JAN TATO1, 2, LESZEK KRYST3

PATOFIZJOLOGICZNA, MEDYCZNA ISPOECZNA

PROBLEMATYKA WYMAGAJCEJ WYSIKW
FIZYCZNYCH PRACY ZAWODOWEJ
UOSBZCUKRZYC
PATHOPHYSIOLOGICAL, MEDICAL AND SOCIAL PROBLEMATICS OF CONNECTED WITH REGULAR,
PHYSICALEFFORTS PROFESSIONAL WORK IN PERSONS WITH DIABETES MELLITUS
1. Warszawski Uniwersytet Medyczny,
2. Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej,
3. Centralny Instytut Ochrony Pracy Pastwowy Instytut Badawczy.

STRESZCZENIE. Osoby zcukrzyc napotykaj wiele yciowych problemw, ktre naley rozwizywa wzgodnoci zcelami izaleceniami
medycznymi. Uwielu znich jest toproblem wyboru iwykonywania pracy zawodowej zcodziennymi wysikami fizycznymi. Podobn okolicznoci jest uprawianie niektrych sportw.
Praca fizyczna zwizana zzawodem istanowiskiem pracy jest czsto dla osb zcukrzyc podstaw yciowego utrzymania.
Cukrzyca moe pojawia si przed wyborem zawodu istanowiska pracy obcionej wysikami fizycznymi lub wczasie jej wykonywania.
Wjego opiece diabetologicznej pojawia si wtedy potrzeba oceny patofizjologicznego iklinicznego wpywu pracy fizycznej naindywidualnie
scharakteryzowan cukrzyc.
Wopracowaniu przedstawiono kolejno omwienia metod oceny zdolnoci dowykrywania pracy fizycznej, adaptacji metabolicznej ihemodynamicznej dowysikw fizycznych, sposobw oceny intensywnoci wysikw fizycznych wrelacji doindywidualnie okrelonej wydolnoci
fizycznej.
Wdrugiej czci opracowania przedstawiono dyskusj klinicznego znaczenia wysikw fizycznych dla przebiegu cukrzycy oraz zasady wyboru
ipraktykowania odpowiedniego zawodu.
Problemy te maj istotne znaczenie wpraktyce leczenia irokowania wcukrzycy.
Sowa kluczowe Cukrzyca, praca fizyczna, patofizjologia, metody diagnostyczne, wybr zawodu, trening sportowy.
SUMMARY. Persons with diabetes mellitus encounter many life problems, which have tobe solved in the concordance with medical aims
and therapeutic recommendations. Selection of profession and type of work, adapting the professional activites tothe medical, social and
economical circumstances is also the responsibility of the physicians. Work connected with every day, professional, physical efforts creates
special needs in this area.
Diabetes mellitus may exist before selecting the type of profession and character of work or may appear later during practice of the earlier
selected profession. In both situations it creates specific problems in diabetological care as the need for the new pathophysiological assessments and specification of the physical work influence on the diabetes mellitus clinical status.
Therefore the following topics were presented and discussed: 1. methods of the individual physical efficiency assessment, 2. metabolic
adaptation tophysical efforts connected with profession, 3. hemodynamic changes, 4. methods of establishing relation between intensity of
physical efforts and individual, physical efficiency of the person with diabetes mellitus.
All these problems influence the practical diabetes mellitus care.
Key words Diabetes mellitus, physical professional work, methods of diagnosing physical efficiency, pathophysiological and clinical
adaptations, sport training.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

91

Podobnie jak rne formy isposoby dostarczania energii doustroju czyli ywienie osb chorych nacukrzyc, take praca, awic rne formy isposoby zuywania energii
przez ustrj chorego nacukrzyc, zawiera wsobie wiele
aspektw modulujcych caoksztat metabolizmu. Mona
jewykorzysta docelw leczniczych lub te, przez zaniedbanie, dopuci doujawniania si klinicznie szkodliwych
skutkw pracy.

OCENA ZDOLNOCI DOWYKONYWANIA

PRACY FIZYCZNEJ
Zlicznych obserwacji wynika, ewykonywanie cikich wysikw fizycznych przez chorych nacukrzyc poczone jest zryzykiem gwatownych zaburze homeostazy
wpostaci hipoglikemii lub hiperglikemii ihiperketonemii,
moe te prowadzi doostrych powika sercowo-naczyniowych, zewzgldu naczsto wystpowania cznie
zcukrzyc choroby wiecowej inadcinienia ttniczego.
Z drugiej strony wiadomo jest, e praca miniowa
moe wywiera korzystny wpyw nastan zdrowia chorych nacukrzyc; minie pracujce mog wykorzystywa glukoz zkrwi przy minimalnym steniu wekrwi
insuliny, wysiki fizyczne prowadz wic do zmniejszenia zapotrzebowania na insulin. Wiadomo take,

eograniczenie aktywnoci ruchowej powoduje zmniejszenie wydolnoci fizycznej, coprowadzi dozwikszenia

obcienia fizjologicznego przy wykonywaniu nawet
maych wysikw fizycznych, nie uniknionych wyciu
codziennym. Ograniczenie aktywnoci ruchowej stanowi
ponadto czynnik ryzyka choroby wiecowej iotyoci. Tak
wic mao uzasadnione byoby denie domaksymalnej
eliminacji wysikw fizycznych wpracy zawodowej chorych nacukrzyc, natomiast istotnym problemem jest ustalenie fizjologicznych kryteriw ich tolerancji przydatnych
przy kwalifikacji dopracy.
Zdolno dowykonywania cikiej lub dugotrwaej
pracy miniowej bez szybko narastajcego zmczenia
iwarunkujcych jego rozwj zaburze homeostazy okrela
si jako ogln wydolno fizyczn. Uludzi zdrowych najczciej stosowanym imaog wystarczajcym dla celw
praktycznych sposobem oceny wydolnoci fizycznej jest
pomiar maksymalnego pochaniania tlenu przez organizm
(VO2 max) (tab. 1).
Zdolno pochaniania tlenu jest te czsto utosamiana zpojciem wydolnoci fizycznej. Okrelenie maksymalnego pochaniania tlenu nie tylko umoliwia atwe
wyliczenie (napodstawie rwnowanika energetycznego
tlenu) wielkoci najwikszego obcienia wysikowego,
przy ktrym zapotrzebowanie tlenowe organizmu moe

Tab. 1. Wyniki pomiarw VO2 max (rednie iodchylenie standardowe) uchorych nacukrzyc wzestawieniu zwartociami
charakteryzujcymi ludzi zdrowych (wg Motyki iKozowskiego, 1976 dane nie publikowane).
Pe, wiek
iliczebno
grup chorych
nacukrzyc

VO2 max
chorych nacukrzyc

VO2 max
ludzi zdrowych

wl/min

wml/min nakg

wl/min

wml/min nakg

Mczyni
18-22 lat
n = 26

2,2 0,38
1,6 2,8

34,0 5,0
27 45

3,1 0,7

44,5 9,5

Mczyni
23-35 lat
n = 16

2,5 0,52
1,7 3,4

37,2 5,9
27 48

3,0 0,6

42,0 8,0

Mczyni
36-55 lat
n = 17

2,2 0,50
1,5 3,2

30,0 8,1
20 47

2,6 0,7

37,0 7,0

Kobiety
18-22 lat
n = 12

2,0 0,30
1,5 2,6

32,0 8,0
21 41

2,2 0,3

39,4 8,0

Kobiety
23-40 lat
n=9

2,0 0,33
1,6 2,5

32 6,5
20 37

2,1 0,4

32,5 5,5

Kobiety
41-55 lat
n=9

1,7 0,31
1,4 1,9

29 5,6
21 34

2,0 0,4

30,5 6,0

92

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

by pokrywane, ale rwnie przewidywanie reakcji organizmu namniejsze obcienia (submaksymalne). Uludzi
zdrowych podobne sreakcje nawysiki, podczas ktrych
zapotrzebowanie natlen stanowi taki sam procent indywidualnych wartoci maksymalnego pochaniania tlenu.
Przy takim samym obcieniu wzgldnym (% VO2 max)
podobny jest wic wzrost czstoci skurczw serca, cinienia ttniczego, wentylacji puc, temperatury ciaa, podobny przebieg procesw metabolicznych, wzrost stenia
mleczanu wekrwi, stopie aktywacji neurohormonalnych
czynnikw zwizanych zregulacj przemiany materii (1).

wydolnoci mog wykonywa prac cig oobcieniach,

przy ktrych zapotrzebowanie natlen nie przekracza 50%
VO2 max, natomiast dla ludzi oredniej imaej wydolnoci
poziomy dopuszczalnych obcie wynosz odpowiednio
40 i30% ich maksymalnego pochaniania tlenu (ryc. 1).
Wyliczenia wielkoci obcienia wzgldnego (% VO2
max) przy rnych czynnociach pracy zawodowej mona
dokona, mierzc pochanianie tlenu przez pracownikw
wtrakcie ich pracy lub wyliczajc zapotrzebowanie natlen
napodstawie opracowanych danych dotyczcych kosztu
energetycznego rnych typowych czynnoci.
VO2 max mona mierzy metod poredni napodstawie
ZAPOTRZEBOWANIE NATLEN AWYDOLNO
czstoci skurczw serca podczas wysikw submaksymalnych oznanym obcieniu (wykonywanych nacykloerWPRACY FIZYCZNEJ
gometrze lub tzw. step-test), posugujc si nomogramem
Dowiadczalnie ustalono, eludzie zdrowi mog przez
Astrand-Ryhming. Orientacyjnie wielko obcienia
duszy czas wykonywa prac bez gbszych zaburze
wzgldnego mona oceni napodstawie czstoci skurhomeostazy, jeli zapotrzebowanie natlen nie przekracza
czw serca podczas pracy: przy obcieniu rwnym 50%
50% VO2 max. Pniejsze badania doprowadziy dozmiaVO2 max czsto skurczw serca wynosi wprzyblieniu
ny tego wniosku, wykazano, epraca oobcieniu 50%
130-140 sk./min, przy 40% 120-130 sk./min, aprzy
VO2 max moe by istotnie dugotrwale wykonywana bez
30% VO2 max 110-120 sk./min.
znacznego zmczenia izakce rwnowagi rodowiska
Uludzi chorych przy ocenie zdolnoci dopracy nie mowewntrznego tylko przez ludzi, ktrych charakteryzuje
na ograniczy si doprostego porwnywania wielkoci
dua wydolno fizyczna (VO2 max > 3,5l/min); uludzi
zapotrzebowania natlen zmaksymalnym pochanianiem
oredniej wydolnoci (VO2 max 3,0l/min) poziom ten
tlenu. Niezbdne jest zbadanie reakcji tych ludzi narne
Ryc 1.obnia si do40% V max, adla ludzi omaej wydolnoobcienia inapodstawie tych bezporednich pomiarw
O2
ci (VO2 max < 3,0l/min) nie przekracza 30% VO2 max.
ustalenie zakresu obcie, ktre mog oni wykonywa
Maksymalne pochanianie tlenu (Vo2 max) u mczyzn chorych
na cukrzyc (dane indywidualne)
Obserwacje te stanowi podstaw kryteriw dopuszczalbez zakce homeostazy. Postpowanie takie okrela si
w zestawieniu z wartociami rednimi u ludzi zdrowych.
noci obcie wysikowych wpracy zawodowej dla ludzi
jako ocen tolerancji wysikowej, wodrnieniu odpomiazdrowych. Przyjmuje si wic, eludzie zdrowi oduej
ru wydolnoci fizycznej sprowadzajcego si naog, jak
Ryc 1. Maksymalne pochanianie tlenu (Vo2 max) umczyzn chorych nacukrzyc (dane indywidualne) wzestawieniu
zwartociami rednimi uludzi zdrowych.

Maksymalne pochanianie tlenu

l/min

3,0

2,0

20

30

40
Wiek badanych

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

50

60

lat

93

wspomniano wyej, dopomiaru maksymalnego pochaniania tlenu przez organizm.

Wybr parametrw badanych przy ocenie tolerancji wysikowej ludzi chorych zaley odrodzaju zmian wadaptacji
dowysiku, ktrych moemy oczekiwa wzwizku zprzebiegiem choroby, rodzajem przyjmowanych lekw itp.
Istotnym zagadnieniem przy ustalaniu kryteriw dopuszczalnoci obcie wysikowych jest szczeglna ocena zdolnoci dowysikw statycznych. Wysiki tego typu,
charakteryzujce si znacznym udziaem skurczw izometrycznych mini (zmiana napicia wkien bez zmiany ich
dugoci), sczstym elementem rnego rodzaju czynnoci wykonywanych wpracy zawodowej iyciu codziennym, naley donich podnoszenie iutrzymywanie rnych
cikich przedmiotw, utrzymywanie uchwytw przyrz
dw, utrzymywanie wymuszonej pozycji ciaa itp. Wysiki
statyczne sszczeglnie uciliwe zewzgldu nabardzo
szybkie mczenie si mini wczasie ich wykonywania
oraz znaczne obcienie ukadu krenia. Podczas wykonywania wysiku cinienie ttnicze iczsto skurczw
serca wzrastaj niewspmiernie wstosunku dorzeczywistego zapotrzebowania organizmu zwizanego ztransportem tlenu iCO2, rozpraszaniem ciepa itp. Przyczyn
takiej reakcji jest silna aktywacja ukadu sympatycznego
towarzyszca tej formie pracy.
Czynnikiem decydujcym oszybkoci rozwoju zmczenia i wielkoci reakcji hemodynamicznej w czasie
wysikw statycznych jest proporcja midzy aktualnym
obcieniem a maksymaln si grup miniowych za
angaowanych w wykonywaniu pracy. Kryterium oceny zdolnoci wykonywania wysikw statycznych jest
wic oparte napomiarach siy miniowej. Stwierdzono,
e wielko obcienia, ktre moe by utrzymywane
przez dugi czas, nie powinna przekracza 15-20% siy
maksymalnej.
Problemy. adaptacji dowysiku uchorych nacukrzyc
przedstawiono niej.

PATOFIZJOLOGIA ADAPTACJI DOWYSIKU

FIZYCZNEGO CHORYCH NACUKRZYC
Wysikowa przemiana materii uchorych nacukrzyc.
Gwnymi substratami energetycznymi podczas pracy
miniowej s: glikogen zawarty wkomrkach miniowych oraz glukoza iwolne kwasy tuszczowe (WKT) wychwytywane zkrwi. Wielko zasobw energetycznych
organizmu jest jednym zczynnikw decydujcych ozdolnoci dowykonywania dugotrwaego wysiku. Problem
dotyczy substratw wglowodanowych, ktrych rezerwy
ustrojowe sniewielkie.
Podczas dugotrwaej pracy glikogen zmini pracujcych moe ulec cakowitemu wyczerpaniu, mimo wzrastajcego zuycia wprocesach energetycznych WKT. Wyczerpanie glikogenu miniowego uniemoliwia dalsze

94

kontynuowanie pracy. Zapasy glikogenu wtrobowego

sniewielkie (80-90g) ipodczas dugotrwaej pracy ulegaj rwnie znacznemu uszczupleniu. Tempo uwalniania
glukozy zwtroby podczas wysiku wzrasta wielokrotnie
wporwnaniu zwarunkami spoczynkowymi (2).
Uchorych nacukrzyc zniedoborem insuliny zawarto
glikogenu zarwno wwtrobie, jak iwminiach moe
by znacznie zmniejszona. Czynnik ten moe istotnie ogranicza zdolno dodugotrwaego wysiku, uchorych nie
leczonych lub otrzymujcych zbyt mae dawki insuliny (3).
U chorych prawidowo leczonych zasoby glikogenu
stakie same jak uludzi zdrowych.
Glikogen miniowy jest gwnym substratem energetycznym wpocztkowym okresie pracy. Wtoku duej
trwajcego wysiku jego udzia wprodukcji energii stopniowo si zmniejsza. Tempo zuywania glikogenu podczas pracy uchorych nacukrzyc jest podobne jak uludzi
zdrowych. Resynteza glikogenu pozakoczeniu pracy jest
procesem stymulowanym przez insulin. Uchorych zniedoborem insuliny resynteza glikogenu jest upoledzona,
natomiast uchorych leczonych insulin proces ten przebiega normalnie.
Wychwytywanie glukozy zkrwi przez komrki mini
pracujcych wtoku dugotrwaego wysiku zwiksza si
stopniowo.
Glukoza moe pokrywa okoo 25-30% zapotrzebowania energetycznego. Badania rnicy ttniczo-ylnej
stenia glukozy wminiowym oysku naczyniowym
wykazay, euchorych nacukrzyc pomimo niedoboru
insuliny zuycie glukozy przez minie pracujce jest tak
samo due jak uludzi zdrowych. Wychwytywanie glukozy
przez komrki miniowe podczas wysiku stwierdzono
take uzwierzt pozbawionych trzustki. Badania te sugeruj, i zwikszenie zuycia glukozy wczasie pracy moe
zachodzi bez udziau insuliny. Badania ostatnich lat wykazay, eminimalne stenie insuliny rzdu 0,2-1,2 mU/1,
awic znacznie mniejsze ni normalne stenie insuliny
wekrwi uludzi zdrowych (5-15 mU/1), jest niezbdne, aby
proces ten mg zachodzi. Sugeruje si, ezwikszone
wychwytywanie glukozy przez komrki mini pracujcych zaley oddziaania lokalnych czynnikw fizykochemicznych, natomiast insulina wywiera naprzebieg tego
procesu wpyw przyzwalajcy (permissive action).
Uczowieka zdrowego stenie insuliny wkrwi wczasie wysiku zmniejsza si nawet wtedy gdy zwiksza si
stenie glukozy. Jest to najprawdopodobniej zwizane
ztowarzyszcym wysikowi pobudzeniem ukadu sympatycznego Wysikowe zmniejszenie wydzielania insuliny
moe mie istotne znaczenie fizjologiczne jako czynnik
przeciwdziaajcy nadmiernemu zwikszeniu zuycia glukozy, ktre mogyby doprowadzi dohipoglikemii. Jak
wspomniano wyej, transport glukozy dokomrek mini
pracujcych wymaga minimalnych iloci insuliny, zwikszenie jednak iloci dostpnej insuliny moe ten proces

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

nasila. Obnienie stenia insuliny wekrwi wczasie wysiku, umoliwia take oszczdzanie glukozy przez zmniejszenie jej zuycia winnych tkankach, np.miniach nie
pracujcych.
Uchorych nacukrzyc leczonych insulin, jej stenie
wekrwi nie tylko nie zmniejsza si wczasie wysiku, ale
zwiksza si wzwizku zewzmoonym wchanianiem
si insuliny egzogennej zmiejsca wstrzyknicia naskutek zwikszenia skrnego przepywu krwi. U chorych
nacukrzyc leczonych insulin wystpuje wic wczasie
wysiku wzgldny nadmiar insuliny dostpnej dla tkanek iwiksze ni uludzi zdrowych nasilenie obwodowego
zuycia glukozy.
Zmiany stenia glukozy wekrwi uludzi zdrowych zale odintensywnoci iczasu trwania wysiku. Podczas
krtkotrwaych wysikw obserwuje si- naog wzrost
stenia glukozy wekrwi, tym wikszy im wiksza jest
intensywno wysiku. Reakcja tawskazuje naprzewag
wytwarzania glukozy nad jej wykorzystywaniem, chocia
zuycie glukozy wzrasta wraz zintensywnoci wysiku
a dopoziomu obcie bliskich obcieniu maksymalnemu (3).
Wczasie umiarkowanych wysikw wykonywanych
dugotrwale pojawia si jednak tendencja dozmniejszania
si stenia glukozy wekrwi. Podczas wysiku trwajcego
kilka godzin stenie glukozy moe obniy si dopoziomu wywoujcego kliniczne objawy hipoglikemii.
Wzrost produkcji glukozy jest wynikiem nasilenia glikogenolizy iglukoneogenezy wwtrobie. Wpocztkowym okresie wysiku udzia glukoneogenezy jest stosunkowo niewielki, jeli jednak praca kontynuowana jest przez
czas duszy, nasilenie tego procesu progresywnie wzrasta.
Zwikszone uwalnianie glukozy zwtroby podczas wysiku jest zwizane zaktywacj ukadu sympatycznego oraz
wzmoonym uwalnianiem glukagonu, kortykosterydw
ihormonu wzrostu. Nasilenie glukoneogenezy jest take
wynikiem zwikszonego dopywu dowtroby substratw
dla tego procesu: glicerolu, mleczanu, pirogronianu oraz
aminokwasw, przede wszystkim alaniny (4).
Uchorych nacukrzyc wysikowe zmiany glikemii zale rwnie odintensywnoci iczasu trwania wysiku;
reakcje sjednak zupenie odmienne uchorych skutecznie
leczonych iniedostatecznie leczonych.
Uchorych zeznacznym niedoborem insuliny wysiek
prowadzi czsto dozwikszenia hiperglikemii Jest tozwizane znasileniem si wytwarzania glukozy. Nauwag
zasuguje fakt, i udzia glukoneogenezy wwytwarzaniu
glukozy utych chorych jest wikszy ni uludzi zdrowych.
Reakcja tajest wynikiem nie tylko niedoboru insuliny, ale
moe zalee rwnie odwikszej ni uludzi zdrowych
aktywacji czynnikw stymulujcych wytwarzanie glukozy.
Uchorych leczonych insulin wysiki fizyczne prowadz naog dozmniejszenia stenia glukozy wekrwi. Reakcja tajest zwizana zomwionym wyej zwikszeniem

obwodowego zuycia glukozy. Nadmiar egzogennej insuliny moe ponadto hamowa uwalnianie glukozy zwtroby.

STENIE MLECZANU WEKRWI

APRACAFIZYCZNA
Zprzemian wglowodanow wpracujcych miniach
zwizane jest wytwarzanie mleczanu. Uludzi zdrowych,
jak wiadomo, wytwarzanie mleczanu i jego stenie
we krwi s proporcjonalne do intensywnoci wysiku.
Uchorych nacukrzyc zniedoborem insuliny wzrost stenia mleczanu wekrwi moe by mniejszy ni uludzi
zdrowych. Zjawisko tonie zaley jednak odmniejszego
wytwarzania tego zwizku, przyczyn mniejszego stenia
mleczanu jest zwikszone jego wychwytywanie przez w
trob jako substratu glukoneogenezy.
Wbadaniach nazwierztach stwierdzono, ewstrzyknicie insuliny powoduje zwikszenie stenia mleczanu
wekrwi podczas wysiku. Efekt ten mona wiza zhamowaniem glukoneogenezy izmniejszeniem usuwania
mleczanu zkrwi oraz zbezporednim wpywem insuliny
pobudzajcym glikoliz, awic nasilajcym wytwarzanie
mleczanu. Wzwizku zewzgldnym nadmiarem insuliny
uchorych leczonych insulin wzrost stenia mleczanu
moe by wikszy ni uludzi zdrowych.
Wikszy wzrost stenia mleczanu wekrwi podczas
wysiku idusze utrzymywanie si laktacidemii pozakoczeniu pracy stwierdzono uludzi zdrowych popodaniu
lekw zgrupy pochodnych biguanidu. Wikszy wysikowy wzrost stenia mleczanu wekrwi moe wystpowa
rwnie uchorych nacukrzyc leczonych pochodnymi
biguanidu. Wpyw tych lekw polega przede wszystkim
nahamowaniu usuwania mleczanu zkrwi (hamowanie
glukoneogenezy) (3).

METABOLIZM WOLNYCH KWASW

TUSZCZOWYCH (WKT)
Zuycie kwasw tuszczowych przez minie jest proporcjonalne dostenia WKT wekrwi. Tempo mobilizacji
WKT jest wic najwaniejszym czynnikiem determinujcym ich wykorzystywanie. Najwiksza ilo kwasw
tuszczowych uwalnianych podczas wysiku pochodzi
ztkanki tuszczowej, mniejsz stosunkowo rol odgrywaj
kwasy tuszczowe uwalniane ztrjglicerydw zawartych
wkomrkach miniowych ilipoproteidw krwi. Lipoliza wtkance tuszczowej jest stymulowana wczasie wy
siku przede wszystkim przez aminy katecholowe, wpyw
wspomagajcy wywieraj: kortykosterydy, glukagon ihormon wzrostu. Istotne znaczenie mona rwnie przypisa
zmniejszeniu wydzielania insuliny, ktra hamuje uwalnianie kwasw tuszczowych.
Uludzi zdrowych podczas wysiku stenie WKT wosoczu popocztkowym obnieniu wzrasta progresywnie.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

95

Jednoczenie zwiksza si stenie glicerolu powstajcego

wwyniku hydrolizy trjglicerydw. Rwnolegle wzrasta
zuycie WKT przez minie pracujce. Podczas pracy
trwajcej ponad godzin zuycie WKT pokrywa wicej
ni poow zapotrzebowania energetycznego.
Uchorych nacukrzyc niedostatecznie leczonych wysikowy wzrost stenia WKT iglicerolu jest znacznie
wikszy ni uludzi zdrowych. Wiksze jest take zuycie
WKT przez minie. Przyczyn zwikszonej, wysikowej
mobilizacji WKT uchorych, poza brakiem insuliny, moe
by silniejsza aktywacja ukadu sympatycznego iwikszy
wzrost stenia wymienionych wyej hormonw stymulujcych lipoliz. Natomiast reaktywno tkanki tuszczowej
nadziaanie czynnikw lipolitycznych wydaje si by nie
zmieniona, poniewa wzrost stenia WKT wodpowiedzi
nawlew noradrenaliny jest uchorych nacukrzyc taki sam
jak uludzi zdrowych.
Interesujca jest obserwacja wskazujca naistnienie zalenoci midzy wiekiem chorych wokresie wystpowania objaww cukrzycy awysikowym wzrostem stenia
WKT: upacjentw modszych reakcja bya silniejsza ni
ustarszych. Podobnej zalenoci nie stwierdzono wodniesieniu dowysikowych zmian stenie glicerolu wekrwi.
Uchorych leczonych insulin wysikowy wzrost stenia wekrwi WKT iglicerolu jest podobny jak uludzi zdrowych. Wbadaniach ci sami chorzy, ktrzy przed rozpoczciem leczenia wykazywali wyranie zwikszon reakcj,
poleczeniu insulin reagowali nawysiek takim samym
wzrostem stenia WKT iglicerolu jak ludzie zdrowi.

WYTWARZANIE KETONW
Uludzi zdrowych wytwarzanie iwykorzystywanie
przez minie ketokwasw w czasie wysiku jest niewielkie. Uchorych nacukrzyc zniedoborem insuliny
zarwno wytwarzanie, jak iwykorzystywanie zwizkw
ketonowych podczas wysiku wzrastaj. Uchorych zhiperketonemi wzrasta take istotnie stenie zwizkw
ketonowych wekrwi. Wzrost stenia zwizkw ketonowych utych chorych wskazuje naprzewag wytwarzania
ketokwasw nad ich zuywaniem. Czynnikiem stymulujcym ketogenez wczasie wysiku s: nadmierny wzrost
stenia WKT wekrwi dopywajcej dowtroby, wzrost
stenia glukagonu przy jednoczenie niewielkim steniu
wekrwi insuliny oraz zmniejszenie zawartoci glikogenu
wwtrobie.
Reasumujc, naley podkreli, enaprzebieg reakcji
metabolicznych podczas wysiku uchorych nacukrzyc
zasadniczy wpyw wywiera aktualny stan wyrwnania
leczniczego zaburze metabolicznych i rodzaj stoso
wanego leczenia. Wyrwnanie zaburze metabolicznych
odpowiedni dawk insuliny zblia przebieg adaptacji
dowysiku donormy iodwrotnie. Interesujce jest spostrzeenie, euchorych pozbawionych insuliny, zwaszcza

96

u chorych ze znaczn hiperglikemi i hiperketonemi,

obraz przemiany materii podczas umiarkowanego iniezbyt dugotrwaego wysiku przypomina zmiany wystpujce u czowieka zdrowego przy znacznie duszej,
trwajcej kilka godzin pracy. Zmiany te charakteryzuj si
bardzo znacznym nasileniem mobilizacji substratw ener
getycznych zerde pozaminiowych, awic wzmoonym uwalnianiem glukozy zwtroby (zeznacznym udziaem glukoneogenezy), wzmoonym uwalnianiem kwasw
tuszczowych inasileniem ketogenezy. Uchorych zniewyrwnanymi zaburzeniami metabolicznymi wysiek fizyczny moe wic prowadzi dopogbienia tych zaburze.
Uchorych leczonych insulin, wstanie wyrwnania
leczniczego cukrzycy, prawidowy przebieg adaptacji metabolicznej dowysiku zakci take moe wzgldny nadmiar insuliny, ktrego najpowaniejsz konsekwencj jest
moliwo spowodowania reakcji hipoglikemicznej (6).

REAKCJE HEMODYNAMICZNE NAWYSIEK

FIZYCZNY UCHORYCH NACUKRZYC
Obraz adaptacji dowysiku czynnoci ukadu krenia
uchorych nacukrzyc zaley odstopnia rozwoju powika w obrbie ukadu sercowo-naczyniowego, a wic
rozwoju angiopatii ikardiomiopatii cukrzycowej, rozwoju
miadycy, zwaszcza naczy wiecowych ittnic koczyn dolnych, oraz nadcinienia. Rozwj tych powika
jest najczciej skorelowany zwiekiem chorych iczasem
trwania cukrzycy. Zewzgldu naznaczn rol unerwienia
wegetatywnego w(regulacji krenia podczas pracy mi
niowej, doczynnikw mogcych wpywa naadaptacj
ukadu krenia dowysiku uchorych nacukrzyc naley
zaliczy rwnie neuropati cukrzycow (5).
Klasyczne ju badania obejmujce grup chorych,
nacukrzyc wwieku 32 1,5 lat, ornym czasie trwania cukrzycy irnym stopniu rozwoju angiopatii cukrzycowej, wykazay, epodczas wysiku dynamicznego
zwikszenie czstoci skurczw serca oraz wzrost cinienia ttniczego (skurczowego irozkurczowego) suchorych nacukrzyc wiksze ni uludzi zdrowych wtym
samym wieku, przy takim samym obcieniu wysikowym.
Pomimo wikszej czstoci skurczw serca, pojemno
minutowa serca uchorych nie bya wiksza ni uzdrowych wzwizku zmniejsz pojemnoci wyrzutow serca. Czsto wystpowania patologicznych zmian, wiadczcych oniedotlenieniu minia sercowego (obnienie
odcinka S-T) wpowysikowym zapisie EKG bya istotnie
wiksza uchorych ni ubadanych zdrowych.
Wysikowy wzrost cinienia ttniczego wtego rodzaju
badaniach by najwikszy uchorych zretinopati cukrzycow. Zwraca jednak uwag obserwacja, i wikszy ni
uludzi zdrowych wzrost cinienia ttniczego podczas wysiku wystpowa czsto take uchorych zprawidowym

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

cinieniem ttniczym wspoczynku bez retinopatii iinnych

objaww wiadczcych orozwoju angiopatii.
Podobne wyniki, wskazujce nazwikszenie wysikowej reakcji cinienia ttniczego uzyskano wbadaniach
chorych w wieku poniej 35 lat ze wieo rozpoznan
cukrzyc inormalnym cinieniem ttniczym wspoczynku.
Wysikowy wzrost cinienia ttniczego jest zwizany
zezwikszeniem pojemnoci minutowej serca podczas
pracy oraz zewzrostem oporu obwodowego. Opr obwodowy podczas wysiku moe wzrasta wwyniku skurczu
naczy ttniczych wobszarze pozaminiowym, przede
wszystkim wobrbie narzdw trzewnych. Taki skutek jest
zwizany gwnie zdziaaniem naczyniowo-skurczowym
ukadu sympatycznego, ktrego aktywno wzrasta podczas wysiku. Pewn rol odgrywa moe rwnie akty
wacja ukadu renina-angiotensyna, ktra bywa wtrnym
wynikiem pobudzenia ukadu sympatycznego.
Wykazano, i zwikszenie reakcji presyjnej nawysiek
fizyczny uchorych nacukrzyc nie jest wynikiem wikszej
ni uludzi zdrowych pojemnoci minutowej serca. Reakcj
tnaley wic wiza zewzrostem oporu obwodowego,
zaktry odpowiedzialna moe by zwikszona aktywno
ukadu sympatycznego, zwikszone powstawanie angiotensyny lub zwikszona reaktywno ukadu naczyniowego nadziaanie czynnikw naczyniowo-skurczowych.
Zaostatni moliwoci przemawiaj badania, wktrych
uchorych nacukrzyc stwierdzono wikszy wzrost cinienia ttniczego wodpowiedzi nawlew noradrenaliny.
Wmiar zwikszenia czasu trwania cukrzycy uwielu chorych zdolno adaptacji krenia dowysiku ulega
pogorszeniu. Wskazuj natzaleno badania Perssona, ktry wroku 1972 przeprowadzi ponowne badania
utych samych chorych, ktrzy wroku 1963 byli badani
przez Karlforsa. Odpowiednie badania przeprowadzono
powtrnie poupywie 9 lat utych samych osb zcukrzyc. Poupywie 9 lat chorzy wykazali wysze cinienie
ttnicze wspoczynku iwczasie wysiku, wiksz czsto
skurczw serca rwnie wspoczynku iwczasie wysiku
oraz istotnie zwikszya si czsto wystpowania choroby wiecowej manifestujca si obnieniem odcinka S-T
wpowysikowym zapisie EKG. Uludzi zdrowych, stanowicych grup kontroln, nie byo istotnych zmian wczstoci wystpowania niedotlenienia minia sercowego,
wczasie wysiku wzrosa wstopniu znacznie mniejszym
ni uchorych.

ttniczego (skurczowego irozkurczowego). Odpowied

hemodynamiczna nawysiki statyczne zwizana jest zsiln aktywacj ukadu sympatycznego (5).
Ewing iwsp. zaobserwowali, i uchorych nacukrzyc
wzrost cinienia ttniczego podczas wysiku statycznego
jest czsto mniejszy ni uludzi zdrowych. Zahamowanie
tej reakcji mona wiza zezmianami neuropatycznymi
wobrbie ukadu sympatycznego. Wstpne badania wskazuj jednak, i uczci chorych nacukrzyc wystpuje,
podobnie jak podczas wysiku dynamicznego, zwikszona
reakcja presyjna nawysiki statyczne. Wyjanienie zagadnienia wymaga dalszych bada zuwzgldnieniem pomiarw zmian stenia noradrenaliny wekrwi jako wskanika
aktywacji ukadu sympatycznego.

Intensywno wysikw fizycznych wykonywanych

wramach pracy zawodowej powinna by dostosowana
doindywidualnej wydolnoci fizycznej. Mona jokreli ustalajc wielko maksymalnego pochaniania tlenu
(VO2max) np.porednio, zpomoc powysikowej oceny
czstoci ttna wg metody Astrand iRhyming. Uosb
zcukrzyc optymalnie dobrane wysiki powinny si znajdowa napoziomie 30-40% indywidualnego VO2max inie
trwa dugo. Poyteczne jest sprawdzi wczasie wykonywania zawodowych wysikw fizycznych cinienie
ttnicze krwi, ktre nie powinno wzrasta wicej anieli
do150/90 mmHg (1).
Dla praktycznego wyboru ioceny intensywnoci wysiku naley okreli: 1. spoczynkow czsto ttna
np.po10-15 min. odpoczynku badanej osoby wpozycji
lecej HR spoczynkowe (HR sp.) oraz 2. maksymaln
czsto ttna wczasie wykonywania wysiku fizycznego
wramach zawodowej pracy lub naergometrze wtoku stopniowanej proby wysikowej HR maksymalne (HR max).
Nastpnie naley wyliczy 50% wielko maksymalnej
wydolnoci fizycznej ME50 badanej osoby wg wzoru:
ME50 = 0,5 (HRmax HR sp) + HR sp
Wielko twyraa stosunek spoczynkowej czstoci
czynnoci serca doczstoci maksymalnej.
Wysiki fizyczne dopuszczalne uosb zcukrzyc nie
powinny by wiksze anieli 30-40% ME50.

REAKCJE HEMODYNAMICZNE
NASTATYCZNPRAC MINIOW

KLINICZNE OCENY WPYWW WYSIKW

FIZYCZNYCH NAPRZEBIEG CUKRZYCY

Szczeglnie due obcienie ukadu krenia towarzyszy wysikom statycznym. Reakcja ukadu krenia naten
rodzaj wysiku charakteryzuje si znacznym przyspieszeniem czynnoci skurczw serca, wzrostem pojemnoci minutowej serca ibardzo duym wzrostem cinienia

Zwielu obserwacji wynika, ewykonywanie cikich,

zawodowych prac fizycznych przez chorych nacukrzyc poczone jest z ryzykiem gwatownych zaburze
homeostazy wpostaci hipoglikemii lub hiperketonemii,
atake zwikszenia ryzyka powstawania powysikowych

OCENA INTENSYWNOCI WYSIKW

FIZYCZNYCH WRELACJI DOINDYWIDUALNEJ
WYDOLNOCI FIZYCZNEJ

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

97

powika dotyczcych narzdu ruchu, wzroku lub ukadu

krenia (3, 4, 7). Moe toprowadzi dodokuczliwych
objaww zestrony ukadu krenia zewzgldu naczste
wystpowanie wprzebiegu cukrzycy choroby wiecowej
inadcinienia ttniczego.
Zdrugiej strony wiadomo, epraca miniowa korzystnie wpywa nastan zdrowia chorych nacukrzyc. Pracujce minie mog wykorzystywa glukoz przy minimalnym steniu wekrwi insuliny, wysiki fizyczne prowadz
wic dozmniejszenia zapotrzebowania nainsulin.
Ztego wzgldu przy obcieniu tych chorych wysikiem
fizycznym konieczne jest przestrzeganie nastpujcych
zasad:
1. Obcienie wysikiem fizycznym uludzi zniepowikan cukrzyc typu 1 nie powinno przekracza 30% ich
wydolnoci fizycznej, nawet jeli stowysiki krtkotrwae. VO2 max. ocenia si napodstawie submaksymalnego testu wysikowego, przeprowadzonego wwarunkach ambulatoryjnych inastpnie zestawia si uzyskane
wyniki zdanymi dotyczcymi kosztu energetycznego
operacji roboczych (tab. 2).
2. Chorzy nacukrzyc nie powinni wykonywa wysikw
statycznych. Gwatowny wzrost cinienia ttniczego,
wystpujcy podczas wysikw statycznych, jest niewtpliwie groniejszy dla chorych nacukrzyc ni dla
ludzi zdrowych zracji rozwoju zmian miadycowych
icukrzycowych wukadzie naczyniowym.
3. Jeli chory przewiduje wiksze wysiki fizyczne, powinien wstrzykn insulin wdawce zmniejszonej
o okoo 10% w stosunku do podawanej zazwyczaj
wokolic ciaa, ktra prawdopodobnie nie bdzie
objta prac abezporednio przed wysikiem spoy
dodatkowo 15-30 g wglowodanw. Intensywna insulinoterapia, awic stosowanie pompy lub czterech
wstrzykni insuliny wcigu dnia, wymaga take cisej
koordynacji zplanowanym wysikiem. Konieczna bywa
redukcja dawki insuliny szybko dziaajcej wokresie
wysiku iponim nawet o50%. Inaczej grozi cika
hipoglikemia.
4. Wskazane jest kontrolowanie profilu glikemii wwarunkach pracy zawodowej oraz ocena funkcji ukadu krenia (EKG, pomiary cinienia krwi) nastanowiskach
pracy.
5. Naley dy doniezatrudniania chorych nacukrzyc
typu 1 wpracy wielozmianowej (8, 9, 10).

LECZNICZE ODDZIAYWANIE TRENINGU

FIZYCZNEGO WCUKRZYCY TYPU 2
Wpyw nakontrol glikemii. Pojedynczy, istotny energetycznie wysiek fizyczny, wykonany przez chorego
nacukrzyc typu 2, wywouje zazwyczaj ostre obnienie
si poziomu glikemii. Istotniejsze jest polepszenie przemiany glukozy, ktre moe trwa kilka godzin, lub nawet
dni powysiku. Jest ono spowodowane powysikowym
zwikszeniem wraliwoci mini, atake wtroby iinnych tkanek nainsulin. Przeduone polepszenie kontroli
glikemii uchorych wykonujcych systematycznie planowe
wysiki fizyczne jest raczej wynikiem kumulacji wpyww
poszczeglnych wysikw, anieli poprawy oglnej sprawnoci danego pacjenta. Potreningowa poprawa wraliwoci tkanek nainsulin itolerancji glukozy zaley take
odwywoywanych treningiem zmian wskadzie ciaa, jak
zmniejszenie iloci izmiana dystrybucji tkanki tuszczowej
oraz zwikszenia masy mini.
Wiele bada wskazuje, etrening fizyczny jest szczeglnie efektywny wpoprawie metabolizmu chorych
zupoledzeniem tolerancji glukozy izcukrzyc dobrze
wyrwnan. Lepiej odpowiadaj nawysiek take chorzy
nacukrzyc typu 2 zhiperinsulinemi. Jest zgodne, zogln opini, estay wysiek zmniejsza insulinooporno.
Wpyw naukad krenia. Najczstsz przyczyn nadumieralnoci chorych nacukrzyc typu 2 jest zwikszenie zapadalnoci tych chorych naniedokrwienn chorob
serca, udary mzgu i niedokrwienn chorob koczyn
dolnych (miadyca).
Zbada przede wszystkim epidemiologicznych wynika, e u osb dorosych w oglnej populacji trening
fizyczny isprawno fizyczna cz si zezmniejszeniem
zagroenia niedokrwienn chorob serca. Pod wpywem
treningu zmniejsza si stenie cakowitego cholesterolu
wsurowicy, stenie cholesterolu LDL, hiperinsulinemia,
hiperglikemia, niektre wskaniki gotowoci zakrzepowej
icinienie ttnicze krwi, awic czynniki ryzyka miadycy
ttnic wiecowych, mzgowych iinnych (3).
Zmniejszenie masy ciaa. Jak wiadomo, redukcja masy
ciaa zapomoc diety jest do trudna doosignicia ibardzo czsto koczy si nawrotem otyoci. Jest towynikiem przede wszystkim powrotu pacjenta dopoprzednich
nawykw ywieniowych. Stosowanie zamiast niedoboru
energetycznego wysiku fizycznego take nie przynosi

Tab. 2. Wydatki energetyczne wrnych rodzajach pracy fizycznej.

Praca fizyczna bardzo lekka (zajcia siedzce)
Praca lekka
Praca umiarkowanie cika
Praca cika

98

do120 kcal/godz
120240 kcal/godz
240360 kcal/godz
360600 kcal/godz

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

niestety oczekiwanych wynikw, wskutek zaniku woli

utrzymania treningu przez pacjentw. Napodstawie obserwacji uosb bez cukrzycy wydaje si, ewzgldnie
najlepsz metod odchudzania jest czne stosowanie diety
odtuszczajcej izwikszania wydatku energii zapomoc
treningu fizycznego.
Wtedy nie tylko zmniejsza si oglna masa tkanki
tuszczowej, ale zwiksza si aktywna metabolicznie masa
mini. Dolepszej skutecznoci przyczyniaj si wtedy
take wzgldy psychoemocjonalne.

PATOGENNE RYZYKO WYSIKU FIZYCZNEGO

UCHORYCH NACUKRZYC PODSUMOWANIE
Uwszystkich chorych nacukrzyc typu 2 oraz dugotrwa cukrzyc typu 1, uktrych czsto wystpuje jednoczenie obok siebie kilka zaburze narzdowych zawsze
naley zastanowi si nad zminimalizowaniem ryzyka, jakie one nios. Chory, ktry rozpoczyna codzienne wysiki
fizyczne, musi by dotego celu odpowiednio przeszkolony
(2, 3, 5).
Niepodane efekty wysiku fizycznego u osb
zcukrzyc:
1. Zaburzenia zestrony ukadu krenia:
wywoanie lub nasilanie dolegliwoci dawicowych,
zaburze rytmu serca,
wzrost cinienia ttniczego krwi,
powysikowe niedocinienie ortostatyczne
2. Mikroangiopatia:
wylewy krwi dosiatkwki,
nasilenie biakomoczu,
przyspieszenie innych uszkodze spowodowanych
mikroangiopati
3. Zaburzenia metaboliczne:
nasilenie ketozy lub hiperglikemii,
wywoanie hipoglikemii uchorych leczonych insulin lub pochodnymi sulfonylomocznika,
powstanie kwasicy mleczanowej uchorych otrzymujcych biguanidy
4. Zaburzenia zestrony ukadu miniowo-stawowego:
wywoanie traumatycznych owrzodze stp uchorych zneuropati czuciow,
zamanie koci spowodowane osteoporoz lub niedokrwieniem koci,
nasilenie zmian zwyrodnieniowych wstawach,
uszkodzenie gaki ocznej, wylew krwi.
Ryzyko niekorzystnego dziaania wysiku fizycznego
moe dla pewnych grup pacjentw stanowi bezwzgldne
przeciwwskazanie dojego stosowania.
Lista przeciwwskaza jest do duga:
1. Bezwzgldne przeciwwskazania:
wiee, istotne zmiany wspoczynkowym EKG
wiey powikany zawa serca

niestabilna dusznica bolesna

niekontrolowana arytmia komorowa
niekontrolowana arytmia przedsionkowa, upoledzajca czynno serca
blok A-V III
ostra niewydolno serca
cikie zwenie aorty lub przerostowa kardiomiopatia
ttniak rozwarstwiajcy aorty
zapalenie minia sercowego lub osierdzia
ostre zapalenie y lub skrzepliny wewntrzsercowe
wiey systemowy lub pucny zator
nieleczona proliferacyjna retinopatia
wiey, istotny wylew krwi doszklistki
ostra niewydolno nerek
ostra infekcja lub gorczka
istotny emocjonalny stres, psychoza
2. Przeciwwskazania wzgldne:
glikemia 250mg/dl lub 200mg/dl iacetonuria
niekontrolowane nadcinienie ttnicze
autonomiczna neuropatia zpowysikowym niedocinieniem
umiarkowana choroba zastawek serca
kardiomiopatie
ektopia komorowa
ttniak serca
tachykardia
spadek cinienia ttniczego > 20mm Hg nie wywoany lekami
hipokaliemia, hipomagnezemia
inna choroba metaboliczna np.nadczynno tarczycy, obrzk luzowaty
przewleka choroba infekcyjna np.przewleke wirusowe zapalenie wtroby, AIDS
zaburzenia nerwowo-miniowe, miniowe lub
kostne albo reumatoidalne, ktre mogyby ulec nasileniu przez trening
cia powikana.

JAK WYBIERA ZAWD IRODZAJ PRACY DLA

OSB ZCUKRZYC?
W wielu wspczesnych spoeczestwach wystpuje bezrobocie. Chorzy na cukrzyc s dodatkowo dys
kryminowani zpowodu choroby. Doznaj krzywdy.
Jak ujmowa te problemy w praktyce opieki
diabetologicznej?
Jaki zawd doradza?
Praca zawodowa jest potrzebna tak zewzgldw materialnych, jak ipsychicznych. Zawsze celowe jest ograniczenie liczby godzin pracy, stworzenie warunkw pracy lepiej przystosowanych dopotrzeb leczenia, podjcie
pracy wdomu, anieli nage izupene przerwanie pracy.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

99

Perspektywa chorowania nacukrzyc wpywa nadecyzj, jaki wybra kierunek nauki iprzygotowania dozawodu (11, 12).
Powinien toby zawd:
1. nie przeszkadzajcy wleczeniu cukrzycy,
2. nie wywoujcy ryzyka dla zdrowia zpowodu zbyt wielu stresw,
3. nie powodujcy nagych zmian wobcieniu organizmu,
4. nie utrudniajcy wypoczynku,
5. moliwy dokontynuowania przy pogorszeniu wzroku.
Konieczna jest wobec tego wczesna orientacja wwyborze szkoy izawodu. Uosb starszych wskazane bywa
przemylenie zmiany miejsca pracy lub przekwalifikowanie zawodowe.
Zawody wskazane dla chorych nacukrzyc:
Wspecjalnociach, jak: medycyna, stomatologia, ksigowo, prawo, pielgniarstwo (l zmiana), dietetyka,
pracownicy socjalni, farmacja, analityka laboratoryjna,
administracja, nauczanie, zawd inyniera wzakresie projektowania, wykonywania zada obliczeniowych, wprzemyle lekkim (zwyjtkiem pracy akordowej, natamie,
na2 3 zmiany), ogrodnictwo, sztuka, rkodzieo artystyczne, urzdnik.
Zawody przeciwwskazane:
1. Zawody, ktre naraaj naniebezpieczestwo chorych
lub ich wsppracownikw, np.dekarze, straacy, budowniczowie, maszynici pocigw, lotnicy, zawodowi
kierowcy ciarwek, operatorzy dwigw, kierowcy
pojazdw publicznego transportu (/autobusy, takswki).
2. Zawody wymagajce bardzo dobrego wzroku, jak zegarmistrz, precyzyjny monter rnych zespow, hafciarka, krawiec.
3. Zawody zwizane zprzygotowaniem isprzeda ywnoci, jak cukiernik, kucharz, piekarz (pokusy bdw
dietetycznych) itd.
4. Zawody wymagajce duego wysiku fizycznego,
zwaszcza ostatycznym charakterze (bez ruchu), jak
np.grnik, hutnik, drwal.
5. Zawody wymagajce prowadzenia zmiennego
stylu odywiania, jak np.zaopatrzeniowiec, geolog,
podrujcy kupiec, meneder, czasem aktor.
6. Zawody, w ktrych wymagany jest kontakt z prdem elektrycznym owysokim napiciu.
Zmiana zawodu.
Zachorowanie nacukrzyc moe zmusi dozmiany zawodu. Konieczne jest wtedy odpowiednio wczesne ipene
przekwalifikowanie. czy si toczsto niestety zproblemami natury psychicznej, atake zobnieniem zarobkw,

100

zpowstawaniem nerwicowych napi, awszczeglnoci

lku przed przedwczesn rent inwalidzk

DYSKRYMINACJA OSB ZCUKRZYC

WZATRUDNIENIU
Bezrobocie acukrzyca
Wedug wasnych ustale wskaniki bezrobocia dla populacji oglnej, wodniesieniu dosubpopulacji osb zcukrzyc naley mnoy przez 3. Tego rodzaju sytuacja wynika
zarwno zobiektywnie istniejcych ogranicze wynikajcych zsamej choroby jak iznieuzasadnionej obiektywnymi wzgldami spoecznej dyskryminacji (13-16).
Wstyczniu 2003r. liczba bezrobotnych wPolsce wynosia 18,7%, osb zdolnych dopracy. Ztej liczby 83,3% nie
otrzymywao zasikw, 48,3% stanowio grup dugotrwale bezrobotnych toznaczy pozostajcych bez zatrudnienia
przez okres duszy od1 roku. Take obecnie wrd krajw zrzeszonych wOrganizacji Wsppracy Gospodarczej
iRozwoju (Europa) Polsk charakteryzuje si jako kraj
owysokim poziomie bezrobocia.
Jak przedstawia si natym oglnym tle mono zatrudnienia izarobkowania naycie ileczenie wsubpopulacji
osb zcukrzyc?
Osoby zcukrzyc bardzo ceni znaczenie pracy zawodowej zarwno dla polepszenia sytuacji ekonomicznej
iplanw yciowych jak dla ich leczenia.
Znaczne zwikszenie skutecznoci leczenia cukrzycy,
umoliwiajce utrzymanie dobrej kondycji, upowania
doopinii, ekady chory nacukrzyc leczony lub nieleczony insulin moe by kandydatem dokadego rodzaju zatrudnienia, ktre uzna zawaciwe lekarz. Odmowa
zestrony osoby lub instytucji zatrudniajcej najczciej
mazapodstaw zdezaktualizowane ju informacje lub pogldy. Pracodawca wsposb skryty lub jawny obawia si,
echory nacukrzyc jako pracownik moe, np.zpowodu
polekowej hipoglikemii, stworzy zagroenie dla bezpieczestwa wasnego, pracodawcy lub dla bezpieczestwa
publicznego.
Problem rwnania szans spoecznych dla osb zcukrzyc, wtym take dostp dopracy podejmuje wiele programw midzynarodowych. Nale donich: Ruch wdraania
Deklaracji zSt. Vincent pod auspicjami WHO, Midzynarodowa Federacja Cukrzycy oraz 172 krajowych stowarzysze ze134 krajw wiata zajmujcych si cukrzyc
iopiek diabetologiczn, pisz onim Deklaracje dotyczce
cukrzycy zrnych regionw Midzynarodowej Federacji
Cukrzycowej.
Zwalczanie tego rodzaju dyskryminacji powinno by
wanym kierunkiem dziaa instytucji zdrowotnych, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Stowarzyszenia
Diabetykw RP iinnych.

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

PODSUMOWANIE
Wykonywanie pracy wwybranym zawodzie, organizacja zaj pracowniczych, okolicznoci ekonomiczne
iperspektywy awansu stanowi grup problemw, ktre
codziennie musz rozwizywa osoby pracujce. Warunki liberalnej gospodarki ipost-modernistycznego spoeczestwa stawiaj powyszy problem nawane miejsce
wukadaniu yciowych planw pracownikw.
Nabieraj one szczeglnego znaczenia pod wieloma
wpywami biologicznymi, medycznymi ispoecznymi
przy obecnoci przewlekej choroby jak jest cukrzyca.
Problemy zatrudnienia, wykonywania pracy iproduktywno, rekompensaty ekonomicznej staj si szczeglnie
trudne przy obecnoci przewlekej choroby jak jest cukrzyca. Dotyczy toduej populacji osb zcukrzyc wwieku produkcyjnym. Przyczyny utrudnie srne; maj
charakter patofizjologiczny, kliniczny, spoeczny iekonomiczny. Niekiedy staj si one powodem dyskryminacji
osb zcukrzyc.
Szczeglnie dotyczy toosb zcukrzyc wykonujcych
zawodow prac zdu iloci wysikw fizycznych
pracownikw fizycznych. Ten problem poddano dyskusji
wtym opracowaniu.
Dogwnych problemw ztego zakresu, ktre poddano
analizie nale:
1. Zasady oceny zdolnoci dowykonywania pracy fizycznej przez osoby zcukrzyc;
2. Patofizjologia adaptacji dowysikw fizycznych przy
obecnoci cukrzycy;
3. Charakter zmian wreaktywnoci ukadu sercowo-naczyniowego nawysiki fizyczne;
4. Metoda oceny intensywnoci wysikw fizycznych wrelacji doindywidualnie ocenianej wydolnoci
fizycznej;
5. Kliniczne oceny wpywu pracowniczych wysikw fizycznych naprzebieg cukrzycy;
6. Zasady wyboru zawodu dla osb zcukrzyc;
7. Dyskryminacja osb z cukrzyc w zatrudnianiu
iawansach pracowniczych.
Problemy powysze powinny stanowi wany kierunek
wulepszaniu opieki diabetologicznej zapewniajcej osobom zcukrzyc wwieku pracowniczym waciwy ibezpieczny zawd izatrudnienie.

3. Tato J., Czech A., Bernas M.: Diabetologia kliniczna,

Wyd. lekarskie PZWL, 2008, rozdz. Trening miniowy i zwikszanie sprawnoci fizycznej jako metoda
leczenia cukrzycy, 415-428.
4. Dembiska-Kie A., Naskalski J.W.: Diagnostyka laboratoryjna zelementami biochemii klinicznej, Wyd.
Volumed, Wrocaw 1998.
5. Tato J., Czech A., Opolski G., Zembala M.: Cukrzycowe choroby serca, Wyd. Via Medica, Gdask, 2005,
rozdz. 21 Wysiek fizyczny (trening) wprewencji leczenia cukrzycy oraz miadycy, str. 261.
6. American Diabetes Association, Hypoglycemia and
employment/licensure, Diabetes Care, 2002, 25 (supl.
1), 132.
7. Leckie A., M., Graham M.K., Grant J.B. and cor.: Frequency, severity and morbidity of hypoglycemia occurring in the workplace in people with insulin-treated
diabetes, Diabetes Care, 2005, 28, 1333.
8. Tunceli K., Bradley C.J., Nerenz D. iwsp.: The impact of diabetes on employment and work productivity, Diabetes Care 2007, 28, 2662.
9. Singh R., Press M.: Employment in working age men
with diabetes mellitus, Pract Diab Int 2007, 24, 75.
10. Hutchison S.K., Kesson C.M., Slater S.D.: Does diabetes affect employment prospects? Br Med J, 1983,
287, 946.
11. Palmer K.T., Cox R.A.F., Brown I(red.): Fitness for
Work. The Medical Aspects 4-te wyd., Oxford University Press, 2007.
12. Holt R.G., Cockram C.S., Flyvbjerg A., Goldstein
B.J.: Textbook of Diabetes 4-te wyd., Wiley-Blackwell, 2010, rozdz. Social Aspects of Diabetes Frier
B.M., Stracham M.W.J., 384-386.
13. Tato J., Czech A., Bernas M., Biernacka E.: Socjologia cukrzycy, Wyd. Esculap BTL sp. z o.o., d,
2013.
14. Kraut A., Wulld R., Tate R., Mustard C.: Impact of
diabetes on employment and income in Manitaba,
Canada, Diabetes Care, 2001, 24, 64.
15. Robinson N., Yateman N., A., Protopapa L.E., Bush
L.: Unemployment an diabetes. Diabet Med 1989,
6, 797.
16. Von Korff M., Katon W., Lin E.H.B. i wsp.: Work
disability among individuals with diabetes. Diabetes
Care, 2005, 28, 1326.

PIMIENNICTWO
1. Kozowski S., Nazar K.: Wprowadzenie dofizjologii
klinicznej, PZWL, wyd. 3, 1999.
2. Grski J. (red.): Fizjologiczne podstawy wysiku fizycznego, Wyd. Lekarskie PZWL, 2001.

Adres dokorespondencji:
J. Tato
j.taton@interia.pl
ul. Pocka 15C/73
01-231 Warszawa

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl

101

ALKOHOL ICUKRZYCA SOJUSZ DWCH WROGW

Dowiedziono, ealkohol wywiera bardziej szkodliwe dziaanie nachorych zcukrzyc ni naosoby zdrowe.
Zaburzenia przemiany materii wystpujce wcukrzycy czyni organizm pacjenta podatniejszym nawiele toksycznych dziaa alkoholu.
Alkohol uchorych nacukrzyc:
powoduje zaburzenia wpoziomie stenia glukozy. Ju niewielkie dawki wywouj hipoglikemi, wiksze za
mog doprowadzi dohiperglikemii icikiego niewyrwnania cukrzycy
sprzyja wytwarzaniu nieprawidowych produktw przemiany materii jak ciaa ketonowe (aceton iinne) oraz
kwas mlekowy, moe wic wywoa zatrucie tymi substancjami
wypicie alkoholu moe by przyczyn przeoczenia objaww spadku stenia glukozy wekrwi iwzwizku ztym
skoczy si cikimi powikaniami
wiksze dawki alkoholu podwyszaj cinienie ttnicze krwi (nadcinienie ttnicze)
alkohol bezporednio uszkadza serce, wtrob, trzustk, awic narzdy, ktre uszkadza ju sama cukrzyca
dostarcza te energii, ktra nie jest celowo wykorzystywana, czyli jest bezuyteczna
pacjenci pijcy zreguy zaniedbuj leczenie, smao staranni, maj gorsze wyniki.
Stowane powody eliminacji lub znacznego ograniczenia alkoholu wewszelkiej postaci.
Dla leczenia cukrzycy szkodliwe swszelkie produkty zawierajce alkohol. Trzeba jewyczy zdiety.
Wprowadzenie rnych furtek wformie ogranicze np.do1015g alkoholu dziennie nie marzeczywistego
sensu, podobnie jak stosowanie tzw. bezalkoholowych win ipiwa.
Najlepiej jest zaleca chorym nacukrzyc bezwzgldne powstrzymywanie si odpicia alkoholu wkadej postaci,
iloci iczasie, wychodzc zcigle prawdziwego zaoenia, etasubstancja nie jest potrzebna dofunkcjonowania
organizmu, moe natomiast dziaa negatywnie, utrudnia samokontrol nie tylko cukrzycy, ale izachowania si
chorego. Wistocie te stwierdzenia bd zawsze obowizywa. Ich suszno dla wielu nie jest jednak wystarczajca, aby alkohol odrzuci. Jeeli si ju zdarzy, echory wypije pewn ilo alkoholu, tomusi touwzgldni
wobliczeniach dietetycznych. Wtej decyzji potrzebny jest wiadomy udzia pacjenta.
Sdzimy, edobrze jest przedstawi cay problem wpywu alkoholu naprzebieg cukrzycy, tak aby pacjent mg
sam dokona wyboru, czy spoywa alkohol iwjaki sposb toczyni. Mamy tutaj oczywicie namyli okazyjne
wypijanie pewnej, bardzo ograniczonej iloci alkoholu, cojest wnaszej kulturze tzw. normalnym zjawiskiem. Wiele
osb wypija ma, np.1015g, ilo alkoholu wsposb odpowiedzialny, nie majcy nic wsplnego zalkoholizmem.
Tego rodzaju spoycie alkoholu moe by niekiedy dozwolone.
Oczywiste jest, esystematyczne picie alkoholu, nawet wmaych ilociach, jest zdecydowanie zabronione,
moe prowadzi donaogu. Alkoholizm wcukrzycy tonajczciej szybki zgon zpowodu hipoglikemii lub
ketonowej piczki cukrzycowej. Oprcz tego alkoholizm sam wsobie jest cik, nieuleczaln chorob, ktrej
chory nacukrzyc, jeli chce y, musi skutecznie zapobiega. aden organizm nie wytrzyma poczenia cukrzycy
zalkoholizmem.

102

Medycyna Metaboliczna, 2015, tom XIX, nr 4

www.medycyna-metaboliczna.pl