Professional Documents
Culture Documents
Poznad przeszod
Wiek XX
Zakres podstawowy
Program nauczania do historii dla szk ponadgimnazjalnych
Spis treci
Liczba jednostek
tematycznych
II Rzeczpospolita
II wojna wiatowa
6.1.
przedstawia struktur spoeczn, narodowociow i wyznaniow odrodzonego paostwa
polskiego, dostrzega przyczyny konfliktw spoecznych i narodowociowych,
6.2.
porwnuje przejawy kryzysu gospodarczego na wiecie i w Polsce, wskazuje jego specyficzne
cechy,
6.3.
opisuje osignicia gospodarcze w II Rzeczypospolitej, w tym budow portu w Gdyni
i utworzenie Centralnego Okrgu Przemysowego,
6.4.
omawia gwne osignicia z dziedziny kultury i nauki w II Rzeczypospolitej.
7. II wojna wiatowa.
Uczeo:
7.1.
wyjania polityczne, spoeczne i gospodarcze przyczyny wybuchu II wojny wiatowej,
7.2.
omawia pooenie midzynarodowe Polski w przededniu wybuchu II wojny wiatowej,
7.3.
ocenia konsekwencje zawarcia paktu Ribbentrop-Mootow,
7.4.
sytuuje w czasie i przestrzeni etapy oraz fronty II wojny wiatowej, wskazuje jej momenty
przeomowe,
7.5.
przedstawia przyczyny i skutki Holokaustu, opisuje przykady oporu ludnoci ydowskiej,
7.6.
przedstawia okolicznoci powstania koalicji antyfaszystowskiej, porwnuje postanowienia
konferencji w Teheranie, Jacie i Poczdamie,
7.7.
omawia bezporednie skutki II wojny wiatowej, dzielc je na polityczne, spoeczne,
gospodarcze i kulturowe, z uwzgldnieniem przesiedleo ludnoci w rodkowej Europie.
8. Ziemie polskie pod dwiema okupacjami.
Uczeo:
8.1.
porwnuje cele oraz metody polityki niemieckiej i radzieckiej w okupowanej Polsce,
8.2.
opisuje struktur polityczn i wojskow oraz dziaalnod Polskiego Paostwa Podziemnego,
ocenia historyczn rol Armii Krajowej,
8.3.
wyjania przyczyny i opisuje skutki wybuchu powstania warszawskiego, ocenia postaw
aliantw i Zwizku Radzieckiego wobec tego zrywu,
8.4.
analizuje zmiany terytorialne, straty ludnociowe, kulturowe i materialne Polski poniesione
w nastpstwie II wojny wiatowej.
9. Sprawa polska w czasie II wojny wiatowej.
Uczeo:
9.1.
przedstawia okolicznoci powstania oraz dziaalnod polskiego rzdu na uchodstwie,
9.2.
omawia udzia Polakw w wysiku militarnym aliantw, sytuuje w czasie i przestrzeni
dziaania wojsk polskich na rnych frontach wojny,
9.3.
ocenia polityk mocarstw wobec sprawy polskiej w czasie II wojny wiatowej.
10. wiat po II wojnie wiatowej.
Uczeo:
10.1. wyjania przyczyny i skutki rozpadu koalicji antyhitlerowskiej, opisuje pocztki zimnej wojny,
10.2. opisuje okolicznoci oraz ocenia skutki powstania NRD i RFN,
10.3. charakteryzuje sojusze polityczno-militarne NATO i Ukadu Warszawskiego, sytuuje je na
mapie,
poznawanie dziejw swojej maej ojczyzny na tle wydarzeo i procesw zachodzcych w Polsce
i na wiecie.
2. W zakresie umiejtnoci:
analizowanie przyczyn i skutkw wydarzeo oraz procesw historycznych,
czerpanie wiedzy z analizy map i planw,
rozrnianie typw rde historycznych,
ksztatowanie umiejtnoci krytycznej analizy rde historycznych,
odrnianie faktw od opinii, wypracowywanie obiektywnej oceny wydarzeo i procesw
historycznych,
czenie informacji z rnych dziedzin nauki,
przygotowywanie wypowiedzi publicznych,
dokonywanie samodzielnej oceny wydarzeo i procesw historycznych,
przedstawianie wydarzeo i procesw historycznych w porzdku przyczynowo-skutkowym,
hierarchizowanie wydarzeo i procesw historycznych,
poszukiwanie i selekcja rde informacji.
3. W zakresie wiadomoci historycznej (rozumienia wydarzeo i procesw historycznych):
rozumienie pojd historycznych i posugiwanie si nimi,
dostrzeganie rnorodnoci kulturowej wspczesnego wiata,
zauwaanie zwizkw midzy histori regionu, Polski i Europy,
ocenianie zjawisk historycznych, wydarzeo wspczesnych, procesw kulturowych, spoecznych,
gospodarczych i politycznych, porzdkowanie wiedzy zgodnie z procesem historycznym,
nabywanie umiejtnoci wykorzystywania wiadomoci historycznych przy analizie wydarzeo
wspczesnych, procesw kulturowych, spoecznych, gospodarczych oraz politycznych.
B. Cele wychowania:
ksztatowanie postaw patriotycznych,
utrwalanie szacunku do symboli narodowych,
ksztatowanie przywizania do swojej maej ojczyzny,
doskonalenie umiejtnoci pracy w zespole,
rozwijanie szacunku wobec dokonao poprzednich pokoleo,
pogbianie postaw obywatelskich,
ksztatowanie postaw solidarnoci.
Materia nauczania
1. System wersalski
2. Odbudowa
powojenna i wielki
kryzys
3. Kryzys demokracji w
Europie
4. ZSRR w okresie
midzywojennym
5. Kultura okresu
midzywojennego
10
6. wiat na drodze ku
wojnie
11
2. Walki o wschodni
granic
3. Walka o zachodni i
poudniow granic
4. Rzdy parlamentarne
12
6. Kultura i gospodarka II
Rzeczypospolitej
reforma rolna
polityka II RP wobec mniejszoci narodowych
charakterystyka rzdw parlamentarnych w latach 19191926
znaczenie terminw: republika, maa konstytucja, konstytucja marcowa,
kontrasygnata, Zgromadzenie Narodowe, bierne prawo wyborcze, system
parlamentarny, endecja, chadecja, ruch ludowy, partie prawicowe, partie
centrowe, wojna celna, numerus clausus
przyczyny i przebieg zamachu majowego
pocztki rzdw sanacji (powoanie rzdu premiera K. Bartla, wybr
I. Mocickiego na prezydenta)
nowela sierpniowa i konstytucja kwietniowa gwne zasady ustrojowe
konsekwencje uchwalenia konstytucji kwietniowej
mechanizmy sprawowania rzdw przez J. Pisudskiego
charakterystyka rzdw sanacji do 1935 r., rzdy pukownikw
prby konsolidacji opozycji, utworzenie Centrolewu, kongres krakowski
represyjna polityka obozu sanacyjnego wobec opozycji politycznej
mierd Pisudskiego, walka o wadz w obozie sanacji
polski autorytaryzm na tle europejskim
znaczenie terminw: przewrt majowy, autorytaryzm, pisudczycy, sanacja,
nowela sierpniowa, Generalny Inspektor Si Zbrojnych, rzdy pukownikw,
Centrolew, wybory brzeskie, proces brzeski, Bereza Kartuska, konstytucja
kwietniowa, Obz Zjednoczenia Narodowego, Front Morges, ONR-Falanga
nauka i szkolnictwo w II RP
kultura i sztuka w II RP
gospodarka II RP (podzia na Polsk A i B, trudnoci w integracji ziem
polskich)
reformy E. Kwiatkowskiego
osignicia gospodarcze w II RP (budowa Gdyni, Centralnego Okrgu
Przemysowego, pozostae inwestycje przemysowe)
13
narodowych
przedstawia struktur spoeczn,
narodowociow i wyznaniow odrodzonego
paostwa polskiego, dostrzega przyczyny
konfliktw spoecznych i narodowociowych (6.1)
wskazuje czynniki utrudniajce proces integracji
odrodzonego paostwa polskiego (2.5)
wyjania przyczyny i skutki przewrotu
majowego (5.1)
wymienia charakterystyczne cechy rzdw
sanacji, wskazuje rnice midzy demokracj
parlamentarn a rzdami autorytarnymi (5.3)
porwnuje gwne postanowienia konstytucji
marcowej z 1921 r. i konstytucji kwietniowej
z 1935 r. (5.2)
8. Polska w przededniu II
wojny wiatowej
prowokacje niemieckie
pierwsze dni polskiej wojny obronnej (wojna byskawiczna blitzkrieg, bitwa
graniczna)
wypowiedzenie wojny Niemcom przez Wielk Brytani i Francj (dziwna
wojna na Zachodzie)
przebieg kampanii wrzeniowej
14
2. Podbj Europy
przez Stalina i Hitlera
3.Wojna Niemiec z
ZSRR
4. Polityka okupacyjna
Niemiec
15
6. Droga do
zwycistwa
16
2. Wadze polskie
podczas II wojny
wiatowej
3. Spoeczeostwo
polskie pod okupacj
4. Powstanie
w Niemczech)
polityka ZSRR wobec Polakw (faszowanie referendw, deportacje ludnoci
polskiej, paszportyzacja)
zbrodnia katyoska
znaczenie terminw: Generalne Gubernatorstwo, volkslista, gadzinwka,
paszportyzacja, sowietyzacja, referendum, deportacja, indoktrynacja, akcja AB,
Gestapo, granatowa policja
rzd polski na emigracji
Polskie Paostwo Podziemne (okolicznoci powstania, struktura, cele dziaania)
konspiracja, rne formy walki z okupantem
struktury militarne polskich ugrupowao politycznych w okresie okupacji
ukad Sikorski-Majski i jego postanowienia
ujawnienie zbrodni katyoskiej, zerwanie przez J. Stalina stosunkw z rzdem
polskim
katastrofa gibraltarska, objcie funkcji premiera przez S. Mikoajczyka
powoanie polskich wadz komunistycznych w ZSRR
znaczenie terminw: Polskie Paostwo Podziemne, sabota, dywersja, Kedyw,
Szare Szeregi, Delegat Rzdu RP na Kraj, rzd emigracyjny, Rada Narodowa,
sprawa katyoska, katastrofa gibraltarska, armia Andersa, ukad Sikorski-Majski,
ZPP, KRN
walka z polskoci
postawy ludnoci wobec okupantw
hitlerowskie obozy koncentracyjne i obozy zagady
zagada polskich ydw
konflikty etniczne na Kresach Wschodnich
znaczenie terminw: eksterminacja, NKWD, kochoz, zsyki, obozy
koncentracyjne, obozy zagady, UPA, zbrodnia katyoska, egota
ycie codzienne w maej ojczynie uczniw w okresie II wojny wiatowej
plan Burza powstanie warszawskie (przebieg walk, straty ludnoci, skutki
17
warszawskie
polityczne i militarne)
polityka Wielkiej Trjki wobec powstania warszawskiego
dyskusja na temat oceny powstania
znaczenie terminw: akcja Burza, armia Berlinga, godzina W
5. Polacy w koalicji
antyhitlerowskiej
konferencja w Poczdamie
bilans wojny, traktaty pokojowe z Bugari, Wochami, Rumuni, Wgrami i Finlandi
powstanie ONZ
ekspansja komunizmu w Europie, elazna kurtyna
zmierzch dawnych mocarstw: Francji i Wielkiej Brytanii
pozycja USA i ZSRR na arenie midzynarodowej
doktryna Trumana
plan Marshalla i jego skutki dla Europy
rywalizacja mocarstw o wpywy w Azji, wojna koreaoska
18
2. Pocztki wadzy
komunistw w Polsce
3. Odbudowa
powojenna
4. Polska w czasach
stalinizmu
powstanie NATO
zimna wojna
znaczenie terminw: reparacje powojenne, resorty siowe, elazna kurtyna, doktryna
Trumana, plan Marshalla, zimna wojna, Karta Narodw Zjednoczonych, pakt
pnocnoatlantycki
Manifest PKWN, powoanie Rzdu Tymczasowego w Lublinie
ustalenie nowych granic Polski
utworzenie Tymczasowego Rzdu Jednoci Narodowej
przesiedlenia ludnoci, akcja Wisa
walka z opozycj i podziemiem niepodlegociowym
referendum z 1946 r.
wybory w styczniu 1947 r. i ich konsekwencje
znaczenie terminw: PKWN, Kresy Wschodnie, akcja Wisa, pogrom, repatrianci,
Ziemie Odzyskane, WiN, proces szesnastu, PSL, referendum, podziemie
niepodlegociowe, Blok Demokratyczny
odbudowa zniszczeo wojennych
reforma rolna i nacjonalizacja przemysu
bitwa o handel
industrializacja kraju, gospodarka planowa (plan 3-letni, plan 6-letni)
przymusowa kolektywizacja wsi
znaczenie terminw: reforma rolna, nacjonalizacja przemysu, bitwa o handel,
gospodarka planowa, industrializacja, kolektywizacja, PGR, PKPG
proces przejmowania penej kontroli politycznej przez komunistw
utworzenie PZPR
represje wobec podziemia niepodlegociowego
walka z Kocioem katolickim, prby jego podporzdkowania wadzy
uchwalenie konstytucji w 1952 r.
kult jednostki, sowietyzacja kultury, socrealizm
propaganda, monopolizacja informacji
19
mapie (10.3)
omawia konflikty zimnej wojny, w tym wojny
w Korei, Wietnamie i Afganistanie oraz kryzys
kubaoski, uwzgldnia rol ONZ (10.7)
wyjania okolicznoci przejcia wadzy
w Polsce przez komunistw (11.1.)
analizuje zmiany terytorialne, straty
ludnociowe, kulturowe i materialne Polski
poniesione w nastpstwie II wojny wiatowej
(8.4.)
5. Niemcy po II wojnie
wiatowej
6. Koniec stalinizmu
7. Polski Padziernik
20
1. Droga ku wsplnej
Europie
2. Daleki Wschd po II
wojnie wiatowej
3. Rozpad systemu
kolonialnego
4. Konflikty na Bliskim
Wschodzie
21
5. Blok wschodni w
latach 60. i 70
6. Przemiany
spoeczne i kulturowe
w latach 60.
7. Maa stabilizacja
22
antysemityzm, Grudzieo 70
8. Rzdy Edwarda
Gierka
2. Polska droga do
wolnoci
23
stan wojenny
nieudane prby reform gospodarczych
ostatnie lata PRL (zabjstwo ksidza J. Popieuszki, strajki w 1988 r. )
obrady i postanowienia okrgego stou
wybory czerwcowe w 1989 r. (klska komunistw)
znaczenie terminw: porozumienia sierpniowe, 21 postulatw, wydarzenia bydgoskie,
stan wojenny, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, obrady okrgego stou, Komitet
Obywatelski, lista krajowa, wybory czerwcowe, sejm kontraktowy
3. Polska po 1989 r.
24
4. Europa i wiat na
przeomie XX i XXI
w.
5. Wyzwania
wspczesnego
wiata
25
26
Odpowiedzi uczniw wpywaj na przebieg rozmowy i pocigaj za sob kolejne pytania kierujcego
ni nauczyciela. Metoda ta suy wprowadzaniu nowych treci lub podsumowaniu prezentowanych
zagadnieo. Umoliwia zastosowanie zdobytej wiedzy w nowych sytuacjach. Na lekcjach historii
w pierwszej klasie szkoy ponadgimnazjalnej nauczyciel moe odwoywad si do wiedzy uczniw
z innych przedmiotw (np. do literatury wojennej omawianej na lekcjach jzyka polskiego
w gimnazjum), programw publicystycznych, opowieci starszych osb z rodziny (np. dotyczcych
ycia w PRL-u). W takiej sytuacji tematyka lekcji staje si mniej odlega i abstrakcyjna.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc rozmowy nauczajcej:
postawy Polakw wobec okupanta (IV.3. Spoeczeostwo polskie pod okupacj),
problemy gospodarcze paostw demokracji ludowej (VII.1 . Kryzys i upadek komunizmu w Europie),
powstanie Solidarnoci i stan wojenny (VII.2. Polska droga do wolnoci).
Metody aktywizujce:
1. Metoda tekstu przewodniego
Technik t czsto wykorzystuje si w nauczaniu zawodowym, mona j jednak zaadaptowad take
do przedmiotw oglnoksztaccych. Tekst przewodni to rodzaj instrukcji, w ktrej zostay
zamieszczone kolejne etapy wykonania zadania, pytania pomocnicze, informacje o potrzebnych
materiaach, czas realizacji dwiczenia oraz oczekiwane rezultaty. Uczniowie wykonuj zadanie
samodzielnie i przekazuj efekty swojej pracy nauczycielowi lub prezentuj je na forum klasy.
Nauczyciel przygotowuje materiay potrzebne do realizacji dwiczenia oraz pomaga uczniom
rozwizywad problemy, np. stawia pytania pomagajce poprawnie wypenid przygotowany formularz.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad, wykorzystujc t metod:
spoeczne i gospodarcze skutki I wojny (I.2. Odbudowa powojenna i wielki kryzys),
konferencje Wielkiej Trjki w Teheranie i Jacie (III.6. Droga do zwycistwa),
rewolucja kulturalna w Chinach (VI.2. Daleki Wschd po II wojnie wiatowej),
powstanie koncepcji: wasz prezydent, nasz premier (VII.2. Polska droga do wolnoci).
2. Praca z map
Uczy sytuowania wydarzeo i procesw w czasie oraz przestrzeni. Wymaga od uczniw rozumienia
legendy mapy, a od nauczyciela planowania pracy i dostosowania stopnia trudnoci dwiczenia do
etapu edukacyjnego oraz poziomu umiejtnoci opanowanych przez modzie (od wyszukiwania
miejsc na mapie do porwnywania skomplikowanych procesw historycznych). W pierwszej klasie
szkoy ponadgimnazjalnej metoda ta ma najwiksze znaczenie przy zagadnieniach na temat zmian
politycznych oraz przebiegu dziaao wojennych, takich jak: ksztatowanie si granic II
Rzeczypospolitej, ekspansja hitlerowskich Niemiec, rozpad systemu kolonialnego po II wojnie
wiatowej. Uczniowie zainteresowani przedmiotem, planujcy wybr historii na egzaminie
maturalnym, musz mied moliwod zapoznania si ju w pierwszej klasie z zadaniami maturalnymi.
Naley proponowad im dodatkowe dwiczenia polegajce na analizie procesw gospodarczych
i spoecznych za pomoc mapy lub zadania wymagajce zestawiania rnych rde informacji
(kategoria taksonomiczna D).
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc pracy z map:
przebieg wojny polsko-bolszewickiej (II.2. Walki o wschodni granic),
27
kryzys mocarstw kolonialnych i systemu kolonialnego po II wojnie wiatowej (VII.3. Rozpad systemu
kolonialnego).
3. Praca ze rdem historycznym
Metoda ta jest jednym z najwaniejszych sposobw zapoznawania uczniw z wydarzeniami,
procesami historycznymi oraz dorobkiem historiograficznym. Nauczyciel powinien korzystad na
lekcjach z rnych rde, odpowiednio stopniujc trudnoci. W pierwszej klasie szkoy
ponadgimnazjalnej naley zwrcid szczegln uwag na ksztacenie umiejtnoci krytycznych.
Uczniowie powinni potrafid ocenid intencje autora tekstu oraz jego wiarygodnod, odrnid opinie od
faktw, dostrzec elementy wiadczce o propagandowym charakterze rda. Omawianie historii
XX w. pozwala na wykorzystywanie take takich materiaw, ktre modzi ludzie mog samodzielnie
odnaled w domu czy bibliotece. Praca ze rdem moe byd take czci innej metody, np. projektu
czy portfolio.
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad za pomoc pracy ze rdem historycznym:
ocena metod stosowanych przez paostwo totalitarne (I.4. ZSRR w okresie midzywojennym),
ustrj II Rzeczypospolitej po uchwaleniu konstytucji marcowej (II.4. Rzdy parlamentarne),
odwil w Polsce po mierci Stalina (V.7. Polski Padziernik).
4. Portfolio
Polega na gromadzeniu przez uczniw materiaw na wybrany temat. Uczniowie korzystaj z rnych
rde informacji, a zebrane wiadomoci, kserokopie, zdjcia czy ilustracje umieszczaj w teczce.
Portfolio moe byd jednym z elementw lekcji uczniowie tworz je wwczas z otrzymanych
materiaw. Najczciej jednak zadanie to proponuje si jako prac domow do przygotowywania na
okrelon lekcj lub zakooczenie semestru. W trakcie pracy t metod uczniowie rozwijaj
umiejtnoci wyszukiwania oraz selekcji informacji. Nauczyciel okrela czas, objtod i sposb
prezentacji pracy, kryteria jej oceny, form materiaw oraz zasady ich pozyskiwania.
Przykadowe zagadnienia do zrealizowania za pomoc portfolio:
sytuacja w maej ojczynie uczniw po zakooczeniu I wojny wiatowej (II.2. i II.3. Walka o granic
wschodni, poudniow i zachodni II Rzeczypospolitej),
udzia Polakw w II wojnie wiatowej.(IV.5. Polacy w koalicji antyhitlerowskiej),
rewolucja obyczajowa lat 60, ruchy kontestatorskie (VI.6. Przemiany spoeczne i kulturowe lat 60.),
realia stanu wojennego w regionie (VII.2. Polska droga do wolnoci).
5. Mapa myli
Jest graficznym przedstawieniem poznawanego problemu oraz wzajemnych zwizkw pomidzy jego
poszczeglnymi aspektami. Uczniowie zapisuj na rodku kartki papieru haso gwne, do ktrego
nastpnie doczaj za pomoc strzaek kolejne elementy. Metoda ta uatwia porzdkowanie
zagadnieo i zrozumienie trudniejszych procesw historycznych. Mona j stosowad podczas lekcji
powtrzeniowych, podsumowao tematw (rekapitulacji pierwotnych) oraz prezentacji
wieloelementowych zjawisk i procesw historycznych (np. kultury, przemian gospodarczych
i spoecznych, wydarzeo o wielu przyczynach).
Przykadowe zagadnienia, ktre mona zrealizowad za pomoc mapy myli:
28
29
Punkty
1
Uczestnicy
2
+3 p.
+2 p.
+2 p.
+1 p.
+1 p.
-2 p.
+1 p.
+1 p.
+1 p.
-3 p.
-2 p.
-2 p.
30
31
32
33
34