Rodzimy terroryzm

jako zjawisko zagraajce

bezpieczestwu w Europie
Terroryzm stanowi powane zagroenie i rwnoczenie wyzwanie dla
bezpieczestwa Europy. Nastpuje ciga ewolucja form i metod dokonywania
zamachw a take dokonuj si zmiany w oglnym profilu osb wczajcych
si w dziaalno terrorystyczn. Coraz wiksz rol w stawaniu si terroryst
odgrywa motywacja religijna, ktra w szczeglnoci widoczna jest w procesie
radykalizacji muzumanw. Zagroenie terrorystyczne w Europie, ktrego
podoe stanowi idee separatystyczne, nie jest cakowicie wyplenione,
jednake terroryzm islamski rzdzi si zupenie innymi prawami, a cele i metody
przeprowadzania zamachw skupiaj si na spektakularnoci i maksymalizacji
liczby ofiar. Czynnikiem wzmagajcym zagroenie jest przeprowadzanie
zamachw przez europejskich muzumanw w ich rodzimych krajach urodzenia
bd zamieszkania tzw. home grown terrorism (rodzimy terroryzm).
Poziom zagroe wynikajcych
z rozpowszechniania islamskiego terroryzmu i rodzimego terroryzmu home
grown terrorism od kilku lat systematycznie wzrasta. Nie jest to nowe zjawisko, jednake staje si coraz bardziej
powszechne i stanowi coraz wiksze
zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego. Przez pojcie terroryzmu
rodzimego rozumiemy akty przemocy
o przesankach politycznych, ideologicznych lub religijnych, skierowane
w wikszoci przypadkw na cele znajdujce si na terytoriach pastw zachodnich, dokonywane przez osoby tam
urodzone lub wychowane. Dokadniej
jest to sytuacja, kiedy osoby urodzone w krajach zachodnich i/lub bdce
potomkami imigrantw z krajw muI 2011 / 17

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Magdalena Adamczuk

zumaskich, wychowane w kulturze

zachodniej znajduj sens ycia i samorealizacji w wyznawaniu radykalnej formy islamu. Osoby te, mimo e inspirowane dziaaniami Al-Kaidy i ideologi
prowadzenia globalnej witej wojny
(dihadu), czsto dziaaj bez kontroli,
wsparcia i planowania zewntrznego.
Zazwyczaj, poprzez radykalizacj i indoktrynacj przechodz z biernej sympatii do aktywnego terroryzmu.
Powszechnie ocenia si, i home
grown terrorism powsta w wyniku
rozproszenia gwnej bazy Al-Kaidy
a tym samym wzrostu liczby komrek
inspirowanych jej ideologi. Niemniej
jednak zjawisko to jest mieszank wpyww zarwno ideologicznych, jak i reliBEZPIECZESTWO NARODOWE

61

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

gijnych na wieloaspektowe problemy,

z ktrymi borykaj si spoeczestwa
zachodnie. Midzy innymi dlatego terroryzm rodzimy okrelany jest jako socjologiczny fenomen, w ktrym przynaleno, tosamo oraz dynamika grupy
stanowi istotne elementy w procesie
jego ewolucji1. By mc dokona waciwej analizy zjawiska, naley mie na
uwadze, e aden pojedynczy czynnik
(jak kryzys tosamoci muzumaskiej
czy alienacja) nie moe by traktowany
jako przyczyna skrajnej radykalizacji.
Dopiero poczenie wszystkich czynnikw, ktre potencjalnie wpywaj na
decyzj modych muzumanw i konwertytw o przyczeniu si do dihadu
daje waciwy obraz niezbdny do zrozumienia zjawiska.

TERRORYZM ISLAMSKI W EUROPIE

Jak wspomniano, zagroenie terroryzmem w Europie nie jest zjawiskiem
nowym. Ruchy separatystyczno-narodowociowe, lewackie i zwizana z nimi
aktywno w postaci zamachw terrorystycznych i przemocy politycznej s
nieodcznym elementem wpywajcym
na poziom bezpieczestwa europejskiego. Jednak zarwno nasilenie atakw,
jak i formy ich przeprowadzania ulegaj
cigym przeobraeniom. Wydarzenia
z koca wieku XX rewolucja w Iranie
w 1979 r., interwencja izraelska i zaangaowanie midzynarodowe w Libanie
od 1982 r., w tym m.in. aktywno wspie-

ranego przez Iran szyickiego ugrupowania Hezbollah, wojna w Afganistanie

rozpoczta w 1979 r., a w konsekwencji powstanie AlKaidy stay si niewtpliwie rdem odrodzenia ruchw
opartych na ideologii fundamentalizmu
islamskiego w Europie i na wiecie.
Na podstawie bada przeprowadzanych m.in. przez Europol2 wnioskowa
mona, i wikszo aktw o charakterze terrorystycznym jest dokonywanych
przez organizacje separatystyczne
o podou skrajnie prawicowym bd
lewicowym. Terroryzm islamski stanowi jednak powane zagroenie przede
wszystkim dlatego, e rzdzi si zupenie innymi prawami, a cele i metody
przeprowadzania zamachw skupione
s na osigniciu efektu spektakularnoci i maksymalizacji liczby ofiar. Dodatkow kwesti stanowic problem dla
bezpieczestwa europejskiego jest liczba osb podejrzanych o terroryzm, ktre zostay zatrzymane w Europie oraz
wysoki odsetek zamachw dokonywanych przez europejskich muzumanw
pozornie zasymilowanych ze spoecznoci zachodni. Kraje europejskie coraz
czciej staj si take ofiarami atakw
dokonywanych przez radykalnych islamistw pochodzcych z rnych czci
wiata.
Obecnie mamy do czynienia z wieloaspektowym postrzeganiem terroryzmu
islamskiego w Europie. Mona zaobser-

T. Precht, Home grown terrorism and Islamist radicalization in Europe, Danish Ministry of
Justice, December 2007, http://www.justitsministeriet.dk/fileadmin/downloads/Forskning_og_dokumentation/Home_grown_terrorism_and_Islamist_radicalisation_in_Europe_-_an_assessment_of_influencing_factors__2_.pdf
2
EU Terrorism situation and trend report, TE-SAT 2010 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/
cmsUpload /TE-SAT%202010.pdf

62

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Kontekst europejskiego terroryzmu

islamskiego ewoluowa na przestrzeni
ostatnich kilkudziesiciu lat. Obejmuje
on:
islamskie ugrupowania terrorystyczne majce swoje siedziby i obozy szkoleniowe w krajach muzumaskich, a dokonujce zamachw
w krajach europejskich,
eksportowych islamistw europejskich dokonujcych zamachw
w Izraelu, Afganistanie lub USA.
Osoby urodzone i wychowane
w krajach zachodnich angauj si
w zbrojny dihad i dokonuj atakw
w odlegych krajach poza Europ.
Przykadem jest tu zamach z 11
wrzenia 2001 r., przygotowywany
i zrealizowany przez grup wieckich imigrantw nawrconych na islam, ktrzy uznali idee mczestwa
za swj jedyny cel (komrka z Hamburga3),
zradykalizowanych islamistw europejskich wczeniej walczcych
w Afganistanie (19791988), Boni
(19921995) czy Iraku, ktrzy wracaj ze stref konfliktu, by pod szyldem Al-Kaidy dokonywa atakw
w Europie. Zjawisko to okrelane

jest jako blow back (byli bojownicy szukajcy nowych celw ataku
w krajach zamieszkania). Jest to
zjawisko szczeglnie niebezpieczne,
gdy osoby te maj bogate dowiadczenia bojowe oraz wiedz z zakresu broni i konstruowania adunkw
wybuchowych, ktr z atwoci
mog wykorzysta lub przekaza
potencjalnym zamachowcom,
zradykalizowanych
muzumanw
europejskich, urodzonych i wychowanych w Europie, bdcych penoprawnymi obywatelami wiata
zachodniego, ktrzy dokonuj zamachw w rodzimych krajach (vide
zamachy w Londynie, zamachy na
pocigi w Madrycie).
Zagroenia terroryzmem islamskim
dla Europy rozpatrywa mona w kategorii ewolucji od zagroe zewntrznych do zagroe majcych swoje rda wewntrz spoecznoci i cywilizacji
zachodniej (europejskiej).

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

wowa zjawiska, ktre do niedawna

byy niespotykane na terenie krajw europejskich. Islamscy terroryci zaczli
traktowa jej terytorium jako kolejn
lini frontu witej wojny i obszar,
na ktrym ich dziaania przynosz wymierne efekty.

Pomijajc terroryzm wiecki, motywowany narodowowyzwoleczo, separatystycznie lub lewacko, w poowie

lat 90. gwne zagroenie w Europie
stanowi terroryzm, ktrego rdem
i inspiracj byo powstanie Al-Kaidy
i wypowiedzenie w lutym 1998 r. przez
Osam bin Ladena witej wojny nawoujcej do dihadu przeciwko ydom i krzyowcom, do ktrej coraz silniej czuli si zobowizani muzumanie
europejscy. W konsekwencji m.in. byli

3
Tzw. komrka hamburska odpowiedzialna za planowanie i przeprowadzenie zamachw na World
Trade Center (WTC) i Pentagon w 2001 r. Na czele sta Mohamed Atta pilot i jeden z piciu porywaczy samolotu linii American Airlines (lot 11), ktry jako pierwszy rozbi si o jedn z wie. Studiowa
i mieszka w Hamburgu od 1992 r. Inni czonkowie hamburskiej sieci to: Marwan al-Shehhi, Said Bahaji,
Zakariya Essabar, Mounir el-Motassadeq.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

63

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Rys. 1. Od zagroe zewntrznych do terroryzmu rodzimego (home grown terrorism).

Zagroenie
zewntrzne

Transnarodowe organizacje terrorystyczne

(od poowy lat 90.)
Al-Kaida (od koca lat 90.)

Zagroenie
wewntrzne

Zachodnie organizacje, grupy/indywidualni

zamachowcy inspirowani ideologi
islamistyczn (od lat 2002/03)

Zagroenia
dla krajw
europejskich

Zjawisko
blow back

rdo: opracowanie wasne, na podstawie raportu Home grown terrorism and Islamist radicalisation in Europe, op. cit.

mudahedini walczcy wczeniej z wojskami rosyjskimi w Afganistanie czy

bojownicy boniaccy inspirowani ideologi Al-Kaidy przyczali si do zbrojnego dihadu. Cz muzumaskich
ekstremistw gosia, e pod koniec
XX w. zostaa zawarta niepisana umowa bezpieczestwa (Akd al-Aman) pomidzy liderami ruchu islamistycznego4
a wadzami europejskimi, na mocy ktrej szanuj oni prawa i ad w Europie
dopty, dopki nie s przeladowani5
jako muzumanie i pomimo e Europa
stanowi dla nich dar al harb6 terytorium wojny europejscy zamachowcy
nie bd skada ycia w ofierze na jej
terytorium.

Jednak, jak da si zauway, od

lat 20022003 rozpocz si proces
gbokiej radykalizacji muzumanw,
rozprzestrzeniajcej si m.in. poprzez
goszenie hase nawoujcych do walki
z cywilizacj zachodni przez przywdcw duchowych. Przykadem moe by
Abu Hamza al-Masri, islamski fanatyk,
ktry w londyskim meczecie Finsbury
Park nakania wiernych do fizycznej
walki z brytyjskim spoeczestwem
a take werbowa modych bojownikw
do dihadu. Zamachowcy, ktrzy zaatakowali londyskie metro i autobus
w 2005 r., byli prawdopodobnie zwizani z meczetem Finsbury Park i zafascynowani naukami wygaszanymi przez

Reprezentowany m.in. przez radykalnego szejka Omara Bakri Mohammeda (ktry 20 lat mieszka
w Wielkiej Brytanii, gdzie sta na czele rozwizanej ju ekstremistycznej grupy Al-Muhajiroun. Z Wielkiej Brytanii wyjecha do Libanu w 2005 r., gdy wadze brytyjskie cofny mu prawo pobytu uznajc, e
jego obecno nie sprzyja dobru publicznemu) czy innego lidera organizacji Al-Muhajiroun Sayfula
Islamiego popierajcego terroryzm w Wielkiej Brytanii: Kiedy wydarzy si tu atak bombowy, nie bd
temu przeciwny, nawet jeli zgin moje dzieci... Ale uwaam, e byoby sprzeczne z islamem, gdybym
sam zaangaowa si w dziaalno terrorystyczn w Zjednoczonym Krlestwie, poniewa tutaj mieszkam. Zgodnie z nauk islamu, obowizuje mnie pakt bezpieczestwa, zawarty ze Zjednoczonym Krlestwem, tak dugo, jak kraj ten pozwala miejscowym muzumanom y w pokoju. I wyjani dalej: Jeli
pragniemy angaowa si w dziaalno terrorystyczn, powinnimy opuci kraj. Inne zachowanie jest
sprzeczne z islamem. http://pl.danielpipes.org/2751/pakt-niebezpieczenstwa
5
Rozumie to stwierdzenie mona na dwa sposoby: samobjczych zamachw w Europie bd dokonywa muzumascy kandydaci na mczennikw pochodzcy z zagranicy lub europejscy kandydaci na
mczennikw bd mogli zoy ofiar z ycia poza granicami Europy, wszdzie tam, gdzie muzumanie
s przeladowani, za: M. Allan, Kamikaze made in Europe, Universitas, Krakw 2008, s. 43.
6
Dar al harb w prawie muzumaskim s to tereny w stanie wojny z muzumanami lub inne tereny
pod panowaniem niemuzumaskim. Przeciwiestwo dar al islam, ktre oznacza kraje islamu.

64

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Ocenia si, e dzisiejsza Al-Kaida

jest lepiej przygotowana do dziaa we
wspczesnej midzynarodowej sytua-

cji politycznej i spoecznej ni to miao

miejsce w przeszoci, a samodzielne
zradykalizowane komrki operacyjne
zorientowane na jej ideologi s znacznie trudniejsze do wykrycia i neutralizacji, przez co stanowi i prawdopodobnie bd stanowi w najbliszym czasie
jedno z najwikszych zagroe dla bezpieczestwa midzynarodowego.
W wyniku wysikw na rzecz przeciwdziaania zagroeniom terrorystycznym i kosztw, jakie pastwa ponosz
na rozwijanie zabezpiecze, organizacje
terrorystyczne szukaj coraz to efektywniejszych sposobw dokonywania
atakw. Zmianie ulegaj zarwno cele
i metody zamachw, sposoby planowania oraz finansowania dziaalnoci, jak
i sposoby rekrutacji i wykorzystywania
zamachowcw. Naley zauway wzrastajc rol i znaczenie kobiet, w tym
take urodzonych i wychowanych w Europie muzumanek drugiego i trzeciego
pokolenia, oraz konwertytek, ktre poprzez zwizki z muzumanami i stopniow internalizacj przyjmuj radykalne pogldy. Jeszcze do niedawna w

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

wspomnianego imama. Zamachy na

WTC, zabjstwo kontrowersyjnego holenderskiego reysera Theo van Gogha
dokonane przez islamskiego ekstremist z komrki Hofstad w 2004 r.7, zamachy w Madrycie w 2004 r.8, w Londynie
w 2005 r.9, zamach bombowy w Iraku
dokonany przez pierwsz europejsk
szahidk10 czy ostatni zamach w Szwecji11 uzmysawiaj, e Europa zacza
by nie tylko celem atakw terrorystycznych, ale take terenem mobilizacji islamskich radykaw, miejscem
radykalizacji i rekrutacji dihadystw,
zapleczem logistyczno-planistycznym
oraz wylgarni i eksporterem zamachowcw-samobjcw. Niepokojce
stao si w ostatnich latach zjawisko
tworzenia maych autonomicznych komrek europejskich, ktre s jedynie
inspirowane ideologi radykalnego
islamu, ale nie maj bezporedniego
zwizku z organizacjami powszechnie
uznanymi za terrorystyczne.

Grupa Hofstad zaoona przez modych chopcw, ktrzy zainspirowani dihadem i informacjami
na temat witej wojny wyczytanymi w Internecie, poznali si na forach i czatach, kontaktowali si
i werbowali kolejnych czonkw za porednictwem Internetu. Dopiero pniej rozpoczli kontakty z imamem, zbieranie informacji i konstruowanie bomb oraz planowanie zamachw.
8
11 marca 2004 r. wybuchy spowodoway mier 191 pasaerw kolejek, rannych zostao ponad
1,5 tys. osb.
9
Mohammad Sidique Khan, Shehzad Tanweer, Hasib Hussain, Germaine Lindsay (znany take
jako Abdullah Shaheed Pig Muncher Jama) wszyscy zamachowcy byli muzumanami mieszkajcymi
w Wielkiej Brytanii trzech pochodzio z Pakistanu a jeden z Jamajki. Shehzad Tanweer i Hasib Hussain odbyli trening w Pakistanie, gdzie wybrali si po duchow odnow.
10
9 listopada 2005 r. w Jakubie w Iraku konwertytka belgijska Muriel Degauque dokonaa samobjczego ataku, w ktrym zgino 5 onierzy.
11
11 grudnia 2010 r. w Sztokholmie Tajmur Abdel Wahab, Szwed pochodzenia irackiego, dokona samobjczego ataku, w ktrym ranne zostay dwie osoby. W swoim testamencie napisa, e dziaa za
namow Islamskiego Pastwa Iraku (cile wsppracuje z Al-Kaid w Iraku), zarzuca Szwedom brak
reakcji na karykatury proroka Mahometa (autorstwa Larsa Vilksa) a take zaangaowanie szwedzkich
onierzy w Afganistanie. Wahab wyjecha z Bagdadu do Szwecji w 1992 r. a nastpnie w 2001 r. przyjecha na studia do Wielkiej Brytanii.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

65

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

dziaaniach terrorystycznych na zdecydowanie mniejsz skal wykorzystywano dzieci a take osoby upoledzone lub
te, ktrych duchowe i religijne przygotowanie do dihadu nie jest ponadprzecitne.
Werbowanie europejskich muzumanw, ktrzy yj w realiach wiata zachodniego i bezporednio poznali jego
wartoci, a ktre w konsekwencji maj
zniszczy, jawi si by z punktu widzenia terrorystw metod waciw.
Terroryci europejscy s swoistym
koniem trojaskim, ktry znajduje
si w obrbie murw Zachodu. Europa
wraz ze swoim przesaniem otwartoci,
tolerancji wielokulturowoci stanowi
dla nich atrakcyjne miejsce do prowadzenia praktycznie nieskrpowanej
dziaalnoci konspiracyjnej i stanowi
idealny grunt do rozwoju ekstremizmu.
Okrelani przez M. Allana12 jako niebieskoocy terroryci, niewyrniajcy si spord wspobywateli danego
kraju z wyjtkiem radykalnych przekona, gotowi do ofiary nawet z wasnego ycia s trudni do identyfikacji
i doskonale przystosowani do natural-

nego rodowiska, w ktrym wyroli.

W krajach takich jak Wielka Brytania,
Francja, Niemcy czy Hiszpania, gdzie
diaspora muzumaska jest jedn z najwikszych mniejszoci oraz gdzie na islam przechodzi coraz wicej rodowitych
Europejczykw, zjawisko radykalizacji
i tworzenie potencjau do skrajnych postaw spoecznych jest szczeglnie niebezpieczne.
Wedug bada, w Wielkiej Brytanii13
co roku na islam przechodzi okoo 100
tys. osb (szacunkowa liczna muzumanw wynosi 2,5 mln). Islam jest najszybciej rozwijajc si religi Anglii, a Londyn w cigu ostatnich dwch dekad sta
si najwikszym centrum myli islamskiej (poza Bliskim Wschodem), w tym
take w jej fanatycznej i ekstremistycznej formie14. We Francji 40 tys. (szacunkowa liczba muzumanw 6 mln).
W Danii oglna liczba konwertytw
wynosi 5 tys., w Belgii 11 tys. Wrd
pmilionowej spoecznoci muzumaskiej w Hiszpanii, 25 tys. stanowi konwertyci na islam. Z kolei w Niemczech
mieszka do 4,3 mln muzumanw, z czego w samym 2005 r. na islam przeszo
4 tys. osb. Teoretycznie nic niepokoj-

12

M. Allam, Kamikaze..., op. cit., s. 45.

Liczba muzumanw w Wielkiej Brytanii: 2004 r. 1.870,000, 2005 r. 2.017,000, 2006 r. 2.142,000,
2007 r. 2.327,000, 2008 r. 2.422,000, za: http://www.europa21.pl/wiadomosc/456-Wielka_Brytania_-_
blyskawiczny_ wzrost _liczby_muzulmanow
14
Wywodzcy si z Wielkiej Brytanii terroryci przeprowadzali operacje w Pakistanie, Afganistanie,
Kenii, Tanzanii, Arabii Saudyjskiej, Iraku, Izraelu, Maroku, Rosji, Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych.
Na licie pochodzcych z Wielkiej Brytanii terrorystw mona znale nazwiska takie jak: Ahmed Omar
Sajed Szejk zabjca dziennikarza Daniela Pearla, Mohamed Bilal z Birmingham, ktry wjecha ciarwk wyadowan materiaami wybuchowymi w posterunek policji w Kaszmirze, shoe bomber Richard Reid, ktry przeszed na islam w meczecie w Brixton w poudniowym Londynie, Omar Khan Sharif
i Asif Mohamed Hanif, ktrzy dokonali ataku na bar w Tel Awiwie w 2003 r. i zabili trzech obywateli Izraela. Azaharim Husinie, znanym te jako czowiek demolka, ktry sta za zamachami w 2002 r. na Bali
i pniejszymi w Dakarcie i nalea do powizanej z Al-Kaid grupy terrorystycznej Dimah Islamija.
W Wielkiej Brytanii zdoby stopie doktora nauk inynieryjnych. Napisa poradnik dla zamachowcw
samobjcw. Za: Londyn zamienia si w Londonistan, http://www.polskatimes.pl/opinie/forumautorow/255540,londyn-zamienia-sie-w-londonistan,id,t.html?cookie=1
13

66

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

RDA I PROCES RADYKALIZACJI

Radykalizacja islamu jest procesem stopniowej akceptacji i przyjmowania systemu opartego na skrajnej
interpretacji wiary i zapisw Koranu,
poczonego ze skonnoci do wspierania lub uatwienia uycia przemocy
i strachu jako metody dokonywania
gwatownych i trwaych zmian w spoeczestwie16.
Wydawa by si mogo, e istniej
pewne czynniki inicjujce, okrelone
wydarzenia z ycia potencjalnego terrorysty (czsto dramatyczne), ktre
mogyby ukierunkowa jego zainteresowanie i fascynacj dan grup terrorystyczn, a w konsekwencji decydowa
o przyczeniu si do niej lub podjcia
samodzielnych dziaa w imi ideologii
przez ni wyznawanej. Na podstawie
bada wnioskowa mona, e pojedyncze wydarzenia nie s czynnikami,
ktre decyduj o wyborze metod terrorystycznych przez jednostk. S one
istotne, jednak nie stanowi gwnej
przyczyny wejcia w proces radykalizacji, gdy jest on wielowymiarowy. Istotniejsz kwesti jest prba zrozumienia,
dlaczego poszczeglne osoby poddaj

si wpywowi takich wydarze oraz dlaczego traktuj je jako katalizator ich

zaangaowania17.
Proces radykalizacji jest unikatowy dla kadej osoby, przez co trudno
zdefiniowa profil terrorysty i cechy
charakterystyczne. W przechodzeniu
przez poszczeglne fazy radykalizacji
trudno doszuka si logicznych cigw
zdarze, cho zazwyczaj proces rozpoczyna si wrd ludzi modych, ktrzy
szukaj swojej tosamoci i czsto odnajduj j poprzez identyfikacj z ideologi islamizmu. Brak jednoznacznego
sprzeciwu wobec praktyk stosowanych
przez ekstremistw dokonujcych nadinterpretacji treci islamu w rodowisku muzumaskim, daje legitymacj
do dziaania modym ludziom, ktrzy
tak jak radykaowie dostrzegaj niedoskonaoci wiata zachodniego.

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

cego nie wynika z podanych liczb. Niebezpieczestwo tkwi jednak w tym, e

cz nowych wyznawcw religii islamskiej wybiera jej radykaln form15.

Typowy model procesu radykalizacji

skada si z czterech nachodzcych na
siebie etapw18:
1. Okres wiodcy ku radykalizacji (preradicalization) przed penym popadniciem jednostki w ekstremizm.
Jest to czas, zanim nastpia styczno z aktywnoci i przyjcie ideologii dihadu jako wasnej.
2. Konwersja, odkrywanie i utosamianie si z radykalnym islamem (conversion, identification, self-identification) okres, kiedy nastpuje

15

http://islamineurope.blogspot.com/2010/01/number-of-converts-to-islam.html; European Converts to

Terrorism, http://www.meforum.org/1927/european-converts-to-terrorism; http://www.wprost.pl/ar/90313/
Nowe-uprowadzenie-Europy/?I=1223 za Zentralinstitut Islam-Archiv-Deutschland z siedzib w Soest.
16
Home grown terrorism and Islamist, op. cit.
17
J. Horgan, Psychologia terroryzmu, PWN, Warszawa 2008, s. 107.
18
Violent islamist extremism, the internet, and the homegrown terrorist threat, United States
Senate Committee on Homeland Securityand Governmental Affairs Majority & Minority Staff Report,
8 maja 2008 r.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

67

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

przejcie na islam lub osoba zaczyna identyfikowa si z ogln ide

walki, zaczyna szuka i zagbia
si w ideologi ekstremistyczn.
Jest to czas, kiedy pod wpywem
zarwno czynnikw wewntrznych,
jak i zewntrznych osoba zaczyna
odkrywa islam w radykalnej odmianie wzywajcej do powrotu do najczystszych korzeni islamu (ruch
salaficki), stopniowo oddala si od
swojej dotychczasowej tosamoci
i zaczyna identyfikowa i wiza si
z osobami o podobnych pogldach,
po czym przyjmuje t ideologi jako
wasn i jedynie waciw.
3. Indoktrynacja i postpujce spajanie grupy (indoctrination) du
rol odgrywaj tu kontakty z aktywnymi ekstremistami, ktrzy wytyczaj dalsz ciek aktywnoci
w wierze. Uwidaczniaj si wwczas wzmoona pobono oraz
inne zachowania dotd niewystpujce. Jest to faza, w ktrej stopniowo
pogbiaj si przekonania o susznoci wyboru. Nastpuje przyjcie

w peni ideologii salafickiej oraz

utwierdzenie w przekonaniu, e warunki i okolicznoci wymagaj podjcia aktywnoci i dziaa w imi
susznej sprawy. W miar pogbiania si procesu istotnym czynnikiem jest obcowanie z osobami
o podobnych pogldach, co zdecydowanie wzmacnia i spaja potencjaln
gotowo do dokonania zamachu;
rozwaane jest take podjcie misji mczeskiej w imi Allaha.
4. Planowanie lub dopuszczanie si
aktw terroryzmu (action, jihadization) aktywne zaangaowanie
i akceptacja odrbnej osobowoci
dla dihadu, poszukiwanie celw,
planowanie i dokonywanie atakw.
W tym okresie czonkowie danej
grupy przyjmuj za swj obowizek
uczestniczenie w dziaalnoci terrorystycznej, czsto wyznaczajc
swoj drog jako witego bojownika w imi dihadu. Ostatecznie rozpoczyna si planowanie operacyjne
i przygotowywanie zamachu, a take jego realizacja.

Rys. 2. Etapy procesu radykalizacji muzumanw.

ATAK

PENA AKTYWNO
INDOKTRYNACJA
OKRES WIODCY
KU RADYKALIZACJI

KONWERSJA,
SAMOIDENTYFIKACJA

rdo: Home grown terrorism what does it mean for business? The International Institute for Strategic Studies (IISS),
http://www.iiss.org/programmes/counter-terrorism-and-de-radicalisation/

68

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Wspomniane napicia podzieli mona

na trzy kategorie19:
radykalizacja polityczno-religijna gdzie inspiracj staj si teksty islamskie, a zwaszcza skrajna
interpretacja wersetw Koranu mwicych o obowizku obrony wartoci islamskich i walce z obc dominacj,
odmawianie integracji spoecznej
i politycznej w wyniku tworzenia

przez fundamentalistw apolitycznych ruchw religijnych,

radykalizacja postaw i zachowa
skutkujca siganiem po przemoc,
jako metod osigania celw, wynikajca z obaw dotyczcych poziomu
ycia, braku perspektyw oraz odczuwania dyskryminacji.

CZYNNIKI SPRZYJAJCE
PROCESOWI RADYKALIZACJI
MUZUMANW W EUROPIE
Kryzys tosamoci muzumaskiej
i traumatyczne przeycia
Spoecznoci muzumaskie w Europie, a w szczeglnoci modzi muzumanie bdcy drugim lub trzecim pokoleniem imigrantw mog odczuwa kryzys tosamoci muzumaskiej, poprzez
kontrast midzy yciem w zgodzie z tradycj kultury islamskiej a wielokulturowym, wieckim spoeczestwem, w ktrym funkcjonuj. Czuj niezrozumienie,
czsto frustracj prowadzc do gniewu
i podatnoci na przyswajanie ideologii
ekstremistycznych. Czsto s to osoby,
ktre nie s szczeglnie pobone i wyedukowane religijnie. Dopiero w poszukiwaniu wasnej tosamoci spotykaj
si z religi, co w sprzyjajcych okolicznociach prowadzi moe do dziaa
przeciw dotychczasowym wartociom
i przyjcia nauk islamu w jego radykalnej interpretacji. Szukajc osb o podobnych pogldach przyczaj si do ruchu
inspirowanego globalnym dihadem.

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Konflikty angaujce osoby z mniejszoci muzumaskich s jednym

z gwnych rde powstawania spoecznych napi z uyciem przemocy we
wspczesnej Europie. W odniesieniu
do procesu radykalizacji przyj mona, e w wielu przypadkach rozpoczyna
si on wrd wyznawcw islamu, ktrzy
nie potrafi odnale si w spoecznoci zachodniej, s niezadowoleni ze
swojego ycia, a take polityki swojego
rzdu wobec mniejszoci muzumaskiej w danym kraju. Stan frustracji
i znalezienie wasnej tosamoci wrd
osb o podobnych pogldach, ktre
w konsekwencji skutkuj radykalizacj,
a w efekcie moliwoci stania si terroryst, nie s sytuacj, ktra dotyczy
wikszoci muzumanw. Tylko niewiele osb faktycznie zostaje terrorystami,
podczas gdy przewaajca ich liczba
zatrzymuje si lub wycofuje z procesu
radykalizacji ju na pocztkowych etapach. Zatem oglnie mona przyj, e
przyczyn napi s m.in. odczuwana
dyskryminacja spoeczna i ekonomiczna grup muzumanw oraz inspiracja
radykalnymi ideami prowadzca do
przemocy terrorystycznej.

Ponadto naley wzi pod uwag

naturaln i nieodczn potrzeb jed-

19

M. Emerson, Islamist Radicalisation: The Challenge for Euro-Mediterranean Relations, http://

www.ceps.eu

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

69

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

nostki przynaleenia do jakiej grupy,

ktra rozwijana i zaspokajana zostaje
poprzez relacje interpersonalne, bdce czci struktury grupy, w tym take
grupy terrorystycznej. Wedug bada
teorii osobowoci terrorystycznych20,
w procesie formowania wasnej tosamoci modzie poszukuje zarwno jej
znaczenia, jak i poczucia caoci lub
kompletnoci a take potrzeby posiadania wiary w co lub kogo cznie z poczuciem ufnoci w jego pomoc. Zatem
mona przyj, e ideologie s pewnego
rodzaju stranikami tosamoci. Organizacje terrorystyczne wykorzystuj t
potrzeb wiernoci i gniew, ktry gromadzi si u osb pozbawionych czego
w co mog wierzy. Sytuacja, w ktrej
wystpuje trudno z samookreleniem
i cierpienie z powodu wieloznacznoci,
fragmentacji i sprzecznoci, czsto wywouje podatno na totalizm lub te
totalistyczne tosamoci zbiorowe,
obiecujce poczucie pewnoci i lepsz
przyszo21.
Istniej opinie mwice o wpywie
traumatycznych przey na podatno
w procesie aktywizacji ekstremistycznej. Osoby, ktre same doznay krzywd
ze strony spoeczestwa zachodniego
lub straciy bliskie osoby w wyniku dziaa, np. w ramach midzynarodowej
walki z terroryzmem w Iraku czy Afganistanie, czuj si w obowizku walczy
w imi wiary. Jednak badania mwice o
okrelonym profilu terrorystycznym wynikajcym z traumy i chci zemsty nie
potwierdzaj susznoci tej tezy, a przy20
21
22
23

70

najmniej nie zaliczaj ich do jedynych

czynnikw wpywajcych na decyzje
o podjciu dziaa terrorystycznych22.
Poczucie dyskryminacji
i nierwnego traktowania
Czynniki takie jak alienacja, niezadowolenie
spoeczne,
wzgldne
ubstwo, dyskryminacja czy poczucie
wykluczenia spoecznego mog powodowa postrzeganie swojej drogi opartej na radykalnym islamie jako moliwoci odzyskania godnoci i poczucia
przynalenoci. Stosunkowo wielu europejskich muzumanw ma trudnoci
ze znalezieniem pracy, przez co stopa
bezrobocia wrd wyznawcw islamu
jest wysza ni rednia w Europie. Jako
grupa s nadreprezentowani w nisko
opacanych sektorach gospodarki. Poczucie bycia ofiar stwarza warunki
sprzyjajce przeciwstawianiu si spoeczestwu, w ktrym yj23.
Dodatkowo po atakach na WTC nastpi wzrost islamofobii i zmiany w postrzeganiu muzumanw, kreowane
gwnie poprzez media. Take suby
bezpieczestwa w codziennym yciu
wzmacniaj poczucie dyskryminacji,
zatrzymujc czy przesuchujc wyznawcw islamu tylko z powodu ich wygldu
czy religii. W rezultacie zwiksza si polaryzacja midzy muzumanami i niemuzumanami. Nie zawsze s to przesanki
decydujce o staniu si terroryst, czego
przykadem mog by osoby zwizane
z zamachami w Londynie i nieudanym

J. Horgan, Psychologia, op. cit., s. 81.

Ibidem.
Ibidem.
T. Precht, Home grown terrorism, op. cit.

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Autosegregacja i budowanie
spoeczestwa rwnolegego
Rozpoczcie procesu radykalizacji
czsto ma miejsce w rodowisku rwienikw, rodziny czy innych wsplnot,
wrd ktrych istnieje tolerancja dla
idei ekstremistycznych, a nawet zachcanie do porzucenia zachodniego stylu
i ycia w autoizolacji. Idea wsplnej
Europy tolerancyjnej, wielokulturowej i wolnej od wszelkich uprzedze,
ksenofobii i rasizmu tworzy warunki,
ktre w okrelonych okolicznociach
mog sprzyja niszczeniu europejskiej
tosamoci cywilizacyjnej i rwnolegej
ekspansji wartoci muzumaskich.
Zaobserwowa mona tworzenie przez
muzumanw wasnych, odrbnych
i zamknitych grup, odizolowanych od
spoeczestwa. Prowadzi to do powstawania spoeczestw rwnolegych, ktre kieruj si odrbnymi obyczajami
i prawami, a ktrych wzajemne przenikanie jest niewielkie.
Istnienie
dwch
odizolowanych
spoecznoci moe zaburzy spjno
kraju i prowadzi do nasilenia przemocy. Wspistnienie rwnolegych spoe-

czestw moe by czynnikiem, ktry we

wczesnych fazach procesu radykalizacji
sprzyja bdzie akceptacji i poparciu ideologii ekstremistycznej. Dodatkowo wizi spoeczne i osobiste relacje z osobami
zaangaowanymi w dziaania terrorystyczne wydaj si mie znaczcy wpyw
na radykalizacj postaw jednostki.
Teoria podwjnej tosamoci, ktra
stara si wyjani zjawisko home grown
terrorism i gwatown radykalizacj inspirowan ideologi globalnego dihadu,
moe wspomaga proces indoktrynacji
religijnej. Opiera si ona na twierdzeniu, e drugie i trzecie pokolenie muzumanw yjcych na Zachodzie nie jest
w stanie identyfikowa si z ktrkolwiek z krajowych lub etnicznych tosamoci. Po prbach godzenia sprzecznych
wartoci i ideaw zdezorientowani odnajduj pocieszenie w prostocie ideologii
fanatyzmu islamskiego, uznajc religi
za uporzdkowanie norm postpowania
w rodowisku, w ktrym yj26.

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

zamachem na lotnisku Glasgow24 czy te,

ktre reprezentuj wysoki poziom edukacji i zadowolenie z ycia zawodowego25. Niemniej jednak w okolicznociach
cigej deprywacji omawiane czynniki
mog by uznane za zacht do wkroczenia na drog radykalizacji.

Postrzeganie przez wyznawcw

islamu postpowania
krajw europejskich
jako antymuzumaskiego
Wpyw na radykalizacj postaw
wrd europejskich muzumanw ma
z pewnoci polityka i postpowanie
pastw, w ktrych yj, w tym stosunek i zaangaowanie rzdw w interwencj w Iraku czy Afganistanie, ktre
postrzegane s przez wielu wyznawcw

24

30 czerwca 2007 r. Irakijczyk urodzony w Wielkiej Brytanii, doktor pracujcy w szpitalu Royal Alexandra Hospital Bilal Abdullah wjecha samochodem wypenionym materiaami wybuchowymi w drzwi
gwnego terminalu lotniska w Glasgow w szkockim hrabstwie Renfrewshire niedaleko Glasgow.
25
Home grown terrorism and Islamist, op. cit.
26
Tackling home grown terrorism requires a radical approach, http://www.demos.co.uk/files/
Edge_of_ Violence_-_full_ -_web.pdf?1291806916

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

71

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

islamu jako okupacja ziemi muzumaskiej. Take kwestie niesawnych wizie w Guantanamo na Kubie, w Abu
Ghraib w Iraku i tajnych wizie CIA
(tzw. black sites), w ktrych przetrzymywano i czsto brutalnie torturowano
podejrzanych o terroryzm, przyczyniaj si do wzmoenia niechci do wiata zachodniego i stanowi impuls dla
modych muzumanw do wstpowania
w szeregi organizacji terrorystycznych.
Czsto naganiane wydarzenia, ktre godz w wiar muzumask (np.
opublikowanie karykatur Mahometa27),
rwnie w przypadku osb, ktre do tej
pory nie przywizyway wielkiej wagi do
religii staj si przesank do podjcia
obrony islamu, nawet za cen wasnego ycia. Wydarzenie wydawaoby si
lokalne, pozornie niemajce wikszego
znaczenia, z reguy wywouje w wiecie

muzumaskim oburzenie i skutkuje

grob zamachw ze strony islamistw.
Charyzmatyczni liderzy i przywdcy
duchowi
Niewtpliwie ogromn rol w stworzeniu przyszego zamachowca czy
wkroczeniu jednostki na drog dihadu
odgrywaj przywdcy duchowi28 oraz
liderzy, ktrzy umiejtnie wpywaj na
umysy, manipulujc faktami z historii
islamu i wersetami jego witej ksigi.
Kultywowany jest mit mczestwa i dihadu w imi Allaha. Wpajane s treci
mwice o zagroeniu, jakie stanowi
wartoci europejskie (zachodnie) dla
wiary muzumaskiej oraz, e kady dobry muzumanin powinien je zwalcza.
W modych ludziach, ktrzy czuj potrzeb aktywnoci i akn prostych i ja-

27

Pierwsza edycja synnych karykatur proroka Mahometa miaa miejsce w Danii we wrzeniu 2005 r.
i zostaa zainicjowana przez gazet Jyllands-Posten. Do koca lutego 2006 r. w mediach na wiecie
ukazay si liczne przedruki powyszych rysunkw zamiecio je ponad 150 tytuw prasowych z 63
krajw wiata (w tym polska Rzeczpospolita). Sprawa rysunkw wywoaa w lutym i marcu 2006 r.
gwatowne protesty wyznawcw islamu na caym wiecie, zapowiedzi zemsty ze strony terrorystw (na
rysownikach i redaktorach naczelnych gazet) oraz prby bojkotu gospodarczego pastw zachodnich
w krajach islamu. 13 lutego 2008 r. duskie media dokonay kolejnej reedycji tych rysunkw w ramach
solidarnoci z rysownikiem karykatur Kurtem Westergaardem (na ktrego ekstremici planowali zamach, udaremniony dzie wczeniej przez suby bezpieczestwa Danii), za: Radykalizacja wyznawcw islamu poprzez wybrane media muzumaskie gwne treci, ksztatowany wiatopogld
i wynikajce z tego zjawiska zagroenia, wystpienie przedstawiciela ABW podczas konferencji Polityka medialna instytucji pastwowych w obszarze zagroe terrorystycznych organizowanej przez
BBN w listopadzie 2008 r.
28
Na przykad: Richard Reid (shoe bomber) bdcy pod wpywem nauk Abu Qatada i Abu Hamsa
z Finsbury Park Mosque w Londynie. Kolejna osoba, ktra zafascynowana bya Abu Hamsa to Kamel Bourgass, Algierczyk, ktry zabi policjanta Stephena Oake w Manchesterze w styczniu 2003 r., podejrzany
o prb dokonania w Wielkiej Brytanii ataku terrorystycznego wykorzystujcego rycyn oraz Zacarias
Moussaoui, podejrzany o zamachy z 11 wrzenia 2001 r. Do meczetu Finsbury Park Mosque uczszczao take trzech zamachowcw, ktrzy dokonali ataku w Londynie 7 lipca Mohammad Sidique Khan,
Shehzad Tanweer, Jermaine Lindsay. Jermaine Lindsay, spotka si z innymi czonkami grupy dziki
Abdullahowi al-Faisal, radykalnemu islamskiemu duchownemu, ktry zasyn z pomiennych kaza
nawoujcych do mordowania ydw, Hindusw i niewiernych. Kolejny radykalny kaznodzieja szejk
Omar Bakri Muhammad, zaoyciel Al-Muhajiroun w Wielkiej Brytanii, wydaje si by mentorem wielu
obywateli pakistaskiego pochodzenia zamieszkujcych gwnie w Anglii, m.in. Asifa Hanifa, ktry dokona samobjczego ataku w Izraelu w 2003 r. Take komrka Hofstad i jej czonek Mohammed Bouyeri,
skazany na doywotni kar pozbawienia wolnoci za zabjstwo holenderskiego reysera Theo van
Gogha, inspirowany by przez syryjskiego duchownego.

72

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Wykorzystanie Internetu
Niepokojcy jest fakt, e proces radykalizacji w ostatnich latach nastpuje
szybko i szerzej ni to byo jeszcze kilka
lat temu. Dzieje si tak gwnie poprzez
dostp do Internetu i mediw, dziki ktrym organizacje terrorystyczne w sposb nieskrpowany mog przekazywa
radykalne treci i nawoywa do dziaalnoci terrorystycznej. Materiay nawoujce do zbrojnego dihadu publikowane
s coraz czciej w jzykach rodzimych
uatwiajce szerzenie propagandy islamistycznej i dotarcie do szerokiej rzeszy
odbiorcw. W sytuacji, kiedy ograniczona jest moliwo wykorzystania przez
islamskich radykaw meczetw czy
miejsc publicznych do swojej aktywnoci, coraz bardziej powszechne staje si

wykorzystanie tzw. przestrzeni prywatnych (wirtualnych) do prezentowania

ideologii ekstremistycznej, rekrutacji
i wstpnego szkolenia bojownikw30.
W lipcu 2010 r. zosta wydany inauguracyjny numer pierwszego anglojzycznego magazynu Inspire31, redagowanego
przez Al-Kaid Pwyspu Arabskiego
(AQAP), stanowicy potwierdzenie tezy
o prbie dotarcia do coraz wikszej rzeszy zwolennikw ideologii islamskiej
wrd Europejczykw, a take obywateli USA. Zawiera on treci o charakterze ideologicznym i propagandowym
oraz szczegowe opisy operacji podejmowanych przez islamistw. Celem jest
promocja taktyki open source jihad
(OSJ)32 poprzez dostarczanie czytelnikom narzdzia potrzebnego do motywowania, planowania i organizowania
skutecznych atakw na zachodnie cele
(np. instrukcje konstruowania improwizowanych urzdze wybuchowych
improvised explosive devices /IEDs/
z powszechnie dostpnych materiaw,
informacje na temat sposobw bezpiecznej komunikacji w Internecie za pomoc specjalnego oprogramowania Asrar
Al-mujahideen). Magazyn zapewnia
platform do prezentacji i wymiany informacji na tematy istotne dla spoecznoci muzumaskiej, stanowic swego
rodzaju podrcznik na temat technicznych aspektw prowadzenia witej

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

snych celw ycia, sowa te w poczeniu

z wyidealizowan wizj raju po mierci
brzmi bardzo atrakcyjnie. Nieraz muzumanom w krajach europejskich udajcym si do meczetw mwi si, e ich
ojczyzn jest raj w yciu pozagrobowym,
a wierno przysigaj oni nie swojemu
krajowi, lecz Allahowi29. Charyzmatyczni przywdcy religijni zaszczepiaj radykalne idee w modych muzumanach,
tworzc mechanizmy i przygotowujc
ich umysy do wejcia na drog zbrojnej
przemocy i martyrologii.

29

M. Phillips, Londonistan. Jak Wielka Brytania stworzya pastwo terroru, Wydawnictwo Sprawy Polityczne 2010, s. 99.
30
K. Surdyk, Jihad 2.0. Zmiana oblicza wiatowego terroryzmu, Stosunki Midzynarodowe, http://
www.stosunki.pl/?q=node/993
31
Pierwszy numer wydany w lipcu 2010 r., drugi 11 padziernika 2010 r., trzeci 20 listopada 2010 r.,
a czwarty 17 stycznia 2011 r. Ostatnie wydanie mona znale m.in. pod adresem http://www.theunjustmedia.com/ Islamic%20Perspectives /Jan11/Binder1-.pdf
32
Taktyka stosowana przez organizacje terrorystyczne czy osoby z nimi powizane polegajca na
wsparciu ideologicznym m.in. poprzez fora internetowe, materiay propagandowe, a take dostarczanie
danych i rozpowszechnianie internetowych odnonikw do miejsc zawierajcych informacj na temat
konstruowania adunkw wybuchowych czy metod przeprowadzania zamachw.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

73

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

wojny, celem inspirowania i szkolenia

potencjalnych adeptw dihadu w krajach zachodnich. Wykorzystanie OSJ
daje terrorystom swobod publikowania, a tym samym propagowania sprawdzonego modus operandi i niesie ze
sob wiele korzyci. Jest to tani, a jednoczenie o zasigu globalnym, sposb
szybkiego rozpowszechnienia informacji, filmw i zdj propagandowych.
Jest on przy tym wzgldnie anonimowy
i trudny do wykrycia, co stanowi powane wyzwanie dla sub zajmujcych si
przeciwdziaaniem terroryzmowi. Stanowi take platform dla kontaktw, komunikacji i wymiany informacji zarwno przez czonkw organizacji, jak i ich
sympatykw na caym wiecie. Internet
wykorzystywany jest take jako miejsce, gdzie za pomoc kodowanych stron,
e-maili i wyspecjalizowanych chatroomw lub zaszyfrowanych wiadomoci
wymieniane s informacje o planowanych miejscach i czasie atakw. Internet
to rwnie sprzyjajca przestrze na
tworzenie wirtualnych obozw treningowych. Podrczniki szkoleniowe w elektronicznych wersjach oraz informacje
jak postpowa w przypadku aresztowania i przesuchania, instrukcje dotyczce konstruowania adunkw wybuchowych z powszechnie dostpnych
materiaw czy bardziej zaawansowane
instrukcje budowy bomb s zazwyczaj
gboko ukryte w pozornie niewinnie
wygldajcych podkatalogach na legalnych stronach internetowych.
Aktywno organizacji terrorystycznej w przestrzeni wirtualnej dzieli si
gwnie na:
posiadanie przez organizacje terrorystyczne oficjalnych stron internetowych,

74

BEZPIECZESTWO NARODOWE

posiadanie stron internetowych

przez radykalnych duchownych
goszcych treci dihadystyczne,
publikujcych swoje wystpienia,
ideologiczne teksty, zdjcia oraz nagrania wideo nawoujce do walki
w imi islamu,
istnienie innych stron propagujcych
i bezporednio lub porednio nawoujcych do aktywnego dihadu,
blogi, chatroomy, fora ekstremistyczne (np. alhesbah, tajdeed,
ekhlaas, alboraq),
Internet traktowany jako kana dystrybucji filmw propagandowych,
wydawnictw ekstremistycznych (np.
As-Sahab, Al-Fadr czy Al-Furqan)
oraz kana dystrybucji poprzez tworzenie hipercza do stron nawoujcych do dihadu, a take sposb
nawizywania kontaktw (poprzez
portale spoecznociowe typu Facebook, Twitter),
Internet traktowany jako bro (cyberataki z wykorzystaniem przestrzeni wirtualnej m.in. na strategiczne
obiekty infrastruktury krytycznej
pastwa),
Internet jako miejsce anonimowego
pozyskiwania funduszy na dziaalno terrorystyczn.

Internet wykorzystywany jest zatem

na kadym etapie radykalizacji i dziaalnoci terrorystycznej, poczynajc od
finansowania, przez dziaanie podsycajce skrajnoci, do penej aktywnoci
i realizacji (ataku). Analizujc chociaby
zamachy w Madrycie, Londynie czy dziaalno komrki Hofstad, zauway mona siln korelacj midzy radykalizacj
i jej tempem rozpowszechniania, a brakiem barier w internetowej propagandzie
I 2011 / 17

Radykalizacja poprzez media

muzumaskie33
Dostp do globalnych mediw (telewizje satelitarne, czasopisma, Internet)
i treci przez nie przekazywane wpywaj niewtpliwie na ksztatowanie wiatopogldu odbiorcw. Media muzumaskie
(takie jak np. katarska Al-Jazeera, AlManar, syryjska Syrian TV, Ar-Rai TV,
arabskojzyczny kana iraskiej sieci informacyjnej Al-Alam i gazety Teshreen,
Ath-Thawra), prowadzce do akceptacji
zaoe programowych ideologii islamistycznej, propaguj skrajne treci, ktre
wynikaj albo z celowej polityki wadz
tych krajw, albo z nastrojw antyzachodnich i antyizraelskich, ktre czsto
(wiadomie lub nie) umoliwiaj ksztatowanie wiatopogldu ogu muzumanw. Transmitowane s wystpienia
liderw organizacji ekstremistycznych
i terrorystycznych, relacjonowane s
wydarzenia z miejsc, gdzie prowadzone
s dziaania koalicji antyterrorystycznej
(np. Afganistanu czy Iraku), ukazujce
ich skrajnie brutaln form (obrazy zabitych kobiet i dzieci).
Dziki przekazom medialnym i zawartej w nich propagandzie proces ra-

dykalizacji muzumanw europejskich

i decyzje o wczeniu si w dziaalno
terrorystyczn przebiegaj o wiele
szybciej i obejmuj wszystkie kraje.
Zwiksza si take przyzwolenie i zrozumienie dla dziaa terrorystycznych,
a take obojtno muzumanw wobec
polityki antyterrorystycznej prowadzonej przez wadze w krajach ich zamieszkania.

MIEJSCA SPRZYJAJCE
RADYKALIZACJI
Wizienia
Problem radykalizacji islamskiej
w wizieniach wyranie narasta i wymaga ponadresortowego i multidyscyplinarnego podejcia do kwestii zapobiegania temu zjawisku. Poprzez szczeglne
warunki odizolowania od spoeczestwa, rodziny i znajomych, wizienia
staj si miejscem, gdzie nastpuje integracja osb skazanych za podobne
przestpstwa i o podobnych pogldach
ideologicznych. Osoby skazane przez
pastwo s z natury bardziej podatne na
ideologi, ktra gloryfikuje antyspoeczne i antypastwowe zachowania, a ktra
daje jasne, cho nie zawsze akceptowalne rozwizania zoonych problemw
wynikajcych z potrzeby przynalenoci
i utosamiania si z grup w zamknitych spoecznociach. Istnieje take potrzeba wyonienia spord siebie lidera, czsto duchowego przywdcy, ktry
w zdesperowanych i sfrustrowanych
modych ludziach, pozbawionych swo-

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

i oddziaywaniu na potencjalnych zamachowcw. Pomimo e Internet sta si

czynnikiem znaczco oddziaujcym na
kad faz radykalizacji muzumanw
w Europie, to jednak nie jest czynnikiem,
ktry stanowi o istnieniu terroryzmu
rodzimego. Niezbdne wydaj si by
powizania interpersonalne.

33

Zob.: Radykalizacja wyznawcw islamu poprzez wybrane media muzumaskie gwne

treci, ksztatowany wiatopogld i wynikajce z tego zjawiska zagroenia, wystpienie przedstawiciela ABW podczas konferencji Polityka medialna instytucji pastwowych w obszarze zagroe
terrorystycznych organizowanej przez BBN w listopadzie 2008 r.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

75

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

jej dotychczasowej przestrzeni yciowej

i wolnoci uruchamia potencja dziaania
i wpywa na sposb mylenia i postrzegania rzeczywistoci. W europejskich wizieniach, pomimo znacznej liczby muzumanw odsiadujcych wyroki, brak jest
wystarczajcej liczby imamw34, ktrzy
w sposb pokojowy i waciwy ksztatowaliby umysy modych winiw. Ponadto wrd kadry i stranikw czsto brak
jest zrozumienia, poszanowania wiary,
a take moliwoci jej praktykowania,
co z czasem budzi niezadowolenie a nawet agresj. Badacze zjawiska oceniaj, e jeden na dziesiciu muzumanw
przechodzi podczas pobytu w wizieniu
skuteczne pranie mzgu i opuszcza je
jako potencjalny terrorysta. Biorc pod
uwag chociaby brytyjskie wizienia,
w ktrych wyrok odsiaduje ok. 8 tys.
muzumanw, liczby wydaj si bardzo
niepokojce35.
Jeden z oskaronych o udzia w zamachach w Londynie (z 21 lipca 2005 r.),
Muktar Said Ibrahim, skazany w 1996 r.
za rozbj, odsiadywa wyrok w zakadzie karnym dla modocianych przestpcw, gdzie jak si podejrzewa uleg
gbokiej radykalizacji (w wieku 19
lat). Take Richard Reid (shoe bomber)
przyj islam podczas pobytu w wizieniu (w wieku 20 lat). Po zwolnieniu
zacz uczszcza do meczetw goszcych treci islamu w wersji salafickiej,
gdzie coraz bardziej angaowa si
w dziaalno ekstremistyczn. Jamal
Ahmidan (konwersja w wieku 19 lat),
jeden z przywdcw atakw na pocigi

w Madrycie w 2004 r. uleg radykalizacji w hiszpaskim wizieniu w 1998 r.,

gdzie mia dostp do wideopropagandy
ekstremistycznej i rozwija swoje fascynacje zbrojnym dihadem. W 2003 r.
zwolniony z innego wizienia w Maroku,
przyj radykaln wersj islamu, umocnion przez interwencj w Iraku, i na
nowo odnalaz inspiracj w ideologii
Osamy bin Ladena i Al-Kaidy.
To tylko niektre przypadki terrorystw, ktrzy podczas pobytw w wizieniach przechodzili przez proces muzumaskiej radykalizacji i konwersji na
islam. Ponadto naley wspomnie o potencjale (czynnikach sprzyjajcych),
jaki maj zamknite orodki w zakresie
rekrutacji do organizacji terrorystycznych i dokonywania zamachw, take
wrd osb niebdcych muzumanami lub niebdcych szczeglnie religijnych. Winiom majcym niewielk lub
adn wiedz o islamie atwo wpoi, e
przyjcie jasno okrelonych i rygorystycznych zasad islamizmu pomoe im
odwrci si od dotychczasowego ycia
(przestpczoci, narkotykw czy alkoholu) i bdzie ich nowym pocztkiem
po wyjciu na wolno.
Meczety, szkoy, orodki szkolenia,
uniwersytety i instytucje religijne
Meczety odgrywaj najwiksz rol
w fazie preradykalizacji jako pierwsze
miejsca stycznoci z islamem, a w konsekwencji konwersji i rekrutacji. Jednak
nie jest to jedyna rola, jak poza propa-

34

We Francji muzumanie stanowi ponad poow winiw w kraju (ok. 60 tys.), ale jak odnotowano
w czerwcu 2005 r. byo tylko 69 imamw dziaajcych w wizieniach, w porwnaniu do 513 ksiy katolickich. Za: Home grown terrorism and Islamist, op. cit.
35
J. Pawlicki, Brytyjskie wizienia wylgarni terrorystw, http://wyborcza.pl/1,75477,8304594,
Brytyjskie_wiezienia_ wylegarnia_terrorystow.html

76

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Take szkoy i uniwersytety sprzyjaj przenikaniu do rodowisk muzumaskich osb nakaniajcych do walki z Zachodem. Widoczna jest take tendencja
pozyskiwania przez Al-Kaid uzdolnionych osb i finansowania im studiw
na wiodcych europejskich uczelniach
i pracy w orodkach badawczych na kierunkach takich jak fizyka, chemia, biologia w celu przygotowania przyszych
specjalistw dla wasnych dziaa36.
Kluby modzieowe, obiekty
sportowe
Nieformalne spoecznoci i miejsca,
gdzie spotyka si modzie sprzyjaj
dyskusjom, rozwijaniu zainteresowania
aktywnoci terrorystyczn i pogbianiem wartoci religijnych opartych na
skrajnej interpretacji Koranu. Mog
suy jako inkubatory dla dalszego zaostrzania si postaw w poszukiwaniu
wasnej tosamoci37.

KONTEKST POLSKI I JEJ

SSIEDZTWA
Biorc pod uwag potencja zagroe dla Polski wynikajcy z rozprzestrzeniania si fundamentalizmu
islamskiego i rodzimego terroryzmu,
ocenia si, e jak dotd nie stanowi
one problemu na tak skal jak w innych krajach europejskich. Nie oznacza to jednak, e zjawisko to Polski
nie dotyczy i jest ona poza zainteresowaniem europejskich ekstremistw islamskich. Jeszcze do niedawna Polska,
jako do jednolity etnicznie i narodowociowo kraj, uwaana bya za teren,
gdzie trudniej jest zaplanowa i dokona skutecznego ataku. Jednake biorc pod uwag oglny wzrost znaczenia zjawiska home grown terrorism,
argument ten wydaje si dezaktualizowa.

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

gowaniem czsto radykalnych wartoci

islamskich odgrywaj w dziaalnoci islamistw. Meczety oprcz penienia swej
podstawowej roli (miejsca modlitwy),
stanowi miejsce spotka czonkw
organizacji terrorystycznych, a take
zbierania funduszy na dziaalno terrorystyczn, wyjazdy muzumanw europejskich do obozw szkoleniowych w
Afganistanie czy Pakistanie. Su te
jako punkty kontaktowe dla zakonspirowanych komrek terrorystycznych.

Dokadna liczebno mniejszoci islamskiej w Polsce nie jest znana z powodu braku oficjalnych statystyk, jednak
liczb muzumanw szacuje si w zalenoci od rde oglnodostpnych
na 15 do nawet 60 tys.38. Jak ocenia
Muzumaski Zwizek Religijny, 2,5 tys.
to neofici pochodzcy z pastw islamskich, ktrzy dopiero w Polsce przyjli
now religi, a 800 osb stanowi rodowici Polacy, ktrzy zmienili wyznanie.
W wikszoci s to muzumanie pochodzenia tatarskiego, ktrym daleko do
ideologii salafickiej.

36

Przykadem moe by fizyk pracujcy w Europejskim Orodku Bada Nuklearnych (CERN) w Szwajcarii, z pochodzenia Algierczyk, podejrzewany o zwizki z Organizacj Al-Kaida Islamskiego Maghrebu,
aresztowany w padzierniku 2009 r., za: http://www.stosunki.pl/?q=node/993
37
Mohammed Sidiqe Khan, jeden z zamachowcw z Londynu (7 lipca 2005 r.) zaoy szko sportow
w Leeds z funduszy, ktre otrzyma od rzdu dziaajc pod znakiem Kaszmirskiej Organizacji Dobrobytu.
38
http://www.shiapoland.com/Islam-w-Polsce.html

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

77

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

Jednak szczegln uwag naley

zwrci na bardzo du liczb polskich
imigrantw, ktrzy zamieszkuj takie
kraje, jak Wielka Brytania. Polacy przebywajcy na Wyspach Brytyjskich mog
by rozmylnie wykorzystani do rozpoznania celw ewentualnych atakw
w naszym kraju lub zabezpieczenia logistycznego organizacji terrorystycznych.
Take ssiedztwo Niemiec, gdzie liczba
islamistw wzrasta z roku na rok coraz
szybciej, stanowi dla Polski potencjalne
rdo kontaktw z radykaln ideologi
muzumask39. Popularne s wyjazdy
obywateli Niemiec na szkolenia terrorystyczne do krajw islamskich. Suby
niemieckie oceniaj, i obecnie na pograniczu pakistasko-afgaskim szkoli si
okoo 300 ochotnikw, ktrzy po powrocie
gotowi bd do przeprowadzenia zamachw w Europie, a na terytorium Niemiec
znajduje si ponad tysic niebezpiecznych islamskich ekstremistw40. Po licznych aresztowaniach wrd planujcych
zamachy cz dziaalnoci propagandowo-rekrutacyjnej niemieccy dihadyci
przenieli do przestrzeni wirtualnej.

Innym rodzajem zagroenia, ktre

moe przybiera na sile, jest aktywno
Polakw na forach ekstremistycznych
oraz szerzenie przez nich treci nawoujcych do walki z niewiernymi i popierajcych dziaania islamskich grup
terrorystycznych. Powstajce licznie
strony internetowe o tematyce islamskiej, ktre teoretycznie stanowi rdo informacji o religii, mog zosta
atwo wykorzystywane do propagandy
terrorystycznej41.

WNIOSKI
Postpujcy wzrost rodzimego terroryzmu, jak kade zjawisko, podlega zmianom i ewolucji. Wydaje si, e
nowe pokolenie muzumaskich terrorystw urodzonych lub wychowanych
w krajach zachodnich nie bdzie tworzy grup czy siatek bezporednich
powiza z organizacjami takimi jak
Al-Kaida. W opinii ekspertw coraz
wicej zwolennikw zdobywa bdzie tzw. taktyka samotnego wilka
(lone-wolf42), czyli osoby dziaajcej

39

Przykadem moe by jak do tej pory jedyny aktywny neofita urodzony w Polsce Krystian Ganczarski, skazany we Francji na 18 lat wizienia za udzia w zamachu na tunezyjsk synagog na wyspie
Derba w 2002 r. Pod koniec lat osiemdziesitych przeszed na islam. Wtedy te nastpiy w jego mentalnoci zmiany prowadzce ku radykalizmowi. W 1992 r. Ganczarski otrzyma stypendium, ktre umoliwio mu studiowanie islamu w Medynie, ta pomoc miaa na celu nawrcenie obywateli pastw Europy
Zachodniej na islam w wydaniu wahabickim. Nie do koca pozostaje wyjanione, jak rol odgrywa
Ganczarski w Al-Kaidzie. Prokuratura dostarczya dowody znalezione w Kandaharze w 2002 r., ktre
identyfikuj go pod pseudonimem Abu Muhammad al-Alamani, jako kontakt dla rekrutacji nowych terrorystw. K. Surdyk, Jihad 2.0, op. cit.
40
http://www.tvn24.pl/0,1678776,0,1,islamisci-w-niemczech-coraz-grozniejsi,wiadomosc.html, http://
wiadomosci.gazeta.pl/ Wiadomosci/1,80532,8470258,Niemiecka_policja__ponad_100_groznych_islamistow_dziala.html
41
Na przeomie listopada, grudnia 2010 r. powstaa strona internetowa www.shariah4poland oraz
kana na youtube (http://www.youtube.com/user/Shariah4Poland), ktry w opinii niektrych osb jest
kanaem dystrybujcym treci wrogie wartociom demokratycznym i nawoujcym do konwersji na islam. Istniej take podobne kanay w innych krajach, co wiadczy moe o prbie tworzenia sieci propagandy islamistycznej (Shariah4Holland, Shariah4Denmark, Shariah4pakistan, Shariah4indonesia,
Shariah4bangladesh).
42
Lone-wolf terrorism, http://www.transnationalterrorism.eu/tekst/publications/Lone-Wolf%20Terrorism.pdf

78

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17

Europejscy home grown terrorists niewtpliwie stanowi powane

zagroenie i rwnoczenie wyzwanie
dla bezpieczestwa midzynarodowego. Po zniszczeniu gwnych baz Al-Kaidy w Afganistanie, nacisk pooony zosta na tworzenie maych lokalnych grup yjcych w zachodnioeuropejskich krgach imigrantw, w tym
nawet drugiego i trzeciego pokolenia.
Tworzc zarwno na globalnej scenie,
jak i w Europie sieci powiza, w centrum ktrych znajduje si idea dihadu
przeciw niewiernym, rozpowszechniaj swoje ekstremistyczne pogldy,
dokonujc rozpoznania i identyfikacji
potencjalnych celw, gwnie wrd elementw infrastruktury kraju (tzw. cele
mikkie). Wnioskowa mona, e z racji
wysokiej skutecznoci wykorzystania
rodzimych muzumanw europejskich
i konwertytw w prowadzeniu dziaa
terrorystycznych zarwno na terenie
krajw zachodnich, jak i w miejscach,
gdzie prowadzone s dziaania antyterrorystyczne, rodzimy terroryzm nadal

bdzie eskalowa i doskonali metody

przeprowadzania zamachw.
Terroryzmu islamskiego nie da si
ostatecznie zlikwidowa, jednak mona go
skutecznie ogranicza i zapobiega jego
rozprzestrzenianiu poprzez rnorodne
rodki spoeczne i programy. Przeciwdziaanie procesowi radykalizacji i dziaalnoci islamskich ekstremistw jest przedsiwziciem kompleksowym, wymagajcym cigego monitorowania rodowisk
muzumaskich. Najskuteczniejsz form
zwalczania tego zjawiska jest profilaktyka i niedopuszczenie do wejcia modych
osb w proces radykalizacji.
Kwesti kluczow jest rozwijanie
wiadomoci spoecznej w celu obalania mitw o zachodniej polityce i skierowanie wysikw na prowadzenie akcji integracyjnej oraz uwypuklanie roli
wsplnoty muzumaskiej i jej dziaa
lokalnych43 a take promowanie organizacji muzumaskich i ugrupowa religijnych, ktre odrzucaj wypaczon,
agresywn wersj islamu.

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

w pojedynk, niemal po amatorsku,

zainspirowanej jedynie radykaln ideologi islamistyczn, przechodzc do
intensywnego i gwatownego dziaania
m.in. dziki mediom tradycyjnym i Internetowi. Dziaania pojedynczych fanatykw pozornie zasymilowanych ze
spoeczestwem zachodnim, mogcych
bez przeszkd porusza si po krajach
europejskich i niewyrniajcych si
spord rwienikw stanowi trudne
zadanie dla sub bezpieczestwa.

Paradoksalnie
sia
demokracji,
jak jest otwarto, wolno i rwno
wszystkich obywateli, w konfrontacji ze
zjawiskiem home grown terrorism jest
jej sabym punktem. Europa wielokulturowa i tolerancyjna stwarza dogodne
warunki do rozpowszechniania idei bdcych w sprzecznoci z jej wartociami, dlatego konieczna jest praca od postaw, tworzenie programw i strategii
zarwno na poziomie europejskim, kra-

43

Muzumaskie wsplnoty i spoecznoci lokalne stanowi nieocenione rdo informacji i danych

wywiadowczych na temat potencjalnych atakw terrorystycznych, osb zagroonych oraz aktywnych
na poziomie radykalizacji wspwyznawcw. Ponadto lokalne spoecznoci, lepiej ni cokolwiek mog
powstrzyma modych ludzi przed ekstremizmem.

I 2011 / 17

BEZPIECZESTWO NARODOWE

79

POZAMILITARNE ASPEKTY BEZPIECZESTWA

jowym, jak i lokalnym, majcych na celu

zapobieganie gwatownej radykalizacji
pogldw44. Suy temu ma uatwianie
integracji ludzi poprzez dialog i promowanie demokracji oraz praw czowieka
jako uniwersalnych wartoci spoeczestwa a take unikanie i zwalczanie wykluczania spoecznego oraz politycznego. Niezbdne jest okrelenie czynnikw
stymulujcych wzrost poziomu akceptacji i identyfikacji postaw spoecznych
z ideologi organizacji terrorystycznych
oraz rekrutacji do terroryzmu i na tej
podstawie przygotowywanie dugoterminowych programw dziaania w celu
ich skutecznego wyeliminowania.

Pozytywnym aspektem jest to, e

procent muzumanw posiadajcych
potencja do radykalizacji i angaujcych si z dziaalno terrorystyczn
jest niewielki. Wikszo z nich szanuje prawo, wspiera spoeczne wartoci
i adaptuje si do ycia na Zachodzie.
Zagroenia pynce z terroryzmu
rodzimego niewtpliwie wymagaj dalszej analizy i kontroli, a przede wszystkim skupienia si na rdach, a nie
objawach radykalizacji postaw wrd
muzumanw, co w konsekwencji wpywa powinno na wzrost poziomu bezpieczestwa w Europie.

44
Strategia Unii Europejskiej w zakresie radykalizacji postaw i rekrutacji terrorystw
z 24 listopada 2005 r., http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/05/st14/st14781-re01.pl05.pdf

80

BEZPIECZESTWO NARODOWE

I 2011 / 17