You are on page 1of 5

Matematik Dnyas, 2004 Gz

Bekir S. Gr* / bekir@cc.usu.edu

Avrupamerkezcilik Kskacnda
Evrensel Bir Etkinlik: Matematik
iri. Aslann bir yazsndan [1] tetiklenerek, nceki yazlarda, Hegelin grlerinden balayarak eitime kadar uzanan matematikle ilgili birok konuyu ele aldk. Son olarak, kltrel yabanclama ve matematik arasnda
ne tr bir ilikinin bulunduunu anlamak iin baladmz gezide, matematiin Batl doas sorununu ele almadan bu ilikiyi sz konusu etmenin
pek bir anlam ifade etmeyeceini belirttik. Bu yazda, matematik, Avrupamerkezcilik ve evrensellik
konusuna devam edeceiz.

suna eileceiz. Son olarak, klasik bilimsel modernite, evrensellik ve kltr arasndaki kimi ilikileri ele alacaz.

ki Avrupamerkezci. Matematiksel nesnelerin


zaman, zihin, toplum, matematiki ve dilden bamsz olarak var olduu eklindeki yaklam platonculuk olarak adlandrlr. Raymond Wilder yaygn olarak kullanlan platoncu yaklamn aksine - matematii kltrel antropoloji asndan, yani onu genel kltrn bir paras olarak ele almay
nerir. Bu bak asyla bakldnda, matematik
tarihine az veya ok katk yapm her kltrn/topluluun matematiin ne olduunu ve matematiin
doasn etkiledii rahatlkla sylenebilir. imdi
matematie katks olmu Avrupa-d bir topluluk
hakknda Wildern sylediklerini dinleyelim: Kendilerinden sonra gelen Bat Avrupal [matematikilerin] rettikleri matematii gelitiremediler. Onlar,
Yunan ve Babilin matematiksel almalarn canl
tuttular. Bunun iin onlara mteekkir olunabilir
[13, s. 151]. Bu satrlarda sz geenlerin kim olduunu tahmin ettiniz sanyorum. yle ya, Raidin
dokunakl bir ekilde syledii gibi [11], matematiksel emaneti Yunandan alp, hi dokunmadan
emin bir kasada saklayarak, daha sonra vakti geldiinde bu emaneti ehline teslim eden Mslmanlar
eklindeki temsil ile srekli karlarz. Hi olmazsa, bir tr derin dondurucu grevi grm kiilere
yani bu sadk kasa muhafzlarna, srf bundan dolay teekkr edilebilecei teminatn veriyor Wilder!
kinci rneimiz hmanist grleriyle tannan
matematiki Philip J. Davis olacaktr. Bir hmanist
olarak, matematiin sosyal ve insani deerlerle ilikisini nplana karan bu yazar konu etmemizin
birok nedeni var. Davisin hmanistlii, matematiksel antiplatoncuuna dayanr. Matematiksel
nesnelerin zaman ve mekndan bamsz olduu

Avrupamerkezcilik. Bilim ve matematik tarihisi Raid, Klasik bilim Avrupaldr ve kkenleri


Yunan felsefe ve bilimine dorudan dayandrlabilir eklindeki inancn bilim tarihilerinin nerdeyse
tamamnn rtk kabuln yansttn belirtir [9].
Bu inan Avrupamerkezciliin ekirdeini oluturur. Bu gre gre bilim, son tahlilde, yalnzca
Avrupallarn bir rndr. Dahas, insanln
mmtaz paras Avrupa, kendini bilim araclyla tanmlar.
Avrupa-d bilimsel almalar Avrupa yadsmaz, ancak bu almalar Avrupal olarak nitelenen bilimin, Raidin deyimiyle, entelektel yaplandrmasn asla sarsmayacak ilave tekniklerden
ibarettir. rnein Raid yle sorar: Bourbakinin
cebirin geliiminin izini srerken slam devrini grmezlikten gelmesinin nedeni bu inan deil midir?
Bu inanc yani Avrupamerkezci matematik algsn daha iyi anlamamz salamas iin, ncelikle, tannm iki Amerikal yazardan alntlar yapacaz. Daha sonra, Avrupamerkezciliin bir eletirisini sunacaz. Buna ilaveten, Avrupal olarak
nitelenen klasik bilimsel rasyonelitenin temellerinin ne zaman ve kimler tarafndan atld konu* Utah State University, doktora rencisi.

95

Matematik Dnyas, 2004 Gz

grne tamamen kar kar. Kendi matematik


felsefesinde insani deerlere yer verdiinden, Davisin, matematie katks olan halklar, matematiin geliimi ve Avrupamerkezcilik hakkndaki grleri ilgin olmal.
Davis, Mslman matematikiler hakknda klasik Yunan gvdesini koruyan ve erken modern Avrupaya aktaran betimlemesi yapar [3, s. 294]. Davis, baka bir sayfada, grlerini aktarmadan nce
kendi grlerinin Avrupamerkezci olduunu peinen belirtir. Fakat bunu yaparken Avrupamerkezci
kelimesini trnak iine alarak, Avrupamerkezci yaklamlara kar kanlara katlmadn ima eder.
Ama hemen akabinde, Saylar artan fanatiklere
gre bu [Avrupamerkezcilik] pis bir kelimedir diyerek Avrupamerkezci bak asna kar kanlar
fanatiklikle sular. Daha sonra, matematiin salam
temellere dayanan malzemesi gz nne alnnca bu
tr tartmalarn imdilerde olduka mnasebetsiz olduunu belirtiyor [3, s. 239]. Dahas, kitabnn bir yerinde; Papa John Paul IInin Fides et Ratio
adl kitabnda, Bat felsefesini dnyadaki birok
gelenekten biri olarak sunduuna deindikten sonra, bu gryle Papann Bat felsefesini greliletirdiini belirtir [3, s. 222]. Anlalan, hmanist Davis,
Bat felsefesinin mutlak olduuna inanmaktaym ve
tartma Avrupann snrlarna dayandnda, katksz bir platoncuya dnyormu!

Matematik sz konusu olunca, Yunan ve Rnesans ncesi iin iddia zetle udur: Herhangi bir
sersem bile matematiksel olgularn doru olduunu
bilebilir; ne var ki, ancak gerek matematikiler
(yani Yunanllar) bunun niin doru olduunu bilir nk ispata sahiptirler [4, s. 5]. Aslnda Yunanllar hakkndaki bu yaygn kanaat sorunludur. Rajuya gre Pisagorcularn ispat gnmzdeki anlamyla ispat kabul edilemez, tpk Newtonn Principiadaki argmanlarnn ispat kabul edilemeyecei
gibi [4]. Dahas, bilindii zere, Pisagorcularn bir
ispata sahip olduunu ifade eden Proclus, Pisagorculardan sekiz asr gibi bir zaman sonra yaamtr,
dolaysyla bu tarihsel ahitliin doruluundan
emin olmak hayli gtr. Kald ki Avrupann kendini Yunanllara dayamas bir kken bulma ihtiyacndan kmtr ve mazisi bir buuk yzyl amaz
- dahas elikilerle doludur [2, 9, 12].
Avrupamerkezciliin Eletirisine Giri. Avrupamerkezci gr Rnesans ncesi matematii, kuramsal temellerden yoksun olmak ve pratik amalarla belirlenmekle itham ederek [10] bu matematii a priori olarak tasnif d brakmakta kararl
grnmektedir. Dolaysyla, bizce yaplmas gereken Avrupamerkezci grn eletirisini Avrupamerkezci bilimsel rasyonalitenin entellektel kurulumunu ele alan dzeyde yrtmektir. Bu yolda,
Avrupamerkezciliin eletirisine nemli katklar
yapm biri, geen yzyln son eyreinde yapt
almalarla hayranlk uyandran bilim ve matematik tarihisi Rt Raiddir. Raidi izleyerek, Avrupamerkezci argmanlarda lokomotif ilevi gren, dolaysyla matematik tarihinde Avrupa-d
almalar skartaya karmada baat etmen olan
bir ayrma geelim.

Yunan Mucizesi. Avrupamerkezci matematik eletirisini esasl bir ekilde yapabilmek iin
nemli bir durak olan Yunan matematiine ksaca
deinmekte fayda var. Aklclyla bilinen mehur
oryantalist Renan, Yunan mucizesi tabirini kullanmaktan ekinmemitir. Mucize (aciz brakan,
akln almakta zorland, vb.) ile acz arasndaki
etimolojik balanty hatrlatp, Raidi dinleyelim:
Tarihsel bir incelemenin amac mucizeler sunarak
tarihinin aczini rtmek deil, tarihte mucizelerin
olamayacan gstermektir! Sahi, mucizelere dayal tarih yazmna kar uyank olmann zaman
gelmedi mi? [11] Antik Yunan dncesine tesir etmi bata Thales ve Pisagor olmak zere birok
dnr ve matematikinin, zamann bilim merkezi saylan Msr, Mezopotamya ve ine gitmi olduu ve oralarda eitim ald bilinen bir husustur.
Hatta yle zamanlar olmutur ki, Msra gitmeyenler, orada eitim almayanlar Yunanllar tarafndan bilge saylmamtr.

Modern versus Modern-ncesi. Bu ayrm, Avrupal olarak nitelenen matematiin kavramsal yaplandrlmasnn temelini oluturur. Oysa, Raidin syledii gibi, modern devrin balangc olarak Rnesansa dair ne srlen iddialarn tm,
matematik tarihinde zdnden ok daha fazla
sorun dourmaktadr [10]. yle ki, ortaal veya modern-ncesi tabirini kullanan bir tarihi,
Latin, Bizans, in, Hint ve slam matematii gibi
birbirinden nerdeyse tamamen farkl yaklamlar
ayn balk altnda toplama hakkn elde etmi olarak grr! Raid yle sorar: Hangi tarihi on ikin-

96

Matematik Dnyas, 2004 Gz

ci asrdaki Pisal Leonardoyla on beinci asrn


sonlarndaki Luca Pacioliyi matematiksel olarak
birbirinden ayrabilir? Onuncu asrn sonundaki elKerec ile on yedinci asrn sonundaki el-Yezdiyi
matematiksel olarak birbirinden nasl ayrabiliriz?
vb. Bu tr bir ayrm yapmaya kalkan tarihi,
akas matematiksel btn olgular bir kenara
iterek, Avrupamerkezci ideolojik yarglarnn kurban olur. Matematiksel olarak byle bir ayrmn
yaplamayacandan emin olmak iin, Raid ok
ak bir yntem kullanr: Cebir ve saysal analiz
iin el-Samawal (12. yy.) ile Simon Stevin (16.-17.
yy.), saylar kuram iin el-Fris (13.-14. yy.) ile
Descartes (17. yy.), denklemlerin saysal zm
iin yntemler hususunda el-Ts (13. yy.) ile
Franois Vite (16. yy.), maksimum aratrmalar
zerine el-Ts (13. asr) ile Fermat (17. yy.), Diophantine tamsaylar analizi zerine el-Hzin (10.
yy.) ile Bachet de Mziriac (17. yy.) gibi isimler ve
almalar arasnda bir kyaslama yapmak yeterlidir. Bu analizlerden sonra u olgu ortaya kacaktr: Dokuzuncu asrda yaplan almalarla, daha
sonra, on yedinci asrn balarnda retilen almalar ayr ayr snflandrmay gerekelendirecek hibir ipucu yoktur [10]. Matematik tarihine Rnesans veya dier tarihsel devirleri empoze etmek,
Raidin vurgulad gibi, siyasal tarihin silik bir
kopyasndan ibarettir.

rek aktarmak gerekirse: Sadece Arapa konuulan


lkelerde deil, deiik dillerin konuulduu yrelerde de bilim balca Arapa yrtlmtr. Semerkanttan Granadaya uzanan geni corafyada
Horasan ve Sicilya gibi birbirinden uzak yrelerde
bilim Arapa yrtlmtr. Nsruddn el-Ts
gibi byk bir matematiki nostalji olsun diye
anadilinde Farsa yazmak istemise de, ksa srede
yeniden Arapa yazmak durumunda kalmtr. ElBrnnin kendi devrinde Arapann bilim dili olduunu vurgulamas bu anlamdadr. zetle, Arapa bir ulusun dili olmaktan km evrensel bir
kimlik kazanmtr. Gerek bilimsel olsun gerek felsefi olsun rasyonel bilginin dili Arapa olmutur.
Sonuta, deiik inan ve dinlerden bilginlerin
ve deiik kltrlerin rn olan Avrupal-olmayan tek bilim, sadece Arapa olmasa da byk lde Arapa yazlmtr [9]. Ayrca, Arapa bilimin
nemi, dar anlamyla salt tarihsel deildir. Aada deineceimiz zere, Avrupal olarak nitelenen
klasik bilimsel modernitenin en nemli parametreleri Arapa yazan bilim adamlar tarafndan kurulmutur. Bilimin tarihi insanln tarihiyle nerdeyse
zdetir; klasik ve modern bilimi nceki etkinliklerden ayrtran nokta bilimsel yntemler ve rasyonalite olarak kabul edilir. Raidin tespit ettii
gibi, Avrupal klasik moderniteyi nitelemek iin
kullanlan gerek cebirsel rasyonalite gerek deneysel
rasyonalite, dokuzuncu ve on ikinci asr arasnda
spanyadan ine kadar Arapa yazan bilim
adamlar tarafndan kurulmutur.
ncelikle cebirsel rasyonalite konusunda Raidi dinleyelim [8]: Dokuzuncu yzyln ba []
Badattaki Hikmet Evinin sekin evresinden
Muhammed ibn Musa el-Hrizm, konusu ve tarz
yeni olan bir kitap yazd. Cebir, ilk olarak bu sayfalarda ayr ve bamsz bir matematik disiplini olarak ortaya kt. Bu, hem bu matematiin tarz hem
de nesnesinin ontolojisi itibariyle ve bunlardan da
te gelecek iin at olanaklarn zenginliiyle ciddi bir gelimeydi. Bununla birlikte, el-Hrizmnin
adalar tarafndan da bu byle tannd. Bu tarz
hem algoritmik hem de ispatlamalyd. Dahas bu
cebir sayesinde matematii 9. yzyldan teye etkileyecek olan muazzam potansiyelin bir gstergesini
de burada bulabiliriz: Matematiksel disiplinlerin
birbirlerine uygulanmas. Baka bir deyile, tarz ve
amacnn genilii ile cebir bu tr disiplinler-aras
uygulamalar mmkn klmtr; buna karn, bun-

Evrensel bir Etkinlik Olarak Arapa Bilim.


Arapa bilim (Arabic science), genellikle slam
bilimi olarak alglanmasna ve evrilmesine ramen, ki Bat dillerindeki metinlerde de bu anlamda
bir kullanm yaygndr, biz burada, slam ve bilim
ilikisini etraflca ele alamayacamzdan, Arapa
bilim kavramn biraz teknik bir anlamda kullanacaz. Raide gre, Mslmanlarn siyasal ve
bilimsel adan gl olduu devirlerde bilimsel etkinliin dili Arapa olmakla birlikte, bu Arapa
bilgi ne sadece Araplar ne de sadece Mslmanlar
tarafndan retiliyordu. Hristiyan, Sabi, Yahudi
ve dier dinlerden olan bilginler de almalarn
Arapa srdryorlard. Mslmanlar bilimin gelimesine msait bir zemin hazrlam, bilim adamlarn koruyup almalarn tevik etmitir. zetle,
bu bilgilerin ortak paydas Mslmanlarn hakimiyetinde ve Arapa retiliyor olmalaryd. Bilimin
evrensel dili Arapayd ama retilen bilgi sadece
Mslmanlara ait deildi. Raidden [5] zetleye-

97

Matematik Dnyas, 2004 Gz

larn says ve eidi matematiin yapsn 9. yzyldan sonra artk devaml deitirecekti.
Ksaca, Raide gre klasik bilimsel modernitenin rasyonel ekirdei cebirdir ve bunun varoluunu mmkn klan sebepler, bu yeni disiplinin sunduu yeni ontolojide yatmaktadr. Dolaysyla, buradaki mesele basite yeni sonular ve bulular elde etmek deildir. Cebirsel rasyonalitenin kkleri
dorudan 9. yzyla uzanmaktadr ve bu kkler
17. yzyln sonlarna kadar gelimeye devam etmitir: Bu modernite Avrupal halini almadan nce, ilk aamalarnda Arapa yazlm olup sonra
Latince, branice ve talyanca yoluyla aktarlmtr.
Raid bu sreklilie iaret etmekle epistemolojik
bir kopmann szkonusu olmadn da belirtmi
oluyor ayn zamanda: Biraz pervaszca sormak gerekirse: 17. yzyln balarnda Bachet de Meziriac
yoktan m ortaya kt? [8].
Deneysel rasyonaliteye gelince, burada sadece
bilimsel almalarda deneyin rol zerine almalarndan dolay bn el-Heysemi (lm 1040l yllar) ele almakla yetinelim. bn el-Heysem geometriden say kuramna, gkbilimden statie ve matematiksel felsefeye kadar birok konuda nemli katklar yapmtr [11]. Konumuz itibariyle bizi u ilgilendirir: bn el-Heysem, optik alannda bilim tarihilerince 17. asrdaki bilim adamlarna atfedilen
birok buluu elde etmekle kalmam, bilimsel aratrmalarda deneyi ispat normu olarak belirlemitir.
Klasik bilimsel rasyonaliteyi tanmlayan bu gibi hususlarn yansra, iyi bakldnda, Arapa
matematikte Yunan matematiinin kesinlikle devam olmayan birok yeni disiplinle karlarz
[11]. Helenistik dnemde hemen hemen hi bilinmeyen nmerik analiz ve interpolasyon yntemleri
bunlara rnektir. Dahas rnein bir Fermatda neyin yeni ve sahih (otantik) olduunu anlamak istiyorsak, Diophantine analizine ait kavramlarn gerek nedenlerini anlamalyz, ki bu, el-Kerec veya
el-Hzin gibi birinci snf matematikilerin almalarn grmeksizin mmkn deildir [10].
Bu yazdklarmzdan, modern versus modernncesi ayrmnn tamamen ilevsiz olduu ortaya
kar, dolaysyla yeni bir matematik tarihinin yazlmas gerektii anlalr. Rashid u sonuca varr:
Sadece siyasal tarihin deil ayn zamanda bilim ve
medeniyetler tarihinin de muzafferler (askeri ve siyasal kast ediyorum) tarafndan yazldn belirtmek aikr bir eyi dile getirmektir. Bir anlna u-

nu dnelim: Tersi deil de, ngiltereyi smrgeletiren Hindistan olsun. Matematik tarihinin kaytlarnda Brahmaguptay ok daha iyi bir konumda bulacaktk [6].
Evrensellik. Avrupamerkezcilikle ilgili bu tartmalardan sonra evrenselin kltrle ilikisi zerinde durmakta fayda var. Evrenselle ilgili gerek
klasik gerek yakn zamandaki felsefi tartmalar ilgin ve nemli olsa da, bu tartmalar yazmzn
amacnn dndadr. Biz evrensel kelimesini dnya
apnda bir grngy nitelemek iin kullanacaz. Daha spesifik olarak, ktalar-ar, kltrar ve ulus-ar ve a priori olarak hibir halk veya corafyay darda tutmayan bir etkinlie evrensel bir etkinlik diyelim. Buradan varmak istediimiz aktr: Evrensel bir etkinlik olarak bilimle,
Avrupal olarak nitelenen bilimden ok daha nce
kar karyayz. Yukarda ayrntl olarak szn
ettiimiz Arapa bilim bu evrensel etkinliklerden
biridir. Kald ki Akdenizli halklar ok eski devirlerden beri srekli olarak bilimsel alveriin merkezinde yer etmitir. Bilim bizatihi tanm itibariyle
batan beri snr tanmaz bir etkinlik olmutur [7].
Buradan evrensellik ve yerel deerler ilikisine
geebiliriz: Matematik eitimi evrensellik fikri verdii iin yerel kltrel deerleri ikinci plana itmekte ve insanlarn kendi milli ve dini kimliklerine dayanarak stnlk iddialarna imkn vermemektedir [1]. unu aka ifade etmekte fayda var: Matematiksel bir etkinlik ele alndnda, hem yukarda kullandmz ve ayaklar yere basan evrensel
tanm durumunda, hem de platonculuk gibi metafiziksel bir evrensele srtn dayayan anlamyla (yani matematiin zaman, mekn ve matematikiden
bamsz olmas durumunda), dnyal bir kltrn
bir tekine stnlnn olmas sz konusu olamaz. Bu, muhtelif kltrlerin, ayrmcln olmad bir zeminde bulumas anlamna gelir.
imdi, bir an iin, nceki yazmda vurguladm eitimle ilgili dolaymlar ve bu yazda vurguladm matematik tarihindeki Avrupamerkezcilik
dolaymn ortadan kaldrdmz dnelim. Sorumuz udur: Bu temizlikten sonra matematikte
geriye kalan herhangi bir ulusun kimliini ikinci
plana itmesine sebep olur mu? Geriye kalana yakndan bakldnda, inden Mezopotamyaya,
Anadoludan Hinte, Msrdan spanyaya ve Tebrizden Rusyaya kadar dnyann eitli halklarnn

98

Matematik Dnyas, 2004 Gz

ortak abalarnn bir birikimi grlr. Bu durumda, dnyann mmtaz medeniyetlerinin ortaya
koyduu bir rnn, herhangi tikel bir medeniyetin bireyleri iin kltrel komplekse yol amas iin
ciddi hibir neden yoktur.

bizce asl tartlmas gereken, kltr-ar bireysel


dzlemde matematikinin nesnelerle ilikisinde
modern dnemlerde kimi sorunlu ilikiler olup olmaddr. Matematik, modernizm, siyaset, nc dnya gibi konular sonraki yazmda ele alp bu
yaz dizisini noktalayacam.

Sonu Yerine. Bizce asl eletirilmesi gereken


evrensellik deil, evrensel olarak anlalabilecek bir
etkinlii kskaca alan Avrupamerkezcilik olmaldr. Kald ki, Avrupamerkezci bir okuma, dnyann geri kalan halklarn bilim iin yetersiz grerek
bir tr rklk sergilemekte ve bylece kendisi,
kendini evrensel bir etkinlik olarak sunma hakkndan seve seve feragat etmektedir. Mehur oryantalist Renan, Sami rklar iin yle diyordu: Sami rklar karakterize eden birlik ve basitlik Sami dillerin
bizatihi kendilerinde de bulunur. Soyutlama onlar
iin mehuldr, metafizik ise mmkn deildir.
[] Aryan diller Sami dillerle kyaslandnda, Sami dillerin realizm ve hassaslk, Aryan dillerin ise
soyutlama ve metafizik dilleri olduunu syleyebiliriz [9]. zetle, Renan gibiler, Samileri soyutlama
iin yetersiz veya toy olarak grmektedir. te bu
anlamda Avrupamerkezci olmayan bak alar
dnyann hibir halkn matematik ve bilim iin yetersiz grmedii iin, Avrupamerkezci bir bak
asndan daha eitliki ve zgrlkdr. Bizim
ise yle bir zeminde kendimizi veya yerel deerlerimizi ikinci planda hissetmemiz iin bir neden
sz konusu deildir.
Avrupamerkezcilik ve eletirisi zerinde uzun
uzun durmamn tabii ki nemli sebepleri var. Sorunu dorudan ifade etmekte fayda gryorum: Avrupamerkezci bir matematik algsna sahip Avrupa-d kkenli bir matematiki kltrel yabanclamadan kaamaz. yle ya, Avrupa ve evrensel
matematik arasnda kurulan zorunlu ilikinin dourduu gerilimin, zneden bamsz mutlak dorunun avclar olarak bilinen kiilerin zgvenlerinde hasara yol amadn iddia etmek hayli gln olsa gerektir. Afrikadan Amerikaya eski ve
yeni biimleriyle smrgecilerin halklar smrmek iin kulland taktik o halklarn bireylerinin
onurlarn zedelemek ve zgvenlerini sfrlamak
deil de nedir? te tam da bu zgven eksiklii ve
onur zedelenmesidir ki Avrupa-d kkenli bir matematikiyi kendi kltrel deerlerini benimsemekten soutur. Yoksa, matematiin evrenselliinin kimi kltrlerle bir alp veremedii yoktur. Aksine,

Kaynaka
[1] Aslan, Adnan, Matematik Belas, Zaman gazetesi,
06.10.2002. http://www.zaman.com.tr/2002/10/06/yorumlar/yorum2.htm, Matematik Dnyas 2003-III, s. 92-3.
[2] Bernal, Martin, Black Athena: The Afroasiatic Roots of
Classical Civilization (The Fabrication of Ancient Greece
1785-1985). Rutgers University Press, 1987.
[3] Davis, Philip J., The Education of a Mathematician, Natick,
Mass.: A K Peters, 2000.
[4] Raju, C. K., Approximation and Proof in the Yuktibhs
Derivation of Madhavas Sine Series. National Seminar on
Applied Science in Sanskrit Literature: Various Aspects of
Utilityde sunulan tebli metni. Agra, 20-22 ubat 1999.
[5] Rashed, R., Conceptual Tradition and Textual Tradition:
Arabic Manuscripts on Science, Y. Ibish (Ed.), Editing Islamic Manuscripts on Science, Proceedings of the Fourth
Conference of al-Furqan Islamic Heritage Foundation
(London 29th-30th November 1997), London: al-Furqan,
1999, p. 15-51.
[6] Rashed, R., The End Matters. Islam & Science. vol. 1 (June
2003) no.1, p.153-160. (Trke evirisi iin bkz. [11]).
[7] Rashed, R., Promoting Science-Based Cultural Dialogue
Among Civilizations, Confrence lors de lAcadmie des
Sciences du Tiers Monde Teheran, 2000. Mditerrane
Technologies Newsletter, No 7, October 2001. (Trke
evirisi iin bkz. [11]).
[8] Rashed, R., The Invention of Classical Scientific Modernity,
Revista Latinoamericana de Historia de las Ciencias y la
Tecnologa, vol. 12, nm. 2, mayo-agosto de 1999, p.
135-147. (Trke evirisi iin bkz. [11])
[9] Rashed, R., The Notion of Western Science: Science as a
Western Phenomenon, The Development of Arabic Mathematics: Between Arithmetic and Algebrada. ev. A. F.
Armstrong, Kluwer Publishers, Appendix 1: 332-349,
1994. (Trke evirisi iin bkz. [11])
[10] Rashed, R., Periodization in Classical Mathematics, The
Development of Arabic Mathematics: Between Arithmetic
and Algebrada. ev. A. F. Armstrong, Kluwer Publishers,
Appendix 2: 350-5, 1994. (Trke evirisi iin bkz. [11]).
[11] Raid, R., slamda Bilim ve Klasik Avrupal Modernitenin
cad, Ed. Bekir S. Gr, Orient Yaynclk, (hazrlanyor).
[12] Sayl, Aydn, Msrllarda ve Mezopotamyallarda Matematik, Astronomi ve Tp, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, 1966.
[13] Wilder, Raymond L., Mathematics as a Cultural System,
Pergamon Press. 1981.

99

You might also like