Klucz odpowiedzi do sprawdzianw wiedzy i umiejtnoci z dziau

Hydrosfera
ZAKRES PODSTAWOWY
Przewidywana odpowied

Nr
zadania

Grupa A

Grupa B

Maks. liczba
punktw

Transpiracja: a
Infiltracja: b
Parowanie: c, i

Opad: f, h
Spyw powierzchniowy: e
Transport pary wodnej: g

Rysunek A
Powstawanie pyww syzygijnych: tworz si
w wyniku grawitacyjnego oddziaywania Ksiyca
i Soca na wody na Ziemi, gdy ciaa te uoone
s wzgldem siebie w linii prostej (w peni i nowiu
nastpuje sumowanie si). Przypyw nastpuje
po stronie zwrconej w stron Ksiyca i Soca,
a take po stronie przeciwnej (na skutek oddziaywania siy odrodkowej).

Rysunek B
Powstawanie pyww kwadraturowych: tworz si
w wyniku grawitacyjnego oddziaywania Ksiyca
i Soca na wody na Ziemi, gdy ciaa te uoone s
wzgldem siebie pod ktem prostym (w I i III
kwadrze Ksiyca nastpuje osabienie siy pyww). Przypyw nastpuje po stronie zwrconej
w stron Ksiyca i po stronie zwrconej w stron
Soca, a take po przeciwnych stronach (na skutek
oddziaywania siy odrodkowej).

Podkrelone wyrazy: strefa rwnikowa, strefa Podkrelone wyrazy: strefa zwrotnikowa, obszary
okoobiegunowa.
lece w cieniu opadowym, tereny w gbi kontynentw.

a) przybrzene,
b) wewntrzkontynentalne (rdziemne),
c) midzywyspowe,
d) rdziemne zamknite.

a) przybrzene (otwarte),
b) rdziemne,
c) midzywyspowe,
d) midzykontynentalne.

Przykadowe morza o najwikszym zasoleniu:

Morze Czerwone, Morze rdziemne.
Przyczyny: s to morza strefy zwrotnikowej, gdzie
jest due parowanie, a maa dostawa wd sodkich
(z opadw atmosferycznych).

Przykadowe morza o najmniejszym zasoleniu:

Morze Batyckie, Morza Biae.
Przyczyny: s to morza strefy umiarkowanej i podbiegunowej, gdzie jest dua liczba rzek wpadajcych do mrz (wysadzaj morza), mae parowanie
i saba wymiana wd z oceanami.

Tsunami jest wywoywane podmorskimi trzsieniami ziemi lub erupcjami wulkanicznymi powstaj wtedy fale, ktre docierajc do wybrzea,
spitrzaj si i wdzieraj w gb ldu. Fale te mog
osiga do 3040 m wysokoci, do 200 km dugoci i mog pyn z prdkoci do 800 km/h.

Fale wiatrowe s wywoywane si tarcia wiatru

o powierzchni wody (czsteczki wody wprowadzane s w ruch koowy). W strefie brzegowej czsteczki zaczynaj porusza si po elipsach (skutek
wyhamowujcej dziaalnoci tarcia o dno); zbliajc
si do brzegu fale te zaamuj si (fala w stanie kipieli powstaj bawany).

a) 16, b) 9, c) 18, d) 4.

a) 10, b) 17, c) 13, d) 20.

Wpyw prdw ciepych na rodowisko: powoduj podwyszenie temperatury powietrza, zwikszon ilo opadw atmosferycznych w strefie wybrzey, umoliwiajce rozwj lasw, np. w Grach
Wododziaowych.

Wpyw prdw zimnych na rodowisko: powoduj ochodzenie temperatury dolnych warstw atmosfery, inwersj termiczn, zmniejszon iloci
opadw atmosferycznych, przyczyniaj si do powstawania pusty (np. Atakama, Wielka Pustynia
Wiktorii).

a) 5, b) 1, c) 2, d) 3.

a) 5, b) 1, c) 2, d) 3.

Na rysunku: a 2, b 5, c 7.
Strefa saturacji strefa nasycenia.
Okno hydrogeologiczne przerwa w cigoci
utworw nieprzepuszczalnych; dziki niemu mog
by zasilane wody gbinowe.
Wody gbinowe najniej pooona warstwa.

Na rysunku: a 1, b 5, c 3.
Strefa aeracji strefa napowietrzania z wodami
zawieszonymi, higroskopijnymi; ley nad zwierciadem wd podziemnych.
Okno hydrogeologiczne przerwa w cigoci
utworw nieprzepuszczalnych; dziki niemu mog
by zasilane wody gbinowe.

56

Wody zawieszone gromadz si na soczewkach ska nieprzepuszczalnych.

10

A. Typ: rdo dolinne. Woda wypywa z dna do- A. Typ: warstwowe. Woda wypywa z warliny, pod ktrym znajduje si warstwa wodostwy wodononej na stoku wzniesienia.
nona.
B. Typ: rdo szczelinowe wstpujce. Woda
B. Typ: rdo szczelinowe zstpujce. Woda wywypywa ze szczelin pod wpywem cinienia
pywa ze szczelin pod wpywem siy grawitacji.
hydrostatycznego.

11

Lodowiec alpejski ma jedno pole firnowe, jeden

jzor lodowcowy, natomiast lodowiec piedmontowy ma kilka pl firnowych, z ktrych wypywa
kilka jzorw lodowcowych (u podna gr jzory
cz si w due pole lodu).

Lodowiec norweski ma jedno due pole zasilania

(na paskowyu) i krtkie jzory wypywajce
w rnych kierunkach, natomiast lodowiec himalajski powstaje z poczenie kilku mniejszych lodowcw, ktre maj swoje pola firnowe.

a) tektoniczne, b) wulkaniczne, c) reliktowe

(tektoniczne reliktowe).
Cechy jezior: powstaj w wyniku ruchw tektonicznych, dziaalnoci wulkanw (kalderowe,
kraterowe, lawowe); mog by czci dawnego
morza. Misy jezior tektonicznych s zazwyczaj
dugie, gbokie; jeziora wulkaniczne maj nieregularn lini brzegow, mog by dugie, gbokie o maej powierzchni; reliktowe maj du
powierzchni, s stosunkowo pytkie i sone
bd sonawe.

a) tektoniczne, b) polodowcowe tektoniczne,

c) wulkaniczne (zaporowe).
Cechy jezior: zalicza si do nich jeziora polodowcowe, starorzecza, przybrzene, biogeniczne.
Powstaj w wyniku akumulacji i erozji lodowcw,
rzek, powierzchniowych prdw morskich i zwierzt. W zalenoci od czynnika sprawczego mog
by dugie, gbokie (np. rynnowe), due, pytkie (np. morenowe), mae, okrge, gbokie
(np. cyrkowe), pytkie, dugie, szybko zanikajce
(np. starorzecza), niewielkie, o sonawych wodach (np. przybrzene), spitrzone na rzekach
(np. biogeniczne).

12

13

3
Powstawanie wd artezyjskich: warstwa wodonona znajduje si pomidzy dwiema warstwami ska nieprzepuszczalnych, o budowie
nieckowatej. Woda jest pod duym cinieniem
hydrostatycznym po nawierceniu studni samoczynnie wytryskuje na powierzchni.

Powstawanie wd subartezyjskich: podobnie

jak w wypadku wd artezyjskich, warstwa wodonona znajduje si pomidzy dwiema warstwami
ska nieprzepuszczalnych, o budowie nieckowatej, z t rnic, e wody w warstwie wodononej znajduj si pod mniejszym cinieniem hydrostatycznym po nawierceniu studni tylko
podnosi si poziom wody.

ZAKRES ROZSZERZONY
Nr
zadania

Przewidywana odpowied
Grupa A

Grupa B

May obieg wody cykl krenia pomidzy

oceanami a atmosfer lub ldami a atmosfer.
Retencja powierzchniowa czasowe zatrzymanie wody na powierzchni Ziemi.
Transpiracja parowanie z powierzchni rolin.

Duy obieg wody cykl krenia pomidzy

oceanami, atmosfer i ldami.
Bilans wodny zestawienie przychodu i rozchodu wody w danym okresie hydrologicznym (np.
w roku, kwartale, miesicu).
Upwelling zjawisko wynoszenia wd gbinowych na powierzchni oceanu.

57

Maks. liczba
punktw

Morze
A
Morze
B

3
Dzia wodny granica midzy dorzeczami.
Dorzecze obszar, na ktrym znajduje si system
rzeczny danej rzeki.
Rzeka gwna ciek, ktry ma dopywy, uchodzi
do morza, oceanu lub duego jeziora bd koczy
swj bieg na obszarze bezodpywowym.

Gwny dzia wodny granica midzy zlewiskami.

Zlewisko obszar, z ktrego wszystkie wody wpadaj do jednego morza lub oceanu.
System rzeczny rzeka gwna wraz ze wszystkimi
jej dopywami.

A) d, B) c, C) a, D) b.
W ustroju nieno-lodowcowym najwysze stany
wd wystpuj wiosn i latem zwizane jest to
z topnieniem niegu i lodowcw.

A) d, B) c, C) a, D) b.
W ustroju deszczowo-nienym najwysze stany
wd wystpuj wiosn, gdy topnieje nieg, i latem,
gdy opady deszczu s najwysze.

Typ genetyczny jeziora: rynnowe.

Typ genetyczny jeziora: meandrowe (starorzecze).
Jest dugie, wskie, o stromych brzegach, gboko Powstaje w meandrach odcitych od gwnego
wcite w podoe.
biegu rzeki, jest pytkie, stosunkowo dugie,
o ksztacie zakola rzecznego, szybko zarasta.
Rysunek A.
Rysunek B.
Mechanizm powstawania wd artezyjskich: powsta- Mechanizm powstawania wd subartezyjskich:
j przy nieckowatym uoeniu warstw skalnych, powstaj przy nieckowatym uoeniu warstw skaljeeli warstwa wodonona znajduje si pomidzy nych, jeeli warstwa wodonona znajduje si podwiema warstwami ska nieprzepuszczalnych. midzy dwiema warstwami ska nieprzepuszczalWoda znajduje si pod duym cinieniem hydrosta- nych. Woda znajduje si pod mniejszym cinietycznym i po nawierceniu studni moe samoczynnie niem hydrostatycznym i po nawierceniu studni
wypywa na powierzchni. Studnie artezyjskie podnosi si jej poziom. Studnie subartezyjskie zazasilane s wodami opadowymi poprzez wychodnie silane s wodami opadowymi poprzez wychodnie
ska przepuszczalnych.
ska przepuszczalnych.

Podkrelone: Jezioro Soliskie, Jezioro Sulejowskie.

Funkcje sztucznych zbiornikw wodnych: retencyjna, rekreacyjno-turystyczna, funkcja magazynowania wody pitnej i wody wykorzystywanej
w rolnictwie, funkcja energetyczna, regulacyjna,
komunikacyjna, funkcja gospodarcza (stawy rybne).

Wpyw sztucznych zbiornikw wodnych na rodowisko: podniesienie poziomu wd podziemnych wok zbiornika, moliwo wystpienia
drga sejsmicznych, zwikszenie iloci wody
na stosunkowo maym terenie, lokalne zmiany klimatu (wzrost wilgotnoci, zagodzenie temperatury
powietrza, zwikszona ilo opadw), zmiana
w faunie i florze, uniemoliwienie wdrwek ryb,
niszczenie brzegw zbiornika wodnego, zmniejszenie waha stanw wd w rzece, zmiana w zagospodarowaniu terenu, konieczno wysiedle
ludnoci.
Przykady: Zalew Sulejowski, Jezioro Kariba.

nieg k szre k firn k ld firnowy k ld lodowcowy

nieg puszysty materia o zawartoci powietrza
do 90%, gstoci od 0,005 do 0,3 g/cm3, wielokrotnie zamarza i rozmarza.
Firn ziarna lodu o gstoci materiau 0,50,9 g/cm3,
brak powietrza, s zacztkami wikszych krysztakw lodu.

nieg k szre k firn k ld firnowy k ld lodowcowy

Szre drobne ziarna lodu o rednicy okoo
1 mm. Gsto materiau siga wartoci 0,30,5
g/cm3.
Ld lodowcowy due, poczone ze sob krysztaki lodu; ma ma zawarto powietrza (do 10%),
gsto powyej 0,9 g/cm3.

a) rdziemne wewntrzkontynentalne,
b) przybrzene, c) midzywyspowe.

a) midzywyspowe, b) rdziemne (zamknite),

c) przybrzene.

Zasolenie Morza Czerwonego siga 42, gdy

jest to morze strefy zwrotnikowej. Jest tam due
parowanie oraz maa dostawa wd sodkich.

Zasolenie Morza Batyckiego wynosi okoo 78,

gdy morze to ley w strefie klimatu umiarkowanego. Jest tam mae parowanie, dua dostawa wd
sodkich z rzek i opadw atmosferycznych. Morze
to ma take niewielkie poczenie z oceanem.

58

10

Dostarczanie przez rzeki osadw, dostarczanie

materiau skalnego w wyniku obsuwania si
brzegw.
Odkadanie materiau organicznego.
Jezioro stare (dystroficzne): woda o odcieniu tym, brunatnym, mtna, sabo natleniona, widoczne procesy gnilne, misa jeziora wypeniona przez
osady, ycie organiczne jest w zaniku jezioro zarasta.

11

Solanki zawieraj rozpuszczone sole sodu i magne- Wody siarkowe zawieraj siarkowodr, siarczek
zu, natomiast szczawy s wodami wzbogaconymi sodu lub siarczan magnezu, natomiast szczawy s
wglanem wapnia i naturalnym CO2.
wodami wzbogaconymi wglanem wapnia i naturalnym CO2.

13
14

Gospodarcze znaczenie zjawiska upwellingu:

wody gbinowe z substancjami biogennymi wynurzaj si na powierzchni i dziki temu wody
powierzchniowe wszechoceanu odznaczaj si
bardzo du produktywnoci biologiczn.

Gospodarcze znaczenie wd oceanicznych:

oceany dostarczaj poywienia (ryby, plankton),
stanowi drog komunikacyjn. W ich dnie wystpuj pokady ropy naftowej i gazu. Wpywaj
na klimat. W miejscu mieszania si wd ciepych
i zimnych prdw morskich znajduj si najbogatsze owiska.

b, d i e.

c, d i e.

a) 2, b) 4, c) 5, d) 1.

a) 3, b) 2, c) 5, d) 1.
...........................

12

Modo jeziora jezioro oligotroficzne.

Dojrzao jeziora jezioro eutroficzne.
Staro jeziora jezioro dystroficzne.
Etap drugi: jezioro dojrzae (eutroficzne); woda
o odcieniu zielonym, mtnawa, bogata w skadniki
odywcze, bogate ycie organiczne, od brzegw
zaczyna wkracza na jezioro rolinno, w warstwie przydennej odkada si materia organiczny.

Soce
Ksiyc

Ksiyc

Mechanizm powstawania pyww kwadraturowych: tworz si w wyniku grawitacyjnego oddziaywania Ksiyca i Soca na wody na Ziemi,
gdy ciaa te uoone s wzgldem siebie pod ktem
prostym (w I i III kwadrze Ksiyca nastpuje osabienie siy pyww). Przypyw nastpuje po stronie
zwrconej do Ksiyca i po stronie zwrconej
do Soca, a take po przeciwnych stronach
(na skutek oddziaywania siy odrodkowej).

2
2

Ksiyc
Soce

...................................
Ziemia

. . . . . . . . . . . Ziemia
.......................................

15

Ksiyc

Mechanizm powstawania pyww syzygijnych:

tworz si w wyniku grawitacyjnego oddziaywania Ksiyca i Soca na wody na Ziemi, gdy ciaa
te uoone s wzgldem siebie w linii prostej
(w peni i nowiu nastpuje sumowanie si).
Przypyw nastpuje po stronie zwrconej w stron Ksiyca i Soca, a take po stronie przeciwnej
(na skutek oddziaywania siy odrodkowej).

59