Informacje na temat wanych

zagadnie prawa autorskiego

Przepisy prawa autorskiego pozwalaj nauczycielom i uczniom na korzystanie

z chronionych utworw bezpatnie i bez koniecznoci uzyskania jakichkolwiek
dodatkowych zgd wacicieli praw autorskich (twrcw, wydawcw) na kilka
sposobw: tzw. dozwolony uytek edukacyjny, prawo cytatu oraz w ramach imprez
szkolnych.
Dozwolony uytek edukacyjny
Najwikszy zakres swobd korzystania z treci w edukacji okrelony jest przez art. 27
ustawy o prawie autorskim, zgodnie z ktrym instytucje owiatowe mog na potrzeby
zilustrowania treci przekazywanych w celach dydaktycznych korzysta
z rozpowszechnionych utworw w oryginale i w tumaczeniu oraz zwielokrotnia w tym
celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty wikszych utworw.
Aby bez obaw wykorzysta utwr w dowolny sposb, naley sobie odpowiedzie na
trzy pytania:
1 Czy wykorzystanie utworu nastpuje w ramach dziaalnoci instytucji
owiatowej, uczelni lub jednostki naukowej w rozumieniu ustawy z dnia 30
kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki?
2 Czy wykorzystanie utworu nastpuje w celach dydaktycznych?
3 Czy
wykorzystanie
utworu
nastpuje
na
potrzeby
zilustrowania
przekazywanych treci?
Jeli na powysze pytania odpowied brzmi tak, to zarwno nauczyciele, jak
i uczniowie, mog nieodpatnie i bez koniecznoci uzyskiwania jakiejkolwiek zgody
wykorzystywa utwory chronione prawami autorskimi. W ramach takiego wykorzystania
moliwe jest take ich zwielokrotnianie (np. kserowanie czy drukowanie) - w przypadku
drobnych utworw w caoci, a w pozostaych przypadkach fragmentw utworw. Jak
najbardziej dopuszczalne jest wic skserowanie i rozdanie kademu uczniowi rozdziau
powieci czy te wydrukowanie uczniom elektronicznych kopii utworw plastycznych
(obrazw, grafik, szkicw, plakatw, etc.).

Ad. 1 Do grona instytucji, ktre mog korzysta z dozwolonego uytku edukacyjnego

nale m.in. przedszkola (publiczne i niepubliczne), szkoy (publiczne i niepubliczne),
placwki owiatowo-wychowawcze, placwki artystyczne oraz szkolne punkty
konsultacyjne (szkoy) prowadzone przy przedstawicielstwach dyplomatycznych,
urzdach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej.
Dla moliwoci powoania si na dozwolony uytek edukacyjny nie ma znaczenia ani
miejsce dziaania instytucji (czy to w budynkach danej instytucji, czy np. na zielonej
szkole lub na boisku sportowym) czy te pora wykorzystywania utworw
(wykorzystywanie utworw nie musi nastpowa w godzinach pracy instytucji).
Dopuszczalne jest odtwarzanie utworw muzycznych w ramach organizowanego przez
szko kka tanecznego, wykonywanie utworw muzycznych w ramach zaj ze
piewu czy prb orkiestry szkolnej/chru czy te wystawienie sztuki przez kko
teatralne. Jeeli jednak takie zajcia bd prowadzone w budynku szkoy, ale nie przez
szko (a np. przez prywatn firm czy inn instytucj), wwczas osoba prowadzca
takie zajcia nie moe powoywa si na dozwolony uytek edukacyjny. W tym
zakresie rozstrzygajcym jest, kto prowadzi dany rodzaj dziaa edukacyjnych (szkoa
czy inny podmiot). Na przepisy dozwolonego uytku edukacyjnego nie mog
powoywa si prowadzce dziaalno edukacyjn (tj. dziaalno inn ni
prowadzenie szkoy czy placwki w rozumieniu systemu owiaty) stowarzyszenia czy
fundacje, ani te podmioty prywatne nie bdce podmiotami systemu owiaty (np. firmy
szkoleniowe).
Ad. 2 Warunkiem powoania si na dozwolony uytek edukacyjny jest dziaanie w celu
dydaktycznym. W tym zakresie niewystarczajce jest odwoanie si do ksztaccowychowawczej roli szkoy. Istotne jest, aby kade wykorzystanie chronionego utworu
odbywao si w ramach dziaalnoci dydaktycznej. Przy czym, przez dziaalno
dydaktyczn naley rozumie nie tylko nauczanie przedmiotw, ale rwnie pozosta
dziaalno edukacyjn zawierajc si w wychowawczo-opiekuczej sferze
dziaalnoci statutowej szk i placwek systemu owiaty, tj. dziaalnoci edukacyjnej
podejmowanej podczas zaj pozalekcyjnych (np. wycieczki krajoznawcze), zaj
wychowawczych (np. lekcja wychowawcza) oraz opiekuczych (np. zajcia
wietlicowe). O ile jest spenione wymaganie dydaktyczne, nie ma znaczenia forma
prowadzonych zaj - dozwolony uytek edukacyjny obejmuje zarwno zajcia
lekcyjne, jak i pozalekcyjne (np. kka zainteresowa, zajcia wyrwnawcze, etc.).

Szczegln uwag naley zwrci na wywietlanie uczniom filmw czy innych nagra
lub utworw audiowizualnych. Dla oceny czy odtworzenie utworu audiowizualnego
odbywa si w celu dydaktycznym na pewno due znaczenie ma rodzaj wywietlanych
filmw (ich tematyka), okolicznoci wywietlania (zajcia lekcyjne czy pozalekcyjne)
oraz wkad nauczyciela w zajcia, w ramach ktrych film zostaje wywietlony
(poczenie projekcji z jego omwieniem czy dyskusj albo tylko odtworzenie filmu).
Zawsze dozwolone bdzie odtworzenie filmu/nagrania pokrywajcego si tematycznie

2|Strona

z zajciami, poczone z jego omwieniem przez nauczyciela (np. adaptacja lektury

szkolnej wywietlana na lekcji jzyka polskiego, programy dotyczce historii na
lekcjach historii czy te audycje w jzyku obcym odtwarzane na lekcjach danego
jzyka obcego).

Ad. 3 Korzystanie z utworw w ramach dozwolonego uytku edukacyjnego musi

odbywa si na potrzeby zilustrowania przekazywanych treci. Dla oceny tego
elementu wany jest kontekst, w ktrym nastpuje wykorzystanie chronionego prawami
autorskimi utworu. Wykorzystanie utworu musi by tematycznie uzasadnione
prowadzon dydaktyk. Wykorzystanie utworu pozwala na podniesienie jakoci dziaa
edukacyjnych poprzez zastosowanie dodatkowych elementw. Element ten bardzo
mocno czy si z dydaktycznym charakterem wykorzystania utworu opisanym w ad. 2.
E-learning
Nauczyciele i uczniowie mog w ograniczonym zakresie udostpnia utwory objte
ochron prawa autorskiego. Moe to si jednak dzia jedynie w ograniczonej liczbowo
grupie osb uczcych si lub nauczajcych, ktre s zidentyfikowane przez
instytucj owiatow. Oznacza to, e nauczyciele mog legalnie kopiowa,
skanowa, wysya mailem, czy nagrywa na pendrivey materiay edukacyjne (w tym
utwory objte ochron prawa autorskiego) dla swoich uczniw. To samo mog robi
uczniowie dla swoich rwienikw. Dzielc si nimi w Internecie musz jednak
pamita, e ich rozpowszechnianie nie moe wykroczy poza grup
zidentyfikowanych uczniw i nauczycieli (aspekt ten powinien by uwzgldniony
w sposobie wykorzystania utworw). W peni dopuszczalne jest rozsyanie przez
nauczycieli elektronicznych kopii utworw za porednictwem e-maili, zamknitych grup
dyskusyjnych, zamknitych forw tematycznych, z uyciem wirtualnych dyskw czy
z uyciem innych narzdzi. Istotne przy tym jest, aby w kadym momencie osoba
udostpniajca materiay w dany sposb moga zidentyfikowa grono osb
korzystajcych z takich utworw. Wskazane jest, aby udzia w takich grupach wymaga
akceptacji ze strony moderatora lub innej weryfikacji tosamoci osoby doczajcej do
grupy.

Prawo cytatu
Nie wszystkie realizowane przez nauczycieli i uczniw zadania bd mogy zosta
uznane za dokonywane w ramach dozwolonego uytku edukacyjnego. Szczeglnie
w sytuacjach, gdzie dziaania edukacyjne nauczycieli i uczniw wykraczaj poza mury
szkolne (np. tworzenie stron internetowych, udostpnianie wasnej twrczoci przez
media spoecznociowe) czy te np. su innym celom ni dziaalno owiatowa lub
naukowa. W takich sytuacjach pomocne moe by natomiast tzw. prawo cytatu. Prawo
cytatu to dopuszczalna moliwo przytoczenia w tworzonym przez siebie dziele

3|Strona

fragmentw rozpowszechnionych utworw lub drobnych utworw w caoci bez zgody

ich twrcy i bez uiszczania na jego rzecz wynagrodzenia.
W ramach cytatu mog by wykorzystywane zarwno urywki rozpowszechnionych
utworw, utwory plastyczne i fotograficzne, a take drobne utwory w caoci. Oznacza
to, e cytat moe by stosowany do kadej kategorii utworw - nie tylko tekstw, ale
take zdj, grafik czy filmw. Cytowanie powinno by uzasadnione celami cytatu,
takimi jak wyjanianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub
prawami gatunku twrczoci (np. karykatura). Cytat nie moe by gwn treci
w tworzonym przez nauczyciela czy ucznia materiale, a wycznie dodatkowym
elementem, bez ktrego cz stworzona przez nauczyciela/ucznia moe samodzielnie
istnie (cho jest wwczas niepena lub mniej atrakcyjna dla odbiorcy). Cytatem moe
by rwnie motto/myl przewodnia umieszczona przed esejem lub artykuem.
Cytujc naley za kadym razem pamita o wskazaniu imienia i nazwiska twrcy oraz
rda, z ktrego cytat pochodzi. W przypadku korzystania np. ze zdj
opublikowanych na stronach internetowych, konieczne jest podanie adresu strony
internetowej i autora zdjcia (niewystarczajce jest podanie jako rda okrelenia
Internet).
Imprezy szkolne
W ramach dozwolonego uytku wolno nieodpatnie wykonywa i odtwarza
rozpowszechnione utwory podczas imprez szkolnych, jeeli nie czy si to porednio
lub bezporednio z osiganiem korzyci majtkowych i artyci wykonawcy oraz osoby
odtwarzajce utwory nie otrzymuj wynagrodzenia (art. 31 ust. 2 ustawy o prawie
autorskim). Oznacza to, e w ramach uroczystoci szkolnych mona zarwno
recytowa poezj, wystawi sztuk teatraln, gra na ywo muzyk, piewa piosenki,
odtworzy nagranie z pyty czy te wywietli tekst piosenki podczas trwania
uroczystoci.
Zakup licencji
Pomimo szerokich moliwoci korzystania z utworw w ramach dozwolonego uytku
dla instytucji owiatowych w konkretnych sytuacjach czsto pojawiaj si wtpliwoci,
czy dane dziaanie podlega pod zakres dozwolonego uytku, czy instytucja owiatowa
powinna wykupi licencj od osb uprawnionych. Szczeglnie w przypadku instytucji
owiatowych, ktre organizuj dla swoich uczniw pokazy filmowe odbywajce si
poza zajciami szkolnymi, czst praktyk jest zgaszanie si do nich firm lub
organizacji reprezentujcych producentw filmowych, ktre oferuj caoroczne licencje
na niekomercyjne publiczne odtwarzanie utworw. Konieczno pozyskania zgody
producentw filmw uzasadniana jest tym, e filmy odtwarzane s nie na potrzeby
zilustrowania treci przekazywanych w celach dydaktycznych.
Dlatego za kadym razem, zanim instytucja owiatowa zdecyduje si na podpisanie
umowy i zapat wynagrodzenia firmie reprezentujcej twrcw, czy organizacji
zbiorowego zarzdzania, powinna najpierw zbada, czy realizowane dziaania nie

4|Strona

podlegaj pod dozwolony uytek przewidziany w przepisach ustawy i dopiero na tej

podstawie podejmowa decyzje dotyczce ewentualnego zakupu licencji.

5|Strona