Warszawa, dnia 16 grudnia 2015 r.

/2015/MPL

Szanowny Pan
Pose Marek Kuchciski
Marszaek Sejmu

Uwagi Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka do poselskiego projektu

ustawy o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym
(druk sejmowy nr 122)

I. Uwagi oglne
Projekt nowelizacji ustawy o Trybunale Konstytucyjnym jest kolejn propozycj
zmian regulacji jednego z najwaniejszych organw wadzy sdowniczej w Polsce.
Poprzednie zmiany (tj. ustawa z 25 czerwca 2015 r. oraz ustawa z 19 listopada 2015 r.)
zostay czciowo uznane za niezgodne z Konstytucj. O ile ustawa z 25 czerwca 2015 r. bya
procedowana na forum Sejmu RP przez dwa lata, o tyle ustawa z 19 listopada 2015 r. zostaa
uchwalona w cigu trzech dni. W konsekwencji tryb uchwalenia nowelizacji z listopada 2015
r. by przedmiotem wnioskw skierowanych do Trybunau Konstytucyjnego przez
najwaniejsze organy stojce na stray praw i wolnoci (Rzecznik Praw Obywatelskich,
Pierwszy Prezes Sdu Najwyszego) oraz niezawisoci sdziw i niezalenoci sdownictwa
(Krajowa Rada Sdownictwa). Niestety, zapowiedzi przedstawicieli wikszoci
parlamentarnej wskazuj, e byskawiczny tryb ustawodawczy zostanie powielony rwnie w
przypadku niniejszego projektu.
Mimo, e projekt proponuje regulacje w zakresie fundamentalnych kwestii
ustrojowych, nie zosta poprzedzony jakimikolwiek konsultacjami, przede wszystkim z
podmiotami, ktrych status (w tym uprawnienia i kompetencje) zale od skutecznego
funkcjonowania Trybunau Konstytucyjnego, tj. posiadajcych legitymacj do inicjowania
postpowania przed Trybunaem. Najwaniejsz grup w tym zakresie stanowi obywatele,
ktrych prawa i wolnoci zostay naruszone dziaaniami ustawodawcy. Dlatego te, w ocenie
Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, zmiany w sposobie dziaania Trybunau powinny
zosta w pierwszej kolejnoci skonsultowane z obywatelami. Jest to tym bardziej istotne, e
zablokowanie dziaalnoci Trybunau, do czego zmierza projekt, prowadzi do naruszenia art.
79 Konstytucji przyznajcego kademu prawo do zoenia skargi konstytucyjnej.

Fundamentalny charakter materii, odnoszcej si do ustroju Rzeczypospolitej Polskiej,

szczeglnie wymaga, aby popiech prac nie szkodzi jakoci projektu. Dlatego te projekt
powinien zosta poddany konsultacjom spoecznym, co zapowiada m.in. Prezydent RP w
ordziu z 3 grudnia 2015 r. Projekt nie reguluje przecie kwestii pilnych, ktre uzasadniayby
pominicie konsultacji, a ktre przemawiayby za tak pospiesznym prowadzeniem procesu
legislacyjnego w zasadniczej kwestii ustrojowej. Popiech i brak konsultacji ka wtpi w
szczero zapewnie o zamiarze wsuchiwania si w gos Narodu przy projektowaniu zmian
ustrojowych.
II. Uwagi szczegowe
1. Zmiany szczegowe dotycz zasad funkcjonowania Trybunau Konstytucyjnego
oraz moliwoci realizacji przez niego konstytucyjnych kompetencji. Ich ocena musi
uwzgldnia obecny kontekst funkcjonowania Trybunau, tj. to, e:
- obecnie Trybuna skada si z 10 sdziw, ktrych kadencje rozpoczy si przed
2015 r. i ktre kocz si w rnym czasie;
- trzech sdziw Trybunau zostao wybranych przez Sejm 8 padziernika 2015 r. - ich
kadencje rozpoczy bieg, jednak ich lubowania dotychczas nie przyj Prezydent RP;
- prba usunicia sdziw wybranych 8 padziernika 2015 r. przybraa form uchwa
Sejmu z 25 listopada 2015 r., co jednak nie wywouje adnych skutkw prawnych;
- ponowny wybr piciu sdziw TK w dniu 2 grudnia 2015 r., ktrzy nastpnie
zoyli lubowanie przed Prezydentem RP, zosta dokonany wbrew przepisom ustawy
i na miejsca ju zajte.
Skutkiem powyszego jest sytuacja, w ktrej skutecznie mandat sdziego moe obecnie
realizowa jedynie 10 sdziw TK.
2. Projektowane zmiany przewiduj wprowadzenie kwalifikowanej wikszoci
niezbdnej do podejmowania uchwa przez Zgromadzenie Oglne (projektowany art. 10 ust. 1
ustawy o TK). Dodatkowo projekt zwiksza minimalna liczb osb, ktre musz uczestniczy
w Zgromadzeniu Oglnym, z 10 do 13 sdziw. Uzasadnienie milczy na temat przyczyn
podniesienia liczby sdziw, ktrzy musz bra udzia w Zgromadzeniu Oglnym, jak
rwnie wprowadzenia kwalifikowanej wikszoci gosw niezbdnych dla podjcia uchwa
przez Zgromadzenie. W tej sytuacji wprowadzone wymogi musz by uznane za majce
charakter arbitralny. Ich celem jest uniemoliwienie podejmowania uchwa przez
Zgromadzenie Oglne Trybunau Konstytucyjnego w obecnym jego skadzie. Oznacza
to ograniczenie marginesu autonomii decyzyjnej Trybunau Konstytucyjnego, m.in. w
zakresie spraw dyscyplinarnych oraz decyzji dotyczcych mandatu sdziego TK.
3. Analogiczne rozwizania projekt przewiduje w odniesieniu do zasad wydawania
orzecze przez Trybuna. Projekt zakada wprowadzenie zasady orzekania przez Trybuna
w penym skadzie (projektowany art. 44 ust. 1 pkt 1 ustawy). To wymaga udziau co
najmniej 13 sdziw Trybunau (projektowany art. 44 ust. 3 ustawy). Co wicej, projekt
przewiduje, e orzeczenia Trybunau wydawane w penym skadzie zapadaj wikszoci 2/3
gosw (projektowany art. 99 ust. 1 ustawy). Natomiast w skadach innych ni peny (co
jednak w wietle projektu bdzie naleao do wyjtkw) orzeczenia bd zapaday (jak
obecnie w stosunku do wszystkich orzecze) zwyk wikszoci gosw.
Take w tym zakresie uzasadnienie projektu jest wybitnie skromne. Orzekanie w
penym skadzie, w ocenie projektodawcy, wynika z koniecznoci wnikliwego oraz
wszechstronnego rozwaenia problemw konstytucyjnych, z uwagi na ich szczeglne
znaczenie dla dobra publicznego. Zdaniem projektodawcy, dotychczasowa praktyka, na
2

gruncie ktrej wikszo spraw jest rozpoznawana w skadzie piciu sdziw nie zasuguje
na aprobat, zwaywszy e Trybuna tworzy 15 sdziw. Podajc tym tokiem
rozumowania, naleaoby przyj, e rwnie Sd Najwyszy powinien orzeka w wikszoci
spraw w penym skadzie, podczas gdy obecnie jest to zarezerwowane do spraw
wyjtkowych.
Po pierwsze, w adnej z obowizujcych w Polsce procedur sdowych nie istnieje
wymg okrelonej, kwalifikowanej wikszoci gosw niezbdnych. W szczeglnoci jest
to rozwizanie nieznane polskiej procedurze cywilnej, w oparciu o ktr orzeka Trybuna
Konstytucyjny. Rozwizanie to, stanowice kalk rozwiza funkcjonujcych np. w prawie
parlamentarnym, jest nieadekwatne do procedur sdowych. Projektowane rozwizania
prowadz zatem do sytuacji, w ktrej parlament ma moliwo uchwalenia ustawy zwyk
wikszoci gosw (art. 120 Konstytucji), podczas gdy Trybuna bdzie mg orzeka o
naruszeniu przez te ustawy Konstytucji jedynie wikszoci kwalifikowan. Takie
rozwizanie czyni procedur kontroli konstytucyjnoci aktw normatywnych
nieproporcjonalnie trudniejsz do przejcia ni samo uchwalenie ustawy przez
ustawodawc, a tym samym niezabezpieczajc praw i wolnoci obywateli. Utrudniona
stanie si rwnie kontrola wadzy wykonawczej wydajcej rozporzdzenia w oparciu o
ustawy.
Istotnym jest rwnie, e take sama Konstytucja przewiduje, e rozstrzygnicia
Trybunau Konstytucyjnego zapadaj wikszoci gosw (art. 190 ust. 5). Dotychczas
rozumienie tego przepisu nie rodzio adnych wtpliwoci. Staa, powtarzalna i
niekwestionowana praktyka konstytucyjna nadaa art. 190 ust. 5 Konstytucji okrelone
znaczenie zwrotowi wikszoci gosw, tj. zwyk wikszoci gosw. Z uwagi wanie
na wypracowan praktyk konstytucyjn, znaczenie normy konstytucyjnej nie moe zosta
arbitralnie zmienione ustaw.
Co wicej, brzmienie projektowanego art. 99 ust. 1 zakada, e wszystkie orzeczenia
Trybunau wydawane w penym skadzie wymagaj wikszoci 2/3 gosw, tj. zarwno te o
stwierdzeniu naruszenia Konstytucji, jak i te o braku takiego naruszenia. Brak kwalifikowanej
wikszoci oznacza, e Trybuna nie bdzie mg wyda orzeczenia w ogle. To z kolei
bdzie generowao znaczn liczb spraw zawisych, ale w istocie nierozstrzygnitych
(ewentualnie umorzonych).
Po drugie, jest to rozwizanie nieefektywne, blokujce dziaalno Trybunau, w
szczeglnie w sytuacji obecnego kryzysu konstytucyjnego. Trybuna, ktry obecnie skada si
z 10 sdziw TK wykonujcych swj mandat oraz 3 sdziw TK, od ktrych lubowania nie
zostay odebrane przez Prezydenta, od dnia wejcia w ycie projektowanych regulacji, nie
bdzie mg skutecznie orzeka w sprawach o naruszenie Konstytucji z uwagi na brak
wymaganej liczby sdziw do orzekania w penym skadzie. Zdaniem projektodawcy,
projektowane rozwizanie zwiksza powag i znaczenie orzeczenia Trybunau
Konstytucyjnego. Zaoenie to jednak nie zostanie zrealizowane w sytuacji, w ktrej
Trybuna w ogle bdzie niezdolny do skutecznego orzekania1.
Po trzecie, takie rozwizanie generuje przewleko postpowania w sprawach
obywateli (np. skierowanych do TK przez sdu powszechne w ramach konstytucyjnie
1

Na marginesie naley zaznaczy, e tak wysoka liczba sdziw wymaganych do orzekania w penym
skadzie daje rwnie atwe narzdzie do manipulowania i blokowania Trybunau poprzez danie
wyczenia kolejnych sdziw, podczas gdy nie bdzie moliwym wyczenie wicej ni 2 sdziw.

umocowanej procedury pyta prawnych), ktre zawisy przed Trybunaem Konstytucyjnym.

To zatem powoduje reperkusje w postaci naruszenia konstytucyjnego prawa do sdu.
Po czwarte, ju sam fakt sparaliowania prac Trybunau stanowi samoistne
naruszenie prawa obywateli do skadania skarg konstytucyjnych (art. 79 Konstytucji),
ktre nie bd mogy zosta przez Trybuna rozpoznane.
Po pite, niemono efektywnego orzekania przez Trybuna Konstytucyjny, bdzie
miao bezporednie przeoenie na sytuacj Polski na gruncie prawa midzynarodowego.
W szczeglnoci sytuacj tak naley postrzega z perspektywy Europejskiej Konwencji
Praw Czowieka, tj. prawa do rzetelnej procedury. Naley wyranie podkreli, e
sparaliowanie Trybunau Konstytucyjnego spowoduje znaczne zwikszenie liczby skarg
indywidualnych kierowanych przeciwko Polsce do Europejskiego Trybunau Praw
Czowieka. Narusza to rwnie zasad subsydiarnoci, ktra zakada, e ju na poziomie
krajowym musz funkcjonowa skuteczne mechanizmy zabezpieczenia jednostki przed
naruszeniem jego/jej praw i wolnoci chronionych na gruncie Europejskiej Konwencji Praw
Czowieka. Trybuna Konstytucyjny peni fundamentaln rol dla realizacji tej zasady w
systemie prawa polskiego.
4. Kolejna propozycja zawarta w projekcie, bdca konsekwencj powyszych zmian,
przewiduje wszczcie na nowo postpowa, jeeli postpowanie wszczte przed wejciem
w ycie ustawy nie jest prowadzone przez skad sdziw okrelony w tej ustawie (art. 2
projektu). Zdaniem projektodawcy, jest to cofnicie procedowania, ale przeprowadzone na
korzy wnioskodawcy. Projektowany przepis wprowadza konieczno rozpoczcia na nowo
procesu rozpoznawania wikszoci spraw zawisych przed Trybunaem Konstytucyjnym
(obecnie ok. 100 spraw). Spowoduje to radykalne wyduenie czasu trwania postpowania
przed Trybunaem. Trudno tym samym zgodzi si ze stwierdzeniem, e cofnicie
procedowania nastpi na korzy wnioskodawcy. Stanowi to zaprzeczenie zasady
ochrony postpowa bdcych w toku, jak rwnie kolejny element spowalniajcy i
paraliujcy funkcjonowanie Trybunau.
W ocenie Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, sprawy wszczte i niezakoczone
powinny toczy si wedug dotychczasowych zasad. Przykadowe rozwizanie zawarto na
gruncie ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym, ktra szczegowo
regulowaa jakie przepisy stosuje si do spraw wszcztych i niezakoczonych (art. 134)
przyznajc pierwszestwo przepisom dotychczasowym, tj. obowizujcych na gruncie ustawy
z 1997 r.2
5. Rwnie przepis art. 3 projektu, w zaoeniu przejciowy, pozawala na cofnicie
do ponownego rozpoznania przez Trybuna Konstytucyjny nieograniczonej liczby spraw ju
rozstrzygnitych (bez wskazania granic czasowych kiedy nastpio rozstrzygnicie) na
posiedzeniu niejawnym. Zwaszcza w wypadku bardzo licznych rozstrzygni dotyczcych
skarg konstytucyjnych, ktrym odmwiono rozpoznania. Take to rozwizanie rodzi
niebezpieczestwo paraliu organizacyjnego i merytorycznego Trybunau.

W sprawach wszcztych i niezakoczonych przed wejciem w ycie ustawy, w postpowaniu przed

Trybunaem: 1) w zakresie dotyczcym wstpnego rozpoznania, stosuje si przepisy dotychczasowe; 2) jeeli
Trybuna rozpraw odroczy lub przerwa albo wyznaczy termin rozprawy lub ogoszenia orzeczenia
przypadajcy po dniu wejcia w ycie ustawy, stosuje si przepisy dotychczasowe; 3) jeeli zachodz
przesanki umorzenia postpowania, stosuje si przepisy dotychczasowe; 4) w odniesieniu do skarg
skierowanych do rozpoznania przez waciwy skad orzekajcy, przepisu art. 88 ust. 1 nie stosuje si.

6. Art. 4 projektu przewiduje ponadto uchylenie szeregu przepisw ustawy z 25

czerwca 2015 r. W ocenie projektodawcy, przepis ten realizuje cel porzdkowy. Wskazuje
si przy tym na kilka rodzajw uzasadnie w tym zakresie.
6.1. Pierwsza grupa przepisw stanowi zdaniem projektodawcy wyraz potrzeby
eliminacji ustawowych powtrze przepisw zawartych w Konstytucji (art. 16, art. 17 ust. 1,
art. 17 ust. 2 zd. 2, art. 23 ust. 1 ustawy o TK). Przede wszystkim, naley wskaza, e
Zasady techniki prawodawczej3 przewiduj szereg zakazw odnoszcych si do
powtarzania przepisw wystpujcych w systemie prawa, np. w rozporzdzeniach nie naley
powtarza przepisw ustawy ( 118), za w ustawie nie naley powtarza przepisw innych
ustaw lub umw midzynarodowych ( 4). Zasady techniki prawodawczej nie formuuj
jednak zakazu umieszczenia w ustawie przepisw zawartych w Konstytucji. Co wicej,
ich obecno na gruncie ustawy porzdkuje szereg kwestii i czyni ustaw o wiele bardziej
czyteln.
a) Uchylenie art. 16 ustawy o TK
Zgodnie z art. 16 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym sdzia Trybunau w
sprawowaniu swojego urzdu jest niezawisy i podlega tylko Konstytucji. W uzasadnieniu
projektodawca wskazuje, e uchylenie tego przepisu jest zasadne, gdy stanowi on zbdne
powtrzenie normy konstytucyjnej. Rzeczywicie, tre art. 16 Ustawy jest tosama z art. 195
ust. 1 Konstytucji i z technicznego punktu widzenia jego uchylenie nie doprowadzi do adnej
zmiany prawnej uchylenie przepisu ustawowego nie deroguje bowiem normy
konstytucyjnej. Niemniej, majc na uwadze, e zarwno obecna ustawa, jak i jej
poprzedniczka dokonyway powtrzenia tego przepisu Konstytucji, jak rwnie to, e
projektodawca nie jest konsekwentny w usuwaniu przepisw stanowicych zbdne
powtrzenia (pozostawiajc w mocy np. art. 24 ust. 3 i 4 ustawy, ktre powtarzaj tre art.
196 Konstytucji), mona mie wtpliwoci co do celowoci takiego zabiegu. W ocenie HFPC
powtrzenie w Ustawie o TK przepisw stanowicych podstaw ochrony niezawisoci
sdziego TK nie tylko nie jest wic niedopuszczalne, ale jest wrcz wskazane z uwagi na
donioso tej materii.
b) Uchylenie art. 16 ustawy o TK
Uwagi poczynione w odniesieniu do uchylenia art. 16 ustawy znajduj w peni
zastosowanie do derogacji art. 17 ust. 1 i ust. 2 zd. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
Dodatkowo naley wskaza, e uchylenie wycznie zdania 2 z art. 17 ust. 2 ustawy wydaje
si nielogiczne: zdanie pierwsze tego przepisu rwnie po czci powtarza bowiem przepisy
konstytucyjne. Jeli projektodawca byby konsekwentny, to wykreliby ze zdania 1 art. 17
ust. 2 fragment mwicy o wyborze sdziw przez Sejm indywidualnie, na dziewicioletnie
kadencje. O indywidualnoci kadencji i ich dugoci mwi bowiem art. 194 ust. 1
Konstytucji.
c) Uchylenie art. 23 ust. 1 oraz ust. 3-4 ustawy o TK
Art. 23 ust. 1 oraz ust. 3-4 ustawy o TK reguluje moliwo podejmowania przez
sdziego innego zajcia, o charakterze zarobkowym lub niezarobkowym. Obowizujca
ustawa o TK zawiera obwarowania, ktre powstrzymuj sdziego od podejmowania zaj,
ktre uchybiayby godnoci urzdu sdziego Trybunau lub mogyby podwaa zaufanie do
jego bezstronnoci lub niezawisoci. O zamiarze podjcia zatrudnienia lub innego zajcia a
take o zamiarze ich kontynuowania przez sdziego obejmujcego stanowisko w Trybunale,
sdzia Trybunau musi zawiadomi Prezesa Trybunau. Prezes Trybunau zobowizany jest
3

Rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie Zasad techniki
prawodawczej (Dz. U. Nr 100, poz. 908, ze zm.).

sprzeciwi si takiemu zamiarowi, jeeli uzna, e podjcie albo kontynuowanie zatrudnienia

lub innego zajcia bdzie utrudniao penienie obowizkw, uchybiao godnoci urzdu
sdziego Trybunau lub podwaao zaufanie do jego bezstronnoci lub niezawisoci.
W uzasadnieniu projektu wskazano, e zmiana wzmocni niezawiso sdziego.
Naley jednak zauway, e analogiczne rozwizanie funkcjonuje m.in. na gruncie ustawy z
23 listopada 2002 r. o Sdzie Najwyszym (art. 37 4 ustawy o SN). Trudno zatem uzna, e
projektowane rozwizanie wprowadza wyszy standard ochrony niezawisoci sdziego TK.
Ponadto, analizujc art. 195 ust. 3 Konstytucji (ktrego powtrzeniem jest art. 23 ust. 1
ustawy o TK) mona stwierdzi, e a contrario sdzia Trybunau moe prowadzi dziaalno
dajc si pogodzi z zasadami niezalenoci sdw i niezawisoci sdziw. Wydaje si, e
procedura sprzeciwu Prezesa TK czy Pierwszego Prezesa Sdu Najwyszego ma na celu
zagwarantowanie, e art. 195 ust. 3 Konstytucji bdzie podlega realnej kontroli na etapie jego
stosowania.
6.2. Druga grupa przepisw uchylanych w celach porzdkowych dotyczy usunicia
rozwiza konkurencyjnych midzy ustaw a Regulaminem Sejmu. Grupa ta obejmuje
propozycj uchylenia art. 19 oraz 20 ustawy. Odnosz si one m.in. do zasad zgaszania
kandydatw na sdziego TK oraz terminw zgaszania kandydatw. Ponadto, regulacje te
przewiduj odpowiednie stosowania Regulaminu Sejmu (art. 19 ust. 4 i 5 ustawy o TK). Do
wzajemnej relacji art. 19 ustawy o TK oraz art. 112 Konstytucji RP odnis si Trybuna
Konstytucyjny w wyroku z 3 grudnia 2015 r. (sygn. K 34/15). W orzeczeniu tym Trybuna
wskaza:
Procedura wyboru sdziego Trybunau nie jest wycznie wewntrzn kwesti
organizacji prac izby i rozdziau kompetencji midzy jej organy wewntrzne. ()
Uzupeniajc skad sdu konstytucyjnego, Sejm wpywa na faktyczn zdolno tego
organu do wykonywania jego kompetencji. () Regulacje dotyczce wyboru sdziego
Trybunau mog zatem oddziaywa na cay system sprawowania wadzy publicznej i
potencjalnie implikowa negatywne skutki dla funkcji pastwa w wielu obszarach. ()
kwestia terminu zoenia wniosku w sprawie zgoszenia kandydata na sdziego
Trybunau, oprcz aspektw bez wtpienia technicznych i z punktu widzenia
organizacji prac izby jedynie wewntrznych, ma take wymiar wykraczajcy poza
sfer wycznoci materii regulaminowej Sejmu. () Na ustawodawcy spoczywa ()
powinno, aby problematyk terminu zgoszenia kandydatury sdziego Trybunau
unormowa w ustawie w sposb, ktry bdzie gwarantowa ochron konstytucyjnej
kadencji sdziego Trybunau, nieprzerwany tok wypeniania zada przez sd
konstytucyjny, a take efektywno, transparentno i rzetelno caego procesu
wyborczego.
Dlatego te, w wietle powyszego, Helsiska Fundacja Praw Czowieka negatywnie
ocenia propozycj uchylenia przepisw dotyczcych procesu wyboru sdziw Trybunau.
Regulacja ta stanowi materi ustawow, ktra ma na celu zabezpieczenie prawidowego
funkcjonowania Trybunau Konstytucyjnego. Wyeliminowanie tych przepisw z ustawy
spowoduje luk prawn na poziomie ustawowym, pozostawion jedynie regulacji
Regulaminu Sejmu, tj. aktu wewntrznego. Dla porwnania, ustawa o Rzeczniku Praw
Obywatelskich w art. 3 zawiera podstawowe uwarunkowanie tej kwestii i stanowi m.in., e
Rzecznika powouje Sejm za zgod Senatu na wniosek Marszaka Sejmu albo grupy 35
posw, a szczegowy tryb zgaszania kandydatw na Rzecznika Praw Obywatelskich
okrela uchwaa Sejmu. Nie rodzio dotychczas adnych wtpliwoci to czy przywoany
przepis ustawy o RPO mgby stanowi konkurencj dla Regulaminu Sejmu.

6.3. Do trzeciej grupy nale przepisy naruszajce zasady rwnoci czy spoecznie
nieuzasadnione. W tym zakresie projekt przewiduje uchylenie art. 125 ust. 2-4 ustawy o
TK, regulujcy moliwo przystpienia do egzaminu sdziowskiego przez pracownikw
Biura TK zatrudnionych na stanowiskach zwizanych bezporednio z dziaalnoci
orzecznicz. W ocenie projektodawcy przepis ten stanowi form przywileju w porwnaniu z
pracownikami wykonujcymi podobne zadania w Sdzie Najwyszym i Naczelnym Sdzie
Administracyjnym.
Przede wszystkim, projektowane rozwizanie zmienia sytuacj prawn okrelonej
grupy podmiotw, ktre od wejcia w ycie ustawy z 25 czerwca 2015 r. miay ekspektatyw
tego, e przepracowanie przez nich 5 lat na stanowisku zwizanym z dziaalnoci
orzecznicz stanowi podstaw przystpienia do egzaminu sdziowskiego. Uchylenie tego
przepisu narusza nabyte przez nie prawa oraz ekspektatywy nabycia takich praw, ktrych
ochrona wynika z art. 2 Konstytucji. Z przepisu tego wynika rwnie zasada, zgodnie z ktr
ustawodawca nie moe zaskakiwa jednostki swoimi rozstrzygniciami legislacyjnymi. Jest
to szczeglnie istotnie z uwagi na fakt, e projektowana zmiana nie zostaa zaopatrzona w
adne przepisy przejciowe.
Dla porwnania, na gruncie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych, podmiot
znajdujcy si w sytuacji podobnej tj. asystent sdziego w sdzie powszechnym - po
przepracowaniu piciu lat na tym stanowisku moe przystpi do egzaminu sdziowskiego
(art. 155 7). Tym samym, uzasadnienie projektu nie jest stanowi wystarczajcego argumentu
dla naruszenia praw chronionych na gruncie art. 2 Konstytucji, jak rwnie nie jest
wystarczajcym dowodem na zarzucan przepisowi art. 125 ust. 2-4 ustawy o TK
dyskryminacj wzgldem innych osb znajdujcych si w analogicznej sytuacji.
6.4. Projekt zakada uchylenie art. 2 ustawy, zgodnie z ktrym siedzib Trybunau jest
m.st. Warszawa. Zdaniem projektodawcy, takie rozwizanie ma zmierza do realizacji
szerszej koncepcji przeamania podziau na Warszaw i reszt Polski poprzez przeniesienia
siedziby niektrych urzdw centralnych ze stolicy do innych miast w kraju. Projektodawca
nie wskazuje jednak w miejsce uchylonego art. 2 ustawy o TK rozwiza wskazujcych gdzie
miaaby znajdowa si siedziba Trybunau Konstytucyjnego. Z tego wzgldu propozycja
uchylenia art. 2 ustawy kreuje niejasn norm prawn odnoszc si do zasad funkcjonowania
Trybunau. Propozycja zmiany siedziby TK nie koresponduje rwnie z niezwykle lakoniczn
ocen skutkw finansowych projektowanej regulacji. W dotychczasowej praktyce
funkcjonowania Trybunau strony postpowania nie wyraay problemw zwizanych z
obecn siedzib Trybunau. Zmiana zarwno stanu prawnego i jak faktycznego w tym
zakresie pozbawiona jest tym samym racjonalnego uzasadnienia.
6.5. Uchylenie art. 28 ust. 2 ustawy o TK
Zgodnie z art. 28. ust. 2 ustawy o TK sdzia Trybunau odpowiada dyscyplinarnie
take za swoje postpowanie przed objciem stanowiska, jeeli uchybi obowizkowi
piastowanego urzdu pastwowego lub okaza si niegodny urzdu sdziego Trybunau.
Projektodawca postuluje uchylenie tego przepisu wskazujc, e ocena zachowania sdziego
przed objciem funkcji w TK naley do Sejmu. Jeli wic Sejm podj decyzj o wyborze,
oznacza to, zdaniem projektodawcy, e uzna kandydata za godnego sprawowanej przeze
funkcji i postpowanie dyscyplinarne przed TK nie powinno zmierza do podwaenia takiej
oceny.
W ocenie HFPC uzasadnienie to nie jest przekonujce. Naley bowiem mie na
uwadze to, e w momencie podejmowania uchway o wyborze sdziego TK Sejm moe nie
7

mie penej wiedzy na temat wszystkich dziaa podejmowanych przez kandydata w

przeszoci. Niektre zdarzenia z jego udziaem mog przecie ujawni si dopiero po
dokonaniu przez Sejm wyboru. Usunicie art. 28 ust. 2 ustawy o TK oznacza, e jeli po kilku
latach od wyboru okae si, e sdzia popeni w przeszoci naganny czyn (niekoniecznie
przestpstwo), ktry wpywa na jego nieskazitelno, to nie bdzie adnego organu, ktry
bdzie mg wycign wobec niego konsekwencje. Warto take odnotowa, e rwnie
sdziowie sdw powszechnych mog zosta pocignici do odpowiedzialnoci
dyscyplinarnej za czyny, ktrych dopucili si przed objciem funkcji sdziego 4. W ocenie
HFPC uchylenie art. 28 ust. 2 ustawy o TK jest wic niezasadne i moe prowadzi do
sytuacji, ktre bd negatywnie rzutowa na postrzeganie przez spoeczestwo sdziw
TK i caego Trybunau.
6.6. Uchylenie art. 30 ustawy o TK
Art. 30 ustawy o TK stanowi, e od orzeczenia dyscyplinarnego wydanego w
drugiej instancji skarga kasacyjna nie przysuguje.. Zdaniem projektodawcy uchylenie tego
przepisu jest zasadne, gdy w sposb nieuzasadniony ogranicza on prawo obywatelskie
sdziw do sdu oraz narusza zasad rwnoci. Zdaniem HFPC uzasadnienie postulowanej
zmiany jest bdne.
Po pierwsze, naley zwrci uwag na fakt, e samo zniesienie przepisu
wyczajcego moliwo zaskarenia orzeczenia dyscyplinarnego skarg kasacyjn nie
przesdza jeszcze o dopuszczalnoci takiej skargi. Skarga kasacyjna jest bowiem rodkiem
zaskarenia o charakterze nadzwyczajnym, ktrego dopuszczalno wniesienia oraz zasady
rozpoznawania powinny zosta uregulowane wprost w ustawie. Standardem konstytucyjnym
jest postpowanie dwuinstancyjne (art. 176 ust. 1 Konstytucji), a dalsze rodki zaskarenia
powinny wynika wprost z ustawy. Tymczasem, derogacja art. 30 Ustawy o TK bez
uregulowania dalszych kwestii bdzie oznacza, e ustawa bdzie milcze na temat
moliwoci wnoszenia skarg kasacyjnych. W konsekwencji, w dalszym cigu orzeczenie
dyscyplinarne wydane w II instancji nie bdzie podlegao zaskareniu w drodze skargi
kasacyjnej.
Po drugie, nie jest jasne dlaczego brak moliwoci zaskarenia w drodze skargi
kasacyjnej orzecze dyscyplinarnych wydawanych przez TK miaby narusza zasad
rwnoci. Rwnie sdziowie sdw powszechnych (art. 122 ustawy Prawo o ustroju
sdw powszechnych), sdziowie sdw administracyjnych (zob. art. 9 art. 48 w zwizku z
art. 29 i art. 49 ustawy - Prawo o ustroju sdw administracyjnych), a take sdziowie Sdu
Najwyszego (art. 56 6 ustawy o SN) nie maj takiej moliwoci.
Po trzecie, wprowadzenie dopuszczalnoci zaskarania orzecze dyscyplinarnych
wydawanych na podstawie ustawy o TK w drodze skargi kasacyjnej mogoby prowadzi do
niepotrzebnych napi na linii TK-SN, ewentualnie NSA. Skarga kasacyjna musiaby bowiem
zapewne by rozpatrywana przez jeden z tych dwch sdw (tak jak i inne skargi kasacyjne w
naszym systemie prawnym). SN lub NSA miayby w takim przypadku prawo do podwaania
orzecze innego organu wadzy sdowniczej, ktry nie jest im podlegy, lecz ma charakter

Sdzia odpowiada dyscyplinarnie take za swoje postpowanie przed objciem stanowiska, jeeli przez nie
uchybi obowizkowi piastowanego wwczas urzdu pastwowego lub okaza si niegodnym urzdu
sdziego (art. 107 2 Prawa o ustroju sdw powszechnych). Analogiczn regulacj zawiera art. 50 2
Ustawy o Sdzie Najwyszym: Sdzia odpowiada dyscyplinarnie take za swoje postpowanie przed
objciem stanowiska, jeeli uchybi obowizkowi piastowanego urzdu pastwowego lub okaza si
niegodnym urzdu sdziego.

rwnorzdny wobec nich wszystkie te trzy ciaa s bowiem najwyszymi organami wadzy
sdowniczej w kraju.
6.7. Uchylenie 82 ust. 5 ustawy o TK
Co do zasady, zgodnie z art. 82 ust. 2 ustawy o TK, uczestnik postpowania
zobowizany jest w terminie 2 miesicy od dorczenia zawiadomienia przedstawi pisemne
stanowisko w sprawie. Ust. 5 tego artykuu stanowi jednak, e w uzasadnionych przypadkach
Prezes Trybunau moe wyznaczy inny termin przedstawienia stanowiska. Projektodawca
zamierza uchyli moliwo odstpstwa od tej reguy, niestety nie odnosi si do tego w
uzasadnieniu do projektu. Nie sposb doszuka si susznych motyww takiej zmiany. Naley
uzna, e absolutyzowanie terminu 2 miesicy na przedstawienie stanowiska w sprawie nie
jest wskazane i w uzasadnionych przypadkach kompetencja do skrcenia tego terminu
powinna by zachowana. Trzeba mie na uwadze ewentualn konieczno pilnego
zareagowania w danej sprawie przez Trybuna i w takim przypadku termin 2 miesicy
znacznie utrudniaby podjcie przez TK nagych dziaa.
6.8. Uchylenie art. 112 ust. 2 ustawy o TK
Projekt ustawy przewiduje take uchylenie art. 112 ust. 2 ustawy o TK, ktry
przyznaje Prezesowi TK kompetencj do uznania za upowanion osob faktycznie
kierujc parti w przypadku gdy nie mona ustali, kto jest osob upowanion do
reprezentowania partii, lub gdy nie mona nawiza z ni kontaktu. W uzasadnieniu
stwierdzono, e przepis ten stanowi moliwo naduycia, gdy Trybuna mgby ocenia,
kto faktycznie kieruje parti polityczn z daleko posunitymi konsekwencjami dla niej w
postpowaniu przed Trybunaem. Proponowana zmiana ograniczy moliwo dziaania
Trybunau. Naley uzna j za nieuzasadnion. Projektodawca odnosi si do potencjalnych
naduy Prezesa TK. Naley jednak wskaza, e brak tego przepisu doprowadzi do jeszcze
bardziej niepodanych nastpstw. Trybuna nie bdzie mia niemoliwoci orzekania o
zgodnoci z Konstytucj celw lub dziaalnoci partii politycznych w przypadku np.
umylnego nieujawniania si osb upowanionych do reprezentowania partii politycznej. Co
wicej, projektowany przepis wskazuje partiom politycznym atw drog do uniknicia
kontroli konstytucyjnej.
6.9. Uchylenie art. 137a ustawy o TK
Projektodawca przewiduje uchylenie art. 137a ustawy o TK, z uwagi e jest
bezprzedmiotowy. Przepis ten zosta uznany przez Trybuna Konstytucyjny za niezgodny z
Konstytucj, w zakresie w jakim znajduje zastosowanie do zgoszenia kandydata na sdziego
Trybunau Konstytucyjnego i jego wyboru przez Sejm, w miejsce sdziego, ktrego kadencja
upywa 6 listopada 2015 r.5 Stanowio to konsekwencj wyroku TK z 3 grudnia 2015 r. 6 Tym
samym, przepis ten mg zosta wykorzystany przez Sejm w cigu 7 dni od wejcia w ycie
ustawy z 19 listopada 2015 r. Pomimo upywu tego przepisu, Sejm dysponuje w dalszym
cigu kompetencj do wyboru dwch brakujcych sdziw w oparciu o przepisy ustawy o
Trybunale Konstytucyjnym (art. 19). Tym samym, trudno uzna, e sam przepis art. 137a jest
bezprzedmiotowy. Z ca pewnoci nie jest niezbdne jego uchylenie.
7. Skutki projektowanej ustawy
Projekt ustawy nie zawiera jakichkolwiek informacji na temat przeprowadzonych
konsultacji czy skutkw wprowadzenia ustawy. Ju sam fakt przeniesienia siedziby TK
skutkuje skutkami finansowymi, ktre nie zostay przedstawione. Wtpliwoci budzi
5

Wyrok z 9 grudnia 2015 r., sygn. K 35/15.

Sygn. K 34/15.

stwierdzenie, zgodnie z ktrym ustawa nie jest objta prawem UE. Trybuna Konstytucyjny
jest jednym z tych sdw, ktry jest uprawniony do kierowania tzw. pyta prejudycjalnych do
Trybunau Sprawiedliwoci UE. Tym samym, uniemoliwienie jego dziaalnoci bdzie
relewantne z punktu widzenia stosowania prawa Unii Europejskiej.
III. Konkluzje
Podsumowujc, Helsiska Fundacja Praw Czowieka wyraa sprzeciw wobec
pospiesznemu prowadzeniu procesu legislacyjnego w zakresie regulacji o charakterze
ustrojowym. Powysze uwagi wskazuj, e projekt ustawy jest w wielu aspektach niezgodny
z Konstytucj. W szczeglnoci za naruszajcy Konstytucj art. 188 oraz art. 79 w zw. z
art. 2 Konstytucji naley uzna rzeczywisty cel ustawy, ktry zmierza do
uniemoliwienia Trybunaowi realizacji jego konstytucyjnych zada. wiadczy o tym
kierunek projektowanych zmian tj.: obowizkowego orzekania przez Trybuna Konstytucyjny
w penym skadzie, tj. przez minimum 13 sdziw TK, przy wymogu kwalifikowanej
wikszoci gosw; obowizek wszczcia na nowo postpowa prowadzonych obecnie w
innym (tj. mniejszym) skadzie, cofnicie na rozpraw spraw rozstrzygnitych na posiedzeniu
niejawnym. W poczeniu z de facto nieznan siedzib Trybunau przyjcie opiniowanego
projektu skutkowa bdzie paraliem Trybunau Konstytucyjnego. Sytuacja taka stanowi
naruszenie Konstytucji, ktra w art. 10 przewiduje, e dla zapewnienia demokratycznego
pastwa niezbdnego jest istnienie i rzeczywiste funkcjonowanie wszystkich trzech
rodzajw wadzy publicznej.
Projekt w wielu miejscach nie uzasadnia projektowanych zmian, pogarszajc
ostatecznie jako i czytelno ustawy z 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym.
Waga regulowanych zagadnie wymaga powanej analizy przedoonych propozycji, przede
wszystkim pod ktem ich wpywu na status obywateli i obywatelek.
Helsiska Fundacja Praw Czowieka pragnie wyranie podkreli, e efektywnie
dziaajcy Trybuna Konstytucyjny stanowi niezbdne w demokracji konstytucyjnej
zabezpieczenie przed naduyciami ze strony wadzy ustawodawczej i wykonawczej.
Podstawowe narzdzie przyznane w takiej sytuacji jednostce do ochrony praw i wolnoci tj.
skarga konstytucyjna moe by realizowane jedynie w ramach procedury przed Trybunaem
Konstytucyjnym. Niestety przedmiotowy projekt nowelizacji ustawy o Trybunale
Konstytucyjnym zmierza do zaprzeczenia roli Trybunau Konstytucyjnego w polskim
porzdku prawnym, wypracowanej przez ostatnie 18 lat obowizywania Konstytucji RP.

Barbara Grabowska-Moroz

Danuta Przywara

Koordynatorka Monitoringu procesu legislacyjnego

w obszarze wymiaru sprawiedliwoci HFPC

Prezes Zarzdu HFPC

10