Marek Jekel

Poznad przeszod
Wiek XX
Zakres podstawowy
Program nauczania do historii dla szk ponadgimnazjalnych

Spis treci

1. Oglna charakterystyka programu .. 3

2. Zgodnod programu z podstaw programow ksztacenia oglnego . 3
3. Treci przedmiotu historia zawarte w podstawie programowej ksztacenia oglnego .. 4
4. Cele ksztacenia i wychowania .. 7
5. Materia nauczania wraz z odniesieniami do podstawy programowej . 9
6. Procedury osigania szczegowych celw edukacyjnych . 26
7. Proponowane formy kontroli oraz metody oceny osignid uczniw .. 32

1. OGLNA CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU

Prezentowany program nauczania jest zgodny z zaoeniami zawartymi w Rozporzdzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (DzU z 15 stycznia 2009
r., nr 4, poz. 17), a take wytycznymi zamieszczonymi w Rozporzdzeniu MEN z 8 czerwca 2009 r.
o dopuszczeniu do uytku szkolnego programw wychowania przedszkolnego i nauczania, a take
podrcznikw (DzU z 10 czerwca 2009 r., nr 89, poz. 730).
Program odnosi si do treci podstawy programowej czwartego etapu edukacyjnego w zakresie
podstawowym w pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej oraz okrelonych w tym dokumencie
umiejtnoci ucznia. Materia, do ktrego odnosi si program, kooczy cykl nauczania rozpoczty
w gimnazjum i obejmuje fakty z historii XX w. Realizacj tych treci przedmiotowych uatwi
podrcznik Poznad przeszod. Wiek XX oraz bogata obudowa dydaktyczna.
Gwnym celem programu nauczania Poznad przeszod. Wiek XX jest wspomaganie ksztacenia
modziey wiadomej dziedzictwa kulturowego i miejsca w demokratycznym spoeczeostwie.
Publikacj przygotowano dla nauczycieli pierwszych klas szk ponadgimnazjalnych prowadzcych
zajcia dydaktyczne z historii w zakresie podstawowym. Realizacja programu bdzie przebiegaa
zgodnie z porzdkiem chronologicznym, z uwzgldnieniem ujcia problemowego, co umoliwi
przekazanie uczniom niezbdnej wiedzy o wydarzeniach XX w. Akcent pooono zwaszcza na
zagadnienia zwizane z szeroko rozumianym dziedzictwem kulturowym, personalistycznym
przedstawianiem procesu dziejowego, a take edukacj regionaln. W aspekcie regionalnym
odwoano si do dowiadczeo rodzinnych i rodowiskowych uczniw. Program umoliwia take
nauczycielowi pogbianie wiedzy i umiejtnoci uczniw w zakresie analizy rde historycznych,
pozwala realizowad nauczanie holistyczne, uwzgldniajce wspprac z nauczycielami innych
przedmiotw. Dziki zaprezentowaniu rnych sposobw interpretacji historii moliwe jest
uwiadomienie jej ponadprzedmiotowoci oraz podkrelenie znaczenia samodzielnego mylenia oraz
tolerancji.
Historia Polski, chod czciowo wyodrbniona, zostaa cile skorelowana z dziejami powszechnymi,
ktrych jest integraln czci. Widoczne jest to zwaszcza w kwestiach procesw historycznych
i wkadu Polakw w dorobek cywilizacji europejskiej.
Celem programu jest nie tylko pomoc nauczycielom w przygotowywaniu uczniw do nauki historii
w zakresie rozszerzonym, lecz take umoliwienie ksztacenia umiejtnoci ponadprzedmiotowych
u osb, ktre wybior inny profil ksztacenia. Dziki propozycjom zastosowania metod
aktywizujcych program uatwia inicjowanie samodzielnego zdobywania wiedzy przez uczniw oraz
ksztatowania ich zainteresowao.
2. ZGODNOD PROGRAMU Z PODSTAW PROGRAMOW KSZTACENIA OGLNEGO
Nowa podstawa programowa pozwala na przeprowadzenie pogbionej analizy wydarzeo i zjawisk
XX w. Zawarta w niej propozycja cezur czasowych jest zgodna z rozwizaniami obowizujcymi
w dwudziestowiecznej historiografii. Umoliwiaj one omwienie historii XX i pocztku XXI w. bez
koniecznego do tej pory popiechu, ktry wiza si z tym, e w ostatniej klasie szkoy
ponadgimnazjalnej zajcia lekcyjne kooczyy si ju w kwietniu. Dziki tej zmianie uczniowie bd
mogli lepiej zrozumied otaczajc ich rzeczywistod spoeczn, polityczn i kulturow. Nauczyciele
powinni zwrcid szczegln uwag na wiedz i umiejtnoci, ktre pozwol uczniom aktywnie

uczestniczyd w sporach dotyczcych wanych problemw XX w. oraz pomog w ksztatowaniu

postaw wiadomych obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
W tabeli przedstawiono liczb jednostek lekcyjnych przypadajcych na poszczeglne okresy historii
powszechnej i historii Polski XX w.
Cezury czasowe i propozycje liczby jednostek tematycznych
Materia nauczania

Liczba jednostek
tematycznych

wiat po I wojnie wiatowej

II Rzeczpospolita

II wojna wiatowa

Polacy podczas II wojny wiatowej

Polska i wiat po II wojnie wiatowej

Polska i wiat w II poowie XX w.

Upadek komunizmu wiat w nowej epoce

3. TRECI PRZEDMIOTU HISTORIA W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Na realizacj treci nauczania przedmiotu historia w szkole ponadgimnazjalnej przewidziano
w klasie pierwszej 2 godziny w tygodniu. Poniej przytoczono fragment rozporzdzenia dotyczcy
celw i treci nauczania historii (DzU z 15 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17).
Cele ksztacenia wymagania oglne:
I. Chronologia historyczna:
uczeo porzdkuje i synchronizuje fakty z historii powszechnej oraz dziejw ojczystych, dostrzega
zmiennod i dynamik wydarzeo, a take cigod procesw historycznych.
II. Analiza i interpretacja historyczna:
uczeo analizuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w kontekcie epoki, uwiadamia sobie
zalenoci pomidzy rnymi dziedzinami ycia spoecznego, rozpoznaje rodzaje rde, ocenia ich
przydatnod do wyjaniania problemw historycznych, dostrzega wielod perspektyw badawczych
oraz rozmaite moliwoci interpretacji historii i ich przyczyny.
III. Tworzenie narracji historycznej:
uczeo tworzy narracj historyczn w ujciu przekrojowym lub problemowym, dostrzega problem
i buduje argumentacj, uwzgldniajc rne aspekty procesu historycznego, selekcjonuje
i hierarchizuje oraz czy informacje pozyskane z rnych rde.
Treci nauczania wymagania szczegowe:

1. Europa i wiat po I wojnie wiatowej.

Uczeo:
1.1.
opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na polityczne, gospodarcze, spoeczne i kulturowe,
1.2.
wyjania cele powoania i charakter Ligi Narodw,
1.3.
tumaczy polityk mocarstw wobec Niemiec po zakooczeniu I wojny wiatowej.
2. Odrodzenie paostwa polskiego po I wojnie wiatowej.
Uczeo:
2.1.
opisuje odrodzenie paostwa polskiego, jego granice i ssiadw,
2.2.
przedstawia i ocenia postanowienia traktatu wersalskiego dotyczce Polski,
2.3.
porwnuje cele i skutki powstania wielkopolskiego oraz trzech powstao lskich, wyjania
przyczyny i opisuje nastpstwa wojny polsko-bolszewickiej,
2.4.
charakteryzuje ustrj polityczny II Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji marcowej
z 1921 r.,
2.5.
wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji odrodzonego paostwa polskiego,
2.6.
wyjania cele i skutki reformy W. Grabskiego,
2.7.
ocenia wkad J. Pisudskiego i R. Dmowskiego w odbudow paostwa polskiego.
3. Kryzys demokracji w Europie Zachodniej.
Uczeo:
3.1.
przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa dojcia do wadzy B. Mussoliniego i A. Hitlera,
3.2.
porwnuje faszyzm z nazizmem, uwzgldniajc kwestie organizacji paostwa, ideologii oraz
polityki wobec spoeczeostwa,
3.3.
omawia i ocenia polityk paostw europejskich wobec Hitlera, wskazuje jej uwarunkowania.
4. System totalitarny w ZSRR.
Uczeo:
4.1.
opisuje okolicznoci dojcia do wadzy J. Stalina,
4.2.
opisuje zmiany polityczne, spoeczne i gospodarcze w ZSRR po dojciu do wadzy Stalina,
z uwzgldnieniem uprzemysowienia kraju, kolektywizacji rolnictwa wraz z jej nastpstwami (wielki
gd) i wielkiej czystki,
4.3.
porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich Niemiec i stalinowskiego Zwizku Radzieckiego.
5. Kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce.
Uczeo:
5.1.
wyjania przyczyny i skutki przewrotu majowego,
5.2.
porwnuje gwne postanowienia konstytucji marcowej z 1921 r. i konstytucji kwietniowej
z 1935 r.,
5.3.
wymienia charakterystyczne cechy rzdw sanacji, wskazuje rnice midzy demokracj
parlamentarn a rzdami autorytarnymi,
5.4.
opisuje gwne kierunki polityki zagranicznej II Rzeczypospolitej.
6. Gospodarka i spoeczeostwo II Rzeczypospolitej.
Uczeo:

6.1.
przedstawia struktur spoeczn, narodowociow i wyznaniow odrodzonego paostwa
polskiego, dostrzega przyczyny konfliktw spoecznych i narodowociowych,
6.2.
porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na wiecie i w Polsce, wskazuje jego specyficzne
cechy,
6.3.
opisuje osignicia gospodarcze w II Rzeczypospolitej, w tym budow portu w Gdyni
i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego,
6.4.
omawia gwne osignicia z dziedziny kultury i nauki w II Rzeczypospolitej.
7. II wojna wiatowa.
Uczeo:
7.1.
wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny wiatowej,
7.2.
omawia pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny wiatowej,
7.3.
ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mootow,
7.4.
sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe,
7.5.
przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu, opisuje przykady oporu ludnoci ydowskiej,
7.6.
przedstawia okolicznoci powstania koalicji antyfaszystowskiej, porwnuje postanowienia
konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie,
7.7.
omawia bezporednie skutki II wojny wiatowej, dzielc je na polityczne, spoeczne,
gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem przesiedleo ludnoci w rodkowej Europie.
8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami.
Uczeo:
8.1.
porwnuje cele oraz metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce,
8.2.
opisuje struktur polityczn i wojskow oraz dziaalnod Polskiego Paostwa Podziemnego,
ocenia historyczn rol Armii Krajowej,
8.3.
wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego, ocenia postaw
aliantw i Zwizku Radzieckiego wobec tego zrywu,
8.4.
analizuje zmiany terytorialne, straty ludnociowe, kulturowe i materialne Polski poniesione
w nastpstwie II wojny wiatowej.
9. Sprawa polska w czasie II wojny wiatowej.
Uczeo:
9.1.
przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalnod polskiego rzdu na uchodstwie,
9.2.
omawia udzia Polakw w wysiku militarnym aliantw, sytuuje w czasie i przestrzeni
dziaania wojsk polskich na rnych frontach wojny,
9.3.
ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej.
10. wiat po II wojnie wiatowej.
Uczeo:
10.1. wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej, opisuje pocztki zimnej wojny,
10.2. opisuje okolicznoci oraz ocenia skutki powstania NRD i RFN,
10.3. charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje je na
mapie,

10.4. wymienia paostwa pozostajce w strefie wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia na

Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji w 1968 r.,
10.5. opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ,
10.6. wyjania znaczenie soboru watykaoskiego II dla przemian w Kociele katolickim
w 2. po. XX w.,
10.7. omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ,
10.8. wyjania przyczyny i charakter konfliktu bliskowschodniego,
10.9. omawia przemiany w Chinach po II wojnie wiatowej,
10.10. opisuje, wyjania i ocenia przemiany polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRR w latach
19451991,
10.11. charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne w Europie rodkowo-Wschodniej w 1989 r.,
10.12. opisuje zmiany kulturowe i spoeczne na wiecie po II wojnie wiatowej,
10.13. przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii Europejskiej.
11. Polska w systemie komunistycznym.
Uczeo:
11.1. wyjania okolicznoci przejcia wadzy w Polsce przez komunistw,
11.2. omawia system represji stalinowskich w Polsce, ocenia jego skutki,
11.3. przedstawia realia gospodarcze i spoeczne w PRL-u,
11.4. porwnuje przyczyny i skutki kryzysw z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r.,
11.5. ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa katolickiego w PRL-u.
12. Rozkad systemu komunistycznego w Polsce polska droga do suwerennoci.
Uczeo:
12.1. wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II dla przemian politycznych w Polsce,
12.2. wyjania przyczyny i skutki wydarzeo sierpniowych z 1980 r., ocenia rol Solidarnoci
w przemianach politycznych i ustrojowych w kraju,
12.3. przedstawia okolicznoci wprowadzenia i nastpstwa stanu wojennego,
12.4. wymienia i tumaczy najwaniejsze postanowienia okrgego stou,
12.5. charakteryzuje przemiany polityczne, spoeczno-gospodarcze i kulturowe po 1989 r.,
12.6. przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie wstpienia Polski do NATO oraz Unii Europejskiej.
4. CELE KSZTACENIA I WYCHOWANIA
Niniejszy program, przygotowany zgodnie z podstaw programow, zawiera szczegowe cele
ksztacenia i wychowania. Maj one umoliwid uczniom pogbienie mylenia historycznego poprzez
zrozumienie pojd oraz wanych zjawisk historycznych o rozmaitym podou, a take dostrzeenie ich
wpywu na wspczesnod. Pozwoli to na ksztatowanie wiadomych, aktywnych postaw
obywatelskich i patriotycznych uczniw.
A. Cele ksztacenia
1. W zakresie wiedzy:
sytuowanie wydarzeo i procesw w czasie oraz przestrzeni, wskazywanie faktw i procesw
ksztatujcych wspczesnod,
wskazywanie roli jednostek w ksztatowaniu wydarzeo XX w.,

 poznawanie dziejw swojej maej ojczyzny na tle wydarzeo i procesw zachodzcych w Polsce
i na wiecie.
2. W zakresie umiejtnoci:
analizowanie przyczyn i skutkw wydarzeo oraz procesw historycznych,
czerpanie wiedzy z analizy map i planw,
rozrnianie typw rde historycznych,
ksztatowanie umiejtnoci krytycznej analizy rde historycznych,
odrnianie faktw od opinii, wypracowywanie obiektywnej oceny wydarzeo i procesw
historycznych,
czenie informacji z rnych dziedzin nauki,
przygotowywanie wypowiedzi publicznych,
dokonywanie samodzielnej oceny wydarzeo i procesw historycznych,
przedstawianie wydarzeo i procesw historycznych w porzdku przyczynowo-skutkowym,
hierarchizowanie wydarzeo i procesw historycznych,
poszukiwanie i selekcja rde informacji.
3. W zakresie wiadomoci historycznej (rozumienia wydarzeo i procesw historycznych):
rozumienie pojd historycznych i posugiwanie si nimi,
dostrzeganie rnorodnoci kulturowej wspczesnego wiata,
zauwaanie zwizkw midzy histori regionu, Polski i Europy,
ocenianie zjawisk historycznych, wydarzeo wspczesnych, procesw kulturowych, spoecznych,
gospodarczych i politycznych, porzdkowanie wiedzy zgodnie z procesem historycznym,
nabywanie umiejtnoci wykorzystywania wiadomoci historycznych przy analizie wydarzeo
wspczesnych, procesw kulturowych, spoecznych, gospodarczych oraz politycznych.
B. Cele wychowania:
ksztatowanie postaw patriotycznych,
utrwalanie szacunku do symboli narodowych,
ksztatowanie przywizania do swojej maej ojczyzny,
doskonalenie umiejtnoci pracy w zespole,
rozwijanie szacunku wobec dokonao poprzednich pokoleo,
pogbianie postaw obywatelskich,
ksztatowanie postaw solidarnoci.

5. MATERIA NAUCZANIA PROGRAMU WRAZ Z ODNIESIENIAMI DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ

Materia nauczania zosta uoony chronologicznie i pogrupowany w dziay problemowe, ktrych celem jest rozwijanie u uczniw umiejtnoci mylenia
historycznego. Pooono tu akcent na dzieje Polski, przedstawione w kontekcie wydarzeo z historii powszechnej, a take na elementy dziejw regionalnych.
Rozdzia I: wiat po I wojnie wiatowej
Temat

Materia nauczania

Odniesienia do podstawy programowej.

Uczeo:

1. System wersalski

2. Odbudowa
powojenna i wielki
kryzys

postanowienia traktatu wersalskiego

powstanie Ligi Narodw
Niemcy po I wojnie wiatowej
traktaty z pozostaymi paostwami centralnymi (Austri, Wgrami, Bugari,
Turcj)
rewolucje w Niemczech i na Wgrzech
rozpad Austro-Wgier, powstanie nowych paostw w Europie: Polski,
Czechosowacji, Krlestwa SHS (Jugosawii), Litwy, otwy, Estonii, Finlandii
nowy ukad si w Europie
znaczenie terminw: system wersalski, demilitaryzacja, Liga Narodw,
Republika Weimarska, plebiscyt
skutki I wojny wiatowej (kryzys gospodarczy, zniszczenia wojenne, bezrobocie,
konflikty spoeczne)
powstanie i dziaalnod Ligi Narodw (zasady jej funkcjonowania i skad)
problemy narodowociowe, rozwj i kryzys demokracji w Europie
pierwsze koncepcje zjednoczenia Europy (R. Coudenhove-Kalergi Paneuropa)
przyczyny i przebieg wielkiego kryzysu gospodarczego (mechanizmy
gospodarcze, bezrobocie, kryzys instytucji paostwa)
metody walki z kryzysem (New Deal, rola prezydenta F.D. Roosevelta)

opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na polityczne,

gospodarcze, spoeczne i kulturowe (1.1)
tumaczy polityk mocarstw wobec Niemiec po
zakooczeniu I wojny wiatowej (1.3)
przedstawia i ocenia postanowienia traktatu
wersalskiego dotyczce Polski (2.2)

opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na polityczne,

gospodarcze, spoeczne i kulturowe (1.1)
wyjania cele powoania i charakter Ligi Narodw
(1.2)
porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na
wiecie i w Polsce, wskazuje jego specyficzne cechy
(6.2)

3. Kryzys demokracji w
Europie

4. ZSRR w okresie
midzywojennym

5. Kultura okresu
midzywojennego

znaczenie terminw: wielki kryzys gospodarczy, czarny czwartek, zasada

samostanowienia, mniejszod narodowa, interwencjonizm paostwowy, deflacja,
inflacja, hiperinflacja, New Deal
narodziny i rozwj woskiego faszyzmu (ideologia, dziaalnod partii
faszystowskiej, przejcie wadzy, budowa paostwa totalitarnego)
Niemcy po I wojnie wiatowej
powstanie i ideologia narodowego socjalizmu (nazizmu) w Niemczech
dojcie A. Hitlera do wadzy, budowa paostwa totalitarnego
spoeczeostwo III Rzeszy
zbrodnie hitlerowskie przed wybuchem II wojny wiatowej
faszyzm i autorytaryzm w innych krajach europejskich
znaczenie terminw: ustrj, ideologia, autorytaryzm, totalitaryzm, faszyzm,
marsz na Rzym, nazizm (narodowy socjalizm), NSDAP, duce, Fhrer,
antysemityzm, eugenika, system monopartyjny, indoktrynacja, noc
krysztaowa, ustawy norymberskie, propaganda, idea Paneuropy
ekspansja terytorialna Rosji Radzieckiej
funkcjonowanie gospodarki komunistycznej
przejcie wadzy przez J. Stalina, charakterystyka jego rzdw (walki frakcyjne,
czystki)
industrializacja i kolektywizacja, spoeczeostwo radzieckie
terror komunistyczny
polityka ZSRR wobec Niemiec
cele i dziaalnod Kominternu
znaczenie terminw: stalinizm, Komintern, komunizm wojenny, Nowa
Ekonomiczna Polityka, kuak, kolektywizacja, industrializacja, Guag, agry,
NKWD, kult jednostki, wielka czystka, gospodarka planowa
emancypacja kobiet i kryzys tradycyjnego modelu rodziny
rozwj owiaty
sekularyzacja spoeczeostwa

10

przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa dojcia

do wadzy B. Mussoliniego i A. Hitlera (3.1)
porwnuje faszyzm z nazizmem, uwzgldniajc
kwestie organizacji paostwa, ideologii oraz polityki
wobec spoeczeostwa (3.2)
omawia i ocenia polityk paostw europejskich
wobec Hitlera, wskazuje jej uwarunkowania (3.3)

opisuje okolicznoci dojcia do wadzy J. Stalina

(4.1)
opisuje zmiany polityczne, spoeczne i
gospodarcze w ZSRR po dojciu do wadzy Stalina, z
uwzgldnieniem uprzemysowienia kraju,
kolektywizacji rolnictwa wraz z jej nastpstwami
(wielki gd) i wielkiej czystki (4.2)
porwnuje totalitarne systemy hitlerowskich
Niemiec i stalinowskiego Zwizku Radzieckiego
(4.3)
opisuje nastpstwa wojny, dzieli je na
gospodarcze, spoeczne i kulturowe (1.1)

6. wiat na drodze ku
wojnie

rozwj techniki (wynalazki, rodki transportu publicznego, motoryzacja, kino,

radio, telewizja)
pocztki kultury masowej
wpyw rodkw przekazu na spoeczeostwo
nowe kierunki w architekturze i sztuce
znaczenie terminw: emancypacja, mass media, modernizm, ekspresjonizm,
futuryzm, dadaizm, surrealizm, funkcjonalizm, socrealizm, kultura masowa,
katastrofizm, egzystencjalizm
militaryzacja Niemiec
wojna domowa w Hiszpanii i jej kontekst midzynarodowy
ksztatowanie si osi RzymBerlinTokio pakt antykominternowski
polityka ekspansji paostw osi (wojna Woch z Cesarstwem Etiopii, aneksja
Albanii, podbj Chin przez Japoni)
Anschluss Austrii
konferencja w Monachium i jej nastpstwa
polityka ustpstw Zachodu wobec Niemiec i jej konsekwencje
znaczenie terminw: militaryzacja, pakt antykominternowski, Anschluss,
appeasement, protektorat, paostwa osi, aneksja, Guernica, Falanga, Legion
Condor

przedstawia okolicznoci oraz nastpstwa dojcia

do wadzy B. Mussoliniego i A. Hitlera (3.1)
omawia i ocenia polityk paostw europejskich
wobec Hitlera, wskazuje jej uwarunkowania (3.3)
wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze
przyczyny wybuchu II wojny wiatowej (7.1)

Rozdzia II: II Rzeczpospolita

1. Odrodzenie
Rzeczypospolitej

tworzenie si lokalnych orodkw polskiej wadzy (Polska Komisja

Likwidacyjna w Krakowie, Rada Narodowa dla lska Cieszyoskiego, Naczelna
Rada Ludowa)
powstanie Tymczasowego Rzdu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie,
zapowiedzi reform
odzyskanie niepodlegoci 11 listopada 1918 r.

11

przedstawia i ocenia postanowienia traktatu

wersalskiego dotyczce Polski (2.2)
opisuje odrodzenie paostwa polskiego, jego
granice i ssiadw (2.1)
wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji
odrodzonego paostwa polskiego (2.5)

2. Walki o wschodni
granic

powoanie i pierwsze reformy rzdu J. Moraczewskiego, rzd

I.J. Paderewskiego
postanowienia traktatu wersalskiego dotyczce Polski
trudnoci w unifikacji paostwa
sytuacja w maej ojczynie uczniw po zakooczeniu I wojny wiatowej
znaczenie terminw: naczelnik paostwa, unifikacja, paostwo unitarne
wizje paostwa oraz koncepcje granic R. Dmowskiego i J. Pisudskiego
problemy narodowociowe na wschodzie II Rzeczypospolitej
spr polsko-ukraioski o Galicj Wschodni
wojna polsko-bolszewicka (wyprawa na Kijw, Cud nad Wis, pokj
w Rydze i jego postanowienia)
problem Litwy rodkowej, bunt gen. L. eligowskiego i jego skutki
znaczenie terminw: koncepcja inkorporacyjna, koncepcja federacyjna, Cud
nad Wis, linia Curzona, bunt eligowskiego, Orlta Lwowskie

3. Walka o zachodni i
poudniow granic

przebieg i skutki powstania wielkopolskiego

powstania lskie
plebiscyty na Grnym lsku, Warmii, Mazurach i Powilu
konflikt o lsk Cieszyoski
znaczenie terminw: Bazar, plebiscyt, Rada Ambasadorw

4. Rzdy parlamentarne

pierwsze wybory parlamentarne

maa konstytucja z 1919 r.
zaoenia ustrojowe i oglna charakterystyka konstytucji marcowej
wybr G. Narutowicza na prezydenta i jego zabjstwo
polska scena polityczna przed zamachem majowym
reforma W. Grabskiego

12

ocenia wkad J. Pisudskiego i R. Dmowskiego

w odbudow paostwa polskiego (2.7)

porwnuje cele i skutki powstania

wielkopolskiego oraz trzech powstao lskich,
wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa wojny
polsko-bolszewickiej (2.3)
przedstawia struktur spoeczn,
narodowociow i wyznaniow wschodnich
obszarw odrodzonego paostwa polskiego,
dostrzega przyczyny konfliktw spoecznych
i narodowociowych (6.1)
opisuje odrodzenie paostwa polskiego, jego
granice i ssiadw (2.1)
przedstawia i ocenia postanowienia traktatu
wersalskiego dotyczce Polski (2.2)
porwnuje cele i skutki powstania
wielkopolskiego oraz trzech powstao lskich,
wyjania przyczyny i opisuje nastpstwa wojny
polsko-bolszewickiej (2.3)
charakteryzuje ustrj polityczny II
Rzeczypospolitej na podstawie konstytucji
marcowej z 1921 r. (2.4)
wyjania cele i skutki reformy W. Grabskiego
(2.6)
przedstawia polityk II RP wobec mniejszoci

5. Zamach majowy i rzdy

sanacji

6. Kultura i gospodarka II
Rzeczypospolitej

reforma rolna
polityka II RP wobec mniejszoci narodowych
charakterystyka rzdw parlamentarnych w latach 19191926
znaczenie terminw: republika, maa konstytucja, konstytucja marcowa,
kontrasygnata, Zgromadzenie Narodowe, bierne prawo wyborcze, system
parlamentarny, endecja, chadecja, ruch ludowy, partie prawicowe, partie
centrowe, wojna celna, numerus clausus
przyczyny i przebieg zamachu majowego
pocztki rzdw sanacji (powoanie rzdu premiera K. Bartla, wybr
I. Mocickiego na prezydenta)
nowela sierpniowa i konstytucja kwietniowa gwne zasady ustrojowe
konsekwencje uchwalenia konstytucji kwietniowej
mechanizmy sprawowania rzdw przez J. Pisudskiego
charakterystyka rzdw sanacji do 1935 r., rzdy pukownikw
prby konsolidacji opozycji, utworzenie Centrolewu, kongres krakowski
represyjna polityka obozu sanacyjnego wobec opozycji politycznej
mierd Pisudskiego, walka o wadz w obozie sanacji
polski autorytaryzm na tle europejskim
znaczenie terminw: przewrt majowy, autorytaryzm, pisudczycy, sanacja,
nowela sierpniowa, Generalny Inspektor Si Zbrojnych, rzdy pukownikw,
Centrolew, wybory brzeskie, proces brzeski, Bereza Kartuska, konstytucja
kwietniowa, Obz Zjednoczenia Narodowego, Front Morges, ONR-Falanga
nauka i szkolnictwo w II RP
kultura i sztuka w II RP
gospodarka II RP (podzia na Polsk A i B, trudnoci w integracji ziem
polskich)
reformy E. Kwiatkowskiego
osignicia gospodarcze w II RP (budowa Gdyni, Centralnego Okrgu
Przemysowego, pozostae inwestycje przemysowe)

13

narodowych
przedstawia struktur spoeczn,
narodowociow i wyznaniow odrodzonego
paostwa polskiego, dostrzega przyczyny
konfliktw spoecznych i narodowociowych (6.1)
wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji
odrodzonego paostwa polskiego (2.5)
wyjania przyczyny i skutki przewrotu
majowego (5.1)
wymienia charakterystyczne cechy rzdw
sanacji, wskazuje rnice midzy demokracj
parlamentarn a rzdami autorytarnymi (5.3)
porwnuje gwne postanowienia konstytucji
marcowej z 1921 r. i konstytucji kwietniowej
z 1935 r. (5.2)

omawia gwne osignicia z dziedziny kultury

i nauki w II Rzeczypospolitej (6.4)
porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na
wiecie i w Polsce, wskazuje jego specyficzne
cechy (6.2)
opisuje osignicia gospodarcze w II
Rzeczypospolitej, w tym budow portu w Gdyni

 znaczenie terminw: COP, magistrala wglowa, Polska A i B

7. Polityka zagraniczna II
Rzeczypospolitej

8. Polska w przededniu II
wojny wiatowej

sytuacja midzynarodowa II RP na pocztku lat dwudziestych sojusze

z Francj i Rumuni, znaczenie ukadw w Rapallo i Locarno dla Polski
idea polityki zagranicznej J. Pisudskiego (koncepcja Midzymorza)
polityka rwnowagi i rwnych odlegoci
relacje Polski z ssiadami (traktat o nieagresji z ZSRR, deklaracja
o niestosowaniu przemocy z Niemcami)
znaczenie terminw: Midzymorze, wojna prewencyjna, polityka
rwnowagi i rwnych odlegoci
zajcie Zaolzia
niemieckie propozycje wobec Polski w latach 19381939
rola ministra J. Becka w polskiej polityce zagranicznej
zblienie polsko-brytyjskie, odnowienie aliansu z Francj
pakt Ribbentrop-Mootow
sojusz z Wielk Brytani
aktywizacja polskiego spoeczeostwa w przededniu wojny
znaczenie terminw: eksterytorialny, Fall Weiss, pakt RibbentropMootow
sytuacja w regionie przed wybuchem II wojny wiatowej

i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego

(6.3)
opisuje gwne kierunki polityki zagranicznej
II Rzeczypospolitej (5.4)

omawia pooenie midzynarodowe Polski

w przededniu wybuchu II wojny wiatowej (7.2)
ocenia konsekwencje zawarcia paktu
Ribbentrop-Mootow (7.3)

Rozdzia III: II wojna wiatowa

1. Kampania
wrzeniowa

prowokacje niemieckie
pierwsze dni polskiej wojny obronnej (wojna byskawiczna blitzkrieg, bitwa
graniczna)
wypowiedzenie wojny Niemcom przez Wielk Brytani i Francj (dziwna
wojna na Zachodzie)
przebieg kampanii wrzeniowej

14

wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze

przyczyny wybuchu II wojny wiatowej (7.1)
sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty
II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe (7.4)
przedstawia okolicznoci powstania oraz

2. Podbj Europy
przez Stalina i Hitlera

3.Wojna Niemiec z
ZSRR

4. Polityka okupacyjna
Niemiec

wkroczenie wojsk radzieckich na ziemie Rzeczypospolitej

ewakuacja wadz paostwowych do Rumunii i ich internowanie, objcie funkcji
prezydenta przez W. Raczkiewicza
obrona i kapitulacja Warszawy
bilans polskiej wojny obronnej (ofiary wrd ludnoci cywilnej, straty wojsk
polskich i niemieckich)
znaczenie terminw: blitzkrieg, Schleswig-Holstein, bitwa graniczna, polskie
Termopile, Wehrmacht, Luftwaffe, dziwna wojna, internowanie
ekspansja Zwizku Radzieckiego: wojna w Finlandii, aneksja paostw batyckich
i Besarabii
ekspansja hitlerowskich Niemiec: napad na Dani i Norwegi, podbj paostw
Beneluksu, kampania francuska, okupacja Francji, utworzenie paostwa Vichy,
utworzenie Komitetu Wolnych Francuzw gen. Ch. de Gaullea, bitwa o Angli,
walki na Bakanach
znaczenie terminw: wojna zimowa, linia Mannerheima, republiki batyckie,
kolaboracja, quislingizm, Linia Maginota, paostwo Vichy, Komitet Wolnych
Francuzw, bitwa o Angli, operacja Lew Morski
plan Barbarossa
przebieg dziaao wojennych, sukcesy wojsk niemieckich do kooca 1941 r.
decydujce bitwy kampanii radzieckiej (Stalingrad, bitwa na uku Kurskim)
stosunek ludnoci cywilnej na terenach zajmowanych przez III Rzesz do
niemieckiego okupanta
znaczenie terminw: plan Barbarossa, wielka wojna ojczyniana, bitwa na
uku Kurskim
zaoenia polityki rasowej III Rzeszy
obozy koncentracyjne
Holokaust
postawy ludnoci wobec Holokaustu
reakcje spoeczeostw europejskich na okupacj (od kolaboracji po ruch oporu)

15

dziaalnod polskiego rzdu na uchodstwie (9.1)

sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty

II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe (7.4)

sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty

II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe (7.4)

przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu,

opisuje przykady oporu ludnoci ydowskiej (7.5)

5. Wojna poza Europ

6. Droga do
zwycistwa

zbrodnie hitlerowskie na okupowanych terenach

znaczenie terminw: okupacja, kolaboracja, ruch oporu, polityka rasowa,
getto, Generalny Plan Wschodni, ostateczne rozwizanie kwestii ydowskiej,
Holokaust, obozy zagady, obozy koncentracyjne, szmalcownicy
walki w Afryce Pnocnej, przyczyny wybuchu wojny japoosko-amerykaoskiej
wojna na Atlantyku w latach 19411943
atak Japooczykw na Pearl Harbor
ofensywa Japonii w Azji
znaczenie przystpienia Stanw Zjednoczonych do wojny
zmagania na Pacyfiku w latach 19411943
znaczenie terminw: pakt trzech, Afrika Korps, operacja Torch, wojna na
Pacyfiku, wilcze stada
konferencje Wielkiej Trjki w Teheranie i Jacie (gwni uczestnicy
i postanowienia)
ldowanie aliantw na Sycylii i w kontynentalnych Woszech
ofensywa wojsk radzieckich na froncie wschodnim w latach 19441945
ldowanie w Normandii
zajcie przez wojska radzieckie Europy rodkowo-Wschodniej
zdobycie Berlina i kapitulacja Niemiec
ofensywa Stanw Zjednoczonych na Pacyfiku w 1945 r.
zbombardowanie Hiroszimy i Nagasaki, kapitulacja Japonii
znaczenie terminw: Karta atlantycka, Wielka Trjka, porzdek jataoski,
operacja Overlord, taktyka abich skokw, kamikaze

sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty

II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe (7.4)

przedstawia okolicznoci powstania koalicji

antyfaszystowskiej, porwnuje postanowienia
konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie (7.6)
sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty
II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe (7.4)

Rozdzia IV: Polacy w latach II wojny wiatowej

1. Okupowana Polska

podzia administracyjny ziem polskich przez okupantw

polityka III Rzeszy wobec Polakw (eksterminacja elity narodowej, zbrodnie
dokonywane przez wkraczajc armi niemieck, wysiedlenia, wywzki do pracy

16

porwnuje cele oraz metody polityki niemieckiej

i radzieckiej w okupowanej Polsce (8.1)

2. Wadze polskie
podczas II wojny
wiatowej

3. Spoeczeostwo
polskie pod okupacj

4. Powstanie

w Niemczech)
polityka ZSRR wobec Polakw (faszowanie referendw, deportacje ludnoci
polskiej, paszportyzacja)
zbrodnia katyoska
znaczenie terminw: Generalne Gubernatorstwo, volkslista, gadzinwka,
paszportyzacja, sowietyzacja, referendum, deportacja, indoktrynacja, akcja AB,
Gestapo, granatowa policja
rzd polski na emigracji
Polskie Paostwo Podziemne (okolicznoci powstania, struktura, cele dziaania)
konspiracja, rne formy walki z okupantem
struktury militarne polskich ugrupowao politycznych w okresie okupacji
ukad Sikorski-Majski i jego postanowienia
ujawnienie zbrodni katyoskiej, zerwanie przez J. Stalina stosunkw z rzdem
polskim
katastrofa gibraltarska, objcie funkcji premiera przez S. Mikoajczyka
powoanie polskich wadz komunistycznych w ZSRR
znaczenie terminw: Polskie Paostwo Podziemne, sabota, dywersja, Kedyw,
Szare Szeregi, Delegat Rzdu RP na Kraj, rzd emigracyjny, Rada Narodowa,
sprawa katyoska, katastrofa gibraltarska, armia Andersa, ukad Sikorski-Majski,
ZPP, KRN
walka z polskoci
postawy ludnoci wobec okupantw
hitlerowskie obozy koncentracyjne i obozy zagady
zagada polskich ydw
konflikty etniczne na Kresach Wschodnich
znaczenie terminw: eksterminacja, NKWD, kochoz, zsyki, obozy
koncentracyjne, obozy zagady, UPA, zbrodnia katyoska, egota
ycie codzienne w maej ojczynie uczniw w okresie II wojny wiatowej
plan Burza powstanie warszawskie (przebieg walk, straty ludnoci, skutki

17

przedstawia okolicznoci powstania oraz

dziaalnod
rzdu II Rzeczypospolitej na uchodstwie (9.1)
ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej
w czasie II wojny wiatowej (9.3)

porwnuje cele oraz metody polityki niemieckiej i

radzieckiej w okupowanej Polsce (8.1)

opisuje struktur polityczn i wojskow oraz

warszawskie

polityczne i militarne)
polityka Wielkiej Trjki wobec powstania warszawskiego
dyskusja na temat oceny powstania
znaczenie terminw: akcja Burza, armia Berlinga, godzina W

dziaalnod Polskiego Paostwa Podziemnego, ocenia

historyczn rol Armii Krajowej (8.2)
wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu
powstania warszawskiego, ocenia postaw aliantw
i Zwizku Radzieckiego wobec tego zrywu (8.3)

5. Polacy w koalicji
antyhitlerowskiej

pocztki Polskich Si Zbrojnych

walki o Narwik
polscy lotnicy w bitwie o Angli
armia Andersa
dziaania polskiej marynarki wojennej
walki w Afryce
udzia polskich wojsk w walkach we Woszech i Francji
Polacy w walkach o Belgi i Holandi w latach 19441945
okolicznoci powstania oraz dziaania zbrojne 1. i 2. Armii Wojska Polskiego
znaczenie terminw: linia Gustawa, podhalaoczycy, karpatczycy,
kociuszkowcy, LWP

omawia udzia Polakw w wysiku militarnym

aliantw, sytuuje w czasie i przestrzeni dziaania
wojsk polskich na rnych frontach wojny (9.2)

Rozdzia V: Polska i wiat po II wojnie wiatowej

1. Nowy podzia
wiata

konferencja w Poczdamie
bilans wojny, traktaty pokojowe z Bugari, Wochami, Rumuni, Wgrami i Finlandi
powstanie ONZ
ekspansja komunizmu w Europie, elazna kurtyna
zmierzch dawnych mocarstw: Francji i Wielkiej Brytanii
pozycja USA i ZSRR na arenie midzynarodowej
doktryna Trumana
plan Marshalla i jego skutki dla Europy
rywalizacja mocarstw o wpywy w Azji, wojna koreaoska

18

omawia bezporednie skutki II wojny

wiatowej, dzielc je na polityczne, spoeczne,
gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem
przesunid ludnoci w rodkowej Europie (7.7)
wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji
antyhitlerowskiej, opisuje pocztki zimnej
wojny (10.1)
charakteryzuje sojusze polityczno-militarne
NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje je na

2. Pocztki wadzy
komunistw w Polsce

3. Odbudowa
powojenna

4. Polska w czasach
stalinizmu

powstanie NATO
zimna wojna
znaczenie terminw: reparacje powojenne, resorty siowe, elazna kurtyna, doktryna
Trumana, plan Marshalla, zimna wojna, Karta Narodw Zjednoczonych, pakt
pnocnoatlantycki
Manifest PKWN, powoanie Rzdu Tymczasowego w Lublinie
ustalenie nowych granic Polski
utworzenie Tymczasowego Rzdu Jednoci Narodowej
przesiedlenia ludnoci, akcja Wisa
walka z opozycj i podziemiem niepodlegociowym
referendum z 1946 r.
wybory w styczniu 1947 r. i ich konsekwencje
znaczenie terminw: PKWN, Kresy Wschodnie, akcja Wisa, pogrom, repatrianci,
Ziemie Odzyskane, WiN, proces szesnastu, PSL, referendum, podziemie
niepodlegociowe, Blok Demokratyczny
odbudowa zniszczeo wojennych
reforma rolna i nacjonalizacja przemysu
bitwa o handel
industrializacja kraju, gospodarka planowa (plan 3-letni, plan 6-letni)
przymusowa kolektywizacja wsi
znaczenie terminw: reforma rolna, nacjonalizacja przemysu, bitwa o handel,
gospodarka planowa, industrializacja, kolektywizacja, PGR, PKPG
proces przejmowania penej kontroli politycznej przez komunistw
utworzenie PZPR
represje wobec podziemia niepodlegociowego
walka z Kocioem katolickim, prby jego podporzdkowania wadzy
uchwalenie konstytucji w 1952 r.
kult jednostki, sowietyzacja kultury, socrealizm
propaganda, monopolizacja informacji

19

mapie (10.3)
omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
wyjania okolicznoci przejcia wadzy
w Polsce przez komunistw (11.1.)
analizuje zmiany terytorialne, straty
ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
poniesione w nastpstwie II wojny wiatowej
(8.4.)

analizuje zmiany terytorialne, straty

ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
poniesione w nastpstwie II wojny wiatowej
(8.4)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3)
omawia system represji stalinowskich
w Polsce, ocenia jego skutki (11.2)
ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa
katolickiego w PRL-u (11.5)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3)

5. Niemcy po II wojnie
wiatowej

6. Koniec stalinizmu

7. Polski Padziernik

stosunek wadzy do modego pokolenia

ycie spoeczne i polityczne w maej ojczynie ucznia w okresie stalinowskim
znaczenie terminw: PZPR, sowietyzacja, stalinizacja, socrealizm, kult jednostki,
odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne, nomenklatura, ZMP
powojenna polityka mocarstw wobec Niemiec
strefy okupacyjne w Niemczech, blokada Berlina Zachodniego
utworzenie RFN i NRD
powstanie berlioskie w czerwcu 1953 r.
budowa muru berlioskiego
znaczenie terminw: proces norymberski, denazyfikacja, dekartelizacja, Sojusznicza
Rada Kontroli, Bizonia, Trizonia, blokada Berlina Zachodniego, powstanie berlioskie,
mur berlioski, chadecja, Bundestag
ZSRR po II wojnie wiatowej
mierd J. Stalina i jej skutki polityczne
XX Zjazd KPZR, odwil w ZSRR
stosunki polityczne ZSRR z Jugosawi
ukad warszawski
powstanie wgierskie z 1956 r.
znaczenie terminw: odwil, destalinizacja, tajny referat Chruszczowa, ukad
warszawski, powstanie wgierskie
wpyw mierci J. Stalina na sytuacj polityczn w Polsce
walka frakcji wewntrz PZPR
Czerwiec 56 (wystpienia robotnikw w Poznaniu)
objcie funkcji I sekretarza KC PZPR przez W. Gomuk
zakooczenie odwily w Polsce
znaczenie terminw: stalinizm, odwil, frakcja partyjna, aparat bezpieczeostwa,
puawianie, natolioczycy, Czerwiec 56, polski Padziernik, towarzysz Wiesaw,
destalinizacja, bikiniarze

20

opisuje okolicznoci oraz ocenia skutki

powstania NRD i RFN (10.2)

opisuje, wyjania i ocenia przemiany

polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRR
w latach 19451991 (10.10)
wymienia paostwa pozostajce w strefie
wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia na
Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji
w 1968 r. (10.4)
omawia system represji stalinowskich
w Polsce, ocenia jego skutki (11.2)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3)
porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r. (11.4)
ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa
katolickiego w PRL-u (11.5)

1. Droga ku wsplnej
Europie

2. Daleki Wschd po II
wojnie wiatowej

3. Rozpad systemu
kolonialnego

4. Konflikty na Bliskim
Wschodzie

Rozdzia VI: Polska i wiat w II poowie XX wieku

rozwj integracji europejskiej
rozwj systemu demokratycznego w Europie Zachodniej
wsppraca gospodarcza paostw komunistycznych (RWPG)
znaczenie terminw: plan Schumana, EWWiS, EWG, Euroatom, Komisja Europejska,
Unia Europejska, Parlament Europejski, ukad z Schengen, RWPG
wojna domowa w Chinach, powstanie ChRL
rozwj Japonii
wojna koreaoska
konflikt wietnamski
dekolonizacja Indochin
znaczenie terminw: Wielki Skok, rewolucja kulturalna, czerwona ksieczka,
brudna wojna, Vietcong, Czerwoni Khmerzy
kryzys systemu kolonialnego po zakooczeniu II wojny wiatowej
uzyskanie niepodlegoci przez Indie
konflikt indyjsko-pakistaoski
dekolonizacja Azji
procesy dekolonizacyjne w Afryce
problemy krajw Trzeciego wiata
znaczenie terminw: mocarstwa kolonialne, system kolonialny, dekolonizacja, Trzeci
wiat, paostwa niezaangaowane, Rok Afryki, apartheid
powstanie Izraela
konflikt Izraela z paostwami arabskimi
problem palestyoski
wojny szeciodniowa i Jom Kippur
Bliski Wschd jako teren rywalizacji mocarstw
rewolucja islamska w Iranie, wojna iracko-iraoska
wojny w Zatoce Perskiej

21

przedstawia cele i gwne etapy rozwoju

Unii Europejskiej (10.13)
charakteryzuje sojusze polityczno-militarne
NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje je na
mapie (10.3)
opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego
nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ (10.5)
omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
omawia przemiany w Chinach po II wojnie
wiatowej (10.9)
opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego
nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ (10.5)

opisuje proces dekolonizacji oraz ocenia jego

nastpstwa, uwzgldniajc rol ONZ (10.5)
wyjania przyczyny i charakter konfliktu
bliskowschodniego (10.8)

5. Blok wschodni w
latach 60. i 70

6. Przemiany
spoeczne i kulturowe
w latach 60.

7. Maa stabilizacja

znaczenie terminw: Bliski Wschd, problem palestyoski, wojna szeciodniowa, wojna

Jom Kippur, rewolucja islamska, OWP, rewolucja islamska, muzumaoscy
fundamentalici
rzdy Chruszczowa
kryzys kubaoski
ZSRR pod rzdami Breniewa
interwencja w Czechosowacji
wycig zbrojeo
znaczenie terminw: kryzys kubaoski, ldowanie w Zatoce wio, doktryna Breniewa,
praska wiosna, wycig zbrojeo

zmiany obyczajowe, nowe tendencje w kulturze i modzie

ruchy kontestatorskie
terroryzm lewacki
ruchy kobiece
walka z segregacj rasow
laicyzacja spoeczeostw zachodnich
sobr watykaoski II
znaczenie terminw: komercjalizacja, feminizm, dzieci kwiaty, ruch hipisowski,
terroryzm, nauka spoeczna Kocioa katolickiego, ruch ekumeniczny
polityka gospodarcza i zagraniczna W. Gomuki
konflikt wadz z Kocioem katolickim
cechy charakterystyczne maej stabilizacji
Marzec 68 i Grudzieo 70
odsunicie od wadzy Gomuki
znaczenie terminw: opozycja wewntrzpartyjna, maa stabilizacja, obchody
Millenium, list duszpasterski biskupw, List 34, Marzec 68, komandosi,

22

opisuje, wyjania i ocenia przemiany

polityczne i spoeczno-gospodarcze w ZSRR
w latach 19451991 (10.10)
wymienia paostwa pozostajce w strefie
wpyww ZSRR, przedstawia wydarzenia na
Wgrzech w 1956 r. i w Czechosowacji
w 1968 r. (10.4)
omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
opisuje zmiany kulturowe i spoeczne po II
wojnie wiatowej (10.12)
wyjania znaczenie soboru watykaoskiego II
dla przemian w Kociele katolickim w 2. po.
XX w. (10.6)

charakteryzuje sojusze polityczno-militarne

NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje je na
mapie (10.3)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3)
porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r. (11.4)

antysemityzm, Grudzieo 70
8. Rzdy Edwarda
Gierka

polityka wewntrzna i zagraniczna E. Gierka

reforma administracyjna
inwestycje gospodarcze w czasach E. Gierka
zmiany w konstytucji
nowy kryzys gospodarczy
Czerwiec 76 (wystpienia robotnikw)
oywienie ruchw opozycyjnych
wybr kardynaa K. Wojtyy na papiea, jego pierwsza pielgrzymka do Polski
znaczenie terminw: cud gospodarczy na kredyt, Czerwiec 76 , opozycja, KOR, Wolne
Zwizki Zawodowe, drugi obieg, konklawe, Pewex, ROPCiO

ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa

katolickiego w PRL-u (11.5)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3.)
porwnuje przyczyny i skutki kryzysw
z 1956 r., 1968 r., 1970 r. oraz 1976 r. (11.4.)
wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II
dla przemian politycznych w Polsce (12.1.)

Rozdzia VII: Upadek komunizmu wiat w nowej epoce

1. Kryzys i upadek
komunizmu w
Europie

kryzys wewntrzny w ZSRR

wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu
ZSRR w latach 80. objcie rzdw w ZSRR przez M. Gorbaczowa (pierestrojka,
gasnost)
wzrost znaczenia si opozycyjnych w bloku paostw komunistycznych
problemy gospodarcze paostw demokracji ludowej
Jesieo Ludw
walka o wadz, rozpad ZSRR
znaczenie terminw: opozycja, KBWE, komitety helsioskie, Karta 77, pierestrojka,
gasnost, Jesieo Ludw, aksamitna rewolucja, Wsplnota Niepodlegych Paostw

2. Polska droga do
wolnoci

strajki latem 1980 r.

podpisanie porozumieo sierpniowych
powstanie NSZZ Solidarnod

23

wymienia paostwa pozostajce w strefie wpyww

ZSRR, przedstawia wydarzenia na Wgrzech w 1956
r. i w Czechosowacji w 1968 r. (10.4)
omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
opisuje, wyjania i ocenia przemiany w ZSRR
w latach 19451991 (10.10)
charakteryzuje przemiany spoeczno-polityczne
w Europie rodkowo-Wschodniej w 1989 r. (10.11)
przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii
Europejskiej (10.13)
przedstawia realia gospodarcze i spoeczne
w PRL-u (11.3)
ocenia polityczn i spoeczn rol Kocioa

 stan wojenny
nieudane prby reform gospodarczych
ostatnie lata PRL (zabjstwo ksidza J. Popieuszki, strajki w 1988 r. )
obrady i postanowienia okrgego stou
wybory czerwcowe w 1989 r. (klska komunistw)
znaczenie terminw: porozumienia sierpniowe, 21 postulatw, wydarzenia bydgoskie,
stan wojenny, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, obrady okrgego stou, Komitet
Obywatelski, lista krajowa, wybory czerwcowe, sejm kontraktowy

3. Polska po 1989 r.

powstanie koncepcji: wasz prezydent, nasz premier

wybr W. Jaruzelskiego na prezydenta
powstanie rzdu T. Mazowieckiego
przemiany ustrojowe
hiperinflacja i reformy gospodarcze L. Balcerowicza
ustpienie Jaruzelskiego, wybr na prezydenta L. Wasy
pierwsze demokratyczne wybory do parlamentu, uchwalenie maej konstytucji
w 1992 r.
wycofanie wojsk radzieckich z Polski
spory polityczne, bilans rzdw po 1991 r.
wstpienie Polski do NATO i Unii Europejskiej
znaczenie terminw: przemiany ustrojowe, hiperinflacja, reformy Balcerowicza,
gospodarka wolnorynkowa, sejm kontraktowy, wojna na grze, wybory powszechne,
lustracja, dekomunizacja

24

katolickiego w PRL-u (11.5)

wyjania znaczenie pontyfikatu Jana Pawa II dla
przemian politycznych w Polsce (12.1)
wyjania przyczyny i skutki wydarzeo sierpniowych
z 1980 r., ocenia rol Solidarnoci w przemianach
politycznych i ustrojowych (12.2)
przedstawia okolicznoci wprowadzenia
i nastpstwa stanu wojennego (12.3)
wymienia i tumaczy najwaniejsze postanowienia
okrgego stou (12.4)
charakteryzuje przemiany polityczne, spoecznogospodarcze i kulturowe po 1989 r. (12.5)
przedstawia okolicznoci i ocenia znaczenie
wstpienia Polski do NATO oraz Unii Europejskiej
(12.6)

4. Europa i wiat na
przeomie XX i XXI
w.

hegemonia Stanw Zjednoczonych

konflikty zbrojne po 1989 r. (wojna w Jugosawii, konflikty na terenie byego ZSRR)
interwencje zbrojne USA
atak na WTC, ogoszenie wojny z terroryzmem
wzrost znaczenia gospodarczego strefy azjatyckiej
znaczenie terminw: NAFTA, Al-Kaida, WTC, masakra na placu Tiananmen

przedstawia cele i gwne etapy rozwoju Unii

Europejskiej (10.13)

5. Wyzwania
wspczesnego
wiata

nowe rodki komunikacji i przekazu informacji

cechy wspczesnej kultury
rozwj turystyki i wypoczynku
rozwj gospodarki
zagroenia ekologiczne
wzrost kontrastw spoecznych, zderzenie cywilizacji i rodzce si konflikty
znaczenie terminw: internet, telefonia komrkowa, popkultura, amerykanizacja

opisuje zmiany kulturowe i spoeczne na wiecie

po II wojnie wiatowej (10.12.)

25

6. PROCEDURY OSIGANIA SZCZEGOWYCH CELW EDUKACYJNYCH

Jedn z najwaniejszych umiejtnoci nauczyciela jest dokonywanie wiadomego wyboru metod
edukacyjnych, tak aby byy dostosowane do treci nauczania, zdolnoci uczniw oraz moliwoci
organizacyjnych szkoy. Nauczyciel powinien dobrze znad swoich uczniw oraz byd wiadomym ich
mocnych i sabych stron, dziki czemu bdzie w stanie skorzystad z odpowiednich metod
dydaktycznych.
W praktyce szkolnej warto stosowad rozmaite metody nauczania. Jednym z najwaniejszych
kryteriw wyboru powinna byd ich skutecznod w odniesieniu do rnorodnych potrzeb uczniw
i zespow klasowych. Konieczne jest uwzgldnienie wykorzystania zmysw, procesu przetwarzania,
rodowiska i typw osobowoci.
Istnieje kilkanacie klasyfikacji metod nauczania. Najbardziej znany jest podzia na: konwencjonalne
(okrelane rwnie jako tradycyjne) oraz aktywizujce. Do tych pierwszych zaliczamy: wykad,
rozmow nauczajc lub opowiadanie. Za lista metod aktywizujcych, bardzo popularnych
w ostatnich latach, jest znacznie dusza i w dalszym cigu wzbogacana o nowe propozycje. Na
potrzeby procesu dydaktycznego adaptuje si take elementy charakterystyczne dla rnych
dziedzin, m.in. biznesu, psychologii czy teatru, takie jak: analiza SWOT, burza mzgw, szed
mylcych kapeluszy, drzewko decyzyjne, drama. Metody typowe dla przedmiotu historia to np.
praca z map czy tekstem rdowym, zadania umoliwiajce wymian pogldw oraz rozwizywanie
problemw.
Metody konwencjonalne:
1. Wykad
Podczas gdy opowiadanie jest charakterystyczne dla wczeniejszych etapw edukacji, wykad jest
nadal najczciej stosowan metod w praktyce szkoy ponadgimnazjalnej. Jego rola na tym etapie
edukacyjnym jest znaczca, dlatego e uczniowie s w stanie skupid uwag przez duszy czas oraz
myled abstrakcyjnie. Wykad polega na przedstawieniu przez nauczyciela nowego tematu
w uporzdkowany sposb, czsto z wasnym komentarzem. Pozwala to przekazad trudniejsze,
obszerne zagadnienia, zaprezentowad rnorodnod pogldw historykw oraz uksztatowad wrd
uczniw podane postawy. Planujc czas trwania wykadu i sposb jego prowadzenia, naley
uwzgldnid moliwoci koncentracji modziey. Aby przekaz by przejrzysty dla odbiorcw, powinien
zostad poprzedzony planem.
Przykadowe zagadnienia, do ktrych realizacji mona wykorzystad wykad:
narodziny i rozwj woskiego faszyzmu (I.3. Kryzys demokracji w Europie),
stosunki midzynarodowe w latach dwudziestych i w pierwszej poowie lat trzydziestych (I.6. wiat
na drodze ku wojnie),
polska scena polityczna (II.4. Rzdy parlamentarne),
konflikt z Kocioem katolickim (list biskupw polskich do biskupw niemieckich, obchody
Millenium) (VI.7. Maa stabilizacja).
2. Rozmowa nauczajca
Mimo e aktywizuje uczniw, jest zaliczana do metod konwencjonalnych. Warunkiem jej realizacji
jest posiadanie przez modych ludzi okrelonej wiedzy, do ktrej nauczyciel moe si odwoad.

26

Odpowiedzi uczniw wpywaj na przebieg rozmowy i pocigaj za sob kolejne pytania kierujcego
ni nauczyciela. Metoda ta suy wprowadzaniu nowych treci lub podsumowaniu prezentowanych
zagadnieo. Umoliwia zastosowanie zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach. Na lekcjach historii
w pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej nauczyciel moe odwoywad si do wiedzy uczniw
z innych przedmiotw (np. do literatury wojennej omawianej na lekcjach jzyka polskiego
w gimnazjum), programw publicystycznych, opowieci starszych osb z rodziny (np. dotyczcych
ycia w PRL-u). W takiej sytuacji tematyka lekcji staje si mniej odlega i abstrakcyjna.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc rozmowy nauczajcej:
postawy Polakw wobec okupanta (IV.3. Spoeczeostwo polskie pod okupacj),
problemy gospodarcze paostw demokracji ludowej (VII.1 . Kryzys i upadek komunizmu w Europie),
powstanie Solidarnoci i stan wojenny (VII.2. Polska droga do wolnoci).
Metody aktywizujce:
1. Metoda tekstu przewodniego
Technik t czsto wykorzystuje si w nauczaniu zawodowym, mona j jednak zaadaptowad take
do przedmiotw oglnoksztaccych. Tekst przewodni to rodzaj instrukcji, w ktrej zostay
zamieszczone kolejne etapy wykonania zadania, pytania pomocnicze, informacje o potrzebnych
materiaach, czas realizacji dwiczenia oraz oczekiwane rezultaty. Uczniowie wykonuj zadanie
samodzielnie i przekazuj efekty swojej pracy nauczycielowi lub prezentuj je na forum klasy.
Nauczyciel przygotowuje materiay potrzebne do realizacji dwiczenia oraz pomaga uczniom
rozwizywad problemy, np. stawia pytania pomagajce poprawnie wypenid przygotowany formularz.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc t metod:
spoeczne i gospodarcze skutki I wojny (I.2. Odbudowa powojenna i wielki kryzys),
konferencje Wielkiej Trjki w Teheranie i Jacie (III.6. Droga do zwycistwa),
rewolucja kulturalna w Chinach (VI.2. Daleki Wschd po II wojnie wiatowej),
powstanie koncepcji: wasz prezydent, nasz premier (VII.2. Polska droga do wolnoci).
2. Praca z map
Uczy sytuowania wydarzeo i procesw w czasie oraz przestrzeni. Wymaga od uczniw rozumienia
legendy mapy, a od nauczyciela planowania pracy i dostosowania stopnia trudnoci dwiczenia do
etapu edukacyjnego oraz poziomu umiejtnoci opanowanych przez modzie (od wyszukiwania
miejsc na mapie do porwnywania skomplikowanych procesw historycznych). W pierwszej klasie
szkoy ponadgimnazjalnej metoda ta ma najwiksze znaczenie przy zagadnieniach na temat zmian
politycznych oraz przebiegu dziaao wojennych, takich jak: ksztatowanie si granic II
Rzeczypospolitej, ekspansja hitlerowskich Niemiec, rozpad systemu kolonialnego po II wojnie
wiatowej. Uczniowie zainteresowani przedmiotem, planujcy wybr historii na egzaminie
maturalnym, musz mied moliwod zapoznania si ju w pierwszej klasie z zadaniami maturalnymi.
Naley proponowad im dodatkowe dwiczenia polegajce na analizie procesw gospodarczych
i spoecznych za pomoc mapy lub zadania wymagajce zestawiania rnych rde informacji
(kategoria taksonomiczna D).
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc pracy z map:
przebieg wojny polsko-bolszewickiej (II.2. Walki o wschodni granic),

27

 kryzys mocarstw kolonialnych i systemu kolonialnego po II wojnie wiatowej (VII.3. Rozpad systemu
kolonialnego).
3. Praca ze rdem historycznym
Metoda ta jest jednym z najwaniejszych sposobw zapoznawania uczniw z wydarzeniami,
procesami historycznymi oraz dorobkiem historiograficznym. Nauczyciel powinien korzystad na
lekcjach z rnych rde, odpowiednio stopniujc trudnoci. W pierwszej klasie szkoy
ponadgimnazjalnej naley zwrcid szczegln uwag na ksztacenie umiejtnoci krytycznych.
Uczniowie powinni potrafid ocenid intencje autora tekstu oraz jego wiarygodnod, odrnid opinie od
faktw, dostrzec elementy wiadczce o propagandowym charakterze rda. Omawianie historii
XX w. pozwala na wykorzystywanie take takich materiaw, ktre modzi ludzie mog samodzielnie
odnaled w domu czy bibliotece. Praca ze rdem moe byd take czci innej metody, np. projektu
czy portfolio.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad za pomoc pracy ze rdem historycznym:
ocena metod stosowanych przez paostwo totalitarne (I.4. ZSRR w okresie midzywojennym),
ustrj II Rzeczypospolitej po uchwaleniu konstytucji marcowej (II.4. Rzdy parlamentarne),
odwil w Polsce po mierci Stalina (V.7. Polski Padziernik).
4. Portfolio
Polega na gromadzeniu przez uczniw materiaw na wybrany temat. Uczniowie korzystaj z rnych
rde informacji, a zebrane wiadomoci, kserokopie, zdjcia czy ilustracje umieszczaj w teczce.
Portfolio moe byd jednym z elementw lekcji uczniowie tworz je wwczas z otrzymanych
materiaw. Najczciej jednak zadanie to proponuje si jako prac domow do przygotowywania na
okrelon lekcj lub zakooczenie semestru. W trakcie pracy t metod uczniowie rozwijaj
umiejtnoci wyszukiwania oraz selekcji informacji. Nauczyciel okrela czas, objtod i sposb
prezentacji pracy, kryteria jej oceny, form materiaw oraz zasady ich pozyskiwania.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc portfolio:
sytuacja w maej ojczynie uczniw po zakooczeniu I wojny wiatowej (II.2. i II.3. Walka o granic
wschodni, poudniow i zachodni II Rzeczypospolitej),
udzia Polakw w II wojnie wiatowej.(IV.5. Polacy w koalicji antyhitlerowskiej),
rewolucja obyczajowa lat 60, ruchy kontestatorskie (VI.6. Przemiany spoeczne i kulturowe lat 60.),
realia stanu wojennego w regionie (VII.2. Polska droga do wolnoci).
5. Mapa myli
Jest graficznym przedstawieniem poznawanego problemu oraz wzajemnych zwizkw pomidzy jego
poszczeglnymi aspektami. Uczniowie zapisuj na rodku kartki papieru haso gwne, do ktrego
nastpnie doczaj za pomoc strzaek kolejne elementy. Metoda ta uatwia porzdkowanie
zagadnieo i zrozumienie trudniejszych procesw historycznych. Mona j stosowad podczas lekcji
powtrzeniowych, podsumowao tematw (rekapitulacji pierwotnych) oraz prezentacji
wieloelementowych zjawisk i procesw historycznych (np. kultury, przemian gospodarczych
i spoecznych, wydarzeo o wielu przyczynach).
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad za pomoc mapy myli:

28

 przyczyny przewrotu majowego (II.5. Zamach majowy i rzdy sanacji),

ksztatowanie si komunistycznego orodka wadzy (V.2. Pocztki wadzy komunistw w Polsce),
przemiany w Azji Poudniowo-Wschodniej po II wojnie wiatowej (VI.2. Daleki Wschd po II wojnie
wiatowej).
6. Debata za i przeciw
W trakcie debaty za i przeciw klasa dzieli si na dwie grupy, ktre prezentuj przeciwne
stanowiska wobec okrelonego zagadnienia. Dziki tej metodzie uczniowie ucz si przedstawiad
wasny punkt widzenia. Aktywnie uczestnicz w dyskusji, poszukuj argumentw, porzdkuj
i przekazuj informacje. Nauczyciel moe wczeniej polecid analiz okrelonych problemw w domu.
Uczestnicy debaty musz znad zasady dyskursu (o przynalenoci do grupy moe decydowad
deklaracja ucznia lub przydzia losowy; istotne s te kolejnod oraz czas wystpieo).
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc debaty za i przeciw:
ocena polskiej polityki zagranicznej (II.7. Polityka zagraniczna II Rzeczypospolitej),
wyprowadzenie wojsk polskich z ZSRR (IV.2. Wadze polskie podczas II wojny wiatowej),
wprowadzenie stanu wojennego (VII.2. Polska droga do wolnoci).
7. Analiza SWOT
Metoda ta zostaa przejta z dziedziny zarzdzania. Uczniowie oceniaj wydarzenie, zjawisko
historyczne lub problem poprzez okrelenie jego mocnych i sabych stron, a take poprzez
dostrzeenie wynikajcych z nich szans oraz zagroeo.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc t metod:
scalanie trzech zaborw (II.1. Odrodzenie Rzeczypospolitej),
powstanie Izraela, pierwszy konflikt z Arabami (VI.4. Konflikty na Bliskim Wschodzie),
integracja europejska (VI.1. Droga ku wsplnej Europie),
8. Metaplan
Metaplan suy przedstawieniu kolejnych etapw analizy danego zagadnienia za pomoc schematu.
Graficzny sposb zapisu uatwia postawienie diagnozy sytuacji oraz znalezienie moliwego
rozwizania problemu. Podczas wykonywania metaplanu uczniowie odpowiadaj na pytania: Jak
jest? Jak powinno byd? Dlaczego nie jest tak, jak powinno byd?, a nastpnie formuuj wnioski.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc metaplanu:
sprawa polska w II wojnie wiatowej (IV.2. Wadze polskie podczas II wojny wiatowej),
powstanie wgierskie (V.6. Koniec stalinizmu).
9. Dyskusja
Uczniowie na forum klasy wymieniaj si wiedz, interpretacjami i ocenami. Dyskusja powinna
przebiegad wedug ustalonych regu. Zawsze naley j zakooczyd zebraniem wynikw oraz
podsumowaniem. Forma ta ma na celu poszerzenie wiadomoci na okrelony temat, zdobycie
umiejtnoci precyzowania wasnych stanowisk oraz uzasadniania ich. Moe take ksztatowad
pogldy, przekonania i postawy.

29

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc t metod:

specyfika polskiego autorytaryzmu i jego ocena (II.5. Zamach majowy i rzdy sanacji),
potpienie zbrodni hitlerowskich, proces w Norymberdze (V.5. Niemcy po II wojnie wiatowej),
komercjalizacja ycia, kryzys tradycyjnego systemu wartoci (VII.5. Wyzwania wspczesnego
wiata),
10. Dyskusja panelowa
W ramach tej metody nauczyciel lub uczniowie okrelaj temat panelu, wybieraj dyskutantw oraz
prowadzcego. Uczestnicy (eksperci) maj okrelony czas na przygotowanie si do polemiki oraz
przedstawienie swojego punktu widzenia. Po ich wystpieniach rozpoczyna si rozmowa. Pniej do
dyskusji wcza si take widownia, czyli pozostaa czd klasy. Na zakooczenie prowadzcy
przedstawia wnioski.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc dyskusji panelowej:
spr o powstanie warszawskie (IV.4. Powstanie warszawskie),
polityka II RP wobec mniejszoci narodowych (II.4. Rzdy parlamentarne).
11. Dyskusja punktowana
Metoda ta moe zastpid tradycyjne odpytywanie (po wczeniejszym zapoznaniu uczniw z tematem
dyskursu oraz zasadami punktacji). Kilka wybranych przez nauczyciela osb rozmawia na zadany
temat, a nauczyciel ocenia wiadomoci uczniw oraz sposb dyskusji. Punkty przyznawane s za
podanie odpowiednich argumentw lub za trafne merytorycznie komentarze do wypowiedzi
przeciwnikw. Odejmuje si je natomiast za bdne wypowiedzi oraz za niekulturalne zachowanie
podczas dyskusji.
Kryteria oceniania dyskusji punktowanej
Kryteria oceny

Punkty
1

Prezentacja informacji opartej na faktach

Zajcie konkretnego stanowiska w omawianej kwestii
Wskazanie rnic i/lub podobieostw
Komentarz do informacji lub jej uzupenienie
Zwrcenie uwagi na bd
Wypowied nie na temat, nieprzestrzeganie planu
Rozpoczcie dyskusji
Dodanie nowego wtku
Wcignicie do dyskusji osoby, ktra si jeszcze nie
wypowiadaa
Przerywanie i przeszkadzanie innym
Monopolizowanie dyskusji (np. wypowied powyej 1 minuty)
Atak osobisty (uwagi pod adresem uczestnikw dyskusji)
Ogem punktw
Ocena uzyskana przez ucznia

Uczestnicy
2

+3 p.
+2 p.
+2 p.
+1 p.
+1 p.
-2 p.
+1 p.
+1 p.
+1 p.
-3 p.
-2 p.
-2 p.

Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc dyskusj panelow:

miejsce Polski w systemie wersalskim (II.8. Polska w przededniu II wojny wiatowej),

30

 przyczyny upadku systemu komunistycznego (VII.1. Kryzys i upadek komunizmu w Europie)

12. Burza mzgw
Jest rodzajem dyskusji przejtej ze wiata biznesu, sucej zespoowemu rozwizywaniu trudnych
zadao. Uczniowie w krtkim czasie gromadz liczne konkurencyjne lub uzupeniajce si hipotezy
dotyczce postawionego problemu. Wszystkie zgaszane pomysy s zapisywane na tablicy, nie naley
ich oceniad ani komentowad. Na zakooczenie uczniowie przy pomocy nauczyciela wybieraj najlepsze
z zebranych propozycji.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc tej metody:
podobieostwa i rnice midzy pierwsz a drug wojn wiatow porwnanie celw i metod
prowadzenia walki, stosunku do ludnoci cywilnej, skutkw politycznych, gospodarczych
i spoecznych (I.1. System wersalski, I.2. Odbudowa powojenna i wielki kryzys, V.1. Nowy podzia
wiata),
cele polityki ZSRR wobec Polakw (IV.1.Okupowana Polska)
mierd J. Stalina, jej wpyw na sytuacj w Polsce (V.6. Koniec stalinizmu)
13. Debata oksfordzka
Metoda ta jest zbliona do dyskusji za i przeciw. Bierze w niej udzia klasa podzielona losowo na
dwie druyny propozycji i opozycji rozpatrujce problem z dwch rnych punktw widzenia.
Debat organizuje i prowadzi marszaek, ktry w niej bezporednio nie uczestniczy, lecz udziela gosu,
dyscyplinuje mwcw przekraczajcych czas wystpieo, dba o spokj i kulturalny przebieg dyskusji.
Pomaga mu sekretarz jego zadaniem jest informowanie uczestnikw zadania, ile czasu mog
jeszcze przemawiad.
Jako pierwszy wystpuje lider propozycji: definiuje tez oraz przedstawia ogln lini argumentacji
grupy, do ktrej naley. Nastpnie lider opozycji charakteryzuje stanowisko wasnego zespou.
Mwcy obu stron wypowiadaj si na przemian, a w kolejnych wystpieniach odnosz si do treci
wygoszonych przez prelegenta strony przeciwnej. Osoby zajmujce gos jako ostatnie podsumowuj
argumenty swoich zespow skontrastowane z wypowiedziami przeciwnikw, a take przedstawiaj
konkluzje.
W trakcie wystpieo mwcw pozostali uczniowie peni funkcj suchaczy, mogcych za zgod
uczestnikw debaty zadawad pytania lub uzupeniad przemwienia krtkimi informacjami. Po
wysuchaniu wszystkich wypowiedzi marszaek zarzdza otwart dyskusj, w ktrej kady ma prawo
zabrad gos zarwno publicznod, jak i dyskutanci. Wystpujcy reprezentuj na przemian strony
propozycji i opozycji, a rozpoczyna osoba opowiadajca si po stronie propozycji. Wymiana pogldw
trwa do momentu wypowiedzenia si wszystkich chtnych (czasami marszaek ogranicza ich liczb).
Kady z nich ma nie wicej ni minut na swoje wystpienie. Na zakooczenie marszaek niekiedy po
konsultacji z nauczycielem wskazuje zwycizcw debaty i przytacza argumenty na poparcie swojej
decyzji. Mona take zorganizowad gosowanie zaproszonych na debat goci, np. uczniw innej
klasy. Debat oksfordzk mona wykorzystywad zwaszcza przy tematach powtrzeniowych.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc t metod:
System wersalski to nie pokj, to zawieszenie broni na 20 lat (lekcja powtrzeniowa po rozdziale I).
Aby Polska rosa w si, a ludzie yli dostatniej ocena polityki gospodarczej Edwarda Gierka (VI.8.
Rzdy Edwarda Gierka)..

31

14. Projekt edukacyjny

Umoliwia czenie wiedzy z rnych przedmiotw. Jego istot jest samodzielna praca zespou
uczniw suca realizacji okrelonego przedsiwzicia, na podstawie wczeniej przyjtych zaoeo.
Najpierw nauczyciel zapoznaje uczniw z zagadnieniami, ktre mog zostad zrealizowane metod
projektu. Wsplnie z nimi wybiera temat oraz opracowuje cele projektu. Uczniowie pod kierunkiem
nauczyciela ustalaj etapy realizacji projektu i przygotowuj harmonogram dziaao. Nauczyciel
prowadzi konsultacje: wskazuje odpowiednie dziaania, pomaga dotrzed do rnych rde
informacji. Nadzoruje take systematycznod i postp prac, pomaga przezwyciad trudnoci, wspiera
dziaania uczniw. W ostatnim etapie uczniowie przedstawiaj zebrane informacje.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc projektu edukacyjnego:
ycie codzienne w maej ojczynie uczniw w czasie II wojny wiatowej (IV.3. Spoeczeostwo
polskie pod okupacj),
ycie spoeczne i polityka w maej ojczynie uczniw w okresie stalinowskim (V.4. Polska
w czasach stalinizmu),
skutki spoeczne i kulturowe integracji europejskiej (VI.1. Droga ku wsplnej Europie).
7. PROPONOWANE FORMY KONTROLI ORAZ METODY OCENY OSIGNID UCZNIW
Ocena osignid towarzyszy uczniom na wszystkich etapach ksztacenia i dotyczy wszelkich
elementw procesu dydaktycznego. Pozwala stawiad diagnozy, okrelad poziom przyswojenia wiedzy
oraz umiejtnoci wymienionych w podstawie programowej, wskazywad luki i sposoby ich
uzupenienia. Peni funkcj dydaktyczn i wychowawcz. Musi byd obiektywna, trafna, rzetelna oraz
jawna. Powinna mobilizowad uczniw do zdobywania wiedzy, a take do opanowywania nowych
umiejtnoci. Dlatego nauczyciel jest zobowizany ustalid jasne kryteria oceniania, przekazywad
informacje zwrotne oraz wprowadzad elementy samooceny i oceny koleeoskiej. Trzeba take
pamitad, e ocena pracy dydaktycznej nie zawsze jest wyraana wystawieniem stopnia. To rwnie
okazanie aprobaty lub dezaprobaty, opis, komentarz, recenzja. Ocenianie ksztatujce kadce nacisk
na te elementy oceny, ktre pozwalaj uczniowi uzyskad informacje dotyczce dalszej pracy, jest
wanym elementem pracy szkoy. Przedmiotowy system oceniania tworzy nauczyciel, uwzgldniajc
treci podstawy programowej, programu nauczania oraz wewntrzszkolny system oceniania.
Podzia form kontroli ze wzgldu na organizacj:
indywidualne (np. odpowiedzi ustne),
frontalne (np. prace klasowe, kartkwki kontroli podlega rwnoczenie caa klasa),
kondensacyjne (wikszod klasy wypenia zadania, kilku uczniw odpowiada).
Istotny jest rwnie podzia form kontroli ze wzgldu na miejsce w procesie dydaktycznym.
Nauczyciel moe kontrolowad postpy uczniw na bieco (podczas kadej lekcji) oraz sporadycznie
(za pomoc sprawdzianw przeprowadzanych po zrealizowaniu okrelonego dziau czy zakooczeniu
etapu edukacyjnego).
Metody kontroli wykorzystywane w szkole ponadgimnazjalnej:
odpowiedzi ustne (rozmowy nauczyciela z uczniami, udzia w dyskusji, dusze wypowiedzi na
okrelony temat)
kontrole pisemne (kartkwki, sprawdziany, testy kompetencyjne, rozprawki, zadania domowe)
dwiczenia praktyczne (np. sprawdzajce umiejtnod pracy z rnymi rdami historycznymi,
mapami itd.)

32

 referaty i odczyty (sprawdzajce umiejtnoci pozyskiwania informacji z rnych rde,

hierarchizowania ich, prezentowania wasnych pogldw z uyciem logicznie dobranych
argumentw, prowadzenia dyskusji)
prace pozalekcyjne (udzia w konkursach, olimpiadach, realizacje projektw).
Kada z metod musi zostad dostosowana do sprawdzanych umiejtnoci i wiedzy, a take
uwzgldniad indywidualne profile psychologiczne uczniw. Przy ich ocenianiu nauczyciel powinien
stosowad strategi holistyczn, ktra pozwoli na zbudowanie caociowego obrazu osignid. Proces
oceniania musi uwzgldniad analiz celw oraz treci ksztacenia zawartych w podstawie
programowej. Naley wzid go pod uwag przy planowaniu procesu dydaktycznego (cele powinny
byd formuowane operacyjnie). Nikt nie jest w stanie zweryfikowad caej wiedzy i wszystkich
umiejtnoci uczniw. Na podstawie podstawy programowej oraz programu nauczania naley wic
jasno okrelid treci, ktre maj podlegad kontroli i ocenie. Trzeba te sprecyzowad wymagania na
poszczeglne oceny przy kadej formie kontroli. Ocena powinna mied charakter ksztatujcy, tzn.
uczniowie musz mied moliwod uzyskania informacji o tym, co potrafi, oraz jakie wiadomoci
i umiejtnoci powinni uzupenid lub ksztacid.
Przy ocenianiu uczniw mona wykorzystad ponisz charakterystyk:
Poziom wymagao koniecznych (ocena dopuszczajca)
Uczeo:
ma niepen wiedz okrelon w podstawie programowej,
sytuuje najwaniejsze wydarzenia w czasie i przestrzeni,
rozpoznaje zwizki przyczynowo-skutkowe,
przedstawia przy pomocy nauczyciela wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej,
okrela rodzaj rda historycznego, odszukuje najwaniejsze informacje w rdle pisanym.
Poziom wymagao podstawowych (ocena dostateczna)
Uczeo:
ma niepen wiedz okrelon w podstawie programowej,
selekcjonuje podstawowe fakty,
wie fakty w aocuchy przyczynowo-skutkowe,
odnajduje najwaniejsze informacje zawarte w kilku rdach pisanych, dokonuje ich wsplnej
analizy,
odrnia fakty od opinii,
przeprowadza podstawowe rekonstrukcje genezy, mechanizmw przebiegu oraz konsekwencji
wybranego zjawiska z jednej paszczyzny procesu historycznego,
samodzielnie przedstawia wyniki swojej pracy w formie ustnej i pisemnej.
Poziom wymagao rozszerzajcych (ocena dobra)
Uczeo:
ma wiedz i umiejtnoci historyczne okrelone w podstawie programowej, potrafi si nimi
posuyd w typowych sytuacjach,
analizuje i porwnuje informacje zawarte w rnych rdach,
przeprowadza krytyczn analiz rde informacji,

33

 dokonuje wszechstronnej rekonstrukcji genezy, mechanizmw przebiegu oraz konsekwencji

wybranego zjawiska historycznego.
Poziom wymagao dopeniajcych (ocena bardzo dobra)
Uczeo:
ma wiedz i umiejtnoci historyczne okrelone w podstawie programowej, potrafi si nimi
posuyd w rnych sytuacjach problemowych,
analizuje i porwnuje dane zawarte w rnych rdach historycznych, potrafi je samodzielnie
zinterpretowad,
zauwaa rozmaite interpretacje wydarzeo i procesw historycznych,
samodzielnie ocenia postacie, wydarzenia i procesy,
aktywnie wykorzystuje swoj wiedz na lekcji i w trakcie zajd pozalekcyjnych,
formuuje problemy historyczne.
Poziom wymagao wykraczajcych (ocena celujca)
Uczeo:
ma wiedz i umiejtnoci wykraczajce poza podstaw programow; zna literatur historyczn,
potrafi zastosowad wiedz w rnych sytuacjach problemowych,
samodzielnie rozwija swoje zainteresowania,
startuje z sukcesami w konkursach i olimpiadach historycznych (zgodnie z Rozporzdzeniem
Ministra Edukacji Narodowej z 20 sierpnia 2010 r. zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie warunkw
i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania
sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych [DzU nr 156, poz. 1046] finalistom lub laureatom
olimpiad albo konkursw przysuguj oceny celujce; jednak ze wzgldu na ograniczony zasig
tematyczny programu pierwszej klasy szkoy ponadgimnazjalnej osignicie sukcesu w olimpiadzie
lub konkursie nie powinno decydowad o ocenie celujcej),
samodzielnie formuuje i rozwizuje problemy historyczne z wykorzystaniem popularnonaukowych
i naukowych rde informacji.

34