Professional Documents
Culture Documents
Diagnostyka Obrazowa.
Skrypt dla studentw kierunku
Informatyka
Maciej Siczek
LUBLIN 2012
Maciej Siczek
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA.
SKRYPT DLA STUDENTW KIERUNKU INFORMATYKA
Wydawca
Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
Instytut Informatyki
pl. Marii Curie-Skodowskiej 1, 20-031 Lublin
Redaktor serii: prof. dr hab. Pawe Mikoajczak
www: informatyka.umcs.lublin.pl
email: dyrii@hektor.umcs.lublin.pl
Druk
FIGARO Group Sp. z o.o. z siedziba w Rykach
ul. Warszawska 10
08-500 Ryki
www: www.figaro.pl
ISBN: 978-83-62773-29-9
VII
SPIS TRECI
PRZEDMOWA................................................................................................. IX
DIAGNOSTYKA RENTGENOWSKA ........................................................... 1
1.1. Wprowadzenie.......................................................................................... 1
1.2. Rys historyczny. ....................................................................................... 1
1.3. Promieniowanie rentgenowskie ............................................................... 6
1.4. Budowa aparatu RTG. .............................................................................. 8
1.4.1. Lampa rentgenowska. ................................................................................... 8
1.4.2. Inne rozwizania konstrukcyjne lamp rentgenowskich. ............................. 12
VII
2.8. Ultrasonografia dopplerowska ............................................................... 74
2.9. Elastografia ............................................................................................ 77
2.10. rodki kontrastowe stosowane w badaniach USG ............................... 78
2.11. Obraz niektrych zmian patologicznych w badaniu USG. .................. 83
INFRASTRUKTURA INFORMATYCZNA ZAKADU DIAGNOSTYKI
OBRAZOWEJ .................................................................................................. 90
3.1. Standard DICOM. .................................................................................. 90
3.2. Standard HL7. ........................................................................................ 91
3.3. Picture Archiving and Communication System (PACS). ...................... 91
3.4. Radiologiczny System Informacyjny (RIS). .......................................... 96
3.5. Szpitalny system informacyjny (HIS). ................................................... 97
3.6. Przegldarki obrazw medycznych. ....................................................... 98
TELEMEDYCYNA I TELERADIOLOGIA .............................................. 101
4.1. Telemedycyna ...................................................................................... 101
4.2. Elektroniczny rekord pacjenta (Electronic Healthcare Rekord, EHR) . 104
4.3. Teleradiologia ...................................................................................... 106
OCHRONA RADIOLOGICZNA ................................................................ 107
5.1. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi. ..................... 107
5.2. Podstawowe zasady ochrony radiologicznej. ....................................... 111
SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOCI W DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
.......................................................................................................................... 115
6.1. Uwagi oglne ....................................................................................... 115
6.2. Diagnostyka radiologiczna ................................................................... 115
6.2.1. Testy akceptacyjne .................................................................................... 115
6.2.2. Testy bazowe............................................................................................. 117
6.2.3. Analiza zdj odrzuconych ........................................................................ 126
6.2.4. Kontrola procesu obrbki chemicznej....................................................... 127
IX
PRZEDMOWA
Niniejszy skrypt jest kontynuacj pracy Tomografia Komputerowa
i Rezonans Magnetyczny dla studentw kierunku Informatyka. Omwiono w
nim zagadnienia zwizane z diagnostyk radiologiczn, ultrasonografi oraz
niektre aspekty infrastruktury informatycznej i systemu zapewnienia jakoci
w pracowniach diagnostyki obrazowej. Praca przeznaczona jest dla studentw
specjalnoci Informatyka Medyczna kierunku Informatyka Wydziau
Matematyki, Fizyki i Informatyki UMCS.
Celem pracy jest przyblienie studentom wymienionych metod
diagnostycznych zarwno od strony technicznej i aparaturowej jak i medycznej.
Opracowanie zawiera rwnie podstawowe dane dotyczce wskaza
medycznych do wykonywania bada oraz ich przebiegu. Poszczeglne rozdziay
uzupeniono o przegld podstawowych obrazw anatomicznych i
patologicznych.
Autor ma nadziej, e skrypt przybliy przyszym informatykom zagadnienia
diagnostyki obrazowej i w efekcie uatwi wspprac z personelem medycznym.
1. Diagnostyka Rentgenowska
ROZDZIA 1.
DIAGNOSTYKA RENTGENOWSKA
1.1. Wprowadzenie.
Badanie radiologiczne polega na przewietleniu czci ciaa wizk promieni
Roentgena. Zjawisko pochaniania promieni rentgenowskich przechodzcych
przez tkanki pozwala na uzyskanie obrazu o rnych odcieniach szaroci.
Diagnostyka radiologiczna jest jedn z podstawowych metod nieinwazyjnego
badania ciaa ludzkiego.
1. Diagnostyka Rentgenowska
Rysunek 1. Strona tytuowa polskiego wydania pracy Rntgena. Zdjcie doni ony
naukowca.
1. Diagnostyka Rentgenowska
1. Diagnostyka Rentgenowska
Widmo
charakterystyczne
(liniowe)
promieniowania
rentgenowskiego:
powstaje na skutek wybijania elektronw z powok atomowych
materiau anody przez rozpdzony strumie elektronw.
1. Diagnostyka Rentgenowska
Lampa rentgenowska.
Ukad zasilania lampy.
Pulpit kontrolny.
Detektor obrazu.
klisza,
detektor elektroniczny z torem dalszej obrbki.
dodatkowe elementy pozycjonujce badany obiekt:
stoy do zdj koci, cianki do przewietle itp.
dodatkowe przystawki i urzdzenia pomocnicze np.
przystawki do zdj maoobrazkowych.
10
1. Diagnostyka Rentgenowska
kwadratu. Stosuje si ogniska optyczne o nastpujcych wymiarach:
dla aparatw oglnodiagnostycznych: mae ognisko 0,6 mm,
due 1,3 mm,
w pantomografii 0,3 mm lub 0,5 mm,
w mammografii 0,1 mm do 0,3 mm,
aparaty zbowe 0,8 mm.
Rysunek 10. Ognisko rzeczywiste a optyczne. 1 - wymiar wizki elektronw, 2 ognisko rzeczywiste, 3 - ognisko optyczne, 4 anoda, 5 - Wielko ogniska
rzeczywistego
11
KRATKA PRZECIWROZPROSZENIOWA
Kratka zbudowana jest z cienkich oowianych listewek ustawionych w
kierunku prostopadym do powierzchni filmu poprzegradzanych materiaem
atwo przepuszczajcym promieniowanie rentgenowskie. Podczas ekspozycji
wprowadzane s w ruch. Ow pochania promieniowanie rozproszone
(niepadajce prostopadle na powierzchni filmu), zmniejsza si w ten sposb
zaszumienie zdjcia.
12
1. Diagnostyka Rentgenowska
13
14
1. Diagnostyka Rentgenowska
15
16
1. Diagnostyka Rentgenowska
17
1.5.2. Fluoroskopia.
Fluoroskopia to znaczy przewietlenie promieniami rentgenowskimi,
umoliwia dynamiczn ocen narzdw na ekranie monitora, tzn. uwidacznia
ruch w stawach, ruchy oddechowe lub umoliwia ledzenie kontrastu w trakcie
pasau przez przewd pokarmowy.
Podstawowym elementem aparatu jest wzmacniacz obrazu zamieniajcy
promieniowanie rentgenowskie na wiato widzialne.
18
1. Diagnostyka Rentgenowska
19
20
1. Diagnostyka Rentgenowska
21
22
1. Diagnostyka Rentgenowska
23
24
1. Diagnostyka Rentgenowska
25
26
1. Diagnostyka Rentgenowska
Mammograf.
27
dawki
efektywne
promieniowania
Rodzaj badania
podczas
bada
Dawka efektywna
(mSv)
0,1
TK gowy
1,5
Mammografia
TK jamy brzusznej
5,3
TK klatki piersiowej
5,8
do 8,8
9,9
7 13
Wlew doodbytniczy
15
20
13
28
1. Diagnostyka Rentgenowska
radiologicznych,
wskazania
do
ich
29
30
1. Diagnostyka Rentgenowska
przygotowania.
Wskazane
ZDJCIE CZASZKI
Wskazania do badania: Zdjcia wykonuje si gwnie w przypadkach urazu
gowy oraz zmian strukturalnych koci, wad wrodzonych, ewentualnie dla
lokalizacji kontrastujcych cia obcych.
Przygotowanie do badania: nie wymaga przygotowania.
Przeciwwskazania do badania: cia.
ZDJCIE ZATOK
Wskazania do badania: Badanie wykonuje si dla oceny powietrznoci zatok
przy infekcjach grnych drg oddechowych i katarze, celem wykluczenia ognisk
zakaenia przy dugotrwaych stanach zapalnych rnych narzdw oraz przy
blach gowy. Ponadto dla oceny cian zatok po urazach twarzoczaszki oraz
oceny przegrody nosowej.
Przygotowanie do badania: nie wymaga przygotowania.
Przeciwwskazania do badania: cia.
31
GRNEGO
ODCINKA
PRZEWODU
POKARMOWEGO
32
1. Diagnostyka Rentgenowska
Wskazania do badania:
Wystpowanie patologicznych objaww klinicznych, dotyczcych
grnego odcinka przewodu pokarmowego, zwaszcza gdy nie ma
moliwoci wykonania badania endoskopowego bd istniej do niego
przeciwwskazania.
Wtpliwoci diagnostyczne, wystpujce po przeprowadzeniu badania
endoskopowego (badanie kontrastowe wykonywane jest wtedy jako
badanie uzupeniajce), w szczeglnoci podejrzenie przepukliny
rozworu przeykowego przepony oraz ocena czynnoci skurczowej cian
przewodu pokarmowego.
Ocena szczelnoci i dronoci zespole po operacjach na przewodzie
pokarmowym (np. po resekcjach czci przewodu pokarmowego z
powodu nowotworw).
Ocena lokalizacji i przebiegu przetok zewntrznych i wewntrznych w
obrbie przewodu pokarmowego.
Przygotowanie do badania:
Badanie kontrastowe grnego odcinka przewodu pokarmowego
powinno by wykonywane na czczo.
Pacjent w dniu poprzedzajcym badanie nie powinien je take kolacji
lub powinien zje wczeniej lekki posiek wieczorny.
W noc poprzedzajc badanie pacjentowi nie wolno spoywa adnych
posikw ani przyjmowa pynw.
W dniu badania pacjent nie powinien pali papierosw, zwiksza to
bowiem czynno wydzielnicz i perystaltyczn przewodu
pokarmowego.
Przed badaniem pacjent powinien zgosi lekarzowi prowadzcemu
przyjte w danym dniu i dobie poprzedzajcej leki oraz inne rodki o
dziaaniu farmakologicznym.
Naley zdj biuteri, zegarek, pasek i inne metalowe przedmioty.
Przebieg badania:
Badanie rozpoczyna si doustnym podaniem okoo 50 ml zawiesiny
barytu.
Nastpnie pacjent jest obracany wok swej osi dugiej w celu lepszego
rozprowadzenia rodka kontrastowego na cianach badanego odcinka
przewodu pokarmowego.
Badanie jest wykonywane na stojco i w pozycji lecej.
Podczas badania moe by uyty dozowany ucisk na brzuch w celu
lepszego uwidocznienia poszczeglnych fragmentw przewodu
pokarmowego.
Czas trwania badania - do kilkunastu minut.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, zwykle z
33
34
1. Diagnostyka Rentgenowska
pokarmowego
Metoda suy do rozpoznawania owrzodze, uchykw, polipw jelita, a
take guzw jelita grubego.
Rwnie w celu wyjanienia przyczyny niedokrwistoci, zmiany rytmu
wyprnie lub nawracajcej biegunki.
Przygotowanie do badania:
35
Przygotowanie do badania:
Przebieg badania:
36
1. Diagnostyka Rentgenowska
37
38
1. Diagnostyka Rentgenowska
obliteracji guzw
nowotworowe),
(zamykanie
naczy
zaopatrujcych
guzy
Rysunek 29. Rozprany na balonie stent Formula 418 formy Cook Medical.
39
40
1. Diagnostyka Rentgenowska
1.10. Mammografia.
Mammografia to radiologiczne badanie wykonywane w celu diagnostyki raka
piersi. Rak piersi jest nowotworem o powolnym rozwoju we wczesnej fazie i
dlatego waciwie prowadzona diagnostyka daje due szanse na wczesne
wykrycie i skuteczne leczenie. Czuo mammografii w wykrywaniu zmian
klinicznie bezobjawowych wynosi w zalenoci od budowy piersi do 80 do ok.
95%. Rak piersi moe by indukowany przez promieniowanie jonizujce,
dlatego szczeglnie wane s parametry techniczne mammografw majce
wpyw na dawk otrzymywan podczas badania.
Szczeglne cechy budowy aparatu rentgenowskiego;
Napicie generatora w zakresie 22kV do 35kV.
Anoda ze ciek z molibdenu i filtr molibdenowy praca w
zakresie widma charakterystycznego molibdenu.
Dla sutkw gstych anoda ze ciek z rodu oraz filtr rodowy
praca w zakresie widma charakterystycznego rodu.
Stosuje si czsto lampy z dwoma ciekami rodow i
molibdenow.
Dwa ogniska:
o 0,3 mm do typowych projekcji,
o 0,1mm do powiksze.
Dua pojemno cieplna anody (do 300000 HU).
Kasety rentgenowskie o wymiarach 18x24cm z ekranami
wzmacniajcymi.
Mammografia cyfrowa detektory o wymiarze piksela 50 m.
Urzdzenia do pozycjonowania i kompresji sutka.
Mammografia cyfrowa cechuje si mniejsz iloci zdj odrzuconych,
lepsz jakoci zdj oraz moliwociami cyfrowej obrbki obrazu.
1.10.Mammografia.
41
42
1. Diagnostyka Rentgenowska
Rysunek 34. Guz (1) szczytu puca lewego z pogrubieniem opucnej (2).
43
44
1. Diagnostyka Rentgenowska
45
46
1. Diagnostyka Rentgenowska
47
Rysunek 42. Zdjcie jamy brzusznej. Niedrono przewodu pokarmowego poszerzone ptle jelita cienkiego (1). Proteza stawu biodrowego (2).
48
1. Diagnostyka Rentgenowska
Rysunek 44. Wlew doodbytniczy. Rak jelita grubego. (1) - przewenie wiata jelita
wywoane przez naciek nowotworowy.
49
50
1. Diagnostyka Rentgenowska
Masywne
skostnienia
Rysunek 48. Zelizg przedni krgu L4 (1) wynikajcy z przerwania cigoci uku
tego krgu (2).
51
52
1. Diagnostyka Rentgenowska
Rysunek 52. Pantomogram. (1) - zatoka szczkowa. (2) - niewyrnity zb 8. (3) wypenienie stomatologiczne w koronie zba. (4) - uchwa. (5) - nieprawidowo
pooone zby szczki. (6) - staw skroniowo-uchwowy.
53
54
1. Diagnostyka Rentgenowska
ROZDZIA 2
ULTRASONOGRAFIA
2.1. Wstp.
Ultrasonografia (USG) to nieinwazyjna metoda diagnostyczna pozwalajca
na uzyskanie obrazu dowolnego przekroju badanego narzdu. Metoda ta
wykorzystuje zjawisko rozchodzenia si, rozpraszania oraz odbicia fali
ultradwikowej w obrbie tkanek i narzdw ciaa ludzkiego. Cz fali
ultradwikowej odbita na granicy dwch orodkw o rnej opornoci
akustycznej jest rdem informacji o strukturze danego narzdu czy okrelonej
przestrzeni wewntrz ciaa. Tkanka kostna oraz powietrze w przewodzie
pokarmowym i pucach odbijaj fale ultradwikowe cakowicie. Dlatego
niemoliwa jest ocena struktury koci, puc, wntrza przewodu pokarmowego.
Powietrze w przewodzie pokarmowym i pucach stanowi przeszkod w
obrazowaniu narzdw pooonych gbiej.
W ultrasonografii medycznej wykorzystywane s czstotliwoci z zakresu
ok. 2-20 MHz. Fala ultradwikowa jest generowana oraz odbierana i
przetwarzana w impulsy elektryczne przy uyciu przetwornika
piezoelektrycznego.
Ultrasonografia umoliwia ocen ksztatu, pooenia i wielkoci narzdw
oraz struktur anatomicznych, a take powierzchni i struktury wewntrznej tych
narzdw. Narzdy najczciej obrazuje si w wymiarach podunych i
poprzecznych, metoda umoliwia jednak obserwacje w dowolnym przekroju. Na
podstawie zmian echostruktury narzdw mona wnioskowa o naturze
procesw chorobowych - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy
nowotworowej.
Badanie USG umoliwia ocen narzdw miszowych jamy brzusznej (np.
wtroba, drogi ciowe, trzustka, ledziona, nerki i nadnercza), narzdw
pooonych powierzchownie (np. tarczyca, piersi, jdra). Specjalny rodzaj sond
ultrasonograficznych zakada si do przeyku, odka, pochwy czy odbytnicy,
dziki czemu mona precyzyjniej okreli echostruktur serca, ciany odka,
narzdw rodnych kobiety oraz gruczo krokowy. Inne sondy su do
rdoperacyjnej oceny jamy brzusznej czy orodkowego ukadu nerwowego po
trepanacji czaszki. Moliwa te jest ocena oczodou i gaki ocznej.
Podczas badania USG jest moliwe precyzyjne nakucie narzdw lub
zmian chorobowych dziki specjalnym sondom lub nakadkom biopsyjnym.
Dziki temu mona pobra materia do badania histopatologicznego. Ponadto
pod kontrol USG jest moliwe oprnianie patologicznych zbiornikw
56
Ultrasonografia
pynowych, wykonanie przezskrnego drenau ukadu moczowego lub drg
ciowych oraz inne zabiegi.
Ultrasonografia znajduje rozlege zastosowanie kliniczne jako stosunkowo
tania, dobrze dostpna szybka i bezpieczna metoda diagnostyczna.
57
Rysunek 57. Schemat aparatu Dussika. T1 -- generator ultradwikw, Q1-przekanik, Q2 -- odbiornik, T2 konwerter i wzmacniacz, W -- wanna z badanym
obiektem wypeniona wod, L -- rdo wiata, P -- papier fotograficzny.
58
0
Ultrasonografia
koniecznoci zanurzania go w wodzie. Ultrasonografia znalaza
zastosowanie w badaniu guzw piersi, narzdw jamy brzusznej
(kamica pcherzyka ciowego i nerkowa) oraz w poonictwie.
lata szedziesite
XX w.
szybki
rozwj
technik
ultrasonograficznych. Liczne publikacje naukowe o nowych
moliwociach diagnostyki ultradwikowej, powstaj firmy
produkujce ultrasonografy.
59
60
0
Ultrasonografia
61
62
0
Ultrasonografia
prdko [m/s]
330
1570
1450
1540
1550
1560
1578
1530
2500 4700
3800
5000 6000
63
64
0
Ultrasonografia
fali. Rozproszenie fali ultradwikowej w miszu narzdw
zaley od ich budowy wewntrznej i zawartoci rnych tkanek,
uatwia rozrnianie narzdw i rozpoznawanie zmian ich
struktury wynikajcych z procesw chorobowych.
o
65
liniowa
konweksowa
sektorowa
piercieniowa
wewntrznaczyniowa
endowaginalna i endorektalna
Rysunek 63. Gowica liniowa do badania narzdw pooonych powierzchownie tarczyca, piersi, jdra, yy i ttnice.
66
0
Ultrasonografia
67
68
Ultrasonografia
wartoci chwilowych odbieranego sygnau USG w funkcji czasu. Do uzyskania
obrazw w prezentacji A wystarczy gowica USG z pojedynczym krysztaem
piezoelektrycznym, nadajca impuls pobudzajcy i odbierajca powstajce w
orodku badanym echa. Badanie takie stosowane jest w okulistyce.
69
70
0
Ultrasonografia
o
o
o
o
o
o
Zaburzenia miesiczkowania.
Przedwczesne i opnione dojrzewanie pciowe.
Cia - prawidowa i patologiczna, w tym ocena mierci podu i
niektre wady rozwojowe podu.
Bezpodno.
Uraz jamy brzusznej.
Inne, celem wyjanienia nieprawidowych wynikw klinicznego
badania jamy brzusznej czy bada dodatkowych.
Przezciemiczkowa
ultrasonografia
orodkowego
ukadu
nerwowego:
o Wczeniactwo.
o Objawy neurologiczne u noworodka sugerujce patologi
orodkowego ukadu nerwowego.
o Noworodek matki chorujcej na cukrzyc.
o Nieproporcjonalne powikszanie si obwodu gowy noworodka.
o Patologiczne napicie ciemiczka.
o Przebyte zapalenie opon mzgowych noworodka.
o Przebyte operacje neurochirurgiczne.
Ultrasonografia moszny:
o Bl jder.
o Powikszenie moszny.
o Guz jdra lub najdrza.
o Wyciek z cewki moczowej.
o Niezstpienie jder.
71
powierzchownych
wzw
Ultrasonografia oczodou:
o Guzy wewntrz- i zewntrzgakowe.
o Ciaa obce.
o Zwichnicie soczewki.
o Wysik i skrzepy w przedniej komorze oka.
o Stare krwiaki ciaa szklistego.
o Wytrzeszcz prawdziwy i rzekomy gaki ocznej.
o Pomiary wielkoci gaki ocznej.
o Odwarstwienie siatkwki.
Ultrasonografia sutka:
o Wyczuwalny guz.
o Wyciek z brodawki sutkowej.
o Powikszenie pachowych wzw chonnych.
o W przypadku niejednoznacznych objaww ropnia sutka: przed
rozpoczciem leczenia, a nastpnie po 2 tygodniach po
ukoczeniu antybiotykoterapii.
o Stan po mastektomii (usuniciu gruczou piersiowego).
o Uzupenienie mammografii.
o USG jest podstawowym badaniem obrazowym piersi u kobiet
poniej 35 roku ycia, po 40 roku ycia, w poczeniu z
badaniem mammograficznym, jako badanie uzupeniajce,
72
Ultrasonografia
cewnikowania wypycha ptle jelitowe z maej miednicy i stanowi swoiste "okno
ultrasonograficzne umoliwiajce obserwacj narzdw rodnych kobiety
gruczou krokowego mczyzny oraz cian pcherza moczowego.
W przypadku badania w godzinach rannych nie naley spoywa niadania,
a jedynie na 2 godziny przed terminem badania wypi 2-3 szklanki
niegazowanej wody (i nie oddawa moczu) by w momencie badania mie
uczucie parcia na mocz. W przypadku popoudniowego terminu badania
dopuszczalne jest lekkostrawne beztuszczowe niadanie i rwnie jak uprzednio
wypenienie pcherza moczowego. Niemowlta naley bada tu przed por
karmienia.
Badanie przezodbytnicze gruczou krokowego moe by wykonane po
oprnieniu odbytnicy - wskazana lewatywa przed badaniem.
Ultrasonografia pozostaych narzdw:
Badanie tkanek mikkich, orodkowego ukadu nerwowego u dziecka,
staww, mini, sutka, narzdw szyi i oczodow nie wymaga specjalnego
przygotowania.
73
74
0
Ultrasonografia
75
76
0
Ultrasonografia
77
2.9. Elastografia.
Elastografia jest uzupeniajc metod diagnostyczn, ktra znalaza
zastosowanie w ultrasonografii piersi. Metoda pozwala na ocen ciliwoci
tkanki i umoliwia wykrywanie obszarw o zmniejszonej elastyczno, takich
jak np. zmiany nowotworowe.
W elastografii stosowane s dwie metody akwizycji obrazu:
1. statyczna, ktrej podstaw jest analiza rnej podatnoci tkanek na
odksztacenie pod wpywem przyoonej siy. Badane jest odksztacenie tkanek
pod wpywem ucisku za pomoc sondy lub przez pulsujce w ssiedztwie
badanego narzdu naczynia lub serce.
2. dynamiczna, oparta jest na zasadzie odwrotnej proporcjonalnoci
szybkoci rozprzestrzeniania si fal mechanicznych w tkankach od ich
elastycznoci. Analizowana jest szybko propagacji drga, pochodzcych z
zewntrznego generatora.
W wyniku komputerowej analizy danych z przetwornika uzyskiwane s w
czasie rzeczywistym obrazy z kolorowym kodowaniem odksztace tkanek pod
wpywem kompresji. Stopie odksztacenia jest klasyfikowany w skali
punktowej Tsukuba.
78
0
Ultrasonografia
Przykadowe preparaty
roztwr soli fizjologicznej
Echovist (Schering AG)
Stabilizowane mikropcherzyki
gazw
Albunex (MBI/Malinckrodt)
Levovist (Schering AG)
SonoVue (Bracco)
Optison (MBI/Malinckrodt)
Sonazoid (Amersham Health)
Echogen (Sonus/Anott)
79
Wskazania do zastosowania:
Badania dopplerowskie:
zastosowanie rodka kontrastowego pozwala na uwidocznienie
duszych odcinkw naczy, poprawia jako uzyskanego
widma przepywu, w szczeglnoci stosuje si do nastpujcych
bada:
naczynia wtrobowe (ocena dronoci yy wrotnej)
ttnice nerkowe (ocena zwe)
ttnice szyjne
dopplerowskie badania przezczaszkowe
Nowotwory:
guzy jajnikw
zmiany ogniskowe wtroby
wykrywanie
rnicowanie
zmiany ogniskowe sutka
ocena unaczynienia
zmiany ogniskowe stercza
ocena unaczynienia
Echokardiografia:
ocena jam serca
ocena wad zastawkowych
ocena przeciekw
ocena wsierdzia
ocena perfuzji minia sercowego
Ukad moczowy:
ocena odpyww wstecznych pcherzowo-moczowodowych
ocena uchykw pcherza
Drono jajowodw
histerosalpingografia ultrasonograficzna
80
0
Ultrasonografia
Rysunek 73. Badanie color doppler. Ttniak aorty brzusznej stan po implantacji
stent-graftu.
81
Nie
stwierdzono
powika
zatorowych
przy
stosowaniu
ultrasonograficznych rodkw kontrastowych, nie przechodz one ponadto przez
barier oyskow.
Zalecenia dotyczce bezpiecznego stosowania:
Powstrzymanie si od wykonywania diagnostycznych bada
ultrasonograficznych i zabiegw litotrypsji w cigu jednego dnia od
podania ultrasonograficznych preparatw kontrastujcych.
Nie naley uywa ultrasonograficznych rodkw kontrastujcych
podczas zabiegw litotrypsji dla lepszego uwidocznienia nerek
82
0
Ultrasonografia
zaobserwowano wiksze uszkodzenia tkanek nerki przy stosowaniu
preparatw kontrastujcych.
83
84
0
Ultrasonografia
85
86
0
Ultrasonografia
87
88
0
Ultrasonografia
89
ROZDZIA 3
INFRASTRUKTURA
INFORMATYCZNA
ZAKADU DIAGNOSTYKI OBRAZOWEJ
3.1. Standard DICOM.
DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) to standard
opracowany przez ACR (American College of Radiology) oraz NEMA (National
Electrical Manufacturers Association). Ujednolica on zapis i wymian plikw z
obrazowych urzdze diagnostycznych stosowanych w medycynie. Prace nad
standardem rozpoczto w latach 80tych XX wieku. Obecnie obowizujca
wersja 3.0 zostaa przyjta w 1992 roku.
Standard DICOM stosowany jest do zapisu obrazw tomografii
komputerowej, rezonansu magnetycznego, pozytonowej tomografii emisyjnej,
cyfrowej angiografii subtrakcyjnej, radiografii cyfrowej oraz innych bada
obrazowych wykorzystujcych technologie o wysokiej rozdzielczoci obrazu.
Dane w formacie DICOM maj du objto. Oprcz danych obrazowych
znajduj si liczne tagi zawierajce informacje o badaniu:
dane aparatu i placwki wykonujcej badania
dane dotyczce parametrw i techniki badania
dane dotyczce pacjenta
Darmowe oprogramowanie stosujce DICOM:
przegldarka mikroDICOM http://www.microdicom.com/
GDCM - Grass root dicom.
dcmtk - DICOM Toolkit.
RadiAnt DICOM Viewer 1.0.4
Osirix - przegldarka DICOM dla Mac OS X.
dcm4che - implementacja standardu DICOM w Javie.
Imebra - wersje GPL i komercyjna.
DicomWorks - przegldarka bada w formacie DICOM (TK, MRI, USG) z
moliwoci eksportu, anonimizacji etc. Polska nakadka jzykowa.
MiPAV - stworzony w Javie, multiplatformowy program do analiz
wynikw tomografii
TeleDICOM - system zdalnych konsultacji diagnostycznych w czasie
91
92
3.3 PACS
93
internetowych.
Kolejn bardzo istotn funkcj system PACS jest tworzenie kopi zapasowych
backup. Istniej rne metody archiwizacji:
archiwizacja na nonikach wymiennych, np. pyty DVD-R,
archiwizacja na tamie magnetycznej,
archiwizacja na inny komputer,
archiwizacja w archiwach on-line.
Dostp do archiwum PACS realizowany jest za pomoc zapytania C-MOVE
zdefiniowanego w systemie DICOM. Do zrealizowania zapytania konieczna jest
wczeniejsza identyfikacja odbiorcy danych, serwer musi posiada nastpujce
dane konfiguracyjne klienta:
Application Entity Title (AE Title),
Adres IP,
Port
W zwizku z tym wymiana danych DICOM jest moliwa wycznie po
uprzednim wzajemnym zdefiniowaniu komunikujcych si aplikacji.
94
3.3 PACS
95
96
3.5 HIS
97
Ksigowo,
Kadry,
Pace,
Zaopatrzenie i gospodarka materiaowa,
Koszty,
98
99
100
ROZDZIA 4
TELEMEDYCYNA I TELERADIOLOGIA
4.1. Telemedycyna
Telemedycyna to jedna z nowoczesnych form wiadczenia usug medycznych
wykorzystujca nowe technologie komunikacyjne pozwalajce na wymian
danych medycznych zarwno obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans
magnetyczny, radiologia klasyczna) jak i innych (EKG), streaming audio i
wideo.
Telemedycyna pozwala na postawienie diagnozy oraz wspomagania leczenia
na odlego.
Do telemedycyny zaliczamy:
102
4. Telemedycyna i teleradiologia
kardiologii (monitorowanie EKG w rehabilitacji kardiologicznej),
diabetologii (monitorowanie poziomu glukozy we krwi),
poonictwa (monitorowanie stanu podu poprzez zapis KTG),
geriatrii (monitorowanie podstawowej aktywnoci yciowej i spoecznej
u osb w podeszym wieku),
psychiatrii (kontakt z pacjentem w celu wczesnego wychwycenia
zaostrzenia objaww psychotycznych),
innych, w tym rwnie rozwiza zapewniajcych czno w
sytuacjach nagych.
trzy
poziomy
funkcjonowania
systemu
4.1 Telemedycyna
103
104
4. Telemedycyna i teleradiologia
105
Ryzyka:
zwizane z ochron danych pacjentw, autoryzacj dostpu do
danych oraz uprawnieniami do ich zapisu. Informacje o zdrowiu
nale do danych szczeglnie wraliwych, ktrych dysponentem
moe by wycznie pacjent. Poszanowanie intymnoci powinno
mie priorytet ponad wszelkimi innymi korzyciami ze stosowania
systemw informatycznych w medycynie.
spr o zakres danych medycznych podlegajcych gromadzeniu.
budowa niezbdnej infrastruktury technicznej - transmisja,
archiwizacja i udostpnianie ogromnej iloci danych.
106
4. Telemedycyna i teleradiologia
4.3. Teleradiologia
Teleradiologia to szczeglna forma zdalnych konsultacji medycznych czy te
telepracy, polegajca na sporzdzaniu przez specjalistw radiologw opisw
bada wykonanych w oddalonych orodkach.
System teleradiologiczny obejmuje poczenie orodkw medycznych szybkim
czem i przesyanie cyfrowych obrazw bada (np. konwencjonalnych zdj
radiologicznych, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego).
Poczenie midzy placwkami daje moliwo uzyskania szybkiej konsultacji
radiologicznej. cznie z danymi obrazowymi do konsultacji przesyana jest
zeskanowana dokumentacja medyczna (skierowanie, ankieta medyczna
wypeniana przez pacjenta przed badaniem, karty informacyjne, opisy innych
bada). System musi te zapewnia przesyanie danych obrazowych z
poprzednich bada. Z drugiej strony konieczne jest te zapewnienie komunikacji
radiologa z lekarzem kierujcym.
Zalety wprowadzenia teleradiologii:
szybki dostp do diagnozy,
moliwo konsultacji przez najlepszych specjalistw,
podniesienie standardu wykonywanych bada,
oszczdnoci finansowe (outsourcing usug diagnostycznych).
Ryzyka zwizane z teleradiologi:
utrudnienie kontaktu radiologa z lekarzem kierujcym i pacjentem
moe skutkowa pominiciem w diagnozie istotnych informacji o
pacjencie.
opr przed koniecznoci standaryzacji procedur,
niejasne uwarunkowania prawne i finansowe.
ROZDZIA 5
OCHRONA RADIOLOGICZNA
5.1. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi.
Promieniowanie jonizujce (zarwno promieniowanie elektromagnetyczne,
jak i czstki naadowane) powoduje wzbudzenie i jonizacj atomw materii. W
przypadku promieniowania elektromagnetycznego (np. rentgenowskiego)
przekazanie energii materii zachodzi w wyniku:
Zjawiska fotoelektrycznego zachodzi gdy energia kwantu
promieniowania jest wiksza lub rwna energii wizania elektronu.
Caa energia kwantu zostaje pochonita a elektron zostaje wybity z
powoki.
Efektu Comptona wystpuje gdy energia kwantu promieniowania
jest znaczco wysza od energii wizania. Elektron zostaje wybity,
foton promieniowania zmienia kierunek, zmniejsza sw energi i
ulega dalszym zderzeniom.
Tworzenia par wystpuje gdy energia fotonu jest wysza ni
1,02 MeV, wtedy w pobliu jder atomowych nastpuje tworzenie
par elektron pozyton.
Jonizacja atomw w organizmach ywych powoduje powstawanie wolnych
rodnikw, uszkodzenie DNA, zaburzenia reakcji enzymatycznych, uszkodzenie
biaek komrki. Jeeli procesy naprawcze nie s w stanie zrwnoway
uszkodze nastpuje mier komrki lub uszkodzenia nici DNA mogce
prowadzi do zaburzenia funkcji komrki (mutacji genw) lub przemiany
nowotworowej.
Zasada Bergonie i Tribondeau stwierdza, e wraliwo tkanek na
promieniowanie jest wprost proporcjonalna do aktywnoci proliferacyjnej danej
tkanki i odwrotnie proporcjonalna do stopnia jej zrnicowania.
Dawki promieniowania:
Dawka ekspozycyjna okrela adunek elektryczny, ktry powstaje w
powietrzu na skutek jonizacji. Jednostk dawki ekspozycyjnej jest
kulomb / kilogram (C/kg). Jednostk zwyczajow jest rentgen (R).
1 R = 0,258 x 10-3 C/kg.
Dawka pochonita (D) okrela wielko energii przekazanej
108
5. Ochrona radiologiczna
109
110
5. Ochrona radiologiczna
111
rde
112
5. Ochrona radiologiczna
113
114
5. Ochrona radiologiczna
ROZDZIA 6
SYSTEM
ZAPEWNIENIA
DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
JAKOCI
116
117
118
3. Powtarzalno dawki
Test wykonywany jest w celu oceny prawidowoci ustawienia natenia
prdu arzenia katody. Podczas testu otrzymujemy wyniki wzgldne do
porwnania miedzy sob. Do testu uywamy fantomu w postaci
aluminiowego klina schodkowego. Wykonujemy ekspozycj ustawiajc
wartoci natenia prdu i czasu tak, aby mona byo wykona co najmniej
jedna ekspozycj przy tej samej wartoci mAs, lecz rnych wartociach
czasu i natenia prdu. Test wykonujemy dla napi 60, 80, 100 kV.
4. Wielko ogniska
Test wykonuje si w celu okrelenia rzeczywistej wielkoci ogniska
optycznego. Zmierzone wartoci odnosi si do tablic ogoszonych przez
NEMA, odczytujc aktualn wielko nominaln ogniska. Od wieloci
ogniska zaley osigana na obrazie rozdzielczo liniowa, wyraana w
jednostkach lp/mm, co oznacza liczb rozrnialnych par linii, biaych i
czarnych, w obrbie jednego milimetra. Do testu uywane s fantomy typu
STAR, pene lub sektorowe. Gdy stosujemy fantomy sektorowe, naley
rwnolegle ustawia jedn z osi fantomu do osi lampy rtg. Wielkoci
charakterystyczn dla danego fantomu jest kt wierzchokowy. Jest to miara
rozwarcia poszczeglnych klinw fantomu. Fantomami o kcie
wierzchokowym 2 mona ocenia ogniska do 0,5 mm. Do mniejszych
naley stosowa fantomy 1,5 lub mniejsze. Wielko plamki ogniska
ocenia si mierzc obszar nieostroci na obrazie fantomu otrzymanym na
kliszy po nawietleniu jej promieniami rtg o okrelonych, ograniczonych
wymiarach. Promieniowanie pochodzce z rnych obszarw plamki
ogniska obrazuje si jako miejscowe nieostroci obrazu, pochodzce od
zjawiska pcienia. Znajomo geometrycznego ukadu testowego oraz
odlegoci od rodka obrazu fantomu do brzegu obszaru zatarcia linii
pozwalaj obliczy wielo ogniska.
5. Ocena kratki przeciwrozproszeniowej
Test wykonuje si w celu sprawdzenia prawidowoci dziaania i
usytuowania kratki przeciwrozproszeniowej. Do testu uywamy
jednorodnego filtru miedzianego. Wykonujc ekspozycj naley tak dobra
parametry, aby warto redniego zaczernienia miecia si w granicach
midzy 1.00 a 1.50. Ekspozycj naley wykona dla statywu pucnego i
cianki do przewietle. Nastpnie naley zmierzy zaczernienie wzdu
linii prostopadej do osi lampy przechodzcej przez o wizki symetrycznie
co 5 cm od rodka pola.
6. Ocena automatycznej kontroli ekspozycji
Test sprawdza prawidowo ustawienia parametrw pracy komr
automatyki ekspozycji. Do testu uywamy jednorodnego fantomu w trzech
czciach o jednakowej gruboci np. 3x0,5 mm Cu, 3x10 mm Al. Wane
119
120
8. Rozdzielczo Wysokokontrastowa
Test ten okrela rozdzielczo liniow caoci toru obrazowania. Do testu
uywamy fantomu zawierajcego pole testw paskowych np.
specjalizowanego fantomu do aparatw naczyniowych. Ustawiamy fantom
blisko powierzchni wzmacniacza i SID 100 cm, po czym rejestrujemy obraz
przy moliwie niskim napiciu i prdzie ok. 1 mA. Nastpnie odczytujemy
z instrukcji fantomu najwiksz liniow rozdzielczo ukadu. W
przypadku w/w testu wane jest, aby test bazowy i test rutynowy wykonane
byy przy uyciu tego samego fantomu.
9. Rozdzielczo niskokontrastowa
Test ten okrela jako odwzorowania rnic gstoci (kontrastu) caoci
toru obrazowania. Do testu uywamy fantomu zawierajcego pole testw
niskokontrastowych np. specjalizowanego fantomu do aparatw
naczyniowych. Ustawiamy fantom blisko powierzchni wzmacniacza i SID
100 cm, po czym rejestrujemy obraz przy napiciu 100 kV i prdzie ok. 2
mA. Nastpnie odczytujemy z instrukcji fantomu najwiksz
niskokontrastow rozdzielczo ukadu. W przypadku w/w testu wane jest
aby test bazowy i test rutynowy, wykonane byy przy uyciu tego samego
fantomu.
10. Pomiar wsplczynnika SNR
Stosunek sygnau do szumu (SNR - signal to noise ratio) jest to
podstawowa wielko okrelajca zdolno systemu do obrazowania
struktur o maym kontracie. Jest on uzaleniony od: wielkoci indukcji
pola magnetycznego, poprawnoci kalibracji np. czstotliwoci RF,
konfiguracji cewek nadawczo - odbiorczych, poprawnoci zestrojenia
cewek, skutecznoci tumienia klatki Faradaya, typu zastosowanej
sekwencji i jej parametrw (TR, TE, FA, FOV). Do tego testu uywamy
standardowego fantomu sferycznego. Fantom umieszczamy w centrum
magnesu i wykonujemy dwukrotne badanie w trzech orientacjach
(czoowej, bocznej, poprzecznej). Dla kadej orientacji dokonujemy
subtrakcji otrzymanych dwch obrazw, w ten sposb otrzymujemy trzy
nowe obrazy. Dla kadej orientacji obliczamy uredniony sygna z
pierwotnych obrazw przekrojw fantomu (S) i uredniony sygna z
obrazw subtrakcyjnych (N). Wspczynnik SNR obliczamy ze wzoru:
SNR =
121
122
123
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Powtarzalno ekspozycji
Kwartalnie
Liniowo
Kwartalnie
Napicie
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Ocena kratki
Co p roku
Czas ekspozycji
Co p roku
Co p roku
124
Mammografia
Test
Czsto powtarzania
Co p roku
Co p roku
Ognisko lampy
Raz w roku
Warstwa poowica
Co p roku
Wysokie napicie
Co p roku
Kwartalnie
Co p roku
Co p roku
Jako obrazu
Kwartalnie
Artefakty
Co p roku
Fluoroskopia
Test
Czsto powtarzania
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Znieksztacenia
Co p roku
Angiografia
Test
Czsto powtarzania
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Znieksztacenia
Co p roku
Rozdzielczo wysokokontrastowa
Kwartalnie
Rozdzielczo niskokontrastowa
Kwartalnie
125
Obrbka fotochemiczna
Test
Parametry fizyczne
Kontrola sensytrometryczna
Czsto powtarzania
Raz w tygodniu
Codziennie
Czsto powtarzania
wiatoszczelno
Codziennie
Test przylegania
Co p roku
Wspczynnik wzmocnienia
Raz w roku
Czsto powtarzania
Czysto
Codziennie
Warunki klimatyczne
Co tygodniu
wiatoszczelno
Raz w roku
126
127
radiologw.
128
129
130
131
132
133
25X25
25X25
25X25
1
11
11
20
5
5
5
5
256x256
256x256
256x256
Czas
NEX
Matryca
20
20
20
Odstp
(mm)
250
500
2000
Ilo
warstw
Szeroko
warstwy
(mm)
TE
(ms)
SE
SE
SE
FOV
(cm)
TR
(ms)
Sagittal
ACR T1
ACR T2
Sekwencja
1 1:06
1 2:16
1 8:56
134
seria/obraz
Kierunek
pomiaru
Sagittal
2.1
pionowy
Warto
prawidowa
(mm)
148 2
ACR T1
3.1
pionowy
190 2
ACR T1
3.1
poziomy
190 2
ACR T1
3.5
pionowy
190 2
ACR T1
3.5
poziomy
190 2
ACR T1
3.5
skony
190 2
ACR T1
3.5
skony \
190 2
Zmierzona
warto
(mm)
Wynik
testu
135
136
1.0
0.9
ACR T2
1.1
1.0
0.9
Wynik testu
(pozytywny gdy
1mm lub 0.9mm)
1.1
Spenione dla
matrycy UL
(pionowa)
Rozdzielczo
(mm)
ACR T1
Spenione dla
matrycy RL
(pozioma)
Seria
137
138
Seria
ACR T1
Seria
/
obraz
3.1
3.11
ACR T2
Rnica
dugoci supkw
(mm)
Warto
prawidowa
< 5mm
< 5mm
< 5mm
< 5mm
Wynik testu
139
Seria
ACR T1
ACR T2
Seria
/
obraz
3.7
Najwikszy
sygna (H)
Najmniejsz
y sygna (L)
PIU
PIU=100 *
[1-(H-L)/(H+L)]
prawidowo > 86%
Wynik
testu
140
ACR
T1
3.7
Ghosting ratio
=|[(gra+d)(lewy+prawy)]|/
(2*duy)
norma <0,025
Wynik testu
ROI prawy
ROI lewy
ROI d
ROI gra
ROI duy
seria / obraz
Seria
141
142
Seria /
Obraz
ACR T1
ACR T2
Razem
Wynik testu
pozytywny
gdy suma > 9
143
Opis
EXCESSIVE
GHOSTING
EXCESSIVE
TRUNCATION
RF NOISE
LEAK
DC OFFSET
ARTIFACT
ALIASING
ARTIFACT
RECONSTR.
ARTIFACT
Bdy rekonstrukcji
GEOMETRIC
DISTORSION
Znieksztacenia geometryczne
Sagittal
loc
ACR
T1
ACR
T2
144
TAK
NIE
UWAGI
145
BIBLIOGRAFIA
1. Chapman S., Nakielny R.: Metody obrazowania radiologicznego,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2006.
2. Canavaugh B. M., (red.) Rowiski W.: Badania laboratoryjne i obrazowe
dla pielgniarek, Wydanie I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2007.
3. Pruszyski B.: Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka
bada PZWL, Warszawa 2000.
4. Jan C. Somer The history of real time ultrasound, International Congress
Series 1274 (2004).
5. Richard Hillestad et al, Can Electronic Medical Record Systems
Transform Health Care? Potential Health Benefits, Savings, And Costs
Health affairs, Vol. 24, 2005.
6. Geoffrey D. Clarke, Overview of the ACR MRI accreditation phantom
University of Texas Southwestern Medical Center at Dallas
7. Serwis edukacyjno-informacyjny "Technika w medycynie", projekt
"Fundacji im. Stefana Batorego" w ramach programu "Internet dla lekarzy"
8. Strony internetowe i materiay informacyjne producentw sprztu,
oprogramowania i rodkw kontrastowych:
Siemens - www.siemens.com/medical,
General Electric - www.gehealthcare.com,
Philips - www.healthcare.philips.com,
Toshiba - www.medical.toshiba.com,
Bayer Schering Pharma - www.bayerscheringpharma.pl,
Merge Healthcare - www.merge.com.