Diagnostyka Obrazowa - Maciej Siczek

Diagnostyka Obrazowa.
Skrypt dla studentw kierunku

Informatyka
UNIWERSYTET MARII CURIE-SKODOWSKIEJ

WYDZIA MATEMATYKI, FIZYKI I INFORMATYKI
INSTYTUT INFORMATYKI
Diagnostyka Obrazowa.
Skrypt dla studentw kierunku
Informatyka
Maciej Siczek
LUBLIN 2012
Instytut Informatyki UMCS

Lublin 2012
Maciej Siczek
DIAGNOSTYKA OBRAZOWA.
SKRYPT DLA STUDENTW KIERUNKU INFORMATYKA
Recenzent: Witold Krupski

Opracowanie techniczne: Maciej Siczek
Projekt okadki: Agnieszka Kumierska
Praca wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach

Europejskiego Funduszu Spoecznego
Publikacja bezpatna dostpna on-line na stronach

Instytutu Informatyki UMCS: informatyka.umcs.lublin.pl
Wydawca
Uniwersytet Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie
Instytut Informatyki
pl. Marii Curie-Skodowskiej 1, 20-031 Lublin
Redaktor serii: prof. dr hab. Pawe Mikoajczak
www: informatyka.umcs.lublin.pl
email: dyrii@hektor.umcs.lublin.pl
Druk
FIGARO Group Sp. z o.o. z siedziba w Rykach
ul. Warszawska 10
08-500 Ryki
www: www.figaro.pl
ISBN: 978-83-62773-29-9
VII
SPIS TRECI
PRZEDMOWA................................................................................................. IX
DIAGNOSTYKA RENTGENOWSKA ........................................................... 1
1.1. Wprowadzenie.......................................................................................... 1
1.2. Rys historyczny. ....................................................................................... 1
1.3. Promieniowanie rentgenowskie ............................................................... 6
1.4. Budowa aparatu RTG. .............................................................................. 8
1.4.1. Lampa rentgenowska. ................................................................................... 8
1.4.2. Inne rozwizania konstrukcyjne lamp rentgenowskich. ............................. 12
1.5. Rejestracja obrazw rentgenowskich. .................................................... 14

1.5.1. Filmy (klisze) rentgenowskie. ...................................................................... 14
1.5.2. Fluoroskopia. ............................................................................................... 17
1.5.3. Radiografia cyfrowa. ................................................................................... 17
1.5.4. Cyfrowa radiografia porednia (CR). ........................................................... 18
1.5.5. Rodzaje aparatw RTG. ............................................................................... 21
1.6. Dawki promieniowania. ......................................................................... 27

1.7. Przeciwwskazania do wykonania badania RTG. ................................... 27
1.8. Przebieg bada radiologicznych, wskazania do ich wykonywania. ....... 28
1.9. Cyfrowa angiografia subtrakcyjna. ........................................................ 36
1.10. Mammografia. ...................................................................................... 40
1.11. Wybrane obrazy anatomiczne i patologiczne w badaniach
rentgenowskich. ............................................................................................ 41
ULTRASONOGRAFIA .................................................................................. 55
2.1. Wstp...................................................................................................... 55
2.2. Rys historyczny ...................................................................................... 56
2.3. Fizyczne i techniczne podstawy badania USG....................................... 62
2.3.1. Ultradwiki. ............................................................................................... 62
2.3.2. Wytwarzanie fal ultradwikowych. ........................................................... 64
2.4. Powstawanie obrazu USG. Rodzaje prezentacji. ................................... 66

2.4.1. Prezentacja A (Amplitude) .......................................................................... 67
2.4.2. Prezentacja B (Brightness). ......................................................................... 68
2.4.3. Prezentacja M (Motion). ............................................................................. 69
2.5. Wskazania do wykonania badania USG. ............................................... 69

2.6. Sposb przygotowania do badania. ........................................................ 71
2.7. Przebieg badania USG. .......................................................................... 72
VII
2.8. Ultrasonografia dopplerowska ............................................................... 74
2.9. Elastografia ............................................................................................ 77
2.10. rodki kontrastowe stosowane w badaniach USG ............................... 78
2.11. Obraz niektrych zmian patologicznych w badaniu USG. .................. 83
INFRASTRUKTURA INFORMATYCZNA ZAKADU DIAGNOSTYKI
OBRAZOWEJ .................................................................................................. 90
3.1. Standard DICOM. .................................................................................. 90
3.2. Standard HL7. ........................................................................................ 91
3.3. Picture Archiving and Communication System (PACS). ...................... 91
3.4. Radiologiczny System Informacyjny (RIS). .......................................... 96
3.5. Szpitalny system informacyjny (HIS). ................................................... 97
3.6. Przegldarki obrazw medycznych. ....................................................... 98
TELEMEDYCYNA I TELERADIOLOGIA .............................................. 101
4.1. Telemedycyna ...................................................................................... 101
4.2. Elektroniczny rekord pacjenta (Electronic Healthcare Rekord, EHR) . 104
4.3. Teleradiologia ...................................................................................... 106
OCHRONA RADIOLOGICZNA ................................................................ 107
5.1. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi. ..................... 107
5.2. Podstawowe zasady ochrony radiologicznej. ....................................... 111
SYSTEM ZAPEWNIENIA JAKOCI W DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
.......................................................................................................................... 115
6.1. Uwagi oglne ....................................................................................... 115
6.2. Diagnostyka radiologiczna ................................................................... 115
6.2.1. Testy akceptacyjne .................................................................................... 115
6.2.2. Testy bazowe............................................................................................. 117
6.2.3. Analiza zdj odrzuconych ........................................................................ 126
6.2.4. Kontrola procesu obrbki chemicznej....................................................... 127
6.3. Tomografia komputerowa. ................................................................... 128

6.4. Rezonans magnetyczny. ....................................................................... 133
6.4.1. Test szerokoci warstwy ............................................................................ 137
6.4.2. Test dokadnoci pozycjonowania warstw ................................................ 138
6.4.3. Test jednorodnoci intensywnoci obrazu ................................................ 139
6.4.4. Test artefaktu ghosting. ......................................................................... 140
6.4.5. Test czuoci niskokontrastowej ................................................................ 141
6.4.6. Ocena jakociowa sekwencji. .................................................................... 143
6.4.7. Kontrola aparatu. ...................................................................................... 144
BIBLIOGRAFIA ........................................................................................... 147
IX
PRZEDMOWA
Niniejszy skrypt jest kontynuacj pracy Tomografia Komputerowa
i Rezonans Magnetyczny dla studentw kierunku Informatyka. Omwiono w
nim zagadnienia zwizane z diagnostyk radiologiczn, ultrasonografi oraz
niektre aspekty infrastruktury informatycznej i systemu zapewnienia jakoci
w pracowniach diagnostyki obrazowej. Praca przeznaczona jest dla studentw
specjalnoci Informatyka Medyczna kierunku Informatyka Wydziau
Matematyki, Fizyki i Informatyki UMCS.
Celem pracy jest przyblienie studentom wymienionych metod
diagnostycznych zarwno od strony technicznej i aparaturowej jak i medycznej.
Opracowanie zawiera rwnie podstawowe dane dotyczce wskaza
medycznych do wykonywania bada oraz ich przebiegu. Poszczeglne rozdziay
uzupeniono o przegld podstawowych obrazw anatomicznych i
patologicznych.
Autor ma nadziej, e skrypt przybliy przyszym informatykom zagadnienia
diagnostyki obrazowej i w efekcie uatwi wspprac z personelem medycznym.
1. Diagnostyka Rentgenowska
ROZDZIA 1.
DIAGNOSTYKA RENTGENOWSKA
1.1. Wprowadzenie.
Badanie radiologiczne polega na przewietleniu czci ciaa wizk promieni
Roentgena. Zjawisko pochaniania promieni rentgenowskich przechodzcych
przez tkanki pozwala na uzyskanie obrazu o rnych odcieniach szaroci.
Diagnostyka radiologiczna jest jedn z podstawowych metod nieinwazyjnego
badania ciaa ludzkiego.
1.2. Rys historyczny.

Promieniowanie rentgenowskie zostao odkryte 11.08.1895r. przez Wilhelma
Conrada Roentgena, w roku 1901 zosta on nagrodzony za to odkrycie nagrod
Nobla.
Pierwszym medycznym zastosowaniem promieniowania X byo zdjcie rki
maonki Roentgena. Natychmiast nowa technika znalaza praktyczne
zastosowania, przede wszystkim w diagnostyce ukadu kostnego i puc.
Na ziemiach polskich ju kilka tygodni pniej - w Krakowie w okresie 8-15
stycznia 1896 r. profesor chemii UJ Karol Olszewski wykona pierwsze
rentgenowskie zdjcia eksperymentalne, w tym zdjcie przycisku do papieru z
brzu w ksztacie jaszczurki i zdjcie rki ludzkiej.
W lutym 1896 roku w Liverpoolu, miao miejsce jedno z pierwszych
zastosowa odkrytych niedawno promieni Roentgena - lekarz (z pozytywnym
skutkiem) szuka w gowie pacjenta pocisku. Od tej pory zdjcia rentgenowskie
zaczy by wykorzystywane do diagnostyki zama koci i cia obcych w
przewodzie pokarmowym. Obecnie aden szpital nie mgby funkcjonowa bez
sprawnej pracowni rentgenowskiej.
Rysunek 1. Strona tytuowa polskiego wydania pracy Rntgena. Zdjcie doni ony
naukowca.
Rysunek 2. Pierwsze polskie zdjcie rtg, Krakw, stycze 1896r.
1.2 Rys historyczny
Metody radiologiczne byy systematycznie doskonalone:

1896 - technologia wykonywania zdj na pytach pokrytych bromkiem srebra
(F. H. Williams)
1913 kratka przeciwrozproszeniowa redukujca promieniowanie rozproszone
(G. Bucky, H. Potter). Urzdzenie zbudowane z rwnolegych paskw oowianej
blachy pooone pomidzy obiektem badanym a klisz porusza si w czasie
ekspozycji i redukuje promieniowanie rozproszone. Kratka zmniejsza w ten
sposb zaszumienie obrazu. Rozwizanie trafio do sprzeday w roku 1921,
obecnie jest standardowym elementem stou rentgenowskiego.
1913 pierwsza rentgenowska lampa prniowa (W. D. Coolidge)
1930/31 techniki pozwalajce na uzyskanie radiologicznych obrazw
przekrojw paszczyznowych - stratygrafia (A. Vallebona) i planigrafia (B.
Ziedses des Plantes). Tomografia klasyczna
Rysunek 3. Zdjcie klatki piersiowej prezydenta USA Theodore Roosvelta

uwidaczniajce kul w pucu prawym wykonane po zamachu w roku 1912.
Rysunek 4. Lampa rentgenowska wyprodukowana w roku 1897 przez firm

Reiniger-Gebbert-Schall (obecnie cz koncernu Siemens).
Po odkryciu promieniowania rentgenowskiego nie bya znana szkodliwo

promieniowania jonizujcego. Promieniotwrczo fascynowaa wwczas
naukowcw oraz rzesze wynalazcw i uzdrowicieli, ktrzy prbowali
wykorzysta j jako cudowny rodek na wszelkie dolegliwoci. I tak
zachwycano si koktajlami radowymi, stosowano nawietlania promieniami X
jako uniwersalny rodek leczniczy (w tym ble gowy, zaburzenia potencji).
Przewietlenia rentgenowskie wykorzystywano rwnie do sprawdzania
dopasowania butw w sklepach obuwniczych. wiadomo biologicznych
skutkw promieniowania przysza dopiero w nastpnych dekadach, po
obserwacji skutkw napromieniowania.
Rysunek 5. Urzdzenie do rentgenowskiego badania dopasowania obuwia.
1.2 Rys historyczny
Rysunek 6. Certyfikat prawidowego dopasowania obuwia.
1.3. Promieniowanie rentgenowskie.

Promieniowanie rentgenowskie (w krajach anglosaskich nazywane za
Roentgenem promieniowaniem X) to fale elektromagnetyczne o dugoci od
okoo 0,0001 nanometra do okoo 100 nanometrw. Promieniowanie to jest
promieniowaniem jonizujcym, ktore wywouje w obojtnych atomach i
czsteczkach materii zmiany w adunkach elektrycznych, czyli jonizacj.
Promieniowanie jonizujce powoduje radioliz wody, czyli jej rozkad na jony.
W wyniku tego procesu powstaj wolne rodniki, ktre mog wchodzi w reakcje
ze skadnikami komrki, powodujc zakcenia w jej funkcjonowaniu. Mae
dawki promieniowania wywouj niewielkie zmiany, ktre organizm atwo
kompensuje, uruchamiajc wewntrzkomrkowe mechanizmy obronne, due
dawki mog powodowa zmiany nieodwracalne i ostatecznie doprowadzi do
obumarcia komrek. Czuo tkanki ludzkiej na promieniowanie jonizujce jest
rna. Najczulsze s organy krwiotwrcze i tkanki rozrodcze, najmniej czue s
mzg i minie.
Promieniowanie X powstaje w wyniku hamowania czstek naadowanych
(np.: wizki elektronw promieni katodowych) przez materi, lub w czasie
przechodzenia elektronw w atomie z poziomw o wyszej energii na poziomy
o energii niszej. Promieniowanie X cechuje dua przenikliwo.
Promieniowanie rentgenowskie wytwarzane jest w specjalnych urzdzeniach,
tzw. lampach rentgenowskich, ktre zawieraj elektrody wytwarzajce pole
elektryczne. Elektrony uwalniane z katody pdz w kierunku anody, na ktrej s
wyhamowywane. Energia, ktr trac jest emitowana w postaci fotonw tzw.
promieniowania hamowania. Widmo tego promieniowania jest ograniczone
napiciem doprowadzonym do elektrod. Elektron po dotarciu do anody moe
wybi z niej inny elektron (jonizacja), a w atomie powstaje wolne miejsce, ktre
jest od razu zajmowane przez elektron z zewntrznej powoki. Energia powstaa
przy takim przejciu jest emitowana w postaci fotonu o cile okrelonej
dugoci fali jest to tzw. promieniowanie charakterystyczne. Oba te
promieniowania hamowania i charakterystyczne skadaj si na
promieniowanie rentgenowskie.
Waciwoci promieni rentgenowskich:
Rozchodz si prostoliniowo.
S niewidzialne, ale wywouj fluorescencj.
Wywouj jonizacj powietrza.
Przenikaj przez szko, czarny papier, a nawet przez pytki metalowe.
Zaczerniaj klisz fotograficzn.
S pochaniane bardziej przez pierwiastki o wikszej liczbie atomowej.
1.3 Promieniowanie rentgenowskie
Rysunek 7. Widmo promieniowania rentgenowskiego.
Widmo cige promieniowania rentgenowskiego zwizane jest z

hamowaniem elektronw na anodzie
Widmo
charakterystyczne
(liniowe)
promieniowania
rentgenowskiego:
powstaje na skutek wybijania elektronw z powok atomowych
materiau anody przez rozpdzony strumie elektronw.
Atomy na powierzchni anody wytwarzaj promieniowanie o duej

energii tzw. promieniowanie twarde dugo fali od 5 pm do 100 pm,
bardzo przenikliwe.
Atomy, pooone w gbi pytki wytwarzaj promieniowanie o niskiej

energii tzw. promieniowanie mikkie dugo fali od 0,1 nm do 10 nm
- mniejsza przenikliwo.
O przenikliwoci promieniowania decyduje napicie pomidzy anod a

katod (wyraone w kV). Natenie prdu katodowego (mA) decyduje o
nateniu promieniowania.
1.4. Budowa aparatu RTG.

Podstawowe elementy budowy aparatu rentgenowskiego:
Lampa rentgenowska.
Ukad zasilania lampy.
Pulpit kontrolny.
Detektor obrazu.
klisza,
detektor elektroniczny z torem dalszej obrbki.
dodatkowe elementy pozycjonujce badany obiekt:
stoy do zdj koci, cianki do przewietle itp.
dodatkowe przystawki i urzdzenia pomocnicze np.
przystawki do zdj maoobrazkowych.
1.4.1. Lampa rentgenowska.

Lampa rentgenowska to baka szklana z panujc wewntrz prni
(ok. 10-8 mm Hg), znajduj si w niej dwie elektrody: katoda i anoda.
Rysunek 8. Schemat budowy lampy rentgenowskiej SIEMENS.
KATODA: Suy do wytworzenia chmury wolnych elektronw, ktre

po przyoeniu wysokiego napicia pomidzy anod i katod
przemieszczaj si w kierunku anody. Zbudowana jest ze zwinitego w
spiral drutu wolframowego, znajdujcego si w metalowej obudowie
speniajcej rol soczewki skupiajcej poruszajce si elektrony,
Wolfram ma wysok temperatur topnienia, drut podgrzewa si do ok.
1.4 Budowa aparatu RTG.
2200 C pod wpywem prdu o niskim napiciu lecz wysokim nateniu

podczonym do obwodu arzenia. Pod wpywem wysokiej temperatury
nastpuje termoemisja elektronw i wytworzenie chmury wolnych
elektronw wok katody.
ANODA: Ma potencja dodatni, jest wczona w obwd wysokiego

napicia, przyciga wic elektrony z katody. Wskutek hamowania
elektronw na anodzie powstaje promieniowanie rentgenowskie. Anoda
zbudowana jest z wolframu z dodatkiem renu, wtopionego w mied, co
uatwia odprowadzanie ciepa. Anoda wczona jest w obwd
wysokiego napicia (dla celw diagnostyki 35-140 kV, terapii do 400
kV). Wysokie napicie dostarczone jest z generatora wysokiego
napicia, ktry przetwarza napicie sieciowe na stae wysokie napicie.
Generator posiada prostowniki i zesp filtrw wygadzajcych napicie.
Dwa gwne rozwizania konstrukcyjne anody:
Anoda stojca (uywana dawniej) miaa ksztat walca citego
na powierzchni, gdzie bya wtopiona blaszka wolframowa.
Anoda ruchoma - wirujca ma ksztat dysku, na obrzeach
wtopiony pasek wolframowy. Zalet tego rozwizania jest
zwikszenie obszaru, na ktry pada wizka elektronw, co
zapobiega nadmiernemu ogrzewaniu i uatwia chodzenie
anody.
Rysunek 9. Ognisko termiczne lampy z wirujc anod.
Ognisko rzeczywiste anody to miejsce gdzie s zahamowane elektrony,

jego ksztat jest owalny lub prostoktny zalenie od skrcenia wkna
wolframowego.
Ognisko optyczne anody odpowiada rzutowi ogniska w kierunku

rozchodzenia si promieniowania rentgenowskiego, jest w ksztacie
10
kwadratu. Stosuje si ogniska optyczne o nastpujcych wymiarach:
dla aparatw oglnodiagnostycznych: mae ognisko 0,6 mm,
due 1,3 mm,
w pantomografii 0,3 mm lub 0,5 mm,
w mammografii 0,1 mm do 0,3 mm,
aparaty zbowe 0,8 mm.
Ogniska maego uywa si wtedy, gdy chcemy uzyska obraz gdzie

struktury s bardzo wyrane ostre. Tam gdzie szczegy s mniej
istotne dajemy ognisko due, bo wtedy moemy zwikszy obcienie
lampy np. zdjcie koczyny w gipsie.
Rysunek 10. Ognisko rzeczywiste a optyczne. 1 - wymiar wizki elektronw, 2 ognisko rzeczywiste, 3 - ognisko optyczne, 4 anoda, 5 - Wielko ogniska
rzeczywistego
FILTRY LAMPY RENTGENOWSKIEJ:
Filtr aluminiowy znajduje si midzy kopakiem a kolimatorem. Suy

do pochaniania promieniowania mikkiego, ktre nie odgrywa roli w
diagnostyce jedynie obcia pacjenta. W zalenoci do od napicia
katodowego stosuje si filtry o rnej gruboci (kilku mm).
Filtr wasny lampy pozostae promienie zostaj zahamowane w

obudowie lampy, oleju chodzcym i kopaku.
11
OGRANICZNIKI WIZKI BEZPOREDNIEJ:
Kolimator skada si z 4 par szczk oowiowych, ktre ograniczaj

wizk (przesona gbinowa), mona je zsuwa i rozsuwa okrelaj
wielko pola. Szczki przesuwane s za pomoc pokrte, linek,
bloczkw, ktre poruszaj szczki. Pozwalaj okreli promie
rodkowy. Kolimator ma od strony lampy otwr i tym otworem przylega
do filtra. Od strony pacjenta umieszczona jest pytka plastikowa, na
ktrej narysowane s linie poprzeczne i podune, po podwietleniu
rzutujce si na badany obiekt i umoliwiajce celowanie zdj.
Tubusy diagnostyczne s w ksztacie stoka, uywane s do zdj

celowanych. Zakada si je na kolimator. Maj za zadanie ograniczenie
wizki bezporedniej oraz ograniczenie promieniowania rozproszonego.
Stosowane w radioterapii ograniczniki przednie tubusy

terapeutyczne s w ksztacie prostopadocianw. Su do
ograniczenia wizki bezporedniej oraz ograniczenia promieniowania
rozproszonego. Od strony lampy jest otwr, natomiast od strony
pacjenta pytka z pleksi. Posiadaj oznakowania odlegoci i wielko
pola.
UKAD OPTYCZNY, ktry pozwala nam obserwowa wielko wizki,

zobaczy promie rodkowy, wizk poprzeczn i podun, tworzy lusterko,
ktre ustawiane jest pod odpowiednim ktem i arwka, ktra okrela wielko
pola, okrelonego przez szczki. Wszystko obudowane jest obudow ze stopu
aluminium z oowiem.
KRATKA PRZECIWROZPROSZENIOWA
Kratka zbudowana jest z cienkich oowianych listewek ustawionych w
kierunku prostopadym do powierzchni filmu poprzegradzanych materiaem
atwo przepuszczajcym promieniowanie rentgenowskie. Podczas ekspozycji
wprowadzane s w ruch. Ow pochania promieniowanie rozproszone
(niepadajce prostopadle na powierzchni filmu), zmniejsza si w ten sposb
zaszumienie zdjcia.
12
Rysunek 11. Schemat kratki przeciwrozproszeniowej.
1.4.2. Inne rozwizania konstrukcyjne lamp rentgenowskich.

Lampa rentgenowska z ciek anod.
Strumie ciekego metalu (stosuje si stopy galu, indu i cyny) o
rednicy poniej 0,1 mm jest wstrzykiwany do prniowej komory lampy
z du prdkoci. Tam stanowi tarcz dla wizki elektronw i jest
rdem promieniowania rentgenowskiego. Rozwizanie to rozwizuje
problem chodzenia anody i umoliwia zwikszenie mocy rda przy
uzyskaniu jak najmniejszego ogniska optycznego rda. W
konwencjonalnych lampach zmniejszanie wymiarw ogniska jest
ograniczone zwikszeniem gstoci mocy na anodzie
Miniaturowe rdo rentgenowskie COOL-X.
Ciekawym sposobem wytwarzania promieniowania rentgenowskiego
jest wykorzystanie zjawiska piroelektrycznego do emisji elektronw.
Zjawisko to polega na powstawaniu adunkw elektrycznych na
powierzchni niektrych krysztaw podczas ich ogrzewania lub
schadzania. Kiedy kryszta jest podgrzany, jego grna powierzchnia
13
uzyskuje polaryzacj dodatni i przyciga elektrony z otaczajcego gazu.

Elektrony te uderzaj o powierzchni krysztau wytwarzajc
promieniowanie rentgenowskie. Gdy kryszta zostaje schodzony,
wskutek zmienionej polaryzacji elektrony z grnej powierzchni krysztau
zostaj przyspieszane w kierunku tarczy wykonanej z miedzi o potencjale
zerowym.
Takie rozwizanie pozwala znacznie zminiaturyzowa emiter
promieniowania rentgenowskiego
Mikrostrukturalne rdo diamentowe.
W tym rozwizaniu rdem elektronw s cienkie, domieszkowane
borem warstwy diamentowe, midzy ktrymi znajduje si izolator. Anod
jest warstwa srebra naniesiona na membran diamentow. Moliwe
wydaje si uzyskanie rda promieniowania rednicy poniej 1mm co
rokuje nadzieje na zastosowanie w brachyterapii.
Lampy wykorzystujce nanorurki wglowe.
Prowadzone s prace nad miniaturowymi lampami rentgenowskimi
wykorzystujcymi nanorurki wglowe jako rda elektronw. Nanorurki
to puste w rodku walce zbudowane z pojedynczej warstwy atomw
wgla, o rednicy okoo 1 nm. Nanorurki mog by wykorzystywane jako
dziao elektronowe. Lampy rentgenowskie ze rdem elektronw tego
typu mog by atwo sterowalne w czasie, maj mae ognisko optyczne,
niewielkie wymiary zewntrzne oraz charakteryzuj si niewielk
konsumpcj energii.
14
1.5. Rejestracja obrazw rentgenowskich.

Pochanianie promieniowania zaley od liczby atomowej pierwiastkw.
Tkanki zawierajce powietrze (np. puca) pochaniaj nieznaczn cz
promieniowania s ciemne na obrazach rentgenowskich, narzdy miszowe
pochaniaj cz promieniowania odpowiadaj im rne odcienie szaroci,
koci i zwapnienia charakteryzujce si wysokim pochanianiem s jasne w
obrazach radiologicznych.
Metody rejestracji obrazw rentgenowskich:
Ukad bona / folia wzmacniajca (radiografia).
Elektronowy wzmacniacz obrazu (fluoroskopia).
Radiografia cyfrowa porednia (CR).
Radiografia (i fluoroskopia) cyfrowa bezporednia (DR).
1.5.1. Filmy (klisze) rentgenowskie.

Filmy rentgenowskie zbudowane s z podoa (celuloza, poliester), warstwy
wicej emulsj z podoem, warstwy bromku srebra (element wiatoczuy)
oraz utwardzonej elatyny (warstwa ochronna).
Rysunek 12. Przekrj filmu rentgenowskiego.
Filmy pakowane s w pudeka, opakowane w czarna foli (wiatoszczelnie).

Na pudekach jest podany typ bony, seria, rozmiar, data produkcji i wanoci.
Filmy rentgenowskie uywane s w specjalnych wiatoszczelnych kasetach.
15
Kasety mog by wyposaone w:

foli wzmacniajc (przedni lub tyln),
kratk przeciwrozproszeniow instalowana na przedniej ciance kasety,
okienko do wwietlania danych pacjenta,
docisk mechaniczny lub magnetyczny zwikszajcy przyleganie filmw do
ekranw i kaset.
Kaseta winna posiada wyrana zaznaczenie strony przedniej i tylnej,
oznaczenie jej rodka geometrycznego, rozmiaru, obecnoci kratki
przeciwrozproszeniowej i ekranw wzmacniajcych. Rozmiary kaset s
znormalizowane. Typowe rozmiary to: 18x24cm, 20x40cm, 24x30cm, 30x35cm,
30x40cm, 35x35cm, 35x43cm.
Rodzaje kaset:
kasety twarde metalowe lub z tworzywa sztucznego,
kasety papierowe tektura, czarny papier, bona RTG (bez folii
wzmacniajcych), elastyczne,
kasety papierowe stomatologiczne linoodporne.
Rysunek 13. Kasety rentgenowskie firmy Kodak.
Ekrany (folie) wzmacniajce.

Ekrany wzmacniajce zawieraj pierwiastki ziem rzadkich, ktre pod
wpywem promieniowania rentgenowskiego emituj wiato widzialne
niebieskie (ekrany niebieskie) lub zielone (ekrany zielone). Produkowane s w
kilku klasach czuoci - 200, 400, 800. Zwikszanie czuoci ekranu
16
wzmacniajcego umoliwia obnienie dawki promieniowania, zwiksza jednak

ziarno obrazu czyli obnia rozdzielczo zdjcia. Do przewietle czci ciaa o
zrnicowanym pochanianiu promieniowania (np. krgosup) stosowane s
specjalne ekrany gradualne o zmiennym wzmocnieniu wzdu jednej krawdzi
ekranu.
Po nawietleniu klisze s wywoywane w procesie mokrym w ciemniach
automatycznych. Proces wywoywania polega na przetwarzaniu nawietlonych
obszarw emulsji wiatoczuej (obraz utajony) na negatywowy obraz jawny.
Wywoywanie przeprowadza si przy uyciu kpieli w roztworze wywoywacza,
a nastpnie pukaniu i utrwalaniu. Proces chemiczny polega na redukcji
nawietlonych krysztakw halogenkw srebra do koloidalnego metalicznego
srebra.
Rysunek 14. Automatyczna wywoywarka filmw rentgenowskich. (1) - podajnik,

(3) - wywoywacz, (5) - utrwalacz, (4,6) - pukanie, (7) - suszarka.
Rysunek 15. Wywoywarka firmy Kodak.
17
1.5.2. Fluoroskopia.
Fluoroskopia to znaczy przewietlenie promieniami rentgenowskimi,
umoliwia dynamiczn ocen narzdw na ekranie monitora, tzn. uwidacznia
ruch w stawach, ruchy oddechowe lub umoliwia ledzenie kontrastu w trakcie
pasau przez przewd pokarmowy.
Podstawowym elementem aparatu jest wzmacniacz obrazu zamieniajcy
promieniowanie rentgenowskie na wiato widzialne.
Rysunek 16. Budowa wzmacniacza obrazu.
Promienie rentgenowskie padaj na fotokatod, w ktrej powoduj emisj

elektronw. Elektrony przyspieszane s w polu elektrycznym wzmacniacza i
uderzaj w anod. Dziki zwikszeniu energii elektronw wybijaj one w
anodzie lawin kolejnych elektronw, mog one by kierowane na luminofor, na
ktrym uzyskuje si w ten sposb obraz przewietlanych struktur.
1.5.3. Radiografia cyfrowa.

Radiografia cyfrowa umoliwia cyfrow rejestracj obrazw rentgenowskich.
Posugiwanie si danymi cyfrowymi uatwia obrbk zdj, ich archiwizacj
oraz przesyanie. Kolejne zalety radiografii cyfrowej to wyeliminowanie
kosztw obrbki klasycznych filmw, zlikwidowanie ciemni i archiwum zdj
oraz brak koniecznoci utylizacji odpadw.
Wyrniamy dwa rodzaje radiografii cyfrowej:
porednia (ang. computed radiography CR).
bezporednia (ang. direct radiography DR).
18
1.5.4. Cyfrowa radiografia porednia (CR).

W cyfrowej radiografii poredniej detektorem promieni rentgenowskich jest
pyta obrazowa zawierajca luminofor (zwizki fosforu).
Budowa pyty obrazowej:
warstwa ochronna (grna),
warstwa luminoforu umieszczonego w organicznym spoiwie
polimerowym,
warstwa podoa,
warstwa ochronna (dolna).
Cykl pracy pyty obrazowej:
Krysztay luminoforu absorbuj i magazynuj w postaci utajonego
obrazu energi promieni rentgenowskich.
Obraz rtg zostaje ujawniony po pobudzeniu wizk promienia lasera
helowo-neonowego lub pprzewodnikowego. Nastpuje wtedy
luminescencja
proporcjonalna
do
zaabsorbowanej
energii
promieniowania.
Wyemitowane fotony wiata widzialnego rejestrowane s przez skaner
laserowy, sygnay elektryczne s zamieniane na posta cyfrow.
Obrazy cyfrowe s wywietlane na roboczym monitorze, wstpnie
przetwarzane (uzupenione dane pacjenta, adnotacje), a nastpnie
archiwizowane i przesyane na stacje opisowe.
Po skanowaniu obraz na pycie obrazowej zostaje wykasowany poprzez
nawietlenie wiatem widzialnym.
Wykasowana pyta obrazowa moe by ponownie wykorzystana do
nastpnego zdjcia.
Pyty obrazowe produkowane s w wymiarach standardowych kaset
rentgenowskich, mog by uywane w konwencjonalnych aparatach
rentgenowskich. Kaset CR mona uywa wielokrotnie - nawet do 40 tysicy
razy.
Zalety cyfrowej radiografii poredniej:
atwa do wprowadzenia nie wymaga przebudowy ani wymiany

istniejcych aparatw,
stosunkowo niski koszt, znacznie niszy ni cyfrowej radiografii
bezporedniej,
zalety wynikajce z moliwoci metody cyfrowej:
o atwa obrbka obrazu (powikszanie, kadrowanie, dostosowanie
kontrastu i jasnoci),
19
dobra dynamika obrazu,

znana technologia - 25 lat dowiadcze.
eliminacja tradycyjnej ciemni i mokrej obrbki filmw.
Wady (w stosunku do cyfrowej radiografii bezporedniej):

ograniczenia jakoci obrazu,
wiksze dawki dla pacjenta.
Rysunek 17. Czytnik pyt obrazowych cyfrowej radiografii poredniej CR 85

produkcji firmy Agfa.
CR85 to skaner dla wielu uytkownikw z buforem do adowania kaset

pozwalajcym na wyeliminowanie kolejki oczekiwania na zaadowanie kasety
do skanera. Urzdzenie nie wymaga manualnej obsugi. Skaner automatycznie
odbiera kasety z bufora, odczytuje dane osobowe pacjenta z pamici kasety,
skanuje pyt obrazow i zwraca kaset do wykorzystania do nowych
ekspozycji. Urzdzenie odczytuje do 115 pyt obrazowych na godzin.
1.5.4.1. Cyfrowa radiografia bezporednia (DR).

Cyfrowa radiografia bezporednia opiera si na detektorach z amorficznego
selenu, ktre bezporednio zamieniaj energi promieniowania rentgenowskiego
na impulsy elektryczne. Eliminacja dwuetapowego procesu stosowanego w
radiografii poredniej poprawia czuo i rozdzielczo obrazw.
20
Rysunek 18. Budowa detektora DR. Konwersja bezporednia.
Stosowane s dwa rozwizania techniczne:

Konwersja bezporednia. Promieniowanie rentgenowskie jest
bezporednio konwertowane na impulsy elektryczne (detektory z
amorficznego selenu).
Konwersja porednia. Energia promieniowania jest zamieniana na
wiato widzialne w scyntylatorach (jodek cezu), impulsy wietlne
odczytywane s przez detektory CCD.
Systemy konwersji bezporedniej charakteryzuj si lepszym stosunkiem
sygnau do szumu oraz wiksz rozdzielczoci przestrzenn.
Wymiar najmniejszego elementu detektora wynosi 150 do 200 mikronw, w
przypadku mammografii 50 do 100 mikrometrw.
21
Rysunek 19. Cyfrowa pracownia rentgenowska DX-D 400 firrmy AGFA.

HelathCare.
1.5.5. Rodzaje aparatw RTG.

Aparaty oglnego zastosowania:
Stacjonarne.
Mobilne.
Aparaty specjalizowane:
Punktowe.
Pantomograficzne.
rdoperacyjne.
Mamograficzne.
22
Rysunek 20. Stomatologiczny aparat punktowy Kodak 2100.
W diagnostyce stomatologicznej stosowane s specjalizowane aparaty o

maych wymiarach, z lamp na specjalnym wysigniku, mog by montowane w
osobnych pomieszczeniach lub bezporednio przy unitach stomatologicznych.
Do zdj stosowane s specjalne papierowe linoodporne kasety.
Rysunek 21. Kasetka z filmem do zdj zbw.
23
Rysunek 22. Pantomograf cyfrowy Kodak 9000.
Pantomografia jest metod badania zakrzywionych struktur

twarzoczaszki ukw zbowych. Lampa rentgenowska porusza si
wok gowy siedzcego pacjenta. Z jej ruchem sprzony jest obrt
bbna do ktrego przymocowany jest film rentgenowski co umoliwia
nawietlanie kolejnych fragmentw filmu. Na pantomogramie mona
oceni cao uzbienia, stawy skroniowo-uchwowe, uki jarzmowe i
zachyki zbodoowe zatok szczkowych.
24
Aparaty RTG oglnego zastosowania.

Zastosowanie przy badaniach:
koci caego ciaa
czaszki
krgosupa
klatki piersiowej
urologicznych (urografia)
jamy brzusznej
histerograficznych (badania macicy)
tomograficznych (zdjcia warstwowe)
pediatrycznych
Rysunek 23. Aparat rentgenowski Uniexpert firmy Adani.
Aparaty rdoperacyjne (z ukiem C).

Zastosowanie do rentgenowskiego monitorowania zabiegw:
chirurgii oglnej
chirurgii ortopedycznej, pediatrycznej i brzusznej oraz neurochirurgii
kardiologii
urologii, wsppraca z litotryptorem
traumatologii
intensywnej opiece medycznej
radiologii operacyjnej
Rysunek 24. Aparat rentgenowski APX HF 3 firmy Apelem.
25
26
Mammograf.
Rysunek 25. Aparat mammograficzny Mammoscan.
1.6. Dawki promieniowania.
27
1.6. Dawki promieniowania.

Tabela 1. Typowe
diagnostycznych.
dawki
efektywne
promieniowania
Rodzaj badania
podczas
bada
Dawka efektywna
(mSv)
Zdjcie klatki piersiowej
0,1
TK gowy
1,5
Mammografia
TK jamy brzusznej
5,3
TK klatki piersiowej
5,8
Wirtualna kolonoskopia (TK)

TK klatki piersiowej, jamy brzusznej i miednicy
jednoczesna
TK koronarografia (badania serca)
do 8,8
9,9
7 13
Wlew doodbytniczy
15
Badanie TK jamy brzusznej noworodka
20
Naturalne promieniowanie ta dawka roczna
13
1.7. Przeciwwskazania do wykonania badania RTG.

Przed skierowaniem pacjenta na badanie radiologiczne lekarz musi rozway
czy korzyci z badania przewaaj nad potencjalnymi zagroeniami
wynikajcymi ze stosowanie promieniowania jonizujcego i rodkw
kontrastowych.
Z uwagi na pochonicie wzgldnie duej dawki promieniowania
rentgenowskiego, badanie nie powinno by naduywane i powtarzane bez
powodu.
Nie powinno by wykonywane u kobiet w ciy (zwaszcza w pierwszym
trymestrze). Naley unika wykonywania badania u kobiet w II poowie cyklu
miesicznego,
u
ktrych
zaistniaa
moliwo
zapodnienia.
28
1.8. Przebieg bada

wykonywania.
radiologicznych,
wskazania
do
ich
RTG KLATKI PIERSIOWEJ

Wskazania do wykonania badania:
Wszelkie schorzenia w obrbie klatki piersiowej, w szczeglnoci
podejrzenie zmian zapalnych lub nowotworowych puc.
Urazy klatki piersiowej.
Zaburzenia rozwojowe narzdw klatki piersiowej.
Badanie przed- i pooperacyjne klatki piersiowej dla oceny ukadu
krenia i oddechowego.
Badania okresowe - powinno by wykonywane, co 2 lata, a u osb ze
zwikszonym ryzykiem chorb puc wynikajcym np. z rodzaju
wykonywanej pracy zawodowej, co rok.
Przegldowe zdjcie rentgenowskie klatki piersiowej w projekcji tylnoprzedniej pozwala na ocen narzdw lecych powyej przepony, przede
wszystkim puc i serca. Radiogram suy take ocenie rdpiersia (wielko,
ksztat serca i duych naczy krwiononych), eber, krgosupa piersiowego,
obojczykw, opatek oraz przepony. Badanie uzupenia si zdjciem bocznym
jeli istnieje konieczno uwidocznienia okolicy zasercowej, okolic pooonych
grzbietowo lub u podstawy puc oraz przy dokadnej ocenie lokalizacji zmiany
ogniskowej.
Niekiedy zdjcie rentgenowskie wykonuje si po doustnym podaniu rodka
cieniujcego (kontrastu) celem lepszej oceny zarwno przeyku, jak i rdpiersia
(niektre guzy rdpiersia, ttniaki, powikszenie lewego przedsionka lub lewej
komory serca mog powodowa przemieszczanie i znieksztacenia przeyku).
Zdjcie klatki piersiowej umoliwia rozpoznanie zmian zapalnych puc i
opucnej, grulicy, guzw puc, rozedmy puc, niewydolnoci ukadu krenia,
powikszenia serca i aorty, pynu w jamach opucnowych, wola zamostkowego,
powikszonych wzw chonnych rdpiersia.
Przygotowania do badania: badanie nie wymaga specjalnego przygotowania.
Wskazane jest dostarczenie poprzednich zdj do porwnania. Jeli jest taka
potrzeba, badanie moe by powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u
chorych w kadym wieku.
Przebieg badania: Standardowe zdjcie rentgenowskie wykonywane jest w
pozycji stojcej, pacjent rozebrany jest do poowy (grna poowa ciaa). Zdjcie
wykonuje si po nabraniu penego wdechu i zatrzymaniu oddychania (na
bezdechu) z ramionami uniesionymi tak, aby maksymalnie "odsoni" narzdy
klatki piersiowej, przednia powierzchnia klatki piersiowej powinna swobodnie
1.8. Rodzaje bada radiologicznych.
29
przylega do kasety rentgenowskiej. Czas pojedynczego napromieniowania

wznosi zwykle nie duej ni kilkaset milisekund. Przy zdjciach w pozycjach
bocznych lub skonych pacjent stron chor powinien mie skierowan ku
kasecie, a ramiona i brod uniesion. U pacjentw ciko chorych (lecych)
zdjcia klatki piersiowej wykonuje si w pozycji lecej lub siedzcej.
Przeciwwskazania do badania: Cia. Naley unika wykonywania badania u
kobiet w II poowie cyklu miesiczkowego, u ktrych zaistniaa moliwo
zapodnienia.
ZDJCIA KOCI I STAWW
Wskazania do badania: Pomocne w przypadkach poszukiwania zarwno
zmian pourazowych w kociach (zama czy zwichni), jak te zaburze
struktury koci w chorobach reumatycznych, zwyrodnieniowych czy
osteoporozie. Zdjcie moe wykaza zwenie szpary stawowej, wyrola kostne
na krawdziach koci tworzcych staw, wolne ciaa kostne rdstawowe, zmiany
pourazowe, zapalne lub nowotworowe.
Przygotowania do badania: nie wymaga przygotowania.
Przebieg badania: przewietlenie danej struktury kostnej
Przeciwwskazania do badania: cia.
ZDJCIA KRGOSUPA SZYJNEGO, PIERSIOWEGO
Wskazania do badania: Badanie ma na celu wykrycie nieprawidowoci
postawy, ewentualnej przyczyny blw w krgosupie (zmiany zwyrodnieniowe
- dyskopatia), zmiany pourazowe. Pomocne do wyjanienia przyczyn blw szyi
i barkw oraz zawrotw gowy (zmiany zwyrodnieniowe dyskopatia, ebra
szyjne, wady rozwojowe). Objawy radiologiczne stwierdzane na zdjciach:
Obnienie wysokoci trzonu krgowego, jego znieksztacenie, obnienie
wysokoci przestrzeni midzykrgowej, wyrola kostne na krawdziach trzonw
krgowych, skrzywienie odcinka krgosupa.
Przygotowanie do badania: bez przygotowania.
ZDJCIE KRGOSUPA LDWIOWEGO
Wskazania do badania: Ble krgosupa (zmiany zwyrodnieniowe - dyskopatia
i inne) oraz w poszukiwaniu uszkodze pourazowych, przyczyn wad postawy.
30
Przygotowanie do badania: W przeddzie badania nie naley spoywa

pokarmw wzdymajcych - warzyw, owocw, misa, wdlin. W dniu badania
naley by na czczo, mona przyj zwykle stosowane leki. Podane
zastosowanie zasad higieny.
ZDJCIE MIEDNICY
Wskazania do badania: Ocena staww krzyowo-biodrowych i staww
biodrowych w przypadkach zmian zapalnych i zwyrodnieniowych. Ocena
znieksztace pourazowych oraz wrodzonych, zwaszcza staww biodrowych.
Poszukiwanie przyczyn blu i ograniczenia ruchomoci w stawach biodrowych
(zmiany zwyrodnieniowe, zapalne, martwice jaowe, zaburzenia rozwojowe,
zmiany nowotworowe). Ocena struktury koci.
Przygotowanie do badania: nie wymaga
przyniesienie zdj poprzednich do porwnania.
przygotowania.
Wskazane
ZDJCIE CZASZKI
Wskazania do badania: Zdjcia wykonuje si gwnie w przypadkach urazu
gowy oraz zmian strukturalnych koci, wad wrodzonych, ewentualnie dla
lokalizacji kontrastujcych cia obcych.
Przygotowanie do badania: nie wymaga przygotowania.
ZDJCIE ZATOK
Wskazania do badania: Badanie wykonuje si dla oceny powietrznoci zatok
przy infekcjach grnych drg oddechowych i katarze, celem wykluczenia ognisk
zakaenia przy dugotrwaych stanach zapalnych rnych narzdw oraz przy
blach gowy. Ponadto dla oceny cian zatok po urazach twarzoczaszki oraz
oceny przegrody nosowej.
Przygotowanie do badania: nie wymaga przygotowania.
31
ZDJCIE PRZEGLDOWE JAMY BRZUSZNEJ

Wskazania do badania: Kamica nerkowa. Podejrzenie niedronoci lub
perforacji przewodu pokarmowego. Zdjcie moe uwidoczni kamienie
ciowe, nerkowe, poziomy pynw zgromadzonych w jelitach przy
niedronoci przewodu pokarmowego, gaz pod przepon, ktry wydostaje si z
odka po pkniciu jego ciany, ciaa obce przypadkowo lub celowo poknite
przez czowieka
Przygotowanie do badania: W przeddzie planowanego badania nie naley
spoywa pokarmw wzdymajcych - warzyw, owocw, misa, wdlin. W dniu
badania nie spoywa pokarmw staych, mona przyj leki. Podane
zastosowanie zasad higieny.
Badanie ze wskaza nagych mona wykona bez adnego przygotowania i poza
USG jamy brzusznej oraz rtg klatki piersiowej jest najczstszym badaniem
wykonywanym podczas dyurw w szpitalach.
RADIOLOGICZNE BADANIA KONTRASTOWE

SKOPIA
(GOPP)
GRNEGO
ODCINKA
PRZEWODU
POKARMOWEGO
Badanie kontrastowe grnego odcinka przewodu pokarmowego obejmuje

przeyk, odek i dwunastnic, suy do uwidocznienia zarysw i elastycznoci
cian oraz obrazu bony luzowej GOPP. W badaniu podaje si doustnie rodek
cieniujcy siarczan baru (popularnie zwany barytem). Zwizek pochania
promieniowanie rentgenowskie. Uzyskane w wyniku takiego badania zdjcia s
odwzorowaniem wewntrznych obrysw zakontrastowanego przewodu
pokarmowego. W urzdzeniach radiologicznych moliwe jest te uzyskanie
podgldu wizyjnego (skopii). Jest to szczeglnie cenne w diagnostyce zaburze
czynnociowych przewodu pokarmowego.
W badaniu kontrastowym odka moemy wyrni dwie metody:
metoda jednokontrastowa - polega na podaniu maej iloci rodka
kontrastowego, w celu uwidocznienia fadw bony luzowej. W
metodzie tej oceniane jest take wiato odka oraz ksztat i zarys jego
cian.
metoda dwukontrastowa - polega na podaniu do odka oprcz
kontrastu take i powietrza, co umoliwia bardziej szczegow ocen
fadw odka i bony luzowej (zwaszcza tzw. p odkowych). Jest
to szczeglnie istotne w wykrywaniu owrzodze w obrbie bony
luzowej.
32
Wskazania do badania:
Wystpowanie patologicznych objaww klinicznych, dotyczcych
grnego odcinka przewodu pokarmowego, zwaszcza gdy nie ma
moliwoci wykonania badania endoskopowego bd istniej do niego
przeciwwskazania.
Wtpliwoci diagnostyczne, wystpujce po przeprowadzeniu badania
endoskopowego (badanie kontrastowe wykonywane jest wtedy jako
badanie uzupeniajce), w szczeglnoci podejrzenie przepukliny
rozworu przeykowego przepony oraz ocena czynnoci skurczowej cian
przewodu pokarmowego.
Ocena szczelnoci i dronoci zespole po operacjach na przewodzie
pokarmowym (np. po resekcjach czci przewodu pokarmowego z
powodu nowotworw).
Ocena lokalizacji i przebiegu przetok zewntrznych i wewntrznych w
obrbie przewodu pokarmowego.
Przygotowanie do badania:
Badanie kontrastowe grnego odcinka przewodu pokarmowego
powinno by wykonywane na czczo.
Pacjent w dniu poprzedzajcym badanie nie powinien je take kolacji
lub powinien zje wczeniej lekki posiek wieczorny.
W noc poprzedzajc badanie pacjentowi nie wolno spoywa adnych
posikw ani przyjmowa pynw.
W dniu badania pacjent nie powinien pali papierosw, zwiksza to
bowiem czynno wydzielnicz i perystaltyczn przewodu
pokarmowego.
Przed badaniem pacjent powinien zgosi lekarzowi prowadzcemu
przyjte w danym dniu i dobie poprzedzajcej leki oraz inne rodki o
dziaaniu farmakologicznym.
Naley zdj biuteri, zegarek, pasek i inne metalowe przedmioty.
Przebieg badania:
Badanie rozpoczyna si doustnym podaniem okoo 50 ml zawiesiny
barytu.
Nastpnie pacjent jest obracany wok swej osi dugiej w celu lepszego
rozprowadzenia rodka kontrastowego na cianach badanego odcinka
przewodu pokarmowego.
Badanie jest wykonywane na stojco i w pozycji lecej.
Podczas badania moe by uyty dozowany ucisk na brzuch w celu
lepszego uwidocznienia poszczeglnych fragmentw przewodu
pokarmowego.
Czas trwania badania - do kilkunastu minut.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, zwykle z
33
doczonymi zdjciami radiologicznymi.

PASA PRZEWODU POKARMOWEGO
Badanie obejmuje przeyk, odek, jelito cienkie- dwunastnic, jelito czcze i
krte, oraz okolic zastawki krtniczo-ktniczej (poczenie jelita cienkiego i
grubego). Pocztek badania jest taki sam jak badania kontrastowego GOPP.
Rni si ono tym od skopii GOPP, e po wykonaniu dokumentacji przeyku,
odka i dwunastnicy, kolejne zdjcia wykonuje si co kilkadziesit minut, by
pokaza wszystkie dalsze jelita cienkiego a do ktnicy.
Podejrzenie zmian patologicznych o charakterze czynnociowym bd
organicznym w obrbie jelita cienkiego, w szczeglnoci podejrzenie
zmian zapalnych lub nowotworowych.
Ble brzucha.
Utrata apetytu lub chudnicie.
Ocena szczelnoci i dronoci zespole po operacjach na przewodzie
pokarmowym (np. po resekcjach czci przewodu pokarmowego z
powodu zoliwych zmian rozrostowych).
Ocena lokalizacji i przebiegu przetok zewntrznych i wewntrznych w
obrbie przewodu pokarmowego.
Przygotowanie do badania wyglda tak samo jak w przypadku skopii GOPP
Przebieg badania: Badanie przebiega podobnie jak skopia GOPP, jednak trwa
znacznie duej, nawet do kilku godzin ze wzgldu na wykonywanie zdj
opnionych podczas pasau rodka kontrastowego przez jelita.
BADANIE KONTRASTOWE JELITA GRUBEGO (TZW. WLEW

DOODBYTNICZY)
Doodbytnicze podanie kontrastu barytowego pozwala na radiologiczne badanie
jelita grubego, tj. odbytnicy, esicy i okrnicy.
Wykonuje si je w przypadkach krwawienia z odbytu, w zaburzeniach w

oddawaniu stolca i blach brzucha.
Wlew doodbytniczy jest badaniem najczciej alternatywnym, a czasem
uzupeniajcym do endoskopii dolnego odcinka przewodu
34
pokarmowego
Metoda suy do rozpoznawania owrzodze, uchykw, polipw jelita, a
take guzw jelita grubego.
Rwnie w celu wyjanienia przyczyny niedokrwistoci, zmiany rytmu
wyprnie lub nawracajcej biegunki.
Na dwa dni przed badaniem, zaleca si diet ubogobonnikow, aby

zredukowa ilo resztek pokarmowych oraz podaje si silne rodki
przeczyszczajce
Wane jest przyjmowanie duej iloci pynw, aby zapobiec
odwodnieniu.
Przebieg badania: Badanie wykonuje si w pracowni radiologicznej i

zazwyczaj trwa 30-60 minut. Do badanie naley si rozebra i ubra w
jednorazowy fartuch ochronny. W trakcie badania pacjent ley na stole pod
lamp rentgenowsk. Specjalnym cewnikiem podawana jest przez odbyt papka
barytowa (zawierajca pierwiastek bar) oraz powietrze, ktre pozwalaj
uwidoczni cian jelita. Baryt podawany do jelita powoduje uczucie penoci i
potrzeby oddania stolca. Czasami pacjent odczuwa dyskomfort, ale badanie nie
jest bolesne. W trakcie badania lekarz prosi o zmian pozycji ciaa, co poprawia
uwidocznienie jelita grubego na zdjciach wykonywanych w rnych pozycjach.
Przez par dni po badaniu obserwuje si bia papk w stolcu. Jest to
nieszkodliwy objaw spowodowany przez podany preparat. Zaleca si
spoywanie zwikszonych iloci pynw przez dwa dni po badaniu, aby
zapobiec zaparciu.
UROGRAFIA DOYLNA
Badanie uwidacznia ukad moczowy, tj. nerki, moczowody i pcherz moczowy.
rodek kontrastowy podawany jest doylnie, nastpnie zostaje wydzielony przez
nerki z moczem. W trakcie badania uwidaczniaj si si zarysy nerek,
moczowodw, stopniowo wypenia si pcherz moczowy.
Najczstsze wskazania do badania:
Ocena wielkoci, ksztatu i funkcji wydzielniczej nerek.

Ocena ksztatu ukadu kielichowo-miedniczkowego, moczowodw i
pcherza moczowego.
Ocena wad wrodzonych ukadu moczowego.
Podejrzenie kamicy w drogach moczowych.
Ocena ukadu moczowego po urazach i zabiegach operacyjnych.
35
Na dwa dni przed badaniem, zaleca si diet ubogobonnikow, aby

zredukowa ilo resztek pokarmowych. Ma to na celu zmniejszenie
iloci gazw jelitowych.
Wane jest przyjmowanie duej iloci pynw aby zapobiec
odwodnieniu (napoje nie niesodzone i niegazowane np. woda).
W dniu poprzedzajcym badanie pacjent powinien przyj leki
przeczyszczajcy (lek na recept wydan przez lekarza zlecajcego
badanie).
W dniu badania (4-6 godzin przed nim) nie naley nic je ani pali
papierosw.
Po badaniu naley wypi du ilo pynw.
Przebieg badania:
Urografi doyln poprzedza zdjcie przegldowe jamy brzusznej.

Poprzez wkucie doylne podany zostaje rodek kontrastowy, ktry wraz
z krwi trafia do nerek, a nastpnie zostaje wydzielony z moczem.
W celu zarejestrowania istotnych dla badania struktur, zdjcia robi si
zazwyczaj w 2-3 minucie i kolejno w 7, 14, 21 i 40 minucie od podania
rodka cieniujcego.
Przez cay czas pacjent znajduje si w pozycji lecej na plecach.
W zalenoci od wskaza wykonuje si zdjcia dodatkowe np. w
pozycji stojcej, lecej na brzuchu, po oddaniu moczu.
Moliwe powikania (zwizane z podaniem rodka kontrastowego):
Krwiak w miejscu wkucia przez ktre podano rodek kontrastowy

Zaczerwienienie, wid skry, pokrzywka
Wstrzs anafilaktyczny (bardzo rzadko 1/100 000)
Ostra niewydolno nerek (rzadko)
Zgon (niezmiernie rzadko)
Jodowe niejonowe rodki kontrastowe wykorzystywane w badaniach rtg

(Ultravist, Omnipaque, Visipaque, Iomeron, Opiray) s jednymi z lepiej
tolerowanych preparatw stosowanych w medycynie. Wymienione dziaania
niepodane zdarzaj si bardzo rzadko. Przeciwwskazaniem do podania rodka
kontrastowego jest m. in. niewydolno nerek, nieuregulowana nadczynno
tarczycy.
Konieczna jest pisemna zgoda pacjenta na doylne podanie rodka
kontrastowego.
36
1.9. Cyfrowa angiografia subtrakcyjna.

Cyfrowa angiografia subtrakcyjna (ang. digital subtraction angiography,
DSA) jest metod pozwalajc na uwidocznienie naczy ttniczych i ylnych.
rodek kontrastowy podawany jest bezporednio do naczynia za pomoc
specjalnego cewnika. Cewnik wprowadzany jest najczciej do ttnicy udowej
metod Seldingera. Do naczynia wprowadza si trokar (narzdzie w ksztacie
grubej igy z mandrynem w rodku), przez jego wiato wprowadza si do
naczynia prowadnik. Nastpnie usuwa si trokar i po prowadniku wprowadza do
naczynia cewnik lub koszulk naczyniow. Istnieje wiele rnego ksztatu
cewnikw przeznaczonych do wybranych naczy.
Podczas badania wykonywane jest najpierw zdjcie badanej okolicy bez
podawania kontrastu (tzw. maska), nastpnie podczas podawania rodka
kontrastowego aparat wykonuje seri zdj obrazujc wypenianie naczy
ttniczych, wzmocnienie miszu narzdw a nastpnie odpyw ylny. Od
uzyskanych obrazw odejmuje si obraz maski. Dziki temu wynikowe obrazy
diagnostyczne zawieraj wycznie struktury naczyniowe, pozbawione s ta
koci, gazw w jelitach, innych struktur.
Rysunek 26. Cewniki dedykowane do rnych naczy. Cook Medical.
37
Rysunek 27. Prowadnik Amplatz formy Cook Medical.
Rysunek 28. Prawidowa arteriografia goleni. Na tle zarysw koci widoczne

naczynia ttnicze.
38
DSA wykorzystywane jest w radiologii zabiegowej, ktra polega na

wykonywaniu zabiegw leczniczych z wykorzystaniem dostpu naczyniowego,
czyli np.:
angioplastyki (zabiegi poszerzania naczy zwonych na skutek
zmian miadycowych).
Poszerzanie naczy odbywa si za pomoc wewntrznaczyniowych
balonw lub stenw. Balon pompowany pynem do wysokiego
cinienia rozpra si w naczyniu, ciska i wgniata w ciany zmiany
miadycowe. Stent to niewielka sprynka wykonana z metalu (stal
szlachetna, stopy chromu i kobaltu), ktra po rozpreniu w naczyniu
przywraca jego drono. Z upywem czasu po wszczepieniu do
wiata stenu nadpeza nabonek naczynia i postpuje proces
ponownego zwania, przeciwdziaa temu powlekanie stentw
specjalnymi substancjami ograniczajcymi rozwj rdbonka.
obliteracji guzw
nowotworowe),
celowanego podawania lekw (np. podawanie chemioterapii do

wybranych narzdw).
(zamykanie
naczy
zaopatrujcych
guzy
Szczeglnym rodzajem arteriografii jest koronarografia czyli badanie naczy

wiecowych (zaopatrujcych serce). Metoda ta oprcz diagnostyki zwe i
niedronoci prowadzcych do niedokrwienia serca umoliwia leczenie zawaw
poprzez rozszerzanie naczy balonami lub stentami.
Rysunek 29. Rozprany na balonie stent Formula 418 formy Cook Medical.
Rysunek 30. Cewniki balonowe Coda firmy Cook Medical.
39
40
1.10. Mammografia.
Mammografia to radiologiczne badanie wykonywane w celu diagnostyki raka
piersi. Rak piersi jest nowotworem o powolnym rozwoju we wczesnej fazie i
dlatego waciwie prowadzona diagnostyka daje due szanse na wczesne
wykrycie i skuteczne leczenie. Czuo mammografii w wykrywaniu zmian
klinicznie bezobjawowych wynosi w zalenoci od budowy piersi do 80 do ok.
95%. Rak piersi moe by indukowany przez promieniowanie jonizujce,
dlatego szczeglnie wane s parametry techniczne mammografw majce
wpyw na dawk otrzymywan podczas badania.
Szczeglne cechy budowy aparatu rentgenowskiego;
Napicie generatora w zakresie 22kV do 35kV.
Anoda ze ciek z molibdenu i filtr molibdenowy praca w
zakresie widma charakterystycznego molibdenu.
Dla sutkw gstych anoda ze ciek z rodu oraz filtr rodowy
praca w zakresie widma charakterystycznego rodu.
Stosuje si czsto lampy z dwoma ciekami rodow i
molibdenow.
Dwa ogniska:
o 0,3 mm do typowych projekcji,
o 0,1mm do powiksze.
Dua pojemno cieplna anody (do 300000 HU).
Kasety rentgenowskie o wymiarach 18x24cm z ekranami
wzmacniajcymi.
Mammografia cyfrowa detektory o wymiarze piksela 50 m.
Urzdzenia do pozycjonowania i kompresji sutka.
Mammografia cyfrowa cechuje si mniejsz iloci zdj odrzuconych,
lepsz jakoci zdj oraz moliwociami cyfrowej obrbki obrazu.
1.10.Mammografia.
41
1.11. Wybrane obrazy anatomiczne i patologiczne w badaniach

rentgenowskich.
Rysunek 31. Prawidowe zdjcie klatki piersiowej. 1 - podzia tchawicy, 2 - uk

aorty, 3 - naczynia wnki puca lewego, 4 - serce (lewa komora), 5 - lewa kopua
przepony, 6- krgosup, 7 - puco prawe, 8 - ebro, 9 - prawe oskrzele gwne, 10 obojczyk.
42
Rysunek 32. Zdjcie klatki piersiowej. Zapalenie puca prawego (1).
Rysunek 33. Grulica. W obu pucach widoczne masywne wkniste zmiany

pogrulicze.
1.11.Wybrane obrazy anatomiczne i patologiczne w badaniach rtg.
Rysunek 34. Guz (1) szczytu puca lewego z pogrubieniem opucnej (2).
Rysunek 35. Zamania eber (1).
43
44
Rysunek 36. Zamanie zmczeniowe IV koci rdstopia. Widoczne odczyny

okostnowe wok koci (1).
Rysunek 37. Zamanie kostki bocznej (1).
Rysunek 38. Zamanie koci promieniowej. Zamanie Collesa (1).
Rysunek 39. Zwichnicie przednie koci ramiennej.
45
46
Rysunek 40. Przemieszczone zamanie dalszego odcinka trzonu koci udowej.
Rysunek 41. Proteza stawu kolanowego.
47
Rysunek 42. Zdjcie jamy brzusznej. Niedrono przewodu pokarmowego poszerzone ptle jelita cienkiego (1). Proteza stawu biodrowego (2).
48
Rysunek 43. Wlew doodbytniczy. Uchyki jelita grubego.
Rysunek 44. Wlew doodbytniczy. Rak jelita grubego. (1) - przewenie wiata jelita
wywoane przez naciek nowotworowy.
49
Rysunek 45. Boczne zdjcie czaszki obraz prawidowy.
Rysunek 46. Zdjcie boczne krgosupa szyjnego. Zamanie wyrostkw kolczystych

krgw C7 i Th1.
50
Rysunek 47. Zdjcie boczne krgosupa szyjnego.

(hiperostoza) wizada podunego przedniego.
Masywne
skostnienia
Rysunek 48. Zelizg przedni krgu L4 (1) wynikajcy z przerwania cigoci uku
tego krgu (2).
Rysunek 49. Guz olbrzymiokomrkowy (1) dalszej czci koci okciowej.
Rysunek 50. Zoliwy nowotwr koci - osteosarcoma (1).
51
52
Rysunek 51. Mammografia, projekcja CC. Rak sutka (1).
Rysunek 52. Pantomogram. (1) - zatoka szczkowa. (2) - niewyrnity zb 8. (3) wypenienie stomatologiczne w koronie zba. (4) - uchwa. (5) - nieprawidowo
pooone zby szczki. (6) - staw skroniowo-uchwowy.
Rysunek 53. Anatomia radiologiczna zba - za www.radiopaedia.org
Rysunek 54. Zdjcie zba. Stan po leczeniu kanaowym.
53
54
Rysunek 55. Cyfrowa angiografia subtrakcyjna. Krytyczne zwenie ttnicy szyjnej

wewntrznej (1).
ROZDZIA 2
ULTRASONOGRAFIA
2.1. Wstp.
Ultrasonografia (USG) to nieinwazyjna metoda diagnostyczna pozwalajca
na uzyskanie obrazu dowolnego przekroju badanego narzdu. Metoda ta
wykorzystuje zjawisko rozchodzenia si, rozpraszania oraz odbicia fali
ultradwikowej w obrbie tkanek i narzdw ciaa ludzkiego. Cz fali
ultradwikowej odbita na granicy dwch orodkw o rnej opornoci
akustycznej jest rdem informacji o strukturze danego narzdu czy okrelonej
przestrzeni wewntrz ciaa. Tkanka kostna oraz powietrze w przewodzie
pokarmowym i pucach odbijaj fale ultradwikowe cakowicie. Dlatego
niemoliwa jest ocena struktury koci, puc, wntrza przewodu pokarmowego.
Powietrze w przewodzie pokarmowym i pucach stanowi przeszkod w
obrazowaniu narzdw pooonych gbiej.
W ultrasonografii medycznej wykorzystywane s czstotliwoci z zakresu
ok. 2-20 MHz. Fala ultradwikowa jest generowana oraz odbierana i
przetwarzana w impulsy elektryczne przy uyciu przetwornika
piezoelektrycznego.
Ultrasonografia umoliwia ocen ksztatu, pooenia i wielkoci narzdw
oraz struktur anatomicznych, a take powierzchni i struktury wewntrznej tych
narzdw. Narzdy najczciej obrazuje si w wymiarach podunych i
poprzecznych, metoda umoliwia jednak obserwacje w dowolnym przekroju. Na
podstawie zmian echostruktury narzdw mona wnioskowa o naturze
procesw chorobowych - zapalnej, zanikowej, zwyrodnieniowej czy
nowotworowej.
Badanie USG umoliwia ocen narzdw miszowych jamy brzusznej (np.
wtroba, drogi ciowe, trzustka, ledziona, nerki i nadnercza), narzdw
pooonych powierzchownie (np. tarczyca, piersi, jdra). Specjalny rodzaj sond
ultrasonograficznych zakada si do przeyku, odka, pochwy czy odbytnicy,
dziki czemu mona precyzyjniej okreli echostruktur serca, ciany odka,
narzdw rodnych kobiety oraz gruczo krokowy. Inne sondy su do
rdoperacyjnej oceny jamy brzusznej czy orodkowego ukadu nerwowego po
trepanacji czaszki. Moliwa te jest ocena oczodou i gaki ocznej.
Podczas badania USG jest moliwe precyzyjne nakucie narzdw lub
zmian chorobowych dziki specjalnym sondom lub nakadkom biopsyjnym.
Dziki temu mona pobra materia do badania histopatologicznego. Ponadto
pod kontrol USG jest moliwe oprnianie patologicznych zbiornikw
56
Ultrasonografia
pynowych, wykonanie przezskrnego drenau ukadu moczowego lub drg
ciowych oraz inne zabiegi.
Ultrasonografia znajduje rozlege zastosowanie kliniczne jako stosunkowo
tania, dobrze dostpna szybka i bezpieczna metoda diagnostyczna.
2.2. Rys historyczny.
1822 - Daniel Colladen, fizyk szwajcarski, "podwodnym dzwonem"

zbada prdko dwiku w wodach jeziora Genewa. W tych czasach
rozpoczto rwnie pierwsze prby okrelania map dna oceanu w
oparciu o proste pomiary czasu powrotu echa dwiku odbitego od dna.
1877 - Lord Rayleigh opublikowa w Anglii rozpraw naukow "Teoria

dwiku" w ktrej opisa podstawy fizyczne rozchodzenia si fal
dwikowych.
1880 - bracia Pierre i Jacques Curie odkryli efekt piezoelektryczny w

krysztaach kwarcu i tytanianu baru tworzc podwaliny do generowania
i odbierania fal ultradwikowych o czstotliwociach w MHz.
1914-1918 - pocztek rozwoju ultradwikowych urzdze do

nawigacji, pomiaru gbokoci i odlegoci w wodzie - uywanych
przede wszystkim na odziach podwodnych.
1918 - Paul Langevin w czasie I wojny wiatowej zbudowa, opierajc

si na teorii braci Curie, piezoelektryczny generator ultradwikowy
(hydrolokator aktywny) do namierzania odzi podwodnych.
Hydrolokator aktywny, urzdzenie podobne do echosondy, wysya
specjaln wizk ultradwikw, ktra nastpnie odbita od przeszkody
wraca do urzdzenia. Na podstawie jej charakterystyki mona okreli
odlego i waciwoci obiektu.
1928 - S. Sokoow w Instytucie Elektrotechnicznym w Leningradzie

opracowa koncepcj ultradwikowego wykrywania wad w metalach i
stopach odlewniczych.
1941 - Floyd Firestone z Uniwersytetu Michigan opracowa urzdzenie

pod nazw "supersonic reflektoscope" do wykrywania wad w metalach.
1942 - Karl Theo Dussik austriacki neurolog opublikowa prac ber

die Mglichkeit hochfrequente mechanische Schwingungen als
diagnostisches Hilfsmittel zu verwerten traktujc o moliwociach
diagnostycznego wykorzystania ultradwikw w medycynie. W
2.1. Rys historyczny
57
pniejszych latach razem ze swoim bratem skonstruowa prototypowy

aparat dziki ktremu uzyska pierwsze obrazy USG (nazywa je
hyperphonogrammami) ukadu komorowego i guzw mzgu.
Uzyskanie obrazw wymagao zanurzenia caego badanego obiektu w
wodzie.
Rysunek 56. Hyperphonogram mzgu cielcego uzyskany przez Dussika.
Rysunek 57. Schemat aparatu Dussika. T1 -- generator ultradwikw, Q1-przekanik, Q2 -- odbiornik, T2 konwerter i wzmacniacz, W -- wanna z badanym
obiektem wypeniona wod, L -- rdo wiata, P -- papier fotograficzny.
1950 - 1960 - Douglas Howry i Joseph Holmes z Uniwersytetu Colorado

skonstruowali skanery obrazujce badane organy w prezentacji
dwuwymiarowej z modulacj jasnoci tzw. B-mode. Przeomem byo
stworzenie sond do bada, ktre byy przykadane do ciaa pacjenta, bez
58
0
Ultrasonografia
koniecznoci zanurzania go w wodzie. Ultrasonografia znalaza
zastosowanie w badaniu guzw piersi, narzdw jamy brzusznej
(kamica pcherzyka ciowego i nerkowa) oraz w poonictwie.
Rysunek 58. Somascope - aparat Howry'ego i Holmes'a.
1954 - I. Edler i H. Hertz zbudowali pierwszy kardiologiczny skaner

ultradwikowy pracujcy w trybie M-mode, umoliwiajcy
zobrazowanie ruchu zastawek serca.
1955 - S. Satomura i Y. Nimura przeprowadzili pierwsz analiz ruchu

zastawek serca z wykorzystaniem efektu Dopplera.
1956 - Mundt i Huges opublikowali pierwsze doniesienia dotyczce

ultradwikowych bada gaki ocznej w prezentacji A, a dwa lata
pniej Baum i Greenwood w prezentacji B.
lata szedziesite
XX w.
szybki
rozwj
technik
ultrasonograficznych. Liczne publikacje naukowe o nowych
moliwociach diagnostyki ultradwikowej, powstaj firmy
produkujce ultrasonografy.
1964 - W. Buschmann z NRD opisa przeczaln wieloelementow

gowic ultradwikow (multi-element electronic array).
59
1965 - Siemens Medical System wyprodukowa pierwszy ultrasonograf

czasu rzeczywistego o nazwie VIDOSON.
Rysunek 59. Pierwszy ultrasonograf czasu rzeczywistego VIDOSON.
60
0
Ultrasonografia
Rysunek 60. Aparat VIDOSON firmy SIEMENS - model z roku 1976.
1968 - J. Sommers z Holandii opisa mechanizm pracy

wieloelementowych gowic sterowanych fazowo (phased array
tranducers i annular array transducers).
lata siedemdziesite i osiemdziesite XX w. dalszy lawinowy rozwj

diagnostyki ultrasonograficznej zwizany m.in. z gwatownych
rozwojem elektroniki. Pojawiy si pierwsze ultrasonografy z gowicami
liniowymi (linear array), konweksowymi (convex array), rozwina si
dziedzina diagnostyki endowaginalnej i endorektalnej. Dziki
zastosowaniu nowoczesnych ukadw elektronicznych staa si moliwa
wyrafinowana obrbka sygnaw ultradwikowych - co znacznie
podnioso jako zobrazowania. Na przeomie lat 70 i 80 rozwinito te
podstawy matematyczne obrbki sygnaw dopplerowskich co
umoliwio powstanie ultrasonografw ze zobrazowaniem przepyww
(FFT i Color Doppler).
61
62
0
Ultrasonografia
2.3. Fizyczne i techniczne podstawy badania USG.

2.3.1. Ultradwiki.
Waciwoci ultradwikw i zjawiska zwizane z ich rozchodzeniem:
fala mechaniczna, tzn. do propagacji wymaga orodka wykazujcego

sprysto objtoci, moe rozchodzi si w ciaach staych, gazach i
cieczach, jej rozchodzenie jest zwizane z okresowymi zmianami
gstoci orodka,
fala poduna, tzn. czsteczki orodka drgaj zgodnie z kierunkiem

propagacji. Fal podun mona okreli jako rozchodzenie si
zagszcze orodka.
czstotliwo powyej 20 kHz, w diagnostyce USG stosuje si

przewanie czstotliwoci w zakresie 2 do 20 MHz; 200 800 kHz w
diagnostyce osteoporozy (badania uwapnienia koci), 50 100 MHz do
bada skry i soczewki oka,
prdko rozchodzenia (c) jest staa dla danego materiau, zaley od

gstoci () i sprystoci objtociowej (E) wedug wzoru
.
rednia prdko w tkankach mikkich wynosi 1540 m/s.
Prdkoci rozchodzenia w rnych orodkach i tkankach wynosz:
Orodek
powietrze
krew
tkanka tuszczowa
mzg
wtroba
nerki
ledziona
woda destylowana
koci
Beton
stal, szko
prdko [m/s]
330
1570
1450
1540
1550
1560
1578
1530
2500 4700
3800
5000 6000
natenie fali okrela energi przenoszon przez fal w jednostce czasu,

przypadajc na jednostk powierzchni przekroju wizki, wyraa si w
W/m2,
2.3.Fizyczne i techniczne podstawy badania USG
63
oporno falowa (impedancja akustyczna, Z) w akustyce to miara

oporu, jaki stawia orodek, rozchodzcej si w nim fali dwikowej,
wyraa j wzr Z = c, (oznaczenia jak wyej), po przeksztaceniach
czyli zaley od gstoci i sprystoci tkanek. Impedancja
akustyczna rnych orodkw:
Orodek
powietrze
woda
krew
tkanka tuszczowa
mzg
wtroba
nerki
ledziona
minie
koci
Impedancja [kg m-2 s-1 106]

0,0004
1,49
1,66
1,38
1,55
1,64
1,62
1,67
1,7 1,72
3,75 3,78
oddziaywanie ultradwikw z tkankami. Podczas rozchodzenia fali

ultradwikowej zachodz nastpujce zjawiska:
o
absorpcja (tumienie) wynikajca z impedancji akustycznej

orodka.
zjawiska zachodzce na granicy rnych orodkw. Jeeli

fala dwikowa pada na granic dwch orodkw o impedancji
akustycznej odpowiednio Z1 i Z2, pod ktem 1 wtedy cz
energii fali przechodzi do drugiego orodka ulegajc zaamaniu
pod ktem 2 a cz energii fali ulega odbiciu. Stosunek
energii fali odbitej (Er) do padajcej (Ee) okrela rwnanie
Fresnela
- z niego wynika, e im wiksza jest
rnica gstoci pomidzy orodkami tym wiksza cz energii
fali ulega odbiciu. Stosowanie elu ultrasonograficznego
pomidzy gowic a powierzchni ciaa ludzkiego eliminuje
powietrze i poprawia przyleganie do ciaa. Pozostawienie
warstwy powietrza (orodka o znacznie niszej impedancji
akustycznej) skutkowaoby cakowitym wewntrznym
odbiciem fali w gowicy i uniemoliwiaoby przeprowadzenie
badania.
rozproszenie zjawisko odbijania fali mechanicznej we

wszystkich kierunkach na przeszkodzie mniejszej od dugoci
64
0
Ultrasonografia
fali. Rozproszenie fali ultradwikowej w miszu narzdw
zaley od ich budowy wewntrznej i zawartoci rnych tkanek,
uatwia rozrnianie narzdw i rozpoznawanie zmian ich
struktury wynikajcych z procesw chorobowych.
o
interferencja - zjawisko nakadania si fal: dodawanie fal o

zgodnej fazie, odejmowanie fal o fazie przeciwnej.
2.3.2. Wytwarzanie fal ultradwikowych.

rdem i odbiornikiem fal ultradwikowych w gowicach USG jest
przetwornik dziaajcy na zasadzie zjawiska piezoelektrycznego. Zjawisko
piezoelektryczne proste czyli powstawanie adunkw elektrycznych
przeciwnego znaku w wyniku deformacji krysztau na przeciwlegych cianach
umoliwia rejestracj fali dwikowej. Zjawisko piezoelektryczne odwrotne
czyli odksztacenie krysztau pod wpywem przyoonego napicia umoliwia
emisj ultradwikw. Zjawisko odkry Piotr Curie w roku 1880. Wystpuje ono
w tych krysztaach, ktre nie maj swojego rodka symetrii, np. w krysztaach
kwarcu; obecnie stosowane s materiay ceramiczne, np. tytanian baru,
cyrokonian oowiu.
Przetwornik w gowicy USG skada si z wielu elementw pobudzanych za
pomoc elektrod. Grubo elementw przetwornika jest rwna poowie dugoci
emitowanej fali zachodzi wtedy zjawisko rezonansu podczas emisji i absorpcji
fali, ktre poprawia czuo odbierania i sprawno emisji fal.
Rysunek 61. Schemat budowy sondy USG.
65
Rysunek 62. Sonda linowa - matrycowa.
Rodzaje gowic USG:
liniowa
konweksowa
sektorowa
piercieniowa
wewntrznaczyniowa
endowaginalna i endorektalna
Rysunek 63. Gowica liniowa do badania narzdw pooonych powierzchownie tarczyca, piersi, jdra, yy i ttnice.
66
0
Ultrasonografia
Rysunek 64. Gowica convex do badania narzdw jamy brzusznej.
Rysunek 65. Gowica endowaginalna.
2.4. Powstawanie obrazu USG. Rodzaje prezentacji.

Gowica ultradwikowa peni jednoczenie rol nadajnika i odbiornika
ultradwikw. Cykl pracy gowicy wyglda nastpujco:
dwikowy impuls nadawczy (dwa okresy drga) czas trwania dla
czstotliwoci sondy 2,5MHz wynosi 0,8s,
Przeczenie na odbir czas przy penetracji do ok. 20cm wynosi
0,25ms.
Z powyszego wynika, e sonda jedynie przez uamek czasu pracy emituje
ultradwiki, przez wikszo czasu nastpuje odbir fal odbitych. Aparat
notujc czas, ktry upyn od emisji dwiku do powrotu echa okrela
odlego powierzchni granicznej od sondy, czyli pooenie punku na obrazie.
Do oblicze przyjmuje si redni prdko ultradwikw w tkankach
1500 m/s. Jasno punktu na obrazie odpowiada nateniu fali echa.
67
Ultrasonograficzny ukad diagnostyczny zawiera:

rdo fali akustycznej kryszta piezoelektryczny,
Orodek przewodzcy obudowa gowicy, el usg, tkanki,
Powierzchnie graniczne (rdo odbi) powierzchnie graniczne
pomidzy tkankami, cianami naczy, wewntrzna struktura
narzdw,
Odbiornik odbitej fali akustycznej - kryszta piezoelektryczny (ten
sam, ktry jest jednoczenie nadajnikiem),
Ukad analizy elektroniczne ukady aparatu dokonujce pomiaru
czasu oraz natenia odbitego echa.
Rozdzielczo osiowa jest to zdolno rozrnienia dwch punktw lecych
w osi wizki, zaley od dugoci impulsu nadawczego, jest rwna dugoci
impulsu. Dugo impulsu nadawczego to iloczyn iloci pulsw (zwykle = 2) i
dugoci fali ultradwikowej. Z tego wynika, e rozdzielczo osiowa ronie
wraz ze wzrostem czstotliwoci fali ultradwikowej.
Rozdzielczo poprzeczna zaley od budowy sondy (wielkoci i sposobu
upakowania krysztaw przetwornika) oraz od sposobu ogniskowania wizki.
Jest najwiksza w ognisku wizki.
Rozdzielczo a gboko prezentacji. Ze wzrostem czstotliwoci ronie
zarwno rozdzielczo jak i tumienie fali w tkankach. W zwizku z tym sondy
o wysokiej czstotliwoci (8 12 MHz) umoliwiaj diagnostyk narzdw
pooonych powierzchownie (tarczyca, piersi, ttnice szyjne) z du
rozdzielczoci. Natomiast sondy o niszej czstotliwoci (np. 2-4 MHz) su
do badania narzdw pooonych gbiej, np. nerki, wtroba.
Obrazowanie harmoniczne. W rozkadzie widma fali odbitej dominuje
czstotliwo rwna czstotliwoci fali emitowanej (podstawowa), a ponadto
obecna s fale o znacznie mniejszym nateniu i czstotliwociach bdcych
wielokrotnociami podstawowej druga, trzecia i kolejne harmoniczne. Szumy
(artefakty pochodzce z rozproszenia, echa z bocznego listka wizki) s
praktycznie pozbawione skadowych harmonicznych. W obrazowaniu
harmonicznym mierzone s wycznie skadowe harmoniczne czyli eliminowane
s fale o czstotliwoci podstawowej zawierajce szumy.
Technika ta poprawia jako obrazu, szczeglnie u osb, u ktrych badanie
jest technicznie trudne. Obrazowanie harmoniczne ma jednak mniejsz czuo
w porwnaniu z badaniem konwencjonalnym poniewa tylko niewielka cz
energii wizki zawarta jest w skadowych harmonicznych.
2.4.1. Prezentacja A (Amplitude)

Prezentacja A to najprostszy rodzaj prezentacji, polega na wywietleniu
68
Ultrasonografia
wartoci chwilowych odbieranego sygnau USG w funkcji czasu. Do uzyskania
obrazw w prezentacji A wystarczy gowica USG z pojedynczym krysztaem
piezoelektrycznym, nadajca impuls pobudzajcy i odbierajca powstajce w
orodku badanym echa. Badanie takie stosowane jest w okulistyce.
Rysunek 66. Badanie w prezentacji A. Poszczeglne piki na wykresie oznaczaj

powierzchnie graniczne: przednia i tylna powierzchnia soczewki, siatkwka, twardwka.
2.4.2. Prezentacja B (Brightness).

Prezentacja B polega na wizualizacji dwuwymiarowego przekroju, w ktrej
warto chwilowa odbieranego sygnau moduluje jaskrawo (brightness)
kolejnych punktw obrazu. Moe by wykorzystana do badania narzdw
nieruchomych, np. narzdw jamy brzusznej, szyi, gowy.
Rysunek 67. Obraz w prezentacji B. Zmiany ogniskowe w wtrobie.
69
2.4.3. Prezentacja M (Motion).

Prezentacja M dawniej TM (Time Motion) polega na odsuchu echa z tego
samego kierunku w kolejnych odstpach czasowych. Echa wywietlane s tak,
jak w prezentacji B, to znaczy warto chwilowa sygnau moduluje jaskrawo
wywietlanych punktw, kolejne linie wywietlane s obok siebie, pionowo.
Prezentacja ta najczciej suy do wizualizacji ruchu serca.
Rysunek 68. Badanie echograficzne serca w prezentacji M.
2.5. Wskazania do wykonania badania USG.
Ultrasonografia jamy brzusznej:

o Ble brzucha o ostrym i przewlekym charakterze.
o Powikszenie obwodu jamy brzusznej.
o taczka.
o Krwawienia przewodu pokarmowego, ukadu moczowego i
drg rodnych.
o Utrudnienia w oddawaniu moczu i stolca.
o Wymioty.
o Biegunki.
o Zakaenie ukadu moczowego.
o Utrata wagi ciaa. Anemia.
o Utrzymujca si podwyszona ciepota ciaa o niewyjanionej
etiologii.
o Podwyszone OB.
70
0
Ultrasonografia
o
o
o
o
o
o
Zaburzenia miesiczkowania.
Przedwczesne i opnione dojrzewanie pciowe.
Cia - prawidowa i patologiczna, w tym ocena mierci podu i
niektre wady rozwojowe podu.
Bezpodno.
Uraz jamy brzusznej.
Inne, celem wyjanienia nieprawidowych wynikw klinicznego
badania jamy brzusznej czy bada dodatkowych.
Przezciemiczkowa
ultrasonografia
orodkowego
ukadu
nerwowego:
o Wczeniactwo.
o Objawy neurologiczne u noworodka sugerujce patologi
orodkowego ukadu nerwowego.
o Noworodek matki chorujcej na cukrzyc.
o Nieproporcjonalne powikszanie si obwodu gowy noworodka.
o Patologiczne napicie ciemiczka.
o Przebyte zapalenie opon mzgowych noworodka.
o Przebyte operacje neurochirurgiczne.
Ultrasonografia narzdw szyi:

o Objawy nad - i niedoczynnoci gruczou tarczowego.
o Powikszenie obwodu szyi.
o Deformacja szyi z wyczuwalnym guzem.
o Wyczuwalne powikszenie wzw chonnych.
o Uczucie dusznoci.
Ultrasonografia narzdw klatki piersiowej:

o Podejrzenie wysiku do jamy opucnowej.
o Urazy klatki piersiowej.
Ultrasonografia moszny:
o Bl jder.
o Powikszenie moszny.
o Guz jdra lub najdrza.
o Wyciek z cewki moczowej.
o Niezstpienie jder.
Ultrasonografia staww i aparatu wizadowego:

o Wady wrodzone i dziecice choroby stawu biodrowego.
o Urazy staww i cigien.
o Choroba reumatyczna staww.
o Deformacje i obrzki staww.

o
o
o
o
o
Guzy skry i tkanki podskrnej.

Obrzk mini.
Asymetria obwodu koczyny.
Wyczuwalne
powikszenie
chonnych.
Ble koczyn
71
powierzchownych
wzw
Ultrasonografia oczodou:
o Guzy wewntrz- i zewntrzgakowe.
o Ciaa obce.
o Zwichnicie soczewki.
o Wysik i skrzepy w przedniej komorze oka.
o Stare krwiaki ciaa szklistego.
o Wytrzeszcz prawdziwy i rzekomy gaki ocznej.
o Pomiary wielkoci gaki ocznej.
o Odwarstwienie siatkwki.
Ultrasonografia sutka:
o Wyczuwalny guz.
o Wyciek z brodawki sutkowej.
o Powikszenie pachowych wzw chonnych.
o W przypadku niejednoznacznych objaww ropnia sutka: przed
rozpoczciem leczenia, a nastpnie po 2 tygodniach po
ukoczeniu antybiotykoterapii.
o Stan po mastektomii (usuniciu gruczou piersiowego).
o Uzupenienie mammografii.
o USG jest podstawowym badaniem obrazowym piersi u kobiet
poniej 35 roku ycia, po 40 roku ycia, w poczeniu z
badaniem mammograficznym, jako badanie uzupeniajce,
2.6. Sposb przygotowania do badania.

Ultrasonografia jamy brzusznej
Ultrasonografi jamy brzusznej naley wykonywa na czczo. Mona bada
chorych niespeniajcych tego warunku jednak uwidocznienie narzdw
nadbrzusza jest trudniejsze a niekiedy niemoliwe, gdy poknite w czasie
posiku powietrze stanowi istotn przeszkod dla ultradwikw. Po posiku
nastpuje ponadto obkurczenie pcherzyka ciowego dlatego te jego ocena
moe by trudna. Podobne jest dziaanie nikotyny, dlatego obowizuje zakaz
palenia tytoniu przed badaniem.
Warunkiem obrazowania ultrasonograficznego narzdw miednicy
mniejszej przez powoki brzuszne jest wypenienie pcherza moczowego.
Pcherz moczowy wypeniony moczem lub innym pynem podanym metod
72
Ultrasonografia
cewnikowania wypycha ptle jelitowe z maej miednicy i stanowi swoiste "okno
ultrasonograficzne umoliwiajce obserwacj narzdw rodnych kobiety
gruczou krokowego mczyzny oraz cian pcherza moczowego.
W przypadku badania w godzinach rannych nie naley spoywa niadania,
a jedynie na 2 godziny przed terminem badania wypi 2-3 szklanki
niegazowanej wody (i nie oddawa moczu) by w momencie badania mie
uczucie parcia na mocz. W przypadku popoudniowego terminu badania
dopuszczalne jest lekkostrawne beztuszczowe niadanie i rwnie jak uprzednio
wypenienie pcherza moczowego. Niemowlta naley bada tu przed por
karmienia.
Badanie przezodbytnicze gruczou krokowego moe by wykonane po
oprnieniu odbytnicy - wskazana lewatywa przed badaniem.
Ultrasonografia pozostaych narzdw:
Badanie tkanek mikkich, orodkowego ukadu nerwowego u dziecka,
staww, mini, sutka, narzdw szyi i oczodow nie wymaga specjalnego
przygotowania.
2.7. Przebieg badania USG.

Ultrasonografi jamy brzusznej wykonuje si najczciej w pozycji lecej
na plecach, na obu bokach, niekiedy (zwaszcza u maych dzieci) take na
brzuchu. Cz badania moe odby si w pozycji stojcej, np. celem oceny
ruchomoci narzdw. Po odsoniciu jamy brzusznej lekarz pokrywa skr
specjalnym elem w celu uzyskania penego kontaktu gowicy aparatu ze skr i
wyeliminowania pcherzykw powietrza. Substancja ta jest s obojtna dla
skry i atwo usuwalna za pomoc ciepej wody z mydem.
Narzdy nadbrzusza uwidaczniaj si najczciej lepiej w momencie
gbokiego wdechu z zatrzymaniem moliwie jak najduej powietrza w
pucach. Lekarz przesuwa sond nad poszczeglnymi narzdami jamy brzusznej.
Niekiedy, celem lepszego obrazowania trzustki, wypenia si odek pynem,
tworzc swoiste "okno ultrasonograficzne.
Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej dzieci niekiedy wymaga
podawania rodkw uspokajajcych. Najkorzystniej przeprowadzi je w
obecnoci matki po wyjanieniu, e badanie jest niebolesne. Czasem zdobywa
si zaufanie dziecka, gdy ono samo obserwuje badanie poprzedniego pacjenta. U
niemowlt matka odwraca uwag dziecka. Badania staww biodrowych
przeprowadza si w specjalnych przystawkach hamakowych po uoeniu
dziecka z odsonitymi biodrami na prawym i lewym boku. Badanie
ultrasonograficzne narzdw szyi wykonuje si w pozycji lecej chorego na
plecach, z odgiciem gowy do tyu (niekiedy uatwia to waek pooony pod
73
plecy). Przed badaniem naley zdj wszelkie ozdoby zaoone na szyj.

Badanie z zaoeniem sondy do przeyku czy odka przeprowadza si po
uprzednim znieczuleniu garda, zwykle rodkiem znieczulajcym. Wynik
badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z doczonymi wydrukami
obrazw ultrasonograficznych.
Badanie trwa kilka do kilkunastu minut.
Informacje, ktre naley zgosi wykonujcemu badanie
Badajcemu naley przedstawi skierowanie na badanie ultrasonograficzne
oraz ewentualnie wyniki wczeniej wykonanych bada dodatkowych
(radiologicznych, gastroskopowych, laboratoryjnych, itp.).
Jak naley zachowywa si po badaniu?
Nie ma specjalnych zalece.
Moliwe powikania po badaniu
Brak powika.
W praktyce klinicznej badania ultrasonograficzne wykonywane s na
wiecie od roku 1957. Nie zaobserwowano dotd udokumentowanych naukowo
powika.
Stosowany w diagnostyce ultrasonograficznej (w odrnieniu od terapii)
czas trwania impulsu akustycznego nie wywouje zjawiska rezonansu w
organellach komrkowych, rwnie "moc" fali akustycznej przenoszca energi
rzdu miliwatw nie wywouje zmian na poziomie submolekularnym.
Zakadajc jednak, e nie poznano dotd wszystkich efektw biologicznych
oddziaywania fal akustycznych na yw tkank badanie ultrasonograficzne
kobiet we wczesnej ciy naley wykonywa jedynie w przypadku istnienia
klinicznych wskaza.
74
0
Ultrasonografia
2.8. Ultrasonografia dopplerowska

EFEKT DOPPLERA to zjawisko zwizane z ruchem falowym,
obserwowane w przypadku poruszajcych si rde fal, polegajce na zmianie
czstotliwoci odbieranych fal w zalenoci od prdkoci i kierunku ruchu
rda. Christian Andreas Doppler w 1842 r. opisa efekt zmiany czstotliwoci
wiata docierajcego z oddalajcych si od Ziemi gwiazd. W yciu codziennym
obserwujemy podobny efekt: dwik syreny karetki pogotowia zbliajcej si do
obserwatora jest wyszy, a gdy samochd si oddala wydaje si niszy.
W ultrasonografii dopplerowskiej gowica rejestruje nie tylko opnienie i
natenie echa odbieranego echa, lecz rwnie jego czstotliwo. Rnica
czstotliwoci pomidzy fal nadawan a fal odbieran jest nazywana
czstotliwoci dopplerowsk i jest miar prdkoci ruchu powierzchni
granicznej (w tym przypadku czerwonych ciaek krwi). Czstotliwo
doppplerowsk (fd) okrela wzr:
, gdzie fn czstotliwo fali nadawanej, V prdko ruchu
rda, c prdko rozchodzenia si dwiku w danym orodku, kt
pomidzy kierunkiem ruchu a kierunkiem fali ultradwikowej. Po
przeksztaceniu tego wzoru moemy obliczy prdko rda.
USG dopplerowskie to jedno z podstawowych bada w diagnostyce chorb
ukadu krenia. Pozwala na ocen przepywu krwi w ttnicach i yach.
Zastosowania ultrasonografii dopplerowskiej:
Badanie ttnic diagnostyka zwe i niedronoci, np. ttnic szyjnych,
ttnic koczyn dolnych, gazi trzewnych aorty (pnia trzewnego, ttnicy
krezkowej, ttnic nerkowych).
Badanie ukadu ylnego diagnostyka zakrzepicy, niewydolnoci
zastawkowej, zmian ylakowych.
Badania naczy wtroby - ukadu wrotnego, y wtrobowych.
Diagnostyka nerki przeszczepionej.
Diagnostyka unaczynienia zmian ogniskowych (np. guzw wtroby,
tarczycy)
Diagnostyka serca, w szczeglnoci wad zastawkowych
W poonictwie - ocena przepywu krwi w ttnicy ppowinowej,
badanie podu
Diagnostyka ylakw powrzka nasiennego.
Przezczaszkowa ultrasonografia dopplerowska ocena dronoci i
przepywu w ttnicach mzgowia.
2.8. Ultrasonografia dopplerowska.
75
Rodzaje prezentacji dopplerowskiej:

Doppler fali cigej (Continuous Wave Doppler, CW)
Doppler impulsowy (Pulsed Wave Doppler, PW)
Kolorowe obrazowanie przepywu (Color Doppler, CFM)
Doppler mocy (Power Doppler)
Duplex Doppler = prezentacja B + PW
Triplex Doppler = prezentacja B + PW + Kolor
Rysunek 69. Badanie dopplerowskie, prezentacja kolorowa. Ttnica szyjna wsplna

(czerwona) i ya szyjna wewntrzna (niebieska). Barwa okrela kierunek przepywu do
(czerwony) i od (niebieski) gowicy.
76
0
Ultrasonografia
Rysunek 70. Doppler spektralny. Prawidowy przepyw w ttnicy szyjnej wsplnej.
Rysunek 71. Obraz w prezentacji kolorowej. Zwenie ttnicy szyjnej wewntrznej.
2.8. Ultrasonografia dopplerowska.
77
2.9. Elastografia.
Elastografia jest uzupeniajc metod diagnostyczn, ktra znalaza
zastosowanie w ultrasonografii piersi. Metoda pozwala na ocen ciliwoci
tkanki i umoliwia wykrywanie obszarw o zmniejszonej elastyczno, takich
jak np. zmiany nowotworowe.
W elastografii stosowane s dwie metody akwizycji obrazu:
1. statyczna, ktrej podstaw jest analiza rnej podatnoci tkanek na
odksztacenie pod wpywem przyoonej siy. Badane jest odksztacenie tkanek
pod wpywem ucisku za pomoc sondy lub przez pulsujce w ssiedztwie
badanego narzdu naczynia lub serce.
2. dynamiczna, oparta jest na zasadzie odwrotnej proporcjonalnoci
szybkoci rozprzestrzeniania si fal mechanicznych w tkankach od ich
elastycznoci. Analizowana jest szybko propagacji drga, pochodzcych z
zewntrznego generatora.
W wyniku komputerowej analizy danych z przetwornika uzyskiwane s w
czasie rzeczywistym obrazy z kolorowym kodowaniem odksztace tkanek pod
wpywem kompresji. Stopie odksztacenia jest klasyfikowany w skali
punktowej Tsukuba.
Rysunek 72. Elastografia - rak piersi. Guzek o obnionej elastyczno - kodowany

kolorem czerwonym.
78
0
Ultrasonografia
2.10. rodki kontrastowe stosowane w badaniach USG.

Ultrasonograficzne rodki kontrastowe to poprawiaj obrazowanie poprzez
zwikszenie iloci powierzchni granicznych bdcych rdem odbi fali
ultradwikowej. Zbudowane s z drobnych pcherzykw gazu. Pierwsze udane
prby zastosowania zieleni indocyjaninowej jako rodka kontrastowego do
poprawy jakoci bada echokardiograficznych opisali Gramiak and Shah w roku
1968.
Waciwoci idealnego rodka kontrastowego USG:
nietoksyczny, atwo eliminowany,
moliwe podanie doylne,
przechodzcy przez mikrokrenie,
stabilny,
dobre waciwoci akustyczne:
stabilne wytwarzanie harmonicznych,
moliwo rozbicia fal akustyczn.
Budowa ultrasonograficznych rodkw kontrastowych:
Budowa
Mikropcherzyki gazu bez osonki
Przykadowe preparaty
roztwr soli fizjologicznej
Echovist (Schering AG)
Stabilizowane mikropcherzyki
gazw
Albunex (MBI/Malinckrodt)
Levovist (Schering AG)
SonoVue (Bracco)
Mikropcherzyki gazw w osonce
Optison (MBI/Malinckrodt)
Sonazoid (Amersham Health)
Preparaty parujce w temperaturze

ciaa
Osonki mog by zbudowane z:
albumin osocza
fosfolipidw
liposomw
surfaktantu
polimerw
cukrw (sacharoza, galaktoza)
Gazy:
Echogen (Sonus/Anott)
79
powietrze (wada: dobra rozpuszczalno w osoczu)

perfluorowane pochodne wglowodorw nasyconych SF6
Wskazania do zastosowania:
Badania dopplerowskie:
zastosowanie rodka kontrastowego pozwala na uwidocznienie
duszych odcinkw naczy, poprawia jako uzyskanego
widma przepywu, w szczeglnoci stosuje si do nastpujcych
bada:
naczynia wtrobowe (ocena dronoci yy wrotnej)
ttnice nerkowe (ocena zwe)
ttnice szyjne
dopplerowskie badania przezczaszkowe
Ocena perfuzji narzdw:

ocena przeszczepw nerek
ocena minia sercowego
skrt jdra
Nowotwory:
guzy jajnikw
zmiany ogniskowe wtroby
wykrywanie
rnicowanie
zmiany ogniskowe sutka
ocena unaczynienia
zmiany ogniskowe stercza
ocena unaczynienia
Echokardiografia:
ocena jam serca
ocena wad zastawkowych
ocena przeciekw
ocena wsierdzia
ocena perfuzji minia sercowego
Ukad moczowy:
ocena odpyww wstecznych pcherzowo-moczowodowych
ocena uchykw pcherza
Drono jajowodw
histerosalpingografia ultrasonograficzna
80
0
Ultrasonografia
Moliwe zastosowania terapeutyczne:

celowana farmakoterapia
terapia genowa
Rysunek 73. Badanie color doppler. Ttniak aorty brzusznej stan po implantacji
stent-graftu.
81
Rysunek 74. Ten sam pacjent. Po podaniu rodka kontrastowego uwidacznia si

przeciek protezy naczyniowej.
Potencjalne dziaania niepodane ultrasonograficznych rodkw

kontrastowych wynikaj ze zjawiska kawitacji czyli gwatownej przemiany z
fazy ciekej w faz gazow pod wpywem zmniejszenia cinienia. Zjawisko to
moe wystpi pod wpywem dziaania fal ultradwikowych.
Kawitacja moe powodowa:
powstawanie wolnych rodnikw
przejciow zmian przepuszczalno lub uszkodzenie bon
komrkowych
uszkodzenie naczy wosowatych (powstawanie wybroczyn)
dodatkowe skurcze komorowe w czasie wykonywania badania
echokardiograficznego
Nie
stwierdzono
powika
zatorowych
przy
stosowaniu
ultrasonograficznych rodkw kontrastowych, nie przechodz one ponadto przez
barier oyskow.
Zalecenia dotyczce bezpiecznego stosowania:
Powstrzymanie si od wykonywania diagnostycznych bada
ultrasonograficznych i zabiegw litotrypsji w cigu jednego dnia od
podania ultrasonograficznych preparatw kontrastujcych.
Nie naley uywa ultrasonograficznych rodkw kontrastujcych
podczas zabiegw litotrypsji dla lepszego uwidocznienia nerek
82
0
Ultrasonografia
zaobserwowano wiksze uszkodzenia tkanek nerki przy stosowaniu
preparatw kontrastujcych.
2.11.Obraz USG niektrych zmian patologicznych.
2.11. Obraz niektrych zmian patologicznych w badaniu USG.
Rysunek 75. Polip (1) w pcherzyku ciowym.
Rysunek 76. Dwa zogi w pcherzyku ciowym.
83
84
0
Ultrasonografia
Rysunek 77. Zmieniony zapalnie wyrostek robaczkowy z kamieniem kaowym.
Rysunek 78. Zapalenie wyrostka robaczkowego - przekrj poprzeczny. Widoczne

pogrubiae ciany wyrostka.
85
Rysunek 79. Guz (rak) piersi.
Rysunek 80. Kamica nerkowa. Widoczne hiperechogeniczne zogi z cieniem

nastpowym.
86
0
Ultrasonografia
Rysunek 81. Zwenie ttnicy szyjnej wewntrznej.
Rysunek 82. Zakrzepica ylna. Naczynie wypenione skrzeplin, nieulegajce

kompresji.
Rysunek 83. Guz jdra.
Rysunek 84. Torbielowaty guzek tarczycy.
87
88
0
Ultrasonografia
Rysunek 85. USG podu. Obraz prawidowy.
Rysunek 86. USG podu - obraz 3D. Obraz prawidowy.
Rysunek 87. Zwenie lewej ttnicy nerkowej. Badanie color doppler.
89
ROZDZIA 3
INFRASTRUKTURA
INFORMATYCZNA
ZAKADU DIAGNOSTYKI OBRAZOWEJ
3.1. Standard DICOM.
DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine) to standard
opracowany przez ACR (American College of Radiology) oraz NEMA (National
Electrical Manufacturers Association). Ujednolica on zapis i wymian plikw z
obrazowych urzdze diagnostycznych stosowanych w medycynie. Prace nad
standardem rozpoczto w latach 80tych XX wieku. Obecnie obowizujca
wersja 3.0 zostaa przyjta w 1992 roku.
Standard DICOM stosowany jest do zapisu obrazw tomografii
komputerowej, rezonansu magnetycznego, pozytonowej tomografii emisyjnej,
cyfrowej angiografii subtrakcyjnej, radiografii cyfrowej oraz innych bada
obrazowych wykorzystujcych technologie o wysokiej rozdzielczoci obrazu.
Dane w formacie DICOM maj du objto. Oprcz danych obrazowych
znajduj si liczne tagi zawierajce informacje o badaniu:
dane aparatu i placwki wykonujcej badania
dane dotyczce parametrw i techniki badania
dane dotyczce pacjenta
Darmowe oprogramowanie stosujce DICOM:
przegldarka mikroDICOM http://www.microdicom.com/
GDCM - Grass root dicom.
dcmtk - DICOM Toolkit.
RadiAnt DICOM Viewer 1.0.4
Osirix - przegldarka DICOM dla Mac OS X.
dcm4che - implementacja standardu DICOM w Javie.
Imebra - wersje GPL i komercyjna.
DicomWorks - przegldarka bada w formacie DICOM (TK, MRI, USG) z
moliwoci eksportu, anonimizacji etc. Polska nakadka jzykowa.
MiPAV - stworzony w Javie, multiplatformowy program do analiz
wynikw tomografii
TeleDICOM - system zdalnych konsultacji diagnostycznych w czasie
3.1 Standard DICOM
91
rzeczywistym, opracowany na Katedrze Informatyki AGH w Krakowie.

Przykady oprogramowania komercyjnego:
eFILM Viewer firmy MERGE
LEADTOOLS DICOM PACS Framework
PacsDrive DICOM Archiving
DICOMLAB - bogaty framework do pracy z plikami w formacie
DICOM.
rsr2 - uniwersalna polska przegldarka obrazw w formacie DICOM.
TRIANA - program umoliwia prac z badaniami RTG w formacie
DICOM
Jivex vosus.com
3.2. Standard HL7.

HL7 (ang. Health Level Seven) standard elektronicznej wymiany danych
medycznych pomidzy elementami szpitalnych systemw informacyjnych.
Definiuje komunikaty poziomu aplikacji uywane przez systemy szpitalne
(np. RIS, HIS). Gwne funkcje systemu obejmuj komunikaty dotyczce:
dostpu do danych, pobierania danych, przesyania danych, sterowania,
pobierania wynikw i obserwacji klinicznych. Wersja 3.0 systemu HL7 posiada
take komunikaty zorientowane obiektowo.
3.3. Picture Archiving and Communication System (PACS).

PACS to rozwizanie informatyczne suce do archiwizacji i przesyania
danych obrazowych. Urzdzenia medyczne wytwarzaj ogromne iloci danych
obrazowych, przykadowo cyfrowe zdjcie klatki piersiowej to obraz o
rozdzielczoci 4096 4096 oraz 12 bitach na piksel, co daje objto 12 x 4096
x 4096 = 24MB. Tomografia komputerowa klatki piersiowej to co najmniej 150
obrazw, czyli ok. 70 MB. Jeszcze wiksze objtoci danych powstaj w czasie
wielofazowych bada jamy brzusznej, tomografii komputerowej serca lub bada
koronarograficznych. Obowizujce przepisy prawa nakadaj obowizek 10
letniego przechowywania danych obrazowych w pracowni diagnostycznej.
Jednoczenie uytkownicy oczekuj atwego i szybkiego dostpu do danych
archiwalnych z rnych stanowisk opisowych oraz moliwoci transferu danych.
Funkcjonalnoci te zapewnie system PACS.
92
3. Infrastruktura informatyczna Zakadu Diagnostyki Obrazowej
Podstawowe zastosowania PACS to:

Import danych cyfrowych w formacie DICOM
Udostpnianie zarchiwizowanych danych medycznych
Moliwo importu innych danych (zeskanowane skierowania,
zdjcia) po przetworzeniu na standard DICOM
Systemy PACS zastpuj tradycyjne archiwum klisz radiologicznych,
obniaj koszty przechowywania danych oraz umoliwiaj i uatwiaj
dystrybucj danych obrazowych.
Skadowe PACS:
Urzdzenia obrazowe (aparat RTG, TK, MR, USG, angiograf,
urzdzenia endoskopowe, skanery medycyny nuklearnej)
Infrastruktura sieciowa
Stacje diagnostyczne
Archiwum danych obrazowych
Rysunek 88. Dystrybucja danych obrazowych w systemie PACS.
Niekiedy systemy PACS zawieraj interfejsy web, ktre umoliwiaj

udostpnienie danych obrazowych w sieci lokalnej za pomoc przegldarek
3.3 PACS
93
internetowych.
Kolejn bardzo istotn funkcj system PACS jest tworzenie kopi zapasowych
backup. Istniej rne metody archiwizacji:
archiwizacja na nonikach wymiennych, np. pyty DVD-R,
archiwizacja na tamie magnetycznej,
archiwizacja na inny komputer,
archiwizacja w archiwach on-line.
Dostp do archiwum PACS realizowany jest za pomoc zapytania C-MOVE
zdefiniowanego w systemie DICOM. Do zrealizowania zapytania konieczna jest
wczeniejsza identyfikacja odbiorcy danych, serwer musi posiada nastpujce
dane konfiguracyjne klienta:
Application Entity Title (AE Title),
Adres IP,
Port
W zwizku z tym wymiana danych DICOM jest moliwa wycznie po
uprzednim wzajemnym zdefiniowaniu komunikujcych si aplikacji.
Rysunek 89. Ustawienia serwera DICOM w eFilm Workstation 2.1.
Dane medyczne zapisane w archiwum PACS s oznaczone unikalnym
94
identyfikatorem pacjenta, zwykle numerem PESEL.
Rysunek 90. Schemat systemu ArPACS firmy Synektik S.A.

ArPACS prowadzi archiwum krtkoterminowe o konfigurowanym okresie
przechowywania oraz dugoterminowe na rnego rodzaju nonikach (dyski twarde,
dyski CDR, DVD, "Juke Box", biblioteki tamowe) dajc uytkownikowi moliwo
wyboru stosownie do potrzeb i moliwoci.
System ARPACS jest wyposaony w funkcje automatycznej archiwizacji. Czynno
zwizana z wykonywaniem kopii zapasowych nowych bada obrazowych wykonywana
jest automatycznie przez system, ktry w pierwszej kolejnoci kompletuje badania po
650MB lub 4.5GB i nastpnie nagrywa je na pytach CD/DVD (nagrywane s obrazy
diagnostyczne, opis badania oraz przegldarka umoliwiajca obejrzenie obrazw).
Nagrywanie moe by w prostszym rozwizaniu wykonywane przez zainstalowan
na serwerze nagrywark CD/DVD. W rozbudowanej konfiguracji proces ten
wykonywany jest automatycznie przez roboty nagrywajce pyty i drukujce etykiet.
Obrazy bada, ktre zostay zarchiwizowane na nonikach CD/DVD s automatycznie
kasowane przez system. System automatycznie powiadamia uytkownikw systemu w
przypadku, gdy stan wolnej pamici archiwum zbliy si do minimalnego poziomu.
3.3 PACS
Rysunek 91. Automat do nagrywania pyt CD/DVD Rimage 2000i.
95
96
3.4. Radiologiczny System Informacyjny (RIS).

Radiologiczny System Informacyjny (ang. radiological information system
RIS) obejmuje cao procesw zwizanych z zarzdzaniem zakadem
diagnostyki i wykonywaniem bada obrazowych, w szczeglnoci zapewnia:
centralny terminarz obsugujcy wszystkie pracownie, umoliwiajcy:

o rejestracj pacjentw do kadej pracowni,
o rezerwacj, zmian i elastyczne dostosowanie terminw
wykonywania bada,
o prowadzenie list kolejkowych,
o raportowanie o kolejkach,
przesyanie danych pacjenta do urzdze medycznych (z
wykorzystaniem funkcji DICOM WORKLIST)
obieg informacji i dokumentacji w Zakadzie Diagnostyki Obrazowej
wykonywanie opisw bada
o samodzielnie sporzdzanych przez radiologa,
o rejestrowanie opisw gosowych, obsug procesu przepisywania
wynikw przez sekretarki medyczne, ich korekt i zatwierdzanie
raporty, statystyki i rozliczenia z NFZ
zintegrowanie z systemem PACS,
o wyszukiwanie obrazw bada archiwalnych
sprawny i wygodny dostp do opisw wykonanych bada i do danych
obrazowych,
integracj z systemem szpitalnym (HIS)
o interfejs HL7
o przyjmowanie elektronicznych zlece z systemu szpitalnego
o przekazywanie wykonanych opisw do systemu szpitalnego
o udostpnianie danych obrazowych
opcjonalnie integracj z systemami teleradiologicznymi.
3.5 HIS
97
3.5. Szpitalny system informacyjny (HIS).

Szpitalny system informacyjny (Hospital Information System, HIS) to
podstawowy system funkcjonujcy w szpitalu obejmujcy wszystkie aspekty
zarzdzania szpitalem zarwno medyczne jak i niemedyczne.
System obsuguje wszystkie etapy obsugi pacjentw zarwno
hospitalizowanych, jak ambulatoryjnych. HIS komunikuje si i wymienia dane z
systemem, radiologicznym (RIS), moduem obsugujcym laboratorium oraz
odziay szpitalne. Moliwe jest wystawianie zlece na wykonywanie bada
diagnostycznych oraz elektroniczny odbir wynikw. System umoliwia
automatyczne dokonywanie rozlicze z NFZ.
Zwykle systemy RIS skadaj si moduw, ktre podczas wdroenia
dopasowywane s do indywidualnych potrzeb szpitala.
Kady z moduw (np. laboratoryjny, radiologiczny lub apteka) stanowi w
zasadzie odrbny system mogcy funkcjonowa niezalenie. Stopie
skomplikowania tych systemw sprawia, e czsto s one dostarczane przez
niezalene firmy specjalizujcych si w danych segmentach rynku. Integracj
systemw rnych wykonawcw uzyskuje si dziki komunikacji zgodnej z
systemem HL 7.
Przykadowe moduy czci medycznej:
Ruch chorych (Izba Przyj, Oddzia),

Laboratorium oraz Punkt pobra,
Apteka i gospodarka lekami,
Przychodnia (Rejestracja, Gabinet lekarski),
Blok operacyjny,
Statystyka medyczna,
Rozliczenia z NFZ,
Pracownia diagnostyczna,
Radiologia (RIS),
Pracownia patomorfologii,
Zakaenia szpitalne,
Moduy czci administracyjnej:
Ksigowo,
Kadry,
Pace,
Zaopatrzenie i gospodarka materiaowa,
Koszty,
98

Raportowanie i sprawozdawczo.
Zaoenia uytkowe systemu HIS:

jednorazowe wprowadzanie danych pacjenta do systemu,
integracja danych pacjenta (rne badania, pobyty w szpitalu, dane
archiwalne),
automatyczny transfer danych z aparatw diagnostycznych, zgodnie z
moliwociami tych aparatw,
dostp do danych medycznych pacjentw, gromadzonych w centralnej
bazie danych, z dowolnego terminala szpitalnego, zgodnie z
uprawnieniami uytkownika,
caodobowa dostpno systemu przez 7 dni w tygodniu.
3.6. Przegldarki obrazw medycznych.

Przegldarka obrazw medycznych umoliwia przegldanie i analiz
obrazw zapisanych w standardzie DICOM. Podstawowe funkcje
komunikacyjne:
Umoliwienie dostpu do obrazw zapisanych zarwno na dysku
lokalnym jak i innych nonikach danych (np. pyta CD),
Wsppraca ze wszystkimi urzdzeniami generujcymi obrazy
DICOM,
Moliwo wymiany danych z serwerami PACS
Moliwo eksportu obrazw w formacie DICOM oraz w formatach
graficznych (np. JPG, TIFF, GIF).
Moliwo podgldu danych nieobrazowych z pliku DICOM.
Nagrywanie bada na pyty CD/DVD.
Drukowanie obrazw (DICOMPRINT).
Podstawowe funkcje analizy obrazu:
rczne i predefiniowane ustawienia window level i window width,
pomiar dugoci odcinka
pomiar kta przecicia dwch prostych,
gsto obszaru (punktowo oraz ROI - region of interest),
obrt obrazu w dowolnym kierunku,
odbicie obrazu w pionie i poziomie,
pynne powikszanie obrazu oraz lupa,
negatyw,
filtrowanie obrazu,
wywietlanie linii referencyjnych okrelenie pooenia skanu na
obrazie odniesienia (dla TK i MR).
3.6 Przegldarki obrazw medycznych.
99
Funkcje obrbki obrazw:

MPR (Multi Planar Reconstruction):
o 2D, MPR 3D, MPR po linii krzywej,
o MIP (Maximum Intensity Projection),
o MinIP (Minimum Intensity Projection),
rekonstrukcje 3D:
o surface rendering,
o volume rendering
o nawigacja w obiektach 3D, np. wirtualna bronchoskopia
fuzja obrazw
o PET CT
o obrazy dyfuzyjne (DWI) i konwencjonalne sekwencje MR
o rne badania (CT, MR) tego samego pacjenta
Funkcje wspomagania diagnozy (computer aided diagnosis, CAD):
analiza bada naczyniowych
o wyszukiwanie i ocena stopnia zwenia
analiza zmian drobnoguzkowych w pucach wyszukiwanie,
pomiary, porwnawcza ocena dynamiki wzrostu
analiza bada dynamicznych
o perfuzja
o ocena dynamiki wzmocnienia kontrastowego
wspomaganie analizy bada mammograficznych
analiza bada wirtualnej kolonoskopii wykrywanie zmian
polipowatych
100
ROZDZIA 4
TELEMEDYCYNA I TELERADIOLOGIA
4.1. Telemedycyna
Telemedycyna to jedna z nowoczesnych form wiadczenia usug medycznych
wykorzystujca nowe technologie komunikacyjne pozwalajce na wymian
danych medycznych zarwno obrazowych (tomografia komputerowa, rezonans
magnetyczny, radiologia klasyczna) jak i innych (EKG), streaming audio i
wideo.
Telemedycyna pozwala na postawienie diagnozy oraz wspomagania leczenia
na odlego.
Do telemedycyny zaliczamy:
szeroko rozumiane rodowisko e-health, w tym: telediagnostyk,

telekardiologi, teleradiologi, telepatologi, telepulmonologi,
telechirurgi, itp.,
specjalistyczne aplikacje telemedyczne, takie jak: telemonitorowanie
i teleopiek chorych w warunkach domowych, szpitalne systemy
informatyczne,
elektroniczna dokumentacja pacjenta, systemy wspomagania decyzji
w medycynie, regionalne sieci telemedyczne,
infrastruktur techniczn w aplikacjach telemedycznych, systemy
informatyczne w zarzdzaniu ochron zdrowia,
medyczne systemy telekonferencyjne i telekonsultacyjne,
serwisy internetowe wspomagajce diagnostyk, leczenie,
rehabilitacj i kontrolowanie chorych,
firmowe serwisy internetowe na temat rynku ochrony zdrowia,
aplikacje internetowe w badaniach naukowych.
Przykadowe rozwizania telemedyczne:

Home monitoring, czyli zapewnienie zdalnego nadzoru medycznego nad
pacjentem przebywajcym poza jednostk suby zdrowia. Poszczeglne
projekty koncentruj si zwykle na wskich grupach pacjentw z
poszczeglnych dziaw medycyny, przykadowo z zakresu:
102
4. Telemedycyna i teleradiologia
kardiologii (monitorowanie EKG w rehabilitacji kardiologicznej),
diabetologii (monitorowanie poziomu glukozy we krwi),
poonictwa (monitorowanie stanu podu poprzez zapis KTG),
geriatrii (monitorowanie podstawowej aktywnoci yciowej i spoecznej
u osb w podeszym wieku),
psychiatrii (kontakt z pacjentem w celu wczesnego wychwycenia
zaostrzenia objaww psychotycznych),
innych, w tym rwnie rozwiza zapewniajcych czno w
sytuacjach nagych.
Mona naley wyrni

homemonitoringu:
trzy
poziomy
funkcjonowania
systemu
zielony stan badanych parametrw prawidowy akcja:

profilaktyka, edukacja zdrowotna, dziaanie grup wsparcia,
ty odchylenie od normy, bez zagroenia ycia akcja:
konsultacja lekarska, korekta leczenia, zmiana zachowa,
czerwony powane zagroenie monitorowanych czynnoci akcja:
natychmiastowy kontakt z pacjentem, przybycie ekipy ratowniczej,
transport do szpitala.
Badania dowodz, e pacjent przebywajcy poza szpitalem i objty opiek

rodziny ma wiksze szanse na szybsze wyleczenie, a jednoczenie efekt leczenia
moe by trwalszy. Ma to odniesienie rwnie do schorze przewlekych, gdzie
gwn korzyci homemonitoringu jest zdalna reakcja opiekuna medycznego w
przypadku pogorszenia stanu zdrowia. Szczeglna rola takich rozwiza
zwizana jest ze starzeniem si spoeczestw, co generuje zwikszone
zapotrzebowanie na opiek nad osobami starszymi, przewlekle chorymi. Dla tej
grupy pacjentw szczeglnie wane jest pozostanie w rodowisku domowym, z
jednoczesnym zapewnieniem opieki medycznej.
Korzyci z wdroe homemonitoringu:
skrcenie redniego czasu hospitalizacji i zmniejszenie ich iloci,
wzrost poczucia bezpieczestwa pacjenta,
skrcenie czasu reakcji sub medycznych w sytuacjach zagroenia
ycia.
redukcja kosztw leczenia moliwa w sytuacji, kiedy przebywanie w
jednostce suby zdrowia nie jest niezbdne. Redukowane s koszty
obsugi medycznej i koszty pobytu pacjenta. Miar celu jest:
o obnienie redniego kosztu leczenia z zastosowaniem
homemonitoringu
o w stosunku do kosztu leczenia bez zastosowania
homemonitoringu,
o koszt spoeczny leczenia pacjent, ktry moe normalnie
4.1 Telemedycyna
103
funkcjonowa, przynosi okrelone korzyci spoeczestwu np.

pracuje zawodowo i tym samym paci podatki.
Ryzyka i trudnoci zwizane z wdroeniem homemonitoringu:
niech spoeczna, szczeglnie wrd osb starszych, trudno
akceptujcych nowe technologie,
niech poddania si nadzorowi,
dostpno technologii wygodnych w uytku, atwych w obsudze,
bdy w obsudze urzdze monitorujcych generujce wezwania
pomocy na wszelki wypadek,
problemy w refundacji kosztw.
Ratownictwo, telekardiologia stanw nagych
Rozwizania telemedyczne maj szczeglne zastosowania w medycynie
stanw nagych, tj. w przypadkach, gdy szybko udzielenia kwalifikowanej
pomocy medycznej ma kluczowe znaczenie dla ratowania ycia. Zastosowanie
systemw teleinformatycznych umoliwia przesy danych diagnostycznych,
konsultacje specjalistyczne i pomoc medyczn w nagych przypadkach,
sytuacjach powypadkowych i kryzysowych, m.in. w celu ustalenia szybkiej
diagnozy i ewentualnych wskaza, co do koniecznoci natychmiastowego
przewozu chorego do szpitala specjalistycznego lub zastosowania
odpowiedniego leczenia. Systemy telemedyczne umoliwiaj w szczeglnoci
wspomaganie i nadzr nad prac zespow ratownictwa medycznego, ktrych
obsad stanowi wycznie ratownicy medyczni.
Telekardiologia stanw nagych to jedna z dziedzin telemedycyny, w ktrej
istniej ju dojrzae rozwizania sprztowe oraz funkcjonuj na skal lokaln
skuteczne programy pilotaowe.
Infrastruktura obejmuje:
wyposaenie karetek pogotowia zespow ratowniczych w:
sprzt niezbdny do rejestrowania krzywej EKG,
system cznoci zapewniajcy przesy krzywej EKG lub innych
parametrw do rodka specjalistycznego oraz umoliwiajcy
telekonsulatcje.
wyposaenie szpitalnych oddziaw ratunkowych w urzdzenia
cznoci umoliwiajce kontakt z zespoami wyjazdowymi oraz odbir
i analiz nadesanych danych EKG.
zesp specjalistw oceniajcych nadesane dane i kwalifikujcy
pacjenta do leczenia.
104
Dziaajcy system pozwala na wczesne zidentyfikowanie pacjentw z

ostrym zespoem wiecowym i kierowanie bezporednio do orodkw
zapewniajcych waciwe leczenie. Szybkie wdroenie leczenia z wyboru
poprawia wyniki leczenia, skraca okres hospitalizacji i rehabilitacji.
Waciwa kwalifikacja pacjentw na zabieg angioplastyki wiecowej (do
pracowni hemodynamicznej trafi wycznie ci, ktrzy maj wskazania,
a nie kady pacjent z blem w klatce piersiowej) zapewnia racjonalne
wykorzystanie wysokospecjalistycznych oddziaw kardiologicznych.
4.2. Elektroniczny rekord pacjenta (Electronic Healthcare Rekord,

EHR)
Elektroniczny rekord pacjenta to zbir informacji w formie elektronicznej
dotyczcej stanu zdrowia pacjenta, przechowywany i przesyany w sposb
bezpieczny, dostpny dla wielu autoryzowanych uytkownikw. Gwnym
celem EHR jest wsparcie opieki zdrowotnej, zawiera informacje o charakterze
retrospektywnym, aktualnym oraz prospektywnym. Dane wirtualnie wdruj za
pacjentem.
Zakres gromadzonych danych:
dane demograficzne
historia medyczna:
o wizyty ambulatoryjne,
o hospitalizacje,
o stosowane leczenie,
o szczepienia,
o alergie,
o wyniki bada labolatoryjnych,
o wyniki bada obrazowych (zdjcia radiologiczne,
ultrasonografia,
tomografia
komputerowa,
rezonans
magnetyczny)
dane dotyczce patnoci (lub refundacji) za usugi medyczne
Zapewnienie atwego i szybkiego dostpu do danych pacjenta pozwala na:
redukcj powtrze bada lekarskich wynikajcych z niewiedzy o

dziaaniach podejmowanych przez rne jednostki suby zdrowia
wobec tego samego pacjenta,
diagnozowanie chorb we wczeniejszych stadiach rozwoju,
ograniczenie zjawiska kontynuacji leczenia w przypadku
bdnej/spnionej diagnozy,
ograniczenie kosztw konsultacji medycznych
4.2 Elektroniczny rekord pacjenta
105
redukcja czasu niezbdnego do postawienia diagnozy poprzez

dostp do danych pacjenta niezalenie od miejsc leczenia i obecnego
miejsca pobytu pacjenta,
oszczdnoci czasu i pienidzy pacjentw, ktrzy mog uzyska
stosown pomoc medyczn bez koniecznoci fizycznego dotarcia do
lekarza specjalisty celem powtrzenia bada,
korzyci
wynikajce
ze
standaryzacji
technologii
teleinformatycznych (w tym telekomunikacyjnych) w subie
zdrowia.
System EHR wymagania podstawowe:

dostp w czasie rzeczywistym, 24 godziny na dob, 7 dni w
tygodniu,
dostp z dowolnego miejsca,
integracja z medycznym przepywem informacji, systemami
szpitalnymi oraz ambulatoryjnymi,
integracja z urzdzeniami diagnostycznymi,
bezpieczestwo danych uprawnienia do zapisu i odczytu danych,
wsparcie dla podpisu elektronicznego,
Ryzyka:
zwizane z ochron danych pacjentw, autoryzacj dostpu do
danych oraz uprawnieniami do ich zapisu. Informacje o zdrowiu
nale do danych szczeglnie wraliwych, ktrych dysponentem
moe by wycznie pacjent. Poszanowanie intymnoci powinno
mie priorytet ponad wszelkimi innymi korzyciami ze stosowania
systemw informatycznych w medycynie.
spr o zakres danych medycznych podlegajcych gromadzeniu.
budowa niezbdnej infrastruktury technicznej - transmisja,
archiwizacja i udostpnianie ogromnej iloci danych.
106
4.3. Teleradiologia
Teleradiologia to szczeglna forma zdalnych konsultacji medycznych czy te
telepracy, polegajca na sporzdzaniu przez specjalistw radiologw opisw
bada wykonanych w oddalonych orodkach.
System teleradiologiczny obejmuje poczenie orodkw medycznych szybkim
czem i przesyanie cyfrowych obrazw bada (np. konwencjonalnych zdj
radiologicznych, tomografii komputerowej, rezonansu magnetycznego).
Poczenie midzy placwkami daje moliwo uzyskania szybkiej konsultacji
radiologicznej. cznie z danymi obrazowymi do konsultacji przesyana jest
zeskanowana dokumentacja medyczna (skierowanie, ankieta medyczna
wypeniana przez pacjenta przed badaniem, karty informacyjne, opisy innych
bada). System musi te zapewnia przesyanie danych obrazowych z
poprzednich bada. Z drugiej strony konieczne jest te zapewnienie komunikacji
radiologa z lekarzem kierujcym.
Zalety wprowadzenia teleradiologii:
szybki dostp do diagnozy,
moliwo konsultacji przez najlepszych specjalistw,
podniesienie standardu wykonywanych bada,
oszczdnoci finansowe (outsourcing usug diagnostycznych).
Ryzyka zwizane z teleradiologi:
utrudnienie kontaktu radiologa z lekarzem kierujcym i pacjentem
moe skutkowa pominiciem w diagnozie istotnych informacji o
pacjencie.
opr przed koniecznoci standaryzacji procedur,
niejasne uwarunkowania prawne i finansowe.
ROZDZIA 5
OCHRONA RADIOLOGICZNA
5.1. Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi.
Promieniowanie jonizujce (zarwno promieniowanie elektromagnetyczne,
jak i czstki naadowane) powoduje wzbudzenie i jonizacj atomw materii. W
przypadku promieniowania elektromagnetycznego (np. rentgenowskiego)
przekazanie energii materii zachodzi w wyniku:
Zjawiska fotoelektrycznego zachodzi gdy energia kwantu
promieniowania jest wiksza lub rwna energii wizania elektronu.
Caa energia kwantu zostaje pochonita a elektron zostaje wybity z
powoki.
Efektu Comptona wystpuje gdy energia kwantu promieniowania
jest znaczco wysza od energii wizania. Elektron zostaje wybity,
foton promieniowania zmienia kierunek, zmniejsza sw energi i
ulega dalszym zderzeniom.
Tworzenia par wystpuje gdy energia fotonu jest wysza ni
1,02 MeV, wtedy w pobliu jder atomowych nastpuje tworzenie
par elektron pozyton.
Jonizacja atomw w organizmach ywych powoduje powstawanie wolnych
rodnikw, uszkodzenie DNA, zaburzenia reakcji enzymatycznych, uszkodzenie
biaek komrki. Jeeli procesy naprawcze nie s w stanie zrwnoway
uszkodze nastpuje mier komrki lub uszkodzenia nici DNA mogce
prowadzi do zaburzenia funkcji komrki (mutacji genw) lub przemiany
nowotworowej.
Zasada Bergonie i Tribondeau stwierdza, e wraliwo tkanek na
promieniowanie jest wprost proporcjonalna do aktywnoci proliferacyjnej danej
tkanki i odwrotnie proporcjonalna do stopnia jej zrnicowania.
Dawki promieniowania:
Dawka ekspozycyjna okrela adunek elektryczny, ktry powstaje w
powietrzu na skutek jonizacji. Jednostk dawki ekspozycyjnej jest
kulomb / kilogram (C/kg). Jednostk zwyczajow jest rentgen (R).
1 R = 0,258 x 10-3 C/kg.
Dawka pochonita (D) okrela wielko energii przekazanej
108
5. Ochrona radiologiczna
jednostce masy przez promieniowanie, jednostk jest grej (Gy) 1Gy

= 1 J/kg.
Rwnowanik dawki (H) okrela wpyw promieniowania na
materi i jest miar skutkw biologicznych, jego jednostk jest siwert
(Sv). Zaleno od dawki pochonitej okrela rwnanie H = Q x D,
gdzie Q wspczynnik jakoci promieniowania.
Dawka skuteczna (efektywna, EH) to suma wszystkich
rwnowanikw dawki zarwno od naraenia zewntrznego jak i
wewntrznego, we wszystkich narzdach i tkankach z
uwzgldnieniem wspczynnikw wagowych poszczeglnych
narzdw i tkanek. Dawka skuteczna okrela stopie naraenia
caego ciaa na promieniowanie nawet przy napromieniowaniu tylko
niektrych partii ciaa.
Skutki deterministyczne promieniowania jonizujcego:

Wystpuj po przekroczeniu okrelonej wielkoci dawki pochonitej
(prg dawki)
S efektem uszkodzenia / zniszczenia wielu komrek
Mog pojawi si ju po kilku godzinach od ekspozycji
Wraz ze wzrostem dawki zwiksza si nasilenie objaww i skraca
czas do ich wystpienia
Np. ostra choroba popromienna, zama, rany popromienne
Niektre skutki deterministyczne:

Ostra choroba popromienna (Acute Radiation Syndrome, ARS) to zesp
zaburze o charakterze oglnoustrojowym powstajcy w wyniku
napromieniowania caego ciaa duymi dawkami promieniowania jonizujcego
albo silnego skaenia substancj promieniotwrcz
Ostra choroba popromienna to zesp nieswoistych objaww cznie tworz
charakterystyczny zesp chorobowy, pojawiaj si w etapach. Czas wystpienia
i nasilenie objaww zale od:
cakowitej dawki pochonitej,
czasu, w ktrym zostaa pochonita (moc dawki),
rozkadu napromieniowania,
osobniczej wraliwoci.
Postacie ostrej choroby popromiennej:

1. Hematologiczna powstaje po pochoniciu dawki 1-6 Gy, wynika
z uszkodzenia komrek ukadu krwiotwrczego, zmniejszenie ich
5.1 Oddziaywanie promieniowania jonizujcego z materi
109
liczby prowadzi do: leukopenii, trombocytopenii, limfopenii i

anemii. Prowadzi to do spadku odpornoci, upoledzenia
krzepliwoci krwi. Leczenie to wycznie przeszczep szpiku. Bez
leczenia nastpuje mier szpikowa w cigu miesica.
2. odkowo-jelitowa po pochoniciu dawki 6-20 Gy, ktra
powoduje uszkodzenie nabonka jelita cienkiego, bony luzowej
jamy ustnej garda, przeyku, odka. Objawami s mdoci,
wymioty, biegunka, zakaenia bakteryjne, zaburzenia wchaniania,
utrata wody, zaburzenia elektrolitowe. Leczenie obejmuje
nawadnianie, antybiotykoterapi, leczenie przeciwzapalne i
przeciwblowe. Powyej dawki 10 Gy leczenie jest nieskuteczne
(dawka letalna)
3. Mzgowo-naczyniowa - po pochoniciu dawki 20-30 Gy, ujawnia
si w cigu kilku godzin do 3 dni od napromieniowania. Wystpuje
sekwencja objaww: hipotensja zasabnicie konwulsje
piczka zgon. Nie ma skutecznego leczenia, zgon w cigu kilku
dni
4. Przewleky zesp popromienny wystpuje po pochoniciu
dawki powyej 1Gy przez okres duszy ni 3 lata. Objawy:
Upoledzenie sprawnoci fizycznej i psychicznej
Uszkodzenie ukadu krwiotwrczego i odpornociowego
Przedwczesne procesy zwyrodnieniowe i inwolucyjne
Upoledzenie czynnoci rozrodczej
Zwikszona podatno na zakaenia
Uszkodzenia narzdw
Zaburzenia CUN i regulacji hormonalnej
Skutki stochastyczne promieniowania jonizujcego:
Losowe
Prg dawki nie istnieje
Wynik zmian w niewielkiej iloci komrek
Ze wzrostem dawki ronie prawdopodobiestwo wystpienia
objaww, nie zmienia si intensywno choroby
Ujawniaj si po miesicach / latach od ekspozycji
Np. nowotwory zoliwe, wady i choroby dziedziczne
110
Typowe nowotwory popromienne:

Biaaczka (ostra szpikowa i limfatyczna, przewleka szpikowa)
o rozpoznawana np. u mieszkacw Hiroshimy i Nagasaki
o ryzyko wzgldna dla 1Sv = 5%
o latencja 2-10 lat
Rak sutka
Rak tarczycy
o latencja 5-20 lat
Rak narzdw moczowych i pcherza moczowego
Rak jajnika
Rak puca
o latencja 25 lat
Modele zalenoci prawdopodobiestwa rozwoju nowotworw od dawki
promieniowania:
1. Hipoteza liniowa - LNT (linear no treshold) hypothesis zakada te same
skutki popromienne po wielkich i maych dawkach, czsto ich
wystpowania jest proporcjonalna do dawki.
2. Hormetyczne skutki dziaania niskich dawek promieniowania jonizujcego:
pobudzenie wzrostu i rnicowania komrek,
pobudzenie proliferacji i funkcji komrek ukadu immunologicznego,
wzrost podnoci,
wyduenie czasu ycia,
obnienie miertelnoci z powodu chorb nowotworowych.
Implikacje hormetycznego dziaania promieniowania jonizujcego:
Terapia wspomagajca klasyczn chemio- lub radioterapi
Modyfikacja przepisw ochrony radiologicznej
Zmniejszenie lku przed skutkami promieniowania
Naraenie populacji na promieniowanie jonizujce:
85% to promieniowanie naturalne
tylko 15% dziaalno czowieka, z czego:

o 78% diagnostyka,
o 12% techniki interwencyjne,
o 7% medycyna nuklearna,
o 1% naraenia interwencyjne,
o 0,1 % awarie jdrowe.
5.2 Podstawowe zasady ochrony radiologicznej.
111
5.2. Podstawowe zasady ochrony radiologicznej.

W dziedzinie ochrony przed promieniowaniem jonizujcym stosowany jest
podzia ludnoci na nastpujce kategorie:
Kategoria A - osoby dorose naraone zawodowo na promieniowanie

jonizujce;
Kategoria B - osoby dorose, wykonujce prac w ssiedztwie rde
promieniowania, naraone porednio na promieniowanie;
Kategoria C - osoby mieszkajce lub przebywajce w ssiedztwie
rde promieniowania (w otoczeniu zakadw stosujcych
promieniowanie).
Ze wzgldu na rn wraliwo czci ciaa i narzdw wprowadzono

dodatkowo nastpujcy podzia na grupy:
grupa I - gonady, szpik czerwony;
grupa II - minie, tkanka tuszczowa, przewd pokarmowy, puca,
wtroba, nerki, oczy;
grupa III - koci, tarczyca, skra;
grupa IV - rce, przedramiona, stopy
Najbardziej wraliwe na promieniowanie s narzdy z grupy I, najmniej z
grupy IV.
Dawki graniczne:
prawnie ustalone limity jakie moe otrzyma czowiek.
ustalane s dla populacji:
o naraonej zawodowo
o reszty
(osb
zamieszkaych
w
pobliu
promieniowania)
obejmuj naraenie zewntrzne i wewntrzne
nie uwzgldniaj ta naturalnego i diagnostyki
rde
Graniczna warto dawki zostaa przyjta:

przy zaoeniu rwnomiernego napromienienia caego ciaa jak
narzdw krytycznych gr. I (gonady, czerwony szpik kostny),
przy nierwnomiernym napromienieniu przyjmuje si narzd
krytyczny, ktrego naraenie pociga za sob najgroniejsze skutki.
Wielkoci dawek granicznych okrela rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia
18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizujcego
(Dz. U. z dnia 3 lutego 2005 r.).
112
Dla pracownikw dawka graniczna, wyraona jako dawka skuteczna

(efektywna), wynosi 20 mSv w cigu roku kalendarzowego.
Dawka moe by w danym roku kalendarzowym przekroczona do wartoci 50
mSv, pod warunkiem, e w cigu kolejnych piciu lat kalendarzowych jej
sumaryczna warto nie przekroczy 100 mSv.
Dawka graniczna, wyraona jako dawka rwnowana, wynosi w cigu roku
kalendarzowego:
1) 150 mSv - dla soczewek oczu;
2) 500 mSv - dla skry, jako warto rednia dla dowolnej powierzchni 1 cm2
napromienionej czci skry;
3) 500 mSv - dla doni, przedramion, stp i podudzi.
Kobieta, od chwili zawiadomienia przez ni kierownika jednostki organizacyjnej
o ciy, nie moe by zatrudniona w warunkach prowadzcych do otrzymania
przez majce urodzi si dziecko dawki skutecznej (efektywnej) przekraczajcej
warto 1 mSv. Kobieta karmica piersi nie moe by zatrudniona w
warunkach naraenia na skaenie wewntrzne i zewntrzne.
Dla uczniw, studentw i praktykantw, w wieku od 16 lat do 18 lat, dawka
graniczna, wyraona jako dawka skuteczna (efektywna) wynosi 6 mSv w cigu
roku kalendarzowego, przy czym dawka graniczna, wyraona jako dawka
rwnowana, wynosi w cigu roku kalendarzowego:
napromienionej czci skry;
3) 150 mSv - dla doni, przedramion, stp i podudzi.
Dla osb z ogu ludnoci dawka graniczna, wyraona jako dawka skuteczna
(efektywna), wynosi 1 mSv w cigu roku kalendarzowego, przy czym dawka
graniczna, wyraona jako dawka rwnowana, wynosi w cigu roku
kalendarzowego:
napromienionej czci skry.
Dawka, o ktrej mowa w ust. 1, moe by w danym roku kalendarzowym
przekroczona, pod warunkiem, e w cigu kolejnych piciu lat kalendarzowych
jej sumaryczna warto nie przekroczy 5 mSv.
5.2 Podstawowe zasady ochrony radiologicznej.
113
Trzy zasady skutecznej ochrony radiologicznej:

czas - jak najkrtsze przebywanie w naraeniu,
odlego jak najwiksza od rda promieniowania,
osony (stae, osobiste).
W ochronie radiologicznej stosowana jest zasada ALARA (As Low As
Reasonably Achievable) mwica, e naraenie spowodowane stosowaniem
rda promieniowania musi by tak niskie, jak jest to rozsdnie osigalne,
uwzgldniajc czynniki ekonomiczne i spoeczne. W diagnostyce obrazowej
zasada ta oznacza, e badania wykorzystujce promieniowanie jonizujce
powinny by wykonywane w sposb umoliwiajcy osignicie wymaganego
rezultatu przy moliwie najmniejszej dawce promieniowania
Obowizki Inspektora ochrony radiologicznej:
nadzr nad przestrzeganiem prowadzenia dziaalnoci wedug
instrukcji pracy oraz nad prowadzeniem dokumentacji dotyczcej
bezpieczestwa jdrowego i ochrony radiologicznej, w tym
dotyczcej pracownikw i innych osb, przebywajcych w jednostce
w warunkach naraenia, z wyjtkiem ochrony radiologicznej
pacjentw poddanych terapii i diagnostyce z wykorzystaniem
promieniowania jonizujcego;
nadzr nad dziaaniem sygnalizacji ostrzegawczej i prawidowym
oznakowaniem miejsc pracy ze rdami promieniowania
jonizujcego;
nadzr nad wykonywaniem podstawowych i specjalistycznych
testw wewntrznej kontroli parametrw aparatury rentgenowskiej,
jeeli nie wyznaczono do tego celu innej osoby;
nadzr nad sprawnym dziaaniem aparatury dozymetrycznej oraz
aparatury do wykonywania testw wewntrznej kontroli parametrw
aparatury rentgenowskiej, jeeli znajduje si na wyposaeniu
jednostki ochrony zdrowia i jeeli nie wyznaczono do tego celu innej
osoby;
wsppraca z zakadowymi subami bezpieczestwa i higieny pracy,
osobami wdraajcymi program bezpieczestwa jdrowego i
ochrony radiologicznej, subami przeciwpoarowymi i ochrony
rodowiska w zakresie ochrony przed promieniowaniem
jonizujcym;
nadzr nad spenieniem warunkw dopuszczajcych pracownikw
do zatrudnienia na danym stanowisku pracy, w tym dotyczcych
szkolenia pracownikw na stanowisku pracy w zakresie ochrony
radiologicznej;
dokonywanie wstpnej oceny naraenia pracownikw na podstawie
wynikw pomiarw dawek indywidualnych lub pomiarw
114
dozymetrycznych w rodowisku pracy i przedstawianie jej

kierownikowi jednostki ochrony zdrowia;
informowanie pracownikw o otrzymanych przez nich dawkach
promieniowania jonizujcego;
kadorazowe wyjanianie przyczyn wzrostu dawki indywidualnej
ponad jej dotychczasowy poziom, w szczeglnoci wyjanianie
przyczyn przekroczenia limitw dawek i podejmowanie rodkw
zaradczych oraz przekazywanie tych informacji kierownikowi
jednostki ochrony zdrowia;
informowanie kierownika jednostki organizacyjnej o stanie ochrony
radiologicznej oraz przedstawienie mu w formie pisemnej propozycji
w zakresie polepszenia tego stanu lub usunicia nieprawidowoci;
nadzr nad dokumentacj, o ktrej mowa w przepisach regulujcych
szczegowe warunki bezpiecznej pracy ze rdami promieniowania
jonizujcego
ustalanie wyposaenia jednostki ochrony zdrowia w rodki ochrony
indywidualnej, aparatury dozymetrycznej i pomiarowej oraz innego
wyposaenia sucego do ochrony pracownikw oraz pacjentw
przed promieniowaniem jonizujcym;
wystpowanie do kierownika jednostki ochrony zdrowia z
wnioskiem o zmian warunkw pracy pracownikw, w
szczeglnoci w sytuacji, gdy wyniki pomiarw dawek
indywidualnych uzasadniaj taki wniosek;
przedstawianie kierownikowi jednostki ochrony zdrowia opinii, w
ramach badania i sprawdzania rodkw ochronnych i przyrzdw
pomiarowych, w zakresie skutecznoci stosowanych rodkw i
technik ochrony przed promieniowaniem jonizujcym;
sprawdzanie kwalifikacji pracownikw w zakresie ochrony
radiologicznej i wystpowanie w tym zakresie z wnioskami do
kierownika jednostki ochrony zdrowia;
nadzr nad postpowaniem wynikajcym z zakadowego planu
postpowania awaryjnego, jeeli na terenie jednostki organizacyjnej
zaistnieje zdarzenie radiacyjne.
ROZDZIA 6
SYSTEM
ZAPEWNIENIA
DIAGNOSTYCE OBRAZOWEJ
JAKOCI
6.1. Uwagi oglne

Ustawa z dnia 29 listopada 2000r., nakada na kad pracowni radiologiczn
oraz gabinety stomatologiczne stosujce aparaty rentgenowskie w celach
medycznych, obowizek opracowania i wdroenia systemu zapewnienia jakoci
oraz obowizkowy nadzr Inspektora Ochrony Radiologicznej.
Badania diagnostyczne z zastosowaniem promieniowania jonizujcego
powinno wykonywa si w sposb gwarantujcy osignicie wymaganego
rezultatu przy moliwie najmniejszej dawce promieniowania zgodnie z zasad
ALARA (As Low As Reasonably Achievable - Tak Nisko Jak Jest To Realnie
Moliwe).
Celem testw sprawdzajcych jako parametrw fizycznych aparatury
rentgenowskiej jest zminimalizowanie dawki na jak naraony jest
pacjent. Celem systemu zapewnienia jakoci jest wdroenie procedur
regulujcych funkcjonowanie zakadw diagnostyki obrazowej.
6.2. Diagnostyka radiologiczna

6.2.1. Testy akceptacyjne
Testy akceptacyjne wykonywane s w celu sprawdzenia zgodnoci stanu
urzdze oraz pomieszcze z wymogami technicznymi. Wykonywane s przez
uprawnione i wyposaone do tego celu pracownie. Daj one obiektywn,
bezwzgldn ocen stanu aparatury i przebiegu procesw.
Powinny one by wykonywane:
po instalacji urzdzenia, przed rozpoczciem jego normalnej
eksploatacji,
okresowo, z czstotliwoci zalen od stanu i rodzaju sprztu, zgodnie
z obowizujcymi przepisami nie rzadziej ni raz do roku,
po kadej istotnej naprawie.
116
6. System zapewnienia jakoci w diagnostyce obrazowej.
Testy akceptacyjne obejmuj:

pomieszczenia (gabinety rtg, ciemnie, magazyny),
sprzt (aparaty rtg, wywoywarki, kasety, negatoskopy),
materiay (filmy, odczynniki, folie).
Przykady testw akceptacyjnych:
Pomieszcze:
funkcjonalno pomieszcze,
wiatoszczelno ciemni,
owietlenie w gabinetach,
owietlenie w opisowniach.
Aparatw rtg i mammografw:
ograniczanie, osiowo i symulacja pola,
grubo warstwy poowicej,
automatyczna kontrola ekspozycji,
fantomowa ocena jakoci obrazu,
pomiar wielkoci ogniska,
pomiar wysokiego napicia,
pomiar dawki powierzchniowej i redniej,
ocena wystpowania artefaktw.
Rezonansu magnetycznego:
ekranowanie,
jednorodno pola magnetycznego,
gradienty natenia pola,
ocena prdw wirowych,
czstotliwo cewek,
kalibracja czstotliwoci,
jako generowanego sygnau radiowego,
SNR - wspczynnik sygna / szum,
jednorodno obrazu,
liniowo obrazu,
grubo warstwy,
stabilno pola,
oprogramowanie.
6.2 Diagnostyka radiologiczna.
117
6.2.2. Testy bazowe

Testy bazowe maj na celu ustalenie stanu aparatu, do ktrego odnoszone
bd wyniki testw rutynowych. Trac one swoj wano wtedy, gdy
wykonywana jest naprawa lub kalibracja elementu aparatury, ktrego testy
dotycz. Z tego powodu naley je wykonywa zawsze podczas wykonywania
testw akceptacyjnych.
Do testw bazowych zaliczamy:
1. Test kolimacji i osiowoci
Test suy do oceny zgodnoci wizki wietlnej z wizk promieniowania.
Kolimacj sprawdza si przy pomocy fantomu wykonanego z laminatu lub
blachy miedzianej, na ktrym narysowany jest prostokt, a w rodku i
naronikach tego prostokta znajduj si znaczniki. Fantom naley uoy
na stole lub przymocowa do statywu, prostopadle wzgldem lampy.
Odlego midzy ogniskiem lampy i filmem ustawiamy na 100 cm.
Wizk centrujemy na rodek fantomu, kolimujemy do wymiarw
prostokata z fantomu i wykonujemy ekspozycj. Warunki ekspozycji zale
od materiau, z ktrego wykonany jest fantom i od czuoci stosowanego
zestawu film - folia. Naley je dobiera w ten sposb aby wszystkie
elementy fantomu byy dobrze widoczne. Odchylenia symulacji wietlnej z
wizk nie mog by wiksze ni 2%.
Osiowo sprawdzamy przy pomocy fantomu w ksztacie walca ze
znacznikami umieszczonymi w rodkach jego podstaw. Fantom naley
ustawi na stole lub statywie tak aby wizka promieniowania bya
rwnolega do jego osi oraz aby dolny znacznik pokrywa si dokadnie ze
rodkiem pola wizki. Statyw fantomu musi by wykonany z materiau
przezroczystego dla promieniowania rtg. Po wykonaniu ekspozycji
sprawdzamy odlego pomidzy obrazami znacznikw. Jeli si nie
pokrywaj naley obliczy odchylenie osi wizki od kta prostego.
Dopuszczalne odchylenie wynosi 2.
2. Test powtarzalnoci ekspozycji
Do testu uywamy fantomu w postaci aluminiowego klina schodkowego.
Wykonujemy ekspozycje i wywoujemy bon, ktr bdziemy traktowa
jako wzorzec do testw rutynowych. Raz na trzy miesice, lub gdy
podejrzewamy, e aparat pracuje nieprawidowo, wykonujemy ekspozycje
kontrolne. Zachowujemy te same parametry geometryczne, napiciowe,
czasowe i prdowe, ta sama kaseta i rodzaj bony. Po wywoaniu bony
wykonujemy pomiary densytometryczne w centrum pola danego schodka.
Jeli zaczernienie poszczeglnych stopni klina jest porwnywalne z
obrazem wzorca - aparat pracuje stabilnie. Jeli obrazy schodkw maj
rne zaczernienia na obu obrazach naley wykona dziaania korygujce.
118
3. Powtarzalno dawki
Test wykonywany jest w celu oceny prawidowoci ustawienia natenia
prdu arzenia katody. Podczas testu otrzymujemy wyniki wzgldne do
porwnania miedzy sob. Do testu uywamy fantomu w postaci
aluminiowego klina schodkowego. Wykonujemy ekspozycj ustawiajc
wartoci natenia prdu i czasu tak, aby mona byo wykona co najmniej
jedna ekspozycj przy tej samej wartoci mAs, lecz rnych wartociach
czasu i natenia prdu. Test wykonujemy dla napi 60, 80, 100 kV.
4. Wielko ogniska
Test wykonuje si w celu okrelenia rzeczywistej wielkoci ogniska
optycznego. Zmierzone wartoci odnosi si do tablic ogoszonych przez
NEMA, odczytujc aktualn wielko nominaln ogniska. Od wieloci
ogniska zaley osigana na obrazie rozdzielczo liniowa, wyraana w
jednostkach lp/mm, co oznacza liczb rozrnialnych par linii, biaych i
czarnych, w obrbie jednego milimetra. Do testu uywane s fantomy typu
STAR, pene lub sektorowe. Gdy stosujemy fantomy sektorowe, naley
rwnolegle ustawia jedn z osi fantomu do osi lampy rtg. Wielkoci
charakterystyczn dla danego fantomu jest kt wierzchokowy. Jest to miara
rozwarcia poszczeglnych klinw fantomu. Fantomami o kcie
wierzchokowym 2 mona ocenia ogniska do 0,5 mm. Do mniejszych
naley stosowa fantomy 1,5 lub mniejsze. Wielko plamki ogniska
ocenia si mierzc obszar nieostroci na obrazie fantomu otrzymanym na
kliszy po nawietleniu jej promieniami rtg o okrelonych, ograniczonych
wymiarach. Promieniowanie pochodzce z rnych obszarw plamki
ogniska obrazuje si jako miejscowe nieostroci obrazu, pochodzce od
zjawiska pcienia. Znajomo geometrycznego ukadu testowego oraz
odlegoci od rodka obrazu fantomu do brzegu obszaru zatarcia linii
pozwalaj obliczy wielo ogniska.
5. Ocena kratki przeciwrozproszeniowej
Test wykonuje si w celu sprawdzenia prawidowoci dziaania i
usytuowania kratki przeciwrozproszeniowej. Do testu uywamy
jednorodnego filtru miedzianego. Wykonujc ekspozycj naley tak dobra
parametry, aby warto redniego zaczernienia miecia si w granicach
midzy 1.00 a 1.50. Ekspozycj naley wykona dla statywu pucnego i
cianki do przewietle. Nastpnie naley zmierzy zaczernienie wzdu
linii prostopadej do osi lampy przechodzcej przez o wizki symetrycznie
co 5 cm od rodka pola.
6. Ocena automatycznej kontroli ekspozycji
Test sprawdza prawidowo ustawienia parametrw pracy komr
automatyki ekspozycji. Do testu uywamy jednorodnego fantomu w trzech
czciach o jednakowej gruboci np. 3x0,5 mm Cu, 3x10 mm Al. Wane
119
jest by gruboci trzech warstw byy jednakowe. Ustawiamy warstw

pierwszego fantomu w torze wizki, wykonujemy trzy ekspozycje,
wybierajc kolejno kad z trzech komr. Postpujemy w analogiczny
sposb w przypadku drugiego i trzeciego fantomu. Po kadej ekspozycji
odczytujemy automatycznie przyjt warto mAs, dla warstwy 2 i 3
obliczamy procentowy przyrost mAs. Istniej jeszcze dwa testy suce
ocenie automatycznej kontroli ekspozycji. Do tych testw potrzebne s
pyty z blachy, lub gumy oowianej o ksztacie jak na rysunku i wymiarach
35x30 mm oraz filtr miedziany o gruboci 1 mm.
Pyt oowian umieszczamy przed kaset z filmem. Filtr miedziany
powinien by umieszczony jak najbliej lampy rtg, tu poniej kolimatora i
przysania pole 24x30 cm przy FFD 100 cm, tak aby jego cie przesania
wszystkie trzy komory AEC. Pierwszy test sprawdza czy komory zostay
podczone prawidowo i czy pracuj rwno. Po ustawieniu nastpujcych
parametrw 80 kV, 100 mA, 1 s oraz zaoeniu filtra miedzianego
wybieramy na konsoli kolejno kad komor, pytami oowianymi
zakrywamy pozostae dwie komory i wykonujemy ekspozycj. Jeli czasy
ekspozycji przyjmowane przez ukad AEC bd bardzo krtkie i
porwnywalne ze sob - komory pracuj rwno i s dobrze podczone.
Drugi test sprawdza jako i jednorodno pracy toru automatycznej
kontroli ekspozycji. Po ustawieniu parametrw pracy generatora na 80 kV i
200 mA wczamy wszystkie trzy komory AEC. Nastpnie na jednym
filmie wykonujemy cztery ekspozycje, ukadajc pyt oowian kolejno
tak, aby za kadym razem odsania inn wiartk pola. Po wywoaniu
oceniamy, czy zaczernienie wszystkich czterech wiartek pola jest
jednakowe.
7. Ocena znieksztace toru wizyjnego
Test wykonywany jest w celu oceny stopnia znieksztace liniowych toru
wizyjnego stosowanego we fluoroskopii i aparatach naczyniowych. Do
testu uywamy fantomu kolimacji, osiowoci, lub wyspecjalizowanego
fantomu do aparatw naczyniowych. Fantom ustawimy w torze wizki jak
najbliej powierzchni wzmacniacza. Odlego SID (Source Image
Distance) pomidzy rdem a przetwornikiem obrazu dobieramy tak, aby
miedzy filtrem a fantomem byo co najmniej 30 cm, po czym wczamy
wizk na czas potrzebny do otrzymania na monitorze stabilnego,
czytelnego obrazu fantomu. Na monitorze mierzymy wartoci znieksztace
brzegowych w obu osiach i przy wszystkich polach widzenia wzmacniacza.
Nastpnie dla obu osi (rwnolegej i prostopadej do osi dugiej lampy rtg)
mierzymy dugo obrazu odcinek 1 cm w centrum pola widzenia i
najbliej krawdzi.
120
8. Rozdzielczo Wysokokontrastowa
Test ten okrela rozdzielczo liniow caoci toru obrazowania. Do testu
uywamy fantomu zawierajcego pole testw paskowych np.
specjalizowanego fantomu do aparatw naczyniowych. Ustawiamy fantom
blisko powierzchni wzmacniacza i SID 100 cm, po czym rejestrujemy obraz
przy moliwie niskim napiciu i prdzie ok. 1 mA. Nastpnie odczytujemy
z instrukcji fantomu najwiksz liniow rozdzielczo ukadu. W
przypadku w/w testu wane jest, aby test bazowy i test rutynowy wykonane
byy przy uyciu tego samego fantomu.
9. Rozdzielczo niskokontrastowa
Test ten okrela jako odwzorowania rnic gstoci (kontrastu) caoci
toru obrazowania. Do testu uywamy fantomu zawierajcego pole testw
niskokontrastowych np. specjalizowanego fantomu do aparatw
naczyniowych. Ustawiamy fantom blisko powierzchni wzmacniacza i SID
100 cm, po czym rejestrujemy obraz przy napiciu 100 kV i prdzie ok. 2
mA. Nastpnie odczytujemy z instrukcji fantomu najwiksz
niskokontrastow rozdzielczo ukadu. W przypadku w/w testu wane jest
aby test bazowy i test rutynowy, wykonane byy przy uyciu tego samego
fantomu.
10. Pomiar wsplczynnika SNR
Stosunek sygnau do szumu (SNR - signal to noise ratio) jest to
podstawowa wielko okrelajca zdolno systemu do obrazowania
struktur o maym kontracie. Jest on uzaleniony od: wielkoci indukcji
pola magnetycznego, poprawnoci kalibracji np. czstotliwoci RF,
konfiguracji cewek nadawczo - odbiorczych, poprawnoci zestrojenia
cewek, skutecznoci tumienia klatki Faradaya, typu zastosowanej
sekwencji i jej parametrw (TR, TE, FA, FOV). Do tego testu uywamy
standardowego fantomu sferycznego. Fantom umieszczamy w centrum
magnesu i wykonujemy dwukrotne badanie w trzech orientacjach
(czoowej, bocznej, poprzecznej). Dla kadej orientacji dokonujemy
subtrakcji otrzymanych dwch obrazw, w ten sposb otrzymujemy trzy
nowe obrazy. Dla kadej orientacji obliczamy uredniony sygna z
pierwotnych obrazw przekrojw fantomu (S) i uredniony sygna z
obrazw subtrakcyjnych (N). Wspczynnik SNR obliczamy ze wzoru:
SNR =
121
11. Obrbka fotochemiczna

Celem testu jest sprawdzenie, czy automat wywoujcy oraz bony i
chemikalia speniaj wymogi podane przez producenta. Do testu uywamy
termometru, stopera oraz cylindra pomiarowego. Parametry badane w
tecie: cakowity czas obrbki, temperatura kpieli i suszenia, objto
pobieranych roztworw regeneracyjnych, waki, cyrkulacja wewntrz
maszyny, drono i szczelno przewodw, zawarto srebra w utrwalaczu
i resztkowa zawarto tiosiarczanu w gotowym radiogramie. Dodatkowo
naley take sprawdzi, czy w procesie obrbki fotochemicznej osigana
jest stao parametrw fotograficznych w granicach dopuszczalnych
odchyek tzn. czy przy niezmienionych warunkach ekspozycji bony
wiatoczuej gwarantowane jest uzyskanie powtarzalnego radiogramu. Po
nawietleniu od razu wywoywa bon testow i mierzy temperatur
wywoywacza z dokadnoci do 0,1C. Naley take mierzy przy uyciu
densytometru gstoci optyczne D min, Dmax, wskanik wiatoczuoci i
wskanik kontrastowoci.
12. Test kaset rentgenowskich

Wykonuje si test przylegania i test wspczynnika wzmocnienia. Celem
testu przylegania jest kontrola, czy w kasecie nastpuje peny kontakt bony
z ekranem wzmacniajcym. Do testu uywamy fantomu przylegania oraz
filtru ekwiwalentnego. Test naley wykona dla wszystkich uywanych
kaset. Fantom uoy bezporednio na testowanej kasecie, nastpnie
ustawi odpowiednie FFD, wybra mae ognisko i zaoy filtr pacjentowi.
Wykonujemy ekspozycj przy warunkach dobranych w ten sposb aby po
wywoaniu uzyska gsto optyczn 2.00. Bon ogldamy przy pomocy
negatoskopiu z odlegoci okoo 3 m. Test wspczynnika wzmocnienia ma
na celu sprawdzenie, czy ekrany wzmacniajce tej samej klasy nie
wykazuj zbyt duych rnic wspczynnikw wzmocnienia. Test
wykonujemy dla wszystkich uywanych kaset. Wybieramy kasety
odniesienia, ustawiamy FFD na 200 cm, zakadamy filtr pacjentowi.
Testujemy trzy kasety, w ktrych umieszczamy ten sam film przecity na
cztery kawaki i ukadamy je na pododze tak, aby ich naroniki z filmem
znajdoway si centralnie. Wykonujemy ekspozycje przy warunkach
dobranych tak, aby po wywoaniu uzyska gsto optyczn okoo 1,00.
Rnice gstoci optycznej midzy filmami eksponowanymi w kasecie
odniesienia i kasetach testowych nie powinny by wiksze ni 15 %.
122
13. Test pomieszczenia ciemniowego

W pomieszczeniu ciemni naley wykona test wiatoszczelnoci oraz test
owietlenia ochronnego. Test wiatoszczelnoci okrela spenienie
warunkw prawidowej szczelnoci na przedostanie si wiata
zewntrznego do pomieszcze bd miejsc, gdzie operuje si wyjtym z
opakowania
materiaem
wiatoczuym
lub
przechowuje
si
niezabezpieczony materia wiatoczuy. wiatoszczelno mona
sprawdzi trzema metodami.
Pierwsza metoda to metoda wizualna. W tym celu naley w soneczny
dzie wej do ciemni, wygasi wszystkie wiata wewntrzne i pozapala
zewntrzne, po 10 minutach adaptacji skontrolowa oprawy okienne, drzwi,
przepusty.
Druga metoda polega na rozoeniu w w/w warunkach, w wybranych
miejscach arkuszy bon rtg, na kadym umieci przedmiot, po 3 minutach
wywoa razem z arkuszem wieo wyjtym z opakowania (arkusz
porwnawczy) i zmierzy redni gsto optyczn wszystkich arkuszy.
Trzecia metoda polega na umieszczeniu w kasetach i sejfach po jednym
arkuszu bony rentgenowskiej i zapaleniu w ciemni biaego wiata.
Nastpnie po kilku godzinach naley wywoa bony i dokadnie obejrze,
szczeglnie naroniki i krawdzie pod ktem ladw ujawnienia si ladw
nawietlenia.
Test owietlenia ochronnego sprawdza, czy stosowane owietlenie
zapewnia bezpieczestwo operowania materiaem wiatoczuym w
pomieszczeniu ciemniowym. W celu wykonania testu naley arkusz bony
o wymiarach 18x24 cm naeksponowa do poowy jego szerokoci do
gstoci optycznej ok. 1,00, nastpnie zapali wszystkie uywane wiata
ochronne w ciemni. Nie wywoany arkusz naley uoy na blacie
roboczym w ciemni i przy wczonym owietleniu ochronnym przysania
stopniowo jego powierzchni w nastpujcy sposb: po 15 s zakry 1/4
arkusza, po dalszych 15s - 1/2 arkusza, po 30s -3/4 arkusza, a po nastpnej
1 min naley wywoa arkusz, wraz ze wieo wyjtym z opakowania.
Nastpnie sprawdzamy, czy na wywoanym arkuszu pojawiy si rnice w
zaczernieniu i zmierzy je. Test ten naley wykona po kadej zmianie
arwek, filtrw lub lamp ciemniowych, a take okresowo, nie rzadziej ni
co p roku.
14. Test negatoskopu
Test ten wykonywany jest w celu okrelenia jednorodnoci warunkw
ogldania radiogramw. Wykonujemy go dla wszystkich negatoskopw.
Do testu uywamy wiatomierza fotograficznego lub fotometru. W tym
celu mierzymy intensywno wiecenia negatoskopu w jego centrum i w
odlegoci 20 cm od jego powierzchni. Pomiar wykonujemy w rodku
123
kadej z wiartek negatoskopu. Naley te zwrci uwag na sposb

zapalania poszczeglnych rde wiata, rnice w intensywnoci i barwie
owietlenia powierzchni oraz sprawdzi dziaanie przyson.
8.3 Testy rutynowe

Testy rutynowe to dziaania kontrolne wykonywane z czstoci, zalen od
rodzaju testu i badanego urzdzenia oraz gdy wystpi pogorszenie jakoci
otrzymywanych obrazw. Gwnym celem testw rutynowych jest stwierdzenie,
czy aparatura, lub procesy, utrzymuj si w optymalnym zakresie. Wykonywane
s w celu porwnania ich wynikw ze stanem bazowym. Su take
monitorowaniu pracy aparatury oraz kontroli prawidowoci jej dziaania.
Prawidowo i rzetelnie prowadzone testy rutynowe pozwalaj w por zauway
nieprawidowoci w dziaaniu aparatury oraz umoliwiaj eliminacj tych
nieprawidowoci.
Testy rutynowe obejmuj:
sprzt (aparaty, rtg, wywoywarki, nawietlarki),
materiay (filmy, odczynniki, folie).
Kady z rodzajw aparatury posiada wasny zestaw do wykonywania testw
rutynowych czsto zgodny z zestawem testw bazowych. Przykady zakresw
testw rutynowych oraz czstotliwoci ich wykonywania przedstawione s
poniej:
Radiografia
Czsto powtarzania
Test
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Powtarzalno ekspozycji
Kwartalnie
Liniowo
Kwartalnie
Napicie
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Ocena kratki
Co p roku
Czas ekspozycji
Co p roku
Automatyczna kontrola ekspozycji
Co p roku
124
Mammografia
Test
Czsto powtarzania
Stan techniczny mammografu
Co p roku
Geometria wizki promieniowania
Co p roku
Ognisko lampy
Raz w roku
Warstwa poowica
Co p roku
Wysokie napicie
Co p roku
System automatycznej kontroli
Kwartalnie
Czuo ekranw wzmacniajcych
Co p roku
Dawka powierzchniowa i rednia
Co p roku
Jako obrazu
Kwartalnie
Artefakty
Co p roku
Fluoroskopia
Test
Czsto powtarzania
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Znieksztacenia
Co p roku
Angiografia
Test
Czsto powtarzania
Kolimacja i osiowo
Kwartalnie
Wielko ogniska
Co p roku
Znieksztacenia
Co p roku
Rozdzielczo wysokokontrastowa
Kwartalnie
Rozdzielczo niskokontrastowa
Kwartalnie
125
Obrbka fotochemiczna
Test
Parametry fizyczne
Kontrola sensytrometryczna
Czsto powtarzania
Raz w tygodniu
Codziennie
Filmy, kasety i folie wzmacniajce

Test
Czsto powtarzania
wiatoszczelno
Codziennie
Test przylegania
Co p roku
Wspczynnik wzmocnienia
Raz w roku
Pomieszczenia: ciemnie i magazyny

Test
Czsto powtarzania
Czysto
Codziennie
Warunki klimatyczne
Co tygodniu
wiatoszczelno
Raz w roku
126
6.2.3. Analiza zdj odrzuconych

Co najmniej raz na kwarta naley przeanalizowa wszystkie zebrane w tym
okresie zdjcia pod ktem przyczyny odrzucenia (za ciemne, za jasne,
poruszone). Wyniki takiej analizy to podstawowa informacja do podjcia dziaa
majcych na celu zmniejszenie iloci odrzuce. Analiza wskae take kierunki
dziaa usprawniajcych prace zakadu. Dodatkowo raz lub dwa razy do roku
naley przeprowadzi ocen zmiennoci iloci oraz czstoci odrzuce zdj.
Umoliwi to zobrazowanie skutecznoci dziaa naprawczych podjtych przez
odpowiedni personel.
W celu przeprowadzenia analizy zdj odrzuconych naley:
oznakowa wszystkie kasety
oznakowa gabinety i ciemnie
nada numery technikom w taki sposb, aby mona byo
jednoznaczne okrelenie gdzie film by eksponowany, przez kogo i
gdzie by wywoywany.
Naley take zebra dane oglne:
cakowit liczb wykonanych bada,
cakowit liczb uytych filmw,
liczb wykonanych bada (dla kadego rodzaju badania),
liczb wykonanych bada (dla kadego rodzaju badania i dla
kadego gabinetu),
liczb filmw uytych do kadego z rodzajw bada,
liczb filmw uytych do kadego z rodzajw bada z podziaem na
gabinety.
Daje to moliwo obliczenia wspczynnikw odrzuce, np.:
wspczynnik oglny, mwicy o cakowitej, procentowej liczbie
zdj odrzuconych
wspczynnik mwicy o procentowej liczbie odrzuce w
poszczeglnych gabinetach,
wspczynnik mwicy o procentowej liczbie odrzuce w
poszczeglnych gabinetach dla danego rodzaju badania,
wspczynnik mwicy o procentowej liczbie odrzuce w gabinecie
dla zdj klatki piersiowej, gdzie przyczyn odrzucenia byo
poruszenie si pacjenta w stosunku do wszystkich wykonanych w
tym gabinecie zdj klatki piersiowej
Takich wspczynnikw mona tworzy dowoln ilo. W zalenoci od
potrzeb, od tego, co chcemy przeanalizowa mona liczy wspczynniki dla
rnych kombinacji gabinetw, bada, przyczyn, ciemni, technikw czy
127
radiologw.
6.2.4. Kontrola procesu obrbki chemicznej

Kontrola procesu obrbki chemicznej prowadzona jest w celu sprawdzenia
powtarzalnoci i niezmiennoci otrzymywanych parametrw obrazu oraz
wykrywania wystpujcych bdw i nieprawidowoci w dziaaniu. Naley
przeprowadza j systematycznie kilka razy w tygodniu a szczeglnie po
zmianie warunkw pracy ciemni takich jak: wymiana chemii, zmiana rodzaju
bon czy naprawa ciemni.
Kontrola procesu obrbki opiera si na nastpujcych pomiarach i
zmiennych:
temperatura wywoywania - temperatura wywoywacza z
dokadnoci do 0,1C
gsto minimalna - gsto optyczna wywoanej, nie nawietlanej
bony
wskanik wiatoczuoci oglnej - dla materiaw rentgenowskich to
gsto optyczna o 1 wiksza od gstoci optycznej minimalnej
(DKr=Dmin+1)
wskanik kontrastowoci wyraany gradientem rednim (g=tga)
Wskanik wiatoczuoci oraz kontrastowoci okrela si na podstawie
krzywej charakterystycznej materiau, ktra otrzymywana jest z pomiarw
densytometrycznych klina testowego z odpowiednio nawietlonej wczeniej
bony za pomoc sensytometru. Sensytometryczna kontrola obrbki
fotochemicznej jest podstaw kontroli i sterowania procesem obrazowania.
128
6.3. Tomografia komputerowa.

Dla zapewnienia kontroli nad jakoci obrazw konieczne jest regularnie
wykonywanie bada specjalnych fantomw. Fantom zbudowany jest z tworzywa
sztucznego wypenionego wod, zawiera wewntrz elementy suce do oceny
poszczeglnych parametrw dotyczcych jakoci obrazu. Poprzez czste
wykonywanie testw kontroli jakoci moliwe jest wychwycenie zmian jakoci
obrazu zanim stan si one widoczne i zanim bd miay wpyw na prawidow
interpretacj obrazw medycznych.
Procedur kontroli jakoci naley przeprowadza regularnie od momentu
instalacji aparatu TK, co najmniej raz w miesicu i zawsze po istotnej naprawie
sprztu (np. wymiana lampy).
Fantom umieszczany jest w specjalnym uchwycie stou aparatu TK.
Wykonywany jest skan przegldowy (topogram, scout Rysunek 92), na ktrym
planowane s trzy skany osiowe przechodzce przez podstawowe segmenty
fantomu.
Rysunek 92. Skan fantomu - planowanie warstw.
Przez kady segment fantomy wykonywane s pojedyncze skany osiowe.

Przykadowe parametry techniczne skanw: 120 kVp, 100mA, skan 3s, grubo
warstwy 10mm, FOV 25cm, recon mode standard). Parametry te mog si
rni w zalenoci od zalece producenta sprztu, wane jest aby nie byy
zmieniane w czasie poszczeglnych testw.
6.3 Tomografia komputerowa
129
Testy segmentu 1 fantomu:
Test skali kontrastu. Naley zmierzy kursorem koowym (ROI) rednicy

ok. 1cm gsto w obszarze wody (Rysunek 93 - 1) oraz w obszarze
pleksiglasu (2). W karcie kontrolnej zapisa obie wartoci oraz rnic (2)
(1). Prawidowo rnica powinna wynosi 118 j.H. 10%.
Rysunek 93. Segment 1 fantomu.
Test rozdzielczoci przestrzennej wysokokontrastowej. W czci

centralnej segmentu znajduje si sze grup paskw pleksiglasowych
zoonych z piciu linii pooonych od siebie w odlegoci rwnej gruboci
paska. Wymiary paskw i odstpw w poszczeglnych grupach wynosz:
1,6mm, 1,3mm, 1,0mm, 0,8mm, 0,5mm. Graniczna rozdzielczo to
wymiar grupy w ktrej jest moliwe rozrnienie wszystkich piciu linii.
Ilociowa ocena rozdzielczoci kontrastowej przestrzennej wymaga
pomiarw gstoci kadej w opisanych wyej grup za pomoc
kwadratowego ROI (Rysunek 93 - 3) i zanotowaniu odchyle
standardowych (SD) wartoci pikseli. Prawidowa warto SD powinna
wynosi 36 j.H. 20%.
Test gruboci warstwy. Po obu stronach czci pleksiglasowej segmentu 1

znajduj si kanaliki nawiercone w kierunku prostopadym do paszczyzny
skanowania, w rwnych odstpach (Rysunek 93 - 4), skonie w przekroju
130
warstwy. W celu okrelenia gruboci warstwy naley policzy ilo

widocznych kanaw kady odpowiada penemu milimetrowi gruboci
warstwy. Test jest poprawny jeeli zmierzona grubo warstwy rni si od
zadanej nie wicej ni o 1mm.
Test dokadnoci pozycjonowania. Pooenie fantomu jest waciwie

wyznaczone wtedy gdy najduszy z opisanych kanaw testu gruboci
warstwy widoczny jest w centrum grupy kanalikw.
Rysunek 94. Powikszenie skanu czci fantomu sucej do oceny rozdzielczoci

przestrzennej wysokokontrastowej i gruboci warstwy.
6.3 Tomografia komputerowa
131
Testy segmentu 2 fantomu:
Test rozdzielczoci niskokontrastowej. Rozdzielczo t definiuje si jako

najmniejszy rozmiar otworu widzialnego przy zadanych parametrach okna.
Segment 2 fantomu zawiera polistyrenow pytk gruboci 0,75mm
zawierajc seri otworw o rednicach 10mm, 7,5mm, 5mm, 3mm i
1,5mm. Ocena rozdzielczoci niskokontrastowej obejmuje zliczenie iloci
widocznych otworw oraz pomiaru rnicy gstoci pomidzy wod a
pytk polistyrenow. Pomiary densyjnoci naley wykonywa
prostoktnym ROI o przyblionych wymiarach 5x0,5cm.
Rysunek 95. Segment 2 fantomu. Widoczne 4 otwory do oceny rozdzielczoci

niskokontrastowej.
132
Testy segmentu 3 fantomu.
Test szumw i jednorodnoci. Przekrj segmentu 3 fantomu zawiera

wycznie wod. Naley wykona pomiar densyjnoci za pomoc okrgych
ROI rednicy ok. 2cm w centrum obrazu oraz obwodowo na godzinie 12 i
3. Naley zapisa wynik pomiaru gstoci oraz odchylenie standardowe
(SD). Prawidowa warto gstoci wody musi si mieci w zakresie 0 4
j.H.
Rysunek 96. Segment 3 fantomu. Oznaczone miejsca pomiarw.
6.4 Rezonans magnetyczny
133
6.4. Rezonans magnetyczny.

Poniej opisano testy kontroli jakoci w rezonansie magnetycznym zgodne ze
standardami Programu Akredytacyjnego Amerykaskiego Stowarzyszenia
Radiologii (American College of Radiology (ACR) MRI Accreditation Program)
przy pomocy specjalnego fantomu ACR.
Rysunek 97. Fantom ACR do kontroli jakoci w MR.
25X25
25X25
25X25
1
11
11
20
5
5
5
5
256x256
256x256
256x256
Czas
NEX
Matryca
20
20
20
Odstp
(mm)
250
500
2000
Ilo
warstw
Szeroko
warstwy
(mm)
TE
(ms)
SE
SE
SE
FOV
(cm)
TR
(ms)
Sagittal
ACR T1
ACR T2
Sekwencja
Po umieszczeniu fantomu w uchwycie stou aparatu MR wykonuje si

nastpujce sekwencje:
1 1:06
1 2:16
1 8:56
Sekwencja Sagittal planowana jest w paszczynie porodkowej fantomu.

Sekwencje ACR T1 i ACR T2 planowane s na obrazie Sagittal (sposb
przedstawia Rysunek 98) tak oby obejmoway istotne elementy fantomu.
134
Rysunek 98. Planowanie skanw poprzecznych na localizerze ACR.
Wykonuje si nastpujce testy:

Geometria obrazu
Pomiary wymiarw fantomu wykonujemy przy ustawieniach okna: ww=900,
wl=450. Tabela przedstawia wartoci prawidowe.
Seria
seria/obraz
Kierunek
pomiaru
Sagittal
2.1
pionowy
Warto
prawidowa
(mm)
148 2
ACR T1
3.1
pionowy
190 2
ACR T1
3.1
poziomy
190 2
ACR T1
3.5
pionowy
190 2
ACR T1
3.5
poziomy
190 2
ACR T1
3.5
skony
190 2
ACR T1
3.5
skony \
190 2
Zmierzona
warto
(mm)
Wynik
testu
Rysunek 99. Pomiar geometrii obrazu na sekwencji "sagittal.
Rysunek 100. Wymiar skony. Obraz nr 5.
135
136
Wysokokontrastowa rozdzielczo przestrzenna

Naley tak dobra ustawienie poziomu i szerokoci okna aby uwidoczni co
najmniej jeden rzd (rozdzielczo pozioma) lub kolumn (rozdzielczo
pionowa) rozrnialnych punktw. W fantomie znajduj si trzy grupy
znacznikw odpowiadajce rozdzielczoci 1,1mm, 1,0mm i 0,9mm.
1.0
0.9
ACR T2
1.1
1.0
0.9
Wynik testu
(pozytywny gdy
1mm lub 0.9mm)
1.1
Spenione dla
matrycy UL
(pionowa)
Rozdzielczo
(mm)
ACR T1
Spenione dla
matrycy RL
(pozioma)
Seria
Rysunek 101. Test wysokokontrastowej rozdzielczoci przestrzennej.
137
6.4.1. Test szerokoci warstwy

Na obrazie nr 1 wykonujemy dwa pomiary gstoci w centrum jasnych pasm,
w prostoktnych ROI zgodnie z rysunkiem.
Rysunek 102. Pomiar gstoci do testu szerokoci warstwy.
Na podstawie pomiarw ustawiamy warto poziomu okna (wl) rwn

redniej z obu pomiarw gstoci, szeroko okna naley ustawi na 1.
Nastpnie przy takich warunkach naley zmierzy dugo jasnych pasm (dl1,
dl2). Grubo warstwy obliczamy ze wzoru 0,2(dl1 x dl2)/(dl1 + dl2). Wynik
poprawny to 5mm 0,7mm.
Rysunek 103. Pomiar gruboci warstwy.
138
6.4.2. Test dokadnoci pozycjonowania warstw

Zgodnie z kolejnymi dwiema rycinami na obrazach 1 i 11 mierzymy rnic
dugoci ciemny supkw znajdujcych si w grnej czci fantomu (na godzinie
12). Rnica nie powinna przekracza 5mm.
Rysunek 104. Test dokadnoci pozycjonowania warstw.
Rysunek 105. Test dokadnoci pozycjonowania warstw.
Seria
ACR T1
Seria
/
obraz
3.1
3.11
ACR T2
Rnica
dugoci supkw
(mm)
Warto
prawidowa
< 5mm
< 5mm
< 5mm
< 5mm
Wynik testu
139
6.4.3. Test jednorodnoci intensywnoci obrazu

Wykonujemy pomiary na Skanie numer 7. Przy ustalonej szerokoci okna
(ww) = 0 lub1 zwikszamy pynnie poziom okna a do momentu, w ktrym
cz (skraj) fantomu zaczyna wybarwia si na czarno, w tym miejscu
wykonujemy pomiar najmniejszego sygnau (L). Zwikszamy dalej poziom
okna, kolejny pomiar (najwikszego sygnau - H) wykonujemy w miejscu ktre
ostatnie wybarwi si na czarno. Wskanik jednorodnoci intensywnoci sygnau
obliczamy ze wzoru PIU = 100 x (1 (H L) / (H + L)), jego warto powinna
by wiksza ni 86%.
Rysunek 106. Test jednorodnoci intensywnoci obrazu - najmniejszy sygna.
Seria
ACR T1
ACR T2
Seria
/
obraz
3.7
Najwikszy
sygna (H)
Najmniejsz
y sygna (L)
PIU
PIU=100 *
[1-(H-L)/(H+L)]
prawidowo > 86%
Wynik
testu
140
Rysunek 107. Test jednorodnoci intensywnoci obrazu najwikszy sygna.
6.4.4. Test artefaktu ghosting.
ACR
T1
3.7
Ghosting ratio
=|[(gra+d)(lewy+prawy)]|/
(2*duy)
norma <0,025
Wynik testu
ROI prawy
ROI lewy
ROI d
ROI gra
ROI duy
seria / obraz
Seria
Pomiary gstoci wykonujemy zgodnie z rysunkiem: duym ROI w zakresie

fantomu, mniejszymi owalnymi ROI na obrzeach gra, d, lewa, prawa
strona. Test okrela obecno sygnau pozornego poza badanym obiektem.
141
Rysunek 108. Pomiary do testu artefaktu ghosting.
6.4.5. Test czuoci niskokontrastowej

Naley zliczy ilo widocznych penych promieni skadajcych si z biaych
kropek poczynajc od tych o najwikszej rednicy. Pomiary wykonujemy na
czterech kolejnych warstwach sekwencji T1 i T2 (skany 8, 9, 10 i 11).
142
Rysunek 109. Test czuoci niskokontrastowej.
Seria /
Obraz
ACR T1
ACR T2
Ilo widocznych promieni

na skanach
11
10
9
8
Razem
Wynik testu
pozytywny
gdy suma > 9
143
6.4.6. Ocena jakociowa sekwencji.

Tabela przedstawia parametry oceny jakociowej sekwencji.
Artefakt
Opis
EXCESSIVE
GHOSTING
Obrazy (cienie) pozorne
EXCESSIVE
TRUNCATION
Ubytek sygnau w centrum

wysokosygnaowych struktur
RF NOISE
LEAK
Np. gdy drzwi do pracowni nie

s zamknite liczne plamy
na obrazie
DC OFFSET
ARTIFACT
Biaa kropka lub pasek zbaty

w centrum ekranu
ALIASING
ARTIFACT
Gdy FOV mniejszy ni obiekt

badany cz obiektu
pojawia si po drugiej
stronie obrazu
RECONSTR.
ARTIFACT
Bdy rekonstrukcji
GEOMETRIC
DISTORSION
Znieksztacenia geometryczne
Sagittal
loc
ACR
T1
ACR
T2
144
6.4.7. Kontrola aparatu.

Ocena istotnych funkcji aparatu.
Opis
TAK
NIE
UWAGI
Prawidowa praca stou.

wiata pozycjonujce dziaaj.
Cewki RF bez widocznych uszkodze.
Alarm pacjenta dziaa prawidowo.
Interkom dziaa prawidowo.
Prowadzony jest monitoring parametrw magnesu.
Parametry magnesu bez odchyle od normy.
Prowadzona jest karta kontrolna pracowni.
Prawidowe zabezpieczenie drzwi pracowni.
Dziaa klimatyzacja.
Opisane testy powinny by wykonywane regularnie, w odstpach

miesicznych. Wykrycie nieprawidowoci umoliwia szybkie wdroenie
czynnoci naprawczych. Dodatkowo autoryzowany serwis aparatu powinien
wykonywa regularne przegldy techniczne w zakresie zgodnym z
zaleceniami producenta.
145
BIBLIOGRAFIA
1. Chapman S., Nakielny R.: Metody obrazowania radiologicznego,
Medycyna Praktyczna, Krakw 2006.
2. Canavaugh B. M., (red.) Rowiski W.: Badania laboratoryjne i obrazowe
dla pielgniarek, Wydanie I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2007.
3. Pruszyski B.: Diagnostyka obrazowa. Podstawy teoretyczne i metodyka
bada PZWL, Warszawa 2000.
4. Jan C. Somer The history of real time ultrasound, International Congress
Series 1274 (2004).
5. Richard Hillestad et al, Can Electronic Medical Record Systems
Transform Health Care? Potential Health Benefits, Savings, And Costs
Health affairs, Vol. 24, 2005.
6. Geoffrey D. Clarke, Overview of the ACR MRI accreditation phantom
University of Texas Southwestern Medical Center at Dallas
7. Serwis edukacyjno-informacyjny "Technika w medycynie", projekt
"Fundacji im. Stefana Batorego" w ramach programu "Internet dla lekarzy"
8. Strony internetowe i materiay informacyjne producentw sprztu,
oprogramowania i rodkw kontrastowych:
Siemens - www.siemens.com/medical,
General Electric - www.gehealthcare.com,
Philips - www.healthcare.philips.com,
Toshiba - www.medical.toshiba.com,
Bayer Schering Pharma - www.bayerscheringpharma.pl,
Merge Healthcare - www.merge.com.

Diagnostyka Obrazowa - Maciej Siczek

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Diagnostyka Obrazowa - Maciej Siczek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Diagnostyka Obrazowa.

Skrypt dla studentw kierunku

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKODOWSKIEJ

Instytut Informatyki UMCS

Recenzent: Witold Krupski

Praca wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach

Publikacja bezpatna dostpna on-line na stronach

1.5. Rejestracja obrazw rentgenowskich. .................................................... 14

1.6. Dawki promieniowania. ......................................................................... 27

2.4. Powstawanie obrazu USG. Rodzaje prezentacji. ................................... 66

2.5. Wskazania do wykonania badania USG. ............................................... 69

6.3. Tomografia komputerowa. ................................................................... 128

BIBLIOGRAFIA ........................................................................................... 147

1.2. Rys historyczny.

Rysunek 2. Pierwsze polskie zdjcie rtg, Krakw, stycze 1896r.

1.2 Rys historyczny

Metody radiologiczne byy systematycznie doskonalone:

Rysunek 3. Zdjcie klatki piersiowej prezydenta USA Theodore Roosvelta

Rysunek 4. Lampa rentgenowska wyprodukowana w roku 1897 przez firm

Po odkryciu promieniowania rentgenowskiego nie bya znana szkodliwo

Rysunek 5. Urzdzenie do rentgenowskiego badania dopasowania obuwia.

1.2 Rys historyczny

Rysunek 6. Certyfikat prawidowego dopasowania obuwia.

1.3. Promieniowanie rentgenowskie.

1.3 Promieniowanie rentgenowskie

Rysunek 7. Widmo promieniowania rentgenowskiego.

Widmo cige promieniowania rentgenowskiego zwizane jest z

Atomy na powierzchni anody wytwarzaj promieniowanie o duej

Atomy, pooone w gbi pytki wytwarzaj promieniowanie o niskiej

O przenikliwoci promieniowania decyduje napicie pomidzy anod a

1.4. Budowa aparatu RTG.

1.4.1. Lampa rentgenowska.

Rysunek 8. Schemat budowy lampy rentgenowskiej SIEMENS.

KATODA: Suy do wytworzenia chmury wolnych elektronw, ktre

1.4 Budowa aparatu RTG.

2200 C pod wpywem prdu o niskim napiciu lecz wysokim nateniu

ANODA: Ma potencja dodatni, jest wczona w obwd wysokiego

Rysunek 9. Ognisko termiczne lampy z wirujc anod.

Ognisko rzeczywiste anody to miejsce gdzie s zahamowane elektrony,

Ognisko optyczne anody odpowiada rzutowi ogniska w kierunku

Ogniska maego uywa si wtedy, gdy chcemy uzyska obraz gdzie

FILTRY LAMPY RENTGENOWSKIEJ:

Filtr aluminiowy znajduje si midzy kopakiem a kolimatorem. Suy

Filtr wasny lampy pozostae promienie zostaj zahamowane w

1.4 Budowa aparatu RTG.

OGRANICZNIKI WIZKI BEZPOREDNIEJ:

Kolimator skada si z 4 par szczk oowiowych, ktre ograniczaj

Tubusy diagnostyczne s w ksztacie stoka, uywane s do zdj

Stosowane w radioterapii ograniczniki przednie tubusy

UKAD OPTYCZNY, ktry pozwala nam obserwowa wielko wizki,

Rysunek 11. Schemat kratki przeciwrozproszeniowej.

1.4.2. Inne rozwizania konstrukcyjne lamp rentgenowskich.

1.4 Budowa aparatu RTG.

uzyskuje polaryzacj dodatni i przyciga elektrony z otaczajcego gazu.

1.5. Rejestracja obrazw rentgenowskich.

1.5.1. Filmy (klisze) rentgenowskie.

Rysunek 12. Przekrj filmu rentgenowskiego.

Filmy pakowane s w pudeka, opakowane w czarna foli (wiatoszczelnie).

1.5. Rejestracja obrazw rentgenowskich.

Kasety mog by wyposaone w:

Rysunek 13. Kasety rentgenowskie firmy Kodak.

Ekrany (folie) wzmacniajce.

wzmacniajcego umoliwia obnienie dawki promieniowania, zwiksza jednak

Rysunek 14. Automatyczna wywoywarka filmw rentgenowskich. (1) - podajnik,