I.

Atlas Hornblowerowski
Opowie o tym, jak powstawa a
saga hornblowerowska z trzydziestoma
mapkami na wietlaj cymi wszystkie
wa niejsze morskie wyczyny powie ciowego bohatera.

Mapka 1
Mapka oglna podr y Horatia Hornblowera
Jest rzecz znamienn , e na tej mapie nie trzeba by o uwzgl dnia Bliskiego Wschodu i e poza jedynym wypadem na Pacyfik dzia ania
Hornblowera w okresie trzydziestu lat, mi dzy latami 1794 i 1823, ogranicza y si do rejonu Oceanu Atlantyckiego z przyleg ymi do niego
morzami: Ba tykiem, Morzem rdziemnym i Morzem Karaibskim. Losy wiata rozstrzyga y si na Atlantyku, chocia trzeba pami ta , e
dokonuj ce podbojw armie by y eskortowane przez Krlewsk Marynark Wojenn a do Manili i Jawy. Za rzecz rwnie znamienn mo na by
uzna , e przez tak d ugi czas Hornblower dzia na Morzu Karaibskim. W ca ym tym okresie Indie Zachodnie by y niezmiernie wa ne
z gospodarczego punktu widzenia. Dobrobyt Londynu w znacznym stopniu zale od sprawowania kontroli nad wyspami cukrowymi, a zale no
ta utrzymywa a si a do zniesienia niewolnictwa i rozwoju produkcji cukru z burakw cukrowych. Pojawienie si setki nowych czynnikw
ekonomicznych sprawi o, e znaczenie gospodarcze tych wysp do znacznie zmala o w okresie, gdy Hornblower wchodzi w pi dziesi te lata
ycia.
To wszystko jest bardzo s uszne i wa ne. Mo e jednak warto wspomnie tak e o tym, e zbiegiem okoliczno ci te wody by y jedynymi
wodami, z ktrymi biograf Hornblowera by dobrze obeznany, gdy pisa o ko cowych latach wojen napoleo skich.

Mapka 2
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia y II, III i V. Czerwiec 1794

Zatoka Biskajska
Ta strefa by a o rodkiem walk o supremacj na morzu w okresie wojen rewolucji francuskiej i cesarstwa. Tu Krlewska Marynarka Wojenna
mia a pilnowa , aby Marynarka Francuska, stacjonuj ca na tym wybrze u, nie tamowa a najwa niejszych doj do Kana u Angielskiego. Ciekawa
rzecz, e na tych wodach nie by o wi kszych akcji flot; bitwa s ynnego Pierwszego Czerwca mia a miejsce o stop czy nawet wi cej poza lewym
brzegiem zamieszczonej obok mapki. Lecz w nie w wyniku tej bitwy Hornblower znalaz si jako dowdca pryzu Marie Galante w punkcie l,
a kiedy prbowa przeprowadzi go do kraju, pryz zaton w punkcie 2. W punkcie 3 zosta on wzi ty na pok ad Pique, jednostki p yn cej
z Nantes w stron wej cia do Kana u. Tak wi c spotkanie Pique i Indefatigable w punkcie 4, gdzie brytyjskie okr ty czyha y na takie w nie
stateczki korsarskie, nie by o adnym szczeglnym zbiegiem okoliczno ci.
Troch p niej Indefatigable wp yn a na wody yrondy, a jeszcze p niej, w zatoce w punkcie 5, daleko od brzegw daj cych os on przed
zimowymi sztormami, natkn a si na francusk fregat , usi uj
od po udnia wydosta si na otwarty Atlantyk.
1. Zdobycie Marie Galante.
2. Zatoni cie Marie Galante. 3.
3. Spotkanie z Pique.
4. Spotkanie Pique z Indefatigable.
5. Miejsce bitwy opisanej w rozdziale V.

Mapka 3
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia IV. Wrzesie 1794

yronda
Typowy przyk ad operacji przeprowadzanych dziesi tki razy w czasie wojen napoleo skich, kiedy to francuskie jednostki przemyka y si
wzd wybrze a spod os ony jednej baterii do nast pnej, a okr ty brytyjskie skwapliwie szuka y sposobno ci, aby je zaatakowa . W tym wypadku
zaskoczenie uda o si doskonale. Francuska za oga sp dzi a ju wiele nocy na kotwicy, to tu, to tam, tak e normalne rodki zabezpieczenia przed
nocnym atakiem sta y si zwyk formalno ci . Nie widziano wi c adnego powodu, aby atak mia mie miejsce akurat tej nocy, a nie innej.
Po stronie brytyjskiej nieodzownym czynnikiem by a znajomo sztuki eglarskiej. To dzi ki niej Indefatigable mog a przej noc za
widnokr giem z punktu l dok adnie na w ciwe miejsce zakotwiczenia w punkcie 3. Dzi ki dobrej organizacji i wyposa eniu mo na by o
bezzw ocznie wys
odzie z za ogami. Umiej tno ci nawigacyjne porucznika Ecclesa pozwoli y przeprowadzi odzie nieoczekiwan (i nie
strze on ) drog przez mielizny zalewane przy przyp ywie wy szym ni redni i zaatakowa Papillona w punkcie 2. Do tego jeszcze dosz a
umiej tno postawienia agli w absolutnych ciemno ciach na nieznanej jednostce i wyprowadzenia jej na fali odp ywu. Zdecydowane dzia anie te
odegra o swoj rol tylko tej jednej jedynej nocy przyp yw nast powa na godzin przed wschodem s ca. Dzie zw oki, noc sp dzona na
namy le i sposobno mog aby umkn .
1. Pozycja Indefatigable o zachodzie s
2. Papillon na kotwicy.
3. Pozycja Indefatigable o p nocy.

ca.

Mapka 4
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia VI, 20 lipca 1795

Pla a pod Muzillac

Co si tyczy historycznych wydarze , to tego dnia mia faktycznie miejsce desant rojalistycznej armii pod Quiberon, kilka cali w lewo od tej
mapki. Desant zako czy si kl sk , znacznie gorsz od poniesionej w wypadzie, w ktrym uczestniczy Hornblower. Wysadzenie dodatkowego
oddzia u desantowego na pla y pod Muzillac, dla pilnowania flanki si g wnych przed oddzia ami posuwaj cymi si g wn drog z Nantes, nie
by oby wi c wcale zb dnym rodkiem ostro no ci.
Dzi wybrze e to jest usiane pla ami zat oczonymi letni por przez urlopowiczw. Dla nich odwiedzenie pla y, gdzie wyl dowa Hornblower
(punkt 2) i obejrzenie mostu, ktry pomg wysadzi w powietrze (punkt 4), by oby tylko krtk wycieczk . Mo na by nawet znale gospod ,
gdzie w Muzillac nocowa Hornblower. Trzeba jednak pami ta , e budowa nowych drg, osuszenie bagien oraz budowy i przebudowy prowadzone
na szerok skal po roku 1795 bardzo zmieni y krajobraz.
Niepowodzenie wypadu by o w znacznym stopniu wynikiem b dnej pracy wywiadu. Nikt nie mia poj cia, e w Vannes stacjonuj du e, lotne
si y, mog ce dotrze do punktu 5 na nie strze onej flance.
1. Miejsce zakotwiczenia Sophii i Indefatigable.
2. Miejsce l dowania na pla y.
3. Brd i pozycja czterdziestego trzeciego.
4. Szosa na grobli i most.
5. Pocz tek g wnego ataku francuskiego.

Mapka 5
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia y VII i VIII. Stycze 1796 i marzec 1796

Cie nina Gibraltarska

Galery hiszpa skie, z ktrymi stoczy walk Hornblower, istnia y rzeczywi cie i s
y a do tego czasu, g wnie z powodu hiszpa skiego
konserwatyzmu nikt bowiem jeszcze nie podj krokw niezb dnych do ich wycofania z eksploatacji. Zreszt by y atwym sposobem pozbycia
si zatwardzia ych przest pcw przez zasadzanie ich u wiose . Jeszcze w roku 1800, podczas obl enia Genui, Keith zdoby genue sk galer .
Galery przydawa y si te w okresach ciszy morskiej, kiedy dzi ki atwo ci manewrowania nimi i dwm ci kim dzia om na ich dziobach mo na
by o n ka chwilowo unieruchomione jednostki morskie.
Cz sto wyst powa y trudno ci z przebyciem Cie niny Gibraltarskiej w kierunku zachodnim z powodu sta ego kierunku pr du ku wej ciu,
utrzymywaniu si zachodnich wiatrw i cz stego wyst powania ciszy morskiej Nelson mia powa ne k opoty z powodu tych warunkw w swoim
po cigu za Villeneuve'em w roku 1805.
1. Pierwsza potyczka z hiszpa skimi galerami.
2. Walka z galerami.
3. Brandery w zatoce.

Mapka 6
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia IX. Lipiec 1796

Wyprawa Caroline
Wybrze e berberyjskie by o powa nym rd em wie ego mi sa dla garnizonu w Gibraltarze i dla floty strzeg cej Tulonu i Kadyksu, zw aszcza
w okresach (jak ten w nie), gdy Hiszpania by a wrogo nastawiona do Anglii. Zapotrzebowanie dzienne wynosi o dwadzie cia ton mi sa, nie licz c
podrobw i odpadw, a to oznacza o, e naciskane s by zaopatrzeniowe musia y codziennie dostarczy ponad sto sztuk n dznego berberyjskiego
byd a. Wieprzowina, rzecz jasna, by a nieosi galna na tym mahometa skim wybrze u, a brytyjski marynarz nawet je li w dzieci stwie mia si za
szcz liwca jedz c mi so raz w tygodniu nie lubi by karmiony baranin . Tak wi c na ca ej trasie od Sallee do Algieru brytyjskie
zaopatrzeniowce skupowa y byd o, p ac c z otem lub prochem armatnim (prawie rwnie cennym dla dejw i bejw), udr czeni za konsulowie
robili, co mogli, aby utrzymywa neutralno tych kapry nych monarchw.
Warto mo e zauwa , e gdy Hornblower lawirowa Caroline, czekaj c, a sko czy si okres jej kwarantanny, genera Bonaparte zajmowa
p nocne W ochy w swej triumfalnej pierwszej kampanii, w jakiej by g wnodowodz cym.
1. Hornblower obejmuje dowdztwo Caroline.
2. Pierwszy wypad na l d po s odk wod .
3. Drugi wypad po wod i utarczka z hiszpa skimi guardacosta.
4. adunek dostarczony.

Mapka 7
Pan Midszypmen Hornblower
Rozdzia X. Listopad 1797

El Ferrol
Hiszpa skie porty, El Ferrol i La Corua, ze swymi doskona ymi urz dzeniami, bardziej ni Brest cierpia y z powodu niemo no ci normalnego
funkcjonowania. Tak bardzo by y oddalone od centrum spraw, a ich czno l dowa tak by a marna, e gdy blokada uniemo liwi a im czno
drog morsk , podupad y i nie by y w stanie w ciwie pe ni roli baz morskich. To by wyja nia o, dlaczego hiszpa ski statek handlowy prbowa
przerwa blokad w czasie listopadowej wichury. W adowniach mg zmie ci tyle, ile pi set wozw zaprz gni tych w wo y zdo oby przewie
przez gry. Mia pecha, a Hornblower szcz cie, e w decyduj cym momencie p mu grotmarsel.
Hornblower wyzyska oczywi cie bez zw oki nadarzaj
si sposobno , u atwiaj c nie tylko sobie drog do wolno ci, lecz tak e ywot
powie ciopisarzowi, ktry podj si pisania jego biografii.
1.Punkt obserwacyjny Hornblowera.
2. Statek hiszpa ski traci grotmarsel.
3. Statek rozbija si .
4. Trasa, ktr przeci gano d ryback .
5. Miejsce spuszczenia odzi rybackiej na wod .

Mapka 8
Porucznik Hornblower
Rozdzia VIIXVII. Od czerwca do sierpnia 1800

Santo Domingo
Okr t JKM Renown, z umys owo chorym kapitanem zamkni tym pod pok adem, p yn na kursie po udniowo-zachodnim pe nym p nocnowschodnim wiatrem pasatowym, maj c przed sob trudn misj . Gdy przesz o sto lat p niej biograf Hornblowera przep ywa na Margaret
Johnson cie nin Mona na przeciwnym kursie, by jeszcze beztrosko nie wiadom faktu, e bli niacze sylwetki Mony i Monity b
mia y dla Hornblowera jakie szczeglne znaczenie ani e zatoka Saman po jego lewej r ce b dzie scen takiej desperackiej akcji. Faktycznie nie tylko nie mia
poj cia o obchodzeniu si z rozgrzanymi do czerwono ci pociskami, ale dzieli o go nawet jeszcze kilka dni od us yszenia od swego wewn trznego
ja nazwiska Horatia Hornblowera. Jednak e z jakiego powodu zabra ze sob bardzo wyra ny obraz przyl dka Engao i falistych wzgrz Santo
Domingo. Punkt 2, o mniejszym znaczeniu, dotyczy nadej cia wiadomo ci o pokoju w Amiens, co znaczy o, e pierwszy, krtkotrwa y awans
Hornblowera na kapitana nie mianowanego nie zostanie zatwierdzony przez Admiralicj .
1. Pocz tek rozdzia u VII.
2. Potyczka Renown z Clar .

Mapka 9
Porucznik Hornblower
Rozdzia y VIIXIII. Lipiec 1800

Zatoka Saman
Chc c da w pe ni odczu swoj pot , Krlewska Marynarka Wojenna musia a przyst pi do dzia desantowych. Historia morska
dwudziestolecia po roku 1794 roi si od takich akcji, a prawie wszystkie naturalnie by y podejmowane w miejscach, gdzie si y l dowe nieprzyjaciela
przeszkadza y w pe nym panowaniu na morzu. S dziesi tki przyk adw szturmw zaimprowizowanych oddzia w desantowych na baterie
os aniaj ce okr ty nieprzyjaciela. W bardzo wielu miejscowo ciach obrona pozostawia a z konieczno ci du o s abych punktw, tote oddzia wojska
przewieziony morzem mg cz sto znale miejsce na desant i dzia aj c szybko i zdecydowanie zaatakowa z zaskoczenia obron brzegow
od ty u. Konfiguracja terenu na wschodnim kra cu Santo Domingo stwarza a doskona sposobno do takiego uderzenia. Mo na by o po
zapadni ciu nocy wysadzi oddzia na l d na p nocnym brzegu w punkcie 2, by o wicie poprowadzi go przez przesmyk do szturmu na fort zagradzaj cy wej cie do zatoki. Obecno drugiej baterii na po udniowej stronie wej cia teraz ju ostrze onej o niebezpiecze stwie, co utrudnia o
wzi cie jej szturmem sprawi a, e trzeba by o podci gn dziewi ciofuntowe dzia o do punktu 7 i tak uprzykrzy statkom handlowym stanie
w zatoce na kotwicy, e musia y port opu ci .
1. Renown wchodzi na mielizn .
2. Miejsce l dowania przed atakiem na Fort.
3. Droga oddzia u desantowego atakuj cego Fort.
4. Kotwicowisko hiszpa skich statkw handlowych.
5. Hiszpa skie statki handlowe trafione roz arzonymi pociskami.
6. Miejsce wy adowania dziewi ciofuntowego dzia a na l d.
7. Pozycja strza owa dzia a.

Mapka 10
Porucznik Hornblower
Rozdzia XIV. Lipiec 1800

Morze Karaibskie
nie w trakcie d ugiej podr y z cie niny Mona na jamajk hiszpa scy je cy powstali przeciwko tym, ktrzy wzi li ich do niewoli, i na
krtko opanowali okr t JKM Renown. Dzi ki Hornblowerowi okr t zosta szybko odbity. W czasach statkw aglowych cz sto si zdarza o
(przyk adem jest zdobycie Papillona), e po opanowaniu pok adu g wnego przez jaki oddzia i po przej ciu kontroli nad prowadzeniem statku
mo na by o t kontrol utrzyma mimo obecno ci wi kszych si nieprzyjacielskich pod pok adem. Po zamkni ciu otworw ukowych uwi ziona na
dole za oga zdobytej jednostki by a w ciwie bezradna, bo gdyby si jej nawet uda o sforsowa wyj cie, to musia aby opuszcza luk pojedynczo
pozostawa o podpalenie statku lub wysadzenie w powietrze magazynu z amunicj , ale to by yby kroki samobjcze, chocia , jak wiadomo, takie
wypadki mia y miejsce. Dziwna rzecz, e (na ile autor niniejszej ksi ki zdo si zorientowa z lektury) nikomu nie przysz o nigdy do g owy
zastosowa prostego sposobu w postaci przeci cia lin sterowych.
Troch pechowo z
o si dla Hornblowera, e w tym w nie punkcie jego ycia jego biograf bardziej interesowa si wyczynami porucznika
Busha, tak e dobry pomys Hornblowera, eby przed rozpocz ciem kontrataku z Gaditany (potem ca kiem trafnie przechrzczonej na
Retribution) ci gn obsady pryzowe ze wszystkich pryzw, nie zyska takiego uznania, na jakie zas ugiwa . Mimo jednak tego przeoczenia ze
strony biografa Hornblower dosta od admira a Lamberta stanowisko (pechowe) dowdcy Retribution.
1. Je cy odbijaj Renown, lecz Hornblower z powrotem go im odbiera.

Mapka 11
Hornblower i jego okr t Hotspur
Rozdzia y IVXXV. Od kwietnia 1803 do lipca 1805

Podej cia do Brestu

Mapka jest upstrzona punktami odniesienia, co wynika st d, e Hornblower sp dzi dwa lata na blokowaniu Brestu i e mo na tu wi c by o
oczekiwa wielu akcji bojowych. Mnstwo m czyzn mniej szcz liwych od Hornblowera sp dzi o w s bie blokadowej ca e dziesi kolejnych
lat, prze ywaj c w tych trudnych warunkach okres ycia od wczesnej m odo ci do wieku redniego, tak e koniec wojny zasta ich ca kiem nie
przygotowanych do bytowania na l dzie i bez mo no ci znalezienia pracy na morzu.
eglarze znaj cy to wybrze e musz zawsze odczuwa zdziwienie z powodu nik ych strat poniesionych przez znaczne si y pilnuj ce Brestu zim
i latem prawie bez przerwy. Przez okres tych dziesi ciu lat stracono tylko jeden okr t liniowy, ktry wpad na ska nie zaznaczon na mapie
morskiej. Jest to wybitny dowd doskona ych umiej tno ci eglarskich ludzi b cych w owym czasie w s bie Krlewskiej Marynarki Wojennej.
1. 6 stopie d ugo ci geograficznej zachodniej: otwarcie zapiecz towanych rozkazw.
2. Zaoczenie Deux Freres.
3. Zwyk a droga patrolowa Hotspura.
4. Pokojowe spotkanie z Loara.
5. i 6. Pozycja Hotspura i Loary w czasie potyczki.
7. Uszkodzenie Loary.
8. Starcie z francuskimi kabota owcami.
9. Obiad na pok adzie Tonnanta.
10. Pomost, na ktrym wyl dowa a grupa desantowa,
11. Lokalizacja stacji sygnalizacyjnej.
12. Lokalizacja baterii.
13. Obozowisko oddzia w francuskich.
14. Pierwsze zetkni cie z francuskimi transportowcami.
15. Tu pierwszy transportowiec osiad na mieli nie.
16. Tu dwa transportowce wesz y na mielizn (na Rafach Ma ych Dziewczynek).
17. Starcie z czwartym transportowcem i francusk fregat .
18. Grasshopper traci maszty.
19. Przewo ne baterie.
20. Zwyk a pozycja Hibernii.

Mapka 12
Hornblower i jego okr t Hotspur
Rozdzia XIII. Pa dziernik 1803

Trasa Hotspura do zatoki Tor

Przy utrzymuj cych si wiatrach zachodnich zawsze istnia o niebezpiecze stwo spychania przez nie jednostek p ywaj cych w gr Kana u.
Wci trzeba by o pami ta o tej ewentualno ci, ktra wp ywa a na my lenie strategiczne co najmniej od czasw Armady. W okresie ameryka skiej
wojny o niepodleg
admira owie francuscy bardzo uwa ali, eby nie wyp ywa poza punkt, sk d nie by o powrotu, cho by byli naciskani przez
Vergennesa czy Napoleona. Brytyjska Marynarka Wojenna, maj ca du e i dobre porty otwarte dla siebie, by a rzecz jasna w korzystniejszej
sytuacji. Lecz je li w czasie wichury od zachodu okr t zosta zepchni ty w gr Kana u a za Start, mg si spodziewa trudno ci z powrotem na
swoj pozycj ze wzgl du na konieczno halsowania na w szych wodach w kierunku wschodnim. St d znaczenie zatoki Tor jako kotwicowiska
z Plymouth trudno by o wychodzi w morze, dopki nie zbudowano tam falochronw, za Falmouth mia o s abe po czenia l dowe. Po stracie Sir
Cloudesleya Shovela na wyspach Scilly Brytyjczycy przeprowadzili badania uk adu p yww w uj ciu Kana u. Lecz te uwagi nie powinny
umniejsza wyczynu Hornblowera jego podej cia do l du ko o Bolt Head.
1. Potyczka z Najad .
2. Zmiana kursu w celu ustawienia si na wiatr z lewej strony rufy.
3. Tu dokonano sondowania.

Mapka 13
Hornblower i jego okr t Hotspur
Rozdzia XXII. Wrzesie 1804

Obszar patrolowany przez eskadr Moore'a

opodal Przyl dka w. Wincentego
Kapitan Graham Moore istnia naprawd , rzeczywi cie zosta wys any w owym czasie, eby przechwyci cenn hiszpa sk flotyll i prowadzi
patrolowanie dok adnie w taki sposb, jak opisany. Tak e ca y incydent wzi cia floty do niewoli i p niejsza odmowa wyp aty pryzowego przez
rz d brytyjski tym, ktrzy tego dokonali, zdarzy y si rzeczywi cie przy poprzedniej okazji, kilka lat wcze niej, gdy flota zosta a
przechwycona, ci, co tego dokonali, otrzymali miliony do podzia u. Niestety, kto czytaj cy uwa nie raporty i nie znajduj cy wzmianki
o Hotspurze i Flicit mg by zw tpi , czy w ogle istnia kapitan Hornblower. Je li jednak zaakceptuje istnienie Hornblowera, to mo e
przynajmniej przyzna, e w tym wypadku dzia ania Hornblowera by y nacechowane samozaparciem i jasno ci widzenia godn bohatera powie ci.
1. Obszar patrolowany przez eskadr Moore'a.
2. Zaoczenie Flicit przez Hotspura.
3. Hotspur niezdolny do dalszej eglugi.

Mapka 14
Hornblower i jego okr t Atropos
Rozdzia y IIII. Pa dziernik 1805

Z Gloucester do Deptford
Dzi ki pomy lnemu zbiegowi okoliczno ci biograf Hornblowera zdoby du e do wiadczenie w eglowaniu po rzekach i kana ach Anglii
i innych krajw. Na d ugo zanim ten sposb podr owania wszed ponownie w mod , przep yn , jako kapitan odzi, z Londynu do Llangollen
i z powrotem. Pasa erem odzi by jego starszy, kilkumiesi czny wwczas syn, ktry sp dzi trzy szcz liwe miesi ce na spokojnych wodach
kana w. Troch tylko by niepokojony koszmarnymi przeprawami przez takie tunele, jak Blisworth i Braunston. W gruncie rzeczy najwi kszym
zagro eniem dla b ogiego spokoju tych wypraw by fakt, e przypadkiem kapitan odzi by rwnocze nie pisarzem, w nie zaj tym pisaniem powieci. A nie by o to naj atwiejszym zadaniem na ma ej odzi, na ktrej jedna osoba z trjki za ogi nie mia a jeszcze sze ciu miesi cy. Lecz prze ycia te
da y autorowi przynajmniej jakie podstawy do opisania podr y Hornblowera rzek i kana em przez Angli w towarzystwie ma ego synka.
1. Tunel Sapperton.
2. Przej cie z kana u na rzek .
3. Kolacja w Oksfordzie.
4. Przej cie na prom.
5. Atroposna kotwicy (w Deptford)

Mapka 15
Hornblower i jego okr t Atropos
Rozdzia IV. Stycze 1806

Tamiz z Deptford do Westminsteru

Przy innej okazji biograf Hornblowera za adowa sw d na pok ad p yn cego ze wschodniego Ba tyku statku, ktry stan na kotwicy niezbyt
daleko od miejsca, gdzie zakotwiczy a Atropos w roku 1806. Mimo gwa townej wichury od zachodu, w rd potokw deszczu, wszystkie holowniki i barki na rzece zdawa y si posuwa z maksymaln pr dko ci . Trzeba by o opu ci d za burt , zanim statek wejdzie do basenu. Biograf
z on zeszli po sznurowej drabince, aby dalej pop yn odzi w gr rzeki, gdzie p dz ce holowniki miota y bryzgi wydawa o si , a mo e
i rzeczywi cie pionowo w gr na wysoko o miu stp. Tylko trzymaj c si obu r kami i nogami mogli unikn zbiorowego wypadni cia
z dki kiwaj cej si z dziobu na ruf i podskakuj cej na wysokich falach. Przy wietrze przeciwnym p ywowi fale te niewiele si zmniejszy y nawet
za Mostem Londy skim, gdzie ruch by mniejszy. Dopiero taras budynkw parlamentu da upragnion os on , i mo na by o wyczerpa wod z odzi
wiele lat p niej, spo ywaj c pewnego wspania ego letniego dnia truskawki ze mietan , pisarz u miechn si na to wspomnienie. Podr
sko czy a si ma awari tu za Vauxhall, i po tych do wiadczeniach pisarz postanowi przynajmniej przez pewien czas prze ywa przygody
tylko poprzez Hornblowera. To wyja nia oby trudno ci napotykane przez Hornblowera w obnym kondukcie Nelsona.
1. Atropos na kotwicowisku.
2. Tu formuje si kondukt; p ka klepka w barkasie pogrzebowym.
3. Zaczyna si wyczerpywanie.
4. Tu trumna zostaje wyniesiona na l d.
5. Pomost, przy ktrym dokonano awaryjnej naprawy barkasa pogrzebowego.

Mapka 16
Hornblower i jego okr t Atropos
Rozdzia VIII. Maj 1806

Downs
Pewne wspomnienie z dzieci stwa doprowadzi o do zdobycia Vengeance przez Atropos i do odbicia Amelii Jane. Ma y ch opiec bawi si
z go ciem z obcego kraju w jak gr , w ktrej zapisywa o si wyniki. Zaintrygowa y go dziwne kreski poprzeczne stawiane przez go cia na
sidemkach. Go by cz owiekiem doros ym, wi c powinien wiedzie lepiej. To, co robi , by o wbrew temu, co wed ug ch opca by powinno
uczono go przecie pisa sidemki bez kresek, a dzieci bywaj formalistami w sprawach drobnych szczeg w. P niej, gdy dziecko wyros o na
powie ciopisarza (je li mo na to nazwa ro ni ciem), z tego wspomnienia zrobi a si fabu a. Tak si z
o, e akurat wtedy pisarz zajmowa si
histori morsk , st d sidemka z kresk pojawi a si na wio le i Vengeance zosta a zdobyta. Gdyby przypomnia sobie o tym w jakiej innej fazie
pracy pisarskiej, przekre lona sidemka mog aby si by a pojawi w ksi ce na temat mi dzynarodowej bankowo ci, a Hornblower mia by o jedn
przygod mniej.
1. Miejsce zakotwiczenia Atropos.
2. Miejsce zakotwiczenia Amelii Jane.
3. Miejsce zakotwiczenia Vengeance.
4. Inne, nie zidentyfikowane okr ty na kotwicach.

Mapka 17
Hornblower i jego okr t Atropos
Rozdzia y IXXXI. Od lipca 1806 do stycznia 1808

Morze rdziemne
Od wiekw znana jest zmienno kolei ycia w marynarce wojennej. Lecz Hornblower bywa w swojej karierze ofiar kaprysw bardziej
kapry nego losu ni zwykle. Mo e nie by o w tym nic dziwnego, e kilka zdawkowych s w rzuconych przez pewnego admira a sprawi o, e zosta
on wys any w dalek podr Morzem rdziemnym do wybrze a tureckiego. Ten admira , b cy jednym z najwybitniejszych na wietnej li cie
admira w brytyjskich, nie tylko skierowa zainteresowanie hornblowerowskiego biografa na zatok Marmaris jako miejsce dzia ania zabranych
przez Hornblowera nurkw-po awiaczy pere , lecz tak e ofiarowa mu egzemplarz Mediterranean Pilot, tom 5, zawieraj cy (w rd wielu innych
rzeczy) locj tego obszaru sondowania i namiary z roku 1950 niewiele si r ni y od tych z roku 1806. Tak wi c Hornblower pop yn ze swymi
po awiaczami pere do zatoki Marmaris. Potem stoczy walk z hiszpa sk fregat Castilla, dzi ki czemu po latach prowadz c pertraktacje z el
Supremem mg mie u pasa szpad ze z ot r koje ci , ofiarowan mu na pami tk tego wydarzenia.
1. McCullum przybywa na pok ad.
2. Miejsce pierwszego spotkania.
3. Spotkanie z flot rdziemnomorsk .
4. McCullum ranny w pojedynku.
5. Unieruchomiony cisz na jeden dzie .
6. Operacja McCulluma.
7. Nast pne spotkanie z Collingwoodem.
8. Skarb wydobyty.
9. Castilla w po cigu.
10. Pan Ksi
wypada za burt .
11. Bj z Castill .
12. Atropos kupiona przez krla Sycylii.

Mapka 18
Hornblower i jego okr t Atropos
Rozdzia y XIXVIII. Marzec 1807

Zatoka Marmaris
Dzi ki podarunkowi admira a Hornblower mg dokona zako czonej takim sukcesem ucieczki z zatoki Marmaris pod ostrza em dzia
Mejidieha. Du o te zawdzi cza szcz liwej okoliczno ci, e tej w nie nocy wiatr by p nocno-wschodni, lecz szcz ciarz to ten, kto jest
przygotowany do wyzyskania szcz liwego trafu i kto ma biografa sk onnego sfa szowa rzut ko ci na jego korzy . Zostawiaj c fantazj na boku,
warto zauwa , e zatoka Marmaris rzeczywi cie by a kotwicowiskiem floty i konwoju, gdy w roku 1801 Keith zbiera swe si y w celu odzyskania
Egiptu, z pisanej za w owym czasie pracy Keitha mo na wy uska wiele ciekawych wiadomo ci. Fakty cz sto rywalizuj z fikcj .
1. Miejsce zakotwiczenia Atropos.
2. Pozycja wraka.
3. Miejsce zakotwiczenia Mejidieha.

Mapka 19
Szcz liwy powrt
Rozdzia y IXXI. Od czerwca do sierpnia 1808

Wybrze a Ameryki rodkowej od strony Pacyfiku

Wiatr nieprzerwanie wieje w zatoce Tehuantepec, jak wia za czasw Hornblowera. Pasaty, gdzie indziej zatrzymywane przez wielki masyw
Ameryki, tutaj przedostaj si jak przez lej poprzez stosunkowo niski i w ski przesmyk, wypadaj c na morze w postaci upalnej wichury, ktra
niekiedy jak podczas bitwy Lydii z Natividad zamiera a nagle, jakby po zakr ceniu kurka, wskutek jakiego nie znanego zaburzenia
meteorologicznego na p nocnym wschodzie. Dalej wzd wybrze a, bli ej Panamy, wiatr jest zmienny i wieje w porywach. Hornblower, p ywaj c
tam i z powrotem, odpowiednio do przycichania i nasilania si wojny, musia mie sporo szcz cia, e trafia na pomy lne dla niego wiatry. Lecz
przecie do tego czasu, nawet nie licz c urlopw i postojw w portach, sp dzi ju w morzu faktycznie ze dwadzie cia lat, a przez tak d ugi okres
kto z jego dociekliwo ci i ch ci uczenia si musia naby umiej tno ci przewidywania kierunku wiatru i zdolno ci wyzyskiwania jak najlepiej
sprzyjaj cych powieww.
1. Pierwsze zaoczenie l du.
2. Potyczka z hiszpa skim lugrem.
3. Tu na pok ad wchodzi lady Barbara.
4. Rejon ostatnich bitew mi dzy Lydia i Natividad.
5. Druga utarczka z hiszpa skim lugrem.
6. Tu Lydia zostaje po ona na burcie dla potrzeb naprawy.
7. Ko cowa potyczka z hiszpa skim lugrem.

Mapka 20
Szcz liwy powrt
Zatoka Fonseca
Obecnie trzy kraje granicz z morzem w zatoce Fonseca, tote wzd jej wybrze y rozlokowane s nieuniknione urz dy celne, lecz s one takie,
jakich mo na si spodziewa w tym rejonie. Krtka linia kolei elaznej urywa si w pobli u miejsca, gdzie stal dom el Suprema co t umaczy
daremno trudw badacza pragn cego go odnale lecz mimo tych innowacji zatoka Fonseca ma o si zmieni a od czasu, kiedy Lydia sta a
tam na kotwicy. Wci jest atwiej a nawet szybciej dosta si tam morzem, a nie powietrzem. Te same ulewne burze deszczowe, te same
dzne wioski, a wulkany dalej wiec nocami, jak wwczas gdy Hornblower ujrza je po raz pierwszy. Jego biograf mia na szcz cie sposobno
pokr ci si motorow odzi ratunkow z Margaret Johnson po tych n kanych przez moskity wodach, tak e na w asne oczy widzia miejsce za
wysp Meanguera, gdzie Lydia urz dzi a zasadzk , chocia w owym czasie nie wiedzia jeszcze, e istnia taki okr t, jak Lydia.
1. Pierwsze miejsce zakotwiczenia Lydii.
2. Dom el Suprema.
3. Miejsce, gdzie uzupe niono zapasy wody.
4. Drugie miejsce zakotwiczenia Lydii.
5. Zdobycie Natividad.

Mapka 21
Szcz liwy powrt
Rozdzia y XIII i XIV. Lipiec 1808

Pierwsza potyczka Lydii z Natividad

Oto typowa akcja okr tu w pojedynk , przy dobrym wietrze i z nieograniczon przestrzeni morsk , daj
wszelkie korzy ci lepiej prowadzonej
jednostce. Przychodzi ona na pami bitwy fregat z wczesnego okresu wojny roku 1812. Cel manewrw by zawsze jednakowy: przeci
nieprzyjacielowi drog przed dziobem albo za ruf , aby, wystawiony na salwy burtowe, mg odpowiada tylko ogniem z bardzo niewielu dzia .
Sam Napoleon powiedzia , e wojna to sprawa dosy prosta, tylko trudno j prowadzi . Hornblower mia okr t atwiejszy do manewrowania, lepiej
wyszkolon za og i umia szybko my le , tote egluj c mg prawie dos ownie zatacza ko a wok swego ci szego przeciwnika. Tylko
uszkodzenie masztw i takielunku nie pozwoli o Lydii odnie zwyci stwa w tej pierwszej potyczce.
1. Pozycja Lydii w momencie zaoczenia Natividad.
2. Pozycja Natividad w czasie zaoczenia Lydii.
3. Natividad otwiera ogie prawoburtowej baterii.
4. Lydia otwiera ogie prawoburtowej baterii.
5. Lydia ostrzeliwuje ruf Natividad ogniem flankowym swojej lewoburtowej baterii.
6. Natividad przy burcie Lydii.
7. Lydia omiata ruf Natividad ogniem flankowym baterii prawoburtowej.
8. Lydia ostrzeliwuje ruf Natividad ogniem flankowym lewoburtowej baterii.
9. Lydia traci stermaszt.
10. Natividad ostrzeliwuje ruf Lydii ogniem flankowym,
11. Oba okr ty strzelaj salwami burtowymi.
12. Natividad traci fokmaszt, okr ty odsuwaj si od siebie.

Mapka 22
Szcz liwy powrt
Rozdzia y XVXVII. 21 lipca 1808

Druga potyczka Lydii z Natividad

Zamieranie wiatru w drugim dniu bitwy zmniejszy o przewag Lydii, tak e mo na by powiedzie , e obie jednostki musia y przewa nie
walczy ze sob w zwarciu, jak niedo wiadczeni bokserzy. Jednak e Natividad bardziej ucierpia a poprzedniego dnia i wolniej naprawiano tam
szkody, tote Lydia by a teraz jednostk dzia aj
skuteczniej. A gdy tylko da si znw odczu powiew wiatru, potrafi a ostrzela z flanki
bezradnego przeciwnika. Zgodnie z wczesnymi tradycjami prowadzenia wojny na morzu Natividad powinna by a si teraz podda , gdy nic ju
nie mog a zrobi przeciwnikowi, i jej za oga gin a niepotrzebnie. W tym wypadku bitwa zako czy a si zatopieniem Natividad. W czasie wojen
napoleo skich bywa y przyk ady zatoni drewnianych jednostek w rezultacie ostrza u z armat. Rzecz bardzo mo liwa, e ci ki dwupok adowiec
tak wiele utraci ze swej stateczno ci, i przy bocznym ko ysaniu woda wlewa a si do niego przez otwory strzelnicze.
1. Pozycja Lydii w chwili zaoczenia Natividad.
2. Pozycja Natividad w momencie zaoczenia Lydii.
3. Wiatr zamiera; odzie zaczynaj holowa Lydi .
4. Wiatr zamiera; odzie zaczynaj holowa Natividad.
5. Natividad otwiera ogie z po cigwki rufowej.
6. Barkas Lydii zatopiony.
7. Lydia otwiera ogie z baterii lewoburtowej.
8. Natividad traci awaryjny fokmaszt i grotmaszt.
9. Okr ty burta w burt .
10. Natividad zapala si i tonie.

Mapka 23
Okr t liniowy i Z podniesion bander
Od maja 1810 do czerwca 1811

Oglna mapa operacji Hornblowera

W ktrym miejscu w niniejszej ksi ce wspomniano o wp ywie hiszpa skiej wojny domowej na pisanie Okr tu liniowego. W czasie owych
niespokojnych lat w gr wchodzi y inne czynniki. P wyspowe i Orientalne Towarzystwo eglugi Parowej ustala o specjalne ceny za przejazd
z Londynu do Marsylii i z powrotem, jako e i statki p ywa y prawie puste, w sytuacji gdy wi kszo pasa erw jecha a do Marsylii i z powrotem
drog l dow . Tak wi c ka dy, kto nie ba si burz na Biskajach, mg sp dzi czterna cie dni na morzu p ac c mniej wi cej tyle co za pobyt
w pensjonacie na Pimlico, i to za wi kszy komfort. W Hiszpanii trwa a jeszcze wojna, a Europa by a w stanie wrzenia, gdy biograf Hornblowera
odby wycieczk jego ladami, pisz c po tysi c s w ka dego ranka w spokojnej atmosferze statku, na ktrym by jedynym chyba pasa erem.
Podwodne okr ty Mussoliniego (czy kto to dzi pami ta?) nie adnie zachowywa y si na Morzu rdziemnym, torpeduj c przez nieuwag
jednostki podejrzewane, e nios pomoc rz dowi republika skiemu, a biograf Hornblowera wyszed szy na pok ad o pierwszym brzasku dnia
(zupe nie jak Hornblower), aby popatrze na gry Hiszpanii, ujrza brytyjski niszczyciel przesuwaj cy si milcz co w pobli u burty widok
niewymownie wzruszaj cy w owych niespokojnych czasach. Cz owiek wzrusza si jeszcze bardziej, gdy w du o p niejszym czasie czyta
o bohaterskim ko cu tego niszczyciela w walce z przewa aj cymi si ami.
1. Walka z korsarskimi lugrami opodal Ushant (Ouessant).
2. Rozstanie z konwojem wschodnioindyjskim w okolicy Przyl dka w. Wincentego.
Uwaga: Operacje na wybrze u hiszpa skim zaznaczone s na Mapce 24.
Dalsze punkty dotycz okresu po bitwie pod Rosas.
3. Hornblower uwi ziony z Rosas powozem pu kownika Caillarda.
4. Je cy wymykaj si eskorcie.
5. Zamek Graayw.
6. Briare.
7. Nantes zdobycie Witch of Endor.
8. Noirmoutier bitwa z odziami brzegowymi.
9. Spotkanie z flot Kana u.

Mapka 24
Okr t liniowy
Rozdzia y IXXX. Od lipca do pa dziernika 1810

Wschodnie wybrze e Hiszpanii

i po udniowe wybrze e Francji
Nazywaj je Costa Brava, a w miejscu gdzie Hornblower wy adowa swoje armaty na l d, s do wynaj cia wille i malarze rozstawiaj sztalugi
nad urwiskiem, na ktre Hornblower musia si wspina walcz c o ycie. Barki, ongi niemrawo poruszaj ce si po lagunach, dzi s wyposa one
w silniki, lecz w dalszym ci gu ich za ogi to rodziny, tak samo jak za oga tej, ktr Hornblower spali w punkcie 5. Nag e wichury, jak ta co
pozbawi a Plutona masztw, wci nadlatuj z gr, a turysta mo e stan na przyl dku Creus i popatrze na morze, gdzie Sutherland holowa
Plutona do miejsca bezpiecznego schronienia w punkcie 9. Urlopowicz rozkoszuj cy si s cem w punkcie 14 mo e poczuje przez chwil
wsp czucie dla Hornblowera, ktry, z rozdartym sercem, podda si w zatoce wraz ze swoim okr tem lecz niech tego wsp czucia nie b dzie za
wiele, bo w nie st d wyruszy w drog , ktra mia a go prowadzi od zwyk ego odznaczenia si od wietno ci i s awy.
1. Spotkanie z Caligula ko o przyl dka Palamos.
2. Przyl dek Creus zdobycie Amelii.
3. Llanza szturmowanie baterii.
4. Port Vendres ekspedycja odcinaj ca.
5. Laguna de Vic spalenie kabota owca.
6. Arenys de Mar spotkanie z pu kownikiem Villena.
7. Bombardowanie oddzia w maszeruj cych drog nad brzegiem morza.
8. Spotkanie z okr tem flagowym.
9. Burza w pobli u przyl dka Creus Pluto traci maszty.
10. Selva de Mar wy adowywanie baterii obl niczej na l d.
11. Zaoczenie Cassandry; flotylla francuska w polu widzenia.
12. Pozycje pozosta ych jednostek eskadry brytyjskiej
13. Zaczyna si bj Sutherlanda z francusk flotyll .
14. Koniec bitwy.

Mapka 25
Komodor
Rozdzia y VIXVI. Od maja do lipca 1812

Ba tyk
Sytuacja strategiczna na Ba tyku zmieni a si radykalnie od czasu, gdy Hornblower przemierzy go wzd i wszerz. Jeszcze w okresie wojen
krymskich marynarki wojenne brytyjska i francuska nie mia y trudno ci w docieraniu na jego wody i utrzymywaniu si na nich; jeszcze, we
wczesnych latach bie cego stulecia admira Fisher marzy o wysadzeniu brytyjskich si ekspedycyjnych na wybrze u Pomorza, gdzie w pobli u
punktu 2. Udoskonalenie podwodnych min i przekopanie Kana u Kilo skiego sprawi o z pewno ci jeszcze przed rozwojem si powietrznych
e wietna Brytyjska Marynarka Wojenna nie by aby w stanie powtrzy wyczynu Hornblowera. Ludzie lubi cy zastanawia si , co by by o,
gdyby, znajd rozrywk w ocenianiu wp ywu stacjonuj cej w Kronsztadzie pot nej Rosyjskiej Marynarki Wojennej w roku 1914 lub 1941;
powa niejsi badacze mog wynie korzy z rozwa ania problemw panowania na Ba tyku w dobie dzisiejszej.
1. Zaoczenie Maggie Jones.
2. Zaoczenie Blanchefleur przez Lotusa.
3. Spotkanie z lordem Wychwoodem.
4. Rozmowa z carem.
5. Spotkanie Clama.

Mapka 26
Komodor
Rozdzia y VIII i IX. Maj 1812

Akcja keczw bombarduj cych pod Rugi

W okresie wojen napoleo skich Krlewska Marynarka Wojenna uporczywie korzysta a z jednostek bombarduj cych, lecz rzadko z wi kszym
sukcesem, a cz sto zupe nie bez powodzenia, jak na przyk ad w atakach na francuskie flotylle inwazyjne z roku 1804. Mimo to znaczn liczb tych
jednostek utrzymywano na stanie, nie dlatego e mog yby si kiedy przyda (jak Bia emu Rycerzowi pu apka na myszy, ktr wiz na swym
koniu), co raczej z tego powodu, e ich istnienie zmusza o nieprzyjaciela do nieustannej czujno ci na wypadek, gdyby si zjawi y na widnokr gu.
Hornblowerowskim keczom bombarduj cym dana by a idealna sposobno , gdy Blanchefleur schowa si za Hiddensee s dz c, e b dzie tam
bezpieczny, mimo e jego maszty wystawa y nad wydmami, p ycizny ogranicza y jego ruchy, a w pobli u nie by o baterii, ktra by go os ania a.
Boczna obserwacja padaj cych pociskw pozwoli a na jego atwe i szybkie zniszczenie. Sposobno pojawi a si . Mo na by o ufa , e Hornblower
wyzyska j do maksimum.
1. Raven przechwytuje Blanchefleur, ale potem wpada na mielizn .
2. Miejsce zakotwiczenia Blanchefleur.
3. Pozycja Clama w czasie ostrza u.
4. Pozycja Harveya w czasie ostrza u.
5. Pozycja Motha w czasie ostrza u.
6. Pozycja Lotusa w czasie ostrza u.
7. Pozycja Nonsucha w czasie ostrza u.

Mapka 27
Komodor
Rozdzia XV. Czerwiec 1812

Akcja odzi na Zalewie Wi lanym

Do czasu wprowadzenia kolei elaznych i silnikw Diesla we wszystkich kampaniach l dowych, anga uj cych du e si y i prowadzonych na
du e odleg ci, zaopatrzenie musia o by przewo one morzem. Konny transport drogowy po prostu nie wystarcza , gdy przychodzi o do
utrzymywania du ej armii. Wyprawy Marlborougha i kampania wagramska z roku 1809 wygl daj inaczej, gdy si je rozpatruje w aspekcie
komunikacji rzecznej i kana owej, a dawny opis Hiszpanii jako kraju, w ktrym ma e armie s pokonywane, a du e g oduj , dostarcza w istocie
komentarza na temat braku eglownych rzek na p wyspie. A Gda sk stanowi g wn , wysuni do przodu baz dla francuskiej armii maszeruj cej
na Rosj by ko cowym punktem ca ego dorzecza Wis y cz cego si , poza krtkim odcinkiem holowania l dem, rwnie z dorzeczem aby
i Odry. St d znaczenie Gda ska, na co zwracano nawet uwag w roku 1939. Piklowanie si przed atakiem Hornblowera by o tu trudniejsze ni gdzie
indziej, gdy by on absolutnie przygotowany na utrat odzi okr towych, co zmyli o obron . W ten sam sposb rodki ochrony przed zamachem
mog by bezskuteczne, gdy zamachowiec jest pogodzony z my poniesienia mierci. Nale y za
, chocia nigdzie nie jest to powiedziane, e
utracone odzie Hornblower zast pi p niej kupionymi na miejscu lub zdobycznymi.
1. Pozorowany atak Hornblowera na Pilaw .
2. Wej cie dla odzi; patrz wstawka na mapce ze szczeg ami dotycz cymi zapr p ywaj cych.
3. Spalone jednostki: Friedrich, Blitzer, Charlott i Ritterhaus.
4. Spalony Weiss Ross.
5. Dalsze niszczenie statkw.
6. Porzucone odzie desantowe.
7. Harvey zabiera za og .

Mapka 28
Komodor
Rozdzia y XVIIXXIII. Od lipca do pa dziernika 1812

Ryga
Ujawnienie rde , z ktrych biograf Hornblowera wzi swj opis prowadzonych tu dzia , nie jest mo liwe. Kogo , kto b dzie si nad tym
zastanawia , mo e ogarn pokusa uznania, e autor sam to wymy li . A jednak w grubszych zarysach opis jest prawdziwy. Marsz Macdonalda na St
Petersburg (w ktrym, jak dot d, nazwisko Lenina nie zosta o nigdy wymienione) zosta powstrzymany pod Ryg , nad rzek D wina. Si y
napoleo skie, dokonuj ce inwazji Rosji, obejmowa y z pewno ci skierowane tam wbrew swej woli kontyngenty Hiszpanw i Portugalczykw,
i w nie w czasie odwrotu spod Rygi zdarzy si pierwszy wypadek powa nej zdrady mianowicie ze strony Prusakw sprawy napoleo skiej.
Lecz dopiero wraz z opublikowaniem Komodora zosta a ustalona rola Hornblowera w wa nych posuni ciach politycznych tamtego okresu. Je li
wi c badacz zgodzi si zaakceptowa ten opis, nie powinien mie wi kszych trudno ci z daniem wiary relacjom o innych wyczynach Hornblowera
i jego eskadry.
1. Kotwicowisko na rodkowej mieli nie.
2. Wzi cie do niewoli majora Jusseya.
3. Walka z barkami wioz cymi wojsko.
4. Miejsce zakotwiczenia keczw bombarduj cych podczas ataku na francusk bateri .
5. Kontratak rosyjski miejsce desantu.

Mapka 29
Lord Hornblower
Rozdzia y IXVI. Od pa dziernika 1813 do maja 1814

Normandia
Zatok Sekwany pami tamy a nazbyt dobrze z roku 1944, ale ju w okresie wojen napoleo skich by a ona n kana przez ma e jednostki
brytyjskie, ktre od czasu do czasu ponosi y straty wskutek kaprysw wiatru i p ywu. Odst pstwo Hawru, przy wsparciu si brytyjskich, jest
analogiczne do zdrady Bordeaux w tym samym momencie historii. Analogia staje si jeszcze bli sza z powodu niezaprzeczalnego faktu, e Duc
d'Angoulme by pozornie obecny jednocze nie w obu miastach, i badacz historii staje przed wyborem mi dzy histori a Hornblowerem. Warto
zaznaczy , e wysadzona w powietrze estakada w Caudebec, gdzie Bush ponis mier , zosta a, jak to stwierdzi biograf w czasie wyprawy
kajakowej z Pary a, odbudowana. Lecz kapitan Bush z powodu sposobu, w jaki zgin , nie ma mogi y, tote biograf mg tylko z
kwiatek
w jakim przypadkowym miejscu, w ho dzie pami ci tego, kto, drog skojarze , sta mu si bardzo bliski.
1. Pierwsze zaoczenie Flame'a.
2. Kapitan Bush zabity.
3. Wiadomo ci o upadku cesarstwa.

Mapka 30
Hornblower w Indiach Zachodnich
Od maja 1821 do pa dziernika 1823

Mapka oglna
W dzisiejszej dobie mo na spotka wiele statkw wycieczkowych na wodach, na ktrych ongi Hornblower stawa w obliczu swych problemw.
Na Jamajce drogi samochodowe i mosty zast pi y trakty i brody, ktrymi wyprowadzeni p niej w pole piraci eskortowali Hornblowera, a wynaj ty
samochd w ci gu pi tnastu minut dowiezie urlopowicza z zatoki Montego do urwiska, gdzie trzymany by Hornblower w celu uzyskania okupu.
Jednak e Cockpit Country, widoczny z tego urwiska, dalej stanowi imperium in imperia, huragany wiej z dawn gwa towno ci , wydarzenia za
z roku 1962 udowodni y, e si y morskie nawet w czasie pokoju mog stanowi czynnik dominuj cy w mi dzynarodowych sporach dotycz cych
niepodleg ci czy podleg ci terytorium Karaibw. Wreszcie (pocieszaj ce to dla pisarza mc u
tego s owa na ostatniej stronicy) nale y
podkre li , e Hornblower by absolutnym wyj tkiem ze swym doj ciem do stopnia admiralskiego przy zaledwie pi tnastoletnim sta u kapita skim
wszyscy inni kapitanowie na li cie musieli czeka ponad dwadzie cia lat w okresie owych sielankowych lat pokoju. Gdyby jednak Hornblower
te czeka tak d ugo, nie by by admira em w chwili mierci Napoleona na wyspie wi tej Heleny i cud wi tej El biety na nic by si nie przyda .
Zreszt gdyby stosowa do Hornblowera zwyk e zasady, nie sta by si on nigdy Hornblowerem, a wwczas ani ta, ani tuzin innych ksi ek nie
zosta yby w ogle napisane.
1. Spotkanie z Daring.
2. Podj cie decyzji zmiany kursu.
3. Drugie spotkanie z Daring.
4. Clorinda i Estrella del Sur.
5. Piraci wyprowadzeni w pole.
6. Clorinda i Bride of Abydos.
7. Bitwa pod Carabobo.
8. Atak huraganu.

Gar

II.
zwierze osobistych

1
takie meduzy, ktre p ywaj unoszone pr dem w oceanach. Nie robi nic, eby znale sobie codzienne po ywienie, przypadek niesie je tu
i tam, przypadek przynosi im pokarm. Drobne yj tka natkn wszy si na ich macki zostaj schwytane, po arte i strawione. Wyobra cie sobie mnie
jako meduz . Schwytane przeze mnie ofiary przekszta caj si w fabu , opowie , szkic, motyw u yjcie tu terminu waszym zdaniem najlepiej
okre laj cego ramy, na ktrych wspiera si powie . W oceanie napotyka si znacznie wy sze formy ycia ni meduzy, ka dy za cz owiek
w oceanie ludzko ci ma prze ycia bardzo podobne do prze
innych istot ludzkich, lecz jedni ludzie to meduzy, a inni rekiny. Mikroskopijne
cz steczki pokarmu, drobne, pozornie ma o wa ne doznania s rozpoznawane i chwytane przez meduz -pisarza i wykorzystywane dla w asnych,
specjalistycznych potrzeb.
Mo emy kontynuowa t analogi : gdy tylko schwytana ofiara znajdzie si w
dku meduzy, zaczynaj si wydziela soki trawienne i materia
ulega przekszta ceniu W inn protoplazm , bez adnego wiadomego udzia u meduzy, do momentu, a i jej istnienie sko czy si gwa town zmian
analogii.
W moim w asnym wypadku rzecz oglnie mwi c ma si tak, e bodziec zostaje rozpoznany prawid owo. Jakie zdawkowe powiedzonko
mimochodem rzucone w rozmowie przez przyjaciela, ust p w ksi ce, wypadek zauwa ony przy drodze ka de ma w sobie co szczeglnego
i zostaje powitane w sposb szczeglny. Lecz po tym mi ym powitaniu idzie w zapomnienie lub zostaje zignorowane. Zapada w przepastne g bie
mej pod wiadomo ci, jak nasi a wod k oda drewna w mu na dnie portu, aby tam spocz obok innych, wcze niej opad ych. Po czym od czasu do
czasu bynajmniej niesystematycznie taka k oda jest wyci gana wraz z innymi i poddawana ogl dzinom. I wcze niej czy p niej okazuje si , e
ktra z nich obros a skorupiakami. Ktrego ranka przy goleniu czy wieczorem, kiedy si zastanawiam, jakie wino czerwone czy bia e pasuje
do mego obiadu, pocz tkowo niedojrza y pomys pojawia si w mej g owie, ale ju dobrze rozros y. Prawie zawsze wi e si on w jaki sposb
z tym, co mog oby by centralnym punktem powie ci albo opowiadania, niekiedy pomys rozwija si w kierunku ko ca, czasem ku pocz tkowi.
Wska nik strat jest wysoki niektre k ody w ogle nie obrastaj skorupiakami, lecz liczba tych, co obrastaj , wystarcza, eby dawa mi
zatrudnienie przez ponad czterdzie ci lat.
Po sko czeniu ogl dzin k oda zostaje z powrotem opuszczona w mu i potem wy awiana od czasu do czasu, a oka e si , e jest na niej du o
skorupiakw. To w nie wtedy fabu a zaczyna naprawd nabiera kszta tu; to wtedy wi ce si z ni pomys y wracaj do mnie coraz cz ciej
i w miar up ywu dni domagaj si coraz wi kszej uwagi z mojej strony, a w ko cu fabu a staje si prawie obsesj zabarwiaj
me my li
i wywieraj
wp yw na me czynno ci i zachowanie. Na og na tym etapie potrzebna jest ju rzeczywista praca dla wyja nienia jakiej mechanicznej trudno ci. W pewnym punkcie fabu y mo e si okaza rzecz wa , eby Lydia i Natividad znalaz y si w tym samym miejscu o tym
samym czasie jakie si y (poza czystym zbiegiem okoliczno ci) mog to spowodowa ? Jakie wcze niejsze zdarzenie sprawi, e stanie si to po
prostu nieuniknione? Tu trzeba zaprz c do pracy inny rodzaj inwencji.
Trudno tego rodzaju niejednokrotnie zostaje usuni ta w szczeglny, cz sto przyjemny sposb mnie, bodaj, zdarzy o si to sze ciokrotnie.
Obmy lam w nie dwie r ne fabu y, obie czemu niezbyt zadowalaj ce, a potem nagle obie zaz biaj si ze sob jak dwie po wki uk adanki
trudno ci znikaj , fabu a wype nia si , a ja prze ywam szczegln intensywn rado , uczucie zadowolenia ca kiem niezas one co jest
chyba najwi ksz nagrod znan w moim zawodzie.

2
Tak wi c konstrukcja fabu y jest wreszcie sko czona, okre lony pocz tek i koniec jak rwnie wszystkie etapy po rednie (ze sporadycznymi
wyj tkami o jednym lub dwch z nich b dzie jeszcze mowa w tym eseju), i pozostaje tylko pisa . Prosz nie my le , e wyk adam tu regu y
pisania powie ci. Inni pisarze stosuj odmienne metody. Niektre powie ci s rozpoczynane bez planu, inwencja pisarza wiedzie go do zako czenia,
jakiego pocz tkowo nie przewidywa . Niekiedy w trakcie pisania powie ci jej bohaterowie przejmuj prowadzenie i domagaj si rozwoju
wypadkw w kierunku poprzednio ca kiem nie przewidywanym. Jestem jednak przekonany, e nawet wwczas nie ma istotnej r nicy mi dzy
poszczeglnymi metodami. Pisarze pracuj cy w taki sposb dokonuj na papierze tego, co ja wol lub musz robi w my li, zanim zaczn
pracowa na papierze. Moi bohaterowie, je li przejmuj prowadzenie, czyni to w okresie moich wst pnych przemy le . Stymulowany przez nich
rozwj wypadkw to nowe skorupiaki na k odzie drewna.
A teraz we my konstrukcj utworu. Tutaj wchodz w gr dwa wyra nie ekstremalne podej cia. Pisarz mo e najpierw pomy le o czynie, jaki ma
zosta dokonany, a potem zada sobie pytanie, kto by by najodpowiedniejsz i najbardziej interesuj
osob do jego realizacji; mo e te
pisarz pomy le o jakiej postaci i potem zada sobie pytanie, jakiego wyczynu ta posta mog aby ewentualnie dokona i jaki jej czyn by by
najbardziej interesuj cy. Z drugiej strony trudno sobie wyobrazi , e Jonatan Swift najpierw wymy li posta Guliwera, a potem pomy la
o wys aniu go na wysp zamieszka przez ras ludzi o wzro cie sze ciu cali. Swift najpierw musia my le o krainie Liliputw, a potem wymy li
posta najbardziej nadaj
si do tego, eby j tam wys . Guliwer, ze sw bystro ci i prostot , ze znajomo ci wiata i zarazem ignorancj
wszystko ca kiem ludzkie i wiarygodne by idealn osob do obserwacji napotykanych kultur i snucia komentarzy na ich temat. Bez Guliwera
Podr e by yby banaln opowiastk , bez Podr y Guliwer wci by by kim , z kim nale y si liczy , niemniej jednak zawdzi cza on swe istnienie
Podr om.
Wspania y, budz cy groz przyk ad tego mamy w Hamlecie. Trudno uwierzy , by Szekspir wymy li t skomplikowan posta , a potem
arbitralnie uczyni z niej odartego z maj tku ksi cia w Danii. Wydaje si rzecz ca kiem oczywist , e Szekspir najpierw pomy la (albo przeczyta )
o takiej sytuacji: kazirodztwo, mord, pozbawienie maj tku, a potem w my lach zbudowa Hamleta jako najbardziej interesuj
posta do stawienia
czo a takiej sytuacji, samotn , bez powiernika, skr powan zawi ciami w asnego charakteru.
Najlepszym przyk adem drugiej metody (gdy najpierw jest bohater utworu), jaki przychodzi mi na my l, jest Madame Bovary. Mam ca kowit
pewno , e Flaubert du o o niej wiedzia , zanim zdecydowa , co ona b dzie robi , i e zbudowa w my lach jej posta , jeszcze zanim odkry , i
nadaje si do tego, aby poprzez ni zastosowa podej cie realistyczne, ktre go poci ga o po Kuszeniu wi tego Antoniego. Potem to odkrycie
dyktowa o naturalnie jej prze ycia, czyny, jakie pope nia a. Powie powsta a z powodu Madame Bovary, a nie odwrotnie.

3
Tak czy inaczej, niezale nie od metody konstruowania, ksi ka musi zosta napisana. Powsta e w g owie pomys y musz by utrwalone na
papierze. Przede wszystkim trzeba zacz to oczywiste stwierdzenie uzasadnione jest ogromem prawdy w nim zawartej. Trzeba porzuci
beztrosk meduzy na rzecz pracowito ci mrwki i wytrzyma ci mu a. Je li osobi cie o mnie chodzi, zmiana stanu, spowodowana przyst pieniem
do pisania, jest nag a i gwa towna. Taka, jaka nast puje, gdy stoj cy na szczycie ze lizgu saneczkowego rozpoczyna zjazd. Jest to danie nura,

po kni cie pastylki, przekroczenie drzwi z napisem Porzu nadziej . Oznacza przej cie od mi ej kontemplacji do wyt onej, bezlitosnej harwki,
poniewa (jak dawno nauczy o mnie do wiadczenie) jest to praca ci ka, praca wyczerpuj ca. Powstrzymuje mnie zarwno my l o tym, co
zostawiam za sob , jak i o tym, co mam przed sob . W pewnej chwili musz usi przy biurku, napisa cyferk l u gry pierwszej strony bloku
papieru i zacz wst pny ust p. To jest ta chwila, gdy sanki zostaj popchni te i nie ma ju odwrotu.
r ne sposoby, eby to spowodowa . Dla mnie najpro ciej jest zwierzy si memu wydawcy, e my o pewnej powie ci i poda dat , kiedy
mu j dostarcz solennie, bez adnych je eli czy mo e. Post pi em tak ze dwadzie cia razy i nie z ama em nigdy obietnicy, Niedotrzymanie
przyrzeczenia by oby tym samym co wypicie pierwszego kieliszka whisky przez wyleczonego pijaka. Run oby moje ostatnie zabezpieczenie przed
lenistwem. Rozmy lanie o szybko zmieniaj cych si datach w kalendarzu, obliczanie dni, ktre mi zosta y na dotrzymanie obietnicy, wcze niej czy
p niej pobudza mnie do dzia ania ale raczej p niej ni wcze niej.

4
Dla mnie nie istnieje inny sposb pisania powie ci, ni zacz od pocz tku i pisa a do zako czenia. Nie jest to jednak stwierdzenie czego
oczywistego, jak mog oby si na pozr wydawa . Inni ludzie maj inne metody. S ysza em o powie ciach zacz tych od rodka, od ko ca, pisanych
urywkami, ktre potem czy si ze sob , sam jednak nigdy nie mia em najmniejszej ch ci, eby tak robi . Zako czenie mam oczywi cie w g owie,
tak jak i ust py po rednie, i pr do przodu, przeskakuj c z jednego pewnego oparcia dla ng na inne, jak Eliza na rzece Ohio przeskakuj ca
z jednego kawa ka kry lodowej na drugi.
Planowanie i obmy lanie jest dalej konieczne, lecz na inn skal i innymi drogami. Praca jest ze mn , gdy budz si rano; jest ze mn , kiedy jem
w ku niadanie i przegl dam gazet , kiedy si gol , k pi i ubieram. Moje my li zaprz ta robota, jak mam wykona danego dnia. Zwykle
czynno ci codzienne, nie wymagaj ce wysi ku my lowego, pozwalaj memu umys owi my le o czekaj cych mnie trudno ciach, rozwi zywa
problemy taktyczne, wy aniaj ce si w trakcie realizacji planu strategicznego. Tak wi c mobilizuj c si do rozpocz cia pracy, mam ju zwykle
w g owie jasno zarysowane zadanie, jakie powinienem wykona danego dnia. W chwil p niej jestem w mej pracowni, odkr cam wieczne piro,
przesuwam ku sobie blok papieru, przebiegam wzrokiem ust py napisane poprzedniego dnia i od razu przyst puj do kompozycji.
Jednak e, co mo e si wyda rzecz dziwn , jest to praca ci ka, wyt ona i wyczerpuj ca. W moim wypadku (znam wielu powie ciopisarzy,
ktrzy odczuwaj to inaczej) przyjemno znajdowana w procesie komponowania rozp ywa si pod ci arem znu enia fizycznego i umys owego,
wywo ywanego przez ten proces, do tego stopnia, e wola bym ju chyba siedzie na fotelu u dentysty. Jest to w znacznym stopniu skutek defektu
mego usposobienia, ktre nie pozwala mi pracowa powoli. Przez ca e ycie nie nauczy em si umiaru. Nie potrafi odpoczywa ani czeka . Raz
zacz ta, dzienna porcja pracy musi zosta i zostaje wykonana, czasem w godzin , czasem w trzy, zawsze jednak gdy sko cz , czuj przykre,
cz ce, t pe uczucie wyczerpania. ycie mnie nie cieszy, jest we mnie pustka, i reszt dnia prze ywam, jakbym by innym stworem, bez mzgu
i kr gos upa, ktry dopiero pod koniec wieczora zaczyna znw przypomina istot ludzk .
I w nie wiadomo , e tak ze mn b dzie, sprawia, i bardzo mi trudno zabra si do pracy. Lecz opr odczuwany ka dego ranka staje si
p niej atwiejszy do przezwyci enia. Przede wszystkim wiem z do wiadczenia, e od enie pracy o jeden dzie to jakby jeden kieliszek dla
pijaka. Jutro jeszcze atwiej j od
, a gdy wreszcie otrz sam si z napadu lenistwa, okazuje si , e up yn y trzy tygodnie, a skutki s tak
przykre, i nauczy em si nie pob
sobie. Inny czynnik to rutyna. Po kilku dniach pracy wci gam si w nawyk rozpoczynania codziennie
mo liwie jak najwcze niej, do tego stopnia, e chocia dra ni mnie my l o czekaj cej pracy, to jeszcze bardziej doskwiera mi wiadomo , e nie
pracuj nie potrafi wyrazi tego dobitniej. Mam wreszcie wrodzone d enie, eby sko czy to, co robi , nie tylko po to, aby uwolni si od
wiganego ci aru, lecz tak e dla zaspokojenia w asnej ciekawo ci. S pewne rzeczy, jakie musz zrobi , nastroje, ktrym trzeba da wyraz, trudne
zakr ty do wzi cia. Czy to, co obmy li em, oka e si adekwatne? Czy zdo am znale w ciwe s owa na wyra enie uczu , jakie chc wyrazi ? Jest
tylko jeden sposb, aby si o tym przekona po prostu pisa dalej.

5
Cz owiek siedzi przy stole, pisz c s owa na papierze. C kszta tuje te s owa? Co si dzieje w moim umy le, kiedy je pisz ? W moim wypadku
jest to niew tpliwie szereg wyobra . Nie dwuwymiarowych, jak przy patrzeniu na ekran telewizyjny, raczej trjwymiarowych mo e jakbym
by przezroczystym, niewidzialnym duchem spaceruj cym po scenie, na ktrej w nie odbywa si przedstawienie. Mog porusza si , gdzie chc ,
obserwowa aktorw od ty u i od przodu, od strony budki suflera i z przeciwnej, notuj c ich pozy, skryte gesty i s owa. Takie wyobra enia mo na by
prawie nazwa czterowymiarowymi, bo zdaj sobie rwnie spraw z uczu i motyww aktorw. Rejestruj zatem to, co moim zadaniem jest istotne
w obserwowanej przeze mnie scenie. Mog obejrze j ponownie, jak hollywoodzki re yser w fotelu w sali projekcyjnej, a gdy sko cz z dan
scen , odk adam j na bok i wywo uj inn , obmy lon w czasie tygodni przyjemnej pracy wyobra ni nad konstruowaniem fabu y. W gruncie rzeczy
jest to tylko sprawozdanie, bo wszystko, co wymaga o inwencji, zosta o ju zrobione, ale rzecz zaskakuj ca, jak wysoki stopie koncentracji jest
konieczny w tym okresie. Gdy po zako czonym dniu pracy powracam do ycia cywilizowanego, mam w g owie to samo uczucie zam tu na
szcz cie krtkotrwa e jakie odczuwamy zbudzeni z sugestywnego snu. Zdarza mi si te uciec, wymkn si , oddryfowa z ulic dnia codziennego i rodzinnego ycia z powrotem do mego sekretnego teatru i na sekretn scen , a mj s siad przy obiedzie spojrzy na mnie podejrzliwie lub
przeciwnicy w bryd u zatriumfuj z powodu mego potkni cia.
Jako rzek em, prawie ca a praca wyobra ni zosta a ju wykonana, lecz nie do ko ca. Przy biurku potrzebna jest inwencja mniejszego kalibru
taktyka raczej ni strategia. Trzeba dobiera s owa, obmy la zdania, jakie najdok adniej, najoszcz dniej i najw ciwiej opisz scen , ktr
mam przed oczyma. Wci musz zapytywa siebie, czy pisany w nie ust p wywo a w wyobra ni czytelnika to samo, sprawi, e dozna tych
samych uczu , jakich ja doznaj . Niezr czne zdanie mo e przywo czytelnika do rzeczywisto ci, tak jak p kaj ca ga zka mo e zaalarmowa
eruj
sarn . Zdanie z one z niew ciwych s w mo e wywo zupe nie inne wra enie ni to, o jakie mi chodzi o. Tote na ka de sko czone
zdanie trzeba spojrze obiektywnie. Subiektywizm i obiektywizm musz dzia zgodnie lub przynajmniej alternatywnie.
Pisanie r czne ma t olbrzymi przewag nad pisaniem na maszynie, e mo na bez trudu wprowadza zmiany, i to nie tylko w dopiero co
napisanych zdaniach. Niekiedy trzeba cofn si o stron lub dwie, eby sprawdzi , czy okr t p ynie pod aglami zrefowanymi pojedynczo czy
podwjnie albo kto komu sk ada ostatni meldunek. Tak czy owak ka de s owo czytane jest raz albo i dwa, co pozwala na samokrytyczny stosunek
do niego. Na stronicy pisanej r cznie atwo s owo przekre li i zast pi je innym lub przenie urywek zdania przy pomocy k eczka i strza ki.
Maj c stron zapisan na maszynie i stoj c przed konieczno ci przek adania kalek, mo na atwo ulec lenistwu, uzna , e mo e zosta , jak jest,
chocia sumienie mwi co innego. W ka dym razie impuls samokrytyczny atwo daje si odwrci , bo przykro i za nim, przykro uzna , e
napisa em co nie tak, e zawiod o mnie wyczucie lub po prostu pisa em niedbale. Trudno jest przyzna si do w asnych brakw, jeszcze trudniej
zmusi si do ich wyszukiwania. Lecz jest to rzecz konieczna tak jak brzydka kobieta powinna zmusi si do obiektywnego przyjrzenia si sobie
w lustrze, eby zobaczy , co mog aby poprawi w samym wygl dzie, cho by nawet w asny widok budzi w niej awersj .

6
Tak up ywa czas. Ka dy dzie przynosi swoj norm napisanych s w, uko czonych stronic i z ka dym dniem wzmaga si pragnienie, eby
sko czy . Nauczy em si nie folgowa sobie w tym wzgl dzie. Przykre do wiadczenie nauczy o mnie, e nie warto pracowa ca y dzie i robi

bardzo du o na raz. (Prosz pami ta , e mwi tylko o moich metodach pracy inni z powodzeniem stosuj odmienne). Nast pnego dnia czuj si
rozbity i n i e m o g pracowa . Nie tylko najbardziej obiektywna i bezstronna analiza moich motyww przywodzi mnie do konkluzji, e nie
ulegam zwyk emu lenistwu, zwyk ej niech ci do wysi ku, po prostu nie mog pracowa i w ten sposb dzi trac wi cej, ni zyska em wczoraj.
W konsekwencji musz pracowa w sposb zorganizowany i metodyczny, chocia na wiecie niewielu jest ludzi z natury mniej zorganizowanych
i metodycznych ode mnie. Musz trudz c si i naprzd, dzie po dniu, od pocz tku do ko ca, mimo e instynktownie sk aniam si do takiego
sposobu pracy, jakby pocz tek stanowi po ar lasu, koniec za by bezpiecznym przed nim schronieniem gdzie na pustyni.
Trzy miesi ce cztery mniej wi cej w tych granicach, i wreszcie koniec. Nie mog nawet si cieszy , e pisz ostatnie s owo, mj umys
zbyt jest ot pia y, abym mg odczu co na kszta t ulgi, bo zaraz potem musz przeczyta ca y maszynopis cierpliwa sekretarka pod
a w lad
za mn , z dwu-, trzydniowym op nieniem, tak e po jednym czy dwch dniach dostaj ostatnie strony przepisane na maszynie. Naturalnie rzuca em
okiem na maszynopis w miar post pu pracy, ale teraz musz przeczyta ca
mo e z ciekawo ci, nie potrafi wymy li innego powodu. No
i w nie. Brzydulka, sko czywszy makija , mo e teraz obejrze ko cowy rezultat, oczywi cie z rozczarowaniem. Czy w ogle uko czona ksi ka
mo e by tak dobra jak ta, jak wymarzy sobie pisarz, zanim siad do pisania? Z oczywistych powodw nie wierz , eby to by o mo liwe, mnie
w ka dym razie nigdy si to nie zdarzy o. Na szcz cie odr twienie umys u i znu enie fizyczne jest tak du e, e st pia uczucie rozczarowania;
zm czenie nie pozwala mi odczu go g biej. Powoli mj stosunek do ksi ki zmienia si i w ko cu czuj si w stanie podj decyzj wys ania
maszynopisu do wydawcy. Zachowuj c mo liwie najwi kszy obiektywizm, jestem gotw przyzna , aczkolwiek niech tnie, e ksi ka jest taka, na
jak mnie sta nic nie mog zrobi , eby by a lepsza. Jej s abo ci, ktre mnie irytuj , s moimi s abo ciami, a yj z nimi dostatecznie d ugo, bym
nie pozostawa na nie odporny. W momencie zako czenia ksi ki jestem odporny prawie na wszystko. Niech idzie w wiat a ja niech wrc do
normalnego ycia, z jakim si rozsta em trzy miesi ce temu. Przez te trzy miesi ce nie reagowa em na nic w sposb normalny. Je li idzie o moje
ycie codzienne, to em tak, jakbym pozostawa pod dzia aniem rodka znieczulaj cego.

7
Jednak e moja niech do owocw mej pracy utrzymuje si zadziwiaj co d ugo. Ojciec ogl daj cy po raz pierwszy swego pierworodnego mo e
dozna szoku, lecz na og otrz sa si z niego do szybko. Po jednym, dwch dniach ju uwa a, e dziecko jest naprawd cudowne. Moje ycie
by oby szcz liwsze, gdybym w podobny sposb reagowa na moje ksi ki dziwna rzecz, e przy tym wszystkim bardzo niewielu ludzi wiedzie
ywot szcz liwszy ode mnie, mimo tych wszystkich dozna , jakie w nie Opisuj . Przypominam chyba ksi niczk , co przez siedem materacy
wyczuwa a ziarenko grochu. Ka da ksi ka to dla mnie takie ziarnko. Ale ju zaczynaj nap ywa odbitki do korekty, komplet za kompletem,
angielskie, ameryka skie, czy te przeznaczone do druku w odcinkach, a ka dy komplet trzeba przeczyta uwa nie i obiektywnie, eby wy apa
dy literowe w ka dym zreszt inne. Do czytania pierwszego kompletu zabieram si z niech ci , do czwartego czy pi tego z obrzydzeniem.
Przy czwartym czy pi tym czytaniu braki wyolbrzymiaj si w moim odczuciu, wydaje mi si , ca kiem na serio, e nikt nie zechce w ogle zawraca
sobie g owy tak bzdur .
Te uczucia sprawiaj , e przychylne recenzje i pozytywne oceny przyjaci nie daj mi zadowolenia, jakiego si spodziewa em po raz pierwszy
zasiadaj c do pisania, Ludzie mwi cy lub pisz cy dobrze o moich ksi kach musz by ma o spostrzegawczy, tote nie ma co bra ich opinii pod
uwag . Na szcz cie ostra faza schorzenia nie trwa d ugo. Niech ust puje miejsca agodnej tolerancji, a wszystkie troski id w zapomnienie
w obliczu rozkosznego poczucia, e nie ko cz ka dego dnia wyczerpany. Poznawanie moich dzieci spotykanych na ulicy; ponowne doszukiwanie
si nieuchwytnej r nicy (niewyczuwalnej, kiedy pracuj ) mi dzy Whitstables i Colchesters; witanie witu jak starego przyjaciela, czy to w drodze
do domu, czy z domu; euforyczna rado z nadmiaru energii do strwonienia; podejmowanie ktrego z niezliczonych projektw (nie zwi zanych
z pisaniem), zarzuconych w okresie ma ej mierci to s rzeczy, ktrymi (dzi ki memu zawodowi) ciesz si znacznie intensywniej ni osoby
mniej szcz liwe ode mnie.

8
Ale oto niespostrze enie w to rozkoszne bytowanie zaczyna si wkrada nast pna historia. W wpe za do raju bez budzenia obawy, nawet je li
w ko cu zostaje rozpoznany. Nadchodz chwile ogromnej satysfakcji po ka dym kroku naprzd w konstruowaniu utworu, prze ywanie rado ci
(du ej, bo niezas onej), gdy ktrego gnu nego poranka stwierdzam, e trudny zakr t zosta wzi ty wszystkie te niewinne, a przecie
zdumiewaj co ostro odczuwane rado ci tworzenia sprawiaj , e cz owiek mocnej cieszy si , e yje i znajduje si w raju. By mo e jest to
najwspanialszy ywot, jaki dano cz owiekowi prze ywa .
Nawet gdy zachodzi potrzeba powa nego popracowania nad konstrukcj utworu, gdy osi ga si faz ko cow , najmniejsza chmurka nie
przys ania s ca. Ta nowa ksi ka, je li w ogle ma zosta napisana, b dzie bliska doskona ci, jak tylko ksi ka mo e osi gn . atwo da si
sprawi , e braki zniekszta caj ce jej poprzedniczk , w tej nie wyst pi . A je li kiedy usi
do jej pisania, b
rozs dniejszy. B
pracowa
powoli, zachowuj c pogod ducha, nie doprowadzaj c si do zm czenia. Mo e ta w nie prba b dzie znacznie lepsza ni poprzednia w ka dym
razie na pewno nie b dzie gorsza. A je li b
d ej zwleka z t histori , domagaj
si , ebym j opowiedzia , to raj nie b dzie ju tym samym
rajem. Id wi c do pracowni, odkr cam nasadk wiecznego pira i drzwi raju zatrzaskuj si za mn i nie otworz si , dopki nie odcierpi
ca ego cyklu od nowa.

9
Przypominam sobie, jak zacz si Hornblower. Kupowa em ksi
, ktra przygotowa a mu , do ktrego mia a opa pierwsza nasi a wod
oda drewna. By a to Naval Chronicie, miesi cznik publikowany gdzie mi dzy rokiem 1790 i 1820, pisany g wnie przez oficerw.
W antykwariacie by trzy tomy w ka dej sze kompletw oprawionych w ca
a naby em je w roku 1927, szukaj c ksi ek do biblioteczki
dla niewielkiej odzi, na ktrej zamierza em sp dzi w sumie kilka miesi cy. By y to spore tomy, pisane drobnym druczkiem i upchane faktami,
obejmuj ce (w pewnych granicach) szeroki zakres tematw idealne do tego celu. Atrakcyjno ich zwi ksza fakt, e wi za y si z eglarstwem,
chocia nie by to czynnik decyduj cy. Rwnie dobrze mg bym by kupi ksi ki traktuj ce o bankowo ci albo prawnicze czy w takim wypadku
zabra bym si p niej do pisania cyklu powie ci o problemach bankowych? By mo e, ale nie chce mi si wierzy .
Owe tomy Naval Chronicie przeczyta em wielokrotnie w czasie nast pnych miesi cy i by mo e wch on em co z ich atmosfery.
Z pewno ci dobrze pozna em specyficzny stosunek oficerw marynarki wojennej tamtego okresu do r nych aspektw ich zawodu.
A w jednym z tomw by zamieszczony oryginalny tekst traktatu gandawskiego, podpisanego w grudniu 1814 roku, ustanawiaj cego pokj
mi dzy Stanami Zjednoczonymi i Angli . Oglne jego warunki mo na znale W ka dym zwyk ym podr czniku historii, ale mnie szczeglnie
poci gaj detale jak takie dokumenty by y faktycznie formu owane w danym czasie, ich dok adne brzmienie, nastroje ukryte za s owami. We my
Artyku 2, okre lajacy, kiedy z prawnego punktu widzenia powinna sko czy si wojna. Na P nocnym Atlantyku w dwana cie dni po ratyfikacji,
lecz odst p czasowy wzrasta do czterdziestu dni dla Ba tyku, i tak dalej, a do stu dwudziestu dni dla odleg ych cz ci Pacyfiku.
Ta interesuj ca ilustracja wczesnych trudno ci komunikacyjnych wywo a dziwny tok my li. Je li kto wzi do niewoli statek w okolicy Jawy
sto dziewi tnastego dnia po ratyfikacji, to stawa si on w asno ci tego kogo , lecz gdy go zdobyto w sto dwadzie cia jeden dni po ratyfikacji,
musia zosta zwrcony. A je liby zdobycie mia o miejsce dok adnie po stu dwudziestu dniach od chwili ratyfikacji? I je liby nast pi o po

niew ciwej stronie mi dzynarodowej granicy zmiany daty? Stawa o si to rd em rozczarowa i cichych pretensji. Nasi
w mu .

a wod k oda zapad a

10
W Kronikach by o z pewno ci sporo materia u na temat cz owieka, ktry sam, przez nikogo nie wspierany, musia by podejmowa decyzje;
mg by mie pomoc techniczn , nawet przyjaci , lecz w obliczu nadzwyczajnej sytuacji powinien by dzia sam, kieruj c si wy cznie w asnym
os dem, a w razie niepowodzenia wini tylko siebie. Morderca, ktry pope niwszy zbrodni nie mie nikomu zaufa i musi sam, bez niczyjej
pomocy planowa swe przysz e kroki, to jeden przyk ad Cz owieka Samotnego. W dojrza ym wieku dwudziestu trzech lat upora em si by (w moim
mniemaniu) wyczerpuj co z morderc i jego problemami, ale wci jeszcze zosta o wiele do powiedzenia na temat Cz owieka Samotnego. By a
wprawdzie straszliwa perfekcja Hamleta, na wiecie jednak trzeba nieraz szuka zastosowania dla wiec nawet po wynalezieniu innych rde
wiat a.
Ten Cz owiek Samotny dowdca okr tu, w szczeglno ci okr tu wojennego, by w czasach przed wynalezieniem radiotelegrafii zdany tylko
na siebie. Jak ktry z tych, o ktrych w nie czyta em skorupiaki zacz y wawo obrasta przesi a wod k od .
Akurat wtedy interesowa em si czym jeszcze poza Naval Chronicie i zwi zanymi z ni tematycznie pozycjami, do ktrych lektury ta kronika
mnie wci gn a. By y to wojny napoleo skie. Sir Charles Oman zako czy w nie pisanie swej Historii w kilku opas ych tomach jednej
z najlepszych historii, a z pewno ci historii wojskowo ci, jakie w ogle powsta y. Niezwyk a staranno , z jak zosta a napisana, wprawi a mnie
w podziw, a niezliczone mnstwo szczeg w oczarowa o do tego stopnia, e napisa em dwie powie ci wojenne z tego okresu. Chocia te ksi ki
mia em ju za sob , a uwag m zaprz ta a inna praca, tamte czasy ci gle tkwi y mi w pami ci. Sama posta Wellingtona by a fascynuj ca
niew tpliwie by on przyk adem Cz owieka Samotnego w czasie wojen napoleo skich, chocia nie ca kiem w typie kszta tuj cym si w moim
umy le. I w jego rodzinie wydarzy si jeden z najg niejszych skandali w owym roj cym si od skandali stuleciu: ona jego brata uciek a
z genera em kawalerii, ktry p niej mia zosta markizem Anglesey. Reperkusje tej ucieczki si ga y daleko w histori . To by o bardzo interesuj ce.
Inny szczeg , jaki zwrci moj uwag , nie by wcale z poprzednim zwi zany. U szczytu wojny, kiedy nard hiszpa ski walczy o przetrwanie
przeciwko wojskom napoleo skim, oddzia y hiszpa skie zosta y nagle faktycznie wycofane z boju i wys ane za Atlantyk dla st umienia buntu
wybuch ego w Meksyku. Hiszpa skie imperium w Ameryce zaczyna o si kruszy , a czno z tamtymi terytoriami wymaga a d ugiego czasu
i by a naje ona trudno ciami. Skorupiaki dalej obrasta y zagrzeban w mule k od , przyczepiaj c si do niej prawie niezauwa alnie, podczas gdy
moja wiadomo by a zaabsorbowana prac nad takimi powie ciami, jak Afryka ska krlowa i Genera .

11
Wtedy zdarzy si zbieg okoliczno ci, chocia jego zwi zek z Hornblowerem nie by wwczas wcale widoczny. Hugh Walpole, ktrego nie
zna em osobi cie ani z nim nie rozmawia em czy korespondowa em, pracowa w Hollywoodzie, w Hollywoodzie wie o wprowadzonych filmw
wi kowych, u szczytu pot gi, dumy, bogactwa i buty. Spytano Walpole'a zapewne, ktry z m odych pisarzy w Anglii dobrze si zapowiada
i mg by by przydatny w pracy w tym nowym medium przekazu, i tak si z
o, e Walpole poda moje nazwisko. Tak wi c przyszed do mnie
list z zapytaniem, czy gdybym zosta zaproszony do pracy w Hollywoodzie, przyj bym to zaproszenie? Czy by bym sk onny przep yn Atlantyk
i przyby do dalekich Stanw Zjednoczonych? Czy podj bym si pracy w Hollywoodzie, o ktrym kr
y tak fantastyczne opowie ci? Gdybym
by wwczas zaj ty prac nad jak powie ci , mg bym zapewne odmwi , ale zajmowa em si chwilowo nieszczeglnie ciekawym zagadnieniem
po prostu teatrem marionetkowym. W ka dym razie wiadomo by o powszechnie, e Hollywood wiele obiecuje, ale ma o daje. Odpisa em, e je li
przyjdzie zaproszenie, to je przyjmie, lecz by em przekonany, e nie przyjdzie. A jednak przysz o, z ca kiem hollywoodzkim ha asem na temat jego
niezwyk ej pilno ci, tak e po czterdziestu o miu godzinach gor czkowego za atwiania wizy i spiesznego pakowania si znalaz em si na pok adzie
starej Akwitanii, w drodze do Nowego Jorku.
Szczeg y mego pierwszego okresu pracy w Hollywoodzie nie s tu wa ne, z wyj tkiem jednego. Ze mn zawsze jest tak, e moje pomys y nie
rodz si w okresach, kiedy wiod ywot, ktry mo na by nazwa kontempletacyjnym, w ciwie nic nie robi c. Aktywno i pasjonackie
interesowanie si czym spoza sfery pisarstwa, kryzys yciowy dwa razy w tygodniu i katastrofa co sobot , bez chwili wytchnienia ani si y na
powa ne my lenie kilka tygodni takiego ycia, i gdy przychodzi moment oddechu, stwierdzam, mile zaskoczony, e pomys y, ktre tkwi y
w mojej pod wiadomo ci, przybra y kszta t, e k ody zatopione w mule obros y wie ymi skorupiakami. A cz owiek w owym czasie przybywaj cy
do Hollywoodu stawa w obliczu coraz to nowych kryzysw yciowych nie dwa razy w tygodniu, lecz dwa razy dziennie. Trzeba by o
do wiadczenia, eby odkry , e aden z tych kryzysw nie mia wi kszego znaczenia, a emocje by y tylko naskrkowe. Stykaj c si z now dla
mnie kultur , ogl daj c nowe widoki, oddychaj c innym powietrzem a z wrodzonej ciekawo ci prowokowany wci do nowego dzia ania nie
mia em na pewno czasu na kontemplatacj .
Ostatni tamtejszy kryzys by moim kryzysem osobistym. Przechodz c z jednej pracy do drugiej zosta em w pewnym momencie zaanga owany
przez Irvinga Thalberga najwybitniejszej osobowo ci Hollywoodu w owym czasie do pisania scenariusza o Charlesie Stewarcie Parnellu. Nie
by o chyba dwch ludzi na wiecie mniej nadaj cych si do wsplnej pracy ni Thalberg i ja, a mo e duch Parnella nie uczyni nic, eby z agodzi
nasze osobiste trudno ci. I wtedy przypadkiem moje spojrzenie pad o na og oszenie o szwedzkim statku Margaret Johnson, nale cym do
szwedzkiej linii eglugowej Johnson Line, odp ywaj cym nast pnego dnia z San Pedro, z adunkiem i pasa erami, do portw rodkowej Ameryki,
Kana u Panamskiego i do Anglii. To mimochodem przeczytane og oszenie by o rd em natychmiastowej zmiany. Nagle u wiadomi em sobie, e
mam dosy Hollywoodu, e nie chc ju nigdy pracowa pod czyimkolwiek kierunkiem, e pragn swobody i strasznie pal si znowu ujrze
Angli . (My , e w tym miejscu powinienem przerwa moj opowie i powiedzie , e p niej mia em znowu mo no pracowa
w Hollywoodzie, przynajmniej bez wyra nej przykro ci. Lecz wwczas by a to chwila na dzia anie). W ci gu godziny sta em si cz owiekiem
wolnym, wys awszy rezygnacj z pracy, dostatecznie uprzedzaj c wypowiedzenie.
Zanim dzie dobieg ko ca, mia em ju zarezerwowany przejazd i, rzecz wa niejsza, za atwi em z w adzami finansowymi sprawy podatku
dochodowego. A o wicie nast pnego ranka sta em na pok adzie Margaret Johnson patrz c, jak Stany Zjednoczone znikaj za widnokr giem.

12
By to dla mnie wyj tkowo szcz liwy okres. W owych czasach do Ameryki rodkowej mo na by o dojecha wy cznie statkiem w nie
takim, jak Margaret Johnson a w dodatku by a to akurat pora zbioru kawy. W drowali my z jednego ma ego portu do drugiego, z jednej
otwartej redy na nast pn , zabieraj c tu pi dziesi t workw kawy, tam sto, a je li urz dzenia portowe rozchwiany pirs czy stare, poobijane barki
zosta y wcze niej zaj te przez inny statek, stawali my na kotwicy i czekali my cierpliwie. Kiedy wp yn li my do zatoki Fonseca, aby stwierdzi ,
e port La Union jest ju zaj ty, i musieli my stan na kotwicy w pobli u wyspy Meanguera, kapitan skorzysta ze zw oki, eby przeprowadzi
doroczn kontrol stanu odzi ratunkowych. A gdy wielka motorowa d ratunkowa znalaz a si na wodzie, pierwszy oficer i ja namwili my go,
aby nam pozwoli pop yn ni na d ugie zwiedzanie wewn trznych zakoli zatoki.
Mijali my zapomniane wioski, smagane deszczem i pra one s cem, gdzie n dzne ycie p yn o limaczym tempem, gdzie bardzo stare kobiety
siedzia y w kucki na placu targowym, milcz co oferuj c ca y posiadany towar: jedno jajko trzymane w wyschni tej d oni. Wyszed szy znowu

w morze napotkali my nag e gwa towne sztormy, silnie przechylaj ce Margaret Johnson na burty, huraganowy wiatr, co chwyci mnie, gdym
wyszed nieopatrznie na otwarty pok ad i cisn na oddalony o dwadzie cia stp reling, tak e omal nie wylecia em za burt . Pra o s ce, noc
jarzy y si wulkany, a na po udniowej stronie widnokr gu ja nia Fa szywy Krzy . Zahaczyli my o cywilizowany rejon Kana u Panamskiego,
a potem dalej w czyli my si wzd wybrze y Morza Karaibskiego.
Trwa o to sze tygodni, sze tygodni nicnierobienia, poza obserwowaniem, prze ywaniem i mglistymi rozmy leniami, a tymczasem
nagromadzone w Hollywoodzie napi cie stopniowo s ab o. Kapitan by entuzjast , wprost na ogowcem gry polegaj cej na trafianiu kr kami
(niegdy monetami) w oznaczone cyframi pola; dla niego ta gra by a jedn z wa nych rzeczy w yciu, tote rozgrywa em z nim setki partii na
rozpalonym grnym pok adzie Margaret Johnson mia a d ugi, swobodny ko ys, i by o co fascynuj cego w staniu i czekaniu, a b dzie mo na
rzuci swj kr ek. W tym celu trzeba by o uwa nie obserwowa morze przez burt , eby wy apa najw ciwszy moment na pchni cie kr ka
po lizgiem po zakrzywionym torze mi dzy dwoma kr kami przeciwnika po onymi jako przeszkody przy dobrym wyczuciu czasu mo na by o
sprawi , e kr ek zachowywa si prawie inteligentnie. Stabilizatory odebra y po ow przyjemno ci z tej gry. A przy tym nie wymaga a ona
specjalnego wysi ku mzgowego, by a zdrowym wiczeniem dla cia a, na tyle absorbuj cym umys , e nie mg rwnocze nie pracowa nad czym
innym, gdy tymczasem pod wiadomo mog a sobie igra do woli, co od czasu do czasu dawa o widoczne wyniki w postaci pojawiania si nowych
skorupiakw na zatopionych w wodzie k odach.
Rozpad imperium hiszpa skiego w Ameryce. W okresie gdy Hiszpanie byli sprzymierze cami Bonapartego, Anglia co najmniej dwukrotnie, i to
z fatalnym skutkiem, popar a niezadowolone grupy w Ameryce Po udniowej w nadziei oderwania kolonii hiszpa skich od hiszpa skiej korony.
Dziwnie by o my le , e wojska brytyjskie walczy y w Montevideo i Buenos Aires, ale by y przecie i momenty, gdy flaga brytyjska powiewa a
w Manili i na Jawie. A na tym zatraconym wybrze u Ameryki rodkowej od strony Pacyfiku mog y si dzia dziwne rzeczy. Kto mg og osi
niezale no , a w tym o wieconym kraju przywdca mg by niczym nie skr powanym tyranem, jak tego dostatecznie dowiod y p niejsze
dzieje republik rodkowoameryka skich. A tyran w tym kraju? Posta el Suprema zacz a przybiera kszta t i w jaki sposb zaz bia si
z mo liwo ci wsparcia ze strony brytyjskiej. Czy to nie Nelson, jako m ody kapitan, omal nie postrada ycia w czasie podobnej, lekkomy lnej
wyprawy na Wybrze e Moskitw?
Nelson by oczywi cie uwik any w skandal nelsonowsko-hamiltonowski, poprzedzony skandalem angleseyowsko-wellesleyowym. Czy
Wellington mia rodzon siostr , czy tylko bratow ? Posta Wellingtona, niezwykle ciekawa od strony charakteru, mog aby by jeszcze bardziej
interesuj ca w linii
skiej, a ja tyle ju wiedzia em o wp ywie polityki na kariery w marynarce wojennej, eby si domy la , jak rol mg by
odegra klan Wellesleyw w powie ci z tamtej epoki. Rzecz jasna (o czym by a ju mowa w zwi zku z czym innym), gdyby siostra Wellesleya nie
istnia a, trzeba by oby j wymy li .

13
Margaret Johnson wyp yn a przez cie nin Mona z Morza Karaibskiego na Atlantyk, i wraz z t zmian rzecz ca kiem mo liwa, e w jej
konsekwencji uczyniony zosta wa ny krok w pracy nad konstrukcj fabu y. Pierwszy s abiutki trop zapami tany sprzed lat, a teraz domagaj cy
si w czenia do opowie ci wyst puj ca w dawnych czasach trudno z rozpowszechnianiem wiadomo ci o ko cu wojny i nastaniu pokoju
pasowa wietnie, wprost wyj tkowo, do sytuacji istniej cej w Ameryce rodkowej. Zmiana bowiem w stanowisku Hiszpanii w roku 1808 by a nie
tylko nag a, lecz szczeglnie drastyczna. Prba Bonapartego zmierzaj ca do osadzenia jego brata na tronie hiszpa skim sprawi a, e w ci gu jednej
nocy wszyscy Hiszpanie z wrogw Anglii przekszta cili si w jej sprzymierze cw. Historia niewiele zna przyk adw tak nag ej zmiany sytuacji
politycznej wojn zazwyczaj poprzedza okres napi cia, a pokj nast powa po okresie pertraktacji. Rezultaty tak diametralnego zwrotu mog y
okaza si w Ameryce rodkowej dramatyczne, w sytuacji gdy morska ekspedycja brytyjska pocz tkowo nastawiona by a na udzielanie pomocy
ruchowi separatystycznemu, aby potem by zmuszona do jego t umienia. Mj ponury tyran na brzegach zatoki Fonseca mia by mo no wyst pienia
najpierw w roli sprzymierze ca, a potem wroga. Obecno Barbary Wellesley (jestem pewien, e do tego czasu ju j ochrzci em tym imieniem)
by aby mo liwa do wyja nienia i nie wynika aby ze zbyt karko omnego zbiegu okoliczno ci. Powie mia a ju wi c pocz tek i koniec i aby u
jeszcze jednej metafory po znalezieniu kluczowego kawa ka reszta uk adanki u
a si sama, bez dalszego wysi ku, w pe ny obraz.
Ten moment ogromnej satysfakcji prze
em w chwili, gdy Margaret Johnson sz a ostro pod wiatr przez Atlantyk w kierunku p nocnozachodnim, i zamiast d ugich przechy w bocznych, sprawiaj cych, e zabawa w shuffleboard by a znacznie ciekawsza, pojawi y si przechy y
wzd ne, z towarzysz cym im rozko ysem, co bardzo zmieni o charakter gry. I mj charakter te uleg zmianie. By em teraz Tomem o'Bedlamem,
otaczanym stopniowo przez postacie ze snu, bardziej realne od rzeczywistych. agodnie nieprzytomny, em zwyk ym yciem statku, wcale o nim
nie my c, umys mj bowiem by teraz bardzo zapracowany. Kiedy i jak drog nadejdzie wiadomo o zawarciu pokoju? Jaki musi by wzajemny
stosunek oficerw fregaty? Jak najlepiej wyrazi dramatyzm takiej-to-a-takiej sytuacji? Marynarz podaj cy mi w po udnie wynik oblicze przebiegu
statku bywa nieco zdziwiony moj nieuwa
milcz
prawie reakcj . By mo e wyrwa mnie z rozmowy z el Supremem. Jestem pewien, e
wygl da em jak cz owiek zbudzony ze snu, chocia , pozornie normalny, spacerowa em po pok adzie. Przynajmniej jednak (odmiennie ni Gray) nie
wypowiada em swych chimerycznych wyobra
na g os nie mia
powstrzymywa a nie od tego kra cowego przejawu roztargnienia, tak
przecie prawdopodobnego w moim wczesnym stanie ducha.

14
Azory by y coraz bli ej, pasatowe wiatry zosta y za ruf , a Hornblower zacz obrasta w osobowo , w znacznym stopniu ju uformowan
przez wymagania powie ci. Jak w prawdziwym yciu kszta tuje nas dziedzictwo i rodowisko, tak postacie w literaturze, aby mog y spe nia
przeznaczone im role, musz posiada okre lone cechy, do ktrych nast pnie dodawane s inne w celu wi kszego uprawdopodobnienia tych
koniecznych lub uczynienia postaci bardziej wiarygodnej lub e bez tych dodatkowych cech nie uda oby si bohaterowi przetrzyma tego, przez co
ma przej albo nawet co ostatecznie decyduje e te cechy wydaj si odpowiednie, pasuj ce i w ciwe.
Hornblower mia by tym Czlowiekim Samotnym, jakiego szuka em. W obmy lanej przeze mnie powie ci mia wykona okre lone zadanie,
mo e szereg zada , lecz to zadanie by o tylko cz ci czego wi kszego: walcz c z el Supremem Hornblower walczy za swj kraj przeciwko tyranii
Bonapartego na Kontynencie. Mia te zadanie inne, bardziej d ugotrwa e i chyba wa niejsze dla niego, a ju na pewno o wi kszym znaczeniu dla
mnie. Zgodnie ze zdrowym sensem, mo na si spodziewa ko ca wojen; zdrowy sens pozwala oczekiwa , e Bonaparte upadnie w ka dym razie
ta wielce po dana mo liwo by a co najmniej mo liwa, lecz inna walka mia a si toczy dla Hornblowera przez ci g ca ego ycia, to walka
z samym sob . Musia by wi c by samokrytyczny. Tak jak prawdopodobnie nie ma cz owieka, ktry by by bohaterem w oczach w asnego lokaja,
tak Hornblower nie mg by by bohaterem we w asnych oczach. Mia by zbyt cyniczny stosunek do swoich motyww, za dobrze zdawa by sobie
spraw z w asnych s abo ci, eby w ogle mc odczuwa samozadowolenie. Musia by przy tym by cz owiekiem mocnego charakteru, aby nawet
w chwilach rozpaczy pozbawiony wszelkiej nadziei potrafi walczy dalej z sob samym i nie popada w samozachwyt albo przesadn
skromno .
Zatem wiele rzeczy dotycz cych Hornblowera zosta o ustalonych. B dzie dowdc brytyjskiej fregaty nie okr tu liniowego, bo zgodnie
z polityk marynarki wojennej liniowce powinny by y by czone we floty albo przynajmniej w eskadry, a nie p ywa w pojedynk . Nie mg by te
Hornblower by dowdc tylko s upa, gdy taka jednostka by aby zbyt ma a w zwi zku z zadaniem, jakie dla niego obmy li em. To zadecydowa o
o jego sta u w s bie, gdy zgodnie z ogln zasad im d szy sta mia za sob kapitan, tym wi kszy dostawa okr t. Hornblower powinien by

zatem mie od trzech do dziesi ciu lat sta u na stanowisku dowdcy okr tu. Nie b dzie mia w ach b kitnej krwi to by zbytnio upraszcza o
jego zwi zek z lady Barbar tak eby swe awanse zawdzi cza w asnym zas ugom, a nie czyim wp ywom. By oby to dodatkowo podkre lone
przez fakt powierzenia mu samodzielnej misji b dzie wi c w jakim skromnym zakresie kim wyr niaj cym si . Wobec stosunkowo szybkiego
awansowania powinien by tu po trzydziestce odpowiedni wiek dla zawik anego zwi zku z lady Barbar , ktrej starszy brat mia , rzecz pewna,
trzydzie ci dziewi lat w roku 1808. Wiek tak e odpowiedni, gdy sam zbli em si w nie do czterdziestki i na m odszych ode mnie
spogl da em z olimpijsk oboj tno ci .
Notabene powinien te dobrze mwi po hiszpa sku dla oszcz dzenia ci ych k opotw z t umaczami przy pertraktacjach z el Supremem,
i nale oby w jaki wiarygodny sposb wyja ni , sk d si wzi a ta umiej tno , ktra co nam mwi a na temat jego zawodowej przesz ci by
w swoim czasie je cem w Hiszpanii.
dzie oczywi cie onaty w przeciwnym razie nie mia by trudno ci z lady Barbar , a to, co zosta o ju ustalone, w znacznym stopniu
umo liwia o okre lenie charakteru jego ma onki, o ktrej nale oby co powiedzie , chocia nie pojawi aby si w ksi ce we w asnej osobie. Nie
mog a by osob wra liw , inteligentn czy do wiadczon , bo wwczas mo na by oczekiwa , e zrobi aby co dla rozwi zania wi zw kr puj cych
Hornblowera. Powinna wi c by kobiet z ludu, bo gdyby pochodzi a z arystokracji, stosunek Hornblowera do lady Barbary upro ci by si .
Szcz ciem nie trzeba by o wyja nia , jak kto taki jak Hornblower po lubi tak kobiet jak Maria, licz c na to, e czytelnik wie, i zdarzaj si
nieudane ma
stwa.

15
A teraz o innych stronach charakteru Hornblowera. Musia by spostrzegawczy i mie wyobra ni , w przeciwnym bowiem razie nie widzia by
rzeczy i mo liwo ci, ktre powinny by y zosta zauwa one jego oczyma. Nie powinien cechowa go absolutny brak l ku to zreszt wynika o ju
z jego charakteru. Ponadto skoro mia si nara
na niebezpieczne sytuacje, musia je uznawa za niebezpieczne, abym ja, autor, mg je rwnie
zakwalifikowa jako takie, i to subiektywnie, a nie jako pisarz. Znamy go ju jako cz owieka o wybitnych zdolno ciach; musi mie rwnie cechy
przywdcy, ktre b dzie rozwija jego spostrzegawczo i wra liwo . To typ przywdcy, ktry wiele zawdzi cza taktowi, a ma o niskim cechom
charakteru.
Tak wi c, gdy Margaret Johnson zbli a si do Anglii, posta Hornblowera by a ju prawie okre lona, trzeba by o jeszcze doda troch
szczeg w. B dzie szczup y, o ruchach niezgrabnych, mocno kontrastuj cych z gi tko ci umys u i w asna jego osoba b dzie mu dostarcza a
materia u dla samokrytycyzmu. Ale b dzie doskona ym matematykiem. Ja sam nie by em po prostu w stanie przeskoczy dystansu mi dzy
twierdzeniem o dwumianie i rachunkiem dwumiennym i bardzo chcia em mie bohatera, ktremu nie sprawia oby to adnej trudno ci, zw aszcza e
niektrzy moi bliscy przyjaciele byli matematykami. Robi c z Hornblowera dobrego matematyka oczywi cie pofolgowa em bezwstydnie moim nie
spe nionym pragnieniom, ale to u wiadomi em sobie dopiero dzi , pisz c te s owa.
Jako cz owiek z natury nie mia y b dzie si zachowywa wstydliwie i z rezerw obie te cechy ci le wi
si ze sob bo to utrudni jego
zwi zek z lady Barbar . I tu mog em sobie bardzo spraw u atwi , sam bowiem b c cz owiekiem wstydliwym i pe nym rezerwy, wiedzia em
wszystko na ten temat z w asnego do wiadczenia. Je li za idzie o wygl d zewn trzny, to powinien by m czyzn w jakim sensie przystojnym,
eby kobieta mog a to zauwa , lecz on sam b dzie mia krytyczny stosunek do swego wygl du. Z t dobr prezencj powinny i w parze pi kne
onie, ktre cz sto kojarzy em z usposobieniem, jakie chcia em mu nada , ale i tego Hornblower nie b dzie wiadom.
We my inn spraw . Ojciec lady Barbary, pierwszy lord Mornington, by cz owiekiem muzykalnym, nawet troch znanym kompozytorem, jej
za brat, Wellington, grywa na skrzypcach dla przyjemno ci, zanim nie zacz o mu to przeszkadza w studiach wojskowych. Lady Barbara by aby
z pewno ci te muzykalna. Lecz ja nie zna em si na muzyce. Wiedzia em i to du o wi cej o etykiecie na dworze habsbursko-lotaryriskim ni
o harmonii i kontrapunkcie. Nie mog em wi c dopu ci , eby Barbara i Hornblower znale li wspln platform zainteresowania w muzyce, i to
z kilku wzgl dw. Moja decyzja by a mo e drastyczna, nawet okrutna, postanowi em, e Hornblower b dzie g uchy na d wi ki, na zawsze
pozbawiony przyjemno ci, jak daje muzyka. A to u atwia o utrzyma go, mimo wybitnego intelektu, jako posta bardziej ludzk . Cz owiek, ktrego
kiedy dobrze zna em i serdecznie nie znosi em, by g uchy na muzyk i to w nie on dostarczy mi wielu okazji do obserwowania, jak si
zachowuje kto nacechowany t u omno ci . My jednak, e nawet gdyby by moim przyjacielem, te bym te okazje wyzyska .
Jeszcze jeden, ostatni problem, zanim Margaret Johnson zaoczy Bishop's Light i wp ynie do Kana u Angielskiego. Ta dziwna posta powinna
mie jakie nazwisko jak dot d w mych rozmowach z samym sob na jego temat by po prostu on. Musia oby to by nazwisko atwe do
zapami tania dla czytelnika, rzucaj ce si w oczy na stronicach ksi ki i nie myl ce si z adnym innym nazwiskiem. Moim zdaniem Wojna i pokj
straci a nieco na doskona ci w nie z powodu k opotw, jakie mia em z rozpoznawaniem postaci po nazwiskach. By oby po dane, chocia nie
absolutnie konieczne, eby on nosi nazwisko troch groteskowe, bo to gn bi oby dodatkowo takiego cz owieka, z jego absurdaln nie mia ci .
Wzgl dem najmniej wa cym nawet nie miligram by fakt, e on by te troch groteskow postaci . Najpierw przyszed mi na my l
Horatio i dziwna rzecz, nie z powodu Nelsona, lecz Hamleta. Imi to spe nia o zasadnicze wymaganie zwi zku z wczesn tera niejszo ci .
Nelson nie by z pewno ci jedynym Horatiem w p nym okresie georgia skim. A od Horatia przej cie do Hornblowera wyda o si krokiem atwym
i naturalnym. Do pewnego momentu mj bohater by on, w chwil p niej Horatio, a jeszcze chwil p niej kapitan Horatio Hornblower
z Brytyjskiej Krlewskiej Marynarki Wojennej, i tak ostatni trudny zakr t zosta wzi ty, a powie praktycznie gotowa by a do pisania, z lewej za
strony dziobu otworzy si pe ny widok na Angli .

16
Trzeba by o jeszcze zrobi to i owo, zanim mog em przyst pi do pisania. Musia em od nowa przywyka do domu i rodziny, przystosowywa
si z powrotem do dawnego otoczenia; musia em bardzo si buntuj c za atwi niezb dne sprawy finansowe, a tak e sporo przeczyta , eby si
upewni co do niektrych faktw. By nawet moment, e widz c przed sob tyle nagromadzonych trudno ci, poczu em si zniecierpliwiony.
I zamiast eby to mnie, niech tnego, pe nego obaw, nagania o do pracy nad ksi
, tym razem odci ga o mnie od niej. Przy mej wrodzonej atwo ci
wpadania w gniew w cieka em si na przeszkody. Jak zawsze, ros a we mnie ciekawo , czy rzeczywi cie zrealizuj obmy lony plan, szczeglnie
gdy w miar lektury rozja nia y mi si pewne szczeg y. Nacisk wewn trzny osi gn punkt wybuchowy.
By em wci w stanie rozdra nienia konieczno ci ci ego t umaczenia si , uprzejmego odpowiadania na pytania: Nad czym pan teraz
pracuje? Odpowied na to ca kiem zrozumia e pytanie jest dla mnie bardzo trudna, nawet gdy ju pisz , a praktycznie niemo liwa, kiedy nie pisz .
Istnieje jedna mo liwa odpowied : O m czyznach i kobietach ale tak mo na odpowiada tylko wtedy, gdy opryskliwo jest dostatecznie
uzasadniona. Nigdy nie umia em sobie wyja ni , dlaczego odczuwam t trudno . Jest to jaki system blokady mzgu, powoduj cy nieomal
kompletne zahamowanie funkcjonuj cy prawie tak sprawnie, jak system nie pozwalaj cy cz owiekowi yka tchawic .
Moim wydawc by od lat i jest Michael Joseph, z ktrym ju wcze niej byli my zaprzyja nieni. On zas ugiwa na odpowied , nawet
___chcia em mu jej udzieli . Gdy ju o tym mowa, to z powodw praktycznych wydawcy musz planowa swoj przysz produkcj i (tak s dz )
przygotowywa grunt swoim ksi kom. Wi c gdy Joseph zapyta : Co dalej?, musia em si zmobilizowa Wydusi z siebie enuj
odpowied :
My o napisaniu powie ci o kapitanie marynarki wojennej z roku 1808. Joseph czyta oczywi cie Henleya, nie mrugn wi c ani nie wykrzykn
no. Ale zanim odpar Wspaniale, milcza przez d sz chwil , wlepiwszy we mnie martwe spojrzenie. Magia roku 1808 nic mu nie mwi a
i nie by o w tym jego winy dla wszystkich, z wyj tkiem specjalistw, angielska historia morska ko czy si trzy lata wcze niej, na Trafalgarze.
Tote i Joseph, najbardziej wra liwy cz owiek, jakiego znam, nie mg nic zrozumie z mych be kotliwych wyja nie , nawet gdy doda em: Chyba

nazw go Hornblowerem, a gdy si rozstawali my, wiedzia niewiele wi cej ni przed naszym spotkaniem i by znacznie bardziej zaniepokojony.
I nie mog em wini go za to. Jedyn osob , ktr mog em obci
win , by em ja sam, tote czu em si z y i rozdra niony. By to tylko jeszcze
jeden dowd oczywistego faktu, e adnej ksi ki nie mo na os dza przed jej napisaniem. Tak wi c si sta o, e nast pnego ranka usiad em przy
biurku, przesun em sobie blok do pisania i napisa em s owa, ktre u
y mi si w g owie, gdy pi em porann kaw : Z pierwszym brzaskiem dnia
kapitan Hornblower wyszed na pok ad rufowy Lydii. By mo e nie wykona bym tego skoku przez pierwszy p otek w taki w nie sposb,
gdyby nie zmusi o mnie do tego tamto uprzejme spojrzenie wytrzeszczonych oczu.
Nast pi zwyk y okres intensywnej pracy, nieuniknionego zm czenia, ca kowitej utraty uczucia przynale no ci do tego wiata, objaww, ktrych
od dawna nauczy em si oczekiwa i rozpoznawa je, a potem rzecz zosta a uko czona i wys ana do dwch wydawcw, ja za mog em znw
o wszystkim zapomnie .

17
Wydarzenia, ktre nast pi y p niej, uk adaj si w sekwencj zagadkow nawet dla mnie. To sprawa zaginionej powie ci, ktr uwa am prawie
za niewyt umaczaln . Cz owiek, jakim wwczas by em, r ni si od tego, jakim jestem dzi , i gdy spogl dam wstecz na siebie, widz niezliczone
sytuacje, w ktrych nie umia em znale kontaktu, do wiadczaj c w stosunku do samego siebie, jako do zupe nie odmiennej istoty, podobnie
beznadziejnego uczucia, jakiego doznaj ojcowie w rozmowach ze swymi dorastaj cymi synami skoro ju o tym mowa, jestem dzi dostatecznie
stary, eby by ojcem dla cz owieka z tamtych lat, i wol nie my le , co s dzi by o mnie, gdyby zetkn si ze mn takim, jakim jestem obecnie.
Tak czy owak trzeba w tym miejscu po wi ci chwil uwagi niejasnej sprawie zaginionej powie ci. Hornblower zosta uko czony, wys any
i zapomniany. Tak ma o obchodzi a mnie ta ksi ka, e gdy ameryka scy wydawcy zaproponowali zmian jej tytu u (ameryka scy wydawcy
zawsze chc zmienia tytu y), zgodzi em si bez zastanowienia, tak e ksi ka wysz a w Anglii pod tytu em Szcz liwy powrt, w Ameryce za
Bi na alarm, co przeszkadza mi do dzi dnia. Gdy nadesz y odbitki do korekty, tkwi em po uszy w innej powie ci skorupiaki naros y na innej
grupie le cych w mule k d drewna. Cuchn cy mu mojej pod wiadomo ci kipia po ywk dla niskich form ycia. I ta powie zosta a napisana,
wys ana do Londynu i Bostonu, przyj ta i zaakceptowana podpisami na umowach.
A potem wydarzy o si co innego. Przychodzi em w nie do siebie po trudach pisania, poch oni ty setk czynno ci nie maj cych nic
wsplnego z literatur , napawaj c si do ekstazy ci ko zapracowan wolno ci , gdy stare objawy znw zacz y dawa zna o sobie, i to
z gor czkow gwa towno ci . Jaki rok 1809 lub 1810, szczyt wojen napoleo skich, Bonaparte zacz si martwi o zaopatrzenie w ywno swego
garnizonu w Barcelonie, znajduj cego si w stanie p obl enia wskutek dzia alno ci hiszpa skich guerrilleros. Komunikacja l dowa by a
utrudniona, wi c Bonaparte wys z Tulonu niewielk eskadr pod dowdztwem admira a Cosmao z rozkazem przedarcia si do Barcelony
i dostarczenia niezb dnych zapasw. Admira a spotka los atwy do przewidzenia. Jego eskadra zosta a dopadni ta przez brytyjskie si y morskie,
dowodzone przez admira a Martina, i zniszczona. Pocz tkowo tylko tyle. To by skorupiak-pionier, ktry przyczepi si do k ody.
Potem przysz o do g osu realne ycie, okropna rzeczywisto , trudna do wspominania i pisania o niej. Genera Franco podnis sztandar buntu
w Hiszpanii, hiszpa ska wojna domowa szarpa a kraj na strz py, ja za by em jednym z tych, co tam pojechali, eby stwierdzi , jak to w ciwie
jest. Na szcz cie nie musz opisywa tu szczeg w tego, co zobaczy em. Wystarczy, e tylko powiem, i by to dla mnie nies ychanie ci zki okres
ycia, bez chwili na my lenie o czymkolwiek innym poza tym, co si w nie dzia o wok mnie. Wszystko to stanowi o ogromny, przera aj cy
kontrast w zestawieniu z b ahymi prze omami i udawanymi emocjami Hollywoodu. Tote wrci em do Anglii wstrz ni ty do g bi i wyczerpany
psychicznie.
Z biegiem czasu zbiorniki wype ni y si ponownie i bod ce twrcze znw zacz y dochodzi do g osu. W okresie pobytu w Hiszpanii wci ,
rzecz jasna, wraca em my lami do tego co wiedzia em o wojnach napoleo skich; nasuwa y si analogie i paralele, nale o tez pami ta
o konsekwentnym narodowym charakterze hiszpa skim. W wojnach napoleo skich czynnikiem o znaczeniu podstawowym by o panowanie na
morzu, od tego zale o zwyci stwo, w stopniu znacznie wy szym ni od godnej podziwu determinacji ludu hiszpa skiego, eby nigdy nie da si
podbi . Mg to by temat na powie . Gdy, znowu w Anglii, zacz em wraca do normalnego ycia, stwierdzi em, e w mojej wyobra ni zrodzi a
si ca a seria nie powi zanych ze sob obrazw dokona Krlewskiej Marynarki Wojennej podczas wojny zniszczone konwoje, stacje
sygnalizacyjne wysadzone w powietrze, pomoc udzielona dla guerrilleros, bombardowanie maszeruj cych kolumn wojska, n kaj ce wypady na l d.
Mo na by o z tego zrobi powie nawet niezgorsz opart na wiod cym temacie panowania na morzu.
I wtedy i wtedy ogarn a mnie dawna fala podniecenia, intensywna wiadomo , e mo liwo ci poszerzaj si , eksploduj . Kto mg
najlepiej dokonywa tych wyczynw? Kto by cz owiekiem my cym i wra liwym, rozumiejacym znaczenie pot gi na morzu? Kt , jak nie
porzucony bohater mojej przedostatniej powie ci, Horatio Hornblower? Historyczne ramy pasowa y jak ula , dokona by swego szcz liwego
powrotu akurat na czas, eby obj dowdztwo okr tu liniowego i zosta wys any do operowania w pobli u wybrze a hiszpa skiego, gdzie
(zdaniem Admiralicji) jego znajomo j zyka hiszpa skiego by aby przdatna. Hornblower psychicznie i zawodowo by przygotowany do operacji
brzegowych, wymagaj cych sprawnego prowadzenia okr tu i b yskawicznie improwizowanych planw. A tamta francuska prba dostarczenia
ywno ci do Barcelony mog aby sta si kulminacyjnym punktem powie ci Hornblower rzucaj cy si mi dzy Francuzw i cel ich wyprawy.
Z pewno ci wsztstko to wymaga o dok adnego rozwa enia.

18
Je li idzie o konwencj artystyczn , to g upot jest, oczywi cie, dogmatyczne podchodzenie do spraw gustu, lecz wydaje si rzecz samo przez
si zrozumia , e powie (s , jestem pewien, wyj tki, lecz aden przyk ad nie przychodzi mi do g owy) zaczyna si w jakim momencie
wytchnienia, a ko czy w innym. Ten moment mo e by przelotny, lecz zawsze jest. Je li akcja jest w toku ju w pocz tkowym ust pie ksi ki, to
gdzie dalej trzeba si cofn , eby wyja ni , jak si ta akcja zacz a. Akcja toczy si , mo e przej w inn , ale wcze niej czy p niej ulega
przerwaniu, mimo, e w chwili ko cz cej powie mog istnie konsekwencje i mo liwo ci oczywiste dla czytelnika. Banalnym tego przyk adem
jest konwencjonalne zako czenie historii mi osnej ma
stwem.
Hornblower zosta powo any do ycia u ko ca takiego okresu wytchnienia, kiedy to wp ywa do zatoki Fonseca. Rozstaj c si z lady Barbar
wchodzi w inny spokojny okres. Teraz mogliby my go zasta , gdy ko czy si ten okres wyposa aj cego swj nowy okr t i doprowadzi do
nast pnego okresu wytchnienia poprzez decyduj
bitw z eskadr francusk . A ta ko cowa bitwa musia aby by , w pewnym sensie, zaszczytn
pora . Jako nie wydawa o mi si s uszne, eby Hornblowerowi wiod o si zbyt dobrze; s dzi em, e b dzie lepiej, w ciwiej, je li powie
zako czy si ruin jego kariery w marynarce wojennej, rozstaniem, przynajmniej do ko ca wojny, z jego Mari i jego Barbar .
W owym okresie konstruowania powie ci prze ywa em krtkie, lecz bardzo intensywne momenty rado ci. Nale o a faktycznie trzeba by o
koniecznie powo do ycia Mari . Jak dot d, by y o niej tylko wzmianki, i z tych wzmianek musia em stworzy realn posta , jak paleontolog
powinien umie stworzy w swej wyobra ni ca ego dinozaura na podstawie jednej jego ko ci. Zadanie by o ciekawe, nawet bawi o mnie.
A Barbara I j trzeba by o wprowadzi na karty ksi ki. Moje wyczucie pisarskie mwi o mi, e mo na by z tego zrezygnowa tylko w wypadku,
gdyby wymaga o to zbyt daleko id cego naci gania prawdopodobie stwa. Pragn em mie j tu rwnie mocno jak Hornblower. I by o to bardzo
atwe do zrobienia. Nic bardziej naturalnego, ni eby Barbara wrciwszy do Anglii po lubi a znanego admira a. I rwnie naturaln rzecz by oby
uzyskanie przez tego admira a, przy poparciu Wellesleyw, stanowiska g wnodowodz cego, wie o ustanowionego w wyniku zbuntowania si
Hiszpanw przeciwko Francuzom. A je li idzie o Barbar , to z pewno ci by oby rzecz ca kiem naturaln zwrcenie przez ni uwagi ma onka na
talenty Hornblowera. By a wiadkiem, jak je demonstrowa , na pewno mia a do niego s abo , niezale nie od tego co zasz o mi dzy nimi. W czasie

gdy formowano eskadr do dzia w pobli u brzegw Hiszpanii, Hornblower by akurat bez pracy. Wydawa o si , e wszystko pasuje do siebie.
Buduj c fabu pomy la em o wozie wcze niej ni o koniu, ale w powie ci ko w sposb ca kiem naturalny sam zaj swe miejsce u przodu wozu.
Takie to rado ci towarzysz konstruowaniu fabu y. I znw, z uk adank u on do po owy i wy aniaj cym si jasnym obrazem ca ci, coraz
atwiej by o dopasowywa pozosta e fragmenty wszystkie dziwne skorupiaki, jakie zd
y obrosn pogr on w mule k od , okaza y si
przydatne. Jeszcze kilka gor czkowych dni pod wiadomej pracy, i ca a historia, od pocz tku do ko ca, by a gotowa. Pozosta o tylko (i to w nie
by a ta ponura rzeczywisto , ten ko ciotrup przy uczcie) przenie j na papier.

19
Musimy teraz znw wrci do zaginionej powie ci ju sobie prawie zas
a na t nazw , gdy znik a z tej opowie ci po krciutkiej
wzmiance na jednej z poprzednich stronic. Maszynopisy by y ju w Bostonie i Londynie i mia y wkrtce i do druku. Ale postanowi em, e je li
mam napisa Okr t liniowy, to musz poczeka z publikacj tamtej ksi ki nie by oby dobrze, gdyby si ukaza a mi dzy dwoma pozycjami
o Hornblowerze. By oby w tym co nieartystycznego (jakkolwiek by si nie lubi o tego s owa). Okr t liniowy domaga si napisania. Pozosta o jedno
oczywiste wyj cie: od
publikacj zagubionej powie ci.
uj , e tak ma o z niej pami tam. By a wsp czesna, by o w niej co najmniej jedno morderstwo i co o kazirodztwie, a g wnymi postaciami
by y, o ile pami tam, kobiety, ale adnych bli szych szczeg w nie potrafi sobie przypomnie . Co trzy lub cztery lata co mi o tej ksi ce
przypomina, ale potem znw idzie w niepami , Cynicznie mwi c, podejrzewam, e by a to powie
a, i dlatego jestem rad, e wci nic o niej
nie wiem. Mo e prze ywa em zwyk e rozczarowanie uko czonym dzie em, lecz nie s dz , aby mia o to wp yw wiadomy na mnie.
Jakkolwiek to by o, Londyn i Boston zosta y powiadomione, e zmieni em decyzj dotycz
publikacji tamtej ksi ki i e dla wype nienia luki
zamierzam napisa dalszy ci g Szcz liwego powrotu, ktra to powie b dzie gotowa do wydania w terminie ustalonym do tej poniechanej.
Spogl daj c wstecz, zdumiewam si w asn lekkomy lno ci w tej sprawie. Moi wydawcy potraktowali j znacznie powa niej ode mnie.
Przypominam sobie, e dosta em d ugi, bardzo solenny telegram z Bostonu, dok adnie omawiaj cy wszystkie pro i contra, lecz w momencie gdy go
otrzyma em, siedzia em ju przy pisaniu Okr tu liniowego i nie by em w stanie podchodzi rozs dnie do spraw natury praktycznej. Przebywa em
w innym wiecie i jak zawsze gdy zaczyna em pisa , wierzy em, e ta w nie ksi ka b dzie lepsza od wszystkich poprzednich, wi c po co
zaprz ta sobie g ow jak inn , niewydarzon , na p ju zapomnian powie ci ? I tak zagubiona powie sta a si naprawd zagubion . By
mo e maszynopisy istniej do dzi i le zapomniane pod warstw kurzu w jakim k cie rzadko odwiedzanych magazynw w Bostonie
i Bloomsbury. Mo e kiedy kto zajrzy do takiego magazynu i zdziwi si , co to za plik papierw, o ktre si potkn . Ja wol , eby sprawa zosta a
tak jak jest. Wykonawcy mego pisarskiego testamentu b
sobie mogli roztrz sa zagadnienie etyki wydawniczej.

20
Tak wi c pisa em Okr t liniowy, w podnieceniu i uzasadnionym po piechu, po czonym z w ciw mi, zwyk . niezale
od rzeczywistego
powodu, niecierpliwo ci . Tytu ksi ki zosta ustalony na samym pocz tku, ale tak jest z wi kszo ci moich ksi ek. Fakt, e w trakcie pisania wie
si , jaki b dzie tytu powie ci, pozostaje w bliskim zwi zku z tym, co si wie o jej zako czeniu. Tytu stoi gdzie obok celu niejasno ogl danego
oczyma wyobra ni, w miar jak pisanie z trudem posuwa si ku ko cowi. Sam okr t Sutherland, dowodzony przez Hornblowera, zaskarbi sobie
moj szczegln sympati . Zbudowany w Holandii jak wi kszo wsp czesnych mu jednostek, wszed jako pryz w sk ad Krlewskiej Marynarki
Wojennej b c zarwno dla Hornblowera, jak i dla mnie terenem wa nych zada , mia przy tym w sobie co z brzydkiego kacz tka, ktre
polubi em.
Akurat kiedy zacz em pierwszy rozdzia , mia o miejsce zabawne zdarzenie. Obiadowa em w jakiej arme skiej restauracji czy mo e innej
nie by em jeszcze do tego stopnia zm czony, aby mi by o oboj tne, co jem i zamwi em tamtejsz specjalno , shish kebab. Podano mi: nadziane
na szpikulec kawa ki pieprzu tureckiego, mi sa z jagni cia, grzybw, cebuli ze dwadzie cia albo i wi cej r nych rzeczy. Trzymaj c mocno
szpikulec, popchn em to wszystko widelcem, i oto sk adniki zmiesza y si na moim talerzu. Kiedy patrzy em na nie, przysz a mi nagle do g owy
analogia. Ksi ka, ktr zacz em pisa ( nie umia em przesta my le o niej, cokolwiek bym robi w danej chwili), ma by czym w nie takim.
Wyprawy odcinaj ce, bitwy konwojw, wypady na l d to b dzie pieprz, cebula i kawa ki mi sa. A co b dzie szpikulcem, spinaj cym to wszystko
razem i nadaj cym sk adnikom form i sens istnienia? Oczywi cie okr t JKM Sutherland pod dowdztwem swego s awnego kapitana. My , e
to w nie w tamtej chwili zakie kowa a moja sympatia dla tej jednostki Zdaj sobie spraw , e od tamtego czasu musia em pow ci ga piro, eby
si broni przed sentymentalizmem. I po dzi dzie , po up ywie przesz o dwudziestu pi ciu lat, widok szasz yka na szpikulcu przywo uje przed oczy
mej wyobra ni trjwymiarowy obraz b kitnego morza, lej cego s ca i krlewskiego Sutherlanda p yn cego pod wszystkimi normalnymi
aglami na miejsce spotkania ko o cypla Palamos. Sentyment, szasz yk i Suterland przedziwne trio nierozwi zalnie zespolone ze sob .
Historia Hornblowera i Sutherlanda zacz a si w momencie ich odpoczynku i zosta a doprowadzona do nast pnej chwili wytchnienia.
Ksi ka zosta a uko czona na czas, a maszynopisy wys ane tak, aby mog a si ukaza w zapowiedzianym dniu, dok adnie w rok po wyj ciu
Szcz liwego powrotu. By to wi c ca y rok, a potem, gdy usta a konieczno wysi ku umys owego, przysz o zwyk e ot pienie. W miar powrotu
czucia do g owy zacz y si wkrada r ne dziwne my li. Szczeg y mego wczesnego dnia powszedniego zatar y si naturalnie (i mo e szcz liwie
dla mnie) w mej pami ci. Jednego mog by pewien, e (jak zawsze) by em aktywny w domu i na gruncie towarzyskim, e czyta em zach annie,
podr owa em, nawet pisywa em (mia em wwczas umow na dostarczanie co tydzie tekstu do rubryki w dzienniku), gor czkowo nadrabia em
trzy miesi ce, ktre wypad y mi z ycia z powodu Okr tu liniowego.

21
Tymczasem r ne dziwne my li wkrada y mi si podst pnie do g owy. Jedn z moich lektur do ka (mam zwyczaj czyta przed za ni ciem
literatur faktu nawet Encyklopedi brytyjsk ) by tom niewydanych listw Napoleona I, ktre z oczywistych przyczyn nie ukaza y si
w oficjalnym zbiorze opublikowanym przez Napoleona III. By tam list do brata Jzefa, si ustanowionego krlem Hiszpanii. Te pi czy sze
osb aresztowanych w Bilbao przez genera a Merlina trzeba skaza na mier . Prawie wszystkie te listy ukazywa y Bonapartego jako cz owieka
absolutnie pozbawionego skrupu w i bezlitosnego, gdy uwa , e zagro one s jego interesy czy jego cenny presti . rde jego dzy zemsty
nawet w wypadkach, gdy zemsta by aby b dem politycznym mo na by si chyba doszukiwa w korsyka skim okresie jego ch opi ctwa.
A Hornblower by w nie w r kach Bonapartego, ten Hornblower, ktry zada tak dotkliwe ciosy jego w adzy nad Hiszpani , ktry wyprowadzi
w pole jego genera w i, bezczelny i zuchwa y, zbeszcze ci wi ziemi Francji. Bonaparte da mnstwo odra aj cych przyk adw nikczemnego
napawania si zemst : Alwarez z Gerony i Hofer z Tyrolu zostali zam czeni na mier , chocia okazana im aska nic by go nie kosztowa a. Dla
Bonapartego nienawistne musia o by samo nazwisko Hornblowera, a zdarzy o si kiedy , e Hornblower p ywa u brzegw pod fa szyw francusk
bander .
By to dozwolony prawem podst p wojenny, historia w nie obfitowa a, a jedno z posuni otwieraj cych atak na Quebec w roku 1759 by o
szeroko znane. Lecz dla Bonapartego, maj cego w r ku jednego z bardzo ma ej liczby angielskich kapitanw wzi tych do niewoli w czasie wojen
napoleo skich, mog o to z powodzeniem pos
za usprawiedliwienie dla jego dzy zemsty. Oskar enie angielskiego kapitana o powa ne
naruszenie prawa wojennego mog oby zosta wyzyskane dla wyja nienia Francji i Europie, czemu ostatnio jako si nie wiod o cesarskiej marynarce

wojennej. By mo e Bonapartego zadowoli aby nawet mniejsza kara ni zabjstwo albo uzna by j za korzystniejsz dla siebie. S dzenie i skazanie
Hornblowera, przestraszenie go prawie na mier , a potem puszczenie wolno w pokazowym ge cie askawo ci mog oby (w opinii Bonapartego) by
efektownym posuni ciem, jak s ynny incydent ze spaleniem listu w obecno ci hrabiny Hatzfeldt. Mo e lady Barbara mog aby si zwrci osobi cie
do Bonapartego w sprawie Hornblowera? Nie, to nie by oby dobrze. A mo e temat w ogle nie nadaje si do opracowania? Posuwa em si
fa szywym tropem.
By o to dla mnie zaskoczeniem, wygl da o na przyznanie si , e jest trop, ktrym nale oby i , a ja le w ku usi uj c zasn i wiedz c
z d ugiego do wiadczenia, e nic tak nie odwleka snu, jak rozmy lanie na temat fabu y powie ci w rodku nocy. Ponadto zostawi em Hornblowera
jako je ca wojennego. Wkrtce mia a si ukaza ksi ka, a ja chcia em nie mie ju z nim wi cej do czynienia. Od
em Lettres indites, zgasi em
lamp przy ku i u
em si do snu, a w godzin p niej wsta em, eby poszuka jeszcze nudniejszej ksi ki, ktra by mnie oderwa a od
natr tnych my li.

22
Fabu a oczywi cie formowa a si sama, nie wyp ywa a na powierzchni , ale dr
a pod ni niby kret. Je liby wina nie mia a by oficjalnie
darowana Hornblowerowi, musia by uciec z niewoli istnia a wprawdzie do obszerna literatura na temat ucieczek z wi zie cesarskich, ale nic,
co przeczyta em, nie zadowoli o mnie ani nie by o dostatecznie sugestywne. Ponadto w roku 1810 tak wielka cz
Europy znajdowa a si pod
panowaniem francuskim, e w razie ucieczki Hornblower nie da by rady dotrze do neutralnego kraju. Musia by zatem kierowa si ku morzu.
Rzecz jasna, e musia po prostu nie mia by wyboru. Szczerze mwi c czu em, e bardzo mi zale y, aby do tego dosz o. Pragn em gor co, eby
Hornblower wydosta si z wi zienia, gdzie, przy jego usposobieniu, pobyt by by dla niego nie do zniesienia; eby uciek ze zdradzieckiego l du na
swobod morza. Musia aby to by d uga i niebezpieczna podr .
Wtedy zdarzy si jeden z tych niespodziewanych momentw, gdy jaki pomys nagle zaczyna pasowa do innego, pozornie ca kiem z nim nie
zwi zanego. Odkrycia tego dokona em w czasie codziennego, beznami tnego przegl dania poczty, chocia aden z listw nie mia zwi zku
z ucieczk Hornblowera. Kilka lat wcze niej odby em wycieczk odzi motorow w d Loary. Od
em nie przeczytany list ol niony now
my , e Hornblower w swej ucieczce mg by t sam drog pod
ku morzu. Ma a d a w takich sp dzi em miesi ce, mo e nawet lata
na rzece stanowi aby doskona y rodek transportu dla zbiega, pozwala aby mu bowiem przewie bez trudu niezb dne zapasy i ekwipunek
i znacznie u atwi aby omijanie kontroli paszportowych i da okazywania papierw, na co podr uj cy drogami cesarskiej Francji byli nieustannie
nara eni. Zw aszcza e Loara, jak wiedzia em z w asnego do wiadczenia, by a rzek odludn , nie ucz szczan i pozornie nie eglown , a przecie
mo liw do przebycia i wietnie nada aby si do tego celu.
Krew zawrza a mi w ach. Na ko cu odcinka Loary nadaj cego si do eglugi dla morskich jednostek le y miasto Nantes. Statki docieraj a
do jego nabrze y pami tam je. Mo e Hornblower mg by Wszystko poruszy o si we mnie, a gdy podniecenie opad o, mia em ju gotowy
obraz Hornblowera odbijaj cego Witch of Endor, obraz sugestywny i natarczywy. Mia on tak e logiczne, zaz biaj ce si z sob nast pstwa. Dla
dokonania takiego wyczynu Hornblower potrzebowa pomocy, w dodatku pomocy fachowej. Musia by wi c mie ze sob Busha i Browna. Czyli e
musieliby oni p yn z nim Loar , a to wymaga o dalszej pracy wyobra ni: Hornblower dowodz cy dwjk z za ogi okr tu; dk o d ugo ci
dwudziestu stp zamiast dwutysi ctonowym okr tem uzbrojonym w siedemdziesi t cztery dzia a by o co przewrotnego, ale i dramatycznego
w sytuacji, ktra a si prosi a, eby si nad ni zastanowi . W ka dym razie co si dzia o z moj niech ci do ponownego zaj cia si
Hornblowerem.

23
Zdarzy o si co jeszcze. Nadesz y prbne odbitki Okr tu liniowego i ze zwyk ym oporem siad em do ich czytania. I wtedy mj starszy, jeszcze
wwczas ma y syn, zajrza mi przez rami , eby zobaczy , co robi . Och, tata, sko cz to pr dko powiedzia . Chc to przeczyta . Pierwsza
bardzo mi si podoba a. Ten syn ma ju w asnego syna w takim jak on wwczas wieku, lecz przyjemno , jak odczu em w owej chwili, wci
mam wie o w pami ci. By a to a nazbyt hojna zap ata za trudy nie tylko rodzicielstwa, lecz i pisania. Odk adaj c sentyment na bok (czemu
cz owiek, jakim wwczas by em, taki mia podejrzliwy stosunek do sentymentu?), musz przyzna , e ten incydent niew tpliwie pomg mi
pogodzi si z my o napisaniu jeszcze jednej ksi ki o Hornblowerze.
Michael Joseph dopomg mi wymiesza napj czarownicy. Prbowa em wyja ni mu burz uczu w mej duszy, staraj c si przemc moj
wieczn niech do ubierania w s owa (skierowane do pojedynczego cz owieka) na pl ukszta towanych pomys w, jakimi miewam zaprz tni
ow . Jednak e uda o mi si jako przekaza niejasny zarys tematu, o ktrym w nie rozmy la em. Chcesz przeprowadzi go z powrotem do
kraju z podniesion bander ? powiedzia Joseph. Tym razem on z kolei napotka mj t py wzrok, jakby jego uwaga przesz a nie zauwa ona.
I tak istotnie by o. Wypowiedziane przez niego zdanie zamiast wpa w bystry strumie uprzejmej konwersacji, zapad o si w ospa y mu
pod wiadomo ci i zanurza o w nim coraz g biej, pobudzaj c skorupiaki do szybkiego rozmna ania.
Efekt by oczywi cie wprost przeciwny. Zwyk y triumf, niczym nie zako czony sukces nie by y tematem, jakiego szuka em. Je li ju o to
chodzi, to ja sam, osobi cie, cieszy em si sporymi sukcesami, i zdawa em sobie jasno spraw , e cieszy si nie jest na pewno najw ciwiej
ytym s owem. Przewrotno natury ludzkiej sprawia, e zawsze zagl da si w z by darowanemu koniowi, stwierdzaj c, e ma je za d ugie; zawsze
si znajdzie ktry p atek r y zgnieciony, podczas gdy zwyk y los i nadzwyczajne zdarzenia, mieszaj c metafory, b
dodawa goryczy do
odyczy i szorstko ci do g adko ci. Dobrze by oby, gdyby i Hornblowerowi to si zdarzy o, a przy tym by em przekonany (nie prbujmy za wszelk
cen pozwala sentymentom buszowa w literaturze), e z artystycznego punktu widzenia (znw to niezno ne s owo) efekt by by zadowalaj cy.
W miar up ywu dni zacz y si do cza inne pomys y powsta e w moim mzgu pomys y najpierw pozornie bez zwi zku z tematem,
pocz tkowo traktowane nawet jako zarodki jakiego nowego dzie a. Obserwowa em rozwj tematu o nieudanym, przelotnym zwi zku uczuciowym:
gor ca nami tno zaspokojona, a zwi zek zerwany. Oczywi cie co takiego powinno si przydarzy Hornblowerowi. Czemu wcze niej na to nie
wpad em? Hornblower romansuj cy, a z okiem na zegarku, albo przynajmniej my lami zupe nie gdzie indziej. Jak zawsze ciesz cy si
powodzeniem, a mimo to niezadowolony, niezdolny do zapomnienia si ; typ m czyzny, dla ktrego ka da kobieta mog aby zupe nie straci g ow ,
lecz je li by aby spostrzegawcza lub mia a intuicj , to od razu by si zorientowa a, e jest on z tych, co nie daj si przywi za ani utrzyma .
Musia o mu si to przydarzy wcze niej czy p niej, kiedy mia by troch wolnego czasu. Wtedy w nie we Francji zaczynali dawa zna o sobie
refractaires, m odzi ludzie ukrywaj cy si przed poborem do wojska przez chwil nawet zastanawia em si , czy ktry z nich nie mg by udzieli
pomocy Hornblowerowi w jego ucieczce. Ros a te we Francji liczba ludzi o dojrzalszych pogl dach, ktrzy byli przeciwni Bonapartemu z powodu
swych liberalnych przekona czy po prostu dlatego, e zdawali sobie spraw z katastrofalnych skutkw bonapartyzmu. Po owa kawa kw uk adanki
wpasowa a si ju na swoje miejsce. Wiedzia em, gdzie Hornblower znajdzie potrzebn mu pomoc i jak dojdzie do jego romansu.
Trzeba by o podj pewne ko cowe decyzje. Wyda wyrok mierci a w ciwie dwa. Biedna pani Hornblower. Jej mier zosta a
postanowiona, chocia nie bez wahania, nie bez daremnego wsp czucia. Zdawa o mi si , e znam j tak dobrze. Ale nie by o ju dla niej miejsca,
a jej mier stanie si bardzo gorzk kropl w kielichu sukcesw Hornblowera. Nie b dzie trudno to zaaran owa , bo w poprzedniej powie ci Maria
by a ju w ci y, a mier przy porodzie by a w owych czasach tak cz sta, e nie wymaga a komentarza. Uczyni em j wwczas ci arn , bo by o
mi to do czego potrzebne w Okr cie liniowym, a teraz by o to jak znalaz , jakbym ju wtedy mia obmy lony dalszy tok wydarze . A jednak z ca
pewno ci mog stwierdzi , e tak nie by o, chocia niewykluczone, e gdzie w rd obrastaj cych k od skorupiakw, ca kiem nie wiadomie, jej
zbli aj ca si mier zosta a zaplanowana. Je li idzie o zgon admira a Leightona m a Barbary to nie by o z tym adnej trudno ci. By o

wiadomo, e b c w s bie czynnej w marynarce wojennej b dzie si przebija do zatoki Rosas, eby tam dokona zniszczenia okr tw uszkodzonych przez Hornblowera. Mog em by pewien, e niewiele osb uroni
nad losem Leightona i e mi dzy nimi mo e nie by Barbary.

24
Tak wi c zaczyna o wygl da , e powie jest przygotowana i mo na zacz j pisa . Wyra nie odczuwa em znany niepokj, stare pragnienie,
pokus przekonania si , czy rzeczywi cie potrafi przenie na papier skomplikowane sprawy i nastroje k bi ce si w mojej g owie. Jak zawsze
ywi em niczym nie uzasadnion nadziej , e t powie atwiej mi si b dzie pisa o ni poprzednie. Mia em podobne uczucie jak przed skokiem do
bokiej wody. Nadszed dzie , gdy napisa em: Strona l i Rozdzia I, za admira Leighton przypu ci atak na zatok Rosas. Praca sz a mi
nie le, je li mo na uzna , e w tym nie le mie ci si codziennie nieuniknione zm czenie. Pu kownik Caillard z andarmami przyby po
Hornblowera, Busha i Browna akurat w chwili, gdy Hornblower wystarczaj co wiele us ysza o losie Leightona, eby pozostawa w dr cz cej
niepewno ci przez nast pne kilka miesi cy. Wszystko sz o dobrze i nagle nast pi wstrz s, prawie tak niespodziewany i bolesny, jak uderzenie si po
ciemku o kraw
drzwi. Pewnego ranka, gdy planowa em prac na bie cy dzie , ogarn y mnie powa ne w tpliwo ci, ktre w swej lepocie
zignorowa em. Nast pnego dnia te w tpliwo ci zmieni y si w pewno i stan em oko w oko z dramatem.
Nie potrafi wyja ni , jak do tego dosz o, jak mog em by tak strasznie lepy, nieprzewiduj cy, nieuwa ny. W pewnym punkcie konstruowania
fabu y powiedzia em sobie po prostu: W tym miejscu uciekaj i wi cej o tym nie my la em. Zostawi em luk , nie czyni c nic, eby j wype ni .
Wskutek jakiego bezprecedensowego przeoczenia nawet nie zdawa em sobie sprawy z istnienia tej luki do momentu, gdy ujrza em j ,
rozdziawion , u swych stp. Musieli uciec, w sercu Francji musieli wymkn si eskorcie z onej z dwudziestu andarmw, a tu Bush zaczyna
przecie dopiero przychodzi do siebie po amputacji stopy nie mg nawet jeszcze przej sam jarda. Co wi c z ich ucieczk ? Nie mog o by
mowy o pozostawieniu Busha Hornblower nigdy by do tego nie dopu ci , a ponadto Bush by bardzo potrzebny w dalszej cz ci powie ci. Sam
wpakowa em si w kaba . Tak wag nada em l'affaire Hornblower, e do eskorty w czy em jednego z najzdolniejszych oficerw policji Bonapartego. Pu kownik Caillard nie zostawi adnej okazji do ucieczki.
By to dla mnie moment za amania. Wstyd mi by o za siebie, czu em si przybity tym niedopatrzeniem, ogarn y mnie w tpliwo ci, czy w ogle
nadaj si do wybranego przez siebie zawodu. To wszystko w dalszej perspektywie, na razie wa niejsze by o, co mam teraz robi .
Praca nad ksi
stan a w miejscu i wygl da o, e nie ma wyj cia z impasu, w ktry si tak g upio wpakowa em. e trzeba b dzie wrci do
punktu wyj ciowego i pod
zupe nie inn drog . Lecz to by oznacza o przerbk ca ej fabu y, zaczynanie budowania jej od nowa i potem pisanie
od pocz tku, a od czasu gdy napisa em od nowa jeden jedyny rozdzia , up yn o pi tna cie lat. Na razie mia em napisane pi rozdzia w. Czy
wszystkie musz przerabia ? Jak zwykle, odezwa a si moja niczym nie uzasadniona niech do wracania do raz wykonanej pracy. Czu em, e
wpadam w panik . Jak e jednak cz owiek ze wie o amputowan stop mg by uciec dwudziestu andarmom.
Oczywi cie w ko cu uciek . Mia em si przekona , e obok ci arw mj zawd ma swe przywileje, a i szcz cie by o po mojej stronie. Po
dwch (chyba) bardzo nerwowych dniach dwch dniach chodzenia ka dego ranka tam i z powrotem po mojej pracowni i zapami ta ego
przebiegania ka dego popo udnia i wieczora po oboj tnych na moje k opoty ulicach wymy li em rozwi zanie. Nie bez powodu Hornblower
zwyk by przechadza si po pok adzie rufowym, gdy mia jaki problem do rozwi zania. My , e w ci gu owych dwch dni nieraz zdarzy o si ,
e moje dzieci, przestraszone, cofn y si na mj widok, nie wydaje mi si te , by zm czenie fizyczne mog o przyt pi moje niespokojne miotanie
si .
Lecz pisarz ma moc niegdy przypisywan czarownicom i magom. Mo e wywo ywa burze i powodzie. Na szcz cie chocia pogoda by a po
mojej stronie. Sutherland stoczy bitw p
jesieni , a teraz by a zima, tote burza nie na nie tylko by a prawdopodobna, lecz ca kiem mo liwa.
Burza nie na rzeka dka powd i moi trzej bohaterowie uciekaj , o czym mo e si przekona ka dy, to zada sobie trud przeczytania
rozdzia u szstego. A ja po tym ostatnim do wiadczeniu nigdy ju nie b
tym samym cz owiekiem tak mi si przynajmniej zdawa o.
I rzeczywi cie, bo w kilka dni p niej (gdy komu uda o si nak oni mnie do mwienia na ten temat) przyzna em niech tnie, e bywaj rzeczy
gorsze od codziennej pracy nad powie ci , podobnie jak cz owiek raz poddany torturze strappado przyzna by, e istniej rzeczy gorsze od amania
ko em.

25
Niewiele dni p niej czeka o mnie nowe prze ycie, rwnie ostro rysuj ce si w mej pami ci jak przed chwil opowiedziane. Hornblower znowu
by w drodze; jego romans z Marie de Gracay sko czy si a przynajmniej by w stanie zawieszenia on za z dwoma towarzyszami p yn
w d Loary. Mia trudno ci przed sob i za sob , lecz chwilowo by wolny od nich, na ile to by o w ogle mo liwe. Znam doskonale to uczucie.
apa em si na tym, e b c absolutnie w zgodzie z. Hornblowerem, jednocze nie czu em w stosunku do niego zazdro . W owym czasie
Hornblower prze ywa najszcz liwsze chwile w swym tak aktywnym, naje onym trudno ciami yciu. B c wci Cz owiekiem Samotnym,
pozna wreszcie, co to kole stwo i bliska za
z innymi lud mi, czego po cz ci z powodu wad jego osobowo ci nie by o mu dane dot d
odczu . Poznawa uroki kraju, ogl daj c nowe, nieznane a pi kne widoki: wiat wkradaj cy si we mgle nad milcz
rzek lub rz d wierzb na tle
odmiennej zieleni wzgrz. Do tego by w podr y rzecz konieczna do szcz cia dla tak niespokojnej jak on natury ale podr owa spokojnie,
bez po piechu, przy takiej liczbie b ahych wydarze jak znalezienie kana u po rd piaszczystych ach), e jego czynny umys nie mia czasu szuka
dziury w ca ym.
W trakcie pisania zdarzy o mi si raz lub dwa, e z ogromnym zdumieniem mo e nawet konsternacj stwierdzi em, i naprawd spieszno
mi rano zasi
przy biurku, e czekam na ranek z Hornblowerem, ktry raz przynajmniej ma umys troch spokojniejszy. Przez chwil kusi o mnie,
eby mu przed
podr , owa em troch , e Loara nie jest tak d uga jak Amazonka, lecz geografia, tak jak historia, nie pozwala a na adne
folgowanie zachciankom. By a zreszt sprawa jeszcze wa niejsza: konieczno przestrzegania rwnowagi, pos usze stwo temu, co mi dyktuje mj
artystyczny os d, mj literacki. (Znw te nienawistne s owa, wci szukaj ce, ktr dy by wtargn , jak bakterie chorobowe w cia o ludzkie). Fabu a
powinna zawrze w sobie troch szcz cia, lecz intensyfikowanie go, poza pewien okre lony punkt, narusza oby rwnowag konstrukcji. Zarwno
smak artystyczny, jak i rozum mwi y mi, e powinno by tyle i ani odrobiny wi cej. B c w nastroju podobnym do tego, w jakim znajdowa si
Gibbon, wzdycha em rzewnie i by em pos uszny jak rzemie lnik. Sm tn pociech by a mi my l o pewnym chef de cuisice, przyst puj cym do
komponowania wspania ej potrawy i zmuszonym do niezb dnego hamowania swej sk onno ci, by dodawa przyprawy, ktre szczeglnie lubi. Tak
wi c Hornblower zbli si do Nantes, ku zaszczytom, odznaczeniom i rozg osowi, ktrego tak nie cierpia .

26
Up yn o sze lat, zanim Hornblower znw pojawi si w moim yciu, zastaj c mnie innym cz owiekiem, przynajmniej pod wzgl dem
fizycznym. Wraca em do pisania z moj zwyk niech ci , o czym wspomnia em ju wcze niej, do raz zako czonej pracy. By em teraz inwalid czy
te o wiadczono mi, e nim jestem, albo sam uzna em, e nim jestem. Nieco przedwcze nie, jakie dwadzie cia lat przed czasem, pojawi y si
u mnie pewne symptomy staro ci. Moje t tnice zw
y si prosz wybaczy te anatomiczne szczeg y i przypuszczano, e proces ten b dzie
post powa . Ograniczy y si moje spacery, moja zdolno chodzenia i wchodzenia po schodach, a odleg ci, jakie by em w stanie przeby , kurczy y
si z tygodnia na tydzie , tak e wkrtce nie mog em bez przystawania przej wi cej ni pi dziesi ciu jardw lub wej naraz wy ej ni na jeden

odcinek schodw nie odczuwaj c blu, ktry sprawia , e musia em odpocz przed dalszym wysi kiem. Przysz
rysowa a si ponuro, nied ugo
moim ko czynom zacznie brakowa krwi, po czym przyjdzie amputacja i kompletna bezradno .
Rokowania nie by y pocieszaj ce. Ani ja ani te lekarze nie mogli przewidzie , e oka si nietypowym, unikatowym przypadkiem,
o ktrym b
pisane (na szcz cie bez podawania nazwiska) artyku y w prasie fachowej, e choroba zatrzyma si (w nie znany dot d sposb) na
samym skraju kompletnej ruiny. Doktorzy radzili mi z ca powag , ebym sobie poszuka domu bez schodw, gdzie mo na by mnie by o wozi
w fotelu na k kach. Mwili te , e ycie w kompletnej bezczynno ci, bez robienia czegokolwiek, przy unikaniu wszelkich podniet i wysi ku (nawet
umys owego) mo e troch op ni nadej cie najgorszego.
Prbowa em, oczywi cie,
, jak mi kazano, i oczywi cie stwierdzi em, e to niemo liwe. Nie mo na nikomu nakaza , eby siedzia pogr ony
w ponurym nastroju i czeka na mier . Do tego by a sprawa tych keczw bombarduj cych. Musz si przyzna cho mo e to zabrzmi zabawnie
e osobi cie wiele im zawdzi czam. Czytaj c dla odpr enia cz sto si na nie natyka em na te interesuj ce, wysoce wyspecjalizowane
jednostki, zaprojektowane do ostrzeliwania z morza celw na l dzie, szczeglnie (ze wzgl du na wysok trajektori lotu pociskw
z zainstalowanych na keczach mo dzierzy) celw znajduj cych si w martwym polu, za wzgrzami czy fortyfikacjami. Keczw bombarduj cych
ywano w operacjach desantowych, cz stych w okresie wojen napoleo skich, a podczas pokoju znajdowa y niejednokrotnie zastosowanie
w badaniach Arktyki, gdy ich mocna budowa wytrzymywa a napr lodu. Sam Nelson odby raz podr arktyczn na takim keczu.
By oby rzecz interesuj
wymy li jak hipotetyczn kampani , w ktrej kecze te odegra yby wa
rol . Wymaga oby to oczywi cie u ycia
eskadry kecze bombarduj ce zawsze wymaga y os ony przed atakiem silniejszych okr tw wojennych. Nierzadko wyzyskiwano je przeciwko
inwazyjnej flocie Bonapartego w portach Kana u, lecz bez wi kszego sukcesu, i to pod dowdztwem Nelsona. Kecze to bro zaskoczenia i okazji,
ale nawet admira owie Bonapartego orientowali si w ich mo liwo ciach i mogli przedsi bra elementarne rodki ostro no ci
Zaskoczenie i okazja! Co dzia o si ze mn , co , czego, jak s dzi em, nigdy ju nie do wiadcz co , do czego wed ug lekarzy nie nale o
w ogle dopu ci . Odczu em znw emocje towarzysz ce rodzeniu si pomys u, o ywienie inwencji, przyjemne uczucie rozpoznawania, co jak
sw dzenie kciukw u czarownicy. A do tego ogromn ulg z pojawienia si tych objaww, czego normalnego w tak bardzo nienormalnym wiecie.
ogos awione s owa: zaskoczenie i okazja, niechby opad y w m pod wiadomo i robi y w niej troch zamieszania. A gdyby nawet mia y
przy pieszy amputacj , to w moim wczesnym nastroju uwa em, e warto j dla nich zaryzykowa .
Kecze bombarduj ce. U yto ich w drugim ataku brytyjskim na Kopenhag w roku 1807. Wellington obserwowa je w akcji jako genera dywizji.
Lecz by a to formalna bitwa poprzedzona nale ytym ostrze eniem adnego miejsca na zaskoczenie i niewiele na okazj . A Wellington mia
szwagra, lecz o istnieniu siostry w ogle si nie dowiedzia , chocia czeka o go jeszcze pi dziesi t lat ycia.
Tak wi c ponure ranki przesta y by ponure. O ywia o je radosne odkrywanie tego, co si wydarzy o noc w mojej pod wiadomo ci, bez udzia u
mojej woli. Fabu a szybko si rozrasta a, zw aszcza teraz, gdy formalnie nie uznawany, Hornblower pojawi si w moich rozmy laniach. Mia em go
nie bra pod uwag , ale przypomniawszy sobie o nim, poczu em uk ucie alu. U wiadomi em sobie bowiem, e porzuci em go u progu ciekawego
okresu jego kariery, wreszcie o enionego z Barbar , ktr szanowa i ktr pokocha na tyle, na ile pozwala a mu jego ograniczona zdolno
kochania. Hornblower ucz cy si roli wiejskiego dziedzica mg stanowi interesuj cy obrazek. Z drugiej strony, w lad za triumfem publicznym
i osobistym powinien by otrzyma jakie wa ne stanowisko, bo wojnom napoleo skim daleko jeszcze by o do ko ca. Niemniej jednak Admiralicja
mog a mie trudno ci ze znalezieniem odpowiedniej luki, w ktr mo na by by o wetkn cz owieka tak trudnego do wpasowania w otoczenie jak
Hornblower. By nie wy ej ni w po owie listy kapitanw. Hornblower dowodz cy okr tem liniowym, jednym z oko o dwudziestu wystawionych na
nie ko cz
si monotoni s by blokadowej, mg by stanowi interesuj cy przedmiot studium psychologicznego. Poniewa jednak dla mnie by
on sko czony, spekulacje na temat jego ewentualnej dalszej kariery nie bawi y mnie, a raczej dra ni y. Lepiej wrci do keczw bombarduj cych.
Oczywi cie Ba tyk. Tam w nie mia y mie miejsce przysz e wa ne wydarzenia w wojnie wiatowej. Tam te mog y by u yte kecze p ytkie
wody, handel przybrze ny o du ym znaczeniu, cz ste za niespodziewane zmiany w polityce poszczeglnych krajw mog y by rd em zaskocze
i okazji. Na odpowied czeka o pytanie, czy Bonaparte rzeczywi cie wda si w wojn z Aleksandrem rosyjskim. Dyplomacja brytyjska trudzi a si ,
eby utrzymywa Aleksandra w jego uporczywej niech ci do cesarstwa francuskiego, a tam, gdzie dzia a brytyjska dyplomacja, Brytyjska
Marynarka Wojenna nie by a daleko w tyle.
Oczywi cie! Oczywi cie! (Prawdziwie radosne momenty w konstruowaniu utworu zawsze s poprzedzane przez oczywi cie, zamiast by
mo e). Bonaparte usi owa zaprowadzi swj system kontynentalny na ka dej mili wybrze a i podczas gdy planowa atak z zaskoczenia na Rosj
i wysun lewe skrzyd o swych si do przodu w kierunku na St Petersburg, znalaz si z bardzo d ug i zupe nie nie zabezpieczon lini czno ci
wzd po udniowych brzegw Ba tyku. By a to idealna sceneria dla operacji keczw bombarduj cych. Wiedzia em, e pewna eskadra brytyjska
rzeczywi cie dotar a na Ba tyk. Potrzeba by o tylko przedsi biorczego i pomys owego oficera marynarki wojennej, nie boj cego si
odpowiedzialno ci i rozumiej cego problemy natury dyplomatycznej, kogo , kto potrafi by usztywni stanowisko kapry nego, nieobliczalnego
Aleksandra, kogo umiej cego znajdowa drog poprzez meandry neutralno ci maj cego pod swoj komend kecze bombarduj ce, gotowe do
natychmiastowego u ycia. I, oczywi cie, tym oficerem mg by by Hornblower.
Sta mia akurat na tyle d ugi, e uzasadnia by mianowanie go komodorem niewielkiej eskadry powiedzmy, okr tu liniowego, dwch s upw
i dwch keczw bombarduj cych i obarczy ogromn odpowiedzialno ci , ktry to fakt, cho by nie wiem jak dla niego k opotliwy, os adza by
powietrze, jakim oddycha . Oczywista rzecz, e b dzie to Hornblower. Fragmenty uk ada y si w ca
, jakby obdarzone w asnymi rozumami.
Wiosna i otwarcie eglugi na Ba tyku zbiegn si z ko cem urlopu Hornblowera, dostatecznie d ugiego, eby zd
przyj do siebie po ostatnich
prze yciach, oraz zorientowa si , jak to jest by dziedzicem wiejskim i m em lady Barbary. Istnia te ciekawy i maj cy zwi zek ze spraw
problem neutralno ci Pomorza Szwedzkiego a zachowanie si francuskich oddzia w, ktre w nie dotar y do tej prowincji, stanowi o klasyczny
przyk ad tego, co si dzieje, kiedy nierze nie otrzymuj cy du ani ywno ci wymykaj si spod kontroli genera w nie odczuwaj cych tych
brakw. Szwecja, aktualnie pod rz dami marsza ka cesarstwa.
I (oczywi cie!) lewy strumie ataku na Rosj , skierowany ku St Petersburgowi, gdy sam Bonaparte maszerowa na Moskw , zosta zatrzymany
pod Ryg nast pi desperacki desant i nieudane obl enie, a w efekcie odwrt Francuzw zapisany dezercj kontyngentu pruskiego, co stanowi o
zapowied rozpadu cesarstwa. Gdyby Hornblower zamierza owi ryby w m tnej wodzie, nie znalaz by m tniejszej ni Ba tyk w roku 1812
dzie tam mg wzi na siebie tyle odpowiedzialno ci, ile tylko zapragnie. Pod Ryg b dzie mg u
swych cennych keczw bambarduj cych;
raz chocia zostanie mu oddana sprawiedliwo , bo rzeczywi cie b dzie obecny w chwili gdy francuskie cesarstwo osi gnie szczytowy punkt swych
podbojw. Wreszcie (a wi c doszli my ju do wreszcie), je li Hornblower nie dostanie odpowiedniego zaj cia na Ba tyku, powstanie
niebezpiecze stwo, e jego pociski zaczn si rozrywa nad Baltimore, a tego za wszelk cen chcia em unikn .
Tak wi c decyzja zapad a, a ja nawet nie zdawa em sobie sprawy, e czeka a na podj cie. Pozosta o tylko doko czy prac nad konstrukcj
fabu y; wykona wszystkie przyjemne, logiczne zadania, decyduj ce o pocz tku i ko cu, ustali kolejno zdarze w ramach historii i geografii
pi tna cie lat up yn o od czasu, kiedy sam oddycha em rze kim powietrzem Ba tyku, lecz pami wci mi na szcz cie dopisywa a wreszcie
wymy li zdarzenia i dokona ich selekcji, wysili mzg i smak literacki, a wszystko razem tak bardzo si r ni o od osnej prby egzystencji
przypominaj cej ro linn wegetacj w atmosferze sm tnego zrezygnowania, e naprawd tylko banalna metafora o zamianie piek a na niebo
pasowa aby do okre lenia tej r nicy.

27
W mojej technice pisarskiej zasz a co najmniej jedna wa na zmiana. By em ogromnie zaskoczony, gdy zda em sobie spraw , jak wielka praca
dokonuje si w moim umy le w trakcie chodzenia. Dawniej, gdy powstawa a konieczno obmy lenia jakiego fragmentu fabu y na przyk ad

trzeba by o znale odpowiedni sposb wyra enia uczu Hornblowera czy w bardziej jeszcze kra cowym wypadku: wymy li okoliczno ci,
w jakich mg by si wymkn pu kownikowi Caillardowi pod wiadomie zaczyna em chodzi tam i z powrotem, eby wprawi w ruch mj
mechanizm my lenia. W nie kiedy tak spacerowa em, czasem wiadomie w tym celu, a czasem po prostu id c dok , gdzie musia em by ,
pomys y rodzi y si same, i to nie tylko mniejsze, ale ca e du e fragmenty.
Teraz chodzenie by o niemo liwe. Musia em znale inny sposb mobilizacji my lowej. Mj nawyk my lenia chodz c zrodzi si we wczesnej
odo ci i zakorzeni} na dobre w ci gu ponad dwudziestu lat twrczego ycia. Nie potrafi em wymy li nowego systemu, tak samo jak nie by em
zdolny wiadomie wymy li nowej fabu y. Szcz liwy przypadek sprawi , e znalaz em sposb zast pczy. Mia em zwyczaj wymy la ma e zagadki
matematyczne, nic specjalnego, nieomal czysta arytmetyka, wprawki raczej z dziedziny logiki ni algebry, a potem sam zabiera em si do ich
rozwi zywania. Udowodnienie w sposb niezbity, e w przyk adzie, jaki mia em przed sob . A mo e by tylko sidemk , za X dziewi tk
wymaga o troch pomys owo ci i sporo cierpliwo ci. A w krtkich przerwach mi dzy my leniem nad zagadk mog em si zastanawia nad fabu
ksi ki, nad ktr w nie pracowa em. Arytmetyka wiod a mnie do konstrukcji, jak g bka przenosi wod .
Wymy li em mieszn , absurdaln zabaw z jedzeniem zupy. Nikomu jeszcze dot d o tym nie mwi em, pierwszy raz przyznaj si publicznie
do tego. Nadchodzi czas obiadu, stawiaj przede mn waz zupy. Musz wtedy oszacowa ilo zupy w wazie, pojemno
ki i obliczy , ile trzeba
ek, eby zje ca zup a to wszystko oczywi cie w trakcie mi ej rozmowy przy jedzeniu. Trzeba zlicza wszystkie ki, jedn po drugiej,
zachowuj c przy tym co najmniej zewn trzne pozory osoby normalnej i zdrowej na umy le. Dr Johnson przechadzaj c si potrafi liczy uderzenia
swej laski bez przerywania rozmowy, ja potrafi to samo z kami zupy, nawet gdy ze wzrastaj cym podnieceniem stwierdzam, e posz a ju
dwudziesta czwarta ka i widz , e zosta o najwy ej trzy, gdy wed ug mej pocz tkowej oceny mia o by wszystkich razem dwadzie cia osiem.
Trudno poj , czemu mia oby to pomaga Hornblowerowi w obmy laniu sposobw doprowadzenia keczw w zasi g francuskich baterii
obl niczych a przecie pomaga o.

28
Tak wi c konstrukcja fabu y zosta a zako czona, ksi ka by a gotowa do napisania, i pojawi o si odwieczne pytanie, kiedy albo czy w ogle
zaczyna , lecz w dokuczliwszej ni zwykle formie. Zosta em ostrze ony, pod gro
straszliwych konsekwencji, e w adnym razie nie wolno mi
si nara
na zm czenie, nic nie wolno robi , co mog oby podnie ci nienie krwi, a ja wiedzia em a za dobrze, jak m cz cy jest proces
kompozycji i obrazowania. Mwi em sobie, e cz owiek rozs dny zadowoli by si rado ci budowania w tku i by by teraz wrci do wegetacji
ro liny, zabieraj c do grobu sekrety hornblowerowskiej kampanii na Ba tyku.
W tym by w nie s k. Ledwie zd
em moj my l ubra w s owa, a od razu wiedzia em z ca jasno ci , e czego takiego bym nie znis .
Rzecz po prostu musia a zosta napisana. Musia em pogodzi si z przykrym faktem, e jestem jakim ekshibicjonist . Dot d nigdy nie
analizowa em logicznej kolejno ci pracy od konstrukcji, poprzez kompozycj do publikacji. Nie przychodzi o mi do g owy, e ta kolejno nie
musi by sta a i niezmienna i e mo na j by mo e naruszy samym tylko wysi kiem woli. My , e nawet sobie czasem mwi em, i dzie a nie
mo na uzna za sko czone, pki nie zostanie wydrukowane i przedstawione opinii publicznej. Obecnie u wiadomi em sobie, e by o to tylko szukaniem wymwki, e w istocie bardzo pragn em opublikowa moje dzie o, wystawi je na pokaz. ebym nie wiem jak g boko i autentycznie nie
znosi pokazywania si publicznie czy stykania si z nieznajomymi, to jednak pragn bym zobaczy t ksi
wydrukowan . Je li o mnie chodzi, to
wst puj w wiat literacki, nawet na krtk chwil , z takim samym prawie oporem, z jakim rozbiera bym si do naga na Trafalgar Square, ale w wypychaniu Hornblowera w wiat zdecydowanie znajdowa em rzeczywist przyjemno , nawet wi cej autentyczn potrzeb .
To stwierdzenie wprowadzi o do sytuacji nowy element: mwi c bez obwijania w bawe obaw przed mierci . Musia em wzi pod
uwag , e mog umrze przed sko czeniem Komodora, i my l ta bardzo mi si nie podoba a, zw aszcza z punktu widzenia komodora. Nie tyle
by oby mi al, e wiat nie ujrzy arcydzie a, co raczej e arcydzie o nie ujrzy wiata. Zostawi je w stanie nie uko czonym by oby nawet gorzej, ni
wcale nie pisa ca a ta stara dyskusja o Edwinie Droodzie mocno mnie irytowa a. Hornblower zd
ju przyci gn tyle uwagi, e nie
doko czony Komodor wywo by sporo spekulacji na temat, jakie by oby jego zako czenie. A my l, e kto mg by si wzi za dopisanie
zako czenia, my l o g upstwach, jakie ten kto mg by powypisywa , wp dza a mnie w panik . Istnia y wi c teraz bardzo pilne powody, eby
zacz pisanie, i jeszcze wa niejsze, eby doprowadzi prac do ko ca. Lecz w trakcie pisania wyst powa y rwnie pewne powody do
umiarkowania. Mia em wra enie, e jestem dok adnie w takiej sytuacji jak kierowca samochodu pragn cy na resztce paliwa dotrze do stacji
benzynowej. Mimo wielkiej pokusy zbyt szybka jazda mog aby zwyczajnie uniemo liwi dotarcie do celu. Istnia o pewne optymalne tempo, jakie
nale o zachowywa i na szcz cie, dzi ki d ugiemu do wiadczeniu, wiedzia em wszystko na ten temat. Optymalne tempo stara em si utrzymywa
przy pisaniu poprzednich, ponad dwudziestu, ksi ek, gdy jeszcze sprawa nie by a kra cowo powa na.
Z mieszanin alu i satysfakcji my la em, e nie zosta yby po mnie adne notatki, w ktrych jaki wykonawca literackiego testamentu mg by
si grzeba . Nigdy w yciu niczego nie zapisywa em, zawsze wydawa o mi si to zbyt k opotliwe, i teraz bynajmniej nie zamierza em post pi
inaczej. Co wi cej, by em g boko przekonany, e adne zapiski podobnie jak rozmowy z wydawc przy niadaniu nie by yby w stanie odda
tych wra , jakie pragn em wzbudzi , tak samo zreszt uwa am do dzi . Ksi
mo na os dza tylko na podstawie jej ostatecznej wersji.
Tak wi c mj umys zdecydowa za mnie. Zasiad em do biurka, a Sir Horatio wszed do swej krtkiej wanny, przygotowuj c si do odjazdu
i obj cia dowdztwa nad cennymi keczami bombarduj cymi. Wszystkie hamulce zwolni y si i praca nad komponowaniem ksi ki ruszy a
z miejsca. Przebiega a zwyk ym torem, jak przy poprzednich utworach. Podobnie jak w konstruowaniu ksi ki niezb dna si sta a zmiana
w sposobie jej pisania. Odkry em z czego nigdy dot d nie zdawa em sobie sprawy e mia em zwyczaj do cz sto wstawa od biurka, eby
ul
zesztywnia ym stawom, a tak e po to, eby si zastanowi nad jakim szczeg em. Czy lepiej b dzie wyrazi czyj nastrj opisowo, czy
pozwoli tej osobie, eby go opowiedzia a w asnymi s owami? Czy poda ca y tekst pisemnego rozkazu, czy tylko krtkie streszczenie? By em
zaskoczony, jak cz sto wstawa em i obchodzi em pokj dooko a, eby rozstrzygn tego rodzaju problemy. Teraz jednak chodzenie m czy o mnie
sto razy wi cej ni poprzednio u ko ca dwugodzinnej pracy to, co bym przeszed , by oby dla mnie odpowiednikiem pie dziesi ciu mil marszu
w pe ni sprawnego cz owieka. Po jednym czy dwch dniach prb sta o si dla mnie rzecz jasn , e tyle chodzi nie jestem w stanie. Na szcz cie,
ogromne szcz cie, rozwi zanie znalaz em metod prb i b dw. Wskutek wieloletniego nawyku dalej wstaj z fotela, ale potem musz
zdecydowa , czy problem jest na tyle wa ny, e koniecznie wymaga pochodzenia po pokoju, i nieraz ju to samo wystarcza na jego wyja nienie.
Je li nie, to stoj wyprostowany z oczyma utkwionymi w przestrze tak d ugo, a stawy siedzeniowe rozlu ni si , napisany ju fragment le cy
przede mn przyci gnie uwag , wtedy siadam i przegl dam poprzednie ust py. Czynno ta sama w sobie pozwala mi przebrn przez chwilow
trudno , jak koniowi, ktry wzdraga si przeskoczy p otek, lecz uczyni to przy drugim podej ciu, je li pozwoli mu si dobrze przyjrze
przeszkodzie i nada odpowiedni rozbieg w jej kierunku.

29
Ksi ka zosta a uko czona. Podczas godzin sp dzanych przy pracy nad uzmys awianiem sobie poszczeglnych scen em w wiecie, w ktrym
stwardnienie t tnic nie odgrywa o adnej roli. Podczas pozosta ych godzin dnia najpierw wyst powa o normalne ot pienie, odbieraj ce ostro
opotom osobistym, a potem nie daj ca si opanowa ciekawo , jak pjdzie praca nast pnego dnia. Min y trzy miesi ce, a ja wci
em i co
wa niejsza, przekl ta choroba nie posuwa a si . Poj em wtedy, e jest rzecz absolutnie mo liw do
kresu swoich dni yciem cz owieka
upo ledzonego fizycznie. Hornblower przynis mi niewymowne korzy ci. W latach p niejszych mog em doceni , jak ogromne, gdy czyta em t
ksi
ponownie, mimo chorobliwego niesmaku, z jakim si odnosz do tego, co ju zrobi em. Oto jest powie przygodowa, miejscami pe na

napi cia, analiza aktywno ci i odpowiedzialno ci. Jej warto literacka nie jest tu przedmiotem dyskusji (nie powiem, e na szcz cie), ale rzecz
ciekawa nie jest to ksi ka smutna. Tak e nie wierz , aby ktokolwiek mg podejrzewa , e napisa j cz owiek prze ywaj cy bardzo trudny dla
siebie okres musz doda , e w owym czasie mia em mnstwo ogromnych k opotw osobistych, o ktrych nie b
tu mwi . Fakt, e nie ma ich
ladu na stronicach ksi ki, jest najlepszym dowodem intensywno ci prze
powodowanych aktem pisania i, jak ju powiedzia em, jest rwnie
potwierdzeniem d ugu zaci gni tego przeze mnie wobec tej ksi ki.
Jedna drobna, marginesowa sprawa: Komodor by drukowany w odcinkach w Saturday Evening Post, gazecie, do ktrej cz sto pisywa em,
zawsze maj c wra enie, e moja praca niezbyt pasuje do takiego medium przekazu nie to, ebym si czu jak ryba wyrzucona na piasek, lecz
raczej jak kto , kto przez przypadek wszed do obcego domu wype nionego nieznanymi mu meblami. W Komodorze by a mowa o cudzo stwie
mo e niezbyt powa nym, je li mo na w tym wypadku u
tego przymiotnika, ale zawsze by o to cudzo stwo. A nigdy przedtem, od czasw
Benjamina Franklina, nie pojawi si taki temat na kolumnach Saturday Evening Post. Spowodowa o to istotnie spore poruszenie. Wiele
ameryka skich gazet skomentowa o ten fakt, podobnie czytelnicy. By a to pierwsza szczelina w tamie konwencji, a nie by o pod r
adnego
malca, eby zatka j palcem. Ju wkrtce tematy zakazane przez p tora wieku zacz to swobodnie omawia na amach Post. Komodor nie by
tego przyczyn , lecz pewno ci by pierwszym cudzo nikiem w Saturday Evening Post.
Rwnie powd tego cudzo stwa by dziwny my zreszt , e takie s zawsze powody cudzo stw, lecz ten uwa am za dziwniejszy od
innych. Ksi ka mia a si zako czy powrotem Hornblowera z onego tyfusem, chorob wi zienn , ktra tamtej zimy u mierca a ca e armie,
a tyfus jest przenoszony przez wszy. Wiem bo w niejednym tomie wspomnie jest o tym wzmianka e dygnitarze rosyjskiego dworu carskiego
byli zazwyczaj nosicielami ludzkiego robactwa, chcia em wi c zaprezentowa Hornblowera co najmniej z pch , tote musia mie sposobno do
jej z apania. Podobnie jak wiele osb o ywym usposobieniu, le znosi alkohol, wi zy za cz ce go z Barbar by y rwnie kruche, jak wszelkie
wi zy w jego wypadku. Tak czy inaczej to cudzo stwo by o nie do unikni cia. My jednak, e Hornblower z apa wesz, ktra zarazi a go tyfusem,
w czasie obrony wioski Daugavgriva, mog cej si sta historyczn , gdyby jej nazwa nie by a tak trudna do wymwienia.

30
Gdy ko czy em Komodora, wiat sta si ju dla mnie lepszym miejscem do ycia, a zbiegiem okoliczno ci tak e i chmury wisz ce wwczas
nad wiatem podnosi y si , w miar zwyci stw aliantw nad Niemcami i Japoni . Odkry em, e jest rzecz absolutnie mo liw
pe nym yciem
nie b c zdolnym nawet do przej cia wi cej ni pi dziesi ciu jardw naraz, i korzystam ze sposobno ci, eby o wiadczy raz na zawsze, e yj
dwadzie cia lat z tym upo ledzeniem i ani na chwil nie przestaj cieszy si z ycia. Ale, co rwnie wa ne, chocia ci ko pracowa em, choroba
jako si zatrzyma a. Pojawi si optymizm i mog em wrci do ycia.
Pierwsze zlecenie otrzymane przeze mnie w tych nowych warunkach pochodzi o rzecz jasna od sprzymierzonych rz dw, sytuacja za ,
w jakiej mia em je realizowa , by a pod wieloma wzgl dami wysoce optymistyczna. Panowie Churchill i Roosevelt ywili absolutne przekonanie, e
rz d Hitlera i obrona Rzeszy lada moment upadn . Upadek wydawa si by pewny dla ka dego, kto czyta gazety, ale przyjemnie by o us ysze , e
tak samo my najwy sze w adze. Te same w adze spodziewa y si jednak d ugiej i desperackiej obrony Japonii po upadku Niemiec. Nie bardzo to
rozumia em, bo na lekcjach geografii w mojej szkole podkre lano, i Japonia, podobnie jak Anglia, jest mocarstwem wyspowym, ktre po utracie
panowania na morzu b dzie musia o szybko si podda , ale teraz w adze my la y i mwi y co innego. Oczywi cie my la y tylko z po owicznym
przekonaniem wiedzia y o post pie prac nad bomb atomow , chocia nie bardzo wierzy y w ich skuteczno .
Jednak e zarwno w Waszyngtonie, jak i w Londynie obawiano si , e opinia publiczna w Anglii i Ameryce, zbyt pewna upadku Niemiec,
dzie rozczarowana perspektyw d ugich i krwawych zmaga na Pacyfiku i b dzie nalega na przedwczesny, niekorzystny pokj. Moim zadaniem
mia o by wi c przygotowanie opinii publicznej do dalszego rozwoju sytuacji. Mia em zabra si do dzie a, mimo e alianckie wojska ustawiwszy
si wzd Renu gotowa y si do ostatecznego ciosu. W rezultacie zainstalowano mnie w Waszyngtonie i zezwolono na swobodne poruszanie si po
biurach Departamentu Marynarki Wojennej; ujawniono mi te wszystkie tajemnice dotycz ce trudno ci z przypuszczeniem zmasowanego ataku na
Japoni poprzez olbrzymie przestrzenie Pacyfiku. Ze wszystkich stron s ysza em to magiczne s owo logistyka. W oszo omieniu przegl da em
ugie wykazy jednostek morskich i wyspecjalizowanego sprz tu niezb dnego do tego celu. Przys uchiwa em si powa nym miertelnie
powa nym debatom nad ewentualn reakcj armii Stanw Zjednoczonych, gdy prosto z podboju Niemiec ka e si jej podj jeszcze
trudniejszego podboju Japonii.
Je dzi em tu i tam, eby wszystko zobaczy na w asne oczy. Czy kto dzi pami ta wczesny system priorytetw w podr owaniu drog
powietrzn ? Wobec przepe nienia samolotw ka dy posiadacz wy szego priorytetu mg sobie przyj na lotnisko i po przylocie samolotu maj cego
uda si do miejsca, gdzie kazano i jemu lecie , mg wypchn jakiego pechowego nieszcz liwca o s abszym priorytecie i rado nie odfrun ,
zostawiaj c biedn ofiar , eby zrozpaczona czeka a, nieraz przez kilka dni, na szans dostania si na inny samolot. A w waszyngto skich
ko ach towarzyskich czasu wojny taki priorytet stanowi precyzyjny, wa ny wyk adnik osobistego statusu. Podczas niezliczonych przyj zadawano
podchwytliwe pytania, staraj c si dowiedzie , kto ma jaki priorytet. Mia em nr 2, jak genera owie z czterema gwiazdkami i admira owie, tote
traktowano mnie z odpowiednim respektem. Ale du o przyjemniejszy by dla mnie fakt, e znw znalaz em si na morzu i e mog em stwierdzi
co zreszt powinno by rzecz oczywist i mimo mego upo ledzenia mog
na okr cie wojennym, byle nie by wi kszy od niszczyciela.
Odleg ci na transportowcu znacznie przekracza y moje mo liwo ci. Zdarzy o si (co p niej okaza o si przydatne), e mj okr t zaczepi o ogon
tajfuna i prze em najgorsz w yciu pogod na morzu.
W tych warunkach Hornblower nie mia szansy, eby si przebi , my jednak, e drobne i pozorne nie powi zane ze sob prze ycia
kumulowa y si w mojej pod wiadomo ci, nawet gdy m czy em si , pisz c artyku y o wojnie na Pacyfiku niezbyt dobre, taka logistyka dla
zwyk ego cz owieka a tymczasem Niemcy pad y, ja za przygotowywa em si , by do czy do brytyjskich si morskich na Pacyfiku. A potem
wojna si sko czy a i Hornblower zacz si domaga uwagi w sposb nie do odrzucenia.
Interesowa y mnie upadki cesarstw wyzdrowienie Hornblowera z tyfusu powinno by o przypa na taki moment, eby by do dyspozycji
w okresie rozpadania si cesarstwa francuskiego. Istnia y wzgl dy polityczne, konferencje pokojowe, kwestia nowego rz du dla Francji tak jak
i dla Japonii. Pot ga Mussoliniego za ama a si pod naporem aliantw, a Hornblower podczas ostatnich dni cesarstwa by wiadkiem interesuj cego
wyzwolenia si miasta Bordeaux spod w adzy cesarskiej. Cz sto si zastanawia em jako nie dowiedzia em si tego z moich lektur co si sta o
z merem Bordeaux, Lynchem, gdy Bonaparte wrci do w adzy w okresie Stu Dni. Wielu musia o wwczas stwierdzi , e wsiad o na niew ciwego
konia.
Te wzgl dy wywiera y coraz wi kszy nacisk na bieg moich my li, bo gdy trwa y procesy norymberskie, mia em wie o w pami ci procesy
niefortunnych zdrajcw, lorda Haw-Haw i innych. Nie pami ta em, ebym gdzie czyta , by po upadku cesarstwa francuskiego Anglia zarz dzi a
intensywne poszukiwania licznych dezerterw, nawet zdrajcw, ktrzy, trz c si ze strachu, musieli si ukrywa we Francji, czekaj c na
aresztowanie. C wi c si sta o naprawd z tym rodzajem ludzi w owym czasie? O pokolenie wcze niej buntownikw z Hermione wy apano
i powieszono bez lito ci. A tak e, oczywi cie, co si sta o z hrabi de Graay i jego synow Marie, gdy w czasie Stu Dni znale li si w r kach
Bonapartego, wiedz cego o pomocy udzielonej przez nich Hornblowerowi? A Hornblower? Przy najl ejszej zach cie wrci by do romansu z Marie.
W takim za wypadku z pewno ci mg by si znale w trudnej sytuacji w ci gu Stu Dni, z tym e przedtem powinien by odegra wa
rol
w przyczynieniu si do upadku cesarstwa. No a ci zbuntowani?
Mia em przed sob ciekawe zadanie, wymagaj ce wysi ku umys owego, co zrobi ze zbuntowan za og , ktra opanowa a swj okr t i grozi a,
e odda go w r ce wroga, je li nie otrzyma obietnicy darowania kary (taki krok zdarzy si raz czy dwa w historii). Bi si z nimi? Niemo liwe, je li
zbuntowani starannie wybior sobie rejon p ywania. Bawi o mnie mo e to zreszt nie najlepsze okre lenie, lepsze by oby: dzia o na mnie

pobudzaj co obmy lanie planu, ktry mg by zosta uwie czony sukcesem. No i ten sztorm. Pragn em, eby Hornblower znw si znalaz na
morzu w walce z niepomy lnymi warunkami atmosferycznymi. Trwa y przygotowania do pokoju i przekszta canie Europy na kongresie
wiede skim. Wellington bra w nim udzia jako ambasador nadzwyczajny. Je li nie szwagier, to jego jedyna siostra zosta aby w to wci gni ta,
zw aszcza e by o powszechnie wiadomo, i Wellington nie jest w najlepsi szych stosunkach z ksi
ma onk . A Marie de Graay, w ktrej sam
si prawie zakocha em? S odka, cho mocno st paj ca po ziemi, obdarzona intuicj , ale i sprytem, rozs dna i rwnocze nie wielkoduszna. Co
przysz
kry a dla niej w zanadrzu, je li w ogle by a jaka przysz
?
Ta dziwna pl tanina pomys w i odczu opiera a si na solidnym rusztowaniu prawdziwych wydarze historycznych, stwarzaj cych ramy do
budowy z tych tak mieszanych materia w. Tym razem mog em stosowa obie naraz metody konstrukcji fabu y opisane w rozdziale 2: by y czyny,
ktrych nale o dokona , ale mia em te pod r
ludzi zdolnych do ich dokonania. Obie metody szcz liwie wspiera y si nawzajem, zamiast si
sobie przeciwstawia . Elementy uk adanki powchodzi y na swoje miejsca, i nadszed moment, gdy znw znalaz em si w wiecie wichur na Kanale,
drobnych, lecz dokuczliwych nieporozumie mi dzy Hornblowerem i Barbar , wiecie tragedii, ponuro kontrastuj cym z tymi nieporozumieniami,
z chwilami cudzo nej mi ci, rwnowa onej idyllicznym obrazkiem wesela na wsi. W wiecie, w ktrym Hornblower wspinaj c si na najwy sze
szczeble zawodowej kariery prze ywa jednocze nie g boki dramat osobisty. Wojna ma wiele odra aj cych aspektw. Na wojnie ludzie gin , a ci,
co j prze yli, staj si innymi lud mi krtkie zdanie, lecz ci kie od kryj cej si za nim tragedii.
Teraz jednak Lord Hornblower by uko czony i mog em wrci do mego w asnego wiata. W tym momencie powinienem zdoby si na jeszcze
jedno osobiste wyznanie. Gdybym kiedykolwiek by zapytany (czy nawet gdybym nie by zapytany), ktre dziesi minut pracy w moim yciu
uwa am za najpi kniejsze, ktra stronica z tysi cy napisanych przeze mnie budzi we mnie najmniej zastrze , wybra bym ostatni , ko cow stron
Lorda Hornblowera gmatwanina dzia i uczu , wyra ona najprecyzyjniej, w najoszcz dniejszych i najstosowniejszych s owach, na jakie,
w mym przekonaniu, w ogle mnie sta .

31
I znw, z prawdziw niech ci , przyzwalam, by mj stan fizyczny, ten enfant terrible wtr caj cy si do uprzejmej rozmowy m drzejszych od
niego, zak ci relacj o pisaniu na temat Hornblowera. Up yn o troch lat; inne powie ci domaga y si , ebym je pisa , i, rzecz jasna, mi dzy jedn
a drug jako si
o. A potem nagle ycie prawie usz o ze mnie. O drugiej w nocy nast pi atak serca, rozleg y zator w uk adzie kr enia,
niezwykle bolesny. Szcz liwie moje wo ania o pomoc zosta y us yszane, a dr Fox zgodnie z najlepszymi tradycjami swego zawodu natychmiast
wyskoczy z ka i przez zamglone ulice po pieszy na ratunek. Ju po pierwszych sekundach wiedzia em, co mi jest. Trzy miesi ce wcze niej
jeden z moich najbli szych przyjaci zmar w godzin po wyst pieniu takiego zawa u. Przyszed czas na dokonanie przegl du sytuacji. By em rad,
e wcze niej napisa em testament i do pewnego stopnia uporz dkowa em moje sprawy. Odczuwa em naturalnie przeogromny, g boki al al
z powodu konieczno ci egnania si z przyjemnym yciem, zintensyfikowany my o tym, czego nie zrobi em, o wszystkich na p zarysowanych
pomys ach, ktrych nie b
mia mo no ci opracowa do ko ca.
Dr Fox sta przy mnie, nie musia em mu prawie mwi , co mi jest. Czu em przenikliwy bl i wierci em si na ku, staraj c si znale
najmniej dolegliw pozycj i wtedy to z przera liw jasno ci poj em nagle, e wij si z blu. Widzia em to przedtem u ludzi i zwierz t, lecz
nie s dzi em, e i mnie to spotka. U wiadomiwszy to sobie prbowa em le
spokojnie, lecz bez wi kszego skutku. Ig a wesz a w cia o, t oczek
strzykawki doci ni to do ko ca. Czy nie ma pan w ogle zamiaru reagowa ? zapyta dr Fox odwracaj c si od telefonu, przez ktry wzywa
pogotowie. I wtedy nast pi a reakcja, b ogos awiona ulga po morfinie, st pienie blu i ustanie l ku. Wok mego ka sk bi y si ob oki
prawdziwej (cho trudnej do wyra enia) szcz liwo ci. A z tych ob okw dobieg y mnie dwa s owa. Jestem ca kiem pewien, e to nie dr Fox je
wypowiedzia nie by y do profesjonalne jak na niego ani te nikt inny z obecnych przy ku. Lecz te dwa s owa uformowa y si w moim
mzgu tak wyra nie, jakbym naprawd je us ysza : Rwna Szansa. To by o to: rwna szansa. W stanie cudownego, wywo anego morfin braku
logiki my lenia, s owa te mog y nawet wywo u miech.
Weszli sanitariusze z noszami i wyniesiono mnie w noc, w ob okach r owych chmur sk bionych wok mnie, i przez ca drog do szpitala
sz y za mn w jaki sposb te dwa s owa. Nast pi y tygodnie przymusowej bezczynno ci (my , e dzi traktuje si zawa owcw bardziej
bezceremonialnie), z d ugim okresem oddychania pod namiotem tlenowym i chaotycznymi prbami logicznego my lenia i za atwiania spraw
doczesnych, gdy rodki uspokajaj ce hamowa y prac mojego aparatu do my lenia.
Jasno my li wrci a w ko cu, oczywi cie w towarzystwie nudy, i przez ostatni tydzie pobytu w szpitalu mia em chyba pe mo no
rozmy lania i nic innego do roboty. Dra nienie si z mi ymi piel gniarkami by o tak atwe, e szybko przesta o mnie bawi za bardzo
przypomina o strzelanie do siedz cych na ga zi ptakw. Obliczywszy ktrego dnia, e mg bym ten pokj szpitalny zamieni na luksusowy
apartament na Queen Mary (lub skrzyd o orientalnego pa acu, z tancerkami w cznie) i jeszcze zosta oby mi gotwki, poczu em ch skierowania
my li na inne sprawy. D sze trzymanie ksi ki wci jeszcze m czy o mnie fizycznie, ale to chyba by o normalne.

32
Zosta o to dziwne wspomnienie o rwnej szansie. Mo e by a to moja w asna ocena mej szansy na prze ycie. A mo e by o to przedzieranie si
z g bi pod wiadomo ci jakiego zarodka fabu y, zbyt nik ego, aby mo na go by o rozpozna nag e wyp yni cie, pod dzia aniem morfiny,
nasi ej wod k ody z przyczepionym do niej niedojrza ym skorupiakiem. Lecz by a fraza i niby nasionko kie ki zaczyna a wypuszcza w r ne
strony swe p dy.
Taka fraza mog aby si chyba odnosi do pojedynku. Nie, nie mog a. Wszystkie zasady pojedynku, ca a jego etykieta, by y nastawione na
eliminacj szansy, na zapewnienie, e zr czniejszy nie ucierpi w wyniku przypadkowych okoliczno ci. Mierzenie szpad, wybieranie rwnego terenu,
wszystko to, stwarzaj c pozory stara , aby sprawa odby a si fair, oznacza o faktycznie, e lepszy strzelec czy szermierz ma wi ksze szans
w honorowej sprawie nie maj cej przecie nic wsplnego z umiej tno ci strzelania czy zr czno ci w szermierce. Niedo wiadczony
pojedynkowicz, uwa aj cy si za poszkodowanego na honorze, mg by mie pretensj , e w ten sposb ko ci s rzucone na jego niekorzy .
Mg by chcie da sobie szans rwn szans .
Tak wi c w moich my lach formu owa si obraz kogo tak bardzo rozgniewanego lub tak g boko nieszcz liwego, e by by sk onny
zaryzykowa yciem w zamian za rwn szans na po enie kresu swym cierpieniom. Najprawdopodobniej by by to cz owiek m ody od zarania
cywilizacji (i sformalizowanego mordowania) obserwuje si , e w nie m odzi, maj cy wi cej do stracenia, bardziej pochopnie ryzykuj tak utrat .
Cz owiek m ody, g boko nieszcz liwy, mog cy swe cierpienia przypisa jednemu, okre lonemu cz owiekowi, przypuszczalnie rwnie m odemu.
Tak prze ywa mg by ucze , lecz pojedynkowanie si nie by o zwyk rzecz w rd uczniw.
Ale na przyk ad midszypmen w dawnej marynarce wojennej straszne rzeczy dzia y si w mesach midszypme skich w dawnych czasach
i pojedynki zdarza y si tam tak cz sto, e nie by y niczym nadzwyczajnym. Kto mog cy atwo zrobi matematyczne obliczenie, wa c na szali
rwn szans prze ycia i pewno , e nie ma innego sposobu na po enie kresu jego niedoli. Matematyczne obliczenie! Kog to ja zna em, kogo
ulegaj c nie spe nionym marzeniom obdarzy em talentem matematycznym Odpowiedzi nie trzeba by o nawet ubiera w s owa. Wszystko, co
wiedzia em o p niejszym Hornblowerze, zdawa o si pasowa do obrazu Hornblowera z jego wczesnej m odo ci, ktry zacz si formowa w mej
wyobra ni. A ten starszy mia charakter tak pe en kontrastw, e mog oby by dobr zabaw wymy lanie, w jaki sposb sta si w nie taki.
Rzecz jasna wszystko to nada o sprawie ca kiem nowy obrt. Przez lata nie my la em o Hornblowerze. Doprowadzi em go do szczytu kariery
i zostawi em w nie najlepszym samopoczuciu z wszelkim zamiarem niewracania wi cej do niego. W g owie mia em dziesi tki innych pomys w,
dziesi tki jajeczek z wyl gaj cymi si w nich kurczakami, i waha em si , czy jak kuku ka swe jajo mam tam podrzuci taki zwariowany pomys .

Wyszed em ze szpitala, i wszystkie pomys y posz y w zapomnienie wobec podniecenia towarzysz cego uczeniu si

ycia od nowa.

33
Mj dziwny zawd da mi wiele szcz cia, chocia troch g upio mi si do tego przyznawa . Prze em bardzo szcz liwy okres
w przejrzystym, rozkosznym powietrzu High Sierra, ktre mwi c banalnie jest jak szampan. Mo e w nie dlatego pomys y te zacz y
musowa . Zaczyna em lubi tego niezdarnego my cego m odzie ca, ktrego obraz zarysowywa mi si w g owie. Mia on sk onno brania rzeczy
zbyt na serio, lecz uczy si rwnie mia , by bardzo zdolny, a dzi ki na ogowi samoanalizy zwraca uwag na w asne s abo ci, a wi c b dzie si
stara je eliminowa albo przynajmniej skutecznie ogranicza . To za umo liwi mu wyci ganie korzy ci z intensywnego szkolenia, jakiemu
w owych czasach poddawano m odych oficerw.
By y to z pewno ci pracowite dni, z pomys ami wyskakuj cymi jeden za drugim. Ten pojedynek z rwn szans mg by atwo doprowadzi do
przeniesienia akcji na bardziej o ywiony teren. W roku 1794 niszczono handel w Zatoce Biskajskiej, i doprowadzanie pryzw do portw w kraju
powierzano cz sto absurdalnie m odym oficerom i tak powsta pomys z adunkiem ry u p czniej cego wskutek przecieku. Sk onno takiego
odzie ca do samozadowolenia w po czeniu z pedantyzmem mog a doprowadzi do tego, e zostanie ukarany niepowodzeniem. W pocz tkach
roku 1795 mia a miejsce nieszcz sna ekspedycja do Quiberon; w 1796 nast pi o jak to cz sto bywa w historii przej cie rz du hiszpa skiego
na stron dotychczasowego przeciwnika, co oczywi cie doprowadzi o (w momencie gdy ostro nie wios owa em, p yn c dk po Jeziorze Opad ego
Li cia) do potyczki z hiszpa skimi galerami, ktre przetrwa y do tego czasu mimo post pu w egludze morskiej.
Mnstwo rzeczy mog o si wydarzy , a przecie liczba tych wydarze nie by a nieograniczona. Jak Kasandra wiedzia em, jaki los czeka
Hornblowera. Ten los zosta zawyrokowany dwana cie lat wcze niej. Musia zosta wzi ty do niewoli przez Hiszpanw, gdy trzeba by o, aby si
nauczy hiszpa skiego, eby w roku 1808 mg rozmawia z el Supremem. Lecz w pobyt w niewoli nie mg uniemo liwi mu awansu, a zatem
musia si zako czy na d ugo przed czasem, gdy pokj w Amiens, w roku 1801, po
by mu kres automatycznie. Wzi cie Hornblowera do
niewoli by o atwo zaaran owa mg wie poczt na ma ej jednostce i bez swej winy wpa w r ce hiszpa skiej floty przed bitw pod
Przyl dkiem wi tego Wincentego w roku 1797. Ten pechowy przypadek mo na te by o spo ytkowa na doprowadzenie do koniecznego awansu
odego cz owieka na porucznika. Ale wobec tego musia w jaki sposb wyj na wolno . Uciec? Niestety, ju raz uciek z wi zienia prawda,
e by o do dwana cie lat p niej, w roku 1810, lecz trudno by o kaza mu robi to samo jeszcze raz, w roku 1798. Trzeba by o wymy li jaki
szczeglny powd, ktry da by mu podstawy do odzyskania wolno ci. Z tym mia em wyj tkowo ma o k opotu, w ciwie k opot to za mocne
owo wystarczy o u wiadomi sobie konieczno , a rozwi zanie nasun o si samo. Op aci o si prawie sp dzi kilka tygodni w ku
szpitalnym, je li p niej umys pracowa tak sprawnie.
Naturalnie nie pozosta o nic innego, jak usi i napisa to wszystko. Wygl da o, e pjdzie mi ca kiem atwo, bo fabu a uk ada a mi si
w oddzielne, zamkni te epizody. Cz owiek rozs dny napisa by jeden i zrobi przerw na odpoczynek przed zacz ciem nast pnego. I nawet bardzo
dobrze si sk ada o z t pokawa kowan fabu w mojej sytuacji, cz owieka po niedawno przebytym zawale. Ale oczywi cie by o to dla mnie
absolutn niemo liwo ci , bo gdy tylko ko czy si nacisk fabu y, ktr w nie ubiera em w s owa, ju z pod wiadomo ci wyskakiwa a nast pna,
i nie mog em nie zacz znowu pisa . Wci miga mi przed oczyma b dny ognik wprawdzie opowiadanie, ktre w nie sko czy em, nie jest
takie dobre, jak si spodziewa em, lecz nast pne z pewno ci b dzie lepsze. Tak to opowie za opowie ci sp ywa y mi spod pira, a ka
zaczyna em z nadziej i nie by oby prawd stwierdzenie, e ka
ko czy em z rozpacz ta, ktra czeka a na napisanie, wymaga a takiej
koncentracji uwagi, e nie by o mowy o zaprz taniu sobie g owy poprzedni .
Cz ciowo z tego powodu, ale g wnie wskutek innych okoliczno ci sam akt pisania nie by taki mozolny jak zwykle. Prze ywa em prawdziw
przyjemno obserwuj c, jak mj m odzieniec dorasta, nabiera rozumu i rozwagi. W czasie pe nych napi cia okresw pracy wyobra ni posuwa em
si krok w krok z m odym cz owiekiem, dla ktrego wszystko by o nowe i ktry cieszy si ca pr no ci m odo ci rzecz zabawna, ale
prawdziwa, e co z tego potrafi przekaza i mnie. By a wreszcie satysfakcja z dokonanego dzie a cz ci uk adanki trafia y na swoje miejsce.
Gdybym zatrzyma si cho raz, eby najpierw pomy le , mog oby mnie ogarn przera enie, e mam kreowa m odzie ca, ktry wyrs na kogo
ju dobrze znanego, u swego szczytu, jednak e gor czka chwili dzia ania nie pozwoli a tej refleksji nigdy doj do g osu mo e zreszt my l
o trudno ci sprawy dodawa a tylko smaku przygotowywanej potrawie dopiero gdy p niej mog em spojrze na gotowe dzie o, musia em
przyzna z oporem, e w ka dym razie zas ugiwa o, abym podj prb .

34
Po sko czeniu Midszypmena czeka y mnie inne prace. Z powodu ostatnich wydarze musia em
jeszcze intensywniej chyba ni dot d.
Hornblower by teraz kim w rodzaju oglnie znanej osobisto ci. Dzi ki niemu zyska em mnstwo przyjaci . Przybywam na przyk ad na jak
granic z mym baga em, podchodz do celnika i on, widz c moje nazwisko, mwi: Czy by?, na co ja: Tak, i od razu stawia mi na walizkach
znak kred albo przykleja nalepk czy odprawia bez niczego. Hornblower sta si dla mnie jakby wiecznym towarzyszem podr y, mimo e bywa
daleko od rozpieraj cych mi g ow my li o nowej pracy. Ci gle przychodzi y listy, a w zaskakuj co wielu dano dalszych wiadomo ci
o Hornblowerze. Listy od czytelnikw cz sto nazywam listami ale. Podoba a mi si Pa ska ksi ka, ale Mimo to by y w wi kszo ci przyjazne. Nie s dz , aby wywiera y na mnie jaki bezpo redni wp yw. Z wyj tkiem okresu pracy w s bie wojennej nie napisa em nigdy s owa, jakiego
bym nie chcia napisa , jedyn za osob , ktrej prbowa em sprawi przyjemno moj prac by em ja sam. A jednak gdy ka da poczta
przynosi a takie listy, gdy prawie niemo liwo ci by a rozmowa ze znajomymi (przyjaciele znali mnie lepiej) bez pojawienia si nazwiska
Hornblowera w pierwszych zdaniach, nie potrafi em wyrzuci go ca kowicie z moich my li. To faktycznie wyja nia, czemu wszystko zacz o si od
nowa, chocia by y te i inne czynniki.
Zawsze mnie kusi o, eby sprbowa wyja ni spraw ma
stwa Hornblowera z Mari . We wcze niejszym okresie, Szcz liwego powrotu,
mog em atwo i jak s dz , do konsekwentnie przechodzi nad tym do porz dku, jako nad czym , co si przydarza ludziom, lecz prawdziwy,
owo po s owie, opis procesu kusi mnie swoj trudno ci . Problemy techniczne pisarstwa maj swj urok, s zdecydowanie poci gaj ce. A ja
musz to wyzna chcia em wiedzie , chcia em ustali szczeg y dla samego siebie, wymy li , jak do tego dosz o.
W mojej pami ci wraca y obrazy innego m odzie ca, nieprawdopodobnie chudego, o zapad ych policzkach, powa nego usposobienia, ktry
podczas ci kiej zimy sp dza dni na pisaniu Payment Deferred, wieczory za na zawodowej grze w bryd a; ktry jada dobrze, gdy mu sz a karta,
a bardzo marnie, kiedy nie sz a. Pami tam doskonale tego m odego cz owieka; mia em wra enie, ze by zmar ym przed laty przyjacielem mej
odo ci, e nie ma go ju na wiecie3, a ja obecny, zamieszkuj zmienione cia o, ktre zostawi po sobie. Ciekawa rzecz, jak te wspamnienia mnie
prze ladowa y.
Inny problem. Hornblower wynurzy si z midszypme skiej poczwarki, eby sta si porucznikiem. Ale jak do tego dosz o, e nastepny awans,
na m odszego dowdc okr tu, otrzyma ponad g owami setek kolegw starszych od niego sta em? Jak to si sta o bez aureoli s awy wok jego
owy? Jak m o g o to si zdarzy , w jaki sposb, e ten awans uczyni z Hornblowera osobnika, prawd mwi c, cynicznego i zgorzknia ego,
jakim znamy go z p niejszego okresu jego ycia? Czas szybko mija w roku 1808 by on kapitanem o kilkuletnim sta u du o by trzeba by o
wt oczy w lata mi dzy jednym awansem a drugim, a te wydarzenia musia yby mie szczeglny, specyficzny charakter. Nale o te wzi pod
uwag pokj w Amiens blisko dwa lata spokoju, bez adnej szansy na wyr nienie si . Przypuszczalnie dwa lata na po owie pensji
a wiedzieli my ju , e Hornblower by doskona ym graczem w wista.

Ponadto zasz o co rwnie trudnego do wyja nienia, jak wszystko, co zdarzy o si przedtem. W jaki sposb Podr cznik artylerzysty z roku
1860, przeznaczony dla brytyjskiej milicji, znalaz si w antykwariacie w San Francisco? By tam z pewno ci , bo sam go kupi em. W roku 1860
milicja brytyjska przygotowywa a si na mo liwo inwazji armii Napoleona III, ale jej artylerzy ci dalej obs ugiwali dzia a dok adnie tak samo jak
za czasw, gdy ich u ywano przeciwko Napoleonowi I. Przedmiotem szczeglnej troski ze strony milicyjnej artylerii by a obrona wybrze y, i to
obrona przed drewnianymi okr tami era jednostek pancernych zaczyna a dopiero wita . Milicyjni artylerzy ci zaproponowali stosowanie
roz arzonych kul, takich samych, jakich u yto w obronie Gibraltaru przed blisko stu laty. Dobra po owa podr cznika by a po wi cona wiczeniom
w u ywaniu takich pociskw wiczenia trzeba by o prowadzi bardzo skrupulatnie, a w ich trakcie elazne kule rozgrzane do czerwono ci by y
przenoszone mi dzy bary kami z prochem. Przez kilka wieczorw czyta em w ku ten Podr cznik artylerzysty. Nigdy dot d nie zajmowa em si
szczeg ami obchodzenia si z roz arzonymi pociskami. Niez y k sek trafi w zasi g macek meduzy.
By a jeszcze jedna sprawa. Je li mia bym w ogle pisa znowu o Hornblowerze na co si nie zanosi o i zaj si okresem jego ycia, ktry
zako czy si ma
stwem, to by oby rzecz po dan konieczn podej cie do zadania z innego punktu widzenia. Mwi o mi o tym moje
wyczucie artystyczne czy mo e rozum, co jednak jak przewa nie w sprawach gustu atwiej jest wyczu , ni opisa . Kto musia by spojrze na
przysz on Hornblowera bardziej obiektywnie ni on sam. Je li ju o tym mowa, to by czas, eby i Hornblowera podda obiektywnej ocenie. By
to w ciwy moment i jedyny, by on bowiem jeszcze m odszym oficerem pod rozkazami innych. I, oczywi cie, uznawszy to za rzecz konieczn ,
jeszcze bardziej zapragn em napisa t ksi
, zw aszcza e trudne problemy techniczne, jakie wy oni y si w trakcie pisania, stwarza y
dodatkow atrakcyjno . W ciwy moment. Przyjemnie by o wprowadzi ten zwrot do mych my li.
Jako tak si sta o, e w tym samym okresie w moich my lach pojawi si ponownie inny fragment fabu y. Chodzi o o spraw ob kanego
kapitana. M odsi oficerowie na okr cie, zw aszcza wojennym, znajduj si w niezwykle trudnej sytuacji, gdy maj powody, aby uzna , e ich
dowdca jest ob kany. Zwrci em na to szczegln uwag przed dwoma laty, kiedy rozmy la em nad buntownikami w Lordzie Hornblowerze.
Zgodnie z Regulaminem Wojennym ka da rozmowa dwch cz onkw za ogi, na ktrej daliby wyraz niezadowoleniu z jakigokolwiek aspektu
by, by a buntem i zbrodni , a za to grozi a straszliwa kara. Lektura tego artyku u Regulaminu Wojennego zapocz tkowa a tok my li, ktre wci
nie dawa y mi spokoju i domaga y si mej uwagi.
By y wi c: roz arzone pociski i ma
stwo; awans i zawodowa gra w karty; ob kany kapitan i odmienny punkt widzenia; by o z tuzin
rozmaitych elementw (i z pewno ci jeszcze kilka takich, ktre uzna em za nieistotne i pu ci em w niepami ) rozpychaj cych si wzajemnie
okciami i usi uj cych przepchn si na plan. Jak zawsze na szcz cie nie pozostawa o mi nic innego, jak czeka cierpliwie. Szczeg y same si
sortowa y i porz dkowa y, a ja co dzie niezas enie mog em sobie gratulowa , gdy ka dy ranek ujawnia dalszy post p w kierunku ko ca tego
procesu. Dopiero pod koniec musia em zainterweniowa osobi cie i dokona arbitralnego wyboru mi dzy dwoma rywalizuj cymi pretendentami
i troch uczciwie popracowa , szukaj c w mych materia ach rd owych potwierdzenia moich teorii. Wreszcie sta o si . Nie tylko mia em bieg
wydarze wyra nie zarysowany w mym umy le, lecz by on jasny ju chyba od dwch tygodni. W tym momencie dokona em szeregu odkry na
swj temat. Jednym z nich by o to, e chocia jak zawsze z prawdziwym oporem przyst powa em do mudnej pracy, to niech t niemal
rwnowa o pragnienie wdro enia mych teorii w praktyk , przekszta cenia wyobra
w s owa na papierze. Co gorsza, postawiwszy samego siebie
przed surowym s dzi , ktrym by em ja sam, stwierdzi em, e mam nie wyst puj ce u mnie dot d poczucie winy. Winy mianowicie z tego powodu,
e ciesz si naprzd z czekaj cych mnie rado ci i jak dziecko, przed ktrym postawiono talerz z jedzeniem, zostawiam to, co najlepsze, na koniec,
jakby akt pisania mo na by o w ogle uzna za rzecz po dan , nie mwi c o tym, e najlepsz . Na szcz cie dawno przesta em dziwi si
wszelkim moim nowym przejawom niekonsekwencji. S dzia orzek naturalnie, e powinienem natychmiast zasi
do pisania i, rzecz jasna,
wystarczy jeden czy dwa dni pracy, eby rozproszy moje dziwne w tpliwo ci. Zw aszcza e bardzo wcze nie faktycznie po napisaniu ma ej
cz ci ksi ki zjawi si dawny straszak, obawa, e mg bym umrze nie sko czywszy jej i e czytelnicy mogliby si nigdy nie dowiedzie , jakie
dzie jej zako czenie. To, bardziej ni jakikolwiek inny wzgl d, sprawia o, e pisa em z moim zwyk ym szalonym po piechem. Pali a mnie ch
ukazania Hornblowera w jego zrz dnych nastrojach, odmawiaj cego sobie rado ci z w asnych sukcesw, odmawiaj cego p aszczenia si przed
zwierzchno ci wwczas, gdy tego w nie od niego oczekiwano i gdy mog oby mu to przynie wielkie korzy ci, i ponad wszystko,
dopuszczaj cego, aby jego niezrwnowa one usposobienie pozwoli o mu zawrze nierozs dny zwi zek ma
ski wszystko na zdumionych
oczach jego przyjaciela, Busha.

35
Tak ju mi chyba by o przeznaczone, eby wszystko znw si zacz o, tym razem po znacznie krtszej przerwie ni poprzednio, faktycznie po
oko o osiemnastu miesi cach okresie sp dzonym na r norodnych dzia aniach, od d szego pobytu w Indiach Zachodnich do napisania ma ego
podr cznika historii dla dzieci. Pomys y znw wkrad y mi si do g owy. Us ysza em od kogo barwn opowie o pracy po awiaczy pere z Cejlonu
w dawnych czasach. I co jeszcze. Mo e skutkiem posuwania si w latach wspomnienia dawnych prze
wraca y do mnie z now wyrazisto ci :
kiedy przep yn em Angli motorow odzi kana em z Londynu do Llangollen i z powrotem, i teraz cz sto apa em si na wspominaniu wydarze
nie z tamtej podr y. Przy innej okazji musia em p yn z Pool w ma ej dce przez Londyn w burzliw pogod , po rd szalonego ruchu na
rzece. Ta podr zako czy a si awari przy mo cie Vauxhall, gdy ju ju dop ywa em do bezpiecznego schronienia.
Zwa ywszy, e powie ci hornblowerowskie zawsze traktuj o Hornblowerze (jeszcze jedno oczywiste stwierdzenie), rzecz interesuj ca, i
w wielkiej mierze dominowa a stara metoda, polegaj ca na wymy laniu, co ma zosta dokonane, a potem dopiero dobieraniu w ciwej osoby, ktra
mog aby tego dokona . Przypadkiem (czy aby naprawd ? Obawiam si , e nie jestem zupe nie szczery, nawet gdy bardzo si staram) w ciw
osob okazywa si Hornblower. Nagi szkielet historii stanowi , jak przysta o, ramy konstrukcji, na ktrej mo na by o budowa fabu . Hornblower
musia by zosta mianowany, awansowany do stopnia kapitana gdzie wiosn 1805 roku; w pa dzierniku 1805 mia a miejsce bitwa pod
Trafalgarem; a w styczniu nast pnego roku kondukt pogrzebowy przewozi zw oki Nelsona Tamiz z Greenwich do Whitehall. Zachowa o si wiele
opisw tej wyj tkowej manifestacji jak rwnie ilustruj cych j wczesnych sztychw. Wiedzia em z w asnego do wiadczenia, jaka bywa Tamiza
przy z ej pogodzie musia o by piekielnie trudno prowadzi ni pogrzebowe barkasy. Przyszed mi do g owy przewrotny pomys , eby p yn cy
w rodku konduktu barkas z trumn Nelsona zaton . A c mog oby by bardziej naturalnego ni obarczenie Hornblowera, kapitana o bardzo
krtkim sta u, obowi zkiem zorganizowania konduktu? Zadanie by oby uci liwe, bardzo odpowiedzialne i nie przynosz ce s awy z pewno ci
zrzucono by je na kapitana najmniej zdolnego do wymigania si od tego. Hornblower dosta by male ki stateczek tak ma y, eby mo na go by o
wyposa
w Deptford nad Tamiz , sk d by by z atwo ci do dyspozycji. A co z po awiaczami pere ?
Tak wi c praca z miejsca ruszy a ca par . Jak drog dotar by Hornblower do Londynu? Oczywi cie kana em gdzie czyta em
o po piesznej komunikacji pasa erskiej, utrzymywanej na kana ach przez krtki okres jej rozkwitu, do nadej cia ery kolei elaznej. Z pewno ci
towarzyszy aby mu Maria. Lecz tu tkwi y zarodki tragedii. Przed pi tnastu laty (o czym by a mowa w Szcz liwym powrocie), lecz za dwa lata, je li
chodzi o obecnego Hornblowera, jego dwoje dzieci zmar o na osp . Oto kurcz ta wracaj ce na noc do kurnika. To porwnanie jest tu bardzo
odpowiednie mimo swej frywolno ci w zestawieniu z okrutn rzeczywisto ci . Dzieci musia y przyj na wiat, da Hornblowerowi krtki okres
szcz cia i musia y umrze . Daty, bardzo pomy lnie, zgadza y si . lub Hornblowera odby si w kwietniu 1803 roku, a teraz mieli my stycze
1806. Dosy czasu na dwie ci e. Ale co z tymi po awiaczami pere ?
W Szcz liwym powrocie zastajemy Hornblowera z zaszczytn szpad ofiarowan mu przez Fundusz Patriotyczny za aborda Castilli.
Z pewno ci by ju czas, eby j aborda owa i dosta t szpad (z po awiaczami pere czy bez). A czas ucieka , lato roku 1808 mia o zasta
Hornblowera w zatoce Fonseca jako dowdc Lydii. By o wiele do zrobienia, zw aszcza e gdzie w tym w nie okresie moj uwag zwrci
fakt, e na Kontynencie cyfr siedem pisze si z poprzeczn kresk . Trzeba to by o jako spo ytkowa . Ponadto jak dosz o do przeniesienia

Hornblowera z jego obecnego okr tu, o nie ustalonej jeszcze nazwie, na Lydi , i to w sposb, ktry by przyda troch goryczy jego usposobieniu?
em sobie rozkosznie siedz c i czekaj c, a ten ca y galimatias sam si u adzi. Odby em wycieczk do Indii Zachodnich, z przelotami z wyspy
na wysp , a na ka dej wyspie czeka wynaj ty samochd, eby mnie wie w g b l du, do najodleglejszych zak tkw, przez urocze lasy lub
grzyste pustkowia. Wyspy te uporczywie demonstrowa y niezale no od prostej mi dzynarodowej konwencji o prawach jazdy. Mi dzynarodowe
prawo nie mia o tam adnego znaczenia, musia em wi c przej tuzin r nych egzaminw i uzyska tuzin r nych praw jazdy, co wed ug mnie
przyczyni o si do powo ania do ycia tych po awiaczy pere konstruowanie powie ci to dziwna sprawa. Potem powrt do domu, do znajomego
biurka i znajomego zm czenia. Moja metoda uruchamiania wyobra ni, ju gdy pisz , ma swoje ujemne strony: cios tragedii jest bole niejszy.
Musia em u mierci dwoje dzieci. Zmar y na ostatniej stronie r kopisu, pozostawiaj c Mari ze z amanym sercem, a Hornblowera w nieutulonym
smutku. Pami tam, jak po napisaniu ko cowych s w siedzia em mo e nie a ze z amanym sercem, lecz z pewno ci z uczuciem alu i ogromnej
przykro ci, e musia em to zrobi Hornblowerowi.

36
Wygl da o wi c, e cykl hornblowerowski by ju teraz kompletny. Poniewa akcj Hornblowera i jego okr tu Atropos lekkomy lnie
rozpocz em pod koniec roku 1805, zosta a dwuip letnia luka, w czasie ktrej Hornblower musia zosta awansowany ze stopnia m odszego
dowdcy okr tu, bo ca a jego kariera zawodowa, z tym jednym wyj tkiem, by a ju opisana i obejmowa a pe ny okres wojen napoleo skich, od
wypowiedzenia wojny w roku 1793 do Waterloo w 1815. Mog em spojrze na ten etap mojej pracy jako na zamkni ty i s dzi (o, naiwny!), e
wreszcie jestem wolny. e b
mg zabra si do innej pracy, o ktrej od dawna my la em. Ale ycie ma swe blaski i cienie. Prze em koszmar
studiowania zezna sk adanych na procesach norymberskich kartkowanie stronic nie ko cz cych si tomw by o jak pierwsze kroki po
ruchomych piaskach. Czeka a ksi ka o Marynarce Wojennej Stanw Zjednoczonych, ktr dawno chcia em napisa Hornblower nie sta ju na
przeszkodzie i ta powie , jak wszystkie inne, domaga a si , eby si ni zaj . Musia em te napisa podr cznik historii i jak ju wcze niej
powiedzia em, mo e za ma y k ad c na to nacisk trzeba by o
. Nast pi a przerwa w pracy z powodu wyprawy jachtowej na Morze Karaibskie,
raz jeszcze podda em si czarowi Indii Zachodnich. By a chwila, gdy przeprowadziwszy jako samochd nad ma przepa ci w Meksyku,
musia em pozosta kilka dni (ktre mog y by nudne, ale nie by y) w zniszczonym trz sieniem ziemi mie cie Colima, ktre i przed trz sieniem
trudno chyba by o uzna za miasto. Trzeba by o zrobi to i owo, o czym jeszcze pomy le . Tyle mia em prze , przyjemnych i niemi ych,
absorbuj cych moje my li, e mo na by uzna , i Hornblower zostawi mnie w spokoju ale nie! Mo e powinienem wini za to moich
korespondentw, ktrzy nie chcieli da mu odpocz . Co najmniej dwa albo i trzy razy w tygodniu dostawa em listy z pro
o wiadomo ci o nim,
i gdy ju naprawd mog em o nim zapomnie , te listy z pewno ci nie pozwala y mi na to. Sk oni y mnie nawet do napisania ballady
o Hornblowerze z refrenem Wierz , e sma ysz si w piekle, Horatio, ktra nie tylko zosta a opublikowana, ale przynios a mi nawet troch grosza.
Nie pisa em wierszy chyba od czasu, gdy w wieku lat dwudziestu odkry em, e (dla mnie przynajmniej) proza jest odpowiedniejszym rodkiem do
wypowiadania si .
Nie musz mwi , e cichaczem zacz y nap ywa pomys y. Pierwszym impulsem by o z apanie si na rozmy laniach o Hornblowerze i jego
Barbarze. Doszed em do wniosku, e po okropnej tragedii Marie de Gra___cy i po w asnych wstrz saj cych prze yciach musia Hornblower
z ogromn ulg wrci do Barbary, ktra z pewno ci zdoby aby si na tyle wyrozumia ci i wsp czucia, eby powita go serdecznie. Potrafi em
to sobie dobrze wyobrazi : dwoje dumnych ludzi, niech tnych do zespolenia swych osobowo ci, dochodz cych jednak do przekonania, e jest to
mo liwe, gdy wzajemny szacunek sprawia , e stawali si dla siebie coraz bardziej poci gaj cy. Lecz Hornblower by cz owiekiem o szorstkim
usposobieniu, nieufnym wobec otwieraj cego si przed nim szcz cia. Barbara by a ju raz zam na. By oby w stylu Hornblowera gry si tym
i pozwala swej ywej wyobra ni na wywo ywanie obrazw wzbudzaj cych uczucie zazdro ci, Sprawiaj cych, e sprawy cia a miesza y mu si ze
sprawami ducha, a przesz
z tera niejszo ci , cho by tylko po to, eby stwarza sobie nowe powody do rozgoryczenia, Niew tpliwie by oby to
podobne do Hornblowera. Na szcz cie Barbara b dzie na tyle bystra, eby to zrozumie , i do taktowna i m dra, eby, ile si da, ukrywa swe
niezadowolenie.
To by ma y zwi zek, wystarczaj cy, by zacz , lecz, oczywi cie pojawi y si inne. Hornblower by by niepocieszony, gdyby mia ju nigdy nie
wrci do s by. Kapitanem mianowanym zosta wiosn roku 1805, teraz na pomoc przyszed mu, zwyk y u mnie, cudowny zbieg okoliczno ci,
gdy dzi ki temu by starszy sta em od wszystkich kapitanw, ktrzy osi gn li ten stopie na wezbranej fali awansw po Trafalgarze. Rang
admira a powinien by osi gn w 1820 lub 1821 i ze swoim przebiegiem s by mg by ze spor doz pewno ci liczy na stanowisko nawet
w okrojonej marynarce wojennej z owych chudych lat. Interesuj cym zbiegiem okoliczno ci by zgon Napoleona w roku 1821. Mog wymieni
jeszcze jeden ciekawy zbieg okoliczno ci: wci trwa o rozpadanie si cesarstwa hiszpa skiego, a pocz tek politycznych wstrz sw, ktre to
spowodowa y, przypada na czas powo ania Hornblowera do istnienia w roku 1808 czy 1936, je li liczy inaczej. W okresie gdy Hornblower mg by
zosta awansowany na kontradmira a, w Meksyku i Ameryce rodkowej i Po udniowej trwa y walki, Krlewska Marynarka Wojenna utrzymywa a
swe pozycje, a Stany Zjednoczone wyst pi y z doktryn Monroego. By te zakaz handlu niewolnikami Krlewska Marynarka Wojenna
przyst pi a do wprowadzania go w ycie, gdy kolonie hiszpa skie i portugalskie stanowi y g wny rynek dla tego handlu. Gdyby Hornblower zosta
zatrudniony, z pewno ci otrzyma by stanowisko w Indiach Zachodnich.
Jaki by by Hornblower? Na jakiego cz owieka by wyrs ? Tytu lordowski i stanowisko admira a z pewno ci przyczyni yby si do pewnego
agodzenia jego charakteru, niezale nie od tego, jak bardzo by podejrzliwy wobec odznacze , na ktre w swoim mniemaniu nie zas ugiwa . Lecz
mimo z agodnienia charakteru pozosta by, jak dawniej, niecierpliwy, spragniony dzia ania, zdolny do szybkiego my lenia. Sta by si wiadkiem
szybkich przemian w egludze, post pu w budowie kliprw, pocz tkw ery parowcw. A e by cz owiekiem liberalnych przekona , nie zgadza by
si z konserwatywnym stosunkiem marynarki wojennej do tych innowacji. Je li idzie o mnie, to wszystkie te wzgl dy mocno do mnie przemawia y.
Gdzie g boko w pod wiadomo ci dojrzewa y pomys y. Do dzi istnieje na Jamajce niewielki obszar zwany Cockpit Country, wci niedost pny,
wci stanowi cy rejon odmiennej kultury, a granica jego le y niespe na p godziny jazdy samochodem od wietnych pa acw w zatoce Montego.
Sam ogl da em nieraz Cockit Country z niebezpiecznych drg na ton cych w deszczu zboczach wzgrz i kraina ta zacz a mnie prze ladowa .
Gdzie zupe nie zapomnia em gdzie natkn em si na historyczn ciekawostk : po Waterloo du a grupa nierzy starej gwardii
napoleo skiej zorganizowa a si w zesp , ktry zaj , z zamiarem skolonizowania, szmat ziemi w Teksasie, w okresie gdy by on jeszcze cz ci
Meksyku, a Meksyk walczy jeszcze o niepodleg
. Co mog o si sta z nimi? By o miejsce na domys y a musia em te pami ta , e mniej
wi cej w tym samym czasie nast pi a mier Napoleona. Przer ne typy zapale cw przybywa y w te strony, aby, powoduj c si najrozmaitszymi
wzgl dami, w czy si do walki o niepodleg
. Mog em sobie wyobrazi paru z nich oraz nastawienie Hornblowera do nich, oficjalne i prywatne.
Ale w rd tych wszystkich dystrakcji nie wolno mi by o zapomnie tych moich wcze niejszych rozmy laniach nad stosunkiem mi dzy
Hornblowerem a Barbar .
W tym miejscu do opowie ci w czam prawdziw kobiet , z krwi i ko ci, a nie posta z ksi ek, jak Barbara, Maria i Marie. Osoba z krwi
i ko ci, ale prawdziwie wi ta, g bokiej dobroci tak dobra, e o mielam si opowiedzie t histori o niej bez jej zgody i mimo to mie nadziej
na wybaczenie. wi ta z jedn wybaczaln s abostk : absolutn niemo no ci oparcia si urokowi kwiatw. Wiosn ulice miast kalifornijskich
pi kniej od setek, tysi cy kwitn cych drzew. Jak mo na oprze si ch ci uszczkni cia kilku ga zek do bukietu? Jak mo na si oprze ? Jak wiem,
robi to prawie wszyscy, z wyj tkiem mojej wi tej przyjaci ki. Oczywi cie wbrew przepisom prawa. Tak wi c u
em w asn wersj historii
o cudzie wi tej El biety W gierskiej. Moja przyjaci ka wychodzi z no ycami ogrodowymi i niewielk torb i ciach-ciach. Zbli a si policjant.
Co ma pani w torbie? pyta. Tylko artyku y spo ywcze odpowiada biedna ma a wi ta. Policjant na to: Prosz pokaza . A ona otwiera
torb i, oczywi cie, jest pe na ywno ci.

Dziwna rzecz, jak prze ladowa a mnie ta historia. Wreszcie si zacz o dawne, znane poruszenie emocji, uczucie rozpoznawania,
wiadomo , e co przybiera kszta t. I tak by o do tego wszystko przysz o od razu. Zdarzy o mi si to przedtem i pewnie zdarzy si znowu. Sam
nie wiem, czemu tak jest, e gdy konstruuj opowie z on z epizodw, wszystkie ukszta towuj si naraz lub na tyle jednocze nie, na ile
pozwalaj moje mo liwo ci umys owe. Jednego dnia wszystkie s bezkszta tne, w stanie chaosu, a zaraz, wkrtce potem, wszystkie s ju
uporz dkowane i ukszta towane. Do wiadczy em tego pisz c Midszymena, ale te i inne ksi ki.
Niekiedy psycholodzy wypytywali mnie, staraj c si wykry mechanizm tych procesw, nazwanych przez nich twrczymi, ale okre lenia to
jest b dne. Wynikiem ewentualnym tych procesw jest tworzenie, je li mo na przyj ten zadufany termin, lecz same procesy w znacznym
stopniu prawie ca kowicie przebiegaj bezwiednie. Czy kura znosi jajka, bo chce, czy te dlatego, e musi? Pisarz mo e prawdopodobnie
pomc tym procesom lub je przy pieszy dzi ki wyrobieniu w sobie wra liwo ci i zaoferowaniu go ciny b kaj cemu si pomys owi, lecz ja tylko
w to nie wierz , ale jestem sk onny uzna , i w rzeczywisto ci jest odwrotnie. Istnieje z pewno ci niebezpieczny punkt, wyra na granica mi dzy
byciem wra liwym, a prbowaniem wymuszania procesu. Je li pomys y s wymuszone, to rezultat jest prawie zawsze powiedzmy: niezamiennie
banalny lub nienaturalny czy zatr caj cy pedanteri . Przeci tna hollywoodzka konferencja, zwo ana dla wymy lenia fabu y, jest wiadom prb
wymuszania pomys w.
Jak dot d w moim yciu unika em zag biania si w t kwesti . Ilekro psycholodzy zaczynali mnie wa kowa , przypomina em, jak atwo jest
rozebra zegarek na cz ci i jak trudno z
go z powrotem. By mo e nachodz mnie moje pomys y, bo gdzie , g boko we mnie, tkwi jaki b d,
mo liwy do uleczenia przez analiz . Je li tak jest, to nie potrafi wymy li lepszego ni na ten przyk adu na lekarstwo, ktre jest gorsze od choroby.
Nie mam najmniejszej ch ci zosta wyleczonym z czego , co od lat ch opi cych po dzi dzie ubarwia moje ycie, nie spodziewam si te do
wieku, w ktrym uznam, e w czekaj cej mnie przysz ci niewiele jest do stracenia, i poddam si analizie dla wykrycia przyczyny takiego
zmasowanego nap ywu pomys w.
Kilka ust pw wcze niej uformowa si w moim umy le Hornblower w Indiach Zachodnich, a st d do pisania by ju tylko krok zwyk y
zjazd w d sankami. Fabu y opowiada galopowa y naprzd jak szalone. Czy to kogokolwiek zainteresuje, e moim zdaniem opowiadania
o Hornblowerze i wi tej El biecie W gierskiej (zawdzi czaj ce swe powstanie mej cinaj cej kwiaty przyjaci ce) jest najlepszym z tych, ktre
kiedykolwiek napisa em? Moje zdanie mo e by ciekawe cho by dla badaczy. W formie dygresji wspomn , e gdy by em w po owie pisania tej
opowie ci, zadzwoni do mnie producent z Hollywoodu. Nie zdradz jego nazwiska, ale mo e wystarczy, je li powiem, e jest pochodzenia
greckiego. Planuje si , powiedzia , film o zatopieniu niemieckiego okr tu wojennego Bismarck, i czy pomg bym? Zaproszenie by o kusz ce
z ka dego punktu widzenia, ale w nie zacz em ksi
, i to zupe nie uodporni o mnie na wszelkie pokusy. Na wiecie nie ma chyba cz owieka
mniej przypominaj cego buldoga ni ja z jednym tylko wyj tkiem. Gdy raz wgryz si w robot , nic nie mo e mnie sk oni do puszczenia
chwytu co znw nie jest adnym powodem do dumy, tak jak buldog nie ma co si pyszni czym , co ma we krwi.
Tak wi c wobec nalega Hollywoodu okaza em si g uchy analogia ta jest bardzo bliska prawdy, gdy tak by em zaabsorbowany prac , e
prawie nie s ucha em argumentw. By em tylko w stanie powiedzie , e nie b
do dyspozycji przez nast pne dwa miesi ce. Nie, nie mam umowy
z nikim innym. Tak, pomys mi si podoba, ale nie mog od
tego, nad czym w nie siedz . Je li sprawa jest pilna (a takie, jak si wydaje, s
zawsze pro by Hollywoodu), to niech lepiej poszukaj sobie kogo innego. Do widzenia.
Odwiesi em s uchawk i rozmy laj c o greckim pochodzeniu producenta, z ktrym mia em rozmow , przypomnia em sobie histori
o Archimedesie. Wyr ni si w obronie Syrakuz przed Rzymianami, i gdy do miasta przypuszczono szturm, wdz rzymski, Marcellus, wyda
rozkaz wzi cia go ywcem. Lecz Archimedes by w nie poch oni ty jakim problemem z dziedziny geometrii, i tylko odburkn co gniewnie, gdy
nierz rzymski przerwa mu, pytaj c, kim jest, tak wi c nierz zabi go. Wygl da o, e i ja zachowa em si podobnie.
W rzeczywisto ci Hollywoodowi wcale nie by o tak pilno, jak mu si zdawa o, i w dwa i p miesi ca p niej wszed em na pierwsz
konferencj , ktrej ostatecznym wynikiem by film Sink the Bismarck. Producent wzi mnie w nied wiedzie obj cia (bo te wygl dem
przypomina nied wiedzia) i powiedzia (ku mojemu ogromnemu zdumieniu i zachwytowi): Ciesz si , Archimedesie, e mog ci pozna . Teraz
w moich my lach wi ta El bieta W gierska kojarzy si nie tylko z moj wi przyjaci i z po cigiem Hornblowera za Cambronnem na Morzu
Karaibskim, lecz tak e z Bismarckiem i Archimedesem rodzaj mieszaniny skojarze , ktra czasem daje pocz tek fabu om, chocia jak dot d
adna si z niej nie wyklu a, chyba e ta tutaj.

37
W yciorysie Hornblowera by a jeszcze luka, mi dzy wznowieniem wojny w roku 1803 a jego pojawieniem si na kanale Tamiza-Severn
1805. Zdumiewaj ce, ile osb napisa o do mnie, wskazuj c na to ale, jak przedtem, za rezultat nie mog wini moich mi ych korespondentw.
Mnie samego intrygowa a ta luka, chocia nie my la em o niej, zaczynaj c pisa Atropos. Ot okaza o si , e niezupe nie wbrew mojej woli
zastanawia em si , co musia oby si zdarzy w owym okresie. Zostawi em Hornblowera tu przed wst pieniem w zwi zek ma
ski, wie o po
awansie na m odszego dowdc okr tu, gdy mia si uda na wznowion wojn . Kiedy pojawi si znowu, by ju kapitanem, ojcem jednego dziecka
i drugiego w drodze. Tak wi c pewne punkty mia em ustalone bez potrzeby wysilania inwencji. Wyr ni si mo na by to by o przyj za rzecz
zrozumia sam przez si , pami taj c, e Hornblower by Hornblowerem, ale tak e dlatego, e musia a to by opowie o nim. Powinien by
przebywa w kraju na urlopie, eby mo na by o usprawiedliwi to drugie dziecko, ale o urlop nie by o przecie tak atwo w dawnej marynarce
wojennej.
Wyja nienie nasuwa o si samo: musia s
we flocie blokuj cej Brest okr ty tej eskadry cz sto ulega y uszkodzeniom i musia y wraca
do portw w kraju dla usuwania tych uszkodze . Skoro Hornblower by m odszym dowdc okr tu, musia dowodzi ma , lekk jednostk
z rodzaju zatrudnionych przy obserwacji Brestu z bliska maj c wiele okazji do wyr nienia si . Du e te by o prawdopodobie stwo uszkodzenia
jego okr tu, zmuszaj ce do powrotu do portu, cho by nawet Cornwallis, jako g wnodowodz cy, nie kwapi si do udzielania zezwole na to. Tak
wi c konstrukcja fabu y b yskawicznie ruszy a naprzd.
O jednym trzeba by o pami ta . W p niejszym yciu Hornblower mia notorycznego pecha w zdobywaniu pryzowego, tote cho by nie wiem
jak wyr ni si pod Brestem, nie powinien zdoby pryzw. Okr ty, z ktrymi mia walczy , musia y albo ulec zniszczeniu, albo uciec. Chyba e
Nag a my l kaza a mi spiesznie zajrze do moich rde historycznych. To by o to. Incydent ze zdobyciem hiszpa skiej flotylli wioz cej skarb,
incydent, ktry wywo konwulsje miechu w ca ej Krlewskiej Marynarce Wojennej, wyj wszy bior cych w tym udzia , wydarzy si jesieni roku
1804, w nie w czasie, gdy Hornblower mg w nim uczestniczy . By to jeszcze jeden z wielu dogodny zbieg okoliczno ci, jakimi usiana by a
papierowa historia ycia Hornblowera. Je li ju mowa o historii, to w razie potrzeby potrafi nie mie adnych skrupu w mg bym wyzyska
incydent z wioz
skarb flotyll , nawet gdyby faktycznie nast pi w roku 1801 lub 1807, lecz skoro by o tak, jak by o, nie zosta em poddany tej
prbie. Historyczny bieg wydarze , bez adnego naci gania, doskonale pasowa do Hornblowera i jego okr tu Hotspur istne na ladownictwo
Sztuki przez Natur , ktre uradowa oby serce Oscara Wilde'a.
Skoro ju jestem przy tym temacie, wspomn nawiasowo o pewnej sprawie, o ktrej zapomnia em powiedzie przy omawianiu Komodora,
mianowicie e pisz c tamt ksi
wystawi em na niebezpiecze stwo i nieomal zerwa em cenn dla mnie przyja . Ot wybitny historyk
a mj d ugoletni przyjaciel napisa po przeczytaniu Komodora. Wiedzia em, e by y jakie si y brytyjskie zaanga owane w obl enie Rygi, lecz
nigdy nie, uda o mi si ustali ich liczebno ci. Z jakich rde korzysta ? Mog em tylko odpisa nieprzekonywaj co, e nie korzysta em
z adnych rde , e doszed em do wniosku, i przy obl eniu Rygi nie mog o zabrakn spiesz cych na pomoc si brytyjskich, a Hornblower (jak
zwykle) by pod r . Nikt, kto nie czyta listu, jaki dosta em w odpowiedzi, nie uwierzy, jak mocno dosta em po palcach od tego historyka. Do dzi
czuj bl, cho wiem, e dosta o mi si niezas enie.

Przyjemna dla mnie zazwyczaj praca nad konstrukcj powie ci tym razem mia a pewne smutne strony. By a biedna Maria, prze ywaj ca
miodowy miesi c, wchodz ca w ycie ma
skie, maj ca dzieci. Wiedzia em, co los ma w zanadrzu dla niej, i dla tych dzieci. Czy mog em teraz
przyda nieco rado ci jej w sumie niezbyt radosnemu yciu? Prawie wcale. Trwa a wojna, Hornblower s
we flocie Kana u, a Hornblower by
Hornblowerem. Wobec takiego po czenia okoliczno ci niewiele mog em zrobi dla Marii. Przynajmniej uchroni em j od rozczarowania. Mog em
jej pomc w sposb negatywny, lecz nie wolno mi by o pozwoli , eby sentymentalizm zepsu powie . Wiedzieli my ju , na jakiego cz owieka ma
wyrosn Hornblower, wiedzieli my, co ma si sta z jego ma
stwem. W ca ej tej sprawie by a kalwi ska wiara w przeznaczenie; palec
przeznaczenia pisa ju swoje Mane-Tekel-Fares. Maria by a motylem (czy istnia kiedykolwiek kto tak ma o podobny do motyla?) zgniecionym
mi dzy krusz cymi powierzchniami faktu i fikcji.

38
Nie wspomnia em jak dot d, jeszcze o jednej rzeczy. O moim przes dzie, e okres nudnego ycia si ko czy, gdy finiszuj z konstruowaniem
fabu y i zabieram si do samego pisania. Przypuszczalnie w szcz liwym okresie budowania fabu y nie jestem wra liwy na zwyk e drobne kl ski
ycia codziennego, a kiedy pisz , staj si na nie szczeglnie wra liwy. Zawsze mi si wydaje, e z chwil napisania strona l i rozpocz cia
prawdziwej pracy, zaczynaj si dzia r ne rzeczy, i nie mam ani sekundy na nud . W trakcie pisania Hotspura wyst pi ca y szereg
niesamowitych zbiegw okoliczno ci. Nie zd
em napisa sze ciu stron, gdy po przeciwnej stronie drogi, nawet nie pi dziesi t jardw od okna
mojej przytulnej i zwykle grobowocichej pracowni, rozpocz to roboty budowlane. ci gni to tu chyba wszystkie pneumatyczne widry, betoniarki,
spychacze i spr arki powietrza z ca ej Kalifornii. Ha as by straszliwy i nieustanny. W innych okoliczno ciach przeprowadzi bym si , ale jak e
mg bym zrobi to teraz? Z trudem by bym w stanie zabra ze sob pi dziesi t ksi ek rd owych, wiedz c przy tym doskonale, e b
potrzebowa w nie pi dziesi tej pierwszej, gdy nagle zajdzie konieczno sprawdzenia ci aru i wymiarw beczki wieprzowiny albo
maksymalnego zasi gu francuskiej polowej haubicy. Mog em tylko usi owa zag bi si w pracy wyobra ni i pracowa , mimo ha asu. Jeszcze ha as
nie usta , gdy ci ko zachorowa mj przyjaciel, a choroba by a tak powa na, on za tak bardzo sam i tak ugruntowana by a nasza przyja , e
musia em si w czy osobi cie w za atwianie lekarzy i szpitali. Atrament nie zd
jeszcze zaschn na listach, ktre musia em napisa w tych
sprawach, gdy straci em sekretark i stan em wobec konieczno ci znalezienia nowej. Najs uszniejsze s owa, jakie w ogle wypowiedzia Abraham
Lincoln, dotyczy y ostrze enia przed zmian sekretarki w trakcie pisania powie ci. Potem, jakby wyczekawszy najw ciwszego momentu, dopad
mnie Krajowy Urz d Dochodw, daj c specjalnych wyja nie i danych o rd ach moich dochodw, czym nigdy sobie nie zaprz ta em g owy
i o czym moja nowa sekretarka nie mog a mie poj cia. Dzie za dniem musia em, otumaniony porann prac , odrywa si z nieprzytomn min od
biurka, zostawiaj c Hornblowera zwartego w walce z francuskimi fregatami, i odpowiada na pytania w sprawach, o ktrych wiedzia em nawet
mniej ni (jak ju wcze niej tu wspomnia em) o harmonii i kontrapunkcie. Na ratunek przysz a mi Opatrzno , opiekuj ca si lunatykami i pijakami,
mog si pochlubi , e jestem jednym z niewielu, ktry ze specjalnego dochodzenia w Krajowym Urz dzie Dochodw wyszed jako jego wierzyciel,
a nie d nik. Gdybym nie by tak zaj ty Hotspurem, oprawi bym w ramki list Krajowego Urz du Dochodw zamykaj cy spraw i powiesi na
cianie mej pracowni, ale wci nie mam czasu tym si zaj .
Wszystko to dzia o si w miesi cach letnich, kiedy zwykle zje aj si do mnie go cie. Nigdy mj dom nie by tak ich pe en, jak w czasie, gdy
pisa em Hotspura, szkoli em now sekretark i za atwia em sprawy z Krajowym Urz dem Dochodw i ze szpitalami. Go cie spali wsz dzie
nawet przez jaki czas urocza m oda kobieta sypia a na po yczonym ku w mojej pracowni, a e jak to m ode kobiety lubi a d ej pospa ,
musia em co rano wyci ga j z ka, eby mc usi
przy biurku i pop yn z Hornblowerem do ataku na hiszpa sk flot . Nie by o chyba
dnia, eby do lunchu zasiada o mniej ni sze osb ani mniej ni osiem do obiadu, a wszyscy we wspania ych humorach, poza mn z powodu
Hornblowera i Marii, a mo e Krajowego Urz du Dochodw. Zepsu em nastrj na pi dziesi ciu chyba obiadach w owym intensywnym okresie
ycia.
Mimo wszystkich tych przeszkd by szczeglnie wa ny powd, by uko czy t ksi
. Nie tylko, jak zwykle, przyrzek em, e j dostarcz ,
i nie tylko by em znw w zwyk ym nastroju paniki, czy zd
j sko czy , ale mia em wyruszy w podr dooko a wiata. Wszystkie rezerwacje
zosta y zrobione, miejsca w rodkach transportu zamwione, a na male kim skrawku ziemi w po udniowej Portugalii, odleg ej o dziesi tysi cy
mil, mia y wczesn wiosn zakwitn specjalnego gatunku onkile, i bardzo chcia em przyby tam dok adnie na czas ich kwitni cia, mimo e dla
kogo nie zainteresowanego te onkile (pociotki onkili hodowanych w ogrodach) s n dznymi kwiatkami o wysoko ci zaledwie dwch cali, nie
zas uguj cymi na to, eby przej dla nich na drug stron ulicy, a co dopiero lecie naoko o wiata, eby je zobaczy .
Tak wi c Hotspur musia po prostu zosta uko czony. Nie by em te wcale zaskoczony stwierdzeniem, e na rozwini cie fabu y potrzeba
dzie wi cej s w, ni to sobie obliczy em na pocz tku. Zostawi em dziesi dni rezerwy, z czego dziewi zaj a mi sprawa awansowania
Hornblowera na kapitana. I tego samego dnia, gdy maszynopisy zosta y nadane na poczcie i odlecia y na wschd do wydawcw, ja wyruszy em na
zachd, przez Now Zelandi , do tych moich onkili. Nie zosta o mi nawet czasu na zwykle uczucie rozczarowania. Ledwie zda em sobie spraw , e
sko czy em z Hornblowerem raz na zawsze.

39
Szesna cie miesi cy temu napisa em ostatnie s owa Hotspura. Oczywi cie Hornblower niepokoi mnie od czasu do czasu. Mo na by s dzi ,
e po wype nieniu wszystkich luk w jego czynnym yciu wyobra nia nie b dzie w stanie znale nic nowego, nad czym mog aby pracowa , a jednak
znajdowa a. Oto przyk ad, ktry przytaczani, aby ukaza , w jaki sposb fabu a przychodzi mi do g owy gotowa do napisania. Sam jestem ciekaw,
jak b dzie wygl da nast pny ust p czy dwa, gdy zostan uko czone (zaledwie to odgaduj ), s dz bowiem, e gdybym w ogle mia kiedykolwiek
pisa wst pne notatki, to mia yby one tak nieokre lon form .
Opowie nosi tytu The Point and the Edge. Jest rok 1819, Hornblower jest w randze kapitana o d ugim sta u, na po owie pensji. Jak zawsze,
jego niecierpliwa natura wymaga ruchu, wi c od d szego czasu bierze lekcje szermierki. Inaczej teraz patrzy na ten tuzin stoczonych dot d przez
siebie walk wr cz, gdy nabra przekonania, e ostrze, zr cznie u yte, zawsze pokona kling . Anglia jest w nie na dnie powojennego kryzysu.
Ludzie przymieraj g odem z braku pracy, i przest pczo szerzy si mimo okrutnych praw pozwalaj cych powiesi cz owieka za kradzie pi ciu
szylingw. Hornblower zosta zaproszony do Portsmouth na obiad na flagowy okr t swego przyjaciela powiedzmy, lorda Exmoutha ktry mia
szcz cie dosta prac w uszczuplonej marynarce wojennej, wci utrzymywanej przez Angli . Hornblower wyrusza w towarzystwie Barbary
i zatrzymuje si u George'a. Pod wieczr Barbara lustruje jego wygl d, sprawdza, czy jego garnitur jest w porz dku, czy ma z oty zegarek
z cuszkiem i lask z ko ci s oniowej ze z ot g wk i zostaje, aby, jak przysta o na dobr on , sp dzi samotnie nudny wieczr.
Exmouth i Hornblower mile sp dzaj ten wieczr, dyskutuj c o sytuacji kraju i polityce morskiej. Exmouth, zacieraj c z uciechy r ce, opowiada
o rewolucji, jaka nasta a we wsp czesnych metodach rekrutacji za g. adnych kwiecistych plakatw, adnych branek g oduj cy marynarze
czekaj w kolejce na szans zamustrowania w Krlewskiej Marynarce Wojennej. Dowdcy mog wybiera i przebiera . Po obiedzie Hornblower,
modnie ubrany, z laseczk ze z ot ga i zegarkiem na cuszku rusza w drog powrotn do George'a. Na ciemnej ulicy wyskakuje zza rogu
czyzna. Jest bosy, ma na sobie tylko podart koszul i spodnie i jest straszliwie g odny. W r ku trzyma ga u aman z drzewa jedyne
posiadane przez niego narz dzie pracy. Gro c Hornblowerowi t zaimprowizowan pa
da od niego pieni dzy. Ten zbjca ryzykuje yciem,
nara a si na stryczek dla zdobycia jedzenia. Liberalne uczucia Hornblowera nie maj czasu doj do g osu. Gwa townie reaguj c na napa , zadaje
lask b yskawiczne pchni cie. Jej ostry koniec odpycha kij opryszka i trafia go w policzek, na p go og uszaj c, tak e przez chwil stoi
obezw adniony chwiej c si na nogach. Hornblower uderza go w r , napastnik wypuszcza kij, i ju jest na asce atakowanego, ktry mo e wezwa

stra i kaza go aresztowa , i poprowadzi na pewn mier . Hornblower oczywi cie nie potrafi tego zrobi . Zamiast tego, p dz c napastnika przed
sob , doprowadza go na okr t Exmoutha. Czy b dzie pan askaw, milordzie, wy wiadczy mi przys ug ? Zechce pan askawie wci gn tego
cz owieka na list swej za ogi?.
Fabu a jest kompletna pi dni metodycznego pisania, i opowiadanie by oby gotowe do publikacji. Zaprezentowa o si w takiej postaci na fali
zwyk ego u mnie przyp ywu podniecenia, nieproszone, dostosowane do tego w nie i tylko tego okresu historii, gotowe do napisania. D ugie
powie ci nabieraj kszta tu dok adnie w ten sam sposb, dostosowuj c si do okre lonego czasu w historii. Zdarzy o si to w moim yciu dziesi tki,
mo e setki razy, a ja wci nie wiem, jak i dlaczego, chocia to dostosowanie do wymaganej epoki mo na by wyt umaczy by mo e tym, e
pomys y z konieczno ci p yn w takim w nie kierunku.

40
Ciekawa to rzecz urodzi si z tak zdolno ci . Niby dziwad a wyst puj ce w cyrku zarabiam na ycie moim dziwactwem, cho fizycznie
z pewno ci pracuj c znacznie l ej. I nie widz sposobu wykr cenia si od tej konkluzji eksploatuj moj dziwaczno tak samo, jak Barnum
i Bailey eksploatowali Genera a Tomcia Palucha. Mog si t umaczy w sposb stosowany nagminnie przez obron w procesach karnych.
Wyst puje tu niew tpliwie jaki nieodparty bodziec. Gdy pomys si uformuje, prawie nie mam mo no ci powstrzyma si , by nie przela go na
papier, a gdy znajdzie si na papierze, rwnie nie jestem w stanie powstrzyma si przed zaprezentowaniem go publiczno ci.
To by dodatkowy powd napisania tutaj o The Point and the Edge. Pod tym pomys em le warstwami inne. Jak chyba ju mwi em, pomys y
przychodz do mnie gromadnie. Mog aby z nich powsta nowa ksi ka, lecz to, co w nie napisa em, mo e tak mi si wydaje zast pi jej
drog i sprawi , e nie zostanie napisana. S inne ksi ki, ktre wola bym napisa , z wi ksz liczb przygd i dla mnie osobi cie trudniejsze do
napisania. Tamta (znowu zabawna reakcja z mojej strony) by aby zbyt atwa.
Tak wi c mo e te ko cowe ust py, ktre teraz pisz , b
ostatnimi na temat Hornblowera, jakie w ogle wyjd spod mego pira. Sprbowa em
wyja ni , jak powstawa y wszystkie inne ksi ki o Hornblowerze, musz wi c sprbowa tego samego i z obecn . Zacz o si od pomys u
z mapami, ktry prze ladowa mnie i kusi od kilku lat. Chcia em si przekona , czy powie ci Hornblowerowskie przejd pomy lnie prb dok adnej
analizy zarwno od strony geograficznej, jak i historycznej. Dla zaspokojenia ciekawo ci gotw by em nawet narazi si na ponowne si ganie do
tych powie ci, kartkowanie ich strona po stronie i przebieganie wzrokiem tego, co kiedy napisa em, przy rwnoczesnym wykre laniu kursw i map
bitew. St d by tylko krok do przypomnienia sobie okoliczno ci, jakie sprawi y, e ksi ki te zosta y napisane. Wi kszo tych wspomnie co,
mam nadziej , zosta o uwidocznione by o radosnych, a wi c postanowi em je spisa , eby znw posmakowa szcz cia. Chocia raz napisz
ksi
nie wymagaj
ani planowania, ani konstrukcji fabu y. Do samego pisania nie b dzie wcale potrzebna praca wyobra ni, a tylko zwyk a
rejestracja faktw.
Rzeczywisto okaza a si inna. Pisz c obecn ksi
musia em przywo ywa na scen m odzie ca, ktrym by em w nie ja, i obserwowa
jego b aze stwa, tak jak niegdy obserwowa em to, co wyczynia Hornblower. Nie mog powiedzie , e by o to dla mnie dobre, lecz z pewno ci
sprawi o mi dziwn przyjemno . I za t przyjemno musz podzi kowa moim przyjacio om, nie tym z codziennego ycia, lecz licznym
nieznanym przyjacio om, ktrzy rodzili si razem z Hornblowerem w ci gu ubieg ych dwudziestu sze ciu lat, od kiedy zacz em o nim pisa . To
owo przyjaciele wypowiadam tu z ca ym przekonaniem, a nie jako wygodn formu u ywan przez politykw z trybuny czy przez aktora po
ostatnim ods oni ciu kurtyny. To szczeglne, wspania e niezwykle przyjemne uczucie wiedzie , e moja praca zdoby a mi przyja , a nawet co
w rodzaju przywi zania ze strony ludzi, ktrych nie pozna em osobi cie i ju nie poznam. Dzi kuj im i do nich adresowane s te s owa. Nie musz
ko czy oficjalnym: Plaudite et valete.

41
I tak sko czy em t ksi
. Za pi minut na
nasadk na moje wieczne piro i wstan z fotela, eby si rozprostowa . Jak zawsze, szybko
wracam do codziennego ycia. Za tydzie od dzi b
siedzia za kierownic samochodu w grach Atlas, a je li potrzebne jest wyja nienie, czemu
starszy pan w nie najlepszym stanie zdrowia robi co takiego, to musz stwierdzi , e mamy dzi drugiego marca i e wkrtce w grach Atlas
zakwitn dziko rosn ce kwiaty. Dodam tylko jeszcze jedn , ostatni linijk . Zawsze mnie troch intrygowa o, czemu inni pisarze ko cz ksi ki
w ten w nie sposb sam nigdy tego nie robi em, a dopiero teraz lecz okazuje si , e mam wa ny powd. Ta ksi ka jest o pisaniu ksi ek,
a to jest ostatnia pozycja danych.
Berkeley, Kalifornia, 12 stycznia 2 marca 1963.
Do widzenia.

Postscriptum, 5 marca 1964

Data, ktr postawi em na poprzedniej stronie, na co si jednak przyda a. Dzi ki niej wiem, e rok i trzy dni temu my la em, e uko czy em t
ksi
, sko czy em wszystko. W ci gu tego roku jednak nast pi o op nienie z opracowaniem ilustracji, i b dzie niespodziank , je li ksi ka,
zamiast wyj (jak si spodziewa em) jesieni 1963 roku, uka e si jesieni 1964.
Ta zw oka pozwala mi czy te mnie zmusza ebym dopisa niniejsze postscriptum, ktre, jak to jest z ka dym prawie postscriptum,
przynosi nag zmian punktu widzenia. Drukarnia czeka, musz wi c pisa te linijki nie maj c ca kowitej pewno ci, lecz zwlekanie do czasu, a si
upewni w ten czy inny sposb, znaczy oby, e nie mg bym wcisn tego, co pisz , do tej ksi ki. Mam dziwne uczucie, e historia zamierza si
powtrzy . Jest to jeszcze jeden przyk ad, jak to si u mnie dzieje z tymi rzeczami. Hornblower znw daje zna o sobie.
Kiedy sko czy em Hotspura, Hornblower osi gn stopie kapitana, a by o to na pocz tku roku 1805. Wybra em t dat dla w asnej wygody.
Nie chcia em stawa wobec komplikacji, jakie by yby zwi zane z w czeniem go do kampanii trafalgarskiej. A w nast pnym tomie Atropos
nagle pojawia si w grudniu 1805 roku na kanale Gloucester Londyn, up yw za czasu sprawi , e nie k opota em si potrzeb wyja niania, jakim
cudem tam si znalaz i co przedtem robi . Sam nie Wiedzia em i nawet, jak w nie mwi , nie chcia em wiedzie . Napisa em ostatnie linijki
wydrukowane tu na poprzedniej stronie i uda em si w gry Atlas (nawiasem mwi c, rosn ce tam dziko kwiaty by y prze liczne), uszcz liwiony
wiadomo ci , e z Hornblowerem koniec, pogrzebany raz na zawsze.
Ale w ci gu ubieg ego roku pomys y chodzi y mi po g owie. Zacz o si od sfa szowanych rozkazw. Mo liwo ci, jakie dawa y tego rodzaju
rozkazy, podnieca y moj wyobra ni rozkazy do si l dowych, morskich czy powietrznych napisane na odpowiednim papierze, w poprawnej
formie i z przekonywaj co podrobionym podpisem. Podejrzewa em, e ten zasadniczy pomys mo e si rozrosn w zwyk y sposb, sta si ojcemskorupiakiem dla ca ej skorupiaczej rodziny. Mg by to by dobry pocz tek powie ci umieszczonej w nowoczesnej scenerii. Podczas pierwszych
tygodni wolnego ycia w swojej prostocie ani przez moment nie zastanawia em si nad takim obrotem sprawy, o jakim ka dy, kto doczyta t
ksi
do tego miejsca, prawdopodobnie od razu by pomy la . Zako czy em pobyt w Maroku i em sobie (w moim mniemaniu) tak spokojnie,
jak tylko mo na. Pierwsze z e przeczucia dopad y mnie jesieni 1963 roku, kiedy to skorupiaki zacz y si uk ada w z owieszczy kszta t lub gdy
eby u
innej, rwnie oklepanej metafory) otworzy em drzwi szafy i znalaz em w niej ko ciotrupa zobaczy em go wyra nie mimo po piechu,
z jakim zamkn em te drzwi.

By to najbardziej osobliwy zbieg okoliczno ci i o wiadczam, e to by naprawd zbieg okoliczno ci, cho jestem pewien, e psycholodzy (i
psychiatrzy) kiwaliby g owami z politowaniem, e si tak sam oszukuj . Tylko siedem czy osiem miesi cy ycia Hornblowera w drugiej po owie
roku 1805 pozosta o jeszcze nie opisanych, a ja rozmy la em nad sfabrykowanymi rozkazami. A jednak tak by o. Fa szywe rozkazy mog y odegra
bardzo wa
rol w kampanii trafalgarskiej, zw aszcza w jej pocz tkowym okresie, a Hornblower by w nie bez pracy. Czu em potrzeb
opowiedzenia, co robi podczas tych niezwykle wa nych miesi cy, gdy los Brytanii rozstrzyga si na morzu, a tu by o zadanie po prostu jakby
stworzone dla niego, chocia przedtem my la em, e nadawa oby si do umiejscowienia go w Scapa Flow w roku 1916 albo 1940 czy w Pentagonie
w 1953. Je li chodzi o wojny napoleo skie, to pomys pasowa tylko i wy cznie do roku 1805, a i Hornblower tylko w owym czasie by wolny
i mg zosta do tego zaanga owany i nikt inny w wi kszym stopniu nie nadawa si do takiej misji ni Hornblower. Z pewno ci najbardziej
sceptyczny psychiatra, najbardziej cyniczny czytelnik zgodzi si , e mo na tu mwi o wielkim udziale zbiegu okoliczno ci.
Ubieg ej jesieni z prawdziw obaw i niech ci , jak dot d nigdy u siebie nie zauwa em, przy goleniu albo lustruj c wzrokiem m bibliotek
w celu wybrania ksi ki stwierdzi em, e obros a skorupiakami k oda wyp ywa na powierzchni , aby mnie dra ni pokazuj c wie e naro .
A wszystkie te naro , ktre dawniej bardzo by mnie cieszy y, teraz by y dla mnie rd em goryczy, bo ka dy nowy skorupiak stanowi nast pny
gw
wyci gany z trumny Hornblowera. Prawd mwi c, Hornblower wyszed ju z trumny ca kowicie; by owym ko ciotrupem w szafie,
a dopki by tam i nie zosta z powrotem przyzwoicie pogrzebany, jego duch opiera si wszelkim egzorcyzmom. Ka dy nast pny fragment fabu y
upomina si coraz g niej, eby w czy do niej Hornblowera. Ta powie mog aby si obraca tylko wok niego i odnosi si tylko do roku
1805.
Pierwszy dzie Nowego Roku 1964 zasta mnie w Maui, a tam w nie w miejscu tak bardzo odleg ym od wyprawy trafalgarskiej w czasie,
przestrzeni i atmosferze, jak to mo na sobie tylko wyobrazi musia em zaprzesta walki, odst pi od innej pracy, ktr zacz em, i pozwoli , aby
wypadki potoczy y si swoim torem.
Od tego czasu wszystko idzie naprzd jak zwykle dot d. Osi gn em etap, gdy od czasu do czasu trzeba bra z biblioteki rd a i sprawdza
fakty, aby mc decydowa , czy jaki nowy zwrot w fabule powie ci jest prawdopodobny. Dzi rano przed przyst pieniem do codziennej pracy
(drugi dzie pracy nad t parti eseju) z apa em si na kartkowaniu encyklopedii i przegl daniu Life of Johnson Boswella dla poszerzenia
i od wie enia mych sk pych wiadomo ci o wielebnym doktorze Doddzie, powieszonym w roku 1777 za fa szerstwo. To, co wwczas zrobi Dodd,
mia o pewien wp yw na to, co mg robi Hornblower w roku 1805, a ja w 1964.
Teraz, w tym w nie momencie pisania, zaczynam ten ust p wrciwszy do biurka po spacerze dooko a pokoju, a fakt, e nie ograniczy em si
tylko do wstania z fotela, lecz chodzi em, ukazuje intensywno moich obecnych uczu . Wa y si moja przysz
, jeszcze jedna powie staje si
mo liwa. Ale to nie wszystko. Musz sko czy dzi ten esej, eby mo na go by o w czy do ksi ki czeka nie tylko drukarz, czekaj wyspy
greckie. W chwilach gdy bie ca i przysz a praca zostawiaj troch miejsca na przytomne my lenie, czyni przygotowania do natychmiastowego
wyjazdu do wschodniej cz ci Morza rdziemnego. Maki Grecji wdzieraj si przed oczy mojej wyobra ni a piew syreni s yszany przez Ulissesa
wkrada si do mego wewn trznego ucha. Lecz ile z tych makw naprawd zobacz , ile z tego piewu us ysz ? Jest to okres bardzo intensywnej
pracy my lowej. Zaczn si pojawia wie e ogniwa w cuchu, i (s dz c po d ugim do wiadczeniu) niekiedy trzeba b dzie dokona wyboru,
niech tnie odrzucaj c jedno ogniwo na korzy drugiego, ogniwa za , ktre przedtem wydawa y si wyprbowane i mocne, trzeba b dzie sprawdzi
ze wzorcami z rzeczywistej historii. Co mnie obchodzi Ulica Rycerzy, gdy musz wiedzie , i to natychmiast, ile okr tw liniowych towarzyszy o
Nelsonowi do Indii Zachodnich?
Z tego wszystkiego wygl da, jakbym zamierza pisa now powie , lecz jest to sprawa bardzo niepewna. I przedtem przychodzi y mi do g owy
fabu y, ktre porzuca em, gdy powie ostatecznie okazywa a si niewarta napisania, nieciekawa albo zbyt w a. Z t mo e atwo by tak samo. Nie
napisa bym tu o niej, gdyby nie by a to sprawa teraz lub nigdy.
Przypu my, e b
pisa t powie . Przypu my (stara w tpliwo , jedna z kilku, jakie z wiekiem staj si silniejsze), e po yje na tyle d ugo,
eby j sko czy . Wwczas gdzie z pocz tkiem drugiego tygodnia w lipcu, kiedy b
ju z powrotem w domu, zastan siebie siedz cego tu, gdzie
siedz w tej chwili, z tym samym pirem w r ku i z t sam podk adk pod papier przede mn , napisz cyfr l u gry strony i raz jeszcze rzuc si
sankami w d zbocza, skazuj c si na codzienne godziny pracy wyobra ni i miesi ce zm czenia. Mo e wwczas to dziwna my l spojrz
z zazdro ci na przyjemne godziny sp dzone przy pisaniu obecnego eseju. Mo e gdzie w pa dzierniku zakr
wieczne piro, wstan zesztywnia y
od biurka i wrc do ycia. Do tego czasu mo e
Ostatnie s owo napisane przeze mnie na ko cu poprzedniego rozdzia u by o Do widzenia. Teraz pisz je znowu z rwnie silnymi uczuciami.

*****