Biuletyn Instytutu Zachodniego

Nowe wydanie Mein Kampf Adolfa Hitlera

Bogumi Rudawski
31 grudnia 2015 r. wygasy prawa autorskie do dziea Adolfa
Hitlera Mein Kampf. Utwr sta si tym samym czci domeny
publicznej i moe by wydawany bez prawnych ogranicze.
Zmiana statusu prawnego ksiki zwizana jest z tym, i w
2015 r. mino 70 lat od mierci Hitlera.
Po zakoczeniu II wojny wiatowej prawa autorskie do ksiki
naleay do Kraju Zwizkowego Bawaria. Zostay one przekazane bawarskiemu Ministerstwu Finansw przez Amerykanw
w 1948 r. na podstawie wyroku sdowego dotyczcego konfiskaty i dysponowania mieniem nalecym do Hitlera. Przez
prawie 70 lat wadze Bawarii blokoway wszelkie prby wzno-

Nr 214/2016
110116
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

wienia Mein Kampf, nie udzielajc zgody na wydawanie ksiki

lub pozywajc wydawcw z tytuu naruszenia praw autorskich.
Bya to przyjta droga prawna, ktra uniemoliwiaa komercyjne
rozpowszechnianie tekstu Hitlera. Wyganicie praw autorskich
oznacza w praktyce, e rzd krajowy w Monachium ma od
1 stycznia 2016 r. ograniczone rodki prawne, aby przeciwdziaa drukowi ksiki.

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

ISSN 2450-5080

Uprzedzajc pojawienie si na rynku wydawniczym publikacji

bez naukowego komentarza, niemieccy historycy przygotowywali od 2009 r. jej krytyczn edycj. Zostaa ona opracowana
przez zesp naukowcw z renomowanego monachijskiego
Instytutu Historii Wspczesnej (Institut fr Zeitgeschichte).
Prace nad naukowym opracowaniem utworu Hitlera otrzymay

rwnie w 2012 r. wsparcie rzdu bawarskiego. Bezporednim impulsem do zaangaowania si wadz w przedsiwzicie naukowe bya podjta w tym samym roku przez
brytyjskiego wydawc Petera McGee prba rozpowszechniania w Niemczech fragmentw utworw za porednictwem popularnonaukowego czasopisma historycznego
Zeitungszeugen. McGee wywoa ju w 2009 r. due kontrowersje, publikujc przedruki z prasy nazistowskiej, np. Vlkischer Beobachter czy Der Angriff. Pomimo e
byy one opatrzone komentarzami historycznymi, wadze Bawarii nakazay konfiskat
zeszytw historycznych i wytoczyy wydawcy proces za naruszenie praw autorskich
i propagowanie symboli nazistowskich. Wydawca wygra jednak spraw przed sdem
w Monachium, ktry uzna, e McGee nie zama prawa, poniewa nie nawoywa
do nienawici rasowej ani nie naruszy praw autorskich do publikacji prasowych
pochodzcych sprzed 1 wrzenia 1939 r. Jednak wydanie przez Brytyjczyka w 2012 r.
Mein Kampf zostao sdownie zablokowane dziki szybkiej interwencji rzdu
w Monachium i wspomnianego Instytutu Historii Wspczesnej. Jednoczenie rzd
Bawarii przeciwdziaajc tego typu samowoli wydawniczej, zapowiedzia powoanie
komisji eksperckiej, ktrej zadaniem miao by opracowanie naukowego wydania
utworu. Minister finansw Markus Sder (CSU) obieca przeznaczy ponad 0,5 mln
euro na przygotowanie dwujzycznej (w jzyku niemieckim i angielskim) edycji ksiki.
Jednak w 2013 r. premier Bawarii oraz przewodniczcy CSU Horst Seehofer wycofa
po interwencji prezydenta Izraela Szimona Peresa swoje poparcie dla caego projektu.
Oficjalnie Seehofer uzasadnia swoj decyzj tym, e nie moe z jednej strony
wnioskowa o delegalizacj skrajnie prawicowej NPD, a z drugiej uycza goda
Bawarii do rozpowszechniania ksiki. Poza tym motywowa swoje postpowanie
szacunkiem dla uczu ofiar Holokaustu. Jednak mimo nieprzychylnego stanowiska
wadz bawarskich, naukowcy z Monachium kontynuowali podjte ju prace badawcze.
Na czele zespou historykw pracujcych nad now edycja ksiki stan
dr Christian Hartmann. Badacze postawili sobie za cel przygotowanie publikacji, ktra
odnosiaby si krytycznie do oryginalnego tekstu Hitlera, wskazujc na zawarte
w treci przekamania, pprawdy i manipulacje, oraz objaniaaby kontekst historyczny
i ideologiczny powstania ksiki. Prof. Andreas Wirsching, dyrektor Instytutu Historii
Wspczesnej, uzasadniajc potrzeb naukowego wydania utworu, zaznaczy, e jest
on jednym z najwaniejszych rde do poznania dziejw narodowego socjalizmu.
Podkreli rwnoczenie, e ponownie opublikowanie Mein Kampf spenia rwnie
polityczno-moraln funkcj, gdy rozpowszechnianie myli i pogldw Hitlera bez
odpowiedniego komentarza historycznego byoby do gbi nieodpowiedzialne.
Efektem kilkuletniej pracy naukowcw jest liczca prawie 2 tys. stron dwutomowa

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

publikacja zatytuowana Hitler, Mein Kampf eine kritische Edition. Sam oryginalny
tekst Hitlera liczy ok. 780 stron. Reszt stanowi fachowe komentarze. Autorzy:
Christian Hartmann, Thomas Vordermayer, Othmar Plckinger i Roman Tppel,
sporzdzili w sumie ponad 3700 przypisw. Od 8 stycznia 2016 r. ksika dostpna
jest w niemieckich ksigarniach. Od przyszego roku bdzie sprzedawana rwnie
w wersji cyfrowej.
Wydanie Mein Kampf i prace nad nim wzbudziy jednak kontrowersje i sprzeciw. Najbardziej znanym krytykiem ponownej publikacji utworu Hitlera jest berliski
historyk i znawca dziejw III Rzeszy Wolfgang Benz. W polemice z badaczami
z Monachium podnis on argument, e tekst Hitlera jest niezrozumiay i bekotliwy
oraz nie przedstawia adnych wartoci poznawczych. Jest tylko nudnym monologiem
czowieka obkanego. Jego zdaniem nie ma z tych powodw potrzeby ponownej
publikacji caej ksiki, a tym bardziej opatrzenia jej komentarzami filologicznymi
i historycznymi. Wystarczy wydanie odpowiednich fragmentw, aby zrozumie
ideologi, ktra kierowaa nazistami. Poza tym badacz zwrci uwag, e nowa edycja
nazistowskiej biblii moe by ideologiczn poywk dla skrajnej prawicy w Niemczech. Przeciwna wydaniu Mein Kampf jest rwnie Charlotte Knobloch, szanowana
dziaaczka spoeczna i polityczna w Niemczech, przewodniczca monachijskiej gminy
ydowskiej i wiceprzewodniczca wiatowego Kongresu ydw w latach 2005-2013.
Knobloch zauwaya, e wznowienie utworu Hitlera nie przyczyni si w aden sposb
do demistyfikacji tej ksiki, a oryginalny tekst nadal pozostaje bardzo niebezpieczny
w swojej treci i rasistowskim przesaniu. Przekonuje ona poza tym, e ksika nosi
znamiona czynu przestpczego, ktrego przedmiotem jest podeganie do nienawici.
Zdecydowanie opinii tej przeciwstawi si Volker Ullrich, autor najnowszej biografii
Hitlera, twierdzc, e utrzymywanie, i Mein Kampf stanowi dzi zagroenie, jest
absurdem. Z kolei uznany badacz Holokaustu Peter Longerich uwaa, e monachijska
edycja jest zdecydowanie spniona, poniewa publikacja i tak jest ju wszdzie
dostpna, zwaszcza w Internecie. W podobnym tonie wyrazi si w 2015 r. Ronald
Lauder, przewodniczcy wiatowego Kongresu ydw. Jednak jeszcze rok wczeniej
Zarzd wiatowego Kongresu ydw przyj rezolucj, w ktrej sprzeciwi si
jakimkolwiek edycjom ksiki. Bardziej pojednawcze stanowisko zaj przewodniczcy
Centralnej Rady ydw w Niemczech dr Josef Schuster. Opowiedzia si on co prawda
stanowczo przeciwko jakiejkolwiek prbie rozpowszechniania ksiki, zaznaczy
jednak, e istnieje potrzeba przygotowania krytycznej edycji Mein Kampf dla celw
naukowych i edukacyjnych.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Wstrzemiliwi w swoich wypowiedziach s politycy niemieccy. W 2013 r.

pose Burkhard Lischka (SPD) prbowa zainteresowa rzd federalny kwesti ksiki.
W jego przekonaniu ponowne pojawienie si Mein Kampf na pkach ksigarni powinno zosta powstrzymane wszelkimi moliwymi rodkami prawnymi. Rzd niemiecki
pozostawi jednak spraw w gestii wadz Bawarii i historykw. Do polityki centralnej
powrcia ona w grudniu 2015 r., ale ju w zupenie innym kontekcie. Karl-Georg
Wellmann (CDU), czonek Komisji Spraw Zagranicznych w Bundestagu postulowa,
aby cz zyskw ze sprzeday przeznaczy na pomoc dla uchodcw.
Hitler napisa Mein Kampf podczas odsiadywania w Landsbergu kary wizienia za prb puczu w Monachium w 1923 r. Pierwsza cz jego rasistowskiej
i antysemickiej diatryby pt. Rozrachunek opublikowana zostaa w 1925 r., druga, Ruch
narodowosocjalistyczny rok pniej. Od 1929 r. obie czci wydawane byy w jednym
tomie i byy traktowane jako cao. W Rozrachunku Hitler skupi si na swoim
yciorysie. W drugiej czci objania szczegowo swoje polityczne plany i ambicje.
Przedstawi w niej przede wszystkim darwinistyczne podstawy rasizmu oraz
udowadnia wyszo rasy panw nad innymi grupami etnicznymi. Duo miejsca
powici ydom, ktrych obwinia o wszelkie zo, oraz potrzebie zdobycia przez
Niemcy przestrzeni yciowej na Wschodzie. Ogem do zakoczenia II wojny
wiatowej sprzedano lub rozdano ponad 12 mln egzemplarzy Mein Kampf. Wydawc
ksiki byo nazistowskie wydawnictwo Eher-Verlag. Oblicza si, e na sprzeday
swojego dziea Hitler zarobi nawet 15 mln marek.
Obecnie w wikszoci krajw Unii Europejskiej wydawanie lub posiadanie
Mein Kampf jest teoretycznie zabronione. Praktycznie jednak ksika dostpna jest
wszdzie bez wikszych przeszkd. Przykadowo w Czechach ukazao si w 2002 r.
tumaczenie utworu Hitlera. Wydawca nie ponis adnych konsekwencji. W Szwecji
rwnie pomimo sprzeciwu i interwencji rzdu Bawarii ukazao si w 1992 r.
wydanie Mein Kampf. Zakaz ten nie jest respektowany w Rosji. W Bugarii sprzeda tej
ksiki legalna jest od 2001 r. Zreszt w wielu krajach wiata publikacja ksiki jest
dozwolona. Dotyczy to przede wszystkim krajw arabskich, azjatyckich i Ameryki
Poudniowej. Rwnie wydawcy w krajach anglosaskich nie s ograniczeni prawem,
poniewa bazuj na angielskim tumaczeniu ksiki z 1939 r., ktre ukazao si
w wydawnictwie Hurst and Blackett. Wydawca brytyjski naby prawa autorskie do
ksiki bezporednio od Eher-Verlag. Co ciekawe, ksika nie bya rwnie zakazana
w samych Niemczech. W 1979 r. Federalny Trybuna Sprawiedliwoci zdecydowa, e
posiadanie, kupno lub sprzeda egzemplarzy antykwarycznych nie moe podlega
karze. Zabronione byo drukowanie ksiki wanie z powodu amania praw autorskich.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

W Polsce Mein Kampf zostao opublikowane trzykrotnie: dwa razy w 1992 r. i w roku
2005. Przeciwko Wydawnictwu XXL, ktre wydao ksik w 2005 r., rzd Bawarii
wystpi z powdztwem. W 2009 r. wydawca zosta skazany na trzy miesice wizienia
w zawieszeniu na dwa lata oraz grzywn.
Majc na uwadze fikcj jak by jeszcze do niedawna zakaz rozpowszechniania Mein Kampf i powszechn dostpno tekstu wydaje si, e naukowa i w peni
profesjonalna edycja ksiki przygotowana przez Instytut Historii Wspczesnej jest
uzasadnionym i dobrym rozwizaniem. Ponadto prbujc opanowa niepokj niektrych rodowisk, bawarskie Ministerstwo Sprawiedliwoci zapowiedziao, e bdzie
sdownie wystpowa przeciwko komercyjnemu i nienaukowemu rozpowszechnianiu
ksiki, powoujc si na paragraf dotyczcy podegania do nienawici wobec innych
narodw.
Obecnie przygotowywane jest rwnie naukowe wydanie Mein Kampf we
Francji. Mimo silnych protestw francuskich rodowisk ydowskich, prac nad nim
podja oficyna wydawnicza Fayard. Zgodnie z zapowiedzi wydawcy ksika ma si
ukaza rwnie w 2016 r.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Bogumi Rudawski mgr, historyk, niemcoznawca, zajmuje si dziejami okupacji niemieckiej

w Polsce oraz II wojny wiatowej, obecnie przygotowuje doktorat powicony grabiey
prywatnego mienia polskiego w latach 1939-1945.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5