,

::1
O
e,
Przcl{lady z oryginalu lacinskiego WSTEP
Wykaz tlumaczy na s. LIX
l. POETA - DOM ,RODZINNY l LATA SZKOLNE

Dnia 8 grudnia 65 r. p.n.e. przyszedl na swiat nad

J, szumiacym Aufidem w miasteczku Wenuzji, wojskowej
kolonii rzymskiej na pograniczu Apulii i Lukanii w po- ),
1,4 ludniowej Italii,rQuintus Horatius Flaccus (65-8). Glówny
..1 ." vt~l
i reprezentatywny przedstawiciel liryki u Rzymian, a za- '..
_ ot: -.- ;"_,1.\
(; ~
Redakcja Biblioteki Narodowej: - ': > ."A:_:~"
"'l: razem inspirator renesansowej liryki europejskiej (po-
HULEWICZ I MIECZYSLAW KLIMOWiC,Zl ~ ~},
j ,'~:' ' czawszy od konca XV Wieku), mistrz rzymsldej satyry
stworzonej przez Lucyliusza, a twórca nowego rodzaju
"';"'~:,' ",J(
k ~
,;,'
l~l;
gawedy moralizatorskiej, pelnego wdzieku i glebokiej
:'.r'~ madrosci zyciowej listu poetyckiego, najwiekszy obok Wer-
~;
giliusza poeta epoki pryncypatu Augusta}--'" byl równiez tej
nowej poezji teoretykiem, k,tóry cudze i wlasne doswiad-
~
"~f' czenia literackie, zebrane w wieku, kiedy - jak sam po-
~li
Iri- wiada - wszyscy pisali wiersze, ujal w liscie-gawedzie
~daktor tomu: Halina Wiszniewska =ij'
o Sztuce poetyckiej, prawdziwie "zlotej ksiazeczce"; na jej
!daktor techniczny: Henryk Babra! trafne i lapidarne ujecia przysiegano przez lat 1800, zresz-
ta zawieraja one równiez stwierdzenia mi;!jace walor. nie
1\1\11'1\ ll\ II' II II I \\1\
10024436 Wszellde prawa zastrzezone tylko w ramach poetyki klasycznej. (Poeta ~'r wlasnych
Printed in Poland przezyc i wlasnej duszy,' który stworzyl na swój uzytek
niezbyt wzniosly, ale odpowiadajacy jego potrzebom
Zaklad Narodowy
Oddzial w Krakowie
im. Ossolinskich - Wydawnictwo,
1971. Wydanie III. Naklad 29 900 + 100 egZ.
Wroclaw. system filozofii zyciowej, ,majacy prowadzic jednostke
do szczescia przez cnote i ograniczanie swych potrzeb,
Objetosc arlt. wyd. 19,:0; ark. druk. 27; ark. form Al 17,95. Pa-
pier druk. sat. kI. IV, 65 g, 70 X 100 z fabr. pap. w Kluczach.
Oddano do skladania 26 VIII 1970. pOdpisano do druku w lutym'
, ~~~erwator i wielbiciel piekna swiata i uroków
1971. Druk ukonczono w lipcu 1971. ' ,J'... !~. >:g 'Zy~ .l~ie Horacy z biegiem czasu drugim obok Wer-
Zam. 63/K D-15-1767 'CeQil ';1 ,2~
Drukarnia WydawnIcza w Kr:lkowie, ul. Wadowteka Q;t"",,' ;;"",c
;~J\.,.rus~~eroldem programu Augusta, zarówno politycz-
 v
LEGENDA HORACEGO OJCIEC POETY
:> ~,; " ~;?':, li

O, jak i przede wszystkim moralnego, gloszac' 'chwale" " ;

mej cnoty rzymskiej, która - z róznym skutkiem ...:.- istny wsród nich parweniusz - i wskutek skromnych II
'al sie August odrodzic jako fundament nowego pan- warunków, w jakich sie urodzil,
i z powodu katastro-
a. Doszedl zas do tego droga rozwoju swej mysli - fy majatkowej, jaka go spotkala u progu wieku meskie-
:ustejczykiem stal sie z oficera armii zabójców Juliusza . go, mógl co najwyzej liczyc na: stanowisko "chudego
:ara, bedac w tym wzgledzie jakby symbolem Italii, literata", jakich tylu znamy z czasów pózniejszego ce-
ra skupilR sie kolo osoby cesarza w walce sarstwa, zabiegajacych panegirycznymi wierszami o la-
zachowanie rzymskiego charakteru s'wiatowego im- '
ske i drobne datki moznego protektora i niewiele wy-
zej cenionych niz pasozyci-pieczeniarze. Ze tak sie nie u
'ium. Te dwa aspekty lacza sie u Horacego w har-
- -
nijna i od samego, wbrew pozorom, poczatku istnie-
a calosc.
Dzien urodzin wielkich mezów, taICZe wielkich poetów,
- j stalo, zawdziecza Horacy i literatura rzymska
zarówno swemu talentowi i wlasciwej sobie niezalezno-
sci, jak i char'akterowi epold, jednej ze zwrotnych okre-
ata nieraz potomnosc wiencem niezwyklosci, ba nawet sów w dziejach swiata, epoki, która potrzebowala praw-
"
lownosci. ,E9r-a~y sam stworzyl taka legende okolo .J : ,I dziwych i wielkich poetów, jacy daliby wyraz jej wiel-
ej osoby. [Opowiada on (oda IV 3), ze Muza spojrzala
n w kolebce przychylnym okiem pasujac ,go na poete
",',j
...
"1/;:1
~ kosci, a w zwiazku z tym zawdziecza to i lagodniej-
szym formom, jakie przybieral mecenat kulturalny wiel-
mozy w czasach Augusta.
:e nieraz w drobnych nawet wypadkach doswiadczal "'~_ Zawdziecza.l to równiez, nie w najmniejszej mierze,
sobie specjalnej opieki bogó)L(oda III 4; II 13). Nie- l..,
~ tez dawal wyraz'pizeKonaniu o niesmiertelnosci swej ojcu, który nie szczedzil i trudu, i pewnie wielu wy-
ezji, której trwanie ograniczal trwaniem Rzymu, co I
' -
rzeczen, aby w miare~ a raczej ponad swe skromne
mozliwosci, zapewnic synowi staranne wyksztalcenie, ja-
?szta w rozumieniu Rzymianina epoki augustow- f' kie przyslugiwaloby raczej synowi ekwity lub senatora,
liej jego
oznacza - wiecznosc,
siegnie i cieszyl
do naj dalszych sie z opanowanego~:
kranców tego, ze sla- l nie dbajac o to, ze ktos moze to uwazac za nieprzy-
'zez Rzymian swiata, a specjalnie to go radowalo, ze t, stojne jego stanowi i niepotrzebne.
go scislejsza ojczyzna, gdzie ujrzal swiatlo dnia jako .. W literaturze swiatowej rzadziej spotykamy karty
lowiek nad wyraz skromnej kondycji, dowie sie o tym, , . poswiecone ojcu niz matce. Tym wieksza wage ma
: jej syn "niski wprzódy,
c z najwiekszymi mezami epoki;
wzbil sie na wyzyny", obcu- ~
flit
pomnik, jaki Horacy wystawif-. ojcu w autobiograficz-
nej satyrze I 6 (i w satyrze I 4). Kresli w niej z hu-
Na razie jednak nic nie zapowiadalo pelnej chwaly I morem paru ry;sami -
co jest zreszta jego wlasciwo-
rzyszlosci. Syn wyzwolenca, skromnego woznego przy , scia
do
_szkoly
obraz prowincjonalnego miasteczka Wenuzji, gdzie
Flawiusza chodzili synowie miejscowych
cytacjach, który oszczednoscia i praca uciulal sobie
~
e.
leco gro~za. i nab~l ni.ewielki. fol~arcz~k POd,~ . ja~ ,:')' !l
~ ' !.

znakomitosci
oficerowie
- byli nimi wysluzeni centurionowie-pod-
_ dumni z pozycji, jaka im dawalo ich
tOracy meWIele mogl SIe spodzlewac w owczes~ ~~;... . . .
~~~t ' ,

stanowisko, i spogladajacy z gór'y na syna wy-

zie spolecznym. Inaczej niz inni poeci owy:ch ~~~~Mfbt
. \{ l..jiW.: ";f zwolenca. Troskliwy ojciec chcial mu oszczedzic tych
l' Jt
~,; ,'~:.' :"
 < ."a
;t- tti:;."

l!J;;, '"!f
)

VI INSPIRATOR POSTAWY SATYRYKA

GRECJA - WOJENNY EPIZOD VII

'niejszy protektor poety Tibulla, Valerius Messala Cor-

I upokorzen. Mial zreszta wieksze aspiracje; zawiózl go
C do Rzymu i tam kazal ksztalcic tak, jak ksztalcili sie
synowie ekwitów i senatorów. Co wiecej, obcujac z nim
nieustannie i nie poprzestajac na opiece zawodowego
"pedagoga" - byl nim zwykle niewolnik -
uczyl go
zadowolenia z wlasnego losu, kazac mu obserwowac za-
lety i bledy ludzkie, aby na tych przykladach pozna-
wal, o co nalezy zabiegac, a czego unikac. Tak wiec
korzenie satyrycznej twórczosci poety tkwia w jego
mlodosci i wychowaniu, a prosty, ale ro~umny i uczci-
wy czlowiek, jakim byl jego ojciec, urasta w pamieci
syna do roli inspiratora i ksztalciciela postawy satyryka
wobec ludzkich bledów, których on nie smagal biczem
satyry, ale przez osmieszanie ich staral sie urabiac cha-
raktery i wskazywac droge do' dobrego i szczesliwego
zycia.
II. GRECJA - WOJENNY EPIZOD
· republikanów,
Korona wyksztalcenia zamoznego Rzymianina byly,
coraz to powszechniejsze wówczas u Rzymian, studia
"uniwersyteckie" w Atenach i innych greckich osrodkach
nauki filozofii i retoryki. Biedna wtedy Grecja czekala
z utesknieniem na rzymski<;h studentów, jak teraz na
turystów; byli oni najlepszymi klientami greckich nau-
czycieli, jak polscy szlacheccy studenci we wloskich
uniwersytetach XV i XVI wieku. Nie kazdy mógl sobie
na to pozwolic. Ulubieniec Fortuny Owidiusz mial moz-
nosc poznania Grecji w mlodosci, ale Wergiliusz dopiero
w ostatnim roku zycia. Dbaly ojciec wystaral sie dla Ho-
racego i o te mozliwosc.
W Atenach, dokad przybyl przed 44 r. - równoczesnie
bawili tam na studiach syn Cycerona, Marek, i p6z-
vinns - studiowal Horacy filozofie, uczyl sie "rozrózniac
krzywe od prostego" (zlo od dobra). Jednakze wkrótce
z tego zacisznego ustronia wyrwala go zawierucha wo-
jenna, macac jego plany zyciowe, ale zarazem nastre-
czajac mu "wielka przygode", w rodzaju tych, jakie
potem przez cale zycie sie wspomina i wraca mysla
do czasów, kiedy sie bylo mlodym i silnym. Zabójcy
Juliusza Cezara, Brutus i Kasjusz, zbiegli do Grecji
i tu formowali sily zbrojne do walki z triumwirami,
korzystajac z zasobów Grecji i Wschodu. Czyniono po-
spiesznie zaciagi, brakowalo oficerów. Ogólny entuzjazm
walki w obronie republikanskich .wolnosci ogarnal tak-
ze Horacego. "Niebitny i slaby" (epod 1,15), otrzymal
wysoki stosunkowo stopien trybuna wojskowego i bral
udzial w bitwie pod Filippi (42 r.).
Poeta chetnie i nie raz powracal do wspomnien mlo-
dosci, nie bojac sie - i wtedy, kiedy przeszedl na po-
zycje augustowskie - skladac holdu cnocie i mestwu
np. kiedy mówi o szlachetnej smierd
Katona Mlodszego, albo gdy w liscie I 7 opowiada ane-
gdote sadowa z czasów pretury Brutusa ze zlosliwym
wobec Juliusza Cezara wydzwiekiem politycznym. Pa.
miec Brutusa pozostala zawsze zywa w jego podkomend-
nym, a nawet wyrazono przypuszczenie (T. Zielinski)
ze chlodny - mimo calego uznania dla jego zaslug
stosunek poety do Augusta, pewnego rodzaju rezerwa
tlumaczy sie zalem, jaki mial do niego za to, ze pozwo-
lil na zbezczeszczenie glowy zabitego pod Filippi wodzi
republikanów. Kiedy wodzie II 7 wita wracajacego pc
wielu latach do Italii przyjaciela Pompejusza, wspól-
uczestnika tej kampanii, z lekkim usmiechem wspomin:
swój udzial w bitwie pod Filippi, kiedy to wraz z in
nymi uciekajac rzucil tarcze. Równoczesnie jednak okre
 VIII PIERWSZE SUKCESY LITERACKIE W KREGU MECENASA IX

sla republikanów slowami "gdy zlamana zostala cnota", calego POkOleni~ W tych to latach mlody Oktawian
oddajac hold mestwu, które "nie sprostalo poteznym z pretendenta o spadek po przybranym ojcu Cezarze,
barkom Augusta" (list II 2, 48). dyktature, wzmacniajac coraz to bardziej swe pozycje
w walce z Antoniuszem, z poczatku znacznie slabsze, wy-
rastal do roli obroncy ladu i pokoju, reprezentanta rzym-
III. "ZUCHWALA BIEDA POPCHNELA MNIE skich tradycji imperium, zagrozonych przez zwiazek
DO PISANIA WIERSZY" Antoniusza z Kleopatra. W rezultacie skupila sie okolo
jego osoby cala Italia. i, jak sam powiada w swoim
Wracal 21-letni mlodzieniec do kraju "z obcietymi "Wykazie czynów", wybrala go na wodza wojny, zakon-
skrzydlami", jako podwójny bankrut, polityczny i ma- czonej zwyciestwem pod Actium 2 wrzesnia 31 r., zwy-
terialny, gdyz i jego dotknela konfiskata gruntów na ciestwem, które oddalo Rzym w rece Oktawiana.
rzecz weteranów Antoniusza i Oktawiana. Utraciwszy Horacy, choc przynaleznosc do kola Mecenasa pozwa-
ojcowizne i podstawy egzystencji, wystaral sie za reszte lala mu z bliska zaznajomic sie ze sprawami panstwa,
grosza, jaka mu pozostala, o skromniutka posade pisa- nie interesowal sie polityka. W 'satyrze II 6 opowiada
rza u kwestora, inicjujac liste pisarzy, którzy zyli z pra- z humorem, jak ludzie wypytuja go o tajniki biezacej
cy kancelisty. . . . .' polityki, a gdy oswiadcza, ze sie na nich nie zna, z Mece-
W tej zdawaloby sie beznadziejnej sytuacji mlodzie- nasem zas rozmawia jedynie o blahych i codziennych
niec postanowil zdobyc sobie pozycje jako literat. Jak rzeczach, podziwiaja jego "dyskrecje". Opisujac podróz,
sam powiada - podejmujac grecka mysl o niedostatku, jaka odbyl w 37 r. w orszaku Mecenasa do Brundisium
który byl wychowawca Hellady - zuchwale ubóstw@ (sat. I 5), nie mógl oczywiscie mówic o jej celu, jako
popchnelo go do pisania wierszy. Wkrótce tez przyszedl tajnym. W kazdym razie jego relacja, ograniczajaca sie
pierwszy sukces.Pqlecony
~ . przez
,--- starszych
. . poetów, Wer- do notowania drobnych wydarzen, nie daje w niczym
giliusza iWariusza, przfjety:--zostal w 38 r. do kola poznac, w jak powaznych czasach powstala. W krytycz-
M'ecenasa-:-""Tak--
zys"kaJ-S-óbiepoteznego i rozumnego pro- nych momentach zaostrzenia sytuacji zaklina rodaków,
tektora. Opieka i przyjazn - jesli mozna tak nazwac aby nie parli do nowej wojny domowej (epod 7). Ale.
stosunek laczacy syna wyzwolenca z moznym magna.. i ta przestroga, choc plynie z glebi serca patrioty, utrzy-
tern - nie tylko zapewnila poecie byt materialny, zwla- mana jest w tonie, jak dzis powiedzielibysmy, bezpartyj-
szcza gdy w 33 r. otrzymal od niego mala posiadlosc nym, tak samo jak wodzie I 14. Natomiast cala moca
w.górach sabinskich, ale i wlaczyla dawnego republika- swego talentu poparl ideowe podstawy polityki augustow-
.'., n~. w krag oddzialywania idei pózniejszego princepsa. skiej. Oda I 37 (Nunc est bib endum) , dajac wyraz ra-
.:' Uak rozpoczyna sie pierwszy okres twórczosci Hora- dosci ze zwyciestwa pod Actium, zawiera poetyckie uje-
cego, lata mniej wiecej 40-30. A byl to okres, w któ-I cie hasel, jakie glosila propaganda augustowska' przed
rym tworzyly sie podstawy polityczne i ideologiczne bitwa: Antoniusz wraz z Kleopatra czyni zamach na ca-
przyszlego pryncypatu, na polach walki i w duszach losc i rodzimosc imperium, chce poddac Rzym pod wladze
 .
x LITERATURA AUGUSTOWSKA USZCZYPLIWE JAMBY XI

Wschodu i otworzyc wrota dla penetracji orientalnej cego kierunku poezji augustowskiej. Wprawdzie i tamci
w kulture rzymska.
pisywali uszczypliwe zaczepne jamby, a nawet Kwinty-
Dziesieciolecie 40-30 to okres wazny i w dziejach lian wymienia wlasnie Katulla jako reprezentatywnego
ustroju, i w dziejach literatury rzymskiej. Pojawiaja sie przedstawiciela tego rodzaju poetyckiego w Rzymie, ale
wtedy pierwsze dziela literatury, która nazywamy augus,. nawiazywali oni, jak w ogóle w swej poezji, do wzorów
towska, a która poparla usilowania Augusta i dzialala hellenistycznych. Horacy natomiast sam podkresla swoje
w kierunku pogodzenia zwasnionego narodu i poddania pierwszenstwo w Rzymie, twierdzac, ze "pierwszy ukazal
go nowemu kierownictwu i nowej idei. Aby sie do tego Lacjum paryjskie jamby (czyli przeszczepil je do Rzymu)
zadania przysposobic, trzeba bylo przezwyciezyc ale- przejmujac miary wierszowe i ducha Archilocha (poety
ksandrynizm _ poprzedniego okresu w poezji rzymskiej, VII w.), ale nie jego tresci i zjadliwosc, z jaka tamten
który ja'ko sztuka dla zamknietego kola elity intelektu- scigal swymi wierszami Lykambesa". Pod tym wzgledem
alnej nie mógl spelniac tej dziejowej misji. Stad zwrot raczej jamby Katulla i neoteryków zblizaja sie do Archi-
do dawnej greckiej literatury okresu hellenskiego, stad locha. Nie jest wiec Horacy bezdusznym nasladowca
klasycyzujacy kierunek literatury augustowskiej. W tych greckiego mistrza. Ostrze satyry Archilocha stepil on,
latach powstaja pierwsze wielkie dziela poetyckie no- zgodnie ze swoim usposobieniem i zgodnie z duchem
wego kierunku, Bukoliki (ukonczone w 39 r.) i Georgiki czasu, owego dziesieciolecia 40-30, którego cecha jest,
(29 r.) Wergiliusza. Horacy pisze w tych czasach epody jak to podkreslono, - daznosc do lagodzenia konfliktów
i satyry. Znamy rok wydania I i II ksiegi satyr, w kaz- i przeciwienstw. Oczywista zreszta, ze syn wyzwolenca
dym razie da sie go z duzym prawdopodobienstwem nie mógl, jak Archiloch, ale i Katullus, zaczepiac moz-
okreslic. Natomiast co do epodów nie mamy takich da- nych 'tego swiata w swych jambach. Odstraszajacy byl
nych, Wiemy tylko, ze powstawaly równoczesnie z sa~ tu przyklad jednego z pierwszych rzymskich poetów, Ne-
tyrami. Utarlo sie jednak w przedstawieniu twórczosci wiusza, który za wiersze atakujace moznych Metellusów
Horacego traktowac je na pierwszym miejscu, w kaz- dostal sie do wiezienia. Nie mial zreszta Horacy tych
dym razie wsród nich znajduja sie pierwsze znane nam
ambicji. Mimo to pi€f~no ,cz,a~g odbilo sie na niektqrych
utwory Horacego, jak epod 16.
jego utworach, np. Iw" zlosliwym wizerunku dorobkie-
wicza, który - nieda:wno..,niewolnik - teraz dumnie
kroczy po IDicy SWIefej (Via Sacra), pyszniac sie majat- .
IV. KSIEGA EPODÓW
kiem i godnoscia trybuna wojskowego; odwracaja sie
od niego z odraza przechodnie, a z ust poety wyrywa
Utwory, które pózniej polaczone zostaly w ksiedze sie okrzyk: "na cóz sie zdalo, ze walczylismy przeciw
pt. Epodon liber, przez poete nazywane jambami, a przez. rozbójnikom i niewolnikom (mowa o Sekstusie Pompe-
pózniejszych gramatyków, takze od miary wierszowej, juszu, który uzbroil niewolników do walki z Oktawia-
epodami, sa manifestacja nowego, w przeciwienstwie do nem), kiedy taki... jest trybunem wojsJ{Qwym~' (epod 4).
Katulla i tzw. neoteryków (Mlody Rzym) klasycyzuja- Przypomina to podobne wiersze Katulla' przeciw Ma-
 I: ,
~,
, "
l'I

XII AKCENTY POLITYCZNE POCHWALA WSI XIII

murze, kreaturze Juliusza Cezara. Ostrze satyry Hora- dykacje, slawna Pochwale wsi, która staje godnie obok
cego zwraca sie jednak raczej przeciw kiepskiemu lite- Wergiliuszowej pochwaly zycia rolników z Georgik.
ratowi Mewiuszowi (10), przeciw oszczercy, który kasa \V przeciwienstwie do Wergiliusza, wiesniaka z urodze-
slabszych, a lasi sie jak pies do silniejszych (6), przeciw nia i zamilowania, Horacy patrzy na wies oczyma
rozpustnej starusze (8 i 12), przeciw znanej w Rzymie mieszczucha, który po miejskich klopotach szuka tam
trucicielce Kanidii (5 i 17). wytchnienia. Mimo to pelen uroku sielski obraz wsi
Nie brak jednak w epodach- tresci politycznych, za i zycia wiesniaka przemawial zywo do potomnosci, która
przykladem Archilocha, który biorac czynny udzial w po- na ogól nie podzielala watpliwosci, jakie budzil on
lityce i w walkach swego miasta dawal im wyraz w pel- w oczach niektórych krytyków. Opierajac sie na tym,
nych temperamentu.. tzw. stasiotika. Z nich na pierwsze ze pochwala wsi jest wlozona. w usta lichwiarza
miejsce wybija sie '(epod 7, pelne dramatycznosci wezwa- Afiusa - który likwiduje swe interesy na pierwszego,
nie do Rzymian, aby zaprzestali wojen domowych, do aby, jakby sie zdawalo, przeniesc sie na te wychwalana
których pcha ich klatwa, ciazaca na Rzymianach za za- przez siebie wies, a w koncu, zupelnie niespodziewanie,
bójstwo brata przez Romulusa. Wstrzasajacy obraz upadku gdzie indziej lokuje swe kapitaly, a wiec wraca do in-
Rzymu miotanego wojnami domowymi daje epod 16, teresów - chcieli oni widziec w epodzie nieomal ze pa-
pisany prawdopodobnie jeszcze przed. :ukladem w Brun- rodie pochwal wsi. Do takiego rozumienia epodu chyba
disium w 40 r. miedzy Oktawi.anem a Antoniuszem. zblizal sie nasz Ignacy Krasicki, skoro podobnym chwy-
Uklad ten wydawal sie wspólczesnym koncem dlugotrwa- tem posluzyl sie w satyrze pt. Pijanstwo, gdzie pijak,
lych walk bratobójczych; w takiej atmosferze powstala zarzekajacy sie swego nalogu i wychwalajacy zalety
IV ekloga Wergiliusza, przepowiadajaca.na.dejscie zlo- trzezwosci, na koncu - niespodziewanie - zaprasza
tego. wieku i .koniec wojen domowych. ("Horacy daje tu rozmówce... na wódke. Mieszanina satyry i liryzmu jest
przejmujacy wyraz tesknoty swego pokole-lii:i do pokoju. zreszta równiez cecha zbiorku epodów jako calosci.
W przeciwienstwie jednak do wiary w przyszlosc narodu,
jaka tchnie przedziwny poemat Wergiliusza, nie widzi ~)
dla Rzymian innej drogi, jak porzucenie Rzymu i prze- ''o V. SATYR KSIEGI DWIE
niesienie sie gdzies daleko za morza, na szczesliwe wyspy. ,'1"-
Sa w tej ksiazeczce takze utwory, które wychodza ,'( W epodach wstepowal Horacy - programowo
poza ramy greckiego zaczepnego jambu i zapowiadaja I\\~ slady greckiego Archilocha. W pisanych w tych sa-
pózniejszy zwrot do liryki. To elegijne nastrojem i trescia mych latach Satyrach (ks. I - w latach 40-35, ks. II _
epody 11 i 15, a przede wszystkim epod 13, zywo przy- w latach 34-30, dedykowane, jak epody, Mecenasowi)
pominajacy znana ode o Sorakte (I 9). kontynuuje on rzymskie tradycje literackie. Twórca hek-.
Jakby chcac zaznaczyc dwoisty -charakter swych "jam- sametrycznej satyry rzymskiej, o której slusznie twier- .
bów", ~~.a.iyrycz'!iy_'.'"i'."liryczriy';' umiescil poeta zaraz po dzil Kwintylian, ze cala jest wlasnoscia Rzymian (satira
epodzie 1, sKierowanym do Mecenasa i zastepuj~ym de- tata nastra est), w przeciwienstwie do innych gatunków
 XIV SATYRA C. LUCILIUSA TWORCZOSC LIRYCZNA
X'

poezji przejetych od Greków, byl C. Lucilius (180-192), VI. LIRYKA HORACEGO - TRZY PIERWSZE KSIEG
m
którego satyry znamy tylko z fragmentów. Mozny i nie- ( :.0,
CE
zalezny pan obcowal na stopniu zupelnej równosci z naj- l Czolowy przedstawiciel liryki u Rzymian przeSZ€1
znakomitszymi mezami ówczesnego Rzymu (P. Cornelius liryke dopiero w wieku, w którym pierwsze liryczni
sl rywy u wielu pQetów przemijaja. Jakkolwiek wsró
Scipio Africanus Minor), a nie dbajac o kariere i po-
re znajduja sie moze i takie, które wczesniej pow:
wiekszanie majatku, nie musial sie z nikim liczyc w wy-
tr wlasciwy okres lirycznej twórczosci Horacego stan
powiadaniu swoich pogladó~'Ta osobowosc "wynalazcy"
satyry rzymskiej, a takze czasy, w których pisal i któ- -.-j
lata 30-23. 9wgc.em. .jej je]5t._.wydany- w-_23 r zbJ
pl rych wszechstronny obraz przekazal, zadecydowal o ory- I' zawierajacy trzy pierwsze ksiegi, skomponowany
lit ginalnosci rzymskiej satyry, która wyrosla z potrzeb calosc z wlasciwa rzymskim poetom sztuka. Jest to
n~ czasu. Ostrze satyryka smagalo nie tylko ludzkie bledy, 'I liryka wieku dojrzalego (35-42 rok zycia poety).
m jak chciwosc 'i zbytek, ale równiez zwracalo sie przeciw . Nie od razu trafil Horacy w gusta rzymskiej pul:
ni nosci. Nieraz skarzy sie na z.awisc, jaka go przesladov
wybitnym mezom stanu, nie szczedzac nikogo. Satyra
kt
spoleczna, polityczna i literacka - to równorzedne dzialy Ale przy koncu tego okresu mógl z duma stwier
bc satyry Lucyliusza; obok niej równiez pierwiastek oso- ze jego liryczna twórczosc przetrwa wieki (oda III
R; bisty, autobiograficzny, sprawiajacy,' -
ze jak mówi ze spelnily sie jego marzenia, wypowiedziane' w o:
pi: Horacy - kto czyta dziela starca, przed tym otwiera nich wierszach ody I l, a w pózniejszej odzie IV 3 w
cli: sie cale jego zycie. mina, ze przechodnie pok;azuja go sobie na ulicy ~
Ul "piesniarza rzymskiej liry,j I ,,'
Pod piórem Horacego satyra' znacznie zmienila swój .
lyf charakter. Wyniklo to .zarówno z osobowosci poety i jego Te lata to znowu brzemienny w nastepstwa o.
lV.- pozycji w spoleczenstwie, jak i z róznic, jakie zachodza w historii Rzymu, okres formowania sie nowego ustl'
tel miedzy epoka Lucyliusza, epoka reform Grakchów i roz- który nazwano od osoby Augusta pryncypatem.
pl' budzonych namietnosci politycznych, a czasami, w ja- 'l I Po zwyciestwie nad Antoniuszem pod Act
W kich zyl nasz poeta. Horacy nie mógl sobie pozwolic na (2 IX 31 r.) dwa jeszcze lata zabralo Oktawianowi lik
ja}- J
krytyke moznych tego swiata. Nie byl materialnie nie- c:
dowanie jego zwolenników w Egipcie i w Azji Mniej,
dl~ zalezny. A co najwazniejsze, jego sklonnosci, jak rów- i regulowame stosunków z Partami. Wróciwszy do Fi
nif mu odbyl w dniach 13-15 sierpnia 29 r. "potró
niez daleko wieksze, niz u Lucyliusza, wyksztalcenie fi-
lozoficzne, kierowaly go raczej w strone moralizatorskiej triumf" i dokonal symbolicznego aktu zamkniecia sv
po. gawedy i taka przede wszystkim jest satyra Horacego. tyni Janusa na znak, ze na terenie panstwa zapano'
p6 Do wysmiewania i karcenia ludzkich bledów sklania go wreszcie pokój. Zdarzylo sie to, jak mówi sam Oktawj
ep nie gniew i oburzenie, jak pózniejszego Juwenalisa, ale po raz trzeci w historii Rzymu; Oktawian. dal wreSL
.~
po milosc do ludzi. Pokazujac im ich bledy, chce wskazac I, Rzymowi to, o czym marzylo kilka pokolen znuzon:
droge do cnoty. Karci ich slabosci nie z oburzeniem, wojnami domowymi. Mógl tez siegnac po spadek
ale z usmiechem i lIsmiejac sie glosi prawde".
'J
i Juliuszu Cezarze - dyktature, mógl zlikwidowac

l
 XXI
xx .PRYNCYPAT POD UROKIEM POEZJI GRECKIEJ

publike, co nie udalo sie jego wielkiemu ojcu. Zamiast I tu, jak w epodach, staje on pod haslem klasycyzmu,
tego, wyciagajac konsekwencje zarówno z potrzeb czasu, w przeciwienstwie do dotychczasowego rozwoju liryki
jak i z tradycyjnego, ale zawsze jeszcze zywotnego u Rzy- rzymskiej wzorujacej sie na poezji aleksandryjskiej
mian wstretu do monarchii, polozyl podstawy pod nowy (Laevius ok. 100 r., neoterycy i Katullus). Mistrzami byli
ustrój. Dnia 13 stycznia 27 r. zlozyl swoje nadzwyczajne mu lirycy greccy epoki hellenskiej - Alkajos, Safona,
uprawnienia wynikajace z triumwiratu oddajac nominal- Anakreont. "Beda o mnie mówic, ze pierwszy przeszcze-
nie wladze w rece senatu, a sobie zachowujac tytul tylko pilem na grunt italski piesn eolska" (oda III 30).
pierwszego z senatorów, princeps (miano pater patriae Dla Katulla (carmen 51) zachowala sie piesn Safony,
otrzymal dopiero w 2 r. n.e.). W zamian za to senat oryginal tej przeróbki, która jest przekladem, a tylko
przyznal mu tytul Augusta ("swiety, wzniosly"), uznajac w ostatniej strofie wyrazniej odchodzi od swego wzoru,
jego wyjatkowe stanowisko w panstwie, wynikajace zob. Katullus, Poezje, Bib!. Nar. Ser. II nr 105, s. 46 n.;
z ogromu faktycznej wladzy, jaka rozporzadzal jako Antologia liryki greckiej, Bib!. Nar. Ser. II nr 92, s. 105 n.
dozywotni naczelny wódz wojsk stacjonujacych w pro- Mozemy równiez skonfrontowac tekst jego przekladu
wincjach cesarskich (imperium proconsulare); cywilnym elegii Kallimacha Warkocz Bereniki (c. 66) ze znacznymi
odpowiednikiem tej wladzy wojskowej, obok wielu' in- partiami oryginalu. Tak pomyslnie nie przedstawia sie
nych, bylo' przede wszystkim dozywotnio sprawowane sta- sprawa w wypadku Horacego. Poczatkowy wiersz ody
nowisko trybuna ludu, skromne na' pozór, ale dajace I 18 dokladnie odpowiada zachowanemu wierszowi Alka-
prawo weta wobec uchwal zgromadzenia ludowego i se- . josa, ale juz w nastepnym rzuca sie w oczy koloryt
natu . oraz - nietykalnosc, atrybut wladzy królewskiej rzymski ("w zyznej okolicy Tyburu", gdzie Horacy ma
z pomazania bogów. Zreszta pomazancem boskim byl posiadlosc), a refleksje moralne w w. 7 nn. nosza wy-
Oktawian jako syn adoptowany ubóstwionego po smierci razne pietno Horacjuszowskie. Wodzie I 9 dwie pierwsze
Juliusza Cezara, a przez przynaleznosc do' rodu julij- strofy to swobodna przeróbka Alkajosa (zob. Antologia
skiego potomek Wenery, matki Eneasza. W 23 r. zre- liryki greckiej, BN, s. 124) ale i tu italskie rysy (góra So-
zygnowal równiez z przyslugujacego mu dotychczas zwy- rakte, snieg niezwykly w Italii, sabinski dzban). Wiecej
czajowo przywileju piastowania cqrocznie urzedu jednego daje porównanie ód I 14 i I 37 z zachowanymi wiersza-
z konsulów, wzmacniajac przez tOl pozory republikanskiej mi Alkajosa. Pomysl pierwszej z nich zaczerpnal poeta
legalnosci, a w zamian za to uzyskujac dowództwo takze z piesni greckiego liryka, w której ten, kreslac w dwóch
wojsk stacjonujacych w prowincjach senatorskich (im- pierwszych strofach obraz burzy, z jaka boryka sie
perium maius). okret-ojczyzna, zachecal spiskowców do walki z tyra-
Tym wydarzeniom towarzyszy liryka Horacego, da- nem U,w., s. 120). Jednakze juz obraz okretu niewiele
jac m. in. wyraz ostatecznemu przejsciu poety na po- ma wspólnego z Alkajosem, a przestroga' skierowana do
zycje augustowskie, wierze w boskie poslannictwo i bos- okretu przed niebezpieczenstwem, jakie mu grozi na
kosc Augusta oraz poparciu jego dazen politycznych wodach Wschodu, zwlaszcza zas osobiste wyznanie poety
i ideologicznych. przy koncu, to wszystko nalezy naj scislej do Horacego

i
 -.....-.....-.-
..~

x XXII
STOSUNEK DO LIRYKOW GRECKICH CHARAKTER LIRYKI HORACEGO XXIII
n
c
r i posiada wymowe calkiem obca. greckiemu wzorowi. pulatnie odwaza kazde slowo dazac do koncentracji. To
s Tym bardziej oda I 37, na zwyciestwo pod Actium; po- sprawia, ze liryka Horacego jest tak trudna do przelo-
I czatkowe wezwanie do weselenia sie odpowiada zacho- zenia na jezyki nowsze. Wynika z tego równiez krótkosc
1 wanym dwom wierszom Alkajosa z piesni na smierc ty- ód, które na ogól nie przekraczaja .pieciu do dziesieciu
rana 1\1yrsilosa (jw., s. 118), ale reszta to juz wlasnosc strof czterowierszowych, a spotykaja sie i krótsze, co
Horacego. Gdybysmy mieli wiecej piesni czy fragmentów jaskrawo odbija od maniery nowolacinskich nasladowców,
liryków greckich, i zaleznosc Horacego od nich, i jego zwlaszcza tych, którzy sa blizsi sredniowieczu. Dluzsze
samodzielnosc wystapilaby wyrazniej. Natomiast bez- sa ody, w których poeta nasladuje liryczne opowiadanie
sprzecznie wlasnoscia poety jest rozbudowa refleksji mo- Bakchylidesa. Najdluzsza liczy.; r8JL-wierszy, Horacy na-
ralnej w stopniu nie spotykanym w liryce melicznej zywa ja longum melos (III 4).~--.J: _\
.,j
Greków. Horacy-medrzec w Satyrach i Listach, takze Sam Horacy, zdajac sobie dobrze sprawe z istoty swe-
w Odach glosi swa zyciowa filozofie. Chocby z tego po- go talentu, zaznaczal "slabosc" swej Muzy i jej granice:
wodu mial prawo przeciwstawiac sie marnemu tlumowi nie nadaje sie ona do opiewania czynów Augusta, poeta
nasladowców (list I 19, 20). On tez próbowal przeszczepic pozostawia to innym, godniejszym, i w ten sposób bro-
chóralna liryke' Pind ara i Bakchylidesa na grunt liryki ni sie przed narzucaniem mu tematów "panstwowych"
. _melicznej (np. ody I 12 i 15; IV 4 i 14). . (tzw. recusatio 'odmowa', np. oda I 6, II 12, IV 2). Ale
~~ [Wiele pisano o róznicy, jaka zachodzi miedzy liryka i w granicach p.o~zji lirycznej wyznacza sobie skromniej-
nowoczesna a Horacym. Nie bedziemy sie tu wdawac sze miejsce. (Jegb piesni powstaja w znoju i trudzie.
w te rozwazania, odsylajac czytelnika do ustepu we Jak pszczola'--matynska zbiera mozolnie miód z kwia'-
wstepie T. SinId do szkolnego wydania poezji Horacju- tów, tak i on sklada piesni pelne znoju (operosa carmina,
sza 1. Miedzy innymi podkresla sie (Heinze), ze podczas oda IV 2, 27 nn.), a przeciwstawia je Pindarowi, którego
gdy liryka nowozytna jest przewaznie monologiczna, Ho- wena poetycka plynie jak górski strumien, porywajacy
racy z reguly zwraca sie do prawdziwego, czasem fikcyj- .w~zystko, co mu stanie na drodze.
nego rozmówcy. To od razu "naklada pewien tlumik ';~)".Stroficzna forma piesni Horacego - skladaja sie one
w wywnetrzaniu sie" (Sinko). Blizsza nam jest liryka z czterowierszowych zwrotek, a nawet te, które sa pi-
Katul1a. Brak wylewnosci lirycznej idzie u Horacego sane wierszem asklepiadejskim uzytym stychicznie, sa po.
w parze z ogromna autodyscypIina twórcy, który skru- dzielne przez cztery i drukowano je dawniej w strofacl
(E 11-,11, 18; III 30; IV 8, 10) ~ pozostaje w zwiazkt
1 (s. XXXVII-XL), zob. takze z literatury filologicznej z konwencja, która glosi, ze sa to piesni spiewane prz~
np. R. H e i n z e, Die horazische Ode (1929), w ksiazce Vom
Geist des Romertums, s. 184-212; Fr. K l i n g n e r, Horazische
dzwieku liry czy fletu. Poeta nazywa je piesniami -
carmina czy nawet raz me~0fJpózniej gramatycy nazwal
und moderne Lyrik, «Die Antike» VI 1930, s. 65-84; K. B u- je odami). Czy jednak byly' one rzeczywiscie przezna
c h n er, Vom Wesen der romischen Lyrik (1951), w ksiazce
56.
Studien zur romischen Literatur, III, Wiesbaden 1964, s. 42- czone do spiewania, jak piesni Alkajosa i Safony, po
zostaje ciagle kwestia sPdrna]

XXIV EROTYKA HORACEGO
VII. TEMATYKA LIRYKI HORACEGO
Milosc. Szereg ód, skierowanych do najznakomitszych
osobistosci epoki a otwierajacych ksiege I, przerywa ero-
tyk I 5 do anonimowej Pyrry. W ten sposób zaznaczyl
Horacy, ze temat milosci, tak wazny w liryce wszyst-
kich czasów, i u niego zajmuje poczesne miejsce. Rzeczy-
wiscie, w trzech pierwszych ksiegach prawie w jednej
czwartej jest mowa o milosci, podobnie jak w ksiedze
IV. Jako poeta milosci deklaruje sie Horacy wodzie
I 6, w której przeciwstawia sie poecie epickiemu; on
sam spiewa nie o wojnach mezów, lecz o biesiadach
i utarczkach dziewczat z chlopcami, ale czy to ma wol-
ne serce, czy plonie miloscia, nie oddaje sie jej w ca-
losci, ponad miare.
Erotyka Horacego wyprzedza w augustowskim Rzymie
najbardziej znana i typowa dla poezji rzymskiej ero-
tyke elegików - i jest od niej jak najbardziej rózna.
Wstepujac. w slady Katulla, który erotyke np. epigrama-
tyki greckiej czy komedii podniósl o ton wyzej, ujmu-
jac zwiazek milosny jako "wiecznotrwale przymierze
swietej przyjazni" (aeternum sanctae foedus amicitiae),
zwiazek,. który w intencji poety powinien trwac az do
smierci, a jesli sie wczesniej rozrywa, to z winy nie..
wiernej, niegodnej kochanki, pojmuja oni milosc jako
wszechpotezna sile, która owlada bez reszty poeta, wy-
pelnia mu zycie, jest slodka, ale zarazem gorzka i zlo-
wroga moca, spod której on nie moze, ale i nie chce
sie wydobyc. Ich kochanki - chetnie nazywaja ja swa
"pania" (domina), czego nie spotykamy u Horacego.-
to wyksztalcone (doctae puellae) i wytworne damy, nie-
koniecznie wyzwolenice, zyjace swobodnie i niezaleznie:
stanowisko kobiety zawsze bylo w Rzymie wyzsze niz
w Grecji. Konwencja literacka jedynej i - mutatis mu-
EROTYKI xxv
tandis _ dozgonnej milosci znalazla takze wyraz w tym,
ze jednej kobiecie poswiecone sa chocby poszczególne ksie-
gi elegii: to Propercjusza Cyntia = Hostia, Tibulla
Delia = PIania, to zwlaszcza Katulla Lesbia = Clodia,
dama z najpierwszego rodu rzymskiego, nazywane dla
"dyskrecji" imionami greokimi, okreslajacymi ich znaw-
stwo i zamilowanie do poezji. U Horacego te dziewczeta
licza. sie na- tuzin: Cynara, Phyl1is, Lalage, Phryne,
Chloe... i zmieniaja sie jak rekawiczki. Milosc to lekka,
igrajaca z uczuciem, dbala o to, zeby nie popasc w nie-
wole u jednej, na co najlepszym lekarstwem jest inna
milostka; to jedna jeszcze okrasa zycia, z której trzeba
korzystac, póki czas. Ta igrajaca z miloscia postawa
wydala tak wdzieczne erotyki, jak dialog kochanków
(III 9), jak z natchnien Anakreonta wywodzacy sie
obraz mlodej dziewczyny, plochliwej i jeszcze nie zna-
jacej milosci, i trwoznie od niej uciekajacej - ale
przyjdzie i na. nia czas... (II 5; I 23, znana z genial-
nego przekladu Jana Kochanowskiego). Wlasnie Ana-
kreonta! Dlatego w XVIII w., w czasach ogromnej po-
pularnosci Anakreonta, a wlasciwie pózniejszego zbior-
ku tzw. Anakreontyków, pasowano Horacego - jakze
nieslusznie - na anakreontyka. Wiele erotyków po-
swieconych jest cudzej milosci. Brak na ogól motywu za-
zdrosci, tak typowego dla elegików. W jednej odzie,
osnutej na tym motywie, zazdrosc wyrywa z ust poety
westchnienie do wiernej, dozgonnej milosci (I 13). Ho-
racy wie jednak dobrze, ze nie mozna liczyc na dozgon-
na wiernosc, cieszy sie z tego, ze sam uniknal mak
zazdrosci (1 5). Pan w sile wieku, który bawi sie
miloscia, lubi kokietowac swym wiekiem i raz po raz
wyrzeka sie milosci, np. wodzie III 26, gdzie jak wy-
sluzony zolnierz czy rzemieslnik sklada narzedzia swego
"zawodu", swej "wojaczki" (tak nieraz nazywaja milosc
 XXVI WINO PRZY.rAZ~
XII
rzymscy elegicy) i zawiesza je na scianach swiatyni; Greków i Rzymian. I dla Horacego przyjazn jest najw
murze, w ostatniej dopiero strofie pokazuje sie, ze ta rezygna- szym skarbem: "Nie masz ci, rozum mówi, nic
cego zv. cja nie jest szczera (podobnie wodzie IV 1). przyjaciele" (sat. I 5, 44). Do przyjaciól' zwraca
ratowi Uczta i wino to inny gatunek uciechy i radosci zycia. w swych piesniach, im zwierza sie z trosk, cieszy
slabszy' Laczy sie ona z miloscia: Wenus i Gracje, Kupido - to ich radoscia i boleje w smutku. Najwieksza okrasa z~
rozpust jedna z okras uczty. Ale wlasnie wino! Kazdy czytelnik jest swobodna pogwarka z przyjaciólmi przy wi
trucici( , Horacego wie, ile rodzajów wina wspomina poeta ze W rzedzie znakomitosci owych czasów, którym poswi
Nie znawstwem, i zazdrosci mu tego znawstwa, a zwlaszcza szereg poczatkowych' ód ksiegi I, na trzecim miejscu,
przykl tej praktyki. Nawiasem mówiac, sa to glównie wina raz po Mecerta'1;ie i Augdscie, znalazl sie Wer'giliusz.
lityce italskie: falerny, cekuby, massyki, wlacznie z pospo- gnajac wybierajacego sie w podróz. morska do Grl
nych litym cienkuszem sabinskim, z rzadka tylko pojawiaja poleca go bogom i statkowi, który wiezie "polowe jl
miejsc sie greckie (np. wino z Chios), przewazajace jeszcze duszy", a z troski o przyj aciela wywodza sie reflek
nie d u Katulla; Italia zaczynala wtedy stawac na wlasnych o niebezpieczenstwach i bezboznosci zeglugi (I 3). Te;
który nogach w produkcji wina i uniezalezniac sie od importu \Vergiliusza pociesza czulymi slowy po stracie przy
bójst' z Grecji. Potega wina to temat wielu piesni biesiadnych deI a (I 24), a Tibulla w strapieniach milosnych (I i
Rzyn Horacego (tzw. po gr. sympotikci), nieraz operujacych Cieszy sie z powrotu przyjaciela" towarzysza walki :r
pisat) chyba motywami Anakreonta, chociaz z zachowanych Filippi (II' 7). Ale najwiecej miejsca znalazlo sie I
disiu fragmentów greckiego poety zaden nie pozostaje w wyraz- protektora i w pewnej mierze przyjaciela Mecenasa; jl
Uld~ nym zwiazku z Horacym. Ich korona jest' prawdziwy, on dla niego nie tylko "wielka ozdoba i podpora", (
lych "regularny" hymn - do amfory (III 21): wino wyzwala i (znowu) czescia, polowa duszy; gdyby umarl, po ('
IV ,- od trosk, rozwiazuje jezyki, wydobywa najbardziej ukry- mialaby 'zyc druga polowa (II 17). Choc niewojownic
teg< te mysli, dodaje smialosci biednemu, pozwala latwiej zno- i slaby, chce mu towarzyszyc w wojennej wypraw:
prZl sic smutek i strapienia. Dla trzezwych przeznaczyl bóg jak ptak siedzi w gniezdzie czuwajac nad pisk1etaD
W' tylko troski (I 18). Nawet surowa cnota starego Katona choc wie, ze i tak nie obroni ich przed wezem (epod
jak' lubila od czasu do czasu ogrzac sie winem (III 21), gdyz Liryka refleksyjna. Do przyjaciól glównie zwraca E
dla "milo szalec, kiedy czas po temu" (IV 12, 28, Kochanow- tez Horacy wodach refleksyjnych, które stano'wia k,
niE ski). Natomiast raz po raz przestrzega poeta przed nad- rone jego liryki i jej specjalna, osobliwa. wlasciwos
uzyciem wina. To dzicy Trakowie maja zwyczaj upijac I wodach, podobnie jak w satyrach i listach, glosi H,
po sie i zaklócac uczte krzykami i bójka (I 27). Do czego racy swa madrosc zyciowa., bedaca swoista mieszanina eJ.
pl prowadzi naduzycie wina, poucza krwawa walka Lapi- mentów epikurejskich i stoickich. Czesto przeciwstaw
e] tów z Centaurami na weselu Hippodamii (I 18). wlasne pragnienia temu, o co w pocie czola ubiega s.
p' Przyjazn. Katullus znajdowal dla wyrazenia uczuc tlum: bogactwo, zaszczyty, wladze. On pragnie zyc sp<
przyjazni równie gorace slowa jak dla milosci. ,Odpowia- kojnie i beztrosko, pragnie swobody i niezaleznosc
b da to wysokiej randze, jaka przyjazn miala w zyciu pragnie dozyc w pelni wladz umyslowych starosci, osle
e

XXVIII LIRYKA REFLEKSYJNA
dzonej piesnia (I 31). Najwyzsze szczescie, spokój ducha
nie podlegly zmianom fortuny (II 16), daje czlowiekowi
poprzestawanie na malym. Kto trzyma sie w zyciu "zlo-
tego srodka", ten w szczesciu zachowa miare, przygoto-.
wany na zmiany fortuny, a w zlej doli nie upadnie na
duchu (II 10). Nie trzeba mysla siegac daleko w prze-
szlosc, ale cieszyc sie tym, co dzien niesie, i pelna reka
czerpac z uroków zycia (carpe diem, I 11, 7).
Z mysla o urokach swiata i zycia kojarzy sie czesto
mysl o smierci, której posepne a nieuchronne skrzydla
rzucaja cien na zywot zarówno biedaka, jak bogacza,
i sprawiaja, ze ludzkie szczescie jest ograniczone ciasny-
mi granicami krótkotrwalego zycia. Nie trwozy. ona jed-
nak poety, raczej zacheca do porzucenia troski o zniko-
me doczesne dobra i do radowania sie z powabów. swia-
ta. Szczególnie duzo jest o niej w ksiedze II. Jest to
jakby Horacjuszowa piesn o smierci, jak III ksiega poe-
matu Lukrecjusza. Entuzjasta Epikura chcial uwolnic
ludzkosc od strachu przed smiercia, odslaniajac przed
nia tajniki wszechswiata, który powstal z .atomów i w nie .
sie obróci. Horacy konczy ksiege II oda do Bakchusa,
który daje mu natchnienie (I 19), i ostatnia oda, w któ-
rej przepowiada niesmiertelnosc swej poezji (II 20). To
jest Horacjuszowe przezwyciezenie smierci.
Refleksja moralna towarzyszy poecie na kazdym kro-
ku. Np. pieknosc natury, dla której ma bystre oko i któ-
ra umie malowac drobnymi, ale wyrazistymi rysami, na-
suwa mu skojarzenia z ludzkim zydem i ludzkimi spra-
wami (I 9 lub obie piesni wiosenne, I 4 i IV 7). Ale
spotykamy u niego i piesni w calosci poswiecone re.flek-
sji moralnej. Glosi tu poeta zasady i porusza tematy nie-
raz podobnie do tego, co czytamy w Satyrach i Listach,
przy czym nie obejdzie sie bez prozaizmów. Tak np. roz-
wazania o bezuzytecznosci bogactw, z których i tak nie
-
REFLEKSJE MORALNE
XXIX
mozna korzystac, jesli przekraczaja to, co czlowiekowi
potrzebne do zycia (II 2), zywo przypominaja podobne
ustepy, chocby w satyrze I 1, utrzymane w tonie dia-
tryby cynicko-stoickiej. Najcelniejsze jednak okazy tej
liryki cechuje umiejetnosc konkretyzacji abstrakcyjnych
pojec filozoficznych i zasad moralnych, ukazania ich
w plastycznych obrazach. Tak np. w._odzie II 10 zalece-._
nie trzymania sie "zlotego' srodka" unaocznione jest
szeregiem konkretnych obrazów: nie puszczaj sie na pelne
morze, ale i nie trzymaj sie trwozliwie najezonego ska-
lamiWybrzeza, gdyz i jedno, i drugie jest niebezpieczne;
chron sie przed nedza (zaniedbana, opuszczona chata),
ale unikaj takze bogactwa budzacego zawisc (palac bo-
gacza). Po tych obrazach daje poeta kilka wskazówek
moralnych, aby przy koncu tej krótkiej, ale - jak to czesto
bywa u Horacego - wlasnie przez te zwiezlosc i koncen-
tracje dzialajacej na czytelnika ody powrócic do. punk::
tu wyjscia, obrazu zeglugi, ujmujac ode jakby w jedno-
lite ramy. Zwracajac sie do ludzi sobie bliskich, i to
w okreslonych okolicznosciach, nadaje tym rozwazaniom
ceche czegos przez siebie i przez nich osobiscie prze-
zytego, jak we wspomnianej wyzej opzie I 3. -- f
) Potega i niesmiertelnosc piesni. 'Y/- dedykacyjnej odzie
ksiegi I, a zarazem calego zbiorku, zwróconej do Mece-
nasa, przeciwstawiajac sie dazeniom wiekszosci ludzi
do slawy, bogactwa i zaszczytów, okreslil poeta jako
marzenie swego zycia, aby Mecenas zaliczyl go do rze-
du lirycznych wieszczów; wtedy siegnie glowa do gwiazd 7~j
(I 1). W koncowej odzie ksiegi II (II 20) przepowiadal so':--
bie, ze zmieni sie w labedzia i wzniesie sie ponad ziem-
ski padól, ze piesni jego znane beda, jak daleko siega
imperium rzymskie. 'V ostatniej odzie ksiegi III i ca-
lego zbiorku' (III 30) mógl juz z duma stwierdzic, ze
wzniósl sobie pomnik trwalszy od spizu i ze nie wszy-
 x:
HORACY A RELIGIA
xxx POTEGA PIESNI

stek umrze, gdyz piesni jego zyc beda tak dlugo, jak swiadczy to, ze poeta oddala sie, wlasnie w okresie f:
dlugo istniec bedzie Rzym.
lir~ki, od pozycji epikurejskich.
Do tematu wrócil Horacy pózniej, w ks. IV, w dwóch 1~ 0Vs.ród.._pi.es1.1iHoracego _~potykamy- n,iejeden hymn
umieszczonych obok siebie w centralnym miejscu ksiegi bogów. Zauwazono;'" ze .'bogowie, do których' zwraca
odach 8 i 9. W pierwszej slawi poezje, która skutecz- Horacy, to przede wszystkim ci, których kult laczy
niej niz pomniki, zapewnia godnym chwaly mezom nie- w jakis sposób z Augustem, to bogowie "augustows
smiertelnosc (dignum laude virum Musa vetat mori) pod których opieke princeps oddawal swój Rzym. A ,
i chroni ich imie od zawistnego milczenia (taciturnitas Wenus, matka rodu julijskiego, Apollo wraz z sio
invida), a nawet wprowadza ich w niebieskie podwoje Diana, patron Augusta, którego opiece przy.pisywano z
zaliczajac do bogów, w drugiej wrózy takze swojej pie- ciestwo pod Actium (oda I 31 z okazji poswiecenia S'
sni niesmiertelnosc, tak jak piesni Pindara i innych tyni Apollina Aktyjskiego na Palatynie), Merkury, ZI
obok Homera - tu slawna strofa o tylu mezach przed nany z Oktawianem wodzie I 2. Znaczyloby to Ir
Agamemnonem, których pamiec pokryla noc zapomnie- iz religijnosc Horacego pozostaje w zwiazku nie t:
nia, gdyz nie znalezli wieszcza. z jego zblizeniem sie do stoicyzmu, oficjalnej filo.
Te Horacego ody sa naj dobitniejszym wyrazem wia- i republild rzymskiej, i pryncypatu, ale i z ostatecz:
ry ~starozytnych w potege i niesmiertelnosc piesni, która przejsciem na pozycje ideologiczne Augusta, który w
antycznemu czlowiekowi w pózniejszych czasach za- ligii widzial fundament nowego ustroju i pragnal
stepowala do pewnego stopnia wiare w niesmiertelnosc rodzic dawna rzymska religijnosc. Wynildem tej j~
duszy. Znalazly tez, jako klasyczny wyraz samowiedzy wtórnosci religijnych nastrojów poety pozostaje faki
wieszcza, glosny oddzwiek u poetów wszystkich czasów, hymny te nie przemawi~a ~o wspólczesnego czy tell
poczawszy od epoki Odrodzenia, które tak wysoko po- sa jakies sztywne i zimne::;\.l:
"--,- .~. W hymnie na czesc :J\tlerkurego (I 10) slawi go Ho
stawilo stanowisko poety,-:..f. v.
jako tego, który wynalazl lire i palestre i w ten sp
Bogowie. Wodzie I 34 opowiada Horacy, jak on, zlagodzil dzikie obyczaje pierwotnych ludzi. Cent!
dotychczas z rzadka tylko i skapo oddajacy czesc bo-
" miejsce zajmuje tu zabawna historia o tym, jak bó~
gom, poszukiwacz i wyznawca zawodnej i szalonej mad~ szcze jako dziecko oszukal .karcacego go brata ApoJ
rosci (epikurejskiej), pod wplywem zdarzenia zdawaloby dajac dowód swych zdolnosci do oszukiwania (bóg
sie drobnego, mianowicie gromu, jaki padl w pogodny ców i zlodziei); tak samo pomógl Priamowi zmylic
dzien z jasnego nieba, nawrócil sie, widzac w nim do- ty Achaj ów. Przypomina to zywo familiarne nieraz'
wód wszechmocy bogów, którzy potrafia wedle swej towanie bogów w hymnach aleksandryjskiego Kallim:
woli powalic moznego, a wyniesc na wysokosci nedz- Dopiero na koncu wspOInina o roli boga jako tego, 1
nego. Te 'przemiane, jaka wedlug swiadectwa poety odprowadza cienie zmarlych do podziemia. Zimna
1 w nim sie dokonala, porównywano do przemiany Sza- cjalnosc niektórych hymnów najwyrazniej moze
wla w Pawla, z pewnoscia przesadnie. W kazdym razie stepuje w hymnie, czy raczej wezwaniu do hyml11
ej

XXXII PIESNI o BOGACH
czesc Apolina i Diany, którzy maja odwrócic od narodu
rzymskiego i Cezara wojne, glód i zaraze i skierowac
ich - na wrogów (I 21).
W zwiazku z takim charakterem piesni o bogach po-
zostaje moze fakt, ze Horacy na ogól nie przestrzega po-
etyki hymnu, który jako zwiazany scisle z liturgia mial
u Rzymian i Greków wyraznie okreslony schemat wy~
plywajacy z praktycznego przeznaczenia. Daje raczej. wa-
riacje na temat hymnu - kazda jest inna - zaznaczajac
tylko z lekka stale jego czesci skladowe. Taka oryginal-
na wariacja jest tez wdzieczna oda do zródla Banduzji
(III 13). Elementy hymnu widzimy wodzie I 21: wezwa-
nie boga, okreslenie jego mocy, wreszcie prosba. Naj-
bardziej przemawia do. nas hymn do Fortuny (grecka
Tyche) , I 35, której kult byl szczególnie zywy u Greków
w epoce hellenistycznej, a takze u Rzymian: we wspom-
nianej odzie I 34 wlasnie Fortuna uosabia potege bogów.
Najbardziej zas "regularnym" hymnem jest chyba _ wiazywal swiadomie do uchwaly senatu, który w 27 r.
oda do amfory (dzbana 'fina)., .III 21.
Liryka patriotyczna. iJ.1ówiac o przemianie duchowej,
jaka nastapila w Horacym w okresie jego twórczosci li-
rycznej, podciagano pod nia równiez i te strone jego li-
ryki, która - zdawaloby sie na pierwszy rzut oka _ Interpretacjom "ód rzymskich" jako poematu, który
pozostaje w ostrej sprzecznosci z ogólnym charakterem
jego twórczosci, skierowanej w glab duszy samego po-
ety:, Szczególnie w XVIIIw. .widziano w Horacym bez-
trosiaego piewce zewnetrznych uroków zycia, a jego liry-
ke patriotyczna uwazano za produkt uboczny, obcy oso-
bowosci poety, bedacy wynikiem nacisku z zewnatrz,
nieomal . jakby poezje dworska czy propagandowa. Mó-
wiono równiez (T. Zielinski) o przemianie nie tylko re-
ligijnej (za swiadectwem samego poety, wodzie I 34),
ale i politycznej, powolujac :sie takze na ostatnia strofe
ody I 1.i...-Takiej koncepcji sprzeciwil sie ostatnio V.
\.
- ku ksiegi szesciu piesni o podobnej tematyce i o tej
--
\
~
LIRYKA PATRIOTYCZNA XXXIII
PaschI dowodzac przekonywajaco, ze oba te aspekty
osobowosci poety wspólistnialy w nim od poczatku (Ho-
raz und die Politik, Heidelberg 1956).
Zastrzezenia wobec patriotycznej liryki Horacego od-
nosza sie glównie do piesni pózniejszej IV ksiegi ód, pi-
sanej w czasach, kiedy Horacy byl juz jakby oficjalnym
wieszczem pryncypatu, ale równiez do piesni ksiag wcze-
sniejszych.
Tzw. "cykl" ód rzymskich (III 1-6) uznal wielki nie-
miecki historyk Rzymu, Teodor Mommsen (1889), jako
calosc, za poemat uswietniajacy zalozenie pryncypatu
i gloszacy podstawowe przewodnie idee moralne i poli-
tyczne nowego wladcy. Inny zas historyk, Alfred Do-
maszewski (1904), posunal sie nawet do twierdzenia, ze
slawiac dawne cnoty rzymskie, jakie chcial odrodzic Au-
gust, Horacy laczyl je z osoba samego princepsa i na-
postanowil zawiesic w kurii zlota tarcze z napisem glo-
szacym, ze jest on ucielesnieniem czterech starorzym-
skich cnót: mestwa, sprawiedliwosci, laskawosci i poboz-
nosci.
mialby charakter okolicznosciowy, a moze nawet pow-
stal pod naciskiem ze strony Augusta czy Mecenasa,
sprzeciwil sie wielki znawca Horacego, Ryszard Heinze
(1929). Dowodzil on, ze nie moze tu byc mowy o ja-
kims z góry powzietym planie okolicznosciowego "cy-
klu", juz chocby z tego powodu, ze mozemy z pewnym
prawdopodobienstwem okreslic w przyblizeniu czas po-
wstania poszczególnych "ód rzymskich". Niektóre z nich
sa wczesniejsze od roku 27; dopiero wydajac je, pola-
czyl je poeta w jedna calosc, zaznaczajac zreszta ich
przynaleznosc do siebie przez umieszczenie na poczat-
3 - Bibl. Nar. S. II, Nr 25 (Horacy: Wybór paezji)
"

XXXIV CYKL OD RZYMSKICH KSIEGA «LISTOW» XXXV

samej formie metrycznej, co sprzeciwia sie na ogól sto- da Oktawiana przed ostateczna rozgrywka. Uznanie go
sowanej przez niego zasadzie kompozycji "ksiegi piesni". za zbawce, który jest zeslany Z nieba i jako bóg tam
Z tym zgadza sie fakt, ze od dawna na prózno biedza powróci (oda I 2), jest naturalnym wynikiem drogi, jaka
sie uczeni nad skonstruowaniem jakiegos principium com- przebyl Horacy od stronnika zabójców Cezara (r. 42)
positionis rzekomego "cyklu". Nalezy wiec je uwazac do "augustejczyka", a jego liryka patriotyczna równie
za utwory samodzielne i powstale w wyniku osobistego szczerym i autentycznym wyrazem jego naj glebszych
za kazdym razem przezycia poety. uczuc, jak liryka osobista, i zwiazana jest organicznie
Zreszta wyrazone Yl nich mysli spoty ka sie i w in- z caloscia jego dziela.
nych, czesciowo wczesniejszych odach Horacego. Tak np.
.w jednej z wczesniejszych ód, napisanej chyba przed
Actium (III 24), glosi poeta koniecznosc powrotu do VIII. LISTOW KSIEGA I
"wielkiej cnoty ojców" jako jedynego lekarstwa na roz-
przezenie moralne, a wodzie II 15 przeciwstawia roz- Czy rzeczywiscie zawód, jaki sprawilo poecie malo
pasanemu zbytkowi i checi uzycia prostote' zycia osobi- entuzjastyczne przyjecie przez publicznosc, byl powodem
stego dawnych Rzymian: zyli oni skromnie, za to nie porzucenia liryki? W' 'ostatniej piesni zbiorku przepowia-
szczedzili pieniedzy na wspaniale budowle publiczne dal przeciez niesmiertelnosc swym piesniom, a i dotych-
i swiatynie bogów. Przeniesienie zasad, jakimi kierowal czas obserwowalismy, jak w poszukiwaniu nowych srod-
sie Horacy w zyciu osobistym, na zycie narodu obser- ków wyrazu przerzucal sie z jednej dziedziny w inna.
wujemy i w "cyklu ód rzymskich"; w pierwszej z nich W kazdym razie po wydaniu trzech ksiag piesni zarzu-
jest mowa wlasnie o tym,. co czlowiekowi zapewnia cil liryke i powrócil do poezji heksametrycznej. Tak po-
szczescie osobiste. . wstala, w latach 23-20, I ksiega Listów (Epistulae).
Jako goracego patriote poznalismy Horacego juz W programowym liscie I 1, skierowanym znowu do
w obu epodach: szesnastym, pisanym ok. 40 r. przed po- Mecenasa, motywuje poeta ten nowy zwrot w swej twór-
kojem w Brundisium, i siódmym, takze wczesniejszym, czosci wiekiem. Jak wysluzony gladiator wycofuje sie
w którym poeta daje wstrzasajacy wyraz troski o losy z areny, póki czas, nie czekajac, az skompromituje sie
narodu wstrzasanego wojnami domowymi, podobnie jak wobec publicznosci, tak i on odklada na bok wiersze
wodzie I 14. Jesli nie wystepuje w nich jakas okreslona i inne igraszki (versus et cetera ludicra), porzuca "po-
koncepcja polityczna, to rozwój wypadków wy~azujacy ezje" L~_yvraca ._d? rO~V\T!,:~a_nl1lor?l~y.c_l1.')jakie stanowily
naocznie, ze czynnikiem ladu i obronca rzymskich trady- przede wszystkim---tresc przeksztalconej przez niego sa-
cji staje sie Oktawian, doprowadzila poete, podobnie jak tyry. Wraca do nich w nowej formie, liscie poetyckim,
cala Italie, pod sztandary Oktawiana. Napisana zaraz i starszy wiekiem, i przeobrazony (non eadem est aetas,
po zwyciestwie pod Akcjum oda I 37 nie tylko daje non mens), szuka madrosci i prawdy i to go calego po-
wyraz radosci ze zwyciestwa, ale nadto wyraza w poe- chlania.
'tyckim ujeciu zasadnicze hasla, jakie glosila propagan- I tu jego stanowisko filozoficzne nie jest jednolite.
 .
XXXVI STOICYZM I EPIKUREIZM WYNURZENIA OSOBISTE XXXVII II!
1',

Nie przysiegajac slepo na slowa jednego mistrza (iurare uczte (5); ni~ brak i dowcipnego listu polecajacego mlo- !I:
J
in verba magistri), nie trzymajac sie jednej szkoly, raz dego Septymiusza Tyberiuszowi, który nie lubil protek- Iii
tu, raz tam zawija, gdzie go zaniesie wir, i tu, i tam cji (9). Wszystko to okraszone subtelnym humorem Iii
gosc przelotny. Ale na pierwszym miejscu kladzie stoi- i wdziekiem. !iI
cyzm: "to staje sie czlowiekiem dzialania i zanurzam Oczywiscie, nie brak i osobistych wynurzen, które li!
sie w falach zycia publicznego, prawdziwej cnoty straz- wzbogacaja znany nam juz wizerunek duchowy poety. !II
nik i nieodstepny towarzysz", na drugim dopiero, ze To przepiekna pochwala wsi i zycia wiejskiego, prze- 1"

starego narowu, epikureizm: "to znowu ukradkiem wra- ciwstawionego pelnemu trosk i niepokojów zyciu miej- H
fil

cam do nauk Arystyppa i staram sie sobie poddac rze- skiemu w liscie do przyjaciela Aristiusza Fuskusa (10) II
1..
czy, a nie siebie rzeczom" (w. 21-24). W satyrach wy- i do zarzadcy folwarku poety (14). Ale przede wszystkim
smiewal skrajnosci stoickiej doktryny. Teraz sam w li- list 7 do Mecenasa, niezwykle wazny dla charakterystyki ;;;1
'1

scie I 16 wyposaza starorzymski ideal vir bonus cechami poety, w którym dajac wyraz wdziecznosci za dobrodziej-
medrca stoickiego, vir bonus et sapiens (w. 72). Niczemu stwa, jakich od niego doznal, podkresla równoczesnie Iii"
sie nie dziwic, niczego nie pozadac -
to jedynie daje swe prawo do niezaleznosci. Dla stosunków w Rzymie "
II
spokój ducha i szczescie (list 6). Nie w dalekich podró- ciekawa jest gaweda o tym, jak nalezy obcowac z wiel- 'I
zach uciszysz niepokój serca; czego szukasz daleko, jest kimi tego swiata (17). "Ii
tuz, w malej miescinie latynskiej, jest w tobie samym Zamyka ksiege list do ksiazeczki, która poeta wypu- ,I
"
(11). List. 2 zawiera moralny wyklad Iliady i Odysei: szcza w swiat (20), kreslac przy koncu w paru slowach ..ii
w tamtej pokazuje poeta zgubne namietnosci Achillesa swój portret fizyczny i duchowy wraz z okresleniem II:
!
i Agamemnona, których nalezy unikac, w tej pozyteczny roku wydania ksiegi. Poprzedzajacy go list do Mecenasa
do nasladowania przyklad Odyseusza, który gluchy na zawiera literackie wyznania poety i zapowiada listy
pokusy swiata dazy nieugiecie do celu. Jakze dziwnie ksiegi II poswiecone calkowicie zagadnieniom literatury.
i obco brzmi to w ustach subtelnego liryka i artysty.
Ale wylacznie zagadnieniami moralnymi zajmuje sie
zaledwie pare z tych listów, któr,e zalicza sie do naj- IX. NAWRÓT DO LIRYKI: CARMEN SAECULARE
piekniejszych dziel rzymskiej literatury, zarówno ze I IV KSIEGA ÓD
wzgledu na zawarta w nich gleboka madrosc filozoficz- 4 .
na, jak i subtelna kulture umyslowa i towarzyska ów- Nawrót Horacego do liryki spowodowany byl .impul-
czesnego Rzymu, jaka sie w nich odzwierciedla. Nie- sem zewnetrznym. W 17 r. August urzadzil tzw. "obrze-
które z nich, krótsze i utrzymane w formie prawdziwe- dy wiekowe" (ludi saeculares). Takie obchody swiecono
go listu, reprezentuja rózne jego rodzaje, jakie wyróz- juz w Rzymie w 249 r., a potem w 146 r. Wedlug rzym-
niala starozytna teoria listu. Poeta donosi o nowinach skich wierzen symbolizowaly one ukonczenie jednego ,
z Rzymu spragnionemu ich przyjacielowi, który bawi wieku, a rozpoczecie nowego, szczesliwszego, w który I
na Wschodzie (8), pyta go o nowinki (3), zaprasza na wstepujac oczyszczano sie z win poprzedniego. Uczeni

I
------
 XXXVIII OFICJALNY POETA PRYNCYPATU
czasów Augusta obliczali czas trwania wieku na 100
wzglednie 110 lat. Zgodnie z tym, kiedy po smierci
Cezara w 44 r. ukazala sie na niebie kometa, sidus
lulium, kolegium haruspików orzeklo, ze zapowiada ona
nadejscie nowego wieku, a Wergiliusz, dajac wyraz
nastrojom, jakie wywolalo zawarcie pokoju w Brundi-
sium miedzy Oktawianem a Antoniuszem w 40 r., które
zdawalo sie zapowiadac koniec wojen domowych, proro-
kowal nadejscie nowego "wieku zlotego": novus saecuZo-
rum nascitur ordo; w Eneidzie IV 792 powtórzyl te
zapowiedz, laczac ja juz wyraznie z osoba Oktawiana
Augusta.
Dopiero jednak w 17 r. zdecydowal sie August wzno-
wic stary rzymski zwyczaj, wyzyskujac go dla opromie-
nienia nowego ustroju aureola wierzen religijnych jako
spelnienia marzen Rzymian, gdy po za~ezpieczeniu gra-
nic rzymskich na wschodzie i zachodzie powrócil do
Rzymu w 19 r. i szeregiem ustaw wzmocnil wewnetrzna
organizacje panstwa. O przebiegu uroczystosci informuje
,}. wielka inskrypcja, znaleziona w Rzymie w 1890 r. Kon-
czy sie ona slowami: Carmen composuit Q.
FZaccus. Powierzenie Horacemu napisania takiego hymnu
Horatius
j zwraca sie poeta wodach
d ("zamówienie panstwowe") pasuje go na oficjalnego
n' poete pryncypatu. Po smierci Wergilego w 19 r. byl on
rzeczywiscie glówna postacia na rzymskim Parnasie.
pr - .Jedyny :rzeczywisty hymn Horacego, przeznaczony do
p odspiewania przez chóry chlopców i dziewczat na zakon-
e', czenie trzydniowych uroczystosci, odpowiada w swym
Pl ukladzie ich przebiegowi. Jakkolwiek nie nalezy do naj-
lepszych plodów jego Muzy, glosi wymownie potege Rzy-
bc mu Augustowskiego, miasta ukochanego przez bogów,
ep nad który nie ujrzy nic wiekszego na ziemi slonce
wedrujac po firmamencie niebieskim, i slawi dobrodziej-
stwa, jakie przyn~osla Rzymowi dzialalnosc Augusta.
:o.-.-..
POCHWALY AUGUSTA XXXIX
Tematy i nastroje "augustowskie"
~._ nadaja tez pietno
czwartej ksiedze piesni, na która zlozylo sie 15 ód pisa-
nych przewaznie w latach 17-13, a wiec juz w nowym
"saeculum": rok 13 to rok, w którym senat uchwalil
zbudowac oltarz pokoju, Ara Pacis Augustae, (skonczo-
ny w 9 r.) jako wyraz wdziecznosci Rzymian. l
Swetoniusz w zyciorysie Horaceg~, ze August
"tak cenil jego pisma i uwazal, ze beda one wiecznie
zyly, iz nie ty.lko polecil mu napisanie Piesni wiekowej,
ale równiez sklonil do opiewania zwyciestw jego pa-
sierbów, Tyberiusza i Drususa, nad Windelikami, i tak
zmusil go do tego, aby do trzech ksiag dodal, po dlugiej
przerwie, czwarta". Wynikiem tych inspiracji sa oba
epinikia (4 i 14), stanowiace ciekawa próbe przeszczepie-
nia na grunt liryki melicznej chóralnych epinikiów Pin-
dara. Strzegaca dotychczas zazdrosnie swej niezaleznosci
Muza Horacego wprzega sie tu w sluzbe wladcy slawiac
juz nie tylko jego samego, ale i czlonków jego rodziny
(tony dynastyczne!), w których blyszcza cnoty Klaudiu-
szów i ich ojczyma (tak u Pindara z pochwala zwyciezcy
laczy' sie pochwala jego rodu). Do samego zas Augusta
5 i 15. W pierwszej z nich
daje wyraz uczuciom, z jakimi steskniona ojczyzna ocze-
kuje powrotu wladcy, który bawi daleko w zachodnich
prowincjach panstwa, i slawi dobrodziejstwa, jakie wy-
swiadczyl on Rzymowi zabezpieczajac jego granice na
zewnatrz, umozliwiajac spokojna prace rolnikom i pod-
noszac moralnosc spoleczenstwa. Podobna pochwale
Augusta, jako dawcy pokoju, zdobytego zwyciestwami,
zawiera oda 15, konczaca w. znamienny sposób i czwarta
ksiege, i w ogóle dzielo liryczne wenuzyjczyka. Widziec
w tym wszystkim tylko rezultat nacisku ze strony wlad-
cy byloby przesada i niesprawiedliwoscia wobec poety.
.Jego rozwój duchowy doprowadzil go do afirmacji za-
 XL ELEMENTY On
slug Augusta, w czym laczy sie z nim cale ówczesne po-
kolenie. Wysoka wartosc artystyczna tych ód tylko w ten
sposób staje sie zrozumiala. Taldch piesni nie pisze sie
na rozkaz. "
Rozpoczyna ksiege oda do Wenus, w której poeta,
bliski' piecdziesiatki, wyrzeka sie milosci, uroczyscie
stwierdzajac, ze juz nie jest tym, kim byl, gdy wladala
nim Cynara; odsyla boginie do domu mlodego Paulusa
'Maksymusa, aby przy koncu piesni wyznac, ze jest jesz-
cze czuly na powaby pieknego chlopca Liguryna (por.
ode III 26). Ody 10-13 to znowu grupa piesni erotyczno-
-sympotycznych, jakie znamy z pierwszego zbiorku liry-
ków, a tak samo wiosenna piesn 7 jest odpowiednikiem
mlodzienczej ody I 4. Ale zasadniczy ton calej ksiedze
nadaja, oprócz ód "augustowskich", umieszczonych na
markantnych miejscach, trzy ody o potedze i niesmiertel:
nosci piesni. Oda 3 nosi charakter osobistych wyznan
poety i wyraza wdziecznosc Muzie, której zawdziecza on
swój talent, oraz dume poety, który wreszcie zdobyl
publicznosc rzymska dla nowego rodzaju poezji. Dwie
dalsze (8 i 9) omówiono juz w zwiazku z ksiegami I-:-III.
X. LISTO W KSIEGA DRUGA I LIST DO PIZONOW
(SZTUKA POETYCKA)
,-
;:. \ W tych latach powstal.aJez_List.6'w_ksieg:l TI~ladaj9..
sie na nia trzy-""dluzsze listy omawiajace wylacznie za-'
gadn:~nialit~raCKie;1{toryffilf~y juz J?oEr~~i~E?_~'" '
sWiecal WleIeuwa-grrwsatyracET w liscie I 19. Oparte
nie tylko na greckiej teorii literatury, ale równiez na
osobistych doswiadczeniach zebranych w latach mody na
poezje w Rzymie (scribimus indocti doctique poemata
passim 'i poeci, i grafomani, piszemy na kazdym miejscu
"----
«LISTOW» KSIEGA II XLI ji
I
poematy'), glosza one credo literackie Horacego, które
naj ogólniej mozna ujac jako program klasycyzmu "augu-
stowskiego", ale zarazem zawieraja krótBeTdOsadnie
ujete, latwe do zapanuetama stwierdzeEia" maJ
nie tylko w ramach poetyki klasycznej. ~t.
W liscie pierwszym zwraca sie poeta do samego
Augusta. We wspomnianym juz Zyciorysie Horacego no~
tuje Swetoniusz, ze August, przeczytawszy "gawedy"
Horacego, zalil sie w liscie do niego, iz nie znajduje
w nich wzmianki o sobie, i w ten sposób "wycisnal
z niego ekloge skierowana do cesarza, zaczynajaca sie
od slów: Cum tot sustineas..." (tj. wlasnie list II 1). Uj-
mujac w pierwszych trzech wierszach lapidarnie i traf-"
nie zaslugi wladcy, dowcipnie i zrecznie przechodzi poeta
do wlasciwego tematu, a i przy koncu równie zrecznie
wykreca sie od slawienia" czynów Augusta. Z glebi serca
poety wywodzi sie skarga na zachowawcze gusta rzym-
skiej publicznosci, która chetnie czyta dawnych poetów,
a nie ma zrozumienia dla nowej poezji. Inaczej bylo
u GrekQw, których zamilowanie do literatury i zawsze
czujny zmysl dla nowosci sprzyjaly rozwojowi pismien-
nictwa. W krótkim, ale cennym dla nas zarysie rozwoju
literatury, szczególnie dramatycznej, w Rzymie od cza-
sów, kiedy "podbita Grecja podbila z kolei nieokrzesane-
go zwyciezce i wprowadzila sztuki do Lacjum", Horacy
oddaje sprawiedliwosc jej walorom (np. tragicznemu du-
chowi archaicznej tragedii rzymskiej), pietnuje natomiast
nieokrzesanie i niski poziom kunsztu poetyckiego.
W liscie drugim, skierowanym do Juliusza Florusa,
punktem wyjscia jest odpowiedz na wymówki przyja-
ciela, ze rzadko do niego pisze i nie przysyla mu swych
utworów. Wiek to sprawia, ze zaniechal pisania wier-
szy, a takze rózne gusta czytelników, których trudno
zadowolic, i troski zycia miejskiego; 'dlatego poeci ucie-
-
 XLII TRAKTAT O POEZJI POGLADY ESTETYCZNE XLII]
.'

kaja Z !lliasta i chronia sie w gajach i na wsi. Poeta nia .skonfrontowac, choc nie bezposrednio, poglady. Ho-
skarzy sie na stosunki, jakie panuja wsród braci lite- racego i Neoptolemosa, który w III W. spopularyzowal
rackiej (genus irritabile vatum); lasi na pochwaly i po- teorie estetyczne Arystotelesa i Teofrasta. Horacy jed-.
chlebstwa, byle czym sie nie zadowola, Z wielkim znaw- nak "wzbogacil wywody Neoptolemosa wlasnymi do-
stwem opisuje trud pisarza w ksztaltowaniu stylu, w do- swiadczeniami literackimi i wlasnymi przemysleniami"
borze wyrazów. Obecnie zaniechal poezji, a stara sie ra- (Sinko). Od niego tez pochodzi, jak sie teraz przyjmuje
czej zycie swoje ksztaltowac
. niz wiersze. List konczy na skutek badan glównie H. Dahlmanna (1953), podzial
sie rozwazaniami nad tym, co daje szczescie czlowiekowi .~ ars 'sz!pka', artifex 'poeta', nie spotykany w zadnej
i o co powinien zabiegac: nie gonic za bogactwami, ale poetyce starozytnej, o ile oczywiscie mozna mówic o ja-
poprzestac na malym, uwolnic sie od namietnosci i po- kiejs scislej dyspozycji w utworze, który rozmyslnie sta-
zadan, aby przy koncu zycia móc spokojnie odejsc i po- ra sie zachowac bieg swobodnej pogawedki.
wiedziec sobie: "dosc bawiles sie, dosc jadles i piles - Tekstu Sztuki poetyckiej nie umieszczamy w niniej-
szym tomiku, odsylajac czytelnika do prozaicznego prze-
,\",,~s ci teraz odejsc". kladu prof. Sinki. Tutaj wspomnimy tylko o zasadniczych
\;\ L List trzeci, do Pizonów, ojca i synów, to wlasciwie
paru kwestiach, jakie porusza Horacy, i o pewnych jegQ *
ca~Jra~~~~_o_..pg.e~H. ujety 'Y-..!~~0!§.bk:gawedy' (~76
wierszy); nacisk na dramat, dziwny u Horacego, który znakomitych sformulowaniach.. Bedzie to wiec np. pó: (r;(~
nie uprawial tego. rodzaju poezji, tlumaczy sie zarówno stulat .
przykladem
olitosci. dziela sztuki, zilustrowan
zaczerpnietym
na poczatku
ze sztuk p astycznych. Beda
G
rola dramatu w Poetyce Arystotelesa, jak i zamilowa-
niami adresatów, którzy próbowali swych sil w drama- to wywody o stosunku talentu wrodzonego (ingenium)
cie, a nie mniej pozostaje w zwiazku z usilowaniami do kunsztu i rzemiosla literackiego (ars). Konkluzja
odrodzenia starorzymskiej tragedii, jakim pa~ronowal Horacego brzmi, w 408 nn. (w przekladzie M. Mottego):
sam August. List wczesnie zajal odrebne miejsce i juz
Czy zdolnosc, czy sztuka wiersz doskonalym uczyn!,
przez gramatyków starozytnych cytowany jest jako De Nieraz pytano. Ja nie wiem, co by bez zyly obfitej
arte poetka libero Poetyka Arystotelesa i List do Piwno 'W Sama usilnosc zgolala, albo tez zdolnosc bez pracy.
Boracego to najbardziej \.,- znane
.~ sformulowania zasad kla- Tak to z nich jedno pomocy szuka drugiego w przyjaznym
sycznej poetyki. -- t \' -.. , , .~...........
Spisku. .

l)(f-riie-.-taK-da~rna wiedzielismy tylko z notatki scho- W kwestii, nad która zastanawiali sie estetycy sta-
liasty Porfiriona, ze Horacy "przeniósl do tego utworu rozytnosci, co jest .wlasciwV'm zadaniem popzji, dawac
nauki o sztuce poetyckiej Neoptolemosa z Parion, nie przyjemnosc (przezycie artystyczne), czy pouczac (w. 333
wszystkie wprawdzie, ale najwybitniejsze". Dopiero jed- nn.): -~~-
nak odkrycie przez Chr. Jensena (w 1918 r. w papirusie
herkulanenskim) traktatu epikurejczyka Filodemosa z I W. Albo pozytek chca przyniesc, albo zabawic poeci,
p.n.e., O poematach, takze opartego na Neoptolemosie Lub jednoczesnie przyjemnosc zlaczyc z pozytkiem dla
i czesto z nim polemizujacego, pozwala do pewnego stop~ zycia... . .
 XLIV HORACY O RZEMIOSLE PISARSKIM
zajmuje Horacy równiez stanowisko posrednie, w. 343-4:
'W8zYstkie zas 'glosy pozyska, laczac przyjemnosc
~ Kto czytelnika nie tylko bawi, lecz oraz poucza.
'.
Trudno tu referowac subtelne wywody Horacego
z pozytkiem,
o róznych gatunkach poezji i o zagadnieniach rzemiosla
.
pisarskiego (m. in. takze o doborze wyrazów i ich zyciu,
o zamieraniu niektórych, a odnawianiu sie innych, nie-
raz w nowym znaczeniu). Warto jednak wskazac na
zwiezle sform~owanie___E!.§L~i.._za~~c!y~ta~_~y-tnycht _*~
dzi~ zanim uJr~ -swiatlo dzienne, Ir1E~L.,by~" dlugo
'\ ~olerowane i _~~_9.~.kQ!l_~1~ne-l-Lp.?WL~.Q,_.9_.1aL_przelezec
V w biurku\nonum prematur in annum..L._w 388) oraz
~ na majace juz absolutne, bez wzgledu na wyznawane
zasady poetyki, znaczenie stwierdzenia, ze jesli poeta
chce wzruszyc czytelnika, to musi wpierw sam przezyc
uczucia, jakie chce w nim wzbudzic (si vis me flere, do-
lendum est primum ipsi tibi, w. 103).
XI. HORACY U POTOMNOSCI
Starozytnosc i sredniowiecze. Jak za zycia, tak i po
smierci pod wzgledem popularnosci nie moze sie Ho-
racy mierzyc z Wergiliuszem i Owidiuszem. Jednakze
wkrótce dostal sie do szkoly i stal sie przedmiotem zain-
teresowania uczonych gramatyków-filologów. W I w. n.e.
za czasów Nerona M. Valerius Probus sporzadzil krytycz-
ne wydanie jego pism, dzieki czemu rozporzadzamy
dobrze przekazanym tekstem, a sposród poprawek ko-
niekturalnych, jakie w ciagu wieków poczynili filologo-
wie, niewiele zostalo powszechnie przyjetych. Cenny jest
-
W STAROZYTNOSCI I SREDNIOWIECZU XLV
ciorys pióra historyka i filologa Swetoniusza, autora
Jwotów Cezarów (w. II). :I{omentarz Akrona (w. II/III)
nie zachowal sie. Natomiast posiadamy komentarz Por-
firiona (w. III), oraz pózniejsze tzw. Scholia pseudoacro-
niana. .
Rozmaite byly losy gatunków poetyckich, jakie upra-
wial Horacy. 2yjacy w drugiej polowie I w. n.e. nauczy-
ciel wymowy, Kwintylian,' w swoim dziele pt. Ksztalce-
nie mówcy (Bib!. Nar. S. II, nr 62, s. 284), uwaza, ze
z liryków rzymskich Horacy "bodajze jedyny zasluguje
na to, zeby go czytac"; obok niego mozna by co naj-
wyzej postawic .Cezjusza Bassusa. Jednakze dalszy roz-
wój liryki w Rzymie pozostaje raczej pod znakiem Ka-
tuIla i neoteryków. Najwiekszym po Horacym lirykiem
Rzymu, ale juz chrzescijanskiego, jest Prudencjusz
(w. IV), który zreszta niemalo mu zawdziecza. Nato-
miast jako klasyk rzymskiej satyry znalazl Horacy kon-
tynuatorów, z których Persjusz (za Nerona) akcentuje
szkolny, diatrybiczny charakter satyry (diatryba stoicka
na tematy moralne) i zamiast przykladami z zycia poslu-
guje sie nieraz postaciami czerpanymi z satyr Horacego,
a Juwenalis (za Domicjana) zastepuje usmiechnieta i wy-
rozumiala madrosc Horacego "swietym oburzeniem" mo-
ralisty wobec bledów ludzkich (facit indignatio versum
'oburzenie dyktuje wiersze').
W wiekach srednich Horacy, c~tywany w szkolach
i przepisywany w klasztorach (ok. 250 rekopisów, po-
czawszy od IX w.), do szerszych kól czytelników docieral
glównie przez Satyry i Listy: ceniono madrosc w nich
zawarta. Wielka tez powaga cieszyla sie tak zwana wtedy
Poetria. Zapotrzebowanie chrzescijan na liryke pokry-
waly hymny koscielne, Prudencjusz, Paulinus z Noli.
Wyjatkowym objawem sa hymny ku czci sw. Kwiryna,
pióra Metellusa, zakonnika w Tegernsee w Bawarii
 XLVI RECEPCJA HORACEGO W NOWO:2;YTNOSCI SZCZYTipOPULARNOSCI HORACEGO XLVII

(w. XII), pisane w metrach Horacego, a i w jezyku na ksiazka E. S t e m p l i n g e r a, Das Fo'rtleben der hora-
nim sie wzorujace. zischen Lyrik seit der Renaissance, Leipzig 1906.
Renesans i wieki nowsze. Dopiero humanizm i rene- Oczywiscie renesansowa i. pseudoklasyczna teoria
sans powolal Horacego do nowego zycia i odkryl go dla poezji opiera sie na Sztuce poetyckiej: lacinska Poetyka
literatury europejskiej. Horacego-liryka odkryl wielki Juliusza Cezara Skaligera we Francji (1561), L'Art
. prekursor nowych czasów, Petrarka (1304-1374), ale poetique Boileau (1674), a tradycja Horacego-satyryka
przyjaciel jego, Boccaccio, zna tylko Satyry i Listy. szczególnie zywa jest takze we Francji od w. XVII:' Sa-
Wlasciwie dopiero w póznym renesansie wloskim (ko- tires i Lettres Boileau. Szczyt popularnosci poety przy-
niec XV i XVI wiek) mnoza sie szeregi jego nowolacin- pada jednak na intelektualistyczny wiek XVIII; kres
skich nasladowców w róznych krajach Europy, zarówno jej polozyl romantyzm.
w renesansie, jak i w kontrreformacji - w Bawarii
Jakub Balde (1603-1668), u nas takze jezuita K. M. Sar- i ~- XII. HORACY W POLSCE
biewski (1595-1640). Jeszcze w XIX-XX 'w. pisze la- ;.,.-}r-
cinskie liryki pod wplywem Horacego Giovanni Pascoli I Juz pierwsi poeci nowolacinscy spod znaku huma-
(1855-1912), obok wloskich, bardzo przez Wlochów ce- niZmu, od poczatku XVI w., pisuja od czasu do czasu
nione. Dziwaczna odmiana tych nowolacinskich nasla-
lacinskie ody w metrach :EIoracjanskich~r~czej jednak
downictw jest cala masa tzw. chrzescijanskich "parodiae w postaci wywodzacej sie ze sredniowiecz~\ 'Mógl tu rów-
Horatianae", których autorowie (od drugiej polowy niez zawazyc przyklad wedrownego apostola humanizmu
XVI w.), najpierw protestanci, potem i jezuici, zacho- w Niemczech, Konrada Celtisa (1459-1508), którego krótki
I
wujac nieraz naj scislej bieg mysli poszczególnych ód, pobyt w Krakowie w latach 1489-1491 wywarl pewien
wtlaczaja w nie na sile tresci chrzescijanskie i teolo- wplyw na rozbudzenie humanizmu .w Polsce, a który
giczne, poslugujac sie zwrotami poety, przenoszonym~ wydal cztery ksiegi ód i ksiege epodów (Argentorati
w sposób :naiwny i nieraz niesmaczny na nowe i obce 1513):l.Ody horacjanskie pisano w Polsce (np. Joachima
im tresci. Bielskiego Carminum liber, 1588) az do czasów Stani-
slawa Konarskiego (jego Opera lyrica wyszly w 1767 r.),
Ale równiez renes~nsowa liryka w jezykach ojczystych a jeszcze Adam Mickiewicz napisal Ode in Bomarsundum
staje teraz pod znakiem Horacego (obok Petrarki), ze captum, skierowana do Napoleona III. Ale najwiekszym
wspomnimy chociaz Plejade Ronsarda, u nas szkole Jana osiagnieciem nowolacinskiego horacjanizmu w Polsce jest
Kochanowskiego. '

niewielki zbiorek Jana Kochanowskiego, Lyricorum libeZ-

W rezultacie dlugoletniego (az do konca XVIII w.)
wspólzycia z liryka Horacego istnieje we wszystkich kra-
jach i we wszystkich jezykach Europy niezliczona ilosc
przekladów, parafraz, nasladowan, trawestacji i parodii
do kazdej ody Horacego. Daje o nich wyobrazenie chocby
Zus (1580) oraz jezuity Macieja Kazimierza Sarbiewskiego
(1595-1640) Lyricorum Zibri IV, epodon liber (Leyden
1631), który w calej Europie zaslynal jako Horatius Sar-
maticus, a jeszcze z poczatkiem XIX w. byl czytywany
w angielskich szkolach zamiast Horacego.
 XLIX
XLVIII HORACY W POLSC." POLSKIE PRZEKLADY HORACEGO
, .1
! ~..
I ,I
l ,!
Kto 'po Mikolaju Reju wezmie do reki Piesni Jana z wyjatkiem kilku, jako juz przelozonych przez Kocha- i, I
Kochanowskiego, ten najlepiej uprzytomni sobie role, nowskiego, dal lekarz-humanista, zasluzony tlumacz I' ,I
jaka w rozwoju polskiej liryki odegral Horacy. ~~Ee Ekonomiki, Etyki i Polityki Arystotelesa, Sebastian Pe- \' d
I j
z nich sa prze~a.Jni, nie.I:aL.[.e-~..?lnYJ.!)4JQ~_Eiwier-. trycy z Pilzna: Horatius Flaccus w trudach wiezienia i
IJ
niejgz"~cn !l_Q1imie;i-Jub.._ _wiec.el_.J!W9b()<l_1?:Y~p par:afraz _ moskiewskiego na utulenie zalów... w lyrickich piesniach I,
i spolszczenJ_!y_ irg!y~lL~~..".kaZ-gy;r;rLk[oku spoty kamY..J~<;ha zawarty, Kraków 1609. Trudno tu zreszta mówic o tlu-
maczeniu w naszym pojeciu tego slowa. Autor stosuje l.,
nie-
lektUry .-!l.§re-~_e.gO~IpE_t.Y-'wa9.b.)__.Qbr.ai..a~}i;_.'fuyslach.,
raz przywodzacych na pamiec rzymskiego poete, nawet bardzo czesto proceder spolszczania i imion, i stosun-
\ i
gdy sie z niego bezposrednio nie wywodza (zestawil je ków, a nieraz na kanwie Horacego snuje wlasne po- I', I
I
np. S. Rzepinski w' szkolnym komentarzu do Horacego). mysly ("podaje wyklad Horacego wedle porzadku zawzdy, !i
Liryczna twórczosc Kochanowskiego stanowi jeden z nie- ale wedle slów nie zawzdy"). W kazdym razie wyznacza
!'
wielu w literaturze swiatowej przyklad twórczego prz'e- nam pierwszenstwo w przekladaniu ód Horacego przed I''JI
ksztalcenia natchnien Horacjuszowych. Pozostaje to Anglikami i NiemcaIni, a niedlugo po Francuzach i Wlo- l',j."I
w pewnej mierze w zwiazku z pokrewienstwem zarówno chach. '

lirycznego talentu poety, jak i jego osobowosci (nieza- :~\ \~[erniejszy jest przeklad prawie wszystkich ód i epo- r.
1
leznosc poety, ucieczka od dworu, chronienie sie w wiej- 'dów pióra Jana Libickiego (1647).'Ale lepiej przekladali
skie zacisze). . czy parafrazowali Horacego poeci, kazdy po pare piesni,
Ten ksztalcacy i uszlachetniajacy z poczatku, potem jak w XVI w., po Janie Kochanowskim, poeta z jego II!
krepujacy wplyw Horacego trwa, poprzez poetów ze szko- szkoly Jan Smolik (ok. 1560 - po 1598), a w czasach ba- ;!
li
ly Kochanowskiego, az do konca XVIII w. (Adama Na- roku Samuel Twardowski (zm. 1661), Wespazjan Kochow- \

ruszewicza Liryków ksiag czworo). Natomiast, podobnie
jak we Francji, satyry i listy Horacego staly sie wzo-
rem dla Satyr Naruszewicza (1779), Satyr i listów Igna-
cego Krasickiego, a Sztuka poetycka, za posrednictwem
Boileau, dla Sztuki rymotwórczej Franciszka Ksawerego
Dmochowskiego (1788)~j, \_
--.1 I
XIII. PRZEKLADY HORACEGO W POLSCE
Zwlaszcza liryka Horacego kusila poetów wszystkich
czasów, wzywajac ich do szlachetnego wspólzawodnictwa
w trudnym zadaniu przekladania jej na jezyk polski.
Pierwszy kompletny przeklad wszystkich ód i epodów,
ski (1663-1700), a zwlaszcza Morsztynowie: Hieronim
(ur. ok. 1580), Jan Andrzej (ok. 1620-1693), Zbigniew
(ok. 1628-1689). _"" { ,..,
Zaroilo sie od przekladów z Horacego za Stanislawa
Augusta, podobnie jak we Francji. Popieral je sam król,
na obiadach czwartkowych odczytywali swoje próby rózni
poeci rywalizujac ze soba, drukowanQl je potem w «Mo-
nitorze» i w «Zabawach Przyjemnych i pozytecznych».
Przy poparciu finansowym króla, a staraniem Narusze-
wicza, wydano tez wybór najlepszych przekladów daw-
niejszych i stanislawowskich, po kilka kazdej ody, we
wspanialej szacie graficznej ("najpiekniejsza
Sielanek polskich - -
obok
ilustrowana ksiazka polskiego ro-
koka", Z. Staniszewski): Piesni wszystk~e Horacjusza
4 _ Bib!. Nar. S. II, Nr 25 (Horacy: Wybór poezji)
 LJ
L PRZEKLADY HORACEGO W POLSCE PRZEKLADY POETOW MLODEJ POLSKI

przekladania róz'nych, Warszawa 1773 (przedruk w Wil- Warszawska" 1869), a najlepsze Ody wybrane (57 ód
nie 1819). Zawiera ona przeklady m. in. Antoniego Wis- i 6 epodów) znakomitego tlumacza Odysei Lucjana Sie.
niewskiego, Franciszka Kniaznina, Józefa Koblanskiego, mienskiego, Kraków 1869. Wsród tlumaczy p~esni wid.
J. E. Minasowicza, Onufrego Korytynskiego, Franciszka nieja nazwiska Adama Mickiewicza (II 2 i trawestacje
Zablockiego, no i oczywiscie Adama Naruszewicza (jego ody III 30), Cypriana Norwida (II 7, a zwlaszcza znako.
przeklady, 80 ód, wyszly równiez osobno w r. 1778, 1805, mita II 18, ogloszone. w 1862 r;), Adama Asnyka (I 30
1826), którego takze wlasna twórczosc liryczna wiele II 3), Felicjana Falenskiego (I 4, 22, lIII, 6), Henryk;
zawdziecza Horacemu. Wartosc artystyczna' tych wszyst- Sienkiewicza (I 5, 11, 22, 23, III 26, wdzieczna parafraz:
kich przekladów nie jest wielka, nie przetrwaly one epodu 2).
próby czasu, ale w kazdym razie jest faktem, ze i one Piekne i entuzjastycznie przyjete przez krytyke (nr
byly narzedziem w tej ogromnej i zbawiennej dla przy- T. Sinko) poetyckie przeklady-transkrYPcje Konstanteg'
szlosci pracy nad oczyszczaniem i doskonaleniem polskiej Mariana Górskiego (21 ód w zbiorku Wierszem 18$3-189~
mowy, jakiej dokonalo pokolenie stanislawowskie. Osobne Kraków 1904) prowadza nas do poetów Mlodej Polsk
wsród tych tlumaczy miejsce nalezy sie znakomitemu których dorobek zasluguje na uznanie. To poza Lucjaner
styliscie Stanislawowi Trembeckiemu (ody II 10, lIlIO, Rydlem (10 ód i 2 epody) Wlodzimierz Tetmajer (13 ód
III 11, satyra II 6, a zwlaszcza swietny, choc nie caly, Leo Belmont, Gustaw Danilowski, Jan Pietrzycki, wdziec7
list III).' . ne, choc nie glebokie przeklady Józefa Czarnowskieg
'j: CE)atyry i listy przekladali w XVIIIw. Jakób Izycki (w tomiku Poezje, 1913, ód 13). Nie obce wplywom pOE
(wiekszosc satyr i pare listów), Marcin Matuszewicz (sa- tyki mlodopolskiej sa przeklady Ludwika Hieronim
tyry, 1784), F. K. Dmochowski (listy, 1814), Julian Ursyn Morstina, który je oglaszal w czasopismach literackie}
Niemcewicz (Ody, satyry i listy, wyd. w Lipsku 1867 - poczawszy od krakowskiego (~Museionu» 1911, a po wojnj
kilka ód, pare satyr i listów); Sztuke poetycka O. Kory- wydal juz kompletny przeklad Piesni (1947), jak -
tynski (1770), Jacek Przybylski (1803); Ignacy Potocki i to w wiekszej mierze - niedawno zmarlego Tadeus:z
(1801). -; !." Bochenskiego (16 ód, w czasopismach filologicznych o
. ',".--
Na poczatku XIX w. calego Horacego przetlumaczyl 1928 r. i w Okolicy Poetów 1937). Pierwszego z nich p.
profesor krakowski Marcin Fijalkowski - proza (Wroc- sowal prof. Gansiniec na "kongenialnego" tlumacza l
law 1818), a w drugiej polowie wieku w rytmach orygi- ryki Horacjanskiej. Sad to chyba przesadny, tym nif
nalu poznanski profesor i literat Marceli Mott Y (Satyry mniej jako przeklad calosci Piesni przewyzsza on wa
1853, Listy 1856, wraz z odami i epodami 1896). Z wi- toscia poetycka wszystko, co dotychczas w polsce zr!
lenskich tlumaczy pierwszej polowy wieku wymieniamy bj9no. .
Kantorberego Tymowskiego Ody wybrane z ksiag róz- 1.;.1 \ Kto szuka w przekladach Horacego nie .wlasnej, po
nych, rymowym i nie-rymowym wierszem (1816). Lepsze ./ tyckiej koncepcji, poetyckiego spojrzenia i próby o
i wierniejsze sa wybrane (24) ody, glównie religijne dania w jezyku ojczystym jego wartosci, ale porno'
i patriotyczne, Aleksandra Krajewskiego ("Biblioteka w zrozumieniu oryginalu, chetnie si~ga po przekla<
 LII
NOWSZE PRZEKLADY POLSKIE
filologiczne ("profesorskie"), starajace sie realizowac po-
stulat "wiernosci", nieraz za cene poezji. Najbardziej
z nich znane i uzywane to kompletny przeklad Piesni
(Kraków 1920, wraz z wiekszoscia epodów) Józefa Zawi-
rowskiego oraz Poezje Jana Czubka (Kraków 1924), któ-
ry dal, trzeci po Fijalkowskim i Mottym, przeklad calego
Horacego.\ ~'Wlaszcza przeklady Czubka, cenionego niegdys
tlumacza-\LirYków greckich (1883) i Katulla (1898), sa
wodach nieudale, a swa "jedrnoscia ", a raczej rubasz-
noscia WYWoluja czasem wrazenie niezamierzonego. hu-
moru, przywodzac na pamiec wiersze slawetnego ks. Baki.
RYtmy oryginalu starali sie narzucic mowie polskiej po
Mottym m. in. Wincenty Ogrodzinski, Piesni wybrane
(Nowy Targ .1912) i Tadeusz Weclewski, Wybór piesni li-
rycznych (Zloczów 1929).
Przeklady pOjedynczych piesni, pióra róznych auto-
rów, przewaznie filologów klasycznych, ukazywaly sie
w 20-leciu miedzywojennym w czasopismach filologicz-
nych: «Kwartalnik Klasyczny», «Przeglad Klasyczny» (po
wojnie w «Meandrze»). Popieral je zwlaszcza wielki uczo-
ny, a zarazem niestrudzony popularyzator antyku, prof.
Ryszard Gansiniec, zachecajac do przekladów i otwierajac
dla nich lamy swych pism, takze dla najmlodszej gene-
racji (w «Filomacie»), czasem zbyt liberalnie. Wsród tych
tlumaczy pierwsze miejsce, zarówno co do ilosci, jak
i co do jakosci, nalezy sie Józefowi Birkenmajerowi
(zm. 1939), historykowi literatury, poecie i tlumaczowi,
który szczesliwie laczyl wiedze z talentem literackim
(30 ód, 1 epod, 1 satyra), oraz Idzie Wieniewskiej, ambit-
nie operujacej sWobodnym rymem i rytmem _ jej prze-
klady ukazywaly sie w róznych czasopismach ogólnych
od 1924 r., potem w «Przegladzie Klasycznym», inne po-
zostaja w rekopisie (36 ód, oraz 23 w rkp.).
~--
PRZEKLADYWSPOLCZESNE LIII
Osobne miejsce nalezy sie jeszcze jednemu przekla-
dowi wszystkich ód pióra przedwczesnie zmarlego Ta-
deusza Feliksa Hahna (1901-1936). Wydal je w szczuplym
nakladzie z papierów po synu jego ojciec, prof. Wiktor
Hahn (Piesni ksiag czworo, Lublin 1936), wskutek czego
nie sa tak znane, jak by na to zaslugiwaly przez swoje
niewatpliwe wartosci poetyckie, jakkolwiek razi w nich
niekiedy jezyk zbytnio i raczej zewnetrznie stylizowany
na staropolszczyzne. Ale najlepsze, co notujemy na tym
pol u po Janie Kochanowskim, to kilka ód przelozonych
przez Juliana Tuwima (I 9, 22, 34, II 19, 20, III 25, IV 3,
oglaszane w czasopismach literackich w latach 1936-1938).
Cechuje je podobna powsciagliwosc i autodyscyplina, jaka
jest wlasciwoscia Horacego-liryka. Podobna adekwatnosc
srodków wyrazu i unikanie wtretów obcych konwencji
poetyckiej wieszcza wenuzyjskiego stosuje, gdy chce,
Kochanowski, prócz niego moze Asnyk, czasem Rydel.
,,~.<:W naszych czasach- poeci rzadziej siegaja po Hora-
.I cego. Szkoda, ze Jacek Bochenski oglosil, czy tez w ogóle
przetlumaczyl tylko jedna ode (III 12, «Zycie Literackie»
1961), bo przeklad to znakomity. Ciekawe sa równiez
próby Zygmunta Kubiaka (ody I 11, 30, 31, II 14, IV 7,
11, epod 13) w wydanym niedawno przez niego tomiku
Muza rzymska, Warszawa 1963, wierszem nierymowym,
wierne, a zarazem przemawiajace do wspólczesnego
czytelnika. ...
Dla satyr i listów rozporzadzamy prócz swobodnych,
ale trafiajacych w ton oryginalu przekladów Listów
I ksiegi Felicjana Falenskiego, dwoma heksametrycznymi
przekladami Marcelego Mottego oraz Pawla Popiela (Sa-
tyry i Listy, Kraków 1903), jak równiez przekladem
w tradycyjnym trzynastozgloskowcu Jana Czubka, któ-
rego jedrnosc i dosadnosc, choc i tu troche przesadna,
 LIV
ZASADY WYDANIA
ZASADY WYBORU PRZEKl...ADOW LV

jest na miejscu, szczególnie w satyrach. Sztuke poetycka kiego, co zawarte jest w subtelnej, staraJ:?nie odwazo-
czytamy we wspomnianym
deusza Sinki:- ." przekladzie prozaicznym Ta- nej sztuce rzymskiego liryka, wiernosc ta nie moze po-
-. .I\ legac na dokladnym 'oddaniu wszystkich szczególów. Sta-
rano sie jednak odrzucic przeklady, których autorowie,
ZASADY UKLADU I WynORu PH.ZEKT:.ADOW
czy to w szczególach czy w ogólnej koncepcji, "uzupel-
lJiaj:," ITOI':l<'<'gO"vtr<~t[lmi utrzymanymi w obcej mu
Obecny tomik Biblioteki Narodowej ma zastapic po- konwencji literackiej; odnosi si(~ to, niestety, i do tak
przedni Wybór poezji, opracowany przez Józefa Zawi- dobrych przekladów, jakimi sa nieraz mlodopolskie, i do
rowskiego (1923). Rózni sie od niego ukladem, iloscia tak wartosciowego skadinad przekladu L. H. Morstina,
tekstów oraz, co wazniejsze, doborem przckbdów, zwlasz- kUJI'y tez uwzgledniono w bardzo niewielkiej mierze.
cza liryki. Zachowano wiec tradycyjny uklad, wysuwa- Zwiazana z tym niejednolitosc przekladów wynagradza
jacy na czolo liryczne utwory, rezygnujac z ukladu chro- ich czytelnosc, a usprawiedliwia niewatpliwy fakt, ze
nOlogicznego wobec trudnosci, na jakie on napotyka. zadnemu z dotychczasowych polskich tlumaczy nie udalo
Powiekszono znacznie udzial liryki (na 104 ody opusz- sie równiez dobrze przelozyc nie tylko calego Horacego,
czono 8, Zawirowski 18), dodano pare satyr, a zwlaszcza ale i calosci jego liryki w jej duzej róznolitosci. Stad
listów ksiegi I, podobnie jak Zawirowski OPUSzczono tez pochodzi, ze niektóre ody byly tlumaczone przez
Sztuke poetycka, która czytelnik Biblioteki Narodowej wielu i dobrych poetów, inne zas do nich nie trafialy
znajdzie w tomiku Trzy poetyki klasyczne, w prozaicznym jak np. ody patriotyczne, do pewnego stopnia takze
przekladzie T. Sinki (Bibl. Nar. Ser. II, Nr 57). refleksyjne. Uwzgledniono wiec przeklady od polowJ
I(
li Co sie tyczy doboru przekladów liryki, to w przeci- XIX w., mniej wiecej od Felicjana Falenskiego, sta
I wienstwie do Zawirowskiego, który dal wylacznie wlasne rajac sie zarazem dac przeglad naj wybitniej szych poetóV\-
l, przeklady, dokonano wyboru przekladów róznych auto-
j' jacy puszczali sie w zawody z Horacym-lirykiem. W brakl
rów, podobnie jak to uczynil prof. Gansiniec w swoim takich zamieszczono przeklady "filologiczne", zwlaszcz
szczuplym Wyborze poezji Horacego, wydanym na gdy chodzilo o mozliwa wiernosc dla' przeciwstawieni
2000-letni jubileusz Horacego, ale na innej zasadzie. ich swobodniejszym parafrazom, zamieszczonym w De
Mozna by ja okreslic slowami: liryka Horacego w oczach datku, który daje przeglad starszych przekladów i p,
poetów. Uwzgledniono wiec przede wszystkim przeklady rafraz, nieraz kwalifikujacych sie do pomieszczenia w w~
poetyckie, których autorowie daja jakas osobista kon- borze, ale pisanych jezykiem archaicznym.
cepcje i staraja sie wyrazic Horacego srodkami prze- Róznorodnosc przekladów przejawia sie równiez w ró
mawiajacymi do wspólczesnego czytelnika. Oczywiscie, norodnosci miar metrycznych, jakich uzywaja tlumac
wzglad na to, aby ta koncepcja, o ile moznosci, nie do oddania poszczególnych metrów Horacego. Wykluczo'
znieksztalcala Horacego, w pewnym stopniu na "wier-
zas w zasadzie te przeklady, których autorowie star,
nosc" wobec oryginalu, odgrywal tu takze pev/na role. sie narzucic jezykowi polskiemu miary oryginalu wbr(
Poniewaz nie da sie w jezykach nowszych wyrazic wszyst- jego naturze; wlasciwie tylko strofa saficka ma na1
 l.'
I
LVII ,l
ZASADY WYDANIA
LVI ZASADY WYDANIA
.\
niechano przyjetego przez niektórych tlumaczy i wydaw- I
raJny odpowiednik w jezyku polskim, a poza tym ionici I
a minore (III 12, por. osmiozgloskowce Piesni o ziemi cóW zwYczaju podawania W komentarzu krótkiej "tresci" \
naszej Wincentego Pola). poszczególnych utworów -
niech J?rzemawiaja do czy-
telnika same, natomiast skonstruowano w komentarzu
W utworach heksametrycznych Zawirowski dal nie-
rymowane, heksametryczne przeklady Mottego i Po- tytuly, w satyrach i listach nieraz dluzsze, orientujace
piela. W obecnym wyborze zachowano Mottego w obu w tresci.
listach ksiegi II, zreszta dano pierwszenstwo tradycyj-
nemu trzynastozgloskowcowi. Satyry sa jednolite: Czu-
bek jako najlepszy z dotychczasowych; z dwóch bardzo .
dobrych heksametrycznych przekladów satyry I 9, L. H.
Morstina i J. Birkenmajera, dano pierwszenstwo temu ,,I'
ostatniemu, który zbliza sie do zywosci Czubka, a satyre
,
II 6 dano w nowym przekladzie Jana Sekowskiego, który \
i

dal sie takze poznac jako tlumacz Persjusza i .Juwena-

lisa. W Listach podstawe stanowi równiez Czubek, ale
pare umieszczono w swobodnym przekladzie Felicjana
Falenskiego (jedenastozgloskowiec). Przelamano tu rów- ,1\
'I
niez zasade nowoczesnosci przekladów, przyjmujac Niem-
cewicza list I l, a Dmochowskiego I 2 i 7, jako zaslugu- '1\
,
jace na przypomnienie, chocby ze. wzgledu na znane l!,
zalety jezyka i stylu pisarzy Oswiecenia.
':1
Przeklady traktowano jako teksty nie uzytkowe, ale "
literackie, wobec których obowiazuje jak najscislejszy
pietyzm. Poza ujednoliceniem i unowoczesnieniem orto-
grafii i interpunkcji nie dokonywano w tekscie zadnych
zmian (chyba tylko drobne, w porozumieniu z autorem),
w przeciwienstwie do praktyki przyjetej przez wydaw-
ców satyr Czubka w tomie Trzej satyrycy rzymscy (1958),
którzy np. tracace myszka formy imion wlasnych jak
Ikcy itp. zastepowali formami Ikcjusz itp., zostawiajac
je jednak tam, gdzie to nastreczalo wieksze trudnosci.
Ten pietyzm wobec tekstów poetyckich powodowal tu II
i ówdzie koniecznosc zwrócenia uwagi w przypisach na Iq
dowolnosci zmieniajace sens w sposób powazniejszy. Za- li
,.1
~;.
 ODY

KSIEGA I

1
Maecenas atavis edite regibus

o ty, którego niegdys królami byly przodki,

Mecenasie, mój skarbie, mój opiekunie slodki!
Bywa, ze czlek niejeden zywi jeno pragnienie,
By rozniecac kurzawe w olimpijsk,iej arenie,
5 A jezeli osiagnie mete powózka chyza,
Mniema, iz go ku bogom palma zwyciestwa zbliza.
Inny znowu sie wspina do kurulnych zaszczytów,
Zabiegajac o wzgledy tlumu zmiennych Kwirytów.
Tamten zas opatruje zbozem wlasne spizarnie
10Liczac, wiele tez korcy z rynków libijskich zgarnie.
Ów zas z zamilowaniem ziemie plugiem obrabia;
Nigdy w mysl mu nie przyjdzie siasc na poklad
korabia
1. Do Mecenasa - czego pragnie dla siebie poeta. Zob. takze
przeklad Ignacego Krasickiego w Dodatku, nr XI.
w. 1 królami byly przodki - C. Ci1nius Maecenas pochodzil
z królewskiego rodu etruskiego.
w. 7 kurulnych zaszczytów - urzedów (po lac. honores) edyla
kurulnego, pretora, konsula.
w. 8 Kwirytów -- uroczysty tytul pelnoprawnych obywateli
rzymskich.
w. 10 z rynków libijskich - w or. areis 'klepisk'; Libia
w pn. Afryce byla jednym z glównych spichlerzy Rzymu.
,- Bib!. Nar. S. II, Nr 25(HOracy: Wybór poezji)

')
 HORACY: WYBOR POEZJI
I ze strachem zeglowac przez ciesnine myrtojska:
Ponad skarby Attala woli zagrode swojska.
15Kupiec, gdy go na morzu grozny neka huragan,
Chwali wlosci swe ciche, zyskom nie szczedzi nagan,
Lecz niebawem w swiat plynie na skolatanej lodzi,
Boc nielatwo z dochodem niepokaznym sie zgodzi.
Niejeden zas wytrawny pieczeniarz, biesiad wyga,
20Przed kielichem starego Massyku sie nie wzdryga,
Wsród laki, co drzew cieniem i nurtem wody chlodnie,
Na gnusnych wczasach cale przepedza popoludnie.
Wielu obóz pociaga i dzwieki trab i surem,
Które przeczuciem wojny napelniaja ponurem
25Serca matek. Mysliwy w kniei przepedza noce,
A gdy warchlak marsyjski w sidlach mu sie szamoce,
Lub gdy wierne ogary wpadna na trop jelonka, -
Zapomina, ze w domu placze za nim malzonka.
Ja, gdy czolo uczone w swiete przystroje bluszcze,
30Bogom czuje sie bratem, nie dbam o ludzi tluszcze.
W chlodnym gaju, gdzie tancza z Nimf orszakiem
Satyry
w. 13 Ciesnine Myrtojskq - czesc Morza Egejskiego od wy-
sepki Myrtos kolo Eubei.
w. 14 skarby Attala - przyslowiowe, jak bogactwa królów
perskich; Attalos HI król Pergamonu w Azji Mniejszej
umierajac w r. 133 zapisal swoje królestwo Rzymianom;
utworzono z niego prowincje Asia, zródlo dochodów dla
panstwa i dzierzawców podatkó'w panstwowych, tzw. pu-
blikanów.
w. 20 starego Massyku - wino, od góry Massicus w Kam-
panii.
w. 26 warchlak marsyjski - odyniec w kraju Marsów, bit-
nego szczepu w Lacjum.
w. 29 czolo uczone - od czasów aleksandryjskich poeta nosi
przydomek doctus 'uczony'.
w. 29 w swiete... bluszcze - poswiecone Bakchusowi, na
równi z Apollinem wzywanemu przez poetów jako dawca
natchnienia, por. oda II 19 i III 25.
I
ODY
Polihymnia mi chetnie nastraja struny liry,
~uterpe mi wtóruje na swej sielskiej piszczalce,
A ja sobie i Muzom piesn te eolska ksztalce.
35Jesli na miano wieszcza zasluzylem z twej strony,
.Wierze, iz slawa moja uderze w niebosklony.
Józef Birkenmajer
2
lam satis terris nivis atque dirae
Dosyc juz sniegów zeslal Bóg tej ziemi,
Dosc ja gradami srogimi porazil
I w gro~y swiete bijac gromy swemi
Miasto przerazil.
5 PTzerazil ludy, ze sie po raz wtóry
Wróci wiek Pyrry, i placz, i zniszczenie,
Kiedy to Proteus wiódl w wysokie góry
Morskie stworzenie,
w. 32-33 polihymnia - Muza poezji hymnicznej, Euterpe
Muza poezji lirycznej.
w. 36 uderze w niebosklony, tj. wzniose sie do gwiazd.
2. Do Cezara Oktawiana, zbawcy zeslanego Rzymianom z nie-
ba. Pisana w zimie r. 28, na krótko przed zlozeniem przez
Oktawiana swych nadzwyczajnych uprawnien na rece
senatu, dn. 13 I 27.
w. 3 grody swiete - dwa wierzcholki Kapitolu, Arx i Ca-
pitolium.
w. 6 wiek pyrry - potop; Deukalion i Pyrra, jedyna para
ludzi, jaka ocalala od potopu i dala poczatek nowemu
pokoleniu ludzi, por. O w i d i u s z, Przemiany ks. I, BNt
S. II nr 76, s. 16 nn.
w. 7 Proteus -- bozek morski, pasacy trzode Neptuna (foki)
w morzu; przytaczaniem tradycyjnych "niemozliwosci"
(adynata) maluje poeta niezwyklosc sytuacji.
 HORACY: WYBOR POEZJI
ODY
'-
(19)

Wichry przepedza precz.

Zeby rycerska sila Z morza wrzacego toni,
Nie poniosla go w krwawy bój, 15Nie drgnie juz cyprys ni stare jesiony.
Miedzy trojanskie hufce?
J6zef Birkenmajer Troske o jutro rzuc!
Kazdy dzien ze spokojem
Przyjmij za losu dar,
Zapisz na dobro swoje.
9
20Baw sie Kamena i wiedz korowody,
Vides ut alta stet nive candidum Zanim ci przykry szron
Wlosy przysypie, mlody!
Spójrz, jak Soraktu szczyt Idz na ulice, w tlum,
Bialo sie jarzy w sniegu, Zaznaj milej swobody
Rzeki scial ostry mróz 25Schadzek wieczornych przy szepcie tajemnym...
I zatrzymal je w biegu,
5 Las sie pod sniegu ciezarem ugina. Chetnej dziewczyny smiech
Zdradzi ja w katku ciemnym,
Nie skap ognisku drew, Kiedy zesuwasz w dól
Sobie nie zaluj wina, Klejnot jej naramienny...
Kaz czteroletnie dac 30Niby sie wzbrania, lecz opór daremny.
Z dwuusznego sabina. Julian Tu,wim
10To cie, Taliarchu, przed mrozem uchroni.
10
Reszta - to bogów rzecz.
Ufaj im. Bo, gdy oni Mercuri, facunde nepos Atlantis

gini morza, chcac go uchroJtic od smierci pod Troja, ukry- Merkury, wnuku Atlanta wymowny,
la w przebraniu kobiecym wsród córek króla Likomedesa Cos pierwszych ludzi obyczaj surowy
na wyspie Skyros.
9. Do Taliarcha - Sorakte W sniegu i refleksje zimowe. w. 20 Kamena - lac. nazwaMuzy.
O stosunku do Alkaiosa zob. Wstep, rozdz. VI. w. 23 na ulice - or. na Pole (Marsowe), miejsce równiez
w. 1 Soraktu szczyt - Soracte, szczyt w górach sabinskich schadzek. .

(691 m., dzis. Sant'Oreste), w odleglosci 50 km od Rzymu, 10. Hymn do Merkurego. Por. Wstep s. XXXI. Zob. takze
widoczny z miasta przy pogodzie. przeklad Tadeusza Bochenskiego w Dodatku, nr XIX.
w. 9 dwuusznego sabina - amfora na wino. r 6 .- Bib!. Nar. S. II, Nr 25 (Horacy: Wybór poezji)

.. ---- .'
"

ODY '/21 )
HORACY: WYBOR POEZJI
20
11
Zmiekczyl przez zacnej palestry cwiczenia
I przez dar mowy! Tu ne quaesie-ris, scire nefas, quem mihi, quem tibi
5 Goncze Jowisza i bogów, rod::jcu
Lutni wygietej! Chce dzis spiewac ciebie, Nie pytaj prózno, bo nikt sie nie dowie,
Cos wszelka zdobycz skryc zrecznym fortelem Jaki nam koniec gotuja bogowie,
Umial w potrzebie. I babilonskich nie pytaj wrózbiarzy.
Gdy groznym glosem straszyl cie Apollo, Lepiej tak przyjac wszystko, jak sie zdarzy.
10Zes nie chcial oddac ukradzione woly, 5 A czy z rozkazu Jowisza ta zima,
Skradlszy mu kolczan bega gniew zmieniles Co teraz wichrem welny morskie wzdyma,
W usmiech wesoly. Bedzie ostatnia, czy tez nam przysporzy
Pod twoja wodza opusciwszy Troje Lat jeszcze kilka tajny wyrok bozy;'.
Atrydów Pryam oszukal bogaty, Nie troszcz sie o to L. klaruj swe wh;la.
15Omylil wrogów i bez szkody minal 10Mknie rok za rokiem, jak jedna god?ina.
Tessalskie czaty. Wiec lap dzien kazdy, a nie wierz ni troche
Tlum lekkich duchów rózga karcisz zlota W zludnej przyszlosci obietnice ploche.'
I dusze zbozne w szczesne wiedziesz progi,
Mile cie widza i bóstwa podziemne, H.enryk Sienkiewicz
I górne bogi. .
Józef Czarnowski 12

Quem virum aut heroa Zyra vel acri

Jakiegoz meza, herosa, uswietni

w. 5-6 rodzicu Lutni wygietej - o tym, jak Merkury wy-
nalazl lire, naciagnawszy struny na skorupe zólwia, por.
Piesn twoja, Klio, przy lirze czy fletni?
Jakiegoz boga? I czyjaz to slawe
homerycki hymn do Hermesa,w. 25 nn.; tamze w. 68 nn. Echo ciekawe
o skradzeniu wolów Apollinowi. .
w. 14 Atrydów Pryam oszukal bogaty - zmyliwszy czaty 11.Do Leukonoi - uzywaj zycia, póki czas (carpe diem).
Achajów dostal sie przed oblicze Achillesa, niosac okup
(stad: bogaty) za cialo Hektora.
w. 3 babilonskich... wrózbiarzy - astrologów chaldejskich,
modnych wtedy w Rzymie.
w. 16 Tessalskie czaty - Achilles byl królem Mirmidonów, w. 11 lap dzien kazdy - po lac. carpe diem, tj. korzystaj
szczepu w Tessalii. . z tego, co daje obecna chwila.
w. 17-18 Merkury zapedza zlota rózdzka dusze do podzie- 12.Pochwala herosów, bohaterów i Cezara Augusta. O sto-
mia. sunku do Pindara i liryki chóralnej zob. Wstep, rozdz. VI.
w. 20 górne bogi - bogowie olimpijscy (lac. superi, w prze- w. 2 Klio - Muza historii.
ciwienstwie do bogów Podziemia).

.... .. .---.------
 ;" ,..

HORACY: WYBOR POEZJI

ODY I 23
5 Helikonowi przekaze chlodnemu
Kiedy zas blysna ich promienne gwiazdy
Lub szczytom Pindu, albo sniegom Hemu, Zeglarzom, wtedy
Skad wiódl za soba lasy - acz bez przewag - 'Opada fala, co bila o glazy,
Orfeusz spiewak, 30Wichry ucichna, tlum chmur sie rozpierzchnie,
Który, swej matki darami wspomagan, I wygladzaja bóstw jasnych rozkazy
10Umial powstrzymac nurt wód i huragan Morska powierzchnie.
I umial rzesze oczarowac drzewna A po nich co wpierw opiewac? Czy ciche
Lutnia swa spiewna?
Numy królestwo? Tarkwiniusza pyche?
Nad ojca bogów kogóz w mojej piesni
35Czy Romulusa? Czy tez smierc Katona,
Zwykla pochwala wyslawic mam wczesniej? Co tak wslawiona?
15On stale rzadzi, w kazdej zmiennej porze,
Lady i morze. I oto w piesni rozglosze zaszczytnej
Nie masz, kto bylby ponad niego wyzszy, Czyn Regulusa i Skaurów ród bitny,
Nikt i w podobnej chwale nie zasiada. I Paula, który zycie oddal hojnie
Lecz przecie po nim zaszczyt niech najblizszy 40 W punickiej wojnie.
20 Bierze Pallada, Tez Fabrycjusza i Kamilla wspomne
Smiala do boju.. Potem wspomne ciebie, .l"""
Bakchu, i lowów dziewicza boginie,
I twoje imie, strzala grozny Febie, w. 33-34 ciche Numy królestwo - drugi król Rzymu, NumE
Slawnym uczynie. Pompilius, który po zdobywcy Romulusie zajal sie urza- I
25Wspomne Alcyde i dwóch synów Ledy: dzeniem i zorganizowaniem zalozonego przez niego
Jeden z nich piesciarz, a drugi - mistrz jazdy: panstwa.
,I
w. 34 Tarkwiniusza pyche - ostatni król Rzymu, Tarquinius
Superbus. jl
w. 5 Helikon - góra Muz w Beocji. w. 35-36 §mierc Katona, co tak wslawiona - po lac. Cato- I
w. 6 szczytom Pindu... Hemu - Pindos, góry na granicy nis nobile letum; M. Porcius Cato zwany Uticensis, nie- j,
Epiru i Tessalii, Haemus -
w Tracji, poswiecone Muzom; ugiety stoik, popelnil w r. 46 samobójstwo po zwyciestwie
Juliusza Cezara, . nie mogac przebolec upadku rzeczypos-
I
,
w Tracji urodzil sie Orfeusz.
w. 7 wiódl za soba lasy - drzewa szly za nim, oczarowane
I
politej i wolnosci. .

jego piesnia.
w. 7 acz. bez przewag - dodatek tlumacza nie majacy od..
w. 38 czyn Regulusa -por. oda III 5; Skaurów
Scauri, galaz rodu Emi1iuszów.
ród bitny - I
/.
powiednika.
w. 9 swej matki -
w or. Muzy Kaliopy.
w. 39--40 Paula... - L. Aemi1ius Paullus, konsul w r. 216;
polegl bohatersko w bitwie z Hannibalem pod Kannami.
.
I
w. 22 lowów dziewiczq boginie -
Diane, siostre Apollina. w. 41 Fabrycjusza i Kamilla - C. Fabricius Luscinus, zwy-
w. 25 Alcyde -
Herkulesa, wnuka A1ceusa. ciezca króla .Epiru Pyrrusa w r. 275; M. Furius Cami1lus,
w. 25-32 dwóch synów Ledy... - Dioskurów Kastora i Pol- zdobywca etruskiego miasta Vei (r. 396) i dyktator w cza-
luksa, por. oda I 3, 2. sie najazdu Gallów na Rzym (390).
 ODY
HORACY: WYBOR POEZJI
24)
Drugim po tobie. Ty, zbrojny piorunem,
I brodatego Kuriusza, przez skromne 'Wjedziesz na Olimp, ku zlych ludzi grozie,
Zycie na roli i trud nie bez znoju 60 ~a wielkim wozie.
Zdatnych do boju.
45Jak drzewo, w wieki zamierzchle sie pleni Józef Birkenmajer
Slawa MarcelIów: blyszczy nad wszystkiemi
Gwiazda Juliuszów, jak sród gwiazd tysiaca
Swiatlo miesiaca. 13
i. Ojcze i strózu gromady czlowieczej,
50Synu Saturna!. Wszak zlecon twej pieczy Cum tu, Lydia Telephi
Jest los Cezara! Rzadz nas, twoje slugi,
A Cezar drugi! Gdy przy mnie glosisz pochwale,
Czy to w tryumfie powiedzie, jak branców, Lidio, ze Telef rózana ma szyje,
Partów; tych naszych ciemiezców przebieglych, Telef ramiona ma biale,
Biada! Zólc wzbiera i do trzew mi bije,
55Czy Indyjczyków i Serów, od kranców
Wschodu odleglych, 5
On bedzie swiata wladca - opiekunem Bledne, staje nieprzytomnie
I lza ukradkiem splywa mi' po twarzy;
Lza ta niechaj swiadczy o mnie,
Jak na sama mysl zar mnie wolny prazy,
w. 42 brodatego Kuriusza -
M. Curius Dentatus, konsul Iz wsród pijatyk - zatargi
z r. 290 i 275, pogromca Samnitów, tu jako wzór dawnej
cnoty rzymskiej (brodaty - por. oda II 5, 12). 10Skazily moze blask twych ramion sniezny,
w. 46 slawa Marcellów - M. Claudius Marcellus, zdobywca Albo ze zebem ci wargi
Syrakuz w II wojnie punickiej; wedlug scholiasty. sta- Naznaczyl w szale mlokos ten lubiezny.
rozytnego ma tu poeta na mysli mlodego (ur. w r. 42)
. . Marcellusa, siostrzenca Oktawiana, mlodzienca wielkich Jesli posluchasz przestrogi,
nadziei, którego przedwczesna smierc w r. 23 byla pierw- W stalosc nie ufaj dzikiego przechery,
szym ciosem w zabiegach Augusta o znaleziemie nastepcy;
uczcil go m. in. Wergiliuaz (Eneida VI 861 nn. Bib!. Nar. 15 Co pocalunek twój blogi
S. II nr 29, s. 181). Skrwawil, nektarem zaprawny Wenery.
w. 47 gwiazda Juliuszów - l rodu julijskiego, z którego po-
chodzil Juliusz Cezar oraz, przez adoptacje, Oktawian.
'W. 50 syn Saturna - Jowisz. 13.Do Lidii - piesn zazdrosci.
w. 54 Partów - królestwo Partów, których Horacy nazywa w. 4 nn. zólc wzbiera - fizyczne i psychiczne symptomy
równiez Medami (np. oda I 2, 51), stanowilo glówne 'za- zakochania, znane w antycznej patografii milosci, np.
~rozenie panstwa rzymskiego od Wschodu. Katullus, za Safona (utw. 51 Bib!. Nar. S. II nr 105, s. 46)
w. ut) 0crów - clzis. ChiÓczycy; znane byly w Rzymie se- i Wergiliusz (Eneida ks. IV).
ryjslde (jedwabne) szaty.

l
l i
"~
.. ,-." ~_-:~~~-..r?

_.-
,~~.. -=.:+----
HORACY: WYBOR POEZJI
Trzykroc i stokroc szczesliwi,
Którzy niezlomnym wezlem sie zlaczyli.
Gorzkich niesnasek nie zywi
20Milosc, co przetrwa do ostatniej chwili.
14
O na.vis, referent in mare
Czyz trzeba, by cie nowa fala niosla
Na pelne morze, w sinych wód zamecie?
Lepiej tu w porcie, pozbawiony wiosla,
Zostan, okrecie!
5 Wszak brak ci zagli, a i maszt sie chwieje,
Maszt afrykanskim \viatrem skolatany,
Spróchniale belki i trzeszczace reje
Wsród morskiej piany.
A gdy balwany wzburzone urosna,
10Jakich bóstw wezwiesz w ona noc ponura?
14. Do okretu-rzeczypospolitej - przestroga. Zob. Wstep
s. XXXII. - Obraz okretu skolatanego przez burze nie za-
wiera zadnych rysów, które by zaznaczaly jego alegorycz-
nosc, i dlatego niektórzy interpretatorzy, juz w czasach
Renesansu, twierdzili, ze oda jes1> tylko wspomnieniem
z podrózy morskiej, jaka odbyl poeta. Jednakze zarówno
zwiazki z Alkaiosem (zob. Wstep, rozdz. VI), jak i wy-
razne swiadectwo Kwintyliana (Ksztalcenie mówcy VIII 6,
44: "okret to rzeczpospolita, fale i burza wojny
domowe, port -
pokój i zgoda"), nie mówiac juz o po-
wszechnej w starozytnosci metaforze: nawa panstwa, nie
pozostawiaja watpliwosci co do zawartej wodzie ale-
gorii. Potwierdza to równiez ostablia strofa, zawierajac:l
osobiste wyznanie poety, które nie moze sie odnosic do
zwyklego okretu. W cbliczu nowej wojny domowej, która
zagraza Rzymowi (oda pisana moze w r. 35 lub 33), z ust
.
ODY
Wiem, slawna bylas ty, pontyjska sosno,
Ciemnych kniej córo.
Lecz gdy zeglarze ufac ci przestali,
Nie uspokoisz burz slawnym nazwiskiem.
15Bacz, bys nie byla na wezbranej fali
Lucjan Rydel Wiatrów igrzyskiem.
To, o czym dawniej nie myslalem wcale,
Teraz mi troska. Usluchaj mej rady,
Nie plyn, okrecie, tam gdzie szumia fale
te novi 20 I lsnia Cykl ady.
Ludwik Hieronim Morstin
poety, dla którego ojczyzna byla dotad przedmiotem
troski i niepokoju (por. np. epod 7), ale który - tak to
chyba nalezy rozumiec - raczej odsuwal od siebie mysl
o niej, i po swej katastrofie zarówno politycznej, jal{
i osobistej, chronil sie raczej w ustronie wlasnej duszy
i wlasnych przezyc, wyrywa sie przejmujacy okrzyk
bólu i trwogi o losy ojczyzny. Wzmianka o morzu, gdzie
lsnia Cyklady, wskazuje na to, ze ostatec?Dej rozgrywki
oczekiwano na Wschodzie.
w. 11 pontyjska sosno - sosny gór Ponta nad Morzem Czar-
I. nym slynely jako material do budowy okretów; od cza-
)
sów Eurypidesa (Medea w. 3 nn.: "bodajzeby tez nigdy
na lesnym Pelionie, Nie padla byla sosna! Dzielnych me-
zów dlonie bodajze by nie byly pochwycily wiosla Tej
lodzi..." - mowa o okrecie Argo, przeklad J. Kaspro-
wicza) utarlo sie mówic w ten sposób o okrecie, por.
u nas Jana Kochanowskiego Odprawa posl6w, w. 423 nn.:
"Wychowanico Idy wysokiej, Lodzi bukowa, któras...
pasterza Priamczyka..."
- w. 17-18 To, ° czym dawniej nie myslalem wcale... -
przeklad upraszcza skomplikowana mysl poety, któremu
z pewnoscia daleka jest tu intencja stwierdzenia swego
dotychczasowego, jakoby negatywnego stosunku do spraw
ojczyzny. .
w. 20 lsnia Cykla.dU - wyspy na Morzu Egejskim; na jednej
z nich, Paros, byly lomy bialego marmuru.
) HORACY: WYBOR POEZJI
Lecz, ze czesto czlek miare w libacjach przebiera,
Przestroga niech mu bedzie ów bój, kiedy spity
10Centaur za lby sie wodzil z pjanymi Lapity;
Przestroga Ewius, wiecznie Sytoncom niechetny,
Których gdy szal pijanstwa porwie namietny,
Traca miare i gwalca swietosci zakaz\l.
Nie chce cie, Bassareju, obrazic ni razu,
15Byles wstrzymal wrzask kotlów i frygijskich rogów.
Za nimi wielomówstwo, pycha, rój nalogów
Ida; za nimi zdrada swiete tajemnice
Jak szklo przejrzyste robi, wywraca na nice.
Lucjan Siemiensk~
19
Mater saeva Cupidinum
Sroga matko Kupidyna
I ty, synu Semeli, waszac to jest wina,
W. 9 przestroga - przed barbarzynskim naduzyciem wina,
por. oda I 27, 2.
w. 10 Centaur... z pjanymi Lapity - mowa o bójce miedzy
Centaurami a Lapitami, jaka wybuchla na weselu Peiri-
toosa i Hippodamii, zob. O w i d i u s z, Przemiany, ks. XII,
Bib!. Nar. Ser. II nr 76, s. 222 nn.
w. 11 Ewius - przydomek Bakchusa, od okrzyku bakchanteit
evoe, gr. euoi; Sytonce - Sithonii, lud tracki
z opilstwa.
w. 14 Bassarej - przydomek Bakchusa od bassara 'skóra
lisia', jaka okrywaly sie bakchantki.
w. 15 kotlów i frygijskich rogów - ogluszajace instrumenty
muzyczne, uzywane w kulcie Bakchusa.
19. Do Wenery i Kupidyna - wyznanie nowej milosci.
w. 2 syn SemeLi - por. oda I 17, 23.
ODY 33
Ze w mej lubieznosci krewkiej
Znów mnie gnacie z powrotem do tej slicznej dziewki.
5
Do Glicery wdzieków plone,
Co sa jakby z paryjskich marmurów toczone,
Plone do pysznej urody,
Do twarzy, w która patrzec nie mozna bez szkody.
Rzuciwszy Cypru wybrzeza
10Wenus na mnie wszystkimi silami uderza,
O Scytach mi spiewac broni,
O Partach, co wojuja nawróciwszy koni,
O czym badz... Tu darnie swieze,
Rózdzek, chlopcy, kadzidla dac mi ku ofierze,
15 Dwuletniego wina w czarze.
. Obiate dam - chetliwsza moze sie okaze.
Lucjan Rydel
20
Vile potabis modicis Sabinum
Bedziesz pil cienkie, sabinskie wino
Glinianym kubkiem, mój Mecenasie,
Sam do greckiego wlalem je dzbana
W tym wlasnie czasie,
5 Gdy od radosci hucznej oklasków
znany
w. 6 z paryjskich marmurów - por. przypis do ody I 14, 20.
w. 9. rzuciwszy Cypru wybrzeza Wenus - por. oda I 3, 1.
w. 11-12 Scytowie na pn.-zach., a Partowie na pd.-wsch.
(por. oda I 12, 54) stanowili stale niebezpieczenstwo dla
wschodnich granic panstwa rzymskiego.
20. Do Mecenasa - zaproszenie na skromna uczte.
-
 .~

ODY
36 HORACY: WYDOR POgZJI

5 Bo on - czy w Syrtów pozodze wiecznej,

Czy tam, gdzie Hydasp plynie bajeczny,
Czy sród Kaukazu pustynnych skal
'Wszedzie bezpieczny.
. I ja, bez broni w gestwinie lesnej
10Gdym szedl dla milej skladajac piesni,
Spotkalem wilka, lecz srogi zwierz
Umknal co spieszniej.
A nie zrodzila bestii tak wielkiej
Ni knieja Daunii slynna z zolnierki,
15Ni ziemia Juby, co miano ma
Lwów zywicielki.
Czy mnie na ugor przeniesiesz mrozny,
Gdzie drzew nie rzezwi wiew cieplonosny,
W kat swiata mglisty, gdzie jeno dmie
20 Jupiter grozny,
Czy w blizszych sloncu krajach osiede,
Gdzie pustke praza zary obledne -
Slodka Lalage, smiech jej i spiew
Milowac bede.
JuLian Tuwim
Vitas 'htUleo me
23
simiZis, Chloe
- Jako sarenka za matka trwozna
Uciekasz, Chloe, przede mna w bór,
Za matka, na lada szelest ostrozna,
Na lada wiatru szumiacy wtór.
5 Matce, czy wietrzyk w wiosenny dzien
Zaszumi lisciem, czyli to w krzach
Jaszczurka trawki pochyli pien,
Juz bije serce, zdejmie ja strach.
Jam ci nie tygrys przecie ni lew,
10Mojej sie, dziewko, nie bój pogoni!
Odejdz juz matki, bo ci juz krew
Liczko dojrzale dla meza ploni.
Wlodzimierz Tetmajer
24
Quis desiderio sit pudor aut modus

Ani sie wstydzi, ani nie zna konca

Zalosc za druhem zmarlym bolej aca.
w. 5 Syrty - dwie zatoki (Wielka i Mala Syrta) w Libii,
dzis Sidra i Kabs, niebezpieczne dla zeglarzy. . 23. Do plochliwej Chloe. Zob. takze genialny przeklad Jana
w. 6 Hydasp... bajeczny - d<;>plyw rzeki Indu, mial toczyc Kochanowskiego w Dodatku, nr 1.0 stosunku do Ana-
, w swych falach zloto i drogie kamienie (podobnie jak kreonta zob. Wstep s. XXV.
l
rzeka Paktolos w Azji Mniejszej). w. 12 lAczko dojrzale dla meza ploni -
w Ol'. tylko: tem-
w. 14 Daunia - mityczna nazwa pd.-italskiej krainy Apulii, pestiva sequi viro 'dojrzala do tego, aby pójsc za me-
por. takze oda III 30, 10. zem', Kochanowski: "juz ty sie mozesz mezowi przygo-
w. 15 ziemia Juby - Mauretania (Juba II, król Numidów, dzic" .
otrzymal od Rzymian w r. 25 zarzad Mauretanii). 24. Do Wergiliusza - tren na smierc przyjaciela, Kwin-
w. 20 Jupiter grozny - jako bóg nieba i zjawisk atmosfe- tyliusza Warusa.
rycznych.
\
\
l,
,
ODY
IlOHAC).': WYBOH POEZJI

31
15 Chcesz na hiberskie mieniac blachy.
Gdziez to dzis górne twe rozmachy? Quid dedicatum poscit Apollinem
Jan Czubek
Czegóz ma zadac wieszcz od Apollina
W dniu poswiecenia mu chramu;
O co sie modlic, kiedy czasze wina
30 Wylawszy, ofiare da mu?
O Venus regina Cnidi Paphique
5 Wzdy nie o zniwa ze sardynskich wlosci
Nie o kalabryjskie trzody,
O Wenus, Knidu i Pafu królowo, Ni zloto Indów i sloniowe kosci,
Porzuc Cypr ulubiony i zstap do swiatyni, Lub smugi, gdzie Liru wody
Gdzie Glycera, zwac ciebie, z ,kadzidel wciaz nowa
Ofiare czyni.
Cieka leniwo. Niech tam nozem krzywym
10 Obrzyna grona winnicy,
5 Niech spieszy z toba i syn z strzala w reku, Kto sie dziedzicem winnic zwie szczesliwym;
I Gracje z rozwianymi przepaski, nimf chóry, Niech kupiec w zlotej szklanicy
. I Mlodosc, co bez ciebie pozbawiona wdzieku,
I sam Merkury.
Lyka sok winny, co go za towary
Adam Asnyk Syryjskie dostal, i czesciej
15Niz trzykroc w roku atlanckie obszary
j\
Oplywa, a Bóg mu szczesci.
J ------.-.
I ' 31. O co prosi poeta Apollina Aktyjskiego w dniu poswie-
cenia mu swiatyni na Palatynie. Zob. takze przeklad
1\ Franciszka K n i a z n i n a w Dodatku, nr XII.
j'
w. 15 hiberskie blachy - pancerz hiszpanski; zelazo hisz- w. 2 w dniu po.~wiecenia mu chramu - w r. ,28, jako dowód
l' !
I panskie bylo szczególnie cenione. wdziecznosci za zwyciestwo pod Actium.
30.Do Wenery - aby przybyla do domu Glycery. w. 5 sardynskich wlosci - wyspa Sardynia slawna byla
w. 1 Knidos _ miasto w Azji Mniejszej ze swiatynia We- z urodzajów.
nery (Afrodyty), w której. znajdowal sie posag bogini, w. 6. kalabryjslde trzody - por. epod 1, 28.
dzielo Praksytelesa; Patos -
miasto na Cyprze. w. 7 zloto Indów - por. o rzece Hydaspes, oda I 22, 6.
w. 2 zstap do swiatyni - Glycera (zob. takze I 19 i 33) nie- w. 8 smugi - niskie laki nad rzeka, pola; Liru wody ciekq
jako zamienia swój skromny dom na swiatynie Wenery. leniwo - rzeka Liris, dzis. Garigliano, na pograniczu
w. 6 Gracje - por. oda I 4, 6. Kampanii i Lacjum, ma w dolnym biegu powolny nurt
w. 8 Merkury _ jako bóg wymowy (zob. oda I 10), sztuki (w or. nazw~pa ~~milcz'lcarzeka"), .. .
vrzekon;rwania wJstep.uje cz~st9 W or~za~v. Wenery.
 ODY
HORACY: WYBOR POEZJI

Spiewal Likusa, co mial czarne oczy

Dla mnie oliwki, salata, slaz lekki, I czarne wlosy.
Wystarcza az nadto, byle
Swej mi Apollo nie skapil opieki Ozdobo Feba i wszem bogom w niebie
20 I chowal w zdrowiu i sile. Mila, co znoje osladzasz lagodnie,
15Bywaj mi, lutnio, ilekroc ja ciebie
Synu Latony, PQ_~wól.mi wesolQ Przywolam godnie.
~y_c_na tej;" cC?mam, chudobie,
D.a'j .s~a!osc zrlosnaj_pQg9.dne czc;>l<? Tadeusz Feliks Hahn
. I lutnie o kazd.ej dobie. .
Lucjan Siemienski 33

Albi, ne doleas plus nimio memor

32
Porzuc, Albiusie, zalosc swa przesmutna,
Poscimur: si quid vacui sub umbra Porzuc elegie lzawe na okrutna
Glicery zdrade, ize wzial ci mlodszy
.Jezeli m kiedy z tobC:lw cieniu drzewa Twój skarb naj slodszy.
Nucil piosenki, co nie pomra wczesnie,
Niech mi twa struna teraz we wtór spiewa 5 Prózno Likoris placze pi~knoczola,
Lacillskiej piesnie, Cyrusa w sobie rozkochac nie zdola.
Foloi pragnie on, lecz wpierw sie stanie,
5 Lutnio ty wdzieczna, której pierwszy imal Ze z wilkiem lanie .
Maz z Lesbos slawny, co sród szczeku broni,
Albo gdy pewny port mu flote strzymal Zlegna, nim jego Foloe pokocha.
Na cichej toni, 10Taka-c jest Wenus, co umyslnie, plocha,
Pod jarzmo rózne i ciala, i dusze
Spiewal Bakchusa i Muzy ochoczy, Sle na katusze.
10Dzwiecznymi Wenus z synem spiewal glosy,
w. 11 Likus - piekny chlopiec opiewany przez Alkaiosa.
w. 17 oliwki, salata, slaz Lekki - por. epod 2, 56 n. 33. Do Albiusza Tibullusa - pociesza go po zdradzie ko~
32. Do swej lutni. chanki.
w. (j mqz z Lesbos slawny - poeta grecki Alkaios; VI w.5-12 w. 1 Albius - Albius Tibullus, poeta elegijny (zm. w r. 19),
wylicza Horacy najwRzniejsze tematy jego liryki, zob. serdeczny przyjaciel Horacego, zob. list I 4.
takze II 13, 24.-28.

-
 HORACY: WYDOR POEZJI
ODY --
~"63j

3 Czys biedak, wyszly z warstw naj nizszych lona,

Aequam memento rebus in arduis
Pomnij zachowac umysl niezachwiany
Posród zlych przygód i od animuszu
Zbyt zuchwalego wsród pomyslnej zmiany
Chron sie, gdyz umrzesz, Deliuszu.
d: 5 Umrzesz, czy smutny przezyjesz wiek caly,
Czy na trawniku zacisznym zasiedziesz
Na dni swiateczne i z piwnic wystaly
Swój Falern zapijac bedziesz.
Gdzie biala topol z sosna rozrosnieta
10Chetnie swe cienie goscinnie zespala,
Gdzie wstrzasac brzegu kotlina wygieta
Pierzchliwa sili sie fala,
Tam rozkaz przyniesc i wina, i wonie,
I kwiaty rózy, tak krótkiej trwalosci,
15Póki 'wiek, mienie i trzech przadek dlonie
Tej ci dozwola radosci.
Ziem skupowanych ustapisz i domu,
I willi, która zólty Tyber myje;
I
I
Ustapisz: bogactw spietrzonych ogromu
j 20 Dziedzic twój potem uzyje.
I Czys bogacz, plemie lnachusa stare,
I Dojda owoce i dzisiaj zielona
3. Do Deliusza - o równowadze ducha i marnosci dóbr
ziemskich.
w. 4 Q. Delli'ILs- chwiejny i zmienny jako polityk, stron-
nik to zabójców Cezara, to Antoniusza, a potem Okta-
wiana.
.' i w. 8 Falern - por. oda I 20, 9.
I,
w. 15 trzech przadek - Parek, które przeda i przecinaja nic
zywota.
w. 18 zólty Tyber - Rzymianie chetI:\ie budowali wille na
brzegach Tybru.
w. 21. Inachus - naj dawniejszy, mityczny król Argos.
Nie ma róznicy: pójdziesz na ofiare
Bezlitosnego Plutona.
25Wszyscy zdazamy tamze: wszystkim z urny,
Predzej czy pózniej, jeden los wychodzi:
I w kraj wiecznego wygnania pochmurny
Na smutnej wysle nas lodzi.
Adam Asnyk
5
Nondum subacta ferre iugum valet
Jeszcze nie zdola jarzma zdzwignac przecie
Na zgietym karku ani orce zdzierzy,
Jeszcze ciezaru nie strzyma na grzbiecie
Stadnika, który z chucia na nia biezy.
5 Jaloszka twoja na zielonej lace
Lubi pohasac, lubi chlodne wody,
Kedy pragnienie gasi w dni gorace,
Lubi igraszki psotne mlodej trzody.
Zbadz sie twej zadzy: nie dojrzaly-c grona;
10Ale czas przyjdzie, ze w krasnej jesieni
W czerwona zralosc sie jagoda zmieni.
Sama cie zechce. Bo czas plynie chyzy
I ile-c ujmie, tyle lat jej doda.
w. 28 smutnej lodzi - lodzi Charona, który przeprawia du-
sze na drugi brzeg Styksu do Podziemia.
5. Do przyjaciela - o mlodziutkiej dziewczynie. O stosun-
ku do Anakreonta zob. Wstep, rozdz. VI.

,
I
18
 .
~,
ODY ... 71 f
IlORACY: WYBOR POEZJI

Przezorne serce w ucisku sie krzep!

I rzeke Medów, co ludom poddanym Nadzieja, szczesciu nie ufa tak wiele.
Przydana mniejsze dzis juz toczy fale, 15Wie: srogosc zimy Bóg zsyla i Bóg ja
Gelonów, którzy hasaja w przyznanym Odegnac moze.
Kraju po polach jeno szczuplych wcale. A skoro zle jest dzis, to nie na wieki
1'adeusZ FeLiks Hahn Tak bedzie. Kiedys takze Muze spiewem
Zbudzi Apollo, nie zawsze okrutnie
20 Luk tylko tezy.
, 10 . Wiec gdy ci ciezko zyc, badz pelen ducha,
"'1
:1 Badz mezny, a gdyc szczescie zajasnieje,
II
1\
Rectius vives, Licini, neque alt'um Nie dmij sie. pycha, ale sciagaj wzdete
Zagle i reje.
Zyj, Licyniuszu, spokojniej, tak skoro [da Wieniewska
ii!i Na wielka wode nie plyn, a gdy burzy
II:
11 Lekasz sie, gdy na. morzu niebezpiecznie,
Chron sie zdrad brzegu.
11
5 Kto srednia miedza chadza, sciezka zlota,
Nie bedzie w brudach zyl, w zatechlej mroczy, Quid bellicosus Cantaber et Scythes
1\1
"\1 Ani sie pysznil rzedem kolumn swietnych,
Iii
Co kola w oczy. Nie staraj sie odgadnac, co zamierza skrycie
l' Czesciej sie limba niebotyczna miota Kantaber, co tam Scyta gdzies za morzem knuje.
III' 10Na wichrze, z wiekszym tez podniebne wieze Nie troszcz sie, Hirpinusie, zbytnio o to zycie,
Wala sie trzaskiem, a piorun druzgota Gdy do szczescia tak malo ~zlowiek potrzebuje.
Gór ostre szczyty.
!ill -- 5 Tymczasem mija pieknosc i mlodosc wesola.
,\ \II w. 24 po poLach jeno szczuplych wcaLe
wiazali sie nie napadac na posiadlosci
- Scytowie zobo-
rzymskie i trzymac,
Spiesz sie zatem, gdy bowiem przyjdzie wiek zgrzybialy
sie wyznaczonych im granie.
1\ \
10. Do Licyniusza Mureny' - o zlotym srodku (aurea rnedio-
critas). Zob. Wstep s. XXIX. Zob. takze przeklad Stani-
w. 20 Luk tezy - napina; Apollo-lucznik zsyla smierc i zara-
ZG. zob. poczatek Iliady.
i: : slawa Trembeckiego w Dodatku, nr 13.
w. l Licyniusz _ A. Terentius Varro Murena, brat Proku- 11.Do Kwinkcjusza Hirpinusa -wezwanie do beztroskiej
l: uczty.
,; lejusza (por. II 2, 5) i (przez adopcje) Terencji, zony
Mecenasa, konsul w r. 23, popelnil samobójstwo w l'. 22 w. 2 Kantaber - por. I 36, 4; Scyta - por. I 19, 11.
I
po wykryciu spisku przeciw Augustowi, w którym bral w. 3 Hirpinus to moze ten sam, do którego skierowany jest
II udzial. Zyj... spokojniej - w or. "bedziesz zyl lepiej, list I 16.

r szczesliwiej". l

,...
 ODY
HORACY: WYBOR POEZJI

Kroków starosci wstrzymac nikt nie umie

Sluchaja piesni watle cienie,
30Które spowija cisza glucha -
Tak zycia peta je wspomnienie
Jak wryty stoi tlum i slucha.
Nawet potworny straznik piekla
Zasluchal sie, jak piesn twa dzwoni.
35Ach, ona weze tez urzekla
Splecione na Eumenid skroni.
Slucha jej Pluto, slucha Tantal,
Odbiezal swojej meki - kata,
Przystanal dziki strzelec Orion,
40 Ni lwy, ni rysie juz nie goni.
Zda Wieniewska
I zmarszczek z czola usunac nie mozna.
- 5 Bowiem nad nikim Pluton sie nie wzrusza,
Chocbys mu co dzien wolów skladal trzysta.
Nawet wielkiego Geriona, Titiusza
Na wieki fala uwiezila mglista.
Tak, przyjacielu! Przez nurty tej strugi
10My wszyscy, którzy chleb jemy powszedni,
Smiertelnej musi m podjac sie zeglugi,
Czysmy królowie, czy kmiotkowie biedni.
Prózno od krwawych wojen bedziem stronic,
Od Adriatyku rozhukanej glebi:
15Prózno przed wiatrem bedziemy sie chronic,
Który jesienia ciala nasze ziebi.

14
Kiedys porzucisz zywot swój obecny,
Ujrzysz plynacy wsród metnych odramien
Eheu fugaces, postume, postume Kakyt, obaczysz ród Danaid niecny
20I Syzyfowy trud - zlowrogi kamien. .
Mkna chyze lata, postumie, Posturnie,
Z modlitwy naszej drwi smierc niepobozna. w. 7 Gerion - olbrzym o trzech cielskach, zabity przez
Herkulesa; Tytios - syn ziemi (Gai), olbrzym stracony
cjanskiej; Safona zali sie na zimne serca greckich dzie- do Podziemia, gdzie sep wyzera mu watrobe, zob. III 4,
wic, które nie odpowiadaly wzajemnoscia na jej gorace 81.
uczucia, a charakterystyka poezji Alkaiosa przypomina w. 8 fala... mglista- rzeka Styks w Podziemiu, gdzie panuje
podobna wodzie I 36, 6 nn. mrok; uwiezila - gdyz kto raz przejdzie Styks, zosta-
w. 33 potworny straznik piekla, tj. Hadesu, to Cerber, pies nie na wieki w Podziemiu.
o trzech glowach. w. 19 Kokyt - rzeka "jeków'" w Podziemiu; ród Danaid
N. 36 Eumenidy, po lac. Furie, boginie zemsty, maja weze niecny - córki króla Danaosa za to, ze pozabijaly swych
wplecione we wlosy. . mezów, napelniaja w Tartarze woda beczke bez dna.
w. 39 dziki str;z;elec Orion -
wtracony do podziemia za to, w. 20 Syzyf, syn Eola, mityczny krel Koryntu, toczy bez
ze nastawal na cnote Diany, takze gwiazda, por. I ustanku w góre ogromny glaz, który stacza sie z po-
28, 22. wrotem.
14. Do postumusa - o smierci, która kazdego dosiegnie.
 ...~..---:::::= ~--~
:...-....--.-.......-.....

78 ' HORACY: WYBOR POEZJI ODY 79

Porzucisz dom swój, ziemie, zone mloda,
A z drzew, co dzis je sadzisz w swym ogródku,
Zadne do grobu ciebie nie powioda -
Chyba cyprysy jedne, drzewa smutku.
25Przywlaszczy sobie piwnic twoich klucze
Godniejszy dziedzic; nie zalujac dzbanów,
Posadzki winem cekubijskim splucze
Lepszym, niz bywa na ucztach kaplanów.
15
lam pauca aratro
Palace godne królów pracowitym plugom
Zabioq reszte ziemi zyznej juz niedlugo,
Sztuczne sadzawki w niebo patrza jasnym
Jak Lukrynskie morze, rybne i glebokie.
5 Platan, drzewo, co zylo zawsze w celibacie,
Zabierze miejsce wiazom, skromnej swojej
Mirty beda siac wonie, fiolki pachnac noca
Tam, gdzie oliw'ka ziemian darzyla owocem;
Nie puszcza juz niedlugo blasku slonca laury,
10Tak szeroko nad ziemia konary rozwarly.
Nie tak nam zyc kazaly Rzymian antenat y,
Romulus król i Katon, prawy maz brodaty.
Prywatne mienie bylo skromne i ukryte,
A bogatym skarb panstwa. Na wlasny uzytek
Józef Birlcenmajer ]5 Nikt nie stawial palaców i gmachów bez liku,
By przechadzac sie w chlodzie cienistym portykiem.
Wtedy moglo sie zdarzyc, ze plac zarósl trawa
iugcra 1'egi.ae Przed domem miast mieszkanca, lecz mówilo prawo:
Niech za to wspólnym kosztem narodu i 1)1iasta
20Swiatynia bogów w marmur i zloto porasta.
Ludwik Hieronim Morstin
okiem,
16
Otium divos rogat in patenti
braci,
,--- ;

f o spokój prosi, kto na Oceanie

w. 27 winem cekubijskim - por. I 37, 5. Spotkal sie z burza, komu czarna chmura
w. 28 na ucztach kaplanów - por. I 37, 5. Zabrala ksiezyc i gwiazdy, co droge
15. O wspólczesnym zbytku i chciwosci a prostocie zycia daw- Znacza na wodzie.
nych Rzymian.
w. 1 nn. O zbytku w budownictwie podobnie pisze Horacy wiazom - por. epod 2, 9 o "zenieniu" winnej latoro-
wodach II 18, 17 nn., lIII, 33 nn., III 2,1, 1 nn. sli z wiazem.
w. 4 Lukrynskie morze - Jezioro Lukrynskie pod Neapo- w. 12 Katon - M. Porcius Cato Starszy, który jako cenzor
lem, oddzielone od morza grobla, slynne z hodowli ostryg; wyst<;>powal ostro przeciw zbytkowi; jako szermierz rzym..
bogaci 'Rzymianie zakladali sztuczne jeziora dla hodowli sldch tradycji nosi on brode, jak Kuriusz wodzie I
rzadkich ryb dla swych stolów. 12, 42.
w. 5-6 drzewo, co zylo zawsze w celibacie, Zabierze rn.iejsce 16. Do Pompejusza Grosfusa - o spokoju ducha, który za-

.
, 36 HORACY; WYBOR POEZJI
Wolna. mi wola opiewac twe Panny,
10Krnabrne Bachantki, i wina fontanny,
I rzeki mlekiem wezbrane, i miody
W lesie ciekace z wydrazonej klody.
Wolno mi zony twej blogoslawionej
Sród gwiazd blyszczaca opiewac korone,
15Dworu Penteja straszliwy upadek
I tracyjskiego Likurga zaglade.
Ty rzeki skrecasz, co zywia Indiany,
I ty na górskich przeleczach, pijany,
Spinasz Bachantkom wezowym zaplotem,
20A bez uszczerbku, kedziory ich zlote.
Kiedy bezecna Gigantów gromada
'Wlosc twego ojca - niebiosa - napada,
Ty lwia paszczeka, pazurami lwiemi
Reta z gór stromych stracasz w otchlail ziemi.
----------.--.--
norosl i bluszcz laska Bakchusa i bakchantek; ojcze swo-
body - tak oddaje tlumacz lacil1ska nazwe Bakchusa
Liber, tj. uwalniajacy od trosk.
w. 13-14 zony twej... korone - Ariadny, która porzucona
przez Tezeusza na wyspie Naksos poslubil bóg, a potem
jej wieniec umiescil na niebie jako gwiazde.
w. 15-16 Penteusz - król Teb, ukarany za opór przeciw kul-
towi Bakchusa w ten sposób, ze wlasna matka i siostry
w szale bakchicznym rozszarpaly go; Liknrg
ków, tkniety za to samo szalem, w którym zamordowal
zone i synów, zob. Owidiusz, Przemiany IV, Bib!. Nar
Ser. II, nr 76, s. 63 nn.
w. 17 rzeki skrecasz... - gdy Bakchus szedl na zdobycie In-
dii, zatrzymal w biegu rzeki Orontes i Hydaspes.
w. 21 Gigant.ów gromada... 'wlosc twego ojca - por. II 12, 6.
w. 23 lwia paszczekq - walczy Bakchus jak Herkules (zabi-
, tego przez siebie lwa ne~ejskiego).
ODY
25Choc powiadaja, zes raczej do zartów,
Do plasów sklonny, niz bitewnych harców,
Ty i w pokoju, i w utarczce krwawej
Równiezes zdolny do obojej sprawy.
Gdy - zlotorogi - zstapiles w podziemia,
30Cerber od blasku twojego oniemial.
Machal ogonem, lasil sie stróz czujny,
Nogi twe lizac jezorem potrójnym.
Julian Tuwim
20
Non usitata nec tenui fe1'ar
Niezwykle' i potezne uniosa ~ skrzydla,
Mnie, poete-labGdzia w powietrzne przestworze.
.Juz'-mnie na tym padole nic wstrzymac nie moze,
Lecz ,porw~1lY, gdzie zawisc nie si(~ga obrzydb,
5 Porzuc(~ ziemskie grody. Bo wiedz, ze ja.. wca le,
Chociaz jestem z ubogich ojców urodzony,
A twa przyjaznia, Mecenasie, wywyzszony,
Nie umre i Styksowe nie s,kryja mnie faje.
Oto juz chropowata porasta .~!. skóra
10Na goleniach, juz z wierzchu jawia sie znamiona
Snieznego ptaka, juz m.( palce i ramiona
- król Tra-
Zaczynaja ocieniac delikatne pióra.
20. Niesmiertelnosc wieszcza. Zob. takze przeklad-parafraze
Jana Kochanowskiego w Dodatku, nr 2, i o stanowisku
tej ody w kompozycji ksiegi i calego zbiorku, Wstep,
s. XXXVIII n.
w. 2 Mnie, poete-labedzia - Kochanowski: "ze dwojej zlo-
zony natury" (w or. vates biformis wieszcz dwuksztaltny).
 - ___o .__

.. ,1
88 HORACY: WYBOR POEZJI ODY I 89 :::\;.~

Pewniejszym nizli Ikar, syn Dedala, lotem KSIEGA III

Wzbije sie, spiewny labedz, ponad Syrt glebiny,
15_obacze lud Getulów, pólnocne równiny 1
I brzegi, w które Bosfor uderza z loskotem. Odi profanum vulgus et o.rceo

Uslysza o mnie Kolchy i Daków narody, Precz, motloch ciemny! Cóz mie on obchodzi?
- Które przed kohortami Marsów trwoge taja, A wy sluchajcie milczac Muz kaplana!
I Gelony naj dalsze, me. pienia poznaja Piesn nigdy dotad nie spiewana
20Hiszpan i lud pijacy.Rodanowe wody. Z mych ust niech Rzymskiej sie swieci Mlodzi!
Niechaj wiec placz i skargi oraz przykre zale 5 Królowie w grozie rzadza ludy swymi,
Nie towarzysza pozornemu pogrzebowi; Króle zas Jowisz w silnej dloni gniecie,
Wstrzymaj tez pozegnalny okrzyk i grobowi On, co Giganty zmógl, co przecie
Mojemu. czci nadmiernej nie okazuj wcale. Zmarszczeniem brwi sprawia drzenie ziemi.
Józef Zawirowski ,:t-.
Poczatkowe szesc ód, pisanych w tym samym, alcejskim me-
trum, stanowi cykl tzw. "ód rzymskich", w których Horacy
wystepuje jako herold Augustowych hasel odrodzenia mo-
ralnego, zob. Wstep s. 28 n.
1. Do rzymskiej mlodziezy - bogactwo nie daje szczescia.
w. 1 Precz, motloch ciemny - te slowa, które wyodrebnio-
ne z kontekstu, staly sie wkrótce slowem ulotnym, nie
oznaczaja bynajmniej jakiegos elitaryzmu poety i pogar-
w. 13 Ikar - syn Dedala - por. I 3, 33; pewniejszym lotem - dy dla tlumu. W tekscie maja znaczenie... liturgiczne.
gdyz Ikar zblizywszy sie zbytnio do slonca, które roz- Poeta jako kaplan Muz glosi nowa, nie slyszana dotad
topilo wosk na skrzydlach, wpadl do morza, które od piesn, tylko dla wtajemniczonych, jak w religiach mi-
niego nazwano Ikaryjskim; pewniejszym lotem - tlu- steryjnych, poslugujac sie sakralna formulka: favete lin-
macz przyjmuje poprawke Bentleya tutior, lekcje re- guis ('zachowujcie zbozne milczenie'). Zwraca sie jakby
kopismienne notior 'bardziej znany', ocior 'predszy' do chóru chlopców i dziewczat, którzy maja odspiewac
(J. Kochanowski). hymn, jak wodzie I 21, ale wlasciwie do mlodziezy
w. 14 Syrt glebiny - por. I 22, 5. rzymskiej, nadziei narodu. Zaczyna ad chwalby bogów,
w. 15 Getulowie - w pn. Afryce. aby zaraz przejsc do pochwal umiarkowania w pozada-
w. 16 Bosfor - por. II 13, 15. niach, jako jedynego zródla szczescia i moralnosci w zy-
w. 17-18 Kolchy - mieszkancy Kolchidy na pn. wybrzezu ciu osobistym, jako podstawy moralnosci jednostki i spo-
Morza Czarnego; Dakowie - por. I 35, 9; Marsowie lecznosci.
por. I 1, 26. w. 7 Giganty zmógl - por. II 12, 6. f.<'
w. 19-20 Gelonowie, por. II 9, 19; pijacy Rodanowe wody w. 8 zmarszczeniem brwi sprawia drzenie ziemi - przy- ,
mieszkajacy nad Rodanem Gellowie. woluje na mysl znane wiersze z Iliady I 528-530.
 ODY
., HORACY: WYBOR POEZJI

W Arkturze zgaslych gwiazd bezprawia,

Ktos posiadlosci rad by miec olbrzymie
10Jak nikt, a drugi, co go kusi slawa, Ni switajacych tez klesk vVoznika,
W Marsowym polu walczyc stawa,
Innemu dosc jest miec czyste imie, Ni ze w winnice grad mu z nagla chlosnie
30Lub rola chybi lub sad zgnoja deszcze
Innego neci liczna druhów rzesza; Lub spraza wplywy gwiazd zlowieszcze
" Kazdego jednak na smierc w jednej mierze Zasiew lub zmroza go nielitosnie.
:\ 15 Koniecznosc z urny wspólnej bierze,
Malych z wielkimi gdy razem zmiesza.
;
;
Juz w morzach rybom coraz ciasniej, jesli
~; 1

Miej nad bezbozna glowa miecz, na cienkiej Bywa, ze nieraz, majac nadmiar ziemi,
Nici zwieszony - uczt naj rzadszy zbytek 35 Przemozny Pan z pacholki swemi
W smak ci nie pójdzie ni w pozytek, Zjezdza, wsród wody by gmach mu wzniesli.
20 Ni cie spiew ptaków, ni liry dzwieki

Nie ukolysza. Sen zas rad wsród cienia Niemniej Strach mroczny, niemniej Troska blada
Na smugach drzemie albo goscic raczy W slad za nim idzie .i z nim nawet siedzi
U skromnej strzechy gdzies wiesniaczej, Na nawie zbrojnej w pancerz z miedzi,
W Tempe, gdzie slodkie igraja tchnienia. 40 Nawet na konia poza nim wsiada.

25Kto rad swej doli, tego nie dotyka

Gwalt mórz burzliwych, ni sie on obawia Jesli wiec ani kamien lsniacy tecza,
Ni trosk gwiazdzisty szkarlat nie rozprasza,
w. 9 nn. Ktos posiadlosci... - podobne przeciwstawienie ludz- Ni je zaleje pelna czasza,
kich pragnien temu, czym sie zadowala poeta wodzie I 1. Ni wonie wschodnie ich nie odstrecza,
w. 11 w Marsowym polu walczyc - ubiegac sie o urzedy.
. w. 13 druhów rzesza - w Ol'. "klientów", od których ilosci
zaleza wplywy polityczne.
w. 14-15 w jednej mierz.e... z urny wspóLnej bierze - zob.
IJ 3, 25 nn. w. 27-32 Arktur - najjasniejsza gwiazda w konstelacji
w. 17-20 nad bezbozna glowa miecz... zwieszony - "miecz Wolarza (Bootes), zachodzi przy koncu pazdziernika;
Damoklesa"; ten zazdroscil tyranowi syrakuzanskiemu, Dio- Woz nik (Koziol) - wschodzi z koncem wrzesnia, za-
nizjosowi, nie zdajac sobie sprawy z tego, jak krucha jest poczatkowujac okres burz.
potega tyrana i ze grozi jej ustawiczne niebezpieczenstwo, w. 33-36 w morzach rybom coraz ciasniej... - zob. II 18,
zob. C i c e l' o, Dysputy Tuskulanskie V 21, 61. 20; majac - chociaz ma dosyc ziemi na ladzie.
l' w. 22 smugach - por. I 31', 8. w. 41-42 kamien lsniacy tecza -
marmul' syryjski, bialy
i w. 24 Tempe - por. I 7, 4; slodkie tchnienia - w Ol'. "po- z purpurowymi zylkami; gwiazdzisty szkarlat - purpu-
I
I
wiewy zefirów". rowe szaty blyszczace jak gwiazdy.
I !

-.--
 .
-- -

HORACY: WYBOR POEZJI ODY 93

45To czemuz mialbym, budzac zazdrosc czyja,
Wspanialych komnat wznosic gdzies przepychy,
Mieniajac za mój domek cichy
Byt, w którym ludzie mozolnie zyja?
Felicjan Falenski
2 20Niczyje
Angustam amice paupeTiem pati
Ciasny niedobór znosic bez szemrania
Niech mlodzian w twardej przywyka zolnierce,
Niech konno Partów zuchwalych pogania,
Wlócznia straszliwy, co dziurawi serce.
5 Pod niebem wietrznym, w niebezpieczenstw
Tezec mu! Jego z murów widujaca
Niech drzy królowa wrogów, u jej boku
Domezna córka lzy niech z oczu straca
I szepce: "Obyz nie tknal oblubienca
10Ten lew okrutny, co sie przez czerniawe
Wojsk jako piorun przedziera jaskrawy,
A rzez go wabi, posoka poneca".
w. 47 m6j domek cichy - w or. "ustronie sabinskie".
2. Pochwala rzymskiej cnoty. Zob. takze przeklad-parafraz~
Zbigniewa Morsztyna w. Dodatku, nr VIII.
w. 1 ciasny niedob6r - w or. "ciasne, twarde ubóstwo".
w. 8 domezna c6rka - tj. która ma wkrótce wyjsc za m.az,
w or. adulta virgo 'dojrzala dziewica', por. I 23, 12 tem-
pestiva sequi viro.
Slodko i chlubnie ginac za. ojczyzne.
Alic dopadnie Smierc i tchórzliwego,
15Ani jej trudno piecucha w slabizne,
, W plecy utrafic tych, co z boju zbiega.
Cnota, górniejsza nad ziemskie obierze,
I Niewzruszonymi promienieje blaski:
Zlosc jej niczyja siekier nie odbierze,
siekier nie przywróca laski. .
Zgonu niegodnym niebiosa odmyka
I niepowszednia zapuszcza sie droga,
Gdzie zgielk ni zaduch dolów nie przenika:
Skrzydla jej boskie co sporzej pomoga.
-.'"
25Wierne milczenie takze ma odplate,
A nie pozwole, by zeglowal ze mna
tloku
w. 13 slodko... ginac za ojczyzne - po lac. dulce et decorum
est pro patria morio
w. 19-20 zlosc jej niczyja... - w or. mowa wyraznie o tym,
ze cnota nie jest narazona na "haniebna porazke" (w wy-
borach); siel<:ier- liktorskich, tj. urzedów; niczyje laski
w or. mowa wyraznie o lasce ludu zmiennej jak wiatr
-
(popularis aura).
W. 25 nn. wierne milczenie - w or. fidele silentium; tluma-
czenie tych slów jako aluzji do nakazywanego przez
Augusta swoim urzednikom przestrzegania "tajemnicy
sluzbowej" (T. Mommsen) wulgaryzuje Horacego: slawiac
fidele silentium ma on na mysli, jak jasno wynika z dal-
szych wierszy, przestrzeganie tajemnic misteriów eleuzyn-
skich na czesc Demetry-Cerery, które nie sa dla "nie-
wtajemniczonego tlumu" (profanum vulgus, III I, 1):
w odniesieniu do rzymskiego idealu vir bonus byloby to
dochowywaniem wiernosci (fides): takiemu mezowi mozna
bezpiecznie sie zwierzyc.
 .
ODY ~111
110 HORACY: WYBOR POEZJI -....

Zaraz z wieczora miej brame zamknieta O Rzym dzis nie miej trosk obywatelskich:
30I na ulice nie 'wygladaj wcale, Dzis Medów trapia rozterki domowe,
Gdy jeknie fletnia, lecz badz nieugieta, Daka Kotysa huf nieprzyjacielski
Chocby na srogosc twa wywodzil zale. 20 Zbito na glowe. .

Ów bicz Hiszpanii, Kantaber straszliwy,

Józef Zawirowsld Ugial sie - wreszcie przyszla nan niewola.
Scytowie, luków zerwawszy cieciwy,
Uchodza z pola.
8 25'vVolny od trudów, nie czyn dzis skweresu,
Martiis caelebs quid agam Kalendis Ze przyszlosc zesle na lud nowa plage.
Dary biezacej chwili chwytaj wesól,
Pytasz, co oto czynie, niezonaty, Odrzuc powage.
W dniu pierwszym marca? Co znacza te kwiaty Józef Birkenmajer
I te kadzidla i wegiel, co lezy
Na darni swiezej?
5 Mezu, co biegle mowy znasz obiedwie! 9
Bakchowi sprawiam uczte, pelniac sluby
Za to, zem - drzewem przywalon - zaledwie Donec gratus eram tibi
Uniknal zguby.
Oto w ofierze koziel padl juz bialy Dopóki, Lidio, twa wzajemnosc mialem,
10Przy uroczystej dnia tego rocznicy Póki nikt inny, prócz twego piesniarza,
I korek zdejme z amfory omszalej Nie szukal pieszczot na twem lonie bialem -
W glebi piwnicy. Szczesliwszy bylem od Persji mocarza.
Za ocalenie druha, Mecenasie,
Wnies sto toastów! Niech pochodni blaski
15Plona do switu! Precz od nas w tym czasie
w. 17 w nieobecnosci Augusta Mecenas nieraz zastepowal go
w sprawach urzedowych; zob. takze III 29, 25.
Gniewy i wrzaski! w. 18 o rozterkach domowych Medów = Partów por. I 26, 5.
w. 19-20 Daka Kotysa - Cotiso król Getów pokonany w r. 29
8. Do Mecenasa - zaproszenie na skromna uczte w rocznice przez M. Krassusa.
szczesliwego ocalenia poety. w. 21-24 Kantaber - por. I 6, 4; scytyjscy Bastarnowie
w. 1-2 niezonaty... w dniu pierwsz'ym marca - w dzien Ka- pobici w r. 29.
lend marcowych kobiety rzymskie obchodzily swe swieto, w. 25 nie czyn ... skweresu - nie klopotaj sie, nie lamentuj.
Matronalia, skladajac kwiaty w ofierze Junonie, opiekunce
poloznic; Horacy swieci ten dzien z innego powodu. 9. Pogodzenie kochanków.
w. 5mowy obie dwie -
lacil'iska i grecka.
I

I w. 4 od Persji moca1'ZQ.- przyslowiowe bogactwa królów

perskich, por. I 33, 1.
w. 7 drzewem przywalon - por. II 12.

"
li
 .
-"" " -- ,--

HORACY: WYBOR POEZJI ODY 113

0~~ ]

5 Pókis mnie jedne jeszcze kochal stale, 10

Dopókis Lidia nie wzgardzil dla Chloi-
Nizeli Ilia w calej swojej chwale
Szczesliwsza bylam ja w milosci swojej.
Dzisiaj mnie Chloe wziela w swe okowy,
10Wdzieczna spiewaczka, czarodziejka mila.
Dla niej jam umrzec z ochota gotowy,
Gdyby kochanka swego zgon przezyla.
Tak mnie Kalais pociaga ku sobie,
Odkad mnie oczu jego grot uderzyl!
15Dwakroc dla niego leglabym dzis grobie,
Gdyby on tylko kochanki zgon przezyl.
Cóz, gdyby dawna milosc sie ocknela
I rozlaczonych w nowe wiezy wziela?
Gdybym sie wyrwal znów spod czaru Chloi
20Stajac, jak dawniej, u Lidii podwoi?
Choc on piekniejszy nizli ranne. zorze,
A ty burzliwszy nizli Adrii morze,
Chociaz puch ciebie przewazylby
Rozkosza dla mnie zyc i" umrzec
Marian Gawalewicz
w. 7-8 szczesliwsza - w or. "slawniejsza", gdyz IZia (Rea
Sylwia) jest slawna jako matka Romulusa i Remusa.
w. 23 puch ciebie przewazylby - w or. "choc jestes
od korka", tj. zmienny.
Extremum Tanain si biberes, Lyce
Chocbys, o Lice, zyla gdzie nad Donem
W jarzmie dzikiego chlopa, a ja w ciemna
Noc drzal przed progiem smagan Akwilonem,
Mialabys litosc nade mna.
5 Slyszysz, jak burza w drzwi tlucze, jak w lasku
Dwór mój zdobiacym wierzcholki drzew zgina,
Jak Jowisz swiezo snieg spadly, o brzasku
Porannym, lodami scina.
Spusc z pychy; grzech ten u bóstw by ci szkodzil,
10Spusc, zanim sama wpadniesz w sidla ploche.
Ojciec Tyrrenczyk przeciez cie nie splodzil
Na Penelope-swietoche.
Jesli blagania, dary, bladosc sina
Twych wielbicieli zmiekczyc cie nie moga,
soba - , ;1
,.t.
z toba! 10.Do Liki - piesn przed zamknietymi drzwiami kochanki
(paraclausithyron, por. II 2, 9).
w. 1 nad Donem - w or. "nad naj dalszym Donem", w kraju
Scytów gdzies na koncu swiata; o surowych obyczajach
Scytów zob. III 24, 9 nn. i 23-24 (cudzolóstwo karze sie
tam smiercia). .
w. 5-6 w lasku dw6r m6j zdobiacym -
o drzewach w pery-
stylu domów rzymskich.
w. 9 grzech ten... - Wenus karze opornosc w milosci, jako
sprzeciwianie sie potedze bogini.
w. 11 ojciec Tyrrenczyk... - mowa o zmyslowosci dawnych
Etrusków.
lzejszy w. 13 jesli - w or. lepiej: "Chociaz"; b'ladoscsina - jeden
z rysów antycznej patografii milosci, por. I 13, 4.

......
HORACY: WYBOR POEZJI
~8)
16
lnclusarn Danaen turris aeneu
Uwi(~zionc! Danae baszt spizowe ganki,
I drzwi z mocnego debu, i psów czujna sIora
Bronila przed natarciem stesknionych kochank(Jw,
Co krazyli dokola skryci w cien wieczora.
5 I byliby ustrzegli, ale w pewnej chwili
Z czujnosci Akryzjusza, który mial dbac o to,
Wenus i Jowisz sobie po prostu zadrwili
Wiedzac, ze wszedzie przejdzie bóg zmieniony w zloto.
Droge sobie toruje w szeregach hoplitów,
10Od gromu potezniejsze zwala glaz krzesanie,
Zloto dom argejskiego znIszczylo wrózbity,
Choc to maz byl cnotliwy i mial skarby za nic.
Król macedonski bramy twierdz otwieral zlotem
I rywali przemienial w przyjaciól laskawych,
16. Do Mecenasa - o potedze zlota, które jednak nie
daje szczescia.
w. 1 Danae - córka króla Argos Akryzjusza, które'mu prze-
powiedziano, ze wnuk pozbawi go zycia; chcac sie przed
tym ustrzec, zamknal córke w spizowej wiezy, ale Jowisz
w postaci zlotego deszczu dostal sie do niej. Z tego
zwiazku urodzil sie Perseusz, który po wielu latach
wróciwszy do ojczyzny zabil dziadka rzucajac dyskiem.
w. 4 skryci w cie1~ wieczora - nie horacjanskie, tak
w. 10 glaz krzesanic.
w. 11 argejskiego wrózbity - Amfiaraosa, który znajac przy-
szlosc nie chcial brac udzialu w wyprawie Siedmiu
przeciw Tebom; ale zona Eryfila, przekupiona
naszyjnikiem Harmonii, naklonila go do wyprawy, w któ-
zlotym
l'<~.iponiósl smierc.
w. J:~ k"J'()[.Tnacedordd -- Filip II, ojciec Aleksandra WieI-
,
.
ODY
15Podarunkami mozna kupic wodzów floty,
Groznych sterników dobrze uzbrojonej nawy.
Ale, mój Mecenasie, ozdobo rycerzy,
Wszak wiesz, ze ida troski z rosnaca fortuna,
Dlatego ja sie boje za wysoko mierzyc
20I od dumnych bogaczy wole sie odsunac.
Im czlowi.ek jest skromniejszy, o skarby nie wola,
Tym bogowie hojniejsi, dziwnych bóstw przekora,
Dlatego wole do tych zaliczac sie kola,
Co niczego nie pragna i tym wiecej biora.
25Ja jestem wiekszym panem na tej mojej hubie,
Niz gdyby wiesc glosila, ze mam skarb w komorze,
Niz gdybym sie przed swiatem, biedny czlowiek,
chlubi:[
Zbozem niw apulejskich, które wiesniak orze.
Mam zródlo wody i mórg pare wlasnych w lesie,
30Nadzieja zniwa ziarno moje w klosie chrzesci,
Od tego, co z plantacji afrykanskiej dmie sie,
W cichej mojej zagrodzie ja mam wiecej szczescia.
Chociaz pszczola w Kalabrii kwiatów miody lize,
Nie dla mnie, i nie dla mnie starzeje sie wino
35W lestrygonskiej amforze, a z corocznych strzyzy
Gallickich owiec statki me z welna nie plyna.
samo kiego, mawial, ze nie ma tak warownej twierdzy, zeby
nie mógl do niej sie dostac osiol oblad-owany zlotem.
w. 25 huba - lan, gospodarstwo.
w. 31 plantacji afryka1~skiej - por. I 1, 10.
w. 35 w lestrygonskiej amforze -od miasta Formiae w La-
cjum, zalozonego wedlug podania przez bajecznych Lestry-
gonów, slynnego z szlachetnych win.
 -

HORACY: WYBOR POEZJI l ODY

121

A jednak nie znac u mnie przykrego ub{Jstwa,

Gdybym wiecej zazadal, dalbys, protektorze,
Ale wiem, ze nie pragnac wcale boga ~tw mnóstwa
40Ten skromny dochód wlasnie wzbogacJ~ lnnie moze.
Chocbym wszystkie Mygdona mógl dolaczyc skarby
Do bogactwa Krezusa, wyjdzie mi na jedno.
Szczesliwi, co umieja swa chciwosc wziac w karby,
Którym bóg wszystko daje, lecz dlonia oszczedna.
Ludwik
lI
Szerokowladny. Jutro wschodnia burza
10Zasypie lasy skreconym listowiem,
A brzeg okryje morszczyna i mchami,
Jezeli prawde sloty wrózka powie,
Wrona sedziwa. Wiec o drwa sie staraj
Suche i uczte pod bóstwa wezwaniem
15Wypraw z czeladzia i zastaw im prosie
:Mlodziuchne, winem obficie skropione.
Hieronim Morstin Ida Wieniewska

17
18
Aeli vetusto nobilis ab Lamo
Faune, nympharum fugientium amator
o ty, Lamusa dawnego potomku,
Eliuszu, bo jak ksiegi dawne prawia, Faunie, kochanku rusalek nadobnych,
Od niego pierwsi Lamie wioda miano Przychodz laskawie w me sloneczne niwy,
I pózne wnuki swa obdarzyl slawa A na odchodnym badz dla trzód mych drobnych
Zawsze zyczliwy.
5 (Iz sie od niego swoim rodem szczyca),
I pierwszym mial byc, który Formia wladal, 5 Pomnij o hojnie szafowanym winie,
A jak podanie niesie, i Marike O zabijanych ci w ofierze capach
Dzierzyl tam, kedy Liris w morze wpada, I o mym starym oltarzu, skad plynie
Kadzielny zapach.

w. 41-42 Mygdona skarby - króla Frygii; Krezus - król Co rok, gdy przyjdzie twój dzien, piaty grudnia,
li
Lidii w Azji Mniejszej (przyslowiowe bogactwa Krezusa). 10Bydlo tu igra sród pastwisk wesolo:
17. Do Eliusza Lamii ~ wezwanie do uczty. O dwóch bra- Zadna sie wtedy praca nie zatrudnia
ciach Aelii Lamiae por. I 16, 7. OdswiGtne siolo. :1:
w. 1-6 Lamus - król Lestrygonów, mityczny zalozyciel j
miasta Formiae, por. III 16, 35. I
w. 7 Marike dzierzyl - w or. mowa o bogini staroitalskiej
Marica, czczonej nad brzegami rzeki Liris. 18.Do Fauna - w dzien j~go swieta.
w. 1 Faun - por. I 17, 1; Rusalek - oczywiscie: Nimf.
 HORACY: WYBOR POEZJI
21
O nata mecum consule Manlio
...------
Co nam przyniesiesz, mój poczciwy dzbanie,
Zrodzony ze mna za Manlia konsula?
Czy szal milosny? Czy zart? Czy wzdychanie?
Czy spór nas zwasni? Czy sen poutula?
5 W jakim cie kol wiek lepil ktos zamiarze,
Dosc, ze wyborne wino w ciebie scedzil.
Dobyc cie z piwnic goscinnosc mi kaze -
Dzien dzis radosny: Korwin mnie odwiedzil.
On, choc madrosci ma wzór w Sokratesie,
10Na stary Massyk nie bedzie sie gniewal;
I stary Kato nieraz (jak wiesc niesie)
Omszalym winem cnote swa zagrzewal.
21. Hymn do amfory - w dzien odwiedzin
wina. Por. Wstep s. XXXII. Zob. takze
Kochanowskiego w Dodatku nr III.
w. 2 Zrodzony ze mna za Manlia konsula za konsulatu-
L. Manliusza Torkwata (r. 65) urodzil' sie Horacy; z tego
samego roku pochod!:i wino, które zatem jest rówiesni-
kiem poety.
w. 8 Korwin - M. Valerius Messala Corvinus (64-9), ró-
wiesnik poety, bawil wraz z nim na studiach w Atenach
i bral udzial w bitwie pod Fi1ippi w r. 42 po stronie re-
publikanów; potem przeszedl na strone Oktawiana i jako
konsul w r. 31 bral udzial w bitwie pod Actium; od-
bywszy w r. 27 triumf nad Akwitanami wycofal sie z zy-
cia publicznego i, sam mówca i historyk, byl obok Mece-
nasa jednym z glównych patronów literatury; do jego
"kola" nalezal przyjaciel Horacego, elegik Tibullus.
w. 9 w Sokratesie - por. I 29, 14.
w. 10 Massyk - por. I 1, 20.
w. 11 stary Kato - por. II 15, 12.
L
ODY
Nieraz za sprawa twa trudnosci prysly,
Którymi glowa zmeczona sie biedzi;
15Medrców zgryzoty i tajne zamysly
Nieraz, psotniku, zdradziles gawiedzi.
Ty w sercu zgasla ozywiasz nadzieje,
W nedzarzu wzniecasz mysl harda i chytra,
Iz gdy cie wezmie, wtedy nie truchleje
20Przed hufcem wojska ni królewska mitra.
Saczyc cie bedziem wsród rozmów swawolnych
I w towarzystwie Gracyj i Wenery
Przez cala nocke, przy luczywach smolnych,
Az Febus gwiazdy spedzi z niebios sfery.
Józef Birkenmajer
22
Messali Kor-
parafraze Jana Montium custos nemorumque virgo
Gór opiekunko, mrocznych lasów pani,
Ty, co, potrójnie wezwana, dziewczeta
W porodzie zbawiasz z grobowej otchlani,
Potrójnie swieta!
w. 18 w nedzarzu wzniecasz mysl harda i chytra - Kocha-
nowski tlumaczy doslownie: "ty ubogiemu przyprawujesz
rogi" .
22.Do Diany, której poswieca pinie rosnaca przy jego willi.
w. 1 Gór opiekunko - zob. takze I 21, 5 nn.
w. 2 potrójnie wezwana - raczej: "wzywana"; jako opiekunka
poloznic wzywana pod trzema imionami: Ilythyia, Lucina
r i Genitalis, por. Carmen saec. 14.
I
l
 .

126 HORACY: WYBOR POEZJJ

ODY (127 J

15 W ofierze mirtu kruche wiazki

5 Sosne, nad domem sterczaca wysoko,
Tobie za lata szczesnego zywota
Slubuje, z wieprza onego posoka,
Co klami miota.
Lucjan Rydel
I w rozmarynu ich wiencz galazkI!
Bo gdy oltarza dotknie niewinna dlon,
tI Kosztownych darów zgola nie niosac don,
I
I To bóg przeblagac sie pozwoli
20 Garstka jeczmienia i szczypta so1i!

23
Józef Birkenmajer
I

Caelo supinas si tuleris manus

24
Gdy z nowiu wschodem dlonie podnosisz wzwyz
I bóstwa swoje, wiejska Fidylo, czcisz, ! Intactis opulentior
.
Gdy w darze skladasz im latosie t
Plony, kadzidlo i tluste prosie - Chocbys mial skarby wieksze, niz je w zjemi
j Arabia, India miec moze,
l
5 Zaraza zadna twych nie wyniszczy zbóz l Chocbys oprawil mury warownemi
Ni twoich winnic przemoc gwaltownych burz, li Apulskie, Tyrrenskie morze,
Ni od jesiennej niepogody 5 Twarda koniecznosc, jesli diamentowy
Twoje welniste nie zgina trzody. i Klin wbije komu do glowy,
. Wewnetrzna trwoga spokój mu zabije
Ofiarne bydlo, które sród snieznych gór I w potrzask smierci da szyje.
10Algidu hasa, strojnych w debowy bór l
I Scyta na stepach ma tam lepsze zycie
Lub pasie sie sród lak albanskich,
Padnie pod ciosem siekier kaplanskich. l
10 Wozac sie z domem w teledze,
t
Lecz ty nie musisz 'pod ofiarny nóz
I w. 20 garstka jeczmienia i szczypta sol.i - tzw. mola salsa.
Wiesc tlumu jagniat. Skromnym Penatom zlóz I
24.Na chciwosc i zachlannosc, która rozsadza fundamenty
23.Do Fidyli - skromna ofiara wiesniaczki. spoleczenstwa.
w. 2 Fidyle - po gr. "oszczedna, skrzetna". l w. 3-4 oprawil... morze - tj. budmval na nim palace, zob.
w. 3 latosie plony - tegoroczne. n 18, 20; III 1, 33.
,
w. 9-10 gór Algidu
-wsch. od Rzymu.
- szczyt w Górach Albanskich na' pd.- w. 9 Scyta na stepach - por. (zartobliwie) o surowym zyciu
Scytów III 10.
w. 14 Penaty - por. II 18. 25. w. 10 telega - chlopski wóz.

l,

-
 .

r
~,.
-- .-
,
If
,
~... ').' I .
HORACY: WYBOR POEZJI
ODY 029) 11) II
ii'
... -
Iii .

Toz i Get dziki, któremu obficie .35 Cóz i statuta pomoga? Nic wcale
Z pól nieporznietych na miedze Bez obyczajów i wiary.
Jesli i ziemi zapadly zakatek,
Ceres plon sypie, skrapian jego potem, Gdzie slonce parzy jak wrzatek,
Rok tylko jeden, a potem
Jesli lód z sniegiem w gniezdzie Boreaszy
15Juz ma spoczynek: wyrecza go druga 40 Chciwego kupca nie straszy;
Czesc pracowników u pluga. .
l'

O, tam sie nigdy nie zneca macocha
Nad pasierbami swojemi;
Posazna zona meza stale kocha
20 I nie gamraci Z innemi.
Wielkim posagiem sa rodziców cnoty,
Niewiast ozdoba wstyd zloty,
Malzenskich wezlów zrywac sie nie waza,
Bo za to gardlem je karza.
23Ty, co wytepic chcesz harde zbytniki,
Wojen domowych zniesc szaly,
Jako ojczyzny zbawca miec pomniki,
I do potomnej przejsc chwaly,
Ham'uj swawole nie znajaca granic,
30 Bo swiat zawistny ma za nic
Zyjaca cnote, tylko by holdowal
Tej, co ja dawno pochowal.
Cóz tam pomoga na to gorzkie zale,
Gdy zbrodzien uchodzi kary?
w. 11 nn. Get dziki - lud tracki miedzy
nem; to, co tu mówi poeta o moralnym zyciu Scytów i Ge-
tów, jest symptomem powszechnego w czasach augustow-
skich idealizowania ludów pierwotnych, zyjacych na lonie
natury z dala od demoralizujacych wplywów kultury.
w.12-16 Podobnie pisze Cezar, O wojnie gallickiej IV 1, o ger-
manskich Swe bach, u których rola jest wspólna wlasnoscia.
Jesli wzburzone nie odstrasza morze
Flisa, a hanba jest komu
Znosic ubóstwo i woli bezdroze
Wystepku obrac bez sromu-
45To zniesmy perly, zloto i klejnoty,
Te zródla naszej niecnoty,
Tu, na Kapitol, lub rzucmy w mórz tonie,
A lud przyklasnie namr w dlonie.
l
t Byle sie poddac szczerej tylko skrusze,
t 50 Wydrzem rozpuste z korzeniem
I zniewiesciale zahartujem dusze
1 Surowym w cnocie cwiczeniem.
l Taki dzis panicz zrodzon w stanie wolnym
l Do czegóz moze byc zdolnym,
.\
55Kiedy ni konia dosiedzie, ni w lasy .
pójdzie ze zwierzem w zapasy.
I
I Za to gracz: umie puszczac cyge grecka
l I w zakazane grac kosci,
Kiedy pan ojciec okrada zdradziecko
60 Swoich spólników i gosci,
Dunajem a Do-
w. 42 flisa - zeglarza.
w obrecz opatrzona
w. 57 puszczac cyge grecka - zabawa uprawiac cwiczenia
dzwieczacymi pierscieniami (zamiast
gimnastyczne, co przystoi mezom).
 ODY
131
HORACY; WYBOR POEZJI

Jakze milo pójsc w te strony,

Aby synkowi, co sie tak wychowal,
Zwiedzac skaly, zwiedzac lasy, o ty jasny boze Najad,
Czym predzej trzos naladowal.
Lecz choc fortuna rosnie z krzywda cudza, 15Mocny panie dziew szalonych,
Czegos im brak - ze sie nudza. Który dlonia z korzeniami rwiesz jesiony z ziemi
w gajach.

Lucjan S'ien/,ie1'tski'I
Nie dam piesni w rytm ubogiej,
Piesni ziemskiej, ale taka, która bedzie brzmiec
wieczyscie,
25
Bo podazam w slad za bogiem,
Quo me) Bacche, 'rapis tui 20Który wienczy skron zwycieska winogradu ciemnym
lisciem.
Dokadze szalem pijany Ludwik Hieronim Morstin
Ty. mnie unosisz, Bakchusie, w jakie gaje i czeluscie,
Abym spiewal tam peany
O tym slawnym, najslawniejszym, o Cezarze, 26
o Auguscie,
Vixi puellis nuper idoneus
[jTam wieczna dumajac chwale,
Co do gwiazd wzniosla Cezara, blask mu dala Do dziewczat dawniej brac sie umialem hej! -
Jowiszowy, W zapasach takich nieraz wodzilem rej.
Zdarzenia spiewam wspaniale, A teraz bron i skolatane
Nie spiewane nigdy dotad ludzkim glosem, ludzkiej Struny mej lutni niech zdobia sciane!
mowy.
5 Niech sie tym lupem szczyci nadmorskiej chram
Tam bakchantke biora szaly, Wenery! Hejze, luk mój zaniescie tam,
10Gdy S.e ze snu nagle zbudzi na szczycie góry Rodopos, I zagwie smolne, i te dragi,
Ujrzy Hebros w lodach bialy, Dzwierzom opornym tak grozne ongi.
Tracje w sniegach 'pogwalcona barbarzynskich ludów
stopa. l
------. w. 14 Najady - nimfy zródel, które wychowaly Bakchusn
na górze Nysa w Indiach.
25. Dytyramb - hymn do Bakchusa,
Zob. takze II 19.
dawcy natchnienia.
\V. 10-11 Rodopos (Rodope) - góry w Tracji, dzis. Despo-
-I 26.Pozegnanie z' miloscia. Zob. Wstep
w. 4-7 niech zdobia sciane - jak gladiator wysluzony lub
rzemieslnik, zaprzestajac uprawiania swego rzemiosla, po-
s. XXV.

to-Dagh; Ilebros - rzeka w Tracji, dzis. Marica.

13 _ Btb!. Nar. S. II. Nr 25 (Horacy: Wybór poezji)

~
 ODY t137 )
136 HORACY: WYBOR POEZJI

30
45 Albo rozjasni sloncem -
juz nie zdola
Exeg,.,...''''
i 7?]:.on
uffientum--aer.e-per.el,1.1J1US -...-.--
Mi udaremnic czasu, co raz minal, r......
Nie unicestwi tego, ni odwola, Stawilem sobie pomnik trwalszy niz ze spizy,
Co nam pierzchliwa raz dal los godzina. Od królewskich piramid siegajacy wyzej;
Ani go deszcz trawiacy, ani Akwilony
Los srogiej swojej swawoli niesyty
Nie pozyja bezsilne-, ni lat 'niezliczony
50Wieczyscie igra naszymi tu sprawy;
Mieni niestale smiertelnych zaszczyty, 5 Szereg, ni czas lecacy w wiecznosci otchlanie.
Dzisiaj mnie, jutro innemu laskawy. Nie wszystek umre, wiele ze mnie tu zostanie
Poza grobem. Potomna slawa zawsze mlody,
J ak dlugo ze mna przebywa, go chwale, Rósc ja dopóty bede, dopóki na schody
Lecz kiedy skrzydlem ruszy na odloty
35Ploche, darów sie jego zrzekam wcale, Kapitolu z westalka cicha kaplan kroczy.
Szukam ubóstwa mego i mej cnoty. 10Gdzie z szumem sie Aufidus rozhukany toczy,
Gdzie Daunus w suchym kraju rzadzil polne ludy,
Za to nie moim zwyczajem, gdy zguby Tam o mnie mówic beda, ze ja, niski wprzódy,
Burza nam wiesci, zagle rwac do blagan
Nedznych uciekac, ukladac sie sluby, l
I
Na wyzyny sie wzbilem i zem przeniósl pierwszy
60By z Cypru skarby i z Tyru sród zmagan Do narodu Italów rytm eolskich wierszy.
l
15Melpomeno, wez chlube, co z zaslugi rosnie,
Na lup nie poszly niesytej otchlani. I delfickim wawrzynem wiencz mi wlos radosnie.
Mnie bezpiecznego wonczas w malej lodzi Lucjan Rydel
Polluks z swym bratem, dobry wiatr slac w dani, - ..' ---------.----.-----
Z otmetów morskiej wywioda powodzi. 30.Do Melpomeny - pomnik slawy poety. Zob. 'takze prze-
klad Adama Naruszewicza i trawestie 'Adama Mickiewicza
Tadeusz FeLiks I-lahn w Dodatku nr XV. Zob. takze Wstep s. XXIX. .
w. 3 Akwilon - wiatr pólnocny (Boreasz).
w. 7 potomna slawa - slawa 11potomnosci.
l w. 9 cicha westalka - swiety znicz Westy, którego strzegly
westalki, byl rekojmia wiecznosci Rzymu, por. III 5, 10.
l w. 10-11 Aufidus - rzeka w Apulii, kraju rodzinnym poety;
.
-------.- I Daunus - mityczny król skwarnej (w suchym kraju)
l Apulii. .

w. 60 skarby - w 01'. "towary" (wschodnie); Tyr - miasto w. 14 rytm eolskich wierszy - tj. liryki Alkaiosa i Safony.
w Fenicji. w. 15 Melpomena - por. r 24, 3.
w. 63 Polluks z swym bratem - por. I 3, 2. \\" 16 clelfickim - Apollinowym.

l
- .-..
1152 )
.....
HORACY: WYBOR POEZJI ODY -
1153 J

Daje rodzajnym niwom plonów mnóstwo, Ale na niebie ksiezyc wciaz nowa pelnia rozblyska,
40 Liczy miesiace. My zas, kiedy zstapimy
15Tam, gdzie pobozny Eneasz, gdzie Tullus bogatyi Ankus,
Kiedys, dziewczyno, gdy juz bedziesz zona,
Bedziesz sie chlubic z tej dzisiejszej pracy . Prochem jestesmy i cieniem.
Mówiac: "Zaliczyl mnie w spiewaczek grono l Któz wie, czy racza bogowie do zycia, które dzis mija,
Nasz wieszcz Horacy". l Dorzucic swiatlosc jutrzejsza?
Rak chciwych twego nastepcy uniknie to, co potrafisz
Ludwik Hieronim Morstin l 20Dac sercu wlasnemu w darze.
7
Gdy umrzesz, kiedy nad toba odprawi sady swewladcze
Diffugere nives, redeunt iam gramina campis
podziemny Minos -
o, wtedy
Zniknely sniegi.. Zielen trawy powraca na laki Ani twój ród, Torkwacie, wymowa ani poboznosc
I drzewa stroja sie liscmi. Juz nie podzwignie cie z grobu.
!
Ziemia odmienia szate. Strumienie, niedawno tak I

25W owych glebokich ciemnosciach nawet Hippolitowi

Wesolo sie snuja wsród brzegów. grozne, ,
Nic pomóc nie moze Diana
l
Ani Tezeusz nie zdola skruszyc Letejskich lancuchów
5 Gracja w orszaku swych sióstr i nimf juz sie nie leka Dla swego Peritoosa.
Zawodzic plasy naga.
Nie mysl, ze bedziesz tu wiecznie. Ostrzega cie rok, Zygmunt Kubiak
ostrzega . ._- ~._--_._--_._.._._-_.
Czas, w którym dni twoje gina.
w. 13 nn. ALe itd. -- podobnie jak wodzie I 4, po opisie
Wiatr wiosny lagodzi mrozy. Po wiosnie nadejdzie natury idzie refleksja moralna.
w. 15 TuLhts... Ankus - królowie rzymscy TuBus Hostiliu5
lato, i Ancus Marcius.
10By znów przeminac, zagasnac, w. 22-23 Minos - por. I 28, 9; do Torkwata skierowany
Gdy jesien stanie z nareczem owoców, a zaraz za nia jest takze list I 5. .

Gnusna sie wlecze zima. w. 25 Hippolit -

syn Tezeusza; nie mogac zdobyc jego mi.-
------- losci, macocha Fedra oskarzyla go przed ojcem, ze na-
stawal na jej czesc. Hippolit zginal rozszarpany przez
7. Do Torkwata - piesn wiosenna. Zob. takze I 4 (i IV 12) konie; chcialaby go uwolnic z Podziemia dziewicza Dia-
oraz parafraze K. M. Górskiego w Dodatku, nr 17 b. na, której wiernie sluzyl zachowujac czystosc.
w. 5 Gracja - por. I 4, 6. w. 27-28 Tezeusz i peiritoos - por. III 4, 83.

..........
.)

172'\ HORACY: WYBOR POI<~Z,Tl

.EPODY ,1731
I
"- -
20Bardziej leka sie najscia weza, gdy odleci , Bo ze snu go nie budzi ryk wojennych trab,
Od nich na chwile, chociaz ich wiecej nic zgola, Ni morska go nie trwozy glab;
Jakkolwiek przy nich czuwa, obronic nie zdola. On z dala mija moznych panów hardy próg,
Z ochota ja i na te wojne, i w przyszlosci Ni miejski go nie neci bruk.
Na kazda rusze chetnie dla twojej milosci, On woli
'
winorosli wybujaly krzew
25Nie po to jednak, aby szereg nazbyt dlugi 10 Owijac o topoli pien;
, -

Jalowe pedy nozem precz odcina z drzew,

Wolów na moich lanach ciezkie wlóczyl plugi,
Lub by trzody, nim letnie nastana upaly,
. Na lukanskie pastwiska Kalabrie zmienialy,
I nie po to, by willa, na wzgórzu wzniesiona
30Tuskulanskim, siegala murów Telegona.
Przez twa hojnosc az nadto bogactwa posiadam.
W tym celu zas bynajmniej skarbów ja nie skladam,
By skryc je w ziemi, jak ów Chremes, kutwa znany,
Lub strwonic, niby jakis mlodzik rozpasany.
Józef Zawirowski
2 ,
Beatus Ule, qui procul negotiis
"Szczesliwy ten, kto nie wie, co to Uchwa, bórg,
Nie liczac zysków ani strat,
\ Wolami swymi orze pradziadowski mórg,
Jak zacni ludzie z dawnych lat!
I. By szczepic nowy sok w ich rdzen.
To ku wawozom, kedy slychac ryki trzód,
Spojrzenie zwraca swoich lic,
15 To z plastrów zgarnia w czyste garnce gesty miód,
To watle owce zacznie strzyc.
A gdy nad wioska jesien wznosi czolo swe,
W zlocisty uwienczone plon,
O, z jaka on uciecha slodkie gruszki rwie
20 I krasne peki winnych gron,
By do Pry japa i Sylwana, stróza miedz,
Z dziekczynnym darem zwawo biec!
Jak milo spoczac, kedy rosnie stary dab,
Gdzie trcLwabujna - az po pas.
25Gdzie biezy nurt, ujety w brzegów stromy zrab,
Gdzie ptaszat skarga dzwieczy las,
Galazki szemrza, woda z szumem plynie hen,
A czleka wabi blogi sen!,
A kiedy grzmiacy Jowisz zime zdarzy znów
30 I przyjdzie slota, snieg i szron,

w. 28 na Zukanskie pastwiska przepedzano w porze upalów

owce ze skwarnej Kalabrii. Alfiusa. Zob. Wstep, rozdz. IV. Zob. takze wdzieczna
w. 30 o miescie TuskuZum, zalozonym przez TeZegona, por. parafraze Henryka Sienkiewicza w Dodatku, nr 16.
III 29, 8. w. 7 moznych pan6w... próg - do którego od rana cisna
w. 33 Chremes - typowa postac starca w komedii rzym- sie klienci.
skiej, zazdrosnie strzegacego swej kabzy przed rozrzut- w. 10 owijac o topoli pie'n - w or. "fe nic topole z winna
nym synem. latorosla", zob. takze II 15, 5.
2. Pochwala zycia wiejskiego - wlozona w usta lichwiarza
w.21 Priap - bozek ogrodów; Sylwan - por. III 29, 23.

- .-- -~.
On rusza w gon, na lów, na lów, ze sfora psów
Osaczac dzika z wszystkich stron.
Na lekkich pretach rzadka rozposciera siec,
By wpadl w pulapke tlusty drozd,
35Szaraki ploche chwyta, a juz rozkosz v.-prost
Wedrowna czaple w sidlach miec.
Wsród takich zabaw któz by nie zapomnial wnet
Nawet milosnych trosk i bied?
A cóz, gdy skromna zona dziatek umie strzec
40 I nad dobytkiem czuwa wciaz,
Ot jak Sabinka, albo zdrowa jako rydz
Apulka z wdziekiem smaglych lic.
Jak ona wyschle drewka zwawo rzuca w.piec,
Gdy wraca w dom strudzony maz!
45Gdy wiedzie syte bydlo za obory plot,
Wymiona mlecznych doi krów,
Wytrawne wino z beczki leje w dzban, i ot,
Ma obiad gratis, smaczny, zdrów.
Ach, wole ten oszczedny, wiejski zycia tryb
50 Od ostryg i zamorskich ryb
(Jezeli ode wschodu która z morskich burz
Zapedzi je do naszych mórz).
Jarzabek czy perliczka (afrykanski ptak),
Dalibóg, nie smakuja tak
55Ni sluza na zoladek, jako z naszych stref
Oliwki rwane prosto z drzew,
Lub szczaw, co rosnie bujnie posród lak, lub slaz,
Co zdrowiu sprzyja w kazdy czas,
Lub jagnie, upieczone w dniu swiatecznym, lub
60 Koziol, niedoszly wilczy lup.
. ~
w. 41-42 Sabinki uchodzily za wzór skrzetnych i wlernyc.,
zon, podobnie Apulki.
w. 56 oliwki itd. - por. skromny wikt poety w sat. I 6,
115 nn.
.
Jak milo sród tej uczty widzicl' owiec ci:1g,
Spieszacych do dom z paszy, z lak,
Lub woly, które wloka odwrócony plug,
Skollczywszy calodzienny znój,
G I wokól lsniacy'ch Larów rzesze wiernych slug,
Ten dworu dostatniego rój!"
Tak mówil lichwiarz Alfius. Juz mu pachnie wies.
Lecz - przyszly Idy, splaty czas!
Wh:;cwszystek grosz z dluzników zlupil, aby gdzies
,
~ ZnÓw go lokow~C' - -.j('~'!.(':rt'
ra,,!
l
'
4
Lupis et agnis quanta sortito obtigit
Jak wilka z rodu nienawidzi owca,
Tak i ja ciebie, co nosisz na ciele
Od iberskiego pamiatki bykowca
I od lancuchów obdarte piszczele.
5 Prózno leb zdzierasz bogactwem nadety. .,.
Krwi podlej zloto szlachectwa nie daje;
Bo gdy zamiatasz kurz po Drodze Swietej
Szesciolokciowa toga, lud cie laje.
w. 65 lsniacych - od czystosci (posazki bóstw domowych:
Lary).
w. 68 Idy - 13 lub 15 dzien miesiaca, termin wypowiada-
nia pozyczek.
4. Na dmacego sie dorobkiewicza.
w. 3-4 od iberskiego pamiatki bykowca i od lancuchów --
niewolników karano chlosta lub zakuciem w kajdany.
w. 6 krwi podlej... - w or. prosto i dobitnie: fortuna non
mutat genus 'Fortuna nie zmienia pochodzenia'.
w. 7 zamiatasz kurz po D1'odze S-wietej - dumnie kroczysz