przyjaciele nie towarzysz temu, kogo
zabiera mier. Kady udaje si do regionw Jamy sam majc za
towarzyszy jedynie swe ze i dobre uczynki, ktre wykona przed
mierci. Zoto i klejnoty, ktre kto zarobi za ycia uywajc
prawych bd bezprawnych rodkw nie ma dla osoby adnej
wartoci po mierci ciaa. Licz si tylko wykonane za ycia czyny,
dla ktrych najlepszym wiadkiem jest dusza. Jogin, ktry dociera
w swej praktyce do horyzontu serca, widzi w swym rozumieniu ten
moment uwalniania si duszy z ciaa, gdy dusza jako dziaajca
czysta wiadomo (czyli ucieleniona dusza) wchodzi do czystej
wiadomoci jako wiadka (takie wejcie oznacza mier ciaa). W
ciele rezyduj rwnie bogowie ognia, soca i wiatru i widzc
czyje praktyki podczas ycia staj si jego wiadkiem.
Dnie majce walor ukazywania wszystkiego i noce ukrywajce
wszystko s w nieustannym ruchu i dotykaj wszystkiego skracajc okres wyznaczony na czyje istnienie. Czy pamitajc o tym
realizujesz waciwie obowizki swej kasty? Droga na tamten
wiat, ktra prowadzi do regionw Jamy, roi si od wrogw w
formie ptakw o elaznych dziobach i wilkw oraz obrzydliwych i
przeraliwych owadw i robakw. Troszcz si wic o swe
dziaania, bo tylko przesze dziaania bd towarzyszy tobie na tej
drodze. Nie mona dzieli skutkw swych dziaa z innymi i
kady musi sam spoywa dobre i ze owoce swych dziaa.

552

Mikoajewska

Mahabharata

Ludzie prawych uczynkw jako owoc swych dziaa otrzymuj na

tamtym wiecie pojazdy o niezwykej jasnoci poruszajce si
wszdzie moc woli jedca. Ludzie czystego urodzenia, czystych
uczynkw i o czystych duszach otrzymuj owoce korespondujce
z ich prawymi uczynkami w czasie ycia na tym wiecie. I tak na
przykad ten, kto realizuje obowizki domowego trybu ycia
zdobywa owoc w formie regionw, ktre zamieszkuje Pradapati,
Brihaspati lub krl bogw Indra.
Wjasa kontynuowa: O synu, mog dawa ci tysice instrukcji,
jednake tylko twoja wasna prawo moe prowadzi ci do
szczliwoci, same instrukcje nie wystarcz. Przeye ju na tym
wiecie dwadziecia cztery lata i rozpocze dwudziesty pity rok
ycia. Lata uciekaj, czy zgromadzie w tym czasie do prawoci? Niszczyciel, ktry mieszka w bdzeniu i niedbaoci, pozbawi
niedugo twoje zmysy waciwej dla nich mocy, czy zadbae
wic wystarczajco o to, aby przed ich zniszczeniem zrealizowa
swoje obowizki bazujce jedynie na ciele? Gdy twj obowizek
poprowadzi ci do krlestwa boga mierci Jamy, nic ci nie
przyjdzie z ciaa, ony i dzieci. I skoro czowiek musi uda si tam
w pojedynk, jest niewtpliwe, e w obliczu takiego terroru powinien zawczasu szuka tego jedynego bogactwa, ktrym jest
prawo i samadhi, ktre pozwol mu si przed nim obroni.
Potny Jama zabiera bezlitonie czyich przyjaci i krewnych nie
zwaajc na ich rozpacz. Nikt nie jest w stanie stawi mu oporu.
Czy zgromadzie wystarczajcy kapita prawoci, o ktrym
mwiem tobie w mych instrukcjach i ktry jest zalecany w
pismach, za ktrymi podam. Czy realizujesz swe obowizki po
kolei i zgodnie z ich wanoci. Ten, kto utrzymuje swe ciao przy
yciu realizujc obowizki wyznaczone dla swej kasty i kto czyni
dary gromadzc owoce takich prawych czynw, uwalnia si od
skutkw zrodzonych z ignorancji i bdu. Z kolei wiedza, ktr
czowiek prawych uczynkw nabywa z wedyjskich deklaracji
prowadzi do wszechwiedzy, a wszechwiedza jest tosama z nauk
o najwyszym celu, ktry moe zosta osignity przez czowieka,
czyli o Wyzwoleniu. Instrukcje udzielone wdzicznym suchaczom
s dla nich korzystne, gdy prowadz do tego najwyszego celu.
Przyjemno pynca z ycia wrd ludzi szybko staje si
zniewalajcym acuchem. Czowiek prawych czynw zrywajc
ten acuch zdobywa regiony wielkiej szczliwoci. Niegodziwcy
nie potrafi jednak zerwa tych wizw. Jak warto moe mie
dla ciebie bogactwo, krewni, czy dzieci, skoro i tak musisz umrze,
zajmij si lepiej szukaniem gboko ukrytej duszy. Gdzie podziali

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

553

si dzi twoi dziadowie? Twoi krewni i przyjaciele zanios twe

ciao, tak jak zanieli ongi ich ciaa, na teren kremacji zwok i
spal na stosie pogrzebowym. Wiedzc o tym zrb lepiej dzisiaj to,
co odkadasz na jutro i zrb o poranku to, co odkadasz na
popoudnie. mier nie czeka, a kto zrealizuje swe cele. Bez
adnych skrupuw unikaj tych ludzi, ktrzy nale do sceptykw,
ktrym brakuje wspczucia, ktrzy id niegodziw drog i szukaj
aktywnie tego, co suy twemu dobru. Skoro wiat jest we wadzy
mierci, staraj si caym swym sercem o nabycie prawoci, ktra
dostarczy ci rodkw obrony w yciu po mierci. Czowiek, ktry
wiernie wykonuje obowizki swej kasty i pozna rodki prowadzce do Wyzwolenia, na pewno zdobdzie szczcie na tamtym
wiecie. Ten, kto nie schodzi ze cieki prawoci, nie zostanie
zniszczony, ten, kto za ycia gromadzi kapita prawoci, jest
naprawd mdry, podczas gdy ten, kto porzuca prawo jest
gupcem. Ten, kto angauje si w wykonanie dobrych uczynkw,
zdobywa niebo i inne nagrody, ktre s ich owocami, podczas gdy
ten, kto wykonuje czyny niegodziwe, tonie w piekle.
Ten, kto zdoby status czowieka, ktry jest tak trudny do
zdobycia i jest ostatnim stopniem na drabinie prowadzcej do
nieba, powinien nastawi swj umys na zdobycie Brahmana, aby
nie opa ponownie na ziemi. Czowiek, ktrego rozumienie
kieruje si ku drodze prowadzcej do nieba, po ktrej wytrwale
kroczy, jest uwany przez mdrcw za prawdziwie prawego i jego
mier nie powinnna by opakiwana przez jego przyjaci.
Czowiek, ktrego rozumowanie jest wolne od wtpliwoci i
skierowane ku Brahmanowi i ktry zdoby niebo, uwalnia si od
lku przed piekem. Ci, ktrzy rodz si wrd ascetw i wrd
nich umieraj, zbieraj mniej zasug poprzez powstrzymywanie si
przez cae ycie od przyjemnoci i pragnienia ni ci, ktrzy z
wasnej woli porzucaj posiadane przez nich przedmioty przyjemnoci i oddaj si praktykowaniu umartwie. Owoce zrodzone
przez umartwienia takich ludzi s o wiele wiksze.
Na tym wiecie rodz si setki lub tysice matek, ojcw, synw,
maonkw, lecz faktycznie kim oni s i do kogo nale? Zaiste,
kady z nich jest faktycznie cakowicie sam i nie ma nikogo, kogo
mgby nazywa swoim i sam do nikogo nie naley. Ja sam nie
widz nikogo, do kogo mgbym nalee i nikogo, kogo mgbym
nazwa swoim. Inni nie maj ze mn nic wsplnego. Narodziny
kadego s rezultatem jego dziaa w przeszym yciu. I ty sam
rwnie, jeeli o to nie zadbasz, bdziesz zmuszony do ponownych
narodzin w porzdku istnienia, ktry odpowiada twym dziaaniom

554

Mikoajewska

Mahabharata

wykonanym w poprzednim yciu. Czowiek za ycia dokonuje

wielu niegodziwych czynw w imi swych maonkw i dzieci,
ktre to czyny rodz niedol, ktrej musi sam dowiadcza za
ycia i po mierci, std mdrzec widzi ten wiat ycia jako
pustoszony przez dziaania kadej ywej istoty.
Wjasa zakoczy swe nauki mwic: O synu, postpuj zgodnie
z moimi instrukcjami. Czowiek, ktry widzi prawdziwie, widzi
ten wiat wycznie jako pole dziaania i szukajc szczcia po
mierci podejmuje si jedynie prawych dziaa. Czas o nieodpartej
sile gotuje wszystkie ywe istoty w swym kotle majc soce za
ogie, dnie i noce bdce wiadkiem owocw dziaania kadej
ywej istoty za paliwo, a miesice i pory roku za szufl do
nakadania paliwa. Jak warto ma bogactwo, ktre nie zostao
zuyte na przyjemnoci lub rozdane w darach? Jak warto ma
sia, ktra nie zostaa zuyta na stawienie oporu lub pokonanie
wroga? Jak warto ma wiedza pism, ktra nie skania do dobrych
uczynkw i prawoci? Jak warto ma wcielona dusza, ktra nie
opanowaa zmysw i nie powstrzymaa si od niegodziwych
uczynkw?
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, uka po wysuchaniu
sw ojca poegna go i uda si na poszukiwanie nauczyciela,
ktry mgby mu wyjani religi Wyzwolenia.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, pragn sucha dalej twej
opowieci o drodze uki prowadzcej do Wyzwolenia. Wyjanij
mi jednak najpierw, jakie s skutki dobroczynnoci, ofiar, prawidowo wykonanych umartwie, jak i usug na rzecz nauczyciela i
innych zasugujcych na szacunek osb.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy rozumienie jest powizane
ze zem, powoduje, e umys staje si grzeszny. Ten stan umysu
prowadzi do grzesznych dziaa, ktre z kolei przynosz niedol.
Ci, ktrych dziaania s grzeszne, rodz si ponownie w bardzo
niekorzystnych warunkach ycia. Jedno nieszczcie zmieniaj na
inne, stary bl na nowy, jeden lk na inny, ich ycie jest gorsze od
mierci, podczas gdy ci, ktrych dziaania s prawe i ktrzy maj
wiar i samo-kontrol, jedn rado zmieniaj na inn, jedno niebo
na drugie, jedno szczcie na inne. Osoby, ktrym brakuje wiary,
musz porusza si po omacku przez region nalecy do potnych
soni i drapienych zwierzt i przedziera si przez budzcy groz
gszcz peen rozbjnikw i jadowitych wy. C wicej mona tu
doda?
Ci ktrzy oddaj cze nalen bogom i gociom, s szczodrzy,
darz szacunkiem tych, ktrzy s dobrzy i czyni dary ofiarne, id

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

555

drog ludzi o czystej i opanowanej duszy. Grzesznicy nie

zasuguj na zaliczanie ich do ludzi, tak jak puste kosy nie licz
si za zboe, a latajcy karaluch nie jest zaliczany do ptakw.
Wykonane w poprzednim yciu dziaania goni za czowiekiem
bez wzgldu na to, jak szybko biegnie. Grzechy dziaaj, gdy
sprawca dziaa, podaj za sprawc jak jego cie. Bez wzgldu na
to jakie dziaania wykonuje, przy pomocy jakich rodkw i w
jakich warunkach, bdzie musia spoy w nastpnym yciu ich
owoce, zarwno dobre, jak i ze.
Czas wlecze za sob wszystkie ywe istoty posuszny reguom
dystansu i miejsca wyznaczonych przez ich dziaania. Tak jak
kwiaty i owoce nigdy nie pozwol waciwemu Czasowi min
bez ukazania si, tak samo dziaania wykonane w poprzednim
yciu ukazuj si w formie owocu, gdy nadchodzi waciwy Czas.
Honor i haba, zysk i strata, zniszczenie i wzrost, nieuchronnie
ukazuj si przynoszone przez Czas i nikt nie potrafi im zapobiec.
Szczcie i niedola s bowiem konsekwencj przeszych dziaa i
kady zaczyna ich dowiadcza od momentu znalezienia si w
onie matki. Kady czyn, dobry lub zy, popeniony w dziecistwie,
modoci, czy staroci przynosi owoce, ktre musz zosta spoyte
w nastpnym yciu w tym samym wieku. Tak jak ciel odnajduje
sw matk wrd tysica krw, tak czyje przesze dziaania
odnajduj go bezbdnie wrd tysicy gatunkw w nastpnym
yciu.
Czowiek oczyszcza si z grzechw w ogniu umartwie i
ascezy, tak jak brudne ubranie oczyszcza si zanurzone w wodzie.
Ci, ktrzy oczycili si z grzechw, odnajduj wieczne szczcie i
spenienie wszystkich pragnie. lad pozostawiony przez tych,
ktrzy s prawi, jest rwnie niewidoczny, jak lad na niebie
pozostawiany przez ptaki lub przez ryby w wodzie. Nie naley
marnowa czasu na krytykowanie innych lub wyliczanie
przypadkw, w ktrych zasuyli na pochwa, naley raczej
zawsze czyni tylko to, co jest korzystne dla wasnej duszy.
3. uka szukajc wiedzy o Wyzwoleniu udaje si do krla
Danaki
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, suchaj dalej tego, co
mam do powiedzenia o drodze syna Wjasy, uki, do Wyzwolenia.
Pewnego dnia uka, ktry by peen pokory i szuka tego, co
suy najwyszemu dobru, zbliy si do swego ojca i nauczyciela i
rzek: O ojcze, ty wiesz wszystko o Wyzwoleniu, poucz mnie
wic, jak mog osign najwyszy spokj umysu.

556

Mikoajewska

Mahabharata

Wjasa rzek: O synu, szukaj sam odpowiedzi na to pytanie

powicajc ca uwag studiom nad religi Wyzwolenia i innymi
drogami ycia.
Prawy uka posuszny rozkazowi ojca przestudiowa wszystkie
traktaty dotyczce jogi, jak te, ktre napisa twrca sankhji Kapila
i gdy Wjasa uzna, e jego syn zdoby blask Wed wypenionych
energi Brahmana i w peni pozna religi Wyzwolenia, rzek: O
synu, nadszed waciwy czas, aby uda si do Mithili do krla
Danaki i porozmawia z nim o Wyzwoleniu. On wszystko tobie
wyjani.
Rzek jeszcze do niego, zanim wyruszy: O synu, czy
zamierzasz uda si do Mithili t drog, ktr id zwyke ludzkie
istoty, czy te uciekniesz si do mocy swej jogi i udasz si tam
wdrujc po niebie? Powiniene uda si tam z pen prostot, a
nie z pragnienia przyjemnoci.
uka, ze wzgldu na sw skromno, nie by zdziwiony tym
stwierdzeniem. Ojciec powiedzia mu ponadto: O synu, po drodze
do Mithili nie szukaj przyjaci, czy te on, gdy oni s przyczyn
przywizywania si do tego wiata. I cho wadca Mithili jest
jednym z tych krlw, dla ktrego prowadzilimy rytuay ofiarne,
nie powiniene pozwala sobie na poczucie wyszoci w stosunku
do niego, gdy bdziesz u niego mieszka. Bd mu posuszny i yj
zgodnie z tym, co ci rozkae. Krl ten zna doskonale wszystkie
obowizki, jak i wszystkie pisma dotyczce Wyzwolenia i pozbawi
ci wszelkich wtpliwoci. Bez wahania czy wic to, do czego ci
zobowie.
uka pouczony w ten sposb przez swego ojca rozpocz
piesz wdrwk do Mithili, cho dziki mocy swej jogi mg
odby t drog w cigu kilku sekund przemierzajc niebo. Idc
przez war Meru i Hari, a nastpnie przez war Himawat
przedziera si przez liczne gry, rzeki, jeziora i lasy pene dzikich
zwierzt, a w kocu dotar do wari Bharata. Wdrujc przez
liczne kraje nalece do Czinw i Hunw dotar wreszcie do
Ariawarty. Posuszny rozkazom ojca i majc je zawsze w pamici
porusza si po ziemi tak jak ptak porusza si w powietrzu.
Wdrowa przez liczne wspaniae i ludne miasta i widzia po
drodze rne rodzaje bogactwa. Wdrowa przez rwniny, pikne
ogrody i liczne wite brody, a w kocu dotar do kraju Widehw,
ktrym wada prawy krl Danaka o wielkiej duszy. Byo tam
wiele ludnych wsi, obfito jedzenia i picia i pastwiska pene stad
krw i pastuchw. Widzia pola wypenione ryem, jczmieniem i

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

557

innymi zboami, oraz jeziora i zbiorniki wodne pokryte kwiatami

lotosu, po powierzchni ktrych pyway abdzie i inne ptaki.
W kocu po dugiej wdrwce po prowincjach kraju Widehw
dotar do wspaniaych ogrodw stolicy, w ktrych rosy rozmaite
gatunki drzew, a ulice pene soni, koni i ludzi ttniy yciem,
jednake uka, ze wzrokiem skierowanym do wewntrz nie
powieci im wystarczajcej uwagi. Skoncentrowany na swym celu,
ktrym byo doskonalenie si w religii Wyzwolenia, stan u bram
miasta proszc o ich otwarcie i po uzyskaniu zezwolenia, oddany
kontemplacji i jodze, przekroczy bramy miasta z uspokojonym
umysem. Idc gwn ulic dotar do bram krlewskiego paacu i
bez wahania je przekroczy, jednake stranicy zatrzymali go
uywajc ostrych sw. uka bez gniewu zatrzyma si i cierpliwie
czeka. Cho przewdrowa ogromny dystans, nie odczuwa
zmczenia, nie osabiy go ani gd, ani pragnienie, ani podjty
wysiek, a lejcy si z nieba soneczny ar nie sprawi mu blu, nie
widzia bowiem adnej rnicy midzy nasonecznionym i
zacienionym miejscem. Wrd stranikw by jeden, ktry widzc
go, jak sta porodku drogi bezradny wobec sonecznych promieni,
obdarzy go wspczuciem i stojc przed nim ze zoonymi domi
odda mu nalen cze i zaprowadzi go do pierwszej komnaty w
krlewskim paacu, gdzie uka usiad na wskazanym miejscu z
myl skupion wycznie na Wyzwoleniu.
Po niedugim czasie pojawi si przed nim krlewski minister
witajc go ze zoonymi pobonie domi i zaprowadzi go do
nastpnej paacowej komnaty. Komnata ta prowadzia do przestrzennego ogrodu, ktry stanowi cz wewntrznych komnat
paacu i swym piknem przypomina ogrd Citraratha znajdujcy
nad brzegami Gangesu, miejsce pobytu Nary i Narajany. Zdobiy
go rozmieszczone w rwnej odlegoci zbiorniki wodne i drzewa
pokryte kwiatami nalecymi do wszystkich pr roku, dozorowane
przez dziewice o niebiaskiej piknoci. Minister poprowadzi
uk do tego niebiaskiego miejsca, gdzie te pikne panny day
uce na jego rozkaz miejsce do siedzenia, i nastpnie zostawi go
tam samego. uka pozosta sam w towarzystwie pidziesiciu
wysoko urodzonych dziewic o ukadnym obejciu, kwitncych
modoci, o wspaniaych ksztatach i doskonaych biodrach,
ubranych w czerwone suknie z najlepszego jedwabiu i zote
klejnoty. Byy zrczne w prowadzeniu rozmowy i oddawaniu czci,
jak i w sztuce piewu i taca. Mwiy zawsze z umiechem
dorwnujc apsarom urod i umiejtnociami zabawiania i odczytywania mskich ycze. Ofiaroway uce wod do umycia stp,

558

Mikoajewska

Mahabharata

jak inne dary waciwe na powitanie gocia oraz smaczny posiek z

produktw typowych dla poszczeglnych pr roku, a gdy spoy
ofiarowany mu posiek, oprowadziy go po terenie wskazujc to,
co warto byo zobaczy. Znajc doskonale mski umys zabawiay
go swym miechem i piewem, jednake ten wielki asceta uka,
ktry narodzi si z kijkw uywanych do krzesania ognia, zawsze
posuszny swym obowizkom i majcy zmysy pod kontrol
pozostawa wobec nich obojtny, ani nie gnieway go swym
widokiem, ani nie sprawiay mu przyjemnoci. Siedzc w miejscu,
ktre mu wskazay, spdzi cay wieczr zanurzony w modlitwie
nie zapominajc o celu, w jakim tu przyby. Na sen powici
rodkow cz nocy, podczas gdy pierwsz cz nocy spdzi
praktykujc jog i obudziwszy si jeszcze przed wschodem soca
wykona ryty oczyszczajce ciao i cho otoczony wkoo przez
pikne kobiety ponownie zanurzy si w jodze. W taki to sposb
syn Wjasy spdzi pierwsze popoudnie i noc w paacu krla
Danaki, gdzie dotar po dugiej wdrwce.
4. Danaka mwi o stanie wiadomoci nazywanym widnana
(bycie wiadomym), bez ktrego Wyzwolenie jest niemoliwe
i informuje uk, e osign ju ten stan
Nastpnego dnia o poranku krl Danaka w towarzystwie
swego dworu i ministra ze swoim domowym kapanem na czele
uda si tam, gdzie przebywa uka, aby go waciwie powita
darami ofiarowywanymi gociowi (arghya). Dary te z szacunku
dla syna swego nauczyciela nis sam. Gdy stan przed uk,
wzi z rk kapana kosztowny ozdobiony klejnotami tron pokryty
drogim suknem, doskonay w kadej swej czci i ofiarowa go
uce, podczas gdy sam za jego zgod usiad na nagiej ziemi. Odda
mu cze zgodnie z waciwymi rytami ofiarujc mu wod do
umycia stp, jak i inne dary oraz krow.
uka w odpowiedzi powita krla pytajc go o zdrowie i stan
krlestwa. Krl Danaka z kolei zapyta uk o jego zdrowie i cel
wizyty. uka rzek: O krlu, bd bogosawiony! Mj ojciec
powiedzia mi, e ty, ktry jeste sponsorem jego rytuaw
ofiarnych, wiesz wszystko na temat religii Wyzwolenia i rozkaza
mi, abym jak najszybciej uda si do twego krlestwa, aby
rozwia wszystkie moje wtpliwoci w odniesieniu do religii
pravritti lub nivritti. Przybyem wic tutaj, aby udzieli mi lekcji.
Nauczaj mnie wic o tym, jakie s obowizki bramina i jaka jest
istota obowizkw, ktre prowadz do Wyzwolenia. Wytumacz

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

559

mi, czy Wyzwolenia naley szuka bazujc na wiedzy, czy te na

umartwieniach?
Krl Danaka rzek: O synu Wjasy, skoro mnie o to pytasz,
powtrz tobie, jakie s obowizki bramina rozpoczynajc od
urodzenia. Po ozdobieniu jego piersi wit nici jego obowizkiem jest studiowanie Wed. Poprzez praktykowanie umartwie,
posuszestwo swemu nauczycielowi i realizowanie obowizkw
brahmacarina powinien spaci swj dug bogom i Ojcom, jak i
pozby si zej woli. Po przestudiowaniu Wed pod kierunkiem
nauczyciela, jak i po zdobyciu kontroli nad swymi zmysami i
odpaceniu nauczycielowi za zdobyte nauki, powinien za jego
zgod powrci do swego domu i po znalezieniu dla siebie ony i
rozpaleniu domowego ogniska powinien rozpocz domowy tryb
ycia podzc synw i wnukw. Po osigniciu waciwego wieku
powinien rozpocz leny tryb ycia i yjc w zgodzie z
wyznaczonymi dla niego obowizkami rozpali ogie wewntrz
swej duszy. W kocu prowadzc ycie witego ebraka
(sannjasa) powinien uwolni swe mylenie od par przeciwiestw i
oczyci dusz z przywizania do ziemskich przedmiotw.
uka rzek: O krlu, wytumacz mi, czy osoba, ktra pomimo
modego wieku zdobya zrozumienie oczyszczone przez studiowanie pism, jak i prawdziwe widzenie wszystkich rzeczy i ktrej
serce uwolnio si na stae od wpywu par przeciwiestw, jest
cigle zobowizana do kontynuowania ycia w zgodzie z kolejnymi trybami ycia. Wytumacz mi to zgodnie z tym, co zostao
stwierdzone w Wedach.
Danaka rzek: O uka, Wyzwolenie jest niemoliwe do
osignicia bez pomocy rozumienia oczyszczonego przez studiowanie pism i bez prawdziwego zrozumienia wszystkich rzeczy,
ktre jest nazywane byciem wiadomym (widnana). Twierdzi
si rwnie, e taki stan wiadomoci jest niemoliwy do
osignicia bez pomocy nauczyciela. Nauczyciel jest sternikiem, a
wiedza jest okrtem, na ktrym osoba moe przepyn ocean tego
wiata. Ten, kto zdoby ten okrt, zdobywa najwyszy sukces, a po
przekroczeniu oceanu tego wiata moe opuci zarwno okrt, jak
i sternika.
Obowizki nalece do czterech trybw ycia zostay okrelone przez staroytnych, aby zapobiec zniszczeniu wszystkich
wiatw i zniszczeniu dziaa, na ktrych ich istnienie si opiera.
Dlatego te czowiek powinien szuka Wyzwoleniaktre
ostatecznie wymaga zaniechania wszystkich dziaa, zarwno
dobrych jak i zychw procesie wielokrotnych narodzin

560

Mikoajewska

Mahabharata

postpujc w czasie kolejnego ycia zgodnie z porzdkiem

waciwym dla czterech trybw ycia. I ten czowiek, ktry dziki
umartwieniom praktykowanym w czasie wielu ponownych
narodzin odniesie sukces w oczyszczeniu swego umysu,
rozumienia i duszy, moe pewnego dnia by zdolny do zdobycia
Wyzwolenia nawet w pocztkowym trybie ycia, ktrym jest
pobieranie nauk u nauczyciela (brahmacarja). Po zdobyciu
oczyszczonego rozumienia i uwolnieniu si od obowizku
ponownych narodzin, czowiek zdobywa prawdziw wiedz w
odniesieniu do wszystkich widzialnych przedmiotw i wwczas
nie istnieje ju aden upragniony przedmiot, ktry byby do
zdobycia poprzez realizowanie obowizkw pozostaych trzech
trybw ycia.
Naley zawsze odrzuca wszystkie sabostki zrodzone z
atrybutw natury materialnej Prakriti, ktrymi s namitno
(radas) i ciemno (tamas) i obstajc przy atrybucie jasnocidobra (sattwa) dy do poznania Najwyszej Duszy poprzez
wasn dusz. Widzc sw dusz we wszystkich ywych istotach i
wszystkie ywe istoty w swej duszy, naley y bez wizania si z
czymkolwiek tak jak zwierzta wodne, ktre yj w wodzie, lecz
woda ich nie moczy. Ten, kto zdoa przekroczy wszystkie pary
przeciwiestw i oprze si ich wpywowi, odniesie sukces w
uwolnieniu si od wszelkiego przywizania i znajdzie bogo w
kolejnym wiecie wzlatujc jak ptak coraz wyej ku niebu.
W tym kontekcie warto przypomnie powiedzenie krla Jajati,
ktre jest pamitane przez wszystkich tych, ktrzy poznali pisma
dotyczce Wyzwolenia: Najwysza Dusza istnieje w czyje duszy,
a nie gdzie indziej. Istnieje tak samo we wszystkich ywych
istotach. Ten, ktrego serce jest oddane jodze zobaczy j sam.
Mwi si, e do Brahmana dociera ta osoba, ktra nie ywi ani
pragnienia, ani gniewu i nie bojc si nikogo yje tak, e sama nie
wzbudza w nikim lku swym widokiem, opanowuje swj umys i
dusz i uwalnia si od pragnienia i ogupienia, traktuje w taki sam
sposb wszystkie przedmioty zmysw, jak i wszystkie ywe istoty
i przekraczajc pary przeciwiestw patrzy takim samym okiem na
pochwa i krytyk, szczcie i niedol, gorco i zimno, dobro i zo,
to, co przyjemne i co nieprzyjemne, na ycie i mier. Dlatego te
osoba yjca zgodnie z obowizkami witego ebraka powinna
wycofa swe zmysy i umys z wszystkich zmysowych
przedmiotw tak jak w wycofuje swe koczyny do skorupy.
Tak jak przykryty ciemnociami dom staje si widoczny w

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

561

owietleniu lampy, w taki sam sposb dusza staje si widoczna w

wietle lampy rozumienia.
Danaka kontynuowa: O uka, wszystko to, o czym mwi,
jest tobie rwnie dobrze znane, jak wszystko inne, co powinno by
znane osobie szukajcej Wyzwolenia. Jestem przekonany, e
dziki asce swego nauczyciela i otrzymanym instrukcjom przekroczye ju wszystkie zmysowe przedmioty. Ja sam zdobyem tak
wszechwiedz dziki asce twego ojca i dziki temu zdoaem ci
pozna. Twoja wiedza jest o wiele wiksza o tego, co sam uwaasz,
e wiesz. Twoje rozumienie pynce z intuicji przekracza to, co
sdzisz, e wiesz. Twoja moc jest rwnie wiksza ni sdzisz. Z
powodu modego wieku, lub wtpliwoci, ktrych nie moge si
pozby lub z obawy, e nie zdoasz zdoby Wyzwolenia, nie jeste
wiadomy tej wiedzy, ktra powstaa w twym umyle w wyniku
intuicji. Nikt jednake nie zdoa dotrze do Brahmana, ktry jest
najwyszym celem bez odpowiedniego wysiku. Osoby takie jak ty
podejmujc odpowiedni wysiek staj si wiadome zdobytej
wiedzy po pozbyciu si wtpliwoci i przeciciu wza swego
serca. Dowiedz si wic ode mnie, e zdobye ju wiedz. Twoje
umys jest spokojny, rozumienie stabilne i jeste wolny od zawici.
Nie jeste przywizany ani do przyjaci, ani do innych przedmiotw, nie tsknisz za tacem lub piewem. Przedmioty wzbudzajce
zwykle lk nie wzbudzaj w tobie lku. Nie ma dla ciebie rnicy
midzy szczciem i niedol, grudk zota i grudk ziemi. Std ja
sam, jak i inni, ktrzy zdobyli wszechwiedz, widz ciebie jako
kogo, kto odnalaz najwysz i niezniszczaln drog prowadzc
do spokoju. Realizujesz te obowizki, poprzez ktre bramin osiga
owoc, ktrym jest Wyzwolenie. Czy jest jeszcze co, o co
chciaby mnie zapyta?
5. uka powraca do pustelni ojca i docza do jego uczniw,
ktrzy wkrtce opuszczaj Wjas i udaj si wrd ludzi, aby
naucza Wed
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, syn Wjasy o czystej
duszy po wysuchaniu sw krla Danaki pozby si wszystkich
wtpliwoci i wycofawszy swe zmysy z ziemskich przedmiotw
skierowa spojrzenie swej duszy na ni sam. Uwolniwszy si od
wtpliwoci zdoby bogo i spokj i nie zadajc ju krlowi
Danace dalszych pyta moc swej jogi ruszy z szybkoci wiatru
na pnoc w kierunku gry Himawat, gdzie przebywa jego ojciec.
Gry te zamieszkae przez liczne plemiona apsar i innych niebiaskich istot rozbrzmieway echem wzniosych dwikw. Zdobiy

562

Mikoajewska

Mahabharata

je rwnie stada abdzi i innych ptakw, jak i przechadzajce si

tam pawie o przepiknych kolorach wydajce swj przeraliwy
lecz melodyjny wrzask, a na ich szczycie zamieszkiwa na stae
krl ptakw Garuda. Gry te odwiedzali czterej stranicy wiata,
jak i inni bogowie kierujc si pragnieniem czynienia dobra na
rzecz caego wiata.
To rwnie tutaj Wisznu pragnc syna poddawa si surowym
umartwieniom, a dowdca armii bogw Skanda (Kumara), bdc
jeszcze dzieckiem i ignorujc wszystkie trzy wiaty i ich mieszkacw, wanie std wyrzuci sw strza przebijajc ni ziemi.
Wyrzucajc strza zawoa: Jeeli w caym wszechwiecie istnieje kto, kto przewysza mnie sw si i oddaniem braminom i
Wedom, lub posiada rwn mi energi, niech wycignie t strza
lub co najmniej ni poruszy. Wyzwanie Skandy wywoao ogromny niepokj we wszystkich trzech wiatach. ywe istoty pytay si
nawzajem: Kt zdoa wycign t strza? Tymczasem Wisznu
widzc jak wszyscy bogowie i demony trac z niepokoju umys i
zmyy, zacz rozmyla na tym, co naley w tych warunkach
uczyni. Nie mogc duej znie braku odpowiedzi na wyzwanie
rzucone wszystkim przez syna boga ognia Skand, ten bg o
czystej duszy rzuci mu gniewne spojrzenie, po czym uchwyci t
ponc strza lew doni i zacz ni potrzsa powodujc
drenie caej ziemi z jej grami, lasami i oceanami. Cho by
zdolny do wycignicia strzay, nie chcc naraa honoru Skandy
na szwank tylko ni potrzsn i rzek do krla demonw Prahlady:
O Prahlada, spjrz na tego potnego Kumar, ktry pokona
wszystkie demony. W caym wszechwiecie nie ma nikogo, kto
byby w stanie wycign z ziemi jego strza. Prahlada nie
mogc znie tych sw Wisznu postanowi sprbowa wycign
strza, lecz gdy ju j uchwyci, nie potrafi nawet ni potrzsn i
w rezultacie wyczerpania tym ogromnym wysikiem z gonym
westchniciem spad ze szczytu gry na ziemi zemdlony.
Take tutaj na pnocnej stronie tych witych gr Mahadewa,
ktry ma byka za swj znak, podda si ongi surowym umartwieniom. Miejsce, gdzie praktykowa ascez, otacza ze wszystkich
stron poncy ogie czynic je niedostpnym dla osb o nieczystej
duszy. Jest ono znane pod nazw Aditja i otaczajcy je piercie
ognia rozciga si na szeroko dziesiciu jodanw uniemoliwiajc zblienie si do niego jakszom i demonom. Sawny bg
ognia o wielkiej energii zajmowa si osobicie usuwaniem przeszkd w umartwieniach Mahadewy o wielkiej mdroci, ktry stojc

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

563

na jednej nodze przebywa tam przez tysic boskich lat i swymi

umartwieniami w duej mierze poparzy trzy wiaty.
Ojciec uki, Wjasa, syn Paraary, y w tym czasie u stp tych
witych gr w odosobnionym miejscu nauczajc Wed swoich
czterech uczniw, ktrymi byli bogosawieni Waisampajama,
Sumanta, Daimini o wielkiej mdroci oraz Paila, ktry zgromadzi wiele zasug. uka po opuszczeniu paacu krla Danaki uda
si wprost do pustelni swego ojca. Zbliajc si do pustelni zdawa
si nie dotyka stopami ani drzew, ani ziemi przypominajc swym
blaskiem ogie lub soce. Cakowicie odczony od zmysowych
przedmiotw i zanurzony w jodze porusza si z szybkoci strzay.
Zbliy si do swego ojca dotykajc z szacunkiem jego stp,
powita jego uczniw zachowujc odpowiednie formalnoci i
powtrzy ojcu sw konwersacj z Danak.
Wjasa po powrocie uki y nadal w swej pustelni na onie
gry Himawat razem ze swym synem i uczniami. Pewnego dnia,
gdy siedzieli wszyscy razem ze spokojnymi duszami, jego
uczniowie, ktrzy zdobyli kontrol nad zmysami i poznali
wszystkie Wedy, zwracajc si do niego z pobonie zoonymi
domi rzekli, co nastpuje:
O nauczycielu, dziki twej asce zdobylimy wielk energi i
nasza sawa rozprzestrzenia si na cay wiat. Chcielibymy ci
teraz prosi o jeszcze jedn ask.
Wjasa rzek: O uczniowie, powiedzcie, jaki dar chcielibycie
ode mnie otrzyma?
Uczniowie ucieszeni odpowiedzi Wjasy schylajc pobonie
gowy rzekli jednym gosem: O wielki mdrcu, skoro jeste z nas
zadowolony, jestemy pewni, e zdoamy osign sukces. Jest nas
czterech, a twj syn jest pity. Niech aden inny ucze poza nasz
pitk nie dorwna nam saw i niech Wedy owietlaj tylko nas.
O taki dar ci prosimy.
Wjasa o wielkiej inteligencji i prawej duszy, ktry pozna
prawdziwy sens Wed i zawsze myla o tych celach, ktre
przynosz osobie korzy zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie,
rzek do swych uczniw: O uczniowie, Wedy powinny by zawsze
dane temu, kto jest braminem lub temu, kto pragnie sucha
instrukcji w nich zawartych udzielanych przez kogo, kto gorliwie
szuka drogi do regionu Brahmy. Mncie si wic i dziki swej
pracy rozpowszechniajcie Wedy. Pamitajcie jednak o tym, e nie
naley naucza Wed tych, ktrzy formalnie nie zdobyli statusu
ucznia, jak i tych, ktrzy nie czyni dobrych przysig lub maj
nieczyst dusz. Nie naley przekazywa adnych nauk osobie,

564

Mikoajewska

Mahabharata

ktra nie przesza testu charakteru. Tak jak czyste zoto jest
testowane z pomoc gorca, cicia i tarcia, tak ucze jest
testowany przez swoje urodzenie i osignicia. Nie naley nigdy
dawa uczniom zada, ktre s niewaciwe lub niebezpieczne.
Czyja wiedza jest zawsze wspmierna do jego rozumienia i
pilnoci w studiowaniu. Pozwlcie uczniom, aby sami pokonali
trudnoci i wasnym wysikiem zdobyli sukces. Wy sami
zdobylicie kompetencje do nauczania kadego bez wzgldu na
jego urodzenie, lecz nauczajc powinnicie zawsze stawia
bramina na pierwszym miejscu.
O uczniowie, takie s zasady, jeli chodzi o studiowanie i
nauczanie Wed. Jest ono uwaane za zadanie o wysokiej randze.
Wedy zostay stworzone przez Samorodnego, aby z ich pomoc
oddawa cze bogom, i pozbawiony rozumu czowiek, ktry
mwi le o braminie znajcym Wedy, w konsekwencji swego
czynu zostanie z ca pewnoci poniony. Ten, kto ubiega si o
wiedz lekcewac wszystkie zasady, jak i ten, kto naucza Wed nie
dbajc o waciwy rodzaj emocji, ktry powinien charakteryzowa
stosunki ucznia z nauczycielem, swym postpowaniem rodzi brak
zaufania i podejrzliwo. Postpujcie wic ze swymi uczniami
waciwie majc w pamici, to co wam powiedziaem.
Uczniowie Wjasy po wysuchaniu sw swego nauczyciela i
odczuwajc ogromn rado ciskali si nawzajem mwic: To,
co powiedzia nasz nauczyciel z myl o naszym dobru, bdzie
zawsze yo w naszej pamici i bdziemy postpowa zgodnie z
jego sowami.
Raz jeszcze zwrcili si do Wjasy z pytaniem: O nauczycielu,
chcielibymy zstpi z tej witej gry na ziemi, aby podzieli
Wedy na pododdziay. Udziel nam, prosz, swego pozwolenia.
Wjasa rzek: O uczniowie, zrbcie tak jak chcecie, udajcie si
std na ziemi lub do regionw zamieszkiwanych przez niebian.
Bdcie jednak zawsze uwani, gdy natura Wed jest taka, e bez
waciwej uwagi mog by z atwoci bdnie rozumiane.
Uczniowie Wjasy po otrzymaniu jego zgody okryli go
pobonie schylajc z szacunkiem gowy. Schodzc na ziemi
wykonali rytua wyciskania somy do ognia (agnistoma) jak i inne
ofiary, jak i zaczli spenia kapaskie obowizki w rytuaach
ofiarnych braminw, kszatrijw i waijw. yjc szczliwie w
zgodzie z domowym trybem ycia byli traktowani przez braminw
z ogromnym szacunkiem.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

565

6. Wjasa po odejciu uczniw zaprzestaje recytowania Wed

czujc smutek, ktry rozprasza Narada skaniajc go, aby
razem ze swym synem wznowi recytacj Wed
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, po odejciu swych
uczniw Wjasa pozosta nadal w swej pustelni majc jedynie
swego syna uk za towarzysza. Spdza czas w niespokojnej
zadumie siedzc w milczeniu w zacisznym zaktku swej pustelni.
Tak go zasta mdrzec Narada, ktry pewnego dnia przyby do
niego w odwiedziny.
Narada rzek: O wielki riszi z rodu Wasiszty, dlaczego nie
sycha ju duej wedyjskich dwikw i dlaczego siedzisz tutaj
milczc zupenie sam, jak kto cakowicie pochonity w mylach?
Bez wedyjskich dwikw gry te straciy cae swoje pikno tak
jak ksiyc poknity przez demona Rahu lub przykryty przez kurz
unoszony latem z ziemi przez wiatr. Cho zamieszkuj je
niebiascy riszi, pozbawione wedyjskich dwikw przypominaj
wiosk Niszadw, ludzi niszego gatunku ywicych si misem
zabijanych zwierzt. Bez dwikw Wed, riszi, bogowie i
gandharwowie trac cay swj blask.
Wjasa rzek: O Narada, ty znasz wszystkie stwierdzenia Wed,
jeste wszechwiedzcy, widzisz wszystko, jeste wszystkiego
ciekawy i wiesz wszystko to, co kiedykolwiek wydarzyo si we
wszechwiecie. Powiedz mi wic, co mam teraz czyni, bo po
rozstaniu si z moimi uczniami mj umys pogry si w
gbokim smutku.
Narada rzek: O Wjasa, razem ze swoim synem recytuj Wedy i
niech odbijajce si echem dwiki rozprosz lk braminw przed
grasujcymi po dungli demonami rakszasami. Zaprzestanie
recytacji witych sylab plami Wedy, tak jak niedotrzymywanie
przysig plami bramina, a zamieszkujcy ziemi rd Walhika
plami ziemi i ciekawo plami kobiet.
Sowa Narady wypeniy serce Wjasy radoci i ten wielki
asceta znajcy swe obowizki i oddany recytowaniu Wed rzek: O
Narada, niech tak si stanie! I razem ze swym synem uk
rozpoczli ponownie recytacj witych sylab gosem dwicznym
i dononym zgodnie z reguami poprawnej wymowy wypeniajc
ich dwikami wszystkie trzy wiaty.
Pewnego dnia, gdy Wjasa i uka byli zajci recytowaniem Wed,
od strony oceanu powia silny, porywisty wiatr. Stan umysu
powstajcy w takich warunkach nie jest waciwy dla recytowania
witych sylab i Wjasa natychmiast rozkaza swemu synowi, aby

566

Mikoajewska

Mahabharata

zaprzesta recytacji. Ten rozkaz ojca wzbudzi w nim ciekawo.

Zapyta: O ojcze, skd si wzi ten wiatr? Powiedz mi wszystko
o zachowaniu wiatru. W odpowiedzi Wjasa opowiedzia synowi o
rnych rodzajach wiatrw, jak i o tym jednym wietrze, po rozpoznaniu ktrego naley zaprzesta recytacji Wed.
Wjasa rzek: O synu, zdobye wiedz duchow i twj umys
oczyci si z wszelkich zanieczyszcze. Uwolnie si take w
peni od wpywu atrybutw namitnoci i ciemnoci bazujc
obecnie cakowicie na atrybucie jasnoci-dobra. W swej duszy
widzisz Najwysz Dusz tak jak swoje odbicie w lustrze. Czy
przebywajc w swej duszy rozmylasz nad stwierdzeniami Wed?
Dusza po opuszczeniu ciaa moe i dwiema drogami: jasn drog
prowadzc na pnoc nazywan drog bogw (dewajana), i drog
poudniow prowadzc przez ciemno nazywan drog Ojcw
(pitrijana). S to dwie drogi duszy po mierci ciaa. Pierwsza
prowadzi do nieba, a druga do pieka.
Ciao jest wyposaone w zmysy. Nad zmysami panuj
Sadhjowie (bogowie, ktrzy strzeg rytuaw, w ktrych oddaje
si cze wyej stojcym bogom) oraz inne potne istoty. Z nich
wypyn ich syn oddech samana, z ktrego wypywa oddech
udana, z ktrego wypywa oddech wiana, z ktrego rodzi si
oddech apana, z ktrego w kocu rodzi si oddech prana, ktry
jest bezdzietny. Wiatr jest sprawc rnych yciowych funkcji w
organizmie ywych istot i poniewa ywa istota nie moe bez
niego y, jest nazywany si yciow, czyli pran.
Wiatr moe wia na powierzchni ziemi lub na nieboskonie.
Wyrnia si siedem biegw, ktrymi si porusza. Opisz je tobie
po kolei.
Pierwszy z wymienionych wiatrw samana, zwany rwnie
prawaha, w swym biegu pogania masy chmur zrodzone z dymu i
gorca. Przebiega przez nieboskon i wchodzi w kontakt z wod
zawart w chmurach i ukazuje si jako blask byskawicy.
Drugi wiatr zwany awaha wieje z gonym hukiem. To ten
wiatr powoduje pojawienie si na niebie ksiyca i innych cia
niebieskich. Wewntrz ciaa, ktre jest mikrokosmosem, wiatr ten
jest nazywany przez mdrcw udana.
Trzecim jest wiatr, ktry wysysa wod z czterech oceanw,
zanosi j do chmur na nieboskonie i manifestuje si w formie
boga deszczu, i ktry jest nazywany udwaha.
Czwarty z kolei wiatr zwany samwaha, ktry wspiera chmury,
dzieli je na rne czci i miesza je razem, aby opady deszczem i
nastpnie ponownie je stabilizuje i przejawia si w formie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

567

gonego pomruku dochodzcego z wdrujcych po niebie chmur,

ktre same w sobie su utrzymaniu istnienia wiata unoszc po
niebie niebiaskie rydwany bogw. Ma on ogromn si i jest
zdolny do zrwnania z ziemi gr.
Pity wiatr nazywany wiwaha ma zarwno wielk si, jak i
prdko. Jest suchy i wiejc amie i wyrywa z korzeniami drzewa.
Wiatr ten powoduje rnego rodzaju katastrofy. Towarzysz mu
chmury, ktre nios ze sob grzmienie, lecz nie przynosz deszczu
nazywane walahaka.
Szsty wiatr utrzymuje na nieboskonie wszystkie niebiaskie
wody i nie pozwala im opa na ziemi. Jego powiew utrzymuje
na niebie wody niebiaskiego Gangesu nie pozwalajc im opa w
d. Soce bdce rdem tysica promieni i owietlajce cay
wiat, gdy zostaje z daleka zaciemnione przez ten wiatr, wieci
rwnie sabo jak gwiazdy noc. To ten wiatr powoduje swym
podmuchem cyklicznie ubywanie ksiyca, zanim ukae ponownie
ca swoj tarcz. Wiatr ten jest znany pod nazw pariwaha.
Sidmy wiatr nosi nazw parawaha. Jest to ten wiatr, ktry
zabiera ycie wszystkich ywych istot, gdy nadchodzi na to
waciwa godzina, ktrego ladem idzie mier i syn Surji, Jama,
ktry jest rdem tej niemiertelnoci, ktr zdobywa zawsze
zanurzony w medytacjach jogin o subtelnej wizji, i z ktrego pomoc tysice wnukw Dakszy spodzonych przez jego dziesiciu
synw zdobyo ongi Wyzwolenie uwalniajc si od obowizku
ponownych narodzin. Jest to najpotniejszy z wszystkich wiatrw
i nikt nie zdoa mu si oprze.
Wjasa kontynuowa: O synu, zdumiewajce s te wiatry
bdce synami Diti. Utrzymujce wszystkie rzeczy w ich istnieniu
i zdolne do wejcia wszdzie dm wok ciebie o dowolnym czasie
nie bdc do ciebie przywizane. Najbardziej zdumiewajce jest
jednak to, e pod wpywem tego wiatru, ktry zacz nagle wia,
zadray gry. Wiatr ten jest oddechem wydobywajcym si z
nozdrzy Wisznu i jego porywiste powiewy o ogromnej sile i
szybkoci powoduj niepokj w caym wszechwiecie. Std te,
gdy wiatr ten zaczyna wia z ogromn si, osoby, ktre poznay
Wedy, zaprzestaj ich recytacji. Wedy s form wiatru i gdy s
dalej recytowane, wiejcy na zewntrz wiatr cierpi katusze .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira
takie byo wyjanienie Wjasy w sprawie przyczyny zaprzestania
recytacji Wed. Po jakim czasie wiatr bdcy oddechem Wisznu
usta i Wjasa nakaza swemu synowi, aby wznowi recytowanie

568

Mikoajewska

Mahabharata

Wed, podczas gdy sam uda si nad brzeg rzeki Gangesu i zanurzy
si w jej niebiaskich wodach.
7. Narada poucza uk, e najlepsza jest droga wiedzy i
wyrzeczenia si dziaania ze wzgldu na nierealn natur tego
wiata i przywizywanie si do niego duszy
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pewnego dnia wdrujcy po
niebie mdrzec Narada przyby do pustelni Wjasy z zamiarem
zapytania jego syna uki o znaczenie pewnych fragmentw Wed.
Zasta tam jedynie uk zajtego studiowaniem pism. uka
powita Narad wykonujc ryty zgodnie z nakazami Wed. Narada
zadowolony z oddanych mu honorw rzek: O wysoce prawy
synu Wjasy, powiedz mi, co mgbym dla ciebie zrobi, aby
przynioso to tobie najwysz korzy? uka odpowiedzia: O
wielki mdrcu, zanim ci o co poprosz, poucz mnie najpierw o
tym, co jest dla mnie najbardziej korzystne?
Narada rzek: O uka, takie same sowa wypowiedzia ongi
wielki mdrzec Sanat-Kumara adresujc je do pewnego riszi o
czystej duszy, ktry przyby do niego w poszukiwaniu Prawdy.
Nie ma nic, co byoby rwne oku wiedzy i nie ma ascezy rwnej
praktykowaniu wyrzeczenia. Powstrzymywanie si od grzesznych
dziaa, niezachwiane praktykowanie prawoci i realizowanie
wszystkich religijnych obowizkw jest tym, co konstytuuje czyje
najwysze dobro.
Ten, kto po zdobyciu statusu czowieka przywizuje si do
niego, grznie w ogupieniu i nie moe uwolni si od cierpienia.
Przyczyn cierpienia jest przywizanie. Rozumowanie osoby
przywizanej do ziemskich przedmiotw zapltuje j coraz
bardziej w sie ogupienia i zapana w t sie dowiadcza niedoli
zarwno na tym, jak i na tamtym wiecie. Dla wasnego dobra
naley stara si przy pomocy wszelkich dostpnych rodkw
podda kontroli pragnienia i gniew, gdy to one rodz si po to,
aby zniszczy czyje dobro. Moce zdobyte dziki umartwieniom
naley zawsze ochrania przed gniewem, gdy uycie ich w
gniewie je niszczy, sw pomylno naley ochrania przed pych,
wiedz przed pokus czerpania z niej honorw, a dusz przed
bdzeniem. Najwysz cnot jest wspczucie, a wybaczanie jest
najwiksz si. Poznanie jani jest najwiksz wiedz, a Prawda
jest tym, co stoi najwyej. Mwienie prawdy jest zawsze waciwe,
lecz w sytuacji, gdy powiedzenie prawdy prowadzi do wyrzdzeniu komu krzywdy, powiedzenie tego, co jest dla tej osoby
zbawienne, jest lepsze od powiedzenia prawdy, gdy naley

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

569

zawsze wybiera to postpowanie, ktre jest najbardziej korzystne

dla wszystkich ywych istot.
Wymieniem dziaania przynoszce osobie najwysze dobro.
Prawdziwie mdry jest jednak ten czowiek, ktry zaniecha
wszelkich dziaa, uwolni si od nadziei, odczy si cakowicie
od swego ziemskiego otoczenia i wyrzek si wszystkiego, co
naley do tego wiata. Ten, kto majc zmysy cakowicie pod
kontrol kontaktuje si z przedmiotami zmysw bez przywizywania si do nich, ma spokojn dusz i nie ulega ani smutkowi, ani
radoci, praktykuje jogiczne medytacje, yje w towarzystwie
bogw prezydujcych nad zmysami bdc rwnoczenie od nich
oddzielony i cho odziany w ciao, nie utosamia si z nim,
wyzwala si i wkrtce osignie najwyszy cel. Nie widzc, nie
dotykajc, nie rozmawiajc z innymi zblia si do zdobycia tego,
co jest najwyszym dobrem.
Oglna zasada jest taka, e nie naley nigdy zachowywa si
nieprzyjemnie w stosunku do kogokolwiek, nie wolno rani adnej
ywej istoty i naley odnosi si do wszystkich z yczliwoci,
jednake dla tych, ktrzy pokonali swe zmysy i poznali ja,
najwyszym dobrem jest cakowita obojtno wobec ziemskich
przedmiotw, cierpliwo, poczucie penego nasycenia i pozbycie
si wszelkiego rodzaju nadziei. Pokonaj wic zmysy uwalniajc
si od wszelkiego rodzaju przywizania i w ten sposb zdobd
szczcie za ycia i po mierci. Ci, ktrzy uwolnili si od
zachannoci, nie dowiadcz ju nigdy smutku. Oczyci sw
dusz z zachannoci, gdy w ten sposb uwolnisz si od cierpienia
i blu. Ten, kto chce zrealizowa najwyszy cel i dotrze do
Brahmana, powinien y oddany umartwieniom, samo-kontroli,
milczeniu, opanowywaniu duszy. Powinien y wrd ziemskich
przedmiotw bez przywizywania si do nich. Bramin, ktry tak
yje, zdobdzie najwysz bogo rwnie szybko, jak ten, ktry
yje w cakowitym odosobnieniu. Czowiek, ktry zadowala si
samotnoci yjc wrd ludzi, ktrzy czerpi rado ze zwizkw
seksualnych, powinien by znany jako ten, ktrego aknienie
zostao ugaszone przez wiedz. I taki czowiek, ktry zaspokoi
swe aknienie wiedz, nigdy nie dowiadczy smutku.
ywa istota zdobywa w kolejnych narodzinach status bstwa
poprzez wycznie dobre dziaania, status czowieka, gdy oprcz
zachowa dobrych ma te na swym koncie zachowania ze, a w
rezultacie dziaa niegodziwych spada do poziomu niszych
zwierzt. ywe istoty rodzc si na tym wiecie s cigane przez
smutek, zniedonienie i mier gotujc si w kotle Czasu. Czy o

570

Mikoajewska

Mahabharata

tym nie wiesz? Czsto to, co jest szkodliwe, uwaaj bdnie za

przynoszce korzy, to, co niepewne, uwaaj za pewne, a to, co
dobre i podane uwaaj za ze i niepodane.
Narada kontynuowa: O uka, obud si wic i zrozum to
waciwie. Tak jak larwa jedwabnika sama zamyka si w swoim
kokonie, tak ywa istota, ktra nie zaprzestaje dziaa, zamyka si
w kokonie zrobionym z jej niezliczonych dziaa zrodzonych z
ogupienia i bdu. Zrozum swoje pooenie! Nie ma adnej
potrzeby, aby przywizywa si do przedmiotw tego wiata.
Takie przywizanie rodzi jedynie zo. Czy larwa jedwabnika,
ktra tka dla siebie swj kokon, nie zostaje zniszczona przez
wasne dziaanie?
Te osoby, ktre przywizuj si do swych synw, on i
krewnych w kocu ulegaj zniszczeniu, tak jak dziki so, ktry
mimo swej siy, gdy wpadnie w bagno, sabnie i zostaje pokonany
przez mier. Wszystkie ywe istoty wpadajce w sie uczu
cierpi jak zapane w sieci ryby wycigane przez rybaka na brzeg.
Krewni, synowie, maonkowie, jak i wszystkie przedmioty
gromadzone w czasie ycia i nawet samo ciao s nierzeczywiste i
po mierci s bezuyteczne. I skoro i tak kady musi umrze
pozostawiajc to wszystko za sob, po co cierpie przywizujc si
do tych nierzeczywistych przedmiotw bez adnej wartoci
zaniedbujc to, co jest rzeczywist i niezniszczaln wartoci? Na
drodze, ktr bdziesz musia wdrowa po mierci ciaa, nie ma
adnych miejsc, gdzie mona odpocz, nie ma niczego, czego
mona si uchwyci, aby si wesprze. Drog t spowijaj
ciemnoci, a krainy, poprzez ktre bdziesz musia wdrowa, s
tobie nieznane. Jake zdoasz porusza si po tej drodze nie majc
odpowiednich rodkw obrony? Na tej drodze prowadzcej do
nastpnego wiata twoim jedynym towarzyszem bd twoje dobre
i ze dziaania wykonane podczas ycia.
Osoba szuka dla siebie kierunku poprzez uczenie si, dziaanie,
czysto zewntrzn i duchow i najwysz wiedz. Gdy osiga
najwyszy cel, uwalnia si od obowizku ponownych narodzin.
ywione przez ni pragnienie, aby y wrd ludzi, jest jak
krpujcy ruchy acuch. Ludzie dobrych dziaa zdoaj sami
uwolni si z tych wizw zrywajc ten acuch, lecz ludzie
niegodziwych czynw pozostaj skrpowani na zawsze. Rzeka
ycia jest przeraliwa. Czyje pikno lub forma tworzy jej brzegi,
dotyk tworzy wyspy na jej wodach, smak jej nurt, zapach jej mu,
dwik jej wody, umys szybko jej nurtu. Pynicie t rzek tak,
aby dotrze do tego szczeglnego miejsca, ktre jest bram do

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

571

nieba, jest bardzo trudne. Ciao jest okrtem, z pomoc ktrego

rodzca si na ziemi osoba musi przepyn rzek ycia. Wybaczanie jest tym, co nadaje temu okrtowi ruch, prawdomwno tym,
co zapewnia mu rwnowag, prawo linami na maszcie pomagajcymi w sterowaniu przez wzburzone wody, a dobroczynno
pomylnym wiatrem popychajcym ten okrt we waciwym
kierunku.
Szukaj wyzwolenia si od obowizku ponownych narodzin.
Odrzu zarwno cnot, jak i zo, prawd i fasz i nastpnie odrzu
wszystko to, co jest rodkiem sucym ich odrzuceniu. Porzucajc
wszystkie cele uwolnisz si od cnoty, porzucajc wszystkie
pragnienia uwolnisz si od za, a z pomoc rozumienia uwolnisz
si od dualizmu prawdy i faszu. Od rozumienia z kolei uwolnisz
si zdobywajc najwysz wiedz, czyli poznajc Najwysz
Dusz. Uwolnij na zawsze dusz z ciaa, ktre wspiera si na
kociach, jak budynek na kolumnach. cigna ma za wizada, a
minie i krew s jak pokrywajcy ciany budynku tynk.
Wypenione moczem i kaem wydaje nieprzyjemny zapach,
starzeje si i jest podatne na choroby i osabiane przez bl. Jest
zdominowane przez atrybut namitnoci (radas), jest nietrwae i
suy tylko jako miejsce zamieszkania dla wcielonej duszy.
Cay materialny wszechwiat jest zrobiony z piciu wielkich
elementw. Ten, ktry jest nazywany Mahat, powsta z dziaania
Najwyszego. Moola Prakriti (trzy atrybuty natury materialnej
sattwa, radas, tamas) razem z tym, ktry jest nazywany Mahat,
jak i z picioma organami poznania (pi zmysw), picioma
organami dziaania i z picioma wielkimi elementami daj w
sumie liczb siedemnacie. cznie z picioma przedmiotami
zmysw (dwik, dotyk, forma, zapach i smak), ego-wiadomoci i rozumieniem daj sum dwudziestu czterech dobrze znanych
zasad rzeczywistoci materialnej. Dusza odziana w te dwadziecia
cztery zasady jest nazywana wcielon dusz (diwa) lub osob
(puman).
Mwi si, e rozwj i psucie si zna ten, kto pozna
prawdziwie i z wszystkimi szczegami trzy cele yciowe (Prawo,
Zysk i Przyjemno), szczcie i niedol, ycie i mier. Poszczeglne przedmioty wiedzy powinny by poznawane powoli i we
waciwej kolejnoci. Te, ktre s poznawane za pomoc zmysw
s okrelane jako zamanifestowane, podczas gdy te, ktrych
poznanie przekracza zmysy, i ktre s znane jedynie poprzez
swoje symptomy, s okrelane jako niezamanifestowane.

572

Mikoajewska

Mahabharata

Ujarzmienie zmysw przynosi osobie rado, tak jak ulewny

deszcz raduje spragnionego wdrowca. Po ujarzmieniu zmysw
osoba widzi, jak jej dusza rozszerza si na wszystkie przedmioty i
jak wszystkie przedmioty zawieraj si w jej duszy. Moc osoby,
ktra widzi Najwysz Dusz w swej duszy i ktra ma swe
korzenie w wiedzy, nigdy si nie wyczerpuje. Ten, kto dziki
wiedzy przekroczy bl zrodzony z bdu i ogupienia, nie zabrudzi
si zem poprzez kontakt z innymi ludmi. Ten, ktrego zrozumienie jest cakowite, nie zatraca si w biegu dziaania, ktre
dominuje na tym wiecie i nie szuka nieba prowadzc rytuay
ofiarne. Poznawszy drog prowadzc do Wyzwolenia wie, e
Najwysza Dusza nie ma ani pocztku, ani koca i e jest obecna
w kadej yjcej istocie zamieszkujc w niej jako pozbawiony
formy bierny wiadek. Z kolei ten czowiek, ktry idzie drog
dziaania i prbuje pokona smutek szukajc nieba poprzez rytuay
ofiarne, musi rodzi si na nowo i dowiadcza smutku. Olepiony
przez bd i widzc szczcie w tym, co faktycznie prowadzi do
niedoli, cigle sam si unieszczliwia bdc jak osoba niezdolna
do wyrzeczenia si jedzenia, cho wie, e jej szkodzi. Jest
uciskany i ubijany tak jak substancje ubijane w masielnicy przez
wasne dziaania. Bdc w niewoli swych dziaa jest zmuszony
do ponownych narodzin w tym porzdku istnienia, ktry
odpowiada jego przeszym dziaaniom. Dowiadczajc rnego
rodzaju tortur rodzi si i umiera, nie mogc uwolni si z koa
reinkarnacji, ktre pozostaje w bezustannym ruchu.
8. Narada naucza o uwalnianiu si od mentalnego cierpienia i o
naturze dziaania wicego dusz z tym wiatem
Narada kontynuowa: O uka, ty sam zaprzestae dziaa i
zerwae ju skuwajce ci acuchy dziaania. Zdobye wszechwiedz i uwolnie si od wszystkich ziemskich przedmiotw. W
staroytnych czasach wielu ludzi zdobyo najwysz bogo w ten
wanie sposb, poprzez wyrzeczenie si dziaania, ujarzmienie
zmysw i umartwienia. Czowiek oczyszcza swe rozumienie suchajc pism o tym, jak rozproszy smutek i zdoby spokj i osiga
w ten sposb wyszy poziom szczcia. Tysice powodw do
smutku i setki rde lku torturuj kadego dnia czowieka
pozbawionego waciwego rozumienia, lecz omijaj z daleka tego,
ktry zdoby mdro. Posuchaj znanych od najdawniejszych
czasw poucze sucych rozpraszaniu smutku, gdy waciwe
rozumowanie jest drog do szczcia.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

573

Tylko osoba o niewielkiej inteligencji dowiadcza mentalnego

smutku, gdy obcuje z tym, co niemie i traci kontakt z tym, co mie.
Nie powinno si opakiwa przedmiotw, ktre nale do przeszoci rozmylajc o ich zaletach. Ten, kto rozmyla nad takimi
przedmiotami z mioci, nigdy si nie wyzwoli. Naley zawsze
dostrzega sabostki w przedmiotach, do ktrych kto zaczyna si
przywizywa. W nich naley zawsze dostrzega najwiksze zo.
Ten, kto myli w ten sposb wkrtce uwolni si od obowizku
ponownych narodzin, podczas gdy ten, kto boleje nad tym, co
naley do przeszoci, nie zdobdzie ani religijnych zasug, ani
bogactwa, ani sawy. To, co ju nie istnieje, jest nie do zdobycia
bez wzgldu na to, jak bardzo si kto stara. Naley pogodzi si z
tym, e ywe istoty raz nabywaj, a innym razem trac ziemskie
przedmioty. Ten kto opakuje przesze wydarzenia, jedynie
podwaja swj smutek.
O ludziach, ktrzy patrz na bieg ycia i mierci ze zrozumieniem, mwi si, e widz waciwie. Tacy ludzie nigdy nie pacz
z powodu tego, co moe si wydarzy. Gdy na kogo spada
nieszczcie, najlepszym lekarstwem na smutek, ktrego nie
sposb pokona nawet z najwikszym wysikiem, jest zaprzestanie
rozmyla o nim. Niemylenie o nim jest lekarstwem na smutek, a
mylenie o nim go nie rozproszy, tylko podwoi. I tak jak fizyczny
bl pokonuje si lekarstwem, bl mentalny pokonuje si mdroci.
Na tym polega sia wiedzy. W tych sprawach nie naley
zachowywa si jak dziecko o niewielkim rozumie. Pikno,
modo, ycie, nagromadzone bogactwo, zdrowie, zwizki z tymi,
ktrych si kocha, s tymczasowe i nietrwae i ten, kto zdoby
mdro nie powinien ich nigdy nikomu zazdroci. Jednostka nie
powinna te rozpacza z powodu nieszczcia, ktre spado na ca
spoeczno. Zamiast pogra si w smutku, gdy nadchodzi,
naley zastosowa rodki zaradcze przy pierwszej okazji i odsun
go od siebie.
W doczesnym yciu jest niewtpliwie wicej smutku ni
radoci. Niewtpliwe jest rwnie to, e ludzie przywizuj si do
zmysowych przedmiotw i mier uwaaj za nieszczcie.
Jednake o tym czowieku, ktry uwolni si zarwno od radoci,
jak i smutku, mwi si, e dociera do Brahmana i gdy opuszcza
ten wiat ju nigdy wicej nie dowiadcza smutku. W doczesnym
yciu bl jest zarwno w wydawaniu pienidzy, jak i w ich
ochranianiu i gromadzeniu, po co wic paka, gdy si bogactwo
utraci. Ludzie o niewielkim rozumie nie potrafi si nasy bez
wzgldu na to, jak wielkie zdobywaj bogactwo i kocz aonie,

574

Mikoajewska

Mahabharata

podczas gdy czowiek wiedzy jest zawsze nasycony. Tak jak

wszystkie kombinacje piciu elementw si rozpadaj, tak
przedmioty, ktre sigaj wysoko, upadaj, zwizki si rozpadaj,
a ycie koczy si mierci. Zachannoci nie mona ugasi i std
najwyszym szczciem jest nasycenie i std te mdra osoba
uwaa je za najcenniejsze bogactwo.
Czas wyznaczony na czyje ycie bezustannie pynie, i nie
zatrzymuje si w swym biegu nawet na jeden moment. Skoro
nawet ciao jest krtkotrwae, jaka inna rzecz na tym wiecie moe
by traktowana jako wieczna? Osoby, ktre rozmylajc nad
prawdziw natur wszystkich rzeczy stwierdzaj, e jest to poza
moliwoci zrozumienia i skierowuj sw uwag ku najwyszej
drodze coraz bardziej wyzwalaj si ze smutku, podczas gdy ci,
ktrzy nie zaprzestaj bezowocnych prb zrozumienia prawdziwej
natury wszechwiata bez wyrzeczenia si pragnie i przyjemnoci,
s ujarzmiani i unoszeni przez mier tak jak antylopa przez
tygrysa.
Naley zawsze szuka wyzwolenia si ze smutku rozpoczynajc nowe przedsiwzicia z zachowaniem pogody ducha.
Zarwno bogaty, jak i biedny nie znajdzie w dwiku, dotyku,
formie, smaku i zapachu niczego wicej poza krtkotrwa
przyjemnoci. Czowiek, zanim nie zwiza si mentalnie z
ziemskimi przedmiotami, nie zna smutku, i dlatego te ten, kto nie
oderwa si od swej prawdziwej natury, nie poddaje si smutkowi,
gdy jego zwizek ziemskimi przedmiotami dobiega koca. Naley
pohamowa zarwno swj odek, jak i swj apetyt seksualny.
Naley ochrania swe stopy i donie z pomoc oczu, a oczy, uszy i
pozostae zmysy z pomoc umysu. Umys i mow naley
ochrania z pomoc mdroci. Uwalniajc si od uczu zarwno w
stosunku do tych, ktrych si zna, jak i tych, ktrych si nie zna,
naley postpowa z pokor i skromnoci. O takiej osobie mwi
si, e zdobya mdro i z ca pewnoci znajdzie ona szczcie.
Szczcie zdobywa ten czowiek, ktry jest wolny od zachannoci,
zadowala si sw dusz, jest oddany jodze, bazuje na swej jani i
swe postpowanie opiera wycznie na jani.
Narada kontynuowa: O uka, zmiennoci ziemskiego szczcia, ktre przeplata si z nieszczciem, nie mona pokona
mdroci, polityk, czy te wysikiem. W tej sytuacji naley
stara si o ochron swej jani nie pozwalajc sobie na oddalenie
si od swej prawdziwej natury. Ten, kto tak czyni, nie zginie.
Widzc w jani to, co jest dla niego drogie, powinien szuka dla
niej ochrony przed starzeniem si, chorob i mierci ciaa.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

575

Mentalne i fizyczne choroby atakuj ciao jak celne strzay

podajce z uku zrcznego strzelca. Torturowane przez pragnienie i
niepokojone przez udrk, cakowicie bezradne i pragnce
przeduy swe ycie, jest wleczone przez Czas ku zniszczeniu.
Dnie i noce bezustannie pyn unoszc ze sob w swym nurcie
okres wyznaczony na ycie kadego czowieka. Nieustane
nastpstwo ciemnej i jasnej fazy ksiyca nie ustajc nawet na
moment przynosi zniszczenie wszystkim miertelnym istotom.
Wschodzce i zachodzce kadego dnia soce, samo niezniszczalne, przynosi rado i smutek wszystkim ludziom. Mijajce
bezustannie noce zabieraj ze sob wszystkie ze i dobre
wydarzenia, ktre nieoczekiwanie spadaj na nich moc wyroku
losu.
Zbierane przez ludzi owoce zale od ich dziaa. Gdyby byo
inaczej, kady mgby bez trudu otrzymywa wszystko, czego
zapragnie. Nawet ludzie kontrolujcy swe zmysy, ktrzy zdobyli
mdro, bez dziaania nie zdoaliby zarobi adnego owocu. Z
drugiej strony, daje si zaobserwowa, e niektrzy, cho pozbawieni inteligencji i osigni, i nalecy do najniszej kategorii
ludzi zdaj si osiga zaspokojenie wszystkich pragnie, nawet
gdy nie tskni za sukcesem. Kto inny, cho zawsze gotowy do
ranienia innych ywych istot i zajty okamywaniem caego wiata,
nurza si w szczliwoci lub te kto leniwy zdobywa dobrobyt,
podczas gdy inny, mimo podejmowanych wysikw, nie zdobywa
owocw, ktrych szuka, cho zdaj si by na wycignicie rki.
Czy uwaasz, e jest to jedna z win czowieka? yciowe nasienie
powstajce w jednej osobie na widok innej przechodzi do innej
osoby. Zoone w onie czasami wytwarza embrion, a kiedy indziej
nie. Gdy poczenie mczyzny z kobiet nie wytwarza zarodka,
jest jak drzewo mango, ktre cho ma wiele kwiatw, nie rodzi
nawet jednego owocu. Niektrzy mczyni mimo pragnienia
posiadania potomstwa i oddawania czci bogom na t intencj, nie
zdoaj nigdy wytworzy zarodka, podczas gdy inni, ktrzy boj
si wytworzenia zarodka jak trujcego wa, otrzymuj syna, ktry
yje dugo i wydaje si by odbiciem ich samych przechodzcym
przez rne stadia rozwoju. S te tacy, ktrzy tsknic za
potomstwem skadaj na t intencj ofiar bogom i w kocu
podz potomstwo noszone w onie maonki przez dziesi
miesicy, ktre jednak okazuje si prawdziwym przeklestwem
dla ich rodu. Inni, ktrzy przyszli na wiat dziki rytom i
umartwieniom ojcw od razu otrzymuj bogactwo i rne inne
rda przyjemnoci zgromadzone przez ich ojcw.

576

Mikoajewska

Mahabharata

Zamieszkujca w ciele dusza zaraz po zaniku oddechu i mierci

ciaa otrzymuje inne ciao, gdy cho jej poprzednie ciao zostao
zniszczone, jej przesze dziaania podaj za ni szukajc dla niej
nowego miejsca zamieszkania wrd mini, koci i flegmy. Po
zniszczeniu starego ciaa nowa forma czeka, aby zosta dla niej
wyprodukowana i dusza przechodzi do niej, jak pasaerowie
jednego okrtu do innego. W akcie seksualnym, w ktrym dwie
osoby odmiennej pci cz si ze sob, w onie matki rodzi si
embrion bdc jak spadajce na matk nieszczcie. Gdy w
konsekwencji seksualnego zjednoczenia kropla yciowego
nasienia, ktra sama jest nieoywiona, zostaje wrzucona do ona,
to dziki czyjej trosce produkuje embrion i utrzymuje go przy
yciu? Cho embrion rezyduje w tym samym miejscu, dokd idzie
spoywane jedzenie i gdzie jest trawione, nie zostaje strawiony.
Jego pobyt wrd moczu i kau jest regulowany przez natur. Jeli
chodzi o przebywanie tam lub ucieczk stamtd rodzca si istota
nie ma wolnej woli, zaiste, w tym wzgldzie jest kompletnie
bezradna. Niektre embriony wypadaj z ona w stanie nie w peni
rozwinitym, inne rodz si ywe i kontynuuj ycie, a jeszcze
inne umieraj przed narodzeniem, gdy dziaania wykonane w
przeszym yciu i podajce za dusz wyznaczyy dla nich inne
ciaa.
Mczyzna, ktry podczas seksualnego zjednoczenia wstrzykuje do ona yciowy pyn otrzymuje syna lub crk. Potomstwo,
ktre uzyskuje po upywie odpowiedniego czasu, rozmnaa si
dalej w podobnym akcie seksualnego zjednoczenia. Wyrnia si
dziesi stadiw ycia czowieka: 1. przebywanie w onie,
2. narodziny, 3. niemowlctwo (od narodzin do pitego roku ycia),
4. dziecistwo (od pitego do dwunastego roku ycia), 5. wczesna
modo (od dwunastego do szesnastego roku ycia), 6. modo
(do czterdziestego smego roku ycia), 7. staro, 8. zniedonienie, 9. zatrzymanie oddechu, 10. rozpad ciaa. Gdy wyznaczony
okres ycia dla danej osoby wyczerpuje si, pi pierwotnych
elementw, z ktrych kombinacji zbudowane jest ciao osiga
sme i dziewite stadium i nastpnie przestaje istnie.
Zamieszkujca ciao dusza nie podlega jednak zmianom.
Ludzie atakowani przez choroby, jak drobne zwierzta przez
myliwych, trc sw zdolno do wstawania i poruszania si, i
cho s gotowi do wydania na leczenie cay swj majtek, lekarze
nie potrafi im pomc. Sami lekarze rwnie bez wzgldu na to,
jak bardzo s zrczni w swym zawodzie i jak dobrze znaj pisma,
padaj upem chorb. Bez wzgldu na to, jak bardzo kto stara si

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

577

zapobiec zniedonieniu wypijajc setki lekarstw, nie zdoa si

przed nim obroni. Drobne zwierzta, ptaki, drapieniki, czy
biedacy, cho dowiadczaj rnych dolegliwoci, zdaj si nie
chorowa, bo nikt nie przynosi im lekarstw. Tak jak due
zwierzta atakuj mniejsze, tak choroby atakuj nawet najbardziej
przeraliwego krla o wielkiej energii i odwadze. Wszyscy ludzie
pokonani przez bdzenie i al s unoszeni przez wartki nurt ycia,
w ktry zostali wrzuceni. Ucielenione ywe istoty nie potrafi
pokona rzdzcego yciem biegu Czasu z pomoc bogactwa,
krlewskiej wadzy, czy nawet umartwie. Gdyby takie prby
mogy zakoczy si sukcesem, ludzie nie starzeliby si, nigdy nie
wydarzaoby si im nic nieprzyjemnego i wszystkie ich yczenia
byyby spenione. Tymczasem, cho wszyscy ludzie pragn pi
si coraz wyej i czyni wszystko, co w ich mocy, aby zrealizowa
to pragnienie, otrzymuj czsto rezultaty odlege od tego, czego by
chcieli. Niekiedy dotykajce ludzi nieszczcia znikaj tak szybko,
e s przez nich prawie niezauwaalne i niekiedy ludzie zdaj si
by wolni od wszelkiej niedoli, cho nie posiadaj adnego
bogactwa. Zdarza si take, e nawet prawi, uczciwi i odwani
ludzie darz czci niegodziwcw.
Daje si wic zaobserwowa wielka niewspmierno midzy
nastawionym na jaki cel dziaaniem i jego owocem. Jedni musz
cign czyje powozy, a inni nimi jed i cho wszyscy ludzie
pragn bogactwa i dobrobytu, tylko niektrzy posiadaj powozy i
sonie w swym orszaku. Niektrzy po mierci swej maonki nie
potrafi zdoby dla siebie nowej ony, podczas gdy inni chwal si
setk on. Niedola i szczcie istniej na tym wiecie obok siebie i
ludzie dowiadczaj albo szczcia, albo niedoli. Nie daj si jednak
przez ten widok wprowadzi w bd wierzc, e szczcie bdzie
nalee do ciebie. Uwolnij si od dualizmu ziemskiego szczcia i
niedoli i szukaj tego, co najwysze. Odrzu zarwno dobro, jak i
zo, prawd i fasz i nastpnie odrzu to, co posuyo tobie za
rodek do ich odrzucenia. W taki sposb uwolnisz si od
najwikszego cierpienia. Pamitaj o tym, e bogowie, ktrzy
poprzednio mieli status czowieka, odnieli sukces w zdobyciu
statusu bogw w nastpnym yciu podajc za naukami o tym, co
jest przyczyn najwikszego cierpienia .

578

Mikoajewska

Mahabharata

9. uka uwalnia si od przywizania, opuszcza swego ojca i

zdobywa Wyzwolenie, podczas gdy Wjasa jest cigle zaleny
od zmysw i opakuje jego utrat
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, syn Wjasy, uka, po
wysuchaniu sw Narady o wielkiej inteligencji i uspokojonym
umyle zacz rozmyla nad nurtem tych instrukcji, lecz nie
zdoa doj do nie budzcych wtpliwoci wnioskw. Zrozumia,
e rodzca si na ziemi osoba dowiadcza niedoli w konsekwencji
zmiennoci tego wiata, jak i obowizku posiadania maonka i
potomstwa i e musi podejmowa ogromny wysiek, aby naby
wedyjsk wiedz. Zapyta sam siebie: Czym jest ta sytuacja, ktra
jest niezmienna, wolna od cierpienia i wypeniona szczliwoci?
Znajc pocztek i koniec wszystkich obowizkw i rozmylajc
przez jaki czas nad tym, co jest jemu przeznaczone, powzi
postanowienie o realizacji najwyszego celu, ktry jest rdem
najwyszej bogoci. Pyta dalej sam siebie: W jaki sposb mog
zerwa wszystkie wizi z ziemskimi przedmiotami, aby sta si
doskonale wolnym i osign najwyszy cel? Jak mam osign
ten wspaniay stan, z ktrego nie wraca si ju do tego oceanu
nieskoczonej iloci moliwych narodzin. Zaiste, pragn zdoby
ten stan istnienia, z ktrego nie ma powrotu na ziemi. Dotr do
niego, gdy uwolni si od wszelkiego przywizania i zdobd
pewno dziki namysowi z pomoc umysu. W tym stanie dusza
osiga doskonay spokj i jest zdolna do istnienia w wiecznoci nie
podlegajc psuciu si i zmianie. Ten, kto osign stan doskonaej
wiedzy i owiecenia, nigdy nie rodzi si ponownie w ciele i nie
staje si niewolnikiem dziaania. Niewtpliwe jest to, e tego stanu
nie mona osign bez pomocy jogi. Musz wic zwrci si ku
jodze i po uwolnieniu si od ciaa, w ktrym obecnie zamieszkuj,
przeksztac si w wiatr i wkrocz w mas wiatoci takiej jak
soce bdcej Brahmanem. Wcielona dusza wkraczajc w t mas
jasnoci nie musi ju duej cierpie tak jak ten, kto po
wyczerpaniu swych zasug opada z nieba na ziemi i dopiero po
ponownym zgromadzeniu zasug swym prawym dziaaniem
powraca do nieba bdc jak ksiyc, ktry nieprzerwanie
zmniejsza si i wzrasta. Patrzc na ksiyc uwiadamiam sobie, e
nie chc tej formy istnienia, w ktrej wystpuj takie zmiany.
Soce ogrzewa wszystkie wiaty przy pomocy swych ognistych
promieni i jego dysk nigdy nie maleje. Soce nie podlegajc
adnej zmianie wypija energi z wszystkich przedmiotw. Dlatego
te wiedzc o tym pragn uwolni moj dusz z ciaa w
sonecznym regionie i da si pochon sonecznej jasnoci.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

579

Istniejc w niej nie bd podlega adnym zmianom i moja

wewntrzna ja uwolni si od lku. Tak jak wielcy riszi, wkrocz
w soneczn energi, ktrej nikt nie moe znie i docierajc do
Brahmana stan si tosamy z wszystkimi przedmiotami. Niech
wic ju dzisiaj wszyscy bogowie i riszi stan si wiadkami
potgi mojej jogi.
uka uczyniwszy takie postanowienie poinformowa o swym
zamiarze Narad i uzyskawszy od niego zgod uda si w kierunku
miejsca, gdzie przebywa obecnie jego ojciec, Wjasa. Po dotarciu
tam okry pobonie swego ojca i nastpnie poinformowa go o
swych intencjach. Wjasa zadowolony z postanowienia syna rzek:
O synu, zosta tu dzi ze mn, abym mg nacieszy jeszcze swe
oczy twym widokiem. uka jednake pozosta w stosunku do jego
proby cakowicie obojtny. Uwolniwszy si od wszelkich uczu i
wtpliwoci myla jedynie o Wyzwoleniu nastawiwszy swe serce
na dalsz samotn wdrwk. Poegna wic swego ojca i ruszy w
kierunku gry Kailasa zamieszkaej przez tum ascetw, ktrzy
sw ascez zdobyli najwyszy sukces.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, uka po dotarciu na
szczyt gry wybra dla siebie rwny i niepokryty traw kawaek
ziemi poony z dala od miejsc odwiedzanych przez inne yjce
istoty i usiad tam zanurzywszy si w jodze. Podajc w kierunku
opisanym w pismach i realizujc ich nakazy ten wielki asceta,
ktry zna wszystkie kolejne kroki na drodze jogi, zatrzymywa
sw dusz w kolejnych miejscach zaczynajc od stp i nastpnie
poruszajc si poprzez wszystkie czonki.
Pewnego dnia o poranku uka usiad na swym zwykym
miejscu w pokornej postawie z twarz skierowana ku wschodowi.
Nie docieray tam ani stada ptakw, ani aden dwik lub widok,
ktry mgby wywoa lk lub obrzydzenie. Pogrony w radosnej
ekstazie widzia swoj dusz woln od wszelkiego przywizania
do ziemskich przedmiotw. Doskonalc sw jogiczn praktyk i
nastawiony na zdobycie Wyzwolenia przekroczy wielki element
przestrzeni. Okry wwczas pobonie niebiaskiego riszi Narad
i rzek: O wielki mdrcu, bd bogosawiony. Dziki twej asce
zobaczyem drog prowadzc do Wyzwolenia i oddaem si jej
cakowicie. Za twoj zgod i dziki twej asce osign cel, ktry
jest najwyszy.
Po otrzymaniu bogosawiestwa Narady odda mu cze i raz
jeszcze zanurzy si w jodze przekraczajc element przestrzeni.
Wzlecia ku grze unoszc si ku szczytowi gry Kailasa.
Niezmienny w swym postanowieniu i zdolny do poruszania si po

580

Mikoajewska

Mahabharata

przestworzach utosami si z elementem wiatru. I gdy podrowa

po nieboskonie z prdkoci wiatru rozsiewajc wok blask jak
ptak Garuda, wszystkie ywe istoty zwracay ku niemu oczy.
Odziany w splendor ognia lub soca i poruszajc si po drodze ku
wolnoci widzia we wszystkich wiatach jednego niezrnicowanego Brahmana. Gdy tak porusza si po nieboskonie ze
skoncentrowan uwag i spokojn, woln od wszelkiego lku
dusz, wszystkie ywe istoty, ruchome i nieruchome, patrzyy na
niego oddajc mu cze zgodnie z wedyjskimi nakazami i swoj
moc. Z nieba sypa si na niego deszcz kwiatw. Apsary z
rnych plemion i gandharwowie patrzyli na niego ze zdumieniem
i podziwem. Z podobnym zdumieniem patrzyli na niego wielcy
riszi, ktrzy sami zdobyli ascetyczny sukces, pytajc siebie
nawzajem: Kim jest ten bramin, ktry zdoby sukces swymi
umartwieniami? Widok tego mdrca ze spojrzeniem wycofanym z
ciaa i skierowanym ku grze sprawia nam bezgraniczn rado.
W ten to sposb uka o prawej duszy czczony we wszystkich
trzech wiatach porusza si dalej w kompletnej wewntrznej ciszy,
z twarz i spojrzeniem zwrconymi ku socu zdajc si wypenia
cay nieboskon przenikajcym wszystko dwikiem. Apsary z
rnych plemion z Pacaczud i innymi na czele, patrzyy na niego
oczami wypenionymi groz i zachwytem i pytay si nawzajem:
Kim jest ten bg, ktry osign najwyszy cel? Wznosi si on
coraz wyej i wyej wolny od acuchw przywizania i pragnie.
Tymczasem uka zbliy si do gr Malaja, gdzie mieszkay
apsary Urwasi i Purwaczitti. Jego widok wypeni je penym
zachwytu zdumieniem. Rzeky: Wspaniaa jest jogiczna koncentracja tego duchowo odrodzonego modzieca, ktry zwyk studiowa i recytowa Wedy. Ju wkrtce tak jak ksiyc przewdruje
przez cay nieboskon. Swe doskonae zrozumienie naby dziki
usugiwaniu i realizowaniu swych obowizkw w stosunku do ojca.
Zdawa si by gboko przywizany do swego ojca, ktry darzy
go wielk mioci, dlaczego wic zezwoli mu odej i kroczy
drog, z ktrej nie ma powrotu?
Znajcy swe obowizki uka syszc te sowa i rozumiejc ich
wag raz jeszcze rzuci spojrzenie we wszystkich kierunkach i raz
jeszcze ujrza cay nieboskon i ca ziemi z jej grami, wodami,
lasami, jeziorami i rzekami i zobaczy wszystkich bogw i boginie,
ktrzy stojc z pobonie zoonymi domi spogldali na niego z
penym podziwu zdumieniem i szacunkiem. uka, ktry by
pierwszym wrd prawych, rzek: O bogowie, jeeli mj ojciec
bdzie poda mym ladem woajc mnie po imieniu, odpowiedz-

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

581

cie mu wszyscy razem, zamiast mnie. Skoro darzycie mnie

wszyscy uczuciem, spenijcie prosz moj prob. Bogowie, jak i
wszystkie punkty przestrzeni, wszystkie lasy, rzeki, jeziora i gry
odpowiedzieli mu jednym gosem: O uka, uczynimy to, o co nas
prosisz, i odpowiemy na sowa twego ojca we wskazany przez
ciebie sposb .
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, uka zrealizowa
najwyszy cel uwalniajc si od czterech rodzajw sabostek i
rwnie od omiu rodzajw ciemnoci (tamas) i piciu rodzajw
namitnoci (radas). Odziany w wielk inteligencj uwolni si
rwnie od atrybutu dobra-jasnoci (sattwy) i zamieszka w
miejscu, ktre nie ma adnych atrybutw, jest pozbawione
jakiegokolwiek wygldu, ktre jest Brahmanem bdcym jak
bezdymny ogie. Z nieba sypay si meteory, wszystkie punkty
przestrzeni pony ogniem, ziemia draa. Wszystkie te zjawiska
byy zdumiewajce. Gazie opaday z drzew, a z gr odryway si
szczyty. Gry Himawat zda si rozrywa dwik potny jak
grzmot, soce stracio cay swj blask, krzesany ogie nie chcia
si zapali, wody jezior, rzek i oceanw wzburzyy si, Indra
oblewa ziemi deszczem o doskonaym smaku, a lekki wiatr nis
ze sob sodki zapach perfum.
uka wdrujc po nieboskonie ujrza dwa grskie szczyty o
niezwykej piknoci, z ktrych jeden nalea do gry Himawat, a
drugi do gry Meru. Znajdoway si w duej bliskoci i jeden z
nich by zrobiony ze zota, a drugi ze srebra. Kady z nich mia w
obwodzie sto jodanw i wznosi si na wysoko setki jodanw.
uka poruszajc si w kierunku pnocnym zobaczy te dwa
szczyty niezwykej piknoci i z sercem wolnym od lku zbliy
si do tych zczonych razem szczytw, ktre nie mogc znie
jego siy rozpady si na dwoje. Przedstawiay sob widok
zarwno wspaniay, jak i zdumiewajcy. uka przedar si przez te
szczyty, ktre nie byy w stanie go zatrzyma w jego biegu,
wywoujc swym czynem okrzyki zachwytu, ktry da si sysze
ze wszystkich stron. Gosy z nieba krzyczay: Wspaniale! Wspaniale! Zamieszkujcy te szczyty gandharwowie, riszi, jakszowie i
rakszasowie oddawali mu cze. Cay nieboskon by zasypany
niebiaskimi kwiatami, ktre sypay si z nieba, gdy uka
pokonywa t przeszkod nie do pokonania. Tymczasem uka o
prawej duszy dotar do wysokich regionw, gdzie zobaczy z gry
wity strumie Mandakini o niezwykej piknoci, ktry pyn
przez region pokryty kwiatami i zagajnikami. W jego wodach

582

Mikoajewska

Mahabharata

pluskay si rozbawione pikne apsary, ktre na widok uki, ktry

uwolni si od swego ciaa, nie wstydziy si swojej nagoci.
W czasie, gdy uka dziki mocy swej jogi i identycznoci z
Brahmanem porusza si po nieboskonie znajdujcym si ponad
regionem wiatru, jego ojciec Wjasa wyruszy w podr za nim. Z
pomoc swej jogi w mgnieniu oka dotar do miejsca, skd uka
rozpocz swoj podr. Podajc t sam drog zobaczy dwa
rozdarte szczyty, przez ktre przedosta si uka i spotka po
drodze licznych riszi, ktrzy wychwalali przed nim uczynki jego
syna. Wjasa poruszony uczuciem do syna syszc ich sowa zacz
rozpaczliwe woa syna po imieniu, a jego gos odbija si echem
we wszystkich trzech wiatach. uka, ktry w tym czasie wszed
do piciu elementw stajc si ich dusz i by wszechobecny,
odpowiedzia ojcu sylab BHO (witaj) w formie echa i cay
wszechwiat istot ruchomych i nieruchomych odpowiedzia uce
powtarzajc sylab BHO i od tamtego czasu, sowa wypowiadane w
grskich jaskiniach odbijaj si echem, jakby byy cigle ich
odpowiedzi uce. I wwczas uka uwolni si od atrybutu
przestrzeni, ktrym jest dwik i moc swej jogi znikn realizujc
najwyszy cel.
Wjasa widzc cay splendor i moc swego syna o ogromnej
energii, usiad na szczycie gry mylc o jego utracie z alem i
tsknot. Pikne apsary zabawiajce si na brzegu rzeki Mandakini
widzc tego wielkiego riszi pogronego w smutku poczuy wstyd
i straciy serce do zabawy, cho nie ukazyway takiego
zaniepokojenia na widok uki. Niektre z nich ukryy sw nago
w strumieniu, inne choway si w zagajniku lub w popiechu
nakaday suknie. Wjasa widzc to zrozumia, e jego syn wyzwoli si od przywizania, lecz on sam nie. Odkrycie to jednoczenie
ucieszyo go i zawstydzio.
Gdy siedzia tak w zamyleniu peen alu z powodu utraty syna,
pojawi si przed nim dobrze wrcy i wychwalany przez riszich
iwa uzbrojony w swj uk Pinaka majc za swych towarzyszy
bogw i gandharww. Rzek do niego te sowa: O Wjasa, nie
rozpaczaj. Prosie mnie o syna, ktry miaby energi piciu
wielkich elementw, ognia, wiatru, wody, ziemi i przestrzeni i
syn, ktrego spodzie swymi umartwieniami, by wanie taki.
Dziki mej asce by czysty i wypeniony energi Brahmana. Syn
twj zrealizowa najwyszy cel, do ktrego nie potrafi dotrze ani
bogowie, ani nikt, kto nie ujarzmi w peni swych zmysw,
dlaczego wic go opakujesz? Prdzej gry zrwnaj si z ziemi i
woda wyschnie w oceanach ni sawa twego syna dozna najmniej-

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 187

583

szego uszczerbku. Aby ukoi twj smutek, uczyni jednak tak, e

dziki mej asce przebywajc na tym wiecie bdziesz widzia cie
przypominajcy sw form twego syna, ktry bdzie tobie
towarzyszy i nigdy ci nie opuci .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
i w tym samym momencie Wjasa, dziki asce iwy, zobaczy u
swego boku cie swego syna i z sercem wypenionym radoci
powrci do swej pustelni. To, co ci opowiedziaem o narodzinach
uki i jego drodze do Wyzwolenia usyszaem ongi, w odlegych
czasach, zarwno od mdrca Narady, jak i samego Wjasy, ktry
chtnie powraca do tego tematu w rozmowie. I kada osoba
szukajca spokoju umysu i Wyzwolenia suchajc tego opowiadania zbliy si do osignicia tego najwyszego celu.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXXII-CCCXXXIV
(Mokshadharma Parva).

584

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 188
O Narajanie, Biaej Wyspie
i ofierze krla Uparikary
1. O narodzinach Narajany jako syna Dharmy w poczwrnej formie: Narajany,
Nary, Hari i Swayambhu; 2. Narada pyta Narajan o Najwyszego Boga, ktremu
razem z Nar oddaj cze; 3. Narada udaje si na Bia Wysp chcc zobaczy
Narajan w jego oryginalnej naturze; 4. O prawym krlu Uparikara, ktry czci
Narajan swymi ofiarami; 5. O rozprawie siedmiu riszich na temat religii i
moralnoci, ktrej rozpowszechnianie moc rozkazu Narajany ma by nakazane
Uparikarze; 6. Uparikara sponsoruje wielk Ofiar Konia, podczas ktrej Brihaspati
popada w gniew, gdy Narajana zabiera nalen mu cz pozostajc niewidzialny;
7. Ekata ucisza gniew Brihaspatiego wyjaniajc, e Narajana w swej pierwotnej
naturze jest niewidzialny i widz go tylko mieszkacy Biaej Wyspy; 8. O tym jak
Uparikara dziki swemu oddaniu Narajanie uwalnia si od bramiskiej kltwy.

Narada rzek: O Narajana, w Wedach, ich odnach i

uzupenieniach oraz w Puranach, ktre nucisz z czci, jeste
nienarodzony i wieczny. Jeste Stwrc, ucielenieniem
Niemiertelnoci i zajmujesz pierwsze miejsce wrd wszystkich
przedmiotw. Przeszo, teraniejszo i przyszo, jak i cay
wszechwiat na tobie si opiera. Wszystkie cztery tryby ycia
ciebie czcz i tobie przybierajcemu rne formy skadaj
ofiary. Jeste ojcem, matk i odwiecznym nauczycielem caego
wszechwiata. Wyjanij mi, prosz, kim jest ten Bg i Ojciec,
ktrego ty sam czcisz ofiar? Narajana rzek: O Narada, to o
co pytasz, jest sigajc staroytnoci tajemnic i nie naley o
tym mwi. Twoje oddanie mi jest jednak ogromne i dlatego
omwi z tob ten temat zgodnie z prawd. ... Przenikajcy
wszystko Purusza (dusza), ktry zawiera w sobie wszystkie
istniejce i nieistniejce przedmioty, jest przez nas czczony. To
jemu oddajemy cze we wszystkich rytach wykonywanych ku
czci bogw i Ojcw. Nie ma boga lub Ojca, ktry by go
przewysza, on powinien by znany jako nasza dusza i to jego
czcimy.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXXXV)

1. O narodzinach Narajany jako syna Dharmy w poczwrnej

formie: Narajany, Nary, Hari i Swayambhu
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi, jakiego boga
powinien czci czowiek, ktry bez wzgldu na tryb ycia, ktry
obecnie prowadzi, pragnie zdoby sukces po mierci. W jaki

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

585

sposb moe zapewni sobie zdobycie nieba lub realizacj najwyszego celu, ktrym jest Wyzwolenie? Zgodnie z jakim obrzdkiem
powinien realizowa rytua homa (wlewania oczyszczonego masa
do ognia) oddajc cze bogom i Ojcom (pitris)? Kim jest Bg
bogw? Kim jest Ojciec ojcw? Czy jest kto, kto stoi ponad nimi?
Chciabym te wiedzie, do jakiego regionu udaje si ten, kto
zdoby Wyzwolenie i co powinien uczyni ten, kto zdoby niebo,
aby nie opa z powrotem na ziemi? Wyjanij mi, prosz, to
wszystko.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, w peni poznae sztuk
zadawania pyta! Twoje pytania dotykaj najgbszej tajemnicy i
nikt nie zdoa na nie odpowiedzie z pomoc nauki o dowodzeniu
(logiki), choby stara si o to nawet przez setk lat. Bez aski
Narajany i wgldu w najwysz wiedz pytania te pozostayby bez
odpowiedzi i dlatego ten, komu brakuje wiedzy i wiary, nie potrafi
zrozumie tego tematu. Aby udzieli ci na nie odpowiedzi,
powtrz tobie staroytn opowie o rozmowie midzy Narad i
riszi Narajan, ktr usyszaem niegdy od mojego ojca.
Ongi, w czasach samorodnego Manu, podczas kritajugi, dusza
wszechwiata, wieczny Narajana, narodzi si jako syn Dharmy w
poczwrnej formie, jako Nara, Narajana, Hari i Swayambhu
(samo-stwarzajcy si Kryszna). Narajana i Nara na swych zotych
rydwanach (tj. ciaach bdcych rydwanami dla duszy) udali si do
pooonej w Himalajach pustelni zwanej Badari, gdzie poddali si
surowym umartwieniom. Ich rydwany o omiu koach zbudowane
z piciu wielkich elementw byy prawdziwie pikne, lecz w
rezultacie surowych umartwie ciaa tych pierwotnych wadcw
ziemi bardzo wychudy. Zaiste, z racji ich umartwie i ogromnej
energii bogowie nie byli w stanie na nich patrze i tylko ten bg,
ktry by z nimi pojednany, potrafi na nich spojrze.
2. Narada pyta Narajan o Najwyszego Boga, ktremu razem
z Nar oddaj cze
W tym samym czasie niebiaski mdrzec Narada oddany im
caym sercem i gorco pragncy ich zobaczy, zszed ze szczytu
gry Meru na gr Gandhamadana i rozpocz wdrwk po
wiecie. Zdolny do poruszania si z ogromn prdkoci ruszy w
kierunku Badari. Motywowany ogromn ciekawoci wszed do
pustelni Nary i Narajany w momencie, gdy wykonywali swoje
codzienne ryty. Narada rzek sam do siebie: Dotarem do miejsca,
ktre jest ustroniem dla tego Bycia, w ktrym s zawarte wszystkie
wiaty cznie z bogami, asurami, gandharwami, kinnarami i

586

Mikoajewska

Mahabharata

wielkimi wami. Przedtem istniaa tylko jedna forma tego Bycia.

Obecnie ta pierwotna forma narodzia si w czterech ksztatach w
celu rozrostu rodu pochodzcego od Dharmy. Jake wspaniae jest
to, e bg Prawa, Dharma, zosta uhonorowany przez narodziny tej
czwrki bogw: Nary, Narajany, Hari i Kryszny! Poprzednio w
tym miejscu zamieszkiwali Kryszna i Hari, a obecnie mieszkaj tu
Nara i Narajana praktykujc umartwienia i zbierajc zasugi. Ci
dwaj s ostatecznym schronieniem dla wszechwiata. Jestem
ogromnie ciekaw, jaka jest natura ich codziennych rytw. S
Ojcami i Bogami wszystkich ywych istot, kim jest wic ten bg,
ktremu oddaj cze swymi rytami? Kim s Ojcowie, ktrym ci
Ojcowie wszystkich istnie oddaj cze?
Narada mylc o nich w ten sposb i czczc ich w swym
umyle ukaza si nagle przed nimi. Nara i Narajana dostrzegli go
po zakoczeniu swych rytw i witajc go uhonorowali go zgodnie
z nakazami pism. Narada usiad na wskazanym mu miejscu
zadowolony z otrzymanych honorw. Z radosn dusz spojrza na
Narajan i pokoniwszy si Mahadewie (iwa) rzek: O Narajana,
w Wedach, ich odnach i uzupenieniach oraz w Puranach, ktre
nucisz z czci, jeste nienarodzony i wieczny. Jeste Stwrc,
ucielenieniem Niemiertelnoci i zajmujesz pierwsze miejsce
wrd wszystkich przedmiotw. Przeszo, teraniejszo i
przyszo, jak i cay wszechwiat na tobie si opiera. Wszystkie
cztery tryby ycia ciebie czcz i tobie przybierajcemu rne
formy skadaj ofiary. Jeste ojcem, matk i odwiecznym
nauczycielem caego wszechwiata. Wyjanij mi, prosz, kim jest
ten Bg i Ojciec, ktrego ty sam czcisz ofiar?
Narajana rzek: O Narada, to, o co pytasz, jest sigajc staroytnoci tajemnic i nie naley o tym mwi. Twoje oddanie mi
jest jednak ogromne i dlatego omwi z tob ten temat zgodnie z
prawd. Ten, ktry jest nieskoczenie may, niepojty, niezamanifestowany, nieruchomy, niezmienny, pozbawiony jakiegokolwiek
zwizku ze zmysami i przedmiotami zmysw, oddzielony od
piciu wielkich elementw, jest nazywany dusz wszystkich
yjcych istot, ktre istniej. Jest znany pod imieniem wiadek
pola (kszetra-dina). Przekracza trzy atrybuty natury materialnej
jasno-dobro (sattwa), namitno (radas), ciemno (tamas)i
w pismach jest nazywany Purusz. Z niego wypywa
Niezamanifestowane o trzech atrybutach: sattwa, radas, tamas,
nazywane Prakriti. Ta niezniszczalna Prakriti, cho sama
niezamanifestowana, zamieszkuje we wszystkich zamanifestowanych formach. Ona jest rdem, z ktrego my dwaj wypynlimy.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

587

Przenikajcy wszystko Purusza (dusza), ktry zawiera w sobie

wszystkie istniejce i nieistniejce przedmioty, jest przez nas
czczony. To jemu oddajemy cze we wszystkich rytach wykonywanych ku czci bogw i Ojcw. Nie ma boga lub Ojca, ktry by
go przewysza, on powinien by znany jako nasza dusza i to jego
czcimy.
Droga obowizkw, ktr podaj ludzie, zostaa przez niego
ogoszona. To moc jego rozporzdzenia, powinnimy dokadnie
wykonywa wszystkie ryty odnoszce si do bogw i Ojcw.
Brahma, Sthanu, Manu, Daksza, Bhrigu, Dharma, Jama, Marici,
Angiras, Atri, Pulastja, Pulaha, Kratu, Wasiszta, Parameszti,
Wiwaswat, Karddama, Krodha, Awak i Kritate dwadziedziecia
osb noszcych imi Pradapatich narodzio si najpierw.
Wszyscy oni byli posuszni wiecznemu Prawu Najwyszego Boga
i poprzez dokadne wykonywanie rytw zarzdzonych w celu
uhonorowania bogw i Ojcw zdobyli wszystkie te przedmioty,
ktrych szukali. Bezcieleni mieszkacy nieba rwnie oddaj
cze temu Najwyszemu Bogu i dziki jego asce zdobywaj
owoce i realizuj cele, ktre dla nich wyznaczy.
Zostao stwierdzone w pismach ponad wszelk wtpliwo, e
osoby, ktre uwolniy si od siedemnastu cielesnych atrybutw
(piciu zmysw, piciu organw poznania, piciu yciowych
oddechw, umysu i rozumienia), zaprzestay dziaania i uwolniy
si od pitnastu elementw tworzcych ciao grube, zdobywaj
Wyzwolenie. Tym, co szukajcy Wyzwolenia osigaj, majc to za
swj najwyszy cel, jest nazywane wiadkiem pola (kszetra-dina).
W pismach jest on widziany zarwno jako ten, ktry ma, jak i nie
ma atrybutw. Mona go pozna jedynie poprzez wiedz. My dwaj
z niego wypynlimy. Znajc go w ten sposb oddajemy cze
wiecznej duszy wszystkich przedmiotw. Zarwno Wedy, jak i
wszystkie cztery tryby ycia, cho zdaj si wyraa odmienne
opinie, jemu s oddane. To on dziki swej asce nadaje im wysokie
cele przynoszce najwysz bogo. Te osoby na tym wiecie,
ktre wypenione jego duchem s mu cakowicie i ostatecznie
oddane, docieraj do niego i cz si z jego jani.
Narajana zakoczy mwic: O Narada, poruszony mioci
do ciebie z powodu twego oddania opowiedziaem tobie o tym, co
jest wielk tajemnic. Moge wysucha moich sw, tylko
dlatego e jeste mi oddany.

588

Mikoajewska

Mahabharata

3. Narada udaje si na Bia Wysp chcc zobaczy Narajan

w jego oryginalnej naturze
Narada rzek: O ty, ktry jeste Samorodnym Byciem, niech
ten cel, dla ktrego narodzie si w czterech formach jako syn
Dharmy, zostanie zrealizowany! A teraz pozwl mi odej, gdy
chciabym si uda na Bia Wysp, aby mc ci zobaczy w twej
oryginalnej naturze. Zawsze oddaj cze tym, ktrzy s bardziej
ode mnie zasueni i nigdy nie ujawniam niczyich tajemnic.
Studiowaem Wedy z wielk uwag i starannoci, praktykowaem
surowe umartwienia, nigdy nie wypowiedziaem kamstwa.
Wrogw i przyjaci traktowaem zawsze tak samo i zawsze
ochraniaem przed grzechem cztery pozostae organy dziaania,
ktre powinno si ochrania: rce ochraniaem przed dotykaniem
tego, czego nie powinno si dotyka, stopy przed chodzeniem do
niewaciwych miejsc, odek przed nieczystym jedzeniem, a
organy rozrodcze przed grzesznymi zwizkami seksualnymi.
Cakowicie oddany jemu, Najwyszej Duszy, bezustannie oddaj
mu cze. Skoro oczyciem sw dusz dziaaniami przynoszcymi
szczeglne zasugi, dlaczego nie miabym odnie sukcesu w
zobaczeniu tego bezkresnego Pana wszechwiata?
Narajana, obroca witych pism, syszc te sowa syna
Parameszti (Narady), zezwoli mu odej mwic: O Narada, id
wic! Jeszcze przed jego odejciem uhonorowa go ceremoniami i
rytami, ktre sam ustanowi. Narada odda rwnie nalene honory
staroytnemu mdrcowi Narajanie, po czym moc swej jogi
wznis si ku grze ku szczytowi gry Meru. Zatrzyma si tam w
ustronnym miejscu, gdzie chwil odpocz, i gdy spojrza ku
pnocnemu zachodowi przed jego oczami ukaza si niezwykle
zachwycajcy widok. Po pnocnej stronie rozlewajcego si
szeroko mlecznego oceanu widniaa wielka wyspa nazywana Bia
Wysp. Znawcy twierdz, e jej odlego od gry Meru przekracza trzydzieci dwa tysice jodanw. Mieszkacy tego regionu
nie maj zmysw, ich cera jest biaa, a oczy nie mrugaj. Takim
samym okiem patrz na honor i hab. yj bez spoywania
jakiegokolwiek jada, a ich ciaa rozsiewaj wok przyjemny
zapach perfum. S oczyszczeni z wszystkich grzechw i spalaj
oczy kadego grzesznika, ktry na nich spojrzy. Ich ciaa i koci s
twarde jak piorun. Zdaj si mie niebiaskie pochodzenie i ciesz
si ogromn si. Zdobi ich rne pomylne znaki, ich gowy s
jak parasole, maj po cztery ramiona, a ich gosy s rwnie
gbokie jak pomruki chmur. Spodni cz ich stp zdobi setki
linii, maj po szedziesit duych, biaych zbw i po osiem

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

589

mniejszych i wiele jzykw, ktrymi zdaj si liza soce, ktre

ukazuje sw twarz we wszystkich kierunkach. Zaiste, zdaj si by
zdolni do pochonicia tego wielkiego boga, z ktrego wypyn
cay wszechwiat, Wedy, bogowie, jak i wielcy mdrcy, ktrzy
polubili atrybut spokoju .
4. O prawym krlu Uparikara, ktry czci Narajan swymi
ofiarami
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, opowiedziae mi o tym, jak
wygldaj istoty zamieszkujce Bia Wysp, wyjanij mi teraz,
prosz, jak si narodzili i jaki najwyszy cel realizuj? Czy ludzie
zdobywajcy Wyzwolenie rni si od nich wygldem? Moja
ciekawo jest ogromna, rozwiej wic, prosz, moje wtpliwoci,
gdy znasz wszystkie staroytne opowieci i rozmowy. Zaleymy
cakowicie od twej wiedzy i instrukcji.
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, to, co ci opowiadam,
usyszaem od mojego ojca. Opowie ta jest szeroko rozgaziona
i powtrz j tobie z wszystkimi szczegami. Zaiste, jest ona
uwaana za jdro wszystkich opowieci.
W odlegych czasach y na ziemi krl o imieniu Uparikara,
przyjaciel krla bogw Indry, gboko oddany Bogowi bogw
Narajanie, nazywanym rwnie Hari. Krl ten realizowa starannie
obowizki nakazane w pismach i posuszny swej starszynie by
zawsze gotowy do podjcia waciwego dziaania. Dziki darowi,
ktry otrzyma od Narajany zdoby zwierzchnictwo nad caym
wiatem. Narajan czci piciodniowym rytuaem ofiarnym
pacaratra ustanowionym w staroytnych czasach przez samego
Surj i po jego zakoczeniu uywajc tego, co pozostao z ofiary,
oddawa cze najpierw dziadkowi wszechwiata Brahmie i Ojcom,
a nastpnie braminom oraz tym, ktrzy od niego zale i na
samym kocu sam zaspakaja gd resztkami z ofiary. Oddany
Prawdzie, powstrzymywa si od ranienia jakiejkolwiek ywej
istoty i ca dusz wielbi tego Boga bogw, ktry nie ma ani
pocztku, ani koca i jest niezmiennym Stwrc wszechwiata.
Krl bogw Indra widzc jego oddanie Narajanie dzieli z nim
swj tron i oe.
Uparikara uwaa wszystko, co posiadamajtek, ony,
zwierzta domoweza dar od Narajany i by zawsze gotowy do
wyrzeczenia si tego na rzecz dobra wszystkich i realizacji jaki
pobonych celw. W rytuale pacaratra starannie wykonywa
wszystkie ofiarne dziaania, zarwno te, ktre byy obowizkowe,
jak i te, ktre nie byy obowizkowe. Wielcy bramini znajcy

590

Mikoajewska

Mahabharata

wszystkie szczegy dotyczce tego rytuau przebywajcy w jego

krlewskim paacu zwykli spoywa pierwsi reszki z ofiarowanej
Narajanie ofiary przed innymi osobami nalecymi do krlewskiego dworu. Rzdzc krlestwem zgodnie z Prawem nigdy nie
wypowiedzia kamstwa, a w jego umyle nigdy nie zalga si
adna grzeszna myl. Nigdy te nie popeni adnego grzechu z
pomoc swych czonkw. Moc rozkazu Narajany temu prawemu
krlowi miaa zosta przekazana wiedza zawarta w rozprawie o
religii i moralnoci napisana ongi przez siedmiu niebiaskich
mdrcw. Posuchaj teraz o tym.
5. O rozprawie siedmiu riszich na temat religii i moralnoci,
ktrej rozpowszechnianie moc rozkazu Narajany ma by
nakazane Uparikarze
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, ongi, w odlegych
czasach, siedmiu wielkich risziMarici, Atri, Angiras, Pulastja,
Pulaha, Kratu, Wasisztazwanych citrasikhandinami (stworzeni z
jasnoci) przebywajc razem na onie witej gry Meru ogosio
wspania rozpraw na temat obowizkw i nakazw, ktra bya w
peni zgodna z czterema Wedami. (Obecnie rozprawa taka nie jest
znana i wzmianka o niej pojawia si jedynie w Mahabharacie.)
To, co byo jej treci, zostao wypowiedziane ich siedmioma
ustami osigajc doskonao, jeli chodzi o harmoni dwikw i
dobr sw, wag sensu i argumentacj na jego rzecz.
Tych siedmiu mdrcw znanych pod imieniem citrasikhandini
konstytuuje siedem ewolut (kolejnych stadiw ewolucji) Prakriti
(1. Mahat, 2. ego-wiadomo, 3. umys, 4. pi zmysw, 5. pi
organw dziaania, 6. pi subtelnych elementw, 7. pi wielkich elementw), a samorodny Manu, ktry liczy si jako smy,
konstytuuje pierwotn Prakriti (Moola Prakriti). Na tych omiu
bazuje cay wszechwiat i tych omiu ogosio rozpraw go
dotyczc. Omiu ascetw cakowicie oddanych jodze i Prawdzie
ze zmysami i umysem pod kontrol i skupion dusz znajc w
peni przeszo, teraniejszo i przyszo i rozmylajc w swych
umysach nad tym, co jest dobre, co jest najbardziej korzystne i co
jest Brahmanem, stworzyli te wiaty, jak i nauk o moralnoci i
obowizku, ktra nimi rzdzi.
W swej rozprawie podjli temat czterech celw yciowych:
Prawa, Zysku, Przyjemnoci oraz Wyzwolenia i przedstawili rne
warunki i ograniczenia dotyczce ziemi i nieba. Przed jej ogoszeniem razem z innymi riszi oddawali cze Narajanie swymi
umartwieniami przez tysic boskich lat. Zadowolony z ich ascezy

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

591

Narajana rozkaza bogini mowy Saraswati, aby wesza w nich, co

natychmiast uczynia majc na uwadze dobro caego wiata. To
dziki jej przebywaniu w nich zdoali skomponowa rozpraw,
ktra bya doskonaa pod wzgldem doboru sw, ich sensu i logiki.
Po uwiceniu tej rozprawy wit sylab OM mdrcy ci
przeczytali j najpierw Narajanie zadowalajc go tym, co usysza.
Rzek do nich bezcielesnym gosem: O riszi, jake wspaniaa jest
ta rozprawa skadajca si z setki tysicy wersw, ktr skomponowalicie! Nakazy i obowizki we wszystkich wiatach bd
wypywa z tej waszej pracy. Rozprawa ta jest w peni zgodna z
czterema WedamiRigwed, Samawed, Jadurwed, Atharwawedi we wszystkich wiatach bdzie autorytetem w odniesieniu
do stwierdze dotyczcych zarwno religii pravritti (prawego
dziaania), jak i religii nivritti (zaniechania dziaania i szukania
najwyszej wiedzy). Zostao stwierdzone w pismach, e jestem
tym, ktry stworzy Brahm z atrybutu aski, Rudr z atrybutu
gniewu i was, siedmiu riszich, jako reprezentujcych siedem ewolut Prakriti. To ja stworzyem Surj, Som, Wiatr, Ziemi, Wod,
Ogie, wszystkie gwiazdy, planety i konstelacje i wszystko inne,
co jest nazywane imionami ywych istot, oraz recytatorw Wed,
ktrzy yj i dziaaj w swych waciwych sferach i s akceptowani jako autorytet. W taki sam sposb na mocy mojego rozkazu
rozprawa, ktr skomponowalicie, bdzie widziana przez
wszystkich w tym samym wietle, jako praca o najwyszym
autorytecie.
Samorodny Manu kierujc si wasz rozpraw ogosi wiatu
jego bieg obowizkw i nakazw. Podobnie ukra i Brihaspati, po
ich zaistnieniu, ogosz swoje rozprawy o moralnoci i religii
opierajc si na waszej. Po ogoszeniu przez nich tych rozpraw,
wasza nauka o moralnoci zostanie przekazana krlowi Uparikarze,
ktry rwnie nosi imi Wasu. Jego umys bdzie wypeniony
dobrymi mylami i bdzie mi gboko oddany. Znajomo waszej
pracy zdobdzie od Brihaspatiego i kierujc si t rozpraw
zrealizuje wszystkie religijne dziaania i nakazy. Zaiste, ta
skomponowana przez was rozprawa bdzie na pierwszym miejscu
wrd wszystkich rozpraw o moralnoci i religii. Osigna
doskonao w swym podejciu do tajemnic i w instrukcjach
dotyczcych nabywania bogactwa i religijnych zasug. W
konsekwencji obwieszczenia tej rozprawy staniecie si przodkami
rozlegego rodu. Krl Uparikara zdobdzie rwnie wielko i
dobrobyt, jednake wraz z jego mierci, wasza rozprawa o
niemiertelnej wartoci zniknie z tego wiata.

592

Mikoajewska

Mahabharata

Po wypowiedzeniu tych sw niewidzialny Narajana znikn

udajc si do miejsca, ktre nie byo im znane. Wwczas mdrcy
ci, ktrzy byli starszyzn tego wiata, skierowujc swe myli na
cele realizowane na tym wiecie, pierwsi ogosili wiatu sw
rozpraw bdc niemiertelnym rdem wszystkich obowizkw
i nakazw. Pniej, gdy podczas kritajugi w rodzie Angirasa
narodzi si Brihaspati, oni, ktrzy byli podporami wszechwiata,
jemu przekazali zadanie rozpowszechniania tej rozprawy, ktra
bya zgodna z Upaniszadami i rnymi rozgazieniami Wed,
podczas gdy sami udali si w kierunku wybranego przez nich
miejsca, aby odda si cakowicie praktykowaniu umartwie.
6. Uparikara sponsoruje wielk Ofiar Konia, podczas ktrej
Brihaspati popada w gniew, gdy Narajana zabiera nalen mu
cz pozostajc niewidzialny
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Brihaspati narodzi si
w rodzie Angirasa na koniec wielkiej kalpy i po narodzinach tego
bramina, ktry by domowym kapanem (purohita) i nauczycielem
bogw, wszyscy bogowie byli szczliwi. Otrzyma imi Brihaspati, bo posiada wszystkie atrybuty wielkoci. Sowo brihat
(kosmiczny) niesie w sobie podobny sens, co sowa brahma
(duchowy) i mahat (wielki). Krl Uparikara, zwany rwnie Wasu,
zosta jego uczniem i szybko zosta przez niego uznany za
najlepszego ucznia. Uznany za takiego zwyk siada u stp swego
nauczyciela i oddawa si studiom tej nauki, ktra zostaa
sformuowana przez siedmiu niebiaskich riszich znanych rwnie
pod imieniem citrasikhandini. Krl ten, z dusz oczyszczon z
wszelkiego za poprzez ofiarne rytuay i inne religijne ryty, rzdzi
ziemi tak jak Indra niebem.
Pewnego dnia krl Uparikara o czystym i szczodrym umyle,
ktry uwolni si od wszystkich pragnie i zna wszystkie ryty,
postanowi przeprowadzi wielk Ofiar Konia, w ktrej jego
nauczyciel Brihaspati peni rol hotara (kapana wlewajcego do
ognia oczyszczone maso i recytujcego mantry), a trzej synowie
PradapatiegoEkata, Dwita, Tritapenili rol sadasjw (kapanw kontrolujcych zgodno rytualnych czynnoci z nakazami
pism). Rol sadasjw penili rwnie inni, wczajc w to Kapil,
dajc w sumie liczb szesnastu. Zgromadzano wszystkie wymagane skadniki potrzebne do przeprowadzenia tego rytuau, lecz na
rozkaz krla, ktry by peen wspczucia dla innych, nie zabito
adnego zwierzcia i wszystkie potrzebne skadniki byy naturalnymi produktami ziemi.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

593

Krl Uparikara wysoce zadowoli sw ofiar starodawnego

Boga bogw, Hari, ktrego by wielbicielem. Ten wielki Bg
ukaza si swojemu wielbicielowi bdc dla innych niewidzialny.
Akceptujc sw cz ofiary poprzez odebranie jej zapachu, wzi
puradas (oczyszczone maso z rozmikczonym w nim
jczmiennym plackiem) pozostajc dla wszystkich niewidoczny.
Brihaspati widzc to rozgniewa si. Uchwyci czerpak do
wlewania masa i rzuci go w kierunku nieba zalewajc si zami
gniewu. Zwracajc si do Uparikary rzek: O krlu, kad to jako
cz ofiary nalen Narajanie. Z ca pewnoci j zabierze
ukazujc si przede mn .
7. Ekata ucisza gniew Brihaspatiego wyjaniajc, e Narajana
w w swej pierwotnej naturze jest niewidzialny i widz go tylko
mieszkacy Biaej Wyspy
Judhiszthira przerwa opowiadanie Bhiszmy mwic: O
Bhiszma, na wielki rytua krla Uparikary przybyli wszyscy
bogowie przybierajc odpowiednie widzialne dla wszystkich
formy, aby zabra przydzielon im cz. Dlaczego Hari postpi
inaczej i zabra swoj cz pozostajc niewidzialny?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, suchaj dalej z uwag, co mam
do powiedzenia i wkrtce znajdziesz odpowied na swoje pytanie.
Gdy Brihaspati wybuchn gniewem, krl Uparikara i wszyscy
sadasjowie prbowali go uspokoi. Zachowujc spokj umysu
rzekli: O Brihaspati, nie powiniene pozwala sobie na gniew.
Podczas kritajugi, ktr mamy obecnie, nikt nie powinien
wybucha gniewem. Ten wielki Bg, dla ktrego sam wyznaczye
odpowiedni cze ofiary, jest wolny od gniewu. My sami , tak jak
ty, nie moemy go zobaczy. Staje si on widzialny tylko dla tego,
kogo obdarzy sw ask.
Uczestniczcy w ofierze riszi Ekata, Dwita i Trita, ktrzy znali
ca nauk o moralnoci i obowizku ogoszon przez siedmiu
niebiaskich riszich, rzekli: O Brihaspati, jestemy synami
Brahmy zrodzonymi decyzj jego myli, lecz pomimo naszych
stara nie zdoalimy zobaczy Narajany w jego pierwotnej
naturze. Narajana jest widzialny tylko dla swego wielbiciela, ktry
wyrzek si dziaania i nie ma ju do zrealizowania adnych celw.
Posuchaj naszego opowiadania.
Ongi, dawno temu, poszukujc najwyszego dobra udalimy
si w kierunku pnocnym i po dotarciu do ldu, ktry ley po
pnocnej stronie gry Meru zatrzymalimy si tam na brzegu
mlecznego oceanu. Cho zgromadzilimy ju wiele ascetycznych

594

Mikoajewska

Mahabharata

zasug praktykujc umartwienia, podjlimy nasze praktyki od

nowa stojc na jednej nodze w bezruchu tak koda drzewa.
Naszym celem byo zdobycie wiedzy, jak mona zobaczy
Narajan w jego oryginalnej formie. Po zakoczeniu naszych
ascetycznych praktyk i wykonaniu ostatecznych rytualnych ablucji
usyszelimy bezcielesny gos, ktry rzek: O bramini oddani
Narajanie, pragnc zobaczy tego Boga o wielkiej mocy w jego
oryginalnej formie praktykowalicie umartwienia z radosn dusz
przez dugi okres czasu. Udajcie si w tym celu na Bia Wysp
pooon po pnocnej stronie mlecznego oceanu. Mieszkacy tej
wyspy o cerze biaej jak promienie ksiyca s oddani Narajanie
ca sw dusz i poczyli si z tym synnym i wiecznym Bogiem
o tysicu promieni. S pozbawieni zmysw i do utrzymania si
przy yciu nie potrzebuj jedzenia, ich powieki nie mrugaj, a ich
ciaa rozsiewaj wok sodki zapach perfum. Zaiste, mieszkacy
Biaej Wyspy wierz i czcz tylko jednego Boga. Udajcie si tam,
gdy tam on si wam ukae.
Gdy ten bezcielesny gos zamilk, ruszylimy we wskazanym
kierunku z sercami wypenionymi Narajan gorco pragnc go
ujrze, lecz gdy w kocu przybylimy na t wielk wysp zwan
Bia Wysp, nie moglimy nic zobaczy. Zaiste, olepiaa nas
energia tego wielkiego Boga. Dziki asce Narajany zrodzia si w
nas myl, e ten, kto nie umartwia si wystarczajco dugo, nie
moe go zobaczy i pod wpywem tej myli przez kolejnych sto lat
oddawalimy si ponownie praktykowaniu umartwie waciwych
dla tego miejsca, gdzie obecnie przebywalimy, lecz po ich zakoczeniu zdoalimy jedynie zobaczy zamieszkujcych wysp ludzi
o dobrze wrcych cechach. Byli biali w kolorze jak ksiyc i
zdobiy ich wszystkie bogosawione znaki. Ich rce byy zawsze
zoone jak do modlitwy, a twarze skierowane ku pnocy lub
wschodowi. Wszyscy byli oddani medytacji nad Brahmanem, a ich
recytacja mantr (japa) nie bya zwyk recytacj witych sylab,
lecz sprowadzaa si do mentalnego skupienia. Hari by z nich
zadowolony, poniewa ich serca byy cakowicie na niego
nastawione. Od kadego z nich bia wietlisto przypominajca
splendor Surji podczas niszczenia wszechwiata. Zaiste, wydawao
nam si, e Biaa Wyspa jest miejscem, gdzie zgromadzia si caa
energia. Mieszkacy wyspy nie rnili si midzy sob swoj
energi i wrd nich nie byo wyszoci i niszoci.
Nagle ujrzelimy jasno, ktra zdaa si by blaskiem tysica
soc skupionych w jednym miejscu. Mieszkacy wyspy wszyscy
razem pospieszyli radonie w kierunku tego wiata z pobonie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

595

zoonymi domi krzyczc jednym gosem: O Narajana,

kaniamy si tobie! Zdawali si czyni ofiar ku czci tego
wielkiego Boga. Jeli za chodzi o nas, to nagle pod wpywem jego
energii utracilimy wszystkie zmysy i pozbawieni zmysw stracilimy zdolno do widzenia i odczuwania czegokolwiek. Syszelimy jedynie bardzo donony gos pochodzcy od wszystkich
mieszkacw wyspy, ktry woa: O Hrishikesa, to ty narodzie
si pierwszy, to ty jeste Najwyszym Byciem! O Stwrco
wszechwiata, niech bdzie tobie chwaa!
Syszelimy wyranie te sowa wypowiadane zgodnie z
reguami poprawnego wypowiadania (orthoepy). Towarzyszy im
agodny powiew wiatru przynoszc ze sob sodki zapach niebiaskich kwiatw i odwitnych zi. Zamieszkujcy wysp ludzie z
sercami wypenionymi czci i oddaniem, znajc doskonale pisma
zawierajce rozporzdzenia dotyczce sposobu oddawania czci
Narajanie, czcili tego wielkiego Boga w myli, mowie i uczynku.
Niewtpliwie Hari musia ukaza si w tym miejscu, skd dochodziy do nas te wyraajce cze dwiki, lecz my sami, ogupieni
przez jego iluzj, nie moglimy go zobaczy, bylimy fizycznie
wyczerpani i wycieczeni przez nasze umartwienia.
Gdy wiatr i ofiarne dwiki ustay, nasze serca wypeni
niepokj. Gdy tak stalimy wrd tysicy mieszkacw Biaej
Wyspy o czystym pochodzeniu, aden z nich nawet na nas nie
spojrza i nie skin w naszym kierunku gow. Ci asceci, z ktrych
kady by radosny i peen oddania i swym stanem umysu zblia
si do Brahmana, nie reagowali w aden sposb na nasz obecno.
W tym momencie usyszelimy bezcielesny gos Najwyszego
Bycia, ktry zwracajc si do nas rzek: O mdrcy, ci ludzie o
biaym kolorze, ktrzy s pozbawieni wszystkich zewntrznych
zmysw, s zdolni do widzenia Narajany i tylko te uduchowione
osoby, ktre zostay uhonorowane przez tych biaych ludzi ich
spojrzeniem, s zdolni do zobaczenia tego wielkiego Boga. Nie
zdoalicie realizowa swego celu, powrcie wic tam, skd
przybywacie. Boga tego nie zdoa zobaczy kto, kto nie ma w
sobie do oddania. W rezultacie swego olepiajcego blasku moe
by widziany tylko przez te osoby, ktre w cigu wielu lat
wyrzeky si dziaania i zdoay odda mu si cakowicie i bez
reszty. Wy sami w swej obecnej formie macie jeszcze wielkie
obowizki do wykonania. Po zakoczeniu kritajugi, gdy
Wiwaswat przyniesie ze sob tretajug, wielkie nieszczcie
spadnie na wszystkie wiaty i wwczas musicie zjednoczy si z
bogami, aby to nieszczcie pokona. Po usyszeniu tych sw

596

Mikoajewska

Mahabharata

sodkich jak nektar niemiertelnoci, z pomoc aski Narajany

wrcilimy tam, skd przybylimy.
O Brihaspati, jak wic moesz oczekiwa, e z atwoci
zobaczysz tego Boga, skoro my sami nie zdoalimy go zobaczy,
pomimo surowych umartwie i darw skadanych pobonie w
rytuaach ofiarnych, jak i udania si na Bia Wysp? Narajana jest
Najwyszym Byciem, Stwrc wszechwiata, ktry jest czczony w
rytuaach ofiarnych z pomoc daru z oczyszczonego masa
wlewanego do ognia ofiarnego, jak i innych darw ofiarowanych
przy dwikach wedyjskich mantr. Jest bez pocztku i koca, jest
niezamanifestowany i czczony zarwno przez bogw jak i
demony.
Brihaspati o wielkim umyle po usyszeniu tych sw wypowiedzianych przez Ekat i popartych przez Dwit, Trit i innych
sadasjw zrozumia swj bd i uciszywszy swj gniew
doprowadzi rytua ofiarny do koca ofiarujc bogom nalen im
cze. Krl Uparikara z kolei po zakoczeniu tego wielkiego
rytuau kontynuowa swe rzdy traktujc swych poddanych
sprawiedliwie. Gdy okres jego ycia na ziemi zakoczy si,
uwolni sw dusz z ciaa i uda si do nieba. Po jakim czasie z
powodu bramiskiej kltwy opad z nieba gboko do wntrza
ziemi. Zawsze by jednak oddany prawdziwej religii i cho zapad
si gboko do wntrza ziemi, jego oddanie prawoci nie osabo.
By zawsze oddany Narajanie recytujc mantry majce Narajan
za swego boga i dziki asce Narajany ponownie wznis si do
nieba. W rezultacie swego oddania wznoszc si ku grze z
wntrza ziemi dotar do regionu, ktry znajduje si nawet wyej
ni region Brahmy i poczy si z Brahmanem.
8. O tym jak Uparikara dziki swemu oddaniu Narajanie
uwalnia si od bramiskiej kltwy
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, wytumacz mi jak to si stao,
e krl Uparikara pomimo swego oddania Narajanie opad z nieba,
ktre zdoby, tonc gboko pod powierzchni ziemi?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, posuchaj wic starej opowieci o sprzeczce midzy mdrcami i bogami, w ktr zosta wpltany
krl Uparikara i w rezultacie opowiedzenia si po stronie bogw
zosta przeklty przez braminw i opad z nieba do piekie.
Pewnego dnia bogowie w rozmowie z wielkimi braminami
stwierdzili, e naley przeprowadzi odpowiedni rytua ofiarny, w
ktrym ofiar bdzie ada (nienarodzony). Zdaniem bogw ada

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

597

jest nazw koza i adne inne zwierz nie powinno nosi tego
imienia.
Bramini rzekli: O bogowie, wedyjskie ruti stwierdzaj, e
darami w ofierze powinny by nasiona rolin. To nasiona s
nazywane ada. Podczas kritajugi, ktr wanie mamy, nie wolno
zabija w ofierze ani kozw, ani adnych innych zwierzt. Religia,
ktra nakazuje zabijanie zwierzt, nie moe wic by religi ludzi
dobrych i prawych. Jake w tym eonie ludzi prawych, kritajudze,
zabijanie zwierzt mogoby by dopuszczalne?
W tym samym czasie, gdy bogowie spierali si w tej sprawie z
mdrcami, po przestworzach wdrowa krl Uparikara w otoczeniu
swej armii, wozw i zwierzt. Bramini widzc go rzekli do bogw:
O bogowie, krl ten pomoe nam rozstrzygn nasze wtpliwoci.
Jest on znany ze sponsorowania wielkich rytuaw ofiarnych i swej
hojnoci i w swym postpowaniu ma zawsze na uwadze dobro
wszystkich ywych istot. Posuchajmy, co on nam powie.
Bogowie i mdrcy podeszli wic do krla Uparikary i rzekli:
O krlu, powiedz nam, co powinno by ofiarowane w ofierze,
ktr planujemy przeprowadzi, nasiona rolin, czy kozio?
Rozwiej naszej wtpliwoci w tej sprawie.
Krl Uparikara odpowiedzia: O bogowie i mdrcy,
powiedzcie mi najpierw, jaka jest wasza opinia w tej sprawie?
Mdrcy rzekli: O krlu, my sami twierdzimy, e naley
ofiarowa nasiona, podczas gdy bogowie twierdz, e w ofierze
naley zabi koza. Powiedz nam, czyja opinia jest poprawna?
Krl Uparikara pod wpywem swego upodobania dla bogw
odpowiedzia, e w rytualne ofiarnym naley ofiarowa zwierzta.
Jego odpowied rozgniewaa potnych riszi, z ktrych kady mia
splendor soca. Widzc, e Uparikara stan po stronie bogw,
rzekli: O krlu, twj wyrok jest niesuszny i poniewa niesusznie
przyznae racj bogom, moc naszego przeklestwa stracisz sw
zdolno do poruszania si rydwanem po niebie, opadniesz na
ziemi, ktra ci pochonie gboko w swym wntrzu!
Gniewne sowa mdrcw spowodoway, e krl Uparikara
natychmiast opad na ziemi i zanurzy si w jej wntrzu, jednake
dziki asce Narajany, ktrego by wielbicielem, pami go nie
opucia. Kltwa rzucona na Uparikar przez braminw zmartwia
bogw, ktrzy majc na uwadze jego dobro zaczli z niepokojem
rozmyla nad sposobem zneutralizowania bramiskiej kltwy.
Mwili do siebie: To z naszego powodu ten krl o wielkiej duszy
zosta przeklty przez braminw. Musimy zjednoczy si wszyscy
razem, aby odpaci mu dobrem za to, co dla nas zrobi.

598

Mikoajewska

Mahabharata

Uczyniwszy takie postanowienie udali si tam, gdzie obecnie

przebywa Uparikara i rzekli: O krlu, jeste gboko oddany
Najwyszemu Bogowi braminw, ktrym jest Narajana. Jest on
rwnie Panem bogw i asurw. Ten wielki Bg jest z ciebie
zadowolony i gdy nadejdzie odpowiedni czas, uwolni ci od tej
bramiskiej kltwy. Sowo braminw musi by honorowane, gdy
ich umartwienia nie mog by bezowocne i dlatego stao si to, co
musiao si sta i opade z nieba pod ziemi. Pragniemy jednak
wywiadczy ci przysug, ktra pomoe ci w odnalezieniu drogi
do nieba. Dopki bdziesz pozostawa w tej dziurze w ziemi,
dopty dziki naszemu darowi bdziesz otrzymywa odpowiednie
rodki utrzymania si przy yciu. Uczynimy tak, e strumienie
oczyszczonego masa, ktre bramini ze skoncentrowanym
umysem wlewaj do ognia ofiarnego recytujc wite mantry
sawice Narajan, ktre s okrelane nazw wasudhara, bd
naleay do ciebie. Zaiste, w ten sposb dziki wypijaniu tych
struek oczyszczonego masa mieszkajc w tej dziurze w ziemi
bdziesz wolny od saboci i cierpienia i nie bdziesz odczuwa
godu i pragnienia. Twoja energia nie osabnie i dziki naszemu
darowi Bg bogw, Narajana, bdzie z ciebie zadowolony i
zaniesie ci do regionu Brahmana.
Bogowie po obdarowaniu Uparikary swym darem powrcili do
nieba, podobnie riszi powrcili do swych zwykych miejsc pobytu,
a z kolei krl Uparikara, noszcy rwnie imi Wasu, cho przebywa we wntrzu ziemi, kontynuowa oddawanie czci Narajanie
recytujc bezgonie wite mantry, ktre ongi, w staroytnych
czasach wypowiedzia po raz pierwszy Narajana i ktre nosz
nazw wasudhara, jak i wykonujc rytua pacaratra. Narajana,
zwany rwnie Hari, by bardzo zadowolony z tego krla, ktry
kontrolujc w peni swe zmysy by mu cakowicie oddany, w nim
widzia dla siebie ratunek i na nim si cakowicie opiera. I gdy
nadszed na to waciwy moment, ten synny dawca darw,
Wisznu, rzek do poruszajcego si z ogromn prdkoci ptaka
Garudy, ktry by zawsze gotowy, aby mu suy: O
najpotniejszy z wszystkich ptakw, posuchaj moich sw.
Gboko pod ziemi z powodu kltwy braminw przebywa krl o
imieniu Wasu o prawej duszy dotrzymujcy surowych przysig.
Bramini powinni by ju wystarczajco usatysfakcjonowani
skutkiem swej kltwy i ich umartwienia nie okazay si bezowocne.
Na mj rozkaz udaj si do wntrza ziemi, gdzie przebywa ten krl
pozbawiony moliwoci poruszania si po przestworzach i
przynie go tutaj bez chwili zwoki .

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 188

599

Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,

wielki ptak Garuda lecc z szybkoci wiatru wlecia do dziury w
ziemi, gdzie przebywa krl Uparikara, uchwyci go w swj dzib i
unis w przestworza i po osigniciu wyyn wypuci go ze
swego dzioba. W tym samym momencie krl Uparikara odzyska
niebiask form i wkroczy do regionu Brahmy. W ten to sposb,
krl Uparikara na rozkaz Boga bogw Wisznu powrci do nieba.
Krl ten oddawa cze jedynie potnemu Hari, Najwyszemu
Byciu i dziki swemu oddaniu uwolni si od kltwy braminw i
zdoby ponownie region Brahmy.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXXXV-CCCXXXVIII
(Mokshadharma Parva).

600

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 189
O tym, jak Narada poznaje Narajan w jego
manifestacjach, ale nie w jego wasnej naturze
1. Narada pragnc zobaczy Narajan w jego wasnej naturze udaje si Bia Wysp,
gdzie wychwala go w swym hymnie; 2. Narajana ukazuje si przed Narad w swej
uniwersalnej formie; 3. Narajana nakazuje Naradzie, aby opuci Bia Wysp, gdy
nie jest kompetentny tak jak jej mieszkacy do poznania go w jego wasnej naturze
jako Puruszy; 4. Narajana opisuje cztery sposoby istnienia Puruszy, jako Wasudewa,
Sankarshana, Pradjumna i Aniruddha; 5. Narajana poucza Narad, e widzc go w
jego uniwersalnej formie widzi go jako odzianego w sw iluzj (manifestujcego
si), a nie jako kszetra-din; 6. Narajana, rdo wszechwiata, opisuje jak stwarza
Brahm dajc mu zadanie stworzenia wiata i obietnic, e sam bdzie si
manifestowa dla jego obrony i jak po spenieniu swej roli w stworzeniu wiata
powraca do swej natury pograjc si w jodze; 7. Narajana opisuje jak niszczy
wszechwiat i stwarza sam siebie przybierajc form w celu stworzenia i
utrzymania wszechwiata; 8. Narada recytuje nauki otrzymane od Narajany
dotyczce jego prawdziwej natury w siedzibie Brahmy.

Narajana rzek: O Narada, nie zdoae tego jeszcze

zrozumie i widzisz mnie jako odzianego w form. Gdy tylko
zechc, mog pozby si formy w jednej chwili. Jestem
Najwyszym Panem i Nauczycielem wszechwiata. To, na co
patrzysz mylc, e to ja, jest jedynie moj iluzj. W mej
uniwersalnej formie wydaj si tobie odziany w atrybuty wszystkich stworzonych przedmiotw. Nie masz wystarczajcych
kompetencji do poznania mnie w mojej wasnej naturze i
dlatego ukazaem si przed tob w mojej uniwersalnej formie.
Jestem sprawc, przyczyn, skutkiem, totaln sum
wszystkich yjcych istot i miejscem schronienia dla nich
wszystkich. Znajc mnie w mej uniwersalnej formie nie miej
jednak zudze, e widziae kszetra-din. Przenikam wszystkie
przedmioty i jestem dusz wszystkich yjcych istot, lecz cho
ich ciaa podlegaj zniszczeniu, ja sam jestem niezniszczalny.
Rozpoznaj mnie i cz si ze mn tylko ci wysoce
bogosawieni ludzie, ktrzy s mi cakowicie oddani i zdobyli
ascetyczny sukces uwalniajc si od atrybutw namitnoci
(radas) i ciemnoci (tamas).
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXL)

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

601

1. Narada pragnc zobaczy Narajan w jego wasnej naturze

udaje si Bia Wysp, gdzie wychwala go w swym hymnie
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, pytae mnie o region, do
ktrego udaj si ci, ktrzy zdobyli Wyzwolenie, jak i o to, kim
jest ten Bg, ktrego czcz bogowie i kim jest ten Ojciec, ktrego
czcz Ojcowie, bdcy rdem, z ktrego wypywa wszechwiat.
Podobne pytania nurtoway niebiaskiego mdrca Narad, ktry
poszukiwa na nie odpowiedzi u wiecznego Narajany w czasach,
gdy narodzi si jako syn Dharmy w poczwrnej formie Nary,
Narajany, Hari i Swayambhu. Pytania te dotykaj najwyszej
tajemnicy, do ktrej mona dotrze jedynie dziki asce Narajany,
ktry w swej wasnej naturze pozostaje niewidzialny nawet dla
bogw i mdrcw. Posuchaj dalej o tym, jak Narada pragnc
zobaczy Narajan w jego wasnej naturze uda si na Bia
Wysp, ktrej mieszkacy potrafi go ujrze. Cho Narada nie
potrafi zobaczy Narajany w taki sam sposb jak mieszkacy
Biaej Wyspy, zadowolony z jego oddania Narajana ukaza si
przed nim w swej uniwersalnej formie i pouczy go o swej
prawdziwej naturze, jak i o swych manifestacjach i ich roli w
procesie stwarzania, niszczenia i utrzymywania wszechwiata. Od
tamtego czasu oddany Narajanie Narada recytuje t otrzyman od
niego upaniszad w obecnoci bogw i mdrcw przekazujc im
wiedz o nim, ktry stwarza wszechwiat dziki swej mocy iluzji i
w swej prawdziwej naturze jest naprawd znany tylko tym, ktrzy
zdobyli Wyzwolenie.
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Narada po przybyciu
na Bia Wysp zobaczy tych samych ludzi w biaym kolorycie
dorwnujcych swym splendorem ksiycowi, ktrych zobaczyli
wspominani ju przeze mnie trzej synowie Brahmy, riszi Ekata,
Dwita i Trita. Czczony przez nich Narada odpowiedzia im czci
schylajc z szacunkiem gow i wielbic ich w swym umyle.
Pragnc zobaczy Narajan zamieszka na Biaej Wyspie angaujc si pilnie w bezgone recytowanie odpowiednich mantr i
realizowanie surowych lubw. Z ramionami wzniesionymi ku
grze i skoncentrowanym umysem zagbi si w jodze nucc
hymn ku chwale Pana wszechwiata, ktry jest zarwno dusz
atrybutw, jak i tym, ktry jest bez jakichkolwiek atrybutw.
Narada wychwalajc Narajan w jego uniwersalnej formie
nuci: O Narajana, Bogu bogw wolny od dziaania, nich bdzie
Tobie chwaa!

602

Mikoajewska

Mahabharata

To Ty jeste Nim, ktry nie ma adnych atrybutw, jest

wiadkiem wszystkich wiatw nazywanym kszetra-dina, wiecznym i Najwyszym Byciem nazywanym Purusz, Wielkim
Purusz, pierwszym wrd wszystkich Puruszw, dusz odzian w
trzy atrybuty natury materialnej.
Jeste Nim, ktry stoi najwyszej, jest nektarem niemiertelnoci, jest nazywany niemiertelnym i Anant (esz) i jest jak
przestrze, ktra nie podlega adnym modyfikacjom.
Jeste Nim, o ktrym mwi si, e ma swj dom w Prawdzie i
ktry jest zarwno zamanifestowany, jak i niezamanifestowany,
istnieje i nie istnieje.
Jeste Nim, ktry przydziela owoce dziaania, jest wrd
bogw pierwszy i jest tosamy z Daksz i innymi Panami
stwarzania.
Jeste Nim, ktry jest drzewem awattha i innymi wielkimi
drzewami.
Jeste Nim, ktry jest Panem wszystkich stworzonych istnie,
czterogowym Brahm, jak i Panem mowy Brihaspatim, krlem
bogw (Indr), przenikajc wszystko dusz, socem, oddechem
zwanym prana.
Jeste Nim, ktry jest Panem wd Warun, imperatorem lub
krlem i stranikiem poszczeglnych kierunkw przestrzeni.
Jeste Nim, ktry jest azylem dla ulegajcego zniszczeniu
wszechwiata, da Wedy Brahmie, jest nieujawniony, tosamy z
rytuaami ofiarami, jak i z odkrywaniem Wed przez braminw
poprzez umartwienia, ascez i kontemplacj.
Jeste Nim, ktry jest tosamy z czterema gwnymi kastami
bogw, jak i z kadym nalecym do tych kast.
Jeste Nim, ktry jest o wielkiej wietlistoci i ktry przy
akompaniamencie gajatri lub innych witych mantr otrzymuje
siedem najwikszych czci z ofiary.
Jeste Nim, ktry jest zarwno bogiem mierci Jam, jego
personelem, jak i on Jamy.
Jeste Nim, ktry jest tosamy z bogami zamieszkujcymi
region zwany Czystym Ldem (tuszita), jak i mahatuszita.
Jeste Nim, ktry jest uniwersaln mierci, pragnieniem i
wszystkimi chorobami bdcymi na usugach mierci.
Jeste Nim, ktry jest zdrowiem i wolnoci od chorb.
Jeste Nim, ktry jest pod wpywem pragnie i namitnoci i
ktry jest od nich wolny.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

603

Jeste Nim, ktry jest nieskoczon iloci gatunkw i form.

Jeste Nim, ktry wymierza sprawiedliwo.
Jeste Nim, ktry jest wszystkimi drobnymi i wikszymi
ofiarami, rdem wszystkich ofiar, ogniem ofiarnym, samym
sercem wszystkich ofiar (tzn. mantrami i hymnami nuconymi
podczas ofiary), jak i Nim, ktry jest w hymnach wychwalany, jest
darem ofiarowanym mu podczas ofiary i ucielenieniem piciu
rodzajw ofiar.
Jeste Nim, ktry jest twrc podziau Czasu na dzie, noc,
miesic, pory roku i rok, jest nie do pojcia dla tych, ktrzy nie
znaj pism Pacaratra, jest tym, ktrego nigdy nie ubywa, jest
niezniszczalny, jest samym umysem pozbawionym formy, jest
znany tylko z imienia, jest Panem samego Brahmy.
Jeste Nim, ktry zrealizowa wszystkie przysigi i nakazy
Wed, jest nosicielem potrjnej laski (jest hans), jest bez laski (jest
param-hansa), jest najwysz z wszystkich ofiar, jest sankhj-jog,
jest ucielenieniem filozofii sankhji, jest tym, kto zamieszkuje w
kadej wcielonej duszy i w kadym ze zmysw.
Jeste Nim, ktry unosi si na wodach oceanu, yje w Wedach,
z ktrego ppka wyrasta pierwotny Lotos.
Jeste Nim, ktry jest Panem wszechwiata i ktry zawsze
broni swych wielbicieli.
Narada kontynuowa swj hymn mwic:
O Narajana, bdc niezniszczalny rodzisz si w kadej ywej
istocie i jeste rdem wszechwiata zamieszkaego przez ywe
istoty.
Jeste tym ogniem, ktry kry po wodach oceanu wypywajc
cay czas z koskiej gowy. Twoje usta s ogniem. Jeste
oczyszczonym masem ofiarnym wlewanym do ognia ofiarnego.
Jeste ogniem lub gorcem, ktre pobudza ciao i powoduje, e
yje i wzrasta.
Jeste mantrami zwanymi waszatami i sylab OM. Jeste
umartwieniami, jak i tym, ktry czyni witym ofiarne maso.
Jeste umysem.
Jeste ksiycem, socem, jak i soniami (dikgada) wyznaczajcymi cztery gwne kierunki przestrzeni, ktre ty sam
owietlasz.
Jeste gow konia, jeste pierwszymi trzema mantrami
Rigwedy.
Jeste obroc podziau ludzi na cztery kasty.

604

Mikoajewska

Mahabharata

Jeste picioma ogniami ofiarnymi, jak i tym, ktry trzykrotnie

wykona rytuay ofiarne.
Jeste obroc szeciu odny Wed.
Jeste pierwsz wrd nabonych melodii Samawedy, jak i tym,
kto j nuci w czasie rytuaw ofiarnych. Jeste tym, kto jest
posuszny zarwno tym przysigom, ktre bazuj na Wedach, jak i
tym, ktre dotycz piewakw melodii Samawedy.
Jeste Upaniszadami i ich ucielenieniem w formie mdrcw z
rodu riszi o imieniu Atharwan zwanych atharwasirami.
Jeste tematem piciu najwaniejszych pism, ktre dotycz
oddawania czci Surji, Szakti, Ganeszy, iwie i Wisznu.
Jeste nazywany nauczycielem, ktry ywi si jedynie pian
wodn. Ucieleniasz si w ascetach zwanych Walakhiljowie, jak i
w joginie i poprawnoci w ocenie i argumentowaniu.
Jeste pocztkiem, rodkiem i kocem eonw (jug).
Jeste zarwno Indr, jak i mdrcami Prachina-garbh, Kauik,
Purusthur i Puruhut.
Jeste budowniczym wszechwiata i masz wszechwiat za
swoj form. Twoje ruchy i formy s niezliczone i sam nie masz
pocztku, rodka i koca. Twj rodek jest zamanifestowany, a
twj koniec jest niezamanifestowany. Miejscem, w ktrym
zamieszkujesz s przysigi. Zamieszkujesz rwnie w oceanie,
sawie, umartwieniach, pomylnoci, wiedzy, wielkich osigniciach, we wszystkim, co naley do wszechwiata.
Jeste Wasudew, jeste tym, ktry spenia wszystkie yczenia,
jeste Hanumanem, ktry nis Ram na swych ramionach.
Jeste Ofiar Konia, jak i ofiarnym darem w wielkiej ofierze.
Jeste tym, ktry gwarantuje dary, szczcie i bogactwo.
Jeste oddany Hari.
Jeste ograniczaniem zmysw, przysigami i nakazami.
Jeste umartwieniami, surowymi umartwieniami i bardzo
surowymi umartwieniami, jak i tym, ktry realizuje przysigi i
inne pobone i religijne ryty i rdem, z ktrego wypywaj
wedyjskie ryty i dziaania.
Jeste wolny od wszystkich bdw.
Jeste brahmacarinem.
Jeste zarwno tym, ktry narodzi si w onie bogini ziemi i
ciemnoci o imieniu Prini, jak i tym, ktry jest nienarodzony i
przenika wszystko. Twe oczy s we wszystkich przedmiotach.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

605

Jeste nie do poznania przez zmysy i nie podlegasz procesom

psucia si.
Jeste potny, Twe ciao jest niewyobraalnie wielkie.
Jeste wity.
Jeste poza zasigiem logiki i argumentowania.
Jeste niepoznawalny.
Jeste pierwsz z wszystkich przyczyn. Jeste Stwrc i
Niszczycielem wszystkich ywych istot. Posiadasz niezmierzon
moc iluzji, jeste nazywany citrasikhandinem (imi nadawane
siedmiu staroytnym mdrcom).
Jeste zarwno dawc darw, jak i tym, ktry przyjmuje
nalen mu cz ofiary i tym, ktry gromadzi zasugi przynoszone przez wszystkie rytuay ofiarne.
Jeste wolny od wszystkich wtpliwoci i wszechobecny. Masz
form bramina i darzysz braminw uczuciem. Twoj form jest
cay wszechwiat, twoja forma jest przepastna.
Jeste najlepszym z przyjaci i darzysz uczuciem wszystkich
swoich wielbicieli.
Jeste wielkim Bogiem braminw.
Narada zakoczy swj hymn mwic: O Narajana, chwaa
Tobie, jestem oddanym Tobie uczniem i pragn Ci zobaczy.
Chwaa Tobie, ktry jest form Wyzwolenia .
2. Narajana ukazuje si przed Narad w swej uniwersalnej
formie
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, boski Narajana, ktry
ma wszechwiat za sw form, wychwalany przez mdrca Narad
z pomoc imion nikomu nieznanych, ukaza si przed nim w swej
uniwersalnej formie. Forma ta bya w pewnym sensie czystsza od
ksiyca i w pewnych aspektach od niego rna przypominajc w
swym kolorycie poncy ogie.
Ten potny Pan by w jakim sensie form wiszti (pikna)
waciw dla pewnej szczeglnej koniunkcji cia niebieskich znan
pod tym imieniem. Jego koloryt by pod pewnymi wzgldami jak
pira papugi, a pod innymi jak masa czystego krysztau. Z jednej
strony by jak antymon (pierwiastek chemiczny wystpujcy w
trzech kolorach), a z drugiej jak masa czystego zota. Jego cera w
pewnym sensie bya biaa jak formujcy si koral, w innym ta
jak zoto, a w jeszcze innym bkitna jak lapis lazuli lub szafir.
Miaa zarwno kolor szyi pawia, jak i sznura pere.

606

Mikoajewska

Mahabharata

W ten sposb Narajana, ten wieczny Bg, ukaza si przed

Narad mienic si w tych rnych odcieniach. By niezwykle
pikny, o tysicu oczu, setce gw i setce stp. Mia tysic
brzuchw i tysic ramion. Dla umysu zdawa si by niepojty.
Bg ten, nazywany imionami Hari i Narajana, z umysem
cakowicie pod kontrol, swymi niezliczonymi ustami nuci gajatri,
wypowiada sylab OM, jak i mantry z czterech Wed znane pod
nazw aranjaki. Ten Bg wszystkich bogw czczony w rytuaach
ofiarnych trzyma w swych doniach otarz ofiarny przeznaczony
na ofiar, naczynie na wod (kamandalu), kilka biaych klejnotw,
par sandaw, gar dbe trawy kua, skr jelenia, w ktr
odziewaj si asceci, lask ebracz i niewielki poncy ogie
(czyli wszystko to, co powinien mie ze sob brahmacarin).
Na jego widok mdrzec Narada z wielk radoci w sercu
schyli gow oddajc mu w milczeniu cze. I gdy tak sta z
pochylon nisko gow, Bg bogw rzek: O Narada, nikt poza
osobami oddanymi mi caym sercem nie moe mnie zobaczy. Na
pewno syszae opowie o tym, jak trzej riszi Ekata, Dwita i Trita
przybyli tu ongi do tego regionu szukajc mojego widoku, lecz
nie zdoali zrealizowa swego pragnienia. Jeli chodzi o ciebie, to
jeste, zaiste, najwikszym z moich wielbicieli oddanym mi ca
swoj dusz. Najlepsze z moich cia, ktre przybieram, narodziy
si w domu Dharmy. Oddajesz im zawsze cze wykonujc
odpowiednie ryty, ktre zostay zarzdzone. Jestem dzi z ciebie
zadowolony i ukazaem si przed tob w mojej uniwersalnej
formie, ktra nie podlega psuciu si i niszczeniu. Pro mnie o dar.
Narada rzek: O Wieczny i wity Panie, widzc ciebie
zebraem dzi owoc moich umartwie, samo-kontroli, jak i
posuszestwa wedyjskim nakazom. Ukazujc si przede mn
obdarowae mnie najwyszym darem. Twoja forma jest tosama z
wszystkim, jeste przepastny i nieskoczony.
3. Narajana nakazuje Naradzie, aby opuci Bia Wysp, gdy
nie jest kompetentny tak jak jej mieszkacy do poznania go w
jego wasnej naturze jako Puruszy
Narajana rzek: O Narada, przybye tutaj, aby mnie zobaczy
i ukazaem si przed tob w mojej uniwersalnej formie, teraz
jednake opu jak najszybciej Bia Wysp. Moi wielbiciele,
ktrzy tu mieszkaj, maj koloryt biay jak ksiyc, s pozbawieni
zmysw i do utrzymania si przy yciu nie potrzebuj adnego
jedzenia. S wyzwoleni, ich umysy s cakowicie skoncentrowane
na mnie i w widzeniu mnie nie napotkaj adnej przeszkody.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

607

Zdobyli najwyszy owoc ascezy i s bogosawieni. S cakowicie

wolni od wpywu trzech jakoci natury materialnej, ktrymi s
jasno-dobro (sattwa), namitno (radas) i ciemno (tamas), i
cakowicie mi oddani ju od staroytnych czasw. S kompetentni
do wejcia we mnie i poczenia si z moj Jani, czyli z nim,
ktry stoi najwyej i ktrego nie mona zobaczy, dotkn,
usysze, czy te poczu jego zapachu lub smaku przy pomocy
zmysw. Na niego sattwa, radas i tamas nie maj wpywu,
przenika wszystkie przedmioty i jest jedynym wiadkiem wszechwiata nazywanym Dusz caego wszechwiata. Jest niezniszczalny, nienarodzony, niezmienny i wieczny, pozbawiony wszelkich
atrybutw, niewidzialny i jest jednoci i peni bez drugiego.
Przekracza wszystkie dwadziecia cztery zasady rzeczywistoci
materialnej i jest oznaczany liczb dwudziest pit. Jest
nazywany Purusz, ktry nie dziaa i moe by poznany tylko
dziki jodze prowadzcej do najwyszej wiedzy. To z nim cz
si wysoce uduchowiane osoby zdobywajce Wyzwolenie. On jest
wieczn Najwysz Dusz i jest znamy pod imieniem Wasudewa.
4. Narajana opisuje cztery sposoby istnienia Puruszy, jako
Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna i Aniruddha
Narajana kontynuowa: O Narada, zauwa wielko i potg
tego Boga. Jest on ponad dobrymi i zymi uczynkami, ktre nie
maj na niego wpywu. Jasno-dobro (sattwa), namitno
(radas) i ciemno (tamas) s uwaane za trzy oryginalne
(pierwotne) atrybuty natury materialnej, ktre zamieszkuj i
dziaaj w ciaach wszystkich ywych istot skaniajc je do
czynw dobrych lub grzesznych. Zamieszkujcy w ciele Purusza
zwany kszetra-dina obserwuje ich dziaanie i zabawia si nimi,
lecz sam je przekracza i nie maj na niego wpywu. On sam je dla
siebie stworzy i jest ponad nimi.
Gdy nadchodzi godzina uniwersalnego zniszczenia, ziemia
bdca azylem dla caego wszechwiata znika czc si z
elementem wody. Woda z kolei znika czc si z elementem
ognia, a ogie znika czc si z wiatrem. Wiatr znika czc si z
elementem przestrzeni, a przestrze czc si z umysem. Umys z
kolei znika czc si z niezamanifestowan Prakriti (Moola
Prakriti), ktra ostatecznie czy si z inertnym Purusz. Purusza
jest tym, co pozostaje. Jest wieczny i nie ma nic, co staoby ponad
nim.
Tak wic w caym wszechwiecie zamieszkaym przez
mnogo istot ruchomych i nieruchomych nie ma nic, co byoby

608

Mikoajewska

Mahabharata

niezmienne poza Wasudew (Najwysz Osob Boga), czyli

wiecznym Purusz. Wasudewa o wielkiej mocy jest dusz
wszystkich ywych istot. Przestrze, wiatr, ogie, woda i ziemia s
picioma pierwotnymi elementami o wielkiej potdze, ktre
mieszajc si ze sob tworz to, co jest nazywane ciaem.
Wasudewa o subtelnej mocy i niewidzialny dla zmysw wkracza
do tej kombinacji elementw zwanej ciaem i takie wejcie nazywa
si jego narodzinami jako wcielona dusza (diwa). Rodzc si
powoduje, e ciao porusza si i dziaa. Bez kombinacji piciu
elementw nie uformowaoby si adne ciao, a bez wcielenia si
we duszy mieszkajcy w ciele umys nie byby zdolny do
powodowania ruchu i dziaa ciaa.
Jak mwiem, on, ktry zamieszkuje w uformowanym ciele,
nazywa si wcielon dusz (diwa). Jest rwnie nazywany innymi
imionami jak esza, czy Sankarshana (obserwujcy wiat). On z
kolei, ktry ma swj pocztek w Sankarshanie i wyania si moc
jego dziaa, z ktrym w momencie uniwersalnego zniszczenia
cz si wszystkie ywe istoty, jest Umysem wszystkich ywych
istot i jest nazywany Pradjumna. Z Pradjumny wyania si on,
ktry jest Stwrc wszystkich przedmiotw, i ktry jest zarwno
przyczyn, jak i skutkiem i z ktrego wyania si cay wszechwiat
istot ruchomych i nieruchomych. Ten ostatnio wymieniony nosi
imi Aniruddha (nie napotykajcy przeszkd). Jest on inaczej
nazywany Iana (niewidzialna moc rzdzca wszechwiatem, Pan
wszystkiego) i manifestuje si we wszystkich dziaaniach.
(Prezentowania tutaj kosmogonia jest zgodna z pismami
Waisznawa. Opisuje poczwrny proces stwarzania. Wasudewa jest
ponad wszystkim i bez pocztku. Z Wasudewy wyania si
Sankarshana, z Sankarshany Pradjumna, z Pradjumny Aniruddha.)
Wasudewa, ktry jest zwany jako kszetra-dina i nie ma
adnych atrybutw, gdy rodzi si przybierajc form wcielonej
duszy (diwa) staje si znany jako potny Sankarshana. Z
Sankarshany wyania si Pradjumna zwany nim, ktry urodzi si
z umysu. Z Pradjumny wyania si Aniruddha, ktry jest Egowiadomoci. On jest Iwar, czyli Najwyszym Byciem.
5. Narajana poucza Narad, e widzc go w jego uniwersalnej
formie widzi go jako odzianego w sw iluzj (manifestujcego
si), a nie jako kszetra-din
Narajana kontynuowa: O Narada, to ze mnie wypywa cay
wszechwiat istot ruchomych i nieruchomych. To ze mnie
wypywa wszystko to, co jest zniszczalne i niezniszczalne, co

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

609

istnieje i nie istnieje. Ci, ktrzy s mi oddani, cz si ze mn i

wyzwalaj si. Nie wykonuj adnych dziaa i jestem znany jako
Purusza lub dwudziesta pita zasada wszechwiata. Przekraczajc
wszystkie atrybuty jestem zupeny i niepodzielny. Jestem ponad
wszystkimi przeciwstawnymi parami atrybutw i nie jestem do
niczego przywizany.
Narajana kontynuowa: O Narada, nie zdoae tego jeszcze
zrozumie i widzisz mnie jako odzianego w form. Gdy tylko
zechc, mog pozby si formy w jednej chwili. Jestem
Najwyszym Panem i Nauczycielem wszechwiata. To, na co
patrzysz mylc, e to ja, jest jedynie moj iluzj. W mej
uniwersalnej formie wydaj si tobie odziany w atrybuty wszystkich stworzonych przedmiotw. Nie masz wystarczajcych
kompetencji do poznania mnie w mojej wasnej naturze i dlatego
ukazaem si przed tob w mojej uniwersalnej formie.
Jestem sprawc, przyczyn, skutkiem, totaln sum wszystkich
yjcych istot i miejscem schronienia dla nich wszystkich. Znajc
mnie w mej uniwersalnej formie nie miej jednak zudze, e
widziae kszetra-din. Przenikam wszystkie przedmioty i jestem
dusz wszystkich yjcych istot, lecz cho ich ciaa podlegaj
zniszczeniu, ja sam jestem niezniszczalny. Rozpoznaj mnie i
cz si ze mn tylko ci wysoce bogosawieni ludzie, ktrzy s
mi cakowicie oddani i zdobyli ascetyczny sukces uwalniajc si
od atrybutw namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas).
6. Narajana, rdo wszechwiata, opisuje jak stwarza Brahm
dajc mu zadanie stworzenia wiata i obietnic, e sam bdzie
si manifestowa dla jego obrony i jak po spenieniu swej roli w
stworzeniu wiata powraca do swej natury pograjc si w
jodze
Narajana kontynuowa: O Narada, troszczc si o stworzenie
wiata, do wykonania rnych zada zatrudniam jego, ktry nosi
imi Hiranjagarbha (zote jajo), ktry jest zapocztkowaniem
wiata, ma cztery twarze, jest nie do zrozumienia z pomoc analizy
znaczenia sw (etymologii), ktry jest inaczej nazywany Brahma i
jest wieczny. Rudra zrodzony z mojego gniewu wypywa z mego
czoa. Patrzc na moj uniwersaln form zauwa rwnie
jedenastu rudrw napczniaych od swej potgi po prawej stronie
mego ciaa, jak i dwunastu aditjw po lewej stronie. Zauwa omiu
bogw wasu na mej piersi, a na mych plecach bliniakw awinw
o imionach Nasatja i Dasta bdcych lekarzami bogw. Ujrzyj w
mym ciele wszystkich Pradapatich, jak i siedmiu niebiaskich

610

Mikoajewska

Mahabharata

mdrcw. Zauwa rwnie Wedy, niezliczone ofiary, eliksir

niemiertelnoci, lecznicze zioa i roliny, umartwienia, przysigi i
rnego rodzaju nakazy. Ujrzyj rwnie we mnie osiem atrybutw
mocy, szczeglnie te, ktre s nazywane atrybutami wadania lub
starszestwawszystkie one zamieszkuj w moim ciele w swej
zjednoczonej i ucielenionej formie. Zauwa tam rwnie ri i
Lakszmi, Kirti i Ziemi noszc swj ciar, jak i bogini
Saraswati, matk Wed. Zauwa rwnie konstelacj gwiezdn
Dhruwa, oceany, jeziora i rzeki. Dostrze tam rwnie czterech
najpotniejszych Ojcw (pitris) w ich ucielenionej formie, jak i
trzy atrybuty natury materialnejsattwa, radas, tamasktre
mieszkajc we mnie nie maj formy. Jestem Ojcem zarwno dla
bogw, jak i Ojcw i istniej od pocztku, czyli od czasu, gdy ich
jeszcze nie byo. W formie koskiej gowy toruj sobie drog
przez zachodni i pnocy ocean wypijajc ofiarn libacj lan
podczas wypowiadania witych mantr i spoywajc inne jedzenie
ofiarowane z czci i oddaniem.
Brahm, ktry oddaje mi cze w rytuaach ofiarnych, stworzyem w bardzo odlegych czasach. Zadowolony z niego nagrodziem
go licznymi darami. Powiedziaem mu, e na pocztku kadej
kalpy, bdzie si rodzi jako mj syn, i e otrzymujc do
dyspozycji nazwy dla rnych przedmiotw, ktre pojawiy si
wraz z zaistnieniem Ego-wiadomoci (ahamkara) otrzyma
zwierzchnictwo nad wszystkimi wiatami. Przed jej zaistnieniem
stwarzanie wiata jest niemoliwe, gdy aden przedmiot ruchomy
lub nieruchomy nie moe by znany poprzez swe imi. Powiedziaem mu rwnie, e nikt nigdy nie bdzie narusza ogranicze i
granic, ktre on okreli i e bdzie zdolny do speniania ycze
tych osb, ktre bd go o to prosi czczc go przy pomocy ofiary.
Zapewniem go rwnie, e bdzie przedmiotem czci dla bogw,
asurw, riszich, Ojcw i rozmaitych yjcych istot wyaniajcych
si w procesie stwarzania. Daem mu rwnie do zrozumienia, e
sam bd si manifestowa majc na uwadze dobro bogw i w tym
celu, cho sam jestem dla niego Ojcem, podporzdkuj si mu jak
syn.
Narajana kontynuowa: O Narada, po obdarowaniu potnego
Brahmy, ktry mnie zadowoli, tymi, jak i innymi darami,
powracam na drog nivritti, czyli kontemplacji (jogi), ktra wie
si z zaprzestaniem realizowania obowizkw i wszelkich dziaa.
Ten, kto podajc za mn wybiera t drog, osiga najwysz
bogo.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

611

Mdrcy, ktrzy doszli do nie budzcych wtpliwoci wnioskw

pyncych z poznania filozofii sankhji, widz we mnie
wyposaonego w moc wiedzy Kapil zamieszkujcego w wietlistoci Surji gboko pogronego w jodze. Przedstawiaj mnie
jako fontann wietlistoci, ktra ze wzgldu na sw jasno jest
niepojta. Wedy wychwalaj mnie jako Hiranjagarbh (zote jajo),
a jogiczne pisma mwi o mnie, jako o tym, ktry czerpie rado z
jogi. Bdc wieczny w celu stworzenia wszechwiata przybieram
zamanifestowan form i zamieszkuj w niebie.
7. Narajana opisuje jak niszczy wszechwiat i stwarza sam
siebie przybierajc form w celu stworzenia i utrzymania
wszechwiata
Narajana kontynuowa: O Narada, na zakoczenie tysica jug
raz jeszcze wchon cay wszechwiat w siebie i bd istnia
cakowicie sam majc jedynie wiedz za towarzysza. Po upywie
wielu eonw z pomoc tej wiedzy raz jeszcze stworz wszechwiat.
Ten, ktry jest moj czwart form, czyli Aniruddha, stworzy
niezniszczalnego esz zwanego rwnie Sankarshan. Sankarshana stworzy Pradjumn, z Pradjumny narodz si ja sam jako
Aniruddha. W ten to sposb cigle od nowa stwarzam samego
siebie jako Stwrc. Z Aniruddhy wypynie Brahma, ktry narodzi
si z jego ppka, z Brahmy wypyn wszystkie ruchome i
nieruchome yjce istoty i w ten sposb ponownie wyoni si cay
wszechwiat.
Stwarzanie i niszczenie wszechwiata nastpuje po sobie tak
jak na tym wiecie po dniu nastpuje noc. Stwarzanie rozpoczyna
si cigle na nowo na pocztku kadej kalpy (dzie Brahmy) w
opisany wyej sposb i przebiega podobnie. I tak jak Czas o
niezmierzonej mocy zmusza znikajce na noc soce do powrotu,
tak ja majc na uwadze dobro wszystkich ywych istot przybieram
form dzika i sw wasn moc unosz zatopion w wodach
ziemi razem z otaczajcym j pasem mrz, aby umieci j we
waciwym dla niej miejscu. Nastpnie majc na uwadze dobro
bogw zabijam syna Diti, asur Hiranjaksz, napczniaego od
pychy, po czym przybierajc form czowieka-lwa zabijam syna
Diti, Hiranjakaszipu, ktry jest niszczycielem rytuaw ofiarnych.
Nastpnie, gdy Wiroczana, syn Prahlady spadza asur o imieniu
Wali, ktrego nikt w wiecie bogw, asurw i rakszasw nie
potrafi zabi, i ktry pozbawia Indr wadzy nad trzema wiatami,
rodz si z ona Aditi spodzony przez Kajap jako jej dwunasty
syn i pozbawiam go wadzy. Oddajc j w donie Indry i

612

Mikoajewska

Mahabharata

zmuszajc danaw Wali do zamieszkania gboko pod ziemi

odbudowuj pozycj bogw.
Podczas tretajugi rodz si w rodzie Bhrigu jako Paraurama i
wybijam do nogi wszystkich kszatrijw (wojownikw), ktrzy
napuchli pych z powodu swej siy i majtku. Na zakoczenie
tretajugi i przed rozpoczciem dwaparajugi rodz si w rodzie
Ikszwaku jako Rama, syn krla Daarathy. W tym samym czasie
dwaj synowie Pradapatiego o imionach Ekata i Dwita z powodu
krzywdy wyrzdzonej trzeciemu z nich o imieniu Trita rodz si
na ziemi w formie map tracc cae swoje pikno i ludzk form.
Mapy narodzone w rodzie Ekaty i Dwity, ktre charakteryzuj si
wielk si i energi, staj si moimi sprzymierzecami w
dziaaniu na rzecz bogw i zabiciu straszliwego krla rakszasw
Rawany z rodu Pulastji, ktry razem ze swymi dziemi i
zwolennikami niszczy wszystkie trzy wiaty.
Na zakoczenie dwaparajugi przed rozpoczciem si kalijugi
pojawiam si ponownie na ziemi rodzc si w rodzie Jadaww w
miecie Mathura jako Kryszna z zadaniem zabicia Kansy. Po
zabiciu licznych danaww, ktrzy s dla bogw jak ciernie,
zamieszkuj w Kuszasthali w miecie Dwaraka, gdzie zabijam
asur o imieniu Naraka, syna Ziemi, ktry rani Aditi, a take
dwch innych danaww o imionach Muru i Pitha. Po zabiciu
potnego Pana danaww, Pragdjotiszy, przesiedlam jego
wspaniae i bogate miasto do Dwaraki. Nastpnie pokonuj dwch
bogw Mahaswar (iwa) i Mahasen (Skanda) czczonych przez
wszystkich bogw, ktrzy zadowoleni z syna danawy Wali o
imieniu Wana, ktry oddawa im cze, obdarowuj go rnymi
darami dajcymi mu wadz. Po pokonaniu Wany o tysicu
ramionach, niszcz wszystkich danaww, mieszkacw latajcego
miasta o nazwie Saubha, a nastpnie nastawiam si na mier
danawy Kalajawany, ktry posiada ogromn magiczn moc bdc
wyposaony w energi mdrca Gargja. Powoduj te mier
dumnego asury Wipracitti, ktry rodzi si ponownie jako krl
Darasamdha wskazujc walczcemu z nim w pojedynku Bhimie
(Pandawa) sposb jego zabicia. Danaw, ktry rodzi si na ziemi
w formie Sziupali zabijam podczas rytuau koronacyjnego
Judhiszthiry, syna boga Dharmy.
Rodzc si na ziemi w formie Kryszny dokonuj wielu
bohaterskich czynw uwalniajc ziemi od ciaru demonw i
usadzam ponownie Krla Prawa, Judhiszthir, i jego braci na
odziedziczonym po przodkach tronie. W niektrych z moich
bohaterskich uczynkw syn Indry, Arduna, jest moim pomoc-

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

613

nikiem. Ludzie nazywaj mnie i Ardun Narajan i Nar o

wielkiej mocy, ktrzy majc na uwadze dobro caego wiata
pozbawiaj ycia ogromn liczb wojownikw. W kocu po
uwolnieniu ziemi od jej ciaru wchaniam w siebie cay mj rd
Jadaww (Sattwatw), jak i moje ulubione miasto, Dwarak,
gromadzc w sobie moj wszechogarniajc wiedz.
Narajana zakoczy sw mow mwic: O Narada, dziki
swemu oddaniu moge mnie dzi zobaczy w formie, w ktrej
nawet sam Brahma mnie nie widzia. Wyjaniem tobie wszystko
ukazujc przed tob z wszystkimi misteriami zarwno moje
staroytne formy, jak i moj przysz form. To ja stwarzam,
utrzymuj i wchaniam ponownie w siebie cay wszechwiat.
Odziany w cztery formy (Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna,
Aniruddha) dokonuj wielu bohaterskich uczynkw i w kocu
docieram z powrotem do tych regionw bogoci, ktre zostay
przeze mnie stworzone i s wychwalane przez braminw. Rodzc
si najpierw na ziemi w formie abdzia, wia i ryby pojawiam
si nastpnie w formie dzika, czowieka-lwa, kara, Parauramy z
rodu Bhrigu, Ramy syna krla Daarathy, Kryszny potomka
Jadaww i w kocu w formie Kalaki. Formy, w ktrych si
pojawiam, po wykonaniu dziaa na rzecz dobra wszystkich
wiatw cz si ponownie z moj Prakriti .
8. Narada recytuje nauki otrzymane od Narajany dotyczce
jego prawdziwej natury w siedzibie Brahmy
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, po wypowiedzeniu
tych sw ten wity i synny Bg, ktry ukaza si przed Narad w
swej uniwersalnej i niezmiennej formie, znikn sprzed jego oczu.
Narada o wielkiej energii po otrzymaniu od Narajany daru, o
ktry prosi, opuci Bia Wysp zgodnie z jego rozkazem i z
szybkoci myli wyruszy z powrotem do pustelni Badari, aby
zobaczy tam ponownie dwch mdrcw, Narajan i Nar, synw
Dharmy. Nastpnie w miejscu zamieszkania Brahmy w obecnoci
wielu suchaczy powtrzy t wielk upaniszad (subteln nauk o
naturze Najwyszej Duszy) w peni zgodn z czterema Wedami,
jak i z sankhj i jog, nazywan przez niego pismami Pacaratra,
w dokadnie ten sam sposb, w jaki recytowa j Narajana, ktry
si przed nim ukaza.
Judhiszthira rzek: O Bhiszma, powiedz mi, czy Stwrca
wszystkich przedmiotw, Brahma, nie zna jeszcze tej opowieci o
wielkoci Narajany, ktr usysza obecnie z ust Narady? Czy
dziadek wszystkich wiatw, Brahma, jest w jaki sposb

614

Mikoajewska

Mahabharata

odmienny lub poledniejszy od Narajany? Jak to jest moliwe, aby

on nie zna potnego Narajany o niezmierzonej energii?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, do przeszoci nale ju setki
tysicy wielkich kalp, jak i setki tysicy nastpujcych po sobie
procesw stwarzania i niszczenia wszechwiata i nikt nie zna ich
pocztku. Ich pocztek jest rwnie zagadk dla bogw. Potny
Brahma, ktry stwarza wszystkie przedmioty, budzi si na
pocztku kadego nowego cyklu stwarzania bdc pamitany
przez Narajan. Brahma wie, e Bg bogw, Narajana, go przewysza i e jest Najwysz Dusz, Najwyszym Panem i Stwrc
jego samego. Narada recytowa swoj opowie o wiecznym
Narajanie zgodn z Wedami w siedzibie Brahmy, tylko dlatego e
zgromadzili si tam wwczas liczni mdrcy i riszi, ktrzy zdobyli
sukces swoj ascez.
Surja, ktry swymi promieniami ogrzewa wszystkie wiaty i
ktry usysza t opowie od niebiaskich mdrcw, powtrzy j
szedziesiciu szeciu tysicom mdrcw o czystej duszy, ktrzy
id w jego orszaku, jak i tym wszystkim istotom o czystej duszy,
ktre zostay stworzone przez Brahm jako stra przednia Surji. Z
kolei ci mdrcy, ktrzy podaj za Surj w jego orszaku,
powtrzyli j bogom zebranym na grze Meru. Odrodzony
duchowo asceta Asita po usyszeniu tej opowieci od bogw,
powtrzy j Ojcom. Ja sam usyszaem j od mego ojca amtanu i
teraz powtrzyem j tobie.
Bogowie i mdrcy, ktrzy syszeli t opowie pochodzc z
odlegych czasw, oddaj cze Najwyszej Duszy. Opowieci tej
nalecej od niebiaskich mdrcw i nastpnie przekazywanej
innym, nie powinno si jednak przekazywa nikomu, kto nie
oddaje czci Wasudewie.
To, co ci opowiedziaem jest kluczem do setek innych
opowieci, ktre ju ode mnie syszae. Tak jak bogowie i
demony wprawiali w wir (ubijali) mleczny ocean, aby otrzyma
nektar niemiertelnoci, w taki sam sposb bramini wprowadzajc
w wir wite pisma otrzymali t opowie, ktra jest jak nektar
niemiertelnoci. Ten, kto j czsto czyta lub jej sucha ze
skupion uwag, odniesie sukces w poczeniu si z Narajan o
tysicu promieniach i stanie si mieszkacem Biaej Wyspy o
ksiycowym kolorycie. Osoba chora suchajc tej opowieci
uwolni si od choroby.
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
powiniene zawsze oddawa cze temu Najwyszemu Byciu. On
jest ojcem i matk wszystkich ywych istot i jest przedmiotem czci

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 189

615

dla caego wszechwiata. Niech ten wysawiany i wieczny Bg

braminw o wielkiej inteligencji bdzie z ciebie zadowolony!
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXXXIX-CCCXL
(Mokshadharma Parva).

616

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 190
O rozporzdzeniach Narajany
w odniesieniu do religii dziaania (pravritti)
i kontemplacji (nivritti)
1. Po wysuchaniu opowieci Bhiszmy o Narajanie suchajcy Mahabharaty krl
Danamedaja pyta, dlaczego bogowie skadaj ofiary i s odbiorcami ofiar (id
ciek pravritti, a nie nivritti); 2. Opowiadajcy Mahabharat ucze Wjasy
Waisampajama opowiada o naukach Wjasy na ten temat; 3. Wjasa opowiada o
pocztku wiata, ktry widzi okiem wiedzy: Najwysza Dusza zaczyna istnie jako
Aniruddha i nastpnie manifestuje si jako Brahma; 4. Bogowie udaj si do
Narajany szukajc rady, co powinni robi, aby realizowa sw funkcj podtrzymywania istnienia wszechwiata; 5. Narajana nakazuje bogom zbieranie zasug
poprzez oddawanie mu czci w rytuaach ofiarnych i wykonywanie innych
religijnych dziaa (pravritti); 6. Narajana zarzdza, e sia bogw bdzie zalena
od wykonania rytuaw ku ich czci przez ludzi i owocw zbieranych przez nich
religijnymi dziaaniami; 7. Narajana zarzdza, e mdrcy stworzeni aktem woli
Brahmy id drog pravritti, jego duchowi synowie id drog nivritti; 8. Narajana
wydaje rozporzdzenie w odniesieniu do charakteru kolejnych jug zalenych od
biegu Czasu; 9. Narajana ukazuje si przed Brahm w formie Aniruddhy.

aunaka rzek: O Ugrarawas, jak ten potny Narajana

znajcy wszystkie Wedy i ich rozgazienia, moe by zarwno
wykonawc, jak i odbiorc ofiary? Majc skonno do
wybaczania sam poda ciek religii nivritti (wyrzeczenia si
dziaania). Zaiste, czy to nie on sam, potny i wity,
zarzdzi ciek nivritti? Dlaczego wic ten Bg bogw
stworzy niektrych z dyspozycj do kroczenia ciek
pobonych dziaa (pravritti) i uczyni bogw odbiorcami
nalenej im czci ofiary, ktra pochodzi od tych, ktrzy id
ciek pravritti? Dlaczego stworzy niektrych z dyspozycj
przeciwn od tej, ktra jest w zgodzie z nakazami religii
wyrzeczenia?
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLI)

1. Po wysuchaniu opowieci Bhiszmy o Narajanie suchajcy

Mahabharaty krl Danamedaja pyta, dlaczego bogowie
skadaj ofiary i s odbiorcami ofiar (id ciek pravritti, a nie
nivritti)
Poeta-piewak Ugrarawas, zwany rwnie narratorem (sauti)
oraz Sut ze wzgldu na sw mieszan przynaleno kastow,
ktry ongi recytowa Mahabharat w gronie braminw, ktrzy

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 190

617

ktrzy zamieszkiwali w czasie dwaparajugi w Lesie Naimisza

przez dwanacie lat prowadzc rytua ofiarny (zob. Mahabharata,
ks. I, Adi Parva, opow. 1, p. 14), po powtrzeniu im sw Narady
wychwalajcych Narajan, ktre Bhiszma przekaza Pandawom,
rzek: O bramini, oddajcie cze Narajanie. Sam mdrzec Wjasa,
ktry skomponowa Mahabharat, mia zwyczaj wychwala
Narajan powtarzajc w mylach jego imi, t wielk mantr, gdy
wraca do swej pustelni z podry po nieboskonie i mlecznym
oceanie, ktry ukrywa w sobie nektar niemiertelnoci. Podobnie
Pandawowie po wysuchaniu sw Bhiszmy stali si wielbicielami
Narajany praktykujc milczc medytacj nad Narajan i
wypowiadajc sowa chway na jego cze. Wy sami poznalicie
wszystkie Wedy, praktykujecie surowe umartwienia i realizujecie
surowe przysigi, oddajcie wic cze temu wiecznemu i
Najwyszemu Panu wszechwiata dedykujc mu swe rytuay
ofiarne, recytujc mantry i wlewajc do ofiarnego ognia we
waciwy sposb oczyszczone maso. To on, Narajana, jest
bowiem zarwno odbior ofiary, wykonawc rytuau, jak i
skadan w rytuale ofiar.
Bramin aunaka syszc te sowa Ugrarawasa rzek: O poetopiewaku, jak ten potny Narajana znajcy wszystkie Wedy i ich
rozgazienia, moe by zarwno wykonawc, jak i odbiorc
ofiary? Majc skonno do wybaczania sam poda ciek religii
nivritti (wyrzeczenia si dziaania). Zaiste, czy to nie on sam,
potny i wity, zarzdzi ciek nivritti? Dlaczego wic ten Bg
bogw stworzy niektrych z dyspozycj do kroczenia ciek
pobonych dziaa (pravritti) i uczyni bogw odbiorcami nalenej
im czci ofiary, ktra pochodzi od tych, ktrzy id ciek
pravritti? Dlaczego stworzy niektrych z dyspozycj przeciwn
od tej, ktra jest w zgodzie z nakazami religii wyrzeczenia? Ty
sam syszae wszystkie dyskusje dotyczce Narajany, ktre s
zgodne z tym, co stwierdzono w pismach, rozwiej wic, prosz,
moje wtpliwoci w tej sprawie. Sprzeczno ta musi mie swe
rdo w odlegej przeszoci i zdaje si by powizana z jak
wielk tajemnic.
Ugrarawas rzek: O aunaka, krl Danamedaja suchajc
recytacji Mahabharaty przez ucznia Wjasy, Waisampajam, w
Lesie Naimisza mia wtpliwoci podobne do twoich. Posuchaj,
jak ucze Wjasy opowiedzia mu na jego pytanie.
Ten krl o wielkiej inteligencji i mdroci rzek: O
Waisampajama, w mym umyle zrodzia si wtpliwo i tkwi w
mym sercu jak sztylet. Pom mi w jej rozwianiu. Zamieszkujce

618

Mikoajewska

Mahabharata

wszechwiat ywe istoty cznie z Brahm, bogami, asurami i

ludmi s silnie przywizane do dziaa, o ktrych si mwi, e
przynosz im pomylno. Wyzwolenie jednake, jak stwierdzie,
przynosi najwysz pomylno i wymaga zaprzestania dziaa.
Sukces w poczeniu si z tym wielkim Bogiem bogw o tysicu
promieni i Wyzwolenie osigaj ci, ktrzy nie zbieraj ju ani
zasug, ani win wykonujc dziaania.
Jeeli religia nivritti stoi wyej od pravritti z racji wyszoci
realizowanego celu, dlaczego bogowie, ktrzy w hierarchii
istnienia stoj wyej od czowieka, nie podaj t drog?
Niemiertelna religia Wyzwolenia musi by bardzo trudna do
realizacji, skoro bogowie od niej odeszli i czerpi przyjemno z
prowadzenia rytuaw ofiarnych i lania libacji z oczyszczonego
masa do ognia ofiarnego przy akompaniamencie recytacji mantr
oraz z akceptowania darw ofiarowanych im w podobny sposb.
Brahma, Rudra, Indra, Surja, Ksiyc, bg wiatru, bg ognia, bg
wd, nieskoczona przestrze w formie istnienia, jak i wszechwiat jako istnienie posiadajce wiadomo, jak i inni mieszkacy
nieba, zdaj si nie zna tej drogi prowadzcej do kasacji
wiadomego istnienia, ktr jest poznanie jani. Czy jest tak
faktycznie, e nie id t drog, ktra jest niezniszczalna i wieczna,
bo jej nie znaj? Czy faktycznie dlatego zdaj si odwraca si od
tej drogi wybierajc ciek pravritti, ktra prowadzi do
wiadomej egzystencji odmierzanej przez Czas?
Zaiste, wielk wad cieki dziaania jest to, e wszystkie
zdobywane w ten sposb nagrody s nietrwae. Wytumacz mi,
jaki jest powd nakazu, aby bogowie odbierali odpowiednie czci
ofiary wyznaczone dla nich w rytuaach ofiarnych rnego
rodzaju? Dlaczego niebianie s czczeni poprzez rytuay ofiarne i
dlaczego sami wykonuj rytuay ofiarne? Bdc odbiorcami
wyznaczonej dla nich czci ofiary w rytuaach prowadzonym na
ich cze, komu oddaj cze, gdy sami wykonuj wielkie rytuay
ofiarne?
2. Opowiadajcy Mahabharat ucze Wjasy Waisampajama
opowiada o naukach Wjasy na ten temat
Waisampajama rzek: O Danamedaja, twoje pytanie dotyka
gbokiej tajemnicy i tylko ten, kto praktykowa umartwienia i
studiowa Purany potrafi na nie odpowiedzie. Pozwl, e wyrecytuj tobie sowa, ktre mj nauczyciel wielki riszi Wjasa, ktry
posegregowa Wedy, wypowiedzia kiedy do nas, swoich uczniw.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 190

619

Sumanta, Daimini, Paila i ja sam bylimy czwrk uczniw

Wjasy, a pitym uczniem by jego syn uka. Dziki samo-kontroli
i czystoci w wypenianiu religijnych nakazw cakowicie
ujarzmilimy gniew i zmysy. Nasz nauczyciel naucza nas Wed,
cznie z Mahabharat nazywan pit Wed. Pewnego dnia, gdy
przebywajc na onie gry Meru zajmowalimy si studiowaniem
Wed, w naszych umysach narodzia si wtpliwo podobna do
tej, ktra niepokoi ciebie. Poprosilimy wic naszego nauczyciela
o rozwianie tej wtpliwoci.
3. Wjasa opowiada o pocztku wiata, ktry widzi okiem
wiedzy: Najwysza Dusza zaczyna istnie jako Aniruddha i
nastpnie manifestuje si jako Brahma
W odpowiedzi na nasze pytanie Wjasa, syn Paraary, rzek: O
uczniowie, mieszkajc na brzegu mlecznego oceanu i praktykujc
najsurowsze z moliwych umartwie w peni poznaem przeszo,
teraniejszo i przyszo. Wiedza ta pojawia si w mym umyle,
gdy swymi umartwieniami i samo-kontrol zadowoliem Narajan.
Okiem wiedzy ujrzaem wszystko, co wydarzyo si na pocztku
nowej kalpy. On, ktrego wyznawcy sankhji i jogi nazywaj
Wasudew (Paramatma) sam z siebie zaczyna by widziany jako
Mahapurusza (Wielki Purusza). Z niego wypywa awjakta
(Niezamanifestowane) zwane rwnie pradhana (zasada twrcza,
materialna energia). Z Niezamanifestowanego w celu stworzenia
wszystkich wiatw wypywa wjakta (Zamanifestowane) zwany
Aniruddha. Wrd ywych istot jest on nazywany Najwysz
Dusz.
Aniruddha jest tym, ktry manifestujc si tworzy dziadka
wszechwiata Brahm. Jest rwnie znany pod imieniem
ahamkara (Ego-wiadomo) i jest wyposaony we wszelkie
rodzaje energii. Z ahamkary wypywa pi wielkich elementw:
(przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia) zwanych mahabhuta. Po
stworzeniu piciu wielkich elementw Aniruddha tworzy ich
atrybuty (dwik, dotyk, forma, smak i zapach). Brahma czc ze
sob rne mahabhuta tworzy rne ucielenione istnienia. Pozwl
mi je wymieni. Siedmiu synw Brahmy, Marici, Angiras, Atri,
Pulastja, Pulaha, Kratu, Wasiszta i samorodny Manupowinno
by znanych jako osiem reprezentacji ewolucji Prakriti. Z nich
wypyn cay przepastny wszechwiat i na nich si opiera. Po ich
stworzeniu dziadek wszystkich wiatw Brahma majc na uwadze
dobro ywych istot stworzy Wedy z ich rozgazieniami, jak
rwnie rytuay ofiarne z ich odnami. Nastpnie z zasady

620

Mikoajewska

Mahabharata

gniewu wypyn Rudra, ktry rozpoczynajc istnienie stworzy

dziesiciu innych rudrw, takich samych jak on. Tych jedenastu
rudrw cznie jest znanych pod imieniem Wikarapurusza.
4. Bogowie udaj si do Narajany szukajc rady, co powinni
robi, aby realizowa sw funkcj podtrzymywania istnienia
wszechwiata
Wjasa kontynuowa: O uczniowie, stworzone przez Brahm
ucielenione istnienia, omiu mdrcw reprezentujcych osiem
rezultatw ewolucji Prakriti i rudrowie, jak i wielu niebiaskich
riszi rozpoczynajc ycie udali si do Brahmy z pytaniem, co
powinni czyni w celu podtrzymywania istnienia i funkcjonowania
wszechwiata. Rzekli: O Brahma, istniejemy, bo zostalimy przez
ciebie stworzeni, powiedz nam teraz, w jaki sposb mamy
utrzymywa nasze istnienie cznie z istnieniem caego wiata.
Powiedz nam, jakie obszary kompetencji zostay przez ciebie
stworzone w celu nadzorowania rnych biegw spraw i jaki jest
obszar kompetencji kadego z nas? Jaki powinien by stan naszej
wiadomoci potrzebny do realizowania tych zada i czy
przydzielie kademu z nas odpowiedni moc potrzebn do
wykonania wyznaczonych nam obowizkw?
Brahma rzek: O bogowie i riszi, bdcie bogosawieni!
Susznie zrobilicie przychodzc do mnie ze swymi pytaniami,
gdy od dawna rozmylam o tych sprawach, ktre s przedmiotem
waszej troski. Zastanawiaem si nad tym, przy pomocy jakich
rodkw utrzymywa istnienie wiatw i ich funkcjonowanie i w
jaki sposb moja i wasza sia powinna zosta wykorzystana do
tego celu. Udajmy si wszyscy razem do niezamanifestowanego
Najwyszego Bycia, ktry jest wiadkiem wszechwiata, aby u
niego szuka rady. On nam powie, co suy naszemu dobru.
Bogowie i riszi z Brahm na czele majc na uwadze dobro
trzech wiatw udali na pnocn stron mlecznego oceanu i po
przybyciu tam rozpoczli praktykowanie umartwie nakazanych w
Wedach. Te najsurowsze z wszystkich umartwie s nazywane
mahanijama. W cigu tysica boskich lat stali bez ruchu, jak
nieruchome drewniane supy z unieruchomionym umysem, z
oczami skierowanymi ku grze i wzniesionymi ramionami i na
koniec tego okresu usyszeli pene sodyczy sowa bdce w
doskonaej harmonii z Wedami i ich rozgazieniami.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 190

621

5. Narajana nakazuje bogom zbieranie zasug poprzez

oddawanie mu czci w rytuaach ofiarnych i wykonywanie
innych religijnych dziaa (pravritti)
Bogosawiony i wity Narajana rzek: O bogowie z Brahm
na czele i riszi odziani w bogactwo pynce z ascezy, witam was.
Wiem, co ley wam na sercu, posuchajcie wic z uwag moich
sw. Oddajecie mi cze praktykujc umartwienia, cieszcie si
wic teraz ich owocem. Zaiste, wasze myli s zajte
poszukiwaniem tego, co byoby dobre dla wszystkich trzech
wiatw. Zalene od was istnienie wiata opiera si na dziaaniu,
wzmocni wic wasz energi i si zaangaowania w religi
prawego dziaania (pravritti). Ten potny Brahma jest Panem
wszystkich wiatw i dziadkiem wszystkich ywych istot, a wy
jestecie pierwszymi wrd bogw, sawcie wic mnie wykonujc
ze skoncentrowanym umysem rytuay ofiarne mi dedykowane, w
ktrych bdziecie zawsze dla mnie wyznacza odpowiedni cz
ofiarowanych darw. Ja z kolei majc na uwadze wasze dobro
przydziel wam, Panom stwarzania, odpowiedni obszar
kompetencji i zarzdzania.
Syszc te sowa Boga bogw serca bogw, riszich i Brahmy
wypeniy si tak wielkim witym zachwytem i radoci, e
wszystkie wosy na ich ciele stany dba. Bezzwocznie poczynili
odpowiednie przygotowania do rytuau ofiarnego ku czci Wisznu
zgodnie z wszystkimi nakazami przedstawionymi w Wedach.
Brahma sam wyznaczy odpowiedni cz darw dla Wisznu, a
bogowie i riszi podajc za jego przykadem uczynili podobnie.
Cz ta pod wzgldem iloci i jakoci bya w peni zgodna z
zasadami dotyczcymi kritajugi. W swej ofierze bogowie, riszi i
Brahma czcili tego wielkiego Boga odzianego w koloryt soca
wychwalajc go jako Najwysze Bycie sigajce poza trzy jakoci
natury materialnej, przepastne i przenikajce wszystko, jako
potnego Pana wszystkiego i dawc darw.
Ten wielki niewidzialny i bezcielesny Bg bogw czczony
przez nich w ten sposb rzek: O niebianie, ofiarowane mi w
waszym rytuale ofiarnym dary dotary do mnie i jestem z was
wszystkich bardzo zadowolony. Odpac wam za nie obdarowujc
was nagrod w formie zdobywania swym prawym dziaaniem tych
regionw, ktre przynosz bogo, gdzie jednake pobyt bdzie
czasowo ograniczony i zaleny od iloci zgromadzonych zasug.
Od dzi dziki mej asce bdzie to wasz szczegln cech, e
bdziecie podczas kadej jugi wykonywa rytuay ofiarne ku mej

622

Mikoajewska

Mahabharata

czci i ofiarujc mi w nich bogate dary bdzie zdobywa owoce,

ktre pyn z realizowania religii pravritti.
6. Narajana zarzdza, e sia bogw bdzie zalena od
wykonania rytuaw ku ich czci przez ludzi i owocw
zbieranych przez nich religijnymi dziaaniami
Narajana kontynuowa: O bogowie, ludzie bd rwnie
wykonywa rytuay ofiarne zgodnie z zarzdzeniami Wed dajc
kademu z was nalen mu cz darw ofiarnych. W wedyjskich
naukach uczyni tak, e wielko darw nalena danemu odbiorcy
ofiary bdzie rwna wielkoci darw, jakie on sam zaofiarowa w
swoim rytuale ofiarnym. Wy sami zostalicie stworzeni po to, aby
troszczy si o sprawy nalece do wyznaczonego wam obszaru
kompetencji, utrzymujcie wic ten wiat bazujc na swej sile, ktra
bdzie zaleaa od wielkoci daru otrzymywanego w rytuaach
ofiarnych. Zaiste, czerpic sw si z tych rytw i obrzdw, ktre
s waciwe dla poszczeglnych wiatw i maj swe rdo w
pragnieniu owocw, ktre nale do religii pravritti, bdziecie
podtrzymywa przedsiwzicia nalece do tego wiata.
Wzmocnieni przez ofiary wykonywane przez ludzi, bdzie
zwiksza moj si swoimi ofiarami.
Takie s moje myli, ktre powinny ucieszy was wszystkich.
To z myl o tym celu stworzyem Wedy, rytuay ofiarne oraz
roliny i zioa. Bogowie czczeni z ich pomoc przez ludzi
zamieszkujcych ziemi bd zadowoleni. Podczas kadej kalpy
bd nakazywa stwarzanie was w taki sposb, e wasza sia
bdzie zalena od owocw pyncych z realizowania religii
pravritti. Angaujc si w sprawy nalece do waszego obszaru
kompetencji szukajcie tego, co jest dobre dla trzech wiatw.
7. Narajana zarzdza, e mdrcy stworzeni aktem woli
Brahmy id drog pravritti, jego duchowi synowie id drog
nivritti
Narajana kontynuowa: O bogowie, Najwyszy Pan, ktrego
zadaniem jest zaangaowanie si w stworzenie wszystkich
wiatw jest nazywany Aniruddha. Siedmiu niebiaskich riszi
Marici, Angiras, Atri, Pulastja, Pulaha, Kratu i Wasiszta zostao
stworzonych aktem woli Brahmy. Stojc najwyej wrd
wszystkich osb znajcych Wed stan si faktycznie nauczycielami
Wed. Bd oddani religii pravritti, gdy zostali stworzeni w celu

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 190

623

otrzymania potomstwa. Taka jest odwieczna droga ywych istot

angaujcych w religijne dziaania i realizowanie nakazw.
Sana, Sanatsudata, Sanaka, Sanandana, Sanat-Kumara, Kapila, Sanatana, tych siedmiu mdrcw jest nazywanych duchowymi
synami Brahmy. Zdobyli wiedz sami z siebie bez specjalnych
studiw i wysiku. S oddani religii nivritti i s pierwsi wrd tych,
ktrzy znaj jog. Maj rwnie gbok wiedz filozofii sankhji.
S nauczycielami pism o obowizku i to oni okrelili obowizki
religii nivritti i rozpowszechnili je we wszystkich wiatach.
Z Niezamanifestowanego (Prakriti) wypywa Ego-wiadomo i trzy atrybuty: sattwa, radas, tamas. Ten, ktry przekracza
Prakriti jest nazywany kszetra-dina. To ja nim jestem. Droga
tych, ktrzy s zwizani przez karm (dziaanie), rodzi si z Egowiadomoci (ahamkara) i jest drog prowadzc do ponownych
narodzin. Idc t drog nie mona dotrze do tego regionu, z
ktrego si ju nie powraca.
yjce istoty zostay stworzone z rnym przeznaczeniem.
Przeznaczeniem niektrych jest droga pravritti, a innych nivritti.
Zdobywany owoc zaley od drogi, ktr osoba poda.
Brahma jest Panem wszystkich wiatw. Odziany w ogromn
potg jest tym, ktry stwarza wszystkie ywe istoty. On jest
wasz matk, ojcem i dziadkiem i na mj rozkaz jest tym, kto
gwarantuje dary wszystkim yjcym istotom. Z kolei jego syn
Rudra, ktry na jego rozkaz wypyn z jego brwi, ma moc
dostarczania oparcia wszystkim stworzonym istotom.
8. Narajana wydaje rozporzdzenie w odniesieniu do
charakteru kolejnych jug zalenych od biegu Czasu
Narajana kontynuowa: O niebianie, udajcie si wic do
wyznaczonych wam obszarw kompetencji i bazujc na
wedyjskich rozporzdzeniach szukajcie tego, co jest dobre dla
wszystkich wiatw. Niech wszystkie nakazane dziaania s
realizowane we wszystkich wiatach i niech si to nie opnia.
Przydzielcie dziaania, jak i cele przez nie realizowane, wszystkim
ywym istotom. Wyznaczcie rwnie granice ycia dla rnych
yjcych istot.
Obecny eon zwany jako kritajuga jest najlepszym z wszystkich
eonw. Na mocy mojego rozkazu w czasie tego eonu prowadzc
ryty ofiarne nie naley zabija adnej yjcej istoty. Podczas tego
eonu wy sami bdziecie istnie w swej caoci (we wszystkich
czterech wiartkach). Po tym eonie nastpi tretajuga, w czasie

624

Mikoajewska

Mahabharata

ktrej wiedza Wed zgubi si w jednej czwartej i bdzie istnie

tylko w trzech wiartkach. Prowadzc ryty w tym eonie bdzie
zabija si zwierzta ofiarne recytujc wite mantry. Po
zakoczeniu tretajugi nastpi dwaparajuga. W tym eonie prawo
bdzie istniaa jedynie w dwch wiartkach, a po jej zakoczeniu
nastpi kalijuga, ktra bdzie pod wpywem konstelacji Tisja
(Syriusz) i podczas tego eonu prawo zniknie w trzech wiartkach
i bdzie istniaa jedynie jedna wiartka prawoci.
Gdy wielki Bg zamilk, bogowie i niebiascy riszi rzekli: O
Bogu bogw, powiedz nam, gdy nadejdzie ten eon, podczas
ktrego bdzie istniaa tylko jedna wiartka Prawa, dokd
powinnimy si uda i co powinnimy robi?
Bg bogw rzek: O niebianie, powinnicie si wwczas uda
do tych miejsc, gdzie Wedy, ofiary, umartwienia, Prawda, samokontrola i wspczucie dla wszystkich ywych istot cigle nadal
istniej. Grzech nigdy nie zdoa was dotkn .
9. Narajana ukazuje si przed Brahm w formie Aniruddhy
Wjasa kontynuowa: O Waisampajama, po usyszeniu tych
sw bogowie i niebiascy riszi pokonili si przed tym wielkim
Bogiem i kady uda si tam, gdzie chcia. Pozosta tylko Brahma,
ktry pragn zobaczy tego wielkiego Boga w formie Aniruddhy.
Na jego prob ten Bg bogw zamanifestowa si przed nim
przybrawszy form o ogromnej koskiej gowie. Trzymajc w
doni naczynie z wod (kamandalu) i potrjn lask ukaza si
przed nim recytujc Wedy cznie z ich rozgazieniami. Brahma,
Stwrca wszystkich wiatw, widzc tego wielkiego Boga o
niezmierzonej energii w tej formie z kosk gow i pragnc dobra
dla tego, co sam stworzy, odda mu cze stojc przed nim z
pobonie zoonymi domi i schylajc w pokonie gow.
Wielki Bg uciska Brahm i rzek: O Brahma, pomyl o
biegu dziaa, ktre powinny realizowa ywe istoty, jeste
bowiem tym, ktry zarzdza wszystkimi stworzonymi istnieniami,
jeste gospodarzem i Panem wszechwiata. Obciajc ci tym
zadaniem uwolni si od niepokoju. Jednake w czasach, gdy
bdziesz mia trudnoci w zrealizowaniu celw bogw, narodz si
ponownie w ucielenionych formach zgodnie z moj samo-wiedz.
Po wypowiedzeniu tych sw, ta wielka forma z kosk gow
znikna i Brahma powrci do swego zwykego regionu.
I w taki to sposb ten wieczny Bg bogw, z ktrego ppka
wyrasta Lotos, Narajana, sta si tym, ktry akceptuje pierwsz

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 190

625

cz darw ofiarowanych w rytuale ofiarnym i jest nazywany

wieczn podpor wszystkich ofiar. Sam jednake wybra dla siebie
drog nivritti, prowadzc do tego, co niezniszczalne. Rwnoczenie majc na uwadze rnorodno wszechwiata dla innych
zarzdzi religi pravritti. Dla stworzonych istnie jest pocztkiem,
rodkiem i kocem. Jest ich Stwrc i przedmiotem medytacji. Jest
dziaajcym i dziaaniem, ktry na zakoczenie eonu po wchoniciu wszechwiata w siebie kadzie si do snu i na pocztku
nowego eonu budzi si i raz jeszcze stwarza wszechwiat.
Wjasa kontynuowa: O Waisampajama, jeste moim uczniem
i dlatego pytany przez ciebie opowiedziaem tobie o wszystkim ze
szczegami. Postpuj zgodnie z moimi sowami i su temu
Najwyszemu Bogowi zwanemu Hari. Saw go w hymnie
uywajc wedyjskich sw i czcij go w odpowiednich rytach.
Kaniaj si jemu, ktry bdc Najwysz Dusz przekracza
wszystkie atrybuty, jest nienarodzony, ma wszechwiat za swoj
form i jest azylem dla wszystkich mieszkacw nieba.
Kaniaj si temu Najwyszemu Panu wszystkich yjcych istot,
ktry jest Panem rudrw, aditjw, wasu, awinw, marutusw,
wszystkich ofiar zarzdzonych w Wedach i wszystkich odny
Wed.
Kaniaj si jemu, ktry zawsze zamieszkuje w oceanie, nosi
imi Hari i ktrego wosy s jak dbo trawy munda.
Kaniaj si jemu, ktry jest pokojem i spokojem i ktry
obdarowa ywe istoty religi mokszy.
Kaniaj si jemu, ktry jest Panem umartwie, wszelkiego
rodzaju energii i sawy, jak i Panem mowy i rzek.
Kaniaj si jemu, ktry jest nazywany Kaparddinem (Rudr),
jest wielkim dzikiem jednorocem, socem, jest wyposaony w
wielk inteligencj, przybiera dobrze znan form o koskiej
gowie i zawsze manifestuje si w poczwrnej formie.
Kaniaj si jemu, ktry jest niewidzialny, ktrego mona
pozna tylko poprzez wiedz, ktry jest zarwno zniszczalny jak i
niezniszczalny, niezmienny i przenikajcy wszystko. Jest Najwyszym Panem, ktrego mona pozna jedynie okiem wiedzy .
Ugrarawas rzek: O aunaka, Waisampajama zakoczy swe
opowiadanie mwic: O Danamedaja, w taki to sposb nasz
nauczyciel Wjasa o wielkiej inteligencji odpowiedzia na nasze
pytanie o to, dlaczego bogowie id ciek dziaania (pravritti).
My czterej jego uczniowie i jego wysoce prawy syn uka
suchalimy go ze skupion uwag i gdy zakoczy swe nauki,

626

Mikoajewska

Mahabharata

oddalimy cze temu wielkiemu Bogu recytujc hymny Rigwedy.

Ten, kto kaniajc si Najwyszemu Panu czsto sucha tych nauk i
odczytuje je innym, zdobywa rozumienie, zdrowie, pikno i si,
uwalnia si od wszelkich przeszkd na swej drodze i realizuje
wszystkie zamierzone cele. Gdy jest chory, uwalnia si od choroby,
gdy jest przywizany do ziemskich przedmiotw, uwalnia si od
przywizania. Wszystkie jego pragnienia zostaj spenione i
zdobywa dar dugiego ycia. Czynicy tak bramin zdobywa
wiedz Wed, wojownik zwycistwo, waija zysk, a szudra wielkie
szczcie. Bezdzietny ojciec zdobywa syna, panna upragnionego
ma, bezpodna kobieta synw i wnuki. Suchajc sw tego
wielkiego riszi ci, ktrzy s oddani Najwyszemu Bogu,
zdobywaj wielkie szczcie .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Section CCCXLI
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

627

Opowie 191
O imionach Najwyszego Boga
1. O rozmowie Kryszny z Ardun o znaczeniu rnych imion Najwyszego Boga;
2. Kryszna oddaje honory swej jani, czyli wszechobecnej Najwyszej Duszy;
3. Kryszna wyjania, e Narajana i Rudra s jednym w dwch formach; 4. Kryszna
wymienia rne imiona nadawane mu przez ludzi i wyjania ich znaczenie; 5. O
walce Narajany z Rudr.

Kryszna rzek: O Arduna, ludzie znaj mnie pod rnymi

imionami. Ty i ja jestemy nazywani Nara i Narajana i
urodzilimy si w ludzkiej formie z celem ulenia ciarowi
ziemi. Ja sam zachowaem pen samowiedz. Wiem kim jestem
i skd jestem. Znam religi nivritti, jak i wszystko to, od czego
zaley pomylno ywych istot. Bdc wieczny jestem dla
wszystkich ludzi jedynym azylem. Wody s nazywane imieniem
Nara, poniewa wypyny z niego, ktry nosi imi Nara, i
poniewa w staroytnych czasach wody byy dla mnie
schronieniem, nosz imi Narajana (poruszajcy wodami).
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLIII)

1. O rozmowie Kryszny z Ardun o znaczeniu rnych imion

Najwyszego Boga
Krl Danamedaja suchajcy recytacji Mahabharaty przez
ucznia Wjasy, Waisampajam, podczas swej Ofiary Wa w Lesie
Naimisza rzek: O wity mu, wyjanij mi znaczenie rnych
imion wychwalajcych Kryszn (Hari), tego Najwyszego Boga
ywych istot, recytowanych przez Wjas i jego uczniw. Suchajc
tych imion i ich znacze stan si rwnie czysty, jak jasny jesienny
ksiyc.
Waisampajama rzek: O Danamedaja, podobne pytanie zda
kiedy Arduna Krysznie. Posuchaj wic mej opowieci o ich
rozmowie, w ktrej Hari sam wyjania powizanie znaczenia jego
rnych imion z jego rnymi atrybutami i dziaaniami.
Arduna rzek do Kryszny: O Stwrco wszystkich ywych
istot i Panie wszechwiata, to ty zarzdzasz przeszoci, teraniejszoci i przyszoci, dostarczasz ochrony wszystkim wiatom i
rozpraszasz lki ywych istot. Wielcy riszi w Wedach i Puranach
nazywaj ci rnymi imionami wychwalajc twe bohaterskie

628

Mikoajewska

Mahabharata

czyny. Wytumacz mi, prosz, ich znaczenie, bo tylko ty moesz to

uczyni.
Kryszna rzek: O Arduna, wielcy riszi wymieniaj liczne
moje imiona pojawiajce si zarwno w Rigwedzie, Jadurwedzie,
Samawedzie i Atharwawedzie, jak i w Puranach, Upaniszadach, w
rozprawach o astrologii i nauce o yciu, oraz w pismach sankhji i
jogi. Niektre z tych imion maj swe rdo w moich atrybutach, a
inne s zwizane w moimi dziaaniami. Posuchaj ze szczegln
uwag o tych imionach, ktre odnosz si do moich dziaa, gdy
w staroytnych czasach ty sam bye poow mojego ciaa.
2. Kryszna oddaje honory swej jani, czyli wszechobecnej
Najwyszej Duszy
Oddajc honory swej jani Kryszna rzek: Niech chwaa
bdzie jemu o wielkiej sawie, ktry jest Najwysz Dusz
wszystkich wcielonych istnie. Chwaa Narajanie, ktry jest rozpoznawalny we wszechwiecie, przekracza trzy atrybuty natury
materialnej (sattwa, radas, tamas) i jest dusz tych atrybutw. Z
jego aski narodzi si Brahma, a z jego gniewu Rudra. On jest
rdem, z ktrego wypywaj wszystkie ruchome i nieruchome
ywe istoty.
Chwaa jemu, ktry jest pierwszym wrd osb odzianych w
sattw (jasno-dobro) bdc atrybutem prawoci i majc
osiemnacie wasnoci. Sattwa jest Najwysz Natur, ktra ma za
sw dusz niebo i ziemi i dziki swym twrczym siom jest
zdolna do utrzymywania istnienia wszechwiata. Ta Natura jest
tosama z owocem wszystkich dziaa przybierajcym form
rnych regionw szczliwoci zdobywanych przez ywe istoty
swymi dziaaniami. Jest rwnie czyst wiedz (chit), jest
niemiertelna, niezniszczalna i jest nazywana dusz wszechwiata.
Jest tosama z moj Prakriti, z niej wypywaj wszystkie
modyfikacje zarwno stwarzania, jak i niszczenia.
Chwaa jemu pozbawionemu okrelonej pci, zarwno on jak i
ona, ktry jest umartwieniami praktykowanymi przez ludzi.
Chwaa jemu, ktry jest zarwno skadan ofiar, jak i ofiarnikiem wykonujcym ofiar. On jest staroytnym i nieskoczonym
Purusz, ktry jest nazywany inaczej Aniruddh i jest rdem
stwarzania i niszczenia wszechwiata. Gdy noc Brahmy si koczy,
wwczas dziki asce tego Bycia o niewyczerpanej energii,
najpierw pojawia si Lotos, w ktrego wntrzu rodzi si Brahma.
Z kolei, gdy zblia si wieczr dnia Brahmy, Aniruddha popada w

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

629

gniew i w rezultacie jego gniewu z jego czoa rodzi si jego syn

Rudra zdolny do zniszczenia wszystkiego, gdy nadejdzie na to
waciwy moment.
Brahma i Rudra s par najwaniejszych bogw zrodzonych
odpowiednio z yczliwoci i gniewu Aniruddhy. Dziaajc zgodnie
z rozkazem Aniruddhy tworz i niszcz. Chocia s zdolni do
speniania ycze wszystkich ywych istot, w sprawie stwarzania i
niszczenia s jedynie narzdziami w doniach Aniruddhy, ktry
dokonuje tego wszystkiego sam czynic jedynie Brahm i Rudr
aktywnymi czynnikami widzialnymi we wszechwiecie.
Rudra jest nazywany inaczej Kaparddin. W tym wcieleniu ma
wosy zwizane w ciki wze lub cakowicie ogolon gow i
lubi przebywa na terenie kremacji zwok, ktry uwaa za swj
dom i gdzie praktykuje surowe luby i umartwienia. Jest joginem o
wielkiej mocy i energii, niszczycielem ofiary Dakszy i tym, ktry
pozbawi Bhag oka. Rudra ma zawsze Narajan za sw dusz i
gdy ten Bg bogw, Mahaswara (iwa), jest czczony, czczony jest
rwnie potny Narajana.
3. Kryszna wyjania, e Narajana i Rudra s jednym w dwch
formach
Kryszna kontynuowa: O Arduna, jestem dusz wszystkich
wiatw i caego wszechwiata. Rudra jest moj dusz i dlatego
zawsze oddaj mu cze. Gdybym nie czci tego dobrze wrcego
i speniajcego yczenia Iany (iwa), nikt nie czciby mnie.
Ustanowione przeze mnie obrzdki s realizowane we wszystkich
wiatach i poniewa naley je zawsze pobonie wykonywa, ja
sam je w ten sposb wykonuj.
Ten, ktry pozna Rudr, zna rwnie mnie i ten, kto pozna
mnie, zna rwnie Rudr. Ten, kto poda za Rudr, poda za
mn, Rudra jest Narajan. Narajana i Rudra s jednym. Jedno
prezentuje si w dwch odmiennych formach. Rudra i Narajana
tworzc jedn osob przenikaj wszystkie widzialne przedmioty i
powoduj ich dziaanie. Nikt poza Rudr nie jest w stanie speni
mojego yczenia. Ustaliwszy to w moim umyle i pragnc w
staroytnych czasach otrzyma syna czciem Rudr. Czczc Rudr
czciem moj wasn ja.
Wszyscy bogowie, cznie z Brahm i Indr, jak i wielcy riszi
czcz Narajan, tego pierwszego wrd bogw zwanego inaczej
Hari. Wisznu jest tym pierwszym wrd wszystkich istnie
przeszoci, teraniejszoci lub przyszoci i jako taki powinien

630

Mikoajewska

Mahabharata

by zawsze wielbiony i czczony. Schylaj z szacunkiem gow

przed Wisznu, tym pierwszym wrd bogw, ktry spenia
yczenia, dostarcza wszystkim ochrony i ktry spoywa dary
ofiarowane mu podczas rytuaw ofiarnych.
Kryszna kontynuowa: O Arduna, posuchaj teraz o rnicach
midzy tymi, ktrzy oddaj mi cze.
Istniej cztery rodzaje wiernych: tacy ktrzy s chtni do
prowadzenia religijnego ycia, tacy, ktrzy s dociekliwi, tacy,
ktrzy rozumiej to, czego si ucz, oraz tacy, ktrzy s mdrzy.
Wrd nich najwyej stoj ci ostatni, ktrzy s oddani szukaniu
jani i nie oddaj czci adnemu innemu bogowi poza mn. Dla
nich ja jestem celem, ktrego szukaj i cho angauj si w
dziaania, nie szukaj ich owocu. Trzy pozostae klasy moich
wielbicieli s nastawione na szukanie owocw swych pobonych
dziaa. Docieraj do regionw wielkiej szczliwoci, lecz po
wyczerpaniu swych zasug ponownie rodz si na ziemi. Tylko ci z
moich wielbicieli, ktrzy s w peni obudzeni, ktrzy wiedz, e
jedynie szczcie wynike z poczenia si ze mn (Najwysz
Dusz) nigdy si nie koczy, zdobywaj to, co jest najwysze
(Wyzwolenie). Ci, ktrzy s obudzeni i ktrych postpowanie
rwnie wskazuje na owiecenie, nawet gdy czcz Brahm, iw
lub innych bogw, w kocu docieraj do mnie.
4. Kryszna wymienia rne imiona nadawane mu przez ludzi i
wyjania ich znaczenie
Kryszna kontynuowa: O Arduna, ludzie znaj mnie pod
rnymi imionami. Ty i ja jestemy nazywani Nara i Narajana i
urodzilimy si w ludzkiej formie z celem ulenia ciarowi ziemi.
Ja sam zachowaem pen samowiedz. Wiem kim jestem i skd
jestem. Znam religi nivritti, jak i wszystko to, od czego zaley
pomylno ywych istot. Bdc wieczny jestem dla wszystkich
ludzi jedynym azylem. Wody s nazywane imieniem Nara,
poniewa wypyny z niego, ktry nosi imi Nara, i poniewa w
staroytnych czasach wody byy dla mnie schronieniem, nosz
imi Narajana (poruszajcy wodami).
Przybrawszy form soca pokrywam cay wszechwiat moimi
promieniami, i poniewa jestem domem dla wszystkich ywych
istot, jestem nazywany imieniem Wasudewa (bg jest wszystkim).
Jestem kresem i ojcem dla wszystkich ywych istot.
Przenikam cay firmament, jak i ca ziemi i mj splendor
przekracza splendor wszystkich innych. Jestem nim, do ktrego

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

631

wszystkie ywe istoty pragn dotrze w momencie mierci i

poniewa przenikam wszystko jestem nazywany imieniem Wisznu
(przenikajcy wszystko).
Ludzie pragncy zdoby sukces poprzez kontrolowanie swych
zmysw szukaj dojcia do mnie, ktry jest niebem i ziemi i
firmamentem midzy nimi, i std jestem nazywany Damodara
(zwizany sznurem, posiadajcy samokontrol).
Sowo prisni (okrelenie dla matki) jest uywane w odniesieniu
do jedzenia, Wed, wody i eliksiru niemiertelnoci, ktre s zawsze
w moim odku. Std jestem nazywany Prinigarbha (onem
matki). Riszi opowiadaj, e ongi, riszi Trita, gdy zosta
zepchnity do dou przez swych braci Ekat i Dwiti, przywoywa
mnie woajc: O Prinigarbha, ratuj upadego Trit, i dziki
temu ten duchowy syn Brahmy zosta uratowany.
Ogrzewajce wiat promienie emanujce ze soca, ognia i
ksiyca s moimi wosami i std uczeni bramini nazywaj mnie
imieniem Kesawa (o piknych dugich wosach).
Recytowanie tego imienia przez bogw i riszich ma moc
speniania ycze. Tak si stao w przypadku riszi o imieniu
Dirghatamas. Posuchaj opowieci o nim. Pewnego dnia, gdy
bramin Utathja o wielkiej duszy po zapodnieniu swej ony moc
boskiej iluzji znikn jej z oczu, ukaza si przed ni jego modszy
brat Brihaspati, ktry uda si do niej pragnc si z ni poczy.
Syn Utathji, ktry ju uformowa si z piciu elementw w onie
jego ony, rzek do Brihaspatiego: O ty, ktry speniasz yczenia,
nie powiniene atakowa mojej matki, bo ja ju wszedem do jej
ona. Jego sowa rozgnieway Brihaspatiego, ktry rzuci na niego
kltw mwic: O ty, ktry stane mi na drodze uniemoliwiajc mi zaycia przyjemnoci ze swoj matk, moc mojej
kltwy urodzisz si niewidomy! Syn Utathji urodzi si
faktycznie niewidomy i z tego powodu w staroytnych czasach
zdoby imi Dirghatamas. Pomimo lepoty pozna wszystkie cztery
Wedy z ich odnami i uzupenieniami. Czsto te przywoywa
mnie recytujc moje wite imi Kesawa i dziki zasugom
zgromadzonym poprzez t recytacj zosta uleczony ze swej
lepoty i od tego czasu by nazywany Gautama (rozpraszajcy
ciemno).
Kryszna kontynuowa: O Arduna, mwi si, e soce majce
natur ognia i ksiyc majcy natur Somy s oczami Narajany, a
ich promienie konstytuuj moje wosy (kesa). Trawienny ogie
Agni (apetyt) i podtrzymujcy ycie nektar Soma (jedzenie) czc
si ze sob zlewaj si w jedn i t sam substancj i dlatego mwi

632

Mikoajewska

Mahabharata

si, e cay wszechwiat istot ruchomych i nieruchomych jest

przeniknity przez tych dwch bogw. W Puranach mwi si, e
Agni i Soma nawzajem si dopeniaj, oraz e Agni jest ustami
bogw. Poniewa te dwa istnienia maj natury prowadzce do
czenia si w jedno (s hrishi, czyli dwch poczonych w jedno),
s sobie rwne i podtrzymuj istnienie wszechwiata. I w
konsekwencji tego, e mam ich za swoje wosy, jestem nazywany
imieniem Hrishikesa (ten, ktry ma tych dwch za swoje wosy).
Soce i ksiyc, dodaj si i ogrzewaj wszechwiat i z tego
powodu s widziane jako harsza (przyjemno) wszechwiata i
poniewa hrishika oznacza rwnie organy zmysw, std
Hrishikesa znaczy rwnie Pan zmysw. Zaiste, to ja jestem tym
speniajcym yczenia Ian (wiatem, splendorem) i Stwrc
wszechwiata, ktry z racji mantr recytowanych podczas wlewania
do witego ognia oczyszczonego masa wypija jego gwn cz.
Moja cera ma koloryt pierwszego wrd szlachetnych
kruszcw, ktry nosi nazw harit (zoto, ty) i dlatego jestem
nazywany Hari (o kolorycie zota).
Jestem najwyszym regionem dla wszystkich ywych istot i
przez osoby znajce pisma jestem widziany jako tosamy z Prawd
lub eliksirem niemiertelnoci i z tego powodu uczeni bramini
nazywaj mnie Ritadham (miejscem zamieszkania dla Prawdy i
eliksiru niemiertelnoci).
Gdy w staroytnych czasach ziemia zanurzya si w wodach i
nie mona byo jej odnale, odnalazem j i uniosem w gr z
gbin oceanu i z tego powodu bogowie czcz mnie pod imieniem
Gowinda (ten, ktry unosi i zadawala ziemi).
Innym moim imieniem jest Sipiwishta. Sowo sipi oznacza
osob, ktra nie ma wosw na swym ciele, a ten, ktry przenika
wszystkie rzeczy w formie sipi jest nazywany Sipiwishta. Riszi
Jaksza o spokojnej duszy i wielkiej inteligencji czsto wzywa
mnie tym imieniem podczas swoich rytuaw ofiarnych. Czczc
mnie poprzez recytacj tego imienia odnis sukces w ponownym
ustanowieniu jednego z szeciu odny Wed zwanego nirukta,
czyli nauki o pocztku i znaczeniu sw (etymologia), gdy
znikna z powierzchni ziemi zanurzajc si w podziemiach.
Jestem dusz we wszystkich yjcych istotach, ktra jest
wieczna, bez pocztku i koca. Jestem nienarodzony, nie
urodziem si ani w przeszoci, ani w teraniejszoci i nie narodz
si w przyszoci i dlatego jestem nazywany Ada (nienarodzony).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

633

Nigdy nie wypowiedziaem czego nikczemnego lub spronego. Boska Saraswati, ktra jest jani Prawdy i crk Brahmy, i
jest inaczej nazywana rita (kosmiczny porzdek rzdzcy wszechwiatem), jest przedstawieniem w kobiecej formie mojej mowy i
zawsze zamieszkuje w moim jzyku. To, co istnieje i co nie
istnieje jest przeze mnie scalone w mojej duszy. Std mdrcy
przebywajcy w witym miejscu Puszkara, uwaanym za miejsce
zamieszkania Brahmy, nazywaj mnie Prawd.
Nigdy nie odszedem od atrybutu sattwy (jasno-dobro) i
wiem, e ten atrybut wypyn ze mnie take w mojej obecnej
inkarnacji. Mj staroytny atrybut sattwy nie opuci mnie take i
w obecnym yciu i ja sam istniejc w sattwie nastawiem si na
dziaanie z obowizku bez szukania owocu dziaania. Wolny od
wszystkich grzechw istniej wic w atrybucie sattwy, ktry jest
moj natur i dlatego mona mnie zobaczy jedynie z pomoc tej
wiedzy, ktr zdobywaj ci, w ktrych naturze dominuje sattwa.
Mieszkam wrd tych, ktrzy s oddani sattwie i std jestem znany
po imieniem Sattwata (urodzony w rodzie Jadaww).
Zaoruj ziemi przybierajc form wielkiego lemiesza z
czarnego elaza i poniewa mam ciemn skr jestem nazywany
Kryszna.
To ja poczyem ziemi z wod, przestrze z umysem i wiatr
z ogniem i dlatego jestem nazywany Waikuntha (bezgraniczna
potga).
Zanik odrbnego wiadomego istnienia dziki utosamieniu si
z Najwyszym Brahmanem jest najwyszym stanem wiadomoci,
ktry moe osign ywa istota i poniewa ja sam nigdy nie
odchyliem si od tego stanu jestem nazywany imieniem Akjuta
(niezmienny).
Ziemia i firmament rozcigaj si we wszystkich kierunkach i
poniewa je podtrzymuj, jestem nazywany Adhokszada (ten,
ktry przekracza zmysy). Osoby znajce Wedy, jak i zasady
interpretowania zawartych w nich sw, czcz mnie w rytuaach
ofiarnych przywoujc mnie tym imieniem. W staroytnych
czasach wielcy riszi praktykujcy surowe umartwienia mwili:
Nikt inny poza Narajan nie moe by wzywany przy pomocy
tego imienia.
Wlewane do ognia ofiarnego oczyszczone maso, ktre
utrzymuje ycie wszystkich ywych istot we wszechwiecie,
wzmacniajc si bogw, ktrzy oblewaj ziemi deszczem
czynic j zdoln do rodzenia owocw, tworzy moj wietlisto i

634

Mikoajewska

Mahabharata

z tego powodu bramini o skoncentrowanych duszach i znajcy

Wedy nazywaj mnie Ghritarchis.
Ciao jest zwizkiem trzech dobrze znanych elementw
skadowych, ci, flegmy i wiatru, zalenych od skutkw
przeszych dziaa. Wszystkie yjce istoty s przez nie
podtrzymywane przy yciu i gdy ich sia sabnie, yjce istoty te
sabn. Z tego powodu ci, ktrzy znaj nauki o procesie ycia
nazywaj mnie Tridhatu (potrjny).
wity Dharma (bg Prawa, Prawo) jest znany wrd
wszystkich ywych istot pod imieniem Wrisza (dosownie: byk),
bo waciwie traktowany ochrania, lecz gdy jest le traktowany,
niszczy. Ja sam w wedyjskim jzyku Nighantuka (Sanskryt) jestem
nazywany wspaniaym (kapi) Wrisz. Sowo kapi oznacza
pierwszy wrd lub wspaniay. Z tego powodu Kajapa, ktry jest
ojcem zarwno bogw, jak i asurw nazywa mnie Wriszakapi
(pierwszym wrd bykw).
Bogowie i asurowie nigdy nie potrafili stwierdzi, jaki jest mj
pocztek, rodek i koniec i z tego powodu nosz imiona Anadi
(bez pocztku) i Ananta (nieskoczony, wieczny).
Jestem Najwyszym Panem o wielkiej mocy i wiecznym
wiadkiem wszechwiata ogldajcym jego nastpujce po sobie
stwarzanie i niszczenie. Zawsze sysz sowa, ktre s czyste i
wite, a nie te, ktre s grzeszne. Std jestem nazywany
Suchisrawas (ten, ktry syszy tylko wite sowa wielbicieli).
W staroytnych czasach przybraem form potnego dzika z
jednym kem i uniosem zatopion ziemi z dna oceanu na
powierzchni i std nosz imi Ekasringa (o jednym rogu,
jednoroec) i poniewa miaem na grzbiecie trzy garby, w
rezultacie tej dziwacznej formy zyskaem imi Trikakud (o trzech
garbach).
Ci, ktrzy znaj nauki Kapili nazywaj Najwysz Dusz
imieniem Wirincza (stwrca), ktre jest rwnie imieniem
wielkiego Pradapatiego lub Brahmy. Zaiste, to ja jestem Stwrc
wszechwiata, ktry oywia wszystkie yjce istoty.
Wyznawcy sankhji, ktrzy we wszystkich kwestiach doszli do
ostatecznych i niewtpliwych wnioskw nazywaj mnie wiecznym
mdrcem Kapil stojcym w centrum sonecznego dysku, ktry ma
jedynie wiedz za towarzysza. Na ziemi jestem rwnie
utosamiany z tym, ktrego Wedy opisuj jako promienistego
Hiranjagarbh (zote jajo, zote ono) i ktry jest zawsze
przedmiotem czci dla joginw.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

635

Osoby znajce Wedy widz moj wcielon form w dwudziestu

jeden tysicach wierszy Rigwedy jak i w samanach i w Aranjakach
(tzw. Lena Ksiga stanowica cz Brahmanw lub Upaniszad)
recytowanych przez oddanych mi wielbicieli. Kapani zwani
adhjarjami wlewajc do ognia oczyszczone maso widz mnie
wcielonego w recytowanych jadusach, a uczeni bramini znajcy
hymny Atharwawedy uwaaj mnie za tosamego z picioma
kalpami (mantrami o potnej mocy) jak i wszystkimi kritjami
(mantrami, z pomoc ktrych bramini potrafi zmieni dziaanie
naturalnego prawa).
Kryszna zakoczy wyliczanie swych imion mwic: O
Arduna, dowiedz si, to ja jestem tym, ktry na pocztku
stwarzania gorliwie przywoany przez Brahm i wszystkich bogw
recytujcych moje imiona podnosi si z mlecznego oceanu i
spenia ich yczenia. Jestem tym, ktry jest skadnic wszystkich
nauk o sylabach i wymowie, o ktrych mwi wszystkie
uzupenienia Wed. Wszystkie sub-podziay Wed na gazie,
wszystkie wiersze, jak i samogoski wystpujce w tych wierszach
i wszystkie reguy wymowy, s zrobione przeze mnie. To dziki
mojej asce riszi Galawa o wielkiej duszy idc drog wskazan
przez Wamadew (Rudr), ktra bya drog kontemplacji (dhjana)
uzyska od Najwyszego Bycia (Narajany) wiedz regu, co do
podziau sylab i sw potrzebn do przeczytania Wed i spisa i
opracowa te reguy, jak i reguy dotyczce akcentu podczas
recytacji tych sylab i dziki temu byszcza jako pierwszy uczony,
ktry pozna dogbnie te dwa przedmioty. Rwnie dziki mej
asce mdrcy Kundrika i Brahmadatta o wielkiej energii mylc
ustawicznie o smutku, ktry towarzyszy narodzinom i mierci,
zdobyli pomylno, ktr osigaj jogini rodzc si ponownie na
ziemi siedem razy.
5. O walce Narajany z Rudr
Arduna rzek: O Kryszna, opowiedziae mi wszystko o
imionach, ktrymi nazywaj ci twoi wielbiciele. Wyjanie mi
rwnie, e Narajana i Rudra jest jednym w dwch formach.
Opowiedz mi teraz o walce Narajany z Rudr, o ktrej syszaem.
Kto wygra w tej bitwie, ktra moga doprowadzi do zniszczenia
caego wiata?
Kryszna rzek: O Arduna, opowie o walce Narajany z
Rudr siga odlegych czasw, gdy urodziem si jako syn boga
Prawa Dharmy zyskujc imi Dharmada (syn Dharmy).
Narodziem si wwczas w czterech formach: Narajany, Nary,

636

Mikoajewska

Mahabharata

Hari i Swayambhu. Razem z Nar udalimy si na gr

Gandhamadana do pustelni Badari, gdzie praktykowalimy surowe
umartwienia. W tym samym czasie odbywa si wielki rytua
ofiarny Dakszy, podczas ktrego Daksza odmwi wyznaczenia
dla Rudry nalenej mu czci ofiary. Rozgniewany Rudra
zachcany przez mdrca Dadhicza zniszczy ofiar Dakszy sw
strza. Wyrzucona przez niego strzaa nie przestawaa pon i po
zniszczeniu wszystkich przygotowa Dakszy do rytuau leciaa
dalej z wielk si w kierunku pustelni Badari i z ogromn si
uderzya w pier Narajany. W rezultacie uderzenia tej strzay o
ogromnej sile wosy Narajany nabray koloru trawy munda i od
tego czasu zyska imi Mundakesa (z wosami w kolorze trawy
munda). Strzaa ta pod wpywem jego okrzyku HUN stracia
jednak sw si i powrcia do rk Rudry.
Rozgniewao to Rudr, ktry ruszy w kierunku Nary i
Narajany odzianych w potg surowych umartwie. Narajana
zatrzyma go chwytajc go za gardo i pod wpywem jego ucisku
szyja Rudry nabraa ciemnego koloru. Od tego czasu Rudra zdoby
imi Sitikantha (o ciemnej szyi). W midzyczasie Nara chcc
zniszczy Rudr, wypowiadajc wite mantry uchwyci w do
dbo trawy, ktre przemienio si w topr wojenny. Nara
wyrzuci ten topr w kierunku Rudry, lecz bro ta rozpada si na
drobne kawaki. W konsekwencji tego, e bro ta wyrzucona
przeciw Rudrze rozpada si na drobne kawaki, zyskaem imi
Khandaparasu (ten, ktrego topr wojenny si rozpad).
Gdy Rudra z Narajan rozpoczli bitw, cay wszechwiat sta
si niespokojny. Ogie ofiarny przesta akceptowa wlewane we
oczyszczone maso, choby byo najczystsze i uwicone przy
pomocy wedyjskich mantr. Wedy przestay janie swym
wewntrznym wiatem w umysach mdrcw o czystych duszach.
Atrybuty namitnoci i ciemnoci optay bogw, ziemia draa,
sklepienie niebieskie zdawao si rozpada na dwoje, wszystkie
ciaa niebieskie straciy swj splendor, sam Stwrca Brahma upad
ze swego tronu, ocean wysech, a gra Himawat rozszczepia si.
W obliczu tych przeraliwych znakw czterogowy Brahma w
otoczeniu bogw i mdrcw uda si na pole bitewne i zoywszy
pobonie donie i rzek do Rudry: O Panie wszechwiata, niech w
trzech wiatach zapanuje pokj. Majc na uwadze dobro trzech
wiatw od sw bro. Skierowae j przeciw temu, ktry jest
najwyszym czynnikiem sprawczym wszechwiata, i ktry cho w
swej rzeczywistej naturze jest niezamanifestowany, niezmienny,
niezniszczalny, najwyszy, jednorodny, ponad wszystkimi parami

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 191

637

przeciwiestw i poza dziaaniem, zdecydowa si zamanifestowa

przybierajc form dwch mdrcw Nary i Narajany. Oni s
zamanifestowanymi formami Najwyszego Bycia, ktry po
przybraniu atrybutw narodzi si w rodzie Dharmy w celu
wykonania okrelonych zada. Ci dwaj mdrcy bdc pierwszymi
wrd bogw poczynili surowe luby wymagajce najsurowszych
umartwie. Ja sam z powodw znanych jedynie Najwyszemu
wypynem z jego atrybutu aski. Ty za, cho jeste wieczny, bo
istniejesz od pocztku wszystkich poprzednich okresw
stwarzania, wypyne z jego atrybutu gniewu. Wszyscy bogowie
ze mn wcznie, jak i wszyscy mdrcy oddaj cze tym
zamanifestowanym formom Najwyszego. Uczy to samo i niech
we wszystkich wiatach bdzie spokj.
Po wysuchaniu sw Brahmy Rudra ugasi ogie swego
gniewu i nastawi si na oddanie czci temu wielkiemu Bogu
Narajanie, ktry przybra form dwch mdrcw Nary i Narajany i
by na jego rozkazy. Narajana, ktry kontroluje swj gniew i
zmysy, by zadowolony z Rudry i pojedna si z nim. I ten wielki
Bg czczony przez mdrcw, Brahm i innych bogw, ten Pan
wszechwiata zwany inaczej imieniem Hari, rzek do Rudry
nastpujce sowa: O Iana, ten, kto pozna ciebie, pozna mnie.
Ten, kto poda za tob, poda za mn. Midzy tob i mn nie ma
adnej rnicy. Nigdy nie myl inaczej. Znak na mojej piersi
uczyniony przez twoj strza, przybierze od dzi form piknego
wiru, a i znak mojej doni na twojej szyi przybierze pikny ksztat,
w rezultacie ktrego od dzi dnia bdziesz nazywany imieniem
rikantha (o piknej szyi). W ten sposb pozostawiajc nawzajem
na swym ciele znaki wynike z ich walki, dwaj mdrcy Nara i
Narajana zawarli pokj i przyja z Rudr i gdy bogowie odeszli
do swoich zwykych miejsc pozostawiajc ich samych, ze
spokojn dusz wznowili swoje ascetyczne praktyki.
Kryszna zakoczy mwic: O Arduna, odpowiadajc na
twoje pytania opowiedziaam tobie o tym, jak w odlegych czasach
Narajana zdoa pokona w walce Rudr. W rozmowie z tob
wymieniem rwnie liczne imiona, ktrymi Narajana jest
nazywany i ktre mdrcy uwaaj za imiona Najwyszego Boga i
wytumaczyem tobie ich znaczenie. W ten to sposb przybierajc
rozmaite formy moc swej woli wdruj po ziemi, po regionie
Brahmy i innych wyszych regionach szczliwoci bdcych
moim miejscem zamieszkiwania i zwanych Goloka. Ty sam
ochraniany przeze mnie w wielkiej bitwie zdobye zwycistwo.
To wielkie Bycie, ktre widziae kroczce przed twoim

638

Mikoajewska

Mahabharata

rydwanem podczas bitew jest nikim innym, lecz Rudr. Ten Bg

bogw zwany inaczej Kaparddin lub Kala (mier, zniszczenie)
wypywa z mojego gniewu. Wszyscy ci wrogowie, ktrych zabie,
byli najpierw zabici przez niego. Kaniaj si przez tym bogiem,
ktry jest mem Umy i posiada wielk moc. Ze skoncentrowan
dusz kaniaj si przed tym wielkim Panem wszechwiata, tym
niezniszczalnym Bogiem zwanym inaczej Hari. Kaniaj si przed
si i energi, ktra w nim mieszka .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXLII-CCCXLIII (fragmenty)
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 192

639

Opowie 192
O zlewaniu si Agni (ognia)
i Somy (nektaru ycia)
w jedn substancj
przenikajc cay wszechwiat
1. Arduna pyta Kryszn, w jaki sposb zostao osignite zlanie si natury Somy i
Agni w celu suenia utrzymywaniu wszechwiata; 2. Kryszna opowiada o
wydarzeniach na samym pocztku wszechwiata majcych rdo w jego energii;
3. O mocy braminw, na ktrej bazuje wszechwiat, ktra jest zrobiona z Agni i
Somy zjednoczonych razem; 4. O najwyszej pozycji braminw wrd wszystkich
stworzonych przedmiotw.

Kryszna rzek: O Arduna, to dziki asce braminw

wojownicy s zdolni do posiadania wiecznej i niezniszczalnej
Ziemi za on i czerpania z tego przyjemnoci. Moc braminw
jest zrobiona z Agni i Somy zjednoczonych razem. Wszechwiat
opiera si na tej mocy, czyli opiera si na Agni i Somie
zjednoczonych razem.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLIII)

1. Arduna pyta Kryszn , w jaki sposb zostao osignite

zlanie si natury Somy i Agni w celu suenia utrzymywaniu
wszechwiata
Ucze Wjasy, Waisampajama, rzek do krla Danamedaja,
ktry sucha jego recytacji Mahabharaty w Lesie Naimisza: O
krlu, powtrzyem tobie rozmow Arduny z Kryszn, w ktrej
Kryszna wspomnia o jednoci ognia (Agni) i wlewanej we libacji
(Soma), ktre z racji swej natury cz si w jedno (s hrishi, czyli
dwch poczonych w jedno) i przenikaj cay wszechwiat
utrzymujc go w istnieniu. Soce, ktre ma natur Agni i ksiyc,
ktry ma natur Somy, s oczami Narajany a ich promienie s jego
wosami i std jest on nazywany Hrishikesa. Posuchaj dalej o tym,
jak Kryszna wyjani Ardunie powstanie tej jednoci Agni i Somy
obecnej w rytuale ofiarnym i znajdujcej swe ucielenienie w
prowadzcych rytuay ofiarne braminach.
Kryszna rzek: O Arduna, trawienny ogie Agni (apetyt) i
podtrzymujcy ycie nektar Soma (jedzenie) czc si ze sob
zlewaj si w jedn i t sam substancj utrzymujc ycie i
dlatego mwi si, e cay wszechwiat istot ruchomych i

640

Mikoajewska

Mahabharata

nieruchomych jest przeniknity przez tych dwch bogw. W

Puranach mwi si, e Agni i Soma nawzajem si dopeniaj.
Mwi si rwnie, e Agni jest ustami bogw zanoszc bogom
libacj wlewan do ognia podczas rytuaw ofiarnych, ktra jest
pokarmem utrzymujcym przy yciu bogw, od ktrych siy
zaley trwanie wszechwiata. Z racji tego, e te dwa istnienia maj
natury prowadzce do czenia si w jedno, mwi si o nich, e s
uzupeniajc si nawzajem jednoci i podpor wszechwiata.
Arduna syszc te sowa rzek: O Kryszna, wyjanij mi,
prosz, w jaki sposb Agni i Soma osigaj to ujednolicenie w
swej oryginalnej naturze na samym pocztku istnienia wszechwiata?
2. Kryszna opowiada o wydarzeniach na samym pocztku
wszechwiata majcych rdo w jego energii
O ciemnociach przykrywajcych wody zwanych noc Narajany, z
ktrych wyania si Hari, i nastpnie Brahma
Kryszna rzek: O Arduna, w odpowiedzi na twoje pytanie
powtrz tobie star opowie o zajciach majcych rdo w
mojej energii. Suchaj mnie ze skupion uwag.
Po upywie kadych czterech tysicy boskich jug cay
wszechwiat ulega cyklicznie rozpadowi, Zamanifestowane znika
w Niezamanifestowanym i wszystkie ucielenione istoty, ruchome
i nieruchome, ulegaj zniszczeniu. Znikaj ogie (wiato), ziemia
i wiatr i cay wszechwiat, ktry staje si nieskoczon przestrzeni wody, przykrywa ciemno. Gdy istnieje jedynie ten nieskoczony bezmiar wody bdc jak Brahmanjeden bez drugiego
nie istnieje ani noc, ani dzie, ani co, ani nic, ani to, co
zamanifestowane, ani to, co niezamanifestowane.
Gdy taki jest stan wszechwiata, to jest wwczas, gdy istnieje
jedynie niezrnicowany Brahman, z pierwotnej ciemnoci
wypywa pierwsze wrd wszystkich By, wieczny i niezmienny
Purusza w formie Hari, ktry jest kombinacj atrybutwprzymiotw Najwyszej Osoby Boga (tj. siy, sawy, bogactwa,
pikna, wyrzeczenia, i niezalenoci) nalecych do Narajany, jest
niezniszczalny i niemiertelny, nie ma zmysw, jest niepoczty i
nienarodzony, jest jani Prawdy odzianej we wspczucie, ma
form istnienia identyczn z promieniami klejnotu zwanego
chitamani, powoduje, e rnego rodzaju inklinacje pyn w
rnych kierunkach, nie podlega wpywowi zasady wrogoci i

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 192

641

psucia si, przenika wszystko i jest odziany w zasad

uniwersalnego stwarzania i wiecznoci bez pocztku, rodka i
koca.
To, co powiedziaem, ma poparcie w autorytecie pism. ruti
stwierdzaj, e na pocztku nie byo ani dnia, ani nocy. Nie byo
ani czego (sat), ani niczego (asat). Bya tylko pierwotna ciemno
w formie wszechwiata i ona jest noc Narajany o uniwersalnej
formie. Takie jest znaczenie sowa pierwotna ciemno.
Kryszna kontynuowa: O Arduna, z Puruszy noszcego imi
Hari, ktry wyoni si z pierwotnej ciemnoci majc za swego
rodzica Brahmana, wypywa Bycie zwane Brahm.
O Agnim i Somie bdcych substancj wszechwiata wypywajcych
z oczu Brahmy jeszcze przed stworzeniem ywych istot
Brahma pragnc stwarza ywe istoty powoduje, e z jego oczu
wypywaj Agni (ogie, konsument Somy podczas rytuaw
ofiarnych i usta bogw) i Soma (napj bogw uzyskiwany podczas
rytuaw ofiarnych utosamiany z eliksirem niemiertelnoci).
Nastpnie, gdy ywe istoty zaczy by tworzone, pojawiy si w
waciwym porzdku najpierw jako bramini i pniej jako
wojownicy.
Soma jest Brahm, bramini s Som, wojownicy s Agni
On, ktry rozpocz ycie jako Soma by nikim innym, lecz
Brahm, a ci, ktrzy urodzili si jako bramini, byli faktycznie
Som. Ten, kto rozpocz ycie jako wojownik, by faktycznie
Agnim.
3. O mocy braminw, na ktrej bazuje wszechwiat, ktra jest
zrobiona z Agni i Somy zjednoczonych razem
Bramini przewyszaj sw energi wojownikw
Bramini zostali obdarzeni wysz energi od wojownikw.
Wyszo braminw w stosunku do wojownikw jest atrybutem,
ktry manifestuje si na caym wiecie. Przejawia si to w ten
sposb, e jeli chodzi o ludzi, to bramini reprezentuj to, co w
stwarzaniu jest najstarsze, przed nimi nie zostao stworzone nic, co
by ich przewyszao. Ten, kto ofiaruje braminowi jedzenie, jest

642

Mikoajewska

Mahabharata

widziany jak ten, kto wlewa rytualn libacj (som) do poncego

ognia, aby zadowoli bogw.
Po uporzdkowaniu rzeczy w ten sposb stworzenie ywych
istot przez Brahm zostao zrealizowane. Utrzymuje on wszystkie
trzy wiaty w istnieniu nadajc wszystkim stworzonym istotom ich
odpowiednie miejsca.
Agni jest hotarem (kapanem-ofiarnikiem recytujcym mantry) i
dobroczyc wszechwiata
Kryszna kontynuowa: O Arduna, deklaracja potwierdzajca
to, co zostao wyej powiedziane, pojawia w Mantrach nalecych
do ruti: O Agni, ty jeste hotarem (ofiarnikiem, najwyszym
kapanem recytujcym mantry) podczas rytuaw ofiarnych i
dobroczyc wszechwiata. Jeste dobroczyc bogw, Ojcw i
wszystkich wiatw. Autorytatywne potwierdzenie jest rwnie
w tych stwierdzeniach: O Agni, jeste hotarem we wszechwiecie
i w rytuaach ofiarnych. Jeste rdem tego e bogowie i Ojcowie
czyni dobro na rzecz wszechwiata.
Agni jest faktycznie ofiarnikiem recytujcym mantry (hotar) i
wykonawc rytuaw ofiarnych. Jest Brahmanem (kosmicznym
duchem, modlitw) ofiary. adna rytualna libacja nie moe by
wlewana do ofiarnego ognia bez recytacji mantr, tak jak nie moe
by umartwie bez osoby, ktra je praktykuje. Bogowie, Ojcowie i
riszi s czczeni poprzez wlewanie rytualnej libacji do ognia i
recytowanie mantr. O Agni, ty jeste uwaany za hotara w
rytuaach ofiarnych. Jeste wszystkimi innymi mantrami
wyznaczonymi dla rytw homa wykonywanych przez ludzi.
Bramini penicy rol hotara w rytuaach ofiarnych wykonywanych dla
innych s jak Agni, ktry jest jak Wisznu przenikajc wszystko
Obowizkiem braminw jest asystowanie w rytuaach
sponsorowanych przez innych, podczas gdy dwie pozostae kasty,
wojownikw i waijw, ktre nale do grupy duchowo
odrodzonych lub podwjnie urodzonych, nie maj takiego samego
obowizku. Std bramini s jak Agni, ktry stoi na stray rytuaw
ofiarnych. Wykonywane przez braminw rytuay ofiarne
wzmacniaj si bogw. Bogowie wzmocnieni w ten sposb
powoduj, e ziemia rodzi owoce i std utrzymuje przy yciu
wszystkie ywe istoty dostarczajc im poywienia. Te same

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 192

643

rezultaty, ktre otrzymuje si poprzez rytuay ofiarne, mona

uzyska poprzez usta braminw. O osobie, ktra ofiaruje
braminowi jedzenie mwi si, e wlewa libacj do witego ognia
w celu zadowolenia bogw. W ten sposb bramini s widziani jako
Agni.
Ci, ktrzy zdobyli mdro, oddaj cze Agni. Agni jest
przenikajcym wszystko Wisznu. Wchodzc do wszystkich
ywych istot podtrzymuje ich yciowe oddechy.
Bramini prowadzc rytuay ofiarne podtrzymuj istnienia wiata i
zapewniaj szczcie ich mieszkacom
W tym kontekcie cytuje si wiersz, ktry nuci Sanat-Kumara:
Brahma tworzc wszechwiat najpierw stworzy braminw.
Bramini poprzez studiowanie Wed zdobywaj niemiertelno i
udaj si do nieba. Inteligencja, mowa, dziaanie, religijne praktyki,
wiara i umartwienia braminw podtrzymuj zarwno niebo, jak i
ziemi tak jak ptle ze sznurkw podtrzymuj naczynie z mlekiem.
Tak jak nie ma obowizku, ktry staby wyej od Prawdy i nikt
nie zasuguje na wiksz cze ni matka, tak nikt nie jest bardziej
kompetentny w zapewnieniu szczcia na tym i tamtym wiecie od
bramina.
Mieszkacy tych regionw, gdzie bramini nie otrzymuj
odpowiednich rodkw do ycia, dowiadczaj niedoli. Tam woy
nie su ludziom i nie cign pugw, tam nikt nie ubija mleka,
aby otrzyma maso. Pomylno opuszcza te regiony i ludzie
zamiast cieszy si bogosawiestwem pokoju, oddaj si
kradziey i rozbojowi.
4. O najwyszej pozycji braminw wrd wszystkich
stworzonych przedmiotw
Kryszna kontynuowa: O Arduna, zostao stwierdzone w
Wedach, Puranach i innych pismach majcych autorytet, e
bramini, ktrzy s duszami wszystkich ywych istot, stwrcami
wszystkich przedmiotw i ktrzy s tosami z wszystkimi
istniejcymi przedmiotami, wypynli z ust Narajany. Zaiste,
zostao stwierdzone, e po raz pierwszy bramini pojawili si w
czasach, gdy ten wielki speniajcy yczenia Bg zaprzysig
milczenie praktykujc umartwienia, podczas gdy inne kasty
wyoniy si z braminw. Bramini stoj ponad bogami i asurami,
gdy zostali stworzeni przeze mnie w mojej nieopisywalnej formie

644

Mikoajewska

Mahabharata

Brahmy. To dziki asce braminw wojownicy s zdolni do

posiadania wiecznej i niezniszczalnej Ziemi za on i czerpania z
tego przyjemnoci. Moc braminw jest zrobiona z Agni i Somy
zjednoczonych razem. Wszechwiat opiera si na tej mocy, czyli
opiera si na Agni i Somie zjednoczonych razem .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXLIII (fragmenty)
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

645

Opowie 193
O oddawaniu czci Narajanie
i jego wielbicielu Naradzie
1. Krl Danamedaja pyta o to, dlaczego mdrzec Narada po zobaczeniu Narajany
w formie Aniruddhy powraca do pustelni Badari, gdzie przebywaj synowie
Dharmy, Nara i Narajana 2. Narada po dotarciu do pustelni Badari rozpoznaje w
Narze i Narajanie atrybuty mieszkacw Biaej Wyspy; 3. Narada rozmawia z Nar
i Narajan o naturze Narajany jak i o celu narodzin tych dwch mdrcw w domu
Dharmy; 4. Narada rozmawia z Nar i Narajan o tym, e ryty ku czci Ojcw
(przodkw) s faktycznie oddawaniem czci Narajanie; 5. O Bhagavad Gicie jako
tekcie rdowym o sposobie oddawania czci Narajanie.

Waisampajama rzek: O Danamedaja, jeste krlem o

wielkiej energii i potomkiem Pandaww, ktrych bohaterskie
czyny sawi Mahabharata, napisana przez naszego nauczyciela
Wjas. Suchajc mojej recytacji oraz sw o Narajanie
oczycie si z grzechw i twoja dusza jest czysta. ... Nasz
nauczyciel Wjasa sawi przed nami Narajan, ktry jest tym,
co najwysze i wieczne. Recytujc Mahabharat powtrzyem
tobie dokadnie to, co on nam powiedzia. Sposb czczenia
Narajany cznie z wszystkimi misteriami i opisem szczegw
zosta przekazany mdrcowi Naradzie przez samego Narajan.
O jego szczegach opowiedziaem ju tobie recytujc
Bhagavad Git zwan rwnie Harigit lub Narajanagit i
wskazujc na zawarte tam rozporzdzenia.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLVII)

1. Krl Danamedaja pyta o to, dlaczego mdrzec Narada po

zobaczeniu Narajany w formie Aniruddhy powraca do pustelni
Badari, gdzie przebywaj synowie Dharmy, Nara i Narajana
Krl Danamedaja, syn Parikszita, po wysuchaniu opowieci
o rozmowie Kryszny z Ardun, ktr powtrzy mu ucze Wjasy,
bramin Waisampajama, rzek: O wity mu, jeste oceanem
wedyjskich nauk i pierwszym wrd tych, ktrzy zdobyli
ascetyczny sukces. Tak jak maso powstaje z ubijania kwanego
mleka, tak twoja wiedza wynika ze studiowania historii Bharatw,
Puran i rozmaitych innych przekazw istniejcych w wiecie.
Wspaniaa jest ta recytowana przez ciebie opowie o rozmowie
Kryszny z Ardun. Wprawia mnie i innych suchajcych jej
ascetw w zdumienie. Mj sawny przodek Arduna dokona

646

Mikoajewska

Mahabharata

wielkich czynw i pokona wrogw, dlatego e mia Kryszn

Wasudew za sprzymierzeca. We wszystkich trzech wiatach nie
istnieje nic, co byoby nie do osignicia dla osoby, ktra ma za
sprzymierzeca samego Wisznu, Pana wszechwiata. Moi
przodkowie mieli faktycznie wielkie szczcie, e sam Kryszna
troszczy si o ich doczesn i duchow pomylno.
Narajana jest Najwyszym Panem o wielkiej mocy, dusz
wszystkich ywych istot. Zaiste, nikt nie zdoa si oprze energii
Narajany. Na zakoczenie kadej kalpy poyka on wszystkich
bogw cznie z Brahm, wszystkich riszich, gandharww,
wszystkie przedmioty ruchome i nieruchome. Sdz, e na ziemi i
w niebie nie istnieje nic, co byoby bardziej wite i staoby wyej
od Narajany. Rozmowa o Narajanie przynosi wicej zasug ni
pobyt w witych miejscach i kpiel w witych brodach.
Suchanie rozmowy o Hari, Panu wszechwiata, oczyszcza z
grzechw i std czujemy si cakowicie oczyszczeni.
Ani bogowie cznie z Brahm, ani mdrcy nie potrafi
zobaczy tego Najwyszego Boga czczonego przez wszystkie
wiaty. wity Narajana z piersi ozdobion znakiem riwatsa,
czczony we wszystkich trzech wiatach, moe by widziany
jedynie przez tych, ktrych obdarzy sw ask. Riszi Narada mia
jeszcze wiksze szczcie od moich przodkw. Zaiste, Narada,
ktry jest ponad zniszczeniem, musia by wyposaony w ogromn
energi, skoro udajc si na Bia Wysp zdoa zobaczy
Narajan tak jak on istnieje w formie Aniruddhy. Nie ulega
wtpliwoci, e mg zobaczy tego Najwyszego Pana jedynie
dziki jego asce. Opowiedz mi teraz o tym, dlaczego Narada po
widzeniu Narajany w tej formie i opuszczeniu Biaej Wyspy uda
si ponownie do pustelni Badari na grze Himawat, aby zobaczy
tych dwch niebiaskich mdrcw, Nar i Narajan, w formie
ktrych Narajana narodzi si jako syn Dharmy? Jaka bya tego
przyczyna? Jak dugo Narada tam przebywa i jaki by przedmiot
ich rozmw? Czego nauczali go ci dwaj mdrcy?
2. Narada po dotarciu do pustelni Badari rozpoznaje w Narze i
Narajanie atrybuty mieszkacw Biaej Wyspy
Waisampajama rzek: O krlu, niech chwaa bdzie Wjasie o
niezmierzonej energii. To dziki jego asce mog powtrzy tobie
stare opowieci o Narajanie.
Narada po opuszczeniu Biaej Wyspy, gdzie ukaza si przed
nim Hari, uda si w kierunku gry Meru rozpamitujc te doniose
sowa, ktre Najwyszy Pan do niego wypowiedzia. Myl o tym,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

647

co udao mu si uzyska, wprawiaa go w pobone zdumienie.

Rzek do siebie: Jake cudowne jest to wszystko! Po odbyciu tak
dalekiej podry powracam z niej bezpieczny i zdrowy. Z gry
Meru uda si w kierunku gry Gandhamadana. Przemierzajc
nieboskon wkrtce znalaz si w pustelni Badari. Zobaczy tam
dwch wielkich mdrcw, Nar i Narajan, z wosami zwizanymi
w ciki wze praktykujcych surowe umartwienia i oddajcych
w ten sposb cze swej jani. Owietlajc przestrze sw
wietlistoci zdawali si przewysza energi nawet soce. Ich
pier zdobi znak wiru zwany riwatsa, ich donie znak zwany
stop abdzia, a stopy znak dysku. Ich piersi byy szerokie, a rce
sigay kolan. Kady z nich mia po cztery stawy ramienne i cztery
ramiona. Ich twarze byy niezwykle pikne, czoa szerokie, brwi
jasne, policzki dobrze uformowane a nosy orle. Ich gowy byy
due i koliste przypominajc otwarte parasole. Kady z nich mia
po szedziesit zbw, a ich gos by rwnie gboki jak dwik
wydawany przez grzmice chmury. Wszystkie te znaki
wskazyway na ich nadrzdno i niepospolito.
Ich widok wypeni serce Narady radoci. Powita ich z czci,
na co oni odpowiedzieli tym samym. Patrzc na nich pomyla: Ci
dwaj riszi wygldaj podobnie, jak mieszkacy Biaej Wyspy.
Okry ich z wielk czci i nastpnie usiad na wskazanym mu
miejscu zrobionym z trawy kua, podczas gdy dwaj riszi o wielkiej
energii, spokojnych umysach i opanowanych zmysach wykonywali swe poranne ryty. Po ich zakoczeniu oddali cze Naradzie
ofiarujc mu wod do umycia stp, jak i inne dary dawane na
powitanie gocia. Gdy usiedli na siedzeniach zrobionych z drewna,
caa przestrze nabraa niezwykego pikna tak jak otarz ofiarny
po wlaniu do ognia oczyszczonego masa.
Nara i Narajana rzekli: O Narada, czy podczas swego pobytu
na Biaej Wyspie zdoae zobaczy Najwysz Dusz, ktra jest
wieczna i wita i ktra jest ostatecznym rdem, z ktrego
wypywamy?
Narada rzek: O Nara i Narajana, widziaem to wspaniae
Bycie, ktre jest niezmienne i ma cay wszechwiat za swoj form.
W nim zamieszkuj wszystkie wiaty, wszyscy bogowie i mdrcy.
Nawet teraz patrzc na was widz to niezmienne Bycie. Znaki
waciwe dla Hari w jego niewidzialnej formie charakteryzuj
rwnie was dwch ukazujcych si w formach widzialnych dla
oczu. Zaiste, widz was dwch przez pryzmat tego wielkiego Boga
i dlatego po zobaczeniu Najwyszej Duszy przybyem tu do was,

648

Mikoajewska

Mahabharata

gdy kt we wszystkich trzech wiatach poza wami narodzonymi

w domu Dharmy moe mu dorwna saw, piknem i energi?
3. Narada rozmawia z Nar i Narajan o naturze Narajany jak
i o celu narodzin tych dwch mdrcw w domu Dharmy
O obowizkach wobec duszy, obudzonych duszach i oddaniu
Najwyszemu Panu, ktry jest odbiorc wszelkiej ofiary wlewanej do
ognia
Narada kontynuowa: O Nara i Narajana, Najwyszy Pan
wyjani mi ciek obowizkw w odniesieniu do kszetra-diny i
opowiedzia mi o swoich przyszych wcieleniach na tym wiecie.
Mieszkacy Biaej Wyspy, ktrych widziaem, s pozbawieni
piciu zmysw charakterystycznych dla zwykych mieszkacw
ziemi. S obudzonymi duszami, ktre osigny najwysz wiedz,
s cakowicie oddani temu Najwyszemu Panu wszechwiata i bez
ustanku zaangaowani w oddawanie mu czci. Najwyszy Pan
zawsze odpowiada mioci na mio tych, ktrzy s mu oddani i
duchowo odrodzeni. On, ktry zabawia si wszechwiatem i
przenika wszystko, ten synny Madhawa (zabjca demona Madhu)
zawsze darzy uczuciem swych wielbicieli.
O miejscu, w ktrym przebywa Narajana, jako rdle istniejcych
przedmiotw i o Narajanie, jako odbiorcy ofiary i rdle atrybutw
przywizujcych si do rnych elementw
On jest aktorem, przyczyn i skutkiem, jego potga i splendor
s niemierzalne i nie maj granic. Jest Przyczyn, z ktrej
wypywaj wszystkie przedmioty i uosobieniem wszystkich
wedyjskich nakazw, rozporzdze i tematw i cieszy si wielk
saw. Jednoczc si z umartwieniami odziewa si w splendor, o
ktrym mwi si, e reprezentuje energi, ktra przewysza
energi Biaej Wyspy. We wszystkich trzech wiatach dla duszy
oczyszczonej przez umartwienia zarzdzi pokj i wyciszenie. Z
tak askawym rozumieniem praktykuje najwysze luby, ktre s
tosame ze witoci. W domenie, gdzie rezyduje praktykujc
surowe umartwienia, nie grzeje soce, nie wieci ksiyc i nie
wieje wiatr. Po skonstruowaniu otarza o szerokoci na osiem
palcw ten Stwrca o wielkiej sawie praktykuje tam umartwienia
stojc na jednej nodze ze wzniesionymi ramionami i twarz
skierowan ku wschodowi, recytujc Wedy z wszystkimi ich

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

649

rozgazieniami. Kada rytualna libacja z oczyszczonego masa

wlewana do ognia ofiarnego zgodnie z wedyjskimi nakazami przez
mdrcw, samego iw, innych bogw, jak i demony asury i
rakszasw dociera do stp tego wielkiego Boga, podczas gdy
wszelkie ryty i dziaania religijne wykonywane przez osoby o
duszach cakowicie mu oddanych docieraj do jego gowy. Nikt
we wszystkich trzech wiatach nie jest mu droszy od tych ludzi o
wielkich duszach, ktrzy s obudzeni, cho nawet drosi s mu ci,
ktrzy s mu cakowicie oddani.
Narada zakoczy mwic: O Nara i Narajana, to co
powiedziaem usyszaem z ust wielkiego Hari. Bdc cakowicie
oddany Narajanie w jego formie Aniruddhy przybyem tutaj, aby
zamieszka razem z wami.
Nara i Narajana rzekli: O Narada, zostae prawdziwie
wyrniony i zasugujesz na wielk chwa, skoro moge
zobaczy potnego Narajan w formie Aniruddhy. Nikt inny,
nawet Brahma, ktry wypyn z pierwotnego Lotosu, nie potrafi
go zobaczy. Ten wielki Purusza, potny i wity, jest niezamanifestowanym pocztkiem (rdem) i pozostaje niewidzialny. W
caym wszechwiecie nie ma nikogo, kto byby mu droszy od
tego, kto czci go z oddaniem. Jeste jego wielbicielem i dlatego te
si przed tob ukaza. Nikt poza nami nie moe uda si do tej
domeny, gdzie praktykuje umartwienia, gdy miejsce to ma blask
rwny tysicowi soc.
Z tego wielkiego Bycia, ktry ma na uwadze dobro
wszechwiata i w ktrym Stwrca wszechwiata Brahma ma swj
pocztek, wypywa atrybut przebaczania, ktry przywizuje si do
ziemi. Z niego wypywa smak, ktry przywizuje si do wd
bdcych ciecz, jak i gorco i wiato bdce atrybutem formy lub
wizji. Przywizuje si ono do soca dajc socu zdolno do
rozpraszania ciemnoci i wytwarzania ciepa. Rwnie atrybut
smaku ma swoje rdo w tym wielkim Byciu. Przywizuje si on
do wiatru i dlatego wiatr poruszajc si po caym wiecie
powoduje wraenie dotyku. Take atrybut dwiku od niego
pochodzi. Przywizuje si do przestrzeni, ktra w konsekwencji
pozostaje otwarta i bezgraniczna. Rwnie umys, ktry przenika
wszystkie istnienia, wypywa z Najwyszego Bycia. Przywizuje
si on do ksiyca, i dlatego atrybutem ksiyca jest odsanianie
(ukazywanie) wszystkich przedmiotw.
Miejsce, gdzie rezyduje boski Narajana, ktry jest odbiorc
wlewanego do ognia oczyszczonego masa, jak i innych darw
ofiarnych, majc wiedz za swego jedynego towarzysza, jest w

650

Mikoajewska

Mahabharata

Wedach nazywane imieniem twrczej przyczyny wszystkich

przedmiotw lub sat (to, co rzeczywiste).
O tym, jak osoba wyzwolona czy si z Narajan w jego czterech
formach docierajc w kocu do Wasudewy
cieka tych, ktrzy s bez skazy i uwolnili si zarwno od
cnoty, jak i grzechu jest wypeniona ask i bogoci. Soce,
ktre rozprasza pokrywajce wiat ciemnoci, jest nazywane
drzwiami, przez ktre musi przej osoba wyzwolona. Ciaa takich
osb ulegaj spaleniu. Staj si niewidzialne i nikt nie moe ich
zobaczy. Zredukowane do niewidzialnych atomw cz si z
Narajan w zamanifestowanej formie Aniruddhy i rezyduj w
samym rodku sonecznego regionu. Tracc cakowicie swoje
atrybuty i przeksztacajc si w umys, cz si z Narajan w
formie Pradjumny. Po opuszczeniu Pradjumny, te najlepsze wrd
duchowo odrodzonych osb wczajc te, ktre s oddane filozofii
sankhji, jak i te, ktre s oddane Najwyszemu Bogowi, wkraczaj
do Narajany w formie Sankarshana, nazywanego inaczej diw.
Nastpnie wolne od trzech pierwotnych atrybutw natury
materialnej (sattwa, radas, tamas) cz si z Najwysz Dusz,
zwan inaczej kszetra-dina, ktra przekracza te trzy atrybuty.
Nara i Narajana kontynuowali: O Narada, dowiedz si e
kszetra-dina jest Wasudew (domem dla wszystkich ywych
istot). Zaiste, dowiedz si, e Wasudewa jest miejscem pobytu lub
pierwotnym schronieniem wszystkich przedmiotw we
wszechwiecie. Do Wasudewy docieraj tylko ci, ktrych umysy
s skoncentrowane, ktrzy stosuj si do wszystkich ogranicze,
kontroluj swe zmysy i s oddani jemu, ktre jest jednym bez
drugiego.
Nara i Narajana wyjaniaj cel swoich ascetycznych praktyk w
pustelni Badari zarzdzonych tylko dla nich
My dwaj, ktrzy narodzilimy si w domu boga Prawa,
Dharmy, praktykujemy surowe umartwienia przebywajc tutaj w
pustelni Badari. Czynimy tak motywowani pragnieniem czynienia
dobra na rzecz tych manifestacji Najwyszego Boga, ktre bd
pojawia si w trzech wiatach w celu wykonania wielkich
uczynkw, niemoliwych do wykonania przez jakiekolwiek inne
istoty. Zgodnie z rozporzdzeniami, ktre s niezwyke i odnosz

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

651

si tylko do nas, realizujemy nasze luby i umartwienia.

Widzielimy jak udae si na Bia Wysp odziany w swoje
umartwienia i jak ten wielki Bg poinformowa ci o wszystkim
dobrym i zym, co wystpio, wystpuje i wystpi. Wiemy, e po
zobaczeniu Narajany uczynie szczeglne lubowanie. We
wszystkich trzech wiatach zamieszkaych przez istoty ruchome i
nieruchome, nie ma nic, co byoby nam nieznane .
Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja, riszi Narada
po wysuchaniu sw tych dwch riszich zoy pobonie donie i
odda im cze. Stajc si cakowicie oddany Narajanie nie
zaprzestawa nawet na chwil bezgonego recytowania w swym
umyle witych mantr aprobowanych przez Narajan. I tak
wielbic Najwyszego Boga i oddajc cze tym dwom mdrcom,
ktrzy narodzili si w domu Dharmy, zamieszkiwa na grze
Himawat w pustelni Badari nalecej do Nary i Narajany przez
tysic boskich lat.
4. Narada rozmawia z Nar i Narajan o tym, e ryty ku czci
Ojcw (przodkw) s faktycznie oddawaniem czci Narajanie
Nara pyta Narad, kogo czci wykonujc ryty ku czci Ojcw
Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja, pewnego
dnia najstarszy syn Dharmy, Nara, widzc jak Narada po
wykonaniu rytw ku czci bogw rozpocz przygotowania do
rytw ku czci pitris (czyli Ojcw lub przodkw) rzek: O Narada,
kogo czcisz wykonujc te ryty? Wytumacz mi, zgodnie z tym, co
stwierdzaj pisma, czym jest to, co czynisz? Jakich szukasz
owocw wykonujc te ryty?.
Narada rzek: O Nara, ty sam pouczye mnie kiedy, e
powinno si wykonywa nakazane w pismach ryty ku czci bogw i
Ojcw, gdy konstytuuj one najwysz ofiar i s rwnowane z
oddawaniem czci Najwyszej Duszy. Pouczony przez ciebie w ten
sposb zawsze wykonuj nakazane ryty ku czci bogw oddajc
cze wiecznemu i niezmiennemu Wisznu (Narajanie). To z tego
Najwyszego Boga wypyn ongi dziadek wszystkich wiatw.
Brahma, zwany inaczej Prameszthi, z ktrego narodzi si Daksza,
ktry z kolei jest moim ojcem. Podczas moich przeszych narodzin
byem synem Brahmy, ktry stworzy mnie aktem swej woli, lecz
obecnie musiaem urodzi si jako syn Dakszy z powodu jego
kltwy.

652

Mikoajewska

Mahabharata

Postpujc zgodnie z rozporzdzeniami ustanowionymi przez

Najwyszego Boga wykonuj ryty ku czci Ojcw z myl o
Narajanie. Narajana jest ojcem, matk i dziadkiem wszystkich
ywych istot. We wszystkich rytach ofiarnych wykonywanych ku
czci Ojcw (pitris), czczony jest ten Pan wszechwiata.
Nara i Narajana opowiadaj o tym, jak Narajana bdcy jednym bez
drugiego stworzy przodkw (Ojcw) i ryt oddawania im czci
Narada kontynuowa: O Nara i Narajana, kiedy w przeszoci
zdarzyo si tak, e bogowie zajci przez dugi okres czasu walk z
asurami zapomnieli ca wiedz pism i po powrocie byli jej
nauczani przez synw, ktrzy jej nie zapomnieli. Wiedza pism jest
zwykle przekazywana przez ojcw synom, lecz w tym przypadku
znajcy mantry synowie nabyli status ojcw, a nauczani mantr
ojcowie nabyli status synw. Jest wam doskonale znane, e w tej
sytuacji ojcowie i synowie musieli czci w sobie nawzajem Ojcw.
Po przykryciu ziemi traw kua synowie i ojcowie (ktrzy w tym
przypadku byli ich synami) czcili w sobie nawzajem Ojcw
umieszczajc tam trzy kulki ofiarnego jedzenia nazywanego pinda.
Pinda jest rwnie imieniem, ktrym s nazywani Ojcowie (pitris).
Wytumacz mi, prosz, dlaczego w odlegych czasach Ojcowie
byli nazywani tym samym sowem, co dar ofiarny pinda?
Nara i Narajana rzekli: O Narada, w odlegych czasach, gdy
ziemia razem z jej pasem mrz znikna w gbinie wd, Wisznu
po przybraniu formy wielkiego dzika wycign j na powierzchni z pomoc swego potnego ka. Umieciwszy j we waciwym miejscu, ten wielki Purusza z ciaem cigle zabrudzonym
muem nastawi si na uczynienie tego, co jest konieczne dla dobra
wiata i jego mieszkacw. Gdy soce znalazo si w zenicie i
nadesza godzina modlitwy, ten potny Pan strzsn ze swego
ka trzy kulki muu i pooy je na ziemi, ktr przedtem pokry
dbami trawy kua. Zgodnie odwiecznymi rozporzdzeniami
dotyczcymi rytw zadedykowa te kulki muu swej jani.
Traktujc te trzy kulki muu jako pinda (jedzenie), siedzc z
twarz skierowan ku wschodowi sam wykona ryt uwicenia z
pomoc ziaren sezamowych o oleistym jdrze powstaych z gorca
jego ciaa.
Pragnc ustali reguy dziaania obowizujce w trzech
wiatach ten pierwszy wrd bogw rzek: Jestem Stwrc
wszystkich wiatw i postawiem stworzy tych, ktrzy bd
nazywani Ojcami (przodkami, antenatami).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

653

Po wypowiedzeniu tych sw zacz rozmyla nad tymi

najwyszymi rozporzdzeniami, ktre powinny regulowa ryty,
aby zostay uznane za czczce Ojcw. Gdy tak rozmyla,
zauway, e trzy kulki muu, ktre strzsn ze swego ka, spady
w kierunku poudniowym (ktrego stranikiem jest bg mierci
Jama). Rzek do siebie: Te kulki muu opady na powierzchni
ziemi w kierunku poudniowym. Niech wic moc mojej deklaracji
bd one nazywane imieniem pitris, czyli Ojcw lub zmarych
przodkw. Niech pozostan w ksztacie kulek i niech zostan w
wiecie uznane za przodkw (pitris).
Najwyszy Pan mwi dalej: W ten sposb stworzyem
wiecznych pitris. Ja sam jestem ojcem, dziadkiem i pradziadkiem
wszystkiego i powinienem by widziany jako zamieszkujcy w
tych trzech pinda (darach). Nie istnieje nikt, kto byby w stosunku
do mnie nadrzdny, czy jest wic kto, kogo ja sam mgbym czci
rytami? Kto jest moim ojcem we wszechwiecie? Sam jestem
moim dziadkiem i ojcem. Jestem jedyn przyczyn wszechwiata.
Wypowiedziawszy te sowa ten Bg bogw, ktry przybra
form dzika zyskujc imi Wriszakapi (pierwszy wrd dzikw)
zoy te trzy pinda na onie gry Waraha w ofierze wykonujc
drobiazgowe ryty. W tym rycie oddawa cze swej jani i po jego
zakoczeniu znikn rwnie nagle, jak si pojawi.
Nara i Narajana zakoczyli mwic: O Narada, std Ojcowie
(pitris) s znani pod imieniem dary ofiarne (pinda). Takie jest
pochodzenie tej nazwy i zgodnie ze sowami tego Boga bogw
Ojcowie s przez wszystkich czczeni. Rwnoczenie mwi si, e
ci wszyscy, ktrzy wykonuj ryty ofiarnew myli, mowie lub
uczynkuhonorujc w ten sposb Ojcw, bogw, nauczycieli czy
innych godnych szacunku goci, jak i braminw, matk ziemi,
czy krowy, czcz ofiar samego Wisznu. To on przenika ciaa
wszystkich istnie bdc dusz wszystkich przedmiotw. Na niego
nie ma wpywu ani szczcie, ani nieszczcie i traktuje wszystkich rwno. Odziany w wielko Narajana jest dusz wszystkich
rzeczy we wszechwiecie .
Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja, sowa Nary i
Narajany spowodoway, e riszi Narada myla o tym Najwyszym
Byciu, Narajanie, z jeszcze wikszym uwielbieniem. Zaiste, by
mu oddany ca swoj dusz. Suchajc nauk Nary i Narajany i
rozmawiajc na rne tematy zwizane z Narajan spdzi w
pustelni Badari tysic boskich lat. Po upywie tego czasu powrci
do swej pustelni na onie gry Himawat, podczas gdy dwaj riszi,

654

Mikoajewska

Mahabharata

Nara i Narajana, przebywali nadal w pustelni Badari praktykujc

surowe umartwienia.
5. O Bhagavad Gicie jako tekcie rdowym o sposobie
oddawania czci Narajanie
Waisampajama rzek: O Danamedaja, jeste krlem o
wielkiej energii i potomkiem Pandaww, ktrych bohaterskie
czyny sawi Mahabharata, napisana przez naszego nauczyciela
Wjas. Suchajc mojej recytacji oraz sw o Narajanie oczycie
si z grzechw i twoja dusza jest czysta. Ten, kto, zamiast czci
wiecznego Hari i darzy go mioci, nienawidzi go, nie zdobdzie
ani tego, ani tamtego wiata. Przodkowie tych, ktrzy nienawidz
tego Najwyszego Boga, ton w piekle przez ca wieczno. Ten
Najwyszy Bg, Wisznu, jest dusz wszystkich istnie i std ten,
kto go nienawidzi, nienawidzi wasnej jani.
Nasz nauczyciel Wjasa sawi przed nami Narajan, ktry jest
tym, co najwysze i wieczne. Recytujc Mahabharat powtrzyem tobie dokadnie to, co on nam powiedzia. Sposb czczenia
Narajany cznie z wszystkimi misteriami i opisem szczegw
zosta przekazany mdrcowi Naradzie przez samego Narajan. O
jego szczegach opowiedziaem ju tobie recytujc Bhagavad
Git zwan rwnie Harigit lub Narajanagit i wskazujc na
zawarte tam rozporzdzenia. Dowiedz si, e riszi Wjasa jest
Narajan na ziemi, bo kt inny mgby napisa Mahabharat?
Kt inny mgby opisa rne rodzaje obowizkw i sposobw
oddawania czci i przekaza je ludziom zobowizujc ich do ich
wykonywania.
Najwyszy Bg, Narajana, jest Panem wielkich riszich i trzech
wiatw i jest podpor ziemi. Towarzysz mu zawsze osoby godne
najwyszego szacunku. Niech bdzie on dla ciebie ucieczk. Jest
naczyniem atrybutu pokory, jak i wszystkich ruti i wszystkich
tych rozporzdze, ktre dotycz samo-kontroli i dyscypliny, i
ktre naley realizowa, aby osign spokj serca. Jest
naczyniem umartwie. Ma zawsze na uwadze to, co jest korzystne
dla mieszkacw nieba i jest znany jak zabjca demonw asurw,
gdy zaczynaj zaburza funkcjonowanie wszechwiata. Zdoby
saw swymi wielkimi czynami i jest nazywany zabjc demona
Madhu i Kaitabhy. Jest tym, ktry wyznacza cele osigane przez
osoby realizujce swe religijne obowizki, odbiera dary skadane
w rytuaach ofiarnych i uwalnia ludzi od lku. On jest twoim
obroc i azylem. Jest tym, ktry zarwno ma, jak i nie atrybutw
i pojawia si w poczwrnej formie. Jest staroytnym Purusz,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 193

655

wiecznym wiadkiem tworzenia i niszczenia wszystkich wiatw.

Jest Najwyszym Panem i ucieczk dla wszystkich. Schylaj gow
przed Narajan, ktry wypywa z pierwotnych wd. On jest
rdem wszechwiata i Byciem nazywanym eliksirem niemiertelnoci. Jest zarwno niezwykle may i niezwykle wielki i jest
azylem dla wszystkich przedmiotw. Jest wieczny i znany joginom
i wyznawcom sankhji .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXLIV-CCCXLVII
(Mokshadharma Parva).

656

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 194
O Narajanie w formie z gow konia
Wielki Purusza wychwalany w ten sposb przez Brahm o
czterech twarzach zwrconych we wszystkich kierunkach
obudzi si ze swego jogicznego snu z postanowieniem
odebrania dajtjom Wed ukradzionych Brahmie. Dziki mocy
swej jogi przybra kolejn form. Jego ciao o twarzy o
przepiknym nosie stao si jasne jak ksiyc i Najwyszy Pan
przybra gow konia o wielkim blasku, ktra bya miejscem
schronienia dla Wed, a firmament ze wszystkimi gwiazdami,
planetami i konstelacjami by zdobic j koron.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLVIII)

Krl Danamedaja rzek do Waisampajamy, ucznia Wjasy,

ktry recytowa Mahabharat w Lesie Naimisza podczas
wykonywania Ofiary Wa majcej na celu ukaranie ww za
spowodowanie mierci prawego krla Parikszita: O wielki
mdrcu, usyszaem od ciebie o splendorze i wielkoci Najwyszej
Duszy. Opowiedziae mi rwnie o narodzinach tego
Najwyszego Boga, Narajany, w domu boga Prawa, Dharmy, w
formie mdrcw Nary i Narajany, jak i o tym, e Ojcowie (zmarli
przodkowie) oraz przeznaczony dla nich dar ofiarny zwany pinda
maj swe rdo w trzech grudkach muu, ktre Wisznu po
przybraniu formy dzika i wycigniciu ziemi z gbi oceanu
strzsn ze swego ka, i z pomoc ktrych ustanowi zarwno
istnienie Ojcw, jak rytua ofiarny wykonywany ku ich czci,
bdcy faktycznie oddawaniem czci Narajanie, ktry jest jednym
bez drugiego. Wyjanie mi rwnie, dlaczego bogowie i
niektrzy z mdrcw id ciek religii dziaania (pravritti),
podczas gdy inni mdrcy id drog kontemplacji (nivritti). W
rozmowie z nami poruszae rwnie inne tematy. Wspomniae na
przykad o tej wielkiej formie o koskiej gowie przybieranej przez
Wisznu, pojawiajcej si na wielkim oceanie na pnocnym
wschodzie, uczestniczcej w wypijaniu ofiarnej libacji wlewanej
do ognia ofiarnego. W tej to formie ukaza si on przed Brahm.
Wytumacz mi, prosz, jakie szczeglne wasnoci mia w tej
formie ten podtrzymujcy cay wszechwiat Hari, jak energi i
podobiestwo do jakich wielkich przedmiotw? Powiedz mi
rwnie, co Brahma uczyni po zobaczeniu tego wielkiego Boga w
tej niewidzianej przedtem przez nikogo formie z kosk gow o

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 194

657

niezmierzonej energii, bdcej sam istot witoci. Jaki by

powd tego, e ten Najwyszy Bg przybra tak form ukazujc
si przed Brahm. Uwi nas wszystkich rozmawiajc z nami na
te rne wite tematy.
Waisampajama rzek: O Danamedaja, wszystkie istniejce
przedmioty powstay z kombinacji piciu wielkich elementw
stworzonej przez rozumienie (inteligencj) potnego i wiecznego
Narajany. On jest Najwyszym Panem i Stwrc wszechwiata.
Jest wewntrzn dusz wszystkich przedmiotw, jak i tym, ktry
spenia yczenia. Cho pozbawiony atrybutw, odziewa si w nie.
Gdy wszystkie przedmioty ulegaj zniszczeniu, kombinacje
piciu wielkich elementw rozpadaj si i elementy powracaj
do swego rda. Najpierw element ziemi czy si z wod i
niczego nie mona zobaczy poza wielkim obszarem wody we
wszystkich kierunkach. Nastpnie woda czy si z ogniem
(gorcem), a ogie z wiatrem. Wiatr czy si z przestrzeni, ktra
w kocu czy si z umysem. Umys czy si z Zamanifestowanym, zwanym inaczej ego-wiadomoci. Zamanifestowane
czy si z Niezamanifestowanym czyli z (Moola) Prakriti. Niezamanifestowane czy si z Purusz (dusz, ktra zamieszkiwaa w
ciele) i Purusza czy si z Najwysz Dusz (Brahmanem).
W kolejnym cyklu stwarzania, gdy pierwotne ciemnoci
przykrywaj twarz wszechwiata i nic nie mona zobaczy, z
ciemnoci wyania si Brahman odziany w zasad stwarzania.
Ciemnoci s pierwotne i wypenione niemiertelnoci. Brahman,
ktry wyania si z tych pierwotnych ciemnoci, rozwija si moc
swej potencjalnoci w ide wszechwiata i przybiera form
Puruszy. Ten Purusza jest nazywany Aniruddha. Nie bdc ani
rodzaju mskiego, ani eskiego, jest inaczej nazywany Pradhana,
czyli Najwyszy lub Pierwotny. Jest rwnie nazywany Zamanifestowanym lub kombinacj trzech pierwotnych atrybutw: jasnocidobra (sattwa), namitnoci (radas) i ciemnoci (tamas). Istnieje,
majc jedynie wiedz za towarzysza. To wspaniae i potne Bycie
jest rwnie nazywane Wiwaksena lub Hari. Zanurzony w
jogicznej kontemplacji kadzie si na wodach i myli o stworzeniu
wszechwiata obfitujcego w ogrom zrnicowanych zjawisk i
niezliczone atrybuty. Mylc o stwarzaniu przypomina sobie swoje
wasne najwysze atrybuty z okresu poprzedniego stwarzania. Z
tego wypywa Brahma o czterech twarzach reprezentujcy egowiadomo Aniruddhy.
Waisampajama rzek: O Danamedaja, synny Brahma
zwany inaczej Hiranjagarbha (zote jajo, zote ono) jest dziadkiem

658

Mikoajewska

Mahabharata

wszechwiata. Z oczami w ksztacie patkw lotosu urodzi si

wewntrz Lotosu, ktry wypyn z ppka Aniruddhy. Synny,
wieczny i potny Brahma o wspaniaej postaci siedzc wewntrz
Lotosu zobaczy otaczajce go ze wszystkich stron wody. I
wwczas Brahma, zwany inaczej Parameszthi, przyjmujc atrybut
sattwy (jasnoci-dobra) rozpocz stwarzanie wiata.
Do tego pierwotnego Lotosu o wietlistoci rwnej socu
Narajana wrzuci rwnie dwie krople wody i gdy synny Narajana,
ktry nie ma ani pocztku ani koca i nie podlega niszczeniu,
rzuci na nie spojrzenie, z jednej z tych kropli wody o piknej i
jasnej formie wygldajcej jak kropla miodu, wypyn na jego
rozkaz asura-dajtja o imieniu Madhu zrobiony z atrybutu
gnunoci i ciemnoci (tamas). Druga kropla wody wewntrz
Lotosu bya bardzo twarda. Z niej wypyn asura dajtja o imieniu
Kaitabha zrobiony z atrybutu namitnoci (radas). Tych dwch
potnych asurw odzianych w atrybut tamas i radas, zaraz po
narodzinach zaczo wdrowa wewntrz pierwotnego Lotosu z
maczugami w doniach. Zobaczyli tam Brahm o bezmiernej
wietlistoci zajtego stwarzaniem czterech Wed, z ktrych kada
miaa budzc zachwyt form. Kierujc si dz na oczach
Brahmy porwali Wedy i unoszc je ze sob wskoczyli do wd i
ukryli si na ich dnie.
Okradziony z Wed Brahma pogry si w smutku i rzek do
Najwyszego Pana: O ty, ktry stoisz najwyej, Wedy s moimi
oczami i moj si. S dla mnie oparciem i najwyszym witym
sowem. Te wszystkie Wedy zostay mi jednak ukradzione przez
dwch asurw. Bez Wed stworzone przeze mnie wiaty bd
przykryte ciemnoci. Jake zdoam bez nich nada im istnienie.
Biada mi, utrata Wed ciska alem moje serce i ton w morzu
smutku. Czy jest kto, kto mnie uratuje i zwrci mi ukradzione
Wedy? Czy jest kto, kto si nade mn zlituje?
Gdy wypowiada te sowa w jego umyle pojawio si nagle
postanowienie, aby wysawia Hari. Zoywszy pobonie donie i
schylajc si w mylach do stp swego rodzica zacz recytowa
hymn ku chwale Narajany.
Brahma mwi: O Ty, ktry istniae przede mn i jeste
sercem witych sw, kaniam si Tobie. Jeste wewntrzn
jani wszystkich ywych istot i przynosisz pomylno, ktra nie
ma granic. Jeste rdem wszechwiata i stoisz najwyej. Nie
masz pocztku i koca. Jeste Stwrc tego, co zamanifestowane i
co niezamanifestowane i cay wszechwiat z Ciebie wypywa i w
Tobie si chowa. Jeste schronieniem dla wszechwiata.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 194

659

O Ty, ktry jeste ponad trzema pierwotnymi atrybutami

natury materialnej (sattwa, radas, tamas), sam siebie stwarzasz,
gdy na pocztku nie istnieje nic, co by nie byo Tob. Co do mnie,
to wypywam z Twej aski, rodz si z Ciebie. Mdrcy twierdz, e
zrodziem si z Twego umysu i e po raz pierwszy stworzye
mnie aktem swej woli, po raz drugi narodziem si z Twych oczu,
po raz trzeci z Twej mowy, po raz czwarty z Twych uszu, po raz
pity z Twego nosa, a po raz szsty narodziem si ze zotego jaja.
Moje obecne narodziny s sidme z kolei i narodziem si
wewntrz tego Lotosu, aby pobudza intelekt i pragnienia
wszystkich ywych istot. Zaiste, gdy rozpoczyna si stwarzanie,
rodz si jako Twj najstarszy syn zrobiony z sattwy (jasnodobro), ktra jest najlepszym z trzech atrybutw natury materialnej.
Twoja natura natomiast jest tym, co najwysze. Jeste sam przez
siebie stworzony, wypywasz z samego siebie, podczas gdy ja
jestem przez Ciebie stworzony i poniewa Wedy s moimi oczami,
przekraczam Czas. I te Wedy, ktre s moimi oczami, zostay mi
ukradzione! Tak jak Ty jeste mi drogi, tak ja jestem drogi Tobie,
obud si wic ze swego jogicznego snu i zwr mi moje oczy!
Wielki Purusza wychwalany w ten sposb przez Brahm o
czterech twarzach zwrconych we wszystkich kierunkach obudzi
si ze swego jogicznego snu z postanowieniem odebrania dajtjom
Wed ukradzionych Brahmie. Dziki mocy swej jogi przybra
kolejn form. Jego ciao z twarz o przepiknym nosie stao si
jasne jak ksiyc i Najwyszy Pan przybra gow konia o wielkim
blasku, ktra bya miejscem schronienia dla Wed, a firmament ze
wszystkimi gwiazdami, planetami i konstelacjami by zdobic j
koron. Jego wosy byy dugie i faliste o splendorze sonecznych
promieni. Regiony poniej i powyej stay si jego uszami, ziemia
tworzya jego czoo, rzeka Ganges i Saraswati jego biodra. Dwa
oceany stay si jego brwiami, a soce i ksiyc oczami. Pmrok
sta si jego nosem, sylaba OM pamici i inteligencj, byskawica
jzykiem, a pijcy som Ojcowie zbami. Dwa regiony szczliwociGoloka i Brahmalokastay si jego grn i doln warg,
a straszliwa noc nastpujca po zniszczeniu wszechwiata, ktra
przekracza wszystkie trzy atrybuty, staa si jego karkiem.
Najwyszy Pan po przybraniu tej formy z kosk gow
majcej rozmaite przedmioty za koczyny znikn z powierzchni
wd i uda si do dolnych regionw. Gdy tam dotar, pogry si
w jodze i potnym gosem zacz recytowa wedyjskie mantry
wymawiajc starannie wszystkie sylaby zgodnie z reguami
fonetyki. Wymawiane starannie pene sodyczy dwiki odbijay

660

Mikoajewska

Mahabharata

si echem wypeniajc sob cay dolny region. Majc wasnoci

wszystkich piciu elementw byy niezwykle dobroczynne.
Syszc je dwaj dajtjowie, ktrzy ukradli Wedy, pozostawili je w
dolnych regionach i zapowiadajc, e po nie wrc, pospieszyli ku
grze, skd ten dwik zdawa si pochodzi. Widzc to
Najwyszy Pan zwany inaczej Hari, ktry w swej formie o
koskiej gowie przebywa w dolnym regionie, uchwyci wszystkie
cztery Wedy i biorc je ze sob powrci na powierzchni wd,
gdzie zostawi Brahm i odda mu je. I po dokonaniu tego
wielkiego uczynku powrci do wasnej natury umieszczajc sw
form o koskiej gowie, ktra bya miejscem zamieszkania dla
Wed, w pnocno-wschodnim regionie wielkiego oceanu.
Dwaj dajtjowie, Madhu i Kaitabha, nie mogc znale rda
syszanego dwiku powrcili do dolnego regionu w to miejsce,
gdzie pozostawili Wedy, jednake miejsce to byo puste. Nie
mogc odnale Wed z wielk szybkoci unieli si ku
powierzchni wd, gdzie wyrasta pierwotny Lotos, w ktrym si
sami narodzili. Zobaczyli tam potne Bycie, pierwotnego Stwrc
w formie Aniruddhy o jasnym kolorycie i splendorze ksiyca.
Ten Pan o wielkiej mocy lea tam pogrony w jogicznym nie.
Jego ciao o wielkiej wietlistoci, odziane w nieskazitelny atrybut
sattwy leao na kapturze szyjnym wa, z ktrego zdaway si
wydobywa pomienie ognia.
Na ten widok dwaj dajtjowie odziani w radas (namitno) i
tamas (ciemno) wybuchli gromkim miechem. Rzekli: C to
za Bycie o biaej cerze? Ley tutaj i pi. Z ca pewnoci to on
zabra Wedy z dolnego regionu. Czym lub kim on jest? Dlaczego
zasn na kapturze szyjnym kobry?
Swymi sowami obudzili Narajan z gbokiego pozbawionego
marze sennych jogicznego snu. Obudzony zrozumia, e tych
dwch asurw wyzywa go do walki. Speniajc ich yczenie
rozpocz z nimi bitw i zabi ich. Std te jest nazywany zabjc
Madhu. Po ich zniszczeniu odda Wedy Brahmie i Brahma
wspomagany przez Hari i Wedy stworzy wszystkie wiaty razem z
zamieszkujcymi je ruchomymi i nieruchomymi istotami. Hari po
obdarowaniu Brahmy najwyszym rozumieniem potrzebnym do
stwarzania wszechwiata, powrci do tego miejsca, skd przyby.
Bramin Waisampajama zakoczy swe opowiadanie mwic:
O Danamedaja, speniajc twoj prob opowiedziaem tobie o
tym, jak w odlegych czasach Narajana przybra form o koskiej
gowie i zabi dwch asurw, ktrzy ukradli Brahmie Wedy. Form
t przybra raz jeszcze, aby zapewni wszechwiatowi realizowa-

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 194

661

nie religijnych dziaa (religia pravritti), gdy na nich istnienie

wszechwiata si opiera.
Ta wyposaona w ogromn moc forma o koskiej gowie jest
wychwalana jako najbardziej staroytna. Ten, kto czsto recytuje
w umyle lub sucha opowieci o tym, jak Narajana przybra t
form, nigdy nie zapomni wedyjskich nauk tak jak ongi mdrzec
Galawa, ktry podajc drog wskazan mu przez Rudr i czczc
t form Narajany, zdoby wiedz poprawnego czytania i dzielenia
wedyjskich sylab.
Ta staroytna opowie o Narajanie w formie o koskiej
gowie, ktr tobie opowiedziaem, jest w peni zgodna z Wedami.
Wszelkie formy, ktre ten Najwyszy Bg przybiera w celu
wykonania jaki bohaterskich czynw koniecznych do utrzymania
wszechwiata, maj rdo w jego wewntrznej mocy. Najwyszy
Bg odziany we wszystkie atrybuty jest naczyniem Wed, jak i
naczyniem umartwie. Potny Hari jest jog, uosobieniem
filozofii sankhji i Najwysz Dusz. Prawda ma swe oparcie w
Narajanie, kosmiczny porzdek (rita) ma Narajan za swoj dusz,
a religia kontemplacji (nivritti) ma Narajan za swj cel. Narajana
jest dusz religii dziaania (pravritti), jak i piciu atrybutw piciu
wielkich elementw, ktrymi s zapach, smak, forma, dotyk i
dwik. Jest dusz umysu bdcego atrybutem Niezamanifestowanego (Prakriti), Czasu mierzonego ruchem cia niebieskich, jak i
sawy, pikna i pomylnoci. Najwysze Bycie jest przyczyn tego
wszystkiego jako Purusza i jako Pradhana (Prakriti). Jest
podstaw, na ktrej wszystkie przedmioty si opieraj. Jest
stwrc i przyczyn wieloci obserwowanej we wszechwiecie.
Jest rnymi rodzajami energii dziaajcej we wszechwiecie. Jest
tym kontrolujcym wszystko niewidzialnym wpywem, o ktrym
mwi ludzie i ostatecznym azylem dla wszystkich przedmiotw.
Zaiste, to potny Narajana posiadajcy najwysz moc jogi, jest
jedynym przedmiotem wszelkich bada. Myli wszystkich o
owieconej duszy cznie z Brahm i mdrcami, wyznawcami
sankhji i jogi, ascetami, jak i wszystkimi tymi, ktrzy znaj dusz,
s w peni znane Narajanie, lecz nikt nie zna jego myli. Wszelkie
dziaania wykonywane ku czci bogw i Ojcw, wszystkie
poczynione dary, jak i umartwienia maj oparcie w Wisznu
(Narajanie),
ktry
bazuje
na
wasnych
nadrzdnych
rozporzdzeniach. Jest on nazywany Wasudew (ten, ktry jest
wszystkim), poniewa jest domem dla wszystkich ywych istot.
Przekracza trzy atrybuty natury materialnej, jest niezmienny i
potny, jest tym, co najwysze i jest najwikszym wrd riszich.

662

Mikoajewska

Mahabharata

Tak jak Czas, ktry biegnie w niewidoczny sposb i daje o sobie

zna, gdy manifestuje si w formie kolejnych pr roku tak samo on,
cho jest faktycznie bez atrybutw, manifestuje si w formach
posiadajcych atrybuty. Nawet osoby o najczystszej duszy nie
potrafi zrozumie jego ruchw. Tylko ci mdrcy, ktrzy poznali
sw dusz, potrafi w swych sercach zobaczy Purusz, ktry
przekracza wszystkie atrybuty.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Section CCCXLVIII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

663

Opowie 195
O religii oddania i jej historii
od najdawniejszych czasw
1. Krl Danamedaja pyta o ciek oddania, ktra zdaje si przewysza
wszystkie inne drogi docierania do Puruszatmy; 2. Waisampajama wyjania, e
religia oddania pochodzi od Narajany i e to on sam w swej formie Kryszny
naucza jej Ardun w Bhagavad Gicie; 3. O tym, jak religia oddania w
poszczeglnych kalpach pojawiaa si na tym wiecie i znikaa; 4. O obecnym
eonie, w ktrym tylko nieliczni s oddani Narajanie ca dusz; 5. O tym dlaczego
nie wszyscy ludzie czcz Narajan i id ciek oddania; 6. O zasadniczej jednoci
rnych systemw wiedzy majcych swe rdo w Narajanie; 7. O Wjasie jako
ucielenionej czstce Narajany rodzcej si cyklicznie na ziemi w celu
rozpowszechniania wedyjskiej wiedzy; 8. O Narajanie jako Najwyszej Duszy i
jedynym przedmiocie czci i i opisu przez rne szkoy.

Waisampajama rzek: O Danamedaja, obecnie niewielu

ludzi jest oddanych Narajanie ca dusz. Gdyby byo inaczej i
gdyby wiat by wypeniony osobami zdolnymi do
uniwersalnego wspczucia, ktre poznay swe dusze i zawsze
myl o dobru caego wiata, mielibymy obecnie kritajug.
Wszyscy ludzie wykonywaliby dziaania bez pragnienia
owocu. ... Te osoby, ktre s oddane Narajanie ca sw dusz
i uwolniy si od pragnie, docieraj do najwyszego regionu
Boga bogw o biaej cerze i wietlistoci ksiyca, ktry jest
niezmienny.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCXLIX)

1. Krl Danamedaja pyta o ciek oddania, ktra zdaje si

przewysza wszystkie inne drogi docierania do Puruszatmy
Krl Danamedaja rzek: O Waisampajama, synny Hari
obdarza ask tych, ktrzy s mu z caej duszy oddani. Akceptuje
rwnie wszelkie rodzaje czci oddawanej mu zgodnie z nakazami.
Wszyscy ci, ktrzy uwolnili si od pragnie i od dualizmu dobra i
za i ktrzy zdobyli wiedz, docieraj na swej drodze do koca
bdcego sam esencj Puruszatmy, czyli do czwartego najwyszego sposobu istnienia Puruszy, Wasudewy, przechodzc po kolei
przez trzy wczeniejsze sposoby istnienia Puruszy (Aniruddha,
Pradjumna, Sankarshana). Jednake te osoby, ktre s oddane
Narajanie ca swoj dusz, osigaj najwyszy cel, Wasudew,
bezporednio. cieka oddania zdaje si wic przewysza ciek
wiedzy i jest Narajanie szczeglnie droga, gdy ci, ktrzy ni id,

664

Mikoajewska

Mahabharata

docieraj do Hari z pominiciem trzech kolejnych stadiw. Cel

osigany przez braminw, ktrzy wykonuj swe obowizki,
studiuj Wedy i Upaniszady zgodnie z zasadami regulujcymi te
studia, lub id ciek ascezy, zdaje si wic by poledniejszy od
celu realizowanego przez tych, ktrzy s oddani Hari ca dusz.
Rozwiej, prosz, moje wtpliwoci w tej sprawie. Powiedz mi
rwnie, kto pierwszy ogosi religi oddania? Czy by to bg, czy
te mdrzec? Jaka jest jej praktyka i kiedy powstaa? Bardzo
pragn posucha twojego wyjanienia.
2. Waisampajama wyjania, e religia oddania pochodzi od
Narajany i e to on sam w swej formie Kryszny naucza jej
Ardun w Bhagavad Gicie
Waisampajama rzek: O Danamedaja, ongi, gdy armie
Pandaww i Kauraww uszeregowane do bitwy stay naprzeciw
siebie na polach Kurukszetry gotowe do walki, Arduna stojc w
obliczu koniecznoci zabicia swych krewnych straci ca swoj
odwag i wwczas Najwyszy Pan, Kryszna, ktry by wonic
jego rydwanu, skoni go do walki wyjaniajc mu, w jaki sposb
ludzie rnicy si charakterem realizuj rne cele. Recytujc
Mahabharat wyrecytowaem rwnie te sowa, ktre Najwyszy
Pana wypowiedzia wwczas do Arduny (zob. Mahabharata, ks.
VI, Bhagavad Gita, opow. 66-70). Religia, ktrej w tej sytuacji
naucza Najwyszy Pan, jest trudna do zrozumienia i cakowicie
nie do pojcia przez czowieka o nieczystej duszy. Religia ta bdc
w doskonaej zgodzie z samanami pochodzi od samego Narajany i
jej pocztek siga odlegych czasw i kritajugi. Temat historii tej
religii zasta ongi omwiony przez Narad na zgromadzeniu
mdrcw i w obecnoci Kryszny i Bhiszmy. Mj nauczyciel Wjasa
te sucha sw Narady i nastpnie przekaza je nam, swoim
uczniom. Powtrz to teraz tobie dokadnie w tych samych
sowach, jakie zostay wypowiedziane przez Narad.
3. O tym, jak religia oddania w poszczeglnych kalpach
pojawiaa si na tym wiecie i znikaa
Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja, pocztek
religii oddania siga tej odlegej kalpy, gdy Stwrca wszechwiata,
Brahma, zrodzi si w umyle Narajany i wypyn z jego ust i gdy
Narajana sam wykona po raz pierwszy ryty oddawania czci
bogom i Ojcom zgodnie z t religi. Religi t otrzymali od
Narajany ci riszi, ktrzy utrzymuj si przy yciu przy pomocy

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

665

piany wodnej, a oni z kolei przekazali j mdrcom nazywanym

Waikhanasami, ktrzy przekazali j Somie (ksiyc). Nastpnie
religia ta znikna z wszechwiata.
Podczas nastpnej kalpy, gdy Brahma wypyn z oczu
Narajany, otrzyma t religi majc Narajan za dusz od Somy i
przekaza j Rudrze, a oddany jodze Rudra podczas kritajugi tej
kalpy przekaza j mdrcom znanym pod imieniem Walakhiljowie.
Nastpnie z powodu iluzji Narajany znikna ona ponownie ze
wszechwiata.
W kolejnej kalpie, gdy Brahma narodzi si po raz trzeci z
mowy Narajany, religia ta, ktra wdraa obowizki bardzo trudne
do wykonania, wypyna raz jeszcze z samego Narajany. Narajana
przekaza j mdrcowi o imieniu Suparna. Mdrzec ten zwyk
recytowa mantry tej religii trzy razy dziennie i std religia ta
zyskaa nazw trisauparna (recytowana przez Suparn). O tej
religii wspomina Rigweda. Od Suparny otrzyma j bg wiatru
utrzymujcy zamieszkujce wszechwiat ywe istoty przy yciu i
przekaza j braminom, ktrzy utrzymuj si przy yciu z resztek
ofiary pozostajcych po nakarmieniu goci i wszystkich innych.
Od tych braminw religi t otrzyma Wielki Ocean, po czym raz
jeszcze znikna ona ze wszechwiata czc si z Narajan.
Podczas kolejnej kalpy Brahma wypyn z uszu Narajany, gdy
powzi on postanowienie o rozpoczciu stwarzania i pomyla o
Byciu na tyle potnym, e byby w stanie stworzy wszechwiat.
Gdy o tym pomyla, z jego uszu wypyno Bycie, ktre Narajana
nazwa Brahm. Narajana rzek do Brahmy: O synu, twoim
zadaniem jest stworzenia wszystkich rodzajw ywych istnie ze
swoich ust i stp. Obdaruj ci energi i si, ktre uczyni ci
zdolnym do wykonania tego zadania. Otrzymasz rwnie ode mnie
religi nazywan sattwata (zawsze zwizan z sattw i z Hari). Z
pomoc tej religii stworzysz kritajug, rzd wic ni. Brahma
syszc te sowa pochyli gow przed synnym Hari, Bogiem
bogw, i przyj od niego ten najwyszy z wszystkich kultw,
ktry wypyn z ust Narajany, cznie z jego wszystkimi misteriami. Narajana wyjani Brahmie o wielkiej energii wszystkie zasady
tego kultu i rzek: O synu, ty jeste stwrc obowizkw, ktre
bd obowizywa w poszczeglnych jugach. Po wypowiedzeniu
tych sw Narajana znikn udajc si do regionu, ktry przekracza
ciemno (tamas), gdzie rezyduje Niezamanifestowane i ktry jest
znany tylko tym ludziom, ktrzy nie szukaj owocw dziaa,
podczas gdy pozostawiony sam sobie Brahma, zwany dziadkiem
wszechwiata, stworzy rne wiaty wypenione istotami

666

Mikoajewska

Mahabharata

ruchomymi i nieruchomymi. Eon, ktry rozpocz now kalp, by

bardzo pomylny i by nazywany kritajuga. W czasie tego eonu
religia dobra-jasnoci (sattwata) przenikaa cay wszechwiat i
wszystkie ywe istoty byy prawe i zdolne do wspczucia. Sam
Stwrca wszystkich wiatw, Brahma, bazujc na tej pierwotnej
religii prawoci oddawa cze Bogowi bogw, potnemu
Narajanie zwanemu inaczej Hari. Nastpnie Brahma majc na
uwadze dobro wszystkich wiatw i chcc rozpowszechni w nich
t religi przekaza j Manu, znanemu pod imieniem Swaroczisz.
Manu z kolei przekaza j swemu synowi o imieniu Sankhapada,
ktry przekaza j swemu synowi zarzdzajcemu wszystkimi
kierunkami przestrzeni o imieniu Suwarnabha, a gdy kritajuga
dobiega koca i rozpocza si tretajuga religia ta znikna ze
wszechwiata.
Podczas kolejnej kalpy, gdy Brahma narodzi si z nosa
Narajany, synny Narajana o oczach jak patki lotosu sam
wyrecytowa t religi w obecnoci Brahmy. Religia ta staa si
nastpnie przedmiotem studiw dla syna Brahmy, ktry narodzi
si aktem jego woli, o imieniu Santakumara. Santakumara z kolei
przekaza j na pocztku kritajugi Pradapatiemu Wirana, ktry
naucza jej nastpnie Raiwj. Raiwja przekaza j swemu synowi o
czystej duszy i wielkiej inteligencji o imieniu Kukszi, ktry
zarzdza wszystkimi kierunkami przestrzeni, po czym religia ta
ponownie znikna z tego wiata.
Podczas nastpnej kalpy, gdy Brahma narodzi si ze zotego
jaja, ktre wypyno z Hari, religia ta raz jeszcze wypyna z ust
Narajany. Brahma po otrzymaniu jej sam j praktykowa nie
pomijajc adnego szczegu i przekaza j nastpnie mdrcowi o
imieniu Warhiszada, ktry przekaza j z kolei braminowi
znanemu pod imieniem Deszthja. Deszthja jest rwnie nazw
dla najsynniejszego z samanw i std bramin ten, ktry zna
doskonale Samawed, by rwnie nazywany Deszthja
Samawrata. On z kolei przekaza t religi krlowi Awikampana,
po czym ta religia pochodzca bezporednio od potnego Hari
ponownie znikna z tego wiata.
Na pocztku obecnej kalpy, gdy Brahma urodzi si po raz
sidmy w pierwotnym Lotosie, ktry wypyn z ppka Narajany,
religia ta raz jeszcze zostaa przez niego przekazana Brahmie o
czystej duszy, zwanemu dziadkiem i Stwrc wszystkich wiatw.
Brahma przekaza j swemu synowi Dakszy, ktry zrodzi si z
jego umysu, a Daksza z kolei przekaza j najstarszemu synowi
swych crek, czyli Sawitri, ktry by synem Aditi. Od niego

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

667

otrzyma j Wiwaswat, ktry na pocztku tretajugi przekaza j

Manu. Manu z kolei majc na uwadze dobro wszystkich wiatw
przekaza j swemu synowi i zaoycielowi sonecznej dynastii,
krlowi Ikszwaku i religia ta rozpowszechniona przez Ikszwaku
staa si znana caemu wiatu. Religia ta powrci do Narajany i
poczy si z nim, gdy nastpi zniszczenie wszechwiata.
4. O obecnym eonie, w ktrym tylko nieliczni s oddani
Narajanie ca dusz
Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja, religi
oddania praktykowan przez witych ascetw przedstawiem ju
tobie w skrcie recytujc Pie Pana (Bhagavad Gita). Niebiaski
riszi Narada otrzyma j bezporednio od Najwyszego Pana,
Narajany, cznie z wszystkimi misteriami i szczegami. Religia
ta jest pradawna i wieczna i cho jest trudna do zrozumienia i
praktykowania, ma zawsze oparcie w tych, ktrzy s pod
wpywem atrybutu dobra-jasnoci (sattwy). Najwyszego Pana
zadawalaj te dziaania, ktre s waciwie wykonane, bazuj na
penej znajomoci obowizkw i nie rani adnej ywej istoty.
Niektrzy czcz Narajan tylko w jednej formie Aniruddhy,
inni czcz go w dwch formach Aniruddhy i Pradjumny, jeszcze
inni w trzech formach Aniruddhy i Pradjumny i Sankarshany. S
te tacy, ktrzy czcz go we wszystkich czterech formach:
Aniruddhy i Pradjumny, Sankarshany i Wsudewy. Hari jest
wiadkiem pola (kszetra-dina). Jest zawsze peni i nie dzieli si
na czci. We wszystkich yjcych istotach jest mieszkajc w
nich dusz przekraczajc pi pierwotnych elementw. Jest
umysem, ktry kieruje i kontroluje pi zmysw. Odziany w
najwysz inteligencj jest tym, ktry zarzdza wszechwiatem i
jest jego Stwrc. Jest zarwno aktywny, jak i nieaktywny. Jest
zarwno Przyczyn, jak i Skutkiem. Jest niezmiennym Purusz,
ktry zabawia si wszechwiatem, jak zechce.
Waisampajama zakoczy mwic: O Danamedaja, opowiedziaem tobie o religii bezinteresownego oddania, ktrej osoba o
nieczystej duszy nie moe zrozumie i ktr ja sam poznaem
dziki asce mego nauczyciela Wjasy. Obecnie niewielu ludzi jest
oddanych Narajanie ca dusz. Gdyby byo inaczej i gdyby wiat
by wypeniony osobami zdolnymi do uniwersalnego wspczucia,
ktre poznay swe dusze i zawsze myl o dobru caego wiata,
mielibymy obecnie kritajug. Wszyscy ludzie wykonywaliby
dziaania bez pragnienia owocu. Obecnie mao kto zna t religi
oddania. Twj przodek krl Judhiszthira pozna j suchajc razem

668

Mikoajewska

Mahabharata

z Kryszn i Bhiszm nauk Wjasy skierowanych do wielu mdrcw,

Wjasa z kolei otrzyma te nauki bezporednio od niebiaskiego
mdrca Narady odzianego w bogactwo umartwie. Te osoby, ktre
s oddane Narajanie ca dusz i uwolniy si od pragnie,
docieraj do najwyszego regionu Boga bogw o biaej cerze i
wietlistoci ksiyca, ktry jest niezmienny.
5. O tym dlaczego nie wszyscy ludzie czcz Narajan i id
ciek oddania
Krl Danamedaja rzek: O Waisampajama, z tego, co
mwisz wnosz, e te duchowo odrodzone osoby, ktrych dusze s
obudzone, praktykuj odmienne rodzaje obowizkw. Wytumacz
mi, dlaczego tak si dzieje?
Waisampajama rzek: O Danamedaja, ywe istoty zostay
stworzone z trojakim rodzajem dyspozycji: u niektrych dominuje
atrybut dobra-jasnoci (sattwa), u innych atrybut namitnoci
(radas), a u jeszcze innych atrybut ciemnoci (tamas). Wrd nich
najwyej stoi ta osoba, ktra jest pod wpywem sattwy i ona z ca
pewnoci zdoa zdoby Wyzwolenie. Taka osoba z pomoc
atrybutu sattwy potrafi zrozumie inn, ktra poznaa Brahmana.
Wyzwolenie jest cakowicie zalene od Narajany, ktry jest
zwizany z sattw i std osoby szukajce Wyzwolenia s widziane
jako zrobione z atrybutu sattwy. Poprzez mylenie o Najwyszym
Puruszy, tym Najwyszym Byciu, czowiek, ktry jest ca dusz
oddany Narajanie, nabywa wielk mdro, a te osoby, ktre
zdobyy mdro, praktykuj ascez i religi Wyzwolenia i
wygasiy ogie aknienia, zawsze znajduj ask u Hari i realizuj
najwyszy cel. Narajana obdarza bowiem sw ask tego
miertelnika, ktry jest odziany w atrybut sattwy i szuka
Wyzwolenia.
Religia praktykowana przez osob oddan Narajanie ca dusz
prowadzi do tego samego celu, co system sankhji. Idc ciek tej
religii osiga ona najwyszy cel i zdobywa Wyzwolenie, ktrego
dusz jest Narajana. Ten, na kogo Narajana patrzy ze
wspczuciem, uwalnia si od wszystkich nieczystoci i pragnie
budzc si z gbokiego snu ignorancji i ciemnoci. Nikt nie
potrafi si w ten sposb obudzi wycznie na wasne yczenie.
Natura, ktra czy w sobie namitno (radas) i ciemno
(tamas) jest okrelana jako mieszana. Hari nigdy nie obdarza ask
osb o takiej naturze ze wzgldu na wdrukowan w nie zasad
podania ciek religii pravritti (pobonego dziaania), ktra
prowadzi do nieba lub pieka, a nie do Wyzwolenia. Tylko dziadek

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

669

wszechwiata Brahma si o nich troszczy, bo jego umys jest

owadnity przez te dwa poledniejsze atrybuty, radas i tamas.
Hari obdarza sw ask tylko tych, co krocz drog nivritti i s
odziani w atrybut sattwy. Bogowie i mdrcy s zwizani z
atrybutem sattwy, ale w grubej formie i poniewa s pozbawieni
tego atrybutu w formie subtelnej nie mog osign Wyzwolenia,
do ktrego prowadzi jedynie sattwa w swej formie subtelnej i
dlatego te s zawsze widziani jak podlegajcy zmianie.
Krl Danamedaja rzek: O Waisampajama, wytumacz mi,
w jaki sposb ten, kto nie uwolni si od prawa zmiany, moe
dotrze do Najwyszego Puruszy?
Bramin Waisampajama rzek: O Danamedaja, gdy ten,
ktrego system sankhji w swym wyliczaniu zasad wszechwiata
nazywa dwudziestym pitym, czyli zamieszkujcy w ciele Purusza,
staje si zdolny do cakowitego wyrzeczenia si dziaa, wwczas
dociera do Najwyszego Puruszy, ktry jest niezwykle subtelny,
otoczony przez atrybut sattwy w subtelnej formie i brzemienny w
esencje symbolizowane przez trzy litery alfabetu AUM ( OM).
6. O zasadniczej jednoci rnych systemw wiedzy majcych
swe rdo w Narajanie
Krl Danamedaja rzek: O Waisampajama, obecnie na
wiecie istniej rne systemy wiedzy czy te religii, jak sankhja,
Pacaratra i Aranjaki (Ksigi Lasu). Czy systemy te wyznaczaj
takie same czy te odmienne cieki obowizku?
Bramin Waisampajama rzek: O Danamedaja, systemy
sankhji, Aranjaki i pisma Pacaratra, s jednym i tym samym i
tworz czci tej samej caoci. Zalecana przez nie praktyka nie
jest odmienna od religii tych, ktrzy s oddani Narajanie ca
swoj dusz. Tak jak fale oceanu wznosz si i odpywaj, aby
wrci do oceanu, tak rne rodzaje wiedzy wypywajc z
Narajany do niego powracaj. Taka jest religia sattwata, ktrej
naucza Wjasa. Praktykuj j. To mdrzec Narada wyjani mojemu
nauczycielowi Wjasie t wieczn i niezmienn praktyk cakowitego oddania Najwyszemu Panu, ktry jest jednym bez drugiego,
zwan ekanta i praktykowan przez mieszkacw Biaej Wyspy i
ascetw odzianych w te suknie. Wjasa naucza tej religii syna
boga Prawa Judhiszthir o wielkiej inteligencji. Ja sam rwnie
otrzymaem t nauk od Wjasy i przekazaem j tobie. Religia ta
jest bardzo trudna do praktykowania i ci, ktrzy o niej suchaj,
zdaj si by rwnie zagubieni jak ty. Pamitaj o tym, e to
Narajana (Kryszna) jest obroc wszechwiata, jak i tym, ktry

670

Mikoajewska

Mahabharata

stwarza jego iluzj. On jest przyczyn wszechwiata i jego

niszczycielem.
7. O Wjasie jako ucielenionej czstce Narajany rodzcej si
cyklicznie na ziemi w celu rozpowszechniania wedyjskiej
wiedzy
Bramin Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja,
powtrzyem tobie nauki, ktre otrzymaem od mego nauczyciela
Wjasy, ktry napisa Mahabharat, uporzdkowa wszystkie Wedy
i ca istniejc wiedz. Kaniam si temu wielkiemu mdrcowi
Wjasie o szczodrej duszy, ktrego Satjawati urodzia mdrcowi
Paraara na wyspie na rzece Jamuna, ktry zdoby wielk wiedz i
rozprasza ciemno ignorancji. Mdrcy mwi, e jest on szst
form Narajany i e to w nim dziadek wszechwiata, Brahma, ma
swj pocztek. Gosz, e urodzi si na wyspie w niezwykych
okolicznociach i e w nim jako jedynym synu swych rodzicw
ucielenia si czstka Narajany. Mwi take, e podczas
kritajugi Narajana o wielkiej mocy i energii stworzy go jako
swojego syna, e zdoby wszystkie moce, ktra daje joga i jest
pierwszym wrd riszich. Zaiste, Wjasa o wielkiej duszy jest
nienarodzony, wieczny i jest niewyczerpanym naczyniem Wed .
Krl Danamedaja rzek: O Waisampajama, opowiadae mi
kiedy o synu mdrca Wasiszty o imieniu Saktri, ktry mia syna o
imieniu Paraara i e Paraara spodzi syna zwanego urodzonym
na wyspie Kryszn lub inaczej Wjas, ktry zdoby wielkie zasugi
pynce z ascezy. Teraz natomiast mwisz mi, e Wjasa jest synem
Narajany. Twoje sowa budz zamt w mym umyle. Opowiedz mi,
prosz, o rnych wcieleniach Wjasy i wyjanij mi, w jaki sposb
Wjasa o wielkiej energii w ktrym ze swych poprzednich wciele
wypyn z Narajany?
Bramin Waisampajama rzek: O Danamedaja, posuchaj
wic o tym, co nasz nauczyciel Wjasa sam nam opowiedzia o
swoich poprzednich wcieleniach.
Nasz nauczyciel Wjasa, ten ocean umartwie, ktry by zawsze
oddany realizowaniu wszystkich duchowych obowizkw i
szukaniu wiedzy, pragnc dogbnie zrozumie wite pisma
(ruti) mieszka przez jaki czas na grze Himawat. Ja sam oraz
trzech pozostaych jego uczniwSumanta, Paila i Damilioraz
jego syn uka towarzyszylimy mu czekajc na jego rozkazy i
poniewa z powodu ogromnego wysiku potrzebnego do uoenia
Mahabharaty czu si zmczony swymi umartwieniami, robilimy
wszystko, co byo konieczne, aby rozwia jego zmczenie. W

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

671

otoczeniu uczniw jania swym piknem, jak Mahadewa (iwa)

wrd towarzyszcych mu i usugujcych duchw. Pewnego dnia
zbliylimy si do naszego nauczyciela i korzystajc z przerwy w
jego rozmylaniach poprosilimy go o wytumaczenie nam, jakie
jest znaczenie Wed i strof Mahabharaty i opowiedzenie nam o
swych przeszych narodzinach. Wjasa speniajc nasz prob
najpierw podj rozmow o interpretacji pism, a nastpnie
opowiedzia nam o wydarzeniach zwizanych z jego narodzinami
w odlegych czasach jako syna Narajany.
Wjasa rzek: O uczniowie, posuchajcie tej wspaniaej
opowieci, ktra mwi o narodzinach pewnego riszi. Opowie ta
odnosi si do kritajugi i ja sam poznaem j dziki moim
umartwieniom.
Podczas sidmego stwarzania Narajana, ktry przekracza
zarwno dobro jak i zo i ma nieporwnywalny z niczym splendor,
stworzy najpierw Brahm w wyrastajcym z jego ppka pierwotnym Lotosie. Narajana rzek do niego: O Brahma, wypyne z
mojego ppka i zostae wyposaony w moc stwarzania. Stwrz
wic rne rodzaje ywych istot, racjonalnych i irracjonalnych.
Brahma syszc sowa swego stwrcy przerazi si trudnoci
zwizanych z przydzielonym mu zadaniem i nie by chtny do jego
wykonania. Schylajc gow przed synnym i speniajcym
yczenia Hari, Panem wszechwiata, rzek: O Bogu bogw,
brakuje mi inteligencji. Wytumacz mi wic, w czym tkwi moja
moc stwarzania rozmaitych ywych istot i czy poczynie w tej
sprawie odpowiednie rozporzdzenia?
Narajana syszc te sowa Brahmy znikn mu z widoku i ten
Najwyszy Pan, Bg bogw o wielkiej inteligencji zacz
rozmyla nad sowami Brahmy. Natychmiast ukazaa si przed
nim bogini inteligencji (rozumienia) i Narajana, ktry sam
przekracza jog, dziki jodze uy jej waciwie. Sawny, potny i
niezmienny Hari rzek do bogini inteligencji, ktra posiada atrybut
aktywnoci, jak i dobra (sattwa) i ca moc jogi: O bogini, wejd
w Brahm, aby mg wykona zadanie stworzenia wszystkich
wiatw. I Inteligencja na rozkaz Najwyszego Pana wesza w
Brahm.
Gdy Hari zobaczy, e Brahma i Inteligencja zjednoczyli si,
zapyta: O Brahma, czy jeste teraz zdolny do stworzenia rnego
rodzaju ywych istot? Brahma odpowiedzia Tak akceptujc
rozkaz swego stwrcy. Narajana znikn wwczas sprzed oczu
Brahmy i powrci do wasnego miejsca znanego pod nazw

672

Mikoajewska

Mahabharata

wiata lub Blasku. Hari powrci do swej niezamanifestowanej

natury pozostajc w tym stanie bycia jednym bez drugiego.
Gdy Brahma wykona ju zadanie stwarzania, w umyle
Narajany powstaa jeszcze jedna myl. Myla: Brahma stworzy
wielo rnych istot cznie z demonami asurami i rakszasami,
jak i z boskimi muzykami gandharwami. Nieszczsna ziemia
bdzie musiaa nosi ciar wszystkich tych stworzonych istot.
Wiele demonw zamieszkujcych ziemie nabdzie wielk si,
gdy dziki umartwieniom i innym religijnym dziaaniom zdobd
wiele darw od bogw. W konsekwencji tych darw napczniali
od pychy i mocy bd ciemiy bogw i braminw posiadajcych
moc pync z ascezy. Powinienem wic przynosi ulg ziemi
zarwno teraz, jak i pniej przybierajc rne formy odpowiednio
do sytuacji. Zrealizuj to zadanie poprzez karanie niegodziwych i
nagradzanie prawych. W ten sposb dziki mojej pomocy ziemia,
ktra jest ucielenieniem Prawdy, bdzie zdolna do noszenia
swego ciaru. Bd utrzymywa ziemi w pustej przestrzeni
przybrawszy form wielkiego wa. Ziemia trzymana przeze mnie
w miejscu zdoa unie wszystkie ruchome i nieruchome istoty,
ktre zostay stworzone. Rodzc si te na ziemi w rnych
formach bd j ratowa przed nieszczciem. Synny zabjca
demona Madhu pomylawszy w ten sposb stworzy w swym
umyle swe rne formy, ktre bd pojawia si na ziemi w celu
wykonania rnych zada. Przyjmujc form dzika, czowiekalwa, kara i ludzkiej istoty ucisz lub zabij wrogw bogw, gdy
stan si niegodziwi lub nie do opanowania.
Nastpnie ten pierwotny Stwrca wszechwiata raz jeszcze
wypowiedzia sylab BHO, ktrej dwik unis si w przestrzeni
rozbrzmiewajc echem. Z tej mowy (Saraswati) wypyn riszi o
imieniu Saraswat. Ten syn Narajany, ktry wypyn z jego mowy,
by rwnie nazywany imieniem Apantaratamas (ten, ktry
uwolni si od ignorancji). Mia wielk moc i zna ca przeszo,
teraniejszo i przyszo. By nieporuszony w realizowaniu
swych lubw i prawdomwny. Gdy natychmiast po narodzinach
pokoni si przed Narajan, ktry jest pierwotnym Stwrc
wszystkich bogw, Narajana rzek: O asceto o wielkiej
inteligencji, twoim zadaniem bdzie upowszechnianie Wed.
Apantaratamas posuszny rozkazowi Brahmy podczas wieku
znanego pod imieniem samorodnego Manu zredagowa i rozpowszechni Wedy. Zadowoli tym synnego Hari, ktry by rwnie
zadowolony z jego umartwie, realizowania przysig, jak i
kontroli nad zmysami i namitnociami. Narajana rzek: O synu,

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

673

bdziesz redagowa i rozpowszechnia Wedy podczas kadego

kolejnego wieku Manu (manwantara). W rezultacie tego dziaania
bdziesz niezmienny i nikt ciebie nie przewyszy.
Uczyni tak, e bramin zrodzony z umysu Brahmy o imieniu
Wasiszta wyposaony w wielk inteligencj i zdolno do ascezy,
swym splendorem przewyszajcy soce, bdzie przodkiem rodu,
w ktrym narodzi si wielki riszi o imieniu Paraara o wielkiej
energii i mocy. Gdy bdzie zblia si wiek kali (kalijuga) i
narodzisz si ponownie na ziemi, on bdzie twoim ojcem, a twoj
matk bdzie niezamna kobieta zamieszkujca w domu swego
ojca. Z twojej linii narodz si w rodzie Bharatw krlewicze o
wielkich duszach, ktrzy zdobd saw na caej ziemi. W
rezultacie sporu, ktry wybuchnie midzy nimi, zniszcz si
nawzajem wasnymi rkami. Nie bdzie to jednak dotyczy ciebie
i dziki swym umartwieniom w tym wieku, tak jak i w kadym
poprzednim, twoim zadaniem bdzie troszczenie si o redagowanie i rozpowszechnianie Wed. Dziki tobie nie znikn ze wiata
rnego rodzaju obowizki, jak i wiedza rnego rodzaju. W tym
ciemnym wieku kali twj koloryt bdzie ciemny i std bdziesz
rwnie nazywany Kryszna. Inaczej by nie moe. Wszystkie
fakty dotyczce przeszoci, teraniejszoci i przyszoci bd
wwczas tobie znane. Dziki umartwieniom i moim instrukcjom
bdziesz zdolny do widzenia wydarze, ktre miay miejsce
tysice tysicy lat przedtem, jak i tych, ktre wydarz si za
tysice tysicy lat w przyszoci i podczas tych wanie narodzin
zdoasz zobaczy mnie, ktry si nie narodzi i nie umiera, w mej
ucielenionej formie Kryszny uzbrojonego w dysk, narodzonego w
rodzie Jadaww (Sattwata). Osigniesz to wszystko dziki temu,
e jeste mi bezustannie oddany. Ty sam jednak, cho bdziesz
praktykowa surow ascez, nie zdoasz si uwolni od pragnienia
i przywizania do tego wiata. Zdobdziesz wielk saw i
bdziesz uwaany za pierwszego wrd wszystkich ywych istot.
Podczas nastpnej kalpy syn Surji o imieniu Sani (Saturn) narodzi
si na ziemi jako wielki Manu tego okresu i podczas tego wieku
Manu dziki swym zasugom przewyszysz nawet Manu z
poszczeglnych okresw. Bdzie tak jak mwi dziki mojej asce.
Wszystko to, co w wiecie istnieje jest rezultatem moich zabiegw.
W przypadku ywych istot nie ma zgodnoci midzy ich mylami i
dziaaniem, lecz ja sam realizuj zawsze to, co myl bez adnej
przeszkody.
Najwyszy Pan po wypowiedzeniu tych sw do mdrca
Apantaratamasa inaczej zwanego Saraswat pozwoli mu odej

674

Mikoajewska

Mahabharata

mwic: O synu, odejd. To ja sam jestem tym, ktry narodzi na

rozkaz Hari jako Apantaratamas, gdy ojciec odradza si w formie
syna. Narodz si raz jeszcze w rodzie Wasiszty jako sawny
Wjasa (Kryszna Dwaipajana) bdcy rdem radoci dla swych
ojcw.
Wjasa zakoczy swe opowiadanie mwic: O uczniowie,
poniewa darzycie mnie szacunkiem i jestecie mi oddani,
opowiedziaem wam o okolicznociach moich przeszych narodzin.
Opowiedziaem wam zarwno o moich pierwszych narodzinach w
odlegej przeszoci, jak i o moich obecnych narodzinach
Narodziem si dziki asce Narajany i bdc jego ucielenion
czstk od najdawniejszych czasw praktykuj najsurowsze
umartwienia i wygaszanie umysu z pomoc jogi .
8. O Narajanie jako Najwyszej Duszy i jedynym przedmiocie
czci i opisu przez rne szkoy
Bramin Waisampajama kontynuowa: O Danamedaja,
odpowiadajc na twoje pytanie powtrzyem tobie wszystko to, co
usyszaem od mdrca Wjasy, naszego nauczyciela o czystym
umyle o okolicznociach jego przeszych narodzin. Bdc
inkarnacj czstki Narajany rodzi si on ponownie na ziemi w
kadym eonie w celu rozpowszechniania nauk Wed.
Co do praktyki oddawania czci Najwyszemu Panu, to istniej
obecnie w wiecie rne rodzaje szkl, takie jak sankhja, joga,
pacaratra, Wedy, pasupati. Za propagatora sankhji uwaa si
wielkiego mdrca Kapil, a za propagatora sytemu jogi pierwotnego Hiranjagarbh. Riszi Apantaratamas (Wjasa) zwany rwnie
Prachina-garbha jest propagatorem Wed, a Pan wszystkich ywych
istot i syn Brahmy, iwa, zwany rwnie mdrcem Srikanth, jest
propagatorem szkoy pasupati. Sam Narajana jest propagatorem
religijnej praktyki w jej caoci, tak jak zostao to opisane w
pismach Pacaratra.
Wszystkie te szkoy widz w potnym Narajanie jedyny
przedmiot opisu i zgodnie z ich pismami i sum ich wiedzy
Narajana jest jedynym i wycznym przedmiotem czci, ktry
gosz. Ludzie, ktrych wizj przykrywaj ciemnoci, nie potrafi
zrozumie, e Narajana jest Najwysz Dusz przenikajc cay
wszechwiat, natomiast te mdre osoby, ktre s autorami pism,
twierdz, e Narajana, ktry jest mdrcem, jest jedynym przedmiotem godnym czci we wszechwiecie. Nie ma drugiego istnienia jak
on. Najwyszy Bg nazywany imieniem Hari zamieszkuje w
sercach tych, ktrzy z pomoc pism i wnioskowania uwolnili si

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 195

675

od wszystkich wtpliwoci, a nie w sercach tych, ktrzy s we

wadzy wtpliwoci i wszystko poddaj w wtpliwo z pomoc
faszywej dialektyki.
Ci, ktrzy poznali pisma Pacaratra, realizuj opisane tam
obowizki i caym sercem s oddani Narajanie, docieraj w ten
sposb do Narajany. Systemy sankhji i jogi, jak i Wedy s wieczne.
Wszystkie te szkoy deklaruj, e ten istniejcy od najdawniejszych czasw wszechwiat jest jani Narajany i e wszystkie
dziaania, dobre lub ze, ktre zostay opisane w Wedach i
wystpuj w niebie i na ziemi, jak i midzy niebem i wodami,
maj swe rdo i wypywaj ze staroytnego mdrca Narajany.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCXLIX-CCCL
(Mokshadharma Parva).

676

Mikoajewska

Mahabharata

Opowie 196
O tym, czy Purusza jest jeden,
czy te jest ich wielu
1. Krl Danamedaja pyta, czy istnieje tylko jeden Purusza, czy te wielu; 2. O
rozmowie Brahmy z iw, w ktrej Brahma wyjania iwie, e istnieje jeden
Purusza bdcy rdem wielu; 3. O Puruszy przejawiajcym si we wszechwiecie
jako niepoznawalna przez zmysy penia (pojedynczo); 4. O tym, jak Brahma
wiadomy ogranicze swej wiedzy prbuje opisa pojedynczo (peni) Puruszy
zgodnie z doktryn sankhji i jogi.

Brahma rzek: O synu, zaiste, wielu jest tych Puruszw, o

ktrych mwisz, jednake ten Purusza, ktry jest jeden i o
ktrym rozmylam, przekracza ich wszystkich i jest
niewidzialny. Jest on u podstaw wszystkich Puruszw
zamieszkujcych wszechwiat i mwi si, e poniewa jest
rdem, z ktrego wypywaj odziewajc si w atrybuty, przeto
gdy pozbd si atrybutw, cz si z tym jednym Purusz,
ktry jest tosamy ze wszechwiatem, najwyszy, pierwszy
wrd pierwszych, wieczny i ponad wszystkimi atrybutami .
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCLI)

1. Krl Danamedaja pyta, czy istnieje tylko jeden Purusza,

czy te wielu
Krl Danamedaja rzek do ucznia Wjasy, Waisampajamy: O
wity mu, wyjanij mi, prosz, czy jest tylko jeden Purusza,
czy te wielu? Kim jest Najwyszy Purusza? Czym jest to, co jest
nazywane rdem wszystkich rzeczy?
Waisampajama rzek: O krlu, zarwno system sankhji, jak i
joga mwi o wielu Puruszach we wszechwiecie, lecz rwnoczenie gosz, e ta wielo ma swe rdo w Najwyszym Puruszy i
std mona powiedzie, e cay wszechwiat jest tosamy z
jednym Purusz o najwyszych atrybutach. Wyjani ci to po
zoeniu najpierw pokonw memu nauczycielowi Wjasie, temu
najwikszemu z riszich, ktry zdoby owoc surowej ascezy i
pozna dusz i zasuguje na nasz cze.
Rozwaania o Puruszy s obecne we wszystkich Wedach bdc
tosame z rozwaaniami na temat kosmicznego porzdku (rita) i
Prawdy. Naucza nas tego Wjasa. Rwnie inni mdrcy z Kapil
na czele rozmylajc nad tym, co jest nazywane adhjatma (wiedza

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 196

677

o duszy), wyrazili w tej sprawie swe generalne i szczegowe

opinie. W kontekcie rozmowy takiej jak nasza cytuje si zwykle
staroytn opowie o rozmowie Brahmy z iw. Posuchaj tej
opowieci tak jak opowiedzia nam j mdrzec Wjasa w
odpowiedzi na nasze pytanie o pojedynczo i mnogo Puruszy.
2. O rozmowie Brahmy z iw, w ktrej Brahma wyjania
iwie, e istnieje jeden Purusza bdcy rdem wielu
Waisampajama kontynuowa: O krlu, mdrcy opowiadaj, e
w samym rodku mlecznego oceanu znajduje si wysoka gra o
wietlistoci soca zwana Waidajanta. Czterogowy Brahma
czsto odwiedza to miejsce i spdzajc tu samotnie czas rozmyla
o naturze zamieszkujcej w ciele duszy (adhjatma). Pewnego dnia,
gdy siedzia tam na szczycie gry rozmylajc, zobaczy go
wdrujcy po wszechwiecie iwa, ktry wypyn ongi z jego
czoa. Trjoki iwa stan przed swym ojcem dotykajc z czci
jego stp. Brahma dotkn go lew doni skaniajc do powstania
i rzek: O synu, witaj. Nie widziaem ciebie przez dugi okres
czasu. Powiedz mi, czy realizujesz jak zwykle swe obowizki,
praktykujesz umartwienia, studiujesz i recytujesz Wedy z myl o
utrzymaniu wszechwiata?
iwa rzek: O Brahma, dziki twej asce realizuj waciwie
moje obowizki i ze wszechwiatem wszystko jest w porzdku.
Dawno nie odwiedzaem ci w twoim zwykym miejscu zamieszkania i widzc ci na szczycie tej gry przybyem tutaj, aby
pokoni si do twych stp. Jestem ogromnie ciekaw, dlaczego
opucie swe zwyke miejsce wypenione szczliwoci i pene
splendoru, aby spdza czas na tym odludziu? Musisz mie ku
temu jaki wany powd.
Brahma rzek: O iwa, ta wita gra o nazwie Waidajanta
jest miejscem, w ktrym zawsze przebywam. Tutaj ze skupionym
umysem rozmylam nad tym jednym uniwersalnym Purusz,
ktry jest bez granic.
iwa rzek: O ty, ktry rodzisz si sam z siebie, istnieje ju
wielu Puruszw przez ciebie stworzonych i innych nadal stwarzasz.
Nieskoczony Purusza, o ktrym mwisz, jest natomiast jednym
bez drugiego. Kim jest wic ten Najwyszy Purusza, o ktrym
rozmylasz? Wyjanij mi to, prosz, i rozprosz wtpliwoci, ktre
niepokoj mj umys.
Brahma rzek: O synu, zaiste, wielu jest tych Puruszw, o
ktrych mwisz, jednake ten Purusza, ktry jest jeden i o ktrym

678

Mikoajewska

Mahabharata

rozmylam, przekracza ich wszystkich i jest niewidzialny. Jest on

u podstaw wszystkich Puruszw zamieszkujcych wszechwiat i
mwi si, e poniewa jest rdem, z ktrego wypywaj
odziewajc si w atrybuty, przeto gdy pozbd si atrybutw, cz
si z tym jednym Purusz, ktry jest tosamy ze wszechwiatem,
najwyszy, pierwszy wrd pierwszych, wieczny i ponad
wszystkimi atrybutami.
3. O Puruszy przejawiajcym si we wszechwiecie jako
niepoznawalna przez zmysy penia (pojedynczo)
Brahma kontynuowa: O synu, posuchaj o tym, jak ten
Najwyszy Purusza przejawia si we wszechwiecie. Jest on
wieczny, niezmienny, niezniszczalny, bezmierny i przenika
wszystkie przedmioty. Jest peni bez drugiego. Ani ty, ani ja, ani
nikt inny nie moe go zobaczy. Najwyszego Puruszy nie mona
bowiem zobaczy z pomoc zmysowej wiedzy i wszyscy ci,
ktrzy s wyposaeni w rozumienie i zmysy, lecz pozbawieni
samo-kontroli i spokoju duszy nie potrafi uchwyci jego widoku.
Cho pozbawiony ciaa, zamieszkuje w kadym ciele i cho
zamieszkuje w ciaach, wykonywane z pomoc tych cia dziaania
nie maj na niego wpywu. Jest zarwno moj, jak i twoj
wewntrzn dusz (antaratma). Jest wszechwidzcym wiadkiem
zamieszkujcym wewntrz wszystkich ucielenionych istot
zaangaowanym w obserwowanie ich dziaa. Nikt nie potrafi
uchwyci go myl lub zrozumie.
Wszechwiat jest koron na jego gowie, jego ramionami,
stopami, oczami, nosem. W pojedynk bez drugiego wdruje tak
jak chce po wszystkich kszetrach (ciaach) bez adnych ogranicze
swej woli. Kszetra (dosownie: pole) jest nazw ciaa i poniewa
on zna wszystkie kszetry, jak i wszystkie dobre i ze dziaania, std
on, ktry jest dusz jogi, jest nazywany kszetra-dina (wiadek
pola). Nowe ciao zdobywane przez wcielon dusz zaley od
przeszych dziaa i std mwi si, e dziaania s jak nasiona, z
ktrych wyrasta drzewo, lecz nikt nie potrafi zobaczy, jak
wkracza on do cia ucielenionych istot i jak je opuszcza.
4. O tym, jak Brahma wiadomy ogranicze swej wiedzy
prbuje opisa pojedynczo (peni) Puruszy zgodnie z
doktryn sankhji i jogi
Brahma kontynuowa: O synu, rozmylam nad ide Puruszy z
pomoc sankhji, jogi i wykonywania religijnych dziaa, lecz nie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 196

679

potrafi tego zrozumie. Jednake pozostajc w granicach mej

wiedzy opowiem tobie, co mdrcy mwi o tym wiecznym
Puruszy, jego pojedynczoci i wielkoci.
Mdrcy mwi o nim, jako o jednym Puruszy i to wieczne i
pojedyncze Bycie jest nazywane Najwyszym Purusz (Mahapurusza). Ogie, cho jest pojedynczym elementem, moe by
widziany, jak ponie w tysicu miejsc i warunkw, podobnie wiatr,
cho jeden, przybiera rne formy wiejc w rnych miejscach
wszechwiata. Soce, cho jest jedno, swymi promieniami
owietla cay wszechwiat. Umartwienia, cho jest ich wiele
rodzajw, maj to samo rdo, z ktrego wypywaj. Ocean jest
ojcem wszystkich wd, ktre pojawiaj si we wszechwiecie w
rnych warunkach. Pojedynczy Purusza pozbawiony atrybutw
jest caym wszechwiatem ukazujcym si w swej nieskoczonej
rnorodnoci. Wszechwiat z niego wypywa (nabierajc atrybuty) i gdy nadchodzi odpowiedni czas w nim si chowa (tracc
atrybuty), w nim, ktry przekracza wszystkie atrybuty. ywa istota,
lub inaczej wcielona dusza, osiga sukces w poczeniu si z nim,
gdy uwolnieni si od atrybutw, pozbdzie si wiadomoci
zrodzonej z ciaa i zmysw i zarzuci wszystkie dziaania, zarwno
dobre, jak i ze, jak i dualizm prawdy i faszu. Osoba, ktra zda
sobie spraw z obecnoci tego niemoliwego do opisania
pojedynczego Puruszy i zrozumie jego subtelne istnienie w
czterech formachAniruddhy, Pradjumny, Sankarshany i
Wasudewyzdobdzie cakowity i doskonay spokj serca i
odniesie sukces w utosamieniu si i poczeniu si z tym
pojedynczym Purusz.
Niektre systemy mylenia, jak na przykad joga, ktre
rozrniaj jednostkow ja (diwatman) i Najwysz Dusz,
mwi o nim, Najwyszym Puruszy, jako o Najwyszej Duszy,
inne, jak na przykad sankhja, ktre nie wprowadzaj tego
rozrnienia, nazywaj go dusz, a jeszcze inne, ktry nie widz
rnicy midzy dusz a wszechwiatem, nazywaj go wszystkim,
co jest. Jest prawd to, e on, ktry jest nazywany Najwysz
Dusz, jest pozbawiony wszystkich atrybutw, jest Narajan,
uniwersaln dusz i Purusz, ktry jest jednym bez drugiego i tak
jak woda nie moczy licia lotosu tak owoce dziaa nie maj na
niego wpywu. Dziaajca dusza (karatma) jest natomiast odziana
w siedemnacie atrybutw (pi oddechw, pi organw
dziaania, pi zmysw, umys i rozumienie), jest wic odmienna i
dopiero wtedy, gdy odrzuci swoje zaangaowanie w dziaania i
uwolni si od atrybutw, czy si z Najwysz Dusz (zdobywa

680

Mikoajewska

Mahabharata

Wyzwolenie). Majc to na myli mwi si, e we wszechwiecie

istnieje mnogo Puruszw. W rzeczywistoci jednak nie istnieje
nic poza Najwyszym Purusz, ktry jest wszystkim i ktry jest
jeden. On jest miejscem zamieszkania dla wszystkich
rozporzdze dotyczcych wszechwiata. Jest najwyszym
przedmiotem wiedzy, jak i poznajcym i przedmiotem poznania.
Jest tym, ktry myli, jak i przedmiotem mylenia. Jest tym, ktry
je, jak i jedzeniem. Jest tym, ktry wcha, jak i zapachem. Jest tym,
ktry dotyka, jak i dotykanym przedmiotem. Jest tym, ktry widzi,
jak i widzianym przedmiotem. Jest tym, ktry sucha, jak i tym, co
jest syszane. Jest tym, ktry stwarza, jak i tym, co stworzone. Jest
tym, ktry posiada atrybuty, jak i tym, ktry je przekracza.
Brahma kontynuowa: O synu, to, co zostao wczeniej
nazwane pradhana (zasada twrcza) i jest matk wyaniajcej si z
niej zasady materialnego wiata zwanej Mahat, jest niczym innym
jak promienistoci Najwyszego Puruszy, poniewa on jest
wieczny, niezniszczalny i niezmienny. Uczeni bramini nazywaj
go imieniem Aniruddha. On jest tym, ktry stwarza pierwszy ryt w
odniesieniu do samego budowniczego wszechwiata (Dhatri), jak i
tym, ktry spowodowa, e z Wed jak ze rda wypywaj do
wiata wszelkie dziaania przynoszce zasugi i bogosawiestwo.
Wszyscy bogowie i riszi o spokojnych duszach zajmujc swoje
miejsca przy otarzu jemu dedykuj pierwsz cz darw
ofiarnych. Ja sam, Brahma, pierwotny Pan wszystkich istnie, w
nim mam swj pocztek, podczas gdy ty narodzie si ze mnie. Ze
mnie wypyn wszechwiat, jak i wszystkie ywe istoty ruchome i
nieruchome, jak i wszystkie Wedy z ich misteriami. On sam,
podzielony na cztery formyAniruddha, Pradjumna, Sankarshana
i Wasudewazabawia si jak chce. Ten wielki Pan jest w ten
sposb obudzony przez swoj wiedz.
Brahma zakoczy mwic: O synu, taka jest odpowied na
twoje pytanie, ktra jest w zgodzie z tym, co gosz systemy jogi i
sankhji .
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCLI-CCCLII
(Mokshadharma Parva).

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

681

Opowie 197
O tym, jak bramin Dharmaranja
dziki rozmowie z mdrym Nag
odkrywa swoj drog do Wyzwolenia
1. Bhiszma w odpowiedzi na pytanie Judhiszthiry o najlepsz ciek obowizku
opowiada o rozmowie Dharmaranji z Nag, ktr Narada opowiedzia kiedy
Indrze; 2. Bramin Dharmaranja szuka drogi bazujcej na poprawnym rozumieniu,
ktra pozwoliaby mu zrealizowa najwyszy cel; 3. Wizytujcy dom Dharmaranji
bramin mwi o wieloci drg prowadzcych do nieba i radzi mu udanie si do krla
Nagw, ktry pomoe mu w dokonaniu wyboru; 4. Dharmaranja udaje si do
miasta Nagw w poszukiwaniu Padmanabhy i gdy nie zastaje go w domu,
postanawia czeka na jego powrt praktykujc na brzegu rzeki ascez; 5. Naga
powraca do domu i gniewa go to, e sam ma si uda na spotkanie z braminem,
cho ma status boga, lecz ona ucisza jego pych i gniew, ktre s atrybutami
Nagw; 6. Dharmaranja suchajc opowiadania Nagi o tym, jak pewien asceta
poczy si ze socem odkrywa drog do Wyzwolenia, ktr pragnie kroczy.

Dharmaranja rzek: O Naga, zdobye wielk mdro i

wiedz duszy i prawd jest to, e bogowie nie przewyszaj
ciebie pod adnym wzgldem. On, ktry jest tob, jest zaiste
mn, i on, ktry jest mn, jest prawdziwie tob. Ja, ty i
wszystkie inne istoty musz poczy si z Najwysz Dusz.
Pragnem si z tob zobaczy, bo miaem wtpliwoci, co do
najlepszego sposobu na zdobywanie prawoci i zasug.
Rozmowa z tob pomoga mi w ich rozwianiu. Dziki niej
zrozumiaem warto cieki unczha. Pjd wic dalej t
ciek, ktra ma bogosawione konsekwencje. Mj wniosek
jest pewny i mj umys jest wolny od wtpliwoci. Pozwl mi
wic odej, gdy znalazem to, czego szukaem.
(Mahbharta, Santi Parva, Part 3, Section CCCLXV)

1. Bhiszma w odpowiedzi na pytanie Judhiszthiry o najlepsz

ciek obowizku opowiada o rozmowie Dharmaranji z Nag,
ktr Narada opowiedzia kiedy Indrze
Ucze mdrca Wjasy, bramin Waisampajama, ktry recytowa
Mahabharat w Lesie Naimisza podczas Ofiary Wa sponsorowanej przez krla Danamedaja, potomka Pandaww i przerwa
sw recytacj, aby odpowiedzie na pytania krla dotyczce
Narajany, wznowi j kontynuujc opowie o rozmowie Pandaww z seniorem rodu Bhiszm, ktry raniony miertelnie przez

682

Mikoajewska

Mahabharata

Ardun podczas bitwy Pandaww z Kaurawami lea na polu

bitewnym Kurukszetry na swym ou ze strza czekajc na
waciwy moment, aby uwolni z ciaa sw dusz.
Najstarszy z Pandaww, Judhiszthira, syn boga Prawa Dharmy,
rzek: O Bhiszma, nauczae nas, e do Wyzwolenia prowadzi
droga wyrzeczenia. Jest to jednak droga bardzo trudna. Wielu
szuka wic realizacji najwyszego celu poprzez wykonywanie
obowizkw kolejnych trybw ycia. Czy wrd rnych drg
obowizkw mona uzna ktr z nich za stojc najwyej?
Bhiszma rzek: O Judhiszthira, gdy obowizki wyznaczone
dla danego trybu ycia s dobrze realizowane, prowadz do nieba
przynoszc owoce pynce z Prawdy. Rne cieki obowizku
bdce licznymi bramami do nieba, cznie z wielkimi ofiarami i
darami, dopki nie s praktykowane, nie rodz owocu. Ten, kto
wybiera swoj drog obowizkw z niezachwian wiar, wychwala t drog pomijajc inne. Idc uparcie t ciek zrealizuje cel,
ktrego szuka. Ten szczeglny temat by ongi w odlegych
czasach przedmiotem konwersacji midzy niebiaskim mdrcem
Narad i Indr, w ktrej Narada opowiedzia Indrze o tym, w jaki
sposb pewien bramin odnalaz waciw dla siebie ciek
obowizku prowadzc do Wyzwolenia.
Wielki mdrzec Narada czczony przez cay wiat jest siddh,
ktrego duchowa praktyka (sadhana) przyniosa spenienie.
Porusza si swobodnie po wszystkich wiatach nie napotykajc
adnych przeszkd, jak przenikajcy wszystko wiatr. Pewnego
dnia przyby do krlestwa Indry. Indra powita go we waciwy
sposb i gdy Narada zadowolony z powitania usiad, siad obok
niego i rzek: O wielki mdrcu, zdobye sukces pyncy z ascezy
i wdrujesz po caym wszechwiecie motywowany ciekawoci.
Jeste wszystkiego wiadkiem i nie istnieje nic, co byoby tobie
nieznane. Czy zdarzyo ci si kiedy zobaczy na wasne oczy lub
usysze o czym, co wprawio ci w zdumienie? Opowiedz mi o
tym. W odpowiedzi na pytanie Indry Narada opowiedzia mu o
braminie Dharmaranja, ktry odkry swoj drog prowadzc do
Wyzwolenia suchajc opowiadania mdrego Nagi o prawdziwie
zdumiewajcym zdarzeniu, ktrego by wiadkiem, gdy zajmowa
si cignieniem rydwanu boga soca Surji po niebie. Powtrz ci
j w tych samych sowach majc na uwadze ten sam cel, ktry
przywieca Naradzie.

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

683

2. Bramin Dharmaranja szuka drogi bazujcej na poprawnym

rozumieniu, ktra pozwoliaby mu zrealizowa najwyszy cel
Bhiszma kontynuowa: O Judhiszthira, Narada opowiedzia
Indrze, co nastpuje. W miecie lecym w poudniowej czci
delty Gangesu o nazwie Mahapadma mieszka pewien uprzejmy i
skupiony na swej duszy bramin z rodu Atri o imieniu Dharmaranja.
Dziki wierze i kontemplacji uwolni si od wtpliwoci i zna
doskonale drog domowego trybu ycia, ktr poda. Nigdy nie
zaniedbywa religijnych obowizkw i w peni kontrolowa swj
gniew. Kontrolujc zmysy czu si zawsze zadowolony i nasycony.
Oddany praktykowaniu umartwie i studiowaniu Wed by czczony
przez wszystkich dobrych ludzi. Stosujc zawsze prawe rodki i
postpujc zgodnie z domowym trybem ycia, ktry prowadzi, i z
kast, do ktrej nalea, zgromadzi spory majtek. Jego rodzina
bya liczna i cieszya si szacunkiem. Mia wiele on, liczne
potomstwo i wielu krewnych. Jego postpowanie byo zawsze
bezgrzeszne i godne szacunku i poniewa mia liczne potomstwo
czu si zobowizany, aby w swym postpowaniu obok nakazw
sformuowanych w pismach bra rwnie pod uwag rodzinne
obyczaje. W swych rozmylaniach doszed bowiem do wniosku, e
istniej trzy rodzaje obowizkw. Po pierwsze, obowizki
odnoszce si do kasty i trybu ycia, ktre zostay sformuowane w
czterech Wedach, po drugie, obowizki przedstawione w pismach
zawierajcych skodyfikowane prawo sformuowane na bazie tego,
co gosz Wedy zwanych Dharamaszastry, i po trzecie te
obowizki czczone przez ludzi przeszych generacji, ktre s
przestrzegane, cho nie znalazy swych sformuowa w Wedach i
innych pismach. wiadomy istnienia tych trzech rde obowizkw zastanawia si nad tym, na ktrym z nich powinien opiera
swj wybr. Myl ta zakcia jego spokj i obudzia w nim
wtpliwoci.
Pewnego dnia, gdy nad tym rozmyla, do jego domu przyby
pewien idcy najwysz religijn ciek bramin. Dharmaranja
powita go postpujc zgodnie z nakazami pism i po jakim czasie
widzc, e jego go odpocz i siedzi pogrony w gbokim
spokoju, rzek: O bezgrzeszny, przywizaem si do ciebie
suchajc twych sw i stae si moim przyjacielem. Pragn ci o
co zapyta. Chciabym przekaza moje obowizki gowy rodziny
i gospodarza synowi i pj dalej najwysz drog. Powiedz mi,
jaka powinna by moja droga? Chciabym, aby moja jednostkowa
dusza poczya si z Najwysz Dusz, lecz z powodu mojego
przywizania nie mam do serca na to, aby wej na t drog.

684

Mikoajewska

Mahabharata

Skoro jednak mina ju najlepsza cz mojego ycia, ktr

spdziem yjc zgodnie z domowym trybem ycia, chciabym
powici jego reszt zarabiajc rodki na opat kosztw mej
podry w czasie, ktry nadejdzie. Pragn przekroczy ocean tego
wiata. Gdzie mam szuka tratwy zbudowanej z religii, ktra
pomoe mi w zrealizowaniu tego celu? Syszc o tym, e nawet
bogowie podlegaj karze i musz spoywa owoce swoich dziaa,
i widzc rzdy proporcw boga mierci Jamy powiewajce nad
gowami wszystkich ywych istot, nie mam serca do tego, aby
czerpa przyjemno z rnych zmysowych przedmiotw, z
ktrymi mam kontakt. Nie odpowiada mi jednak rwnie religia
witych ascetw, ktrzy utrzymuj si przy yciu z ebractwa.
Wspomagany przez religi, ktra bazuje na wiedzy i poprawnym
rozumieniu poucz mnie, jak drog obowizku powinienem dalej
pj.
3. Wizytujcy dom Dharmaranji bramin mwi o wieloci drg
prowadzcych do nieba i radzi mu udanie si do krla Nagw,
ktry pomoe mu w dokonaniu wyboru
Obdarzony mdroci czcigodny go syszc te sowa rzek
melodyjnym gosem: O gospodarzu, ja sam nie mam penej
jasnoci w tej sprawie i nurtuj mnie myli podobne do twoich i
tak jak ty nie potrafi doj do ostatecznych wnioskw. Istnieje
wiele bram, poprzez ktre mona dosta si do nieba. Niektrzy
wychwalaj Wyzwolenie, inni owoce pynce z wykonywania
ofiar, jeszcze inni szukaj ucieczki w lenym lub domowym trybie
ycia. S tacy, ktrzy bazuj na zasugach pyncych z realizowania krlewskich obowizkw, jak i tacy, ktrzy szukaj owocu
pyncego z poddania kontroli swej duszy. Niektrzy wierz, e
wystarcz zasugi pynce z posuszestwa wobec starszych i
nauczycieli, inni praktykuj posuszestwo wobec ojca i matki,
czyni luby milczenia lub kierowania si zasad wspczucia i
prawdomwnoci. Niektrzy zdobywaj niebo powicajc ycie
w bitwie, inni idc ciek unczha i ywic si garstk ziaren
pozostaych na polach po niwach, jeszcze inni studiujc Wedy lub
yjc w prostocie i prawdzie lub majc czyste dusze i ginc z rk
niegodziwcw. Jak wida, ludzie docieraj do nieba poprzez
tysice bram obowizku, ktre si przed nimi otwieraj. Twoje
pytanie zakca stabilno mego rozumienia bdc jak silny wiatr,
ktry przegania chmury na niebie
Go kontynuowa: O gospodarzu, posuchaj jednak rady,
ktr usyszaem ongi od mojego nauczyciela. Moe ci ona

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

685

pomc w pozbyciu si gnbicej ci wtpliwoci. Na pewno

syszae o tym witym miejscu, gdzie w czasie przeszego cyklu
stwarzania zostao wprowadzone w ruch koo prawoci, znanym
jako Las Naimisza. Ongi w odlegych czasach w tym to regionie
zgromadzili si wszyscy bogowie, aby wykona wielki rytua
ofiarny, tam te potny krl Mandhatri pokona krla bogw
Indr. W tym witym miejscu nad brzegami rzeki Gomati
znajduje si miasto wielkich ww Nagw, w ktrym mieszka
pewien potny Naga o prawej duszy znany pod imieniem
Padmanabha. Zadowala on wszystkie ywe istoty w myli, sowie i
uczynku idc potrjn drog pobonoci: dziaania, wiedzy i
oddania. Rozmylajc nad wszystkim z wielk trosk ochrania
sprawiedliwych i karze niegodziwcw praktykujc poczwrn
polityk: pojednania, prowokowania niezgody, przekupstwa oraz
uycia siy. Udaj si do niego ze swymi pytaniami. On ci wyjani,
czym jest najwysza religia. Ten Naga zawsze z radoci wita
goci. Jest wysoce inteligentny i zna doskonale wszystkie pisma.
Posiada wszystkie podane zalety, ktrych brakuje innym. Zdoby
te wielkie bogactwo i z racji swej natury zawsze realizuje te ryty,
ktre s wykonywane z pomoc wody. Jest oddany praktykowaniu
umartwie i samo-kontroli, jak i studiowaniu Wed. Wykonuje
rytuay ofiarne, rozdaje dary, powstrzymuje si od ranienia
jakiejkolwiek ywej istoty i praktykuje wybaczanie. Mwi zawsze
prawd, jest wolny od zej woli i kontroluje zmysy, std jego
postpowanie jest pod kadym wzgldem wspaniae. Sam spoywa
posiek dopiero po nakarmieniu goci i swego personelu. Jest
uprzejmy w mowie, ma wiedz o tym, co jest korzystne, proste i
suszne i co jest naganne, i zawsze robi inwentarz tego, co ju
zostao zrobione i co jest jeszcze do zrobienia. W stosunku do
nikogo nie zachowuje si wrogo angaujc si zawsze w to, co jest
korzystne dla wszystkich ywych istot. Naley te do rodziny,
ktra jest niesplamiona i czysta jak woda Gangesu.
4. Dharmaranja udaje si do miasta Nagw w poszukiwaniu
Padmanabhy i gdy nie zastaje go w domu, postanawia czeka
na jego powrt praktykujc na brzegu rzeki ascez
Dharmaranja rzek: O braminie, twe sowa s tak uspokajajce
i nagradzajce, e ten, kto ich sucha czuje si jak wdrowiec po
zdjciu z gowy i ramion swego adunku lub jak spragniona osoba
po wypiciu szklanki zimnej wody. Swymi mdrymi sowami
wskazae mi na to, co powinienem uczyni i uczyni tak jak

686

Mikoajewska

Mahabharata

radzisz. Odpocznij teraz w mym domostwie, zanim boski Surja,

ten bg dnia, nie rozpocznie swej wdrwki po niebie.
Po upywie nocy, ktr spdzili na rozmowie o obowizkach
czwartego wyrzeczonego trybu ycia sannjasa, Dharmaranja z
sercem nastawionym na realizacj tego, na co w rozmowie
wskaza jego uczony go, odda mu cze w porannych rytach i
gdy wyruszy on dalej na sw wdrwk, opuci dom i ruszy w
kierunku miasta Nagw z nadziej spotkania z tym Nag, o ktrym
wspomina jego go.
Po dugiej wdrwce dotar do pustelni pewnego ascety, ktry
poproszony o to we waciwych sowach wskaza mu drog ku
miejscu, gdzie mieszka mdry Naga. Po dotarciu do jego domu i
przekroczeniu progu bramin Dharmaranja zawoa zgodnie ze
zwyczajem: O gospodarzu, jestem braminem, ktry przyby do
ciebie z wizyt. czy jeste w domu? Sowa te usyszaa pikna i
cnotliwa ona Nagi oddana swym obowizkom. Nie zapominajc o
obowizku waciwego powitania gocia wysza mu na spotkanie i
rzeka: O braminie, witaj. C mog dla ciebie uczyni?
Bramin rzek: O bogosawiona, uhonorowaa mnie swymi
sodkimi sowami i cae zmczenie dug podr znikno bez
ladu. Przybyem tutaj do domu twego wspaniaego ma, aby mc
si z nim zobaczy. Taki jest cel mojej podry.
ona Nagi rzeka: O czcigodny braminie, mojego ma nie ma
w tej chwili w domu. Opuci dom na cay miesic, aby przez ten
czas cign po niebie rydwan boga soca Surji. Powrci tutaj za
pitnacie dni i wwczas z ca pewnoci zechce ci zobaczy.
Czy jest jeszcze co, co mogabym dla ciebie uczyni?
Bramin rzek: O cnotliwa Pani, przybyem tutaj z wycznym
celem spotkania i rozmowy z twoim mem. Pozwl wic, e
zamieszkam w lesie na brzegu Gomati i bd tam czeka na jego
powrt praktykujc surow ascez. Bd tak uprzejma poinformowa mnie o jego powrocie, o to ci prosz.
I jak powiedzia, tak uczyni. Mieszkacy miasta Nagw nie
byli jednak zadowoleni z tego, e w bramin, ktry by gociem w
ich mieie, yje samotnie na brzegu rzeki powstrzymujc si od
jedzenia, nie mogli bowiem zrealizowa w stosunku do niego
swych obowizkw gocinnoci. Wszyscy krewni wielkiego Nagi,
cznie z brami, dziemi i onami, udali si wic nad brzegi
Gomati, gdzie czcigodny bramin siedzia bez ruchu recytujc
bezgonie mantry. Zbliywszy si do niego rzekli: O ty, ktry
zdobye bogactwo pynce z ascezy i jeste oddany prawoci.
Przybye tu do nas i ju szsty dzie przebywasz tutaj nic nie

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

687

jedzc, podczas gdy my chcielibymy ci suy i speni obowizki

gocinnoci. Jestemy krewnymi szefa Nagw, ktrego pragniesz
zobaczy. Powiniene wic zaakceptowa jedzenie, ktre tobie
ofiarujemy, jak korzonki, owoce, licie, wod, ry i miso. To, e
praktykujesz ascez zamieszkujc w tym lesie, unieszczliwia
ca wsplnot Nagw, modych i starych, gdy twoja asceza
oznacza dla nas niewypenienie przez nas naszych obowizkw
gocinnoci. Dotychczas synlimy z naszej prawoci. Wrd nas
nie ma nikogo, kto popeniby grzech zabjstwa bramina, nikt nie
umar zaraz po urodzeniu i nikt z nas nie spoywa posiku, zanim
nie nakarmi bogw, krewnych i goci, ktrzy przybyli do naszego
miasta. Nie pozwl na to, aby zabrudzi nas grzech.
Bramin rzek: O Nagowie, ulegajc waszej probie musiabym
zama moj przysig. Bdcie cierpliwi, ju tylko osiem dni
pozostao do powrotu szefa Nagw. Obiecuj wam, e jeeli nie
wrci on na zakoczenie smego dnia, przestan poci i zaczn
je. Realizuj moj przysig ascezy z szacunku dla tego
wielkiego Nagi, ktry jest waszym krewnym, nie powinnicie wic
rozpacza z powodu tego, co czyni. Wrdcie do swych domw.
Moja przysiga ma suy jego dobru i nie powinnicie stara si o
to, abym t przysig zama.
Po usyszeniu tych sw serca Nagw uspokoiy si i powrcili
do swych domw.
5. Naga powraca do domu i gniewa go to, e sam ma si uda
na spotkanie z braminem, cho ma status boga, lecz ona
ucisza jego pych i gniew, ktre s atrybutami Nagw
Po upywie pitnastu dni i realizacji swego zadania cignicia
rydwanu Surji, szef Nagw, Padmanabha, zwolniony przez Suri
powrci do domu. Jego prawa ona powitaa go myjc jego stopy
i wykonujc inne powitalne czynnoci nalece do jej obowizkw.
Gdy Naga odpocz po podry, rzek do swej ony: O droga
ono, mam nadziej, e podczas mej nieobecnoci nie ulega
nieczystym skonnociom waciwym dla twej pci i nie zaniedbaa obowizku oddawania czci bogom i gociom, ktry jest
nakazany w pismach i o ktrym ci pouczyem. Mam nadziej, e
wypenia swe obowizki gocinnoci i nie przekroczya granic
prawoci.
Pikna ona Nagi rzeka: O mu, wiem, e obowizkiem
ucznia jest posuszestwo nauczycielowi, obowizkiem bramina
studiowanie Wed, sucy powinien sucha swego Pana, a krl
ochrania tych, ktrzy s prawi i kara niegodziwcw. Wojownik

688

Mikoajewska

Mahabharata

powinien broni wszystkie ywe istoty przed zem i uciskiem, a

szudra powinien suy z pokor gospodarzom z trzech pozostaych kast, braminom, wojownikom i waijom. Religia domowego
trybu ycia jest w penej harmonii z nakazem dziaania na rzecz
dobra wszystkich ywych istot. Skromno posiku i realizowanie
lubw przynosi zasugi kademu bez wzgldu na to, do ktrej
kasty naley, gdy kontrolowanie zmysw jest zawsze w zgodzie
z religi. Ten, kto chce i drog prowadzc do Wyzwolenia,
powinien zawsze pyta sam siebie o to, kim jest, skd si tu wzi,
czym s dla niego inni i czym on jest dla nich. Najwyszym
obowizkiem ony jest cnotliwo i posuszestwo mowi. Wiem
o tym wszystkim dziki twoim naukom. Jake wic mogabym
zej ze cieki prawoci wiedzc o tym wszystkim i majc ma,
ktry jest cakowicie oddany prawoci tak jak ty? Jake mogabym
wej na drog grzechu? Podczas twej nieobecnoci oddawaam
cze bogom i niczego nie zaniedbujc realizowaam obowizki
gocinnoci wobec tych, ktrzy przybyli do twego domu. I tak,
pitnacie dni temu przyby tutaj pewien bramin i nie wyjaniajc
mi bliej celu swej podry powiedzia, e pragnie ci o co
zapyta. Mieszkajc nad brzegiem rzeki Gomati oczekuje na twj
powrt. Siedzi on tam na odludziu praktykujc ascez i recytujc
Wedy. Obiecaam mu, e poprosz ci o udanie si do niego, jak
tylko powrcisz do domu. Udaj si wic do niego i pozwl mu na
zrealizowanie celu, z ktrym tu przyby.
Naga rzek: O sodko umiechajca si ono, za kogo wzia
tego bramina? Czy jest on faktycznie czowiekiem, czy te moe
bogiem, ktry przybra form bramina? Jakeby bowiem wrd
istot ludzkich mg znale si kto, kto chciaby mnie zobaczy
lub kto miaby do tego wystarczajce kwalifikacje? Jake istota
ludzka mogaby nakaza tobie, aby wysaa mnie tam, gdzie
obecnie przebywa? Nagowie s wyposaeni w ogromn energi,
szybko, wspania wo i zdolno do speniania ycze, zasuguj wic na oddawanie im czci. Zasuguj na pierwszestwo i
ludzie nie mog ich zobaczy.
ona Nagi odpowiedziaa: O mu, sdzc po prostocie tego
bramina i jego szczeroci myl, e nie jest on bogiem ywicym
si powietrzem. Wiem take, e caym sercem oddaje tobie cze.
Nastawi swe serce na cel, ktrego osignicie zaley od twojej
pomocy. Tak jak ptak Czataka czeka na deszcz, aby zaspokoi
pragnienie, tak ten bramin czeka na twoje przybycie. Nie pozwl
na to, aby spotkao go jakie nieszczcie z tego powodu, e nie
moe ci zobaczy. Pamitaj te o tym, e nikt urodzony w

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

689

zasugujcej na szacunek rodzinie nie moe by dalej uwaany za

godnego szacunku, jeeli nie okaza odpowiedniej gocinnoci
gociowi, ktry przyby do jego domu. Pozbd si wic naturalnego dla naszego gatunku gniewu i udaj si na brzeg rzeki, aby
zobaczy tego bramina. Nie zawied jego oczekiwa. Krl lub
ksi, ktry nie obetrze ez osoby, ktra przybya do niego
szukajc pomocy, popenia grzech. Nie zapominaj o ciece
prawoci. Dziki lubowi milczenia zdobywa si mdro, a
poprzez dobroczynno saw. Mwic zawsze prawd nabywa si
elokwencj i zdobywa niebo. Porzucajc swe gospodarstwo
domowe osiga si ten wysoki cel, ktry jest wyznaczony dla
mdrcw kroczcych drog wyrzeczenia. Rwnie gromadzc
bogactwo prawymi rodkami mona zdoby wiele upragnionych
owocw, lecz czynienie tak z myl jedynie o wasnej korzyci
prowadzi do pieka. Taka jest droga prawoci.
Naga rzek: O bogosawiona niewiasto, nie ma ju we mnie
ani arogancji, ani pychy, cho z racji urodzenia s one moimi
atrybutami. Nie ma te we mnie dzy, ktra rodzi si z gniewu.
Wszystko to zostao wypalone w ogniu twych poucze. Cho
Nagowie s przez wszystkich potpiani z powodu nadmiaru zoci,
ktra ich cechuje, ja sam nie znam ciemnoci gbszej od
ciemnoci gniewu. To z powodu nieumiejtnoci pokonania
gniewu potny dziesiciogowy Rawana rywalizowa z Indr i w
kocu zosta zabity w walce z Ram. Rwnie potny krl
Kartawirja, ktry uleg gniewowi zosta zabity przez Parauram z
rodu Bhrigu. Swymi sowami oczycia mnie z mojego gniewu,
tego wroga, ktry niszczy wszystko to, co jest dla mnie korzystne.
Jake wielkie mam szczcie majc za on ciebie, osob o
wielkiej cnocie i niewyczerpanych zaletach. Uczyni to, o co
prosisz, i udam si nad brzeg rzeki, gdzie przebywa wspomniany
przez ciebie bramin, i powitam go waciwymi sowami prowadzc
go ku spenieniu jego ycze.
6. Dharmaranja suchajc opowiadania Nagi o tym, jak pewien
asceta poczy si ze socem odkrywa drog do Wyzwolenia,
ktr pragnie kroczy
Przywdca Nagw, Padmanabha, po rozmowie ze swoj praw
on ruszy w kierunku brzegu rzeki Gomati, gdzie przebywa
oczekujcy na jego powrt bramin. Idc zastanawia si nad tym,
co mogo skoni tego pobonego bramina do podjcia podry do
miasta Nagw. W kocu, gdy zobaczy go siedzcego samotnie na
brzegu rzeki i zanurzonego w kontemplacji, zbliy si do niego i

690

Mikoajewska

Mahabharata

rzek: O braminie, przybywam do ciebie w pokoju, wic nie

popadaj w gniew. Powiedz mi, komu oddajesz cze praktykujc
surow ascez i jaki jest cel twojej wizyty.
Bramin rzek: O wielki wu, nazywam si Dharmaranja i
przybyem a tutaj, aby mc porozmawia ze synnym Nag o
imieniu Padmanabha. Pitnacie dni temu dowiedziaem si od
jego ony, e nie ma go w domu, i dlatego czekajc na jego powrt
przebywam tutaj, a nie w jego domu. Czekam tutaj na niego darzc
go uwielbieniem. Liczc na to, e dziki swej praktyce uwolni go
od wszelkiego za i przynios mu to, co jest dla niego korzystne,
spdzam tu czas w spokoju recytujc Wedy i praktykujc jog.
Naga rzek: O braminie, zaiste, twoje postpowanie jest
wysoce prawe, jeste pobony i oddany dobru wszystkich ywych
istot. Niech bdzie tobie chwaa. Jestem tym Nag, ktrego
poszukujesz. Powiedz mi, co mog dla ciebie uczyni? Moja ona
opowiedziaa mi o twojej wizycie i przybyem tutaj nad brzeg
rzeki, aby mc ci zobaczy i aby mg wrci tam, skd
przybye realizujc swj cel. Powiedz mi wic, jakie jest twoje
yczenie, gdy my wszyscy z racji tego, e troszczysz si o nasze
dobro praktykujc ascez, zacignlimy u ciebie dug.
Dharmaranja rzek: O Naga, przybyem tutaj kierujc si
pragnieniem, aby ci zobaczy. wiadomy mej ignorancji
przybyem tutaj, aby ci o co zapyta. Pragn dowiedzie si, co
mam czyni, aby poczy swoj dusz z Najwysz Dusz i w ten
sposb pozby si jednostkowoci. W tej chwili czuj si
zawieszony midzy dwoma wiatami, nie jestem bowiem ani
przywizany do tego wiata, ani od niego odczony. Ty sam
janiejesz wiatem swych zasug w kolorycie promieni ksiyca
mierzonych czyst saw. Zanim zdradz ci dokadniej cel, z
ktrym tu przybyem, odpowiedz mi, prosz, na pytanie zwizane
z twoj nieobecnoci w domu i pobytem na nieboskonie, aby
cign rydwan Surji. Powiedz mi, czy w czasie, gdy wykonywae swj obowizek przebywajc w sonecznym regionie, widziae
co prawdziwie cudownego, co wprawio ci w zdumienie?
Naga rzek: O bogosawiony braminie, Surja jest miejscem
niezliczonych cudw i jak mwi mdrcy w pewnych promieniach
Surji rezyduje dusza wszechwiata, od ktrej pochodzi nasienie
wszystkich przedmiotw i ktra podtrzymuje ziemi razem z
wszystkimi zamieszkujcymi j ywymi istotami. Czy moe by
co cudowniejszego, od tego, e Najwyszy Purusza, wieczny i
potny, o wielkiej jasnoci, bez pocztku i koca rezyduje w
Surji? Czy moe by cudowniejszego od tego, e Najwysza

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

691

Dusza przebywajc wewntrz sonecznego dysku i kpic si w

sonecznym blasku spoglda na wszechwiat? Wszystkie ywe
istoty zamieszkujce trzy wiaty pyn z Surji. Wszyscy bogowie i
mdrcy, ktrzy zdobyli sukces ascezy, zamieszkuj na promieniach sonecznych tak jak ptaki na gaziach drzew. Czy moe by
co cudowniejszego od potnego wiatru emanujcego z Surji,
ktry odpoczywa na jego promieniach i std wieje na cay
wszechwiat, lub od tego, e Surja majc ma uwadze dobro
wszechwiata dzieli wiatr na wiele czstek i stwarza deszcz
opadajcy na ziemi w porze deszczowej, lub od tego, e Surja ma
ciemny promie, ktry przeksztaca si w burzowe chmury, gdy
nadchodzi waciwa pora roku lub od tego, e najpierw przez
osiem miesicy wypija ca wod i potem wypluwa j, gdy
nadchodzi pora deszczowa?
Naga kontynuowa: O braminie, posuchaj jednak o czym, o
czym chciabym tobie opowiedzie odpowiadajc na twoje pytanie.
By to prawdziwy cud cudw, ktry widziaem kiedy na czystym
niebie w samo poudnie dziki temu, e byem blisko Surji cignc
jego rydwan. Ot pewnego dnia w samo poudnie, gdy Surja
wieci w caej swej okazaoci ogrzewajc wszystkie przedmioty,
zobaczyem jak zblia si do niego pewne Bycie, ktre zdawao si
wieci z rwn mu jasnoci. Owietlajc wszystkie wiaty swoj
chwa i wypeniajc je swoj energi zbliyo si do Surji
przedzierajc si przez firmament i robic sobie ku niemu drog.
Promienie emanujce z jego ciaa zdaway si przypomina
jasno ofiarnej libacji z oczyszczonego masa wlewanej do
ofiarnego ognia. Jego blask i splendor byy tak wielkie, e nie
mona byo na niego spojrze. Jego forma bya niemoliwa do
opisania i wydawa si by drugim Surj. Jak tylko zbliy si do
Surji, Surja otworzy ramiona, aby go powita, podczas gdy on
chcc odwzajemni otrzymane honory wycign ku Surji praw
do i przebijajc si przez firmament poczy si z jego dyskiem.
Mieszajc si z energi Surji, zda si przeksztaca w samego
Surj i gdy ich energie poczyy si razem, ani ja ani nikt inny
obserwujcy to zjawisko nie potrafi ju duej rozrni, kto jest
kim. Zaiste, nie moglimy rozrni Surji, ktrego rydwan
cignlimy, od tego Bycia, ktry zdawa si przemierza niebiosa
w jego kierunku. Zagubieni zapytalimy Surj: O Surja, kim jest
to Bycie, ktre w mgnieniu oka stao si tob.
Surja rzek: O wy, ktrzy cigniecie mj rydwan po
firmamencie, Bycie to nie jest ani bogiem ognia, ani potnym
asur, ani Nag. Jest skromnym braminem nie posiadajcym

692

Mikoajewska

Mahabharata

adnego bogactwa i wolnym od wszystkich pragnie, ktry zdoby

niebo idc cieka zwan unczha, czyli utrzymujc si przy yciu z
garstki ziaren kukurydzy zebranych z pl po zakoczeniu niw,
oraz z korzonkw i opadych z drzew lici. Zanurzony w swej
duszy czasami ywi si jedynie wod lub samym powietrzem.
Zadowoli on iw sw recytacj mantr. Wykonujc wszystkie
pobone dziaania zebra zasugi prowadzce do nieba. Ten mdry
bramin by oddany Najwyszemu Panu wszystkich ywych istot.
Nikt, ani bogowie, asurowie, gandharwowie, czy Nagowie nie
mog przewyszy tych dusz, ktre po opuszczeniu ciaa poczyy
si ze sonecznym dyskiem.
Naga zakoczy swe opowiadanie mwic: O bramnie, takie
to byo owo zdumiewajce wydarzenie, ktrego byem wiadkiem,
o ktrym chciaem tobie opowiedzie. Teraz w skromny bramin
poczony w jedno ze sonecznym dyskiem wdruje po niebie
owietlajc ziemi.
Dharmaranja rzek: O Naga, jake cudowne i zadziwiajce jest
to, o czym opowiadasz. Suchanie twych penych znaczenia sw
przynioso mi ogromne zadowolenie i dziki nim odkryem drog,
ktr chc poda. Bd wic bogosawiony i pozwl mi teraz
odej. Pytaj o mnie wysyajc sucego.
Naga rzek: O braminie, dokd zamierzasz si uda i co
jeszcze mog dla ciebie zrobi? Cigle nie zdradzie mi celu, z
ktrym tu do mnie przyszede. Skoro jednak uwaasz, e
zrealizowae swj cel bez wzgldu na czy zosta on wyraony w
sowach, to po poegnaniu si ze mn we waciwy sposb moesz
odej. Poniewa jednak nawizalimy przyja podczas naszej
rozmowy, nie powiniene opuszcza naszego miasta po
zobaczeniu mnie tutaj na odludziu, gdy ty sam siedzisz w cieniu
drzew praktykujc ascez. Wszyscy mieszkacy miasta Nagw s
do twej dyspozycji. Bez wzgldu na to, jaki jest cel, z ktrym tu
przybye, powiniene spdzi jaki czas w moim domu cieszc si
moj gocinnoci.
Dharmaranja rzek: O Naga, zdobye wielk mdro i
wiedz duszy i prawd jest to, e bogowie nie przewyszaj ciebie
pod adnym wzgldem. On, ktry jest tob, jest zaiste mn, i on,
ktry jest mn, jest prawdziwie tob. Ja, ty i wszystkie inne istoty
musz poczy si z Najwysz Dusz. Pragnem si z tob
zobaczy, bo miaem wtpliwoci, co do najlepszego sposobu na
zdobywanie prawoci i zasug. Rozmowa z tob pomoga mi w ich
rozwianiu. Dziki niej zrozumiaem warto cieki unczha. Pjd
wic dalej t ciek, ktra ma bogosawione konsekwencje. Mj

Ksiga XII, cz. 3

Opowie 197

693

wniosek jest pewny i mj umys jest wolny od wtpliwoci.

Pozwl mi wic odej, gdy znalazem to, czego szukaem .
Bhiszma zakoczy swe opowiadanie mwic: O Judhiszthira,
bramin Dharmaranja odda szefowi Nagw nalen mu cze i
nastpnie uda si na spotkanie z mdrcem Cjawan z rodu Bhrigu,
aby zosta przez niego oficjalnie poinstruowany i wprowadzony na
ciek unczha poprzez wykonanie odpowiedniego rytuau, co
Cjawana speniajc jego prob uczyni. Wszystko to, co ci
opowiedziaem, Cjawana opowiedzia ongi krlowi Danaka,
ktry z kolei przekaza to Naradzie. Niebiaski riszi Narada o
nieskazitelnych uczynkach i wielkiej duszy opowiedzia to
wszystko Indrze, ktrzy powtrzy to na wielkim zgromadzeniu
braminw. Ja sam z kolei usyszaem to od jednego z bogw wasu
podczas przerwy w moim pojedynku z Parauram i przekazaem
to tobie w odpowiedzi na twoje pytanie o to, czy mona okreli to,
co konstytuuje najwyszy obowizek. Kady sam musi dla siebie
wybra najwysz ciek obowizku i kroczy ni z wiar i bez
wtpliwoci. w bohaterski bramin Dharmaranja, o ktrym tobie
opowiedziaem, wybra dla siebie drog unczha i po uczynieniu
lubu szed t drog nie oczekujc adnych nagrd. Poinstruowany
przez mdrego Nag o obowizkach tej cieki uda si do dungli,
gdzie praktykowa posuszestwo (nijamy), jak i powstrzymywanie
si (jamy) ywic si jedynie garstk ziaren kukurydzy, ktre
zdoa zebra po niwach z nagich pl.
Napisane na podstawie fragmentw Mahbharta,
Santi Parva, Part 3, Sections CCCLIII-CCCLXV
(Mokshadharma Parva).

Dodatki

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Aneks 2

697

Aneks 2: Stwarzanie wszechwiata: Brahman,

Purusza i Prakriti
Aneks 2 przedstawia wspczesn interpretacj procesu stwarzania
wiata bazujc na staroytnych przekazach i wyjania znaczenie
podstawowych poj filozofii sankhja dotyczcych stwarzania wiata.
Przy pisaniu korzystano z artykuu Concept of God in Hinduism na stronie
internetowej nalecej do grupy Sri Vishnu Sahasranama Satsang:
http://vishnusahasranamasatsangpune.org/fundamentals_Concept.html.

Najwysz boskoci w hinduizmie jest Brahman (Param

Brahman, Paramatman), ktry nie podlega wpywowi jakoci
natury materialnej, czyli gun (sattwa, radas, tamas), jest
niezmienny, nie posiada adnych atrybutw i przenika wszystko.
Istnieje poza czasem i przestrzeni; jest subiektywnie dowiadczany przez jogina jako sat-chit-ananda, czyli jako rzeczywiste
istnienie-czysta wiadomo-ekstaza.
Wszechwiat wypywa z niego w procesie stwarzania (sarga) i
po upywie czasu rwnego dniowi Brahmy (kalpa), ktry jest
rwny tysicowi cykli czterech jug, zostaje przez niego z
powrotem wchonity w procesie rozpadu (pralaja). Podczas nocy
Brahmy tym, co pozostaje, jest prnia, w ktrej istnieje jedynie
niezniszczalny Brahman bez ruchu i jakiejkolwiek zmiany. Gdy
pojawia si ruch, noc si koczy i wszechwiat ponownie wyania
si z Brahmana. Cykle te powtarzaj si bez koca.
Cho Brahman ma czysto duchowy charakter i jest pozbawiony
trzech jakoci natury (gun) powodujcych zmiany, inicjuje proces
stwarzania przez aktywizacj Moola Prakriti (pierwotna Prakriti)
bdc szakti Brahmana (pierwotn kosmiczn energi), ktra z
nim wspistnieje poza granicami czasu i przestrzeni. Moola
Prakriti, zwana rwnie jogamaj, si Wisznu lub bosk iluzj
jest zbudowana z trzech gun (sattwa-dobro, radas-namitno,
tamas-ciemno) i dopki znajduj si one w stanie doskonaej
rwnowagi, dopty wszechwiat si nie manifestuje. Paramatman
rozpoczyna nowy cykl stwarzania uaktywniajc Moola Prakriti
poprzez zakcenie rwnowagi midzy gunami. Interakcja midzy
gunami powoduje, e z Brahmana zaczyna wypywa stwarzanie.
W procesie stwarzania Moola Prakriti, ktra podobnie jak
Paramatman nie ma formy (jest niezamanifestowana), przeksztaca si w dwadziecia trzy elementy skadowe bdce budulcem
rzeczywistoci materialnej, co jest nazywane ewolucj Prakriti.

698

Mikoajewska

Mahabharata

Paramatman bdcy czyst wiadomoci wchodzi do pozbawionej wiadomoci Prakriti (w tej fazie pozostaje jeszcze do niej
nieprzywizany), aby kierowa procesem stwarzania. Paramatman
bdc tym, kto rozmyla wewntrz Prakriti, jest nazywany
Purusz (osoba, dusza). Cae stwarzanie jest wic przeksztacaniem si Moola Prakriticzyli kosmicznej energii szaktiw
Prakritinatur materialn lub raczej materialny budulec
wszechwiata zoony z dwudziestu trzech elementw (tattwa)
ktre jest umoliwione i aktywowane przez Paramatmana jako
Purusz.
Zgodnie z filozofi sankhji wprowadzona w ruch Moola
Prakriti dziaajca poprzez pozostajce w interakcji trzy guny
przeksztaca si w nastpujcy sposb:
pierwszym tworem (ewolut) Prakriti w jej w ewolucji jest
Mahat, ktry powoduje pojawienie si rozumienia (buddhi);
z rozumienia wyania si ego-wiadomo (ahamkara), ktra
ma trzy formy (sattwiczn, radasiczn, tamasiczn);
sattwiczna wiadomo prowadzi do wyonienia si jedenastu
organw-zmysw (indrija)piciu organw poznania (such,
skra, oczy, jzyk, nos), piciu organw dziaania (mowa, rce,
stopy, narzdy wyprniania si, narzdy reprodukcji) i umysu;
tamasiczna wiadomo prowadzi do powstania piciu
subtelnych elementw (tanmatra), ktrymi s wraenia dwiku,
dotyku, ksztatu, smaku, zapachu;
pi subtelnych elementw przeksztaca si w pi wielkich
elementw (mahabhuta): przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia.
Nieoywiona materia wszechwiata jest zbudowana z piciu
wielkich elementw, podczas gdy ciaa ywych istot s zbudowane z piciu wielkich elementw, piciu subtelnych elementw,
jedenastu organw-zmysw i dodatkowo rozumienia (buddhi) i
ego-wiadomoci (ahamkara)cznie dwadziecia trzy elementy
rzeczywistoci materialnej.
Wszystkie przedstawione wyej przeksztacenia s w peni
przeksztaceniami Prakriti wynikymi z dziaania trzech jakoci
natury materialnej (guny). Purusza istnieje we wszystkich tych
oywionych i nieoywionych przedmiotach jako czaitanja (uniwersalny duch, czysta wiadomo, potencjalno), ktra czy je
wszystkie razem. Poza tym On (Purusza) istnieje we wszystkich
ruchomych i nieruchomych ywych istotach jako unikalna
wiadoma realna istota, ktra uywa jedenastu zmysw (organw),
ego-wiadomoci (ahamkara) i rozumienia (buddhi), aby mc

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Aneks 2

699

zabawia si Prakriti i jej przeksztaceniami. Ta unikalna,

wiadoma realna istota jest nazywana dusz, jednostkow jani,
ucielenion dusz i diw.
Purusza, ktry przenika cay zamanifestowany wszechwiat
zbudowany z rnych nieoywionych przedmiotw, zjawisk naturalnych i ywych istot, utrzymujc je wszystkie razem jest
nazywany Wiatrem lub Wiwarup bdcych form (manifestacj)
Paramatmana.
Paramatman stwarza bogw (dewy) sprawujcych opiek nad
jedenastoma zmysami (organami) i kontrolujcych zjawiska
naturalne i niebiaskie planety. S oni ywymi istotami takimi jak
ludzie tylko na wyszym poziomie rozwoju. Tkwi w tych
zmysach i zjawiskach, nad ktrymi sprawuj opiek przybierajc
rwnoczenie indywidualne boskie formy i zamieszkujc odpowiednie astralne planety. Mona ich przywoa recytujc odpowiednie mantry, aby ukazali si w celu zaakceptowania realizowanej ofiary. Przykadami takich bogw s Surja, Waruna, Jama,
Agni, Maruta, Soma. Bogowie ci bdc ywymi istotami tak jak
ludzie podlegaj prawu karmy.
Gdy wszechwiat manifestuje si, sam Paramatman przybiera
trzy formy: Brahmy, Wisznu i iwy (trimurti), aby sprawia
opiek nad procesami tworzenia, utrzymywania i niszczenia
zamanifestowanego wszechwiata. Jogamaja, lub inaczej szakti,
czy Moola Prakriti, czyli trzy jakoci natury materialnej (guny)
rwnie przybiera odpowiednie formy (midzy innymi Saraswati,
Lakszmi, Parwati), aby peni funkcj on trimurti i realizowa
specyficzne cele zwizane ze wszechwiatem.
Wciele lub awatar Paramatmana nie naley myli z dewami.
Paramatman rodzi si w cielesnej formie przez samo-ucielenienie
si i ujarzmienie swej mai (podczas gdy dewy przybieraj rne
formy pod wpywem mai) dla realizacji swego specyficznego celu
i odgrywanie swych lila (gier, iluzji, rl, zabaw) na ziemi majc na
uwadze duchowe korzyci ywych istot.
Ostatecznie wic w stwarzaniu wszechwiata wszystko
wypywa z jedynego rzeczywistego i niezamanifestowanego
istnienia, ktrym jest Paramatman i wszystko to, co jest
zamanifestowane jest rezultatem poczeniem Puruszy z Prakriti.

700

Mikoajewska

Mahabharata

Aneks 3: Ewolucja Prakriti

Diagram 1. Przeksztacanie si Prakriti w dwadziecia pi zasad wszechwiata

Przedstawiony diagram podsumowuje i ilustruje kolejne etapy

procesu zwanego w filozofii sankhji ewolucj natury materialnej
Prakriti, ktra w rezultacie prowadzi do wyonienia si dwudziestu
piciu zasad (tattwa)liczc cznie z zamieszkujcym w ciele
Purusz i pierwotn (Moola) Prakritiktre tworz budulec
wszechwiata i rzdz jego funkcjonowaniem. Te dwadziecia pi
zasad to: Purusza, Moola Prakriti (trzy guny w rwnowadze),
rozumienie, ego-wiadomo, umys, pi organw poznania, pi
organw dziaania, pi subtelnych i pi wielkich elementw.
Obok tych zasad sankhja wymienia Najwyszego Purusz
okrelajc go w swej wizji wszechwiata liczb dwudziest szst,
lecz nazywajc go nie-zasad, ze wzgldu na to e przekracza

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Aneks 3

701

Prakriti i Prakriti nie ma na niego wpywu. Z kolei zamieszkujcy

w ciele Purusza jest wliczany do zasad, bo cho jest faktycznie od
Prakriti niezaleny, z powodu zamieszkania w Prakriti jako
wcielona dusza zaciemnia si ignorancj i wydaje mu si, e jest
tosamy z Prakriti.
Zgodnie z filozofi sankhji proces stwarzania wszechwiata
jest wynikiem zainspirowanego przez Purusz procesu
przeksztacania si natury materialnej Prakriti, ktry wynika z
zaburzenia rwnowagi wrd trzech jakoci natury materialnej
(guny), ktrymi s jasno-dobro (sattwa), namitno (radas) i
ciemno (tamas). Kolejne przeksztacenia Prakriti majce
zdolno do dalszych przeksztace s nazywane ewolutami.
Pierwsz ewolut Prakriti jest rozumienie (Mahat, buddhi), ktre
przeksztaca si w ego-wiadomo (ahamkara). Ego-wiadomo
prowadzi do przeksztace dwojakiego rodzaju w zalenoci od
tego, czy dominuje w niej sattwa, czy tamas. Pod wpywem
przewagi sattwy przeksztaca si w umys (manas), pod wpywem
dominacji tamas przeksztaca si w pi subtelnych elementw
(tanmatra). Nastpnie umys przeksztaca si w pi organw
poznawczych lub zmysw (dnanendrija) oraz pi organw
dziaania (karmendrija). W kocu pi subtelnych elementw
przeksztaca si w pi wielkich elementw (mahabhuta).

Mikoajewska

702

Mahabharata

Sowniczek Mahabharaty (ksiga XII, cz. 2 i 3)

Hasa pojawiajce si w poprzednich ksigach zostay pominite.

A
abhawa-bhawa: opozycja, gdzie abhawa oznacza nieistnienie,
negacj, nico, nieobecno, a jej przeciwiestwo bhawa oznacza
stawanie si, istnienie, ukazywanie si. W Mahabharacie opozycja
ta pojawia si w kontekcie analizy stanw wiadomoci i w celu
wykazania, e Wyzwolenie jest moliwe. Manu w swych naukach
stwierdza, e nieistnienie lub inaczej Wyzwolenie jest osigane
poprzez zatrzymanie aktywnoci zmysw i umysu, co oznacza
zniszczenie istnienia, czyli wszystkich indywidualnych dyspozycji
oddziaujcych na proces poznawczy zakodowanych w umyle lub
bdcych rezultatem zewntrznych uwarunkowa; nieistnienie
wystpuje w stanie gbokiego pobawionego marze sennych snu,
podczas ktrego umys i zmysy s w stanie upienia i jedynie
rozumienie pozostaje obudzone; istnienie z kolei wystpuje w tzw.
obudzonym stanie wiadomoci lub podczas snu, ktremu
towarzysz marzenia senne. W klasycznej sankhji termin bhawa w
sensie stawania si, nabywa bardziej specyficznego znaczenia i
odnosi si do opisu indywidualnych niewiadomych dyspozycji
zakodowanych w umyle i oddziaujcych na proces poznawczy
jednostki i przez to na jej dziaanie i to na jakim poziomie istnienia
urodzi si ponownie na ziemi. Nieistnieniem nazywa si rwnie
to, co niezamanifestowane, skd wyania si istnienie, czyli to, co
zamanifestowane; istnienie w tym ujciu ma szereg oznak
odrniajcych je od nieistnienia, do ktrych nale na przykad
substancja, atrybuty, dziaanie (karma), wsplno lub
uniwersalno (samanja), szczeglno (visesa) i nieodczno
(samawaja). W innym ujciu istnienie, to stan w ktrym przedmioty maj atrybuty, nieistnienie, to stan, w ktrym przedmioty nie
maj atrybutw.
adhibhuta: zgodnie z Bhagavad Git (rozmowa VIII) termin
ten odnosi si do opisu dowiadczanego przez jednostk wiata
przedmiotw, czyli wiata przybierajcego form i nazywanego
(tzw. wiata zjawiskowego), ktrego istnienie jest nietrwae i ktry
jest stworzony z kombinacji piciu wielkich elementw
(przestrzeni, wiatru, ognia, wody, ziemi).
adhidaivata: zgodnie z Bhagavad Git (rozmowa VIII) termin
ten odnosi si do opisu zamieszkujcego w ciele Brahmana, ktry
z powodu ignorancji wynikej z identyfikowania si z ciaem i

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

703

przywizywania si do przedmiotw tego wiata zostaje

oddzielony od Najwyszego Brahmana, inaczej mwic odnosi si
do opisu ulegajcej iluzji wcielonej duszy (diwy).
adhjatma: zgodnie z Bhagavad Git (rozmowa VIII) termin
ten opisuje naturalny i stay stan Brahmana zamieszkujcego w
jednostkowym ciele, czyli ja (atman) ukryt za zmysami,
umysem i intelektem (rozumieniem) jednostki; w innym ujciu
jest to wiedza duchowa lub wiedza o duszy rozwaanej w
kontekcie procesw mentalnych zrodzonych z poczenia duszy z
ciaem lub pena znajomo zamieszkujcej w ciele jani; jeszcze
inaczej jest to wszystko to, co wie si z umysem.
Adagara: imi mdrca, ktry osign Wyzwolenie oraz
nazwa praktykowanego przez niego lubu ycia tak jak wielki w,
ktry nie rusza si z miejsca i ywi si tylko tym, co jest w zasigu
jego paszczy, a gdy nikt si do niego nie zblia, nie je nic.
agama (religia): zbir niewedyjskich pism sanskryckich,
opisujcych midzy innymi metod budowy wityni i posgu
bstwa, sposoby oddawania mu czci, doktryny filozoficzne,
praktyki medytacyjne, cztery rodzaje jogi; uwane s rdo
jogicznych poj; Sjumarami w rozmowie z Kapil agamami
nazywa deklaracje Wed i bazujce na logice nauki majce na celu
wyjanienie prawdziwego znaczenia Wed.
ahamkara (ego-wiadomo): wiadomo jednostkowoci lub
odrbnoci wyraajca si w okreleniu to ja lub jestem tym
pojawiajca si w dziaaniu i std tumaczona rwnie jako ja
dziaajce; (aham w sanskrycie oznacza ja, a kara oznacza
wykonawc, twrc); w filozofii sankhji jest uwaana za jedn z
dwudziestu piciu zasad materialnego wszechwiata (tattwa) i
jeden z rezultatw aktywnoci trzech gun (sattwa, radas, tamas)
lub inaczej jeden z produktw przeksztacania si (aktywnoci,
ewolucji) natury materialnej Prakriti (zob. Aneks 3), ktry dzieli z
ni jej trzy atrybuty; std wyrnia si jej trzy rodzaje w zalenoci
od tego, czy jest zdominowana przez gun dobra (sattwa),
namitno (radas), czy ciemno (tamas); jest rozwaana na
poziomie uniwersalnym (Ego-wiadomo), jak i na poziomie
poszczeglnych ywych istot (ego-wiadomo) wchodzc w skad
ich aparatu psychicznego; jest traktowana jako atrybut stworzonego wszechwiata (tzn. jest zmienna i zniszczalna) i stwarzajca
go dalej sia. Zgodnie z sankhj, jakoci natury materialnej (guny)
zaciemniaj zamieszkujc w ciele dusz (indywidualnego
Purusz) ignorancj, powodujc powstawanie ego-wiadomoci
(lub inaczej ja dziaajcego), ktra z kolei oddziauje na inne

704

Mikoajewska

Mahabharata

elementy tworzce psychik czowieka i nalece do atrybutw

ciaa (w jzyku sankhji powoduje dalsze przeksztacenia). W swej
historii ego-wiadomo jest rezultatem dziaa ywej istoty w jej
przeszych wcieleniach i powoduje aktualne dziaania, std
pochodzi jednolito jej skutkw. W filozofii sankhji wane jest
odrnienie ego-wiadomoci od duszy, ktr okrela si jako
czyst wiadomo (chit), ktra jest jedynie wiadkiem lub
obserwatorem i sama w sobie nie buduje poj. Wyaniajca si
ego-wiadomo budujc idee przedmiotw otacza dusz
stworzonymi przez siebie przedmiotami i zamyka j w kole
istnienia (ponownych narodzin). Sankhja, ktrej celem jest
dostarczenie rodkw prowadzcych do uwolnienia si z tego koa
istnienia, wprowadza rozrnienie midzy dziaaniem, a
wyrzeczeniem si dziaania, ktre jest uwaane za jedyn drog
uwolnienia si od powstajcej w dziaaniu ego-wiadomoci
bdcej rdem cierpienia i dotarcia do czystej wiadomoci.
akszara-kszara: opozycja, gdzie akszara oznacza to, co
niezniszczalne, niezmienne i odnosi si do opisu elementu
duchowego we wszechwiecie; przeciwiestwem jest kszara, czyli
to, co zniszczalne, jak ciao i cay zamanifestowany (zjawiskowy)
wszechwiat; termin akszara jest uywany rwnie w odniesieniu
do wiedzy zawartej w wedyjskich sylabach.
angi: sze odny Wed, ktre bramin powinien pozna po
zdobyciu umiejtnoci nucenia hymnw i ktre powinny pomc w
zrozumieniu ich znaczenia: fonetyka (siksa), gramatyka (vyakarana), etymologia (nirukta), instrukcje co do rytuaw (kalpa),
prozodia (chandas), astronomia-astrologia (djotisa).
Aniruddha (nieograniczony, niepodlegajcy kontroli): czwarta
z kolei manifestacja Puruszy w procesie stwarzania (trzy
wczeniejsze manifestacje to: Wasudewa, Sankarshana, Pradjumna); zwany rwnie czwart ekspansj Wisznu; ma charakter
duchowy i na poziomie jednostkowym jest okrelany jako
wiadomo manifestujca si w dziaaniach; jest rwnie
przedstawiany jako syn Pradjumny i wnuk Kryszny. Mahabharata
opisuje go jako Brahmana, ktry wyania si z pierwotnych
ciemnoci i moc swej potencjalnoci rozwija si w ide
wszechwiata i przybiera form Puruszy (Osoby). Jest nazywany
Najwyszym Panem, ktrego zadaniem jest zaangaowanie si w
stworzenie wszystkich wiatw, jest zarwno przyczyn, jak i
skutkiem, z ktrego wyania si cay wszechwiat istot ruchomych
i nieruchomych. W innym miejscu Mahabharata nazywa go
Zamanifestowanym (wjakta), ktry wypywa z Niezamanifestowa-

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

705

nego w celu stworzenia wszystkich wiatw i manifestujc si

tworzy dziadka wszechwiata Brahm. Bdc Zamanifestowanym
jest kombinacj trzech pierwotnych atrybutw natury materialnej,
czyli jasnoci-dobra (sattwa), namitnoci (radas) i ciemnoci
(tamas), majc jedynie wiedz za towarzysza. Zanurzony w
jogicznej kontemplacji kadzie si na wodach i myli o stworzeniu
wszechwiata obfitujcego w ogrom zrnicowanych zjawisk i
niezliczone atrybuty. Mylc o stwarzaniu przypomina sobie swoje
najwysze atrybuty z okresu poprzedniego stwarzania, z czego
wypywa Brahma o czterech twarzach, o ktrym mwi si, e
reprezentuje jego ego-wiadomo. Gdy koczy si dzie Brahmy
i nastaje wieczr, popada w gniew i w rezultacie tego gniewu z
czoa Brahmy rodzi si Rudra. Aniruddha jest tym, ktry stwarza
pierwszy ryt w odniesieniu do samego budowniczego wszechwiata (Dhatri), jak i tym, ktry spowodowa, e z Wed, jak ze rda,
wypywaj do wszechwiata wszelkie przynoszce zasugi i
bogosawiestwo dziaania. Tworzy te niezniszczalnego esz
zwanego rwnie Sankarshan (Balaram) podtrzymujcego w
miejscu ziemi. Jak stwierdza Mahabharata, ma wiele imion. Jest
nazywany Iana (niewidzialna moc rzdzca wszechwiatem, Pan
wszystkiego), ktry manifestuje si we wszystkich dziaaniach.
Mwi si o nim rwnie, e jest Iwar, czyli Najwyszym
Byciem. Jest rwnie znany pod imieniem Ego-wiadomoci
(ahamkara) i jest wyposaony we wszelkie rodzaje energii. Wrd
ywych istot jest nazywany Najwysz Dusz. Jest rwnie
nazywany Pradhana, czyli Najwyszy lub Pierwotny, ktry nie
jest ani rodzaju mskiego, ani eskiego. Pradhana (zasada
twrcza), z ktrej wyania si zasada materialnego wiata zwana
Mahat, jest niczym innym jak promienistoci Najwyszego
Puruszy, ktry jest wieczny, niezniszczalny i niezmienny, i ktrego
uczeni bramini nazywaj imieniem Aniruddha. Jest rwnie
nazywany Wiwaksena lub Hari, jest te tym, ktry w staroytnych
czasach przybra form z gow konia oraz zotego jaja
(Hiranjagarbha).
antahkarana (wewntrzna przyczyna): termin opisuje cznie
cztery zdolnoci mentalne: 1. przetwarzanie danych zmysowych
zwane umysem (manas), 2. przechowywanie ladw
pamiciowych (chitta), 3. poznawanie, decydowanie, ocenianie,
rnicowanie zwane intelektem lub rozumieniem (buddhi), oraz
4. budowanie wyobrae o sobie, szczeglnie widzenie siebie jako
tego, kto dziaa zwane ego-wiadomoci (ahamkara).

Mikoajewska

706

Mahabharata

Apantaratamas (ten, ktry uwolni si od ignorancji): riszi,

syn Narajany zwany rwnie Saraswat, ktry wypyn z jego
mowy, gdy wypowiedzia sylab BHO; w pniejszym eonie
narodzi si w formie mdrca Wjasy majc za zadanie
rozpowszechnianie wiedzy Wed.
aranjaki: Ksigi Lasu, pisma nalece do witych ksig
hinduizmu opisujce rne, szczeglnie trudne do realizacji rytuay,
ktre powinny by studiowane w czasie ycia w dungli; rwnie
nazwa pewnej grupy mantr.
Asuri: mdrzec, ktry by uczniem Kapili i nauczycielem syna
Kapili, Panczasikhi.
awa: ko, ogier, klacz.
Atharwan: imi mdrca, ktry razem z Angirasem
skomponowa Atharwawed i ustanowi rytua ognia ofiarnego;
czasami jest wymieniany jako jeden z siedmiu niebiaskich
mdrcw; jego rd jest nazywany atharwanami.
awjakta-wjakta: opozycja, gdzie awjakta oznacza nie majce
formy, niezamanifestowane i odnosi si do opisu pierwotnego
rda wszechwiata, przyczyny i rda wszystkich form Prakriti;
wjakta z kolei oznacza zamanifestowane, majce form.
B
Bhadrakali: ucieleniona forma gniewu ony iwy, bogini
Umy.
bhawa: pochodzi od sanskryckiego czasownika bhu stawa
si i oznacza mentaln postaw lub dyspozycj determinujc
czyje subiektywne stawanie si. W klasycznej sankhji-jodze
termin ten opisuje nastawienie (uczucie, dyspozycja) wyznaczajce
charakter poznania waciwy dla danej osoby (poznanie jest
realizowane przez rozumienie-buddhi i wyaniajce si z niego
zmysy, umys i przedmioty zmysw); wyrnia si osiem
rodzajw nastawie (bhaw) lub cztery pary opozycji, z ktrych
cztery prowadz na wyszy poziom istnienia, a pozostae cztery do
upadku. Cztery rodzaje nastawie, ktre prowadz na wyszy
poziom istnienia s nastpujce: 1. prawo (dharma bhawa),
bdca gbokim zaangaowaniem w realizowanie swych
obowizkw i poznawanie Prawa; 2. wiedza (dnana bhawa),
bdca uczuciem prowadzcym do zdobycia najwyszego stadium
wiedzy duchowej i Wyzwolenia; jest wiadomoci obecnoci
duszy na poziomie fizycznym, mentalnym, emocjonalnym i
duchowym rozwijan poprzez praktykowanie cakowitej

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

707

koncentracji, kontrol zmysw i inne techniki waciwe dla jogi;

3. obojtno (wiraga bhawa), jest utosamiana z wyrzeczeniem i
uwolnieniem si od przywizania do ziemskich przedmiotw,
ktremu towarzyszy pokora, brak egoizmu, poddanie si wyrokom
losu i czasu; 4. sia (aiwarjam bhawa) charakteryzuje si
poczuciem nasycenia, zaufaniem do samego siebie, wiedz
duchow i pokor. Tym czterem typom nastawie przeciwstawia
si ich cztery przeciwiestwa prowadzce do upadku na niszy
poziom istnienia. S to: 5. bezprawie (adharma), 6. ignorancja
(adnana), 7. przywizanie (raga), 8. sabo (anaiwarjam).
Wymienione osiem dyspozycji determinuje charakter aktywnoci
intelektu (rozumienia); pierwsze cztery s waciwe dla rozumienia
bdcego pod wpywem oddziaywania jasnoci-dobra (sattwy)
podczas gdy cztery ostatnie rezultatem dziaania ciemnoci (tamas)
namitnoci (radas). Wymienione mentalne postawy s zmienne i
s przedmiotem oddziaywania dla rnych praktyk jogicznych;
koncentracja uwagi na jednym przedmiocie jest technik zarwno
wywoywania okrelonej bhawy, jak i niszczenia nastawienia
wynikego i dziaania radas i tamas.
Bhawa: jedno z imion iwy.
bhuta (tattwa): czynnik, element, yjca istota.
bodha-abodha (czysta wiedza-ignorancja): opozycja uywana
do opisu rnicy midzy czyst wiedz waciw dla Najwyszej
Duszy, a ignorancj, ktra charakteryzuje wcielon dusz (diw).
Brahmaloka: region szczliwoci.
Brahman: jest tym, co najwysze; ma charakter duchowy
zmysowo niepoznawalny i niezaleny od ciaa; rne nurty
filozoficzne rni si w jego interpretacji; jako czynnik inicjujcy
pozostaje w powizaniu z wszechwiatem, jego stwarzaniem,
utrzymywaniem i niszczeniem; jest rwnie niemiertelnym
elementem duchowym zamieszkujcym w ciele kadej ywej
istoty; wystpuje w formie niezamanifestowanej pozbawionej
atrybutw, do ktrej mona dotrze jedynie poprzez jog, oraz w
formie zamanifestowanej. W Bhagavad Gicie w rozmowie VIII
Kryszna opisujc ukryty w ciele element duchowy wyjania:
Brahmanem nazywa si najwysze samo-istne bycie, ktre jest
niezniszczalne. Jego wieczna natura (sposb bycia) jest nazywana
Jani; z drugiej strony, gdy przyjmuje kosmologiczny punkt
widzenia mwi: Cay wszechwiat bdc kosmiczn form
Najwyszej Osoby Boga jest przesiknity boskim elementem;
czc jednostkowy i kosmologiczny punkt widzenia mwi: On
jest Najwysz Osob Boga, w ktrej zamieszkuj wszystkie

708

Mikoajewska

Mahabharata

istnienia, ktra przenika wszystko i do ktrej mona dotrze

poprzez niezachwiane oddanie. Sam Kryszna w swej ludzkiej
formie identyfikuje si z t Najwysz Bosk Osob mwic: O
Arduna, ignoranci ulegajcy uudzie pogardzaj mn ubranym w
ludzkie ciao nie znajc mojego wyszego istnienia, jako Pana
wszystkich istnie. Zdezorientowani, pochonici przez swe prne
nadzieje i prne dziaania, pozbawieni wiedzy nabywaj natur
asurw lub rakszasw. Jednake ludzie o wielkich duszach
docierajcy do mojej boskiej natury, znaj mnie jako niezniszczalne rdo wszystkich ywych istot i oddaj mi cze z nieporuszonym umysem (rozmowa IX).
buddhi (inteligencja, rozumienie): zdolno do rnicowania i
oceny rozwaana na poziomie uniwersalnym (okrelana wwczas
jako Mahat) i jednostkowym; termin pochodzi od sanskryckiego
sowa budh oznaczajcy bycie obudzonym; w filozofii sankhji
jest jednym z trzech elementw (umys, rozumienie, wiadomo
ego) tworzcych psychik (lub wewntrzny aparat poznawczy),
ktry jest odmienny w swej naturze od duszy; jest uwaane za
jedn z dwudziestu piciu zasad materialnego wszechwiata
(tattwa) i jeden z rezultatw aktywnoci trzech gun (sattwa, radas,
tamas) lub inaczej jeden z produktw przeksztacania si
(aktywnoci, ewolucji) natury materialnej Prakriti (zob. Aneks 3) i
dzieli z ni jej trzy atrybuty; jest niewiadom intuicyjn zasad
rnicujca lub nastawieniem poznawczym, ktre cho w swej
naturze jest sattwiczne, bdc jasnoci (cnot), ktra rnicuje
midzy prawd i faszem, dobrem i zem, zostaje zanieczyszczona
przez namitno (radas) i ciemno (tamas) w konsekwencji
dziaa w poprzednim yciu, ktrych skutki podaj za wcielon
dusz w procesie reinkarnacji; indywidualne nastawienie poznawcze lub inaczej rozumienie zaley od wrodzonych i nabytych
dyspozycji (zob. bhawa) analizowanych szczegowo przez klasyczn sankhj i jog. Zakada si, e charakter rozumienia ma
wpyw na caoksztat procesw psychicznych i poznawczych;
rozumienie jako pierwszy wytwr ewolucji Prakriti podlega
kolejnym przeksztaceniom i staje si ego-wiadomoci, ktra w z
kolei w procesie dalszej ewolucji bdc pod wpywem dominacji
sattwy przeksztaca si w umys, ktry przeksztaca si w zmysy i
ograny dziaania, bdc pod wpywem dominacji tamas przeksztaca si w pi subtelnych elementw, ktre przeksztacaj si w
pi grubych elementw, a bdc pod wpywem dominacji
radas skania si ku dziaaniu. To zaoenie o opisanym wyej
powizaniu procesw psychiczno-poznawczych ley u podstaw
przekonania, e moliwy jest proces odwrotny i e dziki uwolnie-

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

709

niu si od wpywu zmysowych przedmiotw, opanowaniu

zmysw i umysu poprzez duchow dyscyplin (jog), oczyszczone z wpywu namitnoci i ciemnoci i skierowane do wewntrz do
umysu rozumienie pozwoli joginowi na poznania duszy i dotarcie
do Brahmana; wedug sankhji dusza odbija si w czystym
sattwicznym rozumieniu jak w lustrze.
bycie zamieszkujce ciao: czysta wiadomo (chit) zwana
indywidualnym Purusz (Czowiekiem, Osob) lub wcielon
dusz (diwa), poniewa gdy zostaje przykryta przez Najwysz
Dusz ignorancj (awidja), nie moe istnie w inny sposb ni
odziana w przykrywajc j powok zrobion z pierwotnej
materii, czyli trzech gun.
C
chaitanja, caitanja: pochodzi od sanskryckiego chit i oznacza
wiadomo, uniwersaln dusz, czyst wiadomo.
chetana: oznacza bycie oywionym, czujnym, wiadomym,
odczuwajcym.
chit, cit (wiadomo): termin opisuje czyst wiadomo lub
wiedz, ktr jest Brahman i indywidualna dusza w swej wasnej
naturze, jako bierny wiadek lub obserwator; odrnia si j od
wiadomoci bdcej rezultatem obserwacji przez zamieszkujc
w ciele dusz procesw mentalnych wynikajcych z aktywnoci
ciaa, ktre same w sobie s niewiadome i s wytworem natury
materialnej Prakriti; zamieszkujca w ciele dusza bdc jedynym
rdem wiadomoci owietla te niewiadome mentalne procesy
rozpoznajc je i gdy ulega zudzeniu, e nale one do niej,
przywizuje si do stworzonego przez nie wiata przedmiotw i
jest zmuszona do ponownych narodzin; chcc wyzwoli si z
koniecznoci reinkarnacji musi uwolni si od wpywu procesw
mentalnych zrodzonych z ciaa i powrci do siebie jako
najwyszej wiedzy i czystej wiadomoci poprzez rozpoznanie, e
jest od nich odmienna.
chitta, chitt (pami, lady pamiciowe): dotyczy wszystkiego,
co zawiera si w umyle; opisuje podwiadomy umys przechowujcy lady pamiciowe zarwno z obecnego, jak i przeszego ycia;
odnosi si do umysu w szerokim sensie wczajc umys
selekcjonujcy dane pochodzce od zmysw, rozumienie
(inteligencj) i ego-wiadomo; jest to wiadomo materialnie
zanieczyszczona, powstaa w rezultacie kontaktu czystej jani z
materi i przeciwstawiana czystej wiadomoci chit, ktra jest
waciwa dla Najwyszej Jani i ma czysto duchowy charakter;

Mikoajewska

710

Mahabharata

wyrnia si rne stany umysu, czyli rne aspekty lub rodzaje

chitty.
citrasikhandin (stworzeni z jasnoci): pochodzi od sanskryckiego citra jasny, wspaniay; honorowe imi nadawane siedmiu
wielkim mdrcom (Marici, Atri, Angiras, Pulastja, Pulaha, Kratu,
Wasiszta), ktrych uwaa si za ucielenienie wietlistej mocy
siedmiu gwiazd z konstelacji Wielkiej Niedwiedzicy; twierdzi si
rwnie, e tych siedmiu mdrcw konstytuuje siedem elementw
ewolucji Prakriti (Mahat, Ego-wiadomo, pi elementw), a
samorodny Manu konstytuujcy pierwotn Prakriti (Moola
Prakriti) liczy si jako smy. Na tych omiu zasadach bazuje cay
wszechwiat i tych omiu mdrcw ogosio traktat ich dotyczcy.
Czataka: indyjski ptak, ktry z racji budowy swego karku i
trzymania swego dzioba skierowanego ku grze moe zaspokoi
pragnienie tylko wwczas, gdy pada deszcz; std popularne
stwierdzenie, e czeka on z utsknieniem na deszcz.
Czirakarin: bramin z rodu Angirasa, syn Gautamy, ktry
zasyn z tego, e dziki skonnoci do zastanawiania si nad
moraln ocen swych czynw unikn miertelnego grzechu.
czterej uczniowie Wjasy: Waisampajama Daimini, Sumantra,
Paila.
cztery inkarnacje Narajany w domu Dharmy: Narajana,
Nara, Hari, Swayambhu.
cztery sposoby istnienia Najwyszego Puruszy: Wasudewa
(Najwysza Osoba Boga), Sankarshana (wcielajca si dusza
zdolna do przenoszenia si z jednego ciaa do drugiego),
Pradjumna (wewntrzne organy psychiczne: umys i rozumienie),
Aniruddha (wiadomo manifestujca si w dziaaniach).
D
Dadhiczi: staroytny mdrzec.
Daiwarati: krl z rodu Danaki.
dharana (koncentracja umysu): termin uywany dla opisu
jednego ze stadiw w praktyce jogi, w ktrym osoba w swym
umyle zdobywa zdolno koncentracji caej swej uwagi na
jednym przedmiocie; wyrnia si jej siedem rodzajw w
zalenoci od przedmiotu koncentracji: ziemia, woda, ogie, wiatr,
przestrze, ego-wiadomo i rozumienie.
Dharmadhjada: krl z rodu Danaki znany ze swej rozmowy
z Sulabh na temat moliwoci zdobycia Wyzwolenia w
domowym trybie ycia.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

711

Dharmaranja: bramin, ktry odkry wasn drog do

Wyzwolenia po rozmowie z mdrym i prawym Nag.
Dhatri, Dhatar (ten, ktry umieszcza, stwrca): bg soneczny,
ktry by jednym z synw Aditi (matki bogw); kiedy indziej jest
identyfikowany z gwnym rzemielnikiem lub budowniczym
wszechwiata, jak i z Brahm, Pradapatim, Stwrc, dziadkiem
wszechwiata, Narajan; rwnie jest nazw roku, jak i ofiarnego
placka dzielonego na dwanacie kawakw; w jednym z mitw
Pradapati staje si Dhatar, gdy umieszcza si lub osadza mocno
w czterech wiartkach wszechwiata lub wrd rnych warstw
ogniska ofiarnego, ktre ponc ku grze przekroczyoby
wszechwiat; jako soce jest widzialn manifestacj mocno
osadzonego Stwrcy, ktry powraca do ciemnych regionw.
Dirghatamas: staroytny mdrzec, syn Utathji przeklty przez
Brihaspatiego jeszcze w onie matki, e urodzi si niewidomy;
odzyska wzrok dziki asce Kryszny, ktrego by wielbicielem i
y dalej pod imieniem Gautama.
dosha, doa: trzy cielesne humory wata (wiatr), pitta () i
kapha (flegma) wyznaczajce cielesn budow zgodnie z
Jadurwed; wata jest impulsem mobilizujcym funkcj systemu
nerwowego; pitta ktrej atrybutem jest gorco jest zasad
energetyczn uywajc ci do kierowania trawieniem i
metabolizmem; kapha jest nonikiem rodkw odywczych.
dwadziecia pi zasad wszechwiata: Mahabharata (jak i
szkoa filozofii indyjskiej sankhja) wyrnia dwadziecia pi
zasad (elementy, takoci, (tattwa) rzeczywistoci materialnej
bdcych rezultatem ewolucji niewiadomej natury materialnej
Prakriti wynik z zamieszkania w niej odmiennego od niej w swej
naturze wiadomego Puruszy (ja dusza); cznie stanowi
budulec wszechwiata i zamieszkujcych go ywych istot; nale
do nich: pi wielkich elementw mahabhuta (przestrze, wiatr,
ogie, woda, ziemia); pi zmysw lub buddhindrija (uszy, skra,
oczy, jzyk, nos); pi organw dziaania karmendrija (mowa, rce,
stopy, narzd wyprniania, narzd pciowy); pi subtelnych
elementw tanmatra (dwik, dotyk, ksztat, smak, zapach); oraz
trzy wewntrzne organy poznawcze, ktrymi s umys (manas),
rozumienie (buddhi), oraz ego-wiadomo (ahamkara); ponadto
do zasad tych wcza si pierwotn (Moola) Prakriti (trzy guny:
sattwa, radas, tamas w stanie rwnowagi) i Purusz. Warto
wskaza, e sankhja nie jest konsekwentna, gdy mwi o liczbie
elementw wszechwiata i czasami mwi jedynie o dwudziestu
czterech lub dwudziestu trzech pomijajc niektre.

712

Mikoajewska

Mahabharata

Dadali: bramin yjcy w staroytnych czasach, ktrego

rozmow z kupcem o imieniu Tuladhara na temat prawoci
Bhiszma opowiada Judhiszthirze.
dapa: recytacja witych mantr, rodzaj medytacji traktowanych jako ofiara i praktykowanych przez braminw.
diwa (ywa istota): wcielona dusza; niemiertelna cz
yjcego organizmu, ktra nie umiera wraz ze mierci ciaa; jest
zawsze odziana w siedem subtelnych istnie bdcych produktem
ewolucji PrakritiMahat, ego-wiadomo, pi subtelnych
elementw (tanmatra), ktrymi s dwik, dotyk, forma, smak i
zapach bdcych wasnociami piciu wielkich elementw.
diwan-mukti: okrelenie dla Wyzwolenia zdobywanego za
ycia.
diwatman: wcielona jednostkowa dusza przeciwstawiana
Najwyszej Duszy zwanej Paramatmanem.
dnana (wiedza): jest wychwalana w Bhagavad Gicie jako to,
co niszczy ignorancj przywizujc wcielon dusz do ziemskich
przedmiotw; niszczenie to odbywa si to poprzez ewolucj
rozumienia (inteligencji) bdcego pod wpywem trzech jakoci
natury materialnej Prakriti zwanych gunami w kierunku rozwoju
rozumienia sattwicznego; rozumienie bdce pod wpywem tamas
(ciemnoci) jest powolne, zdolne do brania pod uwag tylko
jednego aspektu zjawiskowego wiata i traktowania go tak, jakby
by ca rzeczywistoci; rozumienie bdce pod wpywem
namitnoci i aktywnoci (radas) widzi wiat w jego zoonoci,
lecz nie potrafi uchwyci lecej u jego podstaw jednoci i
rzdzcego nim prawa; rozumienie bdce pod wpywem jasnoci
(sattwy) staje si zdolne do uchwycenia niezmiennej duchowej
rzeczywistoci, ktra jest rzeczywistoci podstawow, przenika
wszystko i ley u korzeni caego wszechwiata.
dnana joga (cieka wiedzy): pierwsza wzmianka o niej
znajduje si w Bhagavad Gicie, gdzie cznie z karma jog i bhakti
jog tworzy zwart trjelementow ciek duchowego rozwoju;
wiedza moe mie trzy formy: tamasiczn, radasiczn i sattwiczn w zalenoci od tego, ktra z trzech jakoci natury (tamas,
radas, sattwa) dominuje w jej powstawaniu; dziki jodze wiedza
ewoluuje w kierunku wiedzy sattwicznej; w tym ostatnim stadium
wiedzy rozumienie jest zdolne do poznania duszy i Brahmana.
cieka wiedzy rozumiana jako droga duchowego rozwoju jest
centraln myl zarwno w tradycji filozoficznej sankhji, jak i
wedanty; doktryna sankhji zostaa zarysowana w Bhagavad Gicie i
ley u podstaw metafizyki w jogasutrach Patandaliego; do

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

713

Wyzwolenia prowadzi umiejtno rozrnienia midzy tym, co

jest wytworem natury materialnej Prakriti i tym, co naley do
czystej wiadomoci, czyli Puruszy; Patandali widzi drog
prowadzc do tego rozrnienia w praktykowaniu koncentracji,
ktra poprzez medytacje prowadzi do samadhi, podczas gdy
sankhja zaleca oczyszczanie wiedzy z ignorancji; zarwno sankhja
jak i wedanta twierdz, e ignorancja (awidja) jest tym, co
przywizuje yw istot do cyklu mierci i ponownych narodzin i
szukaj sposobu na uwolnienie si od ignorancji; sankhja szuka go
w zdolnym do rnicowa rozumieniu (buddhi), ktre jest uwane
za to, co jako pierwsze wyonio si z ewolucji Prakriti i w
zwizku z tym poprzedza wszystkie inne elementy skadowe
rzeczywistoci materialnej; rne szkoy wedanty zajmuj w tej
sprawie mniej jednoznaczn pozycj i wiele z nich uwaa e nie
tyle dnana joga, co bhakti joga jest najlepszym sposobem na
uwolnienie si od ignorancji.
Dneja (to, co powinno by poznane): imi tego, co najwysze.
E
ego-wiadomo, Ego-wiadomo: zob. ahamkara.
ekanta (oddanie jednemu): religijna praktyka cakowitego
oddania Narajanie; uprawiajcy t praktyk (jak mdrzec Narada i
krl Uparikara) s nazywani ekantini, sattwatowie, pacaratrowie,
bhagawatowie.
ewolucja Prakriti: zob. Aneks 3.
G
gajatri: dwudziesto-cztero sylabowa mantra traktowana jako
miara rytmu i symbol dwudziestu czterech elementw, z ktrych
zbudowany jest wszechwiat i zamieszkujce go ywe istoty; w
swej treci jest sawieniem bogini Sawitri, matki Wed (lub
wedyjskiego sonecznego boga Sawitar) i prob o wspomaganie w
modlitwie (May we attain that excellent glory of Savitar the god:
So may he stimulate our prayers, tumaczenie Ralph T. H.
Griffith); jest uznawana za szczeglnie wit i jej systematyczne
nucenie jest uwane za drog prowadzc do Wyzwolenia.
gandharwa-nagara: miasto gandharww, ktre ukazuje si na
krtko na niebie w formie romantycznych budowli zbudowanych z
mgy i szybko znika.
garbhadhana: ceremonia wykonywany wwczas, gdy kobieta
osiga dojrzao pciow.

Mikoajewska

714

Mahabharata

Ghritaczi: apsara, ktrej widok wywoa w mdrcu Wjasie

dz; z upuszczonego na jej widok nasienia narodzi si jego syn
uka.
Goloka: wieczne miejsce zamieszkiwania Kryszny, najwysze
regiony szczliwoci.
guna (struna, ni): tumaczona najczciej jako jako,
modalno lub atrybut waciwy dla natury materialnej Prakriti;
wyrnia si trzy gwne guny: jasno-dobro (sattwa), namitno
(radas) i ciemno (tamas); gdy pozostaj w rwnowadze Prakriti
pozostaje w stanie niezamanifestowanym jako tzw. pierwotna
(Moola) Prakriti, lecz gdy rwnowaga midzy nimi zostaje
zaburzona przez obecno Puruszy, Prakriti zaczyna si
przeksztaca si w niezmiennym porzdku stwarzajc dwadziecia
cztery zasady wszechwiata (s to: Moola Prakriti, Mahat lub
rozumienie, ego-wiadomo, umys, pi organw poznania, pi
organw dziaania, pi subtelnych elementw i pi wielkich
elementw), ktre nastpnie moc wasnej aktywnoci (dziki
czeniu si z nimi Puruszy) stwarzaj rne przedmioty nalece
do wszechwiata; zarwno oryginalne dwadziecia cztery zasady,
jak i stworzone dalej przez nie przedmioty powstaj pod wpywem
dominacji ktrej z trzech gun; Purusza zamieszkujcy w Prakriti i
jej modyfikacjach, cho od nich odmienny i faktycznie nie
podlegajcy wpywowi gun, jest nazywany dwudziest pit
zasad rzeczywistoci materialnej; ponad nimi znajduje si
Najwysza Dusza, ktr sankhja okrela liczb dwudziest szst i
nazywa nie-zasad; uwalnianie si od wpywu gun jest drog
prowadzc osob (Purusz) do Wyzwolenia.
H
Hara: jedno z imion iwy.
Hari (ty): jedno z imion Kryszny i Wisznu, a take inne
imi dla Aniruddhy.
Hiranjagarbha (zote jajo, zote ono): staroytny wizerunek
kosmicznego jaja traktowany jako symbol poczenia elementu
mskiego z eskim; w hymnie Rigwedy (hymn X.121) jest
identyfikowany z przyczyn wszechwiata; termin ten jest
uywany w rnych, niekiedy sprzecznych znaczeniach i rne
tradycje hinduizmu interpretuj ten staroytny wizerunek w
odmienny sposb; w tradycji sankhji jest to Purusza w poczeniu
z wsppracujc z nim Prakriti zwany rwnie twrcz zasad
wszechwiata (pradhana); jeli chodzi o Brahm, to niekiedy jest
on utosamiany z tym jajem, a kiedy indziej jest uwaany za tego,

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

715

kto si z niego wyania, aby stworzy wszechwiat; wyznawcy

iwy widz w tym jaju ucielenienie aspektu iwy, a wyznawcy
Wisznu uwaaj Wisznu za jego stwrc; wedanta interpretuje ten
wizerunek jako opis okrelonego stanu wiadomoci, np.
manifestowania si wszechwiata pod wpywem ignorancji; w
Mahabharacie jest to imi najstarszego bycia, rdo stwarzania
wiata, ktre nosi rwnie imiona Mahat, Wrinczi, Nienarodzony,
Aniruddha.
Hiranjaksza: demon asura, syn Diti, zabity przez Wisznu, gdy
narodzi si na ziemi we wcieleniu dzika.
Hiranjasarah: nazwa wd na zachodnim oceanie, gdzie
przeklty przez Daksz ksiyc (Soma) mg uwalnia si od
grulicy i rosn na nieboskonie a do uzyskania peni.
hotar, hotri: ten ktry spala ofiar, ofiarnik, najwyszy kapan
w rytuale ofiarnym recytujcy mantry.
huny: mityczne dwiki bdce symbolami rnych
przedmiotw.
I
ignorancja, uuda (awidja): nieznajomo prawdziwej jani,
brak wiedzy duchowej; uuda stworzona przez maj (trzy jakoci
natury materialnej pozostajce w interakcji, guny); mylenie stanw
psychicznych zrodzonych z poczenia duszy z ciaem z dusz
bdc czyst wiadomoci; jej opozycj jest wiedza (widja).
imiona Kryszny: Narajana, Kesawa, Wasudewa, Wisznu,
Damodara, Prinigarbha, Hrishikesa ((ten, kto ma promienie soca
i ksiyca za swoje wosy), Hari (w tym kolorycie), Ritadhama
(miejsce Prawdy i eliksiru niemiertelnoci), Gowinda, Sipiwishta
(ten, ktry przenika wszystkie rzeczy w formie sipi), Ada
(nienarodzony), Prawda, Sattwata (urodzony w rodzie Jadaww),
Kryszna (o ciemnej skrze), Waikuntha (bezgraniczna potga),
Achyuta (niezachwiany), Adhokszadaha (ten, ktry przekracza
zmysy), Ghritarchis (ten, ktry czerpie sw promienisto z
ofiarnego oczyszczonego masa), Tridhatu (potrjny), Nighantuka,
Wriszakapi, Anadi, Amadhja, Ananta, Suchisrawas, Ekasringa,
Trikakud (o trzech garbach), Wirincza, Dharmada, Mundakesa
(zielonowosy), Khandaparasu.
indrija (nalecy do Indry): termin uywany do opisu piciu
zmysw, czsto razem z umysem jako szstym.
Iana: niewidzialna moc rzdzca wszechwiatem, inna nazwa
dla Sambhu, Pan wszystkiego; rwnie jedno z imion iwy.

Mikoajewska

716

Mahabharata

Iwara: oznacza Najwysze Bycie, Najwyszego Pana,

Stwrc; termin uywany w rnych nurtach indyjskiej filozofii
(rwnie w teistycznej sankhji reprezentowanej w Mahabharacie);
odnosi si do opisu boskiego Bycia, czy osobowego boga, jak
Brahma, Wisznu (i Kryszna, jedno z jego wciele), iwa, ktry
realizuje stwarzanie wiata w imieniu pozbawionego atrybutw
Brahmana, ktry majc charakter w peni duchowy sam nie dziaa,
zarzdzajc i sprawujc kontrol nad jego energi, czyli maj, w
ktrej wadzy jest ucieleniona dusza; znaczeniowo jest odmienny
zarwno od mai, jak i Brahmana; jest Brahmanem lecz widzianym
oczami tego wiata, idea boga jest bowiem uwaana za wytwr
umysu; cay stworzony wiat cznie z ide boga ma jedynie
zjawiskowy, a nie rzeczywisty charakter; jedynie wieczny,
nieskoczony i pozbawiony atrybutw Brahman jest tym, co
rzeczywiste (sat) a jego forma Pana wszechwiata, czyli Iwary i
indywidualnej duszy s rezultatem mai i ignorancji (awidja);
Brahman bez atrybutw bdcy tym, co najwysze, jest nazywany
nirguna (bez atrybutw), a gdy przybiera atrybuty jako Iwara jest
nazywany saguna (posiadajcy atrybuty).
J
Jadnawalkja: imi mdrca, ktrego nauczycielem by Surja i
ktrego wujem ze strony matki by Waisampajama, jeden z
uczniw Wjasy; jest znany ze swej rozmowy z krlem Daiwarati,
ktrego naucza sankhji.
jadusy: ofiarne formuy Jadurwedy.
K
Kala: czas lub wieczno, lecz czsto oznacza te mier lub
zniszczenie; rwnie jedno z imion Rudry.
kalpa: jednostka miary suca opisowi dugoci trwania
jednego dnia lub jednej nocy Brahmy; jedn kalp tworzy tysic
boskich jug (wielkich Eonw); jedn bosk jug tworzy jeden cykl
zoony z czterech maych jug (kritajuga, tretajuga, dwaparajuga,
kalijuga).
Kama: bg zmysowej mioci.
kama: pragnienie, zmysowa przyjemno, szukanie zaspokojenia zmysw, tsknota za zmysowym przedmiotem, uczucie,
yczenie.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

717

Kaparddin: jedno z imion Rudry; opisuje Rudr jako

niszczyciela ofiary Dakszy lub Rudr z wosami zwizanymi w
ciki wze i przebywajcego na terenie kremacji zwok.
Kapila: jeden z synw Manu, wnuk Brahmy; asceta i jogin,
ktry si nagromadzonego sw praktyk gorca spali
szedziesit tysicy synw krla Sagary; uwany przez wielu za
mitycznego twrc indyjskiego systemu filozoficznego sankhja.
Karala: krl z rodu Danaki, ktrego mdrzec Wasiszta
naucza sankhji.
karatma: dziaajca dusza.
karana-sarira: wysze ciao subtelne, czyli ciao kauzalne lub
przyczynowe, ktre jest istnieniem w Prakriti.
koa, kosha (warstwa, powoka): wyrnia si pi warstw
przykrywajcych dusz (ja): 1. cielesna (annamaja) zalena od
jedzenia, 2. energetyczna (pranamaja) tworzona przez oddechy
(prana), 3. umysowa (manomaja) wczajca umys i pi
zmysw, 4. intelektualna (widnanamaja) zwizana z umiejtnoci rnicowania i woli, 5. ekstazy (anandamaja) zwana rwnie
ciaem przyczynowym, ktra jest warstw najgbsz; jogin
powinien nauczy si odrnia ja (atman) od przykrywajcych
j piciu warstw; warstwy te s rwnie czasami nazywane
picioma Puruszami.
kszara (ciao): odnosi si do tego, co jest nietrwae i
zniszczalne.
Kundadhara: obok lub dostojnik bogw znany z opowieci
Bhiszmy o pewnym braminie, ktry oddawa mu cze i ktrego
obdarowa on prawoci zamiast bogactwem, o ktre bramin prosi
oddajc mu w ten sposb najwiksz przysug.
L
linga-dehah (ciao pierwotne): ciao pierwotne przykrywajce
dusz, ktre tak jak dusza nie ma ani pocztku, ani koca; dusza i
to ciao s jak ziarno fasoli i jej upina, ktra pokrywa cakowicie
ziarno fasoli, ale nie jest do niego przywizana; ciao to w peni
przypomina dusz, ktr przykrywa.
linga-sarira (ciao subtelne): ciao subtelne wyposaone w
pi subtelnych zmysw analogicznych do zmysw grubych
(such, dotyk, wzrok, wch, smak), ktre po mierci ciaa grubego
(zbudowanego z piciu wielkich elementw: przestrzeni, wiatru,
ognia, wody i ziemi) nie ginie i jest nonikiem wcielonej duszy
(jednostkowej wiadomoci) z jednej formy ycia w drug;

Mikoajewska

718

Mahabharata

zbudowane jest z piciu subtelnych elementw lub wrae

zwanych materi pierwotn (tanmatra), ktrymi s dwik, dotyk,
forma, smak, zapach; przed poczeniem si z Brahmanem ciao
subtelne musi rwnie ulec zniszczeniu.
lokajatowie, arwakowie: wyznawcy doktryny materialistycznej, ktra negowaa autorytet Wed goszc, e rzeczywisty jest
jedynie wiat materialny; za jedynie rdo wiedzy uwaali
zmysy, a zaspokojenie pragnie za jedyne dobro.
M
mahabhuta: pi wielkich (grubych) elementw, do
ktrych naley przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia, z ktrych
kombinacji jest zbudowany cay fizyczny wiat; w filozofii sankhji
nale do dwudziestu piciu zasad wszechwiata powstaych w
procesie ewolucji natury materialnej Prakriti (zob. Aneks 3);
charakteryzuje je pi wasnoci, ktrymi s dwik, dotyk, ksztat,
smak i zapach; przestrze ma tylko jedn wasno dwik; wiatr
nie tylko wydaje dwik, ale jest rozpoznawalny dotykiem; ogie
jest syszalny, rozpoznawalny dotykiem i ma ksztat; woda
dodatkowo ma smak; ziemia dodatkowo ma zapach; cznie
charakteryzuje je pitnacie wasnoci, ktre wprawiaj w ruch
wszystkie ywe istoty.
Mahakali: przeraliwa forma bogini i ony iwy, Umy
(Parwati).
mahanijama: nazwa surowych praktyk ascetycznych.
mahapralaja (wielki rozpad): termin opisuje zniszczenie
caego wszechwiata cznie z Brahm.
Mahat, Mahan (wielki): wedug nauk wielkiego mdrca
Bhrigu boskie Bycie stworzone najpierw przez Manasa (Umys),
ktry by najstarszym Byciem rozpoczynajcym proces stwarzania
wiata; w filozofii sankhji jest to pierwsza manifestujca si zasada
materialnego wszechwiata lub pierwszy produkt ewolucji natury
materialnej Prakriti (zob. Aneks 3) bdcy niewiadom siebie
zasad rnicujc (intelektem, rozumieniem) rozwaan na
poziomie uniwersalnym lub sumarycznym, ktra na poziomie
jednostkowym jest nazywana buddhi (rozumienie, intelekt);
mdrzec Wasiszta w swych naukach uywa terminu Mahat-Dusza
wskazujc, e to pierwsze przeksztacenie si Prakriti jest
rezultatem zaburzenia rwnowagi trzech gun lub zamieszkania w
niej Puruszy (Osoby); jest rwnie nazywany Hiranjagarbha,
Nienarodzony, Wrinczi, Aniruddha.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

719

Mahewara: jedno z imion iwy.

maja, jogamaja: iluzja bdca si Brahmana, dziki ktrej
wiat si manifestuje; twrcza energia tego, co najwysze; uuda
stwarzana przez trzy guny bdce atrybutami natury materialnej
Prakriti wspistniejcej z Brahmanem, ktry jest rdem
zarwno wiedzy (widja) jak i ignorancji (awidja); to co powoduje,
e wcielona dusza przywizuje si do ciaa i ziemskich
przedmiotw i nie mogc si od nich oderwa powraca na ziemi
w procesie reinkarnacji.
mana: czczenie tego, co moje; przywizanie do swego ego.
manas (umys): termin ma korzenie w sanskryckim sowie man
myle, pamita; w filozofii sankhji jest jednym z trzech
elementw (umys, rozumienie, ego-wiadomo), ktre tworz
psychik (lub aparat poznawczy) ywej istoty i jedn z dwudziestu
piciu zasad wszechwiata, ktre bdc produktem ewolucji natury
materialnej Prakriti (zob. Aneks 3) s w swym charakterze
odmienne od duszy; jest organem wewntrznym zdolnym do
odbierania, pamitania i gromadzenia wrae zbieranych przez
zmysy, traktowanym niekiedy jako szsty zmys; przechowuje
lady pamiciowe wrae od pocztku historii reinkarnacji duszy;
jest porwnywany do oceanu ze wzgldu na sw gbi i
niewidoczno granic, jak i swoje wieczne wzburzenie i niepokj
wyniky ze stara jednostki o przetrwanie i realizacj swych
ambicji; podatny na czste burze namitnoci ulega modyfikacjom
i nastrojom; procesy mylowe i uczuciowe s pod wpywem
odwiecznej energii Prakriti manifestujcej si w trzech jakociach
lub modalnociach (gunach), ktrymi s jasno-dobro (sattwa),
namitno (radas) i ciemno (tamas); jest potn si twrcz
wic wcielon dusz z tym wiatem i rwnoczenie jest tym, co
inspiruje dusz do szukania Wyzwolenia; pod wpywem praktyki
jogi nabywa mocy magicznych; aby sta si rodkiem
prowadzcym do Wyzwolenia, wymaga cakowitego wygaszenia.
Manasa (to, co naley do umysu, umys, inteligencja, intencja,
duchowo, wola): wedug Bhrigu imi nadawane przez mdrcw
prastaremu Byciu, ktry rozpocz acuch stwarzania; umys w
sensie kosmicznym.
Manibhadra: potny jaksza.
Manki: pewien waija, ktry osign Wyzwolenie.
Martanda: bg soneczny nalecy do aditjw; jedno z imion
smego syna Aditi.

Mikoajewska

720

Mahabharata

Medhawin (inteligentny): mody bramin, ktrego rozmowa z

ojcem jest cytowana w Mahabharacie.
miary ludzkiego czasu: pitnacie mrugni oka tworzy
kaszth; trzydzieci kaszth tworzy kal; trzydzieci kal plus
dziesita cz kali tworzy muhurt; trzydzieci muhurt tworzy
jeden dzie i noc; trzydzieci dni i nocy tworzy miesic; dwanacie
miesicy tworzy rok; rok skada si z dwch ajan pnocnej i
poudniowej tworzonych przez ruch soca.
Moola Prakriti (Pierwotna Prakriti, rdo pierwotnej
materii): moola w sanskrycie oznacza korzenie, podstawy,
fundament, rdo, przyczyn, a Prakriti natur materialn,
pierwotn substancj tego, co stworzone, stwarzajc wiat
energi; naley do tak zwanego Niezamanifestowanego i bdc
tym, co powoduje stwarzanie wiata, sama nie jest stworzona i jest
wieczna; w nurcie filozofii sankhji, do ktrego naley
Mahabharata s to trzy gunysattwa, radas, tamaspozostajce
w stanie rwnowagi lub inaczej braku aktywnoci; zachwianie
stanu rwnowagi wrd gun powoduje manifestowanie si Prakriti
w procesie jej ewolucji, ktrej rezultatem jest powstanie
dwudziestu piciu zasad, ktre tworz materi wszechwiata.
N
Narajana: pojcie Narajany, jednego Boga, ktry jest
wszystkim, rozwija si stopniowo w kolejnych ksigach
Mahabharaty znajdujc sw peni w trzeciej czci ksigi XII
Santi Parvy (opow. 188-196); w pierwszych ksigach para
Arduna-Kryszna jest opisywana jako Nara (wody) i Narajana
(poruszajcy wodami), inkarnacja pary staroytnych mdrcw; w
czci drugiej ksigi XII Narajana jest imieniem Kryszny,
Najwyszego Bycia, ktry jest nieznany nawet bogom; jest
przedstawiany jako ten, kto ma najwysz wiedz i rozumie natur
Brahmana; jest te tym, ktry pooy si na wodach i z ktrego
ppka wyrs Lotos, w ktrym siedzia Brahma; okrela si go jako
wewntrzn dusz wszechwiata i zasad stwarzania i niszczenia
wszechwiata, form Brahmana, przyczyn stwarzania, Kryszn,
Swayambhu, Hiranjagarbh; w czci trzeciej ksigi XII Narajana
jest nazywany wszystkim lub tym, co jest jednym bez drugiego; w
swej wasnej naturze jest okrelany jako Najwysza Dusza i jest
dla zmysw niewidzialny; w swych manifestacjach jest
istniejcym na cztery sposoby Najwyszym PuruszWasudewa,
Sankarshana, Pradjmna, Aniruddraktry stwarza, utrzymuje i
niszczy wszechwiat; jest tym, ktry zarwno ma, jak i nie ma

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

721

atrybutw, jest pierwsz przyczyn i Stwrc wszechwiata, jak i

jedynym przedmiotem czci i analiz w rnych systemach
filozoficznych.
nieistnienie-istnienie: zob. abhawa-bhawa.
nirguna (bez atrybutw): nazwa uywana do opisu Brahmana
jako tego, co najwysze i pozbawione atrybutw.
nirwana (zdmuchnicie, zganicie, zanik): najwyszy cel, do
ktrego dy wyznawca buddyzmu poprzez praktyk medytacji;
termin oznaczajcy zanik, zganiecie tak jak wypalony ogie i
odnosi si do zaniku pragnienia, gniewu, ignorancji i ostatecznie
cierpienia i reinkarnacji; oglnie jest to stan uwolnienia si od
cierpienia i jego przyczyn.
nivritti dharma: cieka wyrzeczenia, zaprzestania dziaania i
wewntrznej kontemplacji.
O
osiem gwnych zalet: umiejtno suchania, gotowo do
uczenia si, zdolno do rozumienia, dobra pami, zdolno do
krytyki, konstruktywne argumentowanie, zdolno do widzenia
rzeczy w ich szczegach i zdolno do rozumienia ich w
terminach fundamentalnej rzeczywistoci.
osiem mocy jogina: s to moce osigane przez jogina po
zdobyciu kontroli nad picioma wielkimi elementami
(przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia): anima, czyli zdolno do
przybrania bardzo maej formy; mahima, czyli zdolno do
przybierania gigantycznej formy; laghima, czyli moc stawania si
bardzo lekkim; garima, czyli moc stawania si bardzo cikim;
prapti, czyli zdolno do kontaktu z kimkolwiek i gdziekolwiek
bez wzgldu na odlego; prakamja, czyli zdolno do speniania
wszelkich ycze moc myli; istawa, czyli zdolno do
ujarzmienia kogokolwiek; i wasitwa, czyli zdobycie wadzy nad
caym wszechwiatem.
P
Padmanabha: imi wa.
Panczasikha: mdrzec nazywany synem Kapili, gosiciel
filozofii sankhja znany ze swej dyskusji z krlem Mithili,
Danadew, na temat odrbnoci duszy i ciaa oraz Wyzwolenia.

722

Mikoajewska

Mahabharata

parawidja-aparawidja: opozycja midzy nauk prowadzc

do poznania Brahmana (parawidja) i wszystkimi innymi naukami
dotyczcymi materialnego wiata (aparawidja).
pariwradakowie (bezdomni wdrowcy): nazwa dla osb w
czwartym z czterech trybw ycia wyznaczonych dla braminw
zwanym sannjasa (wyrzeczenie).
pierwotna Prakriti: wedug Mahabharaty wypywa z tego, co
nie zostao stworzone, czyli z Moola Prakriti i tworzy j osiem
elementw jej ewolucji: Niezamanifestowane, rozumienie, egowiadomo, przestrze, wiatr, ogie, woda i ziemia; kiedy indziej
termin ten oznacza to, co nie zostao stworzone, czyli sam Moola
Prakriti lub trzy guny (sattwa, radas, tamas) pozostajce w stanie
rwnowagi lub bezruchu.
pi atrybutw Wyzwolenia: (1) patrzenie na wszystko takim
samym okiem (niewidzenie rnicy midzy dualizmami takimi jak
na przykad rado i smutek, pochwaa lub obraza), (2) niepodejmowanie adnego wysiku, aby zaspokoi pragnienie posiadania
ziemskich przedmiotw, (3) prawdomwno, (4) uwolnienie si
od przywizania do ziemskich przedmiotw i (5) uwolnienie si od
pragnienia wykonywania jakichkolwiek dziaa.
pi oddechw (prana): powoduj, e ucielenione bycie yje i
porusza si; s to: oddech prana umoliwiajcy ruch; wiana
mobilizujcy si do dziaania; apana poruszajcy si w d;
samana rezydujcy w sercu; udana, ktry umoliwia mow dziki
przedzieraniu przez puca, gardo i usta.
pinda: ofiarowanie jedzenia, odrobina jedzenia; rwnie nazwa
Ojcw (zmarych przodkw).
Pingala: upada kobieta, ktra osigna Wyzwolenie poprzez
nage olnienie, gdy czekaa na prno na swego kochanka.
pradhana: zasada twrcza, materialna energia, gwna
przyczyna materialnego wiata i aktywnoci natury materialnej;
kosmiczna manifestacja, ktra aktywizuje si pod wpywem
Najwyszej Duszy; zgodnie z sankhj termin ten odnosi si do
hipotetycznej rzeczywistoci, o ktrej istnieniu wnioskuje si na
podstawie jej manifestacji, i ktra jest u korzeni aktywnoci
materii pierwotnej (Moola Prakriti), czyli trzech gun, ktre
pocztkowo s w stanie rwnowagi i braku aktywnoci.
Pradhana: imi krla, w ktrego rodzie urodzia si Sulabha;
rwnie inne imi dla Aniruddhy.
Prakriti (rdo, rdo materii): natura materialna, materia
wszechwiata, rdo materialnego istnienia jak i naczynie

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

723

wszystkich form; interpretowana odmiennie przez rne nurty

indyjskiej filozofii; w systemie sankhji jest to natura materialna w
swych zalkowym lub potencjalnym stanie, ktra jest wieczna i
niepoznawalna przez zmysy; tworz j trzy guny pozostajce w
interakcji, dobro (sattwa), namitno (radas), ciemno (tamas);
jest energi, ktra stwarza wszechwiat, gdy zostanie wprowadzona w ruch przez kontakt z Purusz; rozwija si wwczas w
procesie ewolucji lub kolejnych przeksztace tworzc dwadziecia
trzy elementy (produkty jej ewolucji), ktre s atrybutami
materialnego wiata (zob. Aneks 3); powoduje dziaania ywej
istoty poprzez zmysy, umys, rozumienie i ego-wiadomo, ktre
s pod wpywem gun, podczas gdy uwiziona w niej dusza jest
jedynie obserwatorem; zamieszkujca w ciele dusza ulega jednak
zudzeniu, e to ona dziaa (zaciemnia si ignorancj) i popada w
niewol przedmiotw stworzonych przez Prakriti, z ktrej
wyzwala si poprzez uwiadomienie sobie swej odmiennoci od
Prakriti i cakowite oddzielenie si od niej.
pralaja (rozpad): termin opisujcy rozpad wszechwiata
podczas nocy Brahmy; sankhja uywa tu okrelenia nieistnienie
lub stan analogiczny do gbokiego snu pozbawionego marze
sennych.
prana (sia yciowa, oddech): niewidzialna (subtelna) yciowa
energia, ktra utrzymuje przy yciu ciao, jak i cay wszechwiat i
jest obecna zarwno w wiecie oywionym, jak i nieoywionym;
znajduje si w wiecznym ruchu i jest uwaana za czynnik
stwarzajcy materi; w wiecie oywionym jest zarwno nazw
ogln dla wszystkich piciu oddechw (prana, wiana, apana,
samana, udana) obecnych w ciele, jak i dla jednego nich rezydujcego w gowie; utrzymuje przy yciu cielesn form, lecz jest
odmienna od jani; w ciele przepywa poprzez specjalne kanay
zwane nadi; przepyw ten kontroluje si poprzez specjalne
wiczenia oddychania zwane w praktyce jogi pranajama.
pranajama: waciwa dla jogi praktyka koncentracji umysu
poprzez kontrol oddechu.
pratyahara (wycofanie): roztopienie si (zniszczenie, wchonicie) zewntrznego wszechwiata w umyle jogina.
pravritti dharma: cieka religijnego dziaania dla dobra
wszechwiata.
Priszini, Prini (matka): jedno z imion Aditi, matki bogw;
rwnie imi bogini ziemi i ciemnoci.
Prinigarbha: embrion w onie matki, ono matki.

Mikoajewska

724

Mahabharata

przyczyna i skutek: w rozumieniu filozofii sankhja, ktrej

pre-klasyczn i teistyczn wersj prezentuje Mahabharata, skutek
pre-egzystuje w przyczynie w tym sensie, e jest manifestacj tego,
co istnieje w przyczynie w niezamanifestowanej formie.
Purusza (czowiek, osoba, ja): termin uywany w rnych
nurtach filozoficznych w odmiennych znaczeniach; oznacza
Kosmicznego Czowieka, Najwysz Osob, dusz zamieszkujc
w ciele; jest rodzaju mskiego; oryginalnie termin pochodzi z
hymnu Rigwedy 10.90 Purusza-Sukta, czyli Sawa Czowiekowi
wychwalajcego wielko Czowieka, ktrego bogowie zoyli po
raz pierwszy w ofierze zapocztkowujc obyczaj rytuau ofiarnego; jego ofiarowane w rytuale ciao dostarczyo materii, z ktrej
zosta zbudowany wszechwiat; termin ten w pniejszych
uyciach, szczeglnie w powizaniu z natur materialn Prakriti,
oznacza element duchowy odmienny od materii, z ktrej jest
zbudowane ciao i cay wszechwiat; w swym aspekcie kosmicznym jest przedstawiany jako Kryszna w ludzkiej formie odziany w
cay wszechwiat; w ujciu dynamicznym jest opisem zamanifestowanego Brahmana lub manifestujcej si wiadomoci
stwarzajcej wiat.
Purusza i Prakriti: podwjna natura manifestujcego si
Brahmana, zasada twrcza wszechwiata; Purusza, to wiadomy
duch zamieszkujcy w niewiadomej materii (Prakriti) dziaajcej
za porednictwem trzech gun (sattwa, radas, tamas), obserwujcy
i komentujcy jej dziaanie; Prakriti jest nazywana szakti
Brahmana bdc si stwarzajc przedmioty w procesie swej
ewolucji (zob. Aneks 3); mwi si o niej, e wspistnieje z
Brahmanem w stanie niezamanifestowanym; jej ruch prowadzcy
do manifestowania si wiata jest inicjowany przez Brahmana,
ktry jest Najwysz Boskoci.
Puruszatma: Wasudewa, czyli najwyszy z czterech sposobw
istnienia Puruszy; trzy pozostae sposoby istnienia to kolejno:
Sankarshana, Pradjumna, Aniruddha.
Puszkaradharini: ona bramina o imieniu Satja znana z
czystoci swego umysu.
R
raumjowie: plemi duchw, ktre wyoniy si z porw skry
Wirabhadry.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

725

rita: kosmiczny porzdek, o ktrym wspomina si w Wedach,

lecy u podoa pojcia dharmy (Prawa) i karmy (dziaanie lub
kumulujcy si skutek dobrych i zych dziaa).
Romaharszana: ucze Wjasy, ktry naucza dalej Puran
przekazanych mu przez Wjas.
rozumienie: zob. buddhi, Mahat.
rozumienie grube i subtelne: rozumienie grube skupia si
na obrazach pojawiajcych si w umyle i majcych swe rdo w
ladach pamiciowych lub w dziaaniu zmysw, podczas gdy
rozumienie subtelne koncentruje si na ideach Brahmana.
S
sadachara (dobre postpowanie): termin uyty w odniesieniu
do opisu jednej cieki obowizku, ktra w staroytnych czasach
dotyczya wszystkich ludzi i ktrej realizacja zapewniaa cakowity
brak wykrocze; w pniejszych czasach cieka ta bya baz do
wyrnienia czterech trybw ycia wyznaczonych gwnie dla
braminw.
saguna (z atrybutami): nazwa odnosi si do opisu Brahmana
widzianego jako posiadajcego atrybuty lub inaczej Iwary (osobowego boga).
samadhi: najwyszy stan skupienia uwagi na jednym
przedmiocie dowiadczany przez jogina, podczas ktrego zostaj
cakowicie wyczone funkcje umysu i zanika poczucie dualizmu
midzy dowiadczajcym i dowiadczanym.
samana: pochodzi od sanskryckiego sam oznaczajcego
razem oraz korzenia an czasownika anati oznaczajcego
oddycha lub wia; jeden z piciu oddechw podtrzymujcych
ycie ywego organizmu.
Sambhu: rodzic, przodek, mski symbol lub zamanifestowany
symbol Najwyszego Pana (Kryszny).
samjama: termin odnosi si do trzech ostatnich stadiw
jogicznej medytacji, ktrymi s: koncentracja (dharana),
medytacja sensu stricte (dhjana) i bezruch (samadhi). Wymienione
mentalne wiczenia s moliwe dopiero wtedy, gdy jogin dziki
powtarzanym wiczeniom fizjologicznym zdoby cakowite
panowanie nad swym ciaem, podwiadomoci i strumieniem
myli.
Sampaka: bramin, ktry osign Wyzwolenie (moksz).
Sanat-Kumara: bramin o prawej duszy.

726

Mikoajewska

Mahabharata

Sanatkumara (wieczna modo): w Mahabharacie imi

jednego z siedmiu mdrcw (synw Brahmy urodzonych z
umysu); pozostaych szeciu to: Aniruddha, Sana, Sanatsudata,
Sanaka, Sanandana, Kapila.
Sankarshana (wcielajca si dusza): oznacza dusz
przeniesion z jednego ona do drugiego; w procesie stwarzania
manifestacja Najwyszego Puruszy poprzedzona przez Purusz
istniejcego jako Wasudewa (Najwysza Osoba Boga); nazywany
rwnie imionami esza (wielki w utrzymujcy w miejscu
chwiejc si ziemi) i Balarama (starszy brat Kryszny o jasnej
karnacji i uzbrojony w pug poczty w onie ony Wasudewy
Dewaki i przeniesiony przez bogini Jogamaj i narodzony z ona
Rohini); widziany rwnie jako forma Kryszny stworzona przez
niego samego, jego wewntrzne organy psychiczne (umys,
rozumienie) tworz Pradjumn (syn Kryszny), a zasada jednostkowej wiadomoci (ego-wiadomo) nosi nazw Aniruddha (wnuk
Kryszny); Sankarshana i esza s rwnie traktowane jako
alternatywne nazwy wcielonej duszy (diwa).
Sani: planeta Saturn, syn Surji, ktry narodzi si na ziemi jako
wielki Manu.
Sankhapada: imi syna Manu Swaroczisza, ktry otrzyma od
ojca religi oddania.
sankhja: jeden z szeciu klasycznych nurw indyjskiej
filozofii uchodzcy za najstarszy, ktrego pre-klasyczna i
teistyczna wersja jest prezentowana w Mahabharacie, szczeglnie
w czci 2 i 3 ksigi XII Santi Parva zwanej Mokszadharma; w
sanskrycie sankhja znaczy liczba; szkoa ta okrela liczb konstytuant (elementw skadowych, zasad) wszechwiata i uwaa, e
dostarcza doskonaej wiedzy na temat wszechwiata, std sankhja
znaczy rwnie doskonaa wiedza, za jej zaoyciela uwaa si
mitycznego mdrca Kapil, a za prac klasyczn Sankhjakartika
autorstwa Iwarykriszny.
sankhja joga: termin uyty w Bhagavad Gicie odnoszcy si
do zaniechania dziaania i szukania wiedzy dotyczcej niezmiennej
rzeczywistoci lecej u podoa rzeczywistoci zjawiskowej;
traktowana niekiedy jako rwnowana z dnan jog, czyli ciek
wiedzy.
sargam (skala muzyczna): siedem oryginalnych nut (swara)
skali: Szada, Riszabha, Gandhara, Mahdhjama, Pacama,
Dhaiwata, Niszada (sa-ri-ga-ma-pa-da-ni).
Sarnga: uk, a take Osoba Boga, Kriszna trzymajcy w
doniach sw bro.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

727

sat-asat: sat oznacza realne bycie, Prawd, ducha, czysto, to

co rzeczywiste, najwysze i wieczne; jego przeciwiestwem jest
asat, czyli to, co nierzeczywiste, fasz.
sat-cit-ananda (istnienie-wiadomo-ekstaza): opisuje subiektywne dowiadczenie Brahmana.
sattwata (zwizany z sattw): nazwa klanu, w ktrym urodzi
si Kryszna; rwnie nazwa religii oddania ca dusz Narajanie.
Sauti: nazwa uywana w stosunku do narratora Mahabharaty
zwanego rwnie Sut, ktrym by Ugrarawas, ktry recytowa
Mahabharat mdrcowi aunaka (suchajcemu) i innym
mdrcom zgromadzonym w Lesie Naimisza; opowiadanie
Mahabharaty krlowi Danamedaja, potomkowi Pandaww,
przez ucznia Wjasy, Waisampajam, w przerwach podczas Ofiary
Wa jest wkomponowane w t narracj.
simantonnajana: ryt wykonywany w czwartym, szstym i
smym miesicu ciy.
sishta (osad, residuum, pozostao): wszystko to, co pozostaje
po zniszczeniu caego wszechwiata i suy jako nasienie ycia w
kolejnym cyklu wszechwiata; wrd ludzi termin odnosi si do
wielkich mdrcw, ktrzy przekraczaj granice ewolucyjnego
rozwoju ludzi swej epoki i dostarczaj przykadu lub nasienia dla
dalszego rozwoju.
Sitikantha: jedno z imion Rudry.
Sjumarami: mdrzec znany ze swej rozmowy z mdrcem
Kapil na temat cieki wiedzy i dziaania w wietle wedyjskich
nakazw, ktr cytuje Bhiszma.
smriti: grupa witych pism hinduskich zawierajcych skodyfikowane prawo zwyczajowe; ich autorytet w stosunku do ruti
(pism witych sensu stricte) jest uwaany za drugorzdny.
Sulabha: kobieta krlewskiego pochodzenia, ktra prowadzia
ebraczy tryb ycia szukajc Wyzwolenia; znana ze swej rozmowy
na temat Wyzwolenia z krlem Dharmadhjad z rodu Danaki.
Sumeru: sigajca nieba owocnia pierwotnego Lotosu
stworzonego przez najstarsze Bycie zwane Manasa, w ktrej
przebywa Brahma (forma Manasy) bdcy Stwrc wszystkich
wiatw; identyfikowana z gr Meru.
Suparna: mdrzec, ktry podczas tej kalpy, gdy Brahma
narodzi si z mowy Narajany, otrzyma od Narajany religi
oddania.
surjakanda: nazwa kamienia, ktry w kontakcie ze
sonecznymi promieniami produkuje ogie.

Mikoajewska

728

Mahabharata

Suwarnabha: imi wnuka Manu Swaroczisza i syna

Sankhapady, ktry otrzyma od ojca religi oddania.
svayam-bhagavan: Najwysza Osoba Boga.
Swaroczisz: jedno z imion Manu.
Swayambhu (samo-stwarzajcy-si, istniejcy sam z siebie):
pochodzi od sanskryckiego bhu oznaczajcego korzenie, istnienie
oraz swayam oznaczajcego sam, sam z siebie; forma Brahmana
jako przyczyny stwarzania wystpujca rwnie pod nazw
Narajana, Kryszna, Hiranjagarbha.
szakti: oznacza energi, moc, si; suy do opisu pierwotnej
kosmicznej energii stwarzajcej wiat i powodujcej zmian (w
przypadku sankhji trzy guny); jest rodzaju eskiego.

aunaka: bramin suchajcy Mahabharaty recytowanej przez

poet-piewaka Ugrarawasa w Lesie Naimisza.
raddha: rytua wykonywany na rzecz zmarych przodkw,
ktry ma na celu umoliwienie zmaremu dotarcie do wyszych
wiatw i osignicie wyszego poziomu istnienia.
rikantha: imi iwy.
wiadomo: wyrnia si jej dwa rodzaje: materialnie zanieczyszczon bdc rezultatem kontaktu duszy (jani) z materi i
czyst ja; wiadomo materialnie zanieczyszczona pochodzi z
czystej, ktra jest uwaana za jedyne rdo wiadomoci;
wszelkie procesy mentalne bdce rezultatem dziaania natury
materialnej Prakriti s w swej naturze niewiadome i staj si
elementami wiadomoci, gdy zostan rozpoznane (owietlone)
przez dusz.
ruti: w hinduizmie pisma wite sensu stricte o
pierwszorzdnym autorytecie, do ktrych nale Wedy.
uka: syn mdrca Wjasy.
T
tanmatra (subtelne elementy): s to dwik, dotyk, forma,
zapach i smak; w filozofii sankhji nale do dwudziestu piciu
zasad materialnego wszechwiata (tattwa) i s rezultatem aktywnoci trzech gun (sattwa, radas, tamas) lub inaczej produktem
przeksztacania si (aktywnoci, ewolucji) natury materialnej
Prakriti (zob. Aneks 3); termin pochodzi z sanskryckich sw tan i
matra, co dosownie znaczy to w pojedynk lub to wycznie;

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

729

powstaj w procesie przeksztacenia si ego-wiadomoci bdcej

pod wpywem dominacji tamas (ciemno) i nastpnie same
przeksztacaj si w pi grubych elementw; to one, a nie pi
grubych elementw (przestrze, wiatr, ogie, woda, ziemia), s
w procesie stwarzania materi pierwotn; s przedmiotami
piciu zmysw, poprzez ktre jest odczuwany istniejcy na
zewntrz jednostki materialny wiat; ich istnienie jest uwaane za
powd istnienia zmysw i dlatego te mwi si, e przedmioty
zmysw s w stosunku do zmysw nadrzdne; co wicej zgodnie
z doktryn sankhji to one s u rda powstania piciu wielkich
elementw, ktre dostarczaj budulca dla ciaa grubego i
zmysw; s uwaane za to, co tworzy pomost midzy materi
nieoywion i myl; z nich zbudowane jest tak zwane ciao
subtelne (linga-sarira), ktre jest nierozpoznawalne dla grubych
zmysw nalecych do ciaa grubego; po mierci ciaa grubego
dusza migruje do innego ciaa odziana w ciao subtelne, ktre
zachowuje wszystkie cechy ziemskie w pierwotnej formie i jest we
wadzy trzech jakoci natury (sattwa-dobro, radas-namitno,
tamas-ciemno), ktre powoduj wszelkie zmiany w doczesnym
wiecie.
tattwa (tako, zasada): termin uywany do opisu zasad
materialnego wszechwiata; poszczeglne szkoy rni si liczb
wymienianych zasad i ich konceptualizacj zakadajc jednak, e
dostarczaj ostatecznego sformuowania, co do zasad rzdzcych
wszechwiatem i docieraj do absolutnej prawdy; sankhja
(doktryna prezentowana w Mahabharacie) widzi wszechwiat jako
zbudowany z dwch odrbnych rzeczywistoci: Puruszy, czyli
rzeczywistoci duchowej, ktra jest wieczna i nie podlega
zmianom i rzeczywistoci materialnej, ktra jest nietrwaa i
podlega cigym zmianom lub przeksztaceniom pod wpywem
interakcji midzy trzema jakociami natury materialnej Prakriti,
czyli trzema gunami, jasnoci-dobrem (sattwa), namitnoci
(radas) i ciemnoci (tamas); trzy guny w stanie rwnowagi
(Moola Prakriti) bdce rdem substancji wszechwiata jak i
mechanizm ewolucji (przeksztacania si) Prakriti (zob. Aneks 3)
s wieczne i niestworzone i std zarwno Purusza jak i Prakriti s
uwaane za niezniszczalne i wieczne; Purusza jest ostateczn i
najwysz przyczyn wszechwiata, i tym, ktry manifestuje si w
formie wszechwiata, a Prakriti jest substancj wszechwiata lub
si, ktra przez swoje kolejne przeksztacenia stwarza niezliczone
formy, w ktrych zamieszkuje dusza; jedno Puruszy i Prakriti
ucieleniona w formie ywej istoty jest uwaana za twrcz zasad
wszechwiata; stwarzanie rozpoczyna si wwczas, gdy zostaje

730

Mikoajewska

Mahabharata

zakcona rwnowaga wrd trzech gun przez obecno Puruszy,

ktry jest biernym obserwatorem ich aktywnoci, lecz ktry, cho
jest niezaleny od Prakriti, przykrywa si ignorancj i utosamia
si z ni i przez to wie si ze stworzonym wiatem i wpada w
koo reinkarnacji. Klasyczna sankhja wyrnia cznie
dwadziecia pi tattw, czyli zasad wszechwiata lub elementw
bytu, Purusza, Moola Prakriti (trzy guny) i dwadziecia trzy
zasady bdce rezultatem ewolucji Prakriti, ktrymi s: intelektrozumienie (Mahat, buddhi), ego-wiadomo (ahamkara), umys
(manas), pi organw poznawczych (such, dotyk, wzrok, wch i
smak), pi organw ruchu (mowa, rka, noga, organ wydalania,
organ rozrodczy), pi subtelnych elementw (dwik, dotyk,
forma, zapach i smak) i pi grubych elementw (przestrze,
wiatr, ogie, woda, ziemia). Rozumienie jest pierwszym
produktem ewolucji Prakriti, ktry przeksztaca si w egowiadomo; pod wpywem sattwy ego-wiadomo przeksztaca
si w umys, ktry przeksztaca si w pi organw zmysowych,
pi organw ruchu; pod wpywem tamas ego-wiadomo
przeksztaca si w pi subtelnych elementw, ktre przeksztacaj
si w pi grubych elementw; gdy ego-wiadomo jest pod
wpywem dominacji radas prowadzi do dziaania. Mahabharata
nie jest konsekwentna w prezentacji wszystkich tych elementw,
czasami bierze si pod uwag jedynie dwadziecia cztery zasady
wczajc w to Moola Prakriti, lecz wyczajc Purusz, lub
jedynie dwadziecia trzy wyczajc Moola Prakriti; kiedy indziej
liczone s tylko niektre elementy, lub wcza si dodatkowe;
zamieszkujcego ciao indywidualnego Purusz wcza si do
zasad wszechwiata, ze wzgldu na to, e czc si z Prakriti
ulega ignorancji i przywizuje si do zmysowych przedmiotw,
Najwysz Dusz z kolei okrela si liczb dwudziest szst
nazywajc j jednak nie-zasad, poniewa jest niezalena od
Prakriti i jej wpywu.
teistyczna sankhja: jeden z nurtw filozofii indyjskiej, ktrego
korzenie sigaj Mahabharaty; jej zaoenia zostay przedstawione
szczeglnie w Bhagavad Gicie i ksidze XII Mahabharaty, Santi
Parva, cz druga i trzecia, zwanej Mokszadharma; jest nazywana
sankhj pre-klasyczn i w przeciwiestwie sankhji klasycznej,
ktra jest filozofi o charakterze wieckim, przyjmuje istnienie
zarwno osobowego, jak i bezosobowego boga.
Tisja: nazwa konstelacji gwiezdnej identyfikowanej z
Syriuszem.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

731

traji-widja (potrjna wiedza): okrelenie dla wiedzy zawartej

gwnie w trzech Wedach: Rigwedzie, Samawedzie, Jadurwedzie.
trzy ciaa wcielonej duszy: ciao grube zbudowane z piciu
wielkich elementw, ciao subtelne (linga-sarira) zbudowane z
piciu subtelnych elementw i wysze ciao subtelne (karanasarira), czyli ciao kauzalne lub przyczynowe, ktre jest istnieniem
w Prakriti; przed poczeniem z Brahmanem dusza musi uwolni
si rwnie od ciaa kauzalnego.
trzy cieki pobonoci zalecane w Bhagavad Gicie: w
rozmowie z Ardun, majcej miejsce tu przed rozpoczciem
braterskiej bitwy Bharatw na polach Kurukszetry, Kryszna zaleca
trzyaspektow dyscyplin duchow, na ktr skadaj si: 1. karma
joga, czyli nieegoistyczne wyrzeczone dziaanie wykonywane jako
ofiara; 2. dnana joga, czyli cieka wiedzy prowadzca do
poczenia si z Brahmanem, oraz 3. bhakti joga, czyli praktyka
emocjonalnego oddania bstwu; te trzy cieki s ze sob
powizane i ten, kto dy do perfekcji powinien praktykowa je
wszystkie w naturalnym porzdku; osoba szukajca Wyzwolenia,
przed rozpoczciem praktyki dnany jogi wymagajcej zaniechania
dziaa, powinna najpierw zdoby samo-kontrol i spokj umysu
poprzez oczyszczenie swego dziaania z pragnie poprzez praktyk
nieegoistycznego dziaania (karma joga), w ktrym wszystkie
owoce dziaania s ofiarowane bogu, ktremu jest cakowicie oddana (bhakti joga); osoba oddana bogu powinna charakteryzowa
si cakowitym spokojem umysu i by wolna od przywizania do
ziemskich przedmiotw, aby mc skoncentrowa cay swj umys
na bogu i poczy si z nim w ofierze.
trzy cieki pobonoci zalecane w Wedach: s to: 1. cieka
mdrca, ktry szuka poczenia z Brahmanem poprzez posty,
umartwienia i wyrzeczenie si zwykego ycia na rzecz samotnego
pustelniczego ycia w dungli i szukanie tam czystoci duszy i
wiedzy; 2. cieka kapana wykonujcego rytuay i ofiary traktowane jako rodek do spenienia materialnych pragnie; 3. cieka
zwykego wiernego, ktry oddaje cz rnym bogom uwaajc
to za rodek zaspokojenia materialnych pragnie i zdobycia nieba i
nie troszczy si o zdobycie mentalnej samo-kontroli i czystoci.
trzy witalne esencje: prana, tedas i odas bdce subtelnymi
odpowiednikami trzech doshy (waty, pitty i kaphy) kontrolujcymi
codzienne funkcje psychofizyczne; s siami ciaa grubego,
subtelnego i przyczynowego; podtrzymuj pozytywn witalno,
sprzyjaj zdrowiu, kreatywnoci, dobremu samopoczuciu i dostarczaj wsparcia gbszym procesom jogicznym i medytacyjnym;

Mikoajewska

732

Mahabharata

prana (pierwotna sia yciowa) jest subteln energi powietrza,

si wadcz i inteligencj tkwic u podstaw wszystkich funkcji
psychofizycznych, odpowiedzialn za koordynacj oddechu,
zmysw i umysu i kieruje przejawianiem si i harmonizowaniem
wyszych stanw wiadomoci; tedas (wewntrzna promienno)
jest subteln energi ognia, blaskiem witalnoci, dziki ktrej
przyswajamy sobie powietrze, wraenia i myli, i ktra rzdzi
ujawnianiem si zaawansowanych zdolnoci percepcyjnych; odas
(pierwotny wigor) jest subteln energi wody, podstaw
wytrzymaoci fizycznej i umysowej, esencj przyswojonego
poywienia, wody, powietrza, wrae i myli, jest odpowiedzialna
za wspieranie i zapewnienie stabilnego rozwoju wszystkich
wyszych umiejtnoci.
Tuladhara: kupiec yjcy w staroytnych czasach, ktrego
rozmow z braminem o imieniu Dadali na temat prawoci
Bhiszma opowiada Judhiszthirze.
U
umys: zob. manas.
Uparikara: krl nazywany rwnie Wasu, ktry czci Narajan
i ktry z powodu przeklestwa braminw upad z nieba i zakopa
si gboko w ziemi, jednake dziki darowi bogw mg kontynuowa czczenie Narajany i w ten sposb z jego pomoc dotrze do
Brahmana; zasyn rwnie z tego, e podczas sponsorowanego
przez niego rytuau Ofiary Konia kapan bogw Brihaspati
rozgniewa si na Narajan, ktry odebra nalen mu cz ofiary
pozostajc niewidzialny; gniew Brihaspatiego uciszya opowie
synw Brahmy, ktrzy wyjanili, e Narajana moe by widziany
tylko przez tych, ktrych on obdarza specjaln ask.
Uparuti (ta, ktr sycha): bogini, ktra pomoga aci w
odnalezieniu jej ma Indry.
uszman: gorco rezydujce w oddechu prana.
W
Wadawamukha: imi mdrca, w ktrego w odlegych czasach
wcieli si Narajana; take nazwa koskiej gowy o gigantycznych
proporcjach bkajcej si po morzach, z ktrej ust wydobywaj
si bez przerwy pomienie ognia wypijajce wody oceanu tak jak
ogie ofiarny wypija wlewane do niego oczyszczone maso.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Sowniczek

733

Waidajanta: gra w centrum mlecznego oceanu, gdzie

Brahma rozmyla nad Purusz.
warna (kolor): wiedza dotyczca podziau na cztery kasty
przekazywana ongi ustnie, ktra zachowaa si w hymnach
Rigwedy.
Wasudewa: w sanskrycie znaczy Osoba (osobowo) Boga,
Najwysza Osoba Boga; ten, ktry jest wszystkim lub ten, ktry
jest domem dla wszystkich; jest zwany rwnie Puruszatma.
wasudhara: nazwa grupy witych sylab (mantr)
wypowiedzianych w staroytnych czasach przez Narajan i
recytowanych przez upadego z nieba krla Uparikar.
Wasuman: krl z rodu Danaki.
wideha-kaiwalja: okrelenie dla Wyzwolenia zdobywanego
przez dusz po zerwaniu swego zwizku z ciaem.
Widhi: jedna z nazw dla tego, co najwysze.
widja-awidja (wiedza-ignorancja): z jednej strony przeciwstawienie wiedzy, uczenia si, nauki ignorancji, nieuctwu, brakowi
formalnego wyksztacenia, z drugiej strony przeciwstawienie
znania lub znaniu wycznie materialnego wiata nieznaniu duszy;
widj dzieli si na 1. parawidj (wiedz wysz) prowadzca
bezporednio do Brahmana, co moe rwnie oznacza teoretyczn znajomo medytacji i 2. aparawidj (wiedz nisz), czyli
znajomo czterech Wed i ich szeciu odny (angi) lub oglniej
wiedza religijna wczajca rytuay, jak i rwnie nauki wieckie;
widja i awidja s dwoma aspektami mai, kosmicznej mocy iluzji
Brahmana; maja sama nie ma wpywu na Brahmana, lecz ma
wpyw na duchow wiedz czowieka; widja generuje wiedz
duchow, podczas gdy awidja generuje wieck wiedz; awidja
jest ludzk niewiedz na temat natury duszy zamykajc czowieka
w wiecie zjawiskowym i w kole reinkarnacji; Brahman jest tym,
co rzeczywiste, wszystko inne jest manifestacj stworzon przez
Brahmana przy pomocy mai; kady z nas jest Brahmanem i maj;
uwolnienie si od mai oznacza powrt do tego, co rzeczywiste.
widnana (bycie wiadomym): stan wiadomoci, w ktrym
rozumienie jakiej osoby zostao oczyszczone przez studiowanie
pism i zdobya ona prawdziwe rozumienie wszystkich rzeczy;
twierdzi si, e bez zdobycia tego stanu wiadomoci Wyzwolenie
jest niemoliwe.
Wikarapurusza: czne imi dla jedenastu rudrw; pierwszy
Rudra wypyn z zasady gniewu i rozpoczynajc istnienie
stworzy dziesiciu innych rudrw, ktrzy byli tacy jak on.

Mikoajewska

734

Mahabharata

wikriti (modyfikacje): termin uywany do opisu szesnastu

zasad lub modyfikacji (umys, pi organw poznania, pi
organw dziaania i pi grubych elementw) powstaych z
przeksztace omiu zasad Prakriti (Moola Prakriti, Mahat, egowiadomo i pi subtelnych elementw: dwik, dotyk, forma,
zapach i smak); umys, pi organw poznania i pi organw
poznania s rezultatem przeksztacania si ego-wiadomoci pod
wpywem dominacji sattwy, a pi grubych elementw jest
rezultatem przeksztacenia si piciu subtelnych elementw pod
wpywem dominacji tamas.
Wirabhadra (ten, kto rozprasza gniew bogini): imi Bycia,
ktre wypyno z ust iwy majc za zadanie zniszczenie rytuau
ofiarnego Dakszy, na ktry iwa nie zosta zaproszony i uciszenie
gniewu ony iwy, Umy, wywoany przez to pominicie.
Wirat: w sanskrycie znaczy gigantyczna uniwersalna forma,
pene ciao, uniwersalna forma Pana; termin uywany zamiennie z
Mahat.
Wirincza: imi Brahmy na samym pocztku Czasu, czyli w
pierwszej kalpie.
wiszti: nazwa niezwykej koniunkcji cia niebieskich, ktrej
form przybra Narajana ukazujc si mdrcowi Naradzie na Biaej
Wyspie.
Wiwaksena: inne imi dla Aniruddhy.
Wodhja: mdrzec, ktry naucza krla Jajati o rodkach
prowadzcych do zdobycia stanu bogoci i spokoju.
Wudha: bg prezydujcy ciaom niebieskim, ktry przekl
Aditi, gdy odmwia mu jamuny, mwic, e bdzie cierpiaa
ble, gdy Wiwaswat narodzi si ponownie z jej ona w formie jaja.
Z
zamanifestowane-niezamanifestowane (wjakta-awjakta): zamanifestowane oznacza poznawalne dla zmysw, podczas gdy
niezamanifestowane niepoznawalne przez zmysy; w procesie
stwarzania Purusza pozostajc w swej prawdziwej naturze
Najwyszym Niezamanifestowanym zamieszkuje w pierwotnej
(Moola) Prakriti (zwanej Niezamanifestowanym) i wraz z jej
ewolucj manifestuje si, czyli odziewa si w atrybuty i przybiera
niezliczone formy.

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

735

Indeks imion
A
abhawa, 117, 118, 702, 721
abhawa-bhawa, 702, 721
Achyuta, 715
adharma, 502, 707
adhibhuta, 507, 702
adhidaivata, 702
adhjarjami, 635
adhjatma, 6, 83, 112, 134,
257, 267, 347, 394, 398,
428, 504, 507, 509, 511,
519, 537, 676, 677, 703
Adhokszadaha, 715
Aditi, 128, 130, 183, 611,
612, 666, 711, 719, 723,
734
Aditja, 562
aditjowie, 128, 130, 423
Ada, 632, 715
Adagara, 39, 45, 703
Adaikapat, 130
adnana, 707
agama, 703
Agastja, 131, 227, 250, 287
Agni, 7, 104, 202, 215, 235,
297, 370, 462, 465, 507,
631, 639, 640, 641, 642,
643, 644, 699
agnihotra, 249, 323
agnistoma, 564
Ahalja, 311
aham, 703
ahamkara, 5, 14, 140, 142,
144, 260, 360, 610, 619,
623, 698, 701, 703, 705,
711, 713, 730
Ahawanija, 416
Ahi, 130

Ahowirja, 250
aiwarjam bhawa, 707
Ajagowie, 425
ajan, 209, 720
Akjuta, 633
akszara, 7, 221, 473, 478,
486, 487, 493, 494, 495,
501, 704
akszara-kszara, 704
Amadhja, 715
Amba, 309
Ambika, 385
amrita, 248
Amwarisza, 220
Amwaszthowie, 425
Anadi, 634, 715
anaiwarjam, 707
ananda, 697, 727
anandamaja, 161, 717
Ananta, 55, 634, 715
Andhakowie, 129
angi, 96, 134, 704, 733
Angiras, 128, 130, 250, 587,
590, 619, 622, 710
anima, 475, 721
Aniruddha, 460, 461, 600,
607, 608, 611, 613, 616,
619, 622, 628, 657, 663,
680, 704, 710, 715, 718,
724, 726
annamaja, 161, 717
Ansa, 130
antahkarana, 705
Anukampaka, 279
apamritju, 429
apana, 60, 61, 62, 106, 225,
380, 387, 465, 504, 566,
722, 723

736

Mikoajewska

Apantaratamas, 672, 674,

706
aparawidja, 363, 722, 733
apsara, 546, 714
apsary, 176, 198, 340, 367,
371, 377, 546, 580, 582
aranjaki, 606, 706
Arcziszmatowie, 322
arddawa, 504
Arduna, 79, 126, 462, 515,
612, 627, 628, 629, 630,
631, 635, 637, 639, 640,
641, 642, 643, 645, 664,
708, 720
Ariawarta, 556
Arisztanemi, 130, 406, 407,
409
Arjaman, 130
Arwawasu, 130
asat, 333, 346, 358, 401, 641,
727
Asita-Dewala, 127, 203, 346,
416
Asta, 516
asura, 6, 23, 127, 173, 176,
179, 180, 182, 185, 187,
190, 197, 353, 354, 356,
364, 365, 366, 371, 374,
658, 715
Asuri, 161, 706
asurowie, 420
asury, 128, 135, 368, 369,
371, 612, 649
awa, 518, 706
awattha, 602
awinowie, 130, 372, 423
Atharwan, 604, 706
atharwanasowie, 706
atharwasirowie, 604
Atharwaweda, 221, 706
atman, 703, 717
Atreja, 131

Mahabharata

Atri, 128, 130, 131, 135, 148,

220, 250, 416, 587, 590,
619, 622, 683, 710
Atriathowie, 425
Ausida, 130
awaha, 566
Awak, 587
Awasathja, 388
awidja, 21, 157, 164, 165,
171, 208, 211, 236, 272,
273, 274, 348, 361, 364,
365, 492, 493, 518, 536,
709, 713, 715, 716, 719,
733
Awikampana, 666
awjakta-wjakta, 706
B
Badari, 458, 460, 585, 613,
636, 645, 646, 647, 650,
651, 653
Balarama, 460, 726
Bali, 383
Barbarowie, 129
Bhadrakali, 380, 706
Bhaga, 130
Bhagavad Gita, 12, 645, 654
bhagawatowie, 713
bhakti joga, 713, 731
Bharadwada, 54, 55, 56, 57,
58, 59, 61, 63, 64, 65, 67,
68, 69, 70, 71, 72, 73, 75,
76, 78, 131, 416
Bharja, 311
Bhartri, 310
bhawa, 118, 702, 706, 708
Bhawa, 382, 391, 707
Bhima, 612
Bhiszma, 12, 15, 24, 25, 27,
28, 29, 33, 34, 37, 38, 39,
40, 43, 45, 47, 48, 51, 52,
54, 67, 78, 79, 82, 83, 85,

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

86, 88, 91, 92, 93, 94, 95,

96, 98, 101, 104, 105, 107,
108, 117, 118, 126, 127,
128, 129, 130, 131, 133,
139, 140, 143, 144, 146,
149, 151, 154, 158, 160,
161, 162, 166, 172, 173,
175, 176, 179, 185, 187,
190, 197, 203, 205, 208,
209, 218, 229, 234, 241,
242, 249, 257, 267, 276,
277, 278, 284, 285, 287,
288, 289, 291, 292, 302,
304, 305, 306, 307, 312,
313, 317, 318, 335, 339,
342, 343, 344, 346, 349,
350, 351, 353, 354, 356,
364, 365, 366, 369, 371,
372, 374, 394, 395, 397,
400, 402, 406, 409, 410,
419, 435, 436, 438, 439,
442, 443, 444, 445, 446,
457, 458, 459, 463, 465,
467, 469, 470, 472, 473,
474, 487, 500, 502, 515,
522, 523, 524, 526, 527,
528, 543, 544, 545, 547,
554, 555, 561, 565, 567,
568, 578, 579, 581, 583,
584, 585, 589, 590, 592,
593, 596, 599, 601, 605,
613, 614, 617, 681, 682,
683, 693, 712, 732
BHO, 544, 582, 672, 706
Bhrigu, 12, 14, 15, 54, 55,
56, 57, 58, 59, 61, 63, 64,
65, 67, 68, 69, 70, 71, 72,
73, 75, 76, 78, 79, 134,
208, 425, 436, 587, 612,
613, 689, 693, 718, 719
bhu, 706, 728
Bhur, 362
bhuta, 58, 505, 707

737

Bhuti, 185, 198

Bhuwar, 362
bodha-abodha, 707
bodhyamana, 487, 496
Bradhna, 130
Brahma, 14, 54, 55, 57, 58,
66, 67, 68, 69, 72, 73, 77,
106, 107, 127, 128, 130,
132, 134, 174, 179, 180,
187, 208, 211, 214, 215,
249, 278, 279, 280, 281,
282, 283, 296, 303, 366,
367, 368, 369, 370, 371,
374, 390, 423, 437, 439,
454, 457, 475, 504, 505,
506, 587, 609, 611, 613,
614, 616, 618, 619, 620,
621, 623, 624, 628, 629,
636, 640, 641, 643, 649,
651, 656, 657, 658, 660,
664, 665, 666, 669, 670,
671, 672, 676, 677, 678,
680, 705, 716, 720, 727,
733
brahmacarin, 219, 245, 331,
606
Brahmadatta, 220, 635
Brahmaloka, 659, 707
Brahman, 8, 20, 21, 69, 96,
100, 104, 119, 121, 122,
123, 124, 150, 153, 158,
184, 197, 208, 209, 212,
213, 217, 218, 221, 222,
233, 234, 239, 240, 241,
243, 255, 268, 269, 299,
354, 471, 493, 494, 496,
503, 517, 524, 547, 640,
657, 697, 707, 709, 716,
733
Brahmany, 214, 320, 387,
635
bramin, 6, 7, 29, 34, 37, 38,
39, 48, 49, 74, 91, 96, 97,

Mikoajewska

738

98, 99, 101, 103, 105, 106,

134, 139, 146, 175, 176,
219, 222, 233, 247, 269,
289, 292, 293, 304, 315,
332, 335, 336, 337, 339,
340, 405, 406, 407, 410,
412, 416, 436, 438, 462,
515, 517, 522, 561, 580,
626, 631, 645, 666, 673,
681, 682, 683, 684, 686,
688, 689, 692, 693, 704,
710, 711, 712, 717, 720,
725, 728
Brihaspati, 108, 109, 110,
113, 114, 117, 118, 120,
121, 123, 134, 368, 552,
584, 591, 592, 593, 596,
631, 732
brihat, 592
buddhi, 83, 85, 255, 259,
261, 347, 395, 452, 464,
503, 698, 701, 705, 706,
708, 711, 713, 718, 725,
730
buddhindrija, 711
buddyzm, 403
budh, 708
C
caitanja, 709
chaitanja, 485, 709
chandas, 96, 704
chandramas, 216
chetana, 465, 498, 709
chit, 18, 137, 144, 145, 154,
156, 157, 165, 167, 177,
184, 208, 211, 265, 273,
274, 354, 357, 363, 387,
477, 482, 483, 491, 535,
628, 697, 704, 709
chitta, 18, 260, 261, 347, 360,
361, 363, 705, 709

Mahabharata

ciao grube, 20, 731

ciao kauzalne, 156, 717,
731
ciao subtelne, 18, 20, 136,
212, 273, 274, 278, 717,
729, 731
cit, 709, 727
citra, 710
Citraratha, 557
Citrasen, 105
citrasikhandin, 710
Cjawana, 693
Czanda, 382
Czandalowie, 50, 425
Czandogja Upaniszada, 274
Czandradhara, 389
Czarwakowie, 411
Czataka, 688, 710
czaturmasja, 249, 323
Czinowie, 556
Czirakarin, 305, 307, 309,
310, 311, 710
Czitrabhanu, 387
Czuczkowie, 129
D
Dadhiczi, 636, 377, 378, 710
Daiwarati, 7, 455, 456, 502,
503, 515, 522, 523, 524,
710, 716
dajtjowie, 68, 660
Daksza, 6, 128, 130, 373,
376, 377, 378, 379, 380,
381, 390, 391, 392, 587,
636, 651, 666
Dakszina, 388, 416
dakszina, 251, 270, 320
Damodara, 631, 715
danawowie, 68, 128, 131,
377, 392, 411, 132, 200,
201, 202
Dandaka, 288

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

Dandimunda, 382
Danu, 128
darsapurnamasi, 249
Dasra, 130
Daaratha, 612, 613
dewajana, 566
Dewaki, 726
Dewala, 15, 204, 346
Dewawridha, 220
Dhaiwata, 726
Dharamaszastry, 683
dharana, 22, 225, 226, 445,
512, 545, 710, 725
dharma, 24, 92, 284, 287,
291, 417, 502, 721, 723
Dharma, 97, 98, 99, 101, 104,
128, 339, 341, 586, 587,
634, 95, 101, 458, 584,
585, 586, 588, 601, 606,
612, 613, 635, 637, 645,
646, 648, 650, 651, 656,
682, 710
dharma bhawa, 706
dharmadarana, 304
Dharmadhjada, 526, 528,
529, 530, 532, 542, 543,
710
Dharmada, 635, 715
Dharmaranja, 7, 462, 681,
682, 683, 685, 686, 689,
690, 692, 693, 711
Dhatar, 417, 711
Dhatri, 130, 309, 417, 680,
705, 711
Dhaumja, 131
Dhenuka, 281
dhjana, 363, 512, 635, 725
Dhruwa, 198, 610
dikgada, 603
Dirghatamas, 631, 711
Diti, 128, 132, 567, 611, 715
Djumatsen, 25, 313, 314
Djutimat, 220

739

dosha, 711
Dridhawrata, 131
Drona, 289, 425
Duhszaha, 185
Durwasa, 300
dwaparajuga, 475, 624, 716
Dwaraka, 612
Dwita, 131, 459, 592, 593,
601, 606, 612
Danadewa, 160, 162, 166,
172
Danaka, 171, 349, 410, 419,
420, 425, 426, 427, 431,
435, 527, 544, 556, 558,
559, 561, 693, 160, 350,
453, 474, 487, 517, 524,
528, 544, 555, 556, 558,
561, 563, 717
Danamedaja, 220, 376,
381, 461, 616, 617, 618,
625, 627, 639, 645, 651,
653, 654, 656, 657, 660,
663, 664, 667, 668, 669,
670, 674, 676, 681, 727
Dadali, 24, 291, 292, 293,
294, 295, 296, 297, 298,
301, 302, 304, 305, 712,
732
Daigiszawaja, 203, 204
Daimini, 563, 619, 710
Daja, 202
Dajanta, 130
Damadagni, 127, 131, 220
Damila, 517, 670
Dana, 362
Danani, 309
dapa, 233, 712
Darasamdha, 612
datakarma, 219
Deszthja, 666
Deszthja Samawrata, 666
dhardhara, 387

Mikoajewska

740

diwa, 163, 225, 236, 254,

255, 268, 273, 348, 354,
359, 387, 429, 470, 480,
482, 483, 485, 493, 571,
608, 709, 712, 726
diwan-mukti, 470, 712
diwatman, 273, 679, 712
djotisa, 96, 704
dnana, 706, 712, 731
dnana bhawa, 706
dnana joga, 712
dnanendrija, 701
Dneja, 713
E
ego-wiadomo, 14, 16, 17,
19, 122, 142, 143, 144,
146, 151, 152, 157, 170,
214, 226, 227, 275, 360,
361, 396, 452, 457, 464,
469, 491, 492, 498, 505,
507, 536, 590, 623, 657,
698, 700, 701, 703, 705,
709, 710, 711, 712, 713,
714, 719, 722, 723, 726,
730, 734
Ego-wiadomo, 55, 127,
135, 244, 260, 273, 475,
476, 503, 505, 506, 619,
703, 710, 713
ekanta, 669, 713
ekantini, 713
Ekasringa, 634, 715
Ekata, 459, 584, 592, 593,
601, 606, 612
ewolucja Prakriti, 713
G
Gaja, 220
gajatri, 92, 93, 96, 101, 104,
381, 387, 602, 606, 713

Mahabharata

Galawa, 403, 404, 406, 635,

661
Gandhamadana, 585, 636,
647
Gandhara, 726
gandharwa, 372, 517, 518,
546
gandharwa-nagara, 288, 713
gandharwowie, 68, 105, 182,
205, 367, 377, 411, 423,
547, 565, 580, 581, 692
Ganesza, 604
Ganges, 358, 372, 373, 377,
385, 659
garbhadhana, 308, 322, 329,
713
Gargja, 612
Garhapatja, 416
garima, 475, 721
Garuda, 562, 580, 599
Gautama, 25, 131, 189, 307,
310, 311, 312, 631, 711
Ghritaczi, 546, 714
Ghritarchis, 634, 715
Goloka, 637, 659, 714
Gomati, 685, 686, 688, 689
Gowinda, 127, 128, 390, 632,
715, 389
Griffith, 713
grihastha, 246
Guahowie, 129
Guha, 393
guhjakowie, 372
guna, 85, 714
guny, 18, 84, 86, 135, 144,
146, 236, 260, 262, 333,
452, 455, 459, 477, 490,
501, 698, 699, 700, 701,
703, 711, 714, 715, 719,
720, 722, 723, 729

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

H
Hahawie, 105
Hanuman, 604
Hara, 130, 215, 391, 714
Hari, 151, 152, 279, 355,
458, 556, 584, 585, 586,
589, 593, 594, 595, 598,
599, 601, 604, 606, 625,
627, 629, 632, 636, 637,
638, 640, 641, 646, 647,
649, 654, 656, 657, 658,
660, 661, 663, 665, 666,
667, 668, 671, 672, 674,
705, 710, 714, 715
Harigita, 645, 654
Harismasru, 355
harsza, 632
Himawat, 67, 76, 96, 115,
189, 282, 373, 377, 556,
561, 563, 581, 636, 646,
651, 653, 670
Hiranjagarbha, 454, 474, 475,
476, 478, 609, 611, 657,
705, 714, 718, 728
Hiranjahasta, 221
Hiranjakaszipu, 611
Hiranjaksza, 611, 715
Hiranjasarah, 715
homa, 70, 80, 585, 642
hotar, 382, 642, 715
hotri, 715
hrishi, 632, 639
hrishika, 632
Hrishikesa, 127, 595, 632,
639, 715
Huhuwie, 105
Hunowie, 556
huny, 384, 715
I
Idhmawaha, 131

741

ignorancja, 138, 151, 157,

164, 177, 236, 272, 275,
346, 364, 397, 419, 430,
492, 707, 713, 715, 733
Ikszwaku, 91, 96, 98, 99,
100, 101, 102, 103, 104,
105, 106, 612, 667
Indra, 25, 48, 105, 130, 173,
177, 178, 179, 180, 181,
182, 183, 184, 185, 186,
187, 188, 190, 191, 194,
195, 196, 197, 198, 199,
202, 235, 310, 359, 366,
367, 368, 369, 371, 372,
373, 374, 465, 547, 552,
581, 589, 592, 618, 682
Indradamana, 220
indrija, 698, 715
istawa, 475, 721
Iana, 380, 385, 608, 637,
705, 715
Iwara, 217, 216, 716
Iwarakriszna, 12, 726
J
Jadaww, 612, 613, 633, 673,
715
Jadnawalkja, 7, 455, 456,
502, 503, 504, 506, 507,
508, 509, 510, 511, 513,
514, 515, 516, 517, 521,
522, 523, 716
Jadurweda, 124
jadusy, 516, 123, 214, 269,
320, 716
Jajati, 43, 560, 734
jajawarami, 250
jakszasowie, 68
jakszowie, 203, 339, 423,
581
jama, 512, 530

742

Mikoajewska

Jama, 97, 98, 99, 296, 444,

550, 552, 567, 587, 653,
699
Jamowie, 129
Jamuna, 670
jati, 219
Jawakriti, 130
Jawanaswa, 220
ja, 36, 45, 161, 163, 177,
181, 188, 226, 251, 252,
255, 273, 361, 419, 430,
451, 456, 458, 481, 491,
507, 569, 579, 629, 679,
703, 711, 717, 724, 728
jodany, 358
Jogamaja, 699
Judhiszthira, 11, 24, 25, 27,
28, 29, 33, 34, 37, 38, 39,
40, 43, 45, 47, 48, 51, 52,
54, 67, 78, 79, 82, 83, 85,
86, 88, 91, 92, 93, 94, 95,
96, 98, 101, 104, 105, 107,
108, 117, 118, 127, 128,
129, 130, 131, 133, 139,
140, 143, 144, 146, 149,
151, 154, 158, 160, 161,
162, 166, 172, 173, 175,
176, 179, 185, 187, 190,
197, 203, 205, 208, 209,
218, 229, 234, 241, 242,
249, 257, 267, 276, 277,
278, 284, 285, 287, 288,
289, 291, 292, 302, 304,
305, 306, 307, 312, 313,
317, 318, 335, 339, 342,
343, 344, 346, 349, 350,
351, 353, 354, 356, 364,
365, 366, 369, 371, 372,
374, 394, 395, 397, 400,
402, 406, 409, 410, 419,
435, 436, 438, 439, 442,
443, 444, 445, 446, 463,
465, 467, 469, 470, 472,

Mahabharata

473, 474, 487, 500, 502,

515, 522, 523, 524, 526,
527, 528, 543, 544, 545,
547, 554, 555, 561, 565,
567, 568, 578, 579, 581,
583, 584, 585, 589, 590,
592, 593, 596, 599, 601,
605, 613, 614, 667, 682,
683, 693
juga, 215, 475
K
Kailasa, 54, 372, 377, 378,
579
Kaitabhy, 654
Kala, 346, 360, 386, 638,
716
Kalajawany, 612
kalala, 537
kalijuga, 315, 475, 624, 673,
716
kalpa, 57, 96, 358, 697, 704,
716
kama, 41, 272, 361, 716
Kama, 235, 716
kamandalu, 390, 547, 606,
624
Kambhodowie, 129
kamya karma, 411
Kanada, 537
Kansa, 612
Kanwa, 131
Kaparddin, 629, 638, 717
kapha, 711
Kapila, 26, 161, 162, 317,
318, 319, 321, 323, 325,
326, 327, 329, 332, 333,
556, 623, 717, 726
kapoti, 247
kara, 313, 314, 540, 703
Karala, 453, 474, 483, 487,
488, 500, 717

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

karana-sarira, 156, 171, 274,

717, 731
Karandhama, 220
Karanowie, 425
Karddama, 587
karma, 88, 141, 272, 395,
702, 731
karma joga, 712
Karmanirwaka, 250
karmendrija, 701, 711
karnikara, 389
Kartawirja, 689
Karusza, 131
Kasi, 156, 220
Kasziwat, 130
kaszth, 209, 720
Kajapa, 39, 48, 51, 130, 131,
425, 634
Kaurawowie, 664
Kauika, 96, 282
Kawaja, 250
Kawi, 436
Kesawa, 127, 128, 134, 364,
631, 715
Khandaparasu, 636, 715
khattanga, 387
kimnarowie, 203
kimpuruszowie, 128
Kiratowie, 129
Kirti, 610
kosha, 717
koa, 161, 184, 244, 717
krama, 534
Kratu, 128, 130, 250, 296,
587, 590, 619, 622, 710
Krawjadowie, 322
kriczkczara, 147
Krisanasa, 382
Krita, 587
kritajuga, 475, 623, 666, 716
kritjami, 635
Krodha, 587
krosy, 358

743

Krypa, 425
Kryszna, 11, 79, 126, 127,
128, 129, 130, 134, 205,
206, 300, 353, 364, 389,
462, 515, 585, 586, 612,
627, 628, 629, 630, 631,
633, 635, 637, 639, 640,
641, 642, 643, 646, 664,
669, 673, 707, 715, 716,
720, 724, 727, 728, 731
Kryszna Dwaipajana, 674
kshaja, 540
Ksigi Lasu, 669, 706
kszara, 7, 18, 244, 473, 486,
487, 493, 494, 495, 501,
704, 717
kszatrija, 70, 99, 417
kszetra-dina, 66, 155, 244,
257, 258, 264, 347, 396,
452, 459, 460, 491, 494,
507, 510, 586, 587, 602,
607, 608, 623, 650, 667,
678
Kubera, 372, 436, 437
Kukszi, 666
Kulinga, 292, 305
Kumara, 15, 23, 353, 356,
357, 358, 360, 363, 364,
562, 725
kumbhadhanja, 247
Kunda, 382
Kundadhara, 335, 336, 337,
338, 339, 717
Kundrika, 635
Kurukszetra, 459, 664, 682,
731
kusaladhanja, 246
Kuszasthali, 612
kua, 93, 110, 336, 606, 647,
652

Mikoajewska

744

L
Ladwaka, 50
Lakszmi, 185, 186, 190, 197,
198, 202, 203, 610, 699
linga-dehah, 717
linga-sarira, 18, 156, 273,
274, 717, 729, 731
lokajatowie, 718
Lomapada, 221
M
Madajanti, 220
Madhawa, 648
Madhu, 127, 128, 648, 654,
658, 660, 672
Madhusudana, 128
Madrakowie, 129
Magadhowie, 425
Mahabharata, 1, 3, 4, 24, 92,
376, 451, 458, 459, 617,
645, 654, 664, 704, 711,
720, 724, 730
mahabhuta, 5, 14, 54, 58, 66,
67, 83, 505, 619, 698, 701,
711, 718
Mahadewa, 279, 376, 391,
392, 547, 562, 671
Mahakali, 379, 718
mahanijama, 620, 718
Mahaparwa, 389
mahapralaja, 454, 475, 480,
490, 718
Mahar, 362
Maharudra, 506
Mahasena, 612
Mahaswara, 629
Mahat, 14, 55, 85, 211, 212,
255, 260, 261, 271, 273,
274, 348, 452, 454, 464,
465, 474, 475, 476, 477,
478, 481, 483, 485, 490,
492, 493, 503, 505, 506,

Mahabharata

507, 524, 571, 590, 680,

698, 701, 705, 708, 710,
712, 714, 715, 718, 725,
730, 734
Mahat-Dusza, 718
mahatuszita, 602
Mahdhjama, 726
Mahewara, 378, 719
mahima, 475, 721
maja, 151, 185, 719, 733
Malaja, 580
mana, 719
manas, 83, 259, 347, 464,
701, 705, 711, 719, 730,
732
Manasa, 14, 54, 55, 57, 69,
216, 718, 719, 727
Mandakini, 581, 582
Mandawia, 349
Mandhatri, 685
Manibhadra, 336, 337, 719
Manki, 39, 40, 43, 48, 719
manomaja, 161, 717
manowaha, 147, 148
mantry, 80, 96, 105, 108,
109, 111, 147, 322, 351,
378, 384, 386, 402, 592,
596, 598, 606, 617, 624,
636, 642, 652, 659, 665,
686, 699, 715
Manu, 12, 15, 19, 20, 106,
108, 109, 110, 113, 114,
117, 118, 120, 121, 123,
130, 306, 315, 585, 587,
590, 591, 619, 666, 667,
672, 673, 702, 710, 717,
726, 728
manwantara, 673
Marici, 128, 130, 587, 590,
619, 622, 710
Markandeja, 127, 131, 161,
545
Martanda, 719

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

Marutta, 220
marutusi, 130, 423
Mathura, 612
matrika, 128
Medhaticzi, 131
Medhatithi, 250
Medhawin, 34, 720
Meghakala, 388
Meru, 57, 187, 282, 372, 545,
546, 547, 556, 581, 585,
588, 590, 593, 614, 619,
646, 727
Midirawa, 221
Mithila, 43, 349
Mitra, 130, 518
Mitrasaha, 220
Mokshadharma, 38, 53, 66,
78, 90, 107, 116, 125, 139,
153, 159, 172, 189, 207,
217, 228, 241, 256, 266,
277, 283, 290, 304, 316,
334, 341, 352, 365, 375,
393, 399, 409, 418, 435,
438, 442, 447, 472, 486,
501, 514, 525, 543, 583,
599, 615, 626, 638, 644,
655, 662, 675, 680, 693
moksza, 11
Moola Prakriti, 16, 17, 134,
135, 136, 155, 244, 255,
258, 333, 434, 452, 459,
477, 478, 490, 491, 493,
495, 499, 515, 518, 519,
537, 571, 590, 607, 697,
698, 699, 700, 710, 714,
720, 722, 729, 734
Mritju, 91, 92, 95, 96, 97, 98,
99, 104, 105
Mudgali, 220
muhurta, 209, 720
munda, 355, 385, 625, 636
Mundakesa, 355, 636, 715
Muru, 612

745

N
Nagowie, 105, 687, 688, 689,
692
Nahusza, 297, 318
Naimisza, 376, 430, 461,
617, 627, 639, 656, 681,
685, 727, 728
naimittika karma, 411
Najwysza Osoba Boga, 364,
459, 461, 710, 726, 728,
733
Najwysze Bycie, 127, 142,
213, 318, 322, 446, 453,
460, 595, 596, 608, 620,
635, 637, 649, 705, 720
Najwysza Ja, 33, 36, 126,
127, 144, 152, 300, 403,
459, 461, 709
namaha, 320
namas-namas, 388
Namuczi, 48, 173, 187, 188,
189
Nandi, 372, 373, 389, 393
Nara, 458, 460, 585, 586,
627, 630, 636, 637, 645,
647, 648, 649, 650, 651,
652, 653, 654, 710, 720
Narada, 7, 80, 105, 129, 197,
202, 205, 250, 278, 279,
280, 283, 339, 346, 372,
400, 401, 402, 403, 404,
406, 409, 416, 458, 459,
460, 544, 565, 568, 570,
572, 574, 584, 585, 586,
587, 588, 600, 601, 603,
605, 606, 607, 608, 609,
610, 611, 613, 614, 645,
646, 647, 648, 649, 650,
651, 652, 653, 667, 669,
681, 682, 683, 693, 713
Narajana, 127, 135, 154, 159,
458, 459, 460, 461, 462,

Mikoajewska

746

465, 469, 472, 584, 585,

586, 587, 588, 591, 592,
593, 595, 596, 598, 600,
601, 603, 605, 606, 607,
608, 609, 610, 611, 613,
614, 616, 617, 621, 622,
623, 624, 627, 629, 630,
635, 636, 637, 645, 646,
647, 648, 649, 650, 652,
653, 654, 658, 660, 661,
664, 665, 666, 668, 669,
670, 671, 672, 674, 710,
715, 720, 728, 732, 734
Narajanagita, 645, 654
Naraka, 612
Nary, 363, 458, 459, 462,
514, 557, 584, 585, 601,
635, 636, 637, 651, 653,
656
Nasatja, 130, 609
nidhi, 220
nieistnienie-istnienie, 721
Nighantuka, 634, 715
nijama, 512, 530
nirguna, 716, 721
nirukta, 96, 632, 704
nirwana, 165, 721
nishiddha karma, 411
Niszadowie, 425
nitya karma, 411
nivritti, 7, 203, 230, 231, 233,
242, 243, 460, 461, 469,
527, 528, 558, 591, 610,
616, 617, 618, 622, 623,
625, 627, 630, 656, 661,
669, 721
Njaja, 135
O
odas, 731
Ofiara Konia, 376

Mahabharata

Ofiara Wa, 376, 461, 627,

656, 681, 727
Ojcowie, 74, 182, 200, 201,
423, 520, 586, 601, 642,
652, 653, 656, 659
OM, 92, 94, 100, 134, 241,
299, 320, 386, 387, 388,
516, 591, 603, 606, 659,
669
orthoepy, 595
P
Padma, 198
Padmanabha, 132, 685, 687,
689, 690, 721
Paila, 517, 563, 619, 670,
710
Panczasikha, 160, 161, 162,
163, 164, 167, 168, 170,
526, 527, 529, 530, 721
Pandawa, 612
Pandawowie, 353, 376, 645,
654, 664, 681, 682, 727
Pacaczuda, 580
Pacama, 726
pacaratra, 589, 598, 674
Pacaratra, 603, 613, 669,
674, 675
pacaratrowie, 713
Paramatman, 227, 712
Parameszti, 587, 588
Paraara, 410, 412, 415, 416,
419, 420, 421, 422, 424,
425, 426, 427, 428, 430,
431, 432, 434, 670, 673
Paraurama, 127, 220, 416,
612, 613
parawaha, 567
Parawasu, 130
parawidja, 363, 722, 733
Parikszit, 376, 645, 656
pariwaha, 567

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

Pariwjadha, 131
pariwradakowie, 722
Parnada, 340
paro-lokah, 76
Parwata, 105, 416
Parwati, 309, 372, 545, 699,
718
pasu, 249
pasupati, 674
Patandali, 135, 713
Pati, 310
pesi, 537
Pierwotna Prakriti, 519, 722
Pinaka, 130, 437, 582
pinda, 652, 653, 656, 722
Pingala, 33, 44, 722
Pippalada, 96
pisaki, 36, 68, 69, 428, 477
pitha, 612
pitrijana, 566
pitris, 322, 505, 585, 610,
651, 652, 653
pitta, 711
Prachina-garbha, 604
Praczetowie, 130, 376
pradhana, 451, 521, 619, 680,
714, 722
Pradhana, 542, 657, 661, 705,
722
Pradjumna, 460, 600, 607,
608, 613, 663, 680, 704,
710, 724
Pradapati, 67, 73, 105, 129,
130, 226, 297, 373, 504,
513, 552, 711
Pradapati Wirana, 666
Pragdjotisza, 612
Prahlada, 45, 48, 173, 177,
178, 179, 562, 611
prakamja, 475, 721
Prakriti, 5, 6, 7, 8, 11, 14, 15,
16, 17, 18, 19, 20, 21, 22,
23, 26, 65, 66, 67, 79, 83,

747

84, 122, 126, 134, 135,

136, 137, 141, 142, 143,
144, 146, 150, 152, 154,
155, 156, 158, 177, 203,
205, 218, 222, 232, 235,
236, 238, 244, 255, 258,
259, 261, 262, 264, 267,
271, 272, 274, 276, 342,
350, 357, 394, 396, 433,
446, 451, 452, 453, 454,
455, 456, 460, 463, 464,
470, 473, 477, 478, 480,
481, 482, 483, 484, 485,
486, 487, 488, 490, 491,
492, 493, 494, 495, 496,
497, 498, 499, 502, 503,
504, 507, 508, 509, 510,
511, 513, 515, 518, 519,
520, 521, 522, 523, 524,
525, 536, 537, 542, 560,
586, 590, 591, 607, 613,
619, 620, 623, 628, 657,
661, 697, 698, 699, 700,
701, 703, 706, 708, 709,
710, 711, 712, 713, 714,
717, 718, 719, 720, 722,
724, 728, 729, 731, 734
pralaja, 475, 697, 723
Prameszthi, 651
Pramucza, 131
prana, 54, 60, 61, 62, 64, 71,
106, 161, 167, 225, 348,
380, 387, 465, 488, 504,
566, 602, 717, 722, 723,
731
pranajama, 488, 512, 723
pranamaja, 161, 717
pranawa, 299, 388
prapti, 475, 721
Prasenadit, 221
Pratardana, 220
pratyahara, 723

748

Mikoajewska

pravritti, 7, 92, 155, 230, 231,

242, 243, 359, 461, 469,
558, 591, 616, 617, 618,
621, 622, 623, 625, 656,
661, 668, 723
prawaha, 566
Priszini, 723
Prini, 604, 723
Prinigarbha, 631, 715, 723
Prithu, 420
Pukkasowie, 425
Pulaha, 128, 130, 250, 587,
590, 619, 622, 710
Pulastja, 128, 130, 250, 587,
590, 612, 619, 622, 710
Pulindowie, 129
puman, 571
puradasa, 593
Purandara, 310
Purany, 130, 420, 618
purohita, 592
Puruhuta, 604
Purusa-Sukta, 127
Purusthura, 604
Purusza, 7, 8, 15, 18, 79, 83,
126, 155, 355, 441, 451,
452, 453, 455, 456, 457,
460, 461, 478, 481, 482,
483, 487, 490, 491, 492,
493, 494, 495, 496, 497,
498, 499, 502, 507, 508,
509, 510, 511, 518, 519,
520, 521, 584, 587, 607,
609, 619, 640, 649, 652,
656, 657, 659, 661, 669,
676, 677, 678, 679, 690,
697, 698, 699, 700, 714,
724, 729, 734
Puruszatma, 724, 733
Purwaczitti, 580
Puszan, 130
Puszkara, 77, 633
Puszkaradharini, 339, 724

Mahabharata

R
radas, 18, 21, 23, 25, 43, 66,
68, 80, 84, 85, 95, 111,
115, 135, 138, 140, 141,
143, 145, 146, 147, 150,
156, 169, 181, 196, 234,
236, 244, 258, 259, 260,
261, 262, 263, 264, 274,
275, 304, 321, 348, 353,
357, 359, 384, 387, 391,
395, 396, 397, 413, 422,
429, 434, 446, 452, 453,
459, 464, 465, 466, 467,
469, 478, 480, 481, 485,
496, 497, 501, 502, 508,
509, 513, 518, 560, 571,
581, 586, 600, 607, 609,
610, 623, 628, 650, 657,
658, 659, 660, 668, 697,
701, 703, 705, 707, 708,
711, 712, 714, 719, 720,
722, 723, 724, 728, 729
raga, 707
Rahu, 71, 82, 116, 387, 390,
466, 565
Raiwata, 130
Raiwja, 130, 666
rakszasowie, 68, 182, 203,
205, 372, 423, 581
Rama, 612
Rantidewa, 220, 415
raumjowie, 379, 724
Rawana, 689
reinkarnacja, 12, 19, 39, 43,
48, 51, 88, 93, 94, 111,
126, 137, 160, 164, 224,
229, 261, 349, 353, 355,
365, 481, 520, 523, 572,
708, 709, 719, 721, 730,
733
ribhowie, 130
Riczika, 131, 220

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

Rigweda, 124, 665

Riszabha, 726
rita, 633, 661, 676, 725
Ritadhama, 715
Rohini, 726
Romaharszan, 517, 725
Rudra, 377, 382, 391, 437,
460, 609, 618, 620, 623,
627, 628, 629, 635, 636,
637, 665, 705, 733
rudrowie, 379, 423, 620
S
sadachara, 331, 725
sadhana, 682
Sadhjowie, 130, 439, 440,
442, 566
Sagara, 407, 409
saguna, 716, 725
Sahasradit, 220
Sahja, 388
Sahjasowie, 105
Saktri, 670
samadhi, 31, 93, 96, 121,
275, 332, 333, 362, 445,
452, 457, 469, 470, 492,
512, 513, 514, 521, 552,
713, 725
samana, 60, 61, 106, 387,
465, 504, 566, 722, 723,
725
Samanga, 400, 401, 402
samanja, 702
samany, 123, 214, 269, 320,
367
samawaja, 702
samawartana, 219
Samaweda, 124
Sambhu, 454, 475, 506, 715,
725
samjagwabodha, 168
samjama, 363, 725

749

Sampaka, 37, 725

samwaha, 566
Samwartaka, 388
Sana, 623, 726
Sanaka, 623, 726
Sanandana, 623, 726
Sanatana, 132, 623
Sanat-Kumara, 15, 23, 353,
356, 357, 358, 360, 363,
364, 568, 623, 643, 725
Sanatsudata, 623, 726
Sandilja, 274
Sanga, 127
Sani, 673, 726
sankalpa, 216
Sankarshana, 460, 600, 607,
608, 611, 613, 650, 663,
680, 704, 710, 720, 724,
726
sankha, 220
Sankhapada, 666, 726
sankhja, 17, 23, 26, 91, 92,
160, 161, 234, 318, 326,
443, 451, 456, 458, 462,
463, 467, 471, 487, 496,
511, 534, 669, 674, 679,
697, 700, 711, 713, 714,
717, 721, 723, 724, 726,
729
Sankhja, 135, 451, 453, 454,
458, 475, 489, 490, 503,
704
sankhja joga, 726
Sankhjakartika, 726
Sankriti, 220
sannjasa, 76, 250, 252, 274,
318, 323, 351, 559, 686,
722
Santa, 221, 364
Santan, 355
Santi Parva, 1, 3, 5, 7, 9, 11,
28, 38, 39, 53, 54, 66, 67,
78, 90, 91, 107, 108, 116,

750

Mikoajewska

117, 125, 139, 140, 153,

154, 159, 160, 172, 173,
189, 190, 207, 208, 217,
218, 228, 229, 241, 242,
256, 257, 266, 267, 277,
278, 283, 284, 290, 291,
304, 305, 316, 317, 334,
335, 341, 342, 352, 353,
365, 366, 375, 376, 393,
394, 399, 400, 409, 410,
418, 419, 435, 436, 438,
439, 442, 443, 447, 449,
451, 463, 472, 473, 486,
487, 501, 502, 514, 515,
525, 526, 543, 544, 583,
584, 599, 600, 615, 616,
626, 627, 638, 639, 644,
645, 655, 656, 662, 663,
675, 676, 680, 681, 693,
726, 730
Saraswat, 131, 672, 673, 706
Saraswati, 105, 235, 302,
390, 430, 516, 517, 518,
591, 610, 633, 659, 672,
699
sargam, 60, 726
Sarnga, 726
Sarwa, 382
Sasawindu, 130
sat, 333, 358, 641, 650, 697,
716, 727
Satadjumna, 220
Satapatha Brahmana, 516
Satarudrija, 387
Satja, 339, 340, 341, 362,
724
Satjasandha, 220
Satjawat, 313, 314, 315
Satjawati, 546, 670
sattwa, 18, 23, 41, 42, 66, 68,
75, 80, 84, 85, 88, 95, 111,
115, 135, 143, 145, 169,
176, 181, 221, 236, 258,

Mahabharata

260, 261, 262, 263, 264,

304, 318, 344, 348, 353,
357, 359, 360, 390, 395,
396, 397, 434, 452, 464,
465, 466, 467, 478, 480,
481, 485, 496, 497, 502,
508, 509, 518, 536, 560,
571, 586, 607, 610, 623,
628, 633, 650, 657, 659,
668, 669, 671, 697, 701,
703, 705, 708, 711, 712,
714, 719, 720, 722, 723,
724, 728, 729
sattwata, 665, 669, 727
Sattwata, 633, 673, 715
sattwatowie, 713
Saturn, 673, 726
Saubha, 612
Sauti, 727
Sawarowie, 129
Sawitar, 713
Sawitri, 96, 105, 130, 220,
340, 372, 666, 713
Sawitrja, 130
Senadit, 29
siddhowie, 130, 367, 372,
423
siksa, 96, 704
simantonnajana, 308, 727
sipi, 632, 715
Sipiwishta, 632, 715
sishta, 284, 727
Sitikantha, 636, 727
Siwi, 220, 415
Sjumarami, 26, 317, 318,
319, 321, 323, 325, 326,
327, 329, 332, 333, 703,
727
Skanda, 393, 562, 612
smriti, 87, 106, 284, 288,
290, 320, 727

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

Soma, 130, 367, 390, 462,

631, 639, 640, 641, 699,
715
srawana, 363
Srikantha, 674
sthana, 540
Sthanu, 587
Suchisrawas, 634, 715
Sukla, 355
Sukram, 211
Sulabha, 457, 526, 528, 534,
535, 538, 541, 542, 543,
722, 727
Sumanta, 517, 563, 619, 670
Sumeru, 57, 727
Suparna, 665, 727
Surja, 130, 296, 468, 507,
516, 614, 618, 686, 690,
691, 699, 716
surjakanda, 163, 405, 432,
727
Susru, 309
suszupti, 118, 122, 152
Sutowie, 425
Suwarnabha, 666, 728
svayam-bhagavan, 728
Swab, 362
swadha, 198, 320, 388, 391,
480
swaha, 198, 320, 388, 391,
480
Swapakowie, 425
Swaroczisz, 666, 728
Swastjatreja, 131
Swayambhu, 458, 584, 585,
601, 636, 710, 720, 728
Szada, 726
szakti, 697, 698, 699, 724,
728
Sziupala, 129, 612
szudra, 70, 134, 287, 412,
418, 426, 626, 688

751

aci, 732
esza, 460, 608, 726
iwa, 72, 215, 279, 280, 366,
367, 368, 372, 373, 374,
376, 378, 379, 380, 381,
391, 392, 420, 436, 437,
438, 462, 545, 546, 547,
582, 586, 612, 629, 671,
674, 677, 716, 734
raddha, 251, 415, 728
ri, 185, 186, 187, 197, 198,
199, 202, 610
rikantha, 637, 728
riwatsa, 646, 647
ruti, 35, 87, 115, 284, 288,
290, 298, 304, 314, 318,
328, 331, 332, 335, 346,
513, 597, 642, 654, 670,
727, 728
uka, 18, 40, 209, 229, 234,
242, 244, 245, 251, 257,
259, 267, 457, 544, 545,
546, 547, 554, 555, 556,
557, 558, 559, 561, 563,
565, 568, 570, 572, 574,
578, 579, 580, 581, 582,
619, 625, 670, 714, 728
ukra, 6, 27, 134, 354, 355,
356, 372, 436, 438, 591
T
tamas, 18, 21, 23, 25, 66, 69,
80, 84, 85, 95, 111, 115,
127, 135, 141, 143, 145,
169, 196, 234, 236, 244,
258, 259, 260, 261, 262,
263, 264, 274, 275, 304,
323, 327, 348, 353, 357,
359, 360, 365, 370, 387,
395, 396, 397, 422, 429,
434, 446, 452, 453, 459,

752

Mikoajewska

464, 465, 466, 467, 476,

478, 480, 481, 485, 496,
497, 501, 502, 508, 509,
518, 560, 571, 581, 586,
600, 607, 609, 610, 623,
628, 650, 657, 658, 659,
660, 665, 668, 697, 701,
703, 705, 707, 708, 711,
712, 714, 719, 720, 722,
723, 724, 728, 729, 734
Tandja, 250, 425
tanmatra, 118, 119, 211, 259,
260, 273, 698, 701, 711,
712, 718, 728
Tapas, 362
tattwa, 258, 261, 498, 700,
703, 707, 708, 711, 728,
729
tedas, 236, 731
teistyczna sankhja, 730
Tenowie, 425
tirtha, 75, 268, 302
Tisja, 624, 730
traji-widja, 731
Treta, 388
tretajuga, 475, 623, 666, 716
Tridhatu, 634, 715
Trikakud, 634, 715
Trinetra, 382
Trisuparna, 387
Trita, 131, 459, 592, 593,
601, 606, 612, 631
Trjamwaka, 130, 382
Tuladhara, 25, 291, 293, 294,
295, 296, 297, 298, 301,
302, 304, 305, 712, 732
turiya, 31, 361, 362
tuszita, 602
Twasztri, 130, 318

Mahabharata

U
udana, 60, 61, 387, 465, 504,
566, 722, 723
udwaha, 566
Ugrasena, 205, 206
Ugrarawas, 616, 617, 625,
727
Ukkaihrawas, 220
Uma, 373, 378, 379, 438
unczha, 247, 339, 681, 692,
693
Unmucza, 131
Upangu, 131
Upaniszady, 214, 250, 257,
518, 628, 664
Uparikara, 459, 584, 589,
591, 592, 593, 596, 597,
598, 599, 713, 732
Uparuti, 732
Urgowie, 425
Urwasi, 580
uszman, 62, 732
Uanas, 6, 27, 416, 436, 437,
438
Uinara, 220
V
visesa, 702
vyakarana, 96, 704
W
Wadawa, 295
Wadawamukha, 732
wadapeja, 392
Wahurupa, 130
Waidehowie, 425
Waidajanta, 677, 733
Waikuntha, 355, 633, 715
Waisampajama, 377, 380,
381, 391, 392, 461, 517,
563, 616, 617, 618, 624,

Ksiga XII, cz. 2 i 3

Indeks imion

625, 627, 639, 645, 646,

651, 653, 654, 657, 660,
663, 664, 667, 668, 669,
670, 674, 676, 677, 681,
710, 716
Waiseszika, 135
waija, 40, 70, 134, 412, 418,
626, 719
Wairawana, 372
Waitarani, 322, 466, 550
Waiwawa Manu, 376
Waju, 104
Wala, 130
walahaka, 567
Walahaka, 388
Walakhiljowie, 604, 665
Wali, 27, 48, 173, 179, 180,
181, 182, 184, 185, 187,
190, 191, 194, 195, 197,
611, 612
Walmiki, 127
Wamadewa, 635
Wana, 612
wanaprastha, 249
Waraha, 653
Warhi, 130
Warhiszada, 131, 666
Warhiszadowie, 322
warna, 221, 733
wara, 556
wara Bharata, 556
Waruna, 130, 518, 699
Waruni, 50
Wasiszta, 130, 131, 250, 367,
368, 416, 425, 453, 454,
455, 457, 473, 474, 477,
478, 480, 482, 484, 486,
487, 488, 489, 491, 492,
493, 495, 496, 499, 500,
587, 590, 619, 622, 673,
710, 717, 718
Wasita, 311
wasitwa, 475, 721

753

Wasu, 591, 592, 598, 732

Wasudewa, 134, 459, 460,
461, 600, 607, 608, 613,
630, 650, 680, 704, 710,
715, 720, 724, 726, 733
wasudhara, 598, 733
Wasuman, 510, 733
wasuowie, 423
waszaty, 320
wata, 711
Weda, 100, 425
wedanta, 713, 715
Wedanta, 475
Wedy, 21, 22, 26, 28, 34, 48,
51, 55, 68, 69, 71, 74, 75,
100, 105, 106, 108, 110,
111, 124, 134, 141, 146,
153, 154, 158, 161, 175,
184, 186, 200, 201, 210,
214, 219, 222, 224, 225,
227, 229, 231, 232, 233,
234, 242, 245, 254, 256,
269, 270, 271, 277, 284,
288, 292, 303, 306, 317,
318, 319, 320, 322, 325,
329, 330, 332, 333, 335,
358, 378, 389, 415, 420,
425, 426, 430, 431, 474,
489, 496, 516, 517, 518,
519, 527, 528, 545, 547,
550, 563, 564, 565, 567,
580, 587, 588, 589, 602,
610, 611, 616, 617, 618,
619, 622, 624, 631, 633,
634, 635, 636, 648, 658,
659, 660, 664, 670, 672,
674, 675, 677, 680, 683,
684, 688, 690, 728
wiana, 60, 61, 465, 504, 566,
722, 723
Wiczakha, 25, 305
wideha-kaiwalja, 470, 733

754

Mikoajewska

Widehw, 43, 220, 349, 527,

528, 556, 557
Widhi, 436, 492, 733
Widhitsa, 185
widja, 21, 221, 229, 236, 258,
364, 492, 493, 518, 519,
715, 719, 733
widnana, 544, 558, 559,
733
widnanamaja, 161, 244,
717
wighasa, 247
Wikarapurusza, 620, 733
Wikrita, 101, 102, 103, 104
wikriti, 503, 734
Wimucza, 131
Wipracitti, 128, 612
Wirabhadra, 379, 380, 734
wiraga bhawa, 707
Wirasu, 309
Wirat, 474, 476, 734
Wirincza, 475, 634, 715, 734
Wiroczana, 185, 611
Wirupa, 101, 102, 103, 104
Wirupaksza, 130
Wisznu, 23, 106, 123, 127,
128, 130, 132, 134, 190,
198, 235, 306, 340, 353,
354, 355, 356, 358, 363,
364, 366, 367, 368, 369,
374, 378, 381, 388, 416,
426, 436, 446, 465, 467,
477, 507, 513, 562, 567,
598, 599, 604, 621, 629,
631, 642, 643, 646, 651,
652, 653, 654, 656, 661,
697, 699, 704, 714, 715,
716
wiszti, 605, 734
Wiwadewa, 128, 248, 514
Wiwaksena, 657, 705, 734
Wiwamitra, 131, 414, 416,
444

Mahabharata

Wiwarupa, 130
Wiwawasu, 105, 372, 456,
515, 517, 518, 519, 520,
522, 546
Wiwowie, 105
wiwaha, 567
Wiwaswat, 130, 587, 595,
667, 734
wjakta, 619, 704, 734
wjana, 387
Wjasa, 15, 21, 22, 23, 208,
209, 211, 212, 214, 215,
218, 219, 221, 223, 225,
227, 228, 229, 230, 232,
234, 238, 240, 242, 243,
245, 248, 249, 251, 255,
256, 257, 258, 259, 261,
263, 264, 267, 269, 270,
271, 273, 274, 275, 393,
461, 544, 545, 546, 547,
550, 552, 554, 556, 563,
564, 565, 566, 567, 578,
579, 582, 583, 616, 617,
618, 619, 620, 624, 625,
645, 654, 664, 668, 669,
670, 671, 674, 676
Wkata, 131
Wodhja, 43, 44, 734
Wratjowie, 425
wriddhi, 540
Wriszadarbha, 220
Wriszakapi, 634, 653, 715
Wriszni, 130, 134
Wrtra, 6, 23, 353, 354, 355,
356, 364, 365, 366, 367,
368, 371, 372
Wudha, 734
wudwuda, 537
Wyzwolenie, 6, 11, 13, 21,
23, 26, 39, 45, 76, 88, 90,
92, 104, 111, 118, 119,
122, 123, 125, 133, 143,
145, 151, 159, 160, 167,

Ksiga XII, cz. 2 i 3

168, 170, 172, 178, 179,

188, 214, 222, 228, 243,
245, 251, 252, 269, 272,
295, 299, 328, 332, 333,
342, 344, 353, 354, 357,
359, 360, 361, 363, 366,
406, 411, 427, 428, 433,
439, 440, 444, 445, 455,
457, 459, 460, 463, 465,

Indeks imion

755

468, 470, 483, 484, 487,

499, 500, 511, 513, 519,
523, 526, 527, 528, 529,
530, 531, 538, 540, 543,
544, 547, 550, 551, 558,
559, 561, 567, 578, 585,
587, 589, 601, 607, 618,
630, 668, 680, 684, 702,
703, 719, 722, 725, 733