Strategia Rozwoju Turystyki

STRATEGIA
ROZWOJU TURYSTYKI
W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
NA LATA 2002-2006
RZESZÓW 2002
Opracowanie przygotowa³ zespó³ w sk³adzie:
Zespó³ redakcyjny:
mgr Jerzy Drupka, dr Wac³aw Kotliñski
Wspó³pracownicy i konsultanci:
mgr Micha³ Bucholtz, mgr Jan Garncarski, mgr in¿. Andrzej G¹siorowski,
mgr Dariusz Fija³kowski, dr Andrzej Karczmarzewski, mgr Maria Kawa³ek,
mgr Stanis³aw K³os, dr Edward Malisiewicz, mgr in¿. Zbigniew Niewiadomski,
mgr Magdalena Oziomek, dr Krzysztof Ruszel, mgr Zbigniew Ru¿ycki,
mgr in¿. Jan Stachyrak, in¿. Ma³gorzata Witusik, mgr Zdzis³aw Ziobrowski.
Opracowano na zlecenie:
Zarz¹du Województwa Podkarpackiego
oraz Urzêdu Kultury Fizycznej i Turystyki
ISBN: 83-913623-8-8
Spis treci
UWAGI WSTÊPNE ............................................................................9

1. WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI ROZWOJU
TURYSTYCZNEGO ORAZ WA¯NIEJSZE DEFINICJE
I UWAGI METODOLOGICZNE ................................................ 11
CZÊÆ DIAGNOSTYCZNA
2. WARUNKI ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
PODKARPACKIM ......................................................................13
2.1. UWARUNKOWANIA ZEWNÊTRZNE ........................................................... 13
2.1.1. Kierunki rozwoju turystyki miêdzynarodowej ......................................... 13
2.1.2. Warunki wynikaj¹ce z procesu integracji europejskiej ............................ 15
2.1.3. Warunki wynikaj¹ce z sytuacji w turystyce polskiej ................................ 15
2.1.4. Warunki wynikaj¹ce ze Strategii Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006
oraz innych dokumentów rz¹dowych ........................................................... 16
2.1.5. Warunki wyp³ywaj¹ce z regulacji prawnych obejmuj¹cych turystykê
w Polsce ........................................................................................................ 20
2.1.6. Warunki wynikaj¹ce z po³o¿enia województwa i jego dostêpnoci
komunikacyjnej ........................................................................................ 20
2.2. ZASOBY TURYSTYCZNE I UWARUNKOWANIA WEWNÊTRZNE
ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE .......................................... 21
2.2.1. Walory naturalne województwa ............................................................... 21
2.2.2. Walory antropogeniczne województwa .................................................... 23
2.2.3. Walory kulturowe województwa ............................................................... 25
2.2.4. Walory spo³eczne województwa ................................................................ 26
2.3. INFRASTRUKTURA I US£UGI TURYSTYCZNE W WOJEWÓDZTWIE ... 27
2.3.1. Baza noclegowa i us³ugi hotelarskie województwa ................................ 27
2.3.2. Baza i us³ugi gastronomiczne ................................................................... 29
2.3.3. Infrastruktura s³u¿¹ca rekreacji ruchowej oraz turystyce
kwalifikowanej .............................................................................................. 29
2.3.4. Infrastruktura i us³ugi komunikacyjne w województwie ......................... 30
2.3.5. Infrastruktura i us³ugi uzdrowiskowe ...................................................... 33
2.3.6. Us³ugi przewodnickie i pilota¿u .............................................................. 35
2.3.7. Us³ugi informacji turystycznej i organizatorów turystyki ........................ 35
2.4. PROMOCJA TURYSTYCZNA WOJEWÓDZTWA ...................................... 36
2.5. AKTYWNOÆ PROTURYSTYCZNA WYBRANYCH INSTYTUCJI
OTOCZENIA GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ ORAZ GMIN
I POWIATÓW WOJEWÓDZTWA ................................................................. 37
2.5.1. Aktywnoæ proturystyczna parków narodowych, parków krajobrazowych
oraz placówek muzealnych regionu ............................................................. 37
2.5.2. Aktywnoæ proturystyczna samorz¹dów gmin i powiatów ...................... 38
2.5.3. Aktywnoæ proturystyczna stowarzyszeñ i organizacji spo³ecznych ....... 38
2.6. KSZTA£CENIE, SZKOLENIE I DOSKONALENIE KADR
TURYSTYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE .................................................. 38
2.7. WARUNKI WYNIKAJ¥CE ZE STRATEGII ROZWOJU
WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO ...................................................... 39
2.8. WARUNKI SPO£ECZNO-GOSPODARCZE ROZWOJU
TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM .............................. 40
3. PRODUKT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA .......................43

3.1. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY WYPOCZYNKOWE
W SEZONIE LETNIM ...................................................................................... 44
3.1.1. Letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach, pensjonatach, orodkach
wczasowych i wypoczynkowych, na campingach i polach biwakowych .... 44
3.1.2. Letnie pobyty wypoczynkowe w gospodarstwach agroturystycznych .... 47
3.1.3. Letnie pobyty wypoczynkowe dzieci i m³odzie¿y ..................................... 49
3.2. PRODUKT TURYSTYCZNY: ZIMOWE POBYTY WYPOCZYNKOWE ..... 52
3.3. PRODUKT TURYSTYCZNY: KRÓTKIE POBYTY WYPOCZYNKOWE
(W TYM WEEKENDOWE) W CI¥GU CA£EGO ROKU ................................ 54
3.4. PRODUKT TURYSTYCZNY: GRUPOWE WYCIECZKI OBJAZDOWE ..... 55
3.5. PRODUKT TURYSTYCZNY: INDYWIDUALNE WYCIECZKI
OBJAZDOWE ................................................................................................. 57
3.6. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W UZDROWISKACH ..................... 59
3.7. PRODUKT TURYSTYCZNY: PIESZE WÊDRÓWKI SZLAKAMI
TURYSTYCZNYMI .......................................................................................... 61
3.8. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY ZWI¥ZANE Z UDZIA£EM
W TURYSTYCE AKTYWNEJ (rower, kajak, narty ladowe, krótkie przejcia
piesze, jazda samochodem terenowym) ................................................................... 64
3.9. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY MYLIWSKIE ................................ 66
3.10. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY WÊDKARSKIE ............................. 67
3.11. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W CELACH REKREACYJNYCH
(jazda konna, ¿eglarstwo, narciarstwo zjazdowe, paragliding itp.)....................... 69
3.12. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W CELU UCZESTNICTWA
W KONFERENCJACH, SEMINARIACH I SZKOLENIACH .......................... 71
3.13. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY POLONIJNE ................................ 73
3.14. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY ETNICZNE ................................... 74
3.15. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY
PRZYGRANICZNE .......................................................................................... 76
3.16. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY RELIGIJNO-
PIELGRZYMKOWE ........................................................................................ 78
3.17. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY TURYSTÓW O SPECJALNYCH
ZAINTERESOWANIACH ................................................................................ 80
3.18. PRODUKT TURYSTYCZNY: UDZIA£ W ORGANIZOWANYCH
W WOJEWÓDZTWIE IMPREZACH I WARSZTATACH (ZGRUPOWA-
NIACH) KULTURALNYCH, SPORTOWYCH I INNYCH .............................. 81
3.19. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY S£U¯BOWE
ORAZ W INTERESACH ................................................................................. 83
3.20. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY MOTYWACYJNE ........................ 85
3.21. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZEJAZDY TRANZYTOWE PRZEZ
TEREN WOJEWÓDZTWA ............................................................................. 86
3.22. INNE POBYTY W WOJEWÓDZTWIE ....................................................... 87
4. TURYSTYKA WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

NA TLE S¥SIEDNICH WOJEWÓDZTW I TERENÓW
PRZYGRANICZNYCH S£OWACJI I UKRAINY .....................89
5. BILANS ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA

PODKARPACKIEGO ..................................................................93
5.1. ZBIORCZE ZESTAWIENIE DOMINUJ¥CYCH SEGMENTÓW RYNKU
DLA PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH WOJEWÓDZTWA ...................... 95
5.2. DOMINUJ¥CE RYNKI ZEWNÊTRZNE DLA PRODUKTU TURYSTYCZNE-
GO WOJEWÓDZTWA ................................................................................... 96
5.3. IDENTYFIKACJA WIOD¥CYCH PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH
WOJEWÓDZTWA .......................................................................................... 98
5.4. IDENTYFIKACJA POWIATÓW O STRATEGICZNYM ZNACZENIU DLA
ROZWOJU TURYSTYCZNEGO WOJEWÓDZTWA .................................... 99
5.5. ANALIZA SWOT PRODUKTU TURYSTYCZNEGO WOJEWÓDZTWA
PODKARPACKIEGO .................................................................................... 100
5.6. OGÓLNE WARUNKI DO OKRELENIA PRIORYTETÓW ROZWOJU,
CELÓW STRATEGICZNYCH I KIERUNKÓW DZIA£AÑ .......................... 103
CZÊÆ STRATEGICZNA
6. WIZJA ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE .......105
6.1. POLA STRATEGICZNE ORAZ PO¯¥DANE KIERUNKI ZMIAN .............. 105
6.2. PRZYSZ£A POZYCJA WOJEWÓDZTWA ................................................ 106
7. PRIORYTETY ROZWOJU, CELE STRATEGICZNE

I KIERUNKI DZIA£AÑ ............................................................109
7.1 PRIORYTETY ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA I ICH

WSPÓ£ZALE¯NOÆ .................................................................................. 109
7.2 PRIORYTET: ROZWÓJ PRODUKTU TURYSTYCZNEGO
WOJEWÓDZTWA ........................................................... 113
7.2.1. Cel strategiczny nr 1
Podnoszenie konkurencyjnoci istniej¹cych produktów turystycznych .. 114
Rozwój nowych produktów turystycznych .............................................. 133
7.3. PRIORYTET: ROZWÓJ ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH

WOJEWÓDZTWA ........................................................... 136
Rozwój istniej¹cych atrakcji turystycznych ............................................ 136
Rozwój nowych atrakcji turystycznych ................................................... 137
7.4. PRIORYTET: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY I US£UG
TURYSTYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE .................... 141
Podniesienie jakoci (modernizacja) istniej¹cej infrastruktury
turystycznej .............................................................................................. 141
Zwiêkszenie iloci infrastruktury turystycznej regionu ......................... 144
7.5. PRIORYTET: ROZWÓJ MARKETINGU TURYSTYCZNEGO
REGIONU I RYNKOWEGO ZARZ¥DZANIA
ATRAKCJAMI TURYSTYCZNYMI .................................. 148
Rozwój marketingu turystycznego regionu ............................................ 148
Rozwój rynkowego zarz¹dzania atrakcjami turystycznymi ................... 155
7.6. PRIORYTET: KSZTA£CENIE, SZKOLENIE I DOSKONALENIE KADR
TURYSTYCZNYCH ORAZ OTOCZENIA TURYSTYKI
W WOJEWÓDZTWIE ...................................................... 159
Podnoszenie poziomu kszta³cenia kadr dla turystyki oraz okrelanie
specjalnoci kadrowych niezbêdnych dla rozwoju gospodarki turysty-
cznej regionu. .......................................................................................... 159
Szkolenie kadr obs³ugi ruchu turystycznego w województwie .............. 161
Doskonalenie zawodowe pracowników sfery us³ug turystycznych woje-
wództwa. .................................................................................................. 163
Upowszechnianie gocinnoci oraz wiedzy na temat gospodarki
turystycznej wród radnych, cz³onków zarz¹dów, pracowników
urzêdów samorz¹dowych oraz wród mieszkañców regionu ................. 165
7.7. PRIORYTET: PARTNERSTWO, WSPÓ£PRACA
I WSPÓ£DZIA£ANIE NA RZECZ ROZWOJU
TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE ................................ 167
7.7.1 Cel strategiczny nr 1
Samoorganizacja podmiotów gospodarki turystycznej
i stowarzyszeñ turystycznych regionu. ................................................... 167
Wspó³praca i wspó³dzia³anie instytucji z ró¿nych dziedzin ¿ycia
spo³ecznego i gospodarczego województwa na rzecz realizacji zadañ
strategicznych ......................................................................................... 170
Wspó³praca i wspó³dzia³anie z centraln¹ administracj¹ rz¹dow¹
i podmiotami maj¹cymi siedzibê w kraju oraz administracj¹
i podmiotami zagranicznymi .................................................................. 178
8. PROPOZYCJA WYBRANYCH PROGRAMÓW OPERACYJ-

NYCH DLA CELÓW REALIZACJI STRATEGII ...................183
9. WARUNKI REALIZACJI I FINANSOWANIE

ZADAÑ STRATEGICZNYCH ...................................................185
9.1. UWARUNKOWANIA PRAWNO-USTROJOWE
REALIZACJI STRATEGII ............................................................................. 185
9.2. UWARUNKOWANIA REALIZACJI STRATEGII WYNIKAJ¥CE
Z MECHANIZMÓW ROZWOJU WSPÓ£CZESNEJ TURYSTYKI,
ZABEZPIECZENIA FINANSOWEGO REALIZACJI PROGRAMÓW
OPERACYJNYCH (W TYM ROZWOJU PROCESU AKCESYJNEGO
DO UNII EUROPEJSKIEJ) ............................................................................ 186
10. MONITORING, ETAPY I OCENA REALIZACJI STRATEGII

.....................................................................................................191
10.1. MONITORING STRATEGII ....................................................................... 191
10.2. ETAPOWOÆ REALIZACJI STRATEGII ................................................ 192
10.3. OCENA REALIZACJI STRATEGII ............................................................ 193
UWAGI KOÑCOWE ................................................................ 193

Wybrana literatura ............................................................................................. 194
8
UWAGI WSTÊPNE
Przedmiotem rozwa¿añ zawartych w niniejszym opracowaniu jest turystyka

województwa podkarpackiego, jednego z 16 regionów Polski, który za spraw¹ rozwijaj¹-
cej siê samorz¹dnoci chce kszta³towaæ przysz³oæ w³asnego terenu.
Turystyka jest zjawiskiem z³o¿onym. Zgodnie z miêdzynarodowymi definicjami
obejmuje ogó³ czynnoci osób, które podró¿uj¹ i przebywaj¹ w celach wypoczynko-
wych, s³u¿bowych lub innych nie d³u¿ej ni¿ rok bez przerwy poza swoim codziennym
otoczeniem1.
Turyst¹ natomiast jest ka¿da osoba, która korzysta w danym miejscu z co
najmniej jednego noclegu, nie przebywa d³u¿ej ni¿ rok i nie podejmuje pracy wynagra-
dzanej w miejscu czasowego pobytu. Uczestnikami turystyki s¹ te¿ tzw. odwiedzaj¹cy
jednodniowi.
Przedstawione wy¿ej definicje wiatowej Organizacji Turystyki (WTO) prze-
kraczaj¹ powszechne pojmowanie turystyki w Polsce. W wiecie obejmuje siê tym pojê-
ciem szeroko rozumiane przemieszczanie siê ludnoci. Zgodnie z tym w turystyce uczest-
nicz¹ wycieczkowicze zwiedzaj¹cy region, ale tak¿e reprezentanci firm handlowych po-
szukuj¹cy partnerów w interesach, obcokrajowcy przyje¿d¿aj¹cy na zakupy, naukowcy
przybywaj¹cy na konferencje, sportowcy uczestnicy ogólnopolskich turniejów, piel-
grzymi zmierzaj¹cy do sanktuariów i inni.
Opracowanie zosta³o dostosowane do szerokiego rozumienia turystyki.
Strategia niniejsza zosta³a zbudowana w oparciu o opracowania tematyczne
przygotowane przez specjalistów z ró¿nych dziedzin zwi¹zanych z ruchem turystycz-
nym. W pracach redakcyjnych korzystano z wyników badañ ankietowych zrealizowa-
nych wewn¹trz i na zewn¹trz województwa, danych statystycznych obejmuj¹cych tu-
rystykê, a publikowanych przez G³ówny Urz¹d Statystyczny w Warszawie i Urz¹d Sta-
tystyczny w Rzeszowie. Poszczególne czêci przygotowanej strategii zosta³y poddane
opiniowaniu i konsultacjom zaproszonych ekspertów. Mo¿na wiêc stwierdziæ, ¿e strate-
gia niniejsza jest opracowaniem typu eksperckiego.
Traktuj¹c turystykê jako dziedzinê gospodarki, najwiêcej uwagi powiêcono
tzw. produktowi turystycznemu, maj¹c przekonanie, ¿e nie walory turystyczne, ale
oparty na nich produkt turystyczny zdecyduje o rozwoju turystyki w regionie, nowych
miejscach pracy i dochodach mieszkañców.
Niniejsze opracowanie sk³ada siê z dwóch czêci. W czêci pierwszej, maj¹cej
charakter diagnostyczny, przedstawiono uwarunkowania zewnêtrzne okrelaj¹ce ramy
rozwoju turystyki w regionie, które nastêpnie w czêci powiêconej warunkom we-
wnêtrznym wype³niono obrazem sk³adaj¹cym siê z zasobów, stanu infrastruktury, us³ug
i innych sk³adowych powi¹zanych z turystyk¹, a na specyfikacji produktów turystycz-
nych regionu, bilansie i analizie SWOT koñcz¹c.
1
Terminologia turystyczna zalecenia WTO, Organizacja Narodów Zjednoczonych wiatowa
Organizacja Turystyki, ONZ-WTO, Warszawa 1995, str. 5.
9
Czêæ druga, maj¹ca charakter w³aciwej Strategii, zawiera priorytety rozwojo-
we, cele strategiczne, kierunki dzia³añ, a tak¿e cele operacyjne, proponowane dzia³ania
oraz adresatów tych dzia³añ.
Autorzy opracowania maj¹ wiadomoæ, ¿e przygotowany dokument wykra-
cza poza konwencjê klasycznej strategii. Dlatego prosz¹, aby wskazane cele operacyjne
traktowaæ jako propozycjê szczegó³owych dzia³añ, które mo¿na wykorzystaæ w doku-
mencie lub dokumentach o charakterze wykonawczym. Tak¿e ramy czasowe Strategii
nie rokuj¹ mo¿liwoci osi¹gniêcia czêci za³o¿onych celów strategicznych. Okrelaj¹
one jednak kierunki czy te¿ propozycje dzia³añ rozwojowych do wykorzystania w przy-
sz³oci.
10
1. WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI ROZWOJU TURY-
STYCZNEGO ORAZ WA¯NIEJSZE DEFINICJE I UWAGI
METODOLOGICZNE
Wybrane stwierdzenia dot. turystyki (z literatury przedmiotu):

l Turystyka nale¿y do najbardziej dynamicznych dziedzin wspó³czesnej gospodarki
wiatowej.
l Jest jedn¹ z zauwa¿alnie rozwijaj¹cych siê dziedzin gospodarki polskiej w okresie
ostatniego 10-lecia.
l Rozwój turystyki jest ród³em koniunktury dla wielu innych dziedzin gospodarki.
l O rozwoju turystycznym terenu decyduje w g³ównej mierze generowany produkt
turystyczny.
Przez okrelenie produkt turystyczny, jedno z podstawowych pojêæ gospo-

darki rynkowej w turystyce, u¿ywane tak¿e w niniejszym opracowaniu, nale¿y rozumieæ
zbiór dóbr i us³ug nabywanych przez turystów, jak i atrakcji turystycznych, z których
korzystaj¹, a które s¹ dla nich przedmiotem szczególnego zainteresowania. Upraszcza-
j¹c nieco, mo¿na stwierdziæ, ¿e produkt turystyczny to towar, zawieraj¹cy wartoæ
podstawow¹ (cel, motywacjê podró¿y) oraz wspieraj¹ce (czasem wrêcz umo¿liwiaj¹ce)
konsumpcjê tej wartoci us³ugi i dobra (rodzaj obudowy), za który nale¿y zap³aciæ
okrelon¹ cenê.
Produkt turystyczny charakteryzuj¹ w szczególnoci nastêpuj¹ce sk³adowe:

l atrakcje i rodowisko miejsca docelowego,
l infrastruktura i us³ugi miejsca docelowego,
l dostêpnoæ miejsca docelowego,
l wizerunki miejsca docelowego,
l cena p³acona przez turystê.
Rozwój produktu turystycznego jest problemem, który powinien byæ rozwi¹zy-

wany g³ównie na poziomie regionalnym i lokalnym. Turystyk¹ jako gospodark¹ zainte-
resowane s¹ zw³aszcza spo³ecznoci lokalne, gdy¿ one s¹ najwiêkszym beneficjentem
korzyci p³yn¹cych z przyjazdowego ruchu turystycznego (dodatkowe ród³o docho-
dów, nowe miejsca pracy). Gospodarka turystyczna stanowi ponadto czynnik aktywiza-
cji ró¿nych zasobów lokalnych, które s¹ lub mog¹ byæ sprzedane turystom i podró¿-
nym.
W celu jednoznacznego rozumienia pojêæ, które bêd¹ u¿ywane w niniejszym
opracowaniu, okrela siê, ¿e:
l przez pojêcie walory turystyczne rozumie siê dobra lub zespó³ dóbr danych
przez naturê, historiê lub dzia³alnoæ ludzk¹. Maj¹ one charakter obiektywny
i tworz¹ potencjalne podstawy rozwoju turystyki w regionie;
11
l przez okrelenie atrakcje turystyczne, rozumie siê ka¿dy walor (obiekt)
przyrodniczy, dzie³o cz³owieka lub imprezê, które zaciekawi¹ goci okrelonym
miejscem. Atrakcje turystyczne mo¿na wiêc uznaæ za kategoriê subiektywn¹, gdy¿
ich obecnoæ na rynku i w wiadomoci potencjalnego turysty, wymaga
odpowiednich zabiegów organizacyjnych, promocji i reklamy;
l pod okreleniem zasoby turystyczne rozumie siê ³¹cznie walory i atrakcje
turystyczne terenu;
l pod okreleniem baza i us³ugi noclegowe u¿ywanymi potocznie i zastosowanymi
w opracowaniu, nale¿y rozumieæ bazê i us³ugi hotelarskie jak okrela je
obowi¹zuj¹ca ustawa o us³ugach turystycznych.
W opracowaniu niniejszym u¿ywane s¹ tak¿e okrelenia województwo i re-

gion, które traktowane s¹ równoznacznie.
12
CZÊÆ DIAGNOSTYCZNA
2. WARUNKI ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
PODKARPACKIM
Rozwój turystyki na ka¿dym poziomie: krajowym, regionalnym i lokalnym uza-

le¿niony jest od dwóch rodzajów czynników: zewnêtrznych i wewnêtrznych. Czynniki
zewnêtrzne maj¹ najczêciej charakter obiektywny. S¹ warunkami, w jakich przychodzi
tworzyæ produkt turystyczny województwa. Do czynników wewnêtrznych nale¿y ca³a
gama sk³adowych s³u¿¹cych budowaniu oraz komercjalizacji produktu turystycznego.
2.1. UWARUNKOWANIA ZEWNÊTRZNE

Turystyka ostatnich lat postrzegana jest jako jeden z g³ównych elementów
rozwoju gospodarki wiatowej. Prognozy wiatowej Organizacji Turystyki (WTO) wska-
zuj¹, i¿ po roku 2004 turystyka zajmie pierwsze miejsce w wytwarzaniu wiatowego
produktu brutto (GPB). Tak¿e w gospodarce polskiej turystyka zajmuje poczesne miej-
sce, przysparzaj¹c bud¿etowi ponad 6 mld dolarów rocznie.2
Zewnêtrzne uwarunkowania rozwoju turystyki w województwie obejmuj¹:
l kierunki (trendy) rozwojowe turystyki miêdzynarodowej,
l warunki wynikaj¹ce z procesu integracji europejskiej,
l kierunki rozwoju turystyki w Polsce,
l warunki okrelone realizacj¹ Strategii Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006 i innych
dokumentów szczebla centralnego,
l warunki wyp³ywaj¹ce z regulacji prawnych dotycz¹cych turystyki w Polsce.
2.1.1. Kierunki rozwoju turystyki miêdzynarodowej

Trendy wiatowe w turystyce mo¿emy rozpatrywaæ na trzech p³aszczyznach:
a) popytu,
b) poda¿y,
c) marketingowej.
Z punktu widzenia popytu do najwa¿niejszych nale¿¹:
l turystyka doby dzisiejszej a nale¿y za³o¿yæ, ¿e tak¿e w przysz³oci nie jest i nie
bêdzie ju¿ osobnym, wydzielonym sektorem gospodarki. Jest raczej dzia³alnoci¹
o charakterze interdyscyplinarnym i uniwersalnym, co oznacza, ¿e szereg ró¿nych
dziedzin ¿ycia gospodarczego, spo³ecznego i kulturalnego wp³ywa na turystykê.
I odwrotnie: turystyka oddzia³uje na wiêkszoæ dziedzin wspó³czesnego ¿ycia;
l sta³y wzrost popytu turystycznego, co jest zwi¹zane z wieloma czynnikami: m.in.
zwiêkszaj¹c¹ siê d³ugoci¹ ¿ycia, rosn¹c¹ iloci¹ czasu wolnego, zamo¿noci¹ etc.
2
Turystyka polska 2000, Instytut Turystyki, Warszawa 2001.
13
l zauwa¿yæ dynamiczny rozwój konkretnych rynków i w lad za tym, precyzyjnie
zdefiniowanych segmentów w ramach tych rynków.
Powy¿sza teza jest nastêpstwem faktu, i¿ dzisiejszy turysta jest klientem bar-
dziej wymagaj¹cym, by nie powiedzieæ wyrafinowanym. Jednym z przyk³adów na tê tezê
jest zauwa¿alny odwrót od wypoczynku biernego, który opisywany jest jako 3 x s
(sea, sun, sand morze, s³oñce, piasek), ku wypoczynkowi aktywnemu, który stawia
turycie, a przede wszystkim organizatorom wypoczynku, coraz wiêksze wymagania.
Z punktu widzenia poda¿y wskazuje siê na:
l coraz bardziej zwiêkszaj¹c¹ siê rywalizacjê miêdzy miejscami (miejscowociami,
regionami) docelowymi. One dzisiaj stanowi¹ punkt ciê¿koci w tworzeniu
i komercjalizacji produktu turystycznego. Innymi s³owy oznacza to, ¿e w³anie tzw.
miejsca docelowe, a wiêc poziom lokalny i regionalny, jest tym poziomem, na
którym rozgrywa siê gra o ofertê turystyczn¹, jej promocjê, sprzeda¿, jakoæ itd.
l rozwój koncepcji tzw. nowych dowiadczeñ, co ma bezporedni zwi¹zek
z sygnalizowan¹ wy¿ej tendencj¹ zwiêkszaj¹cych siê wymagañ turystów. Turyci
zmierzaj¹, bardziej lub mniej wiadomie, w kierunku nowych prze¿yæ, bardziej
bogatych doznañ, nowych dowiadczeñ. One to w³anie wyznaczaj¹ kierunki
rozwoju oferty turystycznej, kreowanej i przygotowywanej przez organizatorów,
tak na najni¿szym poziomie, jak i twórców z³o¿onych pakietów turystycznych;
l rozwój grup produktów, co oznacza wysoki stopieñ zró¿nicowania ofert;
l rozwój produktów markowych;
l relatywnie wysok¹ w stosunku do tzw. ob³o¿enia rentownoæ bazy noclegowej.
W ujêciu marketingowym daje siê zauwa¿yæ:

l podejcie do marketingu jako do sposobu czy te¿ wrêcz filozofii zarz¹dzania
w turystyce, a nie jako do procesu, który to zarz¹dzanie wspomaga. Wi¹¿e siê to ze
zdecydowanym nastawieniem na klienta (turystê) i jego potrzeby, ale tak¿e na
osi¹ganie godziwego zysku tak, jak to w lapidarny i sugestywny sposób okreli³
Philip Kotler: marketing spe³niæ wymagania z zyskiem 3;
l tworzenie produktów o wysokim poziomie zró¿nicowania, przy czym produkt
tworzony jest przede wszystkim na poziomie lokalnym (wie, gmina), mniej na
poziomie subregionalnym i regionalnym (powiat, województwo), za bardzo rzadko
na poziomie krajowym;
l kreowanie produktów markowych jako najwy¿szego szczebla rozwoju produktu;
l coraz szersze stosowanie marketingu bezporedniego, zarówno jako narzêdzia
promocji, jak i sposobu sprzeda¿y;
l gwa³towny rozwój nowych, skuteczniejszych i przede wszystkim szybszych
sposobów komunikowania siê, czego najlepszym przyk³adem jest rozwój Internetu;
3
Filip Kotler, Marketing, Wydawnictwo FELBERG SJA, Warszawa 1999.
14
l nowe podejcie do kluczowego elementu jakim jest konkurencja. Aktualne warunki
rozwoju gospodarek czy te¿ prowadzenia biznesu zak³adaj¹ wspó³pracê w ramach
konkurencji.
2.1.2. Warunki wynikaj¹ce z procesu integracji europejskiej

Podstawowym celem polityki Unii jest tworzenie warunków umo¿liwiaj¹cych
rozwijanie turystyki na obszarze Wspólnoty Pañstw Europejskich. Sprzyjaæ temu ma:
l swoboda przekraczania granic i pobytu na obszarze innych pañstw cz³onkowskich;
l ochrona turystów;
l funkcjonowanie wspólnego rynku us³ug turystycznych;
l rozwój transportu;
l rozwój regionalny;
l ochrona europejskiego dziedzictwa.
Turystyka ma za zadanie oddzia³ywaæ na realizacjê celów strategicznych dzia-
³alnoci Wspólnoty Pañstw Europejskich, takich jak:
l tworzenie nowych miejsc pracy;
l przyczynianie siê do osi¹gniêcia ekonomicznej i socjalnej spójnoci Unii;
l rozwój regionów s³abiej rozwiniêtych;
l ochrona rodowiska i dziedzictwa kulturowego;
l promowanie europejskiej to¿samoci.
Do priorytetów rozwojowych turystyki na najbli¿sze lata zaliczono:
l poprawê wiedzy na temat turystyki;
l poprawê prawnego i finansowego otoczenia turystyki;
l podniesienie jakoci w turystyce europejskiej;
l wzrost liczby turystów z pañstw trzecich.
Powy¿sze warunki nale¿y mieæ na uwadze w dzia³aniach s³u¿¹cych rozwojowi
turystyki w regionie.
2.1.3. Warunki wynikaj¹ce z sytuacji w turystyce polskiej

Dane liczbowe (2000) dot. turystyki polskiej przedstawiaj¹ siê w sposób nastê-
puj¹cy:4
l przyjazdy cudzoziemców do Polski 84,5 mln osób,
l przyjazdy turystów 17,4 mln osób,
l wp³ywy dewizowe 6,1 mld dolarów.
4
Przyjazdy turystów krajowych i zagranicznych w uk³adzie wojewódzkim w roku 1999, Instytut
Turystyki, Warszawa 2000.
Program dzia³ania Polskiej Organizacji Turystycznej na lata 2001-2004, Polska Organizacja
Turystyczna, Warszawa 2000.
15
Stwierdzono nastêpuj¹ce zjawiska:
l Po ponad omiu latach wzrostu, nast¹pi³o zmniejszenie liczby przyjazdów
cudzoziemców do Polski (spadek o 5,2 % w stosunku do roku 1999)
l W stosunku do roku 1999 najbardziej spad³y przyjazdy z Niemiec, S³owacji, Czech
i Francji, za najbardziej wzros³y z Ukrainy i Bia³orusi.
l W porównaniu do roku 1999 liczba turystów zagranicznych w 2000 roku zmniejszy³a
o 450 tys. osób. (najbardziej spad³y przyjazdy turystów z Niemiec, Litwy i £otwy,
za wzros³y z Ukrainy i Bia³orusi).
l Wp³ywy dewizowe Polski w 2000 roku z tytu³u przyjazdów cudzoziemców
w stosunku do roku 1999 pozosta³y bez zmian.
l W krajowym ruchu turystycznym wystêpowa³a w latach 1997-1999 tendencja
wzrostowa. W roku 2000 ruch ten zmniejszy³ siê o 3%.
Do najwa¿niejszych czynników ró¿nicuj¹cych uczestnictwo w wyjazdach na-
le¿¹: wiek, poziom wykszta³cenia, miejsce zamieszkania i inne. Czêciej wyje¿d¿aj¹
ludzie m³odzi, osoby z wy¿szym wykszta³ceniem i mieszkañcy miast.
2.1.4. Warunki wynikaj¹ce ze Strategii Rozwoju Turystyki w latach

2001- 2006 oraz innych dokumentów rz¹dowych
Podstawowym dokumentem programowym turystyki polskiej jest Strategia
Rozwoju Turystyki w latach 2001 2006. W jej sk³adzie zawarty jest Rz¹dowy Program
Wsparcia Rozwoju Turystyki w latach 2001 2006, który ma charakter programu reali-
zacyjnego wskazuj¹cego zadania do wykonania, wykonawców, terminy realizacji oraz
nak³ady finansowe.
Strategia wskazuje nastêpuj¹ce cele do osi¹gniêcia:

Cel g³ówny:
Za³o¿ono, ¿e w gospodarce turystycznej celem g³ównym polityki pañstwa w la-
tach 2001-2006 bêdzie poprawa konkurencyjnoci polskiej oferty turystycznej. Powin-
no to przyczyniæ siê do wzrostu wp³ywów dewizowych z turystyki do poziomu 8,6 mld
USD w 2006 r. Drugim skutkiem powinien byæ wzrost popytu na turystykê krajow¹ do
122 mln podró¿y krajowych rocznie.
Cele porednie strategii:
l wzrost dochodów mieszkañców regionów wymagaj¹cych g³êbokiej restruktury-
zacji gospodarki m.in. przez przenoszenie za porednictwem turystyki docho-
dów z regionów bogatszych do biedniejszych.
l zmniejszenie bezrobocia na obszarach: przygranicznych, o du¿ych walorach tu-
rystycznych, dotkniêtych strukturalnym bezrobociem - na tych terenach rola
turystyki w tworzeniu nowych miejsc pracy mo¿e byæ dominuj¹ca.
l aktywizacja mieszkañców wsi i podnoszenie jakoci ¿ycia, szczególnie na tere-
nach pozbawionych dobrych warunków do rozwoju rolnictwa i wokó³ obszarów
chronionych.
16
l zwiêkszenie rentownoci maj¹tku pañstwowego poddawanego procesowi prze-
kszta³ceñ w³asnociowych w tym m.in. uzdrowisk i orodków wypoczynkowych
nale¿¹cych do zak³adów pracy.
l wzmocnienie roli dziedzictwa kulturowego, rodowiska cywilizacyjnego i przy-
rodniczego w edukacji, a szczególnie w wychowaniu m³odzie¿y.
l poprawa wizerunku Polski i jej mieszkañców na arenie miêdzynarodowej oraz
rozwój kontaktów z krajami s¹siednimi i wspó³pracy z regionami przygraniczny-
mi.
Wspólne dzia³ania organów administracji publicznej, podmiotów gospodar-

czych i organizacji pozarz¹dowych powinny zmierzaæ do:
l wzrostu nak³adów na inwestycje infrastrukturalne i rozwój produktu turystycz-
nego;
l poprawy jakoci produktu turystycznego;
l rozszerzenia oferty regionalnej, zwiêkszenie jej atrakcyjnoci poprzez wyekspo-
nowanie dziedzictwa kulturowego i naturalnego, poprawê dostêpnoci na zagra-
nicznym i krajowym rynku turystycznym, zwiêkszenie aktywnoci wojewódz-
kich, powiatowych i gminnych w³adz samorz¹dowych oraz zwiêkszenie roli re-
gionalnych i lokalnych organizacji turystycznych w kszta³towaniu i promocji
oferty turystycznej;
l zwiêkszenia nak³adów na promocjê turystyki, poprawê jej jakoci, wsparcia dla
tworzenia regionalnych i lokalnych struktur organizacyjnych, realizowanych za-
dañ oraz wspólnych dzia³añ promocyjnych na rynkach zagranicznych:
l zwiêkszenia uczestnictwa w wyjazdach turystycznych s³abszych ekonomicznie
grup spo³ecznych i m³odzie¿y poprzez wspieranie inicjatyw samorz¹dów i orga-
nizacji pozarz¹dowych.
Strategia zak³ada, ¿e rozwój turystyki mo¿e odbywaæ siê wy³¹cznie przy zacho-
waniu zasad zrównowa¿onego rozwoju, z poszanowaniem praw ochrony przyrody i ro-
dowiska.
W realizacji strategii zostan¹ wykorzystane nastêpuj¹ce grupy narzêdzi:
l instrumenty ogólne - okrelone w programach rz¹dowych, okrelaj¹cych polity-
kê pañstwa;
l programy strukturalne/sektorowe;
l fundusze przedakcesyjne UE - np. SAPARD, ISPA, PHARE, wspieraj¹ce dzia³al-
noæ okrelonych sektorów gospodarki np. EUREKA, MICRO, AGROLINIA oraz
fundusze strukturalne planowane do wykorzystania po wejciu Polski do Unii
Europejskiej;
l rodki i narzêdzia bêd¹ce w dyspozycji poszczególnych ministrów, np. w gestii
Ministra Gospodarki - program wspierania ma³ych i rednich przedsiêbiorstw,
program promocji gospodarczej.
17
Wchodz¹cy w sk³ad strategii Rz¹dowy Program Wsparcia Rozwoju Turysty-
ki w latach 2001-2006, wskazuje nastêpuj¹ce zadania do realizacji i planowane na nie
nak³ady:
1. Wzrost nak³adów na inwestycje infrastrukturalne i rozwój produktu tury-
stycznego, w tym m.in.:
l realizacja przedsiêwziêæ okrelonych w strategiach wojewódzkich (planowane
nak³ady 1 mld 868 mln z³);
l opracowanie i wdro¿enie programu rozwoju infrastruktury turystycznej dla ob-
szarów chronionych (planowane nak³ady 14 mln z³);
l opracowanie i wdro¿enie programu przystosowania obiektów dziedzictwa kultu-
rowego do potrzeb turystyki (planowane nak³ady 2,6 mln z³);
l programy promocji obiektów i szlaków dziedzictwa kulturowego (planowane
nak³ady 15 mln z³);
l opracowanie i wdro¿enie programu wsparcia rozwoju infrastruktury gmin uzdro-
wiskowych (planowane nak³ady 4,8 mln z³);
l dzia³ania wspieraj¹ce rozbudowê bazy turystycznej, rekreacyjnej i gastronomicz-
nej oraz przetwórstwa ¿ywnoci i innych us³ug pozanoclegowych dla turystów,
zwiêkszaj¹cych dochody ludnoci wiejskiej (planowane nak³ady 30 mln z³);
l wsparcie rozwoju obiektów sportowych, wykorzystywanych przez turystów
i mieszkañców miejscowoci turystycznych (zw³aszcza przez dzieci, m³odzie¿ i oso-
by niepe³nosprawne planowane nak³ady 60 mln z³);
l uruchomienie systemu wspierania inwestycji zgodnie z ustaw¹ o finansowym
wspieraniu inwestycji (planowane nak³ady 25 mln z³);
2. Wzrost konkurencyjnoci polskiej oferty na rynkach miêdzynarodowych
i rynku krajowym, w tym m.in.:
l wsparcie dla kszta³cenia i doskonalenia kadr turystycznych, a w szczególnoci
dla wypoczynku dzieci i m³odzie¿y (planowane nak³ady 3,6 mln z³);
l realizacja strategii promocji turystyki narynku miêdzynarodowym i krajowym
(planowane nak³ady 375 mln z³);
3. Rozwój nowoczesnych technologii, badañ i narzêdzi wspieraj¹cych zarz¹-
dzanie, w tym m.in.:
l monitorowanie rozwoju infrastruktury i jakoci us³ug turystycznych w wojewódz-
twach (planowane nak³ady 4,8 mln z³);
l prowadzenie badañ statystycznych turystyki (planowane nak³ady 6,4 mln z³);
l rozwój systemów informacji turystycznej (planowane nak³ady 9,2 mln z³).
Koszty realizacji strategii i programu wsparcia rozwoju turystyki w latach 2001-
2006 oszacowano na prawie 2,5 mld z³ (w tym 320 min z³ w latach 2001-2002). Ponad 2,0
mld z³otych ma pochodziæ ze rodków pomocowych oraz ustanowionych programów
rz¹dowych. Resztê stanowi¹ rodki z bud¿etów: pañstwa i samorz¹dowych.
18
Strategia gospodarcza Przedsiêbiorczoæ Rozwój Praca
W wyniku wyborów przeprowadzonych we wrzeniu 2001 roku powo³ana zo-
sta³a nowa Rada Ministrów. Przygotowana przezeñ strategia gospodarcza wskaza³a
nastêpuj¹ce g³ówne cele polityki gospodarczej: o¿ywienie gospodarcze (wzrost PKB),
aktywizacja zawodowa spo³eczeñstwa oraz skuteczna absorpcja funduszy europejskich
i wykorzystanie ich dla rozwoju kraju.
Strategia obejmuje 3 strategie cz¹stkowe:
l Strategiê finansów publicznych;
l Strategiê wzrostu gospodarczego;
l Strategiê integracji europejskiej.
W pierwszej z nich wskazano m.in. ród³a dop³ywu rodków publicznych na
cele rozwojowe. Ich zadaniem bêdzie wsparcie rozwoju infrastruktury, ochrony rodo-
wiska, restrukturyzacji wybranych sektorów, a tak¿e wspieranie przysz³ociowych, opar-
tych na wiedzy dziedzin gospodarki. Zak³ada siê, ¿e rodki publiczne powinny odgry-
waæ rolê inicjuj¹c¹ przedsiêwziêcia i mobilizuj¹c¹ nak³ady inwestycyjne z innych róde³
finansowania.
Strategia wzrostu gospodarczego zak³ada m.in. poprawê sytuacji przedsiê-
biorstw, a w programie Infrastruktura klucz do rozwoju przewiduje rozwój budowy
autostrad i dróg ekspresowych. Za³o¿one zmiany w strukturze gospodarki przewiduj¹
m.in. rozwój informatyki, ochrony zdrowia i ochronê rodowiska. Rozwój wsi i rolnictwa
zak³ada wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. Polega³ on bêdzie m.in. na wspiera-
niu aktywnoci gospodarczej na obszarach wiejskich, w tym dotowania budowy infra-
struktury wiejskiej oraz tworzeniu nowych miejsc pracy poza rolnictwem.
W ramach polityki regionalnej przewiduje siê procesy decentralizacyjne, w tym
obejmuj¹ce tak¿e finanse Pañstwa. W po³¹czeniu ze rodkami pomocowymi Unii Euro-
pejskiej, wspieraæ bêd¹ one realizacjê strategii rozwoju poszczególnych województw.
Instrumentem wspieraj¹cym rozwój regionalny bêd¹ tak¿e tworzone fundusze rozwoju
regionalnego i lokalnego.
Strategia integracji europejskiej przyjê³a, ¿e priorytety w dziedzinie wydat-
ków rodków Unii Europejskiej zawarte zostan¹ w przygotowanym Narodowym Planie
Rozwoju. Jako kategorie priorytetów wskazano: rozwój i modernizacjê otoczenia pro-
dukcyjnego, zatrudnienie i wykorzystanie zasobów ludzkich oraz infrastrukturê s³u¿¹c¹
wzrostowi gospodarczemu.
Ograniczona zostanie lista sektorowych programów operacyjnych. Do priory-
tetowych zaliczono programy: konkurencyjnoæ, kapita³ ludzki, infrastruktura technicz-
na, rodowisko przyrodnicze, obszary wiejskie i rybo³ówstwo oraz pomoc techniczna.
Uregulowane zostan¹ sprawy monta¿u finansowego rodków europejskich
i polskich. Uruchomione zostan¹ dzia³ania szkoleniowe, tak aby efektywnie korzystaæ
z otrzymanych funduszy.
W przypadku regionalnych programów operacyjnych podstawowym partne-
rem monta¿u finansowego bêdzie samorz¹d wojewódzki.
19
2.1.5. Warunki wyp³ywaj¹ce z regulacji prawnych obejmuj¹cych
turystykê w Polsce
Turystyka w Polsce doczeka³a siê w ostatnich latach uregulowañ prawnych
rangi ustawowej.
Nale¿¹ do nich:
l Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o us³ugach turystycznych wraz z póniejszymi
zmianami.
l Ustawa z dnia 25.06.1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej.
Uzupe³niaj¹ je akty wykonawcze, tworz¹c ³¹cznie w miarê spójny system prawa
turystycznego kraju.
W dzia³aniach s³u¿¹cych rozwojowi turystyki w regionie nale¿y, wiêc uwzglêd-
niaæ treæ uregulowañ prawnych obejmuj¹cych tê dziedzinê gospodarki.
W szczególnoci dotyczy to zewidencjonowania i skategoryzowania bazy noc-
legowej, wydania zezwoleñ na organizowanie przez podmioty gospodarcze imprez tury-
stycznych oraz zewidencjonowanie uprawnieñ do wykonywania us³ug przewodnictwa
turystycznego i pilota¿u wycieczek. Rozwin¹æ tak¿e nale¿y w województwie system
informacji turystycznej, który opracuje Polska Organizacja Turystyczna.
2.1.6. Warunki wynikaj¹ce z po³o¿enia województwa i jego dostêpnoci

komunikacyjnej
2.1.6.1. Po³o¿enie województwa

Stwierdza siê, ¿e:
l W ujêciu geopolitycznym województwo podkarpackie jest regionem le¿¹cym
w rodkowo-wschodniej Europie i stanowi czêæ pañstwa polskiego.
l Istotnym dla po³o¿enia województwa jest s¹siedztwo pañstw: Ukrainy oraz S³owacji.
l Ukraina to potencjalnie du¿y rynek zbytu na produkty wytwarzane w regionie,
a tak¿e kraj o znacznym potencjale ruchu turystycznego.
l S³owacja zabiegaj¹ca o wejcie do Unii Europejskiej, mimo wspó³pracy w ramach
Euroregionu Karpackiego, bêdzie w sposób naturalny rywalizowa³a z Polsk¹
w przyci¹ganiu inwestorów zagranicznych, rozwijaniu ró¿nych dziedzin gospodarki
w tym tak¿e turystyki.
l Przygraniczne tereny S³owacji posiadaj¹ konkurencyjne wobec województwa
podkarpackiego zasoby turystyczne.
2.1.6.2. Dostêpnoæ komunikacyjna terenu województwa

l Województwo posiada wystarczaj¹c¹ iloæ drogowych po³¹czeñ komunikacyjnych
z reszt¹ kraju.
20
l Stan dróg i szybkoæ przemieszczania siê po drogach dojazdowych do
województwa z terenu Polski jak i z zagranicy stanowi¹ jedn¹ z barier rozwojowych
turystyki.
l Stan po³¹czeñ komunikacyjnych kolejowych województwa z reszt¹ kraju nale¿y
uznaæ za dostateczny.
l Stan po³¹czeñ lotniczych zapewnia mo¿liwoæ dotarcia do województwa.
2.2. ZASOBY TURYSTYCZNE I UWARUNKOWANIA WEWNÊ-

TRZNE ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
2.2.1. Walory naturalne województwa

Walory przyrodnicze
Podstawow¹ czêæ terenu województwa pokrywaj¹ 3 krainy fizjograficzne: na
pó³nocy Kotlina Sandomierska, w czêci rodkowej Pogórze Karpackie, za na po³udniu
góry Beskidy Wschodnie.
l Województwo podkarpackie jest regionem o licz¹cych siê walorach przyrodniczych
w skali pasma Karpat i w skali Polski.
l Powierzchnia lasów wszystkich form w³asnoci wynosi prawie 620 tys. ha, co daje
lesistoæ w granicach ponad 35% (przy redniej krajowej 27,9 %).
l Najcenniejsze ekosystemy i walory krajobrazu w województwie objête zosta³y
wielkoobszarow¹ ochron¹ prawn¹, na któr¹ sk³adaj¹ siê: 2 parki narodowe, 84
rezerwaty przyrody,10 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego
krajobrazu. Obszary chronione w województwie zajmuj¹ ³¹cznie powierzchniê ponad
812 tys. ha, co stanowi 45,5% powierzchni województwa.
Najcenniejsze walory przyrodnicze znajduj¹ siê w:
* Bieszczadzkim Parku Narodowym,
* Magurskim Parku Narodowym,
* Turnickim Parku Narodowym (projektowany),
* rezerwatach przyrody, wród których nale¿y wskazaæ m.in. Prz¹dki,
Zwiez³o, Go³oborze, Krêpak, Prze³om Ho³ubli, So³okija,
Ko³acznia, ródliska Jasio³ki,
* parkach krajobrazowych: Pogórza Przemyskiego, Doliny Sanu,
Ciniañsko-Wetliñskim, Gór S³onnych, Jaliskim, Czarnorzecko-
Strzy¿owskim, Pasma Brzanki, Puszczy Solskiej, Po³udniowo-
roztoczañskim, Lasy Janowskie,
* pomnikach przyrody 1139 obiektów.
Po³udniowo-wschodni kraniec województwa to obszary o unikatowej wartoci
przyrodniczej. Usytuowany jest tu Miêdzynarodowy Rezerwat Biosfery Karpaty
Wschodnie, jako jedyny w wiecie trójpañstwowy rezerwat, wpisany na listê
UNESCO w 1993 r.
21
l Województwo posiada doæ bogat¹ sieæ wodn¹.
l Klimat w regionie jest charakterystyczny dla ka¿dej z trzech krain geograficznych.
l Najwiêksza iloæ opadów wystêpuje w rejonie Bieszczadów.
l nieg utrzymuje siê rednio 60 80 dni w roku.
Przedstawione w ogólnym zarysie cechy rodowiska przyrodniczego woje-
wództwa pozwalaj¹ na stwierdzenie, i¿ Podkarpackie posiada korzystne predyspozycje
naturalne dla rozwoju ró¿nego rodzaju funkcji zwi¹zanych z turystyk¹ i wypoczyn-
kiem, czyli z odnow¹ si³ cz³owieka.
Wykorzystanie potencja³u rodowiska naturalnego dla rozwoju funkcji tury-
styczno-wypoczynkowych musi uwzglêdniaæ prawn¹ i wiadom¹ ochronê przyrody
województwa.
Walory uzdrowiskowe
W oparciu o walory uzdrowiskowe utworzone zosta³y w województwie i pro-
wadz¹ dzia³alnoæ lecznicz¹ nastêpuj¹ce kurorty:
* Iwonicz Zdrój o klimacie podgórskim, silnie bodcowym,
* Rymanów Zdrój o klimacie podgórskim, z du¿¹ zawartoci¹ jodu
i znaczn¹ wilgotnoci¹ (wykazuje cechy klimatu morskiego),
* Horyniec Zdrój z klimatem kontynentalnym o ciep³ych latach
i ch³odnych zimach oraz o ma³ej iloci opadów,
* Uzdrowisko Polañczyk o klimacie podgórskim.
Uzdrowiska województwa podkarpackiego po³o¿one s¹ na obszarach czystych
ekologicznie, o znacznych walorach przyrodniczych. Dotyczy to zw³aszcza Horyñca
Zdroju le¿¹cego na granicy parku krajobrazowego.
Wystêpowanie wód mineralnych
Województwo podkarpackie jest zasobne w ród³a wód mineralnych. Wystê-
puj¹ one w wielu miejscowociach Pogórza i na terenach górskich Karpat oraz na pogra-
niczu Roztocza. Dzia³aj¹ce uzdrowiska dysponuj¹ nastêpuj¹cymi rodzajami wód mine-
ralnych:
* Rymanów Zdrój, Iwonicz Zdrój wody mineralne chlorkowo-
wodorowêglanowo-sodowe, bromkowe, jodkowe, ¿elaziste, borowe,
fluorkowe;
* Polañczyk wody mineralne wodorowêglanowo-sodowe, borowe,
jodkowe;
* Horyniec Zdrój wody mineralne siarczkowo-siarkowodorowe oraz
zasoby borowiny typu niskiego.
Ponadto w województwie stwierdzono wystêpowanie wód mineralnych w osa-
dach fliszu karpackiego oraz w mniejszym zakresie w zapadlisku przedkarpackim. Udo-
kumentowane ród³a wystêpuj¹ m.in. w nastêpuj¹cych miejscowociach: Klimkówka,
Lubatówka, Rudawka Rymanowska, Folusz, Brzozów, Czarna, Humniska, Krocienko,
Komañcza, Baligród, Bircza, Rabe, Hy¿ne, Nieborów, Chmielnik, Lipa, Latoszyn k/Dêbi-
cy, Kalembina (solanki).
22
2.2.2. Walory antropogeniczne województwa
2.2.2.1. Zabytki jako walory turystyczne regionu

Dla potrzeb niniejszego opracowania sporz¹dzono wykaz wa¿niejszych dla
turystyki obiektów zabytkowych województwa. Do grona najatrakcyjniejszych tury-
stycznie zaliczono obiekty o znacznej wartoci zabytkowej, atrakcyjnym kszta³cie archi-
tektonicznym, w opisie których spotyka siê czêsto okrelenia: najstarszynajwiêk-
szy, unikatowy np. w skali Polski itd. Wa¿ne znaczenie posiada atrakcyjnoæ lokali-
zacji, ekspozycja obiektu w terenie i inne cechy. St¹d dokonany wybór ró¿ni siê od
wyboru, jakiego dokona³by specjalista historii lub historyk sztuki.
Do zabytkowych walorów turystycznych o znaczeniu krajowym lub ponadre-
gionalnym nale¿¹:
* Blizne zespó³ kocielno-plebañski z drewna (XV-XVII w.),
* Haczów drewniany koció³ z XV-XVII w., obiekt w stylu gotyckim,
* Ulucz drewniana cerkiew z XVI-XVII w. w typie bojkowskim,
* Jaros³aw uk³ad urbanistyczny starego miasta z XIV-XV w.
podziemne lochy i piwnice z XV i XVII w. (podziemna trasa turystyczna),
kamienice i domy mieszczañskie w tym renesansowa kamienica Orsettich,
warowne opactwo Benedyktynek z XVII w.
* Pruchnik uk³ad urbanistyczny dawnego miasteczka z unikatow¹
zabudow¹ drewnian¹ z XIX w.
* Krosno uk³ad urbanistyczny starego miasta z kamienicami
mieszczañskimi z XV-XVII w.
zespó³ klasztorny Franciszkanów z XIV-XVII w. z kaplic¹ Owiêcimów,
* Le¿ajsk zespó³ klasztorny Bernardynów z barokowymi organami
z XVII w.
* Radru¿ obronny zespó³ cerkiewny z XVI-XVII w.
* £añcut zespó³ zamkowo-parkowy dawnej rezydencji Potockich,
* Przemyl zespó³ staromiejski z zabudow¹ z XV-XVII w.
zamek królewski z XIV-XVII w.
bazylika archikatedralna z XV-XVI w.
fortyfikacje dawnej twierdzy po³o¿one w miecie i poza jego granicami.
* Krasiczyn renesansowy zespó³ zamkowo-parkowy z XVI-XVII w.
* Posada Rybotycka murowana cerkiew obronna gotycko-renesansowa
z XIV-XVI w.
* Baranów Sandomierski renesansowy zamek z XVI-XVII w.
Pozosta³e zabytki województwa maj¹ charakter walorów turystycznych rangi
wojewódzkiej lub lokalnej.
Jedn¹ z odmiennoci architektonicznej regionu jest budownictwo cerkiewne,
spotykane tylko w województwach wschodniej i po³udniowej Polski. Cennym walorem
dla turystów (zw³aszcza zagranicznych) jest zabytkowe budownictwo drewniane wiec-
kie i sakralne.
23
2.2.2.2. Obiekty archeologiczne jako walory turystyczne regionu
Obiekty archeologiczne nale¿¹ do ma³o znanych walorów turystycznych województwa.
Do najcenniejszych nale¿¹:
Trzcinica gm. Jas³o.
Najstarsze ufortyfikowane osady w Polsce z pocz¹tków epoki br¹zu oraz gro-
dzisko wczesnoredniowieczne Wa³y.
Trepcza, gm. Sanok.
W Trepczy, 4 km na pó³noc od Sanoka, znajduje siê niepowtarzalny w Polsce
wczesnoredniowieczny kompleks osadniczy sk³adaj¹cy siê z dwóch grodzisk (Horo-
dyszcze Fajka i Horodna) oraz cmentarzyska kurhanowego. Strzeg³y one szlaku komu-
nikacyjnego z Wêgier do Przemyla.
Ponadto w województwie istnieje 16 innych obiektów archeologicznych god-
nych zagospodarowania i promocji turystycznej.
2.2.2.3. Muzea jako atrakcje turystyczne regionu

Obiekty muzealne stanowi³y i stanowiæ bêd¹ czynnik podnosz¹cy atrakcyj-
noæ turystyczn¹ regionu. Wg danych GUS w 1998 w województwie prowadzi³y dzia³al-
noæ 34 placówki i oddzia³y muzealne. Zwiedzi³o je ok. 526 tys. osób. W gronie tym s¹
placówki maj¹ce status jednostek samorz¹dowych oraz placówki kocielne, muzea spo-
³eczne i zak³adowe.
Muzea województwa podkarpackiego posiadaj¹ zbiory o znacznej atrakcyjno-
ci turystycznej. Zwiedzanie muzeów: Zamek w £añcucie, Budownictwa Ludowego
w Sanoku, Przyrodniczego BdPN w Ustrzykach Dolnych, Historycznego w Sanoku,
Marii Konopnickiej w ¯arnowcu, Skansenu Przemys³u Naftowego w Bóbrce, Kultury
Ludowej w Kolbuszowej, Zamku w Baranowie Sandomierskim, Muzeum Lalek w Pil-
nie stanowi sk³adow¹ produktu turystycznego województwa o oddzia³ywaniu krajo-
wym lub ponadregionalnym.
2.2.2.4. Inne atrakcje antropogeniczne regionu

Do najbardziej znanych atrakcji turystycznych regionu nale¿¹:
l bieszczadzka kolejka lena (w¹skotorowa) w Majdanie k/Cisnej,
l przeworska kolej dojazdowa (w¹skotorowa) z tras¹ do Dynowa,
l Arboretum w Bolestraszycach k/Przemyla za³o¿enie parkowe z rodzimymi
i egzotycznymi drzewami, krzewami, a tak¿e rzadkimi rolinami zielnymi,
l statki wycieczkowe na Zalewie Soliñskim,
l podziemne trasy turystyczne w Jaros³awiu i Rzeszowie.
Ponadto w województwie istniej¹ atrakcje o mniejszej skali.
Do wspó³czesnych walorów antropogenicznych zaliczyæ nale¿y: zaporê w So-
linie, której wysokoæ i kszta³t, a tak¿e powsta³y dziêki niej zbiornik wodny, skupiaj¹
zainteresowanie turystów. W obszarach przygranicznych rolê atrakcji turystycznych
spe³niaj¹ bazary oraz du¿e centra zakupów.
24
2.2.3. Walory kulturowe województwa
2.2.3.1. Dziedzictwo i kultura ludowa jako walory turystyczne regionu

l Teren województwa nale¿y do regionów Polski o najlepiej zachowanym folklorze
i sztuce ludowej.
l Kszta³tuj¹ca siê w ci¹gu wieków struktura etniczna wp³ynê³a na miejscowe stosunki
religijne (s¹siedztwo w Podkarpackim trzech obrz¹dków chrzecijañskich:
rzymskiego ludnoci polskiej, greckokatolickiego i prawos³awnego ludnoci
ukraiñskiej oraz judaizmu).
l W województwie podkarpackim zachowa³o siê wiele niezwykle interesuj¹cych
zabytków dawnego budownictwa sakralnego, zwi¹zanego z wyznawanymi tu
religiami i obrz¹dkami.
l W województwie podtrzymywane s¹ tradycyjne formy ludowej plastyki,
zdobnictwa i rzemios³a artystycznego: kowalstwo, garncarstwo, zabawkarstwo
i inne formy rêkodzie³a.
l Obszar Bieszczadów zamieszkuj¹ twórcy ludowi oraz plastycy, którzy nawi¹zuj¹c
do zniszczonego dziedzictwa kulturowego tego regionu maluj¹ ikony, nastrojowe
pejza¿e bieszczadzkie oraz rzebi¹ w drewnie, kreuj¹c wspó³czesn¹, niekiedy
wiadomie prymitywn¹ sztukê, adresowan¹ w du¿ej mierze do turystów.
l Na zachowanie materialnego dziedzictwa kultury i sztuki ludowej regionu wp³ywaj¹
skanseny w Sanoku, Kolbuszowej, Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie i inne
instytucje.
l W wielu wsiach i miasteczkach nadal kultywowane s¹ dawne obrzêdy i zwyczaje
ludowe.
l W województwie organizowane s¹ liczne imprezy kulturalne.
l Zachowane formy czy przejawy kultury ludowej w województwie podkarpackim,
s¹ potencjalnie wa¿nym, i jak dotychczas w niewielkim stopniu wykorzystywanym
czynnikiem aktywizacji turystycznej regionu.
Ponadto stwierdzono:
l Niedostateczn¹ promocjê kultury i sztuki ludowej regionu.
l Brak dowiadczeñ w prezentacjach kultury i sztuki ludowej jako produktu
turystycznego (terminy, miejsca, sposoby prezentacji).
l Niski poziom wiedzy organizatorów ruchu turystycznego o kulturze i sztuce ludowej
województwa.
l Brak w sprzeda¿y wyrobów ludowych i rzemios³a artystycznego (pami¹tek
regionalnych) ³atwo identyfikowanych z terenem województwa.
l S³abo rozwiniêt¹ i identyfikowan¹ kuchniê regionaln¹.
25
2.2.3.2. Sanktuaria jako walor turystyczny regionu
l Województwo podkarpackie nale¿y do obszarów obfituj¹cych w szczególne miejsca
kultu religijnego, jakimi s¹ sanktuaria.
l Oprócz licznych miejsc wiêtych religii rzymskokatolickiej, w regionie istniej¹ miejsca
pielgrzymowania grekokatolików (np. Jaros³aw Cerkiew Przemienienia Pañskiego
z cudown¹ ikon¹ Matki Bo¿ej My³oserdia Dweri, Jaliska), wyznania
prawos³awnego (Ujkowice), a tak¿e wyznawców judaizmu (groby cadyków
w Le¿ajsku i Rymanowie).
l Szczególn¹ okazj¹ do nawiedzania sanktuariów s¹ uroczyste nabo¿eñstwa zwane
odpustami.
l Do znaczniejszych sanktuariów rzymskokatolickich (ok. 60) regionu zalicza siê:
Sanktuarium M.B. Kalwaryjskiej w Kalwarii Pac³awskiej, Sanktuarium
M.B. Pocieszenia w Le¿ajsku, Sanktuarium w. Jana w Dukli, Sanktuarium
M.B. Saletyñskiej w Dêbowcu, Sanktuarium N.M.P. Boreckiej w Borku Starym,
Sanktuarium N.M.P. Starowiejskiej w Starej Wsi, Sanktuarium
M.B. Tarnowieckiej w Tarnowcu i inne.
Ponadto stwierdzono m.in.:
l Ograniczony swobodny dostêp do modlitwy i nawiedzania czêci sanktuariów
(np. dostêp tylko w czasie nabo¿eñstw lub uroczystoci religijnych).
l Niewystarczaj¹c¹ promocjê czêci sanktuariów regionu (brak wydawnictw, tablic
informacyjnych przy obiektach, pami¹tek dla turystów-pielgrzymów itp.)
l Znaczn¹ iloæ sanktuariów zlokalizowanych w miastach, co ogranicza warunki do
procesji liturgicznych i innych form wzbogacania uroczystoci religijnych.
l Niedostateczn¹ infrastrukturê s³u¿¹c¹ zgromadzeniom wiernych i wizytom
turystycznym: parkingi, sieæ toalet, baza noclegowa i ¿ywieniowa.
2.2.4. Walory spo³eczne województwa

Spo³ecznoæ województwa podkarpackiego pomimo historycznej wielokultu-
rowoci, wieloetnicznoci i wielowyznaniowoci reprezentuje doæ jednolity obraz. Gra-
nica podzia³ów spo³ecznych, a tak¿e kulturowych przebiega raczej w osi miasto - wie.
Niski stopieñ urbanizacji województwa powoduje, ¿e zdecydowanie dominuje w nim
spo³ecznoæ wiejska.
W oparciu o opinie zewnêtrzne oraz obserwacje w³asne mo¿na wskazaæ nastê-
puj¹ce elementy charakterystyczne dla spo³ecznoci województwa:
l ogólna ¿yczliwoæ wobec przybyszów,
l przywi¹zanie do tradycyjnych wartoci opartych na wyznawanej religii, a tak¿e
aktywny udzia³ w uroczystociach religijnych,
l rozwiniête wiêzi spo³eczne, w tym rodzinne,
l aktywnoæ w organizowaniu i uczestnictwo w lokalnych imprezach kulturalnych,
rozrywkowych oraz sportowych.
Spo³ecznoci wiêkszych miast regionu nie ró¿ni¹ siê od takich samych spo³ecz-
noci w innych regionach kraju.
26
2.3. INFRASTRUKTURA I US£UGI TURYSTYCZNE
W WOJEWÓDZTWIE
U¿ytecznoæ walorów turystycznych województwa jest powi¹zana z odpo-
wiednim dla danych walorów rodzajem i wielkoci¹ infrastruktury turystycznej. W struk-
turze potrzeb turystycznych podstawowe miejsce zajmuje baza noclegowa. Zaliczana
jest ona podobnie jak szlaki turystyczne, drogi, wyci¹gi narciarskie, orodki jedzieckie
do turystycznej infrastruktury technicznej regionu. O rozwoju turystycznym regionu
decyduje tak¿e iloæ i jakoæ us³ug oferowanych gociom.
2.3.1. Baza noclegowa i us³ugi hotelarskie województwa
2.3.1.1. Baza noclegowa

Województwo podkarpackie posiada wszystkie rodzaje wystêpuj¹cej w Polsce
bazy us³ug hotelarskich. Jak wykaza³y dane zebrane z gmin województwa, najliczniej
reprezentowane s¹ gospodarstwa agroturystyczne ok. 400 obiektów, dalej hotele,
motele i pensjonaty, których jest ok. 214. Oprócz tego funkcjonuje ok. 164 orodków
wczasowych i wypoczynkowych, ok. 72 schroniska turystyczne i m³odzie¿owe oraz ok.
26 sanatoriów. Prezentuj¹c dane, pos³u¿ono siê wiadomie pojêciem oko³o, przyjmu-
j¹c margines b³êdu wynikaj¹cy z dynamiki pewnych zjawisk np. rozwoju gospodarstw
agroturystycznych oraz rzetelnoci róde³ informacyjnych. Stwierdzono tak¿e istnienie
szarej strefy us³ug hotelarskich.
Znaczn¹ liczbê obiektów noclegowych stanowi¹ w województwie orodki wcza-
sowo-wypoczynkowe. Zwi¹zane to jest z korzystnymi warunkami do wypoczynku urlo-
powego w wielu miejscowociach regionu. Jak wykaza³y badania wiêkszoæ tego rodza-
ju obiektów, to baza sezonowa. Czêæ z niej, zw³aszcza stanowi¹ca w³asnoæ ró¿nego
rodzaju zak³adów i instytucji znajduje siê w stanie zaawansowanej dekapitalizacji.
Bazê noclegow¹ województwa wspiera w okresie letnim dzia³alnoæ schronisk
m³odzie¿owych PTSM, sezonowej studenckiej i harcerskiej bazy noclegowej oraz pól
biwakowych. Oddzielny rodzaj bazy noclegowej stanowi¹ gospodarstwa agroturystycz-
ne, które zauwa¿alnie zwiêkszy³y potencja³ noclegowy województwa w ostatnich la-
tach.
Województwo posiada nierównomiernie rozmieszczon¹ bazê noclegow¹. Zde-
cydowanie dominuje w tym zakresie obszar po³udniowy z subregionem bieszczadzkim
na czele. W³anie Bieszczady s¹ najatrakcyjniejszym turystycznie obszarem regionu
i tam w³anie ulokowana jest wiêkszoæ obiektów hotelarskich, orodków wypoczynko-
wych czy wspomnianych ju¿ gospodarstw agroturystycznych.
W centralnej i pó³nocnej czêci województwa baza noclegowa, poza nieliczny-
mi wyj¹tkami, koncentruje siê w wiêkszych miastach lub na ich obrze¿ach. Obszar ten
posiada tak¿e niewielk¹ iloæ bazy agroturystycznej, a w niektórych powiatach np. mie-
leckim i stalowowolskim, nie stwierdzono takiej bazy.
27
Ponadto stwierdzono w województwie:
l Brak obiektów hotelarskich o wysokim standardzie 4 lub 5 gwiazdek.
l Niedostateczn¹ iloæ ma³ych, tanich przydro¿nych obiektów noclegowych w typie
B&B (³ó¿ko i niadanie).
l Ma³¹ iloæ skategoryzowanej bazy us³ug hotelarskich.
l Brak obiektów noclegowych wchodz¹cych w sk³ad sieci hotelarskich.
l Niedostateczn¹ iloæ infrastruktury i us³ug towarzysz¹cych bazie noclegowej.
2.3.1.2. Us³ugi hotelarskie w województwie
W oparciu o dane GUS o korzystaj¹cych z noclegów w regionie stwierdzono,

¿e województwo podkarpackie przyjê³o w roku 1999 ok. 610 tys. turystów, w tym ok.116
tys. z zagranicy.
Porównuj¹c dane GUS o wykorzystaniu bazy noclegowej województwa w 1995
i 1999 roku stwierdzono:
l spadek iloci korzystaj¹cych z noclegów w województwie o 27,5% tj. o 190 tys.
osób,
w tym:
l spadek iloci obcokrajowców korzystaj¹cych z noclegów w województwie o 58%
tj. o 131 tys. osób,
l spadek iloci krajowców korzystaj¹cych z noclegów w województwie o 12,7%
tj. o 59 tys. osób.
Porównuj¹c 1998 i 1999 rok (wg GUS), stwierdza siê spadek iloci turystów
korzystaj¹cych z noclegów w województwie o nieca³y 1 % tj. o ok. 5,5 tys. osób.
W szczególnoci zmniejszy³y siê pobyty obcokrajowców (o ponad 18% tj. o 21 tys.
osób), zwiêkszy³a siê natomiast (o ok. 4,1% tj. o 18,2 tys.) iloæ przybyszów z terenu
naszego kraju.
Jak wynika z przedstawionych danych statystycznych, w województwie zmniej-
sza siê ruch turystyczny. Dotyczy to zw³aszcza przyjazdów obcokrajowców. W d³u¿szej
perspektywie czasu (1995-1999) objê³o to tak¿e mieszkañców Polski, jednak¿e rok 1999
przyniós³ odwrócenie niekorzystnego trendu i liczba przyjazdów z terenu kraju zwiêk-
szy³a siê.
2.3.1.3. Infrastruktura i us³ugi konferencyjne
Sale konferencyjne po³¹czone z baz¹ noclegow¹ i gastronomiczn¹ tworz¹ cen-

tra konferencyjne, które s¹ miejscem organizacji seminariów, szkoleñ oraz konferencji.
W województwie oferuje tego rodzaju us³ugi ok. 50 obiektów hotelarskich, dysponuj¹-
cych specjalistycznymi salami konferencyjnymi lub adaptuj¹cych do tego celu zaplecze
gastronomiczne.
28
Do znanych centrów konferencyjnych nale¿¹ m.in. Wojskowy Orodek Wypo-
czynkowy Jawor w Solinie oraz Hotel Rzeszów w Rzeszowie, Ar³amów, Orodek
Rekreacyjno-Konferencyjny w Czarnej, Zespó³ Pa³acowo-Parkowy w Sieniawie.
Stwierdzono tak¿e:
l Brak w województwie du¿ego centrum konferencyjnego (min. 1000 uczestników).
l Niewielk¹ iloæ redniej wielkoci (min. dla 300-400 uczestników), atrakcyjnie
zlokalizowanych i dobrze wyposa¿onych obiektów konferencyjnych.
l Nisk¹ funkcjonalnoæ istniej¹cych obiektów konferencyjnych.
2.3.2. Baza i us³ugi gastronomiczne

Baza us³ug gastronomicznych dla turystów oparta jest o lokale znajduj¹ce siê
w miastach oraz w miejscowociach o charakterze turystycznym. W sk³ad jej wchodz¹
ró¿nego rodzaju zak³ady gastronomiczne od restauracji, poprzez bary, jad³odajnie, piz-
zerie, punkty gastronomiczne, na sto³ówkach w orodkach wczasowo-wypoczynko-
wych koñcz¹c.
Stosunkowo nowym zjawiskiem s¹ letnie ogródki aran¿owane przed restaura-
cjami i innymi obiektami gastronomicznymi.
W województwie dzia³aj¹ tak¿e zak³ady gastronomiczne du¿ych koncernów
miêdzynarodowych, takich jak McDonalds, KFC i innych, oferuj¹ce zunifikowane po-
trawy w systemie szybkiej obs³ugi. Upowszechni³y siê tak¿e wspomniane wczeniej
pizzerie, wprowadzaj¹c m.in. sprzeda¿ przez telefoniczne zamówienia i dowo¿enie swo-
ich wyrobów do konsumentów.
Nowoci¹ ostatnich lat s¹ tak¿e restauracje azjatyckie, nazywane czêsto chiñ-
skimi, choæ powszechnie ³¹czone z przebywaj¹cymi w Polsce Wietnamczykami.
Zwiêkszy³a siê iloæ przydro¿nych restauracji, barów oraz punktów gastrono-
micznych. S¹ one m.in. coraz czêciej sk³adow¹ du¿ych stacji benzynowych, budowa-
nych przy wa¿niejszych traktach komunikacyjnych przebiegaj¹cych przez wojewódz-
two.
Ocenia siê, ¿e us³ugi gastronomiczne w województwie podlegaj¹ rozwojowi
i zabezpieczaj¹ w wystarczaj¹cym stopniu potrzeby ruchu turystycznego. Mankamen-
tem jest brak restauracji regionalnych czy te¿ lokalnych potraw, wzbogacaj¹cych do-
znania turystów przybywaj¹cych na Podkarpacie.
2.3.3. Infrastruktura s³u¿¹ca rekreacji ruchowej oraz turystyce

kwalifikowanej
Infrastrukturê tê tworz¹ w regionie:
l szlaki dla turystyki pieszej licz¹ce ³¹cznie ponad 2000 km d³ugoci,
l cie¿ki przyrodnicze,
l wyci¹gi narciarskie,
29
l orodki jedzieckie (oko³o 10 koni) oraz mniejsze obiekty oferuj¹ce jazdê konn¹,
ponadto: szlaki turystyki konnej w Bieszczadach i Beskidzie Niskim, szlaki
(cie¿ki) rowerowe, baseny (kryte i otwarte), zespo³y kortów tenisowych,
k¹pieliska, wypo¿yczalnie sprzêtu p³ywaj¹cego, przystanie i inne obiekty.
Stwierdzono m.in.:
l Niedostatek szlaków pieszych, tras spacerowych i rowerowych
wyprowadzaj¹cych z centrów wypoczynkowych regionu.
l Niedostatek infrastruktury dla pobytów wypoczynkowych w postaci atrakcyjnych
basenów krytych i otwartych.
l Ma³o atrakcyjne wyci¹gi narciarskie i towarzysz¹ce im stoki zjazdowe.
l Brak wytyczonych i oznakowanych szlaków dla turystyki samochodowej
w województwie.
l Niedostatek centrów rekreacyjnych z zespo³ami kortów tenisowych oraz innych
urz¹dzeñ do aktywnego wypoczynku w miejscowociach oraz przy obiektach
wypoczynkowych.
2.3.4. Infrastruktura i us³ugi komunikacyjne w województwie

Infrastrukturê komunikacyjn¹ województwa tworz¹:
Sieæ drogowa
Licz¹ca 17.935 km sieæ drogowa, sk³ada siê z dróg: krajowych (755 km), woje-
wódzkich (1586 km), powiatowych (6662 km) i gminnych (7354 km). Podstawowe zna-
czenie dla województwa maj¹ nastêpuj¹ce drogi krajowe stanowi¹ce g³ówne po³¹czenia
z reszt¹ kraju:
Nr 4 (E-40) Zgorzelec - Korczowa,
Nr 9 (E 371) Radom - Rzeszów - Barwinek,
Nr 19 Lublin - Rzeszów,
Nr 28 Zator - Medyka.
Stan infrastruktury drogowej województwa podkarpackiego ocenia siê jako
niezadowalaj¹cy. Powodem jest m.in. ogólnie z³y stan techniczny dróg wszystkich kate-
gorii, brak obwodnic miast, a tak¿e niezbêdnych ju¿ dróg ekspresowych i autostrad.
Uwagi:
l Wobec propozycji ograniczenia budowy autostrady A4 (do Tarnowa), szczególnej
rangi nabiera koniecznoæ budowy obwodnic wszystkich miast w województwie
le¿¹cych na trasie E-40.
l Dla ruchu turystycznego do województwa du¿e znaczenie posiadaj¹ drogi
prowadz¹ce z pó³nocy na po³udnie (centralna Polska Bieszczady).
Sieæ kolejowa
Ogólna d³ugoæ linii kolejowych w województwie wynosi 731 km, z czego linie
o znaczeniu krajowym stanowi¹ 505 km, a o znaczeniu wojewódzkim i lokalnym 226 km.
Stan techniczny linii o znaczeniu krajowym nale¿y uznaæ za dobry. Stan linii
wojewódzkich i lokalnych nale¿y okreliæ jako niewystarczaj¹cy.
30
Sytuacja ta wymusza koniecznoæ wprowadzania ograniczeñ prêdkoci po-
ci¹gów, powoduj¹c jednoczenie wyd³u¿enie czasu ich przejazdu na poszczególnych
trasach.
Rzutuje to w sposób ujemny na konkurencyjnoæ transportu kolejowego
w stosunku do transportu samochodowego.
Najwa¿niejsze szlaki kolejowe województwa:
l magistrala kolejowa E 30 o znaczeniu miêdzynarodowym relacji: Niemcy (Drezno)
Wroc³aw Kraków Rzeszów Medyka Ukraina (Lwów, Kijów),
l linie kolejowe g³ówne relacji: Sandomierz Dêbica, Przeworsk Rozwadów, Stró¿e
Jas³o Krosno Zagórz granica pañstwa z Ukrain¹,
l linie kolejowe lokalne relacji: Rzeszów Tarnobrzeg Ocice, Rzeszów Jas³o,
Zagórz £upków granica pañstwa ze S³owacj¹, Munina Be³¿ec, Sandomierz
Grêbów, Stalowa Wola Zwierzyniec, Grzybów Chmielów,
l linie w¹skotorowe, maj¹ce charakter turystyczny relacji: Przeworsk Dynów,
Przys³up Majdan Wola Michowa.
Uwagi:
l Istniej¹ca sieæ linii kolejowych zapewnia po³¹czenia z innymi regionami kraju, jednak
w wielu przypadkach przebieg linii kolejowych jest znacznie d³u¿szy ni¿ po³¹czenia
drogowe. Istotnym elementem, który wymaga dopracowania, jest
zsynchronizowanie rozk³adów jazdy poci¹gów i autobusów.
l Reorganizacja transportu kolejowego powoduje, ¿e Sektor Infrastruktury Kolejowej
ma funkcjonowaæ jako samodzielna ekonomicznie jednostka organizacyjna, która
udostêpniaæ bêdzie drogi kolejowe za odp³atnoci¹. Sektor Przewozów bêdzie
zainteresowany utrzymaniem tylko linii rentownych oczekuj¹c, ¿e w³adze
samorz¹dowe bêd¹ dofinansowywaæ przewozy pasa¿erów na nieefektywnych
ekonomicznie liniach lokalnych.
Lotniska
l Wa¿nym atutem województwa jest lokalizacja lotniska krajowego Rzeszów-
Jasionka. Na terenie województwa podkarpackiego znajduj¹ siê tak¿e: lotnisko
zak³adowe w Mielcu, lotniska sportowe w Kronie i Turbii oraz pas startowy ko³o
Ar³amowa. wiadczone s¹ równie¿ nieregularne przewozy lotnicze po terenie
województwa lub poza jego granice.
Uwagi:
l Trendy rozwojowe gospodarki krajowej i europejskiej oraz planowane wejcie do
struktur europejskich, stawiaj¹ regionalnym portom lotniczym nowe wyzwania.
Wymagaæ to bêdzie modernizacji i wyd³u¿enia dróg startowych, poszerzenia p³yt
postojowych oraz budowy nowych terminali odpraw pasa¿erskich.
Przejcia graniczne
G³ówne przejcia drogowe znajduj¹ siê w Medyce, Korczowej (z Ukrain¹)
i w Barwinku (ze S³owacj¹).
G³ówne przejcia kolejowe to: Medyka, Werchrata, Malhowice (nieczynne),
Krocienko i £upków.
31
W celu rozwoju ruchu turystycznego miêdzy S³owacj¹ a Polsk¹, w 1999 roku
otwarte zosta³y nastêpuj¹ce sezonowe przejcia graniczne le¿¹ce przy szlakach tury-
stycznych: Balnica gm. Komañcza Osadne, Czeremcha k/Jalisk gm.Dukla Certi¿ne,
O¿enna gm. Krempna pow. jasielski Ni¿na Polianka, Roztoki Górne gm. Cisna Ruskie
Sedlo.
Uwagi:
l Lata 1997-2000 przynios³y znaczn¹ poprawê ilociow¹ i jakociow¹ w zakresie
mo¿liwoci przekraczania granic pañstwowych w obszarze województwa
podkarpackiego.
l Istniej¹ce przejcia graniczne nie zabezpieczaj¹ wzrastaj¹cych potrzeb w zakresie
miêdzynarodowego ruchu osobowego.
l Granica wschodnia stanowiæ bêdzie w przysz³oci zewnêtrzn¹ granicê UE.
Wi¹¿e siê to z zabezpieczeniem sprawnej sieci drogowej w obszarze przygra-
nicznym oraz rozwiniêtej infrastruktury dla odpraw granicznych, w tym budowy dodat-
kowych pasów ruchu i parkingów.
Analiza SWOT infrastruktury komunikacyjnej województwa:

Mocne strony:
l Wysoki wskanik zagêszczenia sieci dróg twardych.
l Przebiegaj¹cy przez teren województwa tzw. III KORYTARZ transportowy,
przewidziany do wype³nienia autostrad¹.
l Graniczenie województwa na wschodzie i po³udniu z Ukrain¹ i S³owacj¹ oraz
funkcjonuj¹ce drogowe i kolejowe przejcia graniczne.
l Istniej¹ce na terenie województwa lotniska: krajowe Rzeszów-Jasionka oraz
o znaczeniu regionalnym w Mielcu, Kronie i Turbii.
l Przebiegaj¹ca przez teren województwa magistrala kolejowa o znaczeniu
miêdzynarodowym.
S³abe strony:
l Niezadowalaj¹cy stan techniczny dróg i obiektów mostowych.
l Brak autostrad i dróg ekspresowych.
l Brak obwodnic wielu aglomeracji miejskich i bezkolizyjnych po³¹czeñ z drogami
podporz¹dkowanymi.
l Niedostosowana do potrzeb drogowych przejæ granicznych infrastruktura (ma³a
przepustowoæ, brak dodatkowych pasów ruchu, parkingów, rozwiniêtej
infrastruktury odpraw itp.).
l Niedostosowana do potrzeb infrastruktura lotniska w Jasionce.
l Niezadowalaj¹cy stan techniczny lokalnej infrastruktury kolejowej.
l Brak zsynchronizowania rozk³adów jazdy poci¹gów i autobusów zapewniaj¹cych
po³¹czenia z terenami, na których brak infrastruktury kolejowej.
32
Zagro¿enia:
l Brak wystarczaj¹cej iloci rodków, g³ównie na szczeblu powiatowych i gminnych
samorz¹dów terytorialnych, umo¿liwiaj¹cych szybk¹ poprawê stanu technicznego
dróg ni¿szych kategorii.
l Odleg³y termin budowy autostrady na odcinku przebiegaj¹cym przez teren woj.
podkarpackiego.
l Brak uregulowañ prawnych, kompetencji samorz¹dów i rodków w zakresie
rozwi¹zywania problemów zwi¹zanych z utrzymaniem lokalnych linii kolejowych.
Szanse:
l Mo¿liwoæ doinwestowania ze rodków pomocowych budowy i modernizacji dróg
krajowych i obwodnic aglomeracji miejskich.
l Przygotowywana restrukturyzacja kolei umo¿liwi zamawianie przez samorz¹dy
przewozów na liniach lokalnych, zgodnie z potrzebami w tym zakresie.
l Realizowane przez samorz¹d województwa zadanie, polegaj¹ce na koordynacji
rozk³adów jazdy przewoników transportu drogowego i planowane prowadzenie
koordynacji w zakresie lokalnego transportu kolejowego, umo¿liwi
zsynchronizowanie przewozów, usprawniaj¹c tym samym istniej¹cy system
komunikacyjny województwa.
2.3.5. Infrastruktura i us³ugi uzdrowiskowe

Jednym z wa¿nych celów przyjazdów do województwa s¹ pobyty w uzdrowi-
skach.
Leczenie obejmuje nastêpuj¹ce schorzenia:
l Iwonicz Zdrój: choroby narz¹du ruchu, reumatologiczne, uk³adu nerwowego, uk³adu
pokarmowego, uk³adu oddechowego, choroby kobiece, laryngologiczne, oty³oæ,
osteoporoza.
l Rymanów Zdrój: choroby uk³adu kr¹¿enia - wczesna rehabilitacja kardiologiczna,
stany pozawa³owe, choroba nadcinieniowa, choroby uk³adu moczowego (u
dzieci), choroby narz¹du ruchu (u dzieci).
l Horyniec Zdrój: choroby reumatyczne i narz¹du ruchu, choroby uk³adu
nerwowego; uzdrowisko rozszerzy profil leczenia o choroby skóry oraz choroby
kobiece,
l Polañczyk Zdrój: choroby uk³adu oddechowego, narz¹du ruchu, choroby uk³adu
wydzielania wewnêtrznego i przemiany materii.
Baza sanatoryjna i noclegowa

Iwonicz Zdrój
Baza noclegowa 1495 miejsc w sanatoriach i szpitalach oraz ok. 600 miejsc
w hotelach, pensjonatach i kwaterach prywatnych.
33
Rymanów Zdrój
Baza noclegowa 1142 miejsc w sanatoriach oraz ok. 550 miejsc w pensjonatach, hote-
lach i kwaterach prywatnych.
Horyniec Zdrój
Baza noclegowa 510 miejsc w sanatoriach oraz ok. 200 miejsc w hotelach, pensjona-
tach i kwaterach gocinnych.
Uzdrowisko Polañczyk
Baza noclegowa 1040 miejsc w sanatoriach oraz ok. 530 w hotelach, pensjonatach i
kwaterach gocinnych.
Wielkoci wiadczonych us³ug uzdrowiskowych
Wg danych zebranych z uzdrowisk koñcem 1999 roku:
Iwonicz Zdrój wykorzystanie bazy zabiegowej 90% (ok. 660 tys. zabiegów rocznie),
Rymanów Zdrój wykorzystanie bazy zabiegowej 84% (ok. 390 tys. zabiegów rocz-
nie),
Horyniec Zdrój wykorzystanie bazy zabiegowej ok. 70% (ok.140,5 tys. zabiegów
rocznie),
Uzdrowisko Polañczyk wykorzystanie bazy zabiegowej ok. 78% (ok. 280 tys. zabie-
gów rocznie).
Rodzaje zabiegów leczniczych
We wszystkich uzdrowiskach wykonywane s¹: ok³ady borowinowe i parafinowe, k¹pie-
le mineralne, inhalacje, natryski wodolecznicze, elektrolecznictwo, wiat³olecznictwo.
Ponadto wykonuje siê nastêpuj¹ce zabiegi:
Iwonicz Zdrój: kinezyterapia: gimnastyka indywidualna lub grupowa na sali gimna-
stycznej i w basenie z wod¹ mineraln¹, kuracja pitna, termiczne: krioterapia.
Rymanów Zdrój: pe³na gama zabiegów z zakresu: fizykoterapii, kinezyterapii, balneokli-
matologii, cie¿ka zdrowia.
Horyniec Zdrój: k¹piele: pere³kowe, wirowe nóg i r¹k oraz czterokomorowe, jonoforeza,
pole magnetyczne, masa¿ klasyczny i wibracyjny, gimnastyka klasyczna i na przyrz¹-
dach.
Uzdrowisko Polañczyk: masa¿e podwodne i suche, kinezyterapia.
Funkcje dodatkowe miejscowoci uzdrowiskowych:
l pobyty weekendowe (Polañczyk Z., Horyniec Z., Iwonicz Z., Rymanów Z.),
l pobyty wypoczynkowe (Polañczyk Z, Iwonicz Z., Rymanów Z., Horyniec Z.),
l pobyty w gospodarstwach agroturystycznych (Polañczyk Z., Rymanów Z.,
Horyniec Z.),
l organizacja konferencji (Iwonicz Z., Polañczyk Z., Horyniec Z.),
l zwiedzanie miejscowoci (Iwonicz Z., Rymanów Z., Polañczyk Z.),
l piesze wêdrówki (Iwonicz Z., Rymanów Z. szlak karpacki),
l uprawianie narciarstwa zjazdowego (Iwonicz Z., Rymanów Z., Polañczyk),
l funkcja administracyjna (Iwonicz Z., Polañczyk Z., Horyniec Z. siedziby gmin).
34
2.3.6. Us³ugi przewodnickie i pilota¿u
W miarê wzrostu zainteresowania regionem po³udniowo-wschodniej Polski,
a zw³aszcza Bieszczadami, wzrasta³a liczba wycieczek i turystów indywidualnych odwie-
dzaj¹cych region. Wzros³o równie¿ zapotrzebowanie na fachowe us³ugi przewodnickie.
Obejmuj¹ one przewodnictwo terenowe i górskie, a tak¿e muzealne oraz w w¹-
skim zakresie po terenie zak³adowym. Wiêkszoæ przewodników jest w³¹czona w struk-
tury PTTK.
Blisko 60% kadry przewodnickiej, to osoby z wykszta³ceniem wy¿szym. Oko³o
dziesiêciu osób posiada uprawnienia instruktora przewodnictwa. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e
wród przewodników turystycznych wiêkszoæ stanowi¹ osoby w wieku emerytalnym.
Ponadto nieliczni (ok. 40 osób) s¹ w stanie oprowadzaæ wycieczki obcojêzyczne.
W województwie liczn¹ grupê (ok. 1780 osób) stanowi¹ osoby, którym wydano upraw-
nienia pilotów wycieczek zagranicznych.
2.3.7. Us³ugi informacji turystycznej i organizatorów turystyki

2.3.7.1. Us³ugi informacji turystycznej województwa
W województwie podkarpackim prowadz¹ dzia³alnoæ punkty informacji tury-
stycznej. Znaczna ich czêæ jest zlokalizowana w urzêdach gminnych, za funkcje infor-
matora jako dodatkow¹ czynnoæ wype³nia jeden z pracowników urzêdu. Nieliczne orodki
IT posiadaj¹ w³asne, dobrze zlokalizowane siedziby, odpowiednie wyposa¿enie, w tym
w rodki ³¹cznoci (telefon, fax, poczta elektroniczna) oraz wykwalifikowany personel.
W niewielu mo¿liwa jest obs³uga informacyjna w jêzykach obcych. Pomiêdzy istniej¹-
cymi w województwie orodkami IT niemal nie istnieje przep³yw informacji.
Reasumuj¹c, stan informacji turystycznej regionu nale¿y uznaæ za niedosta-
teczny. Dotyczy to zarówno nielicznej sieci placówek informacyjnych w województwie,
jak i jakoci wiadczonych przez nie us³ug.
2.3.7.2. Us³ugi organizatorów turystyki w województwie

Zgodnie z ustaw¹ o us³ugach turystycznych, dzia³alnoæ organizatora turysty-
ki wymaga uzyskania zezwolenia. Dotyczy to zarówno organizowania imprez turystyki
wyjazdowej, jak i przyjazdowej do województwa. Wg danych z koñca ubieg³ego roku,
zezwolenia na dzia³alnoæ uzyska³o w województwie 114 podmiotów gospodarczych.
Najwiêcej z nich prowadzi dzia³alnoæ w powiecie rzeszowskim, a nastêpnie w kronieñ-
skim, sanockim, tarnobrzeskim i przemyskim. Najmniej w powiatach: brzozowskim, ni-
¿añskim i strzy¿owskim.
Z faktu udzielenia zezwolenia na dzia³alnoæ organizatorów turystyki, nie
wynika bezporednie oddzia³ywanie tego rodzaju us³ug na przyjazdy turystów do re-
gionu. Analiza ofert biur podró¿y - organizatorów turystyki dzia³aj¹cych w wojewódz-
twie wykaza³a, ¿e koncentruj¹ siê one na turystyce wyjazdowej. Tylko nieliczne posia-
daj¹ oferty imprez turystycznych w województwie, których sprzeda¿ prowadzona jest
na zewn¹trz województwa.
35
Uwagi:
l O przyjazdach turystycznych do województwa decyduje w podstawowej mierze
dzia³alnoæ organizatorów turystyki maj¹cych siedziby w innych regionach Polski.
St¹d w ramach dzia³añ strategicznych nale¿y rozwa¿yæ wspó³pracê i wspó³dzia³anie
w zakresie tworzenia produktu turystycznego i jego sprzeda¿y z organizatorami
turystyki maj¹cymi siedziby w najwiêkszych centrach emisji ruchu turystycznego
w Polsce. Nie oznacza to jednak zaniechania takiej wspó³pracy i wspó³dzia³ania
z podmiotami dzia³aj¹cymi na terenie województwa.
2.4. PROMOCJA TURYSTYCZNA WOJEWÓDZTWA

Dzia³ania promocyjne realizowane w 2000 i pocz¹tkiem 2001 roku objê³y:
l udzia³ w targach turystycznych w kraju: w Katowicach, Gdañsku, Krakowie
i Poznaniu oraz za granic¹ w: Berlinie, Koszycach, Utrechcie, Lwowie, Kijowie
a tak¿e w Moskwie. Ponadto województwo uczestniczy³o w Dniach Polskich w Brukseli,
l wydanie folderów, informatorów turystycznych oraz broszur i ulotek o województwie,
l zlecanie artyku³ów sponsorowanych w krajowej i dystrybuowanej za granic¹ prasie
turystycznej i innej,
l w 1999 roku odby³a siê kolejna edycja Euroregionalnych Targów Turystycznych
w Kronie oraz ukaza³o siê z tej okazji specjalne wydanie Gazety Turystycznej,
W kolejnych latach impreza wesz³a w sk³ad targów wielobran¿owych.
l organizacjê study tourów dla touroperatorów oraz dziennikarzy krajowych
i zagranicznych.
Poza samorz¹dem województwa dzia³alnoæ promocyjn¹ swojego terenu pro-
wadzi³y i prowadz¹ gminy, a tak¿e powiaty. Sporo dzia³añ zrealizowa³y i realizuj¹ równie¿
podmioty gospodarcze turystyki z regionu. Zauwa¿aln¹ promocjê prowadz¹ te¿ niektó-
re instytucje administruj¹ce atrakcjami turystycznymi regionu.
Uwagi:
l Wiêkszoæ dzia³añ promocyjnych turystyki regionu zorientowana jest na promocjê
walorów turystycznych terenu, a nie na produkty turystyczne, co powoduje, ¿e
kosztowne czêsto przedsiêwziêcia s¹ ma³o efektywne dla gospodarki województwa.
l Brak jest wyranie sprecyzowanych segmentów rynku, do których kierowana jest
promocja turystyczna województwa.
l Promocja zagraniczna zdominowa³a promocjê turystyczn¹ województwa na terenie
Polski.
l Nie odpowiada to strukturze przyjazdów turystycznych do województwa, jak
równie¿ ma niewielki zwi¹zek z konkurencyjnoci¹ jego produktu turystycznego.
l Wydawnictwa promocyjne województwa cechuj¹ siê coraz lepszym poziomem
merytorycznym i edytorskim.
l W promocjê turystyczn¹ województwa (szczególnie na targach turystycznych) w³¹czaj¹
siê w coraz wiêkszym zakresie podmioty prowadz¹ce dzia³alnoæ gospodarcz¹ w turystyce
36
województwa (baza noclegowa, gospodarstwa agroturystyczne) oraz atrakcje turystyczne.
l Poza oficjaln¹ dzia³alnoci¹ promocyjn¹ prowadzon¹ przez administracjê
województwa, rozwijana jest na coraz lepszym poziomie dzia³alnoæ promocyjna
gmin, powiatów, a tak¿e stowarzyszeñ agroturystycznych.
2.5. AKTYWNOÆ PROTURYSTYCZNA WYBRANYCH INSTY-

TUCJI OTOCZENIA GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ ORAZ
GMIN I POWIATÓW WOJEWÓDZTWA
2.5.1. Aktywnoæ proturystyczna parków narodowych, parków krajo-

brazowych oraz placówek muzealnych regionu
Analiz¹ objêto dzia³ania realizowane przez administracje parków narodowych
i krajobrazowych oraz przez muzea dzia³aj¹ce w województwie.
Na podstawie przeprowadzonych badañ ankietowych stwierdzono, ¿e parki
narodowe i krajobrazowe zrealizowa³y i nadal realizuj¹ szereg dzia³añ proturystycznych.
Obejmuj¹ one m.in.: modernizacjê istniej¹cych szlaków turystycznych, wytyczanie
i udostêpnianie cie¿ek dydaktyczno-przyrodniczych, ustawianie tablic informacyjnych
na terenie parków oraz w s¹siaduj¹cych miejscowociach, dzia³alnoæ wydawnicz¹
przewodniki, informatory, afisze, mapy oraz inne przedsiêwziêcia.
Wród dzia³añ prowadzonych przez muzea nale¿y zauwa¿yæ m.in.: szkolenie
personelu obs³uguj¹cego zwiedzaj¹cych, zatrudnianie przewodników przygotowanych
metodycznie (w tym ze znajomoci¹ jêzyków obcych), organizowanie przez muzea im-
prez kulturalnych o zasiêgu regionalnym, wojewódzkim czy nawet ogólnopolskim, dzia-
³alnoæ wydawnicz¹: informatory, przewodniki, albumy, katalogi, pocztówki itp.
Przedstawiony zakres dzia³añ wskazuje na znaczn¹ aktywnoæ i zaanga¿owanie
administracji atrakcji turystycznych województwa na rzecz rozwoju turystyki. W rze-
czywistoci analizuj¹c dokonania pojedynczych instytucji, mo¿na wyraziæ odmienn¹
opiniê. W wielu atrakcjach turystycznych czyni siê niewiele dla podniesienia atrakcyj-
noci i przyci¹gniêcia ruchu turystycznego. Zdecydowanie wiêcej dzia³añ proturystycz-
nych jest prowadzonych w atrakcjach przyrodniczych. Niektóre, czêsto du¿e placówki
muzealne, ograniczaj¹ siê do promocji swojej dzia³alnoci w najbli¿szym otoczeniu. Sy-
tuacja ta byæ mo¿e jest podyktowana skromnoci¹ bud¿etów tych placówek lub bra-
kiem przekonania do mo¿liwoci przyci¹gniêcia wiêkszej liczby turystów.
Nie zg³oszono ¿adnych form wspó³pracy z organizatorami turystyki (biurami
turystycznymi), które s¹ dla wielu atrakcji dostawcami zwiedzaj¹cych, jak równie¿
informacji o prowadzeniu analitycznych rejestrów ruchu odwiedzaj¹cych oraz wyni-
kaj¹cych z tego dzia³añ marketingowych i promocyjnych.
37
2.5.2. Aktywnoæ proturystyczna samorz¹dów gmin i powiatów
Dzia³ania na rzecz rozwoju turystyki powinny pozostawaæ w obszarze zaintere-
sowania samorz¹dów gmin i powiatów województwa. Tak te¿ w czêci siê dzieje.
Oceniaj¹c aktywnoæ proturystyczn¹ gmin i powiatów województwa przeja-
wiaj¹c¹ siê w realizowanych i finansowanych dzia³aniach nale¿y stwierdziæ, ¿e:
l czêæ gmin i powiatów realizuje najbardziej pilne lub wynikaj¹ce z obowi¹zków
ustawowych przedsiêwziêcia w zakresie turystyki,
l aktualny poziom wydatków bud¿etowych w województwie na turystykê nie stwarza
perspektywy wiêkszego prze³omu, którego efektem by³by intensywny rozwój tej
dziedziny gospodarki województwa.
2.5.3. Aktywnoæ proturystyczna stowarzyszeñ i organizacji spo³ecznych

Stwierdzono, znaczne zaanga¿owanie stowarzyszeñ i organizacji
spo³ecznych dzia³aj¹cych w województwie w rozwijanie turystyki przyjazdowej do
regionu. Do najbardziej aktywnych nale¿¹ stowarzyszenia agroturystyczne
(zw³aszcza Galicyjskie Gospodarstwa Gocinne Bieszczady), Stowarzyszenie
Wspólnota Polska, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, Polskie
Towarzystwo Schronisk M³odzie¿owych i wiele innych. Nieliczne z nich dysponuj¹
odpowiednimi funduszami na dzia³alnoæ, za niezwykle cennym kapita³em jest praca
spo³eczna ich cz³onków. Bez dzia³alnoci stowarzyszeñ i organizacji spo³ecznych nie
jest mo¿liwy dalszy rozwój turystyki w województwie.
2.6. KSZTA£CENIE, SZKOLENIE I DOSKONALENIE KADR

TURYSTYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE
Obok walorów turystycznych i infrastruktury kolejnym wa¿nym elementem,
a mo¿e najwa¿niejszym, s¹ wysoko wykwalifikowani pracownicy sektora turystyczne-
go. Zachodz¹ce w ostatnich latach przemiany rynkowe, nowe metody zarz¹dzania, kon-
kurencja itp., wymagaj¹ kadr umiej¹cych znaleæ siê w nowej rzeczywistoci, wykorzy-
stywaæ szanse, przewidywaæ zagro¿enia. Kszta³cenie i dokszta³canie specjalistów po-
winno uwzglêdniaæ powy¿sze zmiany, obejmuj¹c swym zasiêgiem:
l kadry zwi¹zane bezporednio z obs³ug¹ turystów tj. hotelarzy, przewodników,
pracowników
biur podró¿y, gastronomików itp.
l kadry redniego stopnia zarz¹dzania (mened¿erów),
l kadry specjalistów ds. administracji i rozwoju turystycznego terenu.
Kszta³cenie kadr turystycznych na poziomie rednim i policealnym (technik
hotelarstwa, technik obs³ugi turystycznej) by³o i jest realizowane w województwie od
wielu lat. W ci¹gu ostatnich lat sieæ szkó³ kszta³c¹cych w tych specjalnociach uleg³a
zwiêkszeniu. Ponadto uruchomione zosta³o kszta³cenie na poziomie wy¿szym.
W roku szkolnym i akademickim 1999/2000 w zakresie turystyki kszta³ci siê
w województwie ok. 2978 osób, z czego: w technikach 751 uczniów, w szko³ach police-
38
alnych: 436 s³uchaczy, na studiach licencjackich: 1627 studentów, na studiach magister-
skich 164 osoby.
Czêæ absolwentów po ukoñczeniu szko³y podejmie naukê na wy¿szym pozio-
mie edukacji, za czêæ bêdzie poszukiwa³a pracy. Uwzglêdniaj¹c obecne zapotrzebowa-
nie na kadry turystyczne w województwie, tylko nieliczni znajd¹ zatrudnienie w wy-
uczonym zawodzie.
Poza kszta³ceniem w systemie owiatowym, prowadzone s¹ szkolenia syste-
mem kursowym. Obejmuj¹ one uzyskiwanie kwalifikacji przewodnika turystycznego,
pilota wycieczek oraz przygotowanie do prowadzenia gospodarstw agroturystycznych.
Organizatorami kursów s¹ stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne oraz biura
podró¿y i orodki doradztwa rolniczego. Szczególnie liczn¹ kadrê stanowi¹ piloci wycie-
czek, które to kwalifikacje uzyskuje corocznie ponad 100 osób.
Uwagi:
l Sformu³owaæ mo¿na pogl¹d, ¿e kszta³cenie kadr turystycznych w regionie ma
charakter ilociowy, a nie jakociowy.
l Nie s¹ kszta³ceni specjalici kreatorzy rozwoju turystyki w gminie, powiecie,
regionie.
l Nie stwierdzono faktów doskonalenia kadr turystycznych w województwie.
2.7. WARUNKI WYNIKAJ¥CE ZE STRATEGII ROZWOJU

WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO
Turystyka uznana zosta³a za jeden z priorytetów rozwoju województwa. Zosta³
on okrelony nastêpuj¹co:
Rozwój kultury i ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych regionu
jako warunek podniesienia konkurencyjnoci produktu turystycznego.
Jak wynika z tak okrelonego priorytetu, rodkiem do podniesienia konkuren-
cyjnoci produktu turystycznego województwa jest rozwój kultury i ochrona walorów
przyrodniczych i krajobrazowych regionu. W uzasadnieniu wskazanego celu strate-
gicznego stwierdzono m.in., ¿e podobnie jak ca³a gospodarka, sektor turystyczny zmu-
szony jest do dostosowania siê do warunków gospodarki rynkowej. Z tego faktu wyni-
ka koniecznoæ podnoszenia konkurencyjnoci oferowanego na rynku produktu tury-
stycznego. Za cel strategiczny uznano:
Wzbogacenie istniej¹cych i kreowanie nowych produktów turystycznych opar-
tych na dziedzictwie kulturowym i unikatowych wartociach przyrodniczo-krajobra-
zowych.
Jak stwierdzono, dla realizacji celu strategicznego nale¿y podj¹æ nastêpuj¹ce
kierunki dzia³ania:
l Rewaloryzacja dziedzictwa kulturowego, wartoci krajobrazowych i przyrodniczych
oraz rozwój dzia³alnoci kulturalnej jako podstawy tworzenia produktu
turystycznego regionu.
39
l Rozbudowa i modernizacja szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej
i podnoszenie jakoci us³ug jako sk³adowe rozwoju produktu turystycznego
województwa.
2.8. WARUNKI SPO£ECZNO-GOSPODARCZE ROZWOJU TURY-

STYKI W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
Jak ju¿ wczeniej wspomniano, warunki rozwoju turystyki s¹ powi¹zane z sytu-
acj¹ spo³eczno-gospodarcz¹ regionu. Ludnoæ województwa podkarpackiego liczy
ponad 2.117 tys. osób. W gronie tym ponad 160 tys. pozostaje bez pracy, z czego
wiêkszoæ stanowi¹ mieszkañcy wsi. Wie jest te¿ terenem, na którym zamieszkuje do-
minuj¹ca (ponad 61%) czêæ spo³ecznoci województwa (w Polsce ok. 38%).
Gêstoæ zaludnienia wsi nale¿y do najwiêkszych w kraju.
Oko³o 58% ludnoci rolniczej zamieszkuje ma³e gospodarstwa rolne o pow. do
3 ha, co przy uwzglêdnieniu niskiej towarowoci tych gospodarstw, stwarza trudne
warunki ¿ycia i niski poziom zasobnoci zamieszkuj¹cych je rodzin rolniczych.
Taki stan przes¹dza o postaci struktury agrarnej i charakterze rolnictwa,
którego g³ównym problemem pozostaje przeludnienie agrarne oraz rozdrobnienie
ziemi. St¹d jednym z kierunków poszukiwania dodatkowych dochodów dla gospodarstw
rolnych mo¿e byæ agroturystyka oraz us³ugi noclegowe dla turystów tranzytowych.
Wród mocnych stron województwa podkarpackiego, stwarzaj¹cych realn¹
szansê rozwoju wymieniæ nale¿y:
l korzystne po³o¿enie w pamie przyspieszonego rozwoju na kierunku wschód-
zachód, co stwarza mo¿liwoci rozwojowe dla podmiotów dzia³aj¹cych zarówno
w sferze produkcyjnej, spo³ecznej czy us³ugowej, jak te¿ w obs³udze ekonomicznej,
transportowej, turystycznej itp.,
l uk³ad infrastruktury technicznej, w tym powi¹zania komunikacyjne wschód-zachód
i pó³noc-po³udnie, istnienie szerokotorowej linii hutniczo-siarkowej, g³ównych
powi¹zañ gazoci¹gowych i energetycznych oraz lotnisk w Rzeszowie, Mielcu,
Kronie i Turbii k/Stalowej Woli, czysta ekologicznie przestrzeñ wzbogacona
urozmaiconym krajobrazem naturalnym, wartociami kulturowymi oraz warunkami
klimatycznymi i zasobami surowcowymi stwarzaj¹cymi warunki dla lecznictwa
uzdrowiskowego i turystyki o znaczeniu krajowym,
l potencja³ przemys³owy w znacznej czêci podatny na rekonstrukcjê w warunkach
otwarcia i konkurencji. Wród funkcjonuj¹cych rodzajów przemys³ów nale¿y
wymieniæ: elektromaszynowy, spo¿ywczy, chemiczny, drzewny i lekki, rosn¹ca liczba
podmiotów gospodarczych prywatnych,
l potencja³ intelektualny i kadrowy otwarty na realizacjê wyznaczonych zadañ,
dowiadczona i dobrze przygotowana kadra,
l funkcjonowanie Specjalnych Stref Ekonomicznych w Mielcu oraz rejonie
tarnobrzeskim (rozproszona: Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Staszów, Nowa Dêba),
dowiadczenia w rozwoju inkubatorów przedsiêbiorczoci i parków
technologicznych,
40
l po³o¿enie przygraniczne stwarzaj¹ce mo¿liwoæ wspó³pracy w ramach obszarów
przygranicznych i Euroregionu Karpaty,
l wykszta³cenie siê korzystnej struktury funkcjonalno-przestrzennej, policentrycznej
przemys³u, w tym sfery zewnêtrznej, na któr¹ sk³adaj¹ siê takie centra jak: Dêbica,
Mielec, Tarnobrzeg, Stalowa Wola, Sandomierz, Przemyl, Jaros³aw, Krosno, Jas³o,
równomiernie rozmieszczone w stosunku do siebie jak i do centralnie po³o¿onego
Rzeszowa,
l dzia³alnoæ orodków przemys³owych o wykszta³conych tradycjach
(wywodz¹cych siê m.in. z COP),
l kszta³tuj¹ce siê zaplecze badawcze naukowo-techniczne,
l mo¿liwoci lepszego wykorzystania istniej¹cych surowców naturalnych i warunków
przyrodniczych.
Korzystna struktura funkcjonalno-przestrzenna regionu umo¿liwia rozwój ró¿-
nych wiêzi komplementarnych o charakterze produkcyjnym, us³ugowym i spo³ecznym
na ca³ym obszarze województwa.
41
42
3. PRODUKT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA
O rozwoju turystycznym decyduje w g³ównej mierze produkt turystyczny oparty

o istniej¹ce walory i atrakcje turystyczne, korzystaj¹cy z istniej¹cej infrastruktury
i us³ug turystycznych. W po³¹czeniu z dostêpnoci¹ komunikacyjn¹, korzystnym wize-
runkiem regionu oraz konkurencyjn¹ cen¹ mo¿e zdecydowaæ o wiêkszej dynamice roz-
woju gospodarczego województwa.
W celu okrelenia aktualnego rozwoju turystycznego województwa podkar-
packiego, w oparciu o przeprowadzone badania ofert oraz ruchu turystycznego, ziden-
tyfikowano nastêpuj¹ce produkty turystyczne, które ³¹cznie sk³adaj¹ siê na produkt
turystyczny regionu:
l pobyty wypoczynkowe w sezonie letnim,
l zimowe pobyty wypoczynkowe,
l krótkie pobyty wypoczynkowe (w tym weekendowe),
l grupowe wycieczki objazdowe,
l indywidualne wycieczki objazdowe,
l pobyty w uzdrowiskach,
l piesze wêdrówki szlakami turystycznymi,
l pobyty zwi¹zane z turystyk¹ aktywn¹,
l pobyty myliwskie,
l pobyty wêdkarskie,
l pobyty w celach rekreacyjnych,
l pobyty zwi¹zane z udzia³em w konferencjach, seminariach i szkoleniach,
l pobyty polonijne,
l pobyty etniczne,
l pobyty przygraniczne,
l przyjazdy i pobyty religijno-pielgrzymkowe,
l pobyty turystów o specjalnych zainteresowaniach,
l udzia³ w organizowanych w województwie imprezach kulturalnych, sportowych
i innych,
l przyjazdy s³u¿bowe i w interesach,
l pobyty motywacyjne,
l przejazdy tranzytowe,
l inne pobyty.
Wymienione wy¿ej produkty turystyczne zosta³y poddane szczegó³owej anali-
zie. Ponadto za³o¿ono, ¿e istnieje produkt o nazwie inne grupuj¹cy mniejsze produkty
nie objête specyfikacj¹.
Przyjêto, ¿e ka¿dy z produktów zostanie opisany poprzez:
l krótk¹ charakterystykê produktu,
l okrelenie zawartego w nim potencja³u ekonomicznego,
l szacunkow¹ wielkoæ ruchu turystycznego zwi¹zanego z danym produktem,
43
l okrelenie dominuj¹cych w danym produkcie segmentów rynkowych,
l okrelenie dominuj¹cych rynków dla ka¿dego z produktów,
l okrelenie postrzegania danego produktu turystycznego na zewnêtrznym rynku
turystycznym,
l okrelenie stopnia komercjalizacji produktu,
l okrelenie aktualnej efektywnoci ekonomicznej produktu dla regionu,
l mo¿liwoci recepcyjne województwa zwi¹zane z danym produktem turystycznym,
l okrelenie perspektywy rozwoju danego produktu w województwie,
l analizê SWOT danego produktu turystycznego.
W opracowaniu nie odniesiono siê do dostêpnoci produktu, wychodz¹c
z za³o¿enia, ¿e dla ka¿dego rynku le¿¹cego poza terenem województwa, najatrakcyjniej-
sze turystycznie tereny regionu i ich produkty maj¹ redni¹ lub wystarczaj¹c¹ dostêp-
noæ. Nie jest wiêc ten czynnik elementem znacznie ró¿nicuj¹cym produkty turystyczne
województwa. Nie nale¿y te¿ siê spodziewaæ, aby do roku 2007, stanowi¹cego granicê
czasow¹ opracowania, sytuacja uleg³a istotnej zmianie.
3.1. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY WYPOCZYNKOWE

W SEZONIE LETNIM
Charakterystyka produktu.
Letnie pobyty wypoczynkowe stanowi¹ jeden z najwiêkszych i najbardziej
popularnych produktów turystycznych w wiecie. Wystêpuje on tak¿e w wojewódz-
twie podkarpackim.
Mo¿na w nim wydzieliæ trzy produkty szczegó³owe. S¹ nimi:
l letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach, pensjonatach, orodkach wczasowych
i wypoczynkowych oraz na campingach i polach biwakowych,
l letnie pobyty wypoczynkowe w gospodarstwach agroturystycznych,
l letnie pobyty wypoczynkowe dzieci i m³odzie¿y na koloniach, obozach oraz tzw.
zielonych szko³ach.
Ka¿dy z powy¿szych produktów zostanie opisany oddzielnie.
3.1.1. Letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach, pensjonatach, orod-

kach wczasowych i wypoczynkowych, na campingach i polach
biwakowych
Wypoczynek w okresie letnim skoncentrowany jest w miesi¹cach lipcu i sierp-
niu. Produkt obejmuje pobyty w atrakcyjnej do wypoczynku okolicy, us³ugi noclegowe,
¿ywieniowe, infrastrukturê rekreacyjno-wypoczynkow¹ i inne. Wybór miejsca i warun-
ków wypoczynku uzale¿niony jest w g³ównej mierze od mo¿liwoci finansowych oraz
upodobañ turystów.
Potencja³ ekonomiczny produktu: znaczny.
44
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 150-200 tys. osób, z czego
ok.100-150 tys. stanowi¹ przybysze z zewn¹trz województwa.
Alokacja produktu: w oparciu o badania w³asne us³ug noclegowych i towa-
rzysz¹cych dla pobytów wypoczynkowych w regionie stwierdzono, ¿e produkt jest
generowany w ró¿nym zakresie przez wszystkie powiaty województwa.
Do atrakcyjnych obszarów o najwiêkszej iloci sezonowej bazy noclegowej,
która jest jednym ze wskaników letniej oferty wypoczynkowej terenu województwa,
nale¿¹:
l powiat leski
l powiat bieszczadzki,
l powiat jasielski,
l powiat kronieñski,
l powiat sanocki,
l powiat przemyski.
Mnogoæ pobytów wypoczynkowych w wy¿ej wymienionych powiatach prze-
s¹dza o pozycji województwa na rynku turystyki wypoczynkowej Polski.
Dominuj¹ce segmenty rynku:
l rodziny z dzieæmi o statusie materialnym zbli¿onym do redniego i wy¿szego,
l m³odzie¿.
Dominuj¹ce rynki:
l miasta województwa podkarpackiego,
l du¿e aglomeracje miejskie i mniejsze miasta z terenu ca³ej Polski.
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: rednie.
Stopieñ komercjalizacji: redni.
Aktualna efektywnoæ ekonomiczna produktu dla regionu: wysoka.
Mo¿liwoci recepcyjne produktu: znaczne.
Perspektywa rozwoju produktu: znaczna.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjne walory przyrodniczo-krajobrazowe i dobry stan rodowiska naturalnego,
l wystêpowanie zbiorników wodnych i rzek s³u¿¹cych k¹pieli i uprawianiu rekreacji
wodnej,
l niewielkie w niektórych miejscowociach natê¿enie ruchu turystycznego, co sprzyja
spokojnemu wypoczynkowi,
l mo¿liwoæ wypoczynku w miejscowociach o statusie uzdrowiska,
l interesuj¹ce otoczenie kulturowe (zabytkowa architektura, folklor, imprezy
kulturalne),
l wystêpowanie hoteli i orodków o rozwiniêtych funkcjach wypoczynkowych
(infrastruktura rekreacyjno-sportowa, dodatkowe us³ugi dla goci),
45
l dzia³alnoæ atrakcji turystycznych: muzeów, kolejek w¹skotorowych, statków
wycieczkowych (Solina),
l szeroka, zró¿nicowana standardem i cen¹, oferta pobytowa: od hoteli po pensjonaty,
orodki wczasowe i wypoczynkowe, a na schroniskach, campingach i polach
biwakowych koñcz¹c,
l dobrze rozwiniêta sieæ szlaków dla turystyki pieszej, cie¿ki przyrodnicze,
wypo¿yczalnie rowerów i sprzêtu wodnego.
S³abe strony produktu:
l peryferyjnoæ po³o¿enia regionu w stosunku do g³ównych centrów emisji ruchu
turystycznego w Polsce i niewystarczaj¹ca dostêpnoæ komunikacyjna do
najatrakcyjniejszych dla wypoczynku miejscowoci,
l du¿a iloæ bazy wypoczynkowej o niskim standardzie, szczególnie obiektów
sezonowych,
l brak poza zalewem w Solinie du¿ych zbiorników wodnych,
l niedostateczna iloæ infrastruktury rekreacyjno-sportowej (szczególnie basenów),
l skromnoæ oferty pobytowej w wielu miejscowociach i obiektach wypoczyn-
kowych regionu (tylko nocleg i wy¿ywienie),
l niedostateczna iloæ ofert adresowanych do konkretnych segmentów rynku (matki
z dzieæmi, rodziny, osoby oty³e, po³¹czenia wypoczynku z nauk¹ gry w tenisa,
jazdy konnej),
l niedostateczna informacja i promocja turystyczna produktu (warunki wypoczynku,
ceny, dodatkowe atrakcje).
Szanse produktu:
l modernizacja i rozbudowa systemu komunikacyjnego w kraju i w regionie
(autostrady, drogi szybkiego ruchu),
l prywatyzacja zak³adowych orodków wypoczynkowych poprzez ich sprzeda¿
w ca³oci nowemu w³acicielowi,
l zwiêkszenie iloci standaryzowanej bazy wypoczynkowej,
l wzbogacenie produktu o oferty adresowane do wyselekcjonowanych segmentów
rynku turystycznego,
l skuteczniejsza promocja i informacja turystyczna wobec rynku krajowego, który
zdecyduje o rozwoju turystycznym regionu,
l rozwój marketingu i sprzeda¿y produktu, szczególnie pobytów w orodkach
z domkami campingowymi w sieci biur podró¿y w kraju,
l rozwój infrastruktury wypoczynkowej (szczególnie basenów) przy obiektach
wczasowych,
l budowa du¿ego zbiornika wodnego w Beskidzie Niskim oraz sieci mniejszych
zbiorników na terenie ca³ego województwa, a zw³aszcza w górach i na pogórzu
karpackim,
l rozwój infrastruktury i us³ug turystycznych w regionie: trasy spacerowe, cie¿ki
rowerowe, wypo¿yczalnie sprzêtu p³ywaj¹cego, korty tenisowe, oznakowanie
turystyczne terenu itd.
46
l rozwój komplementarnych dla wypoczynku atrakcji turystycznych: centra rozrywki
dla doros³ych i dzieci, parki wodne, kolejki gondolowe, imprezy kulturalno-
rozrywkowe i inne.
Zagro¿enia:
l brak pozytywnego wizerunku województwa jako celu pobytów wypoczynkowych
(du¿a odleg³oæ, z³a komunikacja, le oznakowane i zniszczone drogi, niskiej jakoci
us³ugi wypoczynkowe),
l pogarszaj¹cy siê stan nieremontowanej, sezonowej bazy wypoczynkowej zak³adów
pracy,
l proces prywatyzacji polegaj¹cy na wyprzeda¿y pojedynczych domków
w zak³adowych orodkach wypoczynkowych dla indywidualnych w³acicieli na
tzw. dacze,
l stagnacja w rozwoju infrastruktury wypoczynkowej (baseny, korty tenisowe, boiska
do gier sportowych),
l wzrost konkurencyjnoci pobytów wypoczynkowych na przygranicznych terenach
S³owacji oraz w województwach s¹siednich,
l kolizja funkcji wypoczynkowych terenu z ochron¹ przyrody.
3.1.2. Letnie pobyty wypoczynkowe w gospodarstwach agroturystycz-

nych
Oferty pobytów wypoczynkowych w gospodarstwach agroturystycznych sta-
nowi¹ interesuj¹c¹ alternatywê wypoczynku dla mieszkañców miast. W sk³ad produktu
wchodzi pobyt w terenie wiejskim, us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe i inne oferowane
przez gospodarstwo np. jazda konna, bryczk¹, wypo¿yczenia rowerów, w³asnorêczny
zbiór owoców, udzia³ w pracach polowych. Konkurencyjnoæ pobytów w gospodar-
stwach agroturystycznych opiera siê na doæ niskiej cenie noclegów i ca³odziennego
wy¿ywienia.
Potencja³ ekonomiczny produktu: redni.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 10-15 tys. osób, z czego
ok. 8-13 tys. stanowi¹ przybysze spoza regionu.
Alokacja produktu: centrum pobytów wypoczynkowych w gospodarstwach
agroturystycznych województwa stanowi¹ powiaty: leski i bieszczadzki. Znacz¹c¹ po-
zycjê posiadaj¹ te¿ powiaty: sanocki, kronieñski, dêbicki, jasielski, le¿ajski, rzeszowski
i przemyski.
Dominuj¹ce segmenty produktu:
l m³ode rodziny z dzieæmi o niewysokim i rednim bud¿ecie domowym,
l osoby starsze o niewysokim statusie materialnym.
Dominuj¹cy rynek produktu:
l du¿e miasta ze rodkowej i po³udniowej Polski.
47
Stopieñ komercjalizacji produktu: niski.
Aktualna efektywnoæ ekonomiczna produktu dla regionu: rednia.
Mo¿liwoæ recepcyjne produktu: rednie.
Analiza SWOT produktu:

Mocne strony:
l bogate walory przyrodniczo-krajoznawcze regionu i dobry stan rodowiska
naturalnego,
l bogate, wielokulturowe dziedzictwo (zabytki, zbiory muzealne, folklor),
l tradycyjne rolnictwo, wielofunkcyjne gospodarstwa z niewykorzystanymi
zasobami mieszkaniowymi (stare, drewniane, niezamieszka³e domy, pozostaj¹cy
w du¿ych murowanych domach starsi ludzie),
l atrakcyjne po³o¿enie wielu gospodarstw agroturystycznych,
l aktywna dzia³alnoæ stowarzyszeñ agroturystycznych,
l wielostronna pomoc doradcza i promocyjna wiadczona w województwie dla
gospodarstw agroturystycznych przez orodki doradztwa rolniczego i samorz¹dy
terytorialne,
l du¿e zasoby wolnej si³y roboczej na wsi, w tym wykszta³conej m³odzie¿y,
l konkurencyjnoæ cenowa pobytów w gospodarstwach agroturystycznych,
l wieloletnia, ugruntowana pozycja pobytów wypoczynkowych w niektórych
regionach województwa (np. Bieszczady).
S³abe strony:
l niezadowalaj¹cy standard higieniczno-sanitarny wielu gospodarstw agrotu-
rystycznych,
l niezadowalaj¹cy stan infrastruktury wiejskiej, zw³aszcza w zakresie sieci
wodoci¹gowej, kanalizacyjnej, gazowej, zagospodarowania odpadów i cieków
oraz stanu technicznego dróg,
l niewystarczaj¹ca wiedza, ma³e dowiadczenie, brak odwagi do podjêcia ryzyka
dzia³alnoci agroturystycznej przez rolników,
l ma³e zasoby kapita³owe ludnoci wiejskiej,
l brak dobrych tradycji, a czêsto i wiary rolników w skutecznoæ wspólnego dzia³ania,
l niewystarczaj¹ca jakoæ i iloæ us³ug oferowanych turystom w gospodarstwach,
l niewystarczaj¹ce wspieranie turystyki wiejskiej ze strony samorz¹dów oraz brak
w urzêdach kompetentnych pracowników ds. turystyki,
l niedostateczna iloæ punktów gastronomicznych, warsztatów rzemielniczych,
obiektów i urz¹dzeñ rekreacyjno-sportowych w miejscowociach
agroturystycznych,
l niedostateczna promocja i informacja oferty agroturystycznej,
48
l w wielu czêciach województwa niedostatecznie rozwiniête rêkodzie³o ludowe
i pami¹tkarstwo.
Szanse:
l wzrastaj¹cy popyt na us³ugi agroturystyczne,
l rozwijanie szkolenia kursowego rolników w zakresie agroturystyki,
l utrzymanie ulg w zakresie podatków od dzia³alnoci agroturystycznej,
l rozwój kredytów preferencyjnych na agroturystykê i turystykê wiejsk¹,
l rozwój krajowego systemu kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej,
l oferowanie pobytów przez ca³y rok oraz kreowanie elastycznych, konkurencyjnych
cen za us³ugi agroturystyczne,
l rozwój infrastruktury sanitarno-higienicznej, drogowej i rekreacyjno-sportowej na
wsi,
l rozwijaj¹ce siê w województwie szkolnictwo rednie i wy¿sze, kszta³c¹ce kadry
hotelarskie i obs³ugi ruchu turystycznego, w tym m³odzie¿ ze rodowisk wiejskich,
l poprawa znajomoci jêzyków obcych wród mieszkañców wsi,
l powstawanie gospodarstw agroturystycznych produkuj¹cych atestowan¹
¿ywnoæ ekologiczn¹,
l poprawa stanu rodowiska naturalnego w miejscowociach o rozwiniêtych
funkcjach agroturystycznych.
Zagro¿enia:
l wzrastaj¹ca konkurencyjnoæ rynkowa ofert wypoczynkowych oraz agrotu-
rystycznych w Polsce oraz na terenach przygranicznych S³owacji,
l wysokie oprocentowanie kredytów na rozwój gospodarstw agroturystycznych,
l brak czytelnych, stabilnych przepisów prawnych dotycz¹cych dzia³alnoci
agroturystycznej, (podatkowe, budowlane, sanitarne i inne),
l niesprawny krajowy i regionalny system informacji i dystrybucji ofert
agroturystycznych,
l niedostateczny popyt na us³ugi agroturystyczne lub ich nadmierna poda¿ na rynku,
l rozszerzanie obszarów przyrodniczo chronionych ograniczaj¹cych funkcje
wypoczynkowe terenu.
3.1.3. Letnie pobyty wypoczynkowe dzieci i m³odzie¿y

Letnie pobyty wypoczynkowe dzieci i m³odzie¿y s¹ w znacznej mierze zwi¹zane
z wakacjami. W sk³ad produktu wchodz¹ tak¿e tzw. zielone szko³y, ³¹cz¹ce zajêcia dydak-
tyczne dzieci ze szkó³ miejskich z pobytem w bezporedniej bliskoci przyrody oraz
w nowym otoczeniu kulturowym.
Na produkt sk³adaj¹ siê: atrakcyjna dla wypoczynku letniego okolica, us³ugi
najczêciej taniej (sta³ej lub sezonowej) bazy noclegowej, us³ugi ¿ywieniowe, us³ugi
infrastruktury rekreacyjno-sportowej, turystycznej i inne.
49
Potencja³ ekonomiczny produktu: dostateczny.
Zorganizowane na terenie województwa zarejestrowane w Kuratorium Owiaty
i Wychowania pobyty dzieci i m³odzie¿y na koloniach i obozach letnich objê³y w 1998
roku ok. 20 tys. uczestników. Wypoczywaj¹cy pochodzili z ca³ej Polski, a nawet z zagra-
nicy (organizator: Wspólnota Polska). Do najczêciej reprezentowanych miejsc,
z których przyje¿d¿ali uczestnicy wypoczynku, nale¿a³y: Warszawa, Lublin, Tarnów,
Kielce, aglomeracja górnol¹ska. Licznie reprezentowani byli tak¿e organizatorzy z wo-
jewództwa podkarpackiego (ok. 25%), a zw³aszcza z Rzeszowa.
Szacuje siê, ¿e do województwa przybywa rocznie ok. 14-15 tys. uczestników
z zewn¹trz.
Do najczêciej zg³aszanych w Kuratorium miejsc pobytów wypoczynkowych
nale¿a³y: Lesko, Ustrzyki Dolne, Iwonicz Zdrój, Polañczyk Zdrój, Myczkowce, Solina
i Rymanów Zdrój. Poza wy¿ej wymienionymi miejscami, gdzie przebywali uczestnicy
wypoczynku, by³y tak¿e miejscowoci w powiatach: leskim, bieszczadzkim, sanockim,
jasielskim, kronieñskim, rzeszowskim, strzy¿owskim, dêbickim, lubaczowskim, przemy-
skim, ³añcuckim, mieleckim, a tak¿e stalowowolskim, ni¿añskim i tarnobrzeskim. Domi-
nuj¹cymi obszarami generowania produktu s¹ powiaty: leski, bieszczadzki, kronieñski
i sanocki. Zwraca uwagê wysoka pozycja miejscowoci uzdrowiskowych województwa
jako orodków letniego wypoczynku dzieci i m³odzie¿y.
Województwo podkarpackie nale¿y do terenów atrakcyjnych dla wypoczynku
dzieci i m³odzie¿y. Decyduje o tym szereg przes³anek omówionych wczeniej. Dodatko-
w¹ jest znaczna iloæ bazy kolonijnej, któr¹ stanowi¹ specjalistyczne orodki kolonijno-
wczasowe, obiekty wypoczynkowe, budynki szkolne spe³niaj¹ce przez okres wakacyj-
ny funkcje kolonijnej bazy noclegowej oraz obozowiska harcerskie.
Badania wypoczynku dzieci i m³odzie¿y przeprowadzone w lecie 1999 roku
wykaza³y, ¿e organizatorami tego rodzaju pobytów turystycznych w województwie by³y
ró¿nego rodzaju stowarzyszenia spo³eczne (w tym o charakterze religijnym, charytatyw-
nym, zwi¹zki harcerskie), zak³ady pracy, biura podró¿y i inni.
Alokacja produktu: produkt jest generowany przede wszystkim przez powia-
ty: leski, bieszczadzki, kronieñski i sanocki. Ponadto letnie pobyty wypoczynkowe
dzieci i m³odzie¿y maj¹ miejsce w powiatach: jasielskim, strzy¿owskim, dêbickim, rze-
szowskim, mieleckim, ³añcuckim, przemyskim, lubaczowskim, ni¿añskim, stalowowol-
skim i tarnobrzeskim.
Dominuj¹cy segment rynkowy:
l dzieci i m³odzie¿ z du¿ych i redniej wielkoci orodków miejskich,
l biura podró¿y.
Dominuj¹ce rynki dla produktu:
l wiêksze miasta województw s¹siaduj¹cych,
l du¿e aglomeracje i miasta redniej wielkoci z centralnej i po³udniowej Polski,
l Rzeszów i wiêksze miasta województwa podkarpackiego.
50
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: znaczne.
Stopieñ komercjalizacji: niski.
Perspektywa rozwoju produktu: rednia.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjne walory przyrodniczo-krajobrazowe i dobry stan rodowiska naturalnego,
l mo¿liwoæ wypoczynku dzieci i m³odzie¿y w miejscowociach o statusie
uzdrowiskowym,
l wystêpowanie orodków o funkcjach kolonijno-wypoczynkowych z infrastruktur¹
rekreacyjno-sportow¹,
l atrakcyjnie po³o¿one budynki szkolne, przystosowane do realizacji funkcji
kolonijnych,
l atrakcyjnie ulokowane bazy i obozowiska dla pobytów harcerskich,
l mo¿liwoci k¹pieli w basenach i strze¿onych k¹pieliskach na zalewach i rzekach,
l dobra infrastruktura szlaków turystyki pieszej oraz cie¿ek przyrodniczo-
dydaktycznych,
l atrakcje turystyczne w postaci kolejek w¹skotorowych, ciekawych muzeów, statków
na Zalewie Soliñskim.
S³abe strony:
l niedostateczna iloæ infrastruktury rekreacyjno-sportowej (w tym basenów
i k¹pielisk) na terenie obiektów lub w ich otoczeniu s³u¿¹cych pobytom
wypoczynkowym dzieci i m³odzie¿y,
l niedostateczna promocja bazy (w tym zw³aszcza obiektów szkolnych) s³u¿¹cej
pobytom dzieci i m³odzie¿y,
l brak obiektów us³ug rozrywkowo-rekreacyjnych (weso³e miasteczka z kolejkami,
parki tematyczne, centra zabaw i gier itp.),
l zbyt skromna oferta programowanego pobytu (elementy szko³y przetrwania,
doskonalenie umiejêtnoci jêzykowych, odkrywanie przyrody, nauka sportów
np. tenisa, ¿eglowania itp.).
Szanse:
l rozwój bazy i infrastruktury wypoczynkowej ukierunkowanej na letni wypoczynek
dzieci i m³odzie¿y,
l skuteczna promocja bazy wypoczynkowej (szczególnie atrakcyjnie po³o¿onych
budynków szkolnych) wród organizatorów wypoczynku dzieci i m³odzie¿y,
l opracowanie i promocja pobytów programowanych np. elementy szko³y
przetrwania, jêzyki obce i inne programy,
l przygotowanie ofert wypoczynku dzieci i m³odzie¿y na wybrane rynki zagraniczne.
51
Zagro¿enia:
l pogarszaj¹cy siê stan bazy i infrastruktury s³u¿¹cej wypoczynkowi dzieci
i m³odzie¿y,
l wzrost konkurencyjnoci s¹siednich województw i innych regionów Polski dla
wypoczynku dzieci i m³odzie¿y,
l rozwój zagranicznych ofert wyjazdów wypoczynkowych dzieci i m³odzie¿y,
l dalsza niedostateczna promocja produktu na aktualnych i nowych rynkach
w Polsce.
3.2. PRODUKT TURYSTYCZNY: ZIMOWE POBYTY WYPOCZYN-

KOWE
Podstawowym walorem turystycznym ³¹czonym z wypoczynkiem w zimie, s¹
góry. Produkt obejmuje pobyty wypoczynkowe w hotelach, ca³orocznych orodkach
wypoczynkowych, w gospodarstwach agroturystycznych, a tak¿e wypoczynek dzieci
i m³odzie¿y na zimowiskach. W sk³ad produktu oprócz walorów krajobrazowych czy
klimatycznych wchodz¹ us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe, infrastruktury rekreacyjno-wy-
poczynkowej (np. wyci¹gi narciarskie) oraz inne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 30-35 tys. osób w tym
ok. 25 do 30 tys. spoza terenu województwa.
Alokacja produktu: najbogatsz¹ ofertê pobytów wypoczynkowych w zimie
generuj¹ powiaty: leski i bieszczadzki. Na mniejsz¹ skalê jest ona obecna na terenie
powiatów: sanockiego, kronieñskiego, a w postaci ladowej oferty w kilku innych
powiatach województwa.
l rodziny z dzieæmi w wieku starszym przedszkolnym i w wieku szkolnym o rednich
i wy¿szych dochodach z orodków miejskich,
l ludzie m³odzi stanu wolnego o rednich i wy¿szych dochodach - mieszkañcy miast,
l dzieci i m³odzie¿ z orodków miejskich.
l du¿e aglomeracje miejskie z terenu Polski, szczególnie ze rodkowej i po³udniowej
czêci kraju,
l miasta województwa podkarpackiego.
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: dostateczne.
Stopieñ komercjalizacji produktu: znaczny.
Aktualna efektywnoæ ekonomiczna produktu dla regionu: znaczna.
Mo¿liwoci recepcyjne produktu: rednie.
52
Podstawowe oceny charakteryzuj¹ce produkt s¹ zbie¿ne z ocenami produktu
letnie pobyty wypoczynkowe. Do nowych nale¿¹:
Mocne strony:
l istnienie obszaru (powiaty: leski i bieszczadzki), gdzie wystêpuje wzglêdna
koncentracja produktu,
l korzystne warunki do uprawiania sportów i rekreacji zimowej,
l ma³e natê¿enie ruchu turystycznego, co sprzyja spokojnemu wypoczynkowi.
S³abe strony:
l brak oferty odpowiadaj¹cej standardom centrów wypoczynku zimowego
spotykanych w krajach o rozwiniêtej turystyce zimowej oraz coraz czêciej w innych
regionach Polski,
l uboga infrastruktura sportowo-rekreacyjna dla zimowych pobytów wypo-
czynkowych (ma³o wyci¹gów narciarskich, nieliczne, ma³o atrakcyjne baseny kryte,
brak centrów rozrywki, tras spacerowych, miejsc - orodków zabaw dla dzieci itp.),
l niedostateczna iloæ oferty programowanej (wypoczynek z nauk¹ jazdy na nartach,
pobyt z poprawianiem sylwetki, lekcjami lub konwersacjami jêzykowymi itp.),
l problemy z utrzymaniem w zimie przejezdnoci dróg w terenach górskich,
l brak obiektów do wypoczynku zimowego w Beskidzie Niskim (zw³aszcza w powiecie
jasielskim).
Szanse:
l rozwój infrastruktury i us³ug s³u¿¹cych pobytom wypoczynkowym w zimie,
l zwiêkszaj¹ca siê iloæ osób korzystaj¹cych z wypoczynku w zimie, jako efekt wzrostu
zamo¿noci spo³eczeñstwa oraz wiêkszej dba³oci o stan psychofizyczny
organizmu,
l modernizacja istniej¹cych oraz rozwój nowych obiektów s³u¿¹cych celom
wypoczynku zimowego.
Zagro¿enia:
l stagnacja, brak inwestycji podnosz¹cych atrakcyjnoæ zimowych pobytów
wypoczynkowych w regionie,
l utrwalaj¹cy siê obraz terenu Bieszczadów jako obszaru trudno dostêpnego w zimie
ze wzglêdu na nieprzejezdne drogi,
l wzrost konkurencyjnoci zimowych pobytów wypoczynkowych na S³owacji oraz
w Beskidzie Niskim i S¹deckim na terenie województwa ma³opolskiego,
l kolizje miêdzy funkcj¹ ochronny przyrody a rozwojem funkcji turystycznych
(budowa infrastruktury dla zimowych pobytów wypoczynkowych) w regionie.
53
3.3. PRODUKT TURYSTYCZNY: KRÓTKIE POBYTY WYPOCZYN-
KOWE (W TYM WEEKENDOWE) W CI¥GU CA£EGO
ROKU
Produkt obejmuje krótkie pobyty wypoczynkowe (do 3 nocy, niewielka odle-
g³oæ) zwi¹zane s¹ z potrzeb¹ odbudowy, zachowania oraz ochrony si³ fizycznych
i psychicznych wspó³czesnego cz³owieka. W odró¿nieniu od pobytów urlopowych,
oferta krótkich wypoczynków w wiêkszym stopniu ³¹czy spokojne warunki pobytu (np.
kontakt z przyrod¹) z mo¿liwociami rozrywki i aktywnym, a równoczenie relaksuj¹cym
spêdzaniem czasu.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 50 tys. osób z terenu woje-
wództwa oraz ok. 3-4 tys. osób z zewn¹trz.
Alokacja produktu: centrum generowania produktu s¹ powiaty: leski i biesz-
czadzki, a szczególnie tereny nad Zalewami: Soliñskim i Myczkowskim. Licz¹c¹ siê po-
zycjê posiada tak¿e powiat kronieñski. Ponadto produkt jest reprezentowany przez
powiaty: sanocki, jasielski, przemyski, dêbicki, ropczycko-sêdziszowski, mielecki, kol-
buszowski, ni¿añski, stalowowolski, jaros³awski, przeworski.
l m³odzie¿ z orodków miejskich,
l rodziny z dzieæmi w wieku szkolnym o rednich i wy¿szych dochodach z wiêkszych
orodków miejskich.
Dominuj¹cy rynek dla produktu: miasta województwa podkarpackiego.
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: niskie.
Stopieñ komercjalizacji: dostateczny.
Aktualna efektywnoæ ekonomiczna produktu dla regionu: dostateczna.
Mocne strony:
l atrakcyjnoæ pobytów w miejscowociach nad Zalewem Soliñskim i Myczkowskim,
l atrakcyjnoæ krótkich pobytów w Iwoniczu-Zdroju i Rymanowie-Zdroju,
l niskie koszty krótkich pobytów w sezonowej bazie noclegowej.
S³abe strony:
l odleg³oæ od du¿ych aglomeracji miejskich w Polsce,
l niski poziom zurbanizowania województwa podkarpackiego i przyleg³ych
województw jako róde³ generowania konsumentów produktu,
l dominacja substandardowej, sezonowej bazy noclegowej s³u¿¹cej produktowi,
l skromna oferta us³ug rozrywkowych w miejscowociach wypoczynkowych,
l niedostateczna infrastruktura wypoczynkowa do czynnego wypoczynku
(k¹pieliska, baseny, wypo¿yczalnie sprzêtu p³ywaj¹cego, wyci¹gi narciarskie).
54
Szanse:
l wzrost popularnoci krótkich wyjazdów wypoczynkowych, zw³aszcza
weekendowych,
l rozwój infrastruktury turystyczno-wypoczynkowej oraz oferty us³ug zw³aszcza
ró¿nych form rozrywki dla turystów,
l poprawa dostêpnoci komunikacyjnej (³atwy, szybki dojazd) do miejscowoci
wypoczynkowych.
Zagro¿enia:
l nadmierna koncentracja ruchu przyjazdowego w wybranych miejscowociach
realizuj¹cych funkcje wypoczynku urlopowego, co mo¿e powodowaæ kolizje miêdzy
odpoczywaj¹cymi a korzystaj¹cymi z rozrywek przybyszami weekendowymi,
l rozwój orodków wypoczynku krótkoterminowego i weekendowego na przyleg³ych
terenach s¹siednich województw powoduj¹cy wyprowadzanie turystów poza
województwo podkarpackie.
3.4. PRODUKT TURYSTYCZNY: GRUPOWE WYCIECZKI OBJAZ-

DOWE
Produkt obejmuje zwiedzanie terenu województwa poprzez przemieszczanie siê
grupy turystów po zaplanowanej trasie, po³¹czone ze zwiedzaniem miast, muzeów
i obiektów zabytkowych lub terenów o atrakcjach krajobrazowo-przyrodniczych.
W sk³ad produktu wchodz¹ us³ugi atrakcji turystycznych (zwiedzanie), us³ugi noclego-
we, ¿ywieniowe i przewodnickie.
Produkt sk³ada siê z dwóch produktów szczegó³owych:
A./ wycieczki objazdowe dzieci i m³odzie¿y,
B./ wycieczki objazdowe innych grup.
Szacunkowa wielkoæ ruchu wycieczkowego (³¹cznie wycieczki dzieci i m³o-
dzie¿y oraz doros³ych) w województwie wynosi od 240 do 300 tys. osób w skali roku,
z czego ok. 25% tj. 60-75 tys. stanowi¹ osoby przyje¿d¿aj¹ce w grupach spoza woje-
wództwa.
Alokacja produktu: produkt jest generowany szczególnie przez nastêpuj¹ce
powiaty województwa: ³añcucki, leski, bieszczadzki, le¿ajski, sanocki, brzozowski, prze-
myski, jaros³awski, tarnobrzeski, rzeszowski oraz kronieñski i kolbuszowski (g³ównie
dzieci i m³odzie¿).
l dzieci i m³odzie¿ szkó³ podstawowych i rednich,
l doroli pracownicy firm i instytucji.
l teren województwa podkarpackiego i województw s¹siaduj¹cych (dzieci i m³odzie¿),
l teren ociennych województw i teren ca³ego kraju (doroli).
55

Mocne strony:
l atrakcyjne walory zabytkowe w postaci zachowanych starych uk³adów
urbanistycznych oraz cennych zabytków sakralnych i wieckich,
l atrakcyjne walory krajobrazowo-przyrodnicze w postaci terenów górskich z bogat¹
flor¹ i faun¹,
l interesuj¹ce zbiory muzealne.
S³abe strony:
l ogólnie poza nielicznymi wyj¹tkami niewysoka klasa obiektów zabytkowych,
l z³y dojazd lub peryferyjne po³o¿enie miejscowoci lub obiektów o znacznej
atrakcyjnoci turystycznej,
l brak przygotowanych do zwiedzania obiektów archeologicznych,
l statyczny charakter zbiorów muzealnych,
l brak opracowanych tematycznie lub terytorialnie produktów w postaci ofert
wycieczek po województwie albo tras zwiedzania, adresowanych do ró¿nych
segmentów rynku,
l niedostateczne oznakowanie dróg dla celów turystycznych oraz informacje
turystyczne przy obiektach zabytkowych lub przyrodniczych,
l brak prezentacji ¿ywej kultury i sztuki ludowej regionu,
l uboga oferta pami¹tek regionalnych,
l niedostateczna promocja turystyczna niektórych zabytków, zbiorów muzealnych
i atrakcji przyrodniczych,
l nieobecna w gastronomii kuchnia regionalna.
Szanse:
l rozwijanie siê turystyki poznawczej (zwiedzania), skierowanej zw³aszcza na
poznawanie dziedzictwa kulturowego regionów i krajów,
l poprawiaj¹cy siê stan wielu obiektów zabytkowych w województwie,
l poprawa ekspozycji w wybranych muzeach województwa,
l wprowadzenie do programu wycieczkowego prezentacji kultury i sztuki ludowej,
l poprawa dojazdów i miejsc parkowania pojazdów w pobli¿u obiektów s³u¿¹cych
zwiedzaniu oraz poprawa ekspozycji obiektów (tablice informacyjne, podwietlenie),
l poprawa oznakowania komunikacyjnego i turystycznego dróg w województwie,
l rozwój nowych atrakcji turystycznych w województwie,
l opracowanie szczegó³owych ofert tras wycieczkowych po województwie dla
ró¿nych segmentów rynku i ich promocja wród biur podró¿y oraz nauczycieli.
56
Zagro¿enia:
l brak dostatecznych rodków na odbudowê, utrzymanie i konserwacjê obiektów
zabytkowych,
l ograniczanie rodków publicznych na funkcjonowanie placówek muzealnych,
l zmiany krajobrazu kulturowego wsi (zanikanie folkloru, sztuki ludowej, tradycyjnego
budownictwa drewnianego),
l nieprawid³owe przekszta³canie budowli zabytkowych na cele dzia³alnoci
gospodarczej zmieniaj¹cej jej pierwotny charakter i funkcje u¿ytkowe,
l kolizja miêdzy funkcjami ochrony przyrody w regionie a wzrastaj¹cym ruchem
wycieczkowym,
l utrzymywanie siê niewielkiego zainteresowania samorz¹dów gminnych rozwojem
turystyki.
3.5. PRODUKT TURYSTYCZNY: INDYWIDUALNE WYCIECZKI

OBJAZDOWE
Dynamiczny rozwój motoryzacji jaki nast¹pi³ w Polsce w ci¹gu ostatniego dzie-
siêciolecia, przyniós³ ze sob¹ rozwój indywidualnej turystyki krajoznawczej. Do najwa¿-
niejszych us³ug wchodz¹cych w sk³ad produktu nale¿¹: us³ugi atrakcji turystycznych
(zwiedzanie), us³ugi noclegowe i us³ugi gastronomiczne.
W produkcie tym sporadycznie wystêpuje popyt na us³ugi przewodnickie
w terenie.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 60 do 80 tys. osób w skali
roku, z czego ok. 20 do 25 tys. stanowi¹ osoby spoza województwa.
Alokacja produktu: produkt jest szczególnie generowany przez powiaty: leski,
bieszczadzki, sanocki, kronieñski, przemyski, jaros³awski, przeworski, ³añcucki, rze-
szowski, le¿ajski, brzozowski i jasielski.
Dominuj¹ce segmenty rynkowe produktu:
l osoby w wieku 30-50 lat dysponuj¹ce samochodem osobowym.
l województwo podkarpackie,
l centralna i po³udniowa Polska.
57
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjnoæ walorów zabytkowych,
l atrakcyjnoæ walorów krajobrazowo-przyrodniczych,
l interesuj¹ce zbiory muzealne,
l obecnoæ na rynku ksiêgarskim przewodników dla turystyki samochodowej po
regionie.
S³abe strony:
l niedostateczna ekspozycja walorów turystycznych (brak tablic informacyjnych
w odwiedzanych miejscach, kierunków zwiedzania terenu i obiektów),
l brak opracowanych w formie broszur, tematycznych lub terytorialnych tras
zwiedzania terenu województwa,
l niedostateczna promocja turystyczna wielu ciekawych obiektów, zbiorów
muzealnych i atrakcji przyrodniczych,
l niedostateczna iloæ taniej przydro¿nej bazy noclegowej,
l niedostateczna iloæ standardowych campingów,
l niedostateczne oznakowanie dróg oraz iloæ parkingów przydro¿nych z zapleczem
sanitarno-higienicznym dla turystów zmotoryzowanych,
l z³y stan wielu dróg rangi wojewódzkiej i lokalnych tras przejazdowych,
l niedostateczny stan bezporednich dojazdów do walorów turystycznych oraz
brak przy nich parkingów postojowych z toaletami,
l uboga oferta pami¹tek regionalnych,
l nieobecna w gastronomii kuchnia regionalna.
Szanse:
l postêpuj¹cy rozwój turystyki objazdowej,
l przewidywany rozwój sieci drogowej w Polsce (autostrady, drogi ekspresowe)
umo¿liwiaj¹cej szybszy dojazd do regionu,
l wsparcie rozwoju infrastruktury turystycznej (drogi dojazdowe, oznakowanie dróg,
szlaków turystycznych, budowa parkingów) przez fundusze Unii Europejskiej,
l rozwój promocji turystycznej województwa adresowanej do turystów
zmotoryzowanych,
l opracowanie tematycznych i terytorialnych tras zwiedzania województwa wraz
z mo¿liwociami korzystania z noclegów, us³ug gastronomicznych, miejscami
parkowania i innymi us³ugami dla turystów zmotoryzowanych,
l rozwój przydro¿nej taniej bazy noclegowej,
l rozwój standardowych campingów w ró¿nych czêciach województwa,
l rozwój nowych przejæ granicznych dla ruchu samochodowego ze S³owacj¹
i Ukrain¹,
l wypromowanie w krajach tematycznych tras turystycznych po Euroregionie
Karpackim.
58
Zagro¿enia:
l niekorzystne dla stanu rodowiska naturalnego natê¿enie ruchu samochodowego
w atrakcyjnych turystycznie subregionach i miejscowociach województwa,
l nadmierna eksploatacja wybranych tras komunikacyjnych s³u¿¹cych turystyce
(np. obwodnica bieszczadzka),
l brak realizacji autostrad i dróg szybkiego ruchu prowadz¹cych do regionu, co
zniechêci czêæ potencjalnych turystów do podró¿y na teren województwa,
l wzrost konkurencyjnoci turystycznej województw s¹siednich oraz
przygranicznych terenów S³owacji i Ukrainy.
3.6. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W UZDROWISKACH

Pobyty w miejscowociach uzdrowiskowych, które dziêki szczególnym warun-
kom klimatycznym oraz oddzia³ywaniu czynników przyrodoleczniczych wp³ywaj¹ na
poprawê stanu zdrowia przyjezdnych, s¹ jednym z wa¿niejszych produktów turystycz-
nych województwa podkarpackiego. W sk³ad produktu oprócz wymienionych wy¿ej
walorów miejscowoci, wchodz¹ us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe, ró¿nego rodzaju us³u-
gi zabiegi lecznicze i inne.
W ramach tego produktu mo¿na wyszczególniæ dwa rodzaje pobytów tj.:
l pobyty lecznicze,
l pobyty profilaktyczno-wypoczynkowe.
Potencja³ ekonomiczny produktu: wysoki.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 35-45 tys. osób spoza terenu
województwa.
Alokacja produktu: powiaty: kronieñski (Iwonicz, Rymanów), leski (Polañ-
czyk) i lubaczowski (Horyniec).
l osoby starsze i w wieku rednim o zaawansowanym stanie chorobowym,
l osoby w wieku starszym i rednim w miarê zdrowe (pobyt profilaktyczno-
wypoczynkowy),
l dzieci chore (Rymanów),
l rodziny z dzieæmi zdrowymi.
l rynek krajowy (segmenty: pierwszy i drugi),
l rynek wojewódzki i województw s¹siaduj¹cych (segmenty: trzeci i czwarty).
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: redni
59
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l tradycje leczenia uzdrowiskowego,
l korzystne uwarunkowania klimatyczne oraz turystyczno-krajoznawcze,
l doæ dobrze rozwiniêta baza lecznicza,
l urozmaicone ród³a wód mineralnych,
l doæ nowoczesna baza zabiegowa i wysoko wyspecjalizowana kadra,
l wysokiej jakoci naturalne zasoby surowców leczniczych.
S³abe strony:
l brak nowoczesnej infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej dla pobytów
profilaktyczno-wypoczynkowych,
l brak lub niedostateczna iloæ oznakowanych i zagospodarowanych cie¿ek
spacerowych w pobli¿u uzdrowisk,
l niedostateczna oferta spêdzania wolnego czasu przez turystów,
l niedostateczna infrastruktura komunikacyjna (parkingi, brak lub s³abo widoczne
drogowskazy do sanatoriów, pensjonatów i innych obiektów),
l niedostateczna promocja uzdrowisk adresowana do konkretnych rynków i ich
segmentów.
Ponadto:
Polañczyk:
l niedostateczne rodki finansowe na zagospodarowanie istniej¹cych róde³ wód
mineralnych,
l niezadowalaj¹ca baza lecznictwa uzdrowiskowego,
l brak wspó³pracy miêdzy orodkami lecznictwa sanatoryjnego,
l zunifikowane, pozostaj¹ce w dysharmonii z otaczaj¹cym krajobrazem budownictwo
sanatoryjne,
l z³e za³o¿enie przestrzenne uzdrowiska, którego g³ówn¹ o stanowi droga ruchu
ko³owego.
Horyniec:
l s³aba dostêpnoæ komunikacyjna (sytuacjê pogorszy mo¿liwa likwidacja linii
kolejowej),
l rozproszenie przestrzenne uzdrowiska,
l przed³u¿aj¹ca siê inwestycja w zak³ad przyrodoleczniczy,
l z³e rozwi¹zania komunikacyjne, m.in. brak obwodnicy,
l brak strategii rozwoju gminy,
l brak rozwi¹zañ w zakresie gazyfikacji uzdrowiska.
Szanse:
l uchwalenie ustaw: o uzdrowiskach, o lecznictwie uzdrowiskowym,
l szersze zainteresowanie siê samorz¹dów rozwojem gmin poprzez funkcje
uzdrowiskowe i wypoczynkowe,
60
l docenienie roli lecznictwa uzdrowiskowego w profilaktyce, leczeniu
i rekonwalescencji przez kasy chorych,
l poprawa sytuacji ekonomicznej spo³eczeñstwa, zw³aszcza emerytów i rencistów,
l rozwój funkcji wypoczynkowych, a szczególnie infrastruktury s³u¿¹cej rekreacji
i wypoczynkowi,
l dostosowanie infrastruktury uzdrowisk i ich otoczenia do aktualnych potrzeb,
l mo¿liwoci rozwoju gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych w otoczeniu
uzdrowisk,
l rozwiniêcie marketingu pobytów leczniczych i profilaktycznych w uzdrowiskach
regionu.
Zagro¿enia:
l konkurencja innych orodków uzdrowiskowych, zw³aszcza woj. ma³opolskiego,
l zbyt d³ugie i realizowane z b³êdami reformowanie s³u¿by zdrowia, co poci¹ga za
sob¹ problemy finansowe uzdrowisk,
l niedostateczne rodki finansowe po stronie samorz¹dów na dalszy rozwój
infrastruktury uzdrowiskowej i rekreacyjno-wypoczynkowej,
l pogorszenie stanu rodowiska naturalnego w otoczeniu uzdrowisk, w tym
rabunkowa polityka lena,
l przebieg tranzytowego ruchu przez centrum uzdrowisk (zw³aszcza Rymanowa
Zdroju),
l utrudnienia w dostêpnoci komunikacyjnej,
l procesy przekszta³ceñ w³asnociowych nie gwarantuj¹ce utrzymania lecznictwa
uzdrowiskowego w czêci obiektów (zw³aszcza w Polañczyku).
3.7. PRODUKT TURYSTYCZNY: PIESZE WÊDRÓWKI SZLAKA-

MI TURYSTYCZNYMI
Piesze wêdrówki po szlakach turystycznych zaliczane s¹ do turystyki kwalifi-
kowanej. Stanowi¹ tak¿e sk³adow¹ turystyki aktywnej. Ze wzglêdu na pozycjê tego
produktu w turystyce województwa, postanowiono go wydzieliæ i uznaæ za oddzielny,
dobrze identyfikowany produkt turystyczny regionu.
Ruch na pieszych szlakach turystycznych sk³ada siê z kilku rodzajów turystów:
l turystów indywidualnych uprawiaj¹cych turystykê kwalifikowan¹,
l turystów indywidualnych traktuj¹cych przejcie szlakiem jako formê rekreacji
ruchowej uzupe³niaj¹cej pobyt wypoczynkowy, weekendowy lub wycieczkowy,
l grup turystycznych (w tym uczestników rajdów) uprawiaj¹cych turystykê
kwalifikowan¹,
l grup turystycznych traktuj¹cych przejcie szlakiem jako uzupe³nienie programu
wycieczkowego realizowanego w województwie.
61
Prezentowany produkt, jak ju¿ wczeniej stwierdzono, obejmuje g³ównie upra-
wianie turystyki kwalifikowanej.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: nie mniej ni¿ 25 tys. osób,
z czego ok. 10 - 15 tys. stanowi¹ turyci spoza województwa.
Nieporównywalnie wiêksza iloæ turystów uczestniczy w krótkich przejciach
lub spacerach po szlakach i trasach turystycznych. Nie one s¹ jednak podstawowym
celem przyjazdu do województwa.
Alokacja produktu: produkt jest generowany g³ównie przez powiaty: biesz-
czadzki i leski, a w mniejszym stopniu przez powiaty: sanocki, kronieñski, jasielski i
przemyski. Piesze wêdrówki odbywaj¹ siê tak¿e po terenie pozosta³ych powiatów woje-
wództwa.
l m³odzie¿ starsza (szkolna i studencka),
l osoby w ró¿nym wieku mi³onicy pieszych wêdrówek.
l ca³a Polska,
l województwo podkarpackie.
Stopieñ komercjalizacji produktu: niski.
Mo¿liwoci recepcyjne produktu: wysokie.
Wobec zagro¿enia mo¿liwoci¹ przekraczania ch³onnoci turystycznej na nie-
których odcinkach szlaków turystyki pieszej w Bieszczadzkim Parku Narodowym, nie-
zbêdne jest rozwa¿enie mo¿liwoci limitowania iloci turystów na okrelonych obsza-
rach parku.
Perspektywa rozwoju produktu: dostateczna.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l wysoka atrakcyjnoæ krajobrazowa, przyrodnicza i ró¿norodnoæ rodowiska dla
pieszych wêdrówek po szlakach turystycznych,
l dobrze rozbudowana sieæ szlaków turystycznych, szczególnie w regionach górskich
Bieszczadów i Beskidu Niskiego,
l stosunkowo dobry stan oznakowania szlaków pozostaj¹cych pod opiek¹ PTTK,
l atrakcyjne trasy obozów wêdrownych PTSM,
l niski koszt uprawiania tego rodzaju turystyki,
l bogata oferta licznych rajdów turystyki pieszej w województwie,
l dobrze opracowane przewodniki po szlakach turystyki pieszej w województwie.
62
S³abe strony:
l niedostateczne zainteresowanie szlakami pieszymi biegn¹cymi po terenach
nizinnych,
l skromna iloæ szlaków wyprowadzaj¹cych turystów z centrów wypoczynku,
l niedostateczna konserwacja szlaków oznakowanych przez gminy i inne podmioty
(poza PTTK),
l znikoma iloæ infrastruktury szlakowej tj. punktów widokowych i wypoczynkowych,
³aw, mostków, koszy na mieci itp.
l niewystarczaj¹ca iloæ ma³ych schronisk i pól biwakowych w ci¹gu du¿ych szlaków
tranzytowych (g³ówny beskidzki i graniczny),
l brak promocji produktu jako ca³oci z³o¿onej z atrakcji, infrastruktury i us³ug,
a tak¿e niskich kosztów ponoszonych przez turystów, ukierunkowanej na du¿e
orodki kszta³c¹ce m³odzie¿ i studentów w Polsce,
l niski poziom dochodów z tej formy turystyki.
Szanse:
l wzrastaj¹ce zainteresowanie zdobywaniem szczytów jako form¹ przygody,
osi¹gniêæ turystycznych,
l dobra pozycja (wizerunek) Bieszczadów jako terenu do pieszych wêdrówek po
szlakach turystycznych,
l promocja pieszych wêdrówek wród m³odzie¿y szkolnej i studenckiej,
l utrzymanie organizacji rajdów turystyki pieszej po terenie województwa,
l ³¹czenie pieszych wêdrówek po szlakach turystycznych z innymi formami turystyki
aktywnej tj. jazd¹ konn¹, rowerow¹, kajakarstwem w jeden wspólny program,
l promocja pieszych wêdrówek po szlakach turystycznych województwa wród
mieszkañców du¿ych aglomeracji miejskich w Polsce.
Zagro¿enia:
l widoczny spadek zainteresowania klasyczn¹, kwalifikowan¹ turystyk¹ piesz¹
realizowan¹ w formie d³ugich wêdrówek z pe³nym wyposa¿eniem biwakowym,
l mo¿liwoæ przekroczenia ch³onnoci turystycznej terenu na niektórych odcinkach
szlaków pieszych w Bieszczadzkim Parku Narodowym spowodowane przez
kumulowanie siê wêdrówek turystów kwalifikowanych, uczestników krótkich
wycieczek pieszych (produkt: wypoczynek letni) oraz uczestników wycieczek
objazdowych,
l wzrastaj¹ca konkurencyjnoæ pieszych wêdrówek po szlakach turystycznych
w Karpatach ukraiñskich, s³owackich oraz po dobrze zagospodarowanych szlakach
w województwie ma³opolskim,
l niszczenie oznakowania i infrastruktury szlakowej, w tym wycinanie drzew
z oznaczeniem szlakowym na terenach lenych,
l brak zainteresowania szlakami turystyki pieszej ze strony samorz¹dów lokalnych,
l brak inwestowania w rozwój infrastruktury szlakowej (platformy widokowe, miejsca
do odpoczynku, mostki, utwardzone pod³o¿e), a tak¿e towarzysz¹cej (parkingi,
toalety).
63
3.8. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY ZWI¥ZANE Z UDZIA-
£EM W TURYSTYCE AKTYWNEJ (rower, kajak, narty lado-
we, krótkie przejcia piesze, jazda samochodem terenowym)
Rozwój wspó³czesnej cywilizacji niesie ze sob¹ postêp spo³eczny i ekonomicz-
ny. Przynosi tak¿e wzrastaj¹ce obci¹¿enie uk³adu nerwowego i sprzyja zmniejszaniu
aktywnoci fizycznej. Jednym ze sposobów wzmacniania psychofizycznej wydolnoci
organizmu jest m.in. udzia³ w turystyce aktywnej. Wymaga on przygotowania kondy-
cyjnego oraz zasobu umiejêtnoci niezbêdnych do pos³ugiwania siê specjalistycznym
sprzêtem (np. jazdy na rowerze, p³ywania kajakiem, poruszania siê na nartach, samocho-
dem terenowym).
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 10- 12 tys. osób, z czego
spoza terenu województwa ok. 6-8 tys. osób.
Alokacja produktu: produkt jest szczególnie obecny w nastêpuj¹cych powia-
tach województwa: bieszczadzkim, leskim, sanockim, kronieñskim, jasielskim, przemy-
skim. W niewielkim stopniu jest generowany przez powiaty: dêbicki, rzeszowski, luba-
czowski, jaros³awski, le¿ajski, ³añcucki, ropczycko-sêdziszowski.
l m³odzie¿ w wieku 16-25 lat,
l osoby w wieku rednim (do 45 lat) aktywne ruchowo o rednim i wy¿szym poziomie
dochodów.
l orodki miejskie w ca³ym kraju,

Mocne strony:
l ukszta³towanie terenu (góry, pogórza) sprzyjaj¹ce turystyce aktywnej,
l niski stopieñ urbanizacji oraz ma³o zaludnione tereny, o atrakcyjnych walorach
przyrodniczych,
l dobra sieæ szlaków do pieszych wycieczek,
l doæ czyste rzeki, sprzyjaj¹ce sp³ywom kajakowym,
l sprzyjaj¹ce warunki terenowe i niegowe do uprawiania narciarstwa ladowego.
64
S³abe strony:
l peryferyjnoæ po³o¿enia terenu województwa,
l s³aba infrastruktura noclegowa i wyposa¿enie wielu orodków turystyki aktywnej,
l krótkie, o zdewastowanym czêsto oznakowaniu trasy dla turystyki rowerowej,
l ma³a iloæ oraz z³y stan nawierzchni dróg lokalnych i ródpolnych dla uprawiania
turystyki rowerowej,
l zakaz uprawiania turystyki rowerowej na szlakach turystycznych biegn¹cych po
terenach parków narodowych,
l niewystarczaj¹ca iloæ tras wycieczek pieszych o okolicach miejscowoci
stanowi¹cych centra wypoczynkowe regionu,
l niedostateczna iloæ ofert turystyki aktywnej województwa na rynku turystycznym.
Szanse:
l rosn¹ca moda na turystykê aktywn¹,
l poprawa dostêpnoci komunikacyjnej regionu,
l poprawa stanu nawierzchni oraz rozwój dróg lokalnych, a tak¿e stopniowe
wydzielanie oddzielnego pasa ruchu jako infrastruktury dla turystyki rowerowej,
l rozwój zaplecza noclegowego oraz infrastruktury rekreacyjno-sportowej orodków
turystyki aktywnej w regionie,
l wytyczenie sieci szlaków dla turystyki rowerowej w regionie,
l wytyczenie szlaków turystyki pieszej wyprowadzaj¹cych turystów z miejscowoci
o charakterze wypoczynkowym,
l wyznaczenie i przygotowanie poligonów do jazdy samochodami terenowymi
poza obszarami chronionymi,
l rozwój ofert turystycznych regionu, których podstawow¹ sk³adow¹ bêd¹ ró¿ne
formy turystyki aktywnej lub ich kompilacja.
Zagro¿enia:
l brak rozwoju sieci szlaków oraz infrastruktury drogowej dostosowanej do jazdy
rowerem (wydzielone pasy ruchu),
l brak rozwoju krótkich szlaków i tras pieszych wycieczek w atrakcyjnych
krajobrazowo terenach województwa,
l kolizje miêdzy potrzeb¹ rozwijania produktów turystyki aktywnej a ochron¹
przyrody w regionie,
l niedocenianie organizacji imprez turystyki aktywnej (kwalifikowanej) dla m³odzie¿y
jako formy promocji regionu,
l brak profesjonalnie opracowywanych produktów turystyki aktywnej i ich
marketingu na wyselekcjonowanych rynkach.
65
3.9. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY MYLIWSKIE
Tereny zasobne w lasy (ponad 35% powierzchni województwa) oraz odpo-
wiednio prowadzona gospodarka ³owiecka spowodowa³y, ¿e region jest atrakcyjnym
obszarem wystêpowania doæ licznej populacji zwierz¹t ³ownych. St¹d oferta polowañ
cieszy siê zainteresowaniem krajowych i zagranicznych myliwych.
Produkt mo¿e byæ poszerzony o inne oferty, np.:
- udostêpnianie ³owisk do tresury psów myliwskich,
- tzw. bezkrwawe ³owy tj. ca³oroczne polowanie z lornetk¹, aparatem
fotograficznym lub kamer¹ filmow¹.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji turystycznej: ok. 1-1,5 tys. osób rocznie
(w tym ok. 700 myliwych z zagranicy).
Alokacja produktu: produkt jest generowany w podstawowej mierze przez
powiaty: bieszczadzki, leski, sanocki, przemyski, lubaczowski, jasielski, jaros³awski, prze-
worski, le¿ajski, kolbuszowski, kronieñski. Jest tak¿e obecny w pozosta³ych powiatach
województwa.
Dominuj¹ce segmenty rynku: mê¿czyni w rednim wieku.
l mieszkañcy woj. podkarpackiego,
l obcokrajowcy z Niemiec, Austrii i W³och.
Stopieñ komercjalizacji: wysoki.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjnoæ przyrodnicza, ekologiczna i ³owiecka województwa uzupe³niona
szczególnymi walorami krajobrazowymi,
l relatywnie wysokie pog³owie zwierzyny grubej i drobnej,
l dobrze prowadzona gospodarka ³owiecka,
l wyspecjalizowana i dowiadczona kadra zajmuj¹ca siê organizacj¹ i obs³ug¹
myliwych zza granicy,
l odpowiednia iloæ i jakoæ miejsc zakwaterowania z dobr¹ polsk¹ kuchni¹ oraz
gocinnoci¹ i ¿yczliw¹ obs³ug¹,
l organizacja polowañ w atrakcyjnej formie, z ceremonia³em ³owieckim.
66
S³abe strony:
l rozwiniête k³usownictwo i wnykarstwo,
l brak skutecznego prawa i spo³ecznego potêpienia w przypadku osób traktuj¹cych
zwierzynê ³own¹ jako dobro niczyje i dopuszczaj¹cych siê k³usownictwa
i wnykarstwa,
l zbyt uboga oferta ró¿norodnych us³ug (szczególnie po polowaniu) adresowanych
do myliwych,
l brak obiektywnego, ¿yczliwego stosunku mediów do zainteresowañ i dzia³alnoci
³owieckiej.
Szanse:
l rozwój populacji zwierz¹t ³ownych na terenie województwa,
l skuteczne zwalczanie k³usownictwa i wnykarstwa,
l poszerzanie produktu o dodatkowe atrakcje,
l uwiadamianie spo³eczeñstwa o pozytywnej roli myliwych i ³owiectwa w ochronie
przyrody,
l promocja produktu poprzez organizowanie ró¿nego rodzaju imprez dla myliwych,
l stworzenie mechanizmów prawnych umo¿liwiaj¹cych dzier¿awcom obwodów
³owieckich preferencyjne nabywanie nieu¿ytków dla zagospodarowania
³owieckiego oraz pomoc finansow¹ w kosztach introdukcji zwierz¹t ³ownych
i ptactwa,
l powstanie w województwie muzeum ³owieckiego w oparciu o zbiory PZ£ oraz
osób prywatnych.
Zagro¿enia:
l wzrost konkurencyjnoci innych województw w kraju,
l konkurencja ze strony innych pañstw, przede wszystkim Wêgier, Rumuni, Rosji,
l psucie rynku polowañ dla cudzoziemców przez biura turystyki ³owieckiej nie
maj¹ce dowiadczenia, dzia³aj¹ce czêsto po amatorsku,
l planowana reprywatyzacja lasów pañstwowych,
l wzrost dzia³alnoci skrajnych ruchów ekologicznych, wzywaj¹cych do zaniechania
polowañ, co stanowi realne zagro¿enie dla turystyki ³owieckiej.
3.10. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY WÊDKARSKIE

Produkt obejmuje zasobne w ryby rzeki i zbiorniki wodne, korzystanie ze spe-
cjalistycznego sprzêtu wêdkarskiego, us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe, transportowe
(w tym wynajem np. ³odzi), serwis wêdkarski itp.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji turystycznej: ok.1500-2000 osób spoza
terenu województwa.
67
Alokacja produktu: produkt jest osi¹galny we wszystkich powiatach woje-
wództwa, a zw³aszcza w: leskim, bieszczadzkim, sanockim, przemyskim, kronieñskim,
jasielskim (wody górskie).
l mê¿czyni w rednim wieku.
l miasta województw s¹siednich oraz aglomeracja górnol¹ska.
Aktualna efektywnoæ ekonomiczna produktu dla regionu: niska.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l niez³y stan czystoci wiêkszoci rzek i akwenów,
l prawid³owo prowadzona gospodarka hodowlana,
l wystêpowanie wszystkich gatunków ryb ródl¹dowych.
l rozwijaj¹ca siê infrastruktura noclegowo-gastronomiczna oraz zagospodarowanie
³owisk w infrastrukturê techniczno-specjalistyczn¹,
l organizacja zawodów i innych imprez wêdkarskich,
l liczne informatory o zasobach rybnych akwenów, najlepszych ³owiskach.
S³abe strony:
l niedostateczna dostêpnoæ komunikacyjna atrakcyjnych ³owisk wêdkarskich,
l niewystarczaj¹ca iloæ oczyszczalni cieków przy niektórych ciekach i zbiornikach
wodnych,
l niski poziom infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej, zw³aszcza przy g³ównych
rzekach województwa,
l niedostateczna promocja wêdkarstwa jako celu podró¿y do województwa
podkarpackiego,
l brak oferty wêdkarskiej w pakietach imprez turystycznych biur turystycznych
województwa,
l niedostateczna walka z k³usownictwem na rzekach i akwenach,
l brak zainteresowania gospodark¹ zarybieniow¹ wród w³adz samorz¹dowych,
l trudnoci z nabywaniem krótkoterminowych zezwoleñ na po³owy,
l niskie nak³ady i niedostateczna obsada kadrowa Pañstwowej Stra¿y Rybackiej.
Szanse:
l dalsza poprawa stanu czystoci rzek i akwenów,
l zwiêkszenie populacji ryb w rzekach i akwenach województwa,
68
l planowana rozbudowa i modernizacja dróg ko³owych, zw³aszcza lokalnych,
l szeroki program zagospodarowania zlewni rzek i akwenów oraz ³owisk specjalnych
i stawów bêd¹cych w zarz¹dzie Polskiego Zwi¹zku Wêdkarskiego,
l budowa nowych zbiorników retencyjnych z pe³nym zagospodarowaniem
rekreacyjno-turystycznym zabezpieczaj¹cym potrzeby turystyki wêdkarskiej,
l przygotowanie atrakcyjnych ofert pobytowych dla wêdkarzy w woj. podkarpackim,
l rozwój systemu sprzeda¿y krótkoterminowych zezwoleñ na po³owy,
l specjalizacja gospodarstw agroturystycznych w zakresie pobytów wêdkarskich,
l sta³y nadzór sanepidu nad czystoci¹ wód.
Zagro¿enia:
l niedostatek zdecydowanych dzia³añ s³u¿¹cych poprawie gospodarki ciekowej
w otoczeniu Zalewu Soliñskiego, innych zbiorników wodnych oraz wzd³u¿
g³ównych cieków województwa,
l wzrost atrakcyjnoci pobytów wêdkarskich w województwach s¹siednich,
zw³aszcza w województwie ma³opolskim,
l ograniczenie nak³adów na rozwój infrastruktury technicznej nowo powsta³ych
zbiorników retencyjnych oraz ju¿ funkcjonuj¹cych ³owisk wêdkarskich,
l dalsze ma³e zainteresowanie podmiotów gospodarczych dzia³aj¹cych w turystyce
pobytami wêdkarskimi na Podkarpaciu,
l niedocenianie wêdkarstwa w dzia³aniach promocyjnych s³u¿¹cych przyjazdom
turystycznym do województwa,
l kolizje uprawiania turystyki wêdkarskiej z obszarami chronionymi,
l brak skutecznej walki z rozszerzaj¹cym siê k³usownictwem na wodach ³owiskach
zorganizowanych.
3.11. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W CELACH REKRE-

ACYJNYCH (jazda konna, ¿eglarstwo, narciarstwo zjazdowe,
paragliding itp.)
Jednym ze skutecznych sposobów odnowy psychofizycznej dla wielu osób
jest rekreacja fizyczna. W odró¿nieniu od turystyki aktywnej, jej uprawianie nie wymaga
specjalnego przygotowania kondycyjnego. Wa¿niejszym elementem jest odpowiedni
zasób umiejêtnoci (technika) przemieszczania siê oraz s³u¿¹cy temu sprzêt.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji turystycznej produktu: ok. 4000-5000 osób
spoza województwa.
Alokacja produktu: produkt jest generowany g³ównie przez powiaty: leski,
bieszczadzki, sanocki, kronieñski, przemyski, rzeszowski, jasielski.
Segmentacja dominuj¹cych konsumentów produktu:
l osoby w wieku 20-40 lat, o rednim i wy¿szym statusie materialnym,
69
l rodziny z dzieæmi o rednim i wy¿szym statusie materialnym.
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: rednie (zró¿nicowanie: znaczne
dla jazdy konnej, dostateczne dla nart, ¿eglowania i paraglidingu).
l obszar województwa podkarpackiego,
l obszar centralnej Polski.
Stopieñ komercjalizacji produktu: redni.
Perspektywa rozwoju produktu: rednia (zró¿nicowana: znaczna dla koni, red-
nia dla narciarstwa zjazdowego, dostateczna dla ¿eglowania i paraglidingu).

Mocne strony:
l korzystne warunki terenowe i klimatyczne do uprawiania rekreacji,
l znaczna iloæ orodków jedzieckich oferuj¹cych naukê oraz jazdê terenow¹ na
koniu,
l istnienie w Bieszczadach i Beskidzie Niskim szlaku turystycznego do jazdy konnej,
l atrakcyjnoæ ¿eglowania po Zalewie Soliñskim,
l dobrze przygotowane stoki narciarskie,
l dobre warunki do uprawiania paraglidingu (orodek w Bezmiechowej),
l doæ dobra infrastruktura noclegowa i ¿ywieniowa w centrach rekreacji.
S³abe strony:
l peryferyjnoæ po³o¿enia województwa w Polsce d³ugo trwaj¹cy, utrudniony
dojazd do regionu oraz do terenów rekreacyjnych,
l s³aba identyfikacja regionu na terenie Polski jako obszaru atrakcyjnego dla pobytów
narciarskich i innych form rekreacji,
l zakaz uprawiania turystyki konnej szlakami turystyki pieszej, biegn¹cymi po
terenach parków narodowych,
l istnienie konkurencyjnych orodków dla pobytów rekreacyjnych w województwie
ma³opolskim i na terenie s¹siaduj¹cej S³owacji,
l brak rozwiniêtych, specjalistycznych centrów dla pobytów rekreacyjnych: stacji
narciarskich, centrów ¿eglarskich (marin), orodków paraglidingu (poza
Bezmiechow¹) ze specjalistycznymi us³ugami i w³asnym zapleczem hotelowo-
gastronomicznym oraz ofert¹ spêdzania czasu po rekreacji,
l brak (poza Zalewem Soliñskim) konkurencyjnych w Polsce, atrakcyjnych akwenów
wodnych,
l niedostateczna promocja ofert turystyki rekreacyjnej województwa.
Szanse:
l powstanie co najmniej dwu nowoczesnych centrów (stacji) narciarskich o dobrej
dostêpnoci komunikacyjnej, z zapleczem noclegowo-¿ywieniowym oraz bogat¹
infrastruktur¹,
70
l budowa du¿ego zbiornika wodnego w Beskidzie Niskim oraz sieci mniejszych
zbiorników na terenach górskich i podgórskich województwa o funkcjach
retencyjno-rekreacyjnych,
l zwiêkszenie dostêpnoci szlaku turystyki konnej w Bieszczadach oraz wytyczenie
i przygotowanie kolejnych szlaków w regionie, a tak¿e po terenach przygranicznych
Polski i S³owacji wykorzystuj¹cych istniej¹ce sezonowe przejcia turystyczne,
l przygotowanie ofert turystyki konnej regionu i ich profesjonalny marketing na
rynku krajowym i wybranych rynkach zagranicznych,
l rozwój orodka sportów lotniczych w Bezmiechowej.
Zagro¿enia:
l zmiany klimatyczne skracaj¹ce zaleganie pokrywy nie¿nej na terenach górskich
województwa,
l brak rozwoju infrastruktury dla pobytów rekreacyjnych w województwie, zw³aszcza
dla turystyki konnej i narciarskiej,
l dalszy wzrost konkurencyjnoci pobytów rekreacyjnych w województwie
ma³opolskim (szczególnie w powiatach: nowos¹deckim i gorlickim) oraz na
przygranicznych terenach S³owacji,
l kolizje rozwoju funkcji rekreacyjnych terenu z ochronn¹ przyrody.
3.12. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY W CELU UCZESTNIC-

TWA W KONFERENCJACH, SEMINARIACH I SZKOLE-
NIACH
Produkt obejmuje przyjazdy turystyczne do województwa w celu uczestnictwa
w ró¿nych formach zgromadzeñ, których treci¹ jest wymiana pogl¹dów, opinii, niepe-
riodyczne dzia³ania dydaktyczne oraz inne. Oprócz udzia³u w zgromadzeniu, uczestnicy
korzystaj¹ z us³ug noclegowych, ¿ywieniowych, organizacyjnych (obs³uga imprezy),
a tak¿e z tzw. imprez towarzysz¹cych, do których nale¿¹ okazjonalne koncerty, zwiedza-
nie województwa, ogniska i inne formy rozrywkowo-rekreacyjne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji turystycznej: nie mniej ni¿ 8-10 tys. osób.
Alokacja produktu: produkt jest generowany w g³ównej mierze przez powiaty:
rzeszowski, leski, bieszczadzki, kronieñski, przemyski, tarnobrzeski, ³añcucki, mielecki,
stalowowolski, sanocki i dêbicki.
l firmy produkcyjne i dystrybucyjne artyku³ów rynkowych (zw³aszcza farmaceutyków
i kosmetyków),
l stowarzyszenia i organizacje spo³eczno-zawodowe.

l aglomeracja warszawska,
l organizatorzy z terenu województwa.
71
Mo¿liwoci recepcyjne produktu: dostateczne (dla wiêkszych konferencji).
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjnoæ turystyczna regionu,
l istnienie grupy obiektów noclegowych redniej klasy posiadaj¹cych sale
konferencyjne,
l istnienie obiektów posiadaj¹cych sale konferencyjne i zaplecze zlokalizowane
w atrakcyjnych zabytkowych zamkach i pa³acach,
l dowiadczenie gestorów wielu obiektów w organizacji konferencji i imprez
towarzysz¹cych.
S³abe strony:
l niedostateczne wyposa¿enie wielu sal konferencyjnych (brak nowoczesnych
urz¹dzeñ audio-wizualnych, klimatyzacji itp.),
l niedostatek sal konferencyjnych wyposa¿onych w kabiny dla t³umaczeñ
symultanicznych,
l niedostateczna iloæ wielofunkcyjnych, du¿ych, nowoczesnych, obiektów
konferencyjnych z w³asnym zapleczem noclegowym i gastronomicznym,
l niedostateczna promocja oferty konferencyjnej województwa,
l brak specjalistycznych firm organizatorów konferencji.
Szanse:
l rosn¹cy popyt na tê formê turystyki w kraju i zagranic¹,
l wybudowanie du¿ych centrów kongresowych w województwie,
l wzrost liczby uczelni wy¿szych w województwie oraz powo³anie Uniwersytetu
Rzeszowskiego,
l rozwijaj¹cy siê proces przygotowawczy wejcia Polski do Unii Europejskiej, którego
sk³adow¹ s¹ liczne seminaria, szkolenia i konferencje,
l przygotowanie oferty konferencyjnej województwa podkarpackiego i jej rynkowa
promocja.
Zagro¿enia:
l brak inwestycji w powstanie co najmniej kilku du¿ych centrów konferencyjnych,
l stagnacja w rodowiskach naukowo-badawczych województwa,
l wzrastaj¹ca konkurencyjnoæ bazy konferencyjnej w województwach s¹siednich,
l niedocenianie wp³ywu tego rodzaju turystyki na efektywnoæ gospodarki
turystycznej województwa.
72
3.13. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY POLONIJNE
Przyjazdy i pobyty polonijne w kraju ojczystym zwi¹zane s¹ z wieloma motywa-
mi. Mog¹ nimi byæ: ciekawoæ kraju ojczystego, nostalgia za miejscem pochodzenia,
potrzeba kontaktów z rodzin¹, kultur¹ polsk¹, uczestnictwo w organizowanych w Pol-
sce imprezach dla Polonii, zamiar rozwijania interesów gospodarczych, wypoczynek
i inne. W sk³ad produktu wchodzi zwiedzanie miejscowoci i okolic pochodzenia, zabyt-
ków regionu, us³ugi transportowe, noclegowe i ¿ywieniowe, zakup pami¹tek i inne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji turystycznej: ok.8-10 tys. osób w roku.
Alokacja produktu: teren ca³ego województwa (przyjazdy indywidualne) po-
wiaty: rzeszowski, kronieñski, leski, bieszczadzki, jasielski, lubaczowski i stalowowol-
ski (imprezy Wspólnoty Polskiej).
l osoby w wieku rednim i starszym,
l osoby w ró¿nym wieku, tak¿e dzieci i m³odzie¿ (w zale¿noci od programu imprez
Wspólnoty Polskiej).
Dominuj¹ce rynki produktu:
l Stany Zjednoczone i Kanada,
l kraje Europy Zachodniej: Francja, Belgia, Holandia, Niemcy,
l Ukraina.
Postrzeganie produktu na rynku: rednie.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l liczna Polonia wywodz¹ca siê z regionu,
l bogate dziedzictwo kulturowe regionu (folklor, zabytkowe budownictwo wiejskie),
l aktywna dzia³alnoæ Stowarzyszenia Wspólnota Polska organizuj¹cego na terenie
województwa liczne imprezy polonijne,
l konkurencyjnoæ cenowa pobytu w województwie dla wielu goci polonijnych.
S³abe strony:
l ograniczony dostêp komunikacj¹ lotnicz¹ do regionu,
l zbyt drogie us³ugi wypo¿yczenia samochodu w województwie,
l skromna iloæ bazy hotelowej o wy¿szym standardzie, której oczekuj¹ przyje¿d¿aj¹cy
z niektórych krajów,
l niedostateczna iloæ niedrogich przydro¿nych hoteli,
73
l niedostateczna iloæ campingów o standardach europejskich,
l nieakceptowanie kart ubezpieczeniowych wydanych zagranic¹ w placówkach opieki
medycznej na terenie Polski,
l uboga oferta infrastruktury rekreacyjno-sportowej w obiektach wypoczynkowych,
l brak gotowych ofert wypoczynku czy te¿ zwiedzania województwa dla rodowisk
polonijnych,
l niedostateczna informacja i promocja turystyczna adresowana do rodowisk
polonijnych.
Szanse:
l rozwój dostêpnoci komunikacyjnej regionu,
l rozwój w województwie standaryzowanej bazy hotelowej (w tym przydro¿nej) oraz
campingów z rozwiniêt¹ infrastruktur¹ rekreacyjno-sportow¹,
l przygotowanie ofert pobytowych (wypoczynek) i zwiedzania województwa dla
ró¿nych segmentów rynku oraz ich promocja w rodowiskach polonijnych,
l przygotowanie ofert pobytów w uzdrowiskach województwa dla doros³ych i dla
dzieci i ich promocja wród Polonii w wybranych krajach,
l dalszy rozwój imprez organizowanych przez Wspólnotê Polsk¹,
l rozwój konkurencyjnych cenowo us³ug dla obs³ugi przyjazdów polonijnych
(wypo¿yczenia samochodów, rowerów, ¿aglówek itp.),
l wspó³praca wojewódzkich instytucji rozwoju i promocji turystyki ze
Stowarzyszeniem Wspólnota Polska Oddzia³ w Rzeszowie na rzecz rozwijania
turystyki polonijnej,
l ogólnie dostêpna informacja turystyczna (w tym w jêzykach obcych) w Internecie
oraz na terenie województwa.
Zagro¿enia:
l brak dróg szybkiego ruchu,
l rozwój konkurencyjnych ofert turystycznych z innych województw w Polsce
adresowanych do Polonii,
l zmniejszenie siê iloci lokowanych w województwie podkarpackim imprez
organizowanych przez Wspólnotê Polsk¹,
l niekorzystny wizerunek województwa spowodowany niskim poziomem us³ug
turystycznych oraz niewysok¹ iloci¹ standaryzowanej bazy pobytowej
i infrastruktury rekreacyjno-sportowej,
l niedostateczny poziom informacji i promocji turystycznej adresowanej do Polonii.
3.14. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY ETNICZNE

Produkt obejmuje przyjazd i pobyt, którego celem s¹ ludzie lub miejsca, z który-
mi przybywaj¹cy jest zwi¹zany emocjonalnie wspóln¹ kultur¹, religi¹, jêzykiem, wiêzami
rodzinnymi, miejscem urodzenia lub miejscem zamieszkania przodków. W odniesieniu
do województwa podkarpackiego dotyczy to ludnoci ukraiñskiej oraz ¿ydowskiej.
74
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok.8-10 tys. osób, z czego wiêk-
szoæ stanowi¹ ¯ydzi.
Alokacja produktu: produkt jest generowany przez nastêpuj¹ce powiaty: le-
ski, bieszczadzki, sanocki, kronieñski, jasielski, przemyski, jaros³awski, lubaczowski,
przeworski, le¿ajski, ³añcucki i rzeszowski.
l osoby starsze (podró¿ sentymentalna do korzeni, udzia³ w imprezach
kulturalnych),
l pielgrzymi do miejsc o szczególnym znaczeniu religijnym (zw³aszcza ¯ydzi),
l m³odzie¿ (program Ministerstwa Edukacji Izraela, uczestnicy imprez kulturalnych
ludnoci ukraiñskiej).
Dominuj¹ce rynki:
l pó³nocna i zachodnia czêæ Polski (orodki zamieszkiwania ludnoci ukraiñskiej
wysiedlonej w ramach akcji Wis³a),
l zagranica: Izrael, Belgia, Holandia, Stany Zjednoczone, Kanada, Ukraina.
Postrzeganie produktu na rynku: dostateczne.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l obecnoæ w regionie cennych zabytków zwi¹zanych z mniejszociami narodowymi:
¿ydowsk¹ i ukraiñsk¹,
l wysoka pozycja synagogi w £añcucie na szlaku zwiedzania Polski przez ¯ydów,
l obecnoæ w regionie grobów otaczanych czci¹ nauczycieli chasydyzmu,
l aktywna dzia³alnoæ organizacji spo³eczno-kulturalnych mniejszoci ukraiñskiej
i organizowane imprezy kulturalne (festiwale, spotkania).
S³abe strony:
l zdewastowane wi¹tynie i cmentarze ukraiñskie i ¿ydowskie,
l brak mo¿liwoci zwiedzania wielu obiektów pozosta³ych po spo³ecznoci
¿ydowskiej (ogrodzone i zamkniête kirkuty, u¿ywane do ró¿nych celów budynki
wi¹tyñ i inne obiekty).
Szanse:
l ochrona i konserwacja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego
mniejszoci narodowych w regionie jako sposób na rozwój przyjazdów w ramach
turystyki etnicznej, a tak¿e podniesienie waloru wielokulturowoci terenów
75
województwa, sprzyjaj¹cego rozwojowi przyjazdów i pobytów w ramach innych
rodzajów turystyki,
l zwiêkszaj¹ce siê przyjazdy pielgrzymkowe ¯ydów do grobów czczonych cadyków,
l zainteresowanie dziedzictwem kulturowym ¯ydów polskich w Izraelu i wród
spo³ecznoci ¿ydowskich zamieszka³ych w innych krajach,
l wspieranie organizacji imprez kulturalnych ludnoci ukraiñskiej,
l eksponowanie faktu urodzenia (Ulucz) oraz miejsca spoczynku (cmentarz
w M³ynach k/Przemyla) kompozytora melodii aktualnego hymnu Ukrainy,
Mychaj³y Werbyckiego,
l dostosowanie us³ug ¿ywieniowych i innych do potrzeb turystów ¿ydowskich,
l promocja najcenniejszych zabytków i kultury mniejszoci narodowych adresowana
do potencjalnych turystów w Polsce i zagranic¹,
l ochrona przed zniszczeniem i rewaloryzacja zabytków pozosta³ych po koloniach
niemieckich w regionie (Bandrów, Rani¿ów, Czermin).
Zagro¿enia:
l akty i zachowania anarchizuj¹cej m³odzie¿y i niektórych rodowisk kombatanckich
wrogie innym grupom etnicznym (antysemityzm, antyukraiñskoæ),
l brak rodków finansowych na rewaloryzacjê zabytków sakralnych (cerkwie,
synagogi), nekropolii i innych obiektów (np. tradycyjna zabudowa wsi ³emkowskiej),
l ¿¹dania ¯ydów z zagranicy o zwrot mienia w Polsce, w tym i w naszym regionie, co
mo¿e rozwijaæ postawy i zachowania antysemickie.
3.15. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY

PRZYGRANICZNE
Zmiany ustrojowe rozpoczête w Polsce w 1989 roku spowodowa³y znaczn¹
liberalizacjê w ruchu granicznym. Efektem tego s¹ zwiêkszone podró¿e turystyczne
Polaków, ale tak¿e przyjazdy obcokrajowców do naszego kraju.
Motywacj¹ turystyki przygranicznej jest chêæ poznania s¹siedniego kraju, wi-
zyta u znajomych czy te¿ rodziny, a najczêciej zakupy. W sk³ad produktu turystyczne-
go oprócz celu podró¿y wchodz¹ us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe oraz zakup innych
towarów i us³ug.
Ruch turystyczny na przejciach granicznych znajduj¹cych siê w wojewódz-
twie podkarpackim wyniós³ w 1998 roku 6 399 359 osób, z czego: do Polski wjecha³o
3 227 219 osób, a wyjecha³o 3 172 140.
Szacunkowa wielkoæ przygranicznego ruchu turystycznego do wojewódz-
twa: nie mniej ni¿ 1,5 mln osób w ci¹gu roku, z czego ok. 3/4 stanowi¹ odwiedzaj¹cy
jednodniowi. Przyjazdy, które kwalifikuj¹ siê do turystycznych (min. 1 nocleg) to ok.
200-230 tys. osób.
76
Alokacja produktu: produkt jest generowany przez wiêkszoæ powiatów woje-
wództwa, a zw³aszcza przez: przemyski, rzeszowski i jaros³awski. Przyjazdy jednodnio-
we, nie spe³niaj¹ce warunku pobytów turystycznych maj¹ miejsce g³ównie w powia-
tach: przemyskim, jaros³awskim, lubaczowskim, przeworskim, kronieñskim (S³owacy)
i bieszczadzkim.
l osoby zajmuj¹ce siê handlem przygranicznym,
l osoby poszukuj¹ce zatrudnienia.
l obwód lwowski i s¹siednie na Ukrainie,
l kraj preszowski na S³owacji (przyjazdy jednodniowe).
Postrzeganie produktu na rynku: niskie.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l atrakcyjnoæ Polski dla przybyszów zza wschodniej granicy, jako kraju
o rozwijaj¹cej siê gospodarce rynkowej,
l du¿y wybór atrakcyjnych towarów uzupe³niaj¹cych rynki krajów by³ego ZSRR,
l brak wiêkszych barier w przekraczaniu granicy,
l rozwiniêta sieæ komunikacji autobusowej i kolejowej w obszarach przygranicznych
z Ukrain¹ i S³owacj¹,
l istnienie bazy noclegowej dostosowanej do oczekiwañ przyjezdnych,
l atrakcyjnoæ turystyczna przygranicznych terenów województwa.
S³abe strony:
l niewystarczaj¹ca iloæ przejæ granicznych,
l nap³yw towarów poza systemem op³at celnych, zmniejszaj¹cy popyt na niektóre
towary polskich producentów,
l wystêpowanie zwiêkszonej iloci przestêpstw na obszarze przygranicznym,
l zbyt d³ugi czas przekraczania granicy.
Szanse:
l dalszy wzrost atrakcyjnoci Polski jako kraju o rozwiniêtej gospodarce rynkowej,
l powstanie wiêkszej liczby przejæ granicznych,
l powstanie na terenie przygranicznym Polski supermarketów oferuj¹cych artyku³y
po atrakcyjnych cenach detalicznych,
77
l przygotowanie specjalnych pakietów turystyki przygranicznej ³¹cz¹cych: transport,
jeden (lub wiêcej) tani nocleg oraz bon promocyjny na zakupy w okrelonym
przygranicznym centrum sprzeda¿y artyku³ów konsumpcyjnych,
l opracowanie produktów turystycznych ³¹cz¹cych tereny przygraniczne Polski,
Ukrainy i S³owacji (dwustronnych i trójstronnych) oraz wspólna ich promocja na
rynkach tych krajów oraz w innych krajach, przy wykorzystaniu rodków
pomocowych Unii Europejskiej.
Zagro¿enia:
l utrudnienia w przekraczaniu granicy Polski dla naszych s¹siadów, zwi¹zane
z procesem przystosowawczym czy te¿ z cz³onkostwem w Unii Europejskiej, co
mo¿e wp³yn¹æ znacz¹co na dochody województwa z turystyki oraz wywo³aæ
niekorzystne zjawiska w sferze gospodarczej,
l wprowadzenie wysokich ce³ na towary przywo¿one z Polski (np. Ukraina),
l podnoszenie i wprowadzanie ró¿nych op³at na granicach nie zawsze jednoznacznie
okrelaj¹cych ich cel i przeznaczenie, przed³u¿aj¹cych czas trwania przekroczenia
granicy,
l zwiêkszaj¹ca siê liczba pracuj¹cych nielegalnie,
l wzrost przestêpczoci na terenach przygranicznych.
3.16. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY RELI-

GIJNO-PIELGRZYMKOWE
U podstaw tego rodzaju turystyki le¿y motywacja religijna do podejmowania
podró¿y i pobytu w miejscach kultu religijnego lub wi¹tyniach. Nale¿y odró¿niæ tury-
stykê religijn¹ od turystyki pielgrzymkowej. Turystyka religijna, to udzia³ w imprezie
turystycznej, której przewodni (choæ nie jedyny) motyw podró¿y stanowi odwiedzanie
miejsc wiêtych. Pielgrzymka to podró¿ do miejsca kultu religijnego. Oprócz celu podró-
¿y produkt obejmuje us³ugi noclegowe, ¿ywieniowe, transportowe, przewodnictwa
i inne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 500 tys. osób. Wielkoæ po-
bytów turystycznych zwi¹zanych z tym produktem (min. 1 nocleg) ocenia siê na ok. 50-
70 tys. osób, z czego spoza terenu województwa na ok. 15-20 tys. osób.
Alokacja produktu: produkt jest generowany g³ównie przez powiaty: przemy-
ski, le¿ajski, jaros³awski, jasielski, kronieñski, rzeszowski, brzozowski i tarnobrzeski.
Mo¿e on tak¿e wystêpowaæ na terenie innych powiatów.
l osoby w wieku starszym o niewysokich dochodach,
l m³odzie¿ szkolna zwi¹zana z organizacjami religijnymi.
78
l tereny województw s¹siednich.
Postrzeganie produktu na rynku krajowym: niskie.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l znaczna religijnoæ mieszkañców województwa,
l bogactwo miejsc szczególnego kultu religijnego jakimi s¹ sanktuaria,
l bogate tradycje ruchu pielgrzymkowego w województwie,
l oryginalnoæ i ludyczny charakter widowisk misteryjnych,
l organizowanie imprez kulturalno-religijnych w otoczeniu sanktuariów.
S³abe strony:
l s³aba dostêpnoæ komunikacyjna wielu sanktuariów,
l niewielki ruch przyjazdowy spoza terenu województwa podkarpackiego,
l niski poziom infrastruktury w otoczeniu wi¹tyñ (parkingi, toalety, baza noclegowa),
l niedostateczna iloæ bazy noclegowej i ¿ywieniowej w pobli¿u sanktuariów,
l brak wytyczonych szlaków dla turystyki religijnej,
l brak na rynku turystycznym ofert z dominacj¹ programu turystyki religijno-
pielgrzymkowej po terenie województwa podkarpackiego,
l niedostateczna promocja turystyczna orodków turystyki religijno-pielgrzymkowej
w województwie.
Szanse:
l rozwój ruchu pielgrzymkowego w wiecie i w Polsce,
l rozwój infrastruktury turystycznej przy sanktuariach i wi¹tyniach odwiedzanych
przez turystów (drogi dojazdowe, parkingi, toalety, domy pielgrzyma, tania baza
¿ywieniowa i urz¹dzenia w tym dla potrzeb osób chorych i niepe³nosprawnych),
l rozwój infrastruktury modlitewnej, zagospodarowanie otoczenia,
l organizacja imprez kulturalno-religijnych (przegl¹dy, festiwale sztuki sakralnej)
i kongresów religijnych,
l rozwój nowych atrakcji przy sanktuariach np. multimedialne i laserowe techniki
ekspozycji miejsca kultu, wystawy terenowe itp.
l opracowanie programów turystycznych i ofert umo¿liwiaj¹cych d³u¿sze pobyty
w wybranych orodkach kultu religijnego lub udzia³ w ruchu pielgrzymkowym na
terenie województwa,
l wytyczenie szlaku turystycznego Sanktuaria województwa podkarpackiego.
79
Zagro¿enia:
l rozwój procesu laicyzacji spo³eczeñstwa,
l niedocenianie znaczenia i oddzia³ywania turystyki religijno-pielgrzymkowej na
rozwój gospodarczy miejscowoci z orodkami kultu religijnego,
l stagnacja w rozwijaniu infrastruktury modlitewnej i turystycznej w otoczeniu
sanktuariów,
l stagnacja w rozwijaniu imprez kulturalno-religijnych i kulturalnych w sanktuariach
i ich otoczeniu.
3.17. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY TURYSTÓW O SPE-

CJALNYCH ZAINTERESOWANIACH
Pobyty turystyczne zwi¹zane ze specjalnymi zainteresowaniami s¹ doæ popu-
larnym produktem turystycznym wielu krajów czy regionów wiata. W krajowym ruchu
turystycznym nie s¹ one jeszcze dostatecznie obecne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 2-3 tys. osób w skali roku.
Alokacja produktu:
l powiaty: bieszczadzki, leski, przemyski, sanocki, kronieñski, jasielski,
kolbuszowski, lubaczowski,
l inne powiaty województwa.
l osoby o specjalnych zainteresowaniach zawodowych lub hobbystycznych,
l stowarzyszenia profesjonalistów i hobbystów dziedzin powi¹zanych z przyrod¹
i kultur¹.
l du¿e orodki miejskie i centra naukowe w Polsce.
Postrzeganie produktu na rynku turystycznym: dostateczne.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l bogaty obszar problematyki zwi¹zanej z przyrod¹ i kultur¹ województwa,
l dzia³alnoæ organizatorów turystyki oferuj¹cych produkt w kraju i zagranic¹,
l mo¿liwoæ poznania i odkrycia przez turystów z krajów Europy Zachodniej
nieznanych terenów Podkarpackiego.
80
S³abe strony:
l brak profesjonalnych ofert turystyki specjalnych zainteresowañ z terenu
województwa,
l niewielkie dowiadczenie w obs³udze turystów o specjalnych zainteresowaniach,
l niedostateczna iloæ specjalnej infrastruktury i us³ug s³u¿¹cych organizacji imprez
tego rodzaju turystyki (orodki obserwacyjno-badawcze, stanowiska prezentacyjne
i edukacyjne, specjalny transport terenowy, wyspecjalizowani przewodnicy itp.).
Szanse:
l tendencja rozwojowa turystyki specjalnych zainteresowañ,
l opracowanie i skierowanie do precyzyjnie okrelonych adresatów ofert pobytu na
terenie województwa zwi¹zanych ze specjalnymi zainteresowaniami,
l rozwój specjalistycznej infrastruktury i us³ug s³u¿¹cych omawianemu rodzajowi
turystyki, znaczna atrakcyjnoæ przyrody i kultury województwa dla
monograficznych badañ, wzbogacania wiedzy i rozwoju ró¿norodnych,
szczegó³owych zainteresowañ.
Zagro¿enia:
l konkurencyjnoæ oferty województw s¹siednich,
l utrzymuj¹ca siê s³aba dostêpnoæ komunikacyjna terenu województwa z obszaru
centralnej Polski i z zagranicy,
l brak rodków finansowych na inwestycje w niezbêdn¹ infrastrukturê dla turystyki
specjalnych zainteresowañ,
l dalsza biernoæ organizatorów turystyki z terenu województwa.
3.18. PRODUKT TURYSTYCZNY: UDZIA£ W ORGANIZOWA-

NYCH W WOJEWÓDZTWIE IMPREZACH I WARSZTA-
TACH (ZGRUPOWANIACH) KULTURALNYCH, SPORTO-
WYCH I INNYCH
Organizowane w województwie imprezy mog¹ byæ celem podró¿y dla osób
czynnie w nich uczestnicz¹cych oraz obserwatorów. W warsztatach muzycznych, ple-
nerach plastycznych oraz zgrupowaniach szkoleniowo-sportowych bierze udzia³ znacz-
na grupa dzieci, m³odzie¿y i doros³ych. W sk³ad produktu oprócz zasadniczego cz³onu
jakim jest impreza lub warsztaty (zgrupowanie), wchodz¹ tak¿e us³ugi bazy noclegowej,
¿ywieniowej, specjalistycznych obiektów i inne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: nie mniej ni¿ 20-25 tys. osób.
Alokacja produktu: produkt jest generowany przede wszystkim przez nastê-
puj¹ce powiaty województwa: leski, bieszczadzki, dêbicki, jaros³awski, jasielski, kro-
nieñski, le¿ajski, ³añcucki, mielecki, przemyski, rzeszowski, sanocki, stalowowolski,
tarnobrzeski.
81
l ludzie m³odzi (15-30 lat) uprawiaj¹cy sport,
l ludzie m³odzi i w wieku rednim uczestnicy imprez kulturalnych,
l stowarzyszenia kulturalne i sportowe.
l du¿e i rednie miasta w Polsce,
l województwa s¹siaduj¹ce,
Perspektywicznoæ rozwoju produktu: rednia (znaczna w odniesieniu do
kultury).
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l organizacja imprez kulturalnych i warsztatów znanych w Polsce i Europie,
l organizacja ogólnopolskich imprez sportowych,
l bogactwo organizowanych w województwie imprez kulturalnych,
l periodycznoæ wielu imprez kulturalnych, sportowych i innych, co mo¿e sprzyjaæ
ich komercjalizacji turystycznej,
l widowiskowy, plenerowy i ludyczny charakter niektórych imprez kulturalnych,
l obiekty sportowe wraz z zapleczem hotelarskim i gastronomicznym o dobrych
warunkach do organizacji imprez i zgrupowañ sportowych,
l dowiadczeni organizatorzy imprez kulturalnych i sportowych.
S³abe strony:
l niewykorzystany potencja³ turystyczny (m.in. brak promocji) wielu ciekawych
imprez kulturalnych,
l niekorzystne dla rozwoju turystyki terminy organizowania wielu imprez
kulturalnych,
l brak amfiteatrów jako infrastruktury dla organizowania letnich imprez kulturalnych,
l brak tour-operatorów zainteresowanych rozwojem turystyki przyjazdowej do
województwa, w której programie znajdowa³yby siê imprezy kulturalne, sportowe
i inne,
l niedostateczna iloæ atrakcyjnych, periodycznych imprez quasi-sportowych lub
z krêgu ludycznych widowisk o charakterze zabawowo-rozrywkowym,
l niedostateczna iloæ wysokich rang¹, periodycznych, organizowanych na terenie
otwartym imprez sportowych.
82
Szanse:
l promocja przyjazdów do województwa poprzez wysokie rang¹ imprezy kulturalne
i sportowe,
l rozwój imprez kulturalnych o charakterze widowisk plenerowych, koncertów
muzycznych i innych, z wykorzystywaniem nowoczesnych rodków
audiowizualnych,
l wykorzystanie organizowanych imprez kulturalnych w ofercie turystyki
przyjazdowej,
l przygotowanie ofert turystycznych województwa obejmuj¹cych prezentacjê
folkloru, naukê lub doskonalenie rêkodzie³a ludowego,
l organizacja w województwie plenerowych imprez sportowych w sportach
samochodowych, motocyklowych, konnych i innych,
l przygotowanie ofert organizacji zgrupowañ szkoleniowych w wybranych obiektach
sportowych województwa i ich dystrybucja wród stowarzyszeñ sportowych na
terenie kraju,
l budowa hal sportowych, basenów krytych oraz innych specjalistycznych obiektów
sportowych i w oparciu o nie wykorzystanie przyjazdów turystycznych do
województwa.
Zagro¿enia:
l brak mo¿liwoci finansowych dla rozwoju widowisk kulturalnych i sportowych,
l zanik tradycyjnych zawodów i rêkodzielnictwa ludowego w województwie,
l obni¿enie poziomu sportowego uprawianych w województwie dyscyplin sportu,
l niskiej jakoci obiekty i urz¹dzenia sportowe nie sprzyjaj¹ce pobytom w celu
szkolenia sportowego,
l s³aboæ rynku turystyki kulturalnej i sportowej w Polsce.
3.19. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZYJAZDY I POBYTY S£U¯-

BOWE ORAZ W INTERESACH
Podstawow¹ sk³adow¹ produktu jest potrzeba bezporedniej bytnoci na tere-
nie województwa podkarpackiego w celu zrealizowania okrelonych spraw zawodo-
wych lub poprowadzenia, rozwiniêcia w³asnej dzia³alnoci gospodarczej. Produkt obej-
muje tak¿e us³ugi hotelarskie, gastronomiczne, jak równie¿ prawnicze (np. biura nota-
rialne), reklamowe, bankowe, kulturalno-rozrywkowe i inne.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 80-100 tys. osób rocznie.
Alokacja produktu: produkt koncentruje siê w orodkach miejskich nastêpu-
j¹cych powiatów: rzeszowskiego, mieleckiego, stalowowolskiego, kronieñskiego, dê-
bickiego, jasielskiego, sanockiego, przemyskiego, jaros³awskiego, tarnobrzeskiego, le-
¿ajskiego.
83
Dominuj¹ce segmenty produktu:
l przedstawiciele rednich i du¿ych przedsiêbiorstw produkcyjnych i handlowo-
us³ugowych.
l du¿e i rednie orodki przemys³owe w Polsce,
l miasta siedziby firm dystrybucyjno-handlowych w kraju.
Perspektywy rozwoju produktu: rednie.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l istnienie w województwie firm o znacznym potencjale produkcyjnym,
l dzia³alnoæ licznych dystrybutorów towarów konsumpcyjnych,
l dzia³alnoæ dwu specjalnych stref ekonomicznych,
l organizacja w województwie licznych targów gospodarczych i innych form
kontaktów miêdzy przedsiêbiorcami.
S³abe strony:
l liczne du¿e przedsiêbiorstwa prze¿ywaj¹ce trudnoci ekonomiczne,
l niewysoki potencja³ gospodarczy województwa,
l niewysoki potencja³ nabywczy ludnoci województwa,
l brak hoteli o wysokim standardzie (4 i 5 gwiazdek),
l niedostatecznie rozwiniête us³ugi kulturalno-rozrywkowe i rekreacyjne.
Szanse:
l o¿ywienie produkcji przemys³owej i us³ug w województwie,
l rozwój istniej¹cych specjalnych stref ekonomicznych,
l zwiêkszenie inwestycji przemys³owych w województwie,
l budowa du¿ego centrum wystawienniczo-biznesowego k/Rzeszowa,
l aktywizacja wymiany handlowej województwa z innymi regionami oraz krajami,
l postêpuj¹cy proces decentralizacji pañstwa,
l przyjêcie Polski w sk³ad Unii Europejskiej.
Zagro¿enia:
l dalszy proces stagnacji produkcji przemys³owej w województwie (zw³aszcza
w przemyle obronnym i lotniczym),
l zmniejszenie aktywnoci w dziedzinie organizowania targów i wystaw gospodar-
czych.
84
3.20. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY MOTYWACYJNE
Turystyka motywacyjna jest zjawiskiem charakterystycznym dla wspó³czesnej
turystyki w krajach o wysokorozwiniêtej gospodarce rynkowej. Stanowi ona element
nowoczesnego zarz¹dzania firm¹, której celem jest motywowanie oraz integracja zespo-
³ów pracowniczych do lepszej pracy poprzez udzia³ w podró¿y. Mo¿e ona mieæ charakter
indywidualnej nagrody (np. wczasy za granic¹) lub formê nagrody zespo³owej (wspól-
ny wyjazd na weekend). Jest wiêc ona form¹ dope³nienia wynagrodzenia za pracê.
Oczekiwania stawiane wobec produktu:
l wysokiej klasy obiekt noclegowy z bogat¹ ofert¹ us³ug towarzysz¹cych
(rekreacyjno-sportowe i rozrywkowe),
l atrakcyjna dla pobytów wypoczynkowych i rekreacyjnych okolica,
l proponowane przez obiekt atrakcyjne, alternatywne programy pobytów,
l wysoki, profesjonalny poziom obs³ugi.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok.2-3 tys. osób rocznie.
Alokacja produktu: stwierdzono wystêpowanie produktu w powiatach:
bieszczadzkim i leskim.
Dominuj¹ce segmenty rynkowe:
l redniej wielkoci firmy z bran¿ o wysokim poziomie konkurencji.

l du¿e aglomeracje miejskie, zw³aszcza Warszawa,
Mo¿liwoci recepcyjne produktu: dostateczne.
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l ugruntowana pozycja Bieszczadów jako miejsca do wypoczynku i rekreacji,
l istnienie grupy obiektów spe³niaj¹cych warunki dla pobytów motywacyjnych,
l warunki terenowe do organizowania ró¿nych form wspó³zawodnictwa grupowego,
l gotowoæ personelu obiektów hotelowych i wypoczynkowych do realizacji ró¿nych
programów pobytowych.
S³abe strony:
l ma³a iloæ obiektów o wysokim standardzie z rozwiniêtym zapleczem rekreacyjno-
sportowym,
85
l niedostateczna iloæ dobrze przygotowanych specjalistycznych ofert turystyki
motywacyjnej w regionie na ogólnopolskim rynku turystycznym,
l ma³e dowiadczenie w organizowaniu programów z wyszukanymi formami
wspó³zawodnictwa i rozrywki,
l niedostateczna promocja produktu.
Szanse:
l zwiêkszenie liczby obiektów oferuj¹cych produkt,
l opracowane ró¿norodne oferty pobytów motywacyjnych i ich dystrybucja na
rynku turystycznym,
l lepsza dostêpnoæ komunikacyjna regionu.
Zagro¿enia:
l ma³a konkurencyjnoæ produktu województwa na rynku krajowym,
l dalsza niedostateczna pozycja produktu w promocji turystycznej województwa.
3.21. PRODUKT TURYSTYCZNY: PRZEJAZDY TRANZYTOWE

PRZEZ TEREN WOJEWÓDZTWA
Turystyka tranzytowa obejmuje jedno lub kilkudniowe przejazdy przez teren
Polski. Wi¹¿e siê ona z wykorzystaniem istniej¹cej i przysz³ej infrastruktury (motele,
zajazdy, stacje obs³ugi samochodów, stacje paliwowe, itp.) usytuowanej wzd³u¿ g³ów-
nych tras tranzytowych.
Potencja³ ekonomiczny produktu: niski.
Szacunkowa wielkoæ konsumpcji produktu: ok. 1,5 mln osób rocznie, z tej
liczby ok. 15 tys. osób rocznie korzysta z noclegów tranzytowych na naszym terenie.
Alokacja produktu: produkt jest dostêpny przede wszystkim w powiatach:
przemyskim, jaros³awskim, przeworskim, ³añcuckim, rzeszowskim, ropczycko-sêdziszow-
skim, dêbickim, kronieñskim, brzozowskim, strzy¿owskim, ni¿añskim, kolbuszowskim
i tarnobrzeskim.
l mieszkañcy Ukrainy w m³odym i rednim wieku podró¿uj¹cy samochodem
osobowym,
l Polacy podró¿uj¹cy za granicê samochodami.
l Ukraina,
l obszar ca³ej Polski.
Postrzeganie produktu na rynku: dostateczne.
Stopieñ komercjalizacji produktu: redni.
86
Analiza SWOT:
Mocne strony:
l przebiegaj¹ca przez województwo najwa¿niejsza trasa tranzytowa: Europa
Zachodnia Ukraina,
l doæ dobry stan techniczny drogi miêdzynarodowej E-40,
l dobre oznakowanie dróg tzw. oznakowaniem poziomym,
l istniej¹ce bary, restauracje i hotele z parkingami usytuowane przy trasach
drogowych.
S³abe strony:
l brak obwodnic miejskich,
l z³y stan techniczny nawierzchni na niektórych odcinkach dróg,
l niedostateczna iloæ i stan oznakowania pionowego dróg,
l niewystarczaj¹ca iloæ parkingów przystosowanych do postoju samochodów TIR,
l niewystarczaj¹ca iloæ parkingów z zapleczem sanitarno-higienicznym
odpowiadaj¹cym standardom europejskim,
l brak dobrego oznakowania turystycznego tras tranzytowych.
Szanse:
l rozwijaj¹cy siê ruch tranzytowy w osi pó³noc-po³udnie z Litwy, £otwy i Estonii do
krajów Europy Po³udniowej,
l rozwój sieci parkingów przydro¿nych z zapleczem gastronomicznym oraz
higieniczno-sanitarnym,
l oznakowanie dróg specjalnymi znakami lub tablicami o treci turystycznej,
l rozwój sieci parkingów dla samochodów TIR,
l rozwój nowych przejæ granicznych dla ruchu samochodowego.
Zagro¿enia:
l budowa autostrady zachód-wschód przez Czechy i S³owacjê, co mo¿e wp³yn¹æ
niekorzystnie na ruch tranzytowy w naszym regionie,
l niewydolnoæ komunikacyjna miast le¿¹cych na trasach ruchu tranzytowego,
a pozbawionych obwodnic,
l rozwój konkurencyjnej sieci komunikacji tranzytowej w osi pó³noc-po³udnie przez
teren woj. ma³opolskiego.
3.22. INNE POBYTY W WOJEWÓDZTWIE

Charakterystyka produktów.
Pobyty turystyczne w województwie mog¹ byæ zwi¹zane z wieloma celami,
które wywo³uj¹ ruch przyjazdowy na nasz teren. Doæ czêstym powodem przyjazdu s¹
odwiedziny rodziny lub znajomych. Liczny segment stanowi¹ te¿ osoby studiuj¹ce
i ucz¹ce siê w regionie. Ze wzglêdu na specyfikê tych produktów, nie zosta³y one
wyodrêbnione. Zaliczono je do produktu o nazwie inne. Mo¿na za³o¿yæ, ¿e produkt:
inne pobyty w województwie gromadzi nie mniej ni¿ 150 tys. osób w skali roku.
87
88
4. TURYSTYKA WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO NA TLE
S¥SIEDNICH WOJEWÓDZTW I TERENÓW PRZYGRA-
NICZNYCH S£OWACJI I UKRAINY
Sporz¹dzenie obiektywnych, kompleksowych porównañ potencja³u i mo¿liwo-

ci rozwoju gospodarki turystycznej w uk³adzie makroregionu oraz przygranicznych
terenów pañstw s¹siaduj¹cych, jest niezwykle trudne. W oparciu o dostêpne opraco-
wania stwierdzono:
l najbogatsze w atrakcje turystyczne jest województwo ma³opolskie, które posiada
znacz¹c¹ przewagê nad pozosta³ymi, w gronie atrakcji naturalnych województwo
podkarpackie posiada przewagê nad województwami: wiêtokrzyskim i lubelskim,
l atrakcje historyczne i kulturowe województw: wiêtokrzyskiego i lubelskiego
nieznacznie przewy¿szaj¹ tê sam¹ grupê atrakcji w województwie podkarpackim,
l atrakcje zwi¹zane ze sportem i turystyk¹ specjalistyczn¹, choæ stanowi¹ s³ab¹
stronê województwa podkarpackiego, mimo to s¹ lepsze ni¿ w województwie
wiêtokrzyskim i lubelskim.
Potwierdzeniem niekorzystnej pozycji województwa w grupie atrakcji kulturo-
wych s¹ dane GUS obejmuj¹ce muzea w Polsce. Wród 632 placówek muzealnych
w kraju, tylko 29 (placówki samodzielne) znajduje siê w podkarpackim. Dla porównania
w ma³opolskim 100, za w lubelskim 39. Województwo wiêtokrzyskie ma mniej muzeów
(20) ni¿ podkarpackie.
Poza atrakcjami podstawow¹ rolê w realizacji funkcji turystycznych wype³-
nia infrastruktura turystyczna, a szczególnie baza noclegowa. Miar¹ potencjalnej
konkurencyjnoci jest iloæ i jakoæ tej bazy. W oparciu o dane GUS za 2000 rok sytuacja
w makroregionie przedstawia³a siê nastêpuj¹co:
iloæ obiektów iloæ miejsc

iloæ hoteli
noclegowych noclegowych ogó³em
Pols k a 8 626 924 668 332
podkarpackie 427 51 22 269 = 3,3%
ma³opolskie 10 5 5 77 66 602 = 9,9%
wiêtokrzyskie 16 2 18 9 842 = 1,5%
lubelskie 456 32 24 312 = 3,6%
Wnioski:
l województwo ma³opolskie posiada najwiêksz¹ i najlepsz¹ bazê noclegow¹
w makroregionie,
l baza noclegowa woj. podkarpackiego pod wzglêdem iloci obiektów i ich jakoci
(hotele) przewy¿sza bazê noclegow¹ województw: lubelskiego i wiêtokrzyskiego,
l województwo lubelskie posiada wiêksz¹ iloæ miejsc noclegowych ni¿ woj.
podkarpackie (ma wiêksze obiekty),
89
l poza województwem ma³opolskim baza noclegowa pozosta³ych województw
makroregionu stanowi niewielk¹ czêæ bazy noclegowej Polski.
Wskanikiem pomocnym w okrelaniu wielkoci ruchu turystycznego do okre-

lonego obszaru jest stan wykorzystania bazy noclegowej. Dane GUS za 2000 rok przed-
stawiaj¹ siê nastêpuj¹co:
iloæ udzielonych noclegów

udzia³ %
w 2000 r. w tys.
Pols k a 49 078,8 100
podkarpackie 1 430,7 2,9
ma³opolskie 6 710,0 13,7
wiêtokrzyskie 697,7 1,4
lubelskie 1 489,0 3,0
Z zaprezentowanych danych wynika, i¿:

l ruch turystyczny w makroregionie koncentruje siê w województwie ma³opolskim,
l województwo podkarpackie jest liczniej odwiedzane przez turystów ni¿
województwo wiêtokrzyskie, a ustêpuje nieznacznie woj. lubelskiemu,
l korzystaj¹cy z noclegów w woj. podkarpackim stanowi¹ niewielk¹ czêæ ca³oci
ruchu turystycznego w Polsce.
Granice administracyjne województwa podkarpackiego od wschodu i po³udnia

pokrywaj¹ siê z granic¹ pañstwow¹ Polski z Ukrain¹ i S³owacj¹. Konkurencyjnoæ tury-
styczna terenów obu pañstw, po³o¿onych przy granicy z naszym krajem, nie by³a do tej
pory przedmiotem badañ. St¹d trudno o dok³adne porównania. Na podstawie ofert
turystyki wyjazdowej, którymi dysponuj¹ biura podró¿y oraz przewodników turystycz-
nych, mo¿na stwierdziæ, ¿e:
l S³owacja dysponuje produktami z zakresu turystyki rekreacyjnej i aktywnej,
konkurencyjnymi dla województwa podkarpackiego; dotyczy to zw³aszcza
narciarstwa zjazdowego oraz pobytów wypoczynkowych,
l obszar konkurencyjnoci produktów turystycznych Ukrainy jest w chwili obecnej
niewielki i obejmuje on w w¹skim zakresie turystykê miejsk¹ i kulturow¹ oraz
turystykê aktywn¹ (piesze wêdrówki górskie).
Na podstawie przedstawionych analiz prezentuj¹cych turystykê województwa

podkarpackiego na tle Polski, makroregionu oraz terenów pañstw s¹siednich, mo¿na
stwierdziæ, ¿e:
l województwo podkarpackie nie nale¿y w skali kraju do obszarów o wysokiej
atrakcyjnoci turystycznej; posiada jednak walory zaliczane do grupy
najwa¿niejszych atrakcji turystycznych Polski,
90
l w makroregionie po³udniowo-wschodniej Polski, najwiêksz¹ atrakcyjnoæ
turystyczn¹ posiada województwo ma³opolskie, które zdecydowanie dominuje
nad pozosta³ymi,
l województwo podkarpackie przewy¿sza atrakcyjnoci¹ turystyczn¹ województwa:
wiêtokrzyskie i lubelskie,
l tereny przygraniczne S³owacji generuj¹ produkty turystyczne konkurencyjne dla
województwa podkarpackiego.
91
92
5. BILANS ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA
PODKARPACKIEGO
W oparciu o badania w³asne, ekspertyzy i opinie konsultantów, literaturê przed-

miotu oraz inne materia³y, sporz¹dzono inwentaryzacjê produktów turystycznych woje-
wództwa oraz przeprowadzono ich analizê. Stwierdzono, ¿e oferta turystyczna woje-
wództwa oparta jest na 22 zinwentaryzowanych produktach, z których niektóre maj¹
charakter z³o¿ony. Dotyczy to zw³aszcza letnich pobytów wypoczynkowych, w któ-
rych wyró¿niono i poddano oddzielnej analizie: * pobyty w hotelach, pensjonatach,
orodkach wczasowych i campingach, * pobyty w gospodarstwach agroturystycz-
nych, * pobyty dzieci i m³odzie¿y na koloniach i obozach. Tak¿e z³o¿ony sk³ad posiadaj¹
inne produkty, jednak¿e nie podzielono ich na sk³adowe z powodu mniejszej wielkoci
generowanego przez nie ruchu turystycznego, jak równie¿ dla wiêkszej przejrzystoci
opracowania. Nie wyklucza to jednak objêcia ich celami operacyjnymi budowanej Stra-
tegii.
Zbiorcze zestawienie produktów turystycznych województwa i niektórych ele-
mentów charakteryzuj¹cych przedstawia siê nastêpuj¹co:
Legenda:
W - w ysoki Szacunkow a Postrzeganie
Potencja³ Stopieñ Efekt Mo¿liw oci Perspektyw a
Z - znaczny konsumpcja produktu na
ekonomiczny komercjalizacji ekonomiczny recepcyjne rozw oju
- redni produktu rynku
produktu produktu dla regionu produktu produktu
D - dostateczny (w tys.) zew nêtrznym
N - niski
Letnie pobyty
w ypoczynkow e w Z 100-150 W Z Z
hotelach, orodkach
w czasow ych
Letnie pobyty w
gospodarstw ach 10-13 N Z
agroturystycznych
Letnie pobyty
w ypoczynkow e D 14-15 D Z
dzieci i m³odzie¿y
Zimow e pobyty
25-30 D Z Z
w ypoczynkow e
Krótkie pobyty
w ypoczynkow e w Z 3-4 N D D Z
ci¹gu roku
Grupow e w ycieczki
60-75 Z Z
objazdow e
Wycieczki
objazdow e 20-25 N Z
indyw idualne
Pobyty w
W 35-45 W Z
uzdrow iskach
Piesze w êdrów ki
szlakami D 10-15 Z N D W D
turystycznymi
Pobyty s³u¿¹ce
turystyce aktyw nej
5-6 N D
93
Legenda:
W - w ysoki Szacunkow a Postrzeganie
Potencja³ Stopieñ Efekt Mo¿liw oci Perspektyw a
Z - znaczny konsumpcja produktu na
ekonomiczny komercjalizacji ekonomiczny recepcyjne rozw oju
- redni produktu rynku
produktu produktu dla regionu produktu produktu
D - dostateczny (w tys.) zew nêtrznym
N - niski
Pobyty myliw skie W 1-1,5 Z W D
Pobyty w êdkarskie D 1,5-2 Z N N Z
Pobyty w celach
Z 4-5 D Z Z
rekreacyjnych
Pobyty zw i¹zane z
udzia³em w W 8-10 D D
konferencjach
Pobyty polonijne Z 8-10 D Z
Przyjazdy i pobyty
D 8-10 D D N
etniczne
Przyjazdy i pobyty
200-230 N D W Z N
przygraniczne
Pobyty religijno-
D 15-20 N N D
pielgrzymkow e
Pobyty turystów o
specjalnych Z 2-3 D D N Z
zainteresow aniach
Udzia³ w imprezach
i w arsztatach
20-25 D N
kulturalnych i
sportow ych
Pobyty s³u¿bow e
80-100 D N Z Z
oraz w interesach
Pobyty
W 2-3 D D D
motyw acyjne
Przejazdy
N 10-15 D D D
tranzytow e
Inne produkty 150
W celu przypomnienia kryteriów zastosowanych do analizy produktów tury-
stycznych regionu jeszcze raz wskazuje siê, ¿e poszczególne kolumny zawieraj¹:
l okrelenie zawartego w danym produkcie potencja³u ekonomicznego, a wiêc
zdolnoci do generowania przychodów finansowych dla województwa poprzez
wchodz¹ce w jego sk³ad: rodzaj, iloæ i charakter konsumowanych us³ug
turystycznych. Przyjêta skala pocz¹wszy od wartoci najni¿szej a¿ do najwy¿szej
obejmuje okrelenia: niski, dostateczny, redni, znaczny, wysoki;
l szacunkow¹ wielkoæ ruchu turystycznego (konsumpcji turystycznej) zwi¹zanego
z danym produktem. Jednym z najs³abszych ogniw badania ruchu turystycznego
w województwie s¹ dane statystyczne. W opracowaniu niniejszym przedstawiono
szacunkowe wielkoci, kieruj¹c siê nastêpuj¹cymi wskanikami i przes³ankami:
oficjalne dane statystyczne dot. stanu i wykorzystania bazy noclegowej, w³asna
inwentaryzacja stanu bazy noclegowej, dane z muzeów o zwiedzaj¹cych, badania
w³asne dot. struktury zwiedzaj¹cych muzea, dane oficjalne dot. ruchu na przejciach
granicznych, ankietyzacjê biur podró¿y w Polsce, dane okrelone przez ekspertów
i konsultantów z terenu województwa oraz inne ród³a;
l okrelenie postrzegania produktu turystycznego województwa na zewnêtrznym
94
rynku turystycznym. Przyjêta skala operuje okreleniami: niski, dostateczny, redni,
znaczny i wysoki. Ocenê oparto o wyniki ankiety otrzymanej ze 107 biur
turystycznych w Polsce oraz w oparciu o inne opinie zewnêtrzne;
l okrelenie stopnia komercjalizacji produktu bêd¹cego wymiarem obecnoci
produktu na rynku turystycznym. Przyjête okrelenia: niski, dostateczny, redni,
znaczny i wysoki s¹ wynikiem ankietyzacji biur podró¿y w Polsce, deklarowanych
lub stwierdzonych u zarz¹dzaj¹cych produktem, gotowych ofert turystycznych
oraz ich promocji i dystrybucji adresowanej do potencjalnego konsumenta;
l okrelenie aktualnej efektywnoci ekonomicznej produktu dla regionu. Przyjêta
skala obejmuje okrelenia: niska, dostateczna, rednia, znaczna i wysoka i jest
wektorem ogólnego potencja³u ekonomicznego jaki niesie ze sob¹ dany produkt
turystyczny oraz szacunkowej wieloci przyjazdów zwi¹zanych z tym produktem;
l mo¿liwoci recepcyjne województwa zwi¹zane z danym produktem turystycznym.
Ocenê oparto o wielkoæ bazy noclegowej zwi¹zanej z danym produktem,
mo¿liwoci u¿ytkowe infrastruktury turystycznej i rekreacyjno-sportowej oraz
potencja³ us³ugodawców s³u¿¹cych produktowi (przewodnicy, instruktorzy). Do
oceny zastosowano skalê jak poprzednio;
l okrelenie perspektywy rozwoju danego produktu w województwie, bêd¹ce
wypadkow¹ ogólnych zjawisk w turystyce wiatowej i polskiej, warunków do
rozwoju tego produktu w województwie oraz innych zjawisk o charakterze
politycznym, gospodarczym i spo³ecznym.
Do oceny wykorzystano skalê stosowan¹ w poprzednich parametrach.
W opracowaniu nie odniesiono siê do dostêpnoci produktu, wychodz¹c z za-
³o¿enia, ¿e dla ka¿dego rynku le¿¹cego poza terenem województwa, najatrakcyjniej-
sze turystycznie tereny regionu i ich produkty maj¹ redni¹ lub dostateczn¹ dostêp-
noæ. Nie jest wiêc ten czynnik elementem znacznie ró¿nicuj¹cym produkty turystyczne
województwa. Nie nale¿y te¿ siê spodziewaæ, aby do roku 2007, stanowi¹cego granicê
czasow¹ opracowania, sytuacja uleg³a istotnej zmianie.
W oparciu o przedstawione wczeniej materia³y nale¿y stwierdziæ, ¿e woje-
wództwo posiada korzystne warunki do rozwoju turystyki. Generuje ono szereg pro-
duktów turystycznych, z których czêæ posiada znaczny potencja³ rozwojowy. Równo-
czenie wg danych G³ównego Urzêdu Statystycznego wielkoæ ruchu turystycznego
w województwie mierzona iloci¹ udzielonych noclegów wykazuje spadek. Jest on g³ów-
nie wywo³any zmniejszaniem siê przyjazdów zza wschodniej granicy.
5.1. ZBIORCZE ZESTAWIENIE DOMINUJ¥CYCH SEGMENTÓW

RYNKU DLA PRODUKTÓW TURYSTYCZNYCH
WOJEWÓDZTWA
Konsumenci indywidualni z terenu Polski (w tym z województwa
podkarpackiego):
l ludzie m³odzi o zró¿nicowanym statusie materialnym o potrzebach: wypoczynek,
95
uczestnictwo w turystyce rekreacyjnej i aktywnej, wêdrówki piesze po szlakach
turystycznych, udzia³ w imprezach sportowych i kulturalnych, interesy i sprawy
s³u¿bowe, uczestnictwo w turystyce religijno-pielgrzymkowej, zwiedzanie regionu;
l rodziny z dzieæmi o rednim i wy¿szym statusie materialnym o potrzebach:
wypoczynek letni i zimowy, udzia³ w turystyce rekreacyjnej i aktywnej, zwiedzanie
regionu;
l rodziny z dzieæmi o ni¿szym i rednim statusie materialnym: wypoczynek letni;
l osoby w wieku rednim o rednim i wy¿szym statusie materialnym o potrzebach:
wypoczynek letni i zimowy, turystyka rekreacyjna, interesy i sprawy s³u¿bowe,
zwiedzanie regionu, pobyty lecznicze i profilaktyczno-wypoczynkowe
w uzdrowiskach, udzia³ w konferencjach, udzia³ w imprezach kulturalnych,
zainteresowania profesjonalne i hobbystyczne;
l mê¿czyni w wieku rednim: amatorzy polowañ i wêdkowania;
l dzieci i m³odzie¿ w wieku szkolnym: wypoczynek letni i zimowy, wycieczki
objazdowe, udzia³ w sporcie i kulturze, leczenie uzdrowiskowe;
l osoby w wieku starszym o potrzebach: leczenie, wypoczynek, udzia³ w turystyce
religijno-pielgrzymkowej, przyjazd do korzeni, zainteresowania profesjonalne
i hobbystyczne.
Konsumenci instytucjonalni krajowi (w tym z województwa):

l firmy dystrybucyjno-handlowe (zw³aszcza z bran¿ o znacznej zyskownoci
i konkurencyjnoci),
l firmy produkcyjno-us³ugowe,
l stowarzyszenia i samorz¹dy zawodowe,
l stowarzyszenia spo³eczne: sportowe, kulturalne, specjalnych zainteresowañ.
Konsumenci z zagranicy:
l osoby zajmuj¹ce siê handlem przygranicznym,
l osoby o zainteresowaniach krajoznawczych,
l Polonia i stowarzyszenia polonijne,
l stowarzyszenia profesjonalistów i hobbystów dziedzin zwi¹zanych z przyrod¹
i kultur¹,
l stowarzyszenia myliwych,
l religijni ¯ydzi wyznawcy chasydyzmu,
l osoby poluj¹ce.
5.2. DOMINUJ¥CE RYNKI ZEWNÊTRZNE DLA PRODUKTU

TURYSTYCZNEGO WOJEWÓDZTWA
Rynki krajowe:
l ca³y kraj,
96
l miasta w ca³ej Polsce,
l du¿e aglomeracje miejskie i miasta w centralnej i po³udniowej Polsce,
l województwa s¹siaduj¹ce (zw³aszcza lubelskie i wiêtokrzyskie).
Dominuj¹ce rynki zagraniczne:

W oparciu o analizê produktów turystycznych województwa i dominuj¹cych
dla nich rynków zagranicznych okrelono, ¿e s¹ nimi:
l Ukraina,
l USA i inne kraje zamieszka³e przez Poloniê,
l Izrael i inne kraje, gdzie zamieszkuj¹ ¯ydzi,
l Niemcy,
l W³ochy,
l Austria.
Analiza rynku konsumentów zagranicznych przeprowadzona w oparciu o dane
statystyczne GUS tj. cudzoziemców korzystaj¹cych z noclegów w okresie I.2000-IX.2000
wykaza³a, ¿e najwiêkszymi rynkami dla produktu turystycznego województwa s¹ na-
stêpuj¹ce kraje: Ukraina (61,7%), Niemcy (6,0%), Rosja (4,6%), USA (2,1%), W³o-
chy (1,6%), Wêgry (1,6%), Izrael. Du¿¹ wartoæ (10%) posiada pozycja: pozosta³e
kraje. Zwraca uwagê spora iloæ przyjazdów Niemców (7488 osób). Trudno jednak po-
wi¹zaæ je z konkretnym produktem. £¹czenie tych przyjazdów z najbardziej atrakcyjnymi
turystycznie powiatami: leskim i bieszczadzkim nie sprawdza siê. Wynika to z faktu, ¿e
w powiatach tych goci³o ³¹cznie ok. 2120 obcokrajowców tj. 1,6% nocuj¹cych w woje-
wództwie. Tylko czêæ z nich mogli stanowiæ Niemcy.
Najbardziej uczêszczanymi przez obcokrajowców powiatami w badanym okre-
sie by³y: powiat rzeszowski (ponad 42% przybywaj¹cych do województwa), a nastêp-
nie przemyski (27,4%), ³añcucki (5,5%) i jaros³awski (5,0%).
W oparciu o analizê produktów turystycznych województwa, powo³ane dane
statystyczne oraz obserwacje w³asne stwierdza siê, ¿e dominuj¹cymi produktami dla
przyjazdów zagranicznych s¹: pobyty przygraniczne oraz pobyty s³u¿bowe i w intere-
sach.
Analiza zagranicznych rynków dla produktu turystycznego województwa, do-
prowadza do koñcowego stwierdzenia, ¿e dominuj¹cymi rynkami s¹:
l Ukraina,
l Niemcy,
l Rosja,
l Stany Zjednoczone,
l Izrael.
Na podstawie danych statystycznych GUS obejmuj¹cych korzystanie z bazy
noclegowej województwa stwierdzono, ¿e w latach 1995-2000 nast¹pi³o powa¿ne zmniej-
szenie siê przyjazdów turystycznych z zagranicy.
97
5.3. IDENTYFIKACJA WIOD¥CYCH PRODUKTÓW
TURYSTYCZNYCH WOJEWÓDZTWA
W oparciu o przeprowadzon¹ inwentaryzacjê i analizê produktów turystycz-

nych regionu, a szczególnie efekt ekonomiczny przynoszony regionowi mo¿na stwier-
dziæ, ¿e wiod¹cymi produktami turystycznymi regionu s¹:
i campingach,
l pobyty przygraniczne,
l pobyty s³u¿bowe oraz w interesach,
l grupowe wycieczki objazdowe.
Wyspecyfikowana grupa wiod¹cych produktów turystycznych województwa

charakteryzuje siê z³o¿onoci¹. Przes¹dzaj¹ o tym zw³aszcza produkty: pobyty przygra-
niczne oraz pobyty s³u¿bowe i w interesach. Obydwa posiadaj¹ niski stopieñ komer-
cjalizacji, co powoduje, ¿e trudno na nie oddzia³ywaæ poprzez mechanizmy rynkowe,
jakimi zawiaduje gospodarka turystyczna.
O ich rozwoju decyduj¹ w g³ównej mierze czynniki polityczne i gospodarcze
przebiegaj¹ce poza turystyk¹. Przyk³adem tego rodzaju oddzia³ywañ jest zmniejszenie
siê iloci pobytów (noclegów) cudzoziemców w województwie w latach 1995-2000.
W roku 1999 przyby³o do regionu o ok. 60% (tj. ponad 130 tys.) turystów zagranicznych
mniej ni¿ w roku 1995. Zjawisko to nale¿y wi¹zaæ przede wszystkim z przyjazdami zza
wschodniej granicy. O zmniejszaniu siê przyjazdów i pobytów zdecydowa³y decyzje
polityczne (zaostrzenie warunków przekraczania granicy dla mieszkañców by³ego ZSRR)
oraz gospodarcze (podniesienie ce³ przez Ukrainê, relacje cenowe miêdzy krajami).
Pobyty s³u¿bowe i w interesach na terenie województwa pozostaj¹ i bêd¹ po-
zostawaæ w korelacji z sytuacj¹ gospodarcz¹ regionu, w tym równie¿ z aktywnoci¹
turystyczno-handlow¹ w obszarze przygranicznym.
Spadek pobytów turystycznych w województwie wywo³ywany przez zmniej-
szenie siê przyjazdów przygranicznych jest i powinien byæ niwelowany przez wiêksz¹
sprzeda¿ innych produktów turystycznych województwa. Jednak¿e przewidywane
zmniejszenie siê przyjazdów i pobytów przygranicznych, jakie wywo³a wprowadzenie
wiz wjazdowych dla przybyszów z Ukrainy (to jeden z warunków przyst¹pienia Polski
do Unii Europejskiej), trudno bêdzie uzupe³niæ w krótkim okresie czasu. Znacznie
zmniejszona zostanie konsumpcja us³ug hotelarskich, gastronomicznych, a tak¿e
handel artyku³ami spo¿ywczymi i przemys³owymi. Turystyka w³asnymi si³ami nie jest
i nie bêdzie w stanie zniwelowaæ strat gospodarczych jakie wyst¹pi¹ w regionie
w nieodleg³ej przysz³oci.
Zjawiska powy¿sze powinny byæ uwzglêdnione w programie rozwoju gospo-
darczego województwa i zainteresowanych powiatów oraz byæ podstaw¹ do wyst¹pie-
nia rz¹du polskiego do Komisji Europejskiej o rekompensatê dla województw granicz¹-
98
cych z Ukrain¹ za straty poniesione w wyniku za³amania siê przyjazdów i pobytów
przygranicznych.
Analiza przedstawionych parametrów i uwarunkowañ opracowanej inwentary-
zacji produktów turystycznych województwa pozwala na stwierdzenie, ¿e o rozwoju
turystycznym województwa zdecyduje rozwój wielu jego produktów.
Strategiczn¹ rolê w tym procesie maj¹ do spe³nienia produkty:
i na campingach,
l letnie pobyty wypoczynkowe w gospodarstwach agroturystycznych,
l grupowe wycieczki objazdowe po regionie,
l zimowe pobyty wypoczynkowe,
l pobyty w celach rekreacji ruchowej,
l pobyty s³u¿¹ce specjalnym zainteresowaniom.
5.4. IDENTYFIKACJA POWIATÓW O STRATEGICZNYM

ZNACZENIU DLA ROZWOJU TURYSTYCZNEGO
WOJEWÓDZTWA
W oparciu o przedstawione wczeniej charakterystyki produktów turystycz-
nych województwa i ich uwarunkowania rozwojowe wskazano, ¿e w województwie
nale¿y zmierzaæ do zwiêkszenia konsumpcji ka¿dego z produktów. Wskazano tak¿e na
grupê produktów o szczególnym znaczeniu dla przysz³ego rozwoju turystycznego.
W oparciu o sporz¹dzon¹ alokacjê ka¿dego z produktów, obliczono iloæ pro-
duktów turystycznych generowanych przez ka¿dy z powiatów województwa podkar-
packiego. Ze wzglêdu na to powiaty podzielono na 3 grupy generuj¹ce odpowiednio
du¿¹, redni¹ i ma³¹ iloæ produktów turystycznych.
Grupa I. Powiaty generuj¹ce du¿¹ iloæ produktów turystycznych:
l leski,
l bieszczadzki,
l kronieñski,
l przemyski,
l sanocki,
l jasielski,
l rzeszowski.
Grupa II. Powiaty generuj¹ce redni¹ iloæ produktów:
l jaros³awski,
l le¿ajski,
l ³añcucki,
l tarnobrzeski,
l lubaczowski,
l dêbicki.
99
Grupê III stanowi¹ pozosta³e powiaty.
Wieloaspektowa analiza rozwoju turystyki województwa w uk³adzie powiato-
wym, oparta o rodzaje generowanych produktów turystycznych oraz wystêpuj¹ce za-
soby turystyczne jako potencja³ do rozwoju produktów turystycznych danego obszaru
wykaza³a, ¿e przestrzeñ poszczególnych powiatów oddzia³uje lub mo¿e oddzia³ywaæ
w zró¿nicowanym zakresie na przysz³y rozwój turystyki województwa.
Pozwoli³o to na podzia³ powiatów na grupy o bardzo wysokim, wysokim, red-
nim i niskim znaczeniu strategicznym dla rozwoju turystyki w województwie.
Do poszczególnych grup zakwalifikowano:
l bardzo wysokie: powiaty leski i bieszczadzki,
l wysokie: powiat kronieñski, powiat sanocki, powiat jasielski, powiat przemyski,
powiat rzeszowski (zw³aszcza miasto Rzeszów),
l rednie: powiat jaros³awski, powiat ³añcucki, powiat le¿ajski, powiat
lubaczowski,
l niskie: pozosta³e powiaty.
Ka¿dy z powiatów wnosi i bêdzie wnosi³ okrelony wk³ad w rozwój turystyki
województwa. Zaklasyfikowanie do grupy o niskim znaczeniu strategicznym nie na-
le¿y rozumieæ jako przypisanie danej przestrzeni marginalnej pozycji w proponowa-
nych dzia³aniach rozwojowych. Przedstawiona klasyfikacja w relacji powiatowej ma
charakter umowny, gdy¿ obejmuj¹c przestrzeñ ca³ego powiatu urednia wartoæ
turystyczn¹ danej jednostki podzia³u administracyjnego. Nie wyklucza to istnienia na
jej terenie pojedynczych produktów lub ich zespo³ów o wa¿nym znaczeniu dla turystyki
województwa. Dla przyk³adu powiat brzozowski zaliczony do grupy o niskim poziomie
funkcji turystycznych, posiada unikatowe w skali Polski drewniane budowle sakralne
(Haczów, Blizne, Ulucz i inne), znane w województwie sanktuarium (Nowa Wie), mu-
zeum (Brzozów) oraz szereg innych walorów o mniejszej skali. Jednak¿e ze wzglêdu na
ubog¹ infrastrukturê turystyczn¹ oraz generowanie skromnej iloci produktów tury-
stycznych, nie mo¿e zostaæ uznany za obszar o du¿ym znaczeniu strategicznym dla
rozwoju turystyki województwa. Nie wyklucza to realizowania takich funkcji przez
poszczególne gminy lub miejscowoci powiatu. St¹d turystyka nie bêdzie w najbli¿szej
przysz³oci strategicznym kierunkiem rozwoju powiatu brzozowskiego, jednak powinna
byæ wa¿nym, strategicznym kierunkiem rozwoju niektórych gmin tego powiatu.
5.5. ANALIZA SWOT PRODUKTU TURYSTYCZNEGO

WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO
Mocne i s³abe strony.
Jak ju¿ wczeniej stwierdzono prezentuj¹c mocne i s³abe strony wybranych
zasobów, infrastruktury i us³ug, a przede wszystkim poszczególnych produktów tury-
stycznych, województwo podkarpackie posiada sporo atutów dla rozwoju gospodarki
turystycznej. Nie brak i s³abych stron. Najwa¿niejsze z nich przedstawiono w poni¿szej
analizie.
100
Mocne strony:
l po³o¿enie województwa na osi przebiegu miêdzynarodowych traktów
komunikacyjnych,
l region czysty ekologicznie, atrakcyjny krajobrazowo i przyrodniczo
z rozbudowanym, wielkoobszarowym systemem obszarów chronionych,
l uznane walory bioklimatyczne, ród³a wód mineralnych i rozwiniête lecznictwo
uzdrowiskowe,
l zachowane unikatowe dziedzictwo kulturowe na styku narodowoci i wyznañ,
którego materialnym wymiarem s¹ m.in. zabytkowe, drewniane budowle sakralne
i wieckie oraz bogaty folklor,
l ponadregionalna ranga turystyczna zamków w Baranowie Sandomierskim,
£añcucie, Krasiczynie oraz zespo³ów staromiejskich Przemyla, Jaros³awia i Krosna,
l obiekty archeologiczne i zbiory muzealne o randze krajowej i ponadregionalnej,
l uznane w skali miêdzynarodowej (chasydzi) i ponadregionalnej (rzymscy katolicy
i grekokatolicy) miejsca szczególnego kultu religijnego,
l liczna Polonia wywodz¹ca siê z regionu.
S³abe strony:
l utrudniona dostêpnoæ komunikacyjna terenu województwa z g³ównych centrów
emisji ruchu turystycznego w Polsce (du¿e aglomeracje) oraz dojazd
w województwie (z³y stan dróg, niewielka iloæ po³¹czeñ komunikacyjnych) do
atrakcji i miejsc generowania produktu turystycznego,
l z³y stan techniczny oraz niedostateczna ekspozycja turystyczna wielu zabytkowych,
czêsto unikatowych obiektów archeologicznych, architektonicznych oraz zbiorów
muzealnych regionu,
l brak na rynku produktów turystycznych zwi¹zanych z krajobrazem kulturowym
regionu,
l niedostateczna ekspozycja walorów i atrakcji przyrodniczych regionu,
l niedostateczna iloæ infrastruktury turystycznej i oko³oturystycznej,
l du¿y udzia³ turystyki przygranicznej oraz pobytów biznesowych i w interesach
w przyjazdach turystycznych do regionu, zale¿nych od uwarunkowañ politycznych
i gospodarczych, na które województwo nie ma bezporedniego wp³ywu,
l promocja i informacja turystyczna regionu oparta na zasobach turystycznych, nie
za na produktach turystycznych województwa,
l niedostateczny wybór ilociowy i jakociowy ofert turystycznych województwa
w sprzeda¿y biur podró¿y na terenie kraju,
l niedostateczna iloæ du¿ych, nowoczesnych, atrakcyjnie po³o¿onych, ³atwo
dostêpnych z terenu Polski centrów konferencyjnych,
l niewystarczaj¹ce kwalifikacje kadr turystycznych (w tym przygotowanych do
obs³ugi turystów zagranicznych) w regionie,
101
l brak proturystycznego nastawienia w³adz wielu miast i gmin oraz spo³ecznoci
lokalnych regionu,
l brak wspólnych dzia³añ bran¿y turystycznej, zw³aszcza sfery us³ug hotelarskich
i gastronomicznych, bêd¹cych podstawowymi beneficjentami pobytów
turystycznych w województwie.
Szanse i zagro¿enia.
Rozwój turystyki województwa jest uwarunkowany wieloma czynnikami ze-
wnêtrznymi. Wiele jednak zale¿y od woli i chêci dzia³añ, które mo¿na realizowaæ na
poziomie wojewódzkim, powiatowym czy te¿ lokalnym. wiadomoæ istniej¹cych szans,
ale te¿ istniej¹cych zagro¿eñ powinna pomóc w zbudowaniu dobrych, mo¿liwych do
realizacji i przynosz¹cych spodziewane efekty programów operacyjnych.
Szanse:
l rosn¹cy popyt na us³ugi turystyczne w Polsce i na wiecie,
l utrwalony w Polsce wizerunek Bieszczadów górzystej, s³abo zaludnionej krainy
z bogat¹, dzik¹ przyrod¹, atrakcyjnej dla ró¿nych form turystyki aktywnej
i rekreacyjnej,
l zachowanie unikatowych walorów przyrodniczych i kulturowych regionu,
l polepszenie warunków podró¿owania i dojazdu do atrakcji turystycznych
i produktów turystycznych województwa,
l rozwój nowych atrakcji i infrastruktury turystycznej oraz opartych na nich
produktów turystycznych,
l uznanie turystyki na szczeblu województwa, w wybranych powiatach i gminach za
jeden ze strategicznych kierunków rozwoju terenu, przygotowanie programów
operacyjnych i ich realizacja
l samoorganizacja podmiotów gospodarczych zwi¹zanych z turystyk¹, zw³aszcza
us³ugodawców hotelarskich i gastronomicznych,
l przygotowanie ekspozycyjne i promocja zwiedzania, a tak¿e pobytów turystycznych
w Miêdzynarodowym Rezerwacie Biosfery Karpaty Wschodnie oraz
w Bieszczadzkim i Magurskim Parku Narodowym,
l rozwój programów i realizacja zadañ w zakresie rozwoju turystyki w Euroregionie
Karpaty,
l wiadomy, profesjonalnie prowadzony rozwój wybranych produktów
turystycznych województwa,
l podnoszenie kwalifikacji kadr turystycznych jako instrumentu zmian ilociowych
i jakociowych w gospodarce turystycznej województwa,
l dostêpnoæ funduszy zewnêtrznych, w tym Unii Europejskiej, na realizacjê
projektów i programów rozwijaj¹cych gospodarkê turystyczn¹ województwa.
102
Zagro¿enia:
l spodziewane za³amanie siê turystyki przyjazdowej do województwa po
wprowadzeniu wiz wjazdowych dla obywateli Ukrainy,
l rozwój konkurencyjnoci turystycznej województw s¹siednich oraz
przygranicznych terenów S³owacji,
l pogorszenie wizerunku województwa, jako celu podró¿y turystycznych,
statyczny stan atrakcji i produktów turystycznych województwa,
l kolizje dzia³añ rozwijaj¹cych gospodarkê turystyczn¹ województwa z funkcj¹
ochronn¹ przyrody,
l brak wspó³pracy i wspó³dzia³ania w rozwijaniu i promocji turystyki województwa,
w tym powiatów i gmin,
l niedostateczne rodki w³asne i brak zewnêtrznych róde³ wspierania rozwoju
turystyki w województwie.
5.6. OGÓLNE WARUNKI DO OKRELENIA PRIORYTETÓW

ROZWOJU, CELÓW STRATEGICZNYCH I KIERUNKÓW
DZIA£AÑ
Konstruowanie Strategii powinno uwzglêdniaæ ogólne warunki wynikaj¹ce ze
sporz¹dzonej diagnozy, bilansu strategicznego, przyjêtej Strategii Rozwoju Wojewódz-
twa Podkarpackiego oraz uwarunkowañ zewnêtrznych tj. dokumentów rz¹dowych,
w tym Strategii Rozwoju Turystyki w latach 2001-2006, kierunków rozwoju wspó³cze-
snej turystyki i innych warunków. Nale¿¹ do nich w szczególnoci:
l Warunki wynikaj¹ce z kierunków rozwoju turystyki w wiecie, a szczególnie:
(po stronie popytu): wiêkszego zainteresowania turystyk¹ powi¹zan¹ z aktywnoci¹
fizyczn¹, krótszym a czêstszym wypoczynkiem, bogactwem rynków i segmentów
zg³aszaj¹cych chêæ zakupu zró¿nicowanych produktów turystycznych, bardziej
zindywidualizowanych oczekiwañ potrzeb turystów, (w marketingu): oferowanie
wszechstronnych produktów tworzonych lokalnie, rozwój marketingu
bezporedniego.
l Uwzglêdnienie warunków wynikaj¹cych z procesu integracji europejskiej,
a szczególnie: przyczynianie siê do osi¹gniêcia ekonomicznej i socjalnej spójnoci
z krajami wchodz¹cymi w sk³ad Unii, rozwój terenów s³abiej rozwiniêtych, ochrona
rodowiska i dziedzictwa kulturowego, promowanie europejskiej to¿samoci,
poprawê wiedzy na temat turystyki, podniesienie jakoci w turystyce.
l Realizacja warunków wynikaj¹cych z rz¹dowej Strategii Rozwoju Turystyki w
latach 2001-2006 oraz innych dokumentów rz¹dowych, a szczególnie: rozwój i
promocja produktów, us³ug i ofert, które mog¹ sprostaæ konkurencji
miêdzynarodowej, rozbudowa i modernizacja infrastruktury turystycznej
i sportowej, promocja obiektów i szlaków dziedzictwa kulturalnego, rozwój turystyki
na terenach wiejskich, rozwój systemów informacji turystycznej.
103
Strategia gospodarcza rz¹dz¹cej koalicji zatytu³owanaPrzedsiêbiorczoæ-
Rozwój-Praca, nie wskazuje turystyki jako strategicznego kierunku rozwoju kraju.
Zak³ada jednak realizacjê celów, które mog¹ wp³yn¹æ na rozwój turystyki w regionie.
S¹ nimi m.in.: budowa autostrad i dróg ekspresowych, wielofunkcyjny rozwój
obszarów wiejskich, ochrona rodowiska, rozwój informatyki, wspieranie procesów
rozwojowych przez tworzenie funduszy rozwoju regionalnego i lokalnego oraz
uregulowanie monta¿u finansowego rodków europejskich i krajowych.
l Realizacja warunków wynikaj¹cych ze Strategii Rozwoju Województwa
Podkarpackiego, a szczególnie: rozwój obszarów wiejskich przez turystykê,
tworzenie warunków dla rozwoju podmiotów gospodarki turystycznej, podnoszenia
konkurencyjnoci produktu turystycznego województwa, podnoszenia jakoci
kadr turystycznych, rozwój infrastruktury turystycznej oraz rozwijanie wspó³pracy
turystycznej z Ukrain¹ i S³owacj¹.
l Realizacja warunków wynikaj¹cych z diagnozy i bilansu strategicznego rozwoju
turystyki w województwie podkarpackim, a szczególnie: rozwój i marketing
produktów opartych o unikatowe walory przyrodnicze, antropogeniczne
i kulturowe, których odbiorc¹ jest rynek krajowy, rozwój i marketing produktów
o du¿ym i znacznym potencjale ekonomicznym, które istotnie wp³ywaj¹ lub mog¹
wp³ywaæ na stan gospodarki turystycznej regionu, rozwój i marketing produktów,
które mog¹ oddzia³ywaæ niweluj¹co na spodziewane za³amanie siê przygranicznego
ruchu turystycznego w województwie, rozwój i marketing produktów wp³ywaj¹cych
na zmniejszenie siê wyjazdów turystycznych z obszaru województwa, rozwój
i marketing produktów generowanych przez obszary nisko uprzemys³owione,
o licz¹cych siê zasobach turystycznych, dla których turystyka jest jedn¹ z szans
rozwoju terenu.
104
CZÊÆ STRATEGICZNA
6. WIZJA ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
Rozwój gospodarki turystycznej województwa doprowadzi do:

l pobudzenia koniunktury gospodarczej,
l zwiêkszenia dochodów bud¿etowych samorz¹dów, podmiotów gospodarczych oraz
ludnoci,
l tworzenia nowych miejsc pracy oraz wywo³ywania zmian w strukturze
zatrudnienia,
l zrównowa¿onego rozwoju terenu województwa, uwzglêdniaj¹cego wymogi ochrony
rodowiska.
Kreowanie procesu rozwoju turystyki w województwie podkarpackim bêdzie
realizowane poprzez okrelenie pól strategicznych tego rozwoju, priorytetów rozwojo-
wych, celów strategicznych, kierunków dzia³añ oraz celów operacyjnych. Realizacja
nast¹pi poprzez przygotowane programy wykonawcze.
6.1. POLA STRATEGICZNE ORAZ PO¯¥DANE KIERUNKI

ZMIAN
W oparciu o mechanizmy rozwoju wspó³czesnej gospodarki turystycznej, uwa-
runkowania zewnêtrzne i wewnêtrzne (w tym wynikaj¹ce ze Strategii Rozwoju Gospo-
darczego Województwa) oraz procesy rozwoju gospodarczego, wskazuje siê nastêpu-
j¹ce pola strategiczne:
l produkt turystyczny,
l atrakcje turystyczne,
l infrastruktura i us³ugi turystyczne,
l marketing turystyczny,
l kadry turystyczne,
l partnerstwo, wspó³praca i wspó³dzia³anie gospodarki turystycznej i jej otoczenia.
Realizacja strategicznych kierunków dzia³añ doprowadzi do nastêpuj¹cych zjawisk:

l wyst¹pi¹ jakociowe i ilociowe zmiany w istniej¹cych produktach turystycznych
województwa, a na krajowym rynku turystycznym, przede wszystkim w du¿ych
aglomeracjach miejskich, bêdzie dostêpna bogata ca³oroczna oferta pobytów
wypoczynkowych, rekreacyjnych, turystyki aktywnej i innych w województwie
podkarpackim,
l rozwin¹ siê nowe produkty i us³ugi dla turystów oparte na istniej¹cych zasobach
turystycznych,
l powstan¹ nowe atrakcje oraz oparte na nich produkty turystyczne staj¹c siê
magnesem dla indywidualnych i grupowych przyjazdów do województwa,
105
l biura podró¿y w ca³ym kraju, a przede wszystkim w centralnej i po³udniowej
Polsce bêd¹ posiada³y gotowe, wielowariantowe scenariusze wycieczek
objazdowych po terenie województwa oraz propozycje przyjazdów i pobytów
turystycznych zwi¹zanych z dziedzictwem kulturowym regionu,
l wzmocnieniu ulegnie pozycja uzdrowisk województwa, które oprócz rozwijania
funkcji leczniczych, zwiêksz¹ ofertê pobytów s³u¿¹cych innym rodzajom
turystyki,
l wybrane placówki muzealne podnios¹ swoj¹ atrakcyjnoæ turystyczn¹, staj¹c siê
celem zwiêkszonych przyjazdów grup i turystów indywidualnych,
l w województwie zwiêksz¹ siê przyjazdy turystów z krajów Unii Europejskiej,
l w krajowym oraz wojewódzkim systemie informacji turystycznej (tak¿e
w Internecie) oraz w Orodkach Zagranicznych Polskiej Organizacji
Turystycznej bêd¹ dostêpne aktualne zbiory informacyjne oraz materia³y
promocyjne o turystyce województwa,
l województwo bêdzie posiada³o wytyczon¹ i oznakowan¹ sieæ szlaków dla turystyki
samochodowej, rowerowej, a w niektórych obszarach tak¿e dla turystyki konnej,
l podró¿ turystyczna samochodem po terenie województwa bêdzie ³atwa dziêki
dobrze oznakowanym drogom, dobrym dojazdom do atrakcji turystycznych oraz
miejscom parkingowym z toaletami, a odwiedzane i mijane miejscowoci bêd¹
mia³y estetyczny wygl¹d,
l wzmocnieniu ulegnie infrastruktura s³u¿¹ca letnim i zimowym pobytom
wypoczynkowym (w tym rekreacyjno-sportowa) oraz innym rodzajom turystyki
w województwie,
l ³atwo bêdzie nabyæ dobrze identyfikowane pami¹tki regionalne, a w lokalach
gastronomicznych skonsumowaæ dania regionalne .
6.2. PRZYSZ£A POZYCJA WOJEWÓDZTWA

Województwo podkarpackie jest postrzegane jako obszar o znacznym poten-
cjale turystycznym. Niekiedy spotykane s¹ pogl¹dy o wyj¹tkowych walorach tury-
stycznych województwa, wskazuj¹ce zw³aszcza na najsilniej identyfikowany turystycz-
nie obszar, jakim s¹ Bieszczady. Wyj¹tkowoæ, a raczej odmiennoæ, tej czêci woje-
wództwa oparta jest o ma³o zamieszka³e, niezurbanizowane tereny górskie, pokryte lasa-
mi o dominacji buczyny karpackiej, ze ladami istniej¹cych kiedy wsi, a dzi zaros³ych
olch¹ i innymi ekspansywnymi przedstawicielami miejscowej flory. Atrakcyjnoæ terenu
podnosz¹ ³¹ki górskie zwane po³oninami, dziêki którym mo¿na obserwowaæ panoramy
górskie tej czêci Karpat oraz bogata fauna reprezentowana przez szereg bêd¹cych pod
ochron¹ zwierz¹t. Opis walorów turystycznych Bieszczadów musi ³¹czyæ w sobie ele-
menty przyrodniczo-krajobrazowe z dziedzictwem kulturowym subregionu, którego
materialnym ladem s¹ stare cerkwie i cmentarze.
Obszar ten bezwzglêdnie powinien zachowaæ swój charakter. To decyduje
o jego sile, pozycji, czy nawet legendzie.
106
Oprócz terenów bieszczadzkich znaczny potencja³ turystyczny posiadaj¹ tere-
ny Beskidu Niskiego.
O pozycji województwa w turystyce polskiej zdecyduje m.in. umiejêtnoæ sprze-
dania istniej¹cych zasobów przyrodniczo-krajobrazowych i zabytkowych, zbiorów
muzealnych oraz zasobnoci kultury ludowej w formie gotowych produktów-ofert tury-
stycznych. Niektóre z nich mog¹ z czasem staæ siê markowymi produktami turystycz-
nymi województwa.
Realizacja Strategii doprowadzi do sytuacji, ¿e województwo pod-

karpackie nie bêdzie tylko postrzegane jako obszar o znacznym poten-
cjale turystycznym, ale jako region o atrakcyjnej ofercie turystycznej,
przyjazny turystom i odwiedzaj¹cym. Wymiernym tego dowodem bêdzie zwiêk-
szenie siê zainteresowania województwem oraz proces systematycznego wzrostu po-
bytów turystów z terenu kraju oraz z niektórych rynków zagranicznych.
Wewn¹trz województwa nast¹pi proces integracji podmiotów gospodarki tu-
rystycznej (szczególnie sektorów: us³ug noclegowych i gastronomicznych oraz organi-
zatorów turystyki przyjazdowej), które poprzez wspó³dzia³anie podnios¹ konkurencyj-
noæ istniej¹cych oraz wygeneruj¹ nowe produkty turystyczne.
107
108
POLA STRATEGICZNE I PRIORYTETY ROZWOJU TURYSTYKI

W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM
PRODUKT TURYSTYCZNY ATRAKCJE TURYSTYCZNE
Rozwój atrakcji turystycznych Rozwój infrastruktury i us³ug

Rozwój produktu turystycznego województwa turystycznych województwa
MARKETING TURYSTYCZNY KADRY TURYSTYCZNE PARTNERSTWO,WSPÓ£PRACA

I WSPÓ£DZIA£ANIE
Rozwój marketingu turystycznego Kszta³cenie, szkolenie

regionu i rynkowego zarz¹dzania i doskonalenie kadr turystycznych
atrakcjami turystycznymi oraz otoczenia turystyki
7. PRIORYTETY ROZWOJU, CELE STRATEGICZNE
I KIERUNKI DZIA£AÑ
Przedstawione wczeniej warunki rozwoju turystyki w skali makro w Polsce,

a przede wszystkim w województwie podkarpackim, s¹ podstaw¹ do wype³nienia okre-
lonych ju¿ pól strategicznych sprecyzowanymi priorytetami rozwoju, celami strate-
gicznymi, których osi¹gniêcie bêdzie podstaw¹ sukcesu niniejszego opracowania,
a tak¿e kierunkami prowadzonych dzia³añ. Ka¿dy z kierunków dzia³añ doprowadzi do
realizacji celów operacyjnych (cz¹stkowych), decyduj¹cych o powodzeniu ca³oci.
7.1. PRIORYTETY ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA

I ICH WSPÓ£ZALE¯NOÆ
Pole strategiczne: produkt turystyczny.

Priorytet 1: Rozwój produktu turystycznego
województwa
Podstaw¹ rozwoju turystycznego ka¿dego obszaru jest rozwój jego produktu
turystycznego. Województwo podkarpackie generuje szereg produktów turystycznych,
które zosta³y omówione. Nie mog¹ one pozostawaæ w stanie statycznym, lecz musz¹
podlegaæ systematycznej ewolucji utrzymuj¹cej lub podnosz¹cej ich konkurencyjnoæ
rynkow¹. Na rynku turystycznym powinny siê tak¿e pojawiaæ nowe produkty oparte na
istniej¹cych atrakcjach i walorach turystycznych, wzbogacaj¹ce produkt turystyczny
regionu. Istotê zagadnienia oddaje stwierdzenie, i¿ szanse na rynku maj¹ tylko pro-
dukty najlepsze lub unikatowe. Nale¿y przestrzegaæ zasady, ¿e o rozwoju produktu
powinien przes¹dzaæ popyt, a nie poda¿ na rynku turystycznym.
Pole strategiczne: atrakcje turystyczne.
Priorytet 2: Rozwój atrakcji turystycznych województwa

Wa¿n¹ rolê w strategii rozwoju gospodarki turystycznej województwa powi-
nien zaj¹æ rozwój nowych atrakcji turystycznych. Jest to jeden z najwa¿niejszych (choæ
wymagaj¹cy d³ugiego horyzontu czasowego) celów w strategii rozwoju turystyki
w województwie podkarpackim.
Pole strategiczne: infrastruktura i us³ugi turystyczne.

Priorytet 3: Rozwój infrastruktury i us³ug turystycznych
w województwie
Spo³eczna i gospodarcza u¿ytecznoæ atrakcji i walorów turystycznych woje-
wództwa jest uwarunkowana odpowiednimi rozmiarami i sk³adowymi infrastruktury tu-
109
rystycznej. Dotyczy to nie tylko infrastruktury technicznej, jak dojazdy do atrakcji tury-
stycznych, parkingi, baza noclegowa czy gastronomiczna, ale równie¿ infrastruktury
spo³ecznej, a tak¿e us³ug dla turystów. Dzia³ania rozwojowe powinny siê koncentrowaæ
na istniej¹cych, wyranie zarysowanych orodkach ruchu turystycznego, a tak¿e na
miejscach o wysokim potencjale rozwojowym produktów strategicznych dla rozwoju
turystyki województwa.
Pole strategiczne: marketing turystyczny.
Priorytet 4: Rozwój marketingu turystycznego regionu

i rynkowego zarz¹dzania atrakcjami
turystycznymi
W gospodarce rynkowej oferowanie produktów turystycznych wymaga sto-
sowania dzia³añ marketingowych. Takie dzia³ania powinny mieæ równie¿ miejsce w przy-
padku województwa podkarpackiego.
Postulat zwiêkszenia stopnia komercjalizacji atrakcji turystycznych wywo³uje
czêsto krytyczne opinie. Jest to jednak w wielu przypadkach nieuchronne. Zarz¹dy
atrakcji turystycznych województwa (muzea, parki narodowe, obiekty rekreacyjno-
wypoczynkowe i inne) powinny w wiêkszym zakresie wykorzystywaæ mechanizmy
rynkowe w prowadzonej dzia³alnoci gospodarczej zwi¹zanej z ruchem turystycznym.
Dla celów rozwoju turystyki regionu, w tym koordynacji i organizowania sku-
tecznych dzia³añ marketingowych, niezbêdne jest utworzenie Regionalnej Organiza-
cji Turystycznej, która wzbogacaj¹c ilociowo i jakociowo produkt turystyczny woje-
wództwa, przyczyniaæ siê bêdzie do realizacji celów okrelonych w niniejszej strategii.
Pole strategiczne: kadry turystyczne.

Priorytet 5: Kszta³cenie, szkolenie i doskonalenie kadr
turystycznych oraz otoczenia turystyki
Gospodarka turystyczna województwa, aby mog³a prawid³owo funkcjonowaæ
i rozwijaæ siê, wymaga dop³ywu kwalifikowanych kadr, otwartych na wprowadzanie
nowoczesnoci, kszta³conych w systemach instytucjonalnych w cis³ej integracji
z praktyk¹. Warunkiem poprawy jakoci obs³ugi turystów, jest doskonalenie zawodowe
pracowników atrakcji turystycznych, bazy noclegowej i innych jednostek obs³ugi tury-
stycznej. Wa¿ne miejsce w dzia³aniach edukacyjnych musi zaj¹æ szerokie upowszech-
nianie gocinnoci i wiadomoci turystycznej, bez których województwo podkarpac-
kie nie bêdzie postrzegane jako region pozytywnie nastawiony do turystów.
110
Pole strategiczne: partnerstwo, wspó³praca i wspó³dzia³anie.
Priorytet 6: Partnerstwo, wspó³praca i wspó³dzia³anie
na rzecz rozwoju turystyki w województwie.
Jedn¹ z podstawowych sk³adowych rozwoju regionu przez turystykê powinna
byæ wspó³praca wszystkich sfer ¿ycia spo³ecznego i gospodarczego, które maj¹ bezpo-
redni lub poredni wp³yw na tê dziedzinê. Dotyczy to podmiotów gospodarczych
i osób fizycznych, które wi¹¿¹ swoj¹ przysz³oæ z przyjazdowym ruchem turystycznym,
stowarzyszeñ turystycznych, organów samorz¹dowych od szczebla gminnego, poprzez
powiatowy, a na wojewódzkim koñcz¹c, innych instytucji samorz¹dowych i rz¹dowych,
jak równie¿ wojewódzkiej administracji rz¹dowej.
Warunkiem efektywnej realizacji Strategii Rozwoju Turystyki jest uspo-
³ecznienie procesu przygotowywania programów operacyjnych (realizacyjnych) na
szczeblu wojewódzkim przez udzia³ w nich reprezentantów samorz¹dów terytorialnych,
podmiotów gospodarczych, stowarzyszeñ turystycznych, instytucji kszta³c¹cych ka-
dry turystyczne oraz innych podmiotów, których dzia³alnoæ mo¿e wp³ywaæ na realiza-
cjê tych programów. Dzia³ania rozwojowe turystyki w regionie mieszcz¹ce siê w ramach
programów rz¹dowych powinny zostaæ wsparte przez centraln¹ i wojewódzk¹ admini-
stracjê rz¹dow¹.
Powi¹zanie turystyki z rolnictwem, to rozwijanie turystyki na terenach wiej-
skich, a zw³aszcza agroturystyki. St¹d wynika potrzeba wspólnego projektowania i re-
alizacji zadañ przez obydwa sektory gospodarki województwa.
Relacje miêdzy sprawnie funkcjonuj¹cym transportem a turystyk¹ nie wy-
magaj¹ uzasadnienia. Planowanie rozwoju transportu z uwzglêdnieniem potrzeb roz-
woju gospodarki turystycznej (dostêpnoci atrakcji i produktów) le¿y w interesie wielu
spo³ecznoci lokalnych województwa.
Wspó³praca turystyki z Oddzia³em Wojewódzkim Pañstwowej S³u¿by Ochrony
Zabytków, to mo¿liwoæ rewaloryzacji i podniesienia atrakcyjnoci turystycznej obiek-
tów o szczególnym znaczeniu dla rozwoju wybranych produktów turystycznych woje-
wództwa.
Krajoznawstwo realizowane przez turystykê (szczególnie znajomoæ terenu
województwa), powinno stanowiæ sk³adow¹ procesu kszta³cenia i wychowania m³ode-
go pokolenia (cie¿ka miêdzyprzedmiotowa). Uzupe³nieniem tego procesu powinno byæ
zabezpieczenie dzia³alnoci szkolnych schronisk m³odzie¿owych. ród³em dochodów
dla szkó³ powinna byæ oferta udostêpniania budynków na organizacjê kolonii. Powy¿-
sze zagadnienia oprócz problematyki kszta³cenia kadr turystycznych, wyznaczaj¹
obszar wspó³dzia³ania edukacji i turystyki.
Rozwój turystyki nie mo¿e wp³ywaæ negatywnie na stan ochrony przyrody
województwa lub poziom zanieczyszczenia rodowiska. Z kolei niezbêdne jest wypra-
cowanie warunków do bliskiego kontaktu turystów z wybranymi walorami przyrodni-
czymi, w tym uprawiania ekoturystyki. Tak zarysowany obszar wspólnej problematyki
stanowi pole do wype³nienia szczegó³owymi treciami.
111
Kontakt turystów z bogat¹ kultur¹ ludow¹ regionu (zw³aszcza z wyrobami
sztuki ludowej i rêkodzie³em), udzia³ w periodycznych imprezach kulturalnych, sporto-
wych i rekreacyjnych, to dowiadczanie korzyci poznawczych, prze¿yæ estetycznych
i emocjonalnych. Ten obszar zagadnieñ powinien byæ przedmiotem wspólnych opraco-
wañ programowych turystyki, kultury oraz sportu i rekreacji.
Wspó³praca i wspó³dzia³anie z administracj¹ centraln¹ to powi¹zanie rozwo-
ju turystyki w regionie z kierunkami rozwoju w skali kraju. Ponadto nale¿y podejmowaæ
wspó³pracê z ró¿nymi instytucjami i podmiotami krajowymi oraz zagranicznymi.
Na szczeblu regionu niezbêdne jest powo³anie Zespo³u ds. Rozwoju Turystyki
przy Zarz¹dzie Województwa jako cia³a o charakterze koordynacyjno-nadzoruj¹cym,
którego zadaniem by³aby okresowa ocena realizacji Strategii i programów operacyj-
nych, przedk³adanie stosownych wniosków oraz propozycji Zarz¹dowi Województwa.
Nale¿y podkreliæ, ¿e g³ówne pola strategiczne wraz z priorytetami tworz¹ sieæ
wspó³zale¿nych powi¹zañ, które wzajemnie siê wspieraj¹c oddzia³ywuj¹ na efekt koñco-
wy, jakim ma byæ proces rozwoju turystyki w województwie.
112
7.2. PRIORYTET 1: ROZWÓJ PRODUKTU TURYSTYCZNEGO
WOJEWÓDZTWA
PRIORYTET
ROZWÓJ PRODUKTU TURYSTYCZNEGO WOJEWÓDZTWA
CELE STRATEGICZNE
PODNOSZENIE ROZWÓJ NOWYCH

KONKURENCYJNOCI PRODUKTÓW
ISTNIEJ¥CYCH PRODUKTÓW
TURYSTYCZNYCH
KIERUNKI DZIA£AÑ
Podnoszenie Podnoszenie Kreowanie produktów Kreowanie nowych

konkurencyjnoci konkurencyjnoci zaawansowanych produktów
produktu przez jego produktu przez opartych na produktach turystycznych
sk³adowe produkty prostych województwa
szczegó³owe zinwentaryzowanych w
województwie
CELE OPERACYJNE
Poprawa ochrony i Podnoszenie Opracowanie i Nowe produkty
ekspozycji dziedzictwa konkurencyjnoci wprowadzenie na oparte na zasobach
historii, kultury i produktów rynek produktów turystycznych
przyrody regionu strategicznych: zaawansowanych regionu
Rozwój infrastruktury Letnie pobyty opartych na Kreowanie nowych
i us³ug dla turystów wypoczynkowe produktach produktów opartych
Poprawa stopnia Pobyty w strategicznych na nowych
dostêpnoci produktu uzdrowiskach Opracowanie i atrakcjach
Poprawa wizerunku Pobyty wprowadzenie na turystycznych
województwa agroturystyczne rynek produktów
Doskonalenie Grupowe wycieczki zaawansowanych
konkurencyjnoci objazdowe opartych na innych
cenowej Zimowe pobyty produktach
wypoczynkowe turystycznych
Pobyty w celach
rekreacji ruchowej
Pobyty s³u¿¹ce
specjalnym
zainteresowaniom
113
Podnoszenie konkurencyjnoci istniej¹cych
produktów turystycznych województwa.
Miernikami konkurencyjnoci produktu turystycznego województwa s¹
nastêpuj¹ce jego sk³adowe:
l atrakcje u celu podró¿y,
l infrastruktura i us³ugi turystyczne miejsca docelowego,
l dostêpnoæ miejsca docelowego (szybkoæ, wygoda, koszt, bezpieczeñstwo
dotarcia do miejsca docelowego),
l wizerunki i postrzeganie miejsca docelowego,
l cena p³acona przez konsumenta.
7.2.1.1. Kierunek dzia³ania nr 1

Podnoszenie konkurencyjnoci produktu turystycznego
województwa poprzez tworz¹ce go sk³adowe.
Cel operacyjny nr 1
Podniesienie konkurencyjnoci produktów turystycznych przez lepsz¹ ochro-
nê i ekspozycjê istniej¹cych atrakcji turystycznych województwa, a zw³aszcza dzie-
dzictwa historii, kultury i unikatowych walorów przyrodniczych.
Pod okreleniem lepszej ekspozycji nale¿y rozumieæ:
l ustawienie tablic informacyjnych przy obiektach zabytkowych, na granicach
obszarów chronionych oraz w innych miejscach godnych prezentacji turystycznej,
l zwiêkszenie mo¿liwoci zwiedzania obiektów lub obszarów chronionych (szlaki,
cie¿ki przyrodnicze),
l podwietlenie obiektów zabytkowych w porze wieczorowej i nocnej,
l wykorzystanie technik multimedialnych i innych sposobów uatrakcyjnienia
zwiedzania obiektów zabytkowych i ekspozycji muzealnych,
l lepsz¹ promocjê i w³¹czenie w programy przyjazdów i pobytów turystycznych
w regionie: imprez kulturalnych, prezentacji kultury i sztuki ludowej, postaci
historycznych i twórców pochodz¹cych z terenu województwa,
l lepsz¹ promocjê walorów i atrakcji kulturowych i przyrodniczych, w tym uzdrowisk
województwa.
Proponowane dzia³ania:
l ochrona i rewaloryzacja, a tak¿e podniesienie ekspozycyjnoci wszystkich
zabytkowych zespo³ów architektonicznych i obiektów w regionie wykonanych
z drewna, a zw³aszcza: zabudowy Pruchnika, Kalwarii Pac³awskiej, kocio³ów
i cerkwi w: Haczowie, Bliznem, Uluczu, Radru¿u, Chotyñcu, Turzañsku, Smolniku,
wi¹tkowej Wielkiej,
114
l ochrona i rewaloryzacja oraz podniesienie ekspozycyjnoci murowanych,
zabytkowych zespo³ów urbanistycznych i obiektów w ca³ym województwie,
zw³aszcza starówek w: Przemylu, Jaros³awiu i Kronie, bazyliki archikatedralnej
w Przemylu, zespo³u klasztornego SS. Benedyktynek w Jaros³awiu, zespo³u
klasztornego OO. Bernardynów w Le¿ajsku, cerkwi w Posadzie Rybotyckiej,
synagog w £añcucie i Lesku,
l ochrona i wzbogacanie zbiorów oraz poprawa warunków ekspozycji wszystkich
placówek muzealnych w województwie, a zw³aszcza: Muzeum Zamku w £añcucie,
Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Kultury Ludowej
w Kolbuszowej, Muzeum Podkarpackiego w Kronie (zbiór lamp naftowych),
Muzeum Pa³acu w Przeworsku (zbiory po¿arnictwa), Muzeum Historycznego
w Dukli (zbiory militariów),
l ochrona i rewaloryzacja oraz podniesienie ekspozycyjnoci wszystkich
sanktuariów w regionie, a szczególnie w: Kalwarii Pac³awskiej, Le¿ajsku, Dukli,
Dêbowcu, Starej Wsi, Jaliskach, Wielkich Oczach,
l wspieranie organizacji i podnoszenie rangi wszystkich imprez kulturalnych,
a szczególnie: wiatowego Festiwalu Polonijnych Zespo³ów Folklorystycznych
i innych periodycznych polonijnych imprez kulturalnych, Parady Stra¿y
Wielkanocnych, koncerty Krzysztofa Pendereckiego, Miêdzynarodowego
Festiwalu Strachów Straszydlisko, festiwali muzyki organowej i kameralnej,
festiwali folkowych, festiwali i imprez w stylu country w Bieszczadach, cyklu imprez
Soliñskie Lato i innych,
l wspieranie ekspozycji i prezentacji kultury i sztuki ludowej, rêkodzie³a, a tak¿e
potraw kuchni regionalnej, ochrona i rewaloryzacja wszystkich obiektów
zwi¹zanych z histori¹ regionu, a szczególnie: grodzisk w Trzcinicy i Trepczy,
zamku w Odrzykoniu, fortów twierdzy Przemyl i innych budowli o charakterze
militarnym (np. bunkier w Stêpinie), cmentarzy wojennych z I i II wojny wiatowej,
terenów bitwy dukielskiej,
l ochrona i rewaloryzacja miejsc i obiektów zwi¹zanych ze wszystkimi wybitnymi
postaciami pochodz¹cymi lub zamieszkuj¹cymi w regionie, a szczególnie ze:
w. Janem z Dukli, W³adys³awem Sikorskim, Ignacym £ukasiewiczem, Aleksandrem
Fredr¹, Mari¹ Konopnick¹, Ignacym Krasickim, Krzysztofem Pendereckim,
Mychaj³¹ Werbyckim, cadykiem Elimelechem,
l ustalenie trwa³ych granic istniej¹cych parków narodowych i krajobrazowych
w województwie w celu nale¿ytej ochrony przyrody i krajobrazu, z podniesieniem
ich ekspozycji oraz ograniczon¹ rewitalizacj¹ naturalnymi formami pasterstwa owiec,
rozwijanie dzia³alnoci Muzeum Przyrodniczego w Ustrzykach Dln. i Arboretum
w Bolestraszycach,
l ochrona i rewaloryzacja uzdrowisk województwa, a zw³aszcza Iwonicza
i Rymanowa,
l ochrona i podniesienie ekspozycji wszystkich rezerwatów przyrody, a szczególnie
rezerwatów: Prz¹dki, Go³oborze, Zwiez³o, So³okija, Góra Sobieñ,
115
l ochrona, rewaloryzacja oraz promocja Bieszczadzkiej Kolejki Lenej oraz
Kolejki Dojazdowej Przeworsk Dynów.
Adresaci proponowanych dzia³añ:

l w³aciciele i administratorzy obiektów i terenów,
l organy samorz¹dowe gmin, powiatów i województwa,
l Pañstwowa S³u¿ba Ochrony Zabytków w województwie,
l stowarzyszenia regionalne,
l regionalna organizacja turystyczna.
Cel operacyjny nr 2:
Podnoszenie konkurencyjnoci produktu turystycznego województwa przez
rozwój infrastruktury i us³ug wiadczonych dla turystów.
l modernizacja i rozwój wszelkiej infrastruktury rekreacyjno-sportowej,
a szczególnie: basenów otwartych i krytych, wyci¹gów narciarskich, kortów
tenisowych, pól do gry w mini golfa, boisk do gier zespo³owych i innych,
l modernizacja istniej¹cej oraz rozwój infrastruktury turystycznej
w miejscowociach wypoczynkowych w postaci: tras spacerowych, tras
rowerowych i szlaków turystycznych po okolicy, amfiteatrów,
l modernizacja istniej¹cych oraz rozwój nowych wielofunkcyjnych centrów
konferencyjnych (min. dla 300 osób) lub konferencyjno-wystawienniczych
z zapleczem us³ug hotelarskich i gastronomicznych w okolicach Rzeszowa,
w £añcucie, w Iwoniczu-Zdroju, w powiecie bieszczadzkim,
l rozwój ilociowy istniej¹cych us³ug dla turystów: noclegowe, ¿ywieniowe, nauka
jazdy konnej, terenowa jazda konna, nauka jazdy na nartach i snowboardzie,
wypo¿yczenia nart i desek, wypo¿yczenia kajaków i rowerów wodnych,
wypo¿yczenia rowerów, wypo¿yczenia samochodów, us³ugi odnowy biologicznej
i inne,
l podnoszenie jakoci wszelkich us³ug wiadczonych dla turystów.
l w³aciciele i administratorzy obiektów,
l prywatni inwestorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni,
l organy samorz¹du gminnego,
l samorz¹d gospodarczy i zrzeszenia us³ugodawców.
116
Podniesienie stopnia dostêpnoci produktów turystycznych województwa.
l regularna pasa¿erska komunikacja lotnicza z Warszaw¹ lub innymi miastami
w Polsce oraz z zagranic¹ (np. Lwów),
l rozwój przejæ granicznych dla ruchu samochodowego i pieszego z Ukrain¹
w obszarze powiatów: lubaczowskiego i bieszczadzkiego oraz ze S³owacj¹
w obszarze powiatów: sanockiego, leskiego, bieszczadzkiego i jasielskiego,
l poprawa stanu dróg województwa, oznakowania komunikacyjnego oraz parkingów
przydro¿nych z zapleczem sanitarnym w ca³ym województwie,
l rozwój sieci telekomunikacyjnej województwa, zw³aszcza w powiecie
bieszczadzkim, leskim, sanockim, kronieñskim, jasielskim, przemyskim
i lubaczowskim,
l doskonalenie (dogodnoæ pory i warunków podró¿y oraz skracanie czasu
przejazdów) dojazdów komunikacj¹ kolejow¹ i autobusow¹ z du¿ych miast Polski,
l koordynacja po³¹czeñ samolotowych, kolejowych i autobusowych w województwie
w celu stworzenia ci¹gów komunikacyjnych u³atwiaj¹cych sprawne dotarcie do
ró¿nych obszarów województwa,
l organizacja bezporedniego dowozu i odwozu turystów z du¿ych aglomeracji
miejskich centralnej i po³udniowej Polski do obszarów lub miejscowoci
wypoczynkowych województwa,
l organizacja dowozu i odwozu turystów z Rzeszowa (po³¹czenia mikrobusowe,
autobusowe, kolejowe lub lotnicze) do centrów, lub orodków wypoczynkowych
w województwie.
l organy samorz¹du wojewódzkiego i gminnego,
l administracja dróg krajowych i niektórych dróg stopnia wojewódzkiego,
l operatorzy komunikacji i telekomunikacji publicznej regionu,
l organizatorzy turystyki,
l us³ugodawcy us³ug pobytowych.
Poprawa wizerunku i postrzegania województwa podkarpackiego jako celu
podró¿y i pobytów turystycznych.
l poprawa stanu rodowiska naturalnego w województwie, zw³aszcza
w miejscowociach o wykszta³conych funkcjach turystycznych,
l utrzymanie i poprawa stanu bezpieczeñstwa w województwie,
l poprawa warunków podró¿owania po terenie województwa (dobre, dobrze
oznakowane drogi),
117
l poprawa ogólnego wygl¹du, estetyki wszystkich miast i miejscowoci
województwa, szczególnie tych, które s¹ celem podró¿y i pobytów turystycznych
(np. konkursy na najestetyczniejsz¹ wie, miasteczko itp.),
l poprawa jakoci bazy i infrastruktury turystycznej województwa, w tym rozwój
skategoryzowanej bazy us³ug hotelarskich,
l poprawa jakoci obs³ugi turystycznej w miejscowociach i obiektach
turystycznych,
l poprawa jakoci i dostêpnoci wszelkich us³ug, z których korzysta osoba
przyjezdna,
l powszechna ¿yczliwoæ mieszkañców wobec przyjezdnych.
l organy administracji samorz¹dowej gmin, powiatów i województwa,
l s³u¿by porz¹dku publicznego,
l administracja drogowa ró¿nych szczebli,
l w³aciciele i administratorzy obiektów turystycznych,
l samorz¹d i stowarzyszenia us³ugodawców.
Doskonalenie konkurencyjnoci cenowej produktów turystycznych
województwa.
l prowadzenie monitoringu cen za porównywalne us³ugi turystyczne
w województwie podkarpackim, województwach s¹siaduj¹cych oraz na
przygranicznych terenach S³owacji oraz udostêpnienie danych przedsiêbiorcom
turystycznym i rolnikom prowadz¹cym gospodarstwa agroturystyczne,
l organizowanie szkoleñ dla przedsiêbiorców turystycznych i prowadz¹cych
gospodarstwa agroturystyczne wskazuj¹c na rolê cen w kszta³towaniu popytu
turystycznego w ró¿nych segmentach rynku oraz uwarunkowania sezonowych
i posezonowych zmian cenników.
l regionalna organizacja turystyczna,
l stowarzyszenia us³ugodawców turystycznych.
7.2.1.2. Kierunek dzia³ania nr 2:

Podnoszenie konkurencyjnoci produktu turystycznego
województwa poprzez wchodz¹ce w jego sk³ad produkty
szczegó³owe.
118
Cel operacyjny nr 1
Podnoszenie konkurencyjnoci produktów strategicznych dla rozwoju tury-
styki województwa.
Sprzeda¿ tej grupy produktów turystycznych regionu bêdzie decydowa³a
o dochodach województwa z turystyki, zwiêkszeniu iloci miejsc pracy, a tak¿e ród³ach
dodatkowych dochodów rolników.
Produkt: letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach,

pensjonatach, orodkach wczasowych i na campingach.
Detaliczne cele operacyjne:
l czyste rodowisko,
l atrakcyjnoæ miejsca i oferty,
l marketing produktu.
Po¿¹dane do realizacji dzia³ania:
l poprawa stanu rodowiska naturalnego na terenie powiatu bieszczadzkiego,
a szczególnie Zalewu Soliñskiego oraz rzek zasilaj¹cych zbiornik,
l poprawa stanu rodowiska naturalnego na terenie ca³ego województwa,
a szczególnie na terenie powiatów: sanockiego, kronieñskiego, jasielskiego,
przemyskiego i lubaczowskiego,
l oparcie promocji pobytów wypoczynkowych w wielu miejscowociach regionu
o wyniki badañ stanu rodowiska, mikroklimatu oraz obecnoci jodu w powietrzu,
l modernizacja zak³adowych orodków wczasowo-wypoczynkowych, poprzez
ca³ociow¹ prywatyzacjê (sprzeda¿) lub d³ugoletnie umowy dzier¿awne,
l rozwój campingów spe³niaj¹cych standardy kategoryzowanej bazy us³ug
hotelarskich, zw³aszcza w powiatach: jasielskim, kronieñskim, sanockim, leskim,
bieszczadzkim, przemyskim i lubaczowskim,
l zwiêkszenie iloci skategoryzowanej bazy us³ug hotelarskich o funkcjach
wypoczynkowych,
l rozwój ofert wypoczynkowych z programowanym pobytem (codziennie inny
program),
l rozwój ofert wypoczynku po³¹czonego z nauk¹ lub doskonaleniem ró¿nych
umiejêtnoci np. p³ywania, jazdy na koniu, jazdy na rowerze, wêdkowania, jêzyków
obcych, obs³ugi komputera,
l wzbogacenie oferty adresowanej do wyselekcjonowanych segmentów rynku
letnich pobytów wypoczynkowych np. rodziny z dzieæmi: mo¿liwoæ pozostawienia
dziecka pod opiek¹, ³ó¿eczka dla ma³ych dzieci, pokój zabaw dzieciêcych w obiekcie,
ogródek zabaw dzieciêcych przy obiekcie, organizacja zabaw dla dzieci i doros³ych
(razem i oddzielnie), ró¿ne formy rywalizacji miêdzy rodzinami (familiady) itp.,
l podnoszenie atrakcyjnoci wypoczynkowej terenu przez budowê
w miejscowociach o wykszta³conych funkcjach turystycznych ma³ych zbiorników
wodnych s³u¿¹cych celom retencyjnym, energetycznym lub rolniczym,
119
l rozwój infrastruktury turystyczno-wypoczynkowej w otoczeniu
i w miejscowociach wypoczynkowych, a w szczególnoci: basenów otwartych,
tras spacerowych, cie¿ek rowerowych, wypo¿yczalni sprzêtu p³ywaj¹cego,
oznakowania turystycznego terenu,
l rozwój centrów rozrywki i rekreacji w miejscowociach wypoczynkowych regionu
(kompleksy rekreacyjno-sportowe, weso³e miasteczka i inne),
l przygotowanie ofert wypoczynkowych regionu (szczególnie wypoczynku
w domkach campingowych) i realizacja dzia³añ marketingowych na terenie du¿ych
aglomeracji miejskich w kraju, w tym w formie promocji bezporedniej.
l podmioty gospodarki turystycznej regionu,
l prywatni wewnêtrzni i zewnêtrzni inwestorzy,
l Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska,
l Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej,
Produkt: pobyty w uzdrowiskach regionu.
l oferta profilaktyczno-wypoczynkowa,
l zintegrowany rozwój uzdrowisk i gmin,
l marketing oferty,
l rozwój nowych uzdrowisk.
l rozwój infrastruktury rekreacyjno-sportowej zw³aszcza wymiarowych basenów
otwartych i krytych, kortów tenisowych itp.,
l organizacja letnich koncertów muzyki kameralnej w centrach miejscowoci
uzdrowiskowych,
l us³ugi wypo¿yczalni rowerów, nart, rakiet tenisowych i innego sprzêtu
rekreacyjno-sportowego,
l uznanie rozwoju uzdrowisk za strategiczny kierunek rozwoju gmin (miejsca
pracy, dochody podatkowe),
l rozwój us³ug wypoczynkowych (np. agroturystycznych) w miejscowociach
otaczaj¹cych uzdrowiska,
l wspólne zagospodarowywanie infrastruktur¹ turystyczn¹ (trasy rowerowe, dla
wycieczek pieszych) przestrzeni le¿¹cej miêdzy Iwoniczem a Rymanowem,
l przygotowanie pod patronatem burmistrzów lub wójtów dobrze identyfikowanych
(format, grafika) pakietów ofertowych uzdrowiska, z³o¿onych z folderków (z cenami
pobytu) w poszczególnych obiektach (np. pakiety: leczenie uzdrowiskowe,
wypoczynek w uzdrowisku dla rodzin, pobyty profilaktyczne i lecznicze dla osób
starszych i inne) oraz ich dystrybucja na rynkach docelowych,
120
l przygotowanie uzdrowiskowych kart pobytowych (np. tygodniowa, weekendowa),
której wykupienie zawiera mo¿liwoæ korzystania z ró¿nych us³ug nieodp³atnie lub
ze zni¿k¹ (np. woda mineralna, 1 zabieg dziennie, wejcie do kina, na basen, na
dancing i inne),
l sporz¹dzanie wniosków o uzyskanie statusu uzdrowiska, przez miejscowoci o
korzystnych warunkach bioklimatycznych, posiadaj¹cych wody mineralne.
l organy administracji samorz¹dowej gmin uzdrowiskowych,
l zarz¹dy uzdrowisk,
l podmioty gospodarki turystycznej w uzdrowiskach.
Produkt: letnie pobyty w gospodarstwach agro-

turystycznych.
l iloæ i jakoæ oferty,
l specjalizacja oferty,
l dystrybucja i sprzeda¿ oferty.
l zwiêkszenie iloci gospodarstw agroturystycznych w ca³ym województwie,
a szczególnie w powiatach: sanockim, kronieñskim, jasielskim, przemyskim,
lubaczowskim, strzy¿owskim i brzozowskim,
l poprawa stanu rodowiska w miejscowociach o rozwiniêtych us³ugach
agroturystycznych w tym rozwój infrastruktury sanitarno-higienicznej,
l poprawa stanu estetyki otoczenia gospodarstw oferuj¹cych pobyty wypoczynkowe,
l rozwój gospodarstw ekologicznych produkuj¹cych i sprzedaj¹cych zdrow¹
¿ywnoæ w miejscowociach o funkcjach agroturystycznych,
l zwiêkszenie iloci skategoryzowanej bazy pobytów agroturystycznych,
l rozwój specjalizacji ofert pobytów wypoczynkowych w gospodarstwach
(specjalizacja ze wzglêdu na adresata np.: rodzinne, rodzinne z ma³ymi dzieæmi, dla
osób starszych; ze wzglêdu na lokalizacjê np.: górskie, przylene, przywodne; ze
wzglêdu na rodzaj us³ug rekreacyjnych w otoczeniu: dla wêdkarzy, dla grzybiarzy
itp.),
l wspólna oferta rynkowa gospodarstw przygotowanych do przyjmowania goci
zagranicznych (warunki: dobry kontakt jêzykowy, dobra jakoæ us³ug),
l rozszerzenie gamy oferowanych us³ug i form spêdzania czasu przez
wypoczywaj¹cych o wypo¿yczenia rowerów, jazdê konn¹, zaprzêgiem konnym,
udzia³ w pracach polowych, zbiór owoców, zabawê ze zwierzêtami, ognisko i inne,
l dystrybucja ofert agroturystycznych poprzez system imprez targowych w du¿ych
aglomeracjach miejskich i w innych miastach, poprzez centra informacji turystycznej
121
w Polsce oraz marketing bezporedni i promocjê organizowan¹ przez stowarzyszenia
agroturystyczne i wojewódzk¹ jednostkê rozwojow¹ turystyki,
l zwiêkszenie elastycznoci cenowej (ceny dla du¿ej rodziny, ceny dla efektywnie
pomagaj¹cych w pracach gospodarskich, ceny posezonowe itp.),
l rozwój sprzeda¿y ofert agroturystycznych przy pomocy wyspecjalizowanych
agentów turystycznych w du¿ych orodkach miejskich Polski.
l stowarzyszenia agroturystyczne,
l rolnicy prowadz¹cy gospodarstwa agroturystyczne,
l organy administracji samorz¹dowej gmin i województwa.
Produkt turystyczny: grupowe wycieczki objazdowe

po regionie.
l bogata oferta,
l ekspozycja obiektów i ca³ego województwa,
l przygotowanie monotematycznych (np. szlak renesansu, baroku, zamków i pa³aców,
I. £ukasiewicza, W. Sikorskiego, poetów zwi¹zanych z województwem, kolejek
w¹skotorowych, budownictwa drewnianego oraz innych)
i wielotematycznych tras (np. podkarpacka panorama, skarby kultury i przyrody,
autokarem kolejk¹ pieszo i inne) wycieczkowych po województwie,
l podniesienie ekspozycyjnoci zabytków, placówek muzealnych oraz obiektów
przyrodniczych,
l przygotowanie tras wycieczkowych po województwie dla dzieci i m³odzie¿y
szkolnej z programami dostosowanymi do programów nauczania: historii, biologii,
geografii lub innych przedmiotów na danym poziomie nauczania,
l wytyczenie tras wycieczkowych obejmuj¹cych wjazdy na teren województwa
z ró¿nych kierunków zewnêtrznych oraz w czêci poprowadzenie ich przez tereny
powiatów ma³o uczêszczanych przez ruch wycieczkowy,
l przygotowanie wspólnie z województwami s¹siednimi tras wycieczek objazdowych
dla krajowców i obcokrajowców rozpoczynaj¹cych siê w Krakowie lub
w Warszawie,
l przygotowanie tras wycieczek po województwie z uwzglêdnieniem atrakcji
turystycznych na terenach przygranicznych Ukrainy i S³owacji,
l wydanie katalogu wycieczek objazdowych po województwie oraz coroczne
uzupe³nianie go o aktualne cenniki us³ug noclegowych, przewodnickich, wstêpów
do muzeów i innych wa¿nych informacji dla bezporedniego organizatora wycieczki,
122
l coroczna dystrybucja katalogu (w IV kwartale) z cennikami na rok przysz³y do biur
podró¿y na terenie kraju oraz do wybranych du¿ych szkó³ w województwach
s¹siednich, dostêpnoæ katalogu dla organizatorów z terenu województwa
w centrach informacji turystycznej.
l organizatorzy ruchu turystycznego w województwie i z terenu kraju,
Produkt turystyczny: zimowe pobyty wypoczynkowe

l poprawa wizerunku regionu,
l konkurencyjnoæ oferty,
l dystrybucja i sprzeda¿.
l rozwój wspó³pracy z mediami centralnymi i regionalnymi w celu bie¿¹cego
informowania o przejezdnoci dróg, gruboci pokrywy nie¿nej i warunkach
narciarskich w regionie,
l rozwój wyci¹gów narciarskich w miejscowociach lub przy obiektach oferuj¹cych
wypoczynek zimowy,
l modernizacja obiektów i rozszerzanie wiadczonych us³ug o odnowê biologiczn¹,
ró¿ne formy zajêæ ruchowych s³u¿¹cych poprawie sylwetki, centra rozrywki itp.
l rozwój ofert pobytów wypoczynkowo-edukacyjnych: nauka jazdy na nartach, nauka
tañca, jêzyków obcych i inne,
l rozwój i promocja oferty zimowych pobytów w Beskidzie Niskim,
l ³atwa dostêpnoæ oferty zimowej regionu w biurach turystycznych: Warszawy,
Lublina, £odzi, Górnego l¹ska oraz w innych miastach i regionach.
l podmioty gospodarki turystycznej,
Produkt turystyczny: pobyty w celach rekreacji

ruchowej (narciarstwo zjazdowe i ladowe, jazda konna,
jazda rowerem, ¿eglarstwo, kajakarstwo, przejcia
piesze, jazda samochodem terenowym).
l centra turystyki rekreacyjnej,
l marketing produktu,
123
l trasy i szlaki,
l promocja.
l rozwój istniej¹cych orodków narciarstwa zjazdowego, jazdy konnej i ¿eglarstwa,
l budowa stacji narciarskiej jako centrum wypoczynkowo-rekreacyjnego w zimie,
l wzbogacanie istniej¹cego szlaku turystyki konnej po Bieszczadach, Beskidzie
Niskim i Pogórzu o dodatkowe miejsca postojów i popasów oraz o bazê noclegow¹,
l organizacja centrum czarterowania jachtów i us³ug przewozów ¿eglarskich nad
Zalewem Soliñskim,
l otwarcie szkó³ek ucz¹cych p³ywania na deskach z ¿aglem (windsurfing) po
zbiornikach wodnych województwa oraz rozwój wypo¿yczalni tego rodzaju
sprzêtu,
l przygotowanie profesjonalnych ofert turystyki konnej po Bieszczadach, Beskidzie
Niskim i Pogórzu i wprowadzenie ich do sprzeda¿y na wybranych rynkach w kraju,
a tak¿e za granic¹,
l konserwacja i rozwój istniej¹cych tras i szlaków,
l wytyczenie i oznakowanie nowych tras turystki rowerowej w województwie (w tym
tzw. Greenways) w okolicach miejscowoci o funkcjach wypoczynkowych oraz w
obszarach o walorach przyrodniczych i kulturowych,
l przygotowanie tras i poligonów do jazdy samochodami terenowymi poza
obszarami chronionymi,
l rozwój organizacji imprez turystycznych: sp³ywy kajakowe, rajdy rowerowe,
masowe imprezy dla narciarzy, rajdy samochodów terenowych,
l wydanie materia³ów promocyjnych o turystyce aktywnej w województwie,
l promocja organizowanych imprez oraz samodzielnych pobytów w województwie
s³u¿¹cych turystyce aktywnej.
l w³aciciele obiektów i us³ugodawcy turystyki rekreacyjnej,
l inwestorzy prywatni wewnêtrzni i zewnêtrzni,
l organy szczebla centralnego (zbiornik wodny w Beskidzie Niskim),
l stowarzyszenia turystyczne i sportowe,
Produkt turystyczny: pobyty turystów o specjalnych

zainteresowaniach.
l infrastruktura,
l oferty,
124
l identyfikacja potencjalnych adresatów produktu w kraju,
l inwentaryzacja i opracowanie produktów specjalnych zainteresowañ w regionie
(obszar przyrody i kultury),
l rozwiniêcie infrastruktury s³u¿¹cej konsumpcji produktu,
l przygotowanie ofert pobytowych ukierunkowanych na potencjalnych konsumentów,
l dystrybucja ofert na rynku.
l podmioty gospodarki turystycznej regionu (biura podró¿y, hotele i inne),
Cel operacyjny nr 2
Podnoszenie konkurencyjnoci innych produktów turystycznych
województwa.
Wskazane dalej produkty nie zosta³y zaliczone do grupy strategicznych dla
rozwoju turystyki w województwie. Jednak¿e ka¿dy z nich mo¿e znajdowaæ konsumentów,
z korzyci¹ dla miejsca jego generowania i ca³ego regionu. Dlatego te¿, postanowiono
zg³osiæ propozycje ich rozwoju.
Produkt: letnie pobyty dzieci i m³odzie¿y na

koloniach i obozach.
l obiekty kolonijno-obozowe,
l marketing oferty.
Po¿¹dane zadania:
l zwiêkszenie iloci obiektów szkolnych oferuj¹cych wypoczynek letni dzieci
i m³odzie¿y w województwie,
l przygotowanie katalogu obiektów kolonijno-obozowych województwa,
l dystrybucja katalogu na targach turystycznych w kraju oraz poprzez wysy³kê do
biur podró¿y i innych organizatorów wypoczynku dzieci i m³odzie¿y.
Adresaci proponowanych rozwi¹zañ:
l gminne i powiatowe organy administracji owiatowej,
l Kuratorium Owiaty,
125
Produkt: indywidualne wycieczki objazdowe po
terenie województwa.
l trasy i oznakowanie,
l promocja.
Po¿¹dane do realizacji zadania:
l opracowanie i oznakowanie tras turystyki samochodowej po województwie np.
szlak budownictwa drewnianego, szlak parków narodowych, szlak zamków i pa³aców,
l poprawienie dojazdu do obiektów godnych zwiedzania, przygotowanie parkingów
z zapleczem toaletowym,
l rozwiniêcie tanich przydro¿nych us³ug noclegowych w typie B&B (³ó¿ko
i niadanie),
l umieszczenie tablic informacyjnych przy obiektach zabytkowych
i przyrodniczych,
l przygotowanie broszur opisowych ka¿dej trasy,
l przygotowanie map turystycznych województwa z trasami objazdowymi,
l organizowanie dla dziennikarzy (w tym telewizyjnych) objazdów studyjnych,
l promowanie województwa w mediach, poprzez centra informacji turystycznej
w kraju, na targach turystycznych, konkursy wiedzy o województwie,
l opracowanie przez w³acicieli obiektów hotelarskich w województwie krótkich
materia³ów informacyjno-reklamowych dla goci pod has³em mieszkaj u nas
i zwiedzaj okolicê.
l organy samorz¹du wojewódzkiego, powiatowego i gminnego,
l w³aciciele bazy us³ug hotelarskich.
Produkt: piesze wêdrówki szlakami turystycznymi.

l szlaki,
l imprezy,
l promocja.
l systematyczna konserwacja szlaków i le¿¹cych przy nich pól biwakowych,
l wydanie broszur o szlakach turystyki pieszej województwa,
l organizacja rajdów turystyki pieszej,
l promocja wêdrówek pieszych po województwie poprzez ko³a PTTK, PTSM oraz
organizacje studenckie i m³odzie¿owe na terenie kraju.
126
l organy administracji samorz¹dowej gmin,
l stowarzyszenia turystyczne,
Produkt: pobyty myliwskie.

l bogate ³owiska,
l nasilenie walki z k³usownictwem i wnykarstwem,
l wspieranie dzia³añ kó³ ³owieckich s³u¿¹cych introdukcji zwierzyny ³ownej
i chronionej,
l wzmocnienie promocji ofert polowañ w regionie poprzez ekspozycjê na narodowych
stoiskach Polski w czasie miêdzynarodowych targów turystycznych w krajach
Europy Zachodniej, dostêpnoæ materia³ów w polskich orodkach informacji
turystycznej za granic¹ i rozpowszechnianie ich wród zagranicznych towarzystw
myliwych oraz na terenie kraju.
l Wojewoda Podkarpacki,
l koncesjonowane biura polowañ i ko³a ³owieckie,
Produkt: pobyty wêdkarskie.

l zasobne ³owiska górskie,
l dostêpnoæ po³owów,
l imprezy,
l promocja.
l zarybianie i ochrona ³owisk, zw³aszcza atrakcyjnie po³o¿onych na terenach
górskich,
l mo¿liwoæ ³atwego nabycia terminowych pozwoleñ na po³owy,
l organizowanie zawodów wêdkarskich o randze ponadregionalnej,
l promocja atrakcyjnych ³owisk i ofert pobytowych w fachowej prasie wêdkarskiej.
l ko³a i okrêgi PZW,
l w³aciciele prywatnych ³owisk i inni administratorzy wód,
l jednostki promocji turystycznej gmin, powiatów i województwa.
127
Produkt: pobyty zwi¹zane z udzia³em w konfe-
rencjach, seminariach i szkoleniach
l centra konferencyjne,
l organizatorzy,
l modernizacja istniej¹cych centrów konferencyjnych,
l budowa kilku du¿ych centrów konferencyjnych w regionie,
l przygotowanie profesjonalnych ofert organizacji konferencji (us³ugi podstawowe
i us³ugi dodatkowe, w tym ró¿norodne programy imprez integracyjnych,
rozrywkowych i innych),
l opracowanie i wydanie katalogu ofert konferencyjnych regionu,
l dystrybucja katalogu wród organizatorów konferencji, biur podró¿y, sieci
marketingowych i innych.
l w³aciciele obiektów konferencyjnych,
l organizatorzy konferencji w województwie i poza jego terenem,
Produkt: pobyty polonijne.

l oferty,
l imprezy,
l opracowanie programów i ofert zwiedzania województw s¹siaduj¹cych (szczególnie
ma³opolskiego) i terenu województwa podkarpackiego, adresowanych do Polonii,
l opracowanie ofert i programów pobytów wypoczynkowych w województwie
powi¹zanych z poznawaniem folkloru, pracy twórców i rêkodzielników ludowych,
udzia³em w regionalnych imprezach kulturalnych i innych,
l utrzymanie imprez organizowanych przez Stowarzyszenie Wspólnota Polska
i innych organizatorów dla Polonii w województwie,
l dystrybucja ofert zwiedzania i pobytów wród organizacji i rodowisk polonijnych
za granic¹.
l organizatorzy turystyki i baza hotelowa regionu,
l Stowarzyszenie Wspólnota Polska,
128
l instytucje kultury,
Produkt: pobyty etniczne

l ochrona dziedzictwa,
l imprezy kulturalne,
l promocja.
l ochrona i rewaloryzacja cennych zabytków dziedzictwa kulturowego mniejszoci
etnicznych zamieszkuj¹cych teren województwa,
l organizacja imprez kulturalnych prezentuj¹cych dziedzictwo kulturowe grup
etnicznych zamieszkuj¹cych kiedy i wspó³czenie region,
l opracowanie, wydrukowanie i dystrybucja materia³ów promuj¹cych przyjazdy
etnicznie do regionu,
l rozszerzenie zakresu us³ug wiadczonych turystom (zw³aszcza ¯ydom).
l Pañstwowa S³u¿ba Ochrony Zabytków Oddzia³ Wojewódzki,
l stowarzyszenia kulturalne mniejszoci narodowych.
Produkt turystyczny: pobyty przygraniczne

l swoboda przekraczania granicy,
l noclegi,
l sprzeda¿ i zakup towarów.
l utrzymanie znacznej swobody w przekraczaniu granicy z Ukrain¹,
l zwiêkszenie iloci przejæ samochodowo-osobowych ze S³owacj¹ i Ukrain¹,
l opracowanie i wydanie podstawowego zbioru informacji o regionie (w tym
o us³ugach noclegowych) dla przekraczaj¹cych granicê,
l utrzymanie placów (bazarów) dla sprzeda¿y przywo¿onych towarów,
l rozwój w miastach przygranicznych du¿ych centrów zakupów (kompleksy
supermarketów),
l zwiêkszenie iloci punktów sprzeda¿y typu tax free, pozwalaj¹cych na zwrot
podatku VAT na granicy Polski,
l przygotowanie i oferowanie specjalnych pakietów turystyki przygranicznej
³¹cz¹cych: transport, tani nocleg (jeden lub wiêcej) oraz bon promocyjny na zakupy
w przygranicznym centrum handlowym.
129
l Rz¹d Rzeczypospolitej Polskiej,
l organy administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin,
l podmioty handlowe i turystyczne.
Produkt: pobyty religijno-pielgrzymkowe.

l infrastruktura,
l imprezy,
l promocja.
l rozwój infrastruktury turystycznej, a szczególnie: budowa i modernizacja
dojazdów, parkingów, zaplecza toaletowego, taniej bazy noclegowej i ¿ywieniowej
(wszystko przystosowane do obs³ugi osób chorych i niepe³nosprawnych) przy
sanktuariach,
l rozwój infrastruktury modlitewnej (cie¿ki kalwaryjskie, miejsca skupienia
modlitewnego, otoczenie cudownych róde³ek, o³tarze polowe),
l wytyczenie szlaków turystyki samochodowej po sanktuariach województwa,
l organizacja w miejscach sanktuaryjnych imprez kulturalno-religijnych
(koncerty, festiwale, widowiska plenerowe, prezentacje sztuki sakralnej),
l wykorzystywanie nowoczesnych technik audiowizualnych (multimedia, lasery)
w ekspozycji i promocji miejsc kultu religijnego,
l rozwój promocji turystycznej sanktuariów województwa jako celu turystyki
religijno-pielgrzymkowej oraz krajoznawczej.
l administratorzy sanktuariów i instytucje kocielne,
l organy administracji samorz¹dowej gmin i powiatów,
Produkt turystyczny: udzia³ w imprezach i warszta-

tach kulturalnych i sportowych.
l infrastruktura,
l imprezy,
l oferty,
130
l rozwój infrastruktury dla plenerowych imprez kulturalnych: amfiteatrów,
sezonowych estrad w centrach miast oraz w miejscowociach o funkcjach
wypoczynkowych,
l rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej: basenów krytych i otwartych, hal
sportowych, terenowych torów motocyklowych lub samochodowych,
l organizacja letnich, plenerowych imprez (widowisk) teatralnych, parateatralnych
i muzycznych, wykorzystuj¹cych nowoczesn¹ technikê audiowizualn¹,
l prezentacje kultury i sztuki ludowej w formie jarmarków ludowych,
l organizacja plenerowych imprez sportowych w widowiskowych dyscyplinach
sportu np. wycigi rowerzystów górskich, motocyklistów, kierowców samochodów
terenowych, jedców konnych, powo¿¹cych zaprzêgi k³usaków itp.,
l w oparciu o posiadane obiekty sportowe i s³u¿¹ce kulturze, przygotowanie ofert
organizacji zgrupowañ sportowych, warsztatów w okrelonych dziedzinach sztuki
oraz ich dystrybucja wród stowarzyszeñ sportowych i kulturalnych na terenie
kraju,
l przygotowanie ofert nauki lub doskonalenia rêkodzielnictwa ludowego i ich
promocja na wybranych rynkach zagranicznych.
l organy administracyjne samorz¹du gminnego i powiatowego,
l instytucje kultury i stowarzyszenia sportowe,
l gestorzy obiektów sportowych i bazy noclegowej,
l inwestorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni.
Produkt turystyczny: przyjazdy s³u¿bowe i w inte-

resach.
l aktywnoæ podmiotów gospodarczych,
l rozwój istniej¹cych specjalnych stref ekonomicznych,
l spotkania i targi gospodarcze.
Po¿¹dane zjawiska:
l rozwój ma³ych i rednich przedsiêbiorstw w regionie,
l rozwój inwestycji kapita³owych w przemys³ obronny regionu,
l zasobnoæ finansowa mieszkañców regionu,
l kontynuacja i rozwój kontaktów gospodarczych z zagranic¹,
l kontynuacja i rozwój organizacji targów, wystaw i promocji gospodarczych
w regionie.
131
l agencje rozwoju regionalnego i inne instytucje s³u¿¹ce rozwojowi
przedsiêbiorczoci,
l inwestorzy zewnêtrzni,
l podmioty gospodarcze regionu.
Produkt turystyczny: pobyty motywacyjne.

l oferty,
l przygotowanie ofert pobytów motywacyjnych przez hotele i orodki
wypoczynkowe o wy¿szym standardzie, po³o¿one poza orodkami miejskimi,
l identyfikacja ma³ych i rednich firm z bran¿ o wysokim poziomie konkurencji jako
potencjalnych konsumentów produktu,
l promocja i dystrybucja ofert.
Adresaci dzia³añ:
l gestorzy obiektów.
Produkt turystyczny: zwiedzanie zak³adów prze-

mys³owych i rzemielniczych.
l jakoæ oferty,
l promocja.
l podniesienie atrakcyjnoci istniej¹cych ofert,
l przygotowanie materia³ów reklamowych,
l promocja zwiedzania wród organizatorów turystyki w województwie i na zewn¹trz.
Adresaci dzia³añ:
l zak³ady przemys³owe i rzemielnicze o atrakcyjnym profilu produkcji lub ciekawej
technologii wytwarzania.
Produkt turystyczny: przejazdy tranzytowe przez

teren województwa.
l oznakowanie,
132
l infrastruktura tranzytowa.
l poprawa oznakowania komunikacyjnego dróg tranzytowych województwa,
l rozwój i modernizacja parkingów z zapleczem gastronomicznym,
l rozwój hoteli i moteli zlokalizowanych przy drogach tranzytowych,
l rozwój bazy noclegowej typu B&B (bed and breakfast).
Adresaci dzia³añ:
l administracja drogowa dróg krajowych,
l prywatni inwestorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni,

Rozwój nowych produktów turystycznych woje-
wództwa

Kreowanie tzw. zaawansowanych produktów turystycznych,
opartych na produktach prostych, zinwentaryzowanych
w województwie.
Cel operacyjny nr 1
Opracowanie i wprowadzenie na rynek produktów zaawansowanych, opartych
na produktach strategicznych dla rozwoju turystyki w województwie.
l przeprowadzenie badania marketingowego produktów: wypoczynek letni,
wypoczynek zimowy, pobyty w uzdrowiskach, grupowe wycieczki objazdowe,
pobyty w celach rekreacyjnych, pobyty s³u¿¹ce specjalnym zainteresowaniom,
l analiza i opracowanie uzyskanych wyników,
l upowszechnienie wyników wród stowarzyszeñ i samorz¹du gospodarczego
turystyki, podmiotów gospodarki turystycznej oraz organów samorz¹dowych gmin,
l przygotowanie produktów zaawansowanych i opartych na nich ofert
turystycznych,
l marketing i sprzeda¿ produktów na wskazanych rynkach.
Adresaci dzia³añ:
l organy samorz¹dowe gmin.
133
Cel operacyjny nr 2
Opracowanie i wprowadzenie na rynek produktów zaawansowanych, innych
ni¿ produkty strategiczne turystyki województwa.
l analiza wybranych prostych produktów turystycznych,
l opracowanie produktów zaawansowanych z udzia³em zainteresowanych podmiotów
gospodarki turystycznej regionu,
l marketing i sprzeda¿ produktów na rynku turystycznym.
Adresaci dzia³añ:
l podmioty gospodarki turystycznej regionu.

Kreowanie nowych produktów turystycznych województwa
Cel operacyjny nr 1
Nowe produkty przyk³ady oparte na zasobach turystycznych regionu.
Przyk³adowe rozwi¹zania:
l Pobyty traperskie
Pobyty traperskie zwi¹zane s¹ z turystyk¹ aktywn¹ adresowan¹ do osób m³odych
i w rednim wieku. W czasie pobytu turyci mog¹ przemierzaæ ma³o zamieszka³e
tereny województwa konno, zaprzêgiem konnym, przep³yn¹æ canoe przez Zalew
Soliñski, ³owiæ samodzielnie ryby i ledziæ zwierzêta zamieszkuj¹ce region, szukaæ
z³ota w ma³o uczêszczanych terenach Bieszczadów lub Beskidu Niskiego.
l Produkt zostaw wszystko i pojed w Bieszczady lub na Podkarpacie itp.
Produkt ca³oroczny adresowany do osób zmêczonych cywilizacj¹, stresami ¿ycia
codziennego w du¿ych miastach. Oferowane pobyty obejmowaæ powinny ma³e,
odleg³e od wiêkszego ruchu turystycznego miejscowoci lub pojedyncze obiekty
zlokalizowane na uboczu, w s¹siedztwie lasu. Pobyt powinien mieæ charakter
programowany (fakultatywna oferta zajêæ na ka¿dy dzieñ).
l Pobyty s³u¿¹ce poprawie urody, image, samoafirmacji kobiet
Kreowany przez media, a szczególnie przez prasê kobiec¹ model szczup³ej, zadbanej,
z okrelonymi, dobranymi do typu urody: makija¿em i fryzur¹, sposobem ubierania
i poruszania siê, mo¿e byæ przedmiotem specjalistycznych ofert turystycznych dla
pañ. Szczególnym miejscem dla takiej oferty s¹ miejscowoci uzdrowiskowe
województwa.
l Pobyty osób starszych centrum d³ugiego ¿ycia
W oparciu o badania stanu rodowiska i mikroklimatu, region jest w stanie
wygenerowaæ produkty skierowane do osób starszych, którymi by³yby pobyty
w spokojnych, wybranych miejscowociach regionu np. w Beskidzie Niskim.
134
Przystosowane do takich funkcji obiekty zapewniaj¹ opiekê lekarsk¹, specjalne
diety oraz mo¿liwoci korzystania z zabiegów fizykoterapeutycznych.
l Sp³ywy tratwami flisackimi
Tradycje flisackie regionu podtrzymywane szczególnie w Ulanowie mog¹ byæ
podstaw¹ do organizowania regularnych kilkudniowych (np. weekendowych)
sp³ywów specjalnych, turystycznych tratw po Sanie. Oparte o sta³¹ bazê
noclegow¹ na brzegu lub dla zainteresowanych o noclegi na tratwach, wzbogacone
o tradycyjny rytua³, a koñcz¹ce siê uroczycie w Ulanowie np. msz¹ w kociele
flisackim i specjalnym poczêstunkiem - mog³yby stanowiæ atrakcjê turystyczn¹
regionu.
Przedstawione wy¿ej propozycje nowych produktów s¹ tylko przyk³adami na

zwiêkszenie iloci oferowanych przez województwo ofert turystycznych. Nie mo¿na
wykluczyæ, ¿e podobne oferty ju¿ istniej¹. Przygotowanie i wprowadzenie na rynek
nowego produktu turystycznego wymaga szeregu dzia³añ i zabiegów. Nale¿¹ do nich
m.in.: dobre zdefiniowanie rynków i segmentów, do których produkt bêdzie adresowa-
ny, zbadanie potencja³u nabywczego konsumentów, stopnia konkurencyjnoci pro-
duktu wobec innych produktów tego rodzaju lub na danym rynku, okrelenia ceny
produktu, niezbêdnych dzia³añ marketingowych i innych kosztów wprowadzenia pro-
duktu na rynek, sposobu sprzeda¿y (kana³ów dystrybucji) itp.
l podmioty gospodarki turystycznej,
l stowarzyszenia regionalne,
Cel operacyjny nr 2
Kreowanie nowych produktów turystycznych opartych na nowych atrakcjach
turystycznych regionu.
W województwie podkarpackim oprócz istniej¹cych walorów i atrakcji tury-
stycznych opartych na unikatowej przyrodzie i kulturze, brak jest wspó³czesnych (wy-
j¹tek zalew w Solinie) atrakcji przyci¹gaj¹cych wiêkszy ruch turystyczny. Dotyczy to
zw³aszcza obszaru rozrywki i rekreacji.
Budowa tego rodzaju atrakcji, z których czêæ mo¿e przybraæ pozycjê samo-
dzielnego produktu turystycznego, inne za uzupe³nione o odpowiedni¹ infrastrukturê
i us³ugi s³u¿yæ bêd¹ wytworzeniu nowych produktów regionu, to nieodzowny warunek
rozwoju turystycznego województwa.
135
7.3. PRIORYTET 2: ROZWÓJ ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH
WOJEWÓDZTWA
PRIORYTET
ROZWÓJ ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH WOJEWÓDZTWA
CELE STRATEGICZNE
ROZWÓJ ISTNIEJ¥CYCH ROZWÓJ NOWYCH ATRAKCJI

ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH TURYSTYCZNYCH
KIERUNKI DZIA£AÑ
Podnoszenie atrakcyjnoci regionu Budowa nowych Rozwój nowych

przez lepsz¹ ochronê i ekspozycjê atrakcji turystycznych atrakcji
wskazanych w opracowaniu miejsc i dla produktów turystycznych
obiektów oraz organizacjê imprez dla strategicznych s³u¿¹cych ró¿nym
turystów (zob. str. 114) produktom
CELE OPERACYJNE
Nowe atrakcje Budowa nowych
s³u¿¹ce pobytom atrakcji
wypoczynkowym i turystycznych
rekreacyjnym Organizacja
Nowe atrakcje nowych imprez
s³u¿¹ce zwiedzaniu
regionu
Nowe atrakcje
s³u¿¹ce pobytom
leczniczym

Rozwój istniej¹cych atrakcji turystycznych
województwa.
Kierunek dzia³ania:
Podnoszenie atrakcyjnoci turystycznej województwa poprzez lepsz¹ ochro-
nê, ekspozycjê lub organizacjê (dot. imprez) wskazanych:
l zespo³ów i budowli drewnianych,
l zespo³ów i budowli murowanych,
l placówek i zbiorów muzealnych województwa,
l sanktuariów regionu,
136
l imprez kulturalnych,
l kultury i sztuki ludowej, rêkodzie³a oraz potraw kuchni regionalnej,
l obiektów zwi¹zanych z histori¹ regionu,
l miejsc i obiektów zwi¹zanych z wybitnymi postaciami pochodz¹cymi
z Podkarpackiego lub zamieszkuj¹cymi region,
l istniej¹cych parków narodowych i krajobrazowych oraz ekspozycji przy-
rodniczych,
l rezerwatów przyrody,
l wszystkich uzdrowisk regionu,
l kolejek w¹skotorowych i turystycznych tras podziemnych,
l imprez sportowych i rekreacyjnych,
l prywatni wewnêtrzni i zewnêtrzni inwestorzy,
l organy samorz¹du gmin, powiatów i województwa,
l stowarzyszenia regionalne, kulturalne i sportowe,

Rozwój nowych atrakcji turystycznych
województwa.
7.3.2.1. Kierunek dzia³ania 1

Budowa nowych atrakcji turystycznych s³u¿¹cych rozwojowi
strategicznych produktów turystycznych województwa.
Cel operacyjny nr 1
Nowe atrakcje s³u¿¹ce letnim i zimowym pobytom wypoczynkowym i rekre-
acyjnym (tak¿e pobytom w uzdrowiskach i innym produktom).
Proponowane (lub realizowane) rozwi¹zania:
l budowa du¿ego zbiornika wodnego w Beskidzie Niskim w powiecie jasielskim
stanowi¹cego przeciwwagê dla perspektywy nadmiernego ruchu turystycznego
nad Zalewem Soliñskim,
l budowa zbiornika wodnego w niecce po kopalni odkrywkowej Machów
k/Tarnobrzega,
l budowa ma³ych i rednich zbiorników wodnych na terenie ca³ego województwa,
l budowa aqua parku w jednym z powiatów: leskim, bieszczadzkim, sanockim,
kronieñskim lub jasielskim, jako atrakcji wspieraj¹cej zimowe i pozasezonowe
pobyty wypoczynkowe i rekreacyjne (szczególnie w miejscowociach z rozwiniêt¹
137
infrastruktur¹ dla narciarstwa zjazdowego),
l budowa ca³orocznych centrów rekreacyjnych ze stokami narciarskimi o d³ugoci
min. 1,5 km, kolejkami gondolowymi lub krzese³kowymi oraz zapleczem pobytowym
i rozrywkowym w powiatach bieszczadzkim, leskim, sanockim lub kronieñskim,
l budowa lub utworzenie w oparciu o istniej¹c¹ miejscowoæ w województwie wioski
turystycznej, oferuj¹cej pobyty wypoczynkowe oparte na tradycyjnej kulturze
wsi polskiej, ekologicznym wy¿ywieniu oraz opracowanych ró¿norodnych
programach spêdzania czasu (propozycje pow. brzozowski, dêbicki lub le¿ajski).
l Parlament i Rz¹d Rzeczypospolitej Polskiej (dotyczy du¿ych zbiorników wodnych),
l prywatni inwestorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni lub konsorcja inwestycyjne,
Cel operacyjny nr 2
Nowe atrakcje turystyczne s³u¿¹ce grupowym wycieczkom objazdowym (tak-
¿e innym produktom).
l budowa rodzinnego parku rozrywki i rekreacji (w pobli¿u du¿ych aglomeracji
miejskich województwa).
Wzorcowe obiekty tego rodzaju dzia³aj¹ w wiêkszoci krajów Europy Zachodniej.
Lokalizacja obiektu w pobli¿u Rzeszowa (liczni gocie sobotnio-niedzielni), trasa
E-40 (³atwy dojazd) lub odwiedzanego przez wycieczki £añcuta, daje mo¿liwoæ
komercyjnego sukcesu przedsiêwziêcia.
l budowa parku tematycznego wiat zwierz¹t (powiat bieszczadzki lub leski).
Obiekt oparty o formu³ê zwierzyñca zlokalizowanego w naturalnym otoczeniu
lenym i przylenym. Przedmiotem ekspozycji by³yby g³ównie zwierzêta
reprezentuj¹ce faunê regionu, które z ró¿nych przyczyn nie s¹ w stanie wróciæ do
samodzielnego ¿ycia w naturalnym rodowisku. Korzystn¹ lokalizacj¹ by³oby
obrze¿e Bieszczadzkiego Parku Narodowego.
l budowa skansenu archeologicznego w Trzcinicy (powiat jasielski).
Odkryte pozosta³oci najstarszej osady obronnej w Polsce z czasów 2000-1300
p.n.Ch. oraz wczesnoredniowiecznego grodziska s¹ podstaw¹ do odtworzenia
pierwotnego wygl¹du obiektów. Podobnie jak Biskupin, mo¿e on stanowiæ znaczn¹
atrakcjê turystyczn¹, bêd¹c¹ celem wycieczek m³odzie¿y szkolnej i doros³ych.
Wspó³czesne rozwi¹zania ekspozycyjne tego rodzaju obiektów opieraj¹ siê na
prezentacji codziennego ¿ycia mieszkañców, sposobach produkcji narzêdzi,
¿ywnoci i broni.
Adresaci przyk³adowych rozwi¹zañ:
138
l Bieszczadzki Park Narodowy,
l Wojewódzka S³u¿ba Ochrony Przyrody,
l Pañstwowa S³u¿ba Ochrony Zabytków województwa.

Kreowanie nowych atrakcji turystycznych s³u¿¹cych ró¿nym
produktom turystycznym regionu.
Cel operacyjny nr 1
Budowa nowych atrakcji turystycznych.
l mini budowle Skarby architektury europejskiej, Sanktuaria Europy lub
Zamki Europy.
Atrakcja turystyczna w postaci miniaturowych budowli, czy te¿ ca³ych fragmentów
miast, doæ popularna w wielu krajach. W jednym z miast Wielkopolski powsta³a
Mini Wielkopolska. Oryginalnym rozwi¹zaniem mog³yby byæ Sanktuaria Europy
odtworzone w otoczeniu sanktuarium lub wi¹tyni, le¿¹cej w mniej uczêszczanej
przez turystów czêci województwa np. w powiecie lubaczowskim. S³u¿y³oby to
aktywizacji turystycznej terenu.
l terenowy tor wycigowy dla samochodów i motocykli (rowerów) oraz organizowane
wycigi.
Budowa tego rodzaju obiektu w okolicach Rzeszowa, Dêbicy lub Stalowej Woli, na
terenie nieu¿ytków o piaszczystym pod³o¿u gruntowym, nie wymaga³aby du¿ych
nak³adów inwestycyjnych. Czêæ sta³¹ obiektu stanowiæ móg³by ca³oroczny obiekt
noclegowy (np. motel). Widowiskowy, a równoczenie komercyjny charakter imprez
organizowanych na tego rodzaju obiektach (reklamy, mo¿liwoæ relacji
telewizyjnych), to mo¿liwy sukces przedsiêwziêcia, a tak¿e przyjazdy widzów spoza
Adresaci przyk³adowych dzia³añ:
l inwestorzy wewnêtrzni lub zewnêtrzni, konsorcja inwestycyjne,
l administracja kocielna lub zakonna.
Cel operacyjny nr 2
Organizacja nowych imprez.
l Organizacja widowisk religijno-folklorystycznych.
Forma popularna w wielu krajach, szczególnie w Hiszpanii. Proponuje siê rozwa¿enie
przekszta³cenia corocznych do¿ynek archidiecezjalnych (Przemyl) i diecezjalnych
139
(Rzeszów) w formê parad mieszkañców regionu ubranych w stroje ludowe,
z przystrojonymi zaprzêgami konnymi lub innymi pojazdami wioz¹cymi wieñce
do¿ynkowe. Kolorowe pochody do¿ynkowe po przejciu miast koñczy³yby siê
uroczystoci¹ religijn¹ w wi¹tyniach. Do¿ynkom móg³by towarzyszyæ kiermasz
sztuki i wyrobów ludowych oraz wystêpy zespo³ów folklorystycznych.
l organizacja du¿ych koncertów lub widowisk plenerowych.
Du¿e cykliczne imprezy o charakterze plenerowym (koncerty, widowiska typu
wiat³o i dwiêk, formy parateatralne), to atrakcje turystyczne potrafi¹ce gromadziæ
liczne audytoria. W województwie s¹ organizowane liczne mniejsze imprezy.
Organizacja cyklicznej, du¿ej imprezy o charakterze ponadregionalnym, na
przygotowanym do tego terenie, dobrze promowanej, to propozycja do rozwa¿enia
przez specjalistów od tego rodzaju dzia³añ.
l instytucje kocielne,
l specjalici, mened¿erowie kultury i sportu.
140
7.4. PRIORYTET 3: ROZWÓJ INFRASTRUKTURY I US£UG
TURYSTYCZNYCH W WOJEWÓDZTWIE
PRIORYTET
ROZWÓJ INFRASTRUKTURY I US£UG TURYSTYCZNYCH
CELE STRATEGICZNE
PODNIESIENIE JAKOCI ZWIÊKSZENIE ILOCI

ISTNIEJ¥CEJ INFRASTRUKTURY
INFRASTRUKTURY TURYSTYCZNEJ REGIONU
TURYSTYCZNEJ
KIERUNKI DZIA£AÑ
Podniesienie Podniesienie Zapewnienie Zwiêkszenie Zwiêkszenie

jakoci jakoci uzbrojonych iloci iloci
infrastruktury infrastruktury terenów dla infrastruktury infrastruktury
technicznej spo³ecznej inwestycji technicznej spo³ecznej
turystycznych
CELE OPERACYJNE
Poprawa Rozwój lokalnych Wydzielenie Rozwój Rozwój
warunków i regionalnych terenów i ich infrastruktury ilociowy
przemieszczania organizacji uzbrojenie s³u¿¹cej orodków i
siê po terenie turystycznych Promocja przemieszczaniu punktów
regionu Rozwój terenów siê po terenie informacji
Podniesienie jakociowy uzbrojonych województwa turystycznej w
stanu informacji dla Rozwój regionie
jakociowego turystycznej infrastruktury infrastruktury Inicjowanie
bazy noclegowej i regionu turystycznej noclegowej i powstawania
¿ywnociowej ¿ywieniowej zrzeszeñ
Poprawa stanu Rozwój iloci us³ugodawców
infrastruktury infrastruktury i stowarzyszeñ
sportowo- s³u¿¹cej turystycznych
rekreacyjnej wypoczynkowi i
rekreacji

Podniesienie jakoci (modernizacja) istniej¹cej
infrastruktury turystycznej.
Infrastruktura turystyczna województwa w znacznej czêci odbiega jakoci¹ od stan-

dardów, jakich nale¿y oczekiwaæ w regionie, który wi¹¿e z gospodark¹ turystyczn¹ nadzieje na
rozwój gospodarczy. Dotyczy to zarówno infrastruktury technicznej, jak i spo³ecznej.
141
Podniesienie jakoci infrastruktury technicznej.
Konsumpcja wielu produktów turystycznych regionu jest uwarunkowana od-

powiednim stanem infrastruktury technicznej. Poprawa tego stanu mo¿e zauwa¿alnie
wp³yn¹æ na rozwój turystyki w województwie
Cel operacyjny nr 1
Poprawa warunków przemieszczania siê po terenie województwa.
l poprawa stanu technicznego dróg ko³owych, zw³aszcza krajowych i wojewódzkich,
prowadz¹cych do centrów ruchu turystycznego regionu,
l poprawa stanu technicznego szlaków kolejowych (zw³aszcza Rzeszów- Zagórz)
oraz wprowadzenie do eksploatacji autobusów szynowych,
l poprawa stanu oznakowania dróg ko³owych w województwie (kierunkowskazów,
tablic informacyjnych itp.), przebiegaj¹cych przez tereny najczêciej odwiedzane
przez turystów,
l poprawa stanu technicznego bezporednich dojazdów do najwiêkszych atrakcji
turystycznych województwa (obiekty zabytkowe, sanktuaria, parki narodowe itp.),
l poprawa stanu dróg dojazdowych i przejæ granicznych województwa,
l poprawa stanu szlaków dla turystyki pieszej, tras rowerowych w województwie.
Adresaci dzia³añ:
l administracja drogowa w województwie,
l stowarzyszenia turystyczne.
Cel operacyjny nr 2
Podnoszenie stanu jakociowego bazy noclegowej i ¿ywieniowej (szczególnie
obiektów sezonowych) w województwie.
l w porozumieniu z gestorami opracowanie katalogu sezonowych obiektów
wczasowo-wypoczynkowych przeznaczonych do sprzeda¿y, d³ugoletniej dzier¿awy
lub jako aportu do spó³ki prowadz¹cej obiekt,
l upowszechnianie przepisów kategoryzacyjnych wród gestorów bazy noclegowej
w województwie i przekonywanie do poddania obiektu kategoryzacji,
l przygotowanie regulaminu i wprowadzenie podkarpackiego znaku rekomendacji
us³ug hotelarskich (zw³aszcza dla orodków wypoczynkowo-wczasowych),
l organizacja wspó³zawodnictwa o tytu³ obiekt roku dla orodków wczasowych,
hoteli, campingów i innych obiektów wypoczynku letniego,
l organizacja konkursów dla obiektów gastronomicznych województwa o tytu³y:
zak³ad roku oraz najlepsze dania kuchni regionalnej.
142
Adresaci dzia³añ:
l gestorzy bazy noclegowej i gastronomicznej województwa,
l administracja rz¹dowa i samorz¹dowa województwa,
l stowarzyszenia i samorz¹d gospodarczy us³ugodawców hotelarskich
i gastronomicznych województwa,
Cel operacyjny nr 3
Poprawa stanu infrastruktury sportowo-rekreacyjnej.
l modernizacja istniej¹cych basenów krytych i odkrytych, zw³aszcza
w miejscowociach o charakterze wypoczynkowym,
l modernizacja kortów tenisowych, boisk do zespo³owych gier sportowych i innych
obiektów s³u¿¹cych aktywnoci ruchowej,
l modernizacja tras i wyci¹gów narciarskich poprzez wprowadzanie sztucznego
nanie¿ania, a tam, gdzie to mo¿liwe - poprzez wyd³u¿enie stoków zjazdowych,
l modernizacja orodków jedzieckich poprzez rozwój krytych uje¿d¿alni oraz tras
jazdy terenowej.
Adresaci dzia³añ:
l w³aciciele i administratorzy obiektów.

Podniesienie jakoci infrastruktury spo³ecznej.
Cel operacyjny nr 1
Rozwój subregionalnych i wojewódzkich organizacji turystycznych dzia³aj¹-
cych na rzecz turystyki przyjazdowej do regionu oraz wspieranie tych dzia³añ
l rozwój dzia³alnoci subregionalnych stowarzyszeñ agroturystycznych i ich
zrzeszenia na rzecz turystyki przyjazdowej do województwa oraz wspieranie
takich dzia³añ przez organy samorz¹dowe województwa,
l rozwój dzia³alnoci subregionalnych i wojewódzkich stowarzyszeñ (klubów)
turystycznych na rzecz turystyki przyjazdowej do województwa oraz wspieranie
takich dzia³añ przez organy samorz¹dowe województwa,
l rozwój dzia³alnoci innych stowarzyszeñ i podmiotów na rzecz pobytów
turystycznych w województwie oraz wspieranie takich dzia³añ przez organy
samorz¹dowe województwa,
l organizowanie corocznego wojewódzkiego forum turystyki przyjazdowej
z udzia³em reprezentantów organizacji i stowarzyszeñ, rodowisk zawodowych,
143
podmiotów gospodarki turystycznej, a tak¿e zainteresowanych samorz¹dów
wszystkich szczebli województwa.
l stowarzyszenia us³ugodawców turystycznych,
l stowarzyszenia turystyczne i inne stowarzyszenia i instytucje organizuj¹ce
przyjazdy do województwa,
l organy samorz¹du województwa, powiatów i gmin.
Cel operacyjny nr 2
Rozwój jakociowy informacji turystycznej regionu.
l doskonalenie pracy regionalnego Centrum Informacji Turystycznej w Rzeszowie,
l zawi¹zanie wojewódzkiego porozumienia informacji turystycznej zrzeszaj¹cego
przedstawicieli centrów, orodków i punktów informacji turystycznej regionu,
l organizowanie systematycznych szkoleñ informatorów turystycznych,
l rozwój Internetowego systemu informacji turystycznej regionu.
l pracownicy informacji turystycznej województwa,

Zwiêkszenie iloci infrastruktury turystycznej regionu

Zapewnienie uzbrojonych terenów dla inwestycji
turystycznych i ich promocja wród potencjalnych
inwestorów.
Cel operacyjny nr 1
Wydzielenie i uzbrojenie terenów pod budowê infrastruktury turystycznej
w regionie
Proponowane rozwi¹zania:
l wskazanie i zabezpieczenie w planach zagospodarowania przestrzennego
województwa, powiatów i gmin terenów przeznaczonych dla rozwoju funkcji
turystycznych, w tym budowy s³u¿¹cej im infrastruktury,
l inwestowanie w uzbrojenie terenów rodkami w³asnymi samorz¹dów oraz
pozyskiwanymi z zewn¹trz (fundusze pomocowe, rodki Banku wiatowego i inne).
144
l zespo³y ds. planowania przestrzennego na poziomie gmin, powiatów i województwa,
l rady samorz¹dów wszystkich szczebli,
l organy wykonawcze samorz¹dów terytorialnych.
Cel operacyjny nr 2
Promocja terenów uzbrojonych przeznaczonych pod rozwój infrastruktury
turystycznej skierowana do potencjalnych inwestorów.
l coroczne sporz¹dzanie wojewódzkiego katalogu terenów uzbrojonych
przeznaczonych pod inwestycje turystyczne,
l szeroka, bezporednia dystrybucja katalogu wród potencjalnych inwestorów
krajowych i zagranicznych,
l eksponowanie ofert na ró¿nego rodzaju targach inwestycyjnych,
l eksponowanie katalogu w Internecie.
l organy samorz¹du województwa i gmin

Zwiêkszenie iloci technicznej infrastruktury turystycznej
w województwie.
Cel operacyjny nr 1
Rozwój ilociowy infrastruktury s³u¿¹cej turystycznemu przemieszczaniu
siê po terenie województwa.
l wytyczenie i oznakowanie szlaków (tras) turystyki samochodowej po
województwie,
l budowa parkingów wraz z zapleczem toaletowym przy atrakcjach turystycznych
regionu, zw³aszcza w powiatach: bieszczadzkim, leskim, sanockim, kronieñskim,
jasielskim, przemyskim, jaros³awskim, ³añcuckim, le¿ajskim,
l wytyczenie i oznakowanie transkarpackiego szlaku turystyki rowerowej,
l oznakowanie trasy i budowa infrastruktury postojowej i popasowej
transkarpackiego szlaku turystyki konnej,
l wytyczenie i oznakowanie szlaków turystyki konnej po Beskidzie Niskim, Pogórzu
Przemyskim, Bieszczadach i przygranicznych obszarach S³owacji z mo¿liwoci¹
przekraczania granicy na nowo otwartych sezonowych przejciach turystycznych,
145
l wytyczenie i oznakowanie tras zwiedzania Miêdzynarodowego Rezerwatu Biosfery
Karpaty Wschodnie, Bieszczadzkiego i Magurskiego Parku Narodowego oraz
parków krajobrazowych województwa,
l wytyczenie i oznakowanie cie¿ek rowerowych w otoczeniu miejscowoci
wypoczynkowych (w tym uzdrowisk) regionu,
l wytyczenie i oznakowanie szlaków turystyki pieszej wyprowadzaj¹cych
z miejscowoci wypoczynkowych regionu (pêtle do max. 4 godzinnych wycieczek),
l wytyczenie i oznakowanie nowych cie¿ek przyrodniczych, przyrodniczo-
historycznych oraz tras spacerowych.
l organy samorz¹du województwa, powiatów i gmin,
l administracja drogowa województwa i powiatów,
l administracja parków narodowych i krajobrazowych oraz lasów pañstwowych,
l stowarzyszenia turystyczne oraz turystyki konnej,
Cel operacyjny nr 2
Rozwój infrastruktury i us³ug noclegowych oraz ¿ywieniowych.
l rozwój campingów spe³niaj¹cych standardy kategoryzowanej bazy us³ug
hotelarskich w powiatach: jasielskim, sanockim, kronieñskim, leskim,
bieszczadzkim, przemyskim, lubaczowskim i w Rzeszowie,
l rozwój taniej bazy us³ug wypoczynkowych, w tym zespo³ów domków
campingowych z ³azienkami oraz kwater agroturystycznych w powiatach: sanockim,
kronieñskim, jasielskim, bieszczadzkim, leskim, przemyskim,
l rozwój bazy noclegowej i us³ug typu B&B (bed and breakfast ³ó¿ko i niadanie)
wzd³u¿ g³ównych traktów komunikacyjnych województwa,
l rozwój redniej i ni¿szej klasy pensjonatów oraz orodków wypoczynkowych
w powiatach lub miejscowociach o walorach wypoczynkowych,
l budowa wysokiej klasy centrów (trzy- lub czterogwiazdkowych) wypoczynku
letniego i zimowego w powiatach: leskim, bieszczadzkim, sanockim, kronieñskim
lub jasielskim,
l rozwój taniej bazy ¿ywieniowej, w tym sezonowych obiektów o charakterze
ogródków gastronomicznych,
l budowa restauracji w punktach widokowych regionu (poza terenami chronionymi).
l inwestorzy wewnêtrzni i zewnêtrzni, konsorcja inwestycyjne,
146
Cel operacyjny nr 3
Rozwój infrastruktury turystycznej s³u¿¹cej wypoczynkowi letniemu, zimo-
wemu oraz pobytom rekreacyjnym.
Warunkiem dalszego rozwoju strategicznych produktów turystycznych woje-

wództwa jest rozwój s³u¿¹cej im infrastruktury turystycznej.
l budowa basenów otwartych i krytych przy obiektach wypoczynkowych oraz
w miejscowociach o funkcjach wypoczynkowych w powiatach: bieszczadzkim,
leskim, sanockim, kronieñskim i jasielskim,
l budowa ma³ych zbiorników wodnych z k¹pieliskami oraz wypo¿yczalniami sprzêtu
p³ywaj¹cego,
l budowa kortów tenisowych, boisk do gier zespo³owych, pól do gier w mini golfa,
przystani na zbiornikach wodnych przy hotelach i orodkach wypoczynkowych,
l budowa wyci¹gów narciarskich i tras zjazdowych na d³ugich stokach
o korzystnych profilach zjazdowych (d³ugoæ min. 1,5 km), z rozwiniêciem w tzw.
stacje narciarskie, stanowi¹ce centra wypoczynku i rekreacji w zimie,
l przygotowanie 2 poligonów do jazdy samochodem terenowym.
l inwestorzy wewnêtrzni lub zewnêtrzni, konsorcja inwestycyjne,
l w³aciciele i administratorzy obiektów wypoczynkowych,
l organy administracji rz¹dowej i samorz¹dowej województwa,
l organy samorz¹dowe gmin.

Rozwój ilociowy spo³ecznej infrastruktury turystycznej
regionu
Spo³eczna infrastruktura turystyczna, do której zalicza siê: orodki i punkty

informacji turystycznej, organizatorów turystyki pobytowej w regionie i ich zrzeszenia,
stowarzyszenia turystyczne i agroturystyczne oraz inne podmioty wspieraj¹ce przyjaz-
dy i pobyty turystyczne w regionie, ma znacz¹cy, a powinna mieæ wiêkszy wp³yw na
rozwijanie turystyki województwa.
Cel operacyjny nr 1
Rozwój ilociowy orodków i punktów informacji turystycznej w regionie.
l upowszechnianie celów i zadañ realizowanych przez informacjê turystyczn¹,
l przeszkolenie informatorów turystycznych z grona pracowników urzêdów gmin
oraz recepcji hotelowych,
147
l pomoc merytoryczna oraz udostêpnienie materia³ów informacyjnych nowo
powstaj¹cym orodkom i punktom IT.
l administracja samorz¹dowa powiatów i gmin,
l kierownictwa hoteli i innej bazy noclegowej,
Cel operacyjny nr 2
Inicjowanie powstawania zrzeszeñ us³ugodawców turystycznych i stowarzy-
szeñ turystycznych.
l promowanie idei zrzeszania siê,
l opracowanie materia³ów pomocniczych w postaci wzorcowych statutów,
l organizowanie doradztwa dla zainteresowanych.
Adresaci dzia³añ:
l administracja samorz¹dowa powiatów i województwa.
7.5. PRIORYTET 4: ROZWÓJ MARKETINGU TURYSTYCZNEGO

REGIONU I RYNKOWEGO ZARZ¥DZANIA ATRAKCJAMI
TURYSTYCZNYMI

Rozwój marketingu turystycznego regionu
Rozwój turystyki wymaga oparcia sprzeda¿y produktu turystycznego o rozwi-
niêty marketing, tj. oferowania w³aciwych dla danego rynku produktów turystycznych
we w³aciwym czasie i miejscu, za w³aciw¹ cenê i przy zastosowaniu w³aciwych rod-
ków promocji. W celu skutecznej realizacji dzia³añ marketingowych niezbêdne jest pra-
wid³owe wykorzystywanie instrumentów tworz¹cych tzw. marketing mix. S¹ nimi pro-
dukt turystyczny, jego cena, promocja i dystrybucja. Dla rozwoju turystyki w woje-
wództwie, a przede wszystkim dla wsparcia marketingu istniej¹cych produktów tury-
stycznych oraz kreowania i wprowadzania na rynek nowych produktów, niezbêdne jest
utworzenie regionalnej organizacji turystycznej.

Marketing zewnêtrzny produktów turystycznych województwa
Ka¿dy produkt turystyczny posiada innych adresatów. St¹d nie mo¿na zbudo-
waæ jednej uniwersalnej strategii dzia³añ marketingowych. Musz¹ byæ one prowadzone
przez wytwórców danego produktu turystycznego (indywidualnie lub zbiorowo) wg
regu³ wypracowanych przez teoriê i praktykê gospodarki rynkowej. Wspomagaæ po-
winna je regionalna organizacja turystyczna.
148
PRIORYTET
ROZWÓJ MARKETINGU TURYSTYCZNEGO REGIONU I

RYNKOWEGO ZARZ¥DZANIA ATRAKCJAMI TURYSTYCZNYMI
CELE STRATEGICZNE
ROZWÓJ MARKETINGU ROZWÓJ RYNKOWEGO

TURYSTYCZNEGO REGIONU ZARZ¥DZANIA ATRAKCJAMI
KIERUNKI DZIA£AÑ
Podnoszenie Podnoszenie Kreowanie produktów Kreowanie nowych

konkurencyjnoci konkurencyjnoci zaawansowanych produktów
produktu przez jego produktu przez opartych na produktach turystycznych
sk³adowe produkty prostych województwa
szczegó³owe zinwentaryzowanych w
województwie
CELE OPERACYJNE
Utworzenie Zmniejszenie Segmentacja Ukierunkowana
Regionalnej wyjazdów odwiedzaj¹cych i ró¿norodna
Organizacji turystycznych poza okrelenie poziomu promocja
Turystycznej region popytu dla ka¿dego z Oddzia³ywanie na
Produkt turystyczny i Promocja segmentów popyt w okresach
jego cena jako turystyczna Identyfikacja prze¿yæ przed- i
instrumenty wewn¹trz odwiedzaj¹cych, pozasezonowych
marketingu regionu województwa kszta³towanie atrakcji i Organizacja
Promocja produktów ich wzbogacanie dla imprez specjalnych
oraz walorów potrzeb zwiedzaj¹cych
turystycznych Wykresowanie
województwa wiod¹cych idei lub
Rozwój dystrybucji wiod¹cych motywów
produktów ekspozycji
turystycznych regionu Zwi¹zki promocyjne i
dystrybucyjne atrakcji
regionu
Cel operacyjny nr 1
Utworzenie regionalnej organizacji turystycznej (nazwa robocza).
Z dniem 1 stycznia 2000 roku rozpoczê³a dzia³alnoæ Polska Organizacja Tury-
styczna, której cele statutowe obejmuj¹ promocjê turystyki polskiej na rynkach zagra-
nicznych oraz inne dzia³ania rozwijaj¹ce turystykê polsk¹.
Strategia Rozwoju Krajowego Produktu Turystycznego Polski zak³ada, ¿e obok
wy¿ej wymienionej organizacji, niezbêdnym elementem rozwoju turystyki w kraju jest
powo³anie i dzia³alnoæ regionalnych organizacji turystycznych (tak¿e organizacji lo-
kalnych). Utworzenie takiej jednostki jest podstawowym warunkiem realizacji dzia³añ
rozwijaj¹cych turystykê na poziomie województwa. Autorzy opracowania uwa¿aj¹ , ¿e
149
jej zadania powinny obejmowaæ nie tylko promocjê turystyczn¹ województwa, ale przede
wszystkim rozwijanie produktu turystycznego, a nawet pe³nienie w czêci funkcji tzw.
Destination Management, czyli zarz¹dzania miejscem docelowym.
l upowszechnienie idei powo³ania i celów dzia³ania regionalnej organizacji
turystycznej wród samorz¹dów gmin i powiatów, podmiotów gospodarki
turystycznej oraz stowarzyszeñ turystycznych w województwie w formie
specjalnego pisma informacyjnego,
l prezentacja celów dzia³ania, mo¿liwych form organizacyjno-prawnych oraz
warunków finansowania dzia³alnoci regionalnej organizacji turystycznej na
specjalnie zorganizowanym spotkaniu z reprezentantami gmin, powiatów,
podmiotów gospodarki turystycznej regionu oraz stowarzyszeñ turystycznych,
l pisemne deklaracje uczestników spotkania w sprawie udzia³u za³o¿ycielskiego
w powo³aniu jednostki,
l wybór formy organizacyjno-prawnej, opracowanie statutu oraz utworzenie
jednostki.
Polska Organizacja Turystyczna sugeruje, ¿e najbardziej efektywn¹ form¹
organizacyjno-prawn¹ regionalnej organizacji turystycznej by³by zwi¹zek
stowarzyszeñ. Autorzy niniejszego opracowania uwa¿aj¹, ¿e jednostka bud¿etowa
lub zak³ad bud¿etowy samorz¹du wojewódzkiego.
W dzia³aniach rozwojowych lub akcjach promocyjnych turystyki województwa,
jej zadaniem by³oby nawi¹zywanie wspó³pracy z gminami i powiatami, a tak¿e
podmiotami gospodarki turystycznej w celu wspó³dzia³ania i wspó³finansowania
realizowanych przedsiêwziêæ (tzw. partnerstwo celowe). Powinna ona tak¿e
prowadziæ samodzieln¹ dzia³alnoæ gospodarcz¹ w turystyce wypracowuj¹c rodki
na realizowane zadania.
l organy samorz¹du województwa,
l organy samorz¹dów powiatów i gmin województwa,
l podmioty gospodarki turystycznej województwa (w tym ich stowarzyszenia).
Cel operacyjny nr 2
Produkt turystyczny i cena jako instrumenty marketingu turystycznego
województwa.
Jak stwierdzono wczeniej, produkty turystyczne województwa musz¹ podle-
gaæ systematycznemu rozwojowi jakociowemu i ilociowemu dostosowuj¹c swój kszta³t
do oczekiwañ wyodrêbnionych segmentów rynkowych, do których s¹ adresowane.
Poniewa¿ oczekiwania te ulegaj¹ zmianie, jak równie¿ mog¹ byæ one w coraz wiêkszym
stopniu zaspakajane przez konkurencjê, st¹d kszta³towanie produktu musi byæ proce-
sem ci¹g³ym.
150
Oddzia³ywanie marketingowe poprzez kszta³towanie cen pozostaje w sferze
dzia³ania wytwórców produktów turystycznych województwa. Nale¿y podkreliæ, ¿e
obserwacja rynku turystycznego województwa nie pozwoli³a stwierdziæ du¿ej aktywno-
ci w pos³ugiwania siê tym instrumentem. Nie nale¿y przez to rozumieæ, ¿e nie jest on
wykorzystywany. Wskazane jest, aby w przysz³oci mechanizmy oddzia³ywania po-
przez kszta³towanie cen w wiêkszym stopniu wp³ywa³y na sprzeda¿ produktów tury-
stycznych województwa.
Stosowanie upustów cenowych zwi¹zanych z:
l wczesnym zakupem,
l pobytem pozasezonowym,
l du¿ym zakupem,
l wiernym sta³ym klientem,
l wyprzeda¿¹ miejsc na zasadzie last minute,
l jednorazow¹ zap³at¹ gotówkow¹,
l specjalne promocje dla danego rynku lub segmentu rynkowego.
l podmioty gospodarki turystycznej województwa.
Cel operacyjny nr 3
Promocja produktów oraz walorów turystycznych województwa.
Dzia³ania promocyjne nale¿y koncentrowaæ na tych obszarach Polski, sk¹d
pochodz¹ lub mog¹ pochodziæ przybywaj¹cy do województwa turyci. Adresatami pro-
mocji powinni byæ bezporedni konsumenci, dystrybutorzy sprzeda¿y (agenci) oraz
organizatorzy turystyki (najczêciej biura podró¿y). cile wybrane produkty turystycz-
ne, na które istnieje popyt na rynkach zagranicznych mog¹ byæ objête promocj¹ po-
przez polskie orodki informacji turystycznej oraz dzia³ania Polskiej Organizacji Tury-
stycznej.
Proponowane formy i dzia³ania promocyjne:
l reklama w mediach np. telewizja krajowa lub regionalna (spoty, filmy krajoznawcze),
rozg³onie radiowe krajowe i regionalne (audycje krajoznawcze, informacje, anonse
reklamowe), reklama kinowa, prasa ogólnokrajowa, regionalna i lokalna (anonse,
reklama graficzna, artyku³y sponsorowane, informacje w dziennikach, wydaniach
niedzielnych, magazynach), specjalistyczna prasa turystyczna (informacje i oferty
dla biur podró¿y) i reklama zewnêtrzna (bilboardy, plakaty, tablice informacyjne),
l kontakty z grupami opiniotwórczymi (Public Relations), np. organizacja wycieczek
i imprez promocyjnych dla dziennikarzy lub przedstawicieli bran¿y turystycznej,
konferencje prasowe, sponsoring, sporz¹dzanie i przekazywanie mediom tzw. news
(informacji o charakterze nadzwyczajnym), artyku³ów prasowych, informacji
o regionie itp.
151
l materia³y reklamowe w postaci folderów , broszur i map o treciach turystycznych,
kaset video, p³yt multimedialnych CD ROM o walorach i produktach turystycznych
województwa oraz ich przemylana dystrybucja na docelowych rynkach,
l targi i wystawy turystyczne w centrach bie¿¹cej i potencjalnej emisji ruchu
turystycznego do województwa,
l aktywizacja sprzeda¿y produktów wród konsumentów (zni¿ki cenowe, kupony,
upominki, konkursy i loterie, karty sta³ego klienta) oraz wród dystrybutorów
(wy¿sze prowizje, bezp³atne pobyty, upominki),
l aktualna informacja turystyczna o regionie (udzielana bezporednio, telefonicznie,
korespondencyjnie oraz za porednictwem Internetu).
Strategiczne rynki i skierowane do nich produkty dla prowadzenia dzia³añ

promocyjnych:
l du¿e aglomeracje miejskie centralnej i po³udniowej Polski: letnie i zimowe pobyty
wypoczynkowe (w tym w gospodarstwach agroturystycznych), pobyty w celach
rekreacyjnych, pobyty w uzdrowiskach, pobyty motywacyjne, organizacja
konferencji i szkoleñ, a tak¿e w mniejszym stopniu inne produkty,
l miasta w ca³ej Polsce: letnie i zimowe pobyty wypoczynkowe (tak¿e
w gospodarstwach agroturystycznych), pobyty w celach rekreacyjnych oraz
w uzdrowiskach, a tak¿e inne produkty,
l województwa s¹siaduj¹ce: grupowe wycieczki objazdowe, letnie i zimowe pobyty
wypoczynkowe (w tym w gospodarstwach agroturystycznych), pobyty
w uzdrowiskach, krótkie pobyty wypoczynkowe (weekendowe) oraz inne produkty
turystyczne,
l ca³y kraj: produkty z szeroko okrelonym rynkiem konsumpcji oraz promocja
walorów turystycznych województwa,
l rynki zagraniczne: Ukraina, Niemcy, Rosja, kraje zamieszka³e przez Poloniê
produkty adresowane do tych rynków.
l podmioty gospodarki turystycznej województwa,
l organy samorz¹du gmin, powiatów i województwa.
Cel operacyjny nr 4
Rozwój dystrybucji produktów turystycznych województwa.
Dla potrzeb niniejszego opracowania przeprowadzono analizê dostêpnoci ofert
turystycznych regionu w agencjach i biurach podró¿y na terenie kraju (badanie ankie-
towe). Wykaza³a ona, ¿e oferta ta jest uboga ilociowo i jakociowo. Agenci turystyczni
i biura podró¿y deklaruj¹ mo¿liwoæ wiêkszej sprzeda¿y np. letnich pobytów wypo-
czynkowych w województwie, opartych m.in. na zespo³ach domków campingowych,
152
orodkach wypoczynkowych o wysokim standardzie oraz mo¿liwociach jazdy konnej
i innych formach rekreacji ruchowej.
l przygotowanie wiêkszej iloci oraz zró¿nicowanych jakociowo ofert turystycznych
z terenu województwa, zw³aszcza wypoczynku letniego i zimowego,
l rozwój sieci sprzeda¿y agencyjnej produktów turystycznych województwa,
zw³aszcza w du¿ych aglomeracjach miejskich i w innych miastach w kraju,
l rozwój sprzeda¿y wypoczynku w gospodarstwach agroturystycznych przez
stowarzyszenia agroturystyczne,
l bezporednia sprzeda¿ ofert turystycznych województwa poprzez specjalne
promocje i kiermasze: Urlop w Podkarpackim organizowane w du¿ych
aglomeracjach miejskich kraju,
l bezporednia sprzeda¿ ofert turystycznych województwa na przed sezonowych
targach turystycznych na terenie kraju,
l rozwiniêcie innych form sprzeda¿y bezporedniej: przez telefon, poprzez zamówienie
pisemne, przez Internet.
l podmioty gospodarki turystycznej województwa i ich stowarzyszenia,

Wewnêtrzny marketing produktów turystycznych
województwa oraz promocja walorów turystycznych.
Dzia³ania strategiczne powinny obejmowaæ nie tylko zwiêkszenie przyjazdów

i pobytów w województwie goci z zewn¹trz, ale tak¿e wp³ywaæ na zmniejszenie wyjaz-
dów turystycznych mieszkañców województwa poza jego obszar. Niezwykle wa¿nym
zagadnieniem jest wewnêtrzna promocja walorów turystycznych w województwie, w
powiatach, czy te¿ na szczeblu gminy.
Cel operacyjny nr 1
Zmniejszenie wyjazdów turystycznych z obszaru województwa na tereny s¹-
siaduj¹ce.
Podstawowym warunkiem realizacji celu jest sytuacja, kiedy oferowane pro-
dukty turystyczne bêd¹ konkurencyjne wobec produktów regionów s¹siaduj¹cych lub
innych regionów. Przedstawione wczeniej cele i zadania strategiczne zak³adaj¹ podnie-
153
sienie konkurencyjnoci istniej¹cych produktów, a tak¿e wytworzenie nowych produk-
tów turystycznych w województwie. Ich realizacja mo¿e podnieæ atrakcyjnoæ pozo-
stania w województwie. Sprzyjaj¹ takim decyzjom mniejsze koszty transportu. Jednak-
¿e tak jak wobec rynku zewnêtrznego, wytwórcy produktów powinni realizowaæ pe³ny
zakres oddzia³ywania marketingowego.
l w obszarze produktów: przygotowanie ró¿norodnych ofert, zw³aszcza letnich
pobytów wypoczynkowych, krótkich pobytów w ci¹gu ca³ego roku (w tym
weekendowych), pobytów rekreacyjnych (zw³aszcza narciarskich), ofert pobytów
motywacyjnych dla firm, bogatej oferty wycieczek szkolnych po terenie
województwa,
l w obszarze cen: stosowanie cen last minute, zni¿ek dla krótkich pobytów
pozasezonowych i innych rozwi¹zañ,
l w obszarze promocji: adresowanie dzia³añ promocyjnych produktów turystycznych
do mieszkañców Rzeszowa oraz wiêkszych miast regionu jako g³ównych centrów
emisji ruchu turystycznego. Proponowane formy i dzia³ania omówiono przy
marketingu zewnêtrznym,
l w obszarze dystrybucji: w oparciu o wybranych agentów turystycznych tworzenie
centrów sprzeda¿y ofert danej miejscowoci na terenie województwa np. Iwonicz
Zdrój, w Rzeszowie, Stalowej Woli itp. lub danego produktu z terenu województwa
np. Wypoczynek dla rodziny w regionie itp.
l organy samorz¹du gmin i powiatów województwa.
Cel operacyjny nr 2
Promocja turystyczna wewn¹trz województwa.
Realizacja dzia³añ w zakresie promocji walorów turystycznych wewn¹trz
województwa spe³nia kilka funkcji. Do najwa¿niejszych nale¿¹: rozwijanie wiedzy
o w³asnym województwie, powiecie czy te¿ gminie, zwiêkszanie identyfikacji z miejscem
zamieszkania, wp³ywanie na wewnêtrzny ruch turystyczny.
l cykle audycji telewizyjnych, radiowych czy te¿ artyku³ów prasowych o walorach
turystycznych regionu w rodzaju znane i nieznane lub cudze chwalicie, swego
nie znacie,
l zapraszanie dziennikarzy do gmin w celu prezentacji walorów, atrakcji
przyrodniczych, antropogenicznych czy te¿ kulturowych terenu,
l wydawanie folderów, broszur i map o treciach turystycznych,
154
l udzia³ w targach turystycznych i innych imprezach promocyjnych, a tak¿e
kulturalnych wewn¹trz województwa bêd¹cych okazj¹ do promocji swoich walorów
i atrakcji turystycznych,
l dzia³alnoæ wojewódzkiej, powiatowej i gminnej informacji turystycznej.
l media regionalne i lokalne,
l organy samorz¹du gminnego, powiatowego i wojewódzkiego.

Rozwój rynkowego zarz¹dzania atrakcjami
turystycznymi.
Na decyzje o przyjazdach turystycznych do regionu znacz¹cy wp³yw ma dzia-
³alnoæ takich atrakcji jak parki narodowe, muzea, zabytki i inne. Spotkaæ siê mo¿na
z opini¹, ¿e podstawowym zadaniem zarz¹dzaj¹cych tymi atrakcjami jest ochrona przy-
rody albo materialnego dziedzictwa kultury, nie za ruch turystyczny. Nikt nie zamierza
podwa¿aæ takiego stwierdzenia, jednak¿e orientacja do wewn¹trz, wobec niewystar-
czaj¹cych rodków bud¿etowych na wype³nianie podstawowej misji, nie pozwala na
pasywne odnoszenie siê do odwiedzaj¹cych. Jak wykazuj¹ przyk³ady z innych pañstw,
sukces w zarz¹dzaniu wymienionymi wy¿ej atrakcjami zwi¹zany jest z rozwojem orienta-
cji na gocia, ze stopniowym wprowadzaniem i wykorzystywaniem instrumentów
i technik marketingowych w prowadzonej dzia³alnoci. Nie pozostaje to w sprzecznoci
z podstawow¹ misj¹ atrakcji, a czêsto jest ród³em lepszego, skuteczniejszego jej wype³-
niania dziêki wiêkszym mo¿liwociom finansowym.

Okrelenie zadañ o charakterze strategicznym dla
marketingu atrakcji.
Cel operacyjny nr 1
Segmentacja odwiedzaj¹cych i okrelenie poziomu popytu dla ka¿dego z seg-
mentów.
l wprowadzenie analitycznego rejestru odwiedzaj¹cych,
l coroczne badanie rejestru i przeprowadzenie segmentacji ruchu turystycznego,
l okrelenie aktualnego i spodziewanego popytu w ka¿dym z segmentów,
l okrelenie uzyskiwanych i spodziewanych dochodów od ka¿dego z segmentów,
l okrelenie niezbêdnych decyzji inwestycyjnych lub dzia³añ promocyjnych
adresowanych do konkretnych segmentów.
155
Zidentyfikowanie prze¿yæ (doznañ) jakie s¹ udzia³em poszczególnych seg-
mentów odwiedzaj¹cych (zwiedzaj¹cych) oraz takie kszta³towanie atrakcji i jej wzbo-
gacanie, aby zwiêkszyæ satysfakcjê ze zwiedzania.
l opracowanie ankiet adresowanych do poszczególnych segmentów
odwiedzaj¹cych,
l przeprowadzenie badañ ankietowych,
l opracowanie wyników uzyskanych z badañ,
l okrelenie niezbêdnych ulepszeñ s³u¿¹cych poprawie ekspozycji i prezentacji,
l rozwijanie prze¿yæ (wra¿eñ) poprzez nowe formy i techniki ekspozycji, w tym
wykorzystanie elementów dwiêkowych, wizualnych czy te¿ ruchomych
(o¿ywionych) form ekspozycyjnych.
Cel operacyjny nr 3
Wykreowanie wiod¹cych idei lub wiod¹cych motywów ekspozycji w danej
atrakcji.
l analiza wiod¹cych sk³adowych, cech i rodzaju ekspozycji oraz warunków dzia³ania
atrakcji,
l przypisanie atrakcjom (opartych o fakty) okrelonych przymiotów, nazw czy te¿
hase³ nonych promocyjnie; bêd¹ one oddzia³ywaæ na przysz³y kszta³t tych¿e
atrakcji,
l prowadzenie dzia³añ promocyjnych, wykorzystuj¹cych okrelone wy¿ej sk³adowe
oraz podkrelaj¹cych korzyci, jakie niesie ze sob¹ zwiedzanie danej atrakcji.
Cel operacyjny nr 4
Zwi¹zki promocyjne i dystrybucyjne atrakcji regionu.
l tworzenie zwi¹zków ma³ych placówek muzealnych regionu w celu wspólnego
oddzia³ywania na popyt (np. wspólne foldery i ulotki, wspólne karnety do
zwiedzania itp.),
l tworzenie terytorialnych zwi¹zków atrakcji turystycznych w celu wspólnych
dzia³añ promocyjnych i dystrybucyjnych.
156
Okrelenie zadañ o charakterze taktycznym dla dzia³alnoci
atrakcji.
Cel operacyjny nr 1
Oddzia³ywanie na popyt w okresach przed i pozasezonowych.
l stosowanie zmiennych cen za bilety wstêpu,
l organizacja specjalnych programów, atrakcyjniejszych ni¿ w okresie masowego
nap³ywu zwiedzaj¹cych,
l kierowanie dzia³añ promocyjnych skierowanych do sta³ych partnerów.
Cel operacyjny nr 2
Ukierunkowana, ró¿norodna promocja atrakcji.
l kierowanie dzia³añ promocyjnych do zidentyfikowanych wiod¹cych segmentów
i rynków turystycznych,
l zapewnienie broszur, plakatów lub wywieszek reklamowych i informacyjnych
wszystkim obiektom noclegowym w bli¿szej i dalszej okolicy, w których mog¹
przebywaæ potencjalni gocie, prowadzenie promocji z wykorzystaniem
ró¿norodnych form i rodków, w tym udzia³u w targach turystycznych, dzia³añ
Public Relations i innych.
Cel operacyjny nr 3
Organizacja imprez specjalnych
l organizacja specjalnych, czasowych ekspozycji,
l organizacja oficjalnych imprez lub uroczystoci z udzia³em wa¿nych, czy te¿
lepiej znanych osobistoci,
l organizacja koncertów lub innych imprez kulturalnych w obiektach muzealnych,
galeriach,
l organizacja corocznych wi¹t ochrony przyrody lub innych dodatkowych imprez
promuj¹cych ochronê przyrody, a równoczenie przypominaj¹cych o dzia³alnoci
parków narodowych i krajobrazowych województwa.
l atrakcje turystyczne województwa.
157
158
PRIORYTET
KSZTA£CENIE, SZKOLENIE I DOSKONALENIE KADR TURYSTYCZNYCH ORAZ OTOCZENIA TURYSTYKI
CELE STRATEGICZNE
PODNIESIENIE POZIOMU I SZKOLENIE KADR OBS£UGI DOSKONALENIE ZAWODOWE ROZWIJANIE GOCINNOCI
PROFILOWANIE KSZTA£CENIA RUCHU TURYSTYCZNEGO PRACOWNIKÓW SFERY US£UG ORAZ WIEDZY TURYSTYCZNEJ
KADR TURYSTYCZNYCH W TURYSTYCZNYCH REGIONU WRÓD SAMORZ¥DOWCÓW I
REGIONIE MIESZKAÑCÓW REGIONU
KIERUNKI DZIA£AÑ
Podnoszenie Profilowanie Szkolenie Szkolenie Szkolenie Doskonalenie Doskonalenie Organizacja Organizacja

poziomu kszta³cenia nowych terenowych i pilotów zawodowe zawodowe szkoleñ i szkoleñ
kszta³cenia kadr us³ugodawców górskich wycieczek pracowników przewodników i konferencji o praktycznych dla
kadr turystycznych przewodników us³ug pilotów tematyce samorz¹dowców
turystycznych recepcyjnych turystycznych turystycznej
CELE OPERACYJNE
Doskonaleni Okrelenie Szkolenie Szkolenie Organizacja Doskonalenie Szkolenie i inne Organizacja Wyjazdy
e zawodowe aktualnych i rolników w przewodników kursów dla zawodowe formy szkoleñ dla studyjne
kadry perspektywic zakresie us³ug terenowych studentów i pracowników podnoszenia radnych i przedstawicieli
dydaktycznej znych profili agroturystyczn Szkolenie s³uchaczy informacji kwalifikacji mieszkañców samorz¹dów
Organizacja kszta³cenia ych przewodników kierunków turystycznej przewodników Organizacja Wyjazdy
konkursów Okrelenie Szkolenie górskich turystycznych Doskonalenie turystycznych szkoleñ dla szkoleniowe na
wiedzy i zasobu mieszkañców Organizacja zawodowe Szkolenie i inne cz³onków zarz¹dów targi
umiejêtnoci umiejêtnoci w zakresie kursów dla osób formy i pracowników turystyczne
dla uczniów i praktycznych us³ug s³uchaczy zarz¹dzaj¹cyc doskonalenia urzêdów
studentów absolwenta noclegowych kolegiów h hotelami i zawodowego samorz¹du
typu B&B jêzykowych gastronomi¹ pilotów wycieczek terytorialnego
7.6. PRIORYTET 5: KSZTA£CENIE, SZKOLENIE
I DOSKONALENIE KADR TURYSTYCZNYCH ORAZ
OTOCZENIA TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
PODKARPACKIM
Warunkiem trwa³ego rozwoju gospodarki turystycznej województwa jest do-

p³yw coraz wy¿ej kwalifikowanych nowych kadr oraz systematyczne doskonalenie za-
wodowe pracowników tej sfery us³ug. Równie wa¿nym zadaniem jest podnoszenie po-
ziomu wiedzy o wspó³czesnej gospodarce turystycznej wród reprezentantów admini-
stracji samorz¹dowej ró¿nych szczebli oraz innych dziedzin gospodarczych wspó³pra-
cuj¹cych z turystyk¹.

Podnoszenie poziomu kszta³cenia kadr dla turystyki oraz
okrelanie specjalnoci kadrowych niezbêdnych dla rozwoju
gospodarki turystycznej regionu.

Podnoszenie poziomu kszta³cenia kadr turystycznych.
Jak wykazano w czêci diagnostycznej, w województwie prowadzone jest kszta³-

cenie kadr turystycznych na poziomie szkolnictwa redniego, policealnego oraz
wy¿szego. W procesie tym uczestniczy kadra nauczycieli i wyk³adowców.
Cel operacyjny nr 1
Doskonalenie zawodowe kadry dydaktycznej prowadz¹cej zajêcia z przedmio-
tów turystycznych
l organizacja konferencji tematycznych dla nauczycieli i wyk³adowców,
l zapraszanie do prowadzenia pokazowych zajêæ teoretycznych i praktycznych
dydaktyków z najlepszych szkó³ i uczelni turystycznych z kraju,
l wspó³praca ze szko³ami i uczelniami kszta³c¹cymi kadry turystyczne za granic¹.
l oddzia³ ds. turystyki w Urzêdzie Marsza³kowskim,
l szko³y i uczelnie kszta³c¹ce kadry turystyczne.
Cel operacyjny nr 2
Organizacja wojewódzkich konkursów (olimpiad) wiedzy i umiejêtnoci tu-
rystycznych dla uczniów i studentów (w tym kontynuacja wojewódzkich konkursów
krasomówczych).
159
l opracowanie regulaminów konkursów,
l upowszechnienie regulaminów,
l organizacja imprez,
l uroczyste wrêczanie nagród i wyró¿nieñ dla laureatów oraz dla szkó³ w ramach
obchodów wiatowego Dnia Turystyki.
l oddzia³ turystyki w Urzêdzie Marsza³kowskim,
l szko³y i uczelnie kszta³c¹ce kadry turystyczne.

Okrelanie specjalnoci kadrowych niezbêdnych dla
prawid³owego rozwoju gospodarki turystycznej województwa
Cel operacyjny nr 1
Okrelenie aktualnych i perspektywicznych specjalnoci kadrowych nie-
zbêdnych dla prawid³owego rozwoju gospodarki turystycznej regionu.
l przeprowadzanie badañ wród us³ugodawców turystycznych,
l opracowanie wyników i udostêpnienie ich szko³om, uczelniom i organizatorom
szkoleñ.
Cel operacyjny nr 2
Okrelenie umiejêtnoci praktycznych po¿¹danych u absolwenta redniej
lub wy¿szej szko³y turystycznej w województwie.
l przeprowadzenie badañ wród us³ugodawców turystycznych regionu,
l opracowanie wyników i udostêpnienie ich szko³om i uczelniom.
7.6.2. Cel strategiczny nr 2: Szkolenie kadr obs³ugi ruchu turystycznego

w województwie
160
Oprócz absolwentów uczelni i szkó³ o profilu turystycznym, wa¿ne znaczenie
posiada szkolenie nowych us³ugodawców turystycznych oraz kadr przewodników tu-
rystycznych, pilotów wycieczek oraz innych specjalnoci.

Szkolenie nowych us³ugodawców turystycznych.
Cel operacyjny nr 1
Szkolenie rolników w zakresie organizacji i prowadzenia us³ug agrotury-
stycznych.
l przygotowanie kursów,
l nabór kandydatów do udzia³u w szkoleniach,
l przeprowadzenie szkoleñ teoretycznych i praktycznych.
l powiatowe urzêdy pracy,
l stowarzyszenia agroturystyczne,
l orodki doradztwa rolniczego,
l administracja samorz¹dowa gmin, powiatów i województwa.
Cel operacyjny nr 2
Szkolenie mieszkañców miejscowoci le¿¹cych przy trasach tranzytowych
w zakresie organizacji i prowadzenia us³ug noclegowych typu B&B (³ó¿ko i niada-
nie)
l przygotowanie szkoleñ,
l nabór kandydatów do szkolenia,
l przeprowadzenie szkoleñ teoretycznych i praktycznych.
l regionalna jednostka turystyczna,
l powiatowe urzêdy pracy,
l administracja samorz¹dowa gmin, powiatów i województwa.

Szkolenie terenowych i górskich przewodników turystycznych
z uprawnieniami na obszar województwa.
161
Cel operacyjny nr 1
Szkolenie przewodników terenowych (w tym osób ze znajomoci¹ jêzyków
obcych).
l nabór kandydatów spe³niaj¹cych warunki szkolenia, zw³aszcza osób z dobr¹
znajomoci¹ jêzyków obcych w miejscowociach o znacznym ruchu turystycznym,
l przeprowadzenie szkolenia przez uprawnionego organizatora,
l przeprowadzenie egzaminu kwalifikacyjnego.
l oddzia³y Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego,
l administracja samorz¹dowa powiatów i Powiatowe Urzêdy Pracy,
l wojewódzka administracja rz¹dowa.
Cel operacyjny nr 2
Szkolenie przewodników górskich z uprawnieniami na teren Beskidów
Wschodnich.
l nabór kandydatów spe³niaj¹cych warunki szkolenia, zw³aszcza osób z dobr¹
znajomoci¹ jêzyków obcych,
l przeprowadzenie szkolenia przez uprawnionego organizatora,
l oddzia³y PTTK oraz Studenckie Ko³o Przewodników Beskidzkich,
l administracja samorz¹dowa powiatów i powiatowe urzêdy pracy,

Szkolenie pilotów wycieczek, w tym osób uprawnionych do
obs³ugi grup obcojêzycznych.
Cel operacyjny nr 1
Organizacja kursów dla studentów i s³uchaczy kierunków turystycznych
szkó³ wy¿szych i policealnych.
l wprowadzenie do programów nauczania tematyki umo¿liwiaj¹cej zdobycie
niezbêdnej wiedzy,
l przeprowadzenie szkolenia praktycznego,
162
Cel operacyjny nr 2
Organizacja kursów dla osób w³adaj¹cych jêzykami obcymi.
l nabór kandydatów na szkolenie (zw³aszcza absolwentów kierunków
filologicznych),
l przeprowadzenie szkolenia przez uprawnionych organizatorów,

l uprawnieni organizatorzy szkoleñ,
l administracja samorz¹dowa gmin i powiatów oraz powiatowe urzêdy pracy,

Doskonalenie zawodowe pracowników sfery us³ug turysty-
cznych województwa.
Rozwój turystyczny województwa wymaga systematycznego podnoszenia ja-

koci oferowanych us³ug turystycznych. Podstawowym ogniwem tych us³ug jest bez-
porednia, profesjonalna obs³uga potencjalnego lub przyje¿d¿aj¹cego gocia.

Doskonalenie zawodowe pracowników us³ug recepcyjnych
województwa.
Cel operacyjny nr 1
Doskonalenie zawodowe pracowników orodków informacji turystycznej
i osób obs³uguj¹cych punkty informacji turystycznej.
l organizacja szkoleñ w zakresie informacji turystycznej dla obs³uguj¹cych ten rodzaj
us³ug turystycznych,
l Organizacja wycieczek studyjnych dla pracowników informacji turystycznej po
terenie województwa.
l pracownicy samorz¹dowych orodków i punktów informacji turystycznej
w województwie,
l pracownicy hotelowych punktów informacji turystycznej.
163
Cel operacyjny nr 2
Doskonalenie zawodowe osób zarz¹dzaj¹cych obiektami hotelarskimi i loka-
lami gastronomicznymi oraz pracowników bezporedniego kontaktu z goæmi (re-
cepcjonistki, kelnerki i inne).
l organizacja szkoleñ w zakresie ekonomiki, ekologii oraz organizacji pracy obiektów
hotelarskich, hoteli i zak³adów gastronomicznych,
l organizacja szkoleñ doskonal¹cych pracê obs³ugi recepcji i innych pracowników
bezporedniego kontaktu z turyst¹.
l administratorzy bazy noclegowej i gastronomicznej,
l zrzeszenia zawodowe hotelarzy i gastronomików.
7.6.3.2. Kierunek dzia³añ nr 2

Doskonalenie zawodowe przewodników turystycznych i pilotów
wycieczek.
Cel operacyjny nr 1
Szkolenia i inne formy podnoszenia kwalifikacji przewodników
turystycznych.
l organizacja szkoleñ doskonal¹cych kwalifikacje zawodowe,
l organizacja konkursów krasomówczych dla przewodników,
l organizacja wyjazdów szkoleniowych dla przewodników po terenie województwa.
l ko³a przewodników PTTK i SKPB,
l administracja samorz¹dowa województwa, powiatów i gmin.
Cel operacyjny nr 2
Szkolenie i inne formy doskonalenia zawodowego pilotów wycieczek.
l organizacja szkoleñ doskonal¹cych kwalifikacje,
l organizacja konkursów krasomówczych dla pilotów wycieczek,
l organizacja wyjazdów studyjno-szkoleniowych.
l stowarzyszenia pilotów wycieczek,
l administracja samorz¹dowa województwa, powiatów i gmin.
164
Rozwijanie gocinnoci oraz wiedzy na temat gospodarki
turystycznej wród radnych, cz³onków zarz¹dów, pracowników
urzêdów samorz¹dowych oraz wród mieszkañców regionu.
Jak pokazuj¹ dotychczasowe dowiadczenia, turystyka zajmuje doæ wysok¹

pozycjê w deklarowanych przez liczne organy samorz¹dowe ró¿nych szczebli, kierun-
kach rozwoju terenu. Jednak¿e deklaracje te pozostaj¹ najczêciej w rozdwiêku ze znajo-
moci¹ mechanizmów rozwoju terenu przez turystykê, iloci¹ opracowanych i realizo-
wanych projektów i programów rozwoju turystyki, a przede wszystkim z przeznaczany-
mi na turystykê wydatkami bud¿etowymi.

Organizowanie szkoleñ i konferencji tematycznych powiê-
conych rozwojowi terenu przez turystykê oraz wybranym
zagadnieniom prawa turystycznego.
Cel operacyjny nr 1
Organizacja szkoleñ i konferencji dla radnych samorz¹dów ró¿nych szczebli
i mieszkañców regionu
l przeprowadzanie szkoleñ obejmuj¹cych cz³onków komisji ds. turystyki rad
gminnych oraz osoby zainteresowane w powiatach: bieszczadzkim, leskim,
sanockim, kronieñskim, jasielskim, przemyskim i rzeszowskim oraz z miast: £añcuta,
Le¿ajska, Jaros³awia, Baranowa Sandomierskiego, Kolbuszowej i Przeworska,
l organizacja corocznej konferencji powiêconej problemom rozwoju turystyki
w regionie z udzia³em przewodnicz¹cych rad samorz¹dowych i cz³onków zarz¹dów.
l administracja samorz¹dowa województwa i wybranych powiatów,
Cel operacyjny nr 2
Organizacja szkoleñ dla cz³onków Zarz¹dów i pracowników urzêdów
samorz¹dowych ds. turystyki.
l organizacja corocznej konferencji powiêconej problemom rozwoju turystyki
w regionie dla cz³onków zarz¹dów (wspólnej z przewodnicz¹cymi rad
samorz¹dowych),
165
l szkolenia terytorialne cz³onków zarz¹dów i pracowników urzêdów administracji
samorz¹dowej z terenu województwa w sprawie zadañ wynikaj¹cych z ustawy
o us³ugach turystycznych oraz w zakresie wybranych problemów rozwoju i promocji
turystyki.
l administracja samorz¹dowa województwa,
l administracja rz¹dowa województwa,

Organizacja szkoleñ praktycznych w zakresie rozwoju turystyki
dla przedstawicieli organów samorz¹du terytorialnego.
Cel operacyjny nr 1
Poznawanie dzia³añ rozwojowych w obszarze turystyki poprzez wyjazdy stu-
dyjne przedstawicieli samorz¹dów województwa w kraju i za granic¹.
l wybór wzorcowych przyk³adów rozwijania terenu przez turystykê w kraju i za
granic¹,
l organizacja wyjazdów studyjnych zainteresowanych reprezentantów gmin
i powiatów.
l organy samorz¹du terytorialnego z terenu województwa.
Cel operacyjny nr 2
Poznawanie dzia³añ promocyjnych w turystyce poprzez wizyty na targach
turystycznych.
l wybór reprezentatywnych krajowych targów turystycznych, w których bior¹ udzia³
gminy, powiaty i województwa,
l organizacja wyjazdów studyjnych dla zainteresowanych reprezentantów gmin
i powiatów.
l organy samorz¹du terytorialnego z terenu województwa.
166
7.7. PRIORYTET 6: PARTNERSTWO, WSPÓ£PRACA I
WSPÓ£DZIA£ANIE NA RZECZ ROZWOJU TURYSTYKI
W WOJEWÓDZTWIE
Wspó³praca i wspó³dzia³anie wszystkich podmiotów zainteresowanych roz-

wojem turystyki w województwie jest warunkiem efektywnej i opartej na wielu ród³ach
finansowania realizacji zadañ strategicznych i programów operacyjnych. Niezbêdne
jest tak¿e wsparcie merytoryczne i finansowe z zewn¹trz województwa (z kraju i z za-
granicy).

Samoorganizacja podmiotów gospodarki turystycznej i stowa-
rzyszeñ turystycznych regionu.
Jak stwierdzono w czêci diagnostycznej, podmioty gospodarki turystycznej
regionu, szczególnie obszar us³ug hotelarskich i gastronomicznych, które s¹ g³ównymi
beneficjentami turystyki przyjazdowej do województwa, nie posiadaj¹ w³asnych, po-
wszechnych form zrzeszania siê, a co za tym idzie swoich reprezentacji, które na pozio-
mie województwa lub ni¿szym szczeblu by³yby partnerem dla dzia³añ s³u¿¹cych rozwo-
jowi turystyki. Podobnie sytuacja wygl¹da wród czêci organizatorów przyjazdowego
ruchu turystycznego do regionu, us³ugodawców turystyki konnej, przewodników tury-
stycznych i innych us³ugodawców.

Aktywizacja podmiotów gospodarki turystycznej i stowarzyszeñ
turystycznych regionu na rzecz samoorganizacji.
Cel operacyjny nr 1
Powstanie regionalnego zrzeszenia us³ugodawców hotelarskich i gastrono-
micznych.
l opracowanie przyk³adowego statutu zrzeszenia,
l organizacja lokalnych spotkañ z us³ugodawcami w celu prezentacji idei dzia³alnoci
stowarzyszenia,
l doradztwo lub pomoc w dzia³aniach formalno-prawnych s³u¿¹cych powo³aniu
zrzeszenia.
l podmioty us³ug hotelarskich i gastronomicznych województwa,
l administracja samorz¹dowa powiatów i województwa.
167
168
PRIORYTET
PARTNERSTWO, WSPÓ£PRACA I WSPÓ£DZIA£ANIE NA RZECZ ROZWOJU TURYSTYKI W WOJEWÓDZTWIE
SAMOORGANIZACJA PODMIOTÓW WSPÓ£PRACA I WSPÓ£DZIA£ANIE INSTYTUCJI Z RÓ¯NYCH WSPÓ£PRACA I WSPÓ£DZIA£ANIE Z

GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ I DZIEDZIN ¯YCIA SPO£ECZNEGO I GOSPODARCZEGO CENTRALN¥ ADMINISTRACJ¥ RZ¥DOW¥ I
STOWARZYSZEÑ TURYSTYCZNYCH WOJEWÓDZTWA NA RZECZ ROZWOJU TURYSTYKI PODMIOTAMI KRAJOWYMI ORAZ
REGIONU ADMINISTRACJ¥ I PODMIOTAMI
ZAGRANICZNYMI
Aktywizacja Powo³anie Programowanie i Programowanie i Wspó³praca Wspó³praca i Wspó³praca i Wspó³praca i Wspó³praca i Wspó³praca i
podmiotów wojewódzkich rozwijanie turystyki rozwijanie turystyki administracji wspó³dzia³anie wspó³dzia³anie wspó³dzia³anie wspó³dzia³anie z wspó³dzia³anie
gospodarczych i spo³ecznych z udzia³em we wspó³pracy samorz¹dowej administracji na rzecz z central¹ urzêdami i z podmiotami
stowarzyszeñ struktur ds. wojewódzkich administracji i podmiotów samorz¹dowej rozwoju administracji i podmiotami sfery zagranicznymi
na rzecz rozwoju urzêdów i instytucji samorz¹dowej z gospodarki z pionem dostêpnoci instytucjami oko³oturystycznej
samoorganizacji turystyki pañstwowych, instytucjami rozwoju turystycznej owiaty i komunikacyjnej ds. turystyki w spoza
samorz¹dowych, rolnictwa, lenictwa wychowania regionu Polsce województwa
kocielnych i ochrony przyrody i
innych rodowiska
naturalnego
Powstanie Organizacja Wspó³praca Wspó³praca Wspó³praca Wspó³praca Wspó³praca z Wspó³praca i Wspó³praca z Wspó³praca w
regionalnego corocznego administracji administracji administracji na rzecz przewonikami wspó³dzia³anie wybranymi ramach
zrzeszenia forum turystyki samorz¹dowej z samorz¹dowej z samorz¹dowej z zwiêkszenia Wspó³praca z z ministerstwam Euroregionu
hotelarzy i przyjazdowej policj¹, GOPR i ODR oraz podmiotami bazy i oferty wojewod¹ i departamentem i i urzedami Karpackiego
gastronomików województwa WOPR na rzecz stowarzyszeniami gospodarki dla dzieci i administracj¹ turystyki centralnymi Wspó³praca z
Powo³anie Powo³anie bezpieczeñstwa agroturystycznymi turystycznej m³odzie¿y dróg Ministerstwa Wspó³praca i miêdzynarodowymi
regionalnego spo³ecznej rady pobytu, wêdrówek Wspó³praca z Wspó³praca ze Wspó³praca Gospodarki wspó³dzia³anie fundacjami,
klubu ds. rozwoju górskich i k¹pieli parkami stowarzyszenia na rzecz Wspó³praca i z Komitetem funduszami i
organizatorów turystyki Wspó³praca narodowymi, mi turystyki bazy wspó³dzia³anie Integracji innymi instytucjami
turystyki regionu administracji krajobrazowymi i kwalifikowanej noclegowej z POT i PART Europejskiej i
przyjazdowej samorz¹dowej ze administracj¹ len¹ Wspó³praca ze PTSM Wspó³praca i agencjami
s³u¿b¹ ochrony Wspó³praca z stowarzyszenia Rozwój wspó³dzia³anie rz¹dowymi
zabytków i ich Wojewódzkim mi kultury wiedzy o z innymi
administratorami Konserwatorem fizycznej i regionie jednostkami
Wspó³praca z Przyrody sportu wród dzieci
instytucjami i m³odzie¿y
kocielnymi
Wspó³praca z
instytucjami kultury
Cel operacyjny nr 2
Powo³anie regionalnego zrzeszenia (klubu) organizatorów turystyki przy-
jazdowej.
l opracowanie roboczego statutu zrzeszenia,
l organizacja regionalnego spotkania organizatorów turystyki przyjazdowej do
województwa,
l podjêcie dzia³añ s³u¿¹cych powo³aniu zrzeszenia lub okrelenie innej formy
wspó³pracy.
l biura turystyczne i inni organizatorzy turystyki przyjazdowej do województwa,

Powo³anie wojewódzkich spo³ecznych struktur ds. rozwoju
turystyki.
Cel operacyjny nr 1
Organizacja corocznego Forum Turystyki Przyjazdowej województwa
podkarpackiego.
Do udzia³u w forum zapraszani byliby przedstawiciele samorz¹dowych gmin
i powiatów województwa, podmiotów gospodarki turystycznej, stowarzyszeñ oraz in-
nych podmiotów organizuj¹cych przyjazdy do województwa (m.in. instytucji kociel-
nych, ZHP i ZHRP, Wspólnoty Polskiej i innych). Proponuje siê, aby forum by³o
organizowane w IV kwartale ka¿dego roku, po zakoñczonym sezonie turystycznym.
Tematem obrad forum by³oby podsumowanie minionego sezonu turystycznego, odnie-
sienie siê do zrealizowanych dzia³añ na rzecz rozwoju turystyki w województwie, zg³o-
szenie wniosków i postulatów dla administracji pañstwowej i samorz¹dowej s³u¿¹cych
poprawie stanu turystyki w województwie oraz wybór Spo³ecznej Rady ds. Rozwoju
Turystyki.
Cel operacyjny nr 2
Powstanie i dzia³alnoæ Spo³ecznej Rady ds. Rozwoju Turystyki
w województwie.
l corocznie forum turystyki przyjazdowej województwa wybierze ze swojego sk³adu
9-osobow¹ Radê stanowi¹c¹ cia³o opiniodawczo-doradcze ds. turystyki dla Sejmiku
169
Samorz¹dowego Województwa Podkarpackiego. W sk³ad rady wchodziliby w 1/3
przedstawiciele samorz¹dowych gmin i powiatów, w 1/3 przedstawiciele podmiotów
gospodarki turystycznej oraz w 1/3 przedstawiciele stowarzyszeñ turystycznych
i innych podmiotów organizuj¹cych przyjazdy do województwa; ponadto w sk³ad
rady wchodzi³by przedstawiciel Wojewody Podkarpackiego.
l rada stanowiæ bêdzie spo³eczny organ opiniuj¹cy roczny plan dzia³ania oraz
sprawozdanie z dzia³alnoci wojewódzkiej jednostki rozwojowej turystyki, g³ównego
realizatora dzia³añ operacyjnych na rzecz rozwoju turystyki w województwie.
l administracja samorz¹dowa województwa, powiatów i gmin,
l podmioty gospodarki turystycznej województwa i ich zrzeszenia,
l stowarzyszenia turystyczne i ich zwi¹zki,
l inne podmioty organizuj¹ce przyjazdy do województwa.
7.7.2. Cel strategiczny nr 2:

Wspó³praca i wspó³dzia³anie z instytucjami ró¿nych dziedzin
¿ycia spo³ecznego i gospodarczego województwa na rzecz
realizacji zadañ strategicznych.
Zg³oszone w niniejszym opracowaniu propozycje rozwi¹zañ czy te¿ dzia³añ
s³u¿¹cych rozwojowi turystyki w województwie, nie s¹ mo¿liwe do realizacji bez wspó³-
pracy i wspó³dzia³ania wielu instytucji reprezentuj¹cych ró¿ne dziedziny i sfery ¿ycia
spo³ecznego (kultury, religii, sportu i rekreacji i innych) a tak¿e gospodarki wojewódz-
twa.

Programowanie i rozwijanie turystyki w województwie
z udzia³em urzêdów i instytucji pañstwowych, samorz¹dowych,
kocielnych i innych podmiotów
Cel operacyjny nr 1
Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin ze
strukturami policji pañstwowej oraz Górskim i Wodnym Ochotniczym Pogotowiem
Ratunkowym na rzecz bezpieczeñstwa pobytu, wêdrówek górskich oraz korzystania
z k¹pieli w województwie.
l przeprowadzanie corocznej lustracji stanu bezpieczeñstwa k¹pielisk i basenów,
tras turystyki górskiej oraz miejscowoci i obiektów wypoczynkowych
województwa przed sezonem turystycznym,
l zg³aszanie zainteresowanym administratorom stwierdzonych nieprawid³owoci
i okrelenie terminu naprawy,
170
l egzekwowanie wykonania zaleceñ, a¿ do zastosowania kar administracyjnych
w³¹cznie.
Adresaci dzia³añ:
l okreleni wy¿ej.
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin oraz
Pañstwowej S³u¿by Ochrony Zabytków województwa i administratorów najwa¿niej-
szych obiektów zabytkowych w przedsiêwziêciach s³u¿¹cych rozwojowi turystyki
w województwie.
l programowanie ochrony i rewaloryzacji oraz rozwoju funkcji turystycznych
(w tym ekspozycji turystycznej) obiektów zabytkowych o szczególnym znaczeniu
dla turystyki województwa,
l opracowanie wzorcowego oznakowania i wzorów tablic informacji turystycznej
dla obiektów zabytkowych,
l zabezpieczenie niezbêdnych funduszy w³asnych oraz wsparcia ze róde³
zewnêtrznych na realizacjê programów,
l realizacja dzia³añ programowych.
l administracja samorz¹dowa powiatów i gmin województwa,
l pañstwowa s³u¿ba ochrony zabytków województwa,
l administratorzy wybranych obiektów zabytkowych,
Cel operacyjny nr 3
Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin
z instytucjami kocielnymi na rzecz rozwoju turystyki w województwie.
l programowanie rozwoju turystyki religijno-pielgrzymkowej w województwie
w oparciu o najwa¿niejsze centra ruchu pielgrzymkowego,
l realizacja zadañ programowych.
l Kuria Arcybiskupia w Przemylu oraz Kurie Biskupie w Rzeszowie i Sandomierzu,
l Kuria Arcybiskupia obrz¹dku grekokatolickiego w Przemylu,
l zgromadzenia zakonne opiekuj¹ce siê wybranymi sanktuariami regionu,
171
Cel operacyjny nr 4
samorz¹dowych instytucji kultury (w tym muzeów) w rozwijaniu turystyki w woje-
wództwie
l programowanie rozwoju turystyki w województwie poprzez wybrane imprezy
kulturalne o randze miêdzynarodowej, ogólnopolskiej oraz ponadregionalnej,
l opracowanie programu aktywizacji turystycznej wybranych muzeów regionu,
l wsparcie merytoryczne i finansowe dzia³añ objêtych programami,
l opracowywanie i wydawanie corocznie wojewódzkiego kalendarza imprez
kulturalnych.
l Wojewódzki Dom Kultury oraz powiatowe i gminne instytucje kultury,
l placówki muzealne województwa o najwiêkszym znaczeniu dla ruchu turystycznego
w województwie,

Programowanie i rozwijanie turystyki we wspó³pracy
administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin
z instytucjami rozwoju rolnictwa, lenictwa, ochrony przyrody
i rodowiska naturalnego.
Cel operacyjny nr 1
Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin z orod-
kami doradztwa rolniczego oraz stowarzyszeniami agroturystycznymi na rzecz roz-
woju agroturystyki w województwie.
l opracowanie programu rozwoju agroturystyki w województwie (d¹¿enie do
zwiêkszenia kwater agroturystycznych, organizacja szkoleñ dla rolników i liderów
agroturystycznych, tworzenie nowych produktów turystycznych),
l zabezpieczenie rodków finansowych wewnêtrznych i zewnêtrznych na realizacjê
zadañ programowych,
172
l orodki doradztwa rolniczego województwa,
l stowarzyszenia agroturystyczne województwa,
Cel operacyjny nr 2
administracji lasów pañstwowych, parków narodowych oraz parków krajobrazowych
na rzecz rozwoju turystycznego województwa.
l programowanie kontrolowanego udostêpniania i ekspozycji turystycznej (w tym
promocji) wybranych rezerwatów i pomników przyrody w województwie,
l programowanie kontrolowanego udostêpniania i ekspozycji turystycznej (w tym
promocji) walorów przyrodniczo-krajobrazowych znajduj¹cych siê w parkach i na
terenach lenych,
l rozwój atrakcji turystycznych opartych o ekspozycjê flory i fauny regionu,
l zabezpieczenie realizacji programów z bud¿etów w³asnych oraz ze róde³
zewnêtrznych,
l realizacja zadañ zawartych w programach.
l Wojewódzki Konserwator Przyrody,
l administracja samorz¹dowych gmin i powiatów województwa,
Cel operacyjny nr 3
Wspó³praca administracji samorz¹dowej powiatów i gmin oraz Wojewódzkiego
Konserwatora Przyrody na rzecz rozwoju turystycznego województwa.
l programowanie poprawy stanu rodowiska w wybranych, atrakcyjnych
turystycznie miejscowociach i miejscach województwa degradowanych przez
zanieczyszczenia wewnêtrzne oraz ruch turystyczny,
l zabezpieczenie rodków finansowych na realizacjê zadañ programowych
w bud¿etach w³asnych oraz róde³ zewnêtrznych,
l realizacja zadañ objêtych programami.
l Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska,
l Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej,
l organy gmin samorz¹dowych,
173
l administratorzy obiektów turystycznych,

Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa,
powiatów i gmin oraz podmiotów gospodarki turystycznej,
stowarzyszeñ turystycznych i sportowych w rozwijaniu turystyki
województwa.
Cel operacyjny nr 1
podmiotów gospodarki turystycznej województwa na rzecz rozwoju turystyki w woje-
wództwie.
l wspó³udzia³ przedstawicieli podmiotów gospodarki turystycznej w opracowywaniu
programów realizacyjnych Strategii,
l wspó³praca i wspó³dzia³anie podmiotów gospodarczych w tworzeniu nowych
produktów turystycznych i ich promocji na rynkach zewnêtrznych,
l wspó³praca i wspó³dzia³anie podmiotów gospodarki turystycznej na rzecz
podnoszenia konkurencyjnoci (doskonalenia) istniej¹cych produktów i ich
promocji na rynkach zewnêtrznych,
l wspó³praca i wspó³dzia³anie podmiotów gospodarki turystycznej na rzecz
samoorganizacji.
l podmioty gospodarki turystycznej województwa (w szczególnoci us³ug
hotelarskich, gastronomicznych oraz organizatorów turystyki przyjazdowej),
Cel operacyjny nr 2
Programowanie, rozwijanie i promocja produktu turystycznego województwa
z udzia³em administracji samorz¹dowej województwa, powiatów, gmin oraz stowarzy-
szeñ turystyki kwalifikowanej.
l programowanie rozwoju wybranych imprez turystyki kwalifikowanej
w województwie i szlaków turystyki pieszej, rowerowej i kajakowej,
l zabezpieczenie rodków finansowych wewnêtrznych oraz ze róde³ zewnêtrznych
na realizacjê zadañ programowych,
174
l stowarzyszenia turystyczne województwa,
l administracja województwa, powiatów i gmin,
Cel operacyjny nr 3
Wspó³dzia³anie administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin
ze stowarzyszeniami kultury fizycznej i sportu.
l programowanie rozwoju najwa¿niejszych dla turystyki przyjazdowej do
województwa imprez rekreacyjno-sportowych,
l zabezpieczenie rodków finansowych ze róde³ wewnêtrznych oraz zewnêtrznych
na realizacjê dzia³añ programowych,
l stowarzyszenia kultury fizycznej i sportu,

Wspó³praca i wspó³dzia³anie administracji samorz¹dowej
województwa, powiatów i gmin, Kuratorium Owiaty,
organizacji harcerskich, Polskiego Towarzystwa Schronisk
M³odzie¿owych oraz placówek owiatowo-wychowawczych na
rzecz rozwoju turystyki w województwie.
Cel operacyjny nr 1
Wspó³praca na rzecz zwiêkszenia bazy i oferty wypoczynku dzieci i m³odzie¿y
w województwie.
l programowanie rozwoju ilociowego i jakociowego bazy do organizowania kolonii,
zimowisk i obozów oraz jej promocji wród organizatorów wypoczynku dzieci
i m³odzie¿y poza województwem,
l zabezpieczenie funduszy w³asnych oraz zewnêtrznych na realizacjê zadañ
programowych,
l realizacja programów.
l administracja samorz¹dowa gmin i powiatów,
l Kuratorium Owiaty w Rzeszowie,
175
l placówki owiatowo-wychowawcze,
l organizacje harcerskie,
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca na rzecz rozwoju ca³orocznej i sezonowej taniej bazy noclegowej
województwa prowadzonej przez PTSM.
l programowanie rozwoju jakociowego i ilociowego sieci schronisk
m³odzie¿owych,
l zabezpieczenie niezbêdnych funduszy wewnêtrznych i zewnêtrznych na realizacjê
zadañ programowych,
l realizacja programów.
l administracja samorz¹dowa gmin, powiatów i województwa,
l Polskie Towarzystwo Schronisk M³odzie¿owych Oddzia³ Wojewódzki,
Cel operacyjny nr 3
Rozwój wiedzy o regionie wród dzieci i m³odzie¿y województwa
l zwiêkszenie iloci godzin dydaktycznych przeznaczanych na naukê o walorach
naturalnych i antropogenicznych regionu w szko³ach województwa podkarpackiego
w ramach nauki geografii, przyrodoznawstwa lub w formie tzw. cie¿ek
miêdzyprzedmiotowych,
l zabezpieczenie funduszy niezbêdnych na realizacjê zadañ dydaktycznych.
l Kuratorium Owiaty w Rzeszowie,
l administracja samorz¹dowa gmin, powiatów i województwa,

Wspó³praca i wspó³dzia³anie administracji samorz¹dowej
województwa, powiatów, gmin, z Wojewod¹ Podkarpackim,
pañstwowymi zarz¹dami dróg oraz operatorami komunikacji
i telekomunikacji na rzecz rozwoju dostêpnoci komunikacyjnej
176
Cel operacyjny nr 1
Rozwój kontaktów i wspó³pracy administracji samorz¹dowej województwa,
powiatów i gmin z aktualnymi oraz potencjalnymi przewonikami na rzecz podnosze-
nia zewnêtrznej dostêpnoci komunikacyjnej terenu województwa.
l organizacja regularnych spotkañ z operatorami komunikacji lotniczej, kolejowej
i drogowej dotycz¹cych koordynacji uk³adu czasowego i czêstotliwoci po³¹czeñ
komunikacyjnych regionu z obszarem zewnêtrznym,
l wspieranie (np. uzbrojenie terenu, ulgi w op³atach lokalnych, pomoc
w przygotowaniu niezbêdnych zezwoleñ) budowy i modernizacji terminali, zatok
przystankowych i innej infrastruktury komunikacyjnej itp.,
l udostêpnianie opracowañ monitoringowych dotycz¹cych wielkoci ruchu
turystycznego w regionie i w poszczególnych jego miejscowociach,
l kontynuacja dzia³añ koordynacyjnych ró¿nych rodzajów transportu wewn¹trz
regionu.
l Polskie Linie Lotnicze Eurolot i inni przewonicy komunikacji lotniczej,
l Polskie Koleje Pañstwowe,
l Pañstwowa Komunikacja Samochodowa i inni przewonicy transportem drogowym.
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca administracji samorz¹dowej województwa, powiatów i gmin
z Wojewod¹ Podkarpackim i Generaln¹ Dyrekcj¹ Dróg Publicznych na rzecz popra-
wy dostêpnoci komunikacyjnej do subregionów i miejscowoci o rozwiniêtych i prze-
widywanych funkcjach turystycznych.
l programowanie rozwoju i modernizacji sieci dróg i parkingów przydro¿nych oraz
wzbogacenie oznakowania informacyjnego (kierunkowskazy, tablice informacyjne)
uwzglêdniaj¹ce potrzeby rozwoju turystyki w województwie,
l realizacja zadañ programowych.
l Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych i zarz¹dy dróg wojewódzkich i powiatowych,
177
Wspó³praca i wspó³dzia³anie (kooperacja) z centraln¹ admi-
nistracj¹ rz¹dow¹ i podmiotami maj¹cymi siedzibê w kraju oraz
administracj¹ i podmiotami maj¹cymi siedziby zagranic¹.
W celu realizacji zadañ objêtych niniejszym opracowaniem, niezbêdne jest roz-

wijanie kontaktów i uzyskiwanie wsparcia merytorycznego, finansowego lub w innych
formach od instytucji i podmiotów krajowych, a tak¿e zagranicznych.
7.7.3.1. Kierunek dzia³ania nr 1:

Wspó³praca i wspó³dzia³anie z centraln¹ administracj¹
pañstwow¹ oraz innymi instytucjami i podmiotami ds. turystyki.
Cel operacyjny nr 1
Wspó³praca i wspó³dzia³anie administracji samorz¹dowej województwa z De-
partamentem Turystyki w Ministerstwie Gospodarki.
l programowanie rozwoju turystyki w województwie zgodnie z dokumentami
i programami rz¹dowymi,
l bie¿¹ca, systematyczna wspó³praca na rzecz realizacji przedsiêwziêæ rozwojowych
turystyki w kraju i w województwie.
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca i wspó³dzia³anie z Polsk¹ Organizacj¹ Turystyczn¹ oraz Polsk¹
Agencj¹ Rozwoju Turystyki
l programowanie i realizacja promocji turystycznej województwa na rynkach
zagranicznych zgodnie z kierunkami i wg zasad okrelonych przez Polsk¹
Organizacjê Turystyczn¹,
l bie¿¹ca wspó³praca i udzia³ w wybranych przedsiêwziêciach promocyjnych
turystyki polskiej organizowanych na najwa¿niejszych dla województwa rynkach
przez Polsk¹ Organizacjê Turystyczn¹ oraz wchodz¹ce w jej sk³ad polskie Orodki
Informacji Turystycznej,
l wspó³dzia³anie z Polsk¹ Organizacj¹ Turystyczn¹ na rzecz uruchomienia
w województwie systemu informacji turystycznej, rozwoju infrastruktury
turystycznej i w innych obszarach tematycznych,
178
l wspó³praca i wspó³dzia³anie z Polsk¹ Agencj¹ Rozwoju Turystyki na rzecz promocji
i rozwoju inwestycji turystycznych w województwie.
Cel operacyjny nr 3
Wspó³praca i wspó³dzia³anie z innymi jednostkami i organizacjami turystycz-
nymi na zewn¹trz województwa.
l wspó³praca z Instytutem Turystyki w Warszawie oraz turystycznymi uczelniami
wy¿szymi w zakresie badañ marketingowych, analiz i opracowañ rozwojowych
oraz dokszta³cania kadr turystycznych,
l wspó³praca z biurami podró¿y na terenie ca³ego kraju, a szczególnie z dzia³aj¹cymi
w du¿ych aglomeracjach miejskich, w zakresie dystrybucji i sprzeda¿y produktu
turystycznego województwa, badañ marketingowych i informacji turystycznej
o województwie,
l wspó³praca z regionalnymi organizacjami turystycznymi (lub o podobnym profilu)
z województw: ma³opolskiego, lubelskiego i wiêtokrzyskiego w sprawie rozwoju
wspólnych produktów turystycznych, informacji turystycznej, promocji,
l wspó³praca w niezbêdnym zakresie z zarz¹dami: Polskiej Izby Turystyki, Polskiego
Zwi¹zku Hoteli Turystycznych, Polskiej Federacji Campingu i Caravaningu,
Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, Polskiego Towarzystwa
Schronisk M³odzie¿owych i innymi podmiotami turystycznymi.

Wspó³praca i wspó³dzia³anie z urzêdami i podmiotami sfery
oko³oturystycznej spoza województwa.
Cel operacyjny nr 1
Wspó³praca z Ministerstwem Infrastruktury (sprawy transportu w
województwie), Ministerstwem Kultury (ochrona dziedzictwa kulturowego i imprezy
kulturalne), Ministerstwem Ochrony rodowiska i Zasobów Naturalnych (ochrona
walorów naturalnych i poprawa stanu rodowiska w województwie), Urzêdem Kultury
179
Fizycznej i Sportu (rozwój infrastruktury sportowo-rekreacyjnej i imprezy sportowo-
rekreacyjne) oraz z innymi ministerstwami i urzêdami centralnymi oraz podleg³ymi
im jednostkami zadaniowymi
l prezentacja tematycznych programów realizacyjnych i zabieganie o wsparcie
finansowe ich realizacji w ministerstwach i urzêdach centralnych lub dzia³aj¹cych
przy nich funduszach celowych,
l wspó³praca na rzecz realizacji programów resortowych wspieraj¹cych rozwój
turystyki w województwie,
l zapraszanie przedstawicieli ministerstw i urzêdów centralnych do województwa
w celu bezporedniej prezentacji zamierzonych dzia³añ rozwojowych.
l administracja rz¹dowa województwa.
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca i wspó³dzia³anie z Komitetem Integracji Europejskiej, Agencja-
mi rz¹dowymi, Fundacjami i innymi podmiotami maj¹cymi siedziby poza wojewódz-
twem.
l prezentacja Strategii i opracowanych tematycznych programów realizacyjnych,
l zabieganie o wsparcie finansowe tematycznych programów realizacyjnych lub
specjalnie opracowanych projektów s³u¿¹cych bezporednio lub porednio
realizacji zadañ programowych,
l bie¿¹ca wspó³praca z okrelonymi wy¿ej podmiotami w celu orientacji
w preferencjach, kierunkach i programach wspieranych bezporednio lub za
udzia³em tych podmiotów.
l inne podmioty z województwa wspó³uczestnicz¹ce w dzia³aniach na rzecz realizacji
Strategii.

Wspó³praca i wspó³dzia³anie z podmiotami zagranicznymi.
Cel operacyjny nr1

Wspó³praca na rzecz rozwoju turystyki w Euroregionie Karpackim (dzia³a-
nia w organach Euroregionu oraz wspó³praca z podmiotami zajmuj¹cymi siê rozwo-
180
jem turystyki na obszarze jednostek administracyjnych pañstw wchodz¹cych w sk³ad
Euroregionu).
l wprowadzanie do programów dzia³alnoci Euroregionu zagadnieñ rozwoju turystyki
s³u¿¹cych realizacji niniejszej Strategii, wynikaj¹cych z niej programów
szczegó³owych lub innych dzia³añ s³u¿¹cych rozwojowi turystyki w województwie,
l przygotowywanie wspólnych projektów realizacyjnych z terenu województwa
i województw (odpowiedników) pañstw s¹siednich,
l anga¿owanie funduszy Euroregionu w realizacjê projektów oraz zabezpieczanie
niezbêdnych w³asnych rodków finansowych.
l reprezentacja województwa w organach Euroregionu Karpackiego,
l inne instytucje, organizacje i stowarzyszenia,
Cel operacyjny nr 2
Wspó³praca z instytucjami miêdzynarodowymi, funduszami, fundacjami i ich
reprezentacjami w Polsce, a zw³aszcza z: Komisj¹ Europejsk¹, Bankiem wiatowym,
Fundacj¹ Niemiecko-Polsk¹ i z innymi.
l przygotowanie projektów realizacji zadañ wynikaj¹cych ze Strategii, a zgodnych
z polityk¹ pomocow¹ wy¿ej okrelonych instytucji,
l zg³aszanie ich do konkursów i innych form selekcji wspieranych projektów,
organizowanych przez w/w instytucje,
l zabezpieczanie rodków w³asnych na realizowane projekty.
l organizacje tzw. pozarz¹dowe dzia³aj¹ce w województwie,
181
182
8. PROPOZYCJA WYBRANYCH PROGRAMÓW
OPERACYJNYCH DLA CELÓW REALIZACJI
STRATEGII
l Program ochrony oraz podniesienia ekspozycji turystycznej wybranych obiektów

archeologicznych, zabytkowych (zw³aszcza budownictwa drewnianego) oraz
sanktuariów regionu.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, samorz¹dy zainteresowanych
gmin i powiatów, Wojewódzki Konserwator Zabytków, administratorzy obiektów
i sanktuariów, regionalna organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki i inni
partnerzy wewnêtrzni oraz instytucje z zewn¹trz województwa.
l Program ochrony oraz podniesienia ekspozycyjnoci turystycznej wybranych
walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, administracje parków
narodowych i krajobrazowych, Wojewódzki Konserwator Przyrody, samorz¹dy
zainteresowanych gmin i powiatów, Okrêgowa Dyrekcja Lasów Pañstwowych,
Wojewódzki Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej, regionalna
organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni oraz
instytucje wspieraj¹ce z zewn¹trz województwa.
l Program ochrony, rewaloryzacji oraz rozwoju uzdrowisk województwa.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, zainteresowane samorz¹dy
gminne i powiatowe, administracja uzdrowiskowa, Wojewódzki Fundusz Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Inspektorat Ochrony rodowiska,
Podkarpacka Kasa Chorych, Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni.
l Program ochrony, rewaloryzacji i aktywizacji turystycznej wybranych muzeów
lub zbiorów muzealnych regionu.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, zainteresowane samorz¹dy
gminne i powiatowe, administracja muzealna, Wojewódzki Konserwator Zabytków,
regionalna organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni
oraz instytucje wspieraj¹ce z zewn¹trz województwa.
l Program poprawy dostêpnoci komunikacyjnej wybranych subregionów
województwa oraz atrakcji i walorów turystycznych.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, zainteresowane samorz¹dy gmin
i powiatów, administratorzy atrakcji i walorów, jednostki administracji dróg
krajowych, wojewódzkich, powiatowych, regionalna organizacja
turystyczna,Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni oraz instytucje
wspieraj¹ce z zewn¹trz województwa.
l Program rozwoju infrastruktury turystycznej i nowych atrakcji województwa.
Proponowani partnerzy: samorz¹d województwa, samorz¹dy gmin i powiatów,
inwestorzy prywatni, regionalna organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki
i inni partnerzy wewnêtrzni oraz instytucje wspieraj¹ce z zewn¹trz województwa.
183
l Program podniesienia jakoci i rozwoju us³ug turystycznych województwa.
Wojewoda Podkarpacki, wojewódzki i powiatowe urzêdy pracy, podmioty
gospodarki turystycznej regionu i ich stowarzyszenia, ko³a przewodnickie,
regionalna organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni
oraz instytucje wspieraj¹ce z zewn¹trz województwa.
l Program rozwoju i marketingu produktu turystycznego województwa.
regionalna organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki, podmioty gospodarki
turystycznej i ich stowarzyszenia oraz instytucje wspieraj¹ce z zewn¹trz
województwa.
l Program podnoszenia wizerunku województwa jako celu podró¿y i pobytów
turystycznych.
policja pañstwowa, Pañstwowa Inspekcja Sanitarno-Higieniczna, Górskie i Wodne
Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, podmioty gospodarki turystycznej, regionalna
organizacja turystyczna, Euroregion Karpacki i inni partnerzy wewnêtrzni i
zewnêtrzni.
184
9. WARUNKI REALIZACJI I FINANSOWANIE ZADAÑ
STRATEGICZNYCH
9.1. UWARUNKOWANIA PRAWNO-USTROJOWE REALIZACJI

STRATEGII
Zgodnie z aktualnym stanem prawnym i prowadzonymi dzia³aniami legislacyj-

nymi województwo podkarpackie powinno w nieodleg³ej perspektywie dysponowaæ
nastêpuj¹cymi, podstawowymi dokumentami rozwojowymi:
l programem wojewódzkim z³o¿ony ze szczegó³owych programów operacyjnych,
l wieloletnim planem inwestycyjnym.
Zgodnie z ustaw¹ o samorz¹dzie wojewódzkim, podstawowym instrumentem
realizowania Strategii bêd¹ programy wojewódzkie. Wród ró¿nych typów progra-
mów wojewódzkich, najwa¿niejsz¹ rolê bêd¹ pe³niæ wieloletnie programy inwestycyjne.
Obydwa instrumenty (program wojewódzki i plan inwestycyjny) stanowi¹ pew-
nego rodzaju ca³oæ. Stan¹ siê one podstaw¹ do przygotowania merytorycznego doku-
mentu nazywanego kontraktem regionalnym, którego stronami bêd¹ Rz¹d Rzeczypo-
spolitej i samorz¹dowe Województwo Podkarpackie.
Strategia rozwoju turystyki w województwie podkarpackim jako opracowa-

nie sektorowe, powinno przyczyniæ siê do precyzyjniejszego ustalenia treci Kon-
traktu regionalnego.
Ta nowa forma umowy pomiêdzy rz¹dem a samorz¹dem wojewódzkim, pozwoli
na wparcie rodkami bud¿etu centralnego konkretnych projektów rozwoju regionalne-
go, w tym jak nale¿y s¹dziæ, tak¿e obejmuj¹cymi rozwój turystyki.
Kontrakt regionalny bêdzie siê charakteryzowa³ nastêpuj¹cymi sk³adowymi:
l bêdzie zawiera³ konkretyzacjê celów rozwojowych zawartych w Strategii,
l w sk³ad jego wejd¹ wieloletnie programy inwestycyjne,
l bêdzie stanowi³ zobowi¹zanie do wspó³pracy wielu jednostek samorz¹du
terytorialnego, podmiotów prywatnych i innych instytucji, w³¹czaj¹c do swej treci
priorytety rozwoju lokalnego oraz wesprze, okrelone na szczeblu regionalnym,
priorytety i rozwoju regionalnego,
l ze wzglêdu na szeroki udzia³ jednostek samorz¹dowych w jego tworzeniu
i podpisaniu, powinien on posiadaæ znaczne poparcie spo³eczne i wolê do jego
realizacji,
l szczegó³owo okrelone zobowi¹zania stron (w tym strony rz¹dowej) wraz z zasadami
wspó³finansowania.
Nale¿y podkreliæ, ¿e realizacja wielu przedsiêwziêæ na szczeblu wojewódzkim

nie by³aby mo¿liwa bez zabezpieczenia bezporedniego wsparcia finansami centralnymi
lub bez gwarancji rz¹dowych na ewentualne kredyty inwestycyjne.
185
Wewn¹trz województwa bêdzie mo¿liwy do sporz¹dzenia kontrakt wewn¹trz-
regionalny, zawierany przez samorz¹d województwa podkarpackiego z samorz¹dami
powiatowymi i gminnymi, a tak¿e z innymi podmiotami zainteresowanymi rozwojem
regionu, w tym reprezentuj¹cymi fundusze prywatne.
9.2. UWARUNKOWANIA REALIZACJI STRATEGII WYNIKA-

J¥CE Z MECHANIZMÓW ROZWOJU WSPÓ£CZESNEJ
TURYSTYKI, ZABEZPIECZENIA FINANSOWEGO
REALIZACJI PROGRAMÓW OPERACYJNYCH (W TYM
ROZWOJU PROCESU AKCESYJNEGO DO UNII
EUROPEJSKIEJ)
Objête niniejszym opracowaniem propozycje dzia³añ s³u¿¹cych rozwojowi tu-

rystyki w regionie s¹ limitowane nastêpuj¹cymi warunkami:
wiadomoci¹ i wol¹ podmiotów, do których s¹ adresowane, do podjêcia rzeczywi-
stych dzia³añ na rzecz rozwijania turystyki w województwie.
Jak wykazuj¹ dotychczasowe dowiadczenia, turystyka jest od kilku lat mod-
nym kierunkiem w rozwa¿aniach nad rozwojem gospodarczym terenu. Tak by³o w po-
przedniej strukturze administracyjnej kraju, kiedy wiele województw, w tym z naszego
regionu, deklarowa³o rozwijanie turystyki. Sporz¹dzone zosta³y strategie lub programy
rozwoju turystyki, z których niewiele lub niemal nic nie zrealizowano.
W dalszym ci¹gu wiele gmin i powiatów nastawionych jest na turystykê
w pe³nym przekonaniu, ¿e posiadane czasem doæ pospolite zabytki, czy te¿ czêciej piêkna
okolica, bêd¹ ci¹ga³y turystów, a do ich poinformowania wystarczy wydaæ jeden folder.
Nale¿y podkreliæ, ¿e o przyjazdach na dany teren decyduj¹ produkty tury-
styczne i ich marketing. W³¹czenie starego dworu czy drewnianego koció³ka do trasy
zwiedzania regionu lub subregionu, po³¹czenie posiadanego basenu i pobliskiej szko³y
z boiskami sportowymi w ofertê organizacji kolonii letnich i skierowanie jej do organiza-
torów wypoczynku letniego, czy te¿ wspólnie z w³acicielami gospodarstw agotury-
stycznych w³¹czenie siê w promocjê i sprzeda¿ oferty w du¿ych aglomeracjach miej-
skich, to dzia³ania, które mog¹ przynieæ wymierne rezultaty dla gminy lub powiatu.
Szczególnego znaczenia nabiera koniecznoæ wspó³pracy i wspó³dzia³ania na pozio-
mie subregionu, a zw³aszcza województwa. Wspólnie opracowane lub rozwiniête pro-
dukty turystyczne, wspólne, oparte na marketingu dzia³ania zmierzaj¹ce do ich sprze-
da¿y, to droga do efektywnego rozwoju turystycznego. Wiod¹c¹ rolê ma tu do spe³nie-
nia wojewódzka administracja samorz¹dowa oraz niezbêdna z naszego punktu widzenia
dzia³alnoæ regionalnej organizacji turystycznej.
l promocja Strategii, a nastêpnie udzia³ przedstawicieli organów samorz¹du
powiatowego i gminnego w pracach nad programami operacyjnymi,
186
l promocja Strategii wród podmiotów gospodarki turystycznej regionu, a nastêpnie
udzia³ przedstawicieli w pracach nad programami operacyjnymi,
l promocja Strategii wród stowarzyszeñ turystycznych i innych podmiotów
zwi¹zanych z turystyk¹ przyjazdow¹ do regionu (np. Wspólnota Polska) i ich
udzia³ w pracach nad programami operacyjnymi,
l przyjêcie programów operacyjnych i preliminarzy finansowych ich realizacji.
wiadomoæ mo¿liwoci rozwoju przez turystykê i wola dzia³añ wszystkich,
którzy maj¹ lub zdobêd¹ przekonanie o wp³ywie tej dziedziny gospodarki na region,
powiat czy gminê, a tak¿e na rozwój w³asnego biznesu, to pierwszy krok do realiza-
cji Strategii.
Drugi warunek to:
zabezpieczenie rodków finansowych na realizacjê strategicznych programów
operacyjnych i planów inwestycyjnych.
Finansowanie zadañ rozwojowych turystyki w województwie jest mo¿liwe
z nastêpuj¹cych róde³:
l rodki publiczne: bud¿et pañstwa (ministerstwa, Wojewoda Podkarpacki, jednostki
administracji specjalnej, centralne i terenowe fundusze celowe innych jednostek),
bud¿ety samorz¹dów wszystkich szczebli,
l rodki prywatne: bud¿ety podmiotów gospodarki turystycznej regionu i innych
us³ugodawców zwi¹zanych z turystyk¹, rodki finansowe potencjalnych
inwestorów wewnêtrznych i zewnêtrznych,
l zewnêtrzne (pozabud¿etowe) rodki finansowe funduszy, fundacji i innych
podmiotów krajowych i zagranicznych (w tym fundusze Unii Europejskiej).
Wydatki ze rodków publicznych na realizacjê zadañ objêtych programami
operacyjnymi dot. turystyki, powinny byæ zabezpieczone w takich dzia³ach bud¿eto-
wych jak: kultura i sztuka, drogownictwo, ochrona rodowiska, kultura fizyczna
i sport, gospodarka wodna, rolnictwo, owiata i inne.
Z powodu ograniczonych rodków finansowych, jakimi dysponuje region, fi-
nansowanie wa¿niejszych przedsiêwziêæ Strategii musi obejmowaæ dodatkowe ród³a
wsparcia finansami publicznymi i prywatnymi w ramach tzw. monta¿u finansowego.
W zwi¹zku z faktem, ¿e rodki bud¿etowe s¹ ograniczone, wielkiej wagi nabiera
potrzeba wspó³udzia³u w finansowaniu dzia³añ rozwoju turystyki przez inne ród³a fi-
nansowe, o czym wspomniano wczeniej. Zauwa¿alny rozwój turystyki w regionie nie
jest mo¿liwy bez udzia³u kapita³u prywatnego.
Za po¿¹dane w odniesieniu do sektora prywatnego nale¿a³oby uznaæ nastêpu-
j¹ce dzia³ania:
l wydzielenie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin terenów
przeznaczonych na us³ugi turystyczne i rekreacyjno-sportowe,
l uzbrojenie przez gminy terenów pod oczekiwane inwestycje turystyczne kapita³u
prywatnego,
187
l stosowanie ulg w op³atach i podatkach lokalnych dla inwestorów prywatnych
o szczególnie po¿¹danych rodzajach inwestowania (kreuj¹cych nowe miejsca pracy
lub dochody terenu),
l przygotowanie ofert inwestycyjnych gmin i aktywn¹ ich promocjê wród
potencjalnych inwestorów oraz wspó³pracê w tym zakresie z Polsk¹ Agencj¹
Rozwoju Turystyki.
Wa¿nym zadaniem jest w³¹czenie podmiotów prywatnych w finansowanie lub
wspó³finansowanie dzia³añ s³u¿¹cych rozwojowi produktu turystycznego regionu
(zw³aszcza w tworzenie nowych produktów turystycznych) oraz w promocjê turystycz-
n¹ województwa (udzia³ w targach turystycznych, partycypacja w kosztach wydaw-
nictw promocyjnych, organizacji wycieczek promocyjnych po regionie i innych).
Trzecim ród³em wspierania rozwoju turystyki w województwie s¹ zewnêtrz-
ne, pozabud¿etowe rodki finansowe podmiotów krajowych i zagranicznych, w tym
fundusze pomocowe programów Unii Europejskiej.
W ramach dzia³añ integracyjnych realizowane bêd¹ w najbli¿szym czasie trzy
g³ówne przedakcesyjne programy pomocowe:
l ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) ma na celu ujednolicenie
poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony
rodowiska. Zgodnie z za³o¿eniami z funduszu tego bêd¹ finansowane przede
wszystkim du¿e projekty inwestycyjne.
l SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Areas De-
velopment) bêdzie instrumentem finansowym pomocy UE w sferze rolnictwa.
Z punktu widzenia problemów rozwoju turystyki szczególnie interesuj¹ce wydaj¹
siê byæ niektóre priorytety, wybrane przez Polskê:
- inwestycje w gospodarstwach rolnych,
- rozwój i ró¿nicowanie dzia³alnoci gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc
pracy i róde³ dochodu na terenach wiejskich,
- rozwój i doskonalenie infrastruktury na obszarach wiejskich.
l PHARE II (zwane te¿ Phare 2000), przeznaczone na:
- wsparcie instytucjonalne procesów dostosowawczych polskiego prawa i polskich
instytucji do funkcjonowania w ramach Unii Europejskiej. Z pomocy tej bêd¹
mog³y korzystaæ samorz¹dy, które w przysz³oci bêd¹ odpowiedzialne za realizacjê
polityki unijnej na szczeblu lokalnym i regionalnym,
- wsparcie inwestycyjne, które przeznaczone zostanie na wdra¿anie projektów, które
zak³adaj¹ wprowadzanie w ¿ycie unijnych norm i standardów.
Jak mo¿na stwierdziæ, turystyka w sposób bezporedni nie znalaz³a siê
w ¿adnym z wy¿ej wymienionych programów. Jednak¿e z drugiej strony mo¿na zauwa-
¿yæ, ¿e bêd¹ mog³y z nich korzystaæ porednio przedsiêwziêcia o charakterze protury-
stycznym.
188
Dostêpnoæ funduszy pomocowych powi¹zana bêdzie z przebiegiem procesu
akcesyjnego. G³ównym jego celem jest przygotowanie pañstw kandyduj¹cych do w³¹-
czenia do Unii Europejskiej. Odnosi siê to do zwiêkszenia zdolnoci korzystania ze
wsparcia finansowego, a przede wszystkim do oddzia³ywania na coraz wiêksz¹ spój-
noæ ekonomiczn¹ i spo³eczn¹ naszego kraju z pañstwami cz³onkowskimi.
Zak³adaj¹c, ¿e kraj nasz zostanie przyjêty do Unii Europejskiej z dniem
1 stycznia 2004 roku, miejsce funduszy przedakcesyjnych zajm¹ fundusze struktu-
ralne. Powinna wtedy nast¹piæ zasadnicza zmiana jakociowa modelu finansowania
polityki rozwoju regionalnego w naszym kraju, która obejmie tak¿e województwo
podkarpackie.
W tym te¿ okresie nale¿y upatrywaæ szans na pozyskanie rodków na rozwój
turystyki.
Programy Banku wiatowego realizowane w Polsce, to kolejne potencjalne
ród³o wsparcia dzia³añ rozwojowych turystyki województwa.
Reasumuj¹c, finansowanie zadañ s³u¿¹cych rozwojowi turystyki w wojewódz-

twie bêdzie oparte na funduszach wewnêtrznych regionu pochodz¹cych z bud¿etu wo-
jewództwa, bud¿etów samorz¹dowych ni¿szych szczebli, rodków bud¿etowych pañ-
stwa pozostaj¹cych w dyspozycji wojewody podkarpackiego oraz podleg³ych mu pod-
miotów, a tak¿e na funduszach innych instytucji i podmiotów zwi¹zanych porednio
z turystyk¹.
Zak³ada siê, ¿e wiele mniejszych przedsiêwziêæ (zw³aszcza dot. infrastruktu-
ry turystycznej oraz dzia³añ marketingowych) bêdzie finansowane lub wsparte przez
fundusze prywatne.
Wobec ograniczonych mo¿liwoci finansowych województwa, w bud¿ecie cen-
tralnym zabezpieczone zostan¹ rodki finansowe wspieraj¹ce rozwój gospodarczy
województwa, w tym turystyki poprzez tzw. Kontrakt regionalny.
W ramach funduszy przedakcesyjnych, a nastêpnie funduszy strukturalnych,
skierowane zostan¹ do województwa rodki finansowe Unii Europejskiej, które wp³y-
n¹ w sposób poredni, a tak¿e bezporedni na rozwój turystyczny województwa.
189
190
10. MONITORING, ETAPY I OCENA REALIZACJI STRATEGII
10.1. MONITORING STRATEGII

Monitoring jest elementem aktywnej realizacji strategii rozwoju. Umo¿liwia on
stwierdzenie czy przyjête za³o¿enia oraz opracowane na ich podstawie programy opera-
cyjne, nie uleg³y zmianie.
Pozwala na elastyczne reagowanie na zaistnia³e sytuacje, ograniczaj¹c podej-
mowanie kroków intuicyjnych. Efektywny monitoring powinien spe³niaæ nastêpuj¹ce
warunki:
l musi byæ oparty na okrelonych kryteriach, parametrach, pozwalaj¹cych na
obiektywn¹ ocenê realizacji Strategii i jej programów operacyjnych oraz
efektywnoci zastosowanych instrumentów rozwoju,
l dostarczaæ podstawy do podejmowania tak strategicznych, jak i operacyjnych
decyzji, a wiêc odpowiednio wczenie i dostatecznie czêsto informowaæ o stanie
realizacji Strategii.
Prowadzenie monitoringu musi zabezpieczaæ obserwacje dwóch rodzajów
procesów:
l rejestracjê postêpów w dzia³aniach realizacyjnych Strategii,
l rejestracjê kluczowych parametrów, uwarunkowañ rozwoju.
Monitoring bie¿¹cej realizacji Strategii umo¿liwia porównanie w okrelonym
przedziale czasu, rzeczywistych efektów z planami. Pozwala to stwierdziæ czy procesy
realizacji zmierzaj¹ w sposób optymalny do osi¹gniêcia celów Strategii. Bazê informa-
cyjn¹ bêd¹ stanowiæ tu podstawowe informacje o ka¿dym aktualnie realizowanym przed-
siêwziêciu.
Dla oceny zmian konieczne jest oparcie siê na kryteriach i wskanikach osi¹-
gniêcia celów.
Monitoring i analiza kluczowych parametrów i uwarunkowañ rozwoju.
Baza informacyjna. Monitoring wymaga gromadzenia, dysponowania i anali-
zowania odpowiednich informacji zwi¹zanych tak ze wskanikami, jak i za³o¿eniami. S¹
nimi w turystyce:
l aktualne kierunki i uwarunkowania rozwoju turystyki w wiecie, a szczególnie w
Europie,
l aktualne kierunki i uwarunkowania rozwoju turystyki w Polsce,
l wielkoæ ruchu turystycznego w regionie mierzona iloci¹ udzielonych noclegów,
l wielkoæ ruchu zwiedzaj¹cych najwa¿niejsze muzea w regionie i korzystaj¹cych z
innych atrakcji turystycznych ,
l dane o rozwoju ilociowym bazy noclegowej i agroturystycznej w regionie,
l inne dane.
191
Realizacja dzia³añ monitoringowych bêdzie oparta na opracowaniach Instytu-
tu Turystyki w Warszawie, opracowaniach danych statystycznych G³ównego Urzêdu
Statystycznego w Warszawie i jego jednostki terenowej w Rzeszowie, danych od zarz¹-
dów muzeów i innych atrakcji turystycznych regionu, stowarzyszeñ agroturystycz-
nych oraz badañ w³asnych regionalnej organizacji turystycznej. Informacje gromadzo-
ne i udostêpniane przez organizatorów turystyki maj¹cych siedziby w województwie
i poza jego granicami, w³acicieli bazy noclegowej, cz³onków stowarzyszeñ turystycz-
nych, pracowników centrów informacji turystycznej oraz pracowników starostw i urzê-
dów gmin, to mechanizm uspo³eczniaj¹cy proces monitoringu turystyki w wojewódz-
twie.
10.2. ETAPOWOÆ REALIZACJI STRATEGII

Wobec wielu niewiadomych, zwi¹zanych z trwaj¹cym doskonaleniem systemu
ustrojowego pañstwa i jego finansów (w szczególnoci dotyczy to zwiêkszania zadañ
oraz mo¿liwoci finansowych samorz¹du województwa oraz pozosta³ych szczebli sa-
morz¹dowych), nie do koñca znanej polityki Unii Europejskiej zmierzaj¹cej do ustalenia
warunków cz³onkostwa naszego kraju w zjednoczonej Europie - wskazanie czasu reali-
zacji wielu propozycji niniejszego dokumentu jest niezwykle trudne. Mo¿liwe jest nato-
miast okrelenie kolejnoci lub hierarchii zadañ, których realizacja bêdzie uwarunkowa-
na czynnikami o charakterze obiektywnym. W tym celu proponuje siê wprowadziæ eta-
powoæ realizacji Strategii.
Etap I. Przygotowanie.
Zadania do zrealizowania:
l utworzenie zespo³ów problemowych ds. przygotowania programów operacyjnych
Strategii i ich sporz¹dzenie,
l przygotowanie podprogramu operacyjnego obejmuj¹cego turystykê w Programie
Operacyjnym Województwa Podkarpackiego,
l zabezpieczenie rodków finansowych w bud¿etach samorz¹dowych województwa,
powiatów, gmin, Wojewody Podkarpackiego i innych instytucji i podmiotów
wspó³dzia³aj¹cych w realizacji programów operacyjnych Strategii, na realizacjê
zadañ strategicznych,
l powo³anie Zespo³u ds. Realizacji Strategii,
l utworzenie w województwie i rozpoczêcie realizacji zadañ statutowych przez
regionaln¹ organizacjê turystyczn¹.
Etap II. Realizacja.

Obejmuje nastêpuj¹ce dzia³ania:
l realizacja zadañ strategicznych dot. turystyki, a zawartych w Programie
Operacyjnym Rozwoju Województwa Podkarpackiego,
l realizacja zadañ strategicznych wynikaj¹cych z programów operacyjnych niniejszej
Strategii,
l monitorowanie dzia³añ realizacyjnych i wprowadzanie bie¿¹cych korekt do
za³o¿onych dzia³añ.
192
Etap III. Zakoñczenie realizacji.
Obejmuje nastêpuj¹ce dzia³ania:
l zakoñczenie i ocena realizacji ka¿dego z programów operacyjnych,

l zakoñczenie realizacji Programu Operacyjnego Rozwoju Województwa oraz ocena
realizacji podprogramu obejmuj¹cego turystykê,
l sformu³owanie wniosków do kolejnej Strategii i programów operacyjnych.
10.3. OCENA REALIZACJI STRATEGII

Proponuje siê, aby zespó³ przygotowuj¹cy dany program operacyjny we wspó³-
pracy z regionaln¹ organizacj¹ turystyczn¹, przygotowywa³ okresowe informacje o sta-
nie realizacji programu. Bêd¹ ona przedmiotem posiedzeñ Wojewódzkiego Zespo³u ds.
Realizacji Strategii, a nastêpnie bêdzie przyjmowana przez Zarz¹d Województwa.
Coroczna kompleksowa ocena realizacji Strategii przygotowywana przez Wo-
jewódzki Zespó³ ds. Realizacji Strategii bêdzie przedstawiona organom samorz¹du wo-
jewódzkiego.
UWAGI KOÑCOWE
Objête niniejszym opracowaniem strategiczne pola rozwoju turystyki w woje-

wództwie i wchodz¹ce w ich sk³ad cele strategiczne, kierunki dzia³añ oraz konkretyzuj¹-
ce je cele operacyjne, nie wyczerpuj¹ zapewne ca³oci z³o¿onej problematyki rozwoju
regionalnego jaki przynosi, czy powinna przynieæ turystyka.
doprowadziæ do wykreowania zgodnej z warunkami rozwojowymi wojewódz-
twa, wysokiej pozycji turystyki w rozwoju gospodarczym województwa.
O pozycji tej, mimo oficjalnego zaliczenia jej (tzn. turystyki) do priorytetów
rozwojowych regionu, zdecyduj¹, jak ju¿ wczeniej wskazano: przekonanie do mo¿liwo-
ci rozwojowych jakie niesie ze sob¹ turystyka, wola polityczna do realizacji zadañ
okrelonych w opracowanych i przyjêtych programach rozwojowych, jak równie¿ za-
bezpieczenie finansowe realizacji programów.
Opracowanie niniejsze w wielu obszarach tematycznych schodzi z poziomu
wojewódzkiego, wskazuj¹c rozwi¹zania mo¿liwe do przyjêcia na poziomie powiatów czy
nawet gmin. Tym samym mo¿e byæ pomocne w opracowywaniu Strategii lub progra-
mów dzia³añ na tych poziomach samorz¹du terytorialnego.
Autorzy opracowania serdecznie dziêkuj¹ wszystkim, którzy swoj¹ prac¹ i dobr¹
rad¹ przyczynili siê do powstania tego opracowania.
193
Wybrana literatura
Alejziak Wies³aw, Turystyka w obliczu wyzwañ XXI wieku, Kraków 1999.

Gaworecki W³adys³aw, Turystyka, Warszawa 1997.
Middleton Victor, Marketing w turystyce, Warszawa 1996.
Baza noclegowa w woj. podkarpackim, Urz¹d Statystyczny w Rzeszowie, Rzeszów
2001.
Lokalna polityka turystyczna i marketing, Instytut Turystyki - Oddzia³ w Krakowie,
Kraków 1995.
Marketing w turystyce Regionalne Organizacje Turystyczne, Materia³y szkoleniowe
programu Phare Tourin III, Warszawa 1999.
Rocznik Statystyczny 1997, G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa 1998.
Strategia Rozwoju Turystyki na Podkarpaciu, Instytut Turystyki - Oddzia³ w Krako-
wie, Kraków 1998.
Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000-2006, Zarz¹d Woje-
wództwa Podkarpackiego.
Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2001-2006, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa
2001.
Turystyka polska 2000, Instytut Turystyki, Warszawa 2001.
Badania w³asne zespo³u oraz jego cz³onków.
194

Strategia Rozwoju Turystyki

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Strategia Rozwoju Turystyki

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

STRATEGIA

UWAGI WSTÊPNE ............................................................................9

3. PRODUKT TURYSTYCZNY WOJEWÓDZTWA .......................43

4. TURYSTYKA WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO

5. BILANS ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA

7. PRIORYTETY ROZWOJU, CELE STRATEGICZNE

7.1 PRIORYTETY ROZWOJU TURYSTYKI WOJEWÓDZTWA I ICH

7.3. PRIORYTET: ROZWÓJ ATRAKCJI TURYSTYCZNYCH

8. PROPOZYCJA WYBRANYCH PROGRAMÓW OPERACYJ-

9. WARUNKI REALIZACJI I FINANSOWANIE

10. MONITORING, ETAPY I OCENA REALIZACJI STRATEGII

UWAGI KOÑCOWE ................................................................ 193

Przedmiotem rozwa¿añ zawartych w niniejszym opracowaniu jest turystyka

Wybrane stwierdzenia dot. turystyki (z literatury przedmiotu):

Przez okrelenie produkt turystyczny, jedno z podstawowych pojêæ gospo-

Produkt turystyczny charakteryzuj¹ w szczególnoci nastêpuj¹ce sk³adowe:

Rozwój produktu turystycznego jest problemem, który powinien byæ rozwi¹zy-

W opracowaniu niniejszym u¿ywane s¹ tak¿e okrelenia województwo i re-

Rozwój turystyki na ka¿dym poziomie: krajowym, regionalnym i lokalnym uza-

2.1. UWARUNKOWANIA ZEWNÊTRZNE

2.1.1. Kierunki rozwoju turystyki miêdzynarodowej

W ujêciu marketingowym daje siê zauwa¿yæ:

2.1.2. Warunki wynikaj¹ce z procesu integracji europejskiej

2.1.3. Warunki wynikaj¹ce z sytuacji w turystyce polskiej

2.1.4. Warunki wynikaj¹ce ze Strategii Rozwoju Turystyki w latach

Strategia wskazuje nastêpuj¹ce cele do osi¹gniêcia:

Wspólne dzia³ania organów administracji publicznej, podmiotów gospodar-

2.1.6. Warunki wynikaj¹ce z po³o¿enia województwa i jego dostêpnoci

2.1.6.1. Po³o¿enie województwa

2.1.6.2. Dostêpnoæ komunikacyjna terenu województwa

2.2. ZASOBY TURYSTYCZNE I UWARUNKOWANIA WEWNÊ-

2.2.1. Walory naturalne województwa

2.2.2.1. Zabytki jako walory turystyczne regionu

2.2.2.3. Muzea jako atrakcje turystyczne regionu

2.2.2.4. Inne atrakcje antropogeniczne regionu

2.2.3.1. Dziedzictwo i kultura ludowa jako walory turystyczne regionu

2.2.4. Walory spo³eczne województwa

2.3.1. Baza noclegowa i us³ugi hotelarskie województwa

2.3.1.1. Baza noclegowa

2.3.1.2. Us³ugi hotelarskie w województwie

W oparciu o dane GUS o korzystaj¹cych z noclegów w regionie stwierdzono,

2.3.1.3. Infrastruktura i us³ugi konferencyjne

Sale konferencyjne po³¹czone z baz¹ noclegow¹ i gastronomiczn¹ tworz¹ cen-

2.3.2. Baza i us³ugi gastronomiczne

2.3.3. Infrastruktura s³u¿¹ca rekreacji ruchowej oraz turystyce

2.3.4. Infrastruktura i us³ugi komunikacyjne w województwie

Analiza SWOT infrastruktury komunikacyjnej województwa:

2.3.5. Infrastruktura i us³ugi uzdrowiskowe

Baza sanatoryjna i noclegowa

2.3.7. Us³ugi informacji turystycznej i organizatorów turystyki

2.3.7.2. Us³ugi organizatorów turystyki w województwie

2.4. PROMOCJA TURYSTYCZNA WOJEWÓDZTWA

2.5. AKTYWNOÆ PROTURYSTYCZNA WYBRANYCH INSTY-

2.5.1. Aktywnoæ proturystyczna parków narodowych, parków krajo-

2.5.3. Aktywnoæ proturystyczna stowarzyszeñ i organizacji spo³ecznych

2.6. KSZTA£CENIE, SZKOLENIE I DOSKONALENIE KADR

2.7. WARUNKI WYNIKAJ¥CE ZE STRATEGII ROZWOJU

2.8. WARUNKI SPO£ECZNO-GOSPODARCZE ROZWOJU TURY-

O rozwoju turystycznym decyduje w g³ównej mierze produkt turystyczny oparty

3.1. PRODUKT TURYSTYCZNY: POBYTY WYPOCZYNKOWE

3.1.1. Letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach, pensjonatach, orod-

3.1.2. Letnie pobyty wypoczynkowe w gospodarstwach agroturystycz-

Analiza SWOT produktu:

Przez okrelenie produkt turystyczny, jedno z podstawowych pojêæ gospo-

Produkt turystyczny charakteryzuj¹ w szczególnoci nastêpuj¹ce sk³adowe:

W opracowaniu niniejszym u¿ywane s¹ tak¿e okrelenia województwo i re-

2.1.6. Warunki wynikaj¹ce z po³o¿enia województwa i jego dostêpnoci

2.1.6.2. Dostêpnoæ komunikacyjna terenu województwa

2.5. AKTYWNOÆ PROTURYSTYCZNA WYBRANYCH INSTY-

2.5.1. Aktywnoæ proturystyczna parków narodowych, parków krajo-

2.5.3. Aktywnoæ proturystyczna stowarzyszeñ i organizacji spo³ecznych

3.1.1. Letnie pobyty wypoczynkowe w hotelach, pensjonatach, orod-

iloæ obiektów iloæ miejsc

Wskanikiem pomocnym w okrelaniu wielkoci ruchu turystycznego do okre-

iloæ udzielonych noclegów

5.6. OGÓLNE WARUNKI DO OKRELENIA PRIORYTETÓW

Przedstawione wczeniej warunki rozwoju turystyki w skali makro w Polsce,