Jak Nauczyć Małe Dziecko Czytać

JAK NAUCZY
MAE DZIECKO
CZYTA
CICHA REWOLUCJA
Glenn Doman Janet Doman
Jak nauczy mae dziecko czyta
Tytu oryginau
HOW TO TEACH YOUR BABY TO READ
Ksik t z uznaniem dedykuj mojej onie Hazel

Doman, ktra, za porednictwem matek, nauczya setki
rocznych, dwu i trzyletnich dzieci z uszkodzeniem mzgu
znajdowa przyjemno W czytaniu,
Przekad i redakcja
MAREK PIETRZAK
Zdjcie na okadce
Dedykuj j rwnie czterem ludziom, ktrzy, kady na

swj sposb umoliwili t prac i powstanie tej ksiki:
Samuel M. Henshaw
A. Vinton Clarke
Tempie Fay
Jay Cooke
WACAW GRSKI i MAREK AK
Wydawcy skadaj serdeczne podzikowania Pastwu

Katarzynie i Krzysztofowi Liszczom
oraz Panu Markowi Pietrzakowi
Zostawili oni wielkie lady w wiecie, przez ktry kroczyli i

gbokie wraenie w naszych umysach i sercach.
za wytrwa inspiracj i pomoc w dziele tworzenia

polskiej wersji ksiki.
ksiki tego autora

Seria Cichej Rewolucji:
Jak nauczy mae dziecko czyta,

Jak postpowa z dzieckiem z uszkodzeniem
mzgu,
Jak pomnoy inteligencj maego dziecka,
Jak przekaza maemu dziecku wiedz
encyklopedyczn,
Jak nauczy mae dziecko matematyki,
Jak nauczy mae dziecko wspaniaej sprawnoci
fizycznej,
Wszechstronne pomnaanie inteligencji,
Skad: AKAPIT," 1992 Druk: ABEDIK,"

1992 Oprawa: Zakady Graficzne im. KEN,
1992
Ksiki dla dzieci:
Nos to nie paluch
Copyright 1990 by Glenn Doman

Copyright 1963 by the Curtis Publishing Company
Copyright for the Polish edition by OFICYNA WYDAWNICZA
EXCALIBUR, 1992
Bydgoszcz, ul. Koralowa 4
Wszelkie prawa zastrzeone
Printed in Poland ISBN 83-900152-0-X
spis
treci
ksiki tego autora..................................................................................................................................2

od autora w sprawie tego nowego wydania..............................................................................................4
Przedmowa...............................................................................................................................................5
Uwaga dla rodzicw...............................................................................................................................10
1
fakty i Tomek....................................................................................................................... 11
2
mae dzieci chc si uczy czyta.................................................................................................. 16
3 mae dzieci mog si uczy czyta.....................................................................................................22
4 mae dzieci ucz si czyta..................................................................................................................32
5 mae dzieci powinny uczy si czyta..............................................................................................36
6 kto ma problemy czytajcy czy nieczytajcy......................................................................................41
7 jak nauczy mae dziecko czyta.........................................................................................................47
8
najlepszy wiek aby zacz..............................................................................................................65
9 co mwi matki................................................................................................................................ 78
10 o radoci........................................................................................................................................... 87
podzikowania........................................................................................................................................93
o autorach............................................................................................................................................... 95
dodatkowe informacje na temat uczenia twojego dziecka..................................................................... 96
Od autora
od autora w sprawie tego

nowego wydania
Ksika ta ujrzaa wiato dzienne po raz

pierwszy w 1964 roku. Od tego czasu sprzedano
ponad dwa miliony egzemplarzy w dwudziestu
jzykach, a kolejne przekady s w toku.
Wszystko, co powiedzielimy w tej ksice
wydaje si nam tak samo prawdziwe jak wier
wieku temu.
Tylko jedno si zmienio.
Dzisiaj s dziesitki tysicy dzieci od
niemowlakw do modziey, ktre nauczono
czyta w bardzo modym wieku posugujc si t
ksik. W rezultacie sto tysicy matek napisao
do nas aby opowiedzie o przyjemnoci, radoci i
podnieceniu, jakie przeyy uczc swoje mae
dzieci czyta. Opisay swoje dowiadczenia,
uniesienia i niekiedy frustracje. Opisay swoje
zwycistwa i swoje innowacje. Zaday mnstwo
drcych pyta.
Te 100.000 listw zawiera skarbnic bezcennej
wiedzy i doskonay wgld w sprawy maych
dzieci.
Stanowi rwnie najwikszy w historii wiata
zbir dowodw wykazujcy ponad wszelk
wtpliwo, e mae dzieci mog uczy si czyta,
powinny uczy si czyta, ucz si czyta i co
najwaniejsze jak radz sobie w szkole kiedy
podrosn.
To wanie ten drogocenny zbir wiedzy
uczyni to najnowsze wydanie niezmiernie
wanym dla nowego pokolenia rodzicw, ktrzy
uznaj ycie swoich dzieci za najwiksze dobro.
Rozdzia 7 zosta istotnie zmieniony nie po
to, by porzuca przyjte wczeniej zasady, ale
raczej by je dostroi w wietle rozlegych
dowiadcze, zdobytych przez sto tysicy
rodzicw kierujcych si tymi zasadami.
Rozdzia 8 jest cakiem nowy i szczegowo
4
opisuje podejcie do rozpoczynania nauki w

kadym z istotnych przedziaw wiekowych,
takich jak: noworodek, niemowl, mae dziecko i
dziecko przedszkolne. Wymienia mocne i sabe
strony kadego z tych okresw i sposoby
korzystania z ich zalet i omijania saboci.
Rozdzia 9 jest take cakiem nowy i
odpowiada na dwa najczciej zadawane pytania
dotyczce nauki czytania maych dzieci:
1. Co si z nimi dzieje gdy id do szkoy?
2. Co si z nimi dzieje gdy dorastaj?
Wikszo rodzicw stawia te pytania z
radoci. Nieliczni zadaj je paczliwie. Tu
odpowiedzi na nie udzielaj sami rodzice. Nie
dotycz one teoretycznych problemw (tak
kochanych przez profesjonalistw), lecz mwi o
bardzo rzeczywistych warunkach stworzonych
bardzo rzeczywistym dzieciom przez bardzo
rzeczywistych i wspaniaych rodzicw.
Jeli po upywie caego tego czasu i z tym
caym dowiadczeniem kto z rodzicw prosiby o
jak wan porad w jednym krtkim zdaniu, to
brzmiaaby ona tak:
Rb to z radoci, pd jak wiatr i nie sprawdzaj.
Przedmowa
Przedmowa
Rozpoczynanie programu bada klinicznych

jest jak wsiadanie do pocigu jadcego do
nieznanej stacji. Jest pene tajemnic i podniecenia,
ale nie wiesz nigdy czy dostaniesz przedzia, czy
pojedziesz trzeci klas, czy w pocigu jest wagon
restauracyjny, czy nie, czy podr bdzie
kosztowaa dolara, czy wszystko co posiadasz, a
przede wszystkim czy skoczy si tam gdzie
zamierzae dojecha, czy w cakiem innym
miejscu, ktrego nawet nie nio ci si odwiedza.
Kiedy czonkowie naszego zespou wsiadali do
tego pocigu na rnych stacjach, mielimy
nadziej, e naszym celem jest lepsze leczenie
dzieci z powanym uszkodzeniem mzgu. Nikt z
nas nie wiedzia, e kiedy ten cel osigniemy
zostaniemy nadal w tym pocigu, a dotrzemy do
miejsca, w ktrym bdzie mona sprawi, e
dzieci z uszkodzeniem mzgu bd nawet
przewyszay zdrowe dzieci.
Podr jak dotd trwaa dwadziecia lat i
jechalimy trzeci klas, noc po nocy czsto do
trzeciej nad ranem, a w wagonie restauracyjnym
podawano najczciej kanapki. Bilety kosztoway
nas wszystko co mielimy, niektrzy z nas nie
doyli koca tej podry a nikt nie opuciby
jej za adne skarby wiata. To bya fascynujca
podr.
Na pocztkowej licie pasaerw znaleli si:
neurochirurg, lekarz specjalista rehabilitacji,
rehabilitant, logopeda, psycholog, pedagog i
pielgniarka. Teraz jest nas ponad stu, z wieloma
dodatkowymi specjalistami z rnych dziedzin.
Pocztkowo powsta may zesp. Kady z nas
zajmowa si osobno jak faz leczenia dzieci z
cikim uszkodzeniem mzgu i osobno, kady z
nas mia ze wyniki.
Jeli zamierzasz wybra dziedzin twrczej
5
pracy, to trudno znale szersze pole do popisu ni

taka, w ktrej niepowodzenia zdarzaj si w stu
procentach, a sukces nie istnieje.
Kiedy
zaczynalimy
pracowa
razem
dwadziecia lat temu, nigdy nie widzielimy ani
nie syszelimy, aby cho jedno dziecko z
uszkodzeniem mzgu kiedykolwiek wyzdrowiao.
Grup, ktra zawizaa si po naszych
indywidualnych niepowodzeniach nazwano by
dzisiaj zespoem rehabilitacyjnym. W tamtych
czasach takie sowa nie byy modne i nie
uwaalimy si za co szczeglnego. Moe
widzielimy siebie bardziej jako grup, ktra
poczya si podobnie jak konwj w nadziei, e
razem bdziemy silniejsi ni okazalimy si
osobno.
Zaczlimy
od
ataku
na
najbardziej
podstawowy problem stojcy przed tymi, ktrzy
zajmowali si dziemi z uszkodzeniem mzgu
dwie dekady temu. Tym problemem byo
rozpoznanie. Istniay trzy rne grupy dzieci z
zaburzeniami, ktre niezmiennie mieszano razem
jakby byy identyczne. W rzeczywistoci, nie
miay ze sob wiele wsplnego, W tamtych
czasach czono je w jedn grupo (i, co jest
tragiczne, nadal tak si czyni w znacznej czci
wiata) z bardzo bahego powodu, a mianowicie,
e czsto wygldaj i czasem zachowuj si tak
samo.
Te trzy rodzaje dzieci, ktre stale czono to:
dzieci upoledzone, ktrych mzgi byy ilociowo
i jakociowo mniej wartociowe, dzieci
psychotyczne z fizycznie normalnymi mzgami,
lecz psychicznie chore i w kocu dzieci z
uszkodzeniem mzgu, u ktrych dobry mzg
zosta fizycznie uszkodzony.
My zajmowalimy si tylko t ostatni grup,
dziemi, ktre doznay uszkodzenia mzgu
zupenie
prawidowego
od
poczcia.
Dowiedzielimy si, e mimo i naprawd
upoledzone i psychotyczne dzieci byy wzgldnie
nieliczne, setki ich tysicy byy i s diagnozowane
jako upoledzone lub psychotyczne, podczas gdy
w rzeczywistoci byy to dzieci z uszkodzeniem
Przedmowa
mzgu. Oglnie rzecz biorc, taka mylna diagnoza

stawiana bya dlatego, e wiele dzieci z
uszkodzeniem mzgu doznao uszkodzenia
zdrowego mzgu jeszcze przed urodzeniem.
Kiedy po wielu latach pracy w sali operacyjnej i
przy ku przekonalimy si, ktre z nich byty
naprawd dziemi z uszkodzeniem mzgu,
moglimy zaj si waciwym problemem
uszkodzonym mzgiem.
Odkrylimy, e nie jest istotne (wyczajc
opracowania naukowe) czy dziecko doznao
uszkodzenia mzgu przed urodzeniem, w chwili
porodu, czy po urodzeniu. To tak, jakby zajmowa
si tym, czy dziecko zostao uderzone przez
samochd przed poudniem, w poudnie, czy po
poudniu. Rzeczywiste znaczenie ma to, ktra
cz mzgu zostaa uszkodzona, jak bardzo
zostaa uszkodzona i co mona na to poradzi.
Odkrylimy dalej, e nie ma znaczenia czy
zdrowy mzg dziecka zosta uszkodzony w
wyniku niezgodnoci czynnika Rh, przebycia
przez matk infekcji takiej jak ryczka w cigu
pierwszych
trzech
miesicy
ciy,
niedostatecznego dopywu tlenu do mzgu w
okresie przedporodowym, czy dlatego, e dziecko
urodzio si przedwczenie. Mzg moe dozna
obrae na skutek przeduonego porodu, przez
upadek na gow w wieku dwch miesicy i
skrzepy krwi w mzgu, podczas zapalenia mzgu
z wysok gorczk w wieku trzech lat, w wyniku
uderzenia przez samochd w wieku piciu lat oraz
w wyniku setki innych czynnikw.
Znw, mimo, e jest to istotne z naukowego
punktu widzenia, przypomina trapienie si czy
dziecko zostao uderzone przez samochd czy
motem. Wane w tym jest to, ktra cz mzgu
dziecka zostaa uszkodzona, jak bardzo i co
zamierzamy z tym zrobi.
W tamtych czasach rodowiska, ktre
zajmoway si dziemi z uszkodzeniem mzgu
utrzymyway, e problemy tych dzieci mona
rozwiza leczc objawy obecne w uszach,
oczach, nosie, ustach, klatce piersiowej,
ramionach, okciach, nadgarstkach, palcach,
6
biodrach, kolanach, kostkach i stopach. Dua

cz tych rodowisk jeszcze dzisiaj w to wierzy.
Takie podejcie byo jednak nieskuteczne i nie
mogo by skuteczne.
Z powodu cakowitego braku powodzenia
zdecydowalimy, e jeli mamy opanowa
rozliczne objawy choroby u dziecka z
uszkodzeniem mzgu, to bdziemy musieli
zaatakowa rdo problemu i dotrze do samego
ludzkiego mzgu.
O ile z pocztku wydawao si to
niewykonalnym lub przynajmniej pomnikowym
zadaniem, w nastpnych latach my i inni
znalelimy metody zarwno chirurgicznego jak i
niechirurgicznego leczenia mzgu.
Przyjlimy proste zaoenie, e leczenie
objaww schorzenia czy uszkodzenia i
oczekiwanie, e ta choroba zniknie jest
niemedyczne, nienaukowe i nieracjonalne, a jeli
te powody nie wystarczyyby aby nas odwie od
takiego podejcia, to pozostawa prosty fakt, e
dzieci z uszkodzeniem mzgu leczone w ten
sposb nigdy nie zdrowiay.
Przeciwnie, przeczuwalimy, e gdybymy
mogli zaatakowa problem u jego rda, objawy
zniknyby samoistnie, dokadnie w takim
zakresie, w jakim zakoczone powodzeniem
byoby oddziaywanie na uszkodzenie w samym
mzgu.
Najpierw zabralimy si do rozpracowania
zachowawczych
sposobw
leczenia.
W
nastpnych latach doszlimy do przekonania, e
chcc liczy na sukces w leczeniu uszkodzonego
mzgu musimy znale sposb odtworzenia
wzorcw neurologicznego rozwoju zdrowego
dziecka. To oznaczao zrozumienie przebiegu
rozwoju mzgu zdrowego dziecka, od pocztku a
do okresu dojrzewania. Przebadalimy dokadnie
wiele setek zdrowych noworodkw, niemowlt i
dzieci. Badalimy je bardzo uwanie.
W miar jak dowiadywalimy si czym jest
prawidowy
rozwj
mzgu,
zaczlimy
spostrzega, e proste i dobrze znane podstawowe
czynnoci zdrowych dzieci, takie jak pezanie i
Przedmowa
raczkowanie maj dla mzgu olbrzymie znaczenie.

Przekonalimy si, e jeli pozbawi si zdrowe
dzieci szansy wiczenia tych czynnoci z przyczyn
kulturowych, rodowiskowych bd spoecznych,
to moliwoci ich rozwoju zostaj powanie
ograniczone. Dotyczy to, nawet w wikszym
stopniu, dzieci z uszkodzeniem mzgu.
Uczc si coraz wicej o sposobach
odtwarzania tego normalnego, fizycznego wzorca
wzrastania, zaczynalimy po trochu obserwowa
popraw u dzieci z uszkodzeniem mzgu.
Mniej wicej w tym samym czasie
neurochirurdzy z naszego zespou zaczli
udowadnia niezbicie, e rozwizanie problemu
tkwi w samym mzgu, poprzez opracowanie
nowych skutecznych metod leczenia. Byy pewne
grupy dzieci z uszkodzeniem mzgu, ktrych
dolegliwoci miay charakter postpujcy i w
zwizku z tym dzieci te wczenie umieray.
Najwiksz wrd tych grup stanowiy dzieci z
wodogowiem. Dzieci te miay wielkie gowy z
powodu wzmoonego cinienia pynu mzgowordzeniowego, ktry nie mg by prawidowo
wchaniany. Mimo to by on stale produkowany
tak, jak u normalnych ludzi.
Nikt nie by nigdy a tak niemdry, eby leczy
objawy tej choroby przez masowanie, wiczenia
czy aparaty ortopedyczne. Poniewa cinienie
dziaajce na mzg roso, dzieci te zawsze
umieray. Nasz neurochirurg, wsppracujc z
inynierem skonstruowa rurk, ktra odprowadza
nadmiar
pynu
mzgowo-rdzeniowego
ze
zbiornikw zwanych komorami gboko wewntrz
ludzkiego mzgu, do yy szyjnej i w ten sposb
do krwiobiegu, gdzie mg by normalnie
wchaniany. Ta rurka ma wewntrz pomysow
zastawk, ktra pozwala nadmiarowi pynu
wypywa na zewntrz i jednoczenie zapobiega
cofaniu si krwi do mzgu.
Ten prawie magiczny przyrzd wszczepiano
operacyjnie do mzgu i nazywano "zastawk
komorowo-szyjn". Dzisiaj na wiecie yje
dwadziecia pi tysicy dzieci, uratowanych
dziki tej prostej rurce. Wiele z nich prowadzi
7
zupenie normalne ycie i chodzi do szkoy ze

zdrowymi dziemi.
Oto pikny dowd cakowitej bezuytecznoci
zwalczania objaww uszkodzenia mzgu, jak
rwnie bezspornej logiki i koniecznoci leczenia
samego uszkodzonego mzgu.
Nastpna, zaskakujca metoda posuy jako
przykad rnorodnych sposobw skutecznego,
chirurgicznego leczenia, uywanych dzisiaj w celu
rozwizywania
problemw
dziecka
z
uszkodzeniem mzgu.
Posiadamy faktycznie dwa mzgi, prawy i
lewy. Te dwa mzgi oddzielone s wzdu rodka
gowy, od przodu do tylu. U zdrowego czowieka
prawy mzg (lub, jak kto woli prawa poowa
mzgu) odpowiada za sterowanie lew stron
ciaa, podczas gdy lewa poowa mzgu jest
odpowiedzialna za prowadzenie prawej strony
ciaa.
Jeeli Jedna poowa mzgu jest w znacznym
stopniu uszkodzona, rezultat jest katastrofalny.
Przeciwna poowa ciaa bdzie sparaliowana,
dziecko bdzie powanie ograniczone we
wszystkich funkcjach. Wiele z takich dzieci ma
stae, cikie napady drgawkowe, nie reagujce na
adne znane leki.
Nietrudno zgadn, e takie dzieci rwnie
umieraj.
Przez dziesiciolecia sycha byo gosy
obstajcych przy tym, aby nic nie robi. Gdy
komrka nerwowa obumiera, to obumiera i nic nie
mona zrobi dla dzieci z obumarymi komrkami
mzgu, wic nie prbuj". Ale od 1955 roku
neurochirurdzy z naszej grupy wykonywali prawie
niewiarygodny rodzaj operacji u takich dzieci;
nazywa si go hemisferektomi.
Hemisferektomia jest dokadnie tym, co
oznacza ta nazwa - chirurgicznym usuniciem
poowy ludzkiego mzgu.
Teraz widzielimy dzieci z potow mzgu w
gowie i drug polow, miliardami martwych
komrek mzgowych w szpitalnym soju. Ale
te dzieci nie byy martwePrzeciwnie, widzielimy dzieci, majce tylko
Przedmowa
poow mzgu, ktre chodziy, mwiy i

uczszczay do szkoy jak ich rwienicy. Niektre
z tych dzieci byy ponadprzecitne, a przynajmniej
jedno z nich miao 1.1. w przedziale geniuszy.
Stao si teraz oczywiste, e jeeli jedna
poowa mzgu dziecka jest powanie uszkodzona,
to niewielkie znaczenie ma to jak dobra jest druga
poowa, dopki ta uszkodzona nie zostanie
usunita. Jeli, na przykad, takie dziecko cierpi na
padaczk spowodowan przez uszkodzony lewy
mzg, to nie bdzie mogo wykaza si
sprawnoci ani inteligencj dopki tej poowy nie
usunie si, po to, by pozwoli nieuszkodzonemu
prawemu mzgowi przej bez przeszkd cao
funkcji.
Od
dawna
utrzymywalimy,
wbrew
powszechnej opinii, e dziecko moe mie
dziesi obumarych komrek mzgowych i nawet
si o tym nie dowiemy. Moliwe, mwilimy, e
mogoby mie sto martwych komrek mzgu i
nikt by tego nie zauway. By moe, takich
komrek mogoby by nawet tysic.
Ale nawet w najmielszych marzeniach nie
waylimy si wierzy, e dziecko moe mie
miliardy martwych komrek i mimo to
funkcjonowa prawie tak dobrze, a czasem nawet
lepiej ni przecitne, zdrowe dziecko.
Teraz czytelnik powinien wczy si do
naszych spekulacji. Jak dugo moglimy
przypatrywa si Jasiowi, ktry majc usunit
poow mzgu funkcjonowa rwnie dobrze jak
Wojtek, ktrego mzg by zupenie zdrowy, nie
zadajc pytania: Co dolega Wojtkowi?" Dlaczego
Wojtek, ktry ma dwa razy tyle mzgu co Jasiu,
nie jest od niego dwa razy lepszy, lub choby
troch lepszy?
Widzc, e to cigle si powtarza, zaczlimy z
zaciekawieniem przyglda si od nowa zdrowym
dzieciom.
Czy zdrowe dzieci nie mogyby by lepsze?
Oto wane pytanie; nigdy nie marzylimy, e je
postawimy.
Tymczasem pozostaa cz naszego zespou
znacznie poszerzya swoj wiedz o tym, jak
8
wzrastaj takie dzieci i jak rozwijaj si ich mzgi.

W miar jak zwikszaa si nasza wiedza o
normalnoci, rozwijalimy rwnie proste metody
odtwarzania tej normalnoci u dzieci z
uszkodzeniami mzgu. Teraz zaczynalimy
obserwowa powrt do zdrowia niewielkiej liczby
dzieci, wobec ktrych zastosowano proste,
zachowawcze metody leczenia, stale rozwijane i
doskonalone.
Nie jest celem tej ksiki szczegowe
omawianie idei ani metod stosowanych w celu
rozwizania licznych problemw dzieci z
uszkodzeniem mzgu. Inne ksiki, ju wydane
lub bdce obecnie w maszynopisie, traktuj o
leczeniu dziecka z uszkodzeniem mzgu. Jednak
fakt, e to si udaje na codzie, ma znaczenie dla
zrozumienia drogi, ktra prowadzia do odkrycia,
e
zdrowe
dzieci
mog
funkcjonowa
nieskoczenie lepiej ni obecnie. Wystarczy
powiedzie, e wynaleziono bardzo proste techniki
dla odtworzenia wzorca normalnego rozwoju u
dzieci z uszkodzeniem mzgu.
Na przykad, gdy dziecko z uszkodzeniem
mzgu nie potrafi si prawidowo porusza, jest po
prostu przeprowadzone po kolei przez wszystkie
stadia rozwoju, ktre wystpuj u zdrowych
dzieci. Najpierw pomaga mu si porusza rkami i
nogami, pniej peza, dalej raczkowa, a w
kocu chodzi. Pomaga mu si fizycznie
wykonywa
wszystkie
te
czynnoci
w
uporzdkowanej kolejnoci. Przechodzi ono
poprzez coraz wysze stadia w taki sam sposb,
jak dziecko w szkole przechodzce z klasy do
klasy, dajc mu nieograniczon moliwo
wykorzystania nabytych umiejtnoci.
W krtkim czasie zaczlimy widywa dzieci z
powanym
uszkodzeniem
mzgu,
ktre
sprawnoci konkuroway z tymi, ktre obrae
mzgu nie doznay.
W miar dalszego doskonalenia naszych
technik zauwaylimy pojawianie si dzieci z
uszkodzeniem mzgu, ktre nie tylko byy tak
samo sprawne jak zdrowe dzieci, ale ktrych
naprawd nie mona byo od nich odrni.
Przedmowa
Kiedy nasze zrozumienie neurologicznego

rozwoju i normalnoci zaczo ukada si w
rzeczywicie wyrany wzorzec i gdy metody
odtwarzania normalnoci staway si coraz
bardziej liczne, zaczlimy obserwowa, e
niektre spord dzieci z uszkodzeniem mzgu,
funkcjonoway na poziomie ponadprzecitnym lub
nawet znakomicie.
Byo to ogromnie fascynujce. Byo to nawet
troch zatrwaajce. Okazao si, e co najmniej
nie docenialimy moliwoci wszystkich dzieci.
Pojawio si przed nami frapujce pytanie.
Przypumy, e mamy przed sob trjk
siedmioletnich dzieci: Alberta, ktremu usunito
poow mzgu; Wojtka, ktry ma cakowicie
normalny mzg; i Karolka, ktry byt leczony
zachowawczo i ktry obecnie funkcjonuje w peni
normalnie, chocia miliony komrek jego mzgu
s martwe.
Albert bez poowy mzgu jest tak inteligentny
jak Wojtek. Tak samo Karol z milionami
martwych komrek w gowie.
Co dolega
Wojtkowi?
miemu,
przecitnemu,
zdrowemu
Co dolega zdrowym dzieciom?

Cztery lata naszej pracy naadowane byy
wibracj, jak si odczuwa przed wanymi
wydarzeniami i wielkimi odkryciami. Przez te lata
wszechogarniajca mga tajemnicy, ktra otaczaa
dzieci z uszkodzeniami mzgu stopniowo
rozwiaa si. Zaczlimy ponadto dostrzega fakty,
ktrych nie szukalimy. Byy to fakty dotyczce
zdrowych dzieci. Pojawio si logiczne powizanie
pomidzy dzieckiem z uszkodzeniem mzgu (i w
zwizku z tym z zaburzon organizacj
neurologiczn) oraz dzieckiem zdrowym (czyli
prawidowo neurologicznie zorganizowanym) tam,
gdzie wczeniej byy tylko niepowizane,
rozproszone dane dotyczce zdrowych dzieci. Ten
wyaniajcy si logiczny cig uporczywie
wskazywa na drog, dziki ktrej moglibymy
zmieni samego czowieka i to na lepsze. Czy
neurologiczna organizacja przecitnego dziecka
bya koniecznie kocem tej drogi?
9
Teraz, kiedy dzieci z uszkodzeniem mzgu

funkcjonuj rwnie dobrze lub lepiej ni
przecitne, pojawia si moliwo przeduenia tej
drogi.
Zawsze sdzono, e rozwj neurologiczny i
jego produkt kocowy zdolnoci s
statycznym i nieodwoalnym faktem: To dziecko
jest zdolne, a to nie. To dziecko jest bystre, a to
nie.
Nic bardziej odlegego od prawdy.
Faktycznie, rozwj neurologiczny, ktry zawsze
uwaalimy za statyczny i nieodwoalny jest
dynamicznym i stale zmieniajcym si procesem.
U dzieci z cikim uszkodzeniem mzgu

widzimy cakowite zatrzymanie procesu rozwoju
neurologicznego.
U dzieci opnionych" widzimy znaczne
zwolnienie procesu rozwoju neurologicznego. U
dziecka przecitnego proces ten przebiega w
przecitnym tempie, a u dziecka nieprzecitnego w
tempie szybszym ni przecitne. Doszlimy teraz
do stwierdzenia, e dziecko z uszkodzeniem
mzgu, przecitne dziecko i dziecko wybitnie
zdolne nie s trzema rnymi rodzajami dzieci
lecz przeciwnie, stanowi continuum sigajce od
skrajnie zaburzonej organizacji neurologicznej,
jak powoduje cikie uszkodzenie mzgu,
poprzez umiarkowane zaburzenie organizacji
neurologicznej spowodowane niewielkim lub
rednim uszkodzeniem mzgu, poprzez przecitny
stopie
organizacji
neurologicznej,
jaki
demonstruje przecitne dziecko, do wysokiego
poziomu
organizacji
neurologicznej,
jaki
niezmiennie demonstruj dzieci wybitne,
Udao nam si pobudzi ten zatrzymany proces
u dzieci z cikim uszkodzeniem mzgu, a u
dzieci opnionych przyspieszy go.
Byo wic Jasne, e proces neurologicznego
rozwoju mona przyspieszy jak i opni.
Przywracajc
wielokrotnie
dzieciom
z
uszkodzeniem mzgu prawidow organizacj
neurologiczn na przecitnym lub nawet
ponadprzecitnym poziomie przy uyciu prostych
nieoperacyjnych
technik,
ktre
zostay
Przedmowa
opracowane, mamy wszelkie powody aby wierzy,

e tych samych sposobw mona uy dla
podwyszenia stopnia organizacji neurologicznej
przecitnych dzieci. Jednym z tych sposobw jest
uczenie czytania bardzo maych dzieci z
uszkodzeniem mzgu.
Nigdy moliwoci podnoszenia poziomu
neurologicznej organizacji nie s tak wyranie
widoczne, jak wtedy, gdy uczysz mae, zdrowe
dziecko czytania.
10
11Uwaga dla rodzicw
Uwaga dla rodzicw
Czytanie jest jedn z najwyszych funkcji

ludzkiego mzgu - ze wszystkich stworze na
ziemi, tylko ludzie umiej czyta.
Czytanie jest jedn z najwaniejszych funkcji w
yciu, poniewa praktycznie caa nauka opiera si
na umiejtnoci czytania.
To naprawd zdumiewajce, e tyle czasu
zajo nam zrozumienie tego, e im modsze jest
dziecko gdy uczy si czyta, tym atwiej bdzie
czytao i tym lepiej bdzie czytao.
Dzieci mog czyta sowa gdy maj rok, zdania
gdy maj dwa lata i cae ksiki gdy maj trzy lata
i uwielbiaj to.
Zrozumienie, e maj t zdolno i dlaczego j
maj zajo wiele czasu.
Chocia zaczlimy naprawd uczy mae
dzieci czyta dopiero w 1961 roku, zrozumienie
tego jak dziaa ludzki mzg (byo to niezbdne,
eby zauway, e to jest moliwe) zajo
dwadziecia lat caemu zespoowi rnych
specjalistw.
Ten zesp specjalistw w dziedzinie rozwoju
dzieci;
lekarzy,
pedagogw,
logopedw,
neurochirurgw i psychologw zacz prac z
dziemi z uszkodzeniem mzgu i to doprowadzio
do wieloletnich studiw nad rozwojem mzgu
zdrowego dziecka. To z kolei zawiodo do nowych
i raczej zaskakujcych informacji o tym jak dzieci
si ucz, czego si ucz i czego mog si
nauczy.
Kiedy czonkowie zespou zobaczyli wiele
dzieci z uszkodzeniem mzgu czytajcych i to
czytajcych dobrze w wieku trzech lat, stao si
jasne, e cos niedobrego dzieje si ze zdrowymi
dziemi. Skutkiem tego jest midzy innymi ta
ksika.
Zawarto ksiki jest dokadnie tym, co
mwilimy rodzicom dzieci chorych i zdrowych
11
od 1961 roku. Wyniki tego comy im przekazali

wynagrodziy prac rodzicw i nasz.
Ksika ta zostaa napisana pod naciskiem
rodzicw, ktrzy chcieli, eby wyniki bada
przekaza w formie ksikowej dla nich samych i
dla innych rodzicw.
Fakty i Tomek
fakty i
Tomek
Mwiem Wam, ze on umie czyta.
Pan Lunski
Ta
cicha
rewolucja
rozpocza
si
spontanicznie.
Dziwne jest to, e doszo do niej w kocu
przypadkowo.
Dzieciaki, ktre s wielkimi rewolucjonistami
nie wiedziay, e mogyby czyta gdyby dano im
sprzt. Rwnie doroli pracujcy w telewizji,
ktrzy ostatecznie go dostarczyli nie wiedzieli, e
mae dzieci maj zdolno czytania, ani e
telewizja da rodki, ktre wywoaj t cich
rewolucj.
Brak sprztu spowodowa, e dugo trwao nim
do niej doszo, lecz teraz my rodzice musimy
zosta konspiratorami w podsycaniu tej wspaniaej
rewolucji, nie po to by uczyni j bardziej
gwatown, ale by J przyspieszy na tyle, by
dzieciaki mogy zebra jej owoce.
To naprawd zadziwiajce, e dzieci nie
odkryy tego sekretu znacznie wczeniej. To cud,
e przy caej swojej bystroci, bo s bardzo bystre
nie wpady na to.
Jedynym powodem tego, e aden z dorosych
nie zdradzi sekretu dwulatkom jest fakt, e
doroli te o tym nie wiedzieli. Oczywicie,
gdybymy wiedzieli, nigdy nie pozwolilibymy
aby pozostao to sekretem, bo jest to zbyt wane
dla dzieci i dla nas rwnie.
Kopot w tym, e uywamy zbyt maego druku.
Kopot w tym, e uywamy zbyt maego druku.
Kopot w tym, e uywamy zbyt maego druhu.
Kopot w tym, e uywamy zbyt maego druhu.
12
Mona uczyni druk zbyt maym by go

przeczyta, nawet dla cakowicie dojrzaej drogi
wzrokowej w mzgu dorosego.
Jest prawie niemoliwe zrobi druk zbyt duy
by go przeczyta.
Lecz mona uczyni go zbyt maym i to wanie
zrobilimy.
Nie rozwinita do koca droga wzrokowa z oka
do pl wzrokowych mzgu jedno-, dwu- lub
trzylatkw nie moe po prostu odrni jednego
sowa od drugiego.
Ale teraz, jak powiedzielimy, telewizja
zdradzia cay sekret przez reklamy. Efekt jest
taki, e kiedy czowiek w telewizji mwi Gulf,
Gulf, Gulf, miym gosem, wyranie i gono, a na
ekranie telewizora ukazuje si sowo GULF
napisane piknymi duymi literami, wszystkie
dzieci ucz si rozpoznawa to sowo a nie
znaj nawet alfabetu.
Bo prawd jest, e mae dzieci mog nauczy
si czyta. Bezpiecznie bdzie powiedzie, e
zwaszcza bardzo mae dzieci mog czyta pod
warunkiem, e na pocztku druk bdzie bardzo
duy.
Teraz wiemy ju jedno i drugie i musimy cos z
tym zrobi, poniewa to, co si stanie gdy
nauczymy czyta wszystkie mae dzieciaki bdzie
bardzo wane dla wiata.
Lecz czy nie jest dziecku atwiej rozumie
sowo mwione ni napisane? Wcale nie. Mzg
dziecka, ktry jest jedynym organem posiadajcym
zdolno uczenia si, syszy" wyrane, gone
sowa z telewizora za porednictwem uszu i
interpretuje je tak, jak tylko mzg potrafi.
Jednoczenie mzg dziecka widzi" w telewizorze
due wyrane sowa za porednictwem oczu i
interpretuje je dokadnie w ten sam sposb.
Nie ma rnicy dla mzgu czy "widzi" obraz
czy syszy" dwik. Moe zrozumie oba
jednakowo dobrze. Wszystko czego wymaga to to,
aby dwiki byy do gone i do wyrane, by je
syszao ucho, a sowa pisane do due i do
wyrane, eby je okiem zobaczy tak, by mzg
Fakty i Tomek
mg je interpretowa.
Pierwsze wymaganie speniamy, natomiast nie
udaje nam si z drugim.
Ludzie prawdopodobnie zawsze mwili
doniolejszym gosem do dzieci ni do dorosych,
my nadal tak robimy instynktownie wyczuwajc,
e dzieci nie mog sysze i jednoczenie
rozumie tonw normalnej rozmowy dorosych.
Nikomu nie przyszoby do gowy mwi do
rocznych dzieci zwykym tonem waciwie
wszyscy do nich krzyczymy.
Sprbujcie mwi do dwulatka tonem zwykej
rozmowy, a macie wszelkie szans na to, e was
nie usyszy ani nie zrozumie. Jeli jest odwrcony,
prawdopodobnie wcale nie zwrci na was uwagi.
Nawet trzylatek, gdy mwi si do niego
zwykym gosem, na og nie zrozumie lub nawet
nie odwrci si do was, jeeli w pokoju sycha
zakcajce dwiki albo toczy si inna rozmowa.
Wszyscy mwi gono do dzieci, a im ono jest
modsze tym goniej mwimy.
Przypumy, dla dobra dyskusji, e my doroli
dawno temu postanowilimy mwi do siebie
wystarczajco cicho, aby adne dziecko nie mogo
nas sysze i rozumie. Przypumy jednak, e te
dwiki byyby na tyle gone, e droga suchowa
dziecka dojrzaaby w stopniu pozwalajcym na
syszenie i rozumienie cichych gosw w wieku
szeciu lat.
W tych okolicznociach prawdopodobnie
robilibymy dzieciom testy na "gotowo do
suchania" w wieku szeciu lat. Gdybymy
stwierdzili, e dziecko moe sysze" lecz nie
rozumie sw (co z pewnoci by si stao,
poniewa jego droga suchowa nie byaby zdolna
rozrnia cichych dwikw), moliwe, e
wprowadzalibymy je w jzyk mwiony
wymawiajc liter A, potem B i tak dalej, a
nauczyoby si alfabetu zanim zaczlibymy je
uczy jak brzmi sowa.
Prowadzi to do wniosku, e by moe byoby
wtedy wiele dzieci z problemami "syszenia" sw
i zda i pojawiaby si popularna ksika pod
tytuem Dlaczego Ja nie syszy".
13
Powysze przedstawia dokadnie to, co

zrobilimy z jzykiem pisanym. Uczynilimy go
zbyt maym by dzieci mogy go zobaczy i
zrozumie".
Rozwamy teraz inn moliwo.
Gdybymy mwili szeptem, a jednoczenie
pisali sowa i zdania wielkie i wyrane, to bardzo
mae dzieci umiayby czyta lecz nie potrafiyby
rozumie mowy.
Teraz przypumy, e wprowadzono telewizj z
wypisanymi duymi sowami i jednoczenie
gono wymawianymi. Naturalnie, wszystkie
dzieciaki mogyby czyta sowa, lecz rwnie
pojawioby si wiele dzieci, ktre zaczynayby
rozumie mwione sowa w zadziwiajcym wieku
dwch lub trzech lat.
A to jest odwrcenie tego, co dzieje si dzisiaj
z czytaniem.
Telewizja pokazaa nam take kilka innych
ciekawostek o dzieciach.
Pierwsza to ta, e ogldaj one wikszo
programw dla dzieci" nie zawsze uwanie; lecz
kady wie, e gdy pojawiaj si reklamy, dzieci
biegn do telewizora by sucha i czyta co
zawiera jaki produkt i do czego suy.
Rzecz nie w tym, e telewizyjne reklamy s
kierowane do dwulatkw ani w tym, e benzyna i
jej skadniki s specjalnie fascynujce dla
dwulatkw, bo nie s.
Prawda jest taka, e dzieci mog uczy si z
reklam; z wystarczajco duej, wystarczajco
wyranej, wystarczajco gonej powtarzanej
informacji, i e wszystkie dzieci szalej za nauk.
Dzieci wol si uczy o czym ni po prostu
by zabawiane przez Happy Harry i to jest fakt.
W rezultacie wic dzieci jad drog rodzinnym
autem i radonie odczytuj znaki Esso, Gulf i
Coca-Cola jak rwnie wiele innych i to jest
fakt.
Nie ma potrzeby pyta Czy bardzo mae dzieci
mog
nauczy si
czyta?"
One
ju
odpowiedziay, mog. Pytanie jakie naley zada
brzmi: "Co chcemy aby nasze dzieci czytay?" Czy
mamy ograniczy ich czytanie do nazw produktw
Fakty i Tomek
i raczej dziwnych chemikaliw, ktre te produkty

zawieraj, czy pozwoli im czyta co, co
mogoby wzbogaci ich ycie?
Spjrzmy na wszystkie podstawowe fakty.
1. Mae dzieci chc uczy si czyta.
2. Mae dzieci mog uczy si czyta.
3. Mae dzieci ucz si czyta.
4. Mae dzieci powinny uczy si czyta.
Powic rozdzia kademu z tych czterech
twierdze, Kade z nich jest prawdziwe i proste.
By moe to byo najwikszym problemem. Jest
niewiele zason trudniejszych do przejrzenia ni
zwodnicza maska prostoty.
Prawdopodobnie to wanie ta wielka prostota
utrudniaa nam zrozumienie czy nawet danie wiary
bzdurnej historii, ktr pan Lunski opowiada nam
o Tomku.
To dziwne, e mino tyle czasu zanim
zwrcilimy uwag na pana Lunskiego, poniewa
gdy zobaczylimy Tomka pierwszy raz w
Instytutach, wiedzielimy ju wszystko, co trzeba
byo wiedzie, by zrozumie co si z nim dziao.
Tomek by czwartym dzieckiem w rodzinie
Lunskich. Rodzice nie mieli zbyt wiele czasu na
szkoln nauk i pracowali bardzo ciko na
utrzymanie swoich trzech miych, normalnych
dzieci. Gdy Tomek si urodzi pan Lunski
prowadzi szynk i przyszo zapowiadaa si
dobrze.
Jednak Tomek urodzi si z bardzo powanym
uszkodzeniem mzgu. Gdy mia dwa lata zosta
przyjty do wspaniaego szpitala w New Jersey na
badania neurochirurgiczne. W dniu zwolnienia
ordynator neurochirurgii przeprowadzi szczer
rozmow z panem i pani Lunski. Doktor wyjani
im, i badania wykazay, e Tomek jest jak
rolina, nigdy nie bdzie chodzi ani mwi i
dlatego powinien by umieszczony w jakim
zakadzie na reszt ycia.
Cala determinacja polskich przodkw pana
Lunskiego
wzmocnia
jego
amerykask
nieustpliwo, gdy wsta demonstrujc swj
14
olbrzymi wzrost, podcign pasek na duym

brzuchu i oznajmi: Doktorze, wszystko si panu
pomieszao. To jest nasz dzieciak."
Lunscy spdzili wiele miesicy szukajc kogo,
kto by im powiedzia, e niekoniecznie musi tak
by. Wszyscy odpowiadali to samo.
Jednak okoo trzecich urodzin Tomka znaleli
dr Eugene Spitza, ordynatora neurochirurgii w
Children's Hospital w Filadelfii.
Po wykonaniu wasnych, szczegowych bada
neurochirurgicznych
dr
Spitz
powiedzia
rodzicom, e chocia Tomek ma rzeczywicie
powane uszkodzenie mzgu, by moe da si cos
dla niego zrobi w zespole instytutw na
przedmieciu zwanym Chestnut Hill.
Tomek przyjecha do The Institutes for the
Achievement of Human Potential, gdy mia
dokadnie trzy lata i dwa tygodnie. Nie potrafi si
porusza ani mwi.
Uszkodzenie mzgu Tomka i wynikajce z
niego problemy zostay ocenione w Instytutach.
Przepisano rodzinie program leczenia, ktry
odtwarzaby u Tomka normalny rozwj zdrowych
dzieci. Nauczono rodzicw jak ten program
wykonywa w domu i powiedziano im, e jeli
bd si go trzyma, nie popeniajc bdw, to
stan Tomka moe si znacznie poprawi. Mieli
powrci za szedziesit dni w celu ponownego
badania i, jeli Tomek zrobiby postpy,
dokonania zmian w programie.
Nie byo wtpliwoci co do tego, czy Lunscy
bd dokadnie trzymali si programu. Czynili to z
wielk starannoci.
Gdy wrcili na drug wizyt Tomek umia ju
raczkowa.
Od tej chwili Lunscy przystpili do
wykonywania programu z energi podbudowan
sukcesem. Byli tak zdeterminowani, e kiedy ich
samochd zepsu si po drodze do Filadelfii na
trzeci wizyt, kupili po prostu uywany wz i
jechali dalej. Nie mogli si doczeka chwili
spotkania z nami i oznajmienia, e Tomek potrafi
powiedzie pierwsze dwa sowa: Mama" i
Tata.". Tomek mia teraz trzy i p roku i mg
Fakty i Tomek
raczkowa na rkach i kolanach. Wtedy jego

matka sprbowaa czego, czego tylko matka
mogaby prbowa z dzieckiem takim jak Tomek.
Podobnie jak ojciec kupuje pik dla syna gdy ten
jest jeszcze niemowlakiem, matka kupia
elementarz dla swojego trzy i p letniego syna z
cikim uszkodzeniem mzgu, mwicego dwa
sowa. Tomek, oznajmia, jest bardzo bystry bez
wzgldu na to, czy umie chodzi i mwi czy nie.
Kady, kto ma troch rozumu moe to dostrzec
patrzc mu po prostu w oczy!
O ile nasze testy inteligencji dla dzieci z
uszkodzeniem mzgu byy w tamtych dniach
znacznie bardziej skomplikowane, nie byy ani
troch dokadniejsze ni test pani Lunskiej.
Zgodzilimy si, e Tomek jest inteligentny, w
porzdku, ale uczy trzy i p letnie dziecko z
uszkodzeniem mzgu czytania a, to ju
zupenie inna sprawa.
Bardzo mao nas obeszo gdy pani Lunska
oznajmia, e Tomek, wtedy czteroletni, umie
czyta wszystkie sowa z elementarza nawet atwiej
ni rozpoznawa litery. My bylimy bardziej
przejci i uradowani jego mow wykazujc stay
postp jak rwnie jego sprawnoci ruchow.
Kiedy Tomek mia cztery lata i dwa miesice
jego ojciec owiadczy, e syn potrafi ju
przeczyta ca ksik dr Seussa pod tytuem
Green Eggs and Ham. Umiechnlimy si
grzecznie i odnotowalimy jak bardzo poprawiy
si mowa i ruchy Tomka.
Gdy mia cztery lata i sze miesicy stary pan
Lunski oznajmi, e syn umie czyta i przeczyta
wszystkie ksiki dr Seussa. Zanotowalimy w
karcie, e Tomek robi pikne postpy, jak rwnie
to, i pan Lunski opowiedzia, e Tomek umie
czyta.
Gdy Tomek przyjecha na jedenast wizyt mia
wanie swoje pite urodziny. Chocia i dr Spitz i
my bylimy oczarowani wspaniaymi postpami
jakie czyni, nic na pocztku wizyty nie
wskazywao, e ten dzie moe by wany dla
wszystkich dzieci. Nic, poza bezsensownym
sprawozdaniem pana Lunskiego. Tomek, oznajmi
15
pan Lunski, moe teraz czyta wszystko, cznie z

Reader's Digest i co waniejsze rozumie to, i co
jeszcze waniejsze zacz to robi przed swymi
pitymi urodzinami.
Wejcie kogo z kuchni z sokiem
pomidorowym i hamburgerami na obiad uchronio
nas od koniecznoci wypowiadania si na ten
temat. Pan Lunski zauwaywszy nasz brak
zainteresowania wzi kawaek papieru z biurka i
napisa "Glenn Doman lubi pi sok pomidorowy i
je hamburgery".
Tomek, stosownie do wskazwek ojca,
przeczyta to atwo z prawidowym akcentem i
modulacj. Nie waha si, jak to czyni
siedmiolatek czytajc kade sowo osobno bez
zrozumienia caego zdania.
Niech pan napisze inne zdanie"
powiedzielimy powoli.
Lunski napisa Tata Tomka lubi pi piwo i
whisky. Ma wielki gruby brzuch od picia piwa i
whisky w tawernie U Tomka."
Tomek przeczyta tylko trzy pierwsze sowa
gono, a potem zacz si mia. Zabawna cz o
brzuchu taty bya dopiero w czwartej linijce, bo
pan Lunski pisa duymi literami.
To dziecko z cikim uszkodzeniem mzgu
czytao w rzeczywistoci duo szybciej ni mogo
wymawia gono sowa w zwykym tempie.
Tomek nie tylko czyta, czyta bardzo szybko, a
rozumienie byo oczywiste.
To, e bylimy zaszokowani byo wypisane na
naszych twarzach. Zwrcilimy si w stron pana
Lunskiego.
Mwiem wam, e on umie czyta
powiedzia.
Po tym dniu nikt z nas nie by ju taki sam, bo
to by ostatni kawaek ukadanki, wzoru, ktry
tworzylimy przez ponad dwadziecia lat.
Tomek uwiadomi nam, e nawet dzieci z
cikim uszkodzeniem mzgu mog uczy si
czyta znacznie wczeniej ni to zwykle robi
normalne dzieci.
Tomek, oczywicie, zosta natychmiast
poddany caej serii testw przez grup ekspertw
Fakty i Tomek
sprowadzonych w tym celu z Waszyngtonu w

cigu tygodnia. Tomek dziecko z powanym
uszkodzeniem mzgu, w wieku zaledwie piciu lat
umia czyta lepiej ni przecitne dziecko
dwukrotnie starsze i z penym zrozumieniem.
W wieku szeciu lat Tomek chodzi, chocia
byo to dla niego wzgldnie nowe i cigle jeszcze
troch si trzs; czyta na poziomie szstej klasy
(poziom jedenasto-dwunastolatkw). Tomek nie
spdzi ycia w zakadzie, lecz rodzice szukali
specjalnej szkoy by go tam zapisa od wrzenia.
To znaczy szkoy o specjalnie wysokim poziomie,
a nie o specjalnie obnionych wymaganiach. Na
szczcie jest obecnie kilka eksperymentalnych
szk dla wyjtkowych, obdarowanych dzieci.
Tomek mia wtpliwy dar w postaci powanego
uszkodzenia mzgu i bezsporny dar jakim byli
jego rodzice, ktrzy kochali go naprawd bardzo
mocno i wierzyli, e przynajmniej jedno z ich
dzieci nie wykorzystywao w peni swoich
moliwoci.
Tomek w kocu, by katalizatorem dwudziestu
lat bada. Moe bardziej trafne byoby
stwierdzenie, e by zapalnikiem adunku
wybuchowego, ktrego moc rosa przez
dwadziecia lat.
Fascynujce byo to, e Tomek bardzo chcia
czyta i ogromnie to lubi.
16
Mae dzieci chc si uczy czyta
mae dzieci
chc si uczy czyta
To przechodzio moje pojcie, nie moglimy powstrzyma jej
od czytania odkd skoczya trzy lata.
PANI GILCIIRTST, MATKA CZTEROLETNIEJ MARY,
Newsweek (13 MAJA 1963)
Nigdy w historii ludzkoci nie byo dorosego

naukowca, ktry miaby poow tej ciekawoci,
jak wykazuje dziecko midzy osiemnastym
miesicem a czwartym rokiem ycia. My doroli
mylimy t wspania ciekawo z brakiem
zdolnoci do koncentracji.
Obserwujemy nasze dzieci uwanie ale nie
zawsze rozumiemy ich dziaanie- Na przykad,
wielu ludzi czsto uywa dwch bardzo rnych
sw zamiennie, jakby znaczyy to samo. Te sowa
to uczy si i ksztaci.
W sowniku znajdziemy, e uczy si znaczy: ,,
1. Nabywa wiedz lub umiejtno przez studia,
instrukcje lub dowiadczenie...'
Ksztaci znaczy: ,,1. Rozwija zdolnoci i
moliwoci przez nauczanie, instrukcje lub
szkolenie... i 2. Dostarcza wyksztacenia; posa
do szkoy...
Innymi sowy, uczenie si odnosi si generalnie
do procesu zachodzcego w kim, kto zdobywa
wiedz, podczas gdy ksztacenie jest czsto
procesem uczenia kierowanym przez nauczyciela
lub szko. Chocia kady waciwie to wie,
czsto myli si o tych dwch procesach jak o
jednym i tym samym.
Dlatego czasem wydaje nam si, e skoro
formalnie ksztacenie zaczyna si od szeciu lat, to
znacznie waniejszy proces uczenia si rwnie
rozpoczyna si w tym wieku.
Nic dalszego od prawdy.
17
Prawd jest, e dziecko zaczyna si uczy zaraz

po urodzeniu. Gdy ma sze lat i zaczyna
uczszcza do szkoy wchono ju fantastyczny
zasb informacji, fakt po fakcie, moe nawet
wicej ni nauczy si przez reszt swego ycia.
Gdy dziecko ma sze lat, zna ju wikszo
podstawowych faktw o sobie samym i swojej
rodzinie. Poznao swoich ssiadw i swoje
zwizki z nimi, swj wiat i swj zwizek z tym
wiatem, i mnstwo innych faktw, ktre s
praktycznie niezliczone. Przede wszystkim
nauczyo si w caoci przynajmniej jednego
jzyka, a czasem wicej ni jednego. (Jest bardzo
maa szansa, e naprawd opanuje kiedykolwiek
dodatkowy jzyk po ukoczeniu szeciu lat.)
Wszystko to zanim ujrzao wntrze szkolnej
klasy.
W cigu tych lat proces uczenia si postpuje z
wielk prdkoci jeeli go nie powstrzymujemy.
Jeli go docenimy i poprzemy, to proces ten bdzie
przebiega w zupenie niewiarygodnym tempie.
W maym dziecku ponie nieograniczona dza
uczenia si.
Moemy zabi t dz zupenie jedynie
niszczc cakowicie dziecko.
Moemy j znacznie wytumi izolujc
dziecko. Czytamy od czasu do czasu o,
powiedzmy, trzynastoletnim idiocie, ktrego
znaleziono na strychu przykutego acuchem do
ka, przypuszczalnie dlatego, e by idiot.
Prawdopodobnie byo jednak odwrotnie. Bardzo
moliwe, e jest on idiot poniewa by przykuty
do ka. Aby to oceni musimy sobie
uwiadomi, e tylko psychotyczni rodzice
mogliby przyku dziecko acuchem do ka.
Rodzic przykuwa dziecko do ka poniewa jest
chory psychicznie i w rezultacie dziecko jest idiot
poniewa byo praktycznie cakowicie pozbawione
moliwoci uczenia si.
Moemy zmniejszy dz uczenia si dziecka
limitujc okazje do zdobywania dowiadczenia.
Na nieszczcie robimy tak prawie zawsze,
drastycznie nie doceniajc jego zdolnoci uczenia
si.
Moemy znacznie wzmc jego uczenie si, po

prostu usuwajc wiele fizycznych ogranicze,
ktre na nie naoylimy.
Moemy zwielokrotni wiedz, ktr zdobywa i
nawet jego moliwoci poznawcze jeeli
docenimy jego wspania zdolno uczenia si i
stworzymy
mu
nieograniczone
warunki,
jednoczenie zachcajc go do tego.
W caej historii byy odosobnione lecz liczne
przypadki ludzi, ktrzy rzeczywicie nauczyli
mae dzieci czytania i innych umiejtnoci,
doceniajc i zachcajc je. We wszystkich
przypadkach, ktre udao nam si odszuka,
rezultaty tak zaplanowanej w domu moliwoci
uczenia si dzieci mieciy si w zakresie od
doskonae do zadziwiajce w ksztatowaniu
szczliwych dobrze przystosowanych dzieci o
wyjtkowo wysokiej inteligencji.
Bardzo wane jest aby mie wiadomo, ze te
dzieci nie byy najpierw oceniane jako bardzo
inteligentne, a nastpnie stwarzano im niezwyke
moliwoci uczenia si, natomiast byy zwykymi
dziemi, ktrych rodzice zadecydowali, by
dostarcza im jak najwicej informacji w bardzo
wczesnym wieku.
W caej historii wielcy nauczyciele podkrelali
nieustannie, e musimy podsyca zamiowanie do
nauki u naszych dzieci. Niestety, nie mwili nam
wystarczajco czsto jak moemy to zrobi.
Staroytni hebrajscy nauczyciele uczyli rodzicw
piec ciasteczka w ksztacie liter hebrajskiego
alfabetu, ktre dzieci musiay najpierw rozpozna
zanim pozwolono im je zje. W podobny sposb
hebrajskie sowa wypisywano miodem na talerzu
dziecka. Dziecko czytao sowa i zlizywao je tak,
e sowa prawa mogy by sodkie na jego
wargach.
Gdy tylko dorosy, ktrego obchodz dzieci,
uwiadomi sobie co mae dziecko naprawd robi,
dziwi si jak mg tego od pocztku nie zauwaa.
Przyjrzyjcie
si
uwanie
osiemnastomiesicznemu dziecku i zobaczcie co
ono robi.
Po pierwsze doprowadza wszystkich do
18
szalestwa.
Dlaczego? Poniewa nie przestanie by
ciekawskim. Nie mona mu tego wyperswadowa,
narzuci dyscypliny, odwie od tej dzy
poznawania, bez wzgldu na to jak usilnie
prbujemy a z pewnoci bardzo si staramy.
Ono chce si uczy o lampie i filiance kawy, i
gniazdku elektrycznym i gazecie i wszystkim
innym w pokoju co oznacza, e przewraca
lamp, rozlewa kaw, wkada palec do gniazdka i
drze gazet. Uczy si nieustannie i cakiem
naturalnie my nie moemy tego znie.
Ze sposobu w jaki postpuje wycigamy
wnioski, e jest nadmiernie ruchliwe i niezdolne
do skupienia uwagi, podczas gdy prosta prawda
jest taka, e ono zwraca uwago na wszystko. Jest
wspaniae jak tylko potrafi i gotowe do uczenia si
o wiecie. Widzi, syszy, czuje dotyk, zapach i
smak. Nie ma innego sposobu uczenia si ni te
pi drg prowadzcych do mzgu i dziecko
uywa ich wszystkich.
Widzi lamp i dlatego ciga j eby j poczu,
usysze, przyjrze jej si, powcha i sprbowa
jak smakuje. Jeli damy mu sposobno, zrobi to
wszystko z lamp i zrobi to samo z kadym
przedmiotem w pokoju. Nie bdzie dao
wypuszczenia go z pokoju dopki nie pozna
wszystkiego co tylko moe, przy pomocy
wszystkich zmysw, ktrymi dysponuje i
wszystkich przedmiotw w pokoju. Robi wszystko
co moe eby si uczy a my, oczywicie, robimy
wszystko aby go powstrzyma poniewa jego
proces uczenia si jest stanowczo zbyt kosztowny.
My rodzice wymylilimy wiele sposobw
radzenia sobie z ciekawoci bardzo maego
dziecka i niestety, prawie wszystkie z nich
kosztem jego nauki.
Pierwsza oglna metoda to szkoa mylenia
typu
daj-mu-co-do-zabawy-czego-nie-moezniszczy. To zwykle oznacza mi, row
grzechotk. To moe by nawet bardziej
skomplikowana zabawka ni grzechotka, ale to
zawsze zabawka. Otrzymawszy taki przedmiot
dziecko natychmiast go oglda (dlatego zabawki
maj jaskrawe kolory), uderza nim eby

dowiedzie si czy wydaje dwik (dlatego
grzechotki grzechocz), dotyka go (dlatego
zabawki nie maj ostrych krawdzi), smakuje
(dlatego barwniki s nietoksyczne) i nawet wcha
go (nie wiemy jeszcze jak powinny pachnie
zabawki i dlatego nie pachn wcale). Ten proces
trwa okoo dziewidziesiciu sekund.
Teraz, kiedy wie wszystko co chciao na razie
wiedzie o zabawce, dziecko natychmiast porzuca
j i zwraca uwag na pudeko, w ktre bya
zapakowana. Dziecko uwaa, e pudeko jest tak
samo interesujce jak zabawka dlatego
powinnimy zawsze kupowa zabawki w
pudekach i uczy si wszystkiego o pudeku. To
rwnie trwa okoo dziewidziesiciu sekund.
Faktycznie, dziecko czsto powici wicej uwagi
pudeku ni samej zabawce. Poniewa moe
rozerwa pudeko, moe dowiedzie si jak jest
zrobione. To jest korzy, ktrej nie daje sama
zabawka,
poniewa
zabawki
robimy
niezniszczalne, co oczywicie ogranicza jego
moliwoci poznania.
Tak wic wydawaoby si, e kupowanie
dziecku zabawki w pudeku byoby dobrym
sposobem podwajania jego zdolnoci do skupienia
uwagi. Ale czy to prawda czy dalimy mu
jedynie dwa razy tyle interesujcego materiau?
Jest cakiem jasne, e chodzi o to drugie. Krtko
mwic, musimy stwierdzi, e zdolno dziecka
do koncentracji zaley od iloci dostpnego
materiau, ktry ono moe poznawa, a nie
uwaa, jak czsto czynimy, e dziecko nie jest
zdolne do skupienia uwagi na duszy czas.
Jeli bdziecie po prostu obserwowali dzieci,
zauwaycie tuziny tego przykadw. Tymczasem,
pomimo wszystkich naocznych dowodw zbyt
czsto dochodzimy do wniosku, ze gdy dziecko
ma ma zdolno koncentracji uwagi to nie jest
zbyt bystre. Taki wniosek zdradliwie zakada, e
(jak wszystkie inne dzieci) nie jest ono zbyt bystre
poniewa jest bardzo mae. Pomyle tylko do
jakich wnioskw bymy doszli, gdyby dwulatek
siedzia w kcie i spokojnie bawi si grzechotk
19
przez pi godzin. Prawdopodobnie rodzice

takiego dziecka byliby nawet bardziej zmartwieni
i mieliby powody po temu.
Druga oglna metoda radzenia sobie z Jego
prbami uczenia si to szkoa mylenia typu
wsad-go-do-kojca.
Jedyne co jest suszne w zwizku z kojcem to
jego nazwa - to naprawd jest kojec. Powinnimy
by przynajmniej na tyle uczciwi by nie mwi o
takich rzeczach, Chodmy kupi kojec dla
dziecka. Powiedzmy prawd i przyznajmy, e
kupujemy je dla siebie.
Jest taki art rysunkowy, ktry przedstawia
matk siedzc w kojcu, czytajc i umiechajc
si z zadowoleniem podczas gdy dzieci bawi si
na zewntrz kojca nie mogc si do niej dosta.
Ten rysunek poza pierwiastkiem humorystycznym
sugeruje rwnie inn prawd: Matka, ktra zna
ju wiat moe pozwoli sobie na izolacj podczas
gdy dzieci na zewntrz, ktre musz si wiele
nauczy mog kontynuowa swoje odkrycia.
Niewielu rodzicw zdaje sobie spraw ile
naprawd kosztuje kojec. Kojec nie tylko
ogranicza zdolno dziecka do poznawania wiata,
co jest do oczywiste, ale powanie wstrzymuje
jego neurologiczny rozwj ograniczajc mu
moliwo pezania i raczkowania (czynnoci o
podstawowym
znaczeniu
dla
normalnego
rozwoju). To z kolei hamuje rozwj wzroku,
sprawnoci manualnej, koordynacji wzrokoworuchowej i mnstwa innych rzeczy.
My rodzice wmwilimy sobie, e kupujemy
kojec aby chroni dziecko przed zrobieniem sobie
krzywdy
przez
przegryzienie
przewodu
elektrycznego czy upadek ze schodw. W
rzeczywistoci zamykamy je w kojcu ebymy my
nie musieli si troszczy o jego bezpieczestwo.
W odniesieniu do naszego czasu oszczdzamy
niewiele, tracc jednoczenie bardzo duo.
O ile rozsdniej byoby, jeli ju musimy mie
kojec, uywa takiego, ktry ma trzy i pl metra
dugoci i szedziesit centymetrw szerokoci
tak, by niemowl mogo peza, raczkowa i uczy
si w cigu tych najwaniejszych lat swego ycia.
W takim kojcu dziecko moe porusza si trzy i

p metra pezn lub raczkujc w linii prostej
zanim znajdzie si przy kratach na przeciwlegym
kocu. Taki kojec jest znacznie wygodniejszy
rwnie dla rodzicw poniewa zajmuje miejsce
tylko wzdu jednej ciany zamiast zapenia cay
pokj.
Kojec jest na nieszczcie znacznie bardziej
skuteczny jako narzdzie uniemoliwiajce
uczenie si ni grzechotka, poniewa dziecko,
spdziwszy dziewidziesit sekund poznajc
kad z zabawek, ktre matka woya do rodka
(to dlatego ono wyrzuca kad z nich gdy tylko
skoczy j poznawa) utyka w miejscu.
Tak wic zdoalimy uniemoliwi dziecku
niszczenie rzeczy (jeden ze sposobw uczenia si)
przez fizyczne uwizienie go. To podejcie, ktre
stawia dziecko w fizycznej, emocjonalnej i
edukacyjnej prni nie zawiedzie tak dugo,
dopki zdoamy znie jego udrczony krzyk by
si wydosta; lub zakadajc, e wytrzymamy, do
czasu a bdzie dostatecznie due by wyj i
ponowi swoje poznawcze poszukiwania.
Czy wszystko to ma oznacza, e opowiadamy
si za tym aby dziecko rozbijao lamp? Wcale
nie. To znaczy tylko, e stanowczo zbyt mao
mamy szacunku dla dzy uczenia si maego
dziecka, pomimo jasnych wskazwek, ktre nam
daje, e chce koniecznie uczy si wszystkiego
czego moe i tak szybko jak to moliwe.
Nasuwaj si anegdoty, ktre jeli nawet nie s
prawdziwe bywaj mimo to pouczajce.
Jest taka historyjka o dwch picioletnich
przedszkolakach stojcych na boisku kiedy
przelatywa w grze samolot. Jeden chopiec
mwi, e to samolot ponaddwikowy. Drugi
zaprzecza twierdzc, e skrzyda nie s
wystarczajco cofnite. Dzwonek przerywa
dyskusj i pierwszy z chopcw mwi, Musimy
koczy i wrci do nawlekania tych przekltych
koralikw.
Ta historia jest przerysowaniem, ale jej
przesanie jest prawdziwe.
Pomylcie o trzylatku, ktry pyta, Tatusiu
20
dlaczego soce jest gorce? Jak ten may pan

wszed do telewizora? Dlaczego kwiaty rosn
Mamusiu?
Podczas gdy dziecko objawia swoj ciekawo
elektroniki, astronomii i biologii, my zbyt czsto
kaemy mu pobiega i pobawi si zabawkami.
Jednoczenie moemy twierdzi, e i tak nie
zrozumiaoby odpowiedzi poniewa jest bardzo
mae, a poza tym nie potrafi si skupi na duej.
Oczywicie nie potrafi przynajmniej na
wikszoci zabawek.
Udao nam si utrzyma nasze dzieci starannie
odizolowane od nauki w okresie ycia gdy
pragnienie uczenia si osiga swj szczyt.
Ludzki mzg jest unikalny w tym sensie, e jest
jedynym pojemnikiem, o ktrym mona
powiedzie, e im wicej si do niego wkada tym
wicej pomieci.
Pomidzy dziewitym miesicem a czwartym
rokiem ycia zdolno przyswajania informacji
jest niezrwnana, a pragnienie zdobywania wiedzy
wiksze ni kiedykolwiek. Mimo to, w tym
okresie dbamy o to by dziecko byo czyste,
nakarmione, bezpieczne w otaczajcym je wiecie
- i pozbawione moliwoci nauki.
Jest ironi losu, e kiedy to dziecko bdzie
starsze, my bdziemy mu nieustannie powtarzali
jaka to gupota nie chcie si uczy astronomii,
fizyki i biologii. Nauka, powiemy mu, to
najwaniejsza rzecz w yciu, i tak jest naprawd.
Przeoczylimy jednak drug stron medalu.
Nauka jest rwnie najlepsz w yciu zabaw i
najwiksz uciech.
Przyjlimy, e dzieci nie znosz nauki przede
wszystkim dlatego, e wikszo dzieci nie lubi
lub wrcz lekceway szko. Znw pomylilimy
nauk z chodzeniem do szkoy. Nie wszystkie
dzieci uczszczajce do szkoy ucz si tak jak
nie wszystkie dzieci uczce si robi to w szkole.
Moje wasne dowiadczenia z pierwszej klasy
byy, by moe, typowym przykadem tego, co
spotykao pierwszoklasistw od wiekw. Oglnie
rzecz biorc, nauczycielka kazaa nam usi, by
cicho, patrze na ni i sucha podczas gdy ona
rozpoczynaa proces uczenia, ktry jak

powiedziaa, bdzie bolesny dla obu stron, ale
dziki ktremu bdziemy zdobywa wiedz.
W
moim
przypadku
przepowiednia
nauczycielki z pierwszej klasy okazaa si
prawdziwa; to byo bolesne i przynajmniej przez
pierwszych dwanacie lat nienawidziem kadej
minuty spdzonej na nauce. Jestem pewien, e nie
byem wyjtkiem.
Proces uczenia si powinien by radoci
najwyszego rzdu, bo to naprawd jest
najwiksza zabawa w yciu. Wczeniej czy
pniej wszyscy rozgarnici ludzie dochodz do
tego wniosku. Od czasu do czasu syszymy jak
ludzie mwi, To by wspaniay dzie.
Nauczyem si wielu rzeczy, ktrych wczeniej nie
wiedziaem. Czasem nawet syszy si, Miaem
okropny dzie, ale czego si nauczyem.
Niedawne wydarzenie, ktre jest kulminacj
setek podobnych ale mniej zabawnych sytuacji
suy jako doskonay przykad faktu, e mae
dzieci chc si uczy tak bardzo, e nie potrafi
rozrni nauki od zabawy. Pozostaj w tym
nastawieniu dopki my doroli nie przekonamy
ich, e nauka nie jest zabaw.
Obserwowalimy w naszym zespole od kilku
miesicy trzyletnie dziecko z uszkodzeniem
mzgu i dziewczynka ta osigna wanie punkt,
w ktrym nadszed czas na wprowadzenie
czytania. Nauka czytania bya wana w
rehabilitacji tego dziecka, poniewa nie mona
zahamowa jednej czynnoci ludzkiego mzgu nie
wstrzymujc do pewnego stopnia wszystkich
pozostaych. Na odwrt, jeeli uczymy czytania
bardzo mae dziecko z uszkodzeniem mzgu, to
wspieramy w istotnym stopniu rozwj jego mowy
i innych funkcji. To wanie dlatego zlecilimy
temu dziecku nauk czytania podczas tamtej
wizyty.
Ojciec by ze zrozumiaych wzgldw
sceptycznie nastawiony do uczenia czytania swojej
trzyletniej crki z uszkodzeniem mzgu- Da si
do tego nakoni tylko dlatego, e dziecko zrobio
dotychczas wspaniae postpy w zakresie rozwoju
21
fizycznego i mowy.
Gdy wrci w celu oceny postpu dwa miesice
pniej, opowiedzia nam radonie nastpujc
histori: Chocia zgodzi si postpowa tak jak
go poinstruowano, nie wierzy, e to przyniesie
pozytywne efekty. Zadecydowa rwnie, e jeli
ma prbowa uczy czyta swoje dziecko z
uszkodzeniem mzgu, to bdzie to robi w, jak to
okreli, otoczeniu typowym dla szkolnej klasy.
Urzdzi wic w piwnicy pokj lekcyjny
wyposaony w tablic i awki. Zaprosi take
swoj zdrow siedmioletni crk do udziau w
lekcjach.
Jak byo do przewidzenia, siedmiolatka
spojrzaa tylko na klas i zapiszczaa z radoci.
Miaa najwiksz zabawk w caym ssiedztwie.
Wiksz ni dziecicy wzek, wiksz ni dom
dla lalek. Miaa swoj wasn prywatn szko.
W lipcu ta siedmioletnia dziewczynka
sprowadzia z ssiedztwa pitk dzieci w wieku od
trzech do piciu lat eby bawi si w szko.
Oczywicie wszystkie byy zafascynowane
pomysem i zgodziy si by grzeczne aby mogy
pj do szkoy jak ich starsi bracia i siostry.
Bawiy si w szko pi dni w tygodniu przez
cae lato. Siedmioletnia dziewczynka bya
nauczycielk, a mniejsze dzieci byy jej uczniami.
Nikt nie zmusza dzieci do tej zabawy. To bya
po prostu najlepsza zabawa jak kiedykolwiek
znalazy.
Szkoa zostaa zamknita we wrzeniu, kiedy
siedmioletnia nauczycielka sama posza do drugiej
klasy.
W rezultacie w tej wanie okolicy jest teraz
picioro dzieci w wieku od trzech do piciu lat,
ktre potrafi czyta. Nie umiej czyta Szekspira
ale mog przeczyta dwadziecia pi sw,
ktrych nauczya je siedmioletnia nauczycielka.
Czytaj i rozumiej te sowa.
Z pewnoci t siedmioletni nauczycielk
trzeba
umieci
wrd
najznakomitszych
nauczycieli w historii - w przeciwnym razie
musimy stwierdzi, e trzylatki chc czyta.
My wolimy wierzy, e to raczej ch czytania
trzylatkw ni nauczycielskie umiejtnoci

siedmiolatkt, przyczynia si do nauki.
W kocu warto zwrci uwag, e gdy uczymy
trzylatka czyta ksik, moe on skupi uwag na
ksice przez dugi czas, wydaje si bardzo bystry
i zarazem przestaje tuc lampy; ale on nadal ma
tylko trzy lata i nadal wikszo zabawek zajmuje
go przez dziewidziesit sekund,
Naturalnie, adne dziecko nie chce uczy si
wanie czytania dopki nie wie, e czytanie
istnieje, tymczasem wszystkie dzieci chc
zdobywa informacje o wszystkim co je otacza i w
odpowiednich okolicznociach czytanie jest jedn
z takich rzeczy.
22
Mae dzieci mog si uczy czyta
mae dzieci
mog si uczy
czyta
Pewnego dnia niedawno temu znalazam j na
pododze w pokoju kartkujc francusk
ksik. Powiedziaa mi po prostu. C
Mamusiu,
przeczytaam
ju
wszystkie
angielskie ksiki jakie byy w domu..
PANI GILCHRIST,
Newsweek (13 MAJA 1963)
procesem chyba, e s naprawd bardzo ze.

Jest wiele zwierzt, ktre widz lub sysz
lepiej ni jakakolwiek istota ludzka. Jednake
aden szympans, bez wzgldu na to jak dobry ma
wzrok czy such, nie przeczyta nigdy oczami
sowa wolno ani nie zrozumie go przy pomocy
swoich uszu. Nie ma do tego wystarczajco
rozwinitego mzgu.
Aby zacz rozumie ludzki mzg musimy
wzi pod uwag raczej moment poczcia ni
urodzin, poniewa wspaniay i bardzo sabo
rozumiany proces rozwoju mzgu rozpoczyna si
od zapodnienia.
Poczynajc od zapodnienia, ludzki mzg rozwija si
w wybuchowym tempie, ktre stale si obnia.
Wybuchowe i opadajce.
Bardzo mae dzieci mog i ucz si czyta

sowa, zdania i rozdziay dokadnie w ten sam
sposb w jaki ucz si rozumie mwione sowa,
zdania i wypowiedzi.
Znw fakty s proste pikne lecz proste.
Stwierdzilimy ju, e oko widzi, ale nie rozumie
tego co widzi i e ucho syszy, ale nie rozumie
tego co syszy. Rozumie tylko mzg.
Kiedy ucho wychwyci wypowiedziane sowo
lub zdanie, ta suchowa informacja jest rozkadana
na serie elektrochemicznych impulsw i
przesyana do niesyszcego mzgu, ktry
ponownie skada i rozumie tre jak to sowo
miao przekaza.
Przebiega to dokadnie w taki sam sposb gdy
oko spostrzega napisane sowo lub zdanie. Ta
wzrokowa informacja jest rozkadana na serie
elektrochemicznych impulsw i przesyana do
niewidzcego mzgu by tam zosta ponownie
zoon i zrozumian jako czytanie.
Mzg to magiczny instrument.
Obie drogi, wzrokowa i suchowa biegn w
mzgu, gdzie obie informacje s interpretowane
przez taki sam mzgowy proces.
Ostro wzroku i ostro suchu maj w
rzeczywistoci niewiele wsplnego z tym
23
Cay proces jest zasadniczo zakoczony w

wieku omiu lat.
Przy
poczciu
zapodnione
jajo
jest
mikroskopijnej wielkoci. Dwanacie dni pniej
zarodek jest do duy by mona byo w nim
wyrni mzg. To jest na dugo zanim Matka
dowie si, e jest w ciy, tak fenomenalnie
szybkie jest tempo rozwoju.
O ile tempo rozwoju jest fantastyczne, to
zarazem jest ono codziennie wolniejsze ni byo
poprzedniego dnia.
W chwili narodzin dziecko way trzy lub trzy i
p kilograma, to jest miliony razy wicej ni
wayo zapodnione jajo dziewi miesicy
wczeniej. Jest oczywiste, e gdyby tempo wzrostu
byo takie samo w cigu nastpnych dziewiciu
miesicy jak w poprzednich dziewiciu
miesicach, to dziecko wayoby tysice ton w
wieku dziewiciu miesicy i wiele milionw ton w
wieku osiemnastu miesicy .
Proces wzrostu mzgu poda za wzrostem
ciaa lecz jego tempo opada nawet szybciej.
Mona to wyranie dostrzec biorc pod uwag
fakt, e mzg dziecka w momencie narodzin
stanowi 11 procent wagi caego ciaa podczas gdy
u dorosego tylko 2,5 procent.
Gdy dziecko ma pi lat wzrost mzgu jest w

80 procentach ukoczony.
Gdy ma osiem lat proces wzrostu mzgu jest,
jak ju powiedzielimy, praktycznie zakoczony.
W czasie midzy smym a osiemdziesitym
rokiem ycia wzrost mzgu jest mniejszy ni w
jednym roku (i to w roku najwolniejszego wzrostu
spord pierwszych omiu lat) pomidzy wiekiem
siedmiu i omiu lat.
Poza t podstawow wiedz o tym jak ronie
mzg, wane jest zrozumienie, ktre z jego funkcji
s dla ludzi najwaniejsze.
Jest tylko sze neurologicznych funkcji, ktre
posiada wycznie czowiek i te sze funkcji
okrela czowieka, i odrnia go od innych
stworze.
Jest to sze funkcji warstwy mzgu znanej
jako ludzka kora. Te wycznie ludzkie
umiejtnoci s obecne i wykorzystywane w wieku
omiu lat. Warto je pozna.
1. Tylko czowiek moe chodzi cakowicie
wyprostowany.
2. Tylko czowiek mwi abstrakcyjnym,
symbolicznym, wymylonym jzykiem.
3. Tylko czowiek potrafi poczy sw
unikaln
sprawno
manualn
2
wymienionymi
wyej
zdolnociami
ruchowymi po to, by pisa w swoim jzyku.
Wymienione trzy pierwsze umiejtnoci s
natury ruchowej (ekspresywne) i opieraj si na
pozostaych trzech, ktre maj charakter czuciowy
(receptywny).
4. Tylko czowiek rozumie abstrakcyjny,
symboliczny, wymylony jzyk, ktry syszy.
5. Tylko czowiek potrafi rozpozna przedmiot
wycznie dotykiem.
6. Tylko czowiek widzi w sposb pozwalajcy
mu na czytanie abstrakcyjnego jzyka gdy
jest on w postaci pisma.
Omioletnie dziecko posiada wszystkie te
zdolnoci skoro w tym wieku chodzi, mwi, czyta,
rozumie mow i rozpoznaje przedmioty dotykiem.
Jest oczywiste, e od tego czasu mwimy po
prostu o szerokim rozwijaniu tych szeciu
24
wycznie ludzkich umiejtnoci, a nie o

dodawaniu nowych.
Poniewa cae dalsze ycie czowieka zaley w
znacznym stopniu od tych szeciu funkcji, ktre
nabywa si w pierwszych omiu latach ycia,
badanie i opisywanie rnych faz istniejcych w
cigu tego ksztatujcego okresu jest bardzo
wane.
OKRES OD URODZENIA DO ROKU
Ten okres ycia ma zasadnicze znaczenie dla
caej przyszoci dziecka.
Wprawdzie chowamy je w cieple, syte i czyste,
lecz rwnie powanie ograniczamy jego
neurologiczny rozwj.
To co powinno si z nim dzia w tym czasie
mogoby z atwoci by tematem caej ksiki.
Wystarczy tutaj powiedzie, e w tym okresie
ycia
niemowl
powinno
mie
prawie
nieograniczon
swobod
poruszania
si,
odkrywania otoczenia i zdobywania dowiadcze.
Nasze wspczesne spoeczestwo i kultura
zwykle mu tego odmawia. Wynikiem rzadkich
okazji, kiedy dostarczy si dziecku takich
moliwoci, s dzieci fizycznie i neurologicznie
lepsze. To czym bdzie dorosy w sensie fizycznych
i neurologicznych zdolnoci jest okrelone przez
ten okres ycia bardziej ni przez jakikolwiek inny.
OKRES OD ROKU DO PICIU LAT
Ten okres ycia jest decydujcy dla caej
przyszoci dziecka.
W tym czasie kochamy je, dbamy by nie zrobio
sobie krzywdy, obsypujemy zabawkami i
wysyamy do obka. I cakiem niewiadomie
robimy wszystko by uniemoliwi mu uczenie si.
To co powinno si z nim dzia w tym
decydujcym okresie polega na zaspokajaniu jego
oszaamiajcego pragnienia surowca, ktry ono
chce chon we wszystkich moliwych formach,
lecz szczeglnie w postaci jzyka, czy to
mwionego i syszanego, czy pisanego i
czytanego.
To wanie w tym okresie ycia dziecko
powinno nauczy si czyta, otwierajc w ten
sposb drzwi do zotego skarbca wszystkich
rzeczy napisanych przez czowieka w historii,
sumy ludzkiej wiedzy.
To w cigu tych niepowtarzalnych lat, lat
nienasyconej ciekawoci uksztatuje si caa
intelektualna istota dziecka. Kim moe by
dziecko, jakie bd jego zainteresowania, jakie
bd jego zdolnoci decyduje si wanie w
tych latach. Nieograniczona liczba czynnikw
bdzie miaa znaczenie dla pniejszego,
dorosego ycia. Przyjaciele, spoeczestwo i
kultura mog wpyn na to, jaki zawd bdzie
wykonywao a niektre z tych czynnikw mog
zaszkodzi realizacji peni jego moliwoci.
O ile takie okolicznoci w dorosym yciu
mog przyczyni si do zmniejszenia jego
zdolnoci cieszenia si yciem i bycia twrczym,
nie wzniesie si ponad potencja uksztatowany w
tym decydujcym okresie jego ycia. To wanie z
tego nader wanego powodu naley da dziecku
wszelk sposobno do zdobywania wiedzy, co
sprawia mu wiksz rado ni wszystko inne.
Absurdalne jest twierdzenie, e kiedy
zaspokajamy nienasycon ciekawo dziecka i to
w sposb, ktry ono uwielbia, pozbawiamy je
drogocennego dziecistwa. Nie warto by wcale
wspomina o takiej postawie, gdyby nie bya tak
czsto spotykana. Jakkolwiek rzadko widuje si
rodzicw, ktrzy uwaaj, e dziecko traci swoje
drogocenne dziecistwo gdy widz zapa, z
jakim zabiera si ono do czytania ksiki z Mam,
w porwnaniu do jego udrczonych wrzaskw by
go wyj z kojca, lub cakowitego znudzenia
pord gry zabawek.
Uczenie si w tym okresie ycia jest poza tym
nieodpart koniecznoci i przeciwstawiamy si
caej naturze, gdy prbujemy je uniemoliwi. Jest
niezbdne dla przeycia.
Kotek, ktry bawi si skaczc na kbek
weny uywa po prostu weny w zastpstwie
myszy. Szczeniak, ktry bawi si w udawan
25
wrogo z innymi szczenitami uczy si jak

przey gdy zostanie zaatakowany.
Przeycie w ludzkim wiecie zaley od
zdolnoci porozumiewania si a jzyk jest
narzdziem porozumiewania si.
Zabawa dziecka podobnie jak zabawa kotka jest
celowa i nastawiona raczej na nauk ni rozrywk.
Opanowanie jzyka we wszystkich jego
formach jest jednym z pierwszorzdnych celw
zabawy dziecka. Musimy uwaa by widzie w
niej to czym jest, a nie przyjmowa, e taka
zabawa suy rozrywce.
Potrzeba uczenia si w tym okresie ycia jest
dla dziecka bezwzgldn koniecznoci. Czy to
nie cudowne, e wszechwiedzca Natura sprawia,
e dzieci bardzo lubi si uczy? Czy to nie
straszne, e my tak bdnie to pojmujemy i
stawiamy tak wiele przeszkd na drodze Natury.
Jest to wic okres ycia, w ktrym mzg
dziecka jest cakowicie otwarty na wszelkie
informacje. W tym czasie dziecko przyswaja je
bez jakiegokolwiek wiadomego wysiku. To jest
okres ycia, w ktrym moe ono nauczy si
czyta atwo i w naturalny sposb. Naley mu
stworzy do tego warunki.
To w tym okresie moe si ono nauczy obcego
jzyka, nawet piciu, ktrych obecnie nie udaje
mu si opanowa w szkole i na studiach. Trzeba
mu to umoliwi. Nauczy si atwo teraz, lecz z
wielkim trudem pniej.
To w tym okresie ycia naley dziecku
dostarczy wszystkich podstawowych informacji o
jzyku pisanym, ktrych teraz dzieci ucz si z
wielkim wysikiem w wieku od szeciu do
dziesiciu lat. Nauka bdzie szybsza i atwiejsza.
To jest wicej ni wyjtkowa okazja, to wity
obowizek. Musimy udostpni dziecku ca
podstawow wiedz.
Nigdy pniej nie bdziemy mieli podobnej
szansy.
OKRES OD PICIU DO OMIU LAT
Ten okres jest bardzo wany dla caego ycia
dziecka.
W tym wanym czasie, ktry jest waciwie
kocem okresu plastycznoci, podatnoci,
ksztatowania, zaczyna si szkoa. Jak bardzo
traumatyzujcy moe by ten okres! Kt z
czytelnikw nie pamita tej czci swego ycia,
niewane jak dawno temu to byo? Dowiadczenia
wejcia do przedszkola i nastpnych dwch lat s
czsto najwczeniejszymi wspomnieniami jakie
zachowuj doroli. Czsto nie wspomina si ich z
przyjemnoci.
Dlaczego musi tak by skoro dzieci tak bardzo
chc si uczy? Czy moemy to interpretowa
jako znak, e dziecko nie chce si uczy? Czy
raczej oznacza to, e popeniamy jaki
podstawowy i wany bd?
Jeeli robimy taki, to na czym on polega?
Rozwacie fakty z jakimi mamy tu do czynienia.
Zabieramy nagle dziecko, ktre dotd rzadko
lub wcale nie spdzao czasu poza domem i
wprowadzamy je w cakiem nowy pod wzgldem
fizycznym i spoecznym wiat. Jego dobre
samopoczucie i szczcie w domu byyby
wtpliwe, gdyby picio- czy szeciolatek nie
tskni za domem i Matk w tym wanym i
ksztatujcym
okresie
ycia.
Zaczynamy
jednoczenie wprowadza go do grupowej
dyscypliny i pocztkowej edukacji.
Musimy pamita, e dziecko ma du
zdolno uczenia si lecz cigle ma zdolno
oceny. W rezultacie dziecko kojarzy przykro z
powodu nagego rozdzielenia z Matk z
dowiadczeniem pierwszych dni nauki, i tak od
pocztku czy uczenie si z czym, co jest w
najlepszym wypadku bliej nieokrelonym
nieszczciem. Trudno to uzna za dobry pocztek
dla najwaniejszego zajcia w yciu.
Postpujc w ten sposb zadajemy powany
cios nauczycielowi. Nic dziwnego, e wielu
nauczycieli podchodzi do swoich zada z ponur
determinacj, a nie z radoci. S ju dwukrotnie
pobici gdy pierwszy raz spogldaj na swojego
nowego ucznia.
O ile lepiej byoby dla ucznia, nauczyciela i
26
dla wiata gdyby do nadejcia pierwszego dnia w

szkole nowy ucze nabra ju zamiowania do
radoci uczenia si.
Gdyby tak si stao, ch czytania i uczenia si,
ktra powinna teraz jeszcze wzrosn, byaby
wanym czynnikiem minimalizujcym uraz
psychiczny spowodowany oderwaniem od
matczynej spdnicy.
Rzeczywicie, we wzgldnie odosobnionych
przypadkach, gdy dziecko zaczyna si uczy w
bardzo modym wieku, przyjemnie jest patrze jak
zamiowanie do nauki zmienia si w mio
rwnie do szkoy. Znaczce jest, e kiedy te
dzieci le si czuj, czsto prbuj ukry to przez
Matk (zazwyczaj bez powodzenia), eby nie
zatrzymaa ich w domu. C za wspaniae
poczenie z naszymi wasnymi wspomnieniami z
dziecistwa, kiedy czsto udawalimy chorob
(zazwyczaj bez powodzenia) po to by nie musie
i do szkoy.
Nasza nieznajomo tych podstawowych
czynnikw
prowadzi
do
bardzo
zych
psychologicznie dziaa. Z punktu widzenia
edukacji siedmiolatek zaczyna uczy si czyta
ale czyta banay, znacznie poniej jego
zainteresowa, wiedzy i zdolnoci.
W tym wanym okresie pomidzy pitym a
smym rokiem ycia dziecko powinno korzysta z
materiau, ktry normalnie jest przerabiany w
wieku od omiu do czternastu lat (zakadajc, e
waciwie przygotowano je w poprzednich
okresach).
To, e rezultaty takiego postpowania w
najszerszej skali mog by tylko dobre jest
oczywiste,
chyba,
e
jestemy
skonni
zaakceptowa twierdzenie, e ignorancja prowadzi
do dobrego, a wiedza do zego; oraz, e zabawa
zabawkami daje szczcie, a uczenie si o jzyku i
wiecie oznacza nieszczcie.
Tak samo gupie byoby zaoenie, e
wypenianie mzgu wiadomociami moe go
wyczerpa, a utrzymywanie w nim pustki
ochroni.
Osoba, ktrej mzg jest naadowany uyteczn
informacj moe by atwo uznana geniuszem,

podczas gdy czowieka, ktrego mzg jest
pozbawiony wiadomoci nazywa si idiot.
Jak wiele dzieci bd mogy si nauczy w tych
nowych okolicznociach i z jak radoci bd si
uczyy moe by tylko tematem naszych marze
do czasu, gdy wielka liczba dzieci bdzie miaa te
nowe moliwoci.
Suma wiedzy, ktrej nie pozwolilimy naszym
dzieciom zdoby jest miar naszego niedoceniania
ich genialnej zdolnoci uczenia si. To wszystko
czego zdoay si nauczy pomimo naszych
wysikw zawdziczaj tej samej genialnej
atwoci wchaniania informacji.
Nowonarodzone dziecko jest bardzo podobne
do pustego komputera, cho jest doskonalsze od
takiego komputera pod prawie kadym wzgldem.
Pusty komputer jest w stanie przyjmowa
wielk ilo informacji atwo i bez wysiku.
Tak samo malutkie dziecko.
Komputer potrafi klasyfikowa i przechowywa
takie informacje.
To samo potrafi dziecko.
Komputer moe przeznaczy takie informacje
do staego lub czasowego przechowywania.
Tak samo jak dziecko.
Nie moecie oczekiwa od komputera
waciwych odpowiedzi, zanim nie wprowadzicie
do niego podstawowych informacji, ktrych
dotyczy zadane przez was pytanie. Tego komputer
nie potrafi.
Rwnie dziecko tego nie potrafi.
Gdy umiecicie w komputerze wystarczajc
ilo podstawowych informacji, otrzymacie od
maszyny prawidowe odpowiedzi a nawet oceny.
To samo mona otrzyma od dziecka.
Maszyna zaakceptuje wszystkie informacje,
ktre si do niej wprowadzi, niezalenie od tego
czy s prawdziwe czy nie.
Tak samo dziecko.
Maszyna nie odrzuci adnych informacji
wprowadzonych we waciwej formie.
Tak samo jak dziecko.
Jeli do maszyny wprowadzono nieprawidowe
27
informacje, przysze odpowiedzi formuowane na

podstawie tego materiau bd nieprawidowe.
Podobnie jak odpowiedzi dziecka.
Tutaj kocz si podobiestwa.
Jeli wprowadzi si nieprawidowe informacje
do
komputera,
mona
je wymaza i
zaprogramowa maszyn od nowa.
Tego nie da si zrobi z dzieckiem.
Podstawowych informacji wprowadzonych do
mzgu dziecka w celu staego przechowywania
dotycz dwa ograniczenia. Pierwsze to takie, e
jeeli wprowadzimy tam faszywe informacje w
cigu pierwszych omiu lat ycia, to bardzo trudno
je wymaza. Drugie ograniczenie polega na tym,
e po ukoczeniu omiu lat dziecko przyswaja
nowy materia powoli i z wikszym trudem.
Wemy dziecko z Brooklynu, ktre mwi
pernt zamiast point, lub dziecko z Georgii,
ktre mwi heah zamiast here, lub dziecko z
Massechusetts mwice idear zamiast idea.
Bardzo rzadko podre czy wyksztacenie
eliminuj lokalne bdy wymowy, ktre jak
wszystkie akcenty maj swj urok. Nawet jeli
pniejsza edukacja naoy warstw wyszukanej
ogady na podstawy, ktrych nauczylimy si w
cigu pierwszych omiu lat ycia, ujawni si one
w okresach duego stresu.
Kry opowie o piknej acz niewyksztaconej
tancerce, ktra polubia bogatego czowieka.
Zrobi on bardzo duo aby uzupeni edukacj
swojej nowej ony i najwyraniej mu si to udao.
Lecz kilka lat pniej ta kulturalna dama
wysiadajc z powozu w sposb stosowny dla jej
obecnej pozycji zapltaa i zerwaa bezcenny sznur
pere, ktre rozsypay si we wszystkie strony.
"0-Jezu" wykrzykna, jak opowiadano, moje
korale!"
To co trafi do mzgu dziecka w cigu
pierwszych omiu lat ycia, najprawdopodobniej
ju tam zostanie. Dlatego powinnimy zrobi
wszystko aby upewni si, e to jest dobre i
prawdziwe. Mwi si: Daj mi dziecko na
pierwszych osiem lat jego ycia a potem moesz
robi z nim co zechcesz. To najprawdziwsza
prawda.
Kady wie z jak atwoci mae dzieci
zapamituj materia, nawet jeli go cakiem nie
rozumiej.
Niedawno widzielimy omiolatka czytajcego
w kuchni, w ktrej szczeka pies, grao radio a
ktnia rodzinna osigna crescendo. To dziecko
uczyo si na pami do dugiego wiersza by go
recytowa w szkole nastpnego dnia. I udao mu
si.
Gdyby kaza dorosemu nauczy si dzisiaj
wiersza i wyrecytowa go przed grup nastpnego
dnia, to zapewne wpadby w panik. Przypumy,
e mu si to uda i e dwa miesice pniej
poprosimy go o wyrecytowanie tego wiersza
ponownie. Istniej wszelkie dane, e nie bdzie w
stanie tego zrobi ale bdzie pamita wiersze,
ktre recytowa w dziecistwie.
O ile dziecko moe przyswoi i zapamita
waciwie kady materia, ktry mu si podsunie w
cigu tych niezmiernie wanych lat, jego zdolno
do nauki jzyka jest zupenie wyjtkowa i nie ma
znaczenia czy jest to jzyk mwiony, ktrego uczy
si ono drog suchow, czy pisany, ktrego uczy
si za porednictwem wzroku.
Jak ju zaznaczono, z kadym mijajcym
dniem zdolno dziecka do przyjmowania
informacji bez wysiku zmniejsza si. Lecz jest
take prawd, e z kadym mijajcym dniem
ronie jego zdolno oceniania. W kocu
opadajca krzywa skrzyuje si z wstpujc.
Nim przyjdzie czas gdy te dwie linie si
spotkaj, dziecko przewysza czowieka dorosego
w pewnych dziedzinach. Zdolno do nauki
jzykw jest jedn z nich.
Rozwamy ten wyjtkowy czynnik wyszoci
w przyswajaniu jzyka.
Autor spdzi cztery lata prbujc nauczy si
francuskiego w modoci i pocztkach wieku
dorosego oraz dwukrotnie by we Francji, lecz
cakiem bezpiecznie mona powiedzie, e
waciwie me mwi po francusku. Tymczasem
kade normalne francuskie dziecko i cakiem
sporo dzieci z inteligencj poniej przecitnej a
28
nawet niektre umysowo opnione ucz si

dobrze mwi po francusku, uywajc wszystkich
podstawowych zasad gramatyki zanim skocz
sze lat.
Jest to nieco przygnbiajce, gdy si o tym
pomyli.
Na pierwszy rzut oka monaby podejrzewa, e
nie chodzi tutaj o rnic midzy dzieckiem i
dorosym lecz o fakt, e dziecko w
przeciwiestwie do dorosego byo we Francji i w
ten sposb byo wystawione na suchanie
francuskiego ze wszystkich stron i przez cay czas.
Zobaczmy, czy to rzeczywicie ma znaczenie,
czy istotna jest niezmierna atwo, z jak dziecko
uczy si jzykw i trudnoci jakie to sprawia
osobie dorosej.
Dosownie
dziesitki
tysicy
oficerw
amerykaskiej armii stacjonowao w obcych
krajach i wielu prbowao opanowa nowy jzyk.
Wemy na przykad majora Johna Smitha. Major
Smith ma trzydzieci lat i jest okazem zdrowia.
Jest ponadto absolwentem wyszej uczelni i jego
iloraz inteligencji mieci si przynajmniej
pitnacie punktw powyej przecitnej. Major
Smith dosta przydzia na stanowisko w
Niemczech.
Wysano majora Smitha do szkoy jzyka
niemieckiego, do ktrej uczszcza przez trzy
wieczory w tygodniu. Wojskowe szkoy jzykowe
s bardzo dobrymi instytucjami uczcymi
czynnego
posugiwania
si
jzykiem
i
zatrudniajcymi najlepszych nauczycieli.
Major Smith przykada si do nauki
niemieckiego bo jest to wane dla jego kariery i
dlatego, e przez cay dzie ma do czynienia
zarwno z ludmi mwicymi po niemiecku jak i
po angielsku.
Jak by nie byo, gdy po roku udaje si na
zakupy ze swym picioletnim synem, to chopak
prowadzi wikszo rozmw, z prostego powodu,
e mwi ju cakiem dobr niemczyzn, a major
Smith nie.
Jak to moliwe?
Tat uczyli niemieckiego najlepsi nauczyciele
jakimi dysponuje armia i mimo to waciwie nie

mwi w tym jzyku, a jego picioletni syn mwi!
Kto nauczy to dziecko? Nikt, naprawd. Ono
tylko przebywao w domu z niemieckojzyczn
niani. Kto nauczy niani niemieckiego? Nikt,
naprawd.
Tata uczy si niemieckiego i nie mwi w tym
jzyku.
Dziecko nie byo uczone i potrafi mwi po
niemiecku.
eby czytelnik nie wpad w puapk nadal
uwaajc, e te nieco odmienne rodowiska
majora Smitha i jego syna stanowi istotn
rnic, a nie wyjtkowa zdolno dziecka i
wzgldna niezdolno dorosego do nauczenia si
jzyka, przyjrzyjmy si szybko przypadkowi pani
Smith, ktra mieszkaa w tym samym domu, z t
sam niani co dziecko. Pani Smith nie nauczya
si lepiej niemieckiego ni major Smith, a
znacznie, znacznie mniej ni jej syn.
Nasze
niewaciwe
wykorzystanie
tej
wyjtkowej zdolnoci do nauki jzykw w
dziecistwie byoby wrcz zabawne, gdyby nie
byo takim smutnym marnotrawstwem.
Jeli pastwo Smith mieliby wicej dzieci
wyjedajc do Niemiec, to biego w jzyku
byaby odwrotnie proporcjonalna do wieku
kadego czonka rodziny.
Trzylatek, gdyby taki by, nauczyby si jzyka
niemieckiego najlepiej.
Piciolatek nauczyby si bardzo duo ale nie
tak duo jak trzylatek.
Dziesicioletnie dziecko nauczyoby si duo
ale mniej ni picioletnie.
Pitnastoletnie
nauczyoby
si
troch
niemieckiego i szybko by to zapomniao.
Biedny major Smith i jego ona nie nauczyliby
si prawie wcale tego jzyka.
Podany tutaj przykad, wcale nieodosobnionego
przypadku sprawdza si prawie zawsze. Znamy
dzieci, ktre nauczyy si w dokadnie takich
samych
okolicznociach
francuskiego,
hiszpaskiego, niemieckiego, japoskiego czy
iraskiego.
29
Druga sprawa, na ktr chcielibymy zwrci

uwag to nie wrodzona atwo dziecka uczenia
si jzykw co niezdolno dorosych do nauki
obcej mowy.
Przeraenie budzi wiadomo jak wiele
milionw dolarw marnuje si rocznie w szkoach
rednich i wyszych w Stanach Zjednoczonych na
bezowocne prby uczenia jzykw modych ludzi,
ktrzy s prawie niezdolni si ich nauczy.
Niech czytelnik rozway czy naprawd nauczy
si obcego jzyka w liceum czy na studiach.
Jeli po czterech latach szkolnej nauki
francuskiego czytelnik moe zdoby si na
poproszenie kelnera we Francji o szklank wody,
to niech sprbuje mu wyjani, e chce szklank
lodowatej wody. To wystarczy by przekona
wszystkich, wyjwszy najbardziej opornych, e
cztery lata nauki francuskiego wystarcz.
Wystarcz, a nadto kademu maemu dziecku.
Nie ma po prostu wtpliwoci co do faktu, e
dziecko bynajmniej nie jest jakim gorszym,
mniejszym dorosym. Przeciwnie, pod wieloma
wzgldami przewysza dorosych i jego prawie
cudowny dar przyswajania jzykw jest tylko
jedn z takich cech.
Przyjmujemy t cudown zdolno prawie bez
zastanowienia.
Kade normalne dziecko (i jak ju powiedziano
cakiem duo dzieci o zdolnociach poniej
przecitnych) uczy si praktycznie caego jzyka w
wieku od roku do piciu lat. Uczy si z dokadnym
akcentem swego narodu, regionu, miasta,
ssiedztwa i swojej rodziny. Uczy si bez
widocznego wysiku i dokadnie tak jak si tam
mwi. Komu udao si to po raz drugi?
Na tym nie koniec.
Kade
dziecko
wychowujce
si
w
dwujzycznej rodzinie bdzie znao dwa jzyki
zanim skoczy sze lat. Co wicej, nauczy si
obcego jzyka z dokadnym akcentem okolicy, w
ktrej nauczyli si go rodzice.
Jeli amerykaskie dziecko majce woskich
rodzicw rozmawia z prawdziwym Wochem w
pniejszym okresie ycia, to ten Woch powie "0,
jeste z Mediolanu" jeeli tam wyroli rodzice

dziecka "poznaj po akcencie". A przecie ten
Amerykanin woskiego pochodzenia nigdy nie
opuszcza Stanw Zjednoczonych.
Kade
dziecko
wychowujce
si
w
trjjzycznej rodzinie bdzie mwio trzema
jzykami zanim ukoczy sze lat, i tak dalej.
Bdc niedawno w Brazylii autor spotka
dziewicioletniego
chopca
o
przecitnej
inteligencji, ktry rozumia, czyta i pisa raczej
sprawnie w dziewiciu jzykach. Avi Roxannes
urodzi si w Kairze (francuski, arabski i
angielski) i mieszka z nimi dziadek (turecki). Gdy
Avi mia cztery lata rodzina przeniosa si do
Izraela gdzie doczya do nich babka ze strony
ojca (hiszpaski). W Izraelu nauczy si trzech
dalszych jzykw (hebrajskiego, niemieckiego i
yiddish) a pniej, gdy mia sze lat
przeprowadzi si do Brazylii (portugalski).
Poniewa oboje rodzice (cznie) mwi
tyloma jzykami co Avi, Roxannowie mdrze
prowadz rozmowy z synem w kadym z tych
dziewiciu jzykw (indywidualnie gdy tylko
jedno z rodzicw mwi danym jzykiem, a
wsplnie gdy jest to jzyk, ktry oboje znaj).
Rodzice Aviego s znacznie lepszymi lingwistami
ni wikszo dorosych, gdy kade z nich
nauczyo si piciu jzykw w dziecistwie ale
oczywicie nie dorwnuj synowi w angielskim i
portugalskim, ktrych uczyli si w wieku
dorosym.
Zauwaylimy ju wczeniej, e w przeszoci
byo wiele dokadnie
udokumentowanych
przypadkw, w ktrych rodzice zdecydowali si
uczy bardzo mae dzieci rzeczy, ktre byy - i s
nadal - uwaane za niezwyke.
Jednym z nich jest sprawa maej Winifred,
ktrej matka Winifred Sackville Stoner napisaa
ksik o swojej crce zatytuowan Naturalne
nauczanie, wydan w 1914 roku.
Ta matka zacza zachca swoje dziecko i
stwarza mu okazje do nauki zaraz po urodzeniu.
Omwimy pniej w tej ksice wpyw takiej
postawy na umiejtno czytania Winifred. Teraz
30
zobaczmy co pani Stoner miaa do powiedzenia na

temat moliwoci jzykowych swojego dziecka w
wieku piciu lat:
Gdy tylko Winifred umiaa komunikowa
wszystkie swoje potrzeby zaczam uczy j
hiszpaskiego poprzez rozmow i te same
bezporednie metody, ktrych uywaam uczc j
angielskiego. Wybraam hiszpaski jako jej drugi
jzyk, poniewa jest on najprostszy z europejskich
jzykw. W czasie, gdy Winifred koczya pi lat
umiaa wyraa swoje myli w omiu jzykach i
nie mam wtpliwoci, e mogaby podwoi t
liczb do tego czasu gdybym kontynuowaa nasz
zabaw w budowanie sw w rnych jzykach.
Jednak wtedy zaczam sdzi, e esperanto stanie
si niedugo midzynarodowym rodkiem
komunikowania si i poza rozwijaniem zdolnoci
jzykowych znajomo wielu, wielu jzykw nie
bdzie przydatna dla mojej maej.
Dalej pani Stoner pisze, Stosowane w
szkoach metody nauki jzykw przez reguki i
wiczenia gramatyczne okazay si zupenie
nieprzydatne biorc pod uwag umiejtno
uczniw do uywania jzyka jako narzdzia do
wyraania myli.
S profesorowie, ktrzy ucz aciny po
pidziesit lat, a nie znaj potocznej aciny. Moja
creczka majc cztery lata stracia wiar w
mdro profesorw aciny gdy rozmawiaa z
lektorem, ktry nie zrozumia pozdrowienia Quid
agis' i gapi si na ni pustym wzrokiem kiedy
mwia o daniach na stole 'ab ovo usque ad
mala'.
Pamitajc o nadzwyczajnej zdolnoci dziecka
do nauki jzyka mwionego podkrelmy jeszcze
raz fakt, e rozumienie mowy i pisma odbywa si
w dokadnie taki sam sposb.
Czy nie wynika z tego, e mae dzieci
powinny rwnie mie wyjtkow zdolno
czytania jzyka? Faktem jest, e gdy tylko stworzy
si im po temu warunki, dzieci demonstruj takie
zdolnoci. Wkrtce zobaczymy kilka przykadw.
Kiedy badania doprowadz czowieka lub grup
ludzi do czego, co wydaje si nowe i wane,

trzeba speni kilka warunkw zanim poczucie
obowizku zmusi tak grup do opublikowania i
rozprzestrzenienia tego pomysu.
Najpierw pomys ten musi by sprawdzony w
praktyce aby zobaczy jakie bd efekty
wprowadzenia go w ycie. Mog one by dobre,
mog by ze lub obojtne.
Nastpnie, bez wzgldu na to jak nowa wydaje
si ta idea, istnieje moliwo, e ju wczeniej
kto gdzie mia takie pomysy i posugiwa si
nimi. By moe ogosi gdzie swoje odkrycia.
Przeprowadzenie dokadnych poszukiwa we
wszystkich dostpnych rdach dla sprawdzenia
co inni mogliby mie do powiedzenia na ten temat,
jest nie tylko przywilejem ale naprawd
obowizkiem ludzi oznajmiajcych takie idee. To
dotyczy nawet tych pomysw, ktre wydaj si
zupenie nowatorskie.
W latach od 1959 do 1962 wiedzielimy, e
inni
take pracuj z maymi dziemi w dziedzinie
czytania, w Stanach Zjednoczonych i za granic.
Mielimy oglne pojcie o tym co robi i mwi.
O ile zgadzalimy si ze znaczn czci tego co
robiono i oczywicie, z potrzeb prowadzenia
takich bada, uwaalimy, e podstawy tej nauki
s raczej neurologiczne ni psychologiczne,
emocjonalne czy pedagogiczne.
Kiedy zaczlimy intensywnie studiowa
literatur na ten temat, cztery fakty wywary na nas
wraenie:
1. Historia uczenia maych dzieci czytania nie
jest nowa i naprawd cignie si ju od
wiekw.
2. Czsto ludzie, ktrych dzieliy pokolenia
robili te same rzeczy chocia z innych
powodw i w myl rnych filozofii.
3. Wszyscy ci, ktrzy zdecydowali si uczy
mae dzieci czytania stosowali metody
posiadajce wiele wsplnych cech, mimo
pewnych odmiennoci technicznych,
4. Najwaniejsze,
e
we
wszystkich
31
przypadkach, jakie udao nam si znale gdy

mae dzieci uczono czytania w domu, kady
kto prbowa odnosi sukces, bez wzgldu na
to jak stosowa metod.
Wiele przypadkw obserwowano i opisano
bardzo szczegowo. Kilka z nich jest jeszcze
bardziej przekonywujcych ni wspomniany
wczeniej przypadek maej Winifred. Pani Stoner
dosza do prawie takich samych wnioskw na
temat wczesnego czytania jak my w Instytutach,
chocia nie dysponowaa wiedz z zakresu
neurologii, ktr my posiadamy. P wieku temu,
pani Stoner pisaa:
Gdy moje dziecko miao sze miesicy
umieciam na cianach jego pokoiku pas biaego
kartonu o szerokoci czterech stp. Po jednej
stronie ciany umieciam litery alfabetu, ktre
wyciam z byszczcego czerwonego papieru. Na
innej cianie poskadaam z tych samych
czerwonych liter proste sowa uoone rzdami jak
nos, kos, los; pas, las, czas. Zauwaycie, e ta lista
skada si z samych rzeczownikw...
Kiedy Winifred nauczya si ju wszystkich
liter, zaczam uczy j sw ze ciany gono je
wymawiajc i tworzc z nich rymy...
...Dziki tym zabawom w budowanie sw i
ladom pozostawionym w jej umyle przez
czytanie dla niej, Winifred nauczya si czyta w
wieku szesnastu miesicy bez tak zwanych lekcji
czytania. Czworo moich przyjaci prbowao tej
metody z powodzeniem, gdy wszystkie dzieci
uczone w ten sposb umiay czyta proste teksty w
jzyku angielskim przed ukoczeniem trzech lat.
Historia nauki czytania tych dzieci nie jest
wcale wyjtkowa.
W 1918 roku opisano inny nadzwyczaj podobny
przykad. Chodzio o dziecko imieniem Martha
(czasem nazywana Millie), ktrej ojciec prawnik
zacz uczy j czyta gdy miaa dziewitnacie
miesicy.
Martha mieszkaa w ssiedztwie Lewisa M.
Termana, sawnego pedagoga. Terman byt
zadziwiony sukcesem odniesionym przez ojca
Marthy i skoni go do napisania dokadnego

sprawozdania z tego co robi. Ta relacja opatrzona
wstpem Termana zostaa opublikowana w
Journal of Applied Psychology, tom II (1918).
Przypadkiem, ojciec Marthy rwnie uywa
duych czerwonych liter, podobnie jak autor tej
ksiki i matka Winifred.
Piszc o niej w ksice Badania genetyczne
geniuszu i umysowych i fizycznych cech tysica
szczeglnie uzdolnionych dzieci (1925) Terman
stwierdzi:
..Ta dziewczynka jest prawdopodobnie

rekordzistk wiata we wczesnym czytaniu. W
wieku dwudziestu szeciu i pl miesica potrafia
czyta ponad siedemset sw a ju majc
dwadziecia jeden miesicy czytaa i rozumiaa
proste zdania bardziej jako poczone myli ni
oddzielne wyrazy. W tym wieku potrafia
rozrnia i nazywa wszystkie podstawowe
barwy.
Gdy miaa dwadziecia trzy miesice czytanie
zaczo sprawia jej wyran przyjemno. W
wieku dwudziestu czterech miesicy zakres
sownictwa, ktre potrafia czyta przekracza
dwiecie sw i powikszy si do ponad
siedmiuset sw dwa i p miesica pniej.
Majc dwadziecia pi miesicy czytaa
pynnie, z intonacj z kilku elementarzy i
pierwszych czytanek, ktrych nigdy wczeniej nie
widziaa. W tym wieku jej umiejtno czytania
bya
przynajmniej
rwna
umiejtnociom
przecitnego siedmiolatka uczszczajcego przez
rok do szkoy.
W Filadelfii w Instytutach Osigania Ludzkich
Moliwoci okazao si, e mona nauczy dobrze
czyta nawet dzieci z uszkodzeniem mzgu. To
nie dowodzi, e takie dzieci przewyszaj zdrowe;
to jest po prostu wskazwka, e bardzo mae
dzieci mog nauczy si czyta.
A my doroli naprawd powinnimy pozwoli
im na to nawet, gdyby fakt, e one tak bardzo to
lubi mia by jedynym powodem.
32
Mae dzieci ucz si czyta
4 mae
dzieci ucz
si czyta
To gupio brzmi, ze on umie czyta,
przecie on ma tylko trzy lata, ale
kiedy idziemy na targ, on czyta
nazwy na tylu puszkach i paczkach
PRAWIE WSZYSCY RODZICE MAJCY
TRZYLETNIE DZIECKO
We wrzeniu 1962 roku, na spotkaniu grupy

pedagogw,
lekarzy,
i
innych
ludzi
zainteresowanych neurologicznym rozwojem
dzieci lokalny kurator szkolny opowiedzia
nastpujc histori.
By pedagogiem ju od trzydziestu piciu lat, a
dwa tygodnie przed tym spotkaniem nauczycielka
z przedszkola poinformowaa go, e gdy
przygotowywaa si do czytania ksiki swoim
picioletnim uczniom, jedno z dzieci zgosio si
na ochotnika do czytania. Nauczycielka
tumaczya, e to jest nowa ksika, ktrej ten
piciolatek nigdy nie widzia, ale on upiera si, e
i tak moe ja czyta. Postanowia wic, e
najatwiej bdzie go od tego odwie pozwalajc
mu sprbowa. Tak te uczynia a on zacz
czyta. Przeczyta swojej klasie ca ksik
gono, dokadnie i bez trudnoci.
Kurator zauway, e przez pierwsze
trzydzieci dwa lata pracy pedagogicznej sysza
od czasu do czasu opowieci o picioletnich
dzieciach umiejcych czyta ksiki, ale tak
naprawd przez te trzy dekady nie widzia
adnego. Natomiast w cigu ostatnich trzech lat w
kadej grupie przedszkolnej byo przynajmniej
jedno dziecko, ktre umiao czyta.
33
Trzydzieci dwa lata bez picioletnich dzieci,

ktre umiayby czyta i nagle co najmniej jedno w
kadym przedszkolu w cigu ostatnich trzech lat!
Kurator zakoczy stwierdzeniem, e bada kady
z tych przypadkw, aby ustali, kto nauczy te
dzieci czytania.
"Czy wie pan kto nauczy kade z tych dzieci
czyta?" zapyta specjalist od rozwoju dziecka,
ktry prowadzi dyskusj.
Tak, usysza w odpowiedzi, myl, e
wiem, nikt ich nie uczy.
Kurator zgodzi si, e tak wanie byo. W
pewnym sensie nikt nie uczy tych dzieci czytania,
dokadnie w takim sensie, w jakim prawd jest, e
nikt nie uczy dziecka rozumienia mowy.
W szerszym sensie, wszyscy cznie z caym
rodowiskiem dziecka uczyli je czyta, tak jak
wszyscy cznie z otoczeniem ucz dziecko
rozumie mow.
Dzisiaj telewizja staje si standardowym
elementem rodowiska prawie wszystkich
amerykaskich dzieci. Jest to najwaniejszy,
dodatkowy czynnik, jaki pojawi si w yciu tych
przedszkolakw.
Ogldajc reklamy telewizyjne ukazujce due,
wyrane sowa, gono i wyranie wymawiane,
dzieci niewiadomie zaczynaj uczy si czyta.
Kilka kluczowych pyta zadanych dorosym,
ktrzy nie zdaj sobie sprawy z tego co si dzieje,
rozszerza moliwoci tej nauki czytania. Rodzice
czytajc dzieciom ksieczki tylko po to, by je
zabawi, umoliwiaj im osignicie zadziwiajco
duego zakresu czytanych sw.
W tych przypadkach, gdzie rodzice odkryli co
si waciwie dzieje, z zachwytem pomagali
dziecku w tej nauce. Robili to, zwykle na przekr
strasznym cho niejasnym przepowiedniom
yczliwych przyjaci mwicych, e co
okropnego lecz trudnego do okrelenia stanie si
dziecku, jeli bd pomaga mu w nauce czytania
zanim pjdzie do szkoy.
Chocia nie publikowalimy doniesie na temat
naszej pracy do poowy 1963 roku, setki
profesjonalistw odwiedzajcych Instytuty i
odbywajcych w nich podyplomowe szkolenia

przed 1963 rokiem, znao nasze zainteresowanie
nauczaniem czytania bardzo maych dzieci.
Ponadto wicej ni czterysta matek i ojcw
dzieci z uszkodzeniami mzgu uczestniczyo w
rnych etapach uczenia tych dzieci czytania pod
naszym kierunkiem. Ponad setka tych dzieci bya
w wieku od roku do piciu lat, a kolejnych sto
miao sze lat lub wicej.
Byo nieuniknione, e wiadomoci o tym co
robimy zaczn si wydostawa na zewntrz. Od
pocztku 1963 roku otrzymalimy setki listw. W
poowie 1963 roku, po ukazaniu si w
oglnokrajowym czasopimie artykuu napisanego
przez autora tej ksiki otrzymalimy tysice
listw.
Zaskakujco may procent korespondencji
stanowiy listy krytyczne. Wrcimy jeszcze do
nich i do pyta, jakie z nich wynikaj.
Pisay do nas matki z caych Stanw
Zjednoczonych i z wielu innych krajw. Bylimy
zachwyceni i usatysfakcjonowani dowiadujc si,
e tak wielu rodzicw nauczyo swoje dwu- i
trzyletnie dzieci czytania. Niektrzy dokonali tego
pitnacie i wicej lat temu. Wiele dzieci
uczonych w ten sposb byo na studiach lub ju je
ukoczyo. Te listy stanowiy mas nowych
dowodw w kwestii zdolnoci czytania, jakie
posiadaj mae dzieci.
Oto kilka fragmentw z
niektrych,
otrzymanych przez nas listw.
Szanowni Pastwo
...Pomylaam, e moe zainteresowa was wiadomo, e ja
nauczyam mae dziecko czyta siedemnacie lat temu. Nie miaam
waciwie adnego systemu i nie wiedziaam wtedy, ze to byo takie
niezwyke. Stao si to dziki mojemu zamiowaniu do ksiek.
Czytaam jej, gdy bya bardzo maa. a pniej chorowaa przez kilka
miesicy i musiaam znale bierne zajcie dla dwu i procznego
dziecka.
Bawiymy si literami wysokimi na dwa do trzech cali i kartkami
zawierajcymi proste sowa. Bardzo j zainteresoway te litery i
szukanie ich odpowiednikw w dziecinnych ksieczkach. Kilku liter
nauczya si nawet z pisania na niebie w czasie pokazw lotniczych.
Jeszcze zanim osigna wiek przedszkolny, umiaa czyta na tyle,
e znajdowaa w gazetach artykuy o poarach, ktrych si baa i
oczywicie dawno ju porzucia elementarze...
Jest teraz wyrniajc si studentk dobrego uniwersytetu i nadto
odnosi sukcesy sportowe i towarzyskie, rwnie w innych sferach
zainteresowa i umiejtnoci. Oto jak wyglda przyszo przynajmniej
34
jednej osoby, ktra umiaa czyta zanim skoczya trzy lata...

Szanowny Panie
...Ja sprawdziam to z moj wasn crk. Ona ma teraz pitnacie
lat,.. jest w drugiej klasie szkoy redniej i stale jest bardzo dobr
uczennic, od pierwszej klasy szkoy podstawowej.
...Jest cudown osob i jest bardzo lubiana przez nauczycieli i
uczniw...
Mj m jest inwalid, weteranem I Wojny wiatowej... adne z
nas nie ma wystarczajcego wyksztacenia aby zdoby dobrze patn
prac. M skoczy nauk na pitej klasie a ja na smej. Zarabialimy
na ycie podrujc od domu do domu i sprzedajc drobiazgi...
Kupilimy czterometrow przyczep campingow... Ona wychowywaa
si w tej przyczepie... Kiedy moja crka miaa dziesi miesicy,
kupiam jej pierwsz ksik,.. To by prawdziwy elementarz z
przedmiotami, ktrych nazwy zaczynay si od kolejnych liter, A jak
auto itd. Po szeciu miesicach znaa ju wszystkie te przedmioty i
umiaa je nazwa. Gdy miaa dwa lata kupiam jej wikszy elementarz i
inne ksiki rwnie. W podry by wietny czas na nauk. Kiedy
zatrzymywalimy si w rnych miastach potrzebne byo co, aby j
zaj. Jeli ja sprzedawaam, mj m musia j zabawia. Ona zawsze
chciaa wiedzie, co oznaczaj rne napisy... Mj m jej mwi...
Nigdy nie uczylimy jej alfabetu. Poznaa go pniej, w szkole...
Rozpocza nauk szkoln w swoje szste urodziny w pierwszej klasie i
bez kopotw zdobywaa pitki... O tak, nadal mieszkamy w
przyczepie, omiometrowej, Jeden koniec zajmuj jej ksiki... Mamy
tu bibliotek miejsk i ona zrobia znaczny ubytek w ich zapasach
ksiek.
Wiem, e to dugi list i moe brzmie jak przechwaki, ale
naprawd nie o to w nim chodzi. Wiem, e gdyby tylko modzi rodzice
znaleli czas, mnstwo dzieci mogoby robi to samo, co nasza crka,
gdyby dano im szans. Nie mona tych dzieciakw po prostu zapa i
usadzi w szkole w wieku szeciu lat i oczekiwa, ze bd si uczyy
szybko, bez niewielkich nawet podstaw wypracowanych od okresu
niemowlcego.
...Jeeli uwaacie, e ten list mgby pomc modym rodzicom, to
moecie go wydrukowa. Jeli nie, w porzdku. Chodzio mi przede
wszystkim o to, ebycie wiedzieli, e ja wiem, Mona nauczy mae
dziecko czyta!
Panowie
...Chciaabym doda, e moe to zrobi taka niedoinformowana
amatorka jak ja... mj starszy syn przypadkiem nauczy si alfabetu
zanim skoczy osiemnacie miesicy. ..
...gdy mia okoo trzech lat pyta co oznaczaj znaki drogowe... i
czyta zanim jeszcze poszed do przedszkola, bez wikszej pomocy z
mojej strony poza odpowiadaniem na jego pytania. Chocia jest teraz w
pierwszej klasie i uczy si starannie pisa na tym poziomie, przerabia
czytanie i arytmetyk na poziomie drugiej klasy i jest w tych
przedmiotach jednym z najlepszych w swojej klasie, czy wysoki I.I.
(iloraz inteligencji) jest wynikiem wczesnego czytania, czy te wczesne
czytanie jest wynikiem wysokiego I.I.?
...Nie miaam nigdy duo czasu na rozmowy z moim drugim
synem i w rezultacie nie jest on nawet w przyblieniu tak mdry... Nie
mog odaowa, e powiciam mojemu drugiemu chopcu mniej
uwagi w tym wzgldzie i to moe by obcieniem na cae jego ycie.
...Osobicie rwnie twierdz, e dzieci bardzo lubi si uczy i
mog nauczy si znacznie wicej w modszym wieku, kiedy to jest dla
nich po prostu "dziecinn zabaw".
Szanowny Panie
...w kocu uznajc fakt, e dzieci w wieku dwch, trzech i czterech
lat mona nauczy czytania l, co wicej, one chc si uczy czyta.
Moja wasna crka znaa cay alfabet... i umiaa przeczyta kilka sw
w wieku dwch lat. Par dni po swoich trzecich urodzinach, nagle
zdaje si odkrya, e czytanie kilku sw po kolei tworzy ca myl

czyli zdanie. Od tego czasu jej postpy w czytaniu byy szybkie i teraz
w wieku lat czterech i p czyta co najmniej tak dobrze, jak wikszo
dzieci koczcych drug klas w szkole.
Doktor medycyny z Norwegii poczynia

takie spostrzeenia:
Szanowny Panie
Nauczyam dwoje, z moich trojga dzieci, czyta w wieku 4 i 3 lat
nieco inn metod. Paskie argumenty bardzo mnie przekonuj. Na
podstawie wasnego dowiadczenia sdz, ze paska metoda jest
zdecydowanie lepsza ni moja i sprbuj j zastosowa uczc moje
najmodsze dziecko (7 miesicy), w przyszym roku,
...W Norwegii czytanie jest ukrywane przed dziemi w wieku
przedszkolnym tak zazdronie, jak informacje na temat seksu w
dawnych czasach. Mimo to, badajc 200 przedszkolakw uzyskaam
nastpujce wyniki: 10% czytao cakiem dobrze, a wicej ni jedna
trzecia znaa wszystkie litery.
Uwaam, e rozwijanie mzgu to najwaniejsze i najbardziej
wyzywajce zajcie naszych czasw, a wasza praca jest w mojej opinii
naprawd pionierska.
Trzeba wyjani, e te matki nauczyy swoje

dzieci czytania lub odkryy, e ich dzieci umiej
czyta przed wydaniem tej ksiki i, w adnym
wypadku, nie mona tego tumaczy wpywem
metod opisanych w tej ksice. To s po prostu
listy od uwanych matek, ktre zgadzaj si, e
dzieci mog nauczy si czyta, ucz si czyta i
powinny uczy si czyta przed rozpoczciem
nauki w szkole.
W Yale dr O.K. Moore prowadzi przez wiele
lat szeroko zakrojone badania nad przedszkoln
nauk czytania. Dr Moore uwaa, e atwiej
nauczy czyta trzylatka ni czterolatka,
czterolatka ni piciolatka i piciolatka ni
szeciolatka.
Oczywicie, atwiej.
Tak powinno by.
Mimo to, ile to razy syszelimy, e nie mona
i nie naley uczy dzieci czytania przed
ukoczeniem szeciu lat?
Mniej wicej pl wieku temu, Maria
Montessori bya pierwsz kobiet, ktra uzyskaa
dyplom lekarza we Woszech. Dr Montessori
zainteresowaa si bardzo zaniedbywan grup
dzieci, oglnie okrelanych jako opnione.
Takie okrelenie jest bardzo nienaukowe,
poniewa s setki rnych powodw, dla ktrych
rozwj dziecka moe by wstrzymany. Pomimo to,
Maria Montessori przyniosa tej rozpaczliwie
35
nierozumianej grupie dzieci nie tylko medyczne

podstawy, ale rwnie kobiece wspczucie i
zrozumienie.
Pracujc z takimi dziemi zacza dostrzega,
e mona wywiczy u nich funkcjonowanie na
znacznie wyszym poziomie ni dotychczas,
szczeglnie, jeli takie wiczenia rozpocznie si
wczeniej ni w wieku szkolnym.
Po latach, dr Montessori uznaa, e do tych
dzieci naley dociera poprzez wszystkie zmysy i
zacza je uczy, uywajc rodkw wizualnych,
suchowych i dotykowych. Wyniki, jakie uzyskaa
byy tak obiecujce, e niektre z jej
opnionych" dzieci zaczynay zachowywa si
tak dobrze, jak normalne dzieci. W konsekwencji
dr Montessori dosza do wniosku, e zdrowe
dzieci nigdzie nie wykorzystuj w peni swoich
moliwoci i, e naley im stworzy do tego
warunki.
Szkoy Montessori dziaay w Europie przez
wiele lat, zarwno dla rozwijajcych si z
opnieniem, jak i dla normalnych dzieci.
Obecnie, szkoy Montessori s w Stanach
Zjednoczonych nastawione na pomoc zdrowym
dzieciom w wieku przedszkolnym, w osigniciu
peni ich moliwoci. Dzieci wczone s w
bogaty program w wieku trzech lat i zazwyczaj
dziki temu wikszo z nich czyta sowa majc
cztery lata.
Najstarsz szko Montessori w Stanach
Zjednoczonych jest Whitby School w Greenwich
w stanie Connecticut, a odwiedzajc t szkol
zobaczymy grup zachwycajcych, szczliwych,
dobrze zaadoptowanych dzieci, uczcych si
czyta i wykonujcych inne zadania, ktre
dotychczas uwaano za zbyt trudne dla dzieci
przedszkolnych.
Rok po wprowadzeniu w Instytutach programu
czytania, 231 dzieci z uszkodzeniami mzgu
uczyo si czyta, a 43 z nich miay mniej ni
sze lat. Pozostae miay sze lat lub wicej i nie
umiay czyta przed rozpoczciem programu.
Te dzieci, ktre miay zarwno problemy
fizyczne jak i jzykowe, odwiedzay Instytuty co

szedziesit dni. Przy okazji kadej wizyty
oceniano ich rozwj neurologiczny (w tym
rwnie umiejtno czytania). Rodzicw uczono
nastpnego etapu, tak jak to opisujemy dalej w tej
ksice i wysyano do domu by dalej wykonywali
program fizyczny i harmonogram czytania.
Po
okresie
wykonywania
programu,
mieszczcym si w granicach od jednej wizyty (60
dni) do piciu wizyt (10 miesicy), kade z tych
dzieci z uszkodzeniami mzgu potrafio co
przeczyta, od liter alfabetu do caych ksiek.
Liczne trzyletnie dzieci z tej grupy umiay czyta
zdania i ksiki z penym zrozumieniem.
Jak ju powiedziano, to wcale nie dowodzi, e
dzieci z uszkodzeniami mzgu s lepsze ni
zdrowe, lecz po prostu, e zdrowe dzieci nie
osigaj tego, co mog i powinny.
Cytowane liczby nie obejmuj setek problemw
z czytaniem, z jakimi spotykamy si w Instytutach
u dzieci, ktre nie maj uszkodzenia mzgu, ale
nie daj sobie rady w szkole bo nie umiej czyta.
Nie obejmuj rwnie grupy zdrowych dwu i
trzyletnich dzieci, uczonych przez swoich
rodzicw pod kierunkiem Instytutw.
Jak widzielimy, dr Moore uczy mae dzieci
czyta na Uniwersytecie Yale.
To samo robi szkoy Montessori, to samo
robimy w Instytutach w Filadelfii. Cakiem
moliwe, e inne grupy, o ktrych autorowi nie
wiadomo, rwnie celowo ucz mae dzieci
czytania uywajc zorganizowanego systemu.
Jednym z rezultatw wydania tej ksiki powinno
by odkrycie tego, co inni robi w tej bardzo
wanej dziedzinie.
We wszystkich waciwie czciach Stanw
Zjednoczonych mae dzieci ucz si czyta, nawet
bez pomocy swoich rodzicw. Wskutek tego
bdziemy musieli podj kilka decyzji.
Po pierwsze, musimy zadecydowa czy chcemy
czy te nie chcemy aby dwu i trzyletnie dzieci
czytay.
Jeeli zdecydujemy, e nie chcemy aby one
umiay czyta, to musimy zrobi co najmniej dwie
36
rzeczy:
5. Pozby si telewizorw lub przynajmniej
zabroni okazywania sw w TV.
6. Uwaa, eby nigdy nie czyta dzieciom
nagwkw gazet ani nazw produktw.
Z drugiej strony, jeli nie chcemy mie tych
wszystkich kopotw, moemy wybra atwiejsze
wyjcie i po prostu pozwoli im czyta.
Jeeli zdecydujemy si na atwiejsze
rozwizanie i pozwolimy trzylatkom czyta, to
powinnimy z pewnoci wpywa na to, co one
czytaj.
Uwaamy, e najlepszy sposb, to uczy je
czyta w domu z pomoc rodzicw, a nie za
porednictwem telewizji. To jest atwe i rodzice
bawi si prawie tak dobrze jak dzieci.
To, czy dzieci ucz si czyta czy nie, nie jest teori
podlegajc dyskusji. To jest fakt. Jedyne pytanie
brzmi:
co chcemy z tym zrobi?
Mae dzieci powinny uczy si czyta
mae dzieci
powinny uczy si
czyta
Czy nie wiecie zatem, e pocztek jest w
kadym
zadaniu
spraw
najwaniejsz,
szczeglnie dla kadego stworzenia, ktre jest
mode i wraliwe? Z tej przyczyny, e daje si
najatwiej ksztatowa i przyjmuje pitno, ktre
si na nim odciska.
PLATON
Herbert Spencer powiedzia, e mzg nie

powinien by godzony bardziej ni odek.
Nauka powinna zaczyna si w koysce ale w
interesujcej atmosferze. Czowiek do ktrego
wiedza dociera w ponurych mczarniach, pod
grob kary raczej nie bdzie w przyszoci
studiowa, natomiast ci, ktrzy zdobywaj j w
naturalnych formach, we waciwym czasie, bd
przez cae ycie kontynuowali samoksztacenie
rozpoczte w modoci.
Omawialimy ju kilkoro dzieci uczonych z
powodzeniem przez matki, dzieci pniej
wspaniale si rozwijajcych, ale nie byy to
przykady z profesjonalnej literatury.
Zbadajmy teraz wyniki w przypadku Millie
(Marthy)
opisywane
przez
Termana
w
pniejszym okresie ycia tego dziecka.
Kiedy Millie miaa dwanacie lat i osiem
miesicy wyprzedzaa o dwa lata dzieci w jej
wieku koczce dziewit klas. Terman
relacjonuje:
W poprzednim semestrze bya jedyn
uczennic z okoo 40 zaczynajcych dziewit
klas wpisan na honorow list szkoy.
W naszych obserwacjach z lat 192728
37
pierwsz rzecz, o ktr pyta wizytator

nauczyciela by przedmiot, w ktrym Millie celuje.
Odpowied brzmiaa 'Millie piknie czyta.' W
rozmowie z wizytatorem Millie powiedziaa, e
'chciaaby czyta pi ksiek dziennie gdyby to
nie kolidowao ze szko.' Dodaa rwnie z
prostot i bez zadufania, e umie czyta bardzo
szybko i przeczytaa trzynacie tomw Markhama
Real American Romance w tydzie. Ojciec,
wtpic czy Millie moe czyta ksiki tak szybko
i zapamita ich tre, zadawa jej pytania
dotyczce przeczytanego materiau. Ku jego
zadowoleniu potrafia odpowiedzie na te
pytania.
Terman stwierdza, e nic nie wskazuje na to
aby nauka czytania we wczesnym dziecistwie
zaszkodzia Millie w jakikolwiek sposb, a wiele
przemawia za tym, e jej wybitne zdolnoci byy
co najmniej w czci konsekwencj wczesnego
nauczania.
Jej wyniki w rozmaitych testach inteligencji
wynosiy rednio powyej 140, bya silna i pena
ycia. Nie miaa adnych kopotw z adaptacj w
otoczeniu nawet jeli jej klasowi koledzy byli dwa
lub trzy lata starsi od niej.
Iloraz inteligencji 140 plasuje Millie w
przedziale geniuszy.
Wiele bada wskazuje, e liczni wybitni ludzie
i geniusze umieli czyta na dugo przed pjciem
do szkoy. Zawsze uwaano, e potrafili oni czyta
w tak modym wieku poniewa byli wybitni. Jest
to cakiem prawidowa naukowa przesanka i
zawsze si z tym zgadzalimy.
Jednake, w wietle wielu odnotowanych
przypadkw, kiedy rodzice postanowili uczy
mae dzieci czytania na dugo zanim mona byo
wykona rzetelny test ich inteligencji i w ten
sposb zanim byy jakiekolwiek powody aby
stwierdzi, e dziecko jest wybitne, musimy
postawi kilka nowych pyta.
Czy te dzieci nie stay si wybitne poniewa
uczono je czyta w tak modym wieku?
Fakt. e jest tyle wybitnych osobistoci i
prawdziwych geniuszy, ktrzy umieli czyta przed
osigniciem wieku szkolnego jednakowo wspiera

pierwsze i drugie twierdzenie.
Jednak dowodw na poparcie tej drugiej tezy
jest wicej ni przemawiajcych za pierwsz i jest
ona rwnie wartociowym naukowym zaoeniem.
Twierdzenie, e wielu wybitnie inteligentnych
ludzi umiao czyta w bardzo modym wieku
poniewa byli oni geniuszami opiera si gwnie
na podstawach genetycznych i zakada, e tacy
ludzie przewyszaj innych poniewa zostali
genetycznie obdarzeni wikszymi moliwociami.
Nie bdziemy dyskutowa na temat istnienia
genetycznych rnic midzy ludmi ani nie
chcemy wchodzi w wiekowy spr o znaczenie
wpywu rodowiska w porwnaniu z czynnikami
dziedzicznymi, bo to nie dotyczy bezporednio
podstawowego tematu tej ksiki.
Jednak nie mona zamyka oczu na liczne
dowody przemawiajce za zaoeniem, e wczesne
czytanie ma znaczny wpyw na osignicia w
pniejszym yciu.
a. Liczne dzieci, ktre okazay si wybitnie
uzdolnione uczono czyta zanim cokolwiek
wskazywao, e byy niezwyke. Co wicej,
niektrzy rodzice postanowili jeszcze przed
urodzeniem dziecka, e uczyni je
wybitnym uczc je wczenie czyta, i tak
si stao.
b. W wielu zarejestrowanych przypadkach
jedno z dzieci byo uczone czytania i
pniej okazao si wybitnie uzdolnione,
podczas gdy inne dzieci w tej samej
rodzinie z tymi samymi rodzicami nie
uczone wczenie czyta nie wykazyway
wybitnych
uzdolnie.
W
pewnych
przypadkach dziecko uczone czyta byo
pierwszym dzieckiem. W innych rodzinach,
z rozmaitych przyczyn dziecko, ktre
uczyo si wczenie czyta nie byo
pierwszym.
c. W przypadku Tomka Lunskiego (a s inne
podobne) z pewnoci nic nie wskazywao
na szczeglne dziedziczne uzdolnienia.
38
Oboje rodzice nie mieli nawet redniego

wyksztacenia i nie wyrniali si
intelektem. Bracia i siostry Tomka s
przecitnymi dziemi. W dodatku trzeba
przypomnie, e Tomek mia powane
uszkodzenie mzgu i w wieku dwch lat
zalecano umieszczenie go w zakadzie dla
beznadziejnie opnionych. Nie ma
wtpliwoci, e dzisiaj Tomek jest
nadzwyczajnym dzieckiem, ktre czyta i
rozumie co najmniej tak dobrze jak
przecitne dziecko ponad dwukrotnie
starsze.
Czy byoby sprawiedliwe, naukowe a nawet
rozsdne uwaa Tomka za utalentowane
dziecko?
Tomasz Edison powiedzia, e geniusz to 10
procent natchnienia i 90 procent potu (Ciekawe, e
mody Tomasz Edison sam by uwaany za
dziecko opnione w rozwoju).
Omawialimy ju do szczegowo sze
neurologicznych funkcji, ktre posiada wycznie
czowiek i zwracalimy uwag, e trzy z nich s
czuciowe a pozostae trzy ruchowe.
Wydaje si oczywiste, e inteligencja
czowieka jest ograniczona przez ilo informacji
jakie moe on zdoby z otoczenia za pomoc
swoich czuciowych zmysw. Najwysz z tych
czuciowych zdolnoci jest umiejtno czytania.
Jest rwnie oczywiste, e jeeli cakowicie
odetnie si czowiekowi wszystkie trzy zmysy
czucia, to bdzie on bardziej podobny rolinom ni
istocie ludzkiej.
Inteligencja czowieka jest zatem ograniczona
sum trzech wycznie ludzkich cech widzenia i
syszenia w sposb, ktry prowadzi do zdolnoci
czytania i rozumienia mowy oraz szczeglnej
wraliwoci dotyku, ktra jeli to konieczne,
pozwala mu na czytanie dotykiem.
Zniszczcie te trzy czuciowe zdolnoci a
zniszczycie wikszo tego, co odrnia czowieka
od innych zwierzt.
Ograniczajc te trzy zdolnoci w rwnym stopniu
ograniczycie ludzk inteligencj.
Jeeli cho jedna z tych trzech ludzkich

zdolnoci nie bdzie wysoce rozwinita, bdziemy
mieli do czynienia z czowiekiem o niskiej
inteligencji.
Jeeli jedna z tych zdolnoci jest rozwinita
bardziej ni pozostae to czowiek bdzie
funkcjonowa na poziomie rozwoju tej zdolnoci,
pod warunkiem zapewnienia mu wszelkich
moliwoci zdobywania wiedzy t jedn drog.
Nikt nie wzniesie si powyej poziomu
wyznaczonego przez najlepiej rozwinit z jego
zdolnoci czuciowych oraz warunki, jakie mu
stworzono aby z niej korzysta. Oczywicie, tak
samo prawdziwa jest odwrotna strona tej zasady.
Jeeli wszystkie trzy zdolnoci s sabo rozwinite
u jednego czowieka, to bdzie on funkcjonowa
na bardzo niskim poziomie, faktycznie poniej
ludzkiego poziomu.
Gdyby mona byo wyobrazi sobie sytuacj,
gdy ludzko nagle traci zdolno czytania i
syszenia mowy, konieczne byoby nauczenie
nowego pokolenia porozumiewania si w jaki
inny sposb. Jest oczywiste, e wybralibymy w
tym celu czucie dotyku, tak jak to zrobia pierwsza
nauczycielka Heleny Keller kiedy jej uczennica,
ktra bya niewidoma i niesyszca, nie moga
mwi, czyta ani pisa. Gdyby Helena Keller
miaa sabo rozwinit zdolno odbierania jzyka
za porednictwem zmysu dotyku, to mogaby
egzystowa na poziomie zwierzcia. Jeeli byaby
pozbawiona czucia dotyku, tak jak wzroku i
suchu, to wegetowaaby na poziomie roliny.
Kiedy zwikszy si te zdolnoci, poziom
funkcjonowania czowieka bdzie wyszy.
Z pewnoci dzieci z cikim uszkodzeniem
mzgu, ktre uczono czytania w bardzo modym
wieku, wykazyway znacznie wiksze zdolnoci
ni inne dzieci z uszkodzeniem mzgu, ktrym nie
dano takiej moliwoci. A zdrowe dzieci, ktrych
historie cytowano i wiele innych zdaj si
funkcjonowa na znacznie wyszym poziomie ni
ich rwienicy, ktrym nie stworzono podobnych
warunkw.
39
Moliwe, e jest kilku dorosych idiotw,

ktrzy rozumiej mow w ograniczonym zakresie,
ale nie ma geniuszy, ktrzy nie rozumiej mowy nie w naszej kulturze, w adnym wypadku.
Oczywicie trzeba pamita, e inteligencj
mona odnosi wycznie do kultury, z ktrej si
wywodzi.
Normalny,
dorosy
australijski
aborygen, przewieziony do Nowego Jorku i
poddany zwykemu amerykaskiemu testowi
inteligencji, okazaby si idiot wedug tutejszych
standardw.
Z drugiej strony dorosy Amerykanin
przeniesiony
do
plemienia
australijskich
aborygenw byby prawie bezradny w tamtej
kulturze i prawdopodobnie nie przeyby, nawet
gdyby ci ludzie si nim zaopiekowali w sposb
zbliony do tego jak my opiekujemy si naszymi
idiotami. Oczywicie amerykaski idiota nie
umiaby zdobywa poywienia przy pomocy
bumeranga, chwyta ywych jaszczurek i je ich
na surowo, znale wody, a w szczeglnoci nie
rozumiaby co si do niego mwi przynajmniej
przez jaki czas.
Jzyk
jest
najwaniejszym
narzdziem
dostpnym czowiekowi. Czowiek nie moe mie
bardziej wyszukanych myli ni jzyk, ktrym je
wyraa. Jeli potrzebne mu s dodatkowe sowa,
musi je wynale aby uywa ich jako narzdzi
mylenia i przekazywania nowej myli.
Bardzo atwo to zauway w naszym
technicznym spoeczestwie, gdzie tysice sw
trzeba wynajdywa w kadym dziesicioleciu aby
opisa nowe wynalazki czowieka. W czasie II
Wojny wiatowej Pita Armia Powietrzna szkolia
du grup amerykaskich Indian w radiotelegrafii
i wysyaa ich do jednostek na Pacyfiku. Poniewa
aden lub bardzo niewielu Japoczykw umiao
mwi w jzyku Choctaw czy Sioux sdzono, e
mona bdzie zaoszczdzi cenny czas i nie
szyfrowa informacji.
To si nie sprawdzio. Po prostu w jzykach
Indian nie byo sw takich jak bombowiec,
samolot torpedowy, lotniskowiec, wtrysk paliwa i
inne niezliczone terminy Si Powietrznych.
Praktycznie wszystkie testy inteligencji

stosowane u ludzi, oparte s na zdolnoci
przyjmowania informacji pisanej (czytanie) lub na
zdolnoci przyjmowania informacji mwionej. W
naszej kulturze jest to cakiem prawidowe.
Jeeli zdolno czytania zostanie zredukowana
lub unicestwiona, to niewtpliwie zmniejszy si
znacznie zdolno wyraania inteligencji.
Wrd ludw zamieszkujcych Ziemi te, ktre
nie posiadaj pisma lub ktrych jzyk pisany jest
ubogi s nie tylko niewyksztacone, ale rwnie
ich inteligencja i moliwoci twrcze s niskie.
Dzieci Eskimosw s zaszywane w futra na
plecach matek i nie maj praktycznie adnej okazji
do pezania i raczkowania przed osigniciem bez
maa trzech lat. To staje si bardzo interesujce
jeli zwaymy, e kultura Eskimosw waciwie
nie zmienia si w cigu ostatnich trzech tysicy
lat. Eskimosi nie znaj pisma. Jzyk Eskimosw
jest bardzo ubogi.
O ile jest oczywiste, e brak materiau do
czytania lub brak umiejtnoci czytania
nieuchronnie powoduje brak wyksztacenia,
nieskoczenie waniejsze jest to, e prowadzi
rwnie do niszej inteligencji.
Dochodzenie, czy australijscy aborygeni nie
czytaj bo s mao inteligentni, czy s mao
inteligentni bo nie czytaj, jest czysto
akademickim problemem.
Brak umiejtnoci czytania i brak inteligencji
wi si ze sob zarwno u pojedynczych ludzi,
jak i caych narodw.
Podobnie jak ich przeciwiestwa.
Zdolnoci jzykowe s narzdziem o yciowym
znaczeniu. Trudno sobie wyobrazi prowadzenie
wyszukanej
rozmowy
i
opisywanie
skomplikowanych myli w jzyku plemion
amazoskich, nawet gdyby kto pynnie nim
mwi.
Zdolno wyraania inteligencji jest zatem
zwizana z moliwociami jzyka, z jakim mamy
do czynienia.
Nie ma naprawd rzetelnego testu inteligencji
dla dzieci poniej dwch i p lat. Mona zacz,
40
stosujc test Stanford-Bineta u dziecka dwu i p

letniego i otrzyma wyniki, ktre mog okaza si
oglnie prawdziwe w pniejszym yciu. Jednak
wraz ze wzrostem zdolnoci jzykowych,
stosowane testy staj si bardziej wartociowe i
mona pniej uywa takich testw jak
Wechslera-Bellevue.
Naturalnie, w kadym kolejnym roku ycia
sprawno jzykowa dziecka, wymagana przy
testowaniu inteligencji, jest wiksza. Tak wic
jasne jest, e jeli jego werbalne moliwoci bd
bardziej rozwinite ni u innych dzieci w tym
samym wieku, to lepiej wypadnie ono w tecie i
bdzie uwaane za bardziej inteligentne ni
pozostae.
Tomek Lunski zosta oceniony jako
beznadziejny idiota w wieku dwch lat, gwnie
dlatego, e nie umia mwi (i w ten sposb
wykaza si inteligencj), natomiast w wieku
piciu lat uznano go za dziecko ponadprzecitne,
poniewa wspaniale czyta.
Jest cakiem jasne, e umiejtno czytania w
modym wieku ma duy wpyw na ocen
inteligencji. To, czy zdolno wykazania swojej
inteligencji jest waciwym jej testem ma w kocu
niewielkie znaczenie na tej podstawie ocenia
si inteligencj.
Im wczeniej dziecko czyta tym wicej ma
szans przeczyta i tym lepiej bdzie czytao.
Oto kilka powodw, dla ktrych dzieci
powinny uczy si czyta w bardzo modym
wieku:
a. Nadmierna aktywno dwu i trzyletniego
dziecka
faktycznie
wynika
z
nieograniczonego godu wiedzy. Jeli damy
mu okazj do zaspokojenia tego godu,
przynajmniej przez jaki czas bdzie mniej
ruchliwe, atwiej bdzie je uchroni przed
urazami, atwiej bdzie mu si uczy o
wiecie, w ktrym si porusza i o sobie.
b. Takiej atwoci przyswajania informacji jak
w wieku dwch i trzech lat, dziecko nie
bdzie miao ju nigdy wicej.
c. Nauczy dziecko czyta w tym wieku jest

nieskoczenie atwiej ni kiedykolwiek
pniej.
d. Dzieci uczone czytania w bardzo modym
wieku,
wchaniaj
znacznie
wicej
informacji ni dzieci, ktrych wczesne
prby uczenia si zostay udaremnione.
e. Dzieci, ktre ucz si czyta gdy s bardzo
mae, zazwyczaj lepiej rozumiej tekst ni
pozostae. To interesujce sucha trzylatka
czytajcego z waciw modulacj i
intonacj,
w
przeciwiestwie
do
przecitnego siedmiolatka, ktry czyta
kade sowo osobno, nie obejmujc zdania
jako caoci.
f. Dzieci, ktre ucz si czyta gdy s bardzo
mae, zazwyczaj czytaj szybciej i
swobodniej ni inne. To dlatego, e mae
dzieci znacznie mniej boj si czytania i nie
jest to dla nich przedmiot peen
wzbudzajcych lk abstrakcji. Maluchy
widz w tym kolejn fascynujc rzecz, w
wiecie
wypenionym
fascynujcymi
rzeczami, ktre mona pozna. Nie
zatrzymuj si na szczegach lecz
traktuj
czytanie
w
cakowicie
funkcjonalnym znaczeniu. I maj racj.
g. W kocu, powd co najmniej tak wany jak
wszystkie poprzednie - dzieci uwielbiaj
uczy si czyta w bardzo modym wieku.
41
Kto ma problemy, czytajcy czy nieczytajcy
kto ma
problemy czytajcy
czy nieczytajcy
Wiele z tych dzieci ocenia si zazwyczaj
jako
utalentowane,
lecz
w
tych
przypadkach
gdzie
jest
waciwa
dokumentacja
wszystkie
wczenie
czytajce dzieci otrzymyway bardzo duo
poprzedzajcej
stymulacji.
Zatem
okrelenie
dziecka
mianem
utalentowanego w aden sposb nie
uwalnia z koniecznoci stymulacji... jeli
ono ma si uczy.
WILLIAM FOWLEK,
Cognitiue Learning in Infancy and

Early Childhood
Kusio mnie bardzo, aby zatytuowa ten

rozdzia Wydarzy si co strasznego, poniewa
chc omwi straszne przepowiednie na temat
tego co stanie si z dziemi, ktre za wczenie
czytaj. Kusio mnie take, aby nazwa ten
rozdzia Nikt nie sucha Matek, co jest
przynajmniej w czci przyczyn powstawania tak
wielu mitw na temat dzieci.
Kry po kraju mit, wedug ktrego tylko
eksperci takiego czy innego rodzaju rozumiej
dzieci.
Wrd
niezliczonych
ekspertw
zajmujcych si dziemi zbyt wielu utrzymuje, e
matki
a. niewiele wiedz o dzieciach;
b. zupenie nie potrafi obserwowa wasnych
dzieci;
c. opowiadaj
straszne
kamstwa
o
moliwociach swoich dzieci;
Z naszego dowiadczenia wynika, e te pogldy
dalece rozmijaj si z prawd.
Jeli nawet spotkalimy matki, opowiadajce
42
fantastyczne i nieprawdziwe historie o swoich

dzieciach i nierozumiejce ich, to sdzimy, ze s
to naprawd rzadkie przypadki. Czciej widzimy
matki, ktre s uwanymi i solidnymi
obserwatorami swoich dzieci i do tego s
absolutnie skoczonymi realistkami.
Kopot polega na tym. e mao kto sucha
matek.
Ogldamy w Instytutach rocznie ponad tysic
dzieci z uszkodzeniami mzgu. Niczego matka nie
lka si bardziej ni tego, e jej dziecko bdzie
miao uszkodzenie mzgu. I jeli podejrzewa, e
tak moe by, chce to wyjani od pierwszej
chwili, aby moga natychmiast zacz robi co
naley.
W ponad dziewiciuset na tysic przypadkw
trafiajcych do Instytutw to wanie Matka
pierwsza stwierdzia, e co jest nie tak z jej
dzieckiem. W wikszoci przypadkw Matka
miaa trudnoci z przekonaniem kogokolwiek nie
wyczajc lekarza domowego i innych
profesjonalistw e dzieje si cos zego i e
natychmiast trzeba cos z tym zrobi.
Bez wzgldu na to, jak bardzo i jak dugo
wszyscy prbuj Jej to wyperswadowa, ona
upiera si dopki sprawa nie zostanie rozpoznana.
Czasem zajmuje jej to lata. Im bardziej kocha
swoje dziecko, tym bardziej obstaje przy swoim.
Jeeli dziecko ma problem, ona nie spocznie
dopki go nie rozwie.
W Instytutach nauczylimy si sucha matek.
Jednak w przypadku zdrowych dzieci wielu
profesjonalistom udao si cakiem zastraszy
matki. Zdoali doprowadzi do tego, e matki
posuguj si ich zawodowym argonem czsto go
nie rozumiejc. A co najgorsze, s bliscy stpienia
instynktownych reakcji matek wobec ich
wzrastajcych dzieci, przekonujc, e ich
macierzyskie instynkty oszukuj je.
Jeli ten trend si utrzyma, to ryzykujemy
powanie, e matki bd widziay w swoim
potomstwie nie dzieci, lecz kbki dziwnych
popdw jani i ciemne, raczej niemie
opakowanie obcych i wzbudzajcych lk
symbolizmw, ktrych niewyksztacona matka

nigdy nie zrozumie.
Nonsens, z naszego dowiadczenia wynika, e
matki s najlepsze.
W kwestii nauki przedszkolnej, wtoczono
matkom do gw tyle mitw i lkw oraz
zmuszono
je
do
przeciwstawiania
si
macierzyskim instynktom, jak w adnej innej.
Wiele matek wierzy dzisiaj w rne rzeczy
tylko dlatego, e tak czsto im powtarzano, e to
prawda. Sprbujemy zaj si powanie tymi
potocznymi twierdzeniami, ktre wszystkie, w
mniejszym lub wikszym stopniu s mitami.
1. Mit: Dzieci, ktre zbyt wczenie czytaj, bd
miay kopoty z nauk.
Fakty: adne z dzieci znanych nam osobicie,
ani adne z dzieci, o ktrych czytalimy a
uczonych w domu nie miao takich kopotw.
W rzeczywistoci, w ogromnej wikszoci
przypadkw byo dokadnie odwrotnie. Wiele
wynikw wczesnego czytania opisalimy ju
wczeniej.
Trudno zrozumie, dlaczego tyle zdziwienia
budzi fakt, e tak wielki procent dzieci ma
problemy z czytaniem. To wcale nie jest
zaskakujce. Zaskakujce jest to, e ktokolwiek
uczy si czyta zaczynajc tak jak prawie
wszyscy w wieku, kiedy zdolno atwego i
naturalnego uczenia si wanie przemija.
2. Mit: Dzieci, ktre czytaj zbyt wczenie, bd
okropnymi maymi geniuszami.
Fakty: No, no, twrcy mitw, skupcie si. Czy
czytajcy wczenie bd osami czy
geniuszami? Naprawd zaskakujce, jak czsto
ta sama osoba opowiada Mit nr l i take Mit nr
2. W rzeczywistoci oba s nieprawd. Zawsze,
gdy spotykalimy dzieci wczenie czytajce,
widzielimy je szczliwe, pogodne, majce
wicej powodw do radoci ni inne. Nie
twierdzimy, e wczesne czytanie rozwie
wszystkie problemy, jakie mog przydarzy si
dziecku i przypuszczamy, e jeli dobrze
poszuka, to mona znale dziecko, ktre
43
wczenie czytao i, z innych przyczyn jest

rwnie nieznone. Nasze dowiadczenie
podpowiada, e trudniej znale takie dziecko
pomidzy wczenie czytajcymi, ni wrd
tych, ktre uczyy si czyta w szkole. Jestemy
cakiem pewni, e mona znale bardzo wiele
nieszczliwych i le przystosowanych dzieci
wrd tych, ktre nie umiay czyta gdy poszy
do szkoy. Jest ich naprawd duo.
3. Mit: Dziecko, ktre czyta zbyt wczenie bdzie
sprawiao kopoty w pierwszej klasie.
Fakty: To niezupenie mit, bo jest w tym
twierdzeniu cz prawdy. Ono bdzie
sprawiao
kopoty.
Nie
sobie,
ale
nauczycielowi. Skoro jednak szkoy maj
suy raczej uczniom ni nauczycielom,
mona wymaga od tych ostatnich odrobiny
wysiku, aby sobie z tym poradzili. Codziennie
setki nauczycieli radz sobie bez trudu z takimi
problemami. To ci nieliczni, ktrzy nie chc si
wysila, nawet w najmniejszym stopniu, s w
znacznej
mierze
odpowiedzialni
za
podtrzymywanie tego narzekania. Jednak kady
nauczyciel, ktry jest czego wart, upora si z
dzieckiem dobrze czytajcym, zuywajc
niewielk cz czasu i energii, koniecznych do
poradzenia sobie z problemami rzeszy
dzieciakw nie umiejcych czyta. W gruncie
rzeczy, w pierwszej klasie skadajcej si z
samych umiejcych i lubicych czyta dzieci,
nauczyciel miaby wzgldnie mao problemw.
Taka sytuacja oszczdziaby wielu kopotw
rwnie pniej, poniewa wiele czasu zabiera
we wszystkich klasach borykanie si z tymi,
ktrzy nie umiej czyta.
Byoby bardzo dobrze, gdyby nauczyciel w
pierwszej klasie umia rozwizywa wszystkie
swoje problemy (a ma ich tuziny) tak atwo, jak
radzi sobie z dzieckiem, ktre umie czyta
przychodzc do pierwszej klasy. Setki dobrych
nauczycieli pierwszych klas rozwizuje ten
problem w bardzo prosty sposb, dajc takiemu
dziecku ksiki do samodzielnego czytania
podczas, gdy oni przedzieraj si przez alfabet
z reszt klasy. Wielu nauczycieli posuwa si

dalej i ka takiemu dziecku czyta gono dla
kolegw. Ono na og cieszy si z moliwoci
zademonstrowania swoich umiejtnoci, a inne
dzieci mniej si boj gdy zobacz, e tego
mona si nauczy. Dobrzy nauczyciele maj
wiele sposobw podejcia do tego problemu.
Co zrobi z nauczycielami bez wyobrani? To
jest problem, nieprawda? Ten problem
dotyczy wszystkich dzieci, w jakiejkolwiek
klasie, ktra ma marnego nauczyciela. Jeeli
pierwsza klasa trafi na takiego nauczyciela, to
najprawdopodobniej najlepszym dzieckiem w
drugiej klasie bdzie to, ktre umiao czyta
przed pjciem do szkoy. Ono nie
potrzebowao pierwszej klasy tak bardzo jak
pozostae.
Jak na ironi, szkoa, ktra jest nawet
najbardziej przeciwna dzieciom umiejcym
czyta przed rozpoczciem pierwszej klasy, jest
bardzo dumna z dziecka, ktre wspaniale czyta
w drugiej klasie. Radzenie sobie z dzieckiem,
ktre umie czyta jest jednym z najatwiejszych
problemw
dla
kadego
rozsdnego
nauczyciela
w
pierwszej
klasie.
Najtrudniejszym i pochaniajcym najwicej
czasu problemem jest dziecko, ktrego on nie
potrafi nauczy czytania.
Nawet gdyby to wszystko byo nieprawd, czy
kto spieraby si powanie o to, e
powinnimy zabroni dziecku nauki po to, aby
utrzyma je na przecitnym poziomie jego
klasowych kolegw?
4. Mit: Dziecko, ktre uczy si czyta zbyt
wczenie, bdzie si nudzio w pierwszej
klasie.
Fakty: To jest obawa, ktrej ulega znaczna
wikszo matek i jednoczenie najbardziej
racjonalna ze wszystkich wtpliwoci. Aby uj
to dokadniej, pytanie powinno brzmie: Czy
dziecko, ktre za duo umie nie bdzie sio
nudzio w pierwszej klasie?
Odpowiadamy tak, jest bardzo moliwe, e
bdzie si nudzi tak jak prawie kade inne
44
dziecko w pierwszej klasie. Czy czytelnikowi

dni wydaway si kiedykolwiek cho w poowie
tak dugie jak te, ktre spdzi w pierwszej
klasie? Oglnie biorc, szkoy s znacznie
lepsze dzi, ni kiedy czytelnicy tej ksiki byli
uczniami.
Sprbujcie
jednak
zapyta
pierwszoklasist jak dugi wydaje si dzie w
szkole w porwnaniu z sobot czy niedziel.
Czy jego odpowied oznacza, e on nie chce si
uczy? Wcale nie, lecz kiedy picioletnie dzieci
prowadz takie wymylne rozmowy, to czy
moemy si spodziewa, e czytanie tak
nudnych rzeczy jak Popatrz to jest auto. To
jest adne czerwone auto. wprowadzi je w stan
oywienia. Siedmiolatek, ktry musi czyta
takie zdania, moe nie tylko zobaczy czerwone
auto, moe wam poda jego mark, rok
produkcji, rodzaj karoserii i prawdopodobnie
moc silnika. Jeli jeszcze czego chcielibycie
si dowiedzie o adnym czerwonym aucie, po
prostu go zapytajcie. Wie o nim wicej ni wy.
Dzieci bd si cigle nudziy w szkole, dopki
nie damy im materiau zasugujcego na
zainteresowanie.
Twierdzenie e dziecko, ktre umie najwicej
bdzie si najbardziej nudzio oznacza, e
dziecko, ktre umie najmniej bdzie najbardziej
zainteresowane, a zatem najmniej znudzone.
Jeeli lekcja bdzie nieciekawa, wszyscy bd
si nudzi. Jeli bdzie interesujca, znudzeni
bd tylko ci, ktrzy nie mog zrozumie.
5. Mit: Dziecko, ktre uczy si czyta zbyt
wczenie nie pozna fonetyki.
Fakty: Moe nie pozna fonetyki i wcale mu tego
nie bdzie brakowao.
Dr O.K. Moore, ktrego wspominalimy ju
wczeniej jako jednego z prawdziwych
pionierw uczenia czytania trzyletnich dzieci,
nie pozwala si wciga w nieustanny i
zupenie marginalny spr, toczony przez
zwolennikw pamiciowego spjrz-powiedz
podejcia do czytania z rzecznikami
fonetycznego podejcia do czytania. Nazwa
to jaow walk.
Nie ma obecnie najlepszego sposobu uczenia

bardzo maych dzieci czytania. Z pewnoci nie
ma jedynej metody, tak jak nie ma jedynej
metody nauczenia dziecka mowy. Mona zada
sobie pytanie Czy nauczyem moje dziecko
sysze mow metod fonetyczn czy metod
posuchaj-usysz, czy te po prostu
wystawiem je na oddziaywanie mowy? Jeeli
nauczyo si cakiem dobrze mwi i rozumie,
to moe system, jakim si posuye by niezy.
Materiay, ktrych uywamy w Instytutach aby
pomc maym dzieciom nauczy si czyta nie
zawieraj czarnej ani czerwonej magii.
Stanowi po prostu zgrabne, uporzdkowane,
przemylane podejcie do nauki czytania.
Opieraj si na zrozumieniu prawide rozwoju
mzgu dziecka i dowiadczeniu z wielk liczb
zarwno zdrowych jak i chorych dzieci. To jest
jeden ze sposobw, ktry ma t zalet, e
sprawdza si w duym odsetku maych dzieci.
Tak, to prawda. Twoje dziecko moe nie
pozna fonetyki. Jeli bdziesz je uczy czyta
gdy jest malutkie i czy to nie bdzie mie.
6. Mit: Dziecko, ktre czyta zbyt wczenie
bdzie miao problemy z czytaniem.
Fakty: Moliwe, lecz szans na to s znacznie
mniejsze ni gdyby uczyo si czyta w
zwykym czasie.
Dzieci, ktre umiej czyta nie maj
problemw z czytaniem. To dzieci, ktre nie
umiej czyta maj takie problemy.
bdzie
pozbawione
drogocennego
dziecistwa.
Fakty: Ze wszystkich tabu, jakie narosy wok
dzieci i czytania to jest najbardziej
nonsensowne. Przyjrzyjmy si przez chwil
rzeczywistoci i zbadajmy fakty, a nie
suchajmy zwodniczych bajek.
Czy przecitne dwu lub trzyletnie dziecko
wykorzystuje kad minut, wspaniale si
bawic i robic to, co lubi ponad wszystko? To
spdzanie kadej minuty na pracy i zabawie ze
swoj rodzin jest jego najbardziej ulubionym
45
zajciem. Nic, zupenie nic nie da si z tym

porwna i gdyby to od niego zaleao,
zarezerwowaoby wycznie dla siebie ca
uwag swojej rodziny.
Ale jakie dziecko w naszym spoeczestwie, w
naszej kulturze i w naszych czasach ma takie
wanie dziecistwo? Cigle przeszkadzaj
praktyczne drobiazgi. Takie drobiazgi jak: kto
posprzta mieszkanie, kto wypierze, kto
wyprasuje, kto ugotuje obiad, kto pozmywa, kto
zrobi zakupy? W wikszoci domw jakie
znamy to Mama robi to wszystko.
Czasem, jeli Mama jest do mdra i
cierpliwa, umie znale sposb, aby cz tych
prac robi wsplnie ze swoim dwu, trzyletnim
dzieckiem, na przykad nauczy je cudownej
zabawy w zmywanie naczy. Jeeli potrafi, to
jest wspaniae zajcie.
Jednak ogromna wikszo znanych nam matek
nie potrafi dzieli z dziemi caej swojej roboty.
W efekcie tego wszystkiego przecitne
dwuletnie dziecko spdza znaczn cz czasu
wrzeszczc rozpaczliwie, aby wydosta si z
kojca. Matka po prostu musi je tam wkada,
eby nie porazi go prd, eby co go nie
przygnioto, eby si nie pocio lub nie
wypado z okna kiedy ona bdzie zajta czym
innym.
Czy mowa o marnowaniu takiego cennego
dziecistwa przez nauk czytania? Tak to mniej
wicej wyglda w kadym domu, jaki znamy.
Jeli to nie dotyczy twojego domu i jeli
naleysz do tych ludzi, ktrzy powicaj ca
swoj uwag i prawie kad chwil swemu
dwuletniemu dziecku, to sdzimy, e nie masz
si czym martwi i prawdopodobnie twoje
dziecko ju umie czyta. Nie mona spdza
codziennie caego dnia na uczeniu go kosi,
kosi.
Nie spotkalimy ani jednej matki, nawet
najbardziej zapracowanej, ktra nie zadbaaby o
to, aby kadego dnia znale troch czasu i
spdzi go z dzieckiem w pierwszych latach
jego ycia. Pytanie, jak spdzi ten czas
najbardziej owocnie, szczliwie i poytecznie.

Z ca pewnoci nie chcemy zmarnowa ani
minuty, ktra pomogaby stworzy bardziej
szczliwe, zdolne i twrcze dziecko.
Spdziwszy ycie, bdc czonkami zespou
organizacji zajmujcej si rozwojem dzieci,
jestemy
przekonani,
e
najbardziej
produktywnym
i
radosnym
sposobem
wykorzystania przez matk i mae dziecko
kilku wsplnych minut kadego dnia jest praca
nad czytaniem.
Rado jakiej dowiadczaj matka i dziecko
gdy dziecko uczy si co znacz sowa, zdania i
ksiki nie ma sobie rwnej. W ten sposb
najlepiej spenia si prawdziwie drogocenne
dziecistwo.
Na zakoczenie wrmy do Millie i jej
rodzicw. W opublikowanej relacji na temat
Millie ojciec uj cz zagadnienia poprawnie
i treciwie stwierdzajc: Gdyby nauka czytania
nie zajmowaa umysu mojego dziecka,
zajaby go jaka inna, mniej poyteczna
czynno.
Natomiast matka Millie, korzystajc z
kobieciego przywileju, miaa ostatnie i by
moe najwaniejsze sowo: Tak bardzo nam
ze sob dobrze, e nie zaley nam by kto inny
by z nami, lecz myl, e to raczej samolubne
z naszej strony.
bdzie poddane ..zbyt duej presji.
Fakty: Jeeli to ma znaczy, e mona wywiera
nadmiern presj na dziecko uczc je czytania,
to oczywicie jest prawd. Rwnie dobrze
mona wywiera nadmiern presj uczc
dziecko czegokolwiek.
Zmuszanie dziecka jest zawsze gupot
niezalenie od przyczyny i my usilnie
odradzamy to wszystkim rodzicom. Chodzi
teraz o to, co ma wsplnego zmuszanie dziecka
z dostarczaniem mu okazji do nauki czytania?
Jeli czytelnik zdecyduje si korzysta z porad
zawartych w tej ksice, to odpowied brzmi,
e nie ma nic wsplnego zmuszanie dziecka z
46
tym jak powinno si uczy dziecko czyta.

Naprawd, my nie tylko odradzamy rodzicom
zmuszanie dzieci, ale nalegamy nawet by nie
pozwala dziecku czyta, dopki oboje, matka i
dziecko nie maj odpowiedniego nastroju i
ochoty do czytania.
Prawdopodobnie jest jeszcze znacznie wicej
upiornych historii o strasznych rzeczach, ktre
mog si zdarzy jeli nauczycie mae dziecko
czyta, lecz w caym naszym dorobku nie ma ani
jednego nieszczliwego rezultatu. Wszystkie
mroczne przepowiednie jakie syszelimy bazuj
na braku zrozumienia procesu rozwoju mzgu,
ktrego czci powinno by czytanie.
Zgodnie z tym moemy powtrzy jedn z
najwaniejszych tez tej ksiki. Mwic prosto i z
neurologicznego punktu widzenia czytanie wcale
nie jest przedmiotem nauczania: Jest jedn z
czynnoci mzgu.
Czytanie pisma jest czynnoci mzgu dokadnie
tak samo jak rozumienie mowy.
Jak bymy zareagowali, jeli przegldajc list

przedmiotw nauczanych w klasie dziecka
znalelibymy geografi, ortografi, nauki
obywatelskie i rozumienie mowy?
Z pewnoci powiedzielibymy, jak mona
ujmowa rozumienie mowy na licie przedmiotw
szkolnych? Rozumienie mowy to czynno mzgu
i nie naley tego miesza z przedmiotami
nauczanymi w szkole.
Podobnie jest z czytaniem.
Z drugiej strony ortografia jest waciwym
przedmiotem szkolnym.
Dziecko moe wspaniale czyta i niekoniecznie
pisa ortograficznie. To s dwie rne rzeczy i
dwa cakiem oddzielne procesy. Czytanie jest
jedn z czynnoci mzgowych, a ortografia jest
nauk o pewnych zasadach, ktre ludzie wymylili
dla uporzdkowania czytania i pisania. Kiedy
nauczyciel uczy ortografii, to przekazuje fakty ze
zbioru wiedzy jak nagromadzi czowiek. Kiedy
dziecko czyta, jego mzg nie zajmuje si
szczegami budowy sowa. Mzg dziecka

interpretuje myli wyraone przez pisarza.
Niech czytelnik postawi sobie dwa pytania:
1. Czy potrafi czyta jakie sowa, ktrych nie
umiaby napisa poprawnie? Oczywicie, e
potrafi.
2. Czy potrafi poprawnie napisa jakie sowa,
ktrych nie umie przeczyta? Oczywicie nie.
Czytanie jest czynnoci mzgu, a ortografia to
zbir zasad. Tak samo jak moemy czyta i
rozumie
sowa,
ktrych
nie
umiemy
ortograficznie napisa, moemy nawet czyta i
rozumie sowa, ktrych nie potrafimy wymwi.
Autor sysza ostatnio uczonego profesora z
tytuem
doktorskim
wymawiajcego
nieprawidowo sowo epitome. Ten pan
oczywicie uywa tego sowa latami i uywa go
prawidowo. Nawet jeli uczono go fonetyki (a
prawdopodobnie tak byo) nadal bdzie wymawia
to sowo nieprawidowo. On po prostu nauczy si
go czytajc, tak jak uczymy si ogromnej
wikszoci z okoo stu tysicy sw, jakie skadaj
si na przyzwoity zasb sownictwa. Ilu z tych
sw rzeczywicie nauczylimy si w szkole?
Tylko niewielkiej czci. Przychodzimy do szkoy
z olbrzymim zasobem sw. Ucz nas czyta co
najwyej kilku tysicy sw i pisa nie wicej ni
dalszych kilka tysicy. Pozostaych dziesitkw
tysicy, jakie udao nam si pozna, nauczylimy
si sami suchajc i czytajc i tylko bardzo rzadko
zagldajc do sownika.
Czy to wszystko, co napisalimy powyej ma
oznacza, e jestemy przeciwni uczeniu dzieci
ortografii? Oczywicie nie. Ortografia jest bardzo
odpowiednim i bardzo wanym przedmiotem dla
szkoy.
By moe, ktrego dnia w przyszoci wszyscy
dojd do wniosku, e mae dzieci powinny uczy
si czyta w domu, tak jak obecnie ucz si w
domu rozumie mow. Jakim to byoby
bogosawiestwem dla usatysfakcjonowanych
matek,
szczliwych
dzieci,
strasznie
przepracowanych nauczycieli (ktrzy mogliby
dziki temu powica czas przekazywaniu
47
uczniom wspaniaego zbioru wiedzy, jak

nagromadzi
czowiek).
A
jakim
bogosawiestwem byoby to rwnie dla naszego
niedoinwestowanego, cierpicego na kopoty
lokalowe i kadrowe systemu szkolnego.
Rozejrzyjcie si wok i zobaczcie kto jest
prawdziwym problemem w szkole.
Spjrzcie na dziesitk najlepszych uczniw w
kadej klasie i powiedzcie jaka wsplna cecha tej
grupy jest najbardziej widoczna. To proste - oni
najlepiej czytaj.
Dzieci nie umiejce czyta s najwikszym
problemem amerykaskiego szkolnictwa.
7 jak nauczy mae

dziecko czyta
My matki jestemy garncarzami a
nasze dzieci glin
WINIFRED SACKVILLE STONER,
Natural Education
Wikszo zbiorw instrukcji zaczyna si od

stwierdzenia, e bd skuteczne tylko pod
warunkiem cisego ich przestrzegania.
Przeciwnie, mona spokojnie powiedzie, e
bez wzgldu na to jak sabo bdziecie uczyli swoje
dziecko czytania, ono prawie na pewno nauczy si
wicej ni gdybycie tego nie robili; tak wic jest
to jedyna gra, w ktrej zawsze cos wygracie
niezalenie od tego jak le bdziecie grali.
Musielibycie to robi nieprawdopodobnie le aby
nie uzyska adnych wynikw.
Jednak im mdrzej gracie w te gr uczenia
waszego dziecka czytania, tym szybciej i lepiej
ono bdzie czytao.
Jeeli bdziecie t gr nauki czytania
prowadzili prawidowo, to i wam i waszemu
dziecku sprawi ona olbrzymi przyjemno.
To zajmuje mniej ni p godziny dziennie.
Przejrzyjmy zasadnicze punkty dotyczce
samego dziecka, o ktrych trzeba pamita zanim
omwimy jak je uczy czytania.
1. Dziecko w wieku poniej piciu lat z
atwoci moe wchon olbrzymie iloci
informacji. Jeli dziecko ma mniej ni cztery
lata bdzie to atwiejsze i bardziej efektywne,
poniej trzech lat jeszcze atwiejsze i duo
bardziej efektywne, a poniej dwch lat
najatwiejsze i najefektywniejsze.
2. Dziecko poniej piciu lat moe przyswaja
48
3.
4.
5.
6.
informacje w zadziwiajcym tempie.

Im wicej informacji dziecko wchonie w
wieku poniej piciu lat, tym wicej ich
zapamita.
Dziecko poniej piciu lat ma olbrzymie
zasoby energii.
Dziecko poniej piciu lat ma monumentalne
pragnienie uczenia si.
Dziecko poniej piciu lat moe uczy si
czyta i chce uczy si czyta.
Dziecko poniej piciu lat uczy si caego

jzyka i moe nauczy si tylu jzykw, ilu
bdziemy je uczy. Moe nauczy si czyta w
jednym lub kilku jzykach z tak atwoci z jak
rozumie mow.
PODSTAWY NAUCZANIA
W jakim wieku zaczyna
Pytanie, w jakim wieku zaczyna uczy dziecko

czyta jest fascynujce. Kiedy dziecko jest gotowe
uczy si czegokolwiek?
Kiedy jaka matka spytaa synnego specjalist
od rozwoju dzieci w jakim wieku powinna zacz
uczy swoje dziecko.
Kiedy urodzi si pani dziecko? zapyta
specjalista.
Och, on ma ju pi lat powiedziaa matka.
Niech Pani biegnie szybko do domu.
Zmarnowaa Pani ju pi najlepszych lat jego
ycia, powiedzia ekspert.
Po ukoczeniu dwch lat czytanie staje si z
kadym rokiem coraz trudniejsze. Jeli twoje
dziecko ma pi lat, to bdzie atwiejsze ni gdyby
miao sze. Jeeli ma cztery, atwiejsze ni gdyby
miao pi, a jeli ma trzy lata, jeszcze atwiejsze.
Dwanacie miesicy lub mniej to najlepszy
wiek aby rozpocz, jeeli chcesz woy najmniej
czasu i energii w nauczenie twego dziecka
czytania.
Naprawd moesz zacz proces uczenia
dziecka od samych narodzin. W kocu mwimy
do dziecka od urodzenia to rozwija jego drog

suchow. Moemy mu rwnie dostarcza mowy
za porednictwem oczu to rozwija drog
wzrokow.
S dwa punkty o zasadniczym znaczeniu
zwizane z uczeniem twego dziecka:
1. Twoja postawa i podejcie.
2. Wielko i uporzdkowanie materiaw do
czytania.
Postawa i podejcie rodzicw
Uczenie si jest najwiksz przygod w yciu.

Uczenie si jest upragnione, niezmiernie wane,
nieuniknione i ponad wszystko jest najlepsz i
najbardziej pobudzajc zabaw w yciu. Dziecko
w to wierzy i bdzie zawsze wierzyo, chyba e
przekonamy je, e to nieprawda.
Jest kardynaln zasad, e oboje matka i
dziecko musz podchodzi do nauki czytania z
radoci, jak do wspanialej zabawy. Rodzice nigdy
nie mog zapomina, e uczenie si jest
najbardziej ekscytujc zabaw w yciu a nie
prac. Uczenie si jest nagrod, a nie kar, jest
przyjemnoci, nie obowizkiem. Nauka jest
przywilejem, a nie odmow.
Matka musi zawsze o tym pamita i nie wolno
jej robi niczego co mogoby zniszczy t
naturaln postaw dziecka.
Jest niezawodna zasada, o ktrej nigdy nie wolno
wam zapomnie. Brzmi tak: -Jeeli nie bawisz si
wietnie i twoje dziecko nie bawi si wietnie - przerwij.
Robisz cos le.
program czytania. W zy dzie najlepiej nie bawi

si wcale w czytanie. Kada matka i dziecko maj
takie dni, kiedy nie mog si ze sob zgodzi i
wszystko idzie nie tak. Mdra matka odkada
program czytania w takie dni uznajc, e jest
znacznie wicej szczliwych dni ni nieudanych i
e rado z nauki czytania bdzie wiksza jeli
wybierzemy dla niej najlepsze i najszczliwsze
chwile.
Nigdy
nie
prbuj
nauczy
dziecka
czegokolwiek gdy jest zmczone, godne lub
smutne. Znajd przyczyn tej sytuacji i zarad jej.
Wwczas moesz wrci do radoci uczenia go
czytania i wsplnej zabawy.
Najlepszy czas trwania
Czas przeznaczony na t zabaw ma by bardzo

krtki. Z pocztku bdzie si ona odbywaa trzy
razy dziennie, ale kada sesja zabierze tylko kilka
sekund.
W kwestii okrelenia kiedy skoczy kad
sesj uczenia, matka powinna wykaza wiele
przezornoci.
Zawsze kocz zanim twoje dziecko bdzie chciao
skoczy.
Matka musi wiedzie o czym myli dziecko na

krtk chwil przed nim i przerwa.
Jeli matka zawsze bdzie si trzyma tej
zasady, to dziecko bdzie j baga by bawi si w
czytanie, a matka bdzie podsyca, a nie niszczy
jego naturalne pragnienie uczenia si.
Sposb uczenia
Najlepszy czas na nauk
Nie wolno matce zaczyna tej zabawy dopki

ona i jej dziecko nie czuj si szczliwi i w
dobrej formie. Jeli dziecko jest draliwe,
zmczone czy godne, to pora jest nieodpowiednia
na program czytania. Jeeli matka jest chora lub
nie w humorze, to pora jest nieodpowiednia na
49
Czy sesja czytania skada si z piciu

pojedynczych sw, zda czy z ksiki, kluczow
spraw jest twj entuzjazm. Dzieci bardzo lubi
si uczy i robi to bardzo szybko. Dlatego musisz
pokazywa przygotowany materia bardzo szybko.
My doroli robimy niemal wszystko zbyt powoli
dla dzieci, a sposb w jaki doroli ucz mae

dzieci jest tego najbardziej bolesnym przykadem.
Na og oczekujemy od dziecka wpatrywania si
w pokazywane materiay, tak by wygldao, e si
na nich koncentruje. Oczekujemy, eby wygldao
na troch nieszczliwe, aby byo wida, e si
uczy. Ale to nie dzieci, a doroli uwaaj, e
uczenie si jest bolesne.
Gdy pokazujesz swoje karty rb to tak szybko
jak potrafisz. Robic to bdziesz zdobywa coraz
wicej wprawy. Moesz powiczy troch z
Ojcem, a poczujesz si pewniej. Materiay s
starannie zaprojektowane i wystarczajco due i
wyrane, tak by moga je pokazywa bardzo
szybko i twoje dziecko bez trudu je zobaczy.
Czasami matka spieszc si ma skonno do
robienia tego nieco mechanicznie i traci naturalny
entuzjazm i muzyk swego gosu. Jest moliwe
jednoczesne zachowanie entuzjazmu i dobrego,
znaczcego brzmienia oraz posuwanie si szybko.
To wane by tak robi. Zainteresowanie i
entuzjazm twojego dziecka dla tych sesji czytania
bd w bliskim zwizku z trzema czynnikami:
1. Szybkoci z jak pokazujesz materiay.
2. Iloci nowego materiau.
3. Radosn postaw matki.
Sama tylko szybko moe wpyn na to, czy
sesja bdzie udana czy te zbyt wolna dla twego
penego entuzjazmu i bystrego dziecka.
Dzieci nie wpatruj si nie potrzebuj si
wpatrywa wchaniaj, i to natychmiast, jak
gbki.
Wprowadzanie nowego materiau
Bdzie mdrze powiedzie w tym miejscu o

tempie, w jakim kade, poszczeglne dziecko
powinno uczy si czyta lub w tym zakresie
uczy si czegokolwiek.
John Ciardi piszc w Saturday Review 11
maja 1963 roku stwierdzi, e dziecko powinno
by karmione now wiedz w tempie okrelonym
50
przez jego szczliwe aknienie.

Myl, e 1,0 podsumowuje piknie cae
zagadnienie.
Nie bj si pozwoli kierowa swojemu
dziecku. By moe zadziwi ci wielko jego
szczliwego aknienia i tempo w jakim ono si
uczy.
Ty i ja wyrolimy w wiecie, w ktrym uczono
nas, e trzeba nauczy si dwudziestu stw
doskonale. Musimy si nauczy i zda egzamin na
100 procent lub co koo tego.
Zamiast 100 procent z dwudziestu, co powiecie
na 50 procent z dwch tysicy? Nie trzeba by
matematycznym geniuszem aby wiedzie, e
tysic sw to znacznie wicej ni dwadziecia.
Jednak to, e dzieci mog zapamitywa
pidziesit razy wicej ni im dajemy nie jest tu
najwaniejsze. Wane jest, co si stanie gdy
pokaesz dwudzieste pierwsze sowo lub dwa
tysice pierwsze sowo. W tym ley sekret uczenia
bardzo maych dzieci.
W pierwszym wypadku efektem wprowadzenia
dwudziestego pierwszego sowa i, kiedy dziecko
ogldao pierwszych dwadziecia (ad infinitum i
ad nauseum) bdzie ucieczka w przeciwnym
kierunku tak szybko jak to moliwe. To jest
podstawowa zasada przestrzegana w formalnej
edukacji. My doroli najlepiej wiemy jak zabjcze
moe by takie podejcie. Przeylimy dwanacie
lat szkoy.
W drugim wypadku dwutysiczne pierwsze
sowo jest ochoczo oczekiwane. Rado z
odkrywania i poznania czego nowego jest
speniona, a naturalna ciekawo i zamiowanie do
uczenia si, wrodzone kademu dziecku,
zaspokojone jak naley.
Jedna metoda zamyka drzwi do uczenia si
czasami na zawsze. Druga otwiera szeroko drzwi i
zabezpiecza je przed przyszymi prbami
zamknicia.
Faktycznie dziecko opanuje znacznie wicej ni
50 procent tego, czego jest uczone. Jest wicej ni
prawdopodobne, e nauczy si 80 do 100 procent.
Jednak, nawet gdyby nauczyo si tylko 50
procent, to bdzie intelektualnie szczliwe i

zdrowe, poniewa dajecie mu tak duo.
A czy nie o to w kocu chodzi?
Systematyczno
Bdzie mdrze zorganizowa swj czas i

materiay przed rozpoczciem, poniewa gdy ju
zaczniesz, bdziesz chciaa prowadzi program
systematycznie. Skromny program wykonywany
systematycznie i z radoci bdzie nieskoczenie
bardziej udany ni nadmiernie ambitny program,
ktry przytacza Matk i z tego powodu bywa
wykonywany sporadycznie. Program wykonywany
nieregularnie nie bdzie skuteczny. Wielokrotne
ogldanie materiaw jest bardzo wane dla ich
opanowania. Rado dziecka bierze si z
prawdziwej wiedzy a t mona najlepiej zapewni
wykonujc program codziennie.
Niemniej, czasami bywa konieczne odoenie
programu na kilka dni. To nie jest problemem
dopki nie zdarza si zbyt czsto. Rzadko moe
by bardzo wane odoenie programu na kilka
tygodni a nawet miesicy. Na przykad, narodziny
nowego dziecka, przeprowadzka, podre lub
choroba w rodzinie powoduj znaczne zaburzenia
w codziennych zajciach. W czasie takich
wstrzsw najlepiej cakowicie odoy program.
Wykorzystaj ten czas na czytanie dziecku, co
wymaga nie wicej, ni wyjcia do biblioteki raz
w tygodniu i codziennie chwili spokoju na
czytanie. Nie prbuj w takich okresach
wykonywa programu poowicznie. To bdzie
frustrujce dla ciebie i twojego dziecka.
Jeeli
bdziesz
gotowa
wrci
do
systematycznego wykonywania programu zacznij
dokadnie tam gdzie przerwaa. Nie cofaj si
znw do pocztku.
Czy postanowisz wykonywa skromny program
czytania czy te rozbudowany, rb to co ci
odpowiada systematycznie. Zobaczysz codziennie
rosnc rado i zaufanie dziecka.
51
Przygotowanie materiaw
Materiay uywane do nauki czytania s

wyjtkowo proste. Zostay opracowane na
podstawie wieloletniej pracy bardzo duego
zespou specjalistw, zajmujcych si rozwojem
mzgu dziecka, ktrzy badali wzrost i
funkcjonowanie
ludzkiego
mzgu.
Zaprojektowano je z pen wiadomoci faktu, e
czytanie jest jedn z czynnoci mzgu.
Uwzgldniono w nich moliwoci i ograniczenia
narzdu wzroku maego dziecka i zaplanowano
tak, by odpowiaday wszystkim Jego potrzebom,
od wzrokowej niedojrzaoci do wzrokowej
precyzji i od funkcji do uczenia mzgu.
Wszystkie materiay powinny by wykonane na
do sztywnym biaym kartonie tak, by
wytrzymay nie zawsze delikatne traktowanie,
jakie je czeka.
Potrzeba bdzie sporo biaego kartonu,
przycitego w pasy o wymiarach 10 cm na 60 cm.
Jeli to moliwe, warto je kupi przycite ju do
odpowiednich rozmiarw. To zaoszczdzi ci duo
wycinania, ktre zabiera znacznie wicej czasu ni
pisanie sw.
Potrzebny bdzie rwnie duy czerwony
mazak. Zdobd mazak z moliwie najszersz
kocwk, im grubsza tym lepsza.
Teraz napisz kade sowo na jednym pasku
biaego kartonu. Litery powinny mie wysoko 8
cm. Uywaj maych liter z wyjtkiem Imion
wasnych, ktre oczywicie zaczynaj si od duej
litery. Poza tym zawsze bdziesz uywa maych
liter, poniewa tak wanie wygldaj sowa w
ksikach.
Staraj si aby litery byy bardzo wyrane.
Kreska powinna mie szeroko okoo l cm lub
wicej. Ta intensywno jest wana aby pomc
dziecku w atwiejszym rozpoznawaniu sw.
Litery powinny by zgrabne i wyrane. Uywaj
liter drukowanych przypominajcych czcionk
drukarsk, nigdy kaligrafii. Sowa powinny by tak
umieszczone na kartach, aby wok pozosta
margines l cm. To jest miejsce na twoje palce gdy
bdziesz trzyma kart.
Dziecko Czyta mona otrzyma piszc do:

wersja angielska The Better Baby Press 8801
Stenton Avenue Philadelphia, PA 19118
U.S.A.
Czasami matki tak bardzo si staraj, e

uywaj szablonw do wykonywania kart. W ten
sposb powstaj bardzo pikne karty do nauki
czytania, jednak zabiera to zbyt wiele czasu. Twj
czas jest bardzo cenny. Matki musz
gospodarowa
czasem
staranniej
ni
przedstawiciele prawie kadej innej profesji.
Musisz opracowa szybkie i wydajne sposoby
wykonywania nowych kart, poniewa bdziesz ich
potrzebowaa wiele. Ksztat i czytelno s
znacznie waniejsze ni doskonale wykonanie.
Czsto matki odkrywaj, e ojcowie potrafi robi
bardzo adne karty i e ceni sobie wasny wkad
w program czytania.
Bdcie konsekwentni w sposobie pisania.
Twemu dziecku potrzebna jest staa i pewna
wzrokowa informacja. To bardzo mu pomaga.
Na odwrocie kadej karty napisz to sowo
jeszcze raz w lewym grnym rogu. Napisz je tak
aby moga atwo przeczyta.
Moesz to zrobi owkiem lub pirem. Bdzie
ci to potrzebne przy uczeniu. Inaczej musiaaby
zaglda na front kadej karty zanim pokaesz j
dziecku, a to rozprasza i zwalnia tempo
pokazywania sw.
Pocztkowo materiay pisane s wielkimi,
czerwonymi literami i stopniowo przechodz do
czarnych liter normalnej wielkoci. S due na
pocztku dlatego, e niedojrzaa droga wzrokowa
nie moe rozrni maych liter i faktycznie
rozwija si w miar uywania. Rozmiar moe i
powinien by zmniejszany wraz z dojrzewaniem
tej drogi.
Due litery stosuje si na pocztku z bardzo
prostego powodu, poniewa najatwiej je
zobaczy. S czerwone po prostu dlatego, e
czerwony kolor przyciga uwag maych dzieci.
Moesz uzna, e na pocztek prociej bdzie
kupi gotowy zestaw, Zestaw Naucz Swoje Mae
52
Gdy ju zaczniesz uczy swoje dziecko czyta,

przekonasz si, e przerabia ono nowy materia
bardzo szybko. Niezalenie od tego jak czsto
podkrelamy ten fakt uczc rodzicw oni zawsze
s zdziwieni jak szybko ucz si ich dzieci.
Odkrylimy dawno temu, e najlepiej jest
ruszy od razu pen par. Dlatego przygotuj co
najmniej dwiecie sw zanim rzeczywicie
zaczniesz uczy swoje dziecko. W ten sposb
bdziesz miaa pod rka wystarczajcy zapas
nowego materiau gotowego do wykorzystania.
Jeli tak nie zrobisz, zawsze bdziesz spniona z
przygotowywaniem nowych sw. Pokusa
pokazywania w kko tych samych sw jest
wielkim zagroeniem. Jeli matka ulegnie tej
pokusie, wry to klsk dla caego programu
czytania. Jedyny bd, ktrego dziecko nie bdzie
tolerowao, to pokazywanie nadal tego samego
materiau mimo, e ju dawno powinien by
wymieniony.
Pamitaj, e znudzenie maego dziecka jest
najciszym grzechem.
Bd sprytna zacznij z wyprzedzeniem
przygotowywanie materiaw i utrzymuj dystans.
A jeeli, z jakiego powodu nie nadysz z
przygotowaniem nowych materiaw, nie wpadaj
w puapk pokazujc od nowa te same sowa.
Przerwij program na dzie lub tydzie a
zorganizujesz si i zrobisz nowe materiay, a
potem zacznij tam gdzie przerwaa.
Przygotowywanie materiaw moe i powinno
by dobr zabaw. Bdzie ni, jeeli bdziesz
przygotowywa materiay na nastpny miesic.
Jeli bdziesz przygotowywa materiay na jutro
rano, to zabawy nie bdzie.
Zacznij z wyprzedzeniem i utrzymuj je,
przerwij i uporzdkuj jeli musisz, lecz nie
pokazuj tych samych materiaw wci od nowa.
Streszczenie: Podstawy dobrego uczenia
1.
2.
3.
4.
Zacznij w moliwie najmodszym wieku.

Bd zawsze radosna.
Szanuj swoje dziecko.
Ucz tylko wtedy, gdy ty i twoje dziecko
jestecie szczliwi.
5. Skocz zanim twoje dziecko chce skoczy.
6. Pokazuj materiay szybko.
7. Czsto wprowadzaj nowe materiay.
8. Wykonuj program systematycznie.
9. Przygotowuj materiay starannie i z
wyprzedzeniem.
10. Pamitaj o Niezawodnej Zasadzie.
CIEKA CZYTANIA
cieka, ktr bdziesz si posuwa uczc
swoje dziecko jest zadziwiajco prosta i atwa.
Czy zaczynasz z niemowlciem czy te z
czterolatkiem ta droga zasadniczo si nie zmienia.
Kolejne etapy na tej drodze s nastpujce:
Etap pierwszy
Etap drugi
Etap trzeci
Etap czwarty
Etap pity
Pojedyncze sowa
Wyraenia dwuwyrazowe
Proste zdania
Rozbudowane zdania
Ksiki
ETAP PIERWSZY (Pojedyncze sowa)

Pierwszy etap uczenia twego dziecka czytania
zaczyna si od pitnastu sw. Kiedy dziecko
nauczy si tych pitnastu sw bdzie gotowe do
rozszerzania sownictwa.
Rozpocznij w takiej porze dnia gdy dziecko jest
chonne, wypoczte i w dobrym nastroju.
Wykorzystaj t cz mieszkania, w ktrej jest
najmniej rozpraszajcych czynnikw, zarwno w
sensie suchowym jak i wzrokowym; na przykad
nie wczaj radia i unikaj innych rde haasu.
Wybierz kt pokoju, w ktrym nie ma nadmiaru
53
mebli, obrazw i innych przedmiotw, ktre

mogyby rozprasza wzrok dziecka.
Teraz zaczyna si zabawa. Po prostu podnie
Mama tu poza zasigiem jego rk i powiedz do
niego wyranie Tu jest napisane Mama.
Nie dawaj adnych dodatkowych objanie. Nie
ma potrzeby nic dopowiada. Pozwl mu spojrze
na to nie duej ni jedn sekund.
Nastpnie podnie sowo Tata i znw powiedz
z wielkim entuzjazmem Tu jest napisane Tata.
Poka trzy inne sowa, dokadnie w ten sam
sposb jak dwa pierwsze. Najlepiej, pokazujc
zestaw kart bra kart raczej z koca ni z frontu.
To pozwala ci spojrze na lewy grny rg
odwrotnej karty
gdzie napisaa to sowo.
Oznacza to, e kiedy rzeczywicie mwisz to
sowo do swojego dziecka, moesz skupi ca
uwag na jego twarzy. Tak jest idealnie, poniewa
chcesz skierowa ca swoj uwag i entuzjazm na
dziecko, a nie na podgldanie sowa na froncie
pokazywanej karty, na ktr ono patrzy. Nie pro
swego dziecka o powtarzanie sw. Po pitym
sowie uciskaj mocno i ucauj dziecko okazujc
mu w najbardziej oczywisty sposb swoj mio.
Powiedz mu jakie jest cudowne i bystre.
Powtrz to wszystko trzy razy w cigu
pierwszego dnia dokadnie tak samo, jak opisano
powyej. Pomidzy kolejnymi sesjami powinna
by co najmniej pgodzinna przerwa.
Min pierwszy dzie, a ty zrobia pierwszy
krok w uczeniu twego dziecka czytania (jak dotd
zainwestowaa najwyej trzy minuty).
Drugiego dnia powtrz pocztkow sesj trzy
razy. Dodaj drugi zestaw piciu nowych sw. Ten
drugi zestaw powinien by ogldany trzy razy w
cigu dnia, tak samo jak pierwszy, co w sumie da
sze sesji.
Po zakoczeniu kadej sesji powiedz swemu
dziecku, e jest bardzo dobre i bystre. Powiedz
mu, e jeste z niego bardzo dumna i bardzo je
kochasz. Mdrze jest uciska je aby wyrazi
fizycznie twoj mio do niego.
Nie przekupuj go ani nie nagradzaj
ciasteczkami, cukierkami itp. Przy jego tempie
uczenia si w krtkim czasie nie wytrzymasz

finansowo dostarczania mu ciasteczek, a dziecko
nie wytrzyma tego zdrowotnie. Poza tym
ciasteczka s marn nagrod za takie wane
osignicia w porwnaniu z twoj mioci i
szacunkiem.
Dzieci ucz si z prdkoci wiata - jeli
bdziesz im pokazywa te same sowa wicej ni
trzy razy dziennie znudzisz je. Jeeli pokazujesz
twemu dziecku jedn kart duej ni sekund
stracisz jego zainteresowanie.
Trzeciego dnia dodaj trzeci zestaw piciu
nowych sw.
Teraz uczysz dziecko czytania trzech zestaww
sw, po pi w kadym zestawie, pokazywanych
trzy razy dziennie. Twoje dziecko i ty bawicie si
podczas dziewiciu sesji czytania rozrzuconych w
cigu dnia i zajmujcych w caoci kilka minut.
Na pierwszych pitnacie sw, ktrych uczysz
dziecko powinny skada si sowa najbardziej
znane i lubiane z jego otoczenia. Wrd tych sw
powinny si znale imiona czonkw rodziny,
krewnych, domowych zwierzt, ulubionych
potraw, przedmiotw w domu oraz ulubionych
zaj. Nie sposb tutaj poda ich dokadn list,
poniewa pierwszych pitnacie sw dla kadego
dziecka bdzie innych.
Jedynym znakiem ostrzegawczym w caym
procesie czytania jest nuda. Nigdy me nud
dziecka. Znacznie atwiej je znudzi posuwajc si
zbyt wolno ni za szybko. Pamitaj, e to bystre
dziecko moe uczy si w tym czasie powiedzmy
portugalskiego, wic nie nud go. Pomyl, jak
wspania rzecz wanie osigna. Twoje
dziecko pokonao ju najtrudniejszy prg w caym
procesie nauki czytania; moe nawet nie bdzie
przesad powiedzie w caym procesie uczenia si,
bo czytanie jest podstaw uczenia si.
Z twoj pomoc zrobio ju dwie najbardziej
niezwyke rzeczy:
11. Rozwino swoj drog wzrokow i co
waniejsze nauczyo swj mzg odrnia
jeden symbol graficzny od drugiego.
12. Opanowao
jedn
z
najbardziej
54
zadziwiajcych
abstrakcji,
z
jakimi
kiedykolwiek w yciu bdzie miao do
czynienia: umie czyta sowa.
Kilka sw na temat alfabetu. Dlaczego nie
zaczynamy od nauczenia dziecka alfabetu?
Odpowied na to pytanie jest niezmiernie wana.
Podstawow zasad kadego nauczania jest
rozpoczynanie od rzeczy znanych i konkretnych
oraz podanie do nowych i nieznanych, a na
samym kocu do tego co abstrakcyjne.
Nie moe by nic bardziej abstrakcyjnego dla
dwuletniego mzgu od litery b. To zasuga
geniuszu dzieci, e w ogle kiedykolwiek si tego
ucz.
To oczywiste, e gdyby tylko dwulatki byy
bardziej zdolne do rzeczowej dyskusji dawno ju
wyjaniyby to dorosym.
Gdyby
ju
do
tego
doszo,
gdy
zapoznawalibymy je z liter b, to dziecko
zapytaoby, Co to jest to b?
Co bymy odpowiedzieli?
Tak, powiedzielibymy to jest b, poniewa...
e... poniewa, nie widzisz, e to jest b, poniewa...
tak, poniewa trzeba byo to wymyli... e... jako
symbol dwiku b, ktry... e... rwnie
wymylilimy aby... e...
Tak by to wygldao.
W kocu wikszo z nas z pewnoci
powiedziaoby, To jest b, bo ja jestem wikszy od
ciebie i tyle.
By moe, jest to tak samo dobry powd, jak
kady inny, dla ktrego b jest b.
Na szczcie nie musielimy wyjania tego
dzieciakom, poniewa o ile mog nie rozumie
historycznych powodw dla ktrych b jest b, to
wiedz, e jestemy wiksi i czuj, e to jest
wystarczajcy powd.
W kadym razie, udaje im si nauczy tych
trzydziestu dwch wzrokowych abstrakcji i co
wicej, trzydziestu dwch suchowych abstrakcji
rwnoczenie.
Tego nie mona zsumowa do szedziesiciu
czterech moliwych kombinacji dwiku i obrazu,
ale do prawie nieskoczonej liczby moliwych
kombinacji.
Ucz si tego wszystkiego nawet pomimo
faktu, e zwykle dzieje si to w wieku piciu czy
szeciu lat, kiedy uczenie si staje si dla nich
znacznie trudniejsze.
Dziki Bogu, jestemy na tyle mdrzy, eby nie
prbowa rozpoczyna nauki studentw prawa,
medycyny czy inynierii od adnych tego rodzaju
dzikich abstrakcji, bo bdc modymi dorosymi
nigdy nie daliby sobie z tym rady.
Wzrokowe rnicowanie, z ktrym poradzi
sobie twj maluch w pierwszym etapie jest bardzo
wane.
Czytanie liter jest bardzo trudne, poniewa nikt
nigdy nie zjad h ani nie zapa b, nie nosi b i nie
otworzy h. Mona zje banana, zapa balon,
puszcza bka lub otworzy bram, O ile litery,
ktre skadaj si na sowo balon s abstrakcyjne,
to sam balon nie jest abstrakcj i dlatego atwiej
si nauczy sowa balon ni litery b.
Ponadto sowo balon znacznie bardziej rni
si od sowa nos ni litera b od litery n.
Te dwa fakty czyni sowa znacznie
atwiejszymi do czytania ni litery.
Litery alfabetu nie s jednostkami czytania czy
pisania, tak jak osobne dwiki nie s jednostkami
syszenia czy mwienia. Sowa s jednostkami
jzyka. Litery s po prostu technicznym
materiaem konstrukcyjnym wewntrz sw, tak
jak glina, drewno i skaa s materiaami
konstrukcyjnymi budynku. To cegy, deski i
kamienie s prawdziwymi jednostkami budowy
domu.
Znacznie pniej, gdy dziecko bdzie ju
dobrze czytao nauczymy je alfabetu. Wtedy
bdzie ju potrafio zrozumie dlaczego konieczne
byo wynalezienie alfabetu i po co nam litery.
Zaczynamy uczy mae dziecko czyta sowa
od jego imienia, imion jego rodziny i sw o
sobie, poniewa dziecko uczy si najpierw o
swojej rodzinie i swoim ciele. Jego wiat zaczyna
si wewntrz i rozprzestrzenia stopniowo na
zewntrz, o tym pedagodzy wiedza ju od dawna.
Kilka lat temu, inteligentny specjalista od
55
rozwoju dziecka wyrazi za porednictwem kilku

magicznych liter co bardzo wanego dla poprawy
nauczania. Te litery to W.S.D. - wzrokowe,
suchowe i dotykowe. Zwrcono uwag, e dzieci
ucz si dziki kombinacji widzenia (W),
syszenia (S) i dotyku (D). Tylko matki od zawsze
bawiy si mwic rzeczy takie jak: Sroczka
kaszk warzya, swoje dzieci karmia; temu daa,
bo poprosi... trzymajc paluszki przed oczami
dziecka aby je widziao (wzrokowe), mwic
sowa by dziecko je syszao (suchowe) i zginajc
paluszki tak by dziecko to czuo (dotykowe).
W kadym razie, zaczynamy od rodziny i sw
o sobie.
Czci ciaa
do
wosy
noga
rami
kolano
paluszki
oko
ppek
stopa
ucho
usta
palec
gowa
rka
okie
zby
nos
pi
wargi
jzyk
Oto metoda, ktr naley stosowa od tego

punktu dodajc nowe sowa i usuwajc stare: po
prostu usuwaj z kadego zestawu jedno sowo,
ktrego uczya ju przez pi dni i zastpuj je
nowym sowem. Pierwsze trzy zestawy twego
dziecka byy ju ogldane przez tydzie, wic
moesz teraz rozpocz codziennie wymienia
jedno stare sowo z kadego zestawu i wkada
nowe. Po dalszych piciu dniach odkadaj po
jednym starym sowie z dwch zestaww, ktre
wanie dzisiaj doczya. Poczwszy od tego
punktu powinna dodawa codziennie po jednym
nowym sowie do kadego zestawu i odkada
jedno stare. Proces odkadania starych sw
nazywamy wycofywaniem. Jednak kade
wycofane sowo bdzie pniej ponownie
wezwane do aktywnej suby, kiedy dotrzemy do
drugiego, trzeciego, czwartego i pitego etapu, jak
wkrtce zobaczycie.
Matki uwaaj, e piszc owkiem dat na
odwrocie karty ze sowem atwo ustali, ktre

sowa byy pokazywane najduej i s gotowe do
wycofania.
DZIENNY PROGRAM
Caodzienny materia: 5 zestaww
Jedna sesja:
l zestaw (5 stw) pokazywanych raz
Czstotliwo:
3 x dziennie kady zestaw
Intensywno:
8 cm czerwone sowa
Czas trwania:
5 sekund
Nowe sowa:
5 dziennie (l w kadym zestawie)
Wycofywane sowa: 5 dziennie (l w kadym zestawie)
Okres uywania kadego sowa:
3 x dziennie przez 5 dni = 15
Zasada:
Zawsze kocz zanim twoje dziecko chce
skoczy.
W skrcie, bdziesz uczy dwudziestu piciu

sw dziennie, podzielonych na pi zestaww po
pi sw kady. Twoje dziecko bdzie codziennie
ogldao pi nowych sw lub jedno nowe sowo
w kadym zestawie i pi sw bdzie kadego
dnia wycofywanych.
Unikaj pokazywania kolejno dwch sw
zaczynajcych si od tej samej litery. Wosy, wsy
i wargi wszystkie zaczynaj si od litery w i
dlatego nie powinny by uczone jedno po drugim.
Czasami dziecko bdnie rozpoznaje wosy jako
wsy, poniewa oba sowa zaczynaj si od w i
maj podobny wygld. Dzieci, ktre nauczono ju
caego alfabetu znacznie czciej popeniaj t
omyk ni te, ktre alfabetu nie znaj. Znajomo
alfabetu wprowadza niewielkie zamieszanie.
Uczc na przykad sowa oko matka moe
napotka problem nastpujcy: dziecko rozpoznaje
dobrze znane o i wykrzykuje to zamiast czyta
sowo oko.
Znw naley pamita o naczelnej regule, by
nigdy nie nudzi dziecka. Jeli ono si nudzi, jest
bardzo prawdopodobne, e posuwasz si zbyt
wolno. Powinno uczy si szybko i domaga si
kontynuowania tej zabawy.
Jeeli robisz wszystko dobrze, dziecko bdzie
miao rednio pi nowych sw dziennie. Moe
mie dziesi sw dziennie. Jeli jeste do
mdra i entuzjastyczna ono moe nauczy si
wicej.
Kiedy twoje dziecko nauczyo si ju sw o
56
sobie, jestecie gotowi do przejcia do

nastpnego etapu w procesie czytania. Ono ma ju
za sob dwa z najtrudniejszych etapw w nauce
czytania. Jeli to mu si udao, bdzie ci bardzo
trudno powstrzyma je duej od czytania.
Teraz i matka i dziecko powinni podchodzi do
tej zabawy w czytanie z wielk przyjemnoci i
zapaem. Pamitaj, e budujesz w swoim dziecku
zamiowanie do uczenia si, ktre bdzie roso
przez cae jego ycie. cilej mwic, wzmacniasz
wrodzon pasj do nauki, ktrej nie mona
zniweczy, ale ktr z pewnoci mona
skierowa na bezuyteczne, a nawet szkodliwe
tory. Baw si tym z radoci i entuzjazmem. Teraz
Jeste gotowa doda rzeczowniki, ktre s
znanymi przedmiotami w otoczeniu twego
dziecka.
Sownictwo domowe
Domowe sownictwo skada si z tych sw,

ktre s nazwami przedmiotw powszechnie
spotykanych w otoczeniu twojej rodziny: sprzty
w domu, poywienie, zwierzta, czynnoci, ktre
zwykle wykonuje twoje dziecko.
W tym czasie dziecko bdzie umiao czyta
dwadziecia pi do trzydziestu stw. Jest to
punkt, w ktrym pojawia si czasami pokusa
przegldania ponownie starych sw. Nie ulegaj tej
pokusie. Dla twego dziecka to bdzie nudne.
Dzieci uwielbiaj uczy si nowych sw, ale nie
bardzo lubi powtarzanie w kko starych. Moe
ci rwnie kusi aby sprawdzi swoje dziecko.
Tego take nie rb. Sprawdzanie nieodmiennie
wprowadza napicie u matki i dziecko doskonale
to wyczuwa. atwo moe powiza napicie i
przykro z uczeniem si. Omwimy sprawdzanie
bardziej szczegowo w nastpnym rozdziale.
Przy kadej sposobnoci
pamitaj
o
okazywaniu swemu dziecku jak bardzo je kochasz
i szanujesz.
Sesje czytania zawsze powinny by czasem
miechu i mioci. Stan si doskona nagrod dla
ciebie i twego dziecka za ca cik prac jak
oboje wykonalicie.
Sprzty
krzeso
st
drzwi
okno
ciana
ko
azienka
piec
lodwka
telewizor
tapczan
ubikacja
Ta lista moe by rwnie uzupeniana lub

zmieniana tak, aby odpowiadaa otoczeniu
domowemu dziecka i posiadanym przez t wanie
rodzin sprztom.
Teraz dalej zaspokajaj szczliwe aknienie
swego dziecka sowami opisujcymi to, co naley
do niego.
powysze listy powinny by dostosowywane do

poszczeglnych dzieci, by zawieray to co one
rzeczywicie posiadaj i to co lubi najbardziej.
Oczywicie, lista bdzie wygldaa nieco
inaczej zalenie od tego czy dziecko ma dwanacie
miesicy, czy pi lat.
Twoje dziecko nadal uczy si sw dokadnie
tak samo jak dotd. Ta lista moe mie od
dziesiciu do pidziesiciu sw, wedug uznania
matki i dziecka.
Dotychczasowe sownictwo (ktre moe liczy
teraz okoo pidziesiciu sw) skadao si z
samych rzeczownikw. Nastpna grupa w
domowym sowniku przedstawia czynnoci i w
zwizku z tym wprowadza po raz pierwszy
czasowniki.
Czynnoci1
Rzeczy nalece do dziecka
auto
kocyk
skarpetki
kubek
yka
piamka
buciki
pika
rowerek
szczoteczka
poduszka
butelka
sok
mleko
pomaracza
chleb
woda
marchewka
maso
jajko
jabko
banan
kartofel
truskawka
so
yrafa
hipopotam
wieloryb
goryl
dinozaur
nosoroec
pajk
pies
tygrys
lis
pije
pi
czyta
je
chodzi
rzuca
biega
skacze
pywa
mieje
wchodzi
raczkuje
Dla dodania atrakcyjnoci temu zestawowi

matka uczc kadego nowego sowa najpierw
ilustruje je (na przykad) skaczc i mwic Mama
skacze." Potem pozwala podskoczy swojemu
dziecku i mwi "Ja2 skacze." Nastpnie pokazuje
dziecku sowo mwic Tu jest napisane skacze.
Tym sposobem przechodzi przez wszystkie sowa
czynnoci. Dziecko szczeglnie bdzie to lubi,
poniewa to angauje je wraz z jego matk (lub
ojcem) - w ruch i nauk.
Kiedy twoje dziecko nauczyo si ju
podstawowych domowych sw, jest gotowe
ruszy dalej.
Teraz dziecko czyta ju ponad pidziesit sw
i oboje powinnicie by zachwyceni. Naley
zwrci uwag na dwie sprawy zanim przejdziecie
Poywienie
Zwierzta
Tak jak w poprzednich grupach tematycznych,

57
W jzyku, polskim najlepiej rozpocz uczenie czytania

czasownikw od pokazywania ich w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
(Przyp. tum.)
2
Oczywicie, kada matka zastpuje imi Ja imieniem swojego
dziecka (Przyp. tum.)
do nastpnego etapu, ktry jest pocztkiem koca

w procesie nauki czytania.
Jeli matka lub ojciec traktowali uczenie swego
dziecka czytania jako czyst przyjemno (tak
byoby idealnie), a nie obowizek lub nakaz (co w
kocu nie jest do dobrym powodem), to oboje
rodzice i dziecko powinni ogromnie lubi wsplne
zabawy podczas codziennych sesji.
John Ciardi, we wspomnianym ju artykule
napisa o dziecku, ...jeli byo kochane (co
waciwie oznacza, e jego rodzice bawili si z
nim znajdujc w tym prawdziw przyjemno)....
Jest to wspaniale okrelenie mioci zabawa i
nauka z dzieckiem i rodzice uczc dziecko
czytania zawsze powinni o tym pamita.
Nastpna sprawa do zapamitania to fakt, e
dzieci s niezmiernie ciekawe sw, tak pisanych
jak mwionych. Jeeli dziecko okazuje
zainteresowanie jakim sowem, z jakiegokolwiek
powodu, mdrze bdzie teraz napisa je dla niego i
doczy do jego sownictwa. Nauczy si bardzo
szybko i atwo sowa, o ktre pytao.
Dlatego jeli dziecko zapyta, Mamo co to jest
nosoroec? lub Co znaczy mikroskopowy?
bdzie bardzo mdrze odpowiedzie dokadnie na
jego pytanie i natychmiast napisa to sowo,
dodajc je w ten sposb do zasobu czytanego
sownictwa.
Bdzie odczuwao specjaln dum i dodatkow
przyjemno uczc si czyta sowa, ktre samo
wywoao.
ETAP DRUGI (Wyraenia dwuwyrazowe)
Teraz, kiedy dziecko opanowao ju czytanie
podstawowego zbioru pojedynczych sw, jest
gotowe do czenia tych sw w wyraenia
dwuwyrazowe.
Jest to wany, poredni etap pomidzy
pojedynczymi sowami a penymi zdaniami.
Dwuwyrazowe wyraenia tworz pomost midzy
podstawowymi
cegiekami
czytania
pojedynczymi sowami a wiksz jednostk

organizacyjn
zdaniem.
Oczywicie,
58
umiejtno czytania caej grupy powizanych

sw, zwanej zdaniem, jest kolejnym duym
celem. Jednak, ten poredni etap dwuwyrazowych
wyrae pomoe dziecku przej atwo do
nastpnego poziomu.
Teraz matka przeglda sownictwo swojego
dziecka i sprawdza jakie dwuwyrazowe wyraenia
moe uoy ze sw, ktrych ju uczya. Szybko
odkryje,
e
bdzie
potrzebowaa
kilku
przymiotnikw by tworzy sensowne wyraenia.
Jedn, prost grup sw, ktre s bardzo
pomocne i atwe do nauczenia s podstawowe
kolory:
Kolory
czerwone
fioletowa
niebieski
pomaraczowe
czarna
rowy
te
biaa
szary
zielone
brzowa
granatowy
Te sowa mona zaopatrzy w kwadraty w

odpowiednim kolorze, umieszczone na odwrocie
kadej karty. Matka moe wtedy uczy czytania
sowa, a potem odwrci kart i pokaza ten kolor.
Bardzo mae dzieci ucz si kolorw bardzo
szybko i atwo i s zachwycone wskazujc kolory
gdziekolwiek si znajd. Po nauczeniu
podstawowych
kolorw
pozostaje
do
wykorzystania caa gama bardziej subtelnych
odcieni (indygo, lazur, kanarkowy, oliwkowy,
zoty, srebrny, miedziany itd.).
Po wprowadzeniu prostych kolorw, matka
moe przygotowa swemu dziecku pierwszy
zestaw wyrae dwuwyrazowych:
sok pomaraczowy
rowe paluszki
niebieskie oczy
fioletowe winogrona
czerwone auto
brzowe buty
ty banan
zielone jabko
czarne wosy
biaa lodwka
Kade z tych wyrae ma t wielk warto, e

dziecko zna oba sowa pojedynczo. Wyraenie
dwuwyrazowe zawiera dwa podstawowe elementy
atrakcyjne dla dziecka. Jedno, co mu si podoba,
to ogldanie sw, ktre ju zna. Drugi element
polega na tym, e dziecko dostrzega i poczenie
dwch starych sw tworzy now ide, chocia
oba te sowa s mu ju znane. To jest dla niego
bardzo ekscytujce. Otwiera drzwi do zrozumienia
magii zadrukowanej kartki.
Podziel zrobione karty z dwuwyrazowymi
wyraeniami na dwa zestawy po pi w kadym.
Pokazuj kady zestaw trzy razy dziennie przez
pi dni (lub krcej). Po piciu dniach wycofuj po
jednym wyraeniu z kadego zestawu i dodawaj
nowe. Dalej, codziennie dodawaj po jednym
wyraeniu i wycofuj jedno w kadym zestawie.
Posuwajc si naprzd w tym etapie matka
bdzie
potrzebowaa
dodatkowych
przymiotnikw. Najlepiej ich uczy w parach
przeciwiestw:
cile zwizane z jego codziennym yciem i

dlatego, mona powiedzie, s bliskie jego sercu.
Moemy teraz przedstawi:
Wyraenia dwuwyrazowe
pusty kubek
peny kubek
due krzeso
mae krzeso
wesoa mama
smutna mama
dugie wosy
krtkie wosy
czysta bluzka
brudna bluzka
prawa rka
lewa rka
ETAP TRZECI
(Proste zdania)
Przejcie od dwuwyrazowych wyrae do

prostych zda jest bardzo atwym krokiem.
Przeskok polega na wczeniu czynnoci do
wyraenia
dwuwyrazowego
i
utworzeniu
3
podstawowego krtkiego zdania.
Przeciwiestwa
due
mae
dugie
krtkie
gruby
chudy
prawa
lewa
czysta
brudna
wesoa
smutna
gadkie
szorstki
e
brzydkie
pusty
peny
ciemny
jasny
adne
Mama skacze
Znw, zalenie od wieku i dowiadczenia

dziecka moesz wprowadza te karty z obrazkami
ilustrujcymi znaczenie sowa na odwrocie lub bez
nich. Due" i mae" to bardzo proste pojcia dla
bardzo maego dziecka. Ktre mae dziecko nie
wie natychmiast, e jego starszy brat czy siostra
dostali co "wikszego" ni ono otrzymao? My
doroli mamy skonno do postrzegania tych
poj jako abstrakcji. To s abstrakcyjne pojcia,
ale skadaj si na otoczenie maego dziecka i ono
chwyta je bardzo szybko, gdy przedstawi si je w
logiczny i prosty sposb. Te pojcia s bardzo
59
Nawet dysponujc podstawowym sownictwem

pidziesiciu do siedemdziesiciu piciu stw,
liczba moliwych kombinacji jest dua. S trzy
doskonae sposoby uczenia prostych zda i mdra
matka bdzie uywaa wszystkich trzech.
1. Uywajc kart z pojedynczymi sowami, ktre
masz ju gotowe, trzeba tylko dorobi kilka
kart ze sowem jest. Usid majc
przygotowanych pi imion lub nazw zwierzt,
pi kart jest i pi przymiotnikw. Wybierz
po jednym sowie z kadej pitki i przeczytaj
swojemu dziecku. Teraz pozwl dziecku
wybra po jednym i uoy zdanie. Przeczytaj
mu to zdanie. Ucie razem trzy do piciu
3
W jzyku angielskim takie proste zdania skadaj si z trzech sw,

po polsku wystarcz dwa. Pierwsze trzy przykady prostych zda zostay
przetumaczone dosownie, dalej zmieniono tre przykadw, aby utworzy
zdania z trzema sowami. (Przyp. tum.)
zda. Potem od karty. Moecie si bawi w

ten sposb tak czsto, jak dziecko bdzie
miao ochot. Pamitaj o czstej wymianie
rzeczownikw i przymiotnikw, aby zabawa
nie stracia wieoci.
Mama
jest
wesoa
Tata
jest
duy
Basia
jest
maa
Jacek
jest
czysty
Ania
jest
chuda
Zdanie Mamy
Ania
jest
chuda
Zdanie dziecka
Jacek
jest
czysty
3. Zrb ksieczk z prostych zda. Taka

ksieczka powinna mie pi zda z ilustracj
do kadego zdania. Powinna mie wymiary 20
cm x 45 cm z czerwonymi literami wysokoci
5 cm. Zapisana strona poprzedza obrazek i jest
oddzielona od ilustracji. Mdrze jest w
pierwszej ksieczce opisa zwyky rozkad
dnia twojego dziecka.
2. Uywajc kart o wymiarach 10 cm x 60 cm

zrb zestaw piciu zda. Bdziesz musiaa
zmniejszy wielko liter aby zmieci trzy lub
cztery sowa na jednej karcie. Teraz litery
mog mie wysoko 5 cm zamiast 8 cm.
Uwaaj eby nie pisa sw zbyt ciasno.
Zostaw do biaej przestrzeni tak, by kade
sowo mogo oddycha. Pokazuj je trzy razy
dziennie przez pi dni (lub krcej). Potem
dodawaj codziennie dwa nowe zdania, a dwa
wycofuj. Twoje dziecko bdzie si tego uczyo
bardzo szybko, tak wic bd gotowa
przechodzi do nowych zda tak szybko jak to
moliwe.
Mona bez trudu zilustrowa t ksieczk
uywajc
fotografii
twojego
dziecka,
wykonujcego kad z tych czynnoci. Ta maa
ksieczka bdzie pierwsz z dugiej serii ksiek,
ktre bd znaczyy wzrost i rozwj, cae ycie
twojego dziecka. Dzieci naturalnie kochaj te
ksiki jeli maj szczcie i matka zechce
powici czas na ich wykonanie. Kada ksika
ma na pocztku dziesi stron, ktre matka czyta
dziecku dwa do trzech razy dziennie, przez kilka
dni. Nastpnie matka dodaje nowe rozdziay
60
uywajc tego samego podstawowego sownictwa.

Te
cudowne
domowe
ksieczki
dokumentujce ycie twojego dziecka s ywym,
oddychajcym
sposobem
wykorzystania
wszystkich wielkich zdj, ktre kada matka robi
swojemu dziecku w cigu lat.
ETAP CZWARTY (Rozbudowane zdania)
Omwilimy ju proste zdania i teraz dziecko
jest gotowe do najwaniejszego kroku od czasu,
gdy potrafi rozrnia pojedyncze sowa. Jest
gotowe zabra si do rozbudowanych zda
wyraajcych bardziej zoon myl.
Gdybymy potrafili zrozumie tylko zdania,
ktre ju wczeniej widzielimy i poznalimy,
nasze czytanie byoby naprawd ograniczone. Caa
rado z otwarcia nowej ksiki polega na
odkrywaniu w niej tego, czego jeszcze nigdy nie
czytalimy.
Rozpoznawanie
pojedynczych
sw
i
zrozumienie, e przedstawiaj one przedmiot lub
pojcie jest podstawowym krokiem w nauce
czytania. Odkrycie, e sowa uyte w zdaniu mog
przedstawia myl bardziej skomplikowan jest
dodatkowym i niezmiernie wanym etapem.
Moemy nadal stosowa te same podstawowe
sposoby, jakie wprowadzilimy zaczynajc proste
zdania. Jednak teraz wychodzimy poza trzy sowa.
Zamiast wybiera spord piciu rzeczownikw i
piciu przymiotnikw, jak przy ukadaniu prostego
zdania Basia jest maa, dodajemy teraz
dodatkowe czasowniki oraz rzeczowniki i
ukadamy Maa Basia pije mleko.4
W tym miejscu pojawi si trudno, ktrej nie
ma w jzyku angielskim, wynikajca ze
zmieniajcego si wygldu sw w rnych
formach gramatycznych. Nie wszystkich kart z
pojedynczymi sowami mona bdzie uy
4
W jzyku polskim problemy pojawiajce si przy przechodzeniu do

rozbudowanych zda s zupenie inne ni w angielskim i dlatego w
kilku kolejnych akapitach konieczne byo zastpienie tumaczenia
oryginalnego tekstu autora komentarzem na temat sposobw radzenia
sobie z trudnociami wynikajcymi z regu polskiej gramatyki i
skadni. (Przyp. tum)
61
ponownie. Matka powinna pocztkowo tak

dobiera sowa do zabawy w ukadanie zda, aby
mona byo je wykorzysta do budowy jak
najwikszej
liczby
zda
cztero
lub
piciowyrazowych bez zmieniania ich (na
przykad: Czerwona bluzka jest czysta. Wesoa
Ania pije sok pomaraczowy.). Pniej mona
wprowadzi przyimki w, na, do, za itd.
Nie ma sensu pokazywanie tych sw pojedynczo,
natomiast warto je przedstawi najpierw w
dwuwyrazowych wyraeniach z rzeczownikiem w
odpowiedniej formie gramatycznej (na stole,
do domu), a dopiero pniej wcza w
rozbudowane zdania.
Teraz moliwoci tworzenia zda znacznie si
powiksz. Aby nie utrudnia dziecku czytania
sw pojawiajcych si w zmienionej formie,
staraj si pocztkowo budowa zdania zawierajce
tylko jedno takie sowo:
Czerwone auto jedzie do domu
Jeeli bdziesz zwiksza liczb takich sw

stopniowo, twoje dziecko bez trudu sobie z tym
poradzi:
Znw, w miar dokadania dodatkowych sw

w zdaniach, trzeba bdzie zmniejszy nieco
wielko liter. Teraz pisz litery wysokie na 3,5 cm.
Daj kademu sowu duo miejsca, jeli trzeba zrb
karty ze zdaniami dusze ni 60 cm.
Jeeli bdziesz systematycznie bawi si ze
swoim dzieckiem w ukadanie zda, zauwaysz od
tego momentu, e ono uwielbia ukada zdania
mieszne lub absurdalne.
Duy
so
pije
te
mleko
Gruby
Tata
ciska
zielone
jabko
Mae
krzeso
nosi
fioletowe
buty
To powinno ci inspirowa. To smutny skutek
monotonii i jaowoci naszego oficjalnego

szkolnictwa, e nie zdajc sobie z tego sprawy
unikamy posugiwania si humorem i absurdem w
nauczaniu. Tak czsto upominano nas ebymy
nie wygupiali si i nie byli mieszni, e
uznajemy za niedozwolone bawi si podczas
nauki. Takie wyobraenie jest najwikszym
absurdem, poniewa zabawa jest nauk, a nauka
jest zabaw. Im wicej zabawy, tym wicej nauki.
Dobra sesja budowania zda zwykle prowadzi
do tego, e matka i dziecko przecigaj si w
tworzeniu najdzikszych kombinacji i koczy si
mnstwem miechu, uciskw i wesooci.
Skoro kade zdanie, jakie ukadasz i wpisujesz
na kart lub do ksiki skada si z pojedynczych
sw, ktrych ju wczeniej starannie nauczya
dziecko, to jest bardzo prawdopodobne, e bdzie
ono czytao wiele zda bardzo szybko.
Bdzie
mdrze
wybiera
ograniczone
sownictwo okoo pidziesiciu sw i uywa
ich do budowy tylu zda, ile tylko ty i twoje
dziecko potraficie stworzy. W ten sposb dziecko
rzeczywicie uzyska wpraw w operowaniu tymi
sowami. Jego pewno wzronie tak, e bez
wzgldu na to w jakiej kombinacji i ustawieniu
pojawi si one w nowym zdaniu, bdzie umiao
je rozszyfrowa.
Na tym poziomie nadal ty przedstawiasz mu
materia. Czytasz mu gono zdania lub ksieczki.
Zalenie od jego wieku, sprawnoci w mwieniu
czy temperamentu, dziecko bdzie ju samo
czytao niektre sowa lub zdania gono.
wietnie, jeli robi to spontanicznie. Natomiast nie
powinna go prosi o czytanie gono. Omwimy
t spraw szerzej w nastpnym rozdziale.
W
miar
przechodzenia
od
zda
czterowyrazowych do piciowyrazowych i
duszych bdzie ci na pewno brakowao miejsca
na kartach o wymiarach 10 cm na 60 cm czy w
ksieczkach o wymiarach 20 cm na 45 cm.
Obecnie stopniowo zrobisz trzy rzeczy:
1. Zmniejszysz wielko liter
2. Zwikszysz liczb sw
62
3. Zmienisz kolor liter z czerwonego na czarny.

Zacznij od zmniejszenia nieco rozmiarw liter.
Nie chcesz zmniejszy ich tak bardzo, by
sprawiay nawet najmniejsz trudno twojemu
dziecku. Sprbuj z literami o wysokoci 2,5 cm.
Uywaj ich przez kilka tygodni. Jeeli nie bdzie
adnych problemw, moesz zwikszy liczb
sw. Jeli uywaa zda piciowyrazowych,
przejd teraz do szeciowyrazowych. Jednak
utrzymaj wielko liter 2,5 cm. Pokazuj
szeciowyrazowe zdania przez jaki czas. Jeli
wszystko pjdzie dobrze, zredukuj rozmiary liter
do 2 cm. Naley przestrzega w tym procesie
wanej zasady, by nigdy nie zmniejsza liter i nie
zwiksza liczby sw jednoczenie. Najpierw
zmniejsz nieco litery, odczekaj jaki czas i
nastpnie zwikszaj liczb sw.
Jedno i drugie rb stopniowo. Pamitaj, e
zdanie nie moe by zbyt due ani zbyt jasne, ale
moe by za mae i za trudne. Nie ma powodu si
spieszy.
Jeli zredukowaa wielko liter lub
zwikszya liczb sw zbyt szybko, zauwaysz,
e dziecko traci zainteresowanie i nie uwaa.
Moe zacz rozglda si na boki lub patrze na
ciebie zamiast na karty czy ksiki, ktre stay si
dla jego wzroku zbyt skomplikowane. Jeli tak si
zdarzy, po prostu wr do rozmiaru liter lub liczby
sw, jakich uywaa tu przedtem, a odzyskasz
jego entuzjazm. Pozosta na tym poziomie
znacznie duej, zanim sprbujesz znw co
zmienia.
Nie potrzeba zmienia koloru i rozmiarw sw
pokazywanych
pojedynczo.
Faktycznie,
przekonalimy si, e utrzymanie pierwotnych
rozmiarw pojedynczych sw jest atwiejsze i dla
matki i dla dziecka.
Natomiast, robic ksieczki z literami
wielkoci 2,5 cm i szecioma lub wicej sowami
na stronie, warto zmieni kolor z czerwonego na
czarny. Gdy sowa si zmniejszaj, kolor czarny
zapewnia lepszy kontrast i bardziej czyteln
stron.
Teraz jest gotowy pomost do ostatniego i

najbardziej podniecajcego kroku, ktrym jest
przejcie do ksiek. Wstawilimy stop mocno w
potwarte drzwi robic ksieczki z prostymi i
rozbudowanymi zdaniami, lecz, o ile w
poprzednich etapach powsta szkielet, to ten nowy
etap doda mu mini.
Droga wolna, ruszajmy.
ETAP PITY
(Ksiki)
Obecnie twoje dziecko jest gotowe do czytania

prawdziwej i odpowiedniej ksiki. Faktycznie,
przeczytao ju wiele domowej roboty ksieczek i
opanowao
wszystkie
pojedyncze
sowa,
wyraenia, i zdania, jakie znajdzie w swojej
pierwszej ksice.
Staranne, uprzednie przygotowanie jest
kluczem do sukcesu z jego pierwsz ksik i z
wieloma innymi w przyszoci.
Pewnie radzi sobie z pojedynczymi sowami,
wyraeniami, prostymi i rozbudowanymi zdaniami
pisanymi bardzo duymi literami. Teraz musi da
sobie rad z mniejszym drukiem i wiksz liczb
sw na kadej stronie.
Im modsze dziecko, tym wikszym
wyzwaniem bdzie dla niego ten etap. Pamitaj, e
uczc je czytania, faktycznie rozwijaa jego drog
wzrokow dokadnie tak samo, jak wiczenia
rozwijaj bicepsy.
W przypadku gdyby zmniejszaa wielko liter
zbyt szybko i w ten sposb pokazywaa mu druk,
ktrego nie moe jeszcze atwo przeczyta, etapy
trzeci i czwarty programu czytania dostarcz ci
jasnych wskazwek, jakich rozmiarw litery s
atwe i wygodne dla twojego dziecka.
Poniewa sowa, ktrych uywa, s dokadnie
te same. a rni si tylko tym, e staj si
mniejsze w kadym etapie, zorientujesz si atwo
jeli dziecko bdzie si uczyo szybciej, ni moe
dojrzewa jego droga wzrokowa.
Na przykad przypumy, e dziecko przeszo z
powodzeniem przez trzeci i czwarty etap ze
63
sowami pisanymi literami wielkoci 5 cm, ale ma

trudnoci z czytaniem tych samych sw w
ksice. Odpowied jest prosta. Sowa s za mae.
Wiemy, e dziecko moe atwo czyta sowa
wielkoci 5 cm. Wtedy matka przygotowuje po
prostu dalsze sowa i proste zdania wysokoci 5
cm. Uywaj zwykych, pobudzajcych wyobrani
sw, ktre dziecko bdzie lubio czyta. Po
dwch miesicach wr ponownie do ksiki z
mniejszymi literami.
Pamitaj, e sama rwnie miaaby trudnoci z
przeczytaniem zbyt maego druku.
Jeli dziecko ma trzy lata, gdy dociera do ksiki z
literami wielkoci 2 cm, prawdopodobnie nie zatrzyma
si wcale w tym punkcie. Jeeli dziecko ma mniej ni
dwa lata gdy dojdzie do czytania ksiki, prawie na
pewno bdziesz musiaa zdoby lub zrobi dla niego
dodatkowe ksieczki z literami 2.5 lub 5
centymetrowymi. Wszystko jest w porzdku, to te jest
czytanie, prawdziwe czytanie. To przyspieszy
dojrzewanie jego mzgu znacznie bardziej ni
cokolwiek innego.
Matka musi teraz zdoby ksik dla swojego

dziecka. Znajd ksik zawierajc sownictwo,
ktrego ju nauczya w formie pojedynczych
sw, wyrae i prostych zda. Wybr ksiki jest
bardzo wany; powinna spenia nastpujce
warunki:
1. Powinna mie sownictwo od pidziesiciu
do stu sw.
2. Powinna zawiera nie wicej ni jedno
zdanie na jednej stronie
3. Litery nie powinny by mniejsze ni 2 cm,
4. Tekst powinien poprzedza ilustracje i
znajdowa si na oddzielnej stronie.
Niestety, obecnie tylko nieliczne sprzedawane
ksiki speniaj wszystkie te wymagania. Oto
przykady
ksiek
przygotowanych
z
uwzgldnieniem tych wymaga dla wydawnictwa
Better Baby Press:
1. Enough, Inigo, Enough
2. Inigo McKenzie. The Contrary Man
3. You Can't Stay a Baby Forever
4. Nose is not Toes
Jednak jedna lub dwie ksiki nie wystarcz na

dugo
twojemu
modemu,
zapalonemu
czytelnikowi bdziesz potrzebowaa wielu.
Dlatego najprostszym sposobem zaopatrzenia
dziecka we waciwe ksiki na tym poziomie jest
kupowanie ciekawych i dobrze napisanych
gotowych ksiek i przepisywanie ich na duych
czystych stronach, zgodnie z wymaganiami
dziecka. Pniej mona wyci profesjonalne
ilustracje i wklei je do tak przygotowanych
ksiek.
Czasem trzeba bdzie uproci tekst tak, by
nadawa si dla twojego dziecka. Moesz te
znale ksiki z piknymi ilustracjami, ale z
gupim tekstem, ktry nudziby twoje dziecko. W
tym wypadku przepisz tekst, uywajc bardziej
wyszukanego sownictwa i bardziej dojrzaej
budowy zda.
Zawarto ksiki ma zasadnicze znaczenie.
Twoje dziecko bdzie chciao czyta ksiki z tych
samych dokadnie powodw, dla ktrych czytaj
ksiki doroli. Spodziewa si rozrywki albo
nowych informacji a najlepiej jednego i
drugiego. Bd mu si podobay dobrze napisane
opowieci przygodowe, bajki i tajemnicze historie.
Jest cae mnstwo cudownej beletrystyki ju
napisanej i czekajcej na napisanie. Ksiki, ktre
ucz dzieci o yciu sawnych ludzi lub o
zwierztach s rwnie przez nie bardzo lubiane.
Moe najatwiejsz zasad, ktr naley si
kierowa. jest sprawdzenie czy tobie ta ksika
wydaje si interesujca. Jeli nie, to jest dua
szansa, e nie bdzie take interesowaa
trzyletniego dziecka.
Znacznie, znacznie lepiej kupowa ksiki
troch powyej jego aktualnego poziomu i
pozwoli mu mierzy w gr ni ryzykowa
nudzenie go jaow papk. Pamitaj nastpujce
reguy:
1. Wykonuj lub wybieraj ksiki, ktre bd
interesujce dla twojego dziecka.
2. Wprowadzaj cae nowe sownictwo w formie
64
pojedynczych sw zanim rozpoczniesz

czytanie ksiki.
3. Tekst ma by duy i wyrany.
4. Dziecko musi przewrci stron eby
zobaczy ilustracj po przeczytaniu tekstu.
Jeeli wykonaa powysze wymagania, jeste
gotowa do rozpoczcia czytania ksiki ze swoim
dzieckiem.
Usid z nim i przeczytaj mu ksik. Dziecko
moe chcie czyta niektre sowa zamiast ciebie.
Jeli robi to spontanicznie, to bardzo dobrze. To
bdzie w duej mierze zaleao od jego wieku i
osobowoci. Im modsze dziecko, tym mniej chce
czyta na gos. Wtedy ty czytasz, a ono bdzie
suchao.
Czytaj w naturalnym tempie, z entuzjazmem i
ekspresj. Nie jest konieczne wskazywanie palcem
kadego sowa podczas czytania. Jednak twoje
dziecko moe tego chcie. Jeli chce, bardzo
dobrze, dopki nie zwalniasz czytania.
Czytaj t ksik dwa lub trzy razy dziennie
przez kilka dni. Kada ksika bdzie miaa swoje
wasne ycie. Niektre s gotowe do odoenia na
pk po kilku dniach, innych dziecko domaga si
codziennie przez cae tygodnie.
Twoje dziecko zaczyna zbiera swoj wasn
bibliotek, kiedy koczysz czyta jak ksik,
odkadasz j na pk. Teraz ono moe j czyta
samodzielnie tyle razy dziennie, ile mu si podoba.
W miar jak ta biblioteczka wspaniaych,
robionych na zamwienie ksiek powiksza si,
staje si rdem przyjemnoci i dumy kadego
maego dziecka. Na tym etapie zacznie ono
prawdopodobnie zabiera ze sob wszdzie jedn
ze swoich ksiek.
Podczas, gdy inne dzieci nudz si jadc autem
lub stojc w kolejce w supermarkecie, czy siedzc
w restauracji, twj maluch ma swoje ksiki,
swoje stare ksiki, ktre pieci i czyta cigle od
nowa i swoje nowe ksiki, na ktre czeka
kadego tygodnia.
Od tego momentu niemoliwe jest dostarczenie
mu zbyt wielu ksiek. Bdzie je poera. Im
wicej dostanie, tym wicej bdzie chcia. W

wiecie, gdzie 30 procent osiemnastolatkw
opuszczajcych nasze szkoy nie potrafi sprawnie
czyta i wielu absolwentw redniej szkoy nie
umie przeczyta swoich dyplomw lub tabliczek
na pucharach, dobrze mie taki kopot z
dostarczeniem maemu dziecku ksiek.
Streszczenie
S trzy odrbne poziomy wtajemniczenia w
procesie uczenia si czytania. Dziecko bdzie
objawiao zachwyt z powodu swojego nowego i
podniecajcego odkrycia, zdobywajc kade z
nich. Rado, jak musia odczuwa Kolumb
odkrywajc Nowy wiat nie moga by wiksza
ni rado przeywana przez dziecko na kadym z
tych poziomw.
Naturalnie, pierwsza przyjemno i zachwyt
bierze si z odkrycia, ze sowa maj znaczenie.
Dla dziecka jest to prawie jak tajemny szyfr, ktry
zna razem z dorosymi. Bdzie si tym ogromnie i
jawnie cieszyo.
Nastpnie zauway, e sowa, ktre czyta,
mog by uyte cznie i s wtedy czym wicej
ni tylko etykietkami dla przedmiotw. To jest
rwnie nowe i cudowne objawienie.
Ostatnie jego odkrycie bdzie prawdopodobnie
najbardziej widoczne dla rodzicw. To najwiksze
z nich wszystkich polega na poznaniu, e czytana
ksika przedstawia wicej ni prost zabaw w
przekadanie tajemniczych nazw na rzeczywiste
przedmioty i wicej nawet ni rozszyfrowywanie
rzdw sw na komentarze o przedmiotach i
ludziach. Nagle i zachwycajco wielka tajemnica
otwiera si przed dzieckiem, e ta ksika mwi
do niego i tylko do niego. Kiedy dziecko sobie to
uwiadomi (a czasami zdarza si to dopiero po
przeczytaniu wielu ksiek), nie sposb go ju
zatrzyma. Bdzie teraz czytelnikiem w kadym
znaczeniu tego sowa. Teraz zdaje sobie spraw,
e sowa, ktre dobrze zna, mona poprzestawia
tworzc zupenie nowe myli. Nie musi uczy si
zestawu sw za kadym razem, gdy ma co
65
przeczyta.
C to za odkrycie! Niewiele wydarze w jego
przyszym yciu da si z tym porwna. Moe
mie teraz dorosego mwicego do niego na
nowy temat zawsze gdy zechce, po prostu biorc
ksik.
Caa ludzka wiedza staje si teraz dla niego
dostpna. Nie tylko wiedza ludzi, ktrych zna w
domu i w ssiedztwie, ale dalekich ludzi, ktrych
nigdy nie zobaczy. Wicej, moe zbliy si do
ludzi, ktrzy dawno temu yli w innych miejscach
i w innych czasach.
Wadza kierowania naszym wasnym losem
zacza si, jak zobaczymy, od umiejtnoci
pisania i czytania. Poniewa czowiek potrafi
pisa i czyta, mg przekazywa innym ludziom,
wieki pniej i w odlegych miejscach wiedz,
jak zdoby. Ludzka wiedza moga si
kumulowa.
Czowiek jest czowiekiem nade wszystko
dlatego, e umie czyta i pisa.
To jest prawdziwa waga tego, co twoje dziecko
odkrywa, kiedy uczy si czyta. Dziecko moe
nawet prbowa powiedzie ci na swj wasny
sposb o swoim wielkim odkryciu, eby ty, jego
matka tego nie przeoczya. Jeli to zrobi, suchaj
go z szacunkiem i mioci. To co ma do
powiedzenia jest wane.
Najlepszy wiek aby zacz
najlepszy
wiek aby zacz
Ju wczeniej nie moe si uczy
-WILLIAM RICKER, 1890
Rozumiecie ju teraz podstawowe etapy na

ciece czytania. Etapy te obowizuj niezalenie
od wieku twojego dziecka. Jednak, w jaki sposb
rzeczywicie zacz i na ktre z tych etapw
trzeba bdzie pooy nacisk, to zaley od wieku,
w jakim rozpoczynasz program czytania ze swoim
dzieckiem.
cieki, ktr wanie opisalimy warto si
trzyma. Dziesitki tysicy rodzicw stosowao z
powodzeniem dokadnie t metod uczenia
czytania dzieci w kadym wieku, od urodzenia do
szeciu lat. Jednak naley pamita, e noworodek
nie jest pod adnym wzgldem takim samym
dzieckiem jak dwulatek. Trzymiesiczne dziecko
nie jest takie samo jak trzyletnie.
Moemy teraz dokona subtelnych zmian w
tym programie, aby zaprojektowa indywidualne
programy dla kadej z wanych grup wiekowych,
od urodzenia do szeciu lat.
Etapy tej cieki nie zmieniaj si niezalenie
od wieku. Kolejno etapw pozostaje rwnie
taka sama bez wzgldu na wiek.
W tym rozdziale przedstawimy szczegowe
zmiany i niuanse, ktre podnios warto
programu czytania i pozwol ci atwiej osign
powodzenie bez wzgldu na to, w jakim wieku
moe by twoje dziecko gdy rozpoczynasz ten
program.
W tym miejscu moe pojawi si pokusa
przeczytania tylko tej czci, ktra dotyczy
twojego dziecka w obecnej chwili. Zrozumienie
66
wszystkich zagadnie opisanych w pozostaych

czciach jest jednak wane, aby rozumiaa, jak
zmienia i dostosowywa program w miar
wzrastania i rozwoju dziecka.
Twoje dziecko bdzie si stale zmienia i twj
program musi by dynamiczny i cigle zmieniany,
aby za nim nady.
Noworodek
Jeeli chcesz zacz od urodzenia, musisz

wiedzie, e pocztkowo twj program nie bdzie
programem czytania, lecz programem wzrokowej
stymulacji.
W kontekcie naszej cieki Czytania
nowonarodzone dziecko potrzebuje jednego etapu
przed pierwszym etapem. Nazywamy to etapem
zerowym, poniewa zanim bdzie naprawd
gotowe do etapu pierwszego, jego programu
czytania potrzebuje etapu zerowego, ktry jest
programem wzrokowej stymulacji.
Tu po urodzeniu dziecko widzi tylko wiato i
ciemno. Nie moe jeszcze zobaczy szczegw.
W cigu pierwszych kilku godzin lub dni ycia
zacznie widzie kontury sabo i przez krtkie
chwile. W miar jak jego zdolno widzenia
konturw jest pobudzana przez okazje do
spostrzegania konturw wszdzie wok, zacznie
przez bardzo krtkie okresy widzie szczegy,
nadal bardzo sabo. Na tym poziomie postrzeganie
konturw wymaga od noworodka wysiku.
Widzenie szczegw wymaga ogromnego
wysiku. Jednak, on chce podejmowa te wysiki,
bo jego potrzeba widzenia jest bardzo silna.
Noworodek zaczyna widzie ciemny ksztat
matczynej gowy, przesuwajcy si na tle jasnego
okna. Im wicej okazji do widzenia kontrastu
mocnego,
czarnego
konturu
na
dobrze
owietlonym tle ma dziecko, tym lepszy staje si
jego wzrok.
Gdy ju potrafi widzie kontury, zaczyna
szuka szczegw wewntrz konturw. Oczy, nos
czy usta Matki s pierwszymi detalami, jakie
widzi.
Nie ley w zakresie tej ksiki opisywanie
szczegowo
rozwoju
drogi
wzrokowej
noworodka. Jednak, pokazywanie bardzo maemu
niemowlciu sw ma due znaczenie w
stymulowaniu i rozwijaniu jego zdolnoci
widzenia szczegw.
Ta zdolno jest wynikiem stymulacji i warunkw. Nie
zaley ona od jakiego nastawionego dziedzicznie budzika,
ktry dzwoni i powoduje te zmiany, jak kiedy uwaano.
Noworodek, ktremu zapewni si warunki do

ogldania konturw i szczegw szybciej
rozwinie te zdolnoci i w ten sposb szybciej
przejdzie od braku moliwoci widzenia, jak przy
urodzeniu, do dobrego widzenia bez wysiku.
Ten program wzrokowej stymulacji jest
wyjtkowo atwy i kiedy si o tym pomyli,
cakowicie logiczny. W kocu, mwisz do dziecka
od urodzenia. Tak naprawd, czy nie mwia do
niego przez dziewi miesicy zanim si urodzi?
Nikt nie kwestionuje sensu mwienia do
nowonarodzonych dzieci. Wszyscy uznajemy, e
kade dziecko ma przyrodzone prawo sysze
swoj mow, a jednak mowa jest absolutn
abstrakcj. Mona powiedzie, e jest ani mniej,
ani wicej abstrakcyjna ni pismo, ale tak
naprawd mowa jest rzeczywicie duo trudniejsza
do rozszyfrowania dla maego dziecka ni jzyk
pisany. Konsekwencja jest podstawow zasad
kadego nauczania. A jednak jest bardzo trudno
postpowa konsekwentnie uywajc mowy.
Mamy skonno do mwienia do maego dziecka,
Jak si masz?" Pniej mwimy, Jak si masz?
A pod koniec dnia. Jak si masz.
Powiedzielimy trzy razy to samo. Ale czy to
jest to samo?
Dla niedojrzaej drogi suchowej maego
niemowlcia to s trzy rne zdania: kade ma
inn intonacj. Ono szuka podobiestw i rnic
midzy tymi trzema pytaniami.
A teraz rozwacie zalety drogi wzrokowej.
Bierzemy wielk bia kart z wypisanym
wielkimi, czerwonymi literami sowem Mama.
Pokazujemy to i mwimy Mama. Pokazujemy t
kart wielokrotnie w cigu dnia. Za kadym razem
67
pokazywana karta wyglda tak samo jak ta, ktr

niemowlak widzia wczeniej. Rzeczywicie karta
wyglda tak samo, bo to jest ta sama karta. W
rezultacie on uczy si znacznie szybciej i atwiej
za porednictwem drogi wzrokowej, ni za
porednictwem drogi suchowej.
Zacznij od pojedynczych sw. Wybierz siedem
sw, ktrych uywasz najczciej, a zatem
najbardziej potrzebnych twojemu noworodkowi
jego imi, sowa Mama i Tata i czci ciaa
dziecka. To jest dobry sposb na pocztek.
Poniewa zaczynasz z noworodkiem, twoje
pierwsze karty musz by bardzo due. Uywaj
kart o wymiarach 15 cm na 60 cm. Litery powinny
mie wysoko 12,5 cm, a kreska grubo 2 cm
lub wiksz. Litery musz by bardzo wyraziste,
aby uzyska odpowiedni dla niemowlcia
intensywno. Pamitaj, to jest przede wszystkim
wzrokowa stymulacja. Jeli zaczynasz od
urodzenia lub nieco pniej, zacznij z jednym
sowem. Zazwyczaj najlepiej rozpoczyna od
imienia twojego dziecka. Trzymajc dziecko na
rkach podnie kart na odlego okoo 45 cm od
niego i powiedz jego imi. Teraz trzymaj kart i
czekaj. Zobaczysz jak stara si j zlokalizowa.
Gdy ju j widzi powiedz to sowo jeszcze raz
gono i wyranie. Ono sprbuje skupi wzrok
przez sekund lub dwie teraz od kart.
Poniewa noworodek nie widzi konturw ani
szczegw, moe ci kusi, aby przesuwa
informacj wzrokow w jego polu widzenia po to,
by zwrci jego uwag.
Pamitaj, on jest bardzo uwany, tylko bardzo
sabo widzi. Jeeli przesuwamy sowo przed jego
oczami musi prbowa zogniskowa wzrok na
poruszajcym si przedmiocie. To jest znacznie
trudniejsze ni umiejscowienie nieruchomego
przedmiotu. Dlatego powinna trzyma kart
cakiem nieruchomo i da mu czas na jej
znalezienie. Z pocztku bdzie to trwao dziesi
do pitnastu sekund lub nawet duej, lecz
codziennie bdziesz moga zaobserwowa
skracanie czasu, jaki mu zabiera znalezienie karty
i skupienie na niej wzroku.
Jego zdolno odnajdywania karty i skupiania na niej

wzroku, bdzie tym wiksza, im. czciej bdziemy mu
pokazywa to sowo. Za kadym razem bdzie to odrobin
atwiejsze ni poprzednio.
Niezmiernie
wane
jest
zapewnienie
doskonaego owietlenia. wiato powinno by
skierowane na kart, nigdy w oczy dziecka.
Owietlenie powinno by znacznie lepsze od tego,
jakie uwaamy za odpowiednie dla ciebie i dla
mnie.
Bdziesz
przyspiesza
i
wzmacnia
niewiarygodny proces rozwoju ludzkiego wzroku,
od prostej zdolnoci widzenia wiata do bardziej
zaawansowanej
zdolnoci
rozpoznawania
umiechu matki z drugiego koca pokoju.
Pierwszego dnia poka jedno sowo. Poka je w
tym dniu dziesi razy. Jeeli moesz pokazywa
je jeszcze czciej, to bardzo dobrze. Liczne matki
trzymaj karty tam, gdzie przewijaj swoje dzieci.
Za kadym razem, gdy zmieniaj dziecku
pieluszk, matka korzysta z okazji i pokazuje mu
jego sowo. To bardzo dobrze dziaa.
Nastpnego dnia wybierz drugie sowo i poka
je dziesi razy. Przez siedem dni codziennie
wybieraj inne sowo i pokazuj je po dziesi razy.
Na pocztku nastpnego tygodnia wr do sowa,
od ktrego zacza i poka je znowu dziesi
razy. Powtarzaj ten proces przez trzy tygodnie. To
znaczy, e na przykad w kady poniedziaek
dziecko zobaczy dziesi razy sowo Mama.
Jeeli zacza od urodzenia, to teraz twoje
trzytygodniowe niemowie potrafi znacznie
szybciej skupia wzrok na swoich sowach.
Faktycznie, jak tylko wycigniesz jakie sowo
dziecko natychmiast okazuje podniecenie i rado
krcc si i kopic nkami.
Gdy tak si stanie, jest to dla ciebie najbardziej
ekscytujca chwila, bo uwiadamiasz sobie, e
twoje dziecko nie tylko widzi ale take rozumie to
co widzi i co nawet waniejsze, ogromnie mu si
to podoba. Z kadym dniem ten program
wzrokowej stymulacji staje si atwiejszy i
atwiejszy dla twojego dziecka. w miar jak
68
rozwija si jego zdolno skupiania wzroku i

widzenia szczegw.
We wczesnych stadiach rozwoju wzroku
zauwaysz, e moliwoci wzrokowe twojego
malestwa zmieniaj si w cigu dnia. Gdy jest
dobrze wypoczte i nakarmione, bdzie stale
uywao swoich zdolnoci wzrokowych, ale
bardzo szybko si zmczy. Kiedy bdzie pice
wyczy swj wzrok i bdzie widziao bardzo
niewiele. Gdy bdzie godne, woy ca swoj
energi w przekonanie ci, e czas je nakarmi.
Dlatego musisz wybra waciw por na
pokazywanie mu sowa. Szybko si nauczysz
rozpoznawa, kiedy Jest najlepszy czas i unika
okresw kiedy dziecko jest godne lub pice.
Czasem dziecko moe czu si gorzej przez dzie
lub dwa. Moe by wtedy nieznone i
niezadowolone prawie przez cay czas. W takie
dni nie pokazuj mu sw, poczekaj a wrci do
formy .
Wtedy zacznij ponownie dokadnie tam, gdzie
przerwaa. Nie musisz cofa si i powtarza.
Kiedy pierwsze siedem sw byo pokazywane
systematycznie przez trzy tygodnie, wybierz
siedem nowych sw i obracaj nimi w taki sam
sposb, a twj maluch bdzie widzia szczegy
stale i atwo. U przecitnych niemowlt, ktre nie
otrzymuj zorganizowanej stymulacji zdarza si to
dopiero okoo dwunastu tygodni lub pniej.
Twoje dziecko, ktre miao program wzrokowej
stymulacji moe to osign miedzy smym a
dziesitym tygodniem.
Matki s wietne w rozpoznawaniu, kiedy ich
dziecko moe je atwo widzie. Od tego momentu
niemowl atwo rozpoznaje matk i natychmiast
odpowiada na jej umiech, bez adnych
suchowych czy dotykowych wskazwek. Obecnie
dziecko uywa wzroku przez prawie cay czas.
Wycza wzrok tylko w rzadkich chwilach
skrajnego zmczenia lub choroby.
Teraz zakoczylicie ju z twoim dzieckiem
etap zerowy i ono jest gotowe przej do etapu
pierwszego, poniewa rozwina jego drog
wzrokow. Jest gotowe wej na ciek Czytania
i stosowa program, jaki tam nakrelono (Rozdzia

7). Skoro twoje dziecko ogldao ju pojedyncze
sowa przez miesic lub dwa, moesz przystpi
od razu do pokazywania mu trzech grup po pi
sw trzy razy dziennie.
W tym miejscu twj program zmienia bieg z
powolnej i przemylanej wzrokowej stymulacji na
bardzo szybko postpujcy program czytania.
Teraz twoje dziecko bdzie przyjmowao sowa w
zdumiewajcym tempie tak, jak uczy si jzyka za
porednictwem suchu w zdumiewajcym tempie.
Rozpoczynanie z niemowlciem (trzy miesice do
szeciu miesicy)
Jeeli zaczynasz program czytania z dzieckiem

w wieku trzech do szeciu miesicy, ono
wyspecjalizuje si w pierwszym etapie cieki
Czytania. Ten etap bdzie sercem twojego
programu.
Dwie najwaniejsze sprawy, o ktrych trzeba
pamita to:
1. Pokazuj sowa bardzo szybko.
2. Czsto dodawaj nowe sowa.
Cudowne w malutkim niemowlaku jest to, e
jest on czystym intelektualist. Uczy si
wszystkiego z cakowit bezstronnoci i bez
jakichkolwiek uprzedze. Uczy si dla nauki bez
adnych dodatkowych warunkw. Oczywicie, od
tej cechy zaley jego przeycie, lecz jest to
podziwu godna cecha i wcale nie umniejsza tego
fakt, e jest zwizana z jego przetrwaniem.
Niemowl jest takim typem intelektualisty,
jakim wszyscy chcielibymy by, ale tylko
niewielu z nas bywa. Kocha wszystko, czego moe
si nauczy. To jego chwaa; nasza jeli mamy
do szczcia, by znale okazj do uczenia go.
Pomidzy trzecim a szstym miesicem ycia
niemowl
moe
uczy
si
jzyka
w
zdumiewajcym tempie. Widzi te dobrze
szczegy. Krtko mwic, moe wchania mow
bez najmniejszego trudu tak dugo, jak mwimy
gono i wyranie. Moe wchania jzyk w
formie pisma, dopki jest ono due i wyrane.
Naszym celem jest, aby czytane sowa byy due i
69
wyrane, by mae dziecko mogo je zawsze atwo

widzie.
W tym okresie niemowl uywa dwikw aby
do nas mwi. Jednak min miesice zanim
bdziemy mogli rozszyfrowa wszystkie te
dwiki jako sowa, zdania i wypowiedzi jakimi
s. Tak wic, wedug kryteriw dorosych
niemowl nie umie mwi.
Ma ju wspaniae drogi czuciowe dla
przyjmowania informacji, ale nie rozwino
jeszcze wystarczajco drg ruchowych, aby
przekaza informacje na zewntrz w sposb, ktry
mgby by zrozumiay.
Poniewa tak jest, kto niewtpliwie was
zapyta, jak moecie uczy dziecko, kiedy ono nie
potrafi jeszcze mwi. Czytanie odbywa si przy
uyciu drogi wzrokowej, a nie ust. Czytanie jest
procesem przyjmowania jzyka w formie pisanej.
Mowa jest procesem przekazywania ustnie jzyka
na zewntrz.
Czytanie jest zdolnoci czuciow, jak
syszenie. Mwienie jest zdolnoci ruchow, jak
pisanie. Mwienie i pisanie wymaga sprawnoci
ruchowych, ktrych niemowl nie posiada.
To, e twoje dziecko jest za mae aby mwi
nie przekrela faktu, e zwikszasz i wzbogacasz
jego moliwoci jzykowe uczc je czyta.
Naprawd,
zainwestowanie
w
uczenie
niemowlcia czytania przyspieszy jego mow i
poszerzy sownictwo. Pamitaj, jzyk pozostaje
jzykiem bez wzgldu na to, czy jest
przekazywany do mzgu za porednictwem oczu
czy uszu.
W Instytutach Osigania Ludzkich Moliwoci
uywamy czytania jako jednego z wanych
rodkw w uczeniu mowy dzieci z uszkodzeniami
mzgu.
Czytanie gono jest niemoliwoci dla
czteromiesicznego dziecka. To jest dla niego
bardzo korzystne, poniewa nikogo nie bdzie
kusio, by tego od niego wymaga. Moe czyta
tak jak czytamy ty i ja cicho, szybko,
efektywnie.
W tym wieku mae dziecko jest prawdziwym
poeraczem informacji. Bdzie prawdopodobnie

dao wicej informacji ni moesz mu da.
Kiedy zaczniesz swj program czytania, moesz
spotka si z tym, e czsto bdzie chciao si
uczy jeszcze po skoczeniu sesji czytania. Nie
ulegaj pokusie pokazania mu tych sw ponownie
lub zrobienia natychmiast nastpnej grupy. Ono
moe obejrze cztery czy pi grup sw i nadal
chcie wicej.
Waciwie moesz pokazywa trzy lub
czteromiesicznemu dziecku kilka zestaww jeden
za drugim i nic si nie stanie przez kilka miesicy,
ale bd przygotowana aby to wkrtce zmieni, bo
trzeba bdzie tak zrobi.
Pamitaj, ono jest jzykowym geniuszem, bd
gotowa dostarcza mu duo nowych pojedynczych
sw.
Rozpoczynanie z niemowlciem (siedem do dwunastu
miesicy)
Jeeli zaczynam z dzieckiem w wieku siedmiu

do dwunastu miesicy, musisz pamita o dwu
najwaniejszych sprawach:
1. Kada sesja powinna by bardzo krtka.
2. Sesje powinny by czste.
Jak powiedzielimy, czteromiesiczne dziecko
bdzie czasem chciao zobaczy wszystkie swoje
zestawy sw jeden po drugim w jednej sesji.
Jednak takie postpowanie byoby nieszczciem
dla dziecka w wieku siedmiu do dwunastu
miesicy.
Uywaj tylko jednej grupy piciu sw w jednej
sesji i nastpnie je od.
Powd jest bardzo prosty. Ruchliwo twojego
dziecka bdzie si zwikszaa. W wieku trzech
miesicy jest ono wzgldnie mao ruchliwe.
Obserwuje. Bdzie ogldao swoje sowa przez
dugi czas. Nam dorosym bardzo si to podoba,
wic przyzwyczajamy si do pokazywania mu
wszystkich jego sw na raz. atwo nam to
przychodzi: przyzwyczajamy si do tego
schematu. Lecz z kadym dniem to dziecko si
zmienia. Staje si coraz bardziej ruchliwe. Gdy
tylko zaczyna raczkowa na rkach i kolanach,
70
caa gama nowych moliwoci otwiera si przed

nim. Ma teraz prawo jazdy i przemon potrzeb
poznawania. Cakiem nagle ten nieruchawy
maluch, ktry oglda z zadowoleniem
pidziesit sw przestaje by nieruchawy. Nie
ma zupenie czasu na pytanie. Ogarnia nas
zniechcenie. Gdzie popenilimy bd? On chyba
ju nie lubi czytania. Zbici z tropu rezygnujemy.
Dziecko te jest pewnie zbite z tropu. Tak
dobrze si bawio czytajc i nagle sowa znikny.
Nie chodzio o to, e ono przestao lubi czytanie,
to jego czas si skurczy. Ma teraz cay dom do
poznawania. Wszystkie te kuchenne szafki do
otwierania i zamykania, wszystkie wtyczki, kady
kaczek na dywanie, ktry trzeba podnie i zje
zanim zajdzie soce. Musicie przyzna, e jest
strasznie duo rzeczy dla siedmiomiesicznego
dziecka do znalezienia i zniszczenia. Ono nadal
chce poznawa take czytanie, ale nie sta go na
pidziesit sw na raz. Pi sw na raz to
znacznie, znacznie lepiej.
Jeli zapewnimy mu krtkie sesje, bdzie nadal
poerao nowe sowa z wielk prdkoci. Tylko
wtedy, gdy zabierajc mu wicej ni kilka sekund
opniamy jego kolejne naglce spotkanie, jest
zmuszone ewakuowa si i zostawi nas samych
na rodku podogi w pokoju.
My doroli lubimy znajdowa mie, wygodne
schematy i stale si ich trzyma. Dzieci s
dynamiczne, nigdy nie przestaj si zmienia. Gdy
tylko nabierzemy rutyny, mae dziecko przechodzi
na nowy poziom i okazuje si, e musimy rusza
razem z nim lub zostaniemy w tyle.
Poniewa jest wanie tak, zawsze trzymaj si
krtkich sesji; wtedy, gdy jego ruchliwo si
zwikszy bdziesz przyzwyczajona do krtkich
sesji, ktre stan si naturaln czci jego
napitego rozkadu dnia i zmieszcz si w
programie.
Rozpoczynanie z maym dzieckiem (dwanacie miesicy
do osiemnastu miesicy)
Jeeli zaczynasz swj program czytania z

dzieckiem w tym wieku, musisz pamita o dwu
najwaniejszych sprawach:
1. Bardzo, bardzo krtkie sesje.
2. Przerwij zanim ono bdzie chciao przerwa.
Jeli idzie o ciek Czytania, to naley
pooy nacisk na pierwszy i drugi etap (Rozdzia
7). Gdy dopasowujesz ciek Czytania do
dziecka
w
tym
szczeglnym
wieku,
najwaniejszym udoskonaleniem jest dalsze
skrcenie kadej sesji.
Powodem, dla ktrego jest to takie wane jest
fakt, e teraz jego rozwj ruchowy staje si
wyjtkowo istotny.
W wieku dwunastu miesicy mae dziecko
chodzi lub zaczyna proces poruszania si
pomidzy ludmi lub meblami, przytrzymujc si
rczkami, by stopniowo przej do swych
pierwszych samodzielnych krokw. Do czasu gdy
to samo dziecko bdzie miao osiemnacie
miesicy, nauczy si nie tylko sprawnie chodzi,
ale rwnie zacznie biega. To jest cakiem due
osignicie w cigu szeciu krtkich miesicy.
Aby uzyska takie wyniki, musi woy bardzo
duo czasu i energii w dokonywanie fizycznych
wyczynw.
W adnym okresie jego ycia fizyczna
aktywno nie nabierze takiego znaczenia jak w tej
chwili. Moecie by pewni, e gdyby przyszo
wam sprbowa naladowa wasze dziecko i po
prostu robi wszystko to, co ono robi w cigu dnia,
to bylibycie zupenie wyczerpani ju po pierwszej
godzinie jego codziennych zaj. Tego ju
prbowano.
aden dorosy nic wytrzyma fizycznie wysiku,
z jakim przecitne dziecko w wieku dwunastu do
osiemnastu miesicy radzi sobie w danym dniu.
Te fizyczne wiczenia maj wielkie znaczenie
dla maego dziecka. W tym okresie wzrostu i
rozwoju musimy by szczeglnie rozwani w
adaptowaniu programu czytania do intensywnego
programu fizycznego dziecka. Do tego momentu
jego ycia grupa piciu sw na jedn sesj moga
by wystarczajca. Jednak w tym stadium moe
by potrzebne zmniejszenie liczby sw do trzech,
dwch a nawet jednego na sesj.
71
adna z zasad nauczania nie zaprowadzi ci dalej ni ta,

by zawsze przerywa zanim twoje dziecko bdzie chciao
przerwa.
Zawsze przerwij zanim ono bdzie chciao

przerwa. Zawsze przerwij zanim ono bdzie
chciao przerwa. Zawsze przerwij zanim ono
bdzie chciao przerwa.
Ta zasada si sprawdza w kadym nauczaniu
wszystkich ludzi na wszystkich etapach rozwoju i
w kadym wieku.
Ale najbardziej sprawdza si w odniesieniu do
dziecka w wieku od dwunastu do osiemnastu
miesicy.
Ono potrzebuje harmonogramu o duej
czstotliwoci i krtkim czasie trwania. Duo
krtkich sesji bdzie mu odpowiadao. Ono
naprawd potrzebuje tych krtkich, cennych chwil
wytchnienia od swojej cikiej pracy.
Dziecko bdzie bardzo lubio ca ciek
Czytania od etapu pierwszego z pojedynczymi
sowami do etapu pitego ksiek, ale
wyspecjalizuje si w pierwszym i drugim etapie,
poniewa jest stale w ruchu i nie moe usiedzie
duej w jednym miejscu.
Bardzo krtkie i przyjemne sesje s dla niego
najlepsze.
Rozpoczynanie z maym dzieckiem (osiemnacie
miesicy do trzydziestu miesicy)
Rozpoczynanie czegokolwiek nowego lub

odmiennego z dzieckiem w wieku od osiemnastu
do trzydziestu miesicy moe by nieatwe.
Oczywicie, ono jest bardzo zdolne i przejdzie
bardzo szybko od pierwszego do pitego etapu,
kiedy JU zaczniemy szczliwie systematyczny
program. S trzy bardzo wane sprawy, o ktrych
trzeba pamita uczc takiego malucha:
1. Wybieraj sowa, ktre ono najbardziej lubi.
2. Rozpoczynaj program czytania stopniowo.
3. Przechod jak najszybciej od pojedynczych
sw i wyrae dwuwyrazowych do prostych
zda.
Z kadym mijajcym dniem dziecko si rozwija

i przyjmuje swj wasny punkt widzenia. Zaczyna
mie
wasne
upodobania.
Dziecko
osiemnastomiesiczne nie jest ju takim czystym
intelektualist, jakim byo w wieku trzech
miesicy.
Jeeli mamy zamiar rozpocz przedstawianie
jzyka
w
formie
wzrokowej
osiemnastomiesicznemu
dziecku,
musimy
pamita, e ono ju doskonale opanowao jzyk
suchowo. Chocia mwio ju od miesicy,
dopiero teraz doroli wok niego mog zrozumie
jego dwiki jako sowa. Nic dziwnego, e kiedy
uwiadomi sobie, e wreszcie je rozumiej, ma
duo do powiedzenia i stawia dania.
Naley pamita, e dziecko akceptuje swoje
pomysy, a jeli pochodz od kogo innego mog
nie uzyska jego aprobaty.
Nikt nie zajmuje rodka sceny tak cakowicie i
tak pewnie jak ten go. Program musi to
uwzgldnia. Rozejrzyj si w jego otoczeniu.
Popatrz, co ono naprawd lubi. To s te rzeczy,
ktre bdzie chciao widzie jako sowa do
czytania. Ono ju dawno nie interesuje si
paluszkami i rczkami. Bdzie chciao, aby jego
sownictwo odzwierciedlao szerszy zakres jego
dobytku potrawy, czynnoci, nawet emocje.
Moesz uczy tego jegomocia przymiotnikw i
przyswkw. Tak wic, pierwsz rzecz, o ktrej
naley pamita jest staranny dobr sw. Znajd
sowa jakich ono chce. Wyrzu te, ktrych nie
lubi.
Druga sprawa, o ktrej trzeba pamita to ta, e
nie moesz z tym maluchem przej od zera do
penego programu czytania w cigu jednego dnia.
Zamiast zaczyna pierwszego dnia z trzema
zestawami po pi sw jak opisano w Rozdziale
7, zacznij z jedn tylko grup piciu sw. To
wzbudzi jego ciekawo bez przeciania. Trzeba
go troch pokokietowa.
Pokocha swoje sowa odkd uzna, e to jego
pomys i e to jego sowa, ale najpierw to s twoje
sowa, a ono ich nie zna.
72
Poka mu t jedn grup piciu sw bardzo

szybko i potem je od. Wr pniej w innej
dogodnej chwili. Po kilku dniach docz inn
grup piciu sw i tak stopniowo, w miar jak
wzrasta jego zainteresowanie, wprowadzaj nowe
grupy sw co kilka dni.
Najlepiej troch je przegodzi i sprawi, aby
domagao si wicej. Gdy ju wejdziesz w
program, zapytaj jakich chciaoby sw i zrb je
dla niego.
Gdy tylko wycofasz wystarczajco duo
pojedynczych sw i wyrae dwuwyrazowych,
przygotuj kilka miesznych zda. Dziecko bdzie
bardzo lubio proste zdania, wic nie czekaj a
przerobisz tysice pojedynczych sw i dojdziesz
do prostych zda. Ono ju nie jest niemowlakiem.
Bdzie bardziej chciao prostych zda ni
pojedynczych sw. wic przejd do nich tak
szybko jak moesz. Dziecko bdzie zachwycone
zdobywajc trzeci etap cieki Czytania i dalsze
pod warunkiem, e kade sowo, jakiego uyjemy
w pierwszym etapie i kade wyraenie uyte w
drugim etapie bdziemy wybierali zgodnie z jego
yczeniem i zaczniemy pierwszy etap stopniowo,
nie gwatownie.
Teraz powiemy o gonym czytaniu sw.
Dwuletnie dziecko, jak kady wie, robi dokadnie
to, co mu si podoba najbardziej. Jeli zechce
wykrzykiwa swoje czytane sowa, moe to robi.
Jeli nie zechce ich wymawia, nie bdzie.
Najwaniejsze aby uczy swoje dziecko w
jakimkolwiek jest wieku i uznawa jego prawo do
wykazywania si wiedz w sposb, jaki samo
wybierze.
Rozpoczynanie z maym dzieckiem (trzydzieci miesicy
do czterdziestu omiu miesicy)
Dziecko w tym wieku lub starsze chce przej

do ostatniego etapu cieki Czytania (etapu
pitego) natychmiast.
Jednak bdzie musiao poda t ciek od
pierwszego etapu, by zdoby swj ulubiony pity
etap. Bdzie ono chciao jak najszybciej ksiek,
ale potrzebne mu bdzie troch wicej czasu ni
niemowlciu na nauczenie si pojedynczych sw.

Trzeba pamita o trzech najwaniejszych
sprawach:
1. Bdzie potrzebowao wyszukanych sw do
czytania.
2. Nie bdzie si uczyo pojedynczych sw tak
szybko jak niemowl.
3. Bdzie chciao ksiek, ksiek i jeszcze raz
ksiek.
W wieku trzydziestu miesicy twoje dziecko z
pewnoci nie jest ju niemowlciem. Twoje
malestwo jest teraz maym chopcem lub ma
dziewczynk.
W tym stadium dziecko nie bdzie si ju
upierao, aby by stale w centrum zainteresowania,
jak przed rokiem. Jego osobowo jest teraz
bardziej uksztatowana, jego upodobania rwnie.
Dziecko musi pomc ci w projektowaniu
swojego programu. Jeeli to osigniesz, program
czytania pjdzie atwiej od samego pocztku.
Zamiast przerabia czci ciaa zacznij od zakresu,
jaki je najbardziej interesuje. Jeeli twoje dziecko
lubi samochody, zacznij uczy sw zwizanych z
samochodami. Tobie i mnie moe si wydawa, e
to nie jest najbardziej sensowny sposb
rozpoczynania lecz to ma sens, poniewa oznacza,
e zaczynamy od tej czci sownictwa twojego
dziecka, ktra je najbardziej interesuje. Ma ono
cae ycie na nauczenie si tych wszystkich
wiatowych sw jak kot i As. Nie nud go
czciami ciaa, chyba e to bdzie czaszka,
obojczyk i ko ramienna. Te sowa zaciekawi
dziecko, poniewa bd rozszerzay jego
znajomo jzyka.
Pamitaj, to nie jest niemowl. Nie bdzie si
uczyo pojedynczych sw tak szybko jak
niemowl. Bdziesz musiaa wraca do
wycofanych sw i uywa ich ponownie w
ksikach, by czuo si pewnie czytajc je.
To nie znaczy jednak, e moecie si porusza
jak muchy w smole. Dziecko nadal bdzie si
uczyo w zadziwiajcym tempie. Tylko ju nie tak
szybko jak niemowl.
73
Bdziesz musiaa przej z nim do wyrae

dwuwyrazowych, zda i ksiek znacznie szybciej
ni z modszym dzieckiem. Modsze dziecko
przyjmuje suche fakty atwiej i lepiej zapamituje
informacje po mniejszej liczbie powtrze.
Wyraenia dwuwyrazowe, zdania i ksiki s
idealn form powtarzania starego sownictwa w
nowy, zabawny i bardzo uyteczny dla trzydziesto
do
czterdziestoomiomiesicznego
dziecka
sposb.
Dziecko w tym wieku skonne jest uwaa, e
zna jakie sowo nawet po jednorazowym
pokazaniu, poniewa po prostu przypomina sobie,
e ju je widziao. Jednak, zanim naprawd je
opanuje, potrzebuje nieco wicej ekspozycji.
Moesz wraca do pokazywania mu sw, ktre
ju widziao tylko pod warunkiem, e
jednoczenie utrzymasz harmonogram dodawania
nowych sw. Jeli bdzie wiedziao, e
codziennie bd nowe sowa, to z radoci
zobaczy wczorajsze i nawet przedwczorajsze.
Znw kluczow spraw jest szybkie przejcie
do dwuwyrazowych wyrae, zda i ksiek. To
jest dla niego zasadnicza sprawa. Stracisz jego
zainteresowanie, jeeli zwyczajnie pozostaniesz
przy pojedynczych sowach. Ono odczuwa
potrzeb uywania swoich pojedynczych sw
najszybciej jak tylko mona.
Dziecko najbardziej lubi etap pity, ale bardzo
potrzebuje trzeciego i czwartego etapu, aby
zapewni etapom pierwszemu i drugiemu
niezbdne wzmocnienie.
Rozpoczynanie z dzieckiem (czterdzieci osiem do

siedemdziesiciu dwch miesicy)
Wszystko co jest istotne dla dziecka w wieku

od trzydziestu do czterdziestu omiu miesicy, jest
jeszcze waniejsze dla dziecka pomidzy
czterdziestym smym a siedemdziesitym drugim
miesicem ycia.
Przypomnijmy te punkty:
1. Nie bdzie przyjmowao suchych faktw
(pojedynczych sw) tak szybko jak
niemowl.
2. Nie bdzie zapamitywao suchych faktw
tak atwo jak niemowl.
3. Bdzie miao bardzo silnie rozwinite wasne
upodobania.
4. Bdzie
potrzebowao
szybkiego
wprowadzania dwuwyrazowych wyrae,
zda i ksiek dla przypomnienia
pojedynczych sw, ktre ju wycofano.
5. Powinno
by
projektantem
swojego
programu przez wybieranie sw, ktre lubi i
ktrych chce si uczy.
W tym miejscu matki, patrzc ze smutkiem na
swoje czteroletnie dzieci, skonne s mwi: C
dziecko sdz, e dla ciebie ju troch za
pno.
Nic podobnego.
W
porwnaniu
z
dzieckiem
szeciomiesicznym
dwulatek
jest
troch
spniony, ale co z tego? W porwnaniu z
dzieckiem omioletnim, a nawet szecioletnim
czteroletnie jest absolutn byskawic, wic
przesta si martwi i zaczynaj. Tysice wspaniale
czytajcych dzieci zaczynay kiedy miay cztery
lata.
Na twoje czteroletnie dziecko czeka wspaniaa
uczta, wic nie tra ani chwili. Znw zacznij od
zainteresowa swojego dziecka. Jeeli fascynuj je
narzdzia, id do piwnicy, wynie wszystkie
narzdzia i dowiedz si jak si nazywaj. Zacznij
przygotowywa pojedyncze sowa z nazwami
narzdzi, ktre s w domu. Zdobd sownik i
szukaj synonimw. Moesz wtedy wzi sowo
gruby i utworzy zestaw sw, ktre znacz gruby
soniowaty, tgi, otyy, pulchny czy pkaty. To
bdzie odpowiadao twojemu dziecku.
Jest ponad p miliona sw w jzyku
angielskim5.
Nic bdziesz miaa trudnoci ze znalezieniem
kilku setek sw, ktre twoje dziecko uzna za
fascynujce.
Nie marnuj czasu na kota i Asa. Zacznij od
5
Zasb sw jzyka polskiego jest tego samego rzdu (Przyp. tum)
74
wyszukanych sw i tak trzymaj. Gdy ju twoje

dziecko wejdzie w program czytania, bdzie bez
trudu samo wybierao sowa. Kiedy raz wstawisz
stop w uchylone drzwi, bardzo atwo bdzie
wrci do uczenia codziennego sownictwa.
Najwaniejsze aby zacz w krgu jego
zainteresowa i uzyska jego zgod na t zabaw.
Gdy
masz
ju
wystarczajc
liczb
pojedynczych sw aby napisa ksik, zrb to.
Nie czekaj a przerobisz setki pojedynczych sw.
Po trzydziestu do czterdziestu sowach zacznij
zaraz
przygotowywa
ksiki,
uywajc
wycofanych sw.
Twoje dziecko bdzie chciao czyta ksiki,
wic zrb mu ksiki w oparciu o wycofane sowa.
By moe bdziesz potrzebowaa wielu tuzinw
ksiek wasnej roboty z duymi literami. To
bdzie niewielki nakad czasu i energii biorc pod
uwag rado dziecka z poerania jego pierwszej
ksiki.
Znamy wiele cudownych dzieci, ktre
przeczytay cay dzia przeznaczony dla
czwartoklasistw w lokalnej bibliotece zanim
skoczyy sze lat, a zaczy uczy si czyta, gdy
byo ju za pno tzn. w wieku czterech lat.
W tym wieku pojawia si prawie nieodparta
pokusa, aby kaza dziecku czyta gono.
Czytanie na gos jest wiczeniem, ktre zadaje
si dzieciom w szkole podstawowej, eby
udowodniy, e umiej czyta.
Jednak, czytanie gone zwalnia tempo nawet
osoby czytajcej sprawnie. Zawsze gdy zmniejsza
si szybko czytania, pogarsza si rozumienie
czytanego tekstu. Gdy pogarsza si rozumienie,
przyjemno te zaczyna by mniejsza. Gdybymy
poprosili dorosego o przeczytanie gono
pierwszej strony porannej gazety, to po skoczeniu
musiaby czyta od nowa, aby dowiedzie si o co
chodzio w tych artykuach.
Czytanie gono nie jest zbyt zabawne dla
ciebie i dla mnie. To bardzo zy pomys w
stosunku do dzieci ze szkoy podstawowej, ktre z
wysikiem ucz si czyta w wieku szeciu czy
siedmiu lat. Jest im znacznie trudniej zdoby t
umiejtno, ni byoby wtedy, gdy byy maymi

dziemi.
Wymaganie gonego czytania nawet od
starszego dziecka zwalnia w olbrzymim stopniu
tempo czytania. Pamitaj, kiedy zmniejsza si
szybko
czytania,
dramatycznie
spada
rozumienie. Wszystko co zagraa szybkoci,
naraa rwnie na szwank rozumienie. Dzieci,
ktre ucz si czyta wczenie, bardzo czsto
czytaj szybko.
Chodzi tutaj o bardzo prost rzecz: czytanie
odbywa si za porednictwem oczu i drogi
wzrokowej, a nie ust i aparatu mowy. Jeeli twoje
dziecko chce ci czyta gono, wietnie. Jeli nie
chce, pozwl mu czyta po cichu; w ten sposb
bdzie czytao szybciej i lepiej.
Omwilimy ju podstawowe elementy
dobrego uczenia, ciek, ktrej naley si
trzyma, aby nauczy dziecko czyta oraz jak
zaczyna z kadym dzieckiem.
Sprawdzanie
Mwilimy bardzo duo o uczeniu, ale zupenie

nic o sprawdzaniu.
Stanowczo radzimy nie sprawdza swojego
dziecka. Dzieci kochaj si uczy, ale nie cierpi
sprawdzania. Pod tym wzgldem s bardzo
podobne do dorosych. Sprawdzanie jest
przeciwiestwem uczenia. Jest pene stresu.
Uczy dziecko, to dawa mu olniewajcy
prezent.
Sprawdzanie jest daniem zapaty z gry.
Im czciej bdziesz je sprawdza, tym wolniej
bdzie si uczy i tym mniej bdzie chciao si
uczy.
Im rzadziej bdziesz je sprawdza, tym szybciej
bdzie si uczy i tym bardziej bdzie tego
chciao.
Wiedza jest najcenniejszym darem, jaki moesz
da swojemu dziecku. Dawaj mu j tak
wspaniaomylnie jak dajesz mu pokarm.
Czym jest sprawdzanie?
75
Czym jest sprawdzanie? W istocie jest to prba

dowiedzenia si czego dziecko nie wie.
Przeprowadzamy sprawdzian podnoszc kart i
mwic Co tu jest napisane? lub Mgby
przeczyta ojcu t stron gono? Przede
wszystkim jest to okazywanie braku szacunku dla
dziecka, poniewa ono odgaduje, e nie wierzymy,
e umie czyta dopki tego nie udowodni.
Cel sprawdzania jest negatywny ma wykaza czego
dziecko nie wie.
Winston Churchill opisa kiedy wasne szkolne

dowiadczenia, Te egzaminy byy dla mnie
wielk prb. Przedmioty, ktre byy najdrosze
dla egzaminatorw prawie zawsze byy dla mnie
najmniej sympatyczne. Chciaem, aby mnie pytano
o to, co wiedziaem. Oni zawsze prbowali pyta o
to, czego nie wiedziaem. Kiedy chtnie
zademonstrowabym swoj wiedz, oni starali si
wykaza moj ignorancj. Ten sposb traktowania
mia tylko jeden skutek: nie szo mi na
egzaminach...
Jak ju powiedzielimy i nieustannie
powtarzamy,
wynikiem
sprawdzania
jest
pogorszenie uczenia si i zmniejszenie ochoty do
nauki.
Nie sprawdzaj swojego dziecka i nie pozwl
nikomu innemu na sprawdzanie go.
Okazje do rozwizywania problemw
C wic powinna robi matka? Nie chce

sprawdza swojego dziecka, chce je uczy i da
mu szans przeywania radoci z uczenia si i
osigania sukcesw.
Dlatego zamiast sprawdza dziecko, zapewnia
mu okazje do rozwizywania problemw.
Celem rozwizywania problemw jest pozwolenie
dziecku wykazania si swoj wiedz, jeli ma na to ochot.
To jest dokadne przeciwiestwo sprawdzania.

Bardzo prost okazj do rozwizywania problemu
moe by pokazanie dziecku dwch spord jego
ulubionych kart. Powiedzmy, e wybierzesz
jabko i banan i trzymajc je w grze zapytasz

Gdzie jest banan?" To daje niemowlciu szans
spojrzenia na kart lub dotknicia jej, jeli ma na
to ochot. Jeeli twoje dziecko popatrzy na kart
banan lub j dotknie, jeste naturalnie zachwycona
i okazujesz to dziecku. Jeeli spojrzy na drugie
sowo po prostu powiedz To jest jabko i To
jest banan. Jeste zadowolona, entuzjastyczna i
rozluniona. Jeli wcale nie odpowie na twoje
pytanie przysu sowo banan nieco bliej niego i
powiedz To jest banan, prawda? cigle w taki
sam zadowolony, entuzjastyczny i swobodny
sposb. Bez wzgldu na to jak odpowie, wygrywa i
ty te, poniewa jeli bdziesz zadowolona i
swobodna jest dua szansa, e ono to polubi.
Gdy twoje dziecko ma dwa lata, moesz
podnie te same karty, ale pytanie bdzie inne:
Co jade dzisiaj na drugie niadanie?
Tak sam okazj do rozwizywania
problemw dla trzyletniego dziecka bdzie
pytanie: Co jest dugie, te i sodkie?
Czteroletnie dziecko mona zapyta Ktry z
tych owocw ronie w Brazylii?, a picioletnie,
Ktry z tych owocw zawiera wicej potasu?
Te same dwa proste sowa, ale pi bardzo
rnych pyta dostosowanych do wiedzy i
zainteresowa dziecka.
Waciwie zadane pytanie stwarza okazj do rozwizania
problemu, ktrej nie mona si oprze.
To zasadniczo si rni od nudnego Co tu jest

napisane?
Przykadem moe by gra w bingo kartami ze
sowami. Matka wybiera grup 1530
wycofanych pojedynczych sw, na przykad
nazwy pokarmw, zwierzt lub przeciwiestwa.
Potem ukada plansze do gry w bingo dla kadego
czonka rodziny, lecz zamiast kratek z numerami,
na tych planszach s bardzo due kratki ze
sowami napisanymi duymi, czerwonymi
literami. Takie bingo dla pocztkujcych powinno
zawiera okoo dziewiciu sw na jednej planszy.
Na kadej planszy sowa s nieco inne i nie
powtarzaj si na adnej z nich. Nastpnie matka
daje kademu z graczy po dziewi chrupkw i
poleca ukada je na planszy na tym sowie, ktre
76
zostanie wywoane.
Matka wywoujc po kolei sowa pilnuje, aby
sprawiedliwie je rozdziela midzy dziemi i
pomaga kademu, kto przeoczy jakie sowo. Kto
pierwszy uoy wszystkie chrupki na planszy, woa
Bingo. Mona t gr odwrci i na przykad
umieci obrazki zwierzt na planszach; wtedy
matka pokazuje pojedyncze sowa z nazwami
zwierzt. W miar jak dziecko posuwa si na
ciece czytania, w to samo bingo ze zwierztami
mona gra uywajc dwuwyrazowych wyrae
zamiast pojedynczych sw, a pniej prostych i
rozbudowanych zda.
Jest tyle cudownych gier wymylonych przez
nasze matki, aby dostarczy dzieciom wspaniaych
okazji do posugiwania si swoj wiedz w
radosny sposb. Ktrkolwiek z nich wymienisz,
okae si, e jaka bystra matka i jej dziecko
rwnie si w to bawili i podobnie jak ty cieszyli
si kad chwil tej zabawy.
Te sesje s pierwszorzdnym sposobem
umoliwienia twojemu dziecku wykazania si
postpami w czytaniu, a tobie pozwalaj cieszy
si z jego wielkich osigni. Jeli i tobie i
dziecku okazje te naprawd si podobaj, moecie
je stosowa, ale nigdy ich nie naduywajcie. Nie
przesadzaj, bez wzgldu na to, jak bardzo was to
bawi.
Jeeli masz ochot podnie dwie karty i
pozwoli twojemu dziecku wybra jedn z nich,
nie rb tego czciej ni raz w tygodniu. Te sesje
maj by bardzo krtkie. Dawaj mu okazj do
rozwizania nie wicej ni jednego problemu na
raz.
Niektre dzieci kochaj wybieranie sw i robi
to zachwycajco pod warunkiem, e si tego nie
naduywa. Inne nie wykazuj zainteresowania
wybieraniem sw. Bd robiy wszystko, aby
matk zniechci nie odpowiadajc wcale lub
konsekwentnie wskazujc niewaciwe sowo. W
kadym wypadku przesanie jest jasne skocz z
tym.
Jeli z jakiego powodu twoje
rozwizywania problemw, nie rb tego.
dziecko
nie
lubi
Te okazje do wykazywania si s waciwie

bardziej dla ciebie ni dla twojego dziecka. Twoje
dziecko bdzie najbardziej zainteresowane
uczeniem si nowych sw, a nie powracaniem do
starych, ktre ju zna.
PODSUMOWANIE
Kiedy ju zaczniesz uczy swoje dziecko
czyta, bez wtpienia dojdzie do jednej z
nastpujcych sytuacji:
1. Przekonasz si, e wszystko idzie wspaniale i
twj entuzjazm do dalszej nauki wzronie.
2. Moesz mie pytania lub problemy.
Najczstsze kopoty
Jeeli masz pytania lub zabrna w problemy,

ktrych nie umiesz rozwiza, zrb rzecz
nastpujc:
1. l. Przeczytaj jeszcze raz bardzo dokadnie
rozdziay 7 i 8. Ogromna wikszo
wszystkich technicznych pyta dotyczcych
czytania zostaa omwiona w tych dwch
rozdziaach, Zauwaysz, co przeoczya za
pierwszym razem i atwo bdziesz moga to
poprawi. Jeli nie, przejd do punktu 2.
2. Przeczytaj jeszcze raz dokadnie ca ksik.
Ogromna
wikszo
wszystkich
filozoficznych
problemw
dotyczcych
czytania zostaa w niej omwiona. Po
kadym kolejnym przeczytaniu tej ksiki
bdziesz j rozumiaa lepiej, poniewa
wzronie twoje dowiadczenie w uczeniu
swojego dziecka. Znajdziesz odpowied,
ktrej szukasz; jeli nie, przejd do punktu 3.
3. Dobrzy nauczyciele potrzebuj odpowiedniej
iloci snu. Spij wicej. Matki, szczeglnie
matki bardzo maych dzieci, prawie nigdy nie
pi tyle ile powinny. Przeanalizuj uczciwie
ile godzin regularnie sypiasz. Dodaj sobie
przynajmniej jedn godzin. Jeeli to nie
rozwie problemu, przejd do punktu 4.
4. Postaraj si o kaset video HOW TO
77
TEACH YOUR BABY TO READ6, ktr

mona naby w: The Better Baby Press 8801
Stenton Ave. Philadelphia, PA 19118 U.S.A.
Tel: (215) 233-2050. To pozwoli ci naprawd
zobaczy przykady matek, ktre demonstruj
jak ucz swoje mae dzieci czyta. Wiele
matek uwaa, ze to jest pomocne. To da ci
potrzebn pewno, a jeli nie, przejd do
punktu 5.
5. Napisz do nas, opowiedz co robisz i jakie
masz pytania. Osobicie odpowiemy na
kady list i robimy tak ju przez ponad
wier wieku. Odpisanie ci moe zabra
troch czasu, poniewa pisz do nas matki z
caego wiata, dlatego upewnij si, czy
naprawd wykorzystaa przedtem punkty od
jeden do cztery. Jeli to wszystko zawiodo,
prosimy napisz.
Dodatkowe informacje
Jeeli chcesz dowiedzie si wicej o tym jak

uczy swoje dziecko, zrb rzecz nastpujc:
1. We udzia w kursie How tu Multiply Your
Baby's Intelligence Course.7 Jest to
siedmiodniowy kurs dla matek i ojcw.
Czytanie jest tylko jednym z wielu tematw
omawianych podczas tego kursu. Ten
wspaniay kurs powinna przej kada matka
lub ojciec, kiedy ich dzieci s jeszcze mae
lub kiedy rodzice spodziewaj si dziecka.
Wicej informacji mona uzyska piszc lub
dzwonic do:
The Registration
The Institutes for the Achievement of Human
Potential 8801 Stenton Avenue Philadelphia,
PA 19118 U.S.A. Tel: (215) 233-2050
2. Przeczytaj inne ksiki z serii Cicha
rewolucja wymienione na pocztku tej
6
Jak dotd ta kaseta dostpna jest tylko w wersji angielskojzycznej

(Przyp. tum.)
7
Ten kurs jest prezentowany w jzyku angielskim. Przy wikszej

liczbie zgosze suchaczy innej narodowoci autorzy zapewniaj kabinowe
tumaczenie. (Przyp. tum.)
ksiki.
3. Zdobd materiay z serii Cicha Rewolucja
wymienione na kocu tej ksiki.
4. Napisz do nas i opowiedz nam co robisz i
jakie postpy czyni twoje dziecko. Twoje
informacje maj dla nas wielk warto i s
bezcenne dla przyszych pokole matek.
78
Co mwi matki
co
mwi matki
Jak potg jest macierzystwo!
EURYPIDES
[Marzec 1990]
Ksika JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA
zostaa napisana w 1963 roku i wydana w 1964.
Mino ponad wier wieku odkd ta ksika
ujrzaa po raz pierwszy wiato dzienne. Zaczo
si od zestawu instrukcji dla matek, ktre moja
ona Kalie zgodzia si uczy pod warunkiem, e
napisz dla niej zestaw instrukcji, ktrymi
mogaby si posugiwa jako przewodnikiem.
Noc, w czasie ktrej zaczem pisa, jest na
zawsze utrwalona w mojej pamici. Pocztkowym
zaoeniem byo cztery czy pi stron spjnych
notatek.
W krtkim czasie byo tego ju dziesi stron i
zaczyna kiekowa pomys. Dlaczego waciwie
nie powieli tych notatek i nie da kadej matce po
kopii na zakoczenie nauki z Katie? Wspaniaa
myl.
Minuty przecigay si w godziny, a instrukcje
rozrosy si do dwudziestu piciu stron. Poza tym
wydaway si do jasne i czytelne. Faktycznie
wydaway si wystarczajco dobre, aby warto byo
z nich uczyni co trwaego. Moe je raczej
wydrukowa, a nie powiela i wydrukowa jako
porzdny wykad.
Podczas gdy podniecenie narastao w miar jak
zdania i akapity trafiay na swoje miejsce, a liczba
stron zwikszaa si, zacza mnie niepokoi
bardzo realna troska. Odpowiednio wydrukowany
artyku tych rozmiarw bdzie bardzo kosztowny.
To moe kosztowa nawet setki dolarw. Gdzie
79
my zdobdziemy te pienidze? Instytuty byy i s

niedochodow organizacj nie tylko w rozumieniu
prawa federalnego i stanowego jako zwolnione z
podatku, ale take w sensie ekonomicznym.
Wspaniay profesjonalny zesp otrzymuje pace,
ktre s tak niskie, e a enujce. Czy Rada
Dyrektorw zaakceptuje taki wydatek nawet,
gdybymy mogli znale pienidze?
Jednak
podniecenie
graniczyo
ze
zmartwieniem o fundusze (nadzieja wiecznie
kwitnie w ludzkiej piersi) i artyku pisa si sam
bardzo szybko.
Byo ju dawno po pnocy, kiedy stao si
jasne, e byo to zbyt dugie jak na wykad czy
nawet artyku, a jeszcze wiele zostao do
powiedzenia, Oczywicie to musi by broszura
a i to raczej gruba. Dobry Boe, wydrukowanie
takiej broszury moe kosztowa tysic dolarw.
adnych szans, e Rada Dyrektorw to
zaakceptuje. Nawet ja musiabym gosowa
przeciw wydaniu takiej broszury.
Broszura. Czy znamy kogo w jakiej firmie
produkujcej odywki dla niemowlt lub co
innego dla dzieci, ktra mogaby sponsorowa
tak broszur? Mogaby faktycznie zapaci za
ca t spraw? Co za wspaniay pomys.
Nadzieja, e moglibymy znale fundusze na
wydanie tej broszury poczona ze stale
wzrastajcym podnieceniem samym pisaniem i
tym jak bardzo uprocioby to zadanie matkom
uczcym czyta swoje dzieci, wystarczya do
przetrwania a do wczesnego ranka. W miar, jak
mijay godziny i nadal przybywao stron,
rzeczywisto zacza niweczy rado. To byo
ju za dugie na broszur, byo tego ju co
najmniej pidziesit stron, moe sto moe
jeszcze wicej. Nadzieje na znalezienie funduszy,
aby to wydrukowa, rozwiay si. Szkoda, bo byo
to wane i warte przeczytania.
Kopot polega na tym, e to okazao si ju nie
zestawem instrukcji, nie wykadem czy artykuem
ani broszur jak planowaem, ale waciwie
ksik. Ksik. Ksik? Do diaska, to bdzie
ksika, ksika, ksika! Nie pacisz za
Co mwi matki
wydrukowanie ksiki, wydawca tobie paci.

Byo wczenie rano. ale Katie ju czekaa.
HAZEL KATIE POCZEKAJ CO CI
POWIEM.
PISZ
KSIK,
KSIK
WYOBRAASZ SOBIE, NIE KOLEJNY
ARTYKU DLA ZAWODOWCW ALE
PRAWDZIW
KSIK
DLA
PRAWDZIWYCH LUDZI, DLA MATEK I
OJCW. CO O TYM MYLISZ? ZAO SI,
E SPRZEDADZ ICH PI TYSICY!
Czy to bdzie ksika uczca matki jak
nauczy swoje mae dzieci czyta?" - zapytaa
Katie.
Tak byo.
Od tego wczesnego ranka ponad wier wieku
temu JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA zostaa
wydana w ponad dwudziestu jzykach i nadal jest
tumaczona na kolejne jzyki.
Od tego czasu byy ju setki wyda i
wznowie.
Od tego czasu wicej ni dwa miliony rodzicw
kupio ksik o czytaniu.
Kiedy ukazao si pierwsze wydanie tej ksiki,
byo kilkuset rodzicw, ktrzy nauczyli czyta
swoje mae dzieci, przewanie byy to dzieci z
uszkodzeniami mzgu. Dzisiaj s setki tysicy
zdrowych dzieci, jak rwnie wiele tysicy dzieci
z uszkodzeniami mzgu lub takich, ktre kiedy
byy dziemi z uszkodzeniami mzgu, ktre dziki
niej umiej czyta.
Skd o tym wiemy?
Najcenniejszym dobrem materialnym na
wiecie, jakie posiadam, jest kolekcja ponad stu
tysicy listw od matek (i ojcw), ktrzy napisali,
aby nam opowiedzie, ile radoci sprawio im
uczenie ich maych dzieci czytania; jak bardzo ich
mae dzieci lubiy uczy si czyta. Listy zawieraj
pytania o to, jak zdoby dodatkowe ksiki i
materiay do uczenia maych dzieci: pytania na
temat maych dzieci i relacje z tego co si
wydarzyo, gdy ich dzieci poszy do szkoy i gdy
dorosy.
Te listy stanowi najwikszy istniejcy zbir
dowodw, e mae dzieci chc czyta, mog
80
nauczy si czyta, ucz si czyta i powinny

uczy si czyta.
Te listy, ktre nadal codziennie napywaj s
takie rozsdne, takie ujmujce, takie urocze i tak
przekonujce, e stay mi si bardzo drogie.
Kiedy czasami nieludzkie obchodzenie si
Czowieka z Czowiekiem wydaje si osiga
nowy szczyt obdu i zaczynam si zastanawia
czy my w ogle przetrwamy, id do mojego biura,
zamykam drzwi na klucz i wyjmuj moje listy od
matek i czytam je. Bardzo szybko umiecham si,
moje nadzieje dotyczce Ludzkoci i jutra staj si
pewnoci i znw wstaje wspaniay dzie.
Wydawao mi si, e matkom (i ojcom)
czytajcym t ksik spodoba si to, co
przydarzyo si innym matkom (i ojcom), ktrzy
czytali ksik wczeniej.
Cytaty s przypadkowe w tym sensie, e kady
z nich reprezentuje tysice innych listw
zadziwiajco podobnych do cytowanego.
Te cytaty pochodz z setki tysicy listw. Nie
s wybrane jako najlepiej napisane czy najgorzej
napisane, najbardziej czarujce czy najmniej
czarujce, najbardziej entuzjastyczne czy najmniej
entuzjastyczne, najbardziej naukowe czy najmniej
naukowe, najbardziej przekonujce czy najmniej
przekonujce, najbardziej wzruszajce czy
najmniej wzruszajce. Reprezentuj one rodzicw,
ktrzy wywodz si w wikszoci z klasy redniej
pod wzgldem intelektualnym i ekonomicznym.
Ci ludzie reprezentuj rodek Ameryki od
wykwalifikowanych robotnikw na jednym kocu
klasy redniej, do ludzi wolnych zawodw takich
jak prawnicy, inynierowie, lekarze, nauczyciele i
naukowcy na drugim.
Wspln cech ich wszystkich jest to, e
kochaj bardzo swoje dzieci i stawiaj je na
pierwszym miejscu w swoim yciu.
Te dzieci s naprawd obdarowane. S
obdarowane przez los rodzicami, ktrzy maj i
gowy i serca na waciwym miejscu. By moe
jest to jedyny prawdziwy dar.
Te listy s moja najwiksz nadziej.
Oto zatem maa prbka z ponad stu tysicy
Co mwi matki
listw:
RODZICE O WYNIKACH
...do dzisiaj bardzo lubi czyta w kadej wolnej chwili.
Naprawd czytanie to jego namitno. W szkole idzie mu
atwo. Jest zadowolony!
Baton Rouge, Louisiana
Dzikuj bardzo za pask ksik JAK NAUCZY MAE
DZIECKO CZYTA. Moja dwudziestopiciomiesiczna crka
szczliwie i bardzo chtnie uczy si czyta...
Nie chc take poprzestawa na czytaniu, skoro ju wiem
jak cudown ludzk istotk mam pod opiek...
Niech Bg bogosawi ludziom takim jak pan, ktrzy
pomagaj ludziom takim Jak ja by lepsz matk,
nauczycielk, towarzyszk i przyjacik mojej maej...
P.S. Przekonaam si, e prawidowo prowadziam
zabaw ze sowami, gdy mj m przyszed z innej czci
mieszkania zobaczy co znacz te miechy i klaskanie i
kiedy moja maa zakrzykna Jeszcze sowa! kiedy
odoylimy zabaw. To jest nauka z prawdziw radoci i
szczciem!
Abilene, Texas
Mj syn umie czyta! Brak mi sw, aby powiedzie jaki
jestem poruszony i zdumiony.
Pamita pierwszy zestaw kart, ktrego nie widzia od
przynajmniej dwch miesicy...
Nie wiem jak panu dzikowa za ten dar uczenia i bd
to robi dalej.
P.S. Zachary ma 13 miesicy, New Ringgold,
Pennsylvania
Moja dziewczynka (dwa i p roku) uczy si czyta
(mogabym doda zachwycajco) metod opisan w paskiej
ksice. Nie musz mwi, e mj m i ja jestemy
podnieceni i szczliwi dziki pana dzieu. Uwaam, e to
najwaniejszy obecnie postp w dziecicej edukacji o
jakim wiem, i jako matka bardzo pana za to szanuj.
Mogabym tak pisa i pisa, ale jestem pewna, e pan ju to
wszystko sysza...
Mesa, Arizona
Wanie skoczyam pask ksik JAK NAUCZY MAE
CZYTA
i
zaczam
uczy
moj
siedemnastomiesiczn crk czytania. Jestem taka
podniecona i rozentuzjazmowana z powodu tego projektu.
Dla mnie to najlepszy prezent urodzinowy, jaki mog jej
ofiarowa...
Lowell, Massachusetts
DZIECKO
81
Jestemy rodzicami dwjki dzieci w wieku szeciu lat i

dziewitnastu miesicy. Uczymy modsze dziecko paskim
systemem. To dziaa (i to dobrze) i niech Bg panu za to
bogosawi...
Przypuszczam, e czsto panu to mwiono, ale kady kto
wyprbuje paski system nie moe dopana nachwali. Jest
pan bardzo kochany w krgu moich przyjaci...
Maharashtra, India
Mam czteroletniego chopca, ktry by tak spragniony po
nauczeniu si dziesiciu sw pierwszego dnia, e nie chcia
i spa a nastpnego ranka by ju na nogach o 6
gotowy do dalszej nauki...
To najszczliwsze odkrycie w caej mojej karierze
matki. auj tylko, e nie robiam tego z trjk moich
starszych dzieci (4, 3 i l klasa).
St. Johna, Arizona
Kupilimy kilka paskich ksiek, paskie zestawy do
matematyki i czytania i stosowalimy paski program od
czasu do czasu z nasz pierworodn (Emily), obecnie
czteroletni.
Ona nadal nas zachwyca swoimi zdolnociami i radoci
uczenia si...
Sdzimy, e nawet jeli nie stosuje si ich przez dugi
czas, pozwalaj maluchom cudownie wystartowa, a my
zdobywamy serdeczn, pen szacunku wi...
Greene, New York
Dzikujemy bardzo za pask nowatorsk ksik JAK
NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA -zainspirowaa nas do
sprbowania z moim bratankiem. On ma dwa lata i trzy
miesice i umie teraz przeczyta ponad 50 angielskich sw,
niektre nawet cakiem trudne. Wszystko to ju po kilku
miesicach, odkd jego rodzice sprbowali z nim tej metody.
To ma naszym zdaniem wielkie znaczenie biorc pod
uwag fakt, e ten may chopczyk urodzi si i mieszka na
Filipinach, gdzie angielski nie jest macierzystym jzykiem...
West Covina, California
...Nasza Elizabeth ma 21 miesicy i jej gd wiedzy
zdumiewa nas coraz bardziej z kadym dniem. Moja matka
widziaa pana niedawno w telewizji. Mamy obie paskie
ksiki i zaczymy wanie od ksiki o czytaniu. Elizabeth
umie teraz czyta Mama i Tata. Dzikujemy!
Urodzia si z wad serca i przeya operacj na
otwartym sercu. Nie jest tak aktywna jak inne dzieci i ma
duo radoci z tej nowej zabawy w czytanie, podobnie jak ja.
Nie ma zbyt wielu zabaw, ktre dugo interesuj dziecko...
Santa Maria, California
Pisaam do pana przed rokiem informujc, e moja crka,
wtedy dwuletnia, umiaa czyta okoo 60 sw. Min rok i
Co mwi matki
mam przyjemno powiedzie panu, e teraz ona czyta

ksiki jak zawodowiec. Moe teraz czyta prawie kad
ksik i rozumie co czyta! Dzikuj za pask ksik JAK
NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA. Szkoda, e wicej matek
nie uwiadamia sobie jakim radosnym przeyciem jest
uczenie si dla maych dzieci. Uwaam, e moja crka Josie
czyta znacznie lepiej ni dzieci cztery lata starsze (lub nawet
jeszcze starsze!)
...Jestem bardzo wdziczna, e mog pomc mojej crce
si uczy. Ona to ogromnie lubi i prosi mnie eby si z ni
bawi w szko. Naprawd dzieci kochaj si uczy!
Covington, Louisiana
Dokona pan niemoliwego. Gdyby sze miesicy
temu kto powiedzia mi, e mj dwuletni syn bdzie umia
czyta w wieku trzech lat, powiedziabym niemoliwe.
New Orleans, Louisiana
Pierwszy raz przeczytaam JAK NAUCZY MAE DZIECKO
CZYTA kiedy nasz syn mia 14 miesicy. Rozpoczlimy
powoli, zbierajc wszystkie materiay itd. Ale w wieku 18
miesicy mj syn zacz wyranie mwi i w kocu zaczam
zdawa sobie spraw, e on to wszystko zapamitywa!
Nigdy nie lubi sprawdzania go. I kiedy jeszcze nie mwi
nie zawsze byo atwo zgadn, ale teraz... WSPANIALE!
Jestemy tym WSZYSTKIM rzeczywicie podnieceni!
Dzikujemy za rozszerzenie naszych horyzontw.
Falls Church, Virginia
Pisz, eby panu donie, e moje osobiste
dowiadczenia byy cudowne. Rozpoczam program z moj
dwudziestoszesciomiesiczn crk w lutym. Pod koniec
marca czytaa ju Do widzenia Mamo. Teraz w wieku
341/3 miesicy ona czyta wszystko, cokolwiek znajdzie si w
zasigu jej wzroku. Wymawia sowa tak dobrze jak
wikszo uczniw pitej klasy, jakich miaam w cigu
dziesiciu lat nauczania.
Omaha, Nebraska
Kupiem pask ksik JAK UCZY MAE DZIECKO
gdy moja najstarsza dziewczynka Lara miaa 7
miesicy i mieszkalimy w Vancouver, B.C., w Kanadzie.
Ona pezaa do kart ze sowami zanim umiaa mwi, a teraz
w wieku 4 lat adnie czyta.
British Columbia
CZYTA
Zastosowaam pask metod z moj wnuczk w wieku

dwch lat i ona moga ju czyta READER'S DIGEST gdy
miaa trzy lata. Obecnie, w wieku 16 lat jest wzorow
uczennic w szkole w Los Angeles. Polecam pask ksik
wszystkim modym matkom. Dziki...
Eacondido, California
82
Przeczytaam pask ksik pod tytuem JAK

NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i jestem cakiem
oczarowana wynikami, jakie uzyskaam z moj 35miesiczn crk. Zaczam j uczy zaledwie 4 dni temu, a
ona chwyta sowa w fenomenalnym tempie! Oczywicie,
mog by nieobiektywna, bo to moja crka, ale ten program
jest naprawd podniecajcy!
Orem, Utah
Uywaam tej metody uczc czyta moj crk. Przez
wszystkie lata w szkole doskonale czytaa i nadal tak jest.
Ona ma teraz wasne dziecko...
Bishop, California
Kiedy moja crka miaa mniej wicej rok, widziaam
program z Instytutw pokazujcy upoledzone dzieci
umiejce czyta i niemowlta, ktre umiay rozpoznawa
konkretne liczby kropek. Sprbowaam stosowa pokazane
techniki z moim dzieckiem. Ona nauczya si czyta sowa w
wieku 2 lat, zdania w wieku 3 lat i cale ksiki gdy miaa 4
lata.
East Stroudsbourg, Pennsylvania
...To czego si dowiedziaam byo bardzo sensowne i
rozpoczam ten program z moimi bliniakami, gdy mieli
dwa lata. Teraz maj trzynacie i zawsze byli w czowce
swojej klasy. Zostali umieszczeni przez szko w klasie dla
szczeglnie uzdolnionych dzieci. Czytali pynnie i ze
zrozumieniem w wieku trzech lat a pisali majc cztery lata.
To dowiadczenie byo jednym z najwdziczniejszych jakie
miaam wychowujc naszych synw.
Mapie Ridge, British Columbia
Nauczylimy z powodzeniem wczenie czyta naszego
pierwszego syna uywajc paskiej ksiki JAK NAUCZY
MAE DZIECKO CZYTA. W maju, bdc w pierwszej
klasie zosta oceniony najlepiej z caej klasy z czytaniem i
rozumieniem na poziomie czwartej klasy.
Musz powiedzie, e otrzymaem pask ksik jako
art, poniewa do duo czytam.
Moja rodzina namiewaa si kiedy zastosowaem te
metody z moim 19 miesicznym synem. Ale miechy si
skoczyy gdy on czyta ksiki majc 2,5 roku.
Jedyny problem jaki z tego wynikn kiedy
podrowalimy to, e nasz syn mg czyta szyldy barw
szybkiej obsugi i przy kadym chcia si zatrzymywa.
Piketon, Ontario
Okoo dwudziestu lat temu zamwiam pask ksik w
LADIES HOME JOURNAL i zaczam uczy wedug niej
moj osiemnastomiesiczn crk. Ona teraz ma 22 lata i
jest dyplomowan stenotypistk, ma bardzo duo do
czynienia ze sowami w swojej
Co mwi matki
pracy... Escondido, Cahfornia

Osiem lat temu trafiem przypadkiem na pask ksik
NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i postanowiem
wyprbowa pask metod z moj, wtedy trzyletni crk.
Mimo, e robiem to na chybi trafi odnielimy peny
sukces i ona czytaa jak burza od tego czasu.
Kiedy urodzia si moja druga crka, byem
zdecydowany zrobi to od pocztku do koca, ale o ile
intencje miaem dobre, brakowao mi czasu i ona otrzymaa
nawet krtsz wersj ni pierwsza. Jeszcze raz si udao i
podobnie jak siostra czytaa wczeniej i sprawniej ni
ktokolwiek w okolicy.
Kiedy przyszed na wiat mj syn, byem ju cakiem
przekonany i w wieku czterech lat on zadziwia wszystkich
swoimi umiejtnociami. Za kadym razem byo to dla mnie
wyjtkowo satysfakcjonujce przeycie i nie przepucibym
chwili kiedy to si zdarzyo z kadym z moich dzieci za
adne skarby wiata. Dzikuj.
Petaluma, California
JAK
LISTY RODZICW W CAOCI

Prosz mi wybaczy jeli w pewien sposb zwracam si
do pana jakbym zna pana osobicie. Prosz pozwoli mi
pozdrowi pana po wielu latach mylenia o panu i paskiej
pracy w Institutes for the Achievement of Human Potential.
Faktycznie mam uczucie, e cokolwiek napisz nie bdzie w
stanie wyrazi mojej wdzicznoci za to co pan napisa w tej
ksice JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i
odkrycia, ktrych pan i paski zesp dokonalicie i
opisalicie tak dobrze.
Pierwszy raz natknem si na pask ksik w 1972
roku, krtko po narodzinach mojego syna. Byo to w
ksigarni W. H. Smitha w Southhampton na poudniowym
wybrzeu Anglii. W 1973 roku przeprowadzilimy si na
wysp Mauritius na Oceanie Indyjskim. Tam na czystej
sonecznej play, w cieniu buganwilii uczylimy go czyta
wedug paskiej metody. W wieku trzech at mg cakiem
swobodnie czyta P. U. Eastmana Wypraw na Ksiyc.
Moi teciowie bardzo si skaryli gdy wrcilimy do Anglii
tamtego roku, e on czyta zbyt dugo przed spaniem i e jest
za may. W wieku siedmiu lat czyta na poziomie 11 lat a
majc 13 lat wygra stypendium do Harrow, sprawiajc tym
wielk niespodziank i przyjemno wielu czonkom bardzo
licznej rodziny. Jego 17 urodziny bd w lipcu.
Stosowalimy take pask metod z dwoma moimi
crkami i z radoci obserwujemy ich zamiowanie do
ksiek i przyjemno, jak znajduj w czytaniu.
Chciabym rwnie powiedzie, e w lutym tego roku
moja ona Jennifer podja si uczenia t metod dziecka
przyjaciki, prawdopodobnie z uszkodzeniem mzgu po
tym, jak inspektor szkolny powiedzia. e to dziecko
83
powinno spdzi najblisze sze miesicy uczc si litery

C. Kady moe dostrzec byski inteligencji w niebieskich
oczach malej Anny Ross. Ona ma pi lat.
Sekretarka w biurze, w ktrym pracuj ma
15-miesicznego syna i bawi si teraz cudownie uczc go
czyta.
Jennifer i ja wierzymy, e paska metoda mogaby
ogromnie pomc Annie Ross w uzyskaniu poprawy w
zakresie neurologicznej organizacji i pozwoli temu maemu
dziecku dorwna jej starszemu bratu i modszej siostrze lub
moe nawet, omielam si mie nadziej, przecign ich.
Dzikujemy panu ogromnie za wielk prac i wielkie
osignicia oraz korzyci jakie one przyniosy naszej
rodzinie.
Jeeli paski instytut zbiera dane do statystycznych
opracowa i potrzebuje od nas jakich informacji, prosz da
mi zna.
Taunton, England
Chciaabym panu bardzo podzikowa za otwarcie
ekscytujcego wiata przed moimi dziemi.
Kiedy mj syn Aaron mia trzy lata przeczytaam pask
ksik JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA. Z wieloma
wtpliwociami zaczam program, ktry pan opisa. Sze
miesicy pniej Aaron czyta ogromn liczb sw. Ale
jeszcze bardziej mnie zaskoczyo, e jego siostra (ptora
roku) uczya si razem z nim. Ktrego dnia podniosa sowa
i jedno po drugim przeczytaa je wszystkie. Dzisiaj (pi lat
pniej) moje dzieci maj si wspaniale! Kochaj szko i
bardzo lubi si uczy. Trisha (prawie siedmioletnia)
napisaa dwie wasne ksiki jak rwnie wiele
pojedynczych opowiada. Dzikuj bardzo za paskie
badania i pask ksik.
Teraz spodziewam si trzeciego dziecka. Chciaabym
bardzo rozszerzy uczenie tego dziecka. Szkoda, e nie
mog odwiedzi paskiego Instytutu, ale to nie jest dla nas
moliwe ze wzgldw finansowych. Chciaabym troch
informacji na temat waszych kursw korespondencyjnych i
list ksiek i innych materiaw jakie oferujecie. Take
wszelkich informacji jakich moglibycie udzieli na temat
uczenia dzieci jzykw obcych i muzyki.
Przekazaam dalej wszystko co wiedziaam wielu
ludziom wok jak rwnie misjonarzom, ktrzy ucz wasne
dzieci gdy pracuj w misjach. Dzikuj.
Newberg, Oregon
Skoczyem wanie czyta pask now ksik JAK
POMNOY INTELIGENCJE MAEGO DZIECKA.
Trudno wyrazi jak bardzo si ciesz, e pan napisa t
ksik. Bez wtpienia zasuguje pan na Nagrod Nobla.
To byo ponad dwadziecia lat temu kiedy kupiem
egzemplarz JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i
bezzwocznie nauczyem czyta trjk moich dzieci na dugo
Co mwi matki
przed pjciem do szkoy. Rezultaty robiy i nadal robi

wielkie wraenie. Polecaem (i polecam nadal) ten pomys
przyjacioom, ktrzy maj mae dzieci. Pokazuj im kasety z
moimi dziemi i rozdaem nawet kilka egzemplarzy paskiej
ksiki. Mimo to, o ile mi wiadomo, nikt inny nie uczy
swoich dzieci czyta. Przypuszczam, e znam niektre z
odczuwanych przez pana frustracji. Jak powiedzia kiedy
Winston Churchill Ludzie czasami potykaj si o prawd,
ale wikszo z nich podnosi si i pdzi dalej jakby nic si
nie stao.
Chciabym kiedy z panem porozmawia. Jestem
naukowcem informatykiem, specjalizuj si w sztucznej
inteligencji. Moglibymy mie sobie co do powiedzenia.
Prosz zadzwoni, jeli bdzie pan kiedy w Waszyngtonie.
Zastanawiam si, czy interesowaoby was gdybym kiedy
przywiz moj crk Katherine do Instytutw? Ona studiuje
teraz w Bryn Mawr. Jest finalistk Krajowego Konkursu
Wiedzy i wygraa krajowy konkurs poetycki w wieku 12 lat.
Moe mogaby powiedzie ktrej z paskich klas jak to jest
rosn jako superdziecko. (Ona ma na to ochot.)
Ucz teraz moj najmodsz crk Bethany, ktra ma
rok. Bez wtpienia jeli pjdzie mi lepiej, bdzie to zasug
pana nowej ksiki.
Fort Washington, Maryland
Mj pierwszy kontakt z paskimi materiaami mia
miejsce w 1963 roku, kiedy urodzi si mj modszy brat.
Moja matka przeczytaa pask ksik (jeszcze ciep) i
zaoya si z moim tat, e moe nauczy swojego
niemowlaka czyta. Ken czyta bardzo wczenie wiele sw,
ktre widzia w telewizji. My (trzy siostry; wszystkie
pomagaymy w tej zabawie ze sowami. Mama pisaa sowa
na tablicy w naszej kuchni i wycinaa pasy z kartonu, w
ktrym koszule taty wracay z pralni i pisaa na nich sowa.
W ksidze pamitkowej mojego brata jest zapis, e umia
czyta 55 sw na swoje drugie urodziny i czyta prawie
wszystko na trzecie. Bardzo lubi pisa jako mae dziecko i
napisa wiele ksieczek razem z ilustracjami.
Kiedy Ken by w szkole podstawowej ja byam w liceum
i zaczam uczy go niektrych elementw algebry i
geometrii.
On
wspzawodniczy
w
zespoach
matematycznych w szkole redniej i nadal przoduje w
matematyce. Wypeniabym ksik opisujc wszystkie
zwycistwa i osignicia mojego brata w dziecistwie.
Jestem przekonana, e by to wynik wczesnego nauczania.
Ken zdoby wiele wyrnie i nagrd, by drugi w swojej
klasie w liceum i jest obecnie stypendyst uniwersytetu,
gdzie studiuje inynieri. By (i jest) rwnie bardzo dobrze
przystosowany spoecznie.
Teraz mam swoj creczk. Madeline ma dwa lata i
stosuj z ni paskie materiay do czytania jak i do
matematyki. Przeczytaam take w PRZEDSZKOLU BDZIE
ZA PNO co zainspirowao mnie do przedstawiania
84
Madeline tego wszystkiego: muzyki klasycznej, rysunku i

malarstwa, gimnastyki, geografii, filmw, Biblii, pywania i
wielu innych moliwoci uczenia si.
Ona ma wielk kolekcj ukadanek i bardzo lubi przy
nich siedzie godzinami. Uczy si stanw dziki ukadance z
map U.S.A., pastw wiata na kartach, prezydentw Stanw
Zjednoczonych na kartach itd. Jest zachwycajcym
dzieckiem, wietnie mwi, szybko myli i ma poczucie
humoru! Prywatnie przyznam panu, e zauwayam i jest
znacznie bardziej rozwinita ni inne dzieci w jej wieku i
ludzie cigle zwracaj na to uwag.
Dallas, Texas
Przeczytaam wanie w grudniowym wydaniu READER'S
DIGEST jak pan pomg Joan Collins i jej mowi przywrci
ich crk do prawie penego zdrowia po wypadku
samochodowym. To skonio mnie do napisania aby panu
podzikowa za nauczenie mnie jak uczy czyta mojego
najstarszego syna, dzisiaj czteroletniego.
Mj ojciec kupi mi trzy lata temu ksik Glenna
Domana JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i od tego czasu
moje ycie nie byo ju takie samo. On (mj syn) bardzo lubi
czytanie - nasze pitkowe wyprawy po zakupy prowadz nas
do biblioteki, gdzie on spdza cale wieki czytajc sobie
podczas gdy ja wcz si po supermarketach, wspczujc
matkom cigncym za sob wszdzie oporne dzieciaki.
Ksiki z tego tygodnia zawieray sowa rozwcieczajcy,
niezastpiony i przedmioty osobistego uytku, adne z
nich nie sprawio mu wielkiego kopotu...
Benfleet, Essex, England
Nasze zwizki z panem i z Evan Thomas Institute
dostarczyy mojej onie i mi wielu okazji do pracy z naszym
synem i nasz now crk Alexis w najcenniejszym okresie
ich ycia (Alexis ma cztery miesice i pokazujemy jej
codziennie Bity Inteligencji i sowa). Ona to absolutnie
uwielbia. Alexandre nie tylko oglda swoje wasne Bity, ale
rwnie upiera si, eby pokazywa Aexis. Jest zdrowym i
radosnym chopcem, ktry budzi si szczliwy i idzie do
ka szczliwszy, mdrzejszy i bardziej ufny. Jest nie tylko
bystry, ale przyjemnie jest przebywa w jego towarzystwie.
Nigdy nie by okropnym dwulatkiem, ma teraz dwa lata i
dziesi miesicy.
Uniwersytet Columbia rozwaa wczenie Aienan-dre'a
do ich programu dla szczeglnie uzdolnionych dzieci.
Poniewa do programu przyjmuje si tylko 14 dzieci z
tysicy zgoszonych wymagane byo poddanie go testowi
inteligencji Stanford-Binet zleconemu przez orodek testw
Uniwersytetu Columbia. Zaczam wynik i uwagi do
paskiej wiadomoci. Psycholog stwierdzi, e jego I.I. jest
znacznie powyej 160, ale ten test nie moe mierzy poza
160. Stwierdzi take, e Alexandre by poza wszelkimi
wtpliwociami
najbystrzejszym
dzieckiem
jakie
Co mwi matki
kiedykolwiek osobicie testowa (ten psycholog testowa

dzieci od wielu lat). Nie musimy mwi, e bdziemy
kontynuowa Program Konsultacyjny Evan Thomas Institute
w kadym wypadku i e uwaamy ten program za znacznie
waniejszy. Jestemy przekonani, e ten I.I. jest
bezporednim wynikiem paskich technik i programw.
Prosz przyj moje podzikowania i najlepsze yczenia
dobrego zdrowia i dalszych bada dla zrozumienia i rozwoju
dzieci.
New York, New York
To tylko krtka, prywatna notatka aby pana
poinformowa jak sobie radz niektre z Paskich
Dzieciakw.
Waciwie
chciaam
uy
naszego
komputerowego edytora tekstw i drukarki, ale gdy wstaam
by przynie zdjcia, Alex zaj moje miejsce przy
komputerze i musz pisa na tej starej maszynie. Prosz
wybaczy mi bdy.
Najwaniejsza wiadomo to, e Benjamin (21/3 roku)
czyta samodzielnie take ksiki, ktrych nigdy przedtem nie
widzia. Oczywicie, to nie jest zaskoczeniem dla adnego z
nas ani dla pana, ale cigle mnie wzrusza, gdy sucham jak
on czyta opowiadanie swojej opiekunce (zamiast odwrotnie)
(Fotografie l i 2).
Fotografie 3 i 4: Naturalnie Alex majc 4 1/2 lat chce
czego nieco bardziej wymagajcego ni Trzy mae winki
Benjamina. Tutaj czyta (-nasty raz) National Geographic
Book of Our World i studiuje fakty na kocu ksiki z
wielkim entuzjazmem.
5. Ben i Alex przy pracy; Alex pisze owkiem.
Benjamin nie wie jeszcze jak pisa rk, ale si tym nie trapi
uywa mojej maszyny do pisania!
6. Benjamin przepisuje sowa ze swoich ulubionych
ksiek.
7. Kiedy Ben pisze na maszynie Alex bawi si naszym
komputerem. Ten wanie program, nad ktrym teraz pracuje
by zalecany dla dzieci od 10 lat w gr. Bdzie pan
zachwycony gdy si pan dowie, e wszystko co zrobiam to
zaadowanie dyskietki, pniej zostawiam go z opiekunk i
poszam na zakupy. Kiedy wrciam po godzinie nadal si
bawi tym programem. Poniewa sam przeczyta i zrozumia
instrukcje, mg mi je wytumaczy i gralimy razem
wietnie si bawic (Wycig z Great Maine do Kalifornii,
gdzie trzeba odpowiada na pytania dotyczce stanw aby
si posuwa na zachd).
8. Bardzo typowy widok Alexa w jego pokoju.
Jak zwykle mogabym tak pisa i pisa opowiadajc panu
o tych dwch zachwycajcych dzieciach. Daj nam tyle
radoci nie mwic ju o tym jak czsto tracimy mow ze
zdziwienia i zachwytu.
Prosz przekaza moje uszanowanie i najlepsze yczenia
caemu zespoowi a szczeglnie Susan Aisen, ktra
najbardziej nam pomagaa przez te lata.
85
Do pracy, pan i ja!

Profesjonalna Matka (kochajca kad minut swojej
pracy!)
Merion, Pennsylvania
Przeczytaam z duym zainteresowaniem i paski list na
temat uczenia swojego maego dziecka czytania i informacj
wydan przez Encyclopaedia Britannica o Programie
Czytania Better Baby. To przywiodo mi i mojemu mowi
wiele przyjemnych wspomnie i wyjam pask ksik JAK
NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA i zauwayam dat 26
padziernika 1964 roku. W tym czasie nasz syn Keith mia
szesnacie miesicy. Tu przed otrzymaniem paskiej
ksiki przeczytalimy artyku opisujcy pana prac w tym
przedmiocie w Institutes for the Achievemenl of Human
Potentlal. Z wielkim entuzjazmem mj ma i ja zabralimy
si do uczenia Keitha czytania. Wypisalimy nasze karty
pocztkowo tylko niewiele i wystartowalimy z programem
gdy Keith mia siedemnacie miesicy. Wyniki byy
absolutnie wstrzsajce.
Dzisiaj Keith ma dziewitnacie lat, w wieku pitnastu lat
ukoczy St. Francis College jako najlepszy w swojej klasie
z chemii i biologii. Uczszcza na Uniwersytet Stanu Indiana
studiujc jednoczenie medycyn i nauki przyrodnicze i
otrzyma tytu doktorski w zakresie nauk przyrodniczych za
rok (20 lat); dwa lata pniej otrzyma tytu doktora
medycyny i wtedy bdzie si dalej specjalizowa w dowolnie
wybranym dziale medycyny.
Powiedzie, e ogromnie nas cieszyy osignicia Keitha
to stanowczo zbyt mao. Nie ma wtpliwoci, e to i
wczenie umia czyta bardzo przyczynio si do
zwikszenia jego postpw w cigu tych lat, a przy okazji
jest bardzo dobrze przystosowany spoecznie - nigdy nie
mia adnych powanych problemw w kontaktach z
kolegami, ktrzy zawsze byli 5- 7 lat starsi ni Keith.
Koledzy klasowi, nauczyciele i wsppracownicy zawsze go
akceptowali.
Jest dobrym organist sam zbudowa penowymiarowe
koncertowe organy majc 9 lat, a take dobrym gitarzyst i
piewa z wasnym zespoem folkowym w Katolickim
Kociele Sw. Pawa w Bloomington (Miasteczko
Uniwersyteckie) w Indianie.
Zaczony szkic biograficzny przygotowa Keith nieco
ponad rok temu dla Medycznego Funduszu Stypendialnego,
w ktrym uczestniczy odkd studiuje medycyn na
Uniwersytecie Stanu Indiana w Bloomington.
Biorc pod uwag paskie zrozumiae zamiowanie do
opowiada o sukcesach dzieci, ktre pomagaj panu pozby
si zniechcenia, by moe ta rwnie doda nieco wiata
paskiej duszy.
Bylibymy zachwyceni gdyby pan do nas napisa i w
pewnym sensie moe pan uwaa Keitha za jedno ze swoich
dzie. Jestem pewna, e spotkanie z nim sprawioby panu
Co mwi matki
rado.
P.S. Keith jest w czowce swojej klasy majc od
czterech lat same pitki.
Ft. Wayne, Indiana
Wiem, e pan musi by bardzo zajty, ale mam nadziej,
e bdzie pan mg mi pomc. Mam crk, ktra ma teraz 16
miesicy i bardzo bym chciaa mc j uczy. Zdaj sobie
spraw, e ona jest ju za stara na ten program, ale mam
nadziej, e Jeli zaczn tak szybko jak mona, ona jeszcze
skorzysta.
Przeczytaam pask ksik JAK NAUCZY MAE
DZIECKO CZYTA i zaczam wanie uczy j sw Mama" i
Tata". Ona suchaa nagra Suzuki i muzyki klasycznej od
urodzenia. Mieszkamy w Kamerunie w Afryce rodkowej i
poniewa jest to kraj francuskojzyczny, bya kolonia, miaa
kontakt z jzykiem francuskim. Nie mamy podgrzewanego
basenu, a jedyny dostpny basen jest bardzo zimny
(zaskakujce w Afryce), dlatego nie mogam uczy jej
pywania, chocia ona wchodzi na krtko do wody i jest
przyzwyczajona do zanurzania jej. Jest nadal karmiona
piersi i ma bardzo dobr diet bez cukru, chocia nie miaa
duych dawek witamin (tutaj niedostpnych). Spdzaam z
ni duo czasu i ona jest bardzo dobrze rozwinita.
Maria ma czworo starszego rodzestwa, ktre bawi si z
ni i stymuluje j na wiele sposobw. Oni s w wieku od 7
do 12 at i s dla niej bardzo dobrzy. Nauczyam najstarsz z
nich czyta w wieku trzech at posugujc si pask ksika
i ona czyta doskonale i dobrze pisze. Pozostae take
nauczyam czyta zanim poszy do szkoy i caa czwrka
przoduje w swoich klasach. Dwoje z tych dzieci jest
adoptowanych. wic maj cakiem inne geny*.
Mam nadziej, e pan bdzie mg udzieli mi kilku
wskazwek. Oczywicie zapac za wszystkie materiay jakie
pan przyle. Dzikuj bardzo za pask pomoc.
P.S. Zapomniaam doda, e jestem nauczycielk Suzuki
(skrzypce) i uczyam czworo moich dzieci gry na
skrzypcach, bowiem tutaj w Afryce nie ma nauczycieli. Tak
wic znane mi s idee niezmiernych moliwoci uczenia si
dzieci. Jakie wiczenia i zajcia mogabym wykonywa aby
stymulowa rozwj fizyczny i koordynacj?
z/p Departamentu Stanu
Tyle o genetyce G.D.
Przed trzynastoma laty teciowa daa mi pask ksik
MAE DZIECKO CZYTA. Ta ksika jest
bardzo zuyta a karty wygldaj jakby byy
na wojnie.
Mik, 14 lat, jest w Programie dla Uzdolnionych i
Utalentowanych, zakwalifikowany do Sekcji Komputerowej
III bez adnego formalnego nauczania i czyta z szybkoci
okoo 800 sw na minut.
Heather, 12 lat, uzyskaa tylko okoo 89 punktw w
JAK NAUCZY
86
testach ITBS ale 97 w skali sownej. Doskonale gra na

fortepianie bdc pianistk na spotkaniach Modziey
Kocielnej. Gra take na altwce i flecie. Mam uczucie, e
uniknam kopotw z czytaniem uczc j sama.
Dbi, 10 lat, jest take w Programie dla Uzdolnionych i
Utalentowanych, ona jest artystk, a od ksiek mona j
oderwa tylko omem.
Crystal, 8 lat, jest za moda na Program dla
Uzdolnionych i Utalentowanych, ale uzyskaa w testach
ITBS 99 punktw i uczy si aciny z wielk przyjemnoci.
Sterling, 6 lat, kocha ksiki Henry Hugginsa,
Ilustrowan Klasyk i wszystkie ksiki jakie s pod rk. W
zeszym roku czytaa kawaki ze sownika.
Nasza ostatnia crka powinna przyj na wiat w
przyszym miesicu.
Dzikujemy bardzo za pask prac. Paska pierwsza
ksika odmienia cay wiat.
Cedar Rapids, Iowa
Byam jedn z pierwszych matek Domana. W 1965
roku byam pozbawion entuzjazmu, oczekujc dziecka
matk do marca i kwietnia tego roku, kiedy przeczytaam
artyku w LAIDIES HOME JOURNAL zatytuowany Jak
uczy mae dziecko by zostao geniuszem. Gdy
przeczytaam ten artyku doznaam jakby objawienia.
Otworzy przede mn szeroki i olniewajcy horyzont i nie
mogam si doczeka dnia, kiedy zaczn prowadzi moje
dziecko t cudown drog- Bardzo lubiam przygotowywa
karty do czytania, to byo pogodne i relaksujce zajcie. W
cigu
pierwszych
czterech
lat
ycia
Heather
przeprowadzalimy si ze Stanw do Chile, Peru i Brazylii i
gdziekolwiek jechalimy, zapasy biaego kartonu i czerwone
pisaki jechay z nami. Gdy opnienia w przesykach
wstrzymyway prac, pisalimy sowa na zaparowanych
szybach lub na piasku na play, a Heather bya dwujzyczna
mwic po angielsku i hiszpasku, pniej doszed jeszcze
francuski gdy zaczynaa pierwsz klas w Kanadzie. Jaka
szkoda, e nie miaam wtedy take programu matematyki!
Chodziam do szkoy w Anglii prawie 60 lat temu, a mj
m uczszcza do szkoy w Kanadzie i adne z nas nie
pamita jakiegokolwiek dziecka, ktre nie umiaoby czyta
bez wzgldu na to, z jakich warunkw ekonomicznych one
pochodziy. Nawet w najbiedniejszych (finansowo) domach
zawsze bya jaka samotna ciotka lub babunia, ktra
znajdowaa powd do dumy uczc dzieci ich "liter" jak sama
powiedziaaby. Ostatnio mj m spotka po raz pierwszy
modego dwudziestokilkuletniego czowieka, absolwenta
szkoy redniej, ktry nie umia czyta ani pisa. Naprawd,
kiedy nadejdzie dzie i stan wezwana przed sdem mojego
Stwrcy" bd moga powiedzie, e moim najwikszym
osigniciem byo nauczenie mojego dziecka czytania.
Prosz o wysianie dwch egzemplarzy materiaw na
podany adres i do rodzicw Christophera.
Co mwi matki
Najszczersze yczenia dalszej pracy Instytutw i

serdeczne dziki za otwarcie cudownego wiata dziecistwa.
Honolulu. Hawaii
87
O radoci
10
o
radoci
Myl, ze naprawd poznalimy

si dopiero bawic si razem w
nauk czytania.
WIELE, WIELE MATEK
Przez wiele pokole dziadkowie radzili swoim

synom i crkom aby cieszyli si swoimi dziemi
poniewa, ostrzegali, zawsze zbyt szybko te dzieci
dorastaj i odchodz. Jak wielu dobrych rad,
przekazywanych z pokolenia na pokolenie, mao
kto jej sucha zanim do tego dojdzie. Gdy ju si
tak stanie, jest oczywicie za pno aby cokolwiek
zrobi.
O ile jest prawd, e rodzice dzieci z
uszkodzeniami mzgu maj olbrzymie problemy
(a na pewno maj), tak samo prawd jest, e maj
pewn przewag, ktra rzadko jest udziaem
rodzicw zdrowych dzieci. Jedn z nich jest fakt,
e maj bardzo intymny kontakt ze swoimi
dziemi. Ze wzgldu na charakter tej choroby jest
to czasem bardzo bolesne, ale rwnie bardzo
cenne. Niedawno podczas kursu dla rodzicw
zdrowych dzieci na temat uczenia maych dzieci
czytania, powiedzielimy mimochodem:
A jeszcze jednym doskonaym powodem, aby
uczy wasze mae dzieci czyta jest fakt, e
konieczny bliski zwizek z dzieckiem pozwoli
wam przeywa du cz tej radoci, jak
poznaj rodzice dzieci z uszkodzeniami mzgu
pracujc z nimi.
Dopiero po kilku dalszych zdaniach zdalimy
sobie spraw z zakopotanych spojrze, jakie
wywoao nasze stwierdzenie.
Nie jest zaskoczeniem, e rodzice zdrowych
dzieci nie wiedz o tym i rodzice dzieci z
uszkodzeniami mzgu maj take jakie korzyci,
a nie tylko same problemy. Zaskakujce jest
jednak, e znaczna wikszo wrd nas zatracia
88
stay i serdeczny zwizek ze swoimi dziemi,

ktry jest tak wany dla caej przyszoci dziecka i
moe by dla nas wielce przyjemny.
Naciski naszego spoeczestwa i naszej kultury
obraboway nas z tego tak po cichu, e nawet nie
wiemy, e ten serdeczny zwizek znikn, lub
moe nigdy nie zdawalimy sobie sprawy z jego
istnienia.
Ten zwizek istnia i warto go odzyska.
Jednym
z
najwdziczniejszych
sposobw
odzyskania go jest uczenie swego maego dziecka
czytania.
Teraz, kiedy ju wiecie jak to zrobi
zakoczmy kilkoma ostatnimi przypomnieniami
co robi, a czego nie robi.
Zacznijmy od tego, czego robi nie naley.
Nie nud swojego dziecka.
To jest najciszy grzech. Pamitaj, e
dwuletnie
dziecko
mogoby
si
uczy
portugalskiego i francuskiego rwnolegle z
polskim, ktrego tak dobrze si uczy. Wic nie
nud go banaami i bzdurami. S trzy atwe
sposoby znudzenia go. Unikaj ich jak plag.
a. Posuwanie si zbyt szybko znudzi dziecko
poniewa, jeli posuwasz si zbyt szybko nie
bdzie si uczyo, a ono chce si uczy. (To jest
najmniej prawdopodobny sposb znudzenia go,
poniewa bardzo niewielu ludzi robi to zbyt
szybko).
b. Posuwanie si zbyt wolno znudzi dziecko,
poniewa ono si uczy w zaskakujcym tempie.
Wielu ludzi popenia ten grzech pragnc by
cakiem pewnym, e ono zna materia.
c. Zbyt czste sprawdzanie to jest najbardziej
prawdopodobny grzech i z pewnoci znudzi
dziecko. Dzieci kochaj si uczy, ale nie lubi
by kontrolowane. To jest podstawowy powd
dla ktrego robi si tyle haasu, gdy ono
przejdzie sprawdzian z pozytywnym wynikiem.
Dwa czynniki skadaj si na zbyt czste
sprawdzanie. Pierwszym jest naturalna duma
rodzicw popisujcych si zdolnociami
dziecka przed ssiadami, kuzynami, dziadkami
i tak dalej. Drugim jest gorce pragnienie
O radoci
rodzicw, by zdoby pewno, ze ono czyta

doskonale kade sowo przed przejciem do
nastpnego etapu. Pamitajcie, e nie dajecie
dziecku wiadectwa ukoczenia uczelni,
dajecie mu tylko okazj do uczenia si czytania.
Nie musicie udowadnia caemu wiatu, e ono
umie czyta. (Ono samo to pniej udowodni.)
Tylko wy macie by pewni, a rodzice maj
wbudowany aparat pozwalajcy pozna, co ich
dzieci umiej, a czego nie umiej. Zaufajcie
temu aparatowi i ocenie jak on podaje. Ten
szczeglny aparat jest zoony w rwnych
czciach z gowy i z serca i kiedy oba te
skadniki cakowicie si zgadzaj otrzymujecie
prawie zawsze poprawny werdykt.
Nieprdko zapomnimy rozmow z wybitnym
dziecicym neurochirurgiem, ktry omawia
dziecko z powanym uszkodzeniem mzgu. Ten
neurochirurg by czowiekiem, ktrego kady
instynkt oparty by na przemylanym prawie z
zimn krwi naukowym rozumowaniu.
Mwi o pitnastoletnim dziecku z cikim
uszkodzeniem mzgu, sparaliowanym i niemym,
ktre zostao zdiagnozowane jako idiota. Doktor
by wcieky. Spjrzcie na to dziecko nalega.
Stawiaj rozpoznanie idiota tylko dlatego,
e wyglda jak idiota, zachowuje si jak idiota i
badania laboratoryjne wskazuj, e jest idiot.
Kady powinien wiedzie, e to nie jest idiota.
Wrd lekarzy, staystw, pielgniarek i
terapeutw, ktrzy tworzyli wit neurochirurga
zalego dugie, zakopotane, nieco przestraszone
milczenie. W kocu jeden z lekarzy, bardziej
miay od reszty powiedzia, Ale Doktorze,
jeeli wszystko wskazuje, e to dziecko jest idiot
to skd pan wie, e nie jest?
Dobry Boe rykn chirurg-naukowiec
spjrz w jego oczy, czowieku, nie trzeba
specjalnej wprawy, aby zobaczy lnic w nich
inteligencj!
Rok pniej mielimy zaszczyt oglda to
dziecko chodzce, mwice i czytajce dla tej
samej grupy ludzi.
89
S odpowiednie dla rodzicw sposoby poznania

co dziecko wie poza zakresem zwykych testw.
Jeeli powtarzasz za czsto test, ktry dziecko
ju przechodzio, bdzie znudzone i odpowie ci,
e nie wie lub udzieli absurdalnej odpowiedzi.
Jeli pokaesz dziecku sowo wosy i bdziesz
pytaa zbyt czsto co to jest, moe ci powiedzie,
e to so. Kiedy odpowiada w ten sposb,
twoje dziecko naprowadza ci na waciw drog
udzielajc ci nagany. Suchaj go uwanie.
Nie zmuszaj swojego dziecka
Nie wpychaj mu czytania do garda. Nie ucz go

czyta z zawzitoci. Nie bj si niepowodzenia.
(Jak moe ci si nie uda? Jeli ono nauczy si
tylko trzech sw, to i tak lepiej ni gdyby nie
umiao zupenie nic.) Nie wolno ci dawa mu
okazji do uczenia si czytania, jeeli ktrekolwiek
z was nie ma na to ochoty. Uczenie dziecka jest
bardzo pozytywn spraw i nigdy nie wolno ci
uczyni jej negatywn. Jeli dziecko nie chce si
bawi w jakimkolwiek momencie procesu uczenia,
od wszystko na tydzie. Pamitaj, nie masz
absolutnie nic do stracenia, a wszystko do
wygrania.
Nie bd spita
Jeli nie jeste rozluniona, nie udawaj

prbujc ukry swoje napicie. Dziecko jest
najczulszym ze wszystkich instrumentw. Bdzie
wiedziao, e jeste spita i to w niedostrzegalny
sposb przeniesie na nie nieprzyjemne odczucie.
Znacznie lepiej zmarnowa dzie lub tydzie.
Nigdy nie prbuj oszuka dziecka. Nie uda ci si.
Nie ucz najpierw alfabetu
Nie ucz dziecka alfabetu dopki nie skoczy

czyta swojej pierwszej ksiki, chyba e ju
wczeniej si go nauczyo. Uczc je alfabetu
spowodujesz, e bdzie wolniej czytao. Bdzie
miao skonno do czytania liter, a nie sw.
O radoci
Pamitaj, e to sowa, a nie litery, s

podstawowymi jednostkami jzyka. Jeli ono zna
ju alfabet, moesz nadal uczy je czyta. Dzieci
s cudownie elastyczne.
To byoby ju wszystko czego nie powinna
robi. Spjrzmy, teraz na to, co powinna robi, bo
to jest nawet waniejsze.
Bd radosna
Powiedzielimy ju wczeniej w tej ksice, e

tysice rodzicw i naukowcw nauczyo dzieci
czyta i e rezultaty byy wspaniale.
Czytalimy o nich, korespondowalimy z tymi
ludmi,
z
wieloma
rozmawialimy.
Stwierdzilimy, e metody jakimi si posugiwali
znacznie si rniy. Uywali rozmaitych
materiaw
od
owka
i
papieru
do
skomplikowanych naukowych maszyn, ktre
kosztoway wicej ni trzysta tysicy dolarw.
Jednak, co najistotniejsze kada z metod, ktre
poznalimy miaa trzy cechy wsplne i one s
najbardziej wane.
a. Kada z metod uywanych w uczeniu maych
dzieci czytania okazaa si skuteczna.
b. W kadej z nich uywano duych liter.
c. W kadej podkrelano absolutn konieczno
odczuwania i wyraania radoci w procesie
uczenia.
Dwa pierwsze punkty nie byy dla nas wcale
zaskakujce, ale trzeci punkt nas zdziwi.
Trzeba pamita, e tych wielu ludzi uczcych
dzieci czyta nie wiedziao o sobie nawzajem i e
czsto dzieliy ich cale pokolenia.
Nie przypadkiem wszyscy oni doszli do wniosku, e dziecko powinno by hojnie nagradzane
pochwaami za swoje osignicia. Musieli doj
do wniosku prdzej czy pniej.
Naprawd zadziwiajce jest to, e ludzie
pracujcy w latach 1914, 1918, 1962 i 1963 oraz w
innych czasach i rozrzuceni daleko po wiecie
wszyscy doszli do wniosku, e tak postaw
90
mona podsumowa jednym, identycznym sowem

radosna.
Powodzenie uczenia dziecka czytania bdzie
odzwierciedlao prawie dokadnie stopie, w jakim
postawa rodzica jest radosna.
Miaem siln pokus zatytuowa ten kocowy
rozdzia ksiki Zwariowane Blondynki i wie
si z tym krtka, ale wana opowie.
W cigu lat nabralimy w Instytutach
ogromnego szacunku dla matek. Jak wikszo
ludzi zgrzeszylimy czynic atwe uoglnienia i w
ten
sposb,
przynajmniej
dla
wygody,
podzielilimy tysice matek, z ktrymi mielimy
zaszczyt si zetkn na dwie kategorie. Pierwsza z
nich to wzgldnie maa grupa bardzo
intelektualnych, dobrze wyksztaconych, bardzo
spokojnych, bardzo cichych i na og cho nie
zawsze inteligentnych matek. T grup
nazwalimy intelektualistkami.
Druga grupa jest znacznie wiksza i obejmuje
prawie wszystkie pozostae. O ile te kobiety s
czsto
inteligentne,
to
wykazuj
mniej
intelektualne i znacznie bardziej entuzjastyczne
podejcie ni te pierwsze. T grup matek
nazwalimy zwariowanymi blondynkami, co
odzwierciedla raczej ich entuzjazm, ni kolor
wosw czy inteligencj.
Jak kade uoglnienie, powysze rwnie nie
do wszystkich przystaje, ale pozwala na szybkie
zaszeregowanie.
Kiedy po raz pierwszy zdalimy sobie spraw,
e matki mog uczy swoje dzieci czyta i e
warto
to
robi,
powiedzielimy
sobie,
Poczekajcie a nasze matki o tym usysz.
Spodziewalimy si susznie, e wszystkie nasze
matki bd zachwycone i zabior si do tego z
entuzjazmem.
Doszlimy do wniosku, e ogromna wikszo
matek osignie sukces uczc swoje dzieci
czytania, lecz przepowiadalimy maej grupie
intelektualistek nawet wiksze powodzenie ni
zwariowanym blondynkom.
Kiedy zaczy ukazywa si pierwsze wyniki
wczesnych eksperymentw, okazao si, e byo
O radoci
dokadnie
odwrotnie
ni
oczekiwalimy.
Wszystkie pniejsze rezultaty stale potwierdzaj
to, co stwierdzilimy na pocztku.
Wszystkim matkom powiodo si lepiej ni
pocztkowo zakadalimy, ale zwariowane
blondynki znacznie wyprzedziy intelektualistki i
im bardziej zwariowana bya matka, tym wicej
osigna.
Kiedy przegldnlimy wyniki, przyjrzelimy
si procesowi uczenia, posuchalimy matek i
przemylelimy wszystko, przyczyny stay si
oczywiste.
Gdy spokojna, powana matka prosi swoje
dziecko aby przeczytao jakie sowu lub zdanie, a
dziecko zrobi to dobrze, matka intelektualistka
zazwyczaj mwi, Wspaniale Marysiu, a teraz
nastpne sowo, co to jest?
Z drugiej strony, matki podchodzce do swoich
dzieci mniej intelektualnie maj znacznie wiksz
skonno do reagowania okrzykiem 0h!
wietnie! gdy dziecku si powiedzie. Te matki
okazuj gosem, ruchem i podnieceniem swoj
dum z sukcesu dziecka.
Znw odpowied jest prosta. Mae dzieci
rozumiej, doceniaj i chc tego Oh! znacznie
bardziej ni starannie dobranych sw pochway.
Dzieci przepadaj za owacjami, wic dajcie im to
czego chc. Naley im si to i wam te.
Tak wiele rzeczy my rodzice musimy robi dla
naszych dzieci. Musimy zajmowa si wszystkimi
ich problemami, niekiedy powanymi i
niezliczonymi drobniejszymi. I dzieciaki i my
mamy prawo do odrobiny radoci, a tym wanie
jest uczenie dziecka czytania.
Ale jeli pomys uczenia dziecka czytania nie
odpowiada ci, nie rb tego. Nikt nie powinien
uczy czyta swojego dziecka tylko dlatego, e
Kowalscy to robi. Jeli o to ci chodzi, bdziesz
zym nauczycielem, Jeli chcesz to robi, rb to
dlatego, e tego chcesz to wymienity powd.
Jeeli ju musimy zajmowa si wszystkimi
problemami naszych dzieci, powinnimy mie
take przyjemnoci jakie si z tym wi, a nie
przekazywa takie szczliwe okazje obcym. To
91
wielki przywilej otwiera dziecku drzwi, za

ktrymi jest cay wiat podniecajcy, wspaniay i
cudowny, jaki zawieraj ksiki w polskim jzyku.
To jest zbyt dobre, aby powierza to komu
obcemu. Ten radosny przywilej powinien by
zarezerwowany dla Mamy i Taty.
Bd pomysowa
Dawno temu nauczylimy si, e jeli powie si

matkom, jaki jest cel dowolnego przedsiwzicia
zwizanego z ich dziemi i jeli oglnie wyjani
si im jak to naley zrobi, mona od tego
momentu przesta si o to martwi. Rodzice s
nadzwyczaj pomysowi jeeli maj nakrelone
granice, czsto dochodz do lepszych metod ni te,
ktre im polecano.
Kade dziecko ma wiele cech wsplnych dla
wszystkich dzieci (a wiodc wrd nich jest
zdolno uczenia si czytania w bardzo modym
wieku) ale te kade dziecko jest w duym stopniu
indywidualnoci. Jest produktem swojej rodziny,
swojego ycia i swojego domu. Poniewa kade
jest inne, wiele jest zabaw, ktre Mama moe i
bdzie wynajdywa by uczenie si czytania
sprawiao jej dziecku wicej radoci. Przestrzegaj
zasad, ale miao dodawaj rzeczy, o ktrych wiesz,
e zadziaaj szczeglnie dobrze w odniesieniu do
twojego dziecka. Nie bj si kombinowa
wewntrz ram okrelonych przez podane tutaj
zasady.
Odpowiadaj na wszystkie pytania swojego dziecka
Ono bdzie zadawao tysice pyta.

Odpowiadaj mu tak powanie i dokadnie jak
potrafisz. Uczc je czyta otworzya przed nim
wielkie drzwi. Nie bd zaskoczona ogromn
liczb rzeczy, ktre je bd interesoway.
Najczstszym pytaniem, jakie bdziesz syszaa
bdzie od teraz Co znaczy to sowo? Tak
wanie bdzie si od teraz uczyo czyta
wszystkie ksiki. Zawsze mu powiedz co znaczy
takie sowo. Jeeli bdziesz tak postpowa, jego
O radoci
podstawowy zasb sw jakie potrafi przeczyta

bdzie rs w bardzo szybkim tempie.
Dawaj mu do czytania wartociowy materia
Jest tyle wspaniaych rzeczy do czytania, e jak

najmniej czasu powinno si powica na mieci.
Moe najwaniejsze w tym wszystkim jest to,
e czytanie daje ci okazj do spdzania wikszej
iloci czasu w osobistym, bliskim i intrygujcym
kontakcie ze swoim dzieckiem. Korzystaj z kadej
okazji aby by z dzieckiem. Wspczesne ycie
przyczynio si do rozdzielenia matek i dzieci.
Tutaj masz doskonal szans abycie byli razem.
Wzajemna mio, szacunek i podziw, ktre
wzrosn przez taki kontakt s znacznie, znacznie
wicej warte ni niewielka ilo czasu jaki na to
powicisz.
Wydaje si, e na koniec warto zastanowi si
krtko nad tym, jakie znaczenie dla przyszoci
moe mie to wszystko.
W cigu dziejw czowiek mia dwa marzenia.
Pierwsze z nich, prostsze, to zmieni wiat wok
nas na lepszy. To nam si udao fantastycznie. Na
przeomie wiekw czowiek mg podrowa nie
szybciej ni troch ponad sto mil na godzin.
Dzisiaj jest w stanie lata w kosmos z szybkoci
przekraczajc
17000
mil
na
godzin.
Opracowalimy cudowne leki, ktre podwoj
redni dugo ludzkiego ycia. Nauczylimy si
przekazywa nasze gosy i obrazy w przestrzeni
przez radio i telewizj. Nasze budowle s
prawdziwymi cudami wysokoci, pikna, ciepa i
komfortu. Zmienilimy wiat dookoa nas w
najbardziej niezwyky sposb.
A co z samym czowiekiem? yje duej,
poniewa wynalaz lepsz medycyn. Ronie
wyszy, poniewa wynalezione rodki transportu
przywo mu bardziej rnorodne poywienie z
odlegych miejsc.
Ale czy czowiek sam jest lepszy? Czy s
ludzie obdarzeni wiksz wyobrani i geniuszem
ni Da Vinci? Czy s lepsi pisarze ni Szekspir?
Czy s ludzie spogldajcy dalej i posiadajcy
92
szersz wiedz ni Franklin i Jefferson?

Od niepamitnych czasw byli ludzie
pielgnujcy drugie marzenie. Przez wieki
niektrzy omielali si stawia pytanie, A co z
samym czowiekiem? W miar jak wiat wok
nas coraz bardziej zapiera nam dech swoj
zoonoci, potrzebujemy nowego, lepszego i
mdrzejszego ludzkiego rodu.
Ludzie, z koniecznoci, stali si bardziej
wyspecjalizowani i zaweni. Nie ma ju do
czasu, aby wiedzie wszystko. Jednak, trzeba
znale sposoby, aby poradzi sobie z t sytuacj,
da wikszej liczbie ludzi sposobno korzystania
z ogromnego zasobu wiedzy zgromadzonej przez
czowieka,
Nie moemy rozwiza tego problemu
wiecznie chodzc do szkoy. Kto bdzie rzdzi
wiatem, a kto zarobi na chleb?
Przeduanie ycia czowieka nie pomaga w tej
szczeglnej kwestii. Gdyby nawet taki geniusz jak
Einstein y pi lat duej, czy jego wkad do
wiatowej wiedzy byby wikszy? Mao
prawdopodobne. Dugowieczno nie czyni
czowieka bardziej twrczym.
Moe przyszo wam ju na myl rozwizanie
tego problemu. Przypumy, e wicej dzieci
zostaoby wprowadzonych cztery czy pi lat
wczeniej, ni obecnie do wielkiego skadu
wiedzy,
zgromadzonej
przez
czowieka.
Wyobracie sobie co by si stao, gdyby Einstein
mg mie pi dodatkowych lat twrczego ycia.
Wyobracie sobie co mogoby si sta. gdyby
dzieci mogy zacz chon wiedz o wiecie
kilka lat wczeniej, ni mog to robi obecnie.
Jak ras i jak przyszo moglibymy
stworzy, gdybymy mogli przerwa tragiczne
marnowanie ycia dzieci, kiedy ich zdolno do
przyswajania jzyka w kadej formie jest u
szczytu.
Z pewnoci nie chodzi ju o to, czy bardzo
mae dzieci mog czyta, czy nie. Teraz chodzi o
to, co bd czytay.
Domylamy si, e prawdziwa pytanie teraz,
gdy tajemnicy ju nie ma, jest inne. Teraz kiedy
O radoci
dzieciaki umiej czyta i tym sposobem

powiksza swoj wiedz poza najmielsze
wyobraenia co zrobi z tym starym wiatem i na
ile bd tolerancyjne dla nas, starych rodzicw,
ktrzy wedug ich standardw moemy by mili,
ale zapewne niezbyt bystrzy?
To powiedziano ju dawno i powiedziano
mdrze, e piro jest potniejsze od miecza.
Myl, e musimy przyj, i wiedza prowadzi do
lepszego zrozumienia i tym samym do wikszej
dobroci, podczas gdy ignorancja nieuchronnie
prowadzi do za.
Mae dzieci zaczy czyta i tym sposobem
powiksza swoj wiedz i jeli ta ksika
spowoduje, e cho jedno dziecko bdzie czytao
wczeniej i lepiej, to warta bdzie wysiku. Kto
moe powiedzie, ile jeszcze jedno wybitne
dziecko bdzie znaczyo dla wiata? Kto powie,
jaka bdzie w kocu suma dobra, ktre wyniknie
dla czowieka z tego spokojnego wzniesienia,
jakie ju si pojawio, z tej cichej rewolucji.
93
Podzikowania
podzikowania
Nikt nie pisze ksiki zupenie sam; za kad

prac cignie si dugi rzd ludzi, ktrzy j
umoliwili. W najbliszej przeszoci ci ludzie
maj wyrane rysy ale w miar oddalania si
wstecz obraz tych, ktrzy wnieli swj wkad
rozmywa si a w kocu cakiem przysania go
mga czasu. Innych si nie wspomina, poniewa
wielu z tych, ktrzy przysuyli si idei odeszo
ju w cakowit ciemno.
Z pewnoci dziedzictwo w linii prostej tej
pracy siga wstecz do czasw gincych w mroku i
musi obejmowa tych, ktrzy przyczynili si
nawet jednym zdaniem czy myl pomocn w
uoeniu caego wzoru. Musi w kocu obejmowa
mnstwo matek, ktre wiedziay w swoich sercach
i umysach, e ich dzieci mog zrobi wicej ni
wiat uznawa za moliwe.
Krtko mwic, poza tymi, ktrym dzikuj
tutaj indywidualnie chciabym podzikowa tym
wszystkim w historii, ktrzy wierzyli z pasj, e
dzieci w rzeczywistoci znacznie przewyszaj
swj obraz w oczach nas dorosych.
Wrd
wielu
innych
zasuguj
na
podzikowanie:
Dr Tempie Fay, dziekan neurochirurgw, ktry
mia olbrzymi ciekawo i wyjtkowa
umiejtno pytania czy uznane prawdy byy
prawdziwe czy tez nie i ktry pierwszy zapali w
nas ogie.
Mary Blackburn wieczna sekretarka, ktra ya
dla Kliniki Dziecicej i ktra, mona powiedzie,
dla niej umara.
Dr Eugene Spitz neurochirurg dziecicy, ktry
uwaa, e nie ma bardziej radykalnego
postpowania ni patrze na umierajce dziecko
wiedzc, e ono umrze i nie robi nic. On zrobi
bardzo wiele.
Dr Robert Doman specjalista w rehabilitacji
94
dzieci i Dyrektor Medyczny w Institutes for the

Achiewement of Human Potential, ktry chcia
abymy patrzyli na kade dziecko jak na jedyn i
niepowtarzaln istot.
Dr Raymundo Veras specjalista w rehabilitacji
z Brazylii, ktry powrci by uczy nauczycieli.
Dr Carl Delacato Dyrektor w Institute of
Reading DisabHity, ktry kaza nam zawsze
pamita o dzieciach.
Dr Edward B. LeWinn Dyrektor w Research
Institute,
ktry nalega
abymy szukali
potrzebnych dowodw w pynie mzgowo
rdzeniowym.
Florence Scott, R.N., ktra tak bardzo dbaa o
dzieci i ktra rozmawiaa z nimi w wyjtkowy
sposb.
Lindley Boyer Dyrektor w Rehabilitation
Center w Filadelfii, ktry nigdy nie przestawa
dopingowa nas do pracy.
Greta Erdtmann gwna sekretarka, ktra
izolowaa mnie gdy to byo potrzebne.
Betty Milliner, za wyton prac.
Poza caym tym zespoem byli ci, ktrzy
troszczyli si o nas i wspomagali nas w dniach
mroku i poszukiwa.
Helen Ciarke, Herbert Thiel, Dora Kline
Valentine, Gene Brog, Lioyd Wells, Frank
McCormic, Robert Magee, Hugh Ciarke, Gilbert
Ciarke, Harry Valentine, Edward i Dorothy
Cassard, Genera Arthur Kemp, Hannah Cooke,
Frank Cliffe, Chatham Wheat, Anthony Flores,
Trimbe Brown, Genera Adjutant Pensylwanii
Thomas R. White, Jr., Edward i Pat 0'Donnel,
Theodore Donahue, Harold McCuen, John i Mary
Begley, Ciaude Cheek, Martin Palmer, Signe
Brunnstromm, Agnes Seymour, Betty Marsh, Dr
Walter McKinney, Judge Summerill, George
Leyrer, Raymond Schwartz, Raiph Rosenberg,
Charlotte Kornbluh, Alan Emien, David Taylor,
Brooke Simcox, William Reimer, Emily Abell,
Doris Magee, Joseph Barnes, Norma Hoffman,
Tom i Sidney Carroll, Bea Lipp, Miles i Stuart
Valentine, Morton Berman, John Gurt i cae
mnstwo innych.
Podzikowania
Medyczna Komisja Doradcza, ktrej wszyscy

czonkowie wspomagali t prac. Nastpujcy
lekarze, ktrzy wnieli swj udzia i caym sercem
wspomagali t prac.
Dr Thaine Billingsley, Dr Charles DeLone, Dr
Pau Dunn, Dr David Lozow, Dr William Ober, Dr
Robert Tentler, Dr Myron Segal i Dr Richard
Darnell.
Moje dzieci Bruce, Janet i Douglas, ktre
wniosy inspirujcy i materialny wkad do tej
ksiki.
Robert Loomis mj wydawca, ktry obchodzi
si ze mn cierpliwie i taktownie.
Na samym kocu dzikuj tym wspaniaym
nauczycielom, dzieciom, ktre nauczyy mnie
najwicej, a szczeglnie Tommy Lunski i Walter
Rice.
95
O autorach
o autorach
GLENN DOMAN ukoczy Uniwersytet

Pensylwanii w 1940 roku i rozpocz pioniersk
prac w dziedzinie rozwoju mzgu dziecka,
przerwan przez znakomit sub jako oficer
piechoty w II Wojnie wiatowej. Utworzy
Institutes for the Achievement for Human
Potential w 1955 roku. Na pocztku lat 60-tych
znana w wiecie praca z dziemi z uszkodzeniami
mzgu doprowadzia do nadzwyczaj wanych
odkry dotyczcych wzrostu i rozwoju zdrowych
dzieci. Ksika JAK NAUCZY MAE DZIECKO CZYTA
zostaa wydana w 1964 roku. Bya pierwsz z
ksiek, ktre utworzyy seri Cicha Rewolucja.
Nastpn bya JAK POSTPOWA Z
DZIECKIEM Z USZKODZENIEM MZGU.
Teraz jest sze ksiek w tej serii, ostatnio
ukazaa si ksika JAK NAUCZY DZIECKO WSPANIAEJ
SPRAWNOCI FIZYCZNEJ.
Jego najwiksz dum jest posiadanie ponad
100.000 listw od matek z caego wiata piszcych
mu o radoci jak przeyy uczc swoje dzieci
czytania.
Zosta odznaczony przez rzd brazylijski
orderem za wybitne osignicia dla dobra dzieci
wiata i odznaczeniami wielu innych krajw.
JANET JOY DOMAN jest dyrektorem The
Insti-tutes for the Achievement of Human
Potential. Jest crk Gleima Dornana i
uczestniczya we wszystkich programach i
oddziaach Instytutw w miar jak one
powstaway i rozwijay si.
Jako nastolatka Janet Doman podrowaa i
studiowaa w Europie i Afryce Poudniowej.
Wstpia na Uniwersytet Pensylwanii w 1967
roku, gdzie specjalizowaa le w antropologii,
studiujc u Profesora Wiltona Krogmana, ktrego
imi nosi Wilton Krogman Child Development
Center. W tym okresie bya najmodszym
96
czonkiem ekspedycji Instytutw do Xingu w

Centralnej Brazylii w 1969 roku. Studiowaa
rwnie zoologi na Uniwersytecie w Hull w
Anglii.
Janet Doman doczya nastpnie do zespou
Instytutw, gdzie rozpocza program pomiarw
antropometrycznych. Pniej pracowaa z Adelle
Davis ustalajc pierwszy program ywieniowy dla
dzieci z Instytutw.
Pod kierunkiem swojej matki Katie Doman
Janet zacza studia nad rozwojem intelektualnym
l wczesnym rozwijaniem moliwoci dzieci. W
1974 roku na zaproszenie Sony Corporation, Janet
Doman poleciaa do Japonii uczy mae dzieci
jzyka
angielskiego.
To
bardzo
udane
przedsiwzicie stao si podstaw dla Programu
wczesnego rozwoju w Evan Thomas Institute,
ktry powsta pod jej kierownictwem, po powrocie
do Stanw Zjednoczonych w 1975 roku.
W 1980 roku Janet Doman zostaa WiceDyrektorem Instytutw, a w 1982 Dyrektorem.
Jej autorytet w sprawach dzieci z
uszkodzeniami mzgu jak i zdrowych dzieci
zyska midzynarodowe uznanie. Jest bardzo
poszukiwanym wykadowc w Japonii i wielu
innych krajach.
Janet Doman jest wspautork kilku ksiek w
Serii Cichej Rewolucji. Za swoj prac z dziemi
otrzymaa Statuette with Pedestal przyznawan
przez International Forum, Brazilian Gold Medal
of Honor, japoski medal Sakura koro sho i
British Star of Hope.

Jak Nauczyć Małe Dziecko Czytać

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jak Nauczyć Małe Dziecko Czytać

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

JAK NAUCZY

Glenn Doman Janet Doman

Jak nauczy mae dziecko czyta

Ksik t z uznaniem dedykuj mojej onie Hazel

Dedykuj j rwnie czterem ludziom, ktrzy, kady na

WACAW GRSKI i MAREK AK

Wydawcy skadaj serdeczne podzikowania Pastwu

Zostawili oni wielkie lady w wiecie, przez ktry kroczyli i

za wytrwa inspiracj i pomoc w dziele tworzenia

ksiki tego autora

Jak nauczy mae dziecko czyta,

Skad: AKAPIT," 1992 Druk: ABEDIK,"

Ksiki dla dzieci:

Nos to nie paluch

Copyright 1990 by Glenn Doman

Printed in Poland ISBN 83-900152-0-X

Jak nauczy mae dziecko czyta

ksiki tego autora..................................................................................................................................2

Jak nauczy mae dziecko czyta

od autora w sprawie tego

Ksika ta ujrzaa wiato dzienne po raz

opisuje podejcie do rozpoczynania nauki w

Jak nauczy mae dziecko czyta

Rozpoczynanie programu bada klinicznych

pracy, to trudno znale szersze pole do popisu ni

Jak nauczy mae dziecko czyta

mzgu. Oglnie rzecz biorc, taka mylna diagnoza

biodrach, kolanach, kostkach i stopach. Dua

Jak nauczy mae dziecko czyta

raczkowanie maj dla mzgu olbrzymie znaczenie.

zupenie normalne ycie i chodzi do szkoy ze

Jak nauczy mae dziecko czyta

poow mzgu, ktre chodziy, mwiy i

wzrastaj takie dzieci i jak rozwijaj si ich mzgi.

Jak nauczy mae dziecko czyta

Kiedy nasze zrozumienie neurologicznego

Co dolega zdrowym dzieciom?

Teraz, kiedy dzieci z uszkodzeniem mzgu

U dzieci z cikim uszkodzeniem mzgu

Jak nauczy mae dziecko czyta

opracowane, mamy wszelkie powody aby wierzy,

Jak nauczy mae dziecko czyta

11Uwaga dla rodzicw

Uwaga dla rodzicw

Czytanie jest jedn z najwyszych funkcji

od 1961 roku. Wyniki tego comy im przekazali

Jak nauczy mae dziecko czyta

Mona uczyni druk zbyt maym by go

Jak nauczy mae dziecko czyta

Powysze przedstawia dokadnie to, co

Jak nauczy mae dziecko czyta

i raczej dziwnych chemikaliw, ktre te produkty

olbrzymi wzrost, podcign pasek na duym

Jak nauczy mae dziecko czyta

raczkowa na rkach i kolanach. Wtedy jego

pan Lunski, moe teraz czyta wszystko, cznie z

Jak nauczy mae dziecko czyta

sprowadzonych w tym celu z Waszyngtonu w

Jak nauczy mae dziecko czyta

Mae dzieci chc si uczy czyta

Nigdy w historii ludzkoci nie byo dorosego

Prawd jest, e dziecko zaczyna si uczy zaraz

Jak nauczy mae dziecko czyta

Mae dzieci chc si uczy czyta