WYKAD 1.

W atomie istniej takie orbity, po ktrych poruszajce si elektrony nie promieniuj energii.
Kada emisja lub absorpcja energii promieniowania odpowiada przejciu elektronu pomidzy orbitami
stacjonarnymi.
hv = E1 E2
gdzie h staa Plancka, v czstotliwo, E1 i E2 - energie ukadu w obu stanach stacjonarnych

Czsteczka powstaje tylko wtedy, gdy energia czsteczki jest mniejsza od sumy energii poszczeglnych atomw w
stanie swobodnym. O trwaoci stanowi minimum energii potencjalnej takiego ukadu.
1. Sia oddziaywa
Energia wizania wewntrzczsteczkowego jest okoo 100-krotnie wiksza od energii wiza midzyczsteczkowych.
Oddziaywania midzyczsteczkowe s duo sabsze ni wewntrzczsteczkowe.
2. Oddziaywania midzyczsteczkowe
Czsteczki, nawet pozbawione adunku elektrycznego, oddziauj midzy sob. Prawie wszystkie wasnoci
materii okrelone s przez charakter tych oddziaywa. Dziki nim moliwe jest istnienie cieczy i wikszoci cia
staych.
3. Stany skupienia

4. Oddziaywania midzyczsteczkowe
-Przyciganie
-Odpychanie (na bardzo maych odlegociach)
5. Oddziaywania midzyczsteczkowe
Siy elektrostatyczne
Wizania wodorowe
Siy van der Waalsa
Oddziaywania hydrofobowe
a) Siy elektrostatyczne

r odlego adunkw

staa dielektryczna orodka

0 przenikalno dielektryczna w prni

1. Elektroujemno
Zdolno uzupeniania do trwaej powoki przez przyczenie elektronu nazywamy elektroujemnoci.
Atom o takiej waciwoci to atom elektroujemny.
Im wysza elektroujemno tym silniejsze przyciganie elektronw przez atom
Najwysz elektroujemno (4) ma atom fluoru.
2. Czsteczki wody
Jeeli wizanie tworz atomy pierwiastkw o rnej elektroujemnoci, to jedno z jder atomowych przyciga elektrony z

wiksz si ni drugie. Prowadzi to do deformacji chmury elektronowej i nierwnomiernego rozoenia adunku na

czsteczce. Tak czsteczk nazywamy wwczas dipolem i mwimy, e jest ona polarna.
Dua rnica elektroujemnoci midzy tlenem a wodorem powoduje przesunicie chmury elektronowej. Poniewa oba
atomy wodoru znajduj si po jednej stronie czsteczki jej moment dipolowy jest wysoki, a czsteczka jest silnie polarna.

b) Wizanie wodorowe
Zbliony charakter do kowalencyjnego ale energia wizania jest mniejsza.
Warunek powstania wizania wodorowego
Atom wodoru jest zwizany w czsteczce z atomem pierwiastka silnie elektroujemnego, np O,N,F.
Pomidzy jdrem wodoru i jakim innym atomem elektroujemnym moe pojawi si przyciganie elektrostatyczne
(Atom elektroujemny + wodr) + atom elektroujemny
Wystpowanie
Wystpuj pomidzy czsteczkami, wewntrz czsteczek
Posiada ono bardzo duo znaczenie w ukadach biologicznych i jest odpowiedzialne za utrzymywanie struktury biaek,
DNA, unikalne waciwoci wody.

Wizanie wodorowe jest gwnym czynnikiem odpowiedzialnym za stabilno konformacji biaka i aminokwasw.
c) Siy Van der Waalsa oddziaywania pomidzy czsteczkami obojtnymi elektrycznie o energii (E) rwnej:
E = A/r12- B/r6
zasig - do 0,5 nm
orientacyjne oddziaywania midzy trwaymi dipolami

indukcyjne oddziaywania midzy dipolami trwaymi i indukowanymi

dyspersyjne oddziaywania midzy czsteczkami, ktre nie s dipolami
Siy dyspersyjne wystpuj pomidzy wszystkimi rodzajami czsteczek s silniejsze od oddziaywa indukcyjnych i
orientacyjnych.
Stanowi gwny skadnik oddziaywa Van der Waalsa
Siy dyspersyjne pomidzy dwoma rnymi czsteczkami mog by zarwno siami przycigania jak i odpychania.
Zaley to od rodowiska, w ktrym odbywa si oddziaywanie.
d) Oddziaywania hydrofobowe (nie lubi wody)
Substancjami hydrofilowymi s substancje polarne elektrycznie, np. jony
Substancjami hydrofobowymi s substancje niepolarne elektrycznie.
Czsteczki amfifilowe

Zachowanie lipidw w kontakcie z wod

WYKAD 2.
1. Bony biologiczne
-bony komrkowe
-bony organelli wewntrznych
Bez wzgldu na ich lokalizacj bony zbudowane s w identyczny niemal sposb
2. Funkcje bony biologicznej
-odgradzaj wntrze danego przedziau(komrki lub organelli) od rodowiska zewntrznego
-utrzymuj rnic ste rnych substancji
-utrzymuj rnic potencjaw elektrycznych pomidzy wntrzem i otoczeniem komrki
-kontroluj transport substancji z i do komrki
-zapewniaj przenoszenie informacji pomidzy wntrzem a otoczeniem
-bony niektrych komrek(np. nerwowych) posiadaj take zdolno do przetwarzania informacji
-stanowi strukturaln podstaw waciwego funkcjonowania wielu enzymw
-rozpoznawanie obcych komrek
3. Skadniki bon biologicznych
Rodzaj bony

Biaka %

Lipidy %

Bony plazmatyczne:
Erytrocyty
Komrki wtroby
Mielina

49
54
18

43
36
79

Bona jdra komrkowego

66

32

Siateczka endoplazmatyczna

62

27

Mitochondrium:
bona zewntrzna
bona wewntrzna

55
78

45
22

Lipidy grupa czsteczek charakteryzujca si bardzo z rozpuszczalnoci w wodzie i dobr rozpuszczalnoci w

rozpuszczalnikach niepolarnych(np. chloroformie)
Biaka
Cukry
4. Amfifilowy charakter lipidw
Czsteczki lipidw posiadaj charakter amfifilowy.
W rodowisku wodnym spontanicznie grupuj si one tak, by z wod kontaktoway si wycznie czci hydrofilowe.
Dwuwarstwa- rodowisko wodne, hydrofobowe wntrze
5. Frakcja lipidowa
fosfolipidy w bonach komrek przewaajc cz frakcji lipidowej stanowi fosfolipidy
glikolipidy,
cholesterol jest skadnikiem budulcowym bon, uczestniczy w przekazywaniu sygnaw (wchodzi w skad otoczki
mielinowej), peni rol w trawieniu tuszczy, jest prekursorem w syntezie witaminy D oraz hormonw steroidowych
(kortyzonu, estrogenu, testosteronu)
1. Asymetria bony

Lipidy inny skad chemiczny monowarstw lipidowych, wystpowanie domen

Biaka rne biaka po stronie wewntrznej i zewntrznej bony
Cukry wystpowanie gwnie po zewntrznej stronie bony

2. Pynno bon biologicznych

rotacja,
flip-flop
1. Czynniki wpywajce na pynno bony
Temperatura, dugo wglowodorowych acuchw, liczba wiza podwjnych, zawarto cholesterolu, oddziaywania
lipid- biako, oddziaywania lipid-lipid
a) Wpyw temperatury na pynno bon
W okrelonej temperaturze ukad przechodzi ze stanu cisego upakowania (el) do stanu, w ktrym acuchy
wglowodorowe ulegaj pofadowaniu i trac uporzdkowanie w paszczynie bony (zol)
-przejcie fazowe zachodzi w temp. przejcia fazowego (xD)
b) Wpyw dugoci acuchw wglowodorowych na pynno bon
Im dusze acuchy wglowodorowe tym wysza temperatura przejcia fazowego.
c) Wpyw liczby wiza podwjnych na pynno bon
Im wicej wiza nienasyconych tym nisza temperatura przejcia fazowego
d) Wpyw cholesterolu na pynno bon
W bonach zawierajcych lipidy o przewadze wiza nasyconych cholesterol zwiksza pynno bony
W bonach zawierajcych lipidy o wizaniach nienasyconych cholesterol zmniejsza pynno bony
1. Gwne cechy modelu pynnej mozaiki
niezalene wystpowanie biaek integralnych i powierzchniowych
asymetria rozmieszczenia lipidw, biaek i cukrw
pynno
1. Transport bonowy
Pojedynczych substancji uniport
Dwch substancji w tym samym kierunku symport
Dwch substancji w przeciwnych kierunkach antyport
1. Rodzaje transportu
- Transport bierny w tym transporcie nie jest wykorzystywana energia pochodzca z procesw metabolicznych
- Transport aktywny transport wykorzystujcy energi pochodzc z procesw metabolicznych
a) Transport bierny
Dyfuzja prosta, dyfuzja uatwiona transport w nonikach, dyfuzja zoona

Dyfuzja prosta spontaniczny transport substancji wywoany rnic ste w rnych punktach obszaru
zajmowanego przez t substancj.
W ten sposb przenikaj do wntrza komrki substancje rozpuszczalne w lipidach (lipofilne), gazy O2, N2, CO2, mae
obojtne czsteczki np. mocznik, etanol
j = P*(cz cw)
j strumie substancji przechodzcej przez warstw
P przepuszczalno bony
cz i cw stenie substancji odpowiednio na zewntrz bony i w cytoplazmie

 Transport w nonikach
W bonach znajduj si biaka odpowiedzialne za transport zwane biakami transportowymi lub nonikami
substancja + nonik -> kompleks --> zmiana konformacji kompleksu -> substancja + nonik
Transport na nonikach
Symport w komrkach nabonka jelita wystpuje symport 1 czsteczki glukozy na 1 jon Na+
Antyport w komrkach mini wystpuje antyport jonu Ca2+ na 3 jony Na+
W ten sposb przenikaj do wntrze komrki cukry, aminokwasy, nukleotydy.

Dyfuzja zoona
Oprcz rnicy ste, na transport wpywaj dodatkowe bodce
Rnica cinie hydrostatycznych: filtracja i ultrafiltracja
Rnica potencjaw elektrycznych: elektrodyfuzja
Filtracja -przepyw roztworu pod wpywem rnicy cinie hydrostatycznych
Ultrafiltracja przepyw substancji rozpuszczonej pod wpywem rnicy cinie hydrostatycznych
Filtracja i ultrafiltracja oczyszczanie krwi z wody i niepotrzebnych skadnikw w kbuszkach nerkowych, sztuczna nerka
Elektrodyfuzja wyspecjalizowane biaka integralne, tzw. kanay jonowe tworz wypenione wod pory hydrofilowej
przestrzeni wewntrz biaka, ktrymi przez bon transportowane s jony.

WYKAD 3.
Kanay jonowe
Posiadaj zdolno do kontrolowanego przepuszczania jonw.
Otwieraj si lub zamykaj w zalenoci od czynnikw zewntrznych.
Ze wzgldu na rodzaj czynnika otwierajcego (aktywujcego) kanay jonowe dzielimy na:
kanay zalene od napicia
kanay zalene od ligandu (aktywowane chemicznie)
kanay aktywowane napreniem mechanicznym
Selektywno zdolno do przepuszczania cile okrelonych typw jonw, np. kanay kationowe lub anionowe
Kanay jeszcze bardziej wyspecjalizowane to sodowe, potasowe itd.
Kana sodowy oznacza, i kana ten najlepiej przepuszcza jony sodu. Oprcz nich, cho znacznie gorzej, mog przez ten
kana przechodzi inne kationy
Otwieranie kanaw jonowych procesem typu wszystko albo nic, tzn., e kana albo jest zamknity i nie przewodzi jonw
albo jest otwarty i wwczas jego przewodnictwo zaley od wielkoci czynnika otwierajcego
Transport przez kanay jonowe jest transportem biernym
Gradient elektrochemiczny
Przy maksymalnie otwartych kanaach jonowych wielko strumienia okrelonego jonu zaley od gradientu
elektrochemicznego, ktry tworzony jest cznie przez
-rnic ste tego jonu po obydwu stronach bony komrkowej
-istniejc w danej chwili rnic potencjaw
1) gradient chemiczny bez potencjau transbonowego (kationy id do wewntrz, wewntrzna warstwa bony bez
potencjau transbonowego)
2) gradient chemiczny z potencjaem transbonowym ujemnym (kationy id do wewntrz, warstwa wewn. bony z
potencjaem ujemnym) duy transport kationw

3) gradient chemiczny z potencjaem transbonowym dodatnim (kationy id do wewntrz, warstwa wewn. bony z
potencjaem dodatnim) bardzo may transport kationw

Potencja bonowy
Potencjaem bonowym nazywamy rnic potencjaw pomidzy wntrzem komrki a jej otoczeniem (Vm = Vw Vz).
Przyjmuje si, e potencja po wewntrznej stronie bony wynosi zero Vz = 0
Kanay zalene od napicia
Kanay zalene od napicia regulowane s przez potencja bonowy.
Prawdopodobiestwo otwarcia wikszoci kanaw wzrasta wraz ze wzrostem potencjau bonowego s to kanay
aktywowane przez depolaryzacj.
- Bramka inaktywacyjna,
- bramka aktywacyjna z czujnikiem potencjau,
- filtr selektywnoci po stronie wewntrznej kanau

Wraliwo kanaw na potencja bonowy zwizana jest z czujnikiem potencjau reagujcego na zmiany pola
elektrycznego w bonie.
Przemieszczenia tzw. bramki aktywacyjnej, otwierajcej por wodn
Bramka inaktywacyjna powoduje, e kana w pewien czas po aktywacji przestaje przewodzi jony kana przechodzi w
stan inaktywacji. Ponowne otwarcie bramki aktywacyjnej jest moliwe dopiero, gdy potencja bonowy powrci do wartoci
spoczynkowej.
Dziki elektrostatycznemu odpychaniu przez filtr "niewaciwe" jony nie mog wchodzi do wntrza kanau.
Kanay aktywowane chemicznie
Kanay aktywowane chemicznie nazywamy te kanaami zalenymi od ligandu (antagonisty).
- Ligand czsteczka rozpoznawana przez receptor i przyczajca si do niego
- Agonista substancja farmakologiczna, ktra po zwizaniu si z receptorem wywiera okrelony efekt
Kana otwiera si, gdy jedna lub wicej czsteczek substancji aktywujcych poczy si z odpowiednim miejscem w
strukturze biakowej kanau, czyli receptorem kanau.
Kana kationowo selektywny zaleny od acetylocholiny(wystpuje gwnie w synapsach)
- Konformacja zamknita bramka

- Konformacja otwarta pod wpywem acetylocholiny jony sodu dostaj si do wntrza komrki
Transport przez kanay jonowe jest transportem biernym!!!
a) Transport aktywny
-transport pierwotny pompy jonowe
-transport wtrny
- Pompa sodowo-potasowa - transport aktywny
Transport ten polega na przepompowywaniu czstek z obszaru o niszym steniu do obszaru o steniu
wyszym(wbrew malejcemu gradientowi stenia) konieczne jest zatem dostarczenie energii (czsto jest nim ATP).
Pompa sodowo-potasowa wystpuje we wszystkich komrkach zwierzcych
Stanowi j zlokalizowana w bonach plazmatycznych grupa specyficznych biaek
Pompa uzupenia stenie jonw K+ wewntrz komrki a jednoczenie usuwa nadmiar jonw Na+ w jej wntrzu.
Wytwarzany gradient stenia dotyczy jonw, w poprzek bony tworzy si nie tylko gradient stenia, lecz take gradient
potencjau elektrycznego (nastpuje rozdzielenie adunkw elektrycznych) polaryzacja bony
Rysunek: Na+ wizany wewntrz komrki, hydroliza ATP, K i uabaina wizane po zewntrznej stronie kanau, 3 jony sodu
na zewntrz, 2 jony potasu do wewntrz
Podczas kadego obrotu pompa ta przenosi z wntrza komrki na zewntrz 3 jony Na+ w zamiast za 2 jony K+
transportowane do wntrza. Obydwa te jony transportowane s wbrew gradientowi stenia. Energia napdzajca pomp
czerpana jest z hydrolizy ATP.
Gradient sodowo-potasowy
-kontroluje objto komrki, jest niezbdny do pobudzenia nerww i mini
-jest si napdow transportu aktywnego cukrw i aminokwasw.
Dziaanie pompy wymaga:
staego dopywu glukozy i tlenu
staej resyntezy ATP
zachowania temp ok 37 st. C
odprowadzania CO2
odpowiedniego stenia Mg, Na, K
Cay cykl pracy pompy trwa ok 10 ms
Zatrzymanie pompy prowadzi do:
- zmian skadu pynu wewntrz i zewntrzkomrkowego
- utraty przez komrki ich waciwoci
- braku reakcji komrek na bodce
- do niepobudliwoci komrek pobudliwych
Hamowanie obrotw pompy w celach leczniczych
Niektre substancje hamuj funkcjonowanie pompy. Ma to znaczenie w leczeniu niektrych chorb serca
Podsumowanie
Na kad rozoon czsteczk ATP transportuje 3 jony Na z komrki i 2 jony K do komrki, ubywa 1 dodatni adunek w
komrce.
Pompa utrzymuje sta rnic ste jonw Na i K po obu stronach bony
- Pompy wapniowe
S to biaka integralne bony komrkowej i bony siateczki endoplazmatycznej hydrolizujce ATP.
Utrzymuj niskie stenie jonw Ca w cytoplazmie
- Pompa protonowa
biako integralne bony kom. hydrolizujce ATP, odpowiedzialne za transport protonw przez bony biologiczne
utrzymuje kwane rodowisko wewntrz lizosomw
uczestniczy w wydzielaniu kwasu odkowego
a) Transport aktywny wtrny
-nie zaley bezporednio od procesw metabolicznych
-transport substancji przez ten ukad bon jest sprzony z pierwotnym transportem aktywnym innej substancji
zachodzcym w jednej z bon
Aktywnie transportowana pierwsza substancja(np. Na+) tworzy gradient potencjau elektrochemicznego, ktry warunkuje
transport innej substancji, np. Cukru, aminokwasu, zgodnie z tym gradientem
Transport bierny glukozy w nabonku jelitowym jest napdzany aktywnym transportem jonw Na+
Rozkad jonw po obu stronach bony
Wewntrz: duo K+, A-, mao Cl-, Ca2+, Na+
Na zewntrz: duo Na+, Cl-, Ca2+, mao K+

WYKAD 4
1. Potencja dyfuzyjny
Jeli po dwu stronach przegrody przepuszczalnej dla jonw wytworzy rnic ste, to na skutek dyfuzji bd one
przechodziy (dyfundoway) z przedziau o steniu wyszym do przedziau o steniu niszym.
Przepyw jonw pomidzy przedziaami mona zatrzyma. Pole elektryczne bdzie powodowao ruch jonw(migracj) w
stron przeciwn do kierunku ich ruchu zwizanego z dyfuzj(rnic ste).
W ten sposb moe doj do rwnowagi pomidzy strumieniem dyfuzyjnym i migracyjnym.
Cakowity strumie przez przegrod bdzie rwny zero i stenia jonw po obu przedziaach przestan si zmienia.

u ruchliwo jonu (u=v/E)

c stenie jonu
T temperatura
R staa gazowa
F staa Faradaya
z - wartociowo
2. Potencja rwnowagi
Potencja rwnowagi to rnica potencjaw elektrycznych hamujca ruch dyfundujcych jonw.
3. Potencja rwnowagowy Nernsta
W komrkach miniowych stenie K+ wynosi 144 mM, a w przestrzeni midzykomrkowej 4 mM
Podstawienie tych danych do rwnania Nernsta daje warto -95 mV
4. Potencja spoczynkowy
Jest to rnica potencjaw elektrycznych midzy wewntrzn i zewntrzn stron bony komrkowej.
Wobec istniejcych rnic ste indywidualne strumienie kadego z jonw nie s rwne zero.
Potencja spoczynkowy moe by utrzymany, gdy suma adunkw przenoszonych przez jony w jednostce czasu (suma
prdw jonowych) jest rwna zero:

INa+IK+ICl = 0
W stanie spoczynku najlepiej przepuszczalne przez bon s jony potasu, gorzej chlorkowe, najgorzej za sodowe.
Rwnanie Goldmana-Hodgkina-Katza
W komrce poza K+ jest wiele innych jonw, ktre te mog wdrowa przez bon komrkow.
Rwnanie to obejmuje trzy rodzaje jonw: K, Na, Cl
Ponadto uwzgldniona jest ich przepuszczalno P opisujca zdolno przenikania przez bon komrkow.

W rwnaniu stenia jonw podano w nawiasach kwadratowych. Indeks z oznacza stenie jonw na zewntrz komrki,
indeks w oznacza stenie jonw wewntrz komrki.
Warto wkadu do wypadkowego potencjau istniejcego w komrce zaley od:
rnic ste poszczeglnych jonw po obydwu stronach bony komrkowej
od przepuszczalnoci bony komrkowej w stosunku do przenikajcych przez ni jonw

1. Przepuszczalno bony
Zmiany przepuszczalnoci bony dla poszczeglnych typw jonw s moliwe dziki obecnoci w bonie kanaw
jonowych. Otwieranie si lub zamykanie kanaw(selektywne) umoliwia komrce kontrol nad przepywem prdw
poszczeglnych jonw.
Rwnanie Goldmana
Generacja potencjau czynnociowego zaley gwnie od zmian w wartociach przepuszczalnoci P dla przenikajcych
jonw.
Przepuszczalno P[n-tego jonu] jest informacj o liczbie otwartych kanaw omawianego jonu.
W porwnaniu z wieloma innymi czsteczkami jony przenikaj bardzo sabo przez bon komrkow.
Niskie ===> wysokie przewodnictwo
Na, K, Cl, glukoza, glicerol, woda
2. Potencja czynnociowy komrek
Niektre z komrek prcz utrzymywania potencjau spoczynkowego s zdolne dodatkowo do szybkiej i krtkotrwaej
zmiany potencjau bonowego bdziemy je nazywali komrkami pobudliwymi.
Potencja czynnociowy powstaje, gdy potencja jej bony przekroczy graniczn warto nazywan progiem pobudzenia.
Wielko bodca pobudzajcego nie ma wpywu na jego przebieg.
Przykad potencjau czynnociowego
1 depolaryzacja (wzrost) 2 repolaryzacja (spadek) 3 hiperpolaryzacja (utrzymujcy si nisko)

Fazy:
1.gwatownego wzrostu potencjau bonowego(depolaryzacji)
2.nieco powolniejszego spadku potencjau bony (repolaryzacji)
3.Okresu, gdy potencja bony jest niszy od potencjau spoczynkowego(hiperpolaryzacji)
W fazie depolaryzacji wzrost potencjau bony jest zwizany z napywem do wntrza dodatnich jonw (w komrce
nerwowej s to Na+)
W czasie repolaryzacji ustaje dokomrkowy Na+, wzrasta natomiast odkomrkowy prd potasowy K+
Prd K+ pynie rwnie wwczas, gdy potencja bony osiga warto potencjau spoczynkowego powoduje to, e
komrka wchodzi w faz hiperpolaryzacji.
Dopiero gdy ustanie prd potasowy [K+] bony powraca do wartoci spoczynkowej,
Na chwilowe wartoci prdw pyncych przez bon komrkow maj wpyw dwa czynniki:
chwilowa przepuszczalno bony dla danego typu jonw
aktualna warto potencjau bonowego
Zachowanie si kanaw jonowych podczas generacji potencjau czynnociowego
Otwarcie w bonie specjalnych kanaw jonowych stwarza warunki do chwilowego przepywu stosunkowo duego strumienia
jonw Na+, K+, Cl-, co powoduje powstanie potencjau czynnociowego

WYKAD 5.
POTENCJA CZYNNOCIOWY
powstaje w komrce pobudliwej, gdy potencja jej bony przekroczy pewn graniczn warto prg pobudzenia
wielko bodca pobudzajcego nie ma wpywu na jego przebieg
FAZY POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO KOMRKI

1. Gwatowny wzrost potencjau bonowego depolaryzacja

2. Nieco powolniejszy spadek potencjau bonowego repolaryzacja
3. Okres gdy potencja bonowy jest niszy od potencjau spoczynkowego hiperpolaryzacja
ZMIANY PRZEWODNICTWA BONY W CZASIE TRWANIA POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO
1. W fazie depolaryzacji wzrost potencjau bony jest zwizany z napywem do wntrza dodatnich jonw (w komrce
nerwowej s to Na+)
2. W czasie repolaryzacji ustaje dokomrkowy prd Na+, wzrasta natomiast odkomrkowy prd potasowy K+
3. Prd K+ pynie rwnie wwczas, gdy potencja bonowy osiga warto potencjau spoczynkowego powoduje to, e
komrka wchodzi w faz hiperpolaryzacji.
Dopiero gdy ustanie prd K+ bona powraca do wartoci spoczynkowej
NA CHWILOWE WARTOCI PRDW PYNCYCH PRZEZ BONE MAJ WPYW:
chwilowa przepuszczalno bony dla danego typu jonw
aktualna warto potencjau bonowego
KANAY JONOWE:
selektywno
kontrolowanie stanu przewodzenia
W BONIE KOMRKOWEJ ISTNIEJE WIELE TYPW KANAW:
specjalny rodzaj kanaw potasowych jest stale otwarty i przepyw przez te kanay generuje potencja spoczynkowy
istniej kanay, ktre bior udzia tylko w wytwarzaniu potencjau czynnociowego. Podczas tego potencjau s one
zamknite.
ZACHOWANIE SI KANAW JONOWYCH PODCZAS GENERACJI POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO
Otwarcie w bonie specjalnych kanaw jonowych stwarza warunki do chwilowego przepywu stosunkowo duego
strumienia jonw Na=, K+, Cl-, co powoduje powstanie potencjau czynnociowego.
AKTYWACJA I INAKTYWACJA KANAW
Cech charakterystyczn kanaw, biorcych udzia w generacji potencjau czynnociowego, jest zaprogramowana w ich
funkcjonowaniu:
Aktywacja szybko otwierania, czas otwarcia
Inaktywacja czas zamykania
JEDNOKIERUNKOWE WYPYWY JONW
W czasie wytwarzania potencjaw czynnociowych jony przepywaj przez bon zgodnie z ich gradientami
elektrochemicznymi
Przepywajce prdy przenosz niewielki uamek cakowitej iloci jonw obecnych po obydwu stronach bony kom.
Zmiana pot wntrza komrki z -90 mV na +30 mV, oznacza przepyw przez 1m 2 powierzchni bony okoo 6300 Na+
W 1m3 pynu midzykomrkowego jest ich ok. 108
Aby wyrwnao si stenie Na+ po obydwu stronach bony komrkowej, naleaoby przeprowadzi ponad 10 000
stymulacji
SKUTEK JEDNOKIERUNKOWYCH WYPYWW JONW
Po jakim czasie nieuzupeniane stenie jonw K+ w komrce i gromadzce si w jej wntrzu jony Na+ obniayby
swoje stenia po obu stronach bony komrkowej
Powodowaoby to stopniowe obnianie potencjau Goldmana-Hodgkina-Katza, z czasem prowadzc do jego zaniku.
POMPA SODOWO-POTASOWA
Bona komrkowa wyposaona jest w mechanizm uzupeniajcy stenie jonw K+ wewntrz komrki i usuwajcy
nadmiar Na+ w jej wntrzu.
ROZCHODZENIE SI POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO W AKSONIE
Duy akson otoczony osonk mielinow od 100 m/s
May akson bez osonki do 1 m/s
ROZCHODZENIE SI POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO W AKSONIE NIEMIELINOWANYM
Lokalne pobudzenie ponadprogowe aksonu niemielinowanego prowadzi do powstania potencjau czynnociowego. Ta
lokalna depolaryzacja zostaje przeniesiona wzdu aksonu, aktywujc kanay sodowe. Depolaryzacja rejonw ssiadujcych
z miejscem pobudzenia spowodowana jest przez prdy wzdune. Przebieg depolaryzacji ma charakter jednokierunkowy:
pobudzone wczeniej kanay sodowe s w stanie refrakcji, a przewodnictwo potasowe tego rejonu jest podwyszone. Fala
depolaryzacji moe rozchodzi si jedynie w kierunku miejsc, ktre nie ulegy jeszcze refrakcji.
adunek na bonie rozoony jak w kondensatorze: od strony zewntrznej dodatni, od wewntrznej - ujemny. Oznacza to,
i prdy wzdune po obu stronach bony maj te same natenia, lecz przeciwne kierunki. Natenia tych prdw zale od
lokalnej rnicy potencjaw, przewodnictwa elektrycznego orodka i promienia przekroju aksonu. Przewodnictwo orodka
zewntrznego znacznie przewysza przewodnictwo wntrza aksonu. Prdy wzdune wewntrz i na zewntrz aksonu musz
mie t sam warto natenia, zatem czynnikiem decydujcym o szybkoci przemieszczania si adunkw wzdu bony

jest przewodnictwo rodowiska wewntrz aksonu. W aksonach niemielinowanych szybko ta jest tym wiksza, im grubszy
jest akson.
ROZCHODZENIE SI POTENCJAU CZYNNOCIOWEGO W AKSONIE MIELINOWANYM
Osonki mielinowe, formowane przez komrki Schwanna lub komrki skpowypustkowe, stanowi izolacj elektryczn
aksonu. Opr bony mielinowanej jest znacznie wikszy ni niemielinowanej, pojemno natomiast znacznie mniejsza, co
sprawia, e waciwoci transmisyjne aksonu mielinowanego s znacznie lepsze ni aksonu pozbawionego osonki. W
osonce mielinowej wystpuj przerwy przewenia Ranviera, w ktrych znajduje si bardzo dua ilo napiciowo
zalenych kanaw sodowych. Impuls nerwowy, podczas przechodzenia przez osonk, ulega zmniejszeniu. Jednak
dochodzc do kolejnych przewe Ranviera, ulega "regeneracji" przez wywoanie w tym miejscu potencjau
czynnociowego. W warunkach fizjologicznych odlego midzy kolejnymi przeweniami jest tak dobrana, aby kady
potencja docierajcy do kolejnego przewenia by potencjaem ponadprogowym.
Impuls ulega przesyowi jednokierunkowo na podobnej zasadzie jak w aksonie niemielinowanym. Prdko
rozchodzenia si impulsu jest proporcjonalna do promienia aksonu mielinowanego i u ssakw dochodzi do 120 m/s (432
km/h).

W aksonach niemielinowanych o rednicy do okoo 0,5 mikrometra szybko rozchodzenia si potencjau czynnociowego
jest wiksza ni w aksonach mielinowanych, powyej 0,5 mikrometra mielinowane przewodz szybciej.

Waciwoci elektryczne bony komrkowej i tkanek

PRAWO OHMA
R- opr []
L dugo
S przekrj poprzeczny
opr waciwy [/m)
I = 1/R * U
R = * l/s
KONDUKTYWNO przewodno elektryczna waciwa
Zaley od:
rodzaju i stenia adunkw elektrycznych wystpujcych w substancji
moliwoci ruchu tych adunkw po przyoeniu pola elektrycznego
CIAA WYSTPUJCE W PRZYRODZIE DZIELIMY NA 3 GRUPY:
Przewodniki konduktywno w granicach 10^8-10^6 S/m
Pprzewodniki konduktywno w granicach 10^-7 10^-8 S/m
Dielektryki konduktywno w granicach 10^-9 10^-18 S/m

(jednostka - simens)

POLARYZACJA dielektryka ELEKTRONOWA

Powstaje w atomie indukowany dipol elektryczny
Atomy nie zmieniaj swych pooe, deformacji ulegaj tylko ich powoki
POLARYZACJA ATOMOWA
Jeeli dielektryk zbudowany jest z czsteczek to w polu elektrycznym zdeformowane atomy, tworzce czsteczk,
ulegaj wzajemnemu przesuniciu. Pojawia si wwczas indukowany dipol czsteczkowy.
POLARYZACJA DEFORMACYJNA
Polaryzacja elektronowa i atomowa nosz nazw polaryzacji deformacyjnej, a dipole wytworzone w wyniku takiej
polaryzacji nazywane s dipolami sprystymi.
POLARYZACJA ORIENTACYJNA
Dipol trway (sztywny) czsteczka ma trwae waciwoci dipolowe bez pola zewntrznego (E=0)
POLARYZACJA JONOWA - Komrka znajduje si w staym polu elektrycznym
POLARYZACJA ORIENTACYJNA W ZMIENNYM POLU ELEKTRYCZNYM
W zmiennym polu elektrycznym dipole zmieniaj swj kierunek na przeciwny po czasie T/2
Dla duych czstotliwoci kt obrotu dipoli moe zmale do zera -> zanika polaryzacja orientacyjna -> maleje
przenikalno elektryczna r
STRATY DIELEKTRYCZNE
W dielektryku w zmiennym polu elektrycznym, podczas obracania si dipoli w takt zmian pola, dochodzi do tarcia i
wytwarzania ciepa.
WZGLDNA PRZENIKALNO DEILEKTRYCZNA r - STAA DIELEKTYRCZNA
Opisuje zdolno polaryzowania si materiau dielektryka.
W materiale biologicznym istniej wszystkie rodzaje dipoli i wystpuj te wszystkie mechanizmy polaryzacji.
POJEMNO ELEKTRYCZNA
A pojemno okadek
d odlego midzy okadkami
0- przenikalno elektryczna prni
r wzgldna przenikalno elektryczna
O WACIWOCIACH ELEKTRYCZNYCH TKANKI DECYDUJ WACIWOCI:
komrek
substancji midzykomrkowej
KOMRKA
cytoplazma zoony elektrolit, ktrego konduktywno zaley od stenia i ruchliwoci jonw.
Makroczsteczki (np. biaka) s trwaymi lub indukowanymi dipolami elektrycznymi
bona komrkowa izolator
konduktywno 10^-6 10^-4 S/m
pojemno 0,1 31 F/m^2
ELEKTRYCZNY UKAD ZASTPCZY KOMRKI
PRZEWODNIK O CECHACH DIELEKTRYKA
Jeeli materia posiada cechy przewodnika i dielektryka, to przy przepywie prdu naley poza konduktancj (1/ )
uwzgldni jego cechy dielektryczne ()
impedancja ( epsilon- opr cakowity)

WYKAD 6
Wpyw temperatury i wilgotnoci na organizm czowieka
Temperatura i ciepo
Ciepo ilo energii, jak ciao zyskuje lub oddaje, mierzy si je w jednostkach energii.
Temperatura- okrela stopie ogrzania ciaa, od temperatury zaley szybko reakcji chemicznych, wspczynnik dyfuzji,
lepko, potencjay elektrolityczne
Pomiar temperatury, wykorzystujemy wywoan zmian temperatury zmiany celu fizycznych waciwoci;
-zmian liniowych rozmiarw (ciao cise)
-zmiana objtoci (ciecze i gazy)
-zmiana oporu elektrycznego (przewodniki, pprzewodniki)
Temperatura miar redniej energii kinetycznej

Ekr = 3/2 * kT
W gazie idealnym temperatura T (w stopniach Kelvina) jest zwizana ze redni energi ruchu postpowego czsteczek
gazu poprzez sta Boltzmanna (k).

*Skala temperatur Celsjusza i Fahrenheita

T Fahrenheita = 32+9/5 T Celsjusza
*Celsjusz wykorzysta 2 stae punkty, temp. wrzenia i topnienia wody.
*Skala Kelvina
T Kelvina = 273 + T Celsjusza
Pojcie zera bezwzgldnego
*Pomiary iloci ciepa pomiarami zajmuje si kalorymetria: - zwykle mierzymy ilo ciepa Q jakie ciao zyskuje lub
oddaje
Q = m * Cw (tk tp)
m- masa ciaa
Cw ciepo waciwe
Tp i tk- temp. Pocztkowa i kocowa
Ciepo waciwe ilo ciepa, ktra trzeba dostarczy aby ogrza 1kg ciaa o 1 stopie Celsjusza
*rednia warto ciepa waciwego dla ciaa ludzkiego to 35KJ / (kg * K) = dua pojemno cieplna organizmu.
Ciekawostka: dua zawarto H2O w tkankach umoliwia utrzymanie staej temp. ciaa
*Ciepo potrzebne do zmiany stanu skupienia (przemiana fazowa) topnienie i parowanie wymagaj
dostarczenia ciepa
*Ciepo przemiany ilo ciepa, jak trzeba dostarczy jednostkowej masie substancji aby przeprowadzi j z jednej fazy
do drugiej.
H20
Ciepo topnienia (kJ/kg)
Ciepo parowania
333
2256
Parowanie pochania duo ciepa, ma bardzo znaczny udzia w usuwaniu ciepa z organizmu, moe prowadzi do
wyzibienia organizmu (mokre ubranie).
Szybko parowania a wilgotno
Ww = (w0/w max) * 100%
Wilgotno wzgldna (Ww) powietrza , w0- ilo pary wodnej w powietrzu, w max - ?
Przy niskiej wilgotnoci parowanie jest najszybsze, przy wzrocie wilgotnoci proces przebiega wolno, zahamowany jest
gdy wilgotno = 100%
Transport ciepa
*Procesy biorce udzia w termoregulacji:
-parowanie
-przewodnictwo
Przewodzenie ciepa : Q = Sk () * t
S- powierzchnia,
k- wspczynnik przewodnoci cieplnej,
T- rnica temperatury,
Warto przewodnoci cieplnej: stal > szko > powietrze
przewodzi ciepo/

-konwekcja
-promieniowanie

t- czas przepywu,
L- grubo przewodzcego materiau
/ w tym kierunku maleje przewodno, powietrze sabo

Konwekcja polega na przenoszenia ciepa wraz z substancj (orodki cieke i gazowe)

*grzejniki
*czajnik (mniejsza gsto u gry, a wiksza gsto niej)
= S ( Ts Tp)
- strumie ciepa oddawany do powietrza, - wspczynnik ostygania (zaley od gstoci powietrza)
Konwekcja wymuszona transport substancji nioscej ciepo pod wpywem wywieranego cinienia
Np. transport ciepa rurocigiem z elektrociepowni, transport ciepa przez pyn chodzcy.

Promieniowanie ciepa ciepo przenosi si z 1 do 2 ciaa bez przewodnictwa materii przez promieniowanie
elektromagnetyczne : np. ciepo soca na Ziemi, ogrzewanie ludzi wok ogniska.
Kade ciao T > 0K wysya fale elektromagnetyczne o energii:

E = k T4
E wypromieniowana energia, k- staa Boltzmanna = 5,67*10^-8 (Wm^-2)K^-4, T- temp. K
*dugo emitowanych fal zaley od Temperatury
*ciao o T > 770K s rdem fal duszych ni wiato widzialne (podczerwie).
Promieniowanie elektromagnetyka
a)Promieniowanie termiczne
Widmo cige dla dowolnej temp. Ciao wysya rone dugoci fali przy okrelonym nateniu fali
Prawo Wiena dugo fal promieniowania o max nateniu m emitowanym przez ciao o temp. (T) . Temp. Ludzkiego
ciaa = 310 K
m = = 9,3 nm <- dugo fali maksymalnego natenia przez ludzkie ciao
Waciwoci promieniowania cieplnego: rozchodzi si po liniach prostych, podlega absorpcji i odbiciu, powierzchnie
wypolerowane i byszczce odbijaj promieniowanie.
Zwikszenie szybkoci ruchu powietrza (wiatr) powoduje wzrost utraty ciepa przez konwekcj oraz parowanie. Im nisza
temperatura, tym bardziej wiatr wpywa na odczuwaln temperatur (tym chodniej j odczuwamy).
W wodzie tracimy ciepo gwnie przez przewodnictwo i konwekcj. Promieniowanie cieplne nie opuszcza tkanek, bo jest
odbijane na granicy faz- naskrek/woda.
Produkcja ciepa jest efektem ubocznym przetwarzania energii wiza chemicznych na inne formy energii potrzebnej do
ycia. Zamianie jednej formy energii na inn towarzyszy rozpraszanie energii w postaci ciepa (II zasada termodynamiki). 3/4
energii dostarczonej organizmowi uwalnia si w postaci ciepa.
W organizmie 70kg czowieka- zapotrzebowanie 1800 kcal na dob
M = = okoo 86,9W - moc z jak produkowane jest ciepo.
Minimalna produkcja energii w spoczynku to okoo 1W/kg. Przy cikiej pracy produkcja ciepa wzrasta 10-krotnie.
Termoregulacja
To zesp czynnikw fizycznych i fizjologicznych pozwalajcych na utrzymanie staej temperatury ciaa- zabezpiecza
przed przegrzaniem i wyzibieniem.
Subiektywne odczucia zwizane z termoregulacj to wraenia ciepa i zimna.
Odczuwanie zimna towarzyszy zwikszonemu odpywowi ciepa z naszego ciaa (szybko przekazujemy energi)
*Zabezpieczenia przed przegrzaniem:
1. etap- przyjcie pozycji, w ktrej zwiksza si powierzchnia oddawania ciepa, rozszerzenie naczy krwiononych,
szybka praca serca, szybki, pytki oddech.
2 etap- wydzielanie potu
*Zabezpieczenia przed wyzibieniem:
1 etap- przyjcie postawy zmniejszajcej powierzchni utraty ciepa, zwenie naczy krwiononych
2 etap- wzmoenie przemiany materii, skurcze i drenie mini,.
Jdro termiczne i powoka termiczna:
powoka zawiera 20-50% masy ciaa, temp . 25-35C
jdro zawiera 50-80% masy ciaa, temp. ok. 37C

WYKAD 7.
1m3 powietrza 1,25kg na poziomie morza
CINIENIE NORMOBARYCZNE
1atm = 760 mmHg = 101,3 kPa

EFEKTY MECHANICZNE
1. efekty wynikajce z prawa Boylea i Mariottea
pV = const=nRT

WPYW OBNIONEGO CINIENIA

0 gsto powietrza na poziomie morza
p0- cinienie powietrza na poziomie morza
g przyspieszenie ziemskie

niewielkie spadki cinienia s przyczyn nieprzyjemnych odczu ze strony:

oprzewodu pokarmowego
oucha rodkowego
oubytkw zbowych
nagy, duy spadek cinienia moe uszkodzi tkank pucn
2. efekty wynikajce z prawa Henryego
c = p
w danej objtoci cieczy, przy staej temperaturze liczba moli gazu rozpuszczonego jest proporcjonalna do jego cinienia
parcjalnego nad ciecz
niedotlenienie spada ilo tlenu zwizanego z hemoglobin i dostarczonego tkankom
zaburzenia krenia cz rozpuszczonego gazu wydziela si z roztworu w formie pcherzykw czopujc mae
naczynia krwionone
3. efekty wynikajce ze zmiany temperatury wrzenia
EFEKTY CHEMICZNE
zmiana cinienia -> zmiana powinowactwa tlenu do hemoglobiny-> zmiana zawartoci tlenu we krwi
NIEDOTLENIENIE
Rodzaj i rozlego objaww zaley od:
wysokoci
aktywnoci fizycznej
szybkoci osigania wysokoci
aklimatyzacji
czasu pobytu na wysokoci
Reakcje organizmu:
zwikszenie wentylacji pucnej
przyspieszenie akcji serca
wzrost liczby erytrocytw i hemoglobiny
Bardzo silne niedotlenienie moe prowadzi do mierci, u osb niezaadaptowanych wystpuje powyej 7000 m
CZAS TRWANIA REAKCJI ADAPTACYJNYCH
Wskaniki
Czas powstania zauwaalnych
zmian
Podwyszona wentylacja
natychmiast
Zwikszona czsto skurczw
serca
Podwyszone
stenie
hemoglobiny
Podwyszona
gsto
kapilarw
Podwyszona
aktywno
enzymw tlenowych w miniu
Podwyszona
gsto
mitochondriw
w
miniu
szkieletowym
Podwyszona erytropoeza

Czas powstania maksymalnych

zmian
Tygodnie

Natychmiast

Tygodnie

Dni-tygodnie

Tygodnie

Tygodnie

miesice

Tygodnie

Miesice

tygodnie
miesice
Dni

Tygodnie

WPYW PODWYSZONEGO CINIENIA (kade 10m wody to podwojenie cinienia atmosferycznego)

Raptowny wzrost cinienia prowadzi do urazw uszu i zatok przynosowych, zgniecenia.
Efekty chemiczne:
- zakcenie rwnowagi midzy rodowiskiem gazowym i owzrost cinienia powoduje zwikszenie nasycenia azotem
tkankami ustroju
tkanki nerwowej prowadzc do powstania:
zatrucie tlenem
halucynacji wzrokowych i suchowych
oporaenie drg oddechowych i tkanki pucnej
euforii
zaniku poczucia czasu
ouszkodzenie orodkowego ukadu nerwowego
obnienia zdolnoci umysowych i fizycznych
konwulsje
zatrucie CO2
okrwotok do ucha wewntrznego
oble gowy
ouszkodzenia oka
otrudnoci oddechowe
pogorszenie ostroci widzenia
ooglne zmczenie
upoledzenie zdolnoci rozpoznawania barw
ozawroty gowy
zatrucie azotem

ozaburzenia psychiczne

onudnoci

DEKOMPRESJA
- zbyt szybki powrt na powierzchni powoduje, wynikajce z dekompresji, uwalnianie gazw z pynw ustrojowych
- wystpuj zaburzenia zwane chorob dekompresyjn lub kesonow
posta ostra choroby kesonowej
oble staww
ozaburzenia czucia
oniewydolno oddechowa i kreniowa
outrata przytomnoci
posta przewleka
odysbaryczna martwica koci spowodowana zablokowaniem odywiajcych koci naczy
LECZNICZE ZASTOSOWANIE HIPERBARII:
w celu zmniejszenia i usuwania pooperacyjnych zatorw powietrznych
przy leczeniu zgorzeli gazowej
przy leczeniu zatrucia CO2
przy leczeniu uszkodzenia tkanek przez radioterapi
WPYW PRZYSPIESZE
CZYNNIKI WPYWAJCE NA SKUTKI PRZYSPIESZE:
warto przyspieszenia
szybko zmian przyspieszenia
czas trwania
kondycja i wczeniejszy trening organizmu
kierunek i zwrot
W medycynie i fizjologii przyjto okrelanie warto przyspieszenia w odniesieniu do przyspieszenia ziemskiego g: a= ng
g=9,81 m/s2
KIERUNKI I ZWROTY PRZYSPIESZE:
+ Gz od gowy do stp
- Gz od stp do gowy
+ Gx od mostka do plecw

- Gx od plecw do mostka
+ Gy od prawej do lewej
- Gy od lewej do prawej

PRZYSPIESZENIA PODUNE
+Gz
- pozorne zwikszenie masy ciaa
- ju przy 2,5 kg wystpuj trudnoci w poruszaniu koczynami
- przesunicie narzdw wewntrznych w d
- najwiksze zmiany wystpuj w ukadzie krenia
- utrata widzenia obwodowego -> 3,5 4 g
- utrata widzenia centralnego -> 4,5 5,5 g
- Gz

- bardziej szkodliwe ni +
- przy 2-3g pojawia si bl gowy i zaburzenia oddychania
- znaczne zmiany rytmu serca i w ukadzie nerwowym
- przy przyspieszeniach udarowych powstaj wylewy krwi do tkanki mzgowej

STAN NIEWAKOCI
Powoduje:
zaburzenia orientacji przestrzennej
wzrasta rnica midzy cinieniem
rozkurczowym

skurczowym

maleje adaptacja ukadu krenia do wysiku

nastpuje odwapnienie koci

WYKAD 8.
dwiki syszalne 20Hz 20kHz
>20 kHz ultradwiki
ULTRADWIKI W PRZYRODZIE:
niektre zwierzta psy
aktywna echolokacja nietoperze, ssaki morskie
WYTWARZANIE ULTRADWIKW:
metoda mechaniczna piszczaki Galtona
metoda piezoelektryczna

nazywamy zjawisko powstawania indukcji elektrycznej w ciele staym pod wpywem napre. Zjawisko to powstaje tylko
w pewnych ciaach staych, majcych uporzdkowan budow atomw i wykazujcych waciw budow tej symetrii
Odwrotnym zjawiskiem piezoelektrycznym nazywamy zjawisko powstawania odksztace krysztau pod wpywem pola
elektrycznego.
metoda magnetostrykcyjna
ZASTOSOWANIA ULTRADWIKW:
nawigacja
badania oceanograficzne
rybowstwo
armia
badania defektoskopowe
opowyej 0,5 MHz (dugo fali powinna by mniejsza od
wykrywanych niejednorodnoci)

obadanie nieniszczce
onp. badania szyn kolejowych z V do 70 km/h
oczyszczanie powierzchni
mieszanie
emulgowanie
odgazowywanie
krystalizacja

WYKORZYSTANIE ULTRADWIKW
dziaanie bierne
- promieniowanie o maej dugoci fali i niewielkim nateniu, ktre nie wpywa na waciwoci orodka
wykorzystanie diagnostyczne
obadania struktur ruchomych np. pomiar szybkoci przepywu krwi, rejestracja skurczw serca
oultrasonografia
EFEKT DOPPLERA
Zjawisko to wystpuje, gdy rdo fali i odbiornik przemieszczaj si wzgldem siebie. Polega na zmianie czstotliwoci
odbieranej w stosunku do nadawanej.
pomiar szybkoci przepywu krwi
f=f0 *(2u cos)/c
ULTRASONOGRAFIA
- podstaw dziaania ultrasonografw jest zjawisko echa powstajce przy czciowym odbijaniu si ultradwikw od
powierzchni granicznych pomidzy kolejnymi tkankami
- w obrazowaniu ultrasonograficznym wykorzystuje si wizk odbit od granicy dwch orodkowy czyli tzw. echo
- wielkociami bezporednio mierzonymi s czas powrotu i natenie echa
Ip- natenie wizki padajcej
I0 natenie wizki odbitej
R=I0/Ip=(Z1-Z2)2/(Z1+Z2)2
R-wspczynnik odbicia, Z1-Z2 rnica oporw akustycznych (impedancja)
Prezentacja A (jednowymiarowa)
Prezentacja B (dwuwymiarowa) - Amplitudy echa przedstawia si jako rne stopnie szaroci plamki na ekranie monitora.
Pooenie plamki okrelane jest przez czas powrotu echa.
Rozdzielczo obrazu USG:
najmniejsze dostrzegalne obrazy maj wielko rzdu dugoci fali
ultrasonografy diagnostyczne pracuj na czstotliwociach 1-15 MHz co pozwala otrzyma rozdzielczo ok. 0,1 mm
ODDZIAYWANIE ULTRADWIKW Z TKANKAMI
fala ultradwikowa rozchodzca si w tkankach ulega odbiciu, zaamaniu, rozproszeniu i absorpcji. Ilociowy udzia
tych zjawisk zaley od
orodzaju tkanki
oczstotliwoci ultradwikw
owzajemnego stosunku dugoci fal do rozmiarw obiektu
opowierzchni i oporu akustycznego orodka
skutki dziaania ultradwikw zale od mocy rda i czasu ekspozycji
DZIAANIE ULTRADWIKW NA ORGANIZM:
Mechanizm biologicznego dziaania stanowi wypadkowa dziaania cieplnego, mechanicznego i fizykochemicznego:
Wywoane w ustroju zmiany dzielimy na:
miejscowe (pierwotne) bezporednie zmiany fizyczne
oglne (wtrne) reakcja organw i tkanek na oddziaywanie pierwotne

ZMIANY PIERWOTNE:
- wystpuj w momencie nadwikawiania, zwizane s bezporednio z dziaaniem energii ultradwikw
mechaniczne
fizykochemiczne
cieplne
zapocztkowanie transportu konwekcyjnego
Dziaanie termiczne:
- pochanianie ultradwikw powoduje wzrost temperatury pochaniajcego orodka
- w materiaach o duym wspczynniku absorpcji (np. koci) efekt termiczny jest znacznie silniejszy ni w takich, ktre
maj niski wspczynnik absorpcji (np. minie)
- czynniki wpywajce na dziaanie termiczne ultradwikw:
natenie
kierunek rozchodzenia si fal w materiale anizotropowym
czstotliwo
konwekcja cieplna
rodzaj impulsw
Dziaanie mechaniczne:
- powstawanie si i momentw skrcajcych
- kawitacja
jest to zjawisko powstawania, dynamicznego rozwoju i zaniku pcherzy parowo-gazowych w cieczach, wywoane
lokalnymi zmianami cinienia przy staej temperaturze.
w tkankach kawitacja wystpuje przy cinieniach powyej 10 MPa
*Mikromasa
- ultradwiki przechodzc przez orodek sprysty wywouj w nim zmiany cinienia zgodne z czstotliwoci drga
- zmiany te powoduje mikromasa tkanek
Dziaanie fizykochemiczne:
przyspieszenie rozpadu biaek
przemiana elu w zol
zwikszenie przewodnoci elektrycznej
rozpad czsteczek
ZMIANY OGLNE (wtrne)
W dziaaniu leczniczym ultradwikw wykorzystujemy:
zmiany przewodnictwa nerwowego
przyspieszenie regeneracji
wpyw na enzymy ustrojowe

zwikszona dyfuzja przez bony pprzepuszczalne

przyspieszenie niektrych reakcji chemicznych
zmiana pH w kierunku zasadowym

rozszerzenie naczy krwiononych

przyspieszenie wchaniania tkankowego
dziaanie przeciwblowe

Wyrnia si nastpujce moce ultradwikw

sabe 0,05 0,5 W/cm2
rednie 0,5 1,5 W/cm2
mocne 1,5 2 W/cm2
BIOLOGICZNE EFEKTY DZIAANIA ULTRADWIKW:
1. Na komrki:
mae i rednie natenia powoduj krenie cytoplazmy, zwikszenie przepuszczalnoci bony komrkowej, tworzenie
wakuoli
due natenia prowadz do deformacji jder, przerwania bony komrkowej, fragmentacji komrek
2.Na transport przez bony:
zmiana gruboci warstwy dyfuzyjnej oraz zwikszenie gradientu stenia granicy orodkw wpywaj na zachowanie si
komrki
zwiksza si synteza biaek
zmienia si aktywno lokomocyjna niektrych komrek
3. Na skr
przy maych nateniach do 0,5 W/cm2 nie stwierdzono adnego negatywnego wpywu na naskrek
wiksze natenie moe powodowa nieznaczny stan zapalny z odczynem wydzielniczym, dochodzi do zmian pH w
skrze
4. Na tkank czn:
wkna elastyczne przy duszej ekspozycji ulegaj rozpadowi
wysze natenia przekraczajce 1 W/cm2 sprzyjaj powstawaniu zaburze w tkance
5. Na tkank miniow:

mae natenie pobudza w tkankach procesy regeneracyjne (dziaanie stymulujce)

wzmaga si przemiana materii w komrkach miniowych
6. Na tkank kostn:
pod wpywem duego natenia, powyej 4 W/cm2, ulega uszkodzeniu
w koci w okresie wzrostu ju przy nateniu wynoszcym 3,6 W/cm 2 pojawia si pogrubienie okostnej, a nastpnie w
zmienionych miejscach dochodzi do zamania
powoduje przekrwienie tkanek stawu
pobudzenie osteogenezy
przyspieszony zrost zama i staww rzekomych
7. Na tkank nerwow:
w dawkach terapeutycznych maj dziaanie lecznicze
wiksze natenia prowadz do zaburze czucia, porae nerwowych (zwykle przejciowych)
Terapia
W doborze dawek stosuje si zasad Arndta-Schultza
bodce sabe dziaaj podtrzymujco na procesy yciowe
bodce rednie dziaaj usprawniajco (aktywujco)
bodce silne maj wpyw niekorzystny (hamujcy)
ZASTOSOWANIE MEDYCZNE:
diagnostyka ultradwiki o wysokiej czstotliwoci (3-10
w chirurgii mniejsze krwawienie
MHz)
przy usuwaniu tkanki tuszczowej
stomatologia ultradwiki o niskiej czstotliwoci
transdermalne podawanie lekw sonoforeza
terapia nowotworw zogniskowane wizki o duym
nateniu
Sonoforeza zabieg polegajcy na transdermalnym wprowadzeniu lekw przy udziale ultradwikw
ogrzanie ultradwikami podnosi energi kinetyczn czsteczek leku oraz czsteczek bony komrkowej
dziaa rozszerzajco na drogi przenikania takie jak mieszki wosowe, gruczoy potowe
zwikszaj ukrwienie w miejscu dziaania
WSKAZANIA:
zespoy blowe w chorobie zwyrodnieniowej krgosupa
neuralgie
ble poamputacyjne

szczkocisk
blizny

PRZECIWWSKAZANIA: nowotwory, cia, czynna grulica, ostre procesy zapalne, implanty, niezakoczony wzrost koci

WYKAD 9

Rozwj technik uzyskiwania obrazw wewntrz ciaa

techniki rentgenowskie
scyntygrafia
ultrasonografia
jednofotonowa emisyjna tomografia komputerowa SPECT (single-photon emission computed tomography)
emisyjna tomografia pozytonowa PET (positron emission tomography)
tomografia jdrowego rezonansu magnetycznego NMR (nuclear magnetic resonance), zwana te MRI (magnetic
resonance imaging)

Uniwersalno techniki NMR

NMR zdobya najszersze zastosowanie w diagnostyce, gdy mona j zastosowa do uzyskania obrazw niemal wszystkich
tkanek organizmu. Wiele informacji diagnostycznych uzyskiwanych technik NMR jest niemoliwe do osignicia innymi
sposobami. Ponadto NMR pozwala na osignicie wyjtkowo dobrych kontrastw w obrbie tkanek mikkich. Odnosi si to
szczeglnie do mzgu, ktry zamknity w czaszce jest trudny do uwidocznienia innymi technikami.
Konwencjonalny NMR
NMR jako metoda obrazowania uywany jest od pocztku lat 80-tych. Podstawy fizyczne rezonansu magnetycznego s
znane od 1946 roku. W 1952 roku obie grupy otrzymay za to odkrycie nagrod Nobla. Od tego czasu NMR sta si szeroko
stosowan metod w fizyce i chemii jako standardowa metoda spektrograficzna.
Informacje tworzce obraz NMR
Tomografia NMR umoliwia uzyskiwanie:

map gstoci rozkadu jder atomw wodoru (protonw) w badanych narzdach

map rozkadu czasw relaksacji protonw w badanych tkankach
dokonywania analiz spektroskopowych in vivo w wybranych lokalizacjach badanych narzdw wielu zwizkw
zawierajcych takie pierwiastki jak 1H, 13C, 31P

Dowiadczenie Oersteda
Ustawiona pod przewodnikiem elektrycznym iga magnetyczna zmienia swoje pooenie po zasileniu przewodnika prdem
elektrycznym co pokazuje, i wok przewodnika wytwarza si pole magnetyczne.

Moment pdu jdra (spin)

Jdro atomowe ma mas, wykonuje ono ruch obrotowy, tzn. e posiada moment pdu K (mvr) zwany spinem.
Kade jdro atomowe scharakteryzowane jest przez dwie wielkoci

spin jdrowy K
moment magnetyczny jdra

-jdrowy wspczynnik giromagnetyczny, charakteryzuje waciwoci magnetyczne jdra

Warto spinu jdrowego

I- liczba spinowa
=h/2
Dla rnych jder liczba spinowa moe przyjmowa wartoci 0,1/2, 1, 3/2.....
Magnetyczny rezonans jdrowy mona obserwowa dla jder, ktrych I=/=0
Jdro wodoru 1H ma I=1/2

Jeeli na ciao posiadajce moment pdu dziaa para si, to takie ciao wykonuje ruch precesyjny.

Obsadzenie stanw energetycznych w zewntrznym polu magnetycznym

Na-liczba jder w pozycji antyrwnolegej
Nr-liczba jder w pozycji rwnolegej

Bo=o,5T, T=25C
Na /Nr=999995/100003=0,999992
W prbce zawierajcej niemal 2 miliony jder atomowych 1000003 dipoli ma zwrot rwnolegy z B a 999995 jest
skierowane antyrwnolegle.
Nadwyyka wektorw o zwrocie rwnolegym wynosi tylko 8 dipoli.
Ta niewielka nadwyka daje 1017 jder/g tkanki i z niej wynika wypadkowy wektor namagnesowania M.

Wprowadzenie dipoli magnetycznych w obrb staego B powoduje dwa zjawiska:

-ustawienia si ich (rwnolegle bd antyrwnolegle) wzdu Bo
-wykonywania przez dipole ruchw precesyjnych wok osi rwnolegej do kierunku Bo

Zmiana kierunku wektora wypadkowego M:

jeeli na jdra atomowe wykonujce ruch precesyjny o czstotliwoci f skierujemy (prostopadle do B) fal
elektromagnetyczn o identycznej f , to energia tej fali zostanie pochonita przez jdro znajdujce si w niszym stanie
energetycznym
pochaniane fale maj czstotliwoci z zakresu fal radiowych, tzw. impuls RF (Radio-Frequency); pochonicie energii fali
spowoduje przejcie pewnej liczby jder w wyszy stan energetyczny czyli ustawienie antyrwnolege
spowoduje to zmian kierunku ustawienia wypadkowego wektora namagnesowania M prbki, w stosunku do
pierwotnego kierunku narzuconego przez zewntrzne stae pole magnetyczne

Definicja NMR
NMR zjawisko rezonansowego pochaniania energii fali elektromagnetycznej (o czstotliwoci radiowej) przez jdra
atomw znajdujcych si w silnym staym polu magnetycznym; konsekwencj pochonicia energii przez prbk jest zmiana
kierunku jej wypadkowego wektora namagnesowania M.
Poniewa pochonicie energii jest moliwe tylko przy rwnoci czstotliwoci ruchw precesyjnych jder i czstotliwoci fali
elektromagnetycznej nioscej energi, to zjawisko nazywane jest w skrcie rezonansem magnetycznym.
Odchylenie wektora M od kierunku B0 zaley od czasu trwania impulsu o czstotliwoci radiowej (RF).

Skadowe wypadkowego M:
poza zmian kierunku, zwrotu dipola magnetycznego jdra z rwnolegego na antyrwnolegy wzbudzajca fala
elektromagnetyczna dokonuje jednoczenie synchronizacji fazy procesji poszczeglnych jder, co przejawia si powstaniem
namagnesowania poprzecznego MT.
odchylony od swego pierwotnego kierunku wektor M zawiera dwie skadowe: podun M L i porzeczn MT

Relaksacja
o dostarczenie energii impulsem RF odchyla chwilowe obsadzenie energetyczne od stanu rwnowagowego
o ten chwilowy wyszy stan energetyczny wraca do poziomu wyjciowego
o zjawisko powrotu obsadzenia stanw energetycznych do zgodnego z rozkadem Boltzmana nazywamy relaksacj
Wykrywanie rezonansu
Wirujca malejca w czasie skadowa Mxy indukuje w umieszczonej na osi y cewce napicie tzw. sygna swobodnej
precesji FID.

Powstawanie sygnau FID (Free Induction Decay)

Relaksacja poduna powrt skadowej ML do stanu wyjciowego

Czas relaksacji podunej T1

Definicja: Czas po ktrym skadowa ML osiga 63% swojej dugoci maksymalnej nazywamy czasem relaksacji podunej T 1
Po czasie duszym ni 3-4 T1 proces odrastania wektora T1 mona uzna za zakoczony.

Relaksacja poprzeczna powrt skadowej MT do 0.

Czas relaksacji poprzecznej T2

Definicja: czas po ktrym skadowa MT spada o 63% swojej dugoci maksymalnej nazywamy czasem relaksacji
poprzecznej T2.
Przyczyny relaksacji
zjawiska decydujce o powrocie skadowej ML do stanu wyjciowego czyli oddziaywania spin sie
zjawiska decydujce o powrocie skadowej MT od wartoci maksymalnej do 0 czyli oddziaywania spin spin
Najwaniejsze cechy relaksacji podunej:
odrost wektora ML spowodowany jest powrotem jder atomowych z wyszego na niszy poziom energetyczny z
jednoczesn reorientacj ich momentw magnetycznych,
wynika to z oddziaywania wzbudzonych jder z lokalnymi polami magnetycznymi,
czas relaksacji T1 wydua si wraz ze wzrostem wody w tkance,
obecno paramagnetykw skraca czas T1,
T1 jest duszy w silniejszych polach magnetycznych.
Najwaniejsze cechy relaksacji poprzecznej:
zanik wektora MT wynika z utraty spjnoci fazy procesji jder,
bezporedni przyczyn jest rna prdkoci precesji jder wywoana niejednorodnoci pola magnetycznego,
T2 wydua si ze wzrostem ruchliwoci moleku, proporcjonalnej do stopnia uwodnienia tkanki,
obecno substancji paramagnetycznych skraca czas relaksacji T 2.
Czas relaksacji T1 i T2
T1 i T2 s silnie zwizane z fizykochemicznymi i strukturalnymi waciwociami poszczeglnych tkanek,
T1 i T2 zale od proporcji pomidzy wod woln a wod zwizan,
w czystej wodzie czasy T1 = T2 = 3s,
dla lodu T1 wydua do 600s a czas T2 skraca do 10s (rnica 7 rzdw wielkoci).

Wpyw ruchliwoci moleku na czasy relaksacji

Powstawanie kontrastu midzy tkankami

Jak si mierzy czas relaksacji podunej T(1)

sygna NMR z pojedynczego woksela rejestrujcy czas T 1 (woksel- w grafice trjwymiarowej najmniejszy element
przestrzeni, w pewnym sensie odpowiednik piksela w grafice dwuwymiarowej)
powstawanie kontrastu pomidzy tkankami o rnych czasach relaksacji. Sabszy sygna z tkanki A (wolniejsze odtwarzanie
wektora M) daje ciemniejszy obraz na krku przedstawiajcym piksel.
Obrazy NMR
obrazy NMR przedstawiaj rn jasno pikseli odpowiadajcych rozkadowi wokselach jednego z trzech poniszych
parametrw:
o gstoci protonw,
o czasw relaksacji T1
o czasw relaksacji T2

rodki kontrastujce w NMR

-dobre waciwoci magnetyczne
-warto sygnau NMR powinna zalee od steenia substancji kontrastujcej
-atwo czy si z nonikiem
-szybka usuwany z organizmu
Kwestie bezpieczestwa zwizane z NMR
-nie ma dowodw na szkodliwo dla zdrowia
-osoby z rozrusznikami serca nie mog by badane
-obiekty ferromagnetyczne (implanty, biuteria) nie powinny znajdowa si w pobliu
-dane na nonikach magnetycznych mog zosta zniszczone
Spektroskopia NMR
-jdro pozostaje w interakcji z otoczeniem
-konfiguracja elektronowa w atomie zaley od typu wizania i grupy chemicznej
-zewntrzne pole magnetyczne B oddziaywuje na jdra i elektrony, zmieniona w atomie konfiguracja elektronowa
spowodowana wizaniami chemicznymi wywiera wpyw na jdra
-to magnetyczne sprzenie pomidzy jdrem a elektronami powoduje tzw. przesunicie chemiczne