Biuletyn Instytutu Zachodniego

Dziaania rzdu federalnego

na rzecz zwikszenia niemieckiego
potencjau antyterrorystycznego w 2015 r.
Kamil Szubart
W zamachu bombowym na placu Sultanahmet w Stambule
12 stycznia 2016 r. mier ponioso 10 obywateli RFN, natomiast kilkunastu innych zostao powanie rannych. Jak wskazuj pierwsze informacje ujawnione przez tureckie wadze,
28-letni zamachowiec samobjca legitymujcy si syryjskim
paszportem by bezporednio powizany ze strukturami Pastwa Islamskiego (IS). mier 10 niemieckich turystw i cikie
obraenia kilkunastu innych osb (w wikszoci emerytw
i rencistw) to najtragiczniejszy bilans ofiar wrd obywateli

Nr 218/2016
290116

RFN od czasu atakw z 11 wrzenia 2001 r., w ktrych to ycie

INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

nym impulsem do kontynuowania za nasz zachodni granic

stracio 11 Niemcw. Wydarzenia w Stambule s zatem kolejdyskusji na temat zagroenia terrorystycznego na terytorium
RFN i bezpieczestwa niemieckich obywateli zarwno w kraju,
jak i poza jego granicami. W minionym roku dwa paryskie zamachy, jak rwnie wzrost aktywnoci niemieckich komrek Al-

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

ISSN 2450-5080

-Kaidy i IS w pierwszej kolejnoci skupiay uwag niemieckich

decydentw politycznych i ekspertw. W zwizku z tym rzd
federalny podj kilka kluczowych krokw w celu zwikszenia
swoich zdolnoci na paszczynie zapobiegania i zwalczania
terroryzmu, zarwno w aspekcie normatywnym, jak i organizacyjnym.

*
RFN to obok Francji i Wielkiej Brytanii jedno z pastw Europy Zachodniej
o najwikszej liczbie rodzimych dihadystw, ktrzy doczyli do IS i afiliowanych
komrek Al-Kaidy w Syrii i pnocnym Iraku. Wedug szacunkowych danych
Federalnego Urzdu Ochrony Konstytucji (Bundesamt fr Verfassungsschutz BfV)
do koca 2015 r. terytorium RFN opucio ponad 750 niemieckich obywateli i staych
rezydentw, ktrzy udali si na wit wojn na Bliskim Wschodzie. Ponad 60%
niemieckich dihadystw rekrutuje si ze rodowiska salafitw, ktrzy od poowy 2011 r.
s najszybciej rozwijajcym si ruchem w ramach radykalnego nurtu islamu na
terytorium RFN. Bardzo dua hermetyczno tego rodowiska powoduje, e istniej
realne ograniczenia w infiltrowaniu i rozpracowywaniu operacyjnym, o czym regularnie
informuj szefowie Urzdw Ochrony Konstytucji na poziomie krajw zwizkowych
(Landesamt fr Verfassungsschutz LfV), jak rwnie sam szef BfV Hans-Georg
Maaen. W zwizku z tym niemieckie suby posiadaj jedynie wiedz operacyjn,
ktra z kolei nie ma przeoenia na mocny materia dowodowy umoliwiajcy pniejsze wykorzystanie przez prokuratur podczas procesu sdowego.
Pod koniec ubiegego roku na terytorium RFN dziaao 25 islamskich organizacji, w tym 15 w sposb niejawny, ktre wedug danych BfV liczyy 43 890 czonkw.
W porwnaniu z 2014 r. liczba aktywnych czonkw wzrosa o 700 osb (43 190),
natomiast dwa lata wczeniej liczba osb zaangaowanych w radykalne organizacje
islamskie wynosia 42 550. W odpowiedzi na proklamacj islamskiego Kalifatu minister
spraw wewntrznych Thomas de Maizire zdecydowa si z dniem 12 wrzenia 2014 r.
uzna za sprzeczn z niemieckim porzdkiem konstytucyjnym dziaalno wszelkich
form organizacyjnych IS.
*
Wadze federalne w odpowiedzi na wzrost aktywnoci rodzimych islamistw
podjy zarwno

kroki a

charakterze prewencyjnym,

poprzez implementacj

administracyjnych decyzji o delegalizacji najbardziej radykalnych struktur, jak rwnie

dziaania o charakterze legislacyjnym. W dniach 12 i 20 czerwca 2015 r. Bundestag
gosami posw wielkiej koalicji CDU/CSU i SPD uchwali dwie kluczowe nowelizacje
ustaw dajcych niemieckiej policji i subom specjalnym wiksze uprawnienia na
paszczynie dziaa wymierzonych w rodzimych islamistw. Pierwsza z zaaprobowanych ustaw, ktra wesza w ycie 20 czerwca 2015 r. penalizuje dziaania majce

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

na celu odbycie szkolenia wojskowego poza granicami kraju 1, co w praktyce jest

rozwiniciem nowelizacji Kodeksu Karnego (Strafgesetzbuch StGB) w ramach tzw.
ustawodawstwa antyterrorystycznego z 2 padziernika 2009 r. Oba zapisy odnosz si
zatem expressis verbis do niemieckich ochotnikw decydujcych si doczy do
bojwek IS i Al-Kaidy na Bliskim Wschodzie, ktrzy z racji braku praktycznej wiedzy
i umiejtnoci musz przej przez trwajce okoo 40 dni podstawowe szkolenie
wojskowe w obozach dihadystw, przede wszystkim w rejonie nieformalnej stolicy
Kalifatu Ar-Rakki. W odrnieniu jednak od sekcji 89a i punktu 3 Kodeksu Karnego,
w ramach ustawy z czerwca 2015 r. nie jest bezwzgldnie wymagane udowodnienie,
e podejrzana osoba szkolia si na bojownika (co byo niezwykle trudne, a w wielu
przypadkach wrcz niemoliwe z racji braku wsppracy z partnerami z Bliskiego
Wschodu), a wykazanie ju samego zamiaru takiego wyjazdu. W zwizku z tym
niemieckie sdy i prokuratura w wikszym ni dotychczas stopniu bd zatem bazowa na wiedzy operacyjnej pochodzcej od rodzimych sub.
Drug ustaw, ktra de facto jest rwnie nowelizacj wczeniejszego ustawodawstwa, jest ustawa regulujca kwestie dokumentw tosamoci niemieckich obywateli2. Zaaprobowana przez Bundestag 20 czerwca 2015 r. ustawa wesza w ycie
z dniem 30 czerwca 2015 r., po krtkim 10-dniowym okresie vacatio legis. W kontekcie
tej nowelizacji niemieckie wadze uzyskay moliwo administracyjnego odbierania
potencjalnym dihadystom lub osobom, ktre ponownie prbuj wyjecha na Bliski
Wschd i wzi udzia w walkach, dowodw osobistych. W zamian osoby takie otrzymaj
dokument zastpczy (analogiczny do dokumentw wydawanych niemieckim obywatelom przez placwki konsularne RFN w przypadku utraty waciwych dokumentw), nie
upowaniajcy jednak do wyjazdu z kraju. Oznacza to, e w praktyce nie wyjad one
poza stref Schengen. Dokument ma by wany przez okres 6 miesicy i jego wano
moe zosta przeduona jeszcze dwukrotnie. Ustawa z 20 czerwca 2015 r. zatem rozwija dotychczasowe uprawienia niemieckich wadz, ktre mogy zatrzymywa jedynie
paszporty, co z kolei nie przeszkadzao niemieckim ochotnikom wyjeda poza terytorium RFN na podstawie dowodu osobistego. W tej kwestii na niekorzy Berlina dziaa
rwnie fakt, e obywatele RFN na mocy bilateralnych umw pomidzy Berlinem
i Ankar mog w celach turystycznych przekracza tureck granic jedynie na podstawie
wanego dowodu osobistego. To z kolei umoliwiao niemieckim dihadystom nielegalne dotarcie poprzez terytorium Turcji na obszary kontrolowane przez Kalifat.
1

Gesetz zur nderung der Verfolgung der Vorbereitung von schweren staatsgefhrdenden
Gewalttaten.
Gesetz zur nderung des Personalausweisgesetzes zur Einfhrung eines Ersatz-Personalausweises und zur nderung des Passgesetzes.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Oba akty prawne s zatem implementacj do niemieckiego systemu prawnego wytycznych rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ nr 2178 z dnia 24 wrzenia
2014 r. w sprawie zagranicznych bojownikw wspierajcych islamskie organizacje
terrorystyczne na terytorium Syrii i pnocnego Iraku.
*
Drugim elementem wysikw Berlina na rzecz zwikszenia niemieckich
zdolnoci na paszczynie przeciwdziaania terroryzmowi w 2015 r. bya decyzja
o utworzeniu nowej policyjnej jednostki antyterrorystycznej. Wstpne plany dotyczce
moliwoci powoania do ycia w ramach Policji Federalnej (Bundespolizei) zupenie
nowych struktur do fizycznego zwalczania terroryzmu pojawiy si w drugiej poowie
marca 2015 r., jako konsekwencja paryskiego ataku na redakcj Charlie Hebdo
i zamachu na Muzeum Bardo w Tunisie. Od samego pocztku plany utworzenia BFE+
(Beweissicherungs- und Festnahmeeinheit), bo tak nazw robocz otrzymaa nowa
jednostka, wywoay spore kontrowersje zarwno wrd niemieckich politykw, przede
wszystkim z partii tradycyjnie niechtnych jakimkolwiek dziaaniom zwikszajcym
potencja obronno-ochronny pastwa Zwizku 90/Zieloni (Bndnis 90/die Grnen)
i Lewicy (die Linke), jak i czci ekspertw.
Decyzja o utworzeniu BFE+ bya przede wszystkim podyktowana analiz
ryzyka dokonan przez niemieckie instytucje odpowiedzialne za bezpieczestwo kraju
na podstawie wydarze w Paryu i Tunezji, a wic moliwoci wystpienia symultanicznych atakw terrorystycznych skoncentrowanych na kilku celach. To z kolei
wymaga zaangaowania np. w ewentualne dziaania o charakterze rescue kilku lub
nawet kilkunastu zespow bojowych. Niemieckie analizy z marca 2015 r. zostay
potwierdzone 13 listopada 2015 r. kiedy to synchroniczne ataki na kilka obiektw
w Paryu zaangaoway w tym samym czasie kluczowe francuskie jednostki antyterrorystyczne zarwno policji: RAID i BRI, jak i andarmerii wojskowej: GIGN.
BFE+ ma w zaoeniu wspiera kluczow jednostk antyterrorystyczn
w ramach systemu bezpieczestwa RFN GSG 9 (GSG 9 der Bundespolizei). Majca
liczy maksymalnie 250 funkcjonariuszy3 jednostka bdzie miaa przede wszystkim za
zadanie wspiera, a w miar potrzeby uczestniczy w operacjach antyterrorystycznych
GSG 9. Stacjonujca w pocztkowej fazie formowania w podberliskim Blumbergu
BFE+, w 2016 r. w miar zwikszania swojego stanu osobowego zostanie rwnie rozlokowana w czterech innych miejscowociach na terytorium RFN: w Sankt Augustin,
3

Ze wzgldw bezpieczestwa nie zdecydowano si na ujawnienie liczby czonkw zespow

bojowych.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Hnfeld, Bayreuth i Uelzen. Szczeglnie pierwsza lokalizacja w Sankt Augustin pod

Bonn, a wic w gwnym orodku szkoleniowym GSG 9, umoliwi funkcjonariuszom
BFE+ regularne wiczenia zarwno z funkcjonariuszami GSG 9, jak i siami specjalnymi
Bundeswehry

Kommando Spezialkrfte (KSK), ktre

wykorzystuj obiekty

w Sankt Augustin przede wszystkim do rozwijania umiejtnoci z zakresu bezporedniej

walki z przeciwnikiem w budynkach i w terenie zabudowanym (tzw. czarna taktyka).
W dniu 16 grudnia 2015 r. minister T. de Maizire wraz z szefem Policji Federalnej Dieterem Romannem zoyli pierwsz oficjaln wizyt poczon z pokazem
umiejtnoci 50 funkcjonariuszy BFE+ w obiektach szkoleniowych w Blumbergu. Szef
niemieckiego resortu spraw wewntrznych podczas wizyty podkreli konieczno
rozwijania zdolnoci pastwa w dziedzinie antyterroryzmu, zarwno w aspekcie
fizycznego eliminowania zagroenia, do czego zostaa powoana nowa jednostka, jak
rwnie na paszczynie dziaa o charakterze wyprzedzajcym. W zwizku z tym
naley kontynuowa dalsze zwikszanie finansowania gwnych sub odpowiedzialnych za zapobieganie aktom terroryzmu na terytorium RFN, a wic BfV
i

Federalnego

Urzdu

Kryminalnego

(Bundeskriminalamt

BKA).

Minister

T. de Maizire podkreli, e na ten cel w minionym roku zdecydowano si przeznaczy dodatkowe 328 mln euro i zatrudni w obu subach 750 nowych funkcjonariuszy.
Przeciwnicy decyzji o sformowaniu nowej jednostki, m.in. ekspertka ds. polityki wewntrznej Lewicy Ulla Jelpke argumentuje, e w pierwszej kolejnoci naley
zastanowi si nad jakoci i skutecznoci obecnych rodkw, a nie decydowa si
na rozwijanie nowych struktur. Jej zdaniem np. decyzja o wyposaeniu nowej jednostki
w lekkie samochody opancerzone Dingo i karabinki szturmowe HK G36 i HK 416,
bdce do tej pory przede wszystkim na wyposaeniu Bundeswehry i GSG 9,
prowadzi do stopniowej militaryzacji Policji Federalnej. Rwnie wrd zwizkw
zawodowych funkcjonariuszy policji krajw zwizkowych narasta sprzeciw wobec
dalszych dziaa na rzecz rozwijania potencjau antyterrorystycznego w ramach Policji
Federalnej i BKA. Przeciwnicy takich dziaa wskazuj, e zarwno policjanci podlegli
wadzom krajw zwizkowych, jak rwnie szeregowi funkcjonariusze Policji
Federalnej, ktrzy np. odpowiadaj za ochron infrastruktury krytycznej, m.in. dworcw
kolejowych i portw lotniczych, cierpi na permanentny niedobr broni i sprztu
koniecznego do codziennej pracy patrolowo-interwencyjnej.
Krytycy decyzji rzdu federalnego zwracaj rwnie uwag, e w kontekcie
dziaa wspierajcych jednostk GSG 9 tak rol mog peni funkcjonariusze pododdziaw antyterrorystycznych SEK (Spezialeinsatzkommando) funkcjonujcych
w kadym z 16 krajw zwizkowych. Gwnym celem dziaania sekcji SEK s przede

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

wszystkim operacje podwyszonego ryzyka, a wic zatrzymywanie najgroniejszych

przestpcw. Due kraje zwizkowe, jak Hesja i Bawaria, posiadaj ponadto po dwa
pododdziay SEK, ktrych obszar dziaania opiera si na kryterium geograficznym,
np. Dolna i Grna Bawaria, natomiast landy z duymi portami, jak Hamburg i Brema,
dysponuj sekcjami przygotowanymi do dziaa w rodowisku wodnym. Dodatkowo
w wikszoci krajw zwizkowych funkcjonuj analogiczne do SEK struktury MEK
(Mobile Einsatzkommando) w ramach BKA, ktrych priorytetowym zadaniem jest
zatrzymywanie podejrzanych osb w rodkach publicznego transportu, na kluczowych
wzach komunikacyjnych i w obiektach uytecznoci publicznej. Funkcjonariuszy MEK
od czonkw SEK, oprcz podlegoci subowej, odrnia rwnie rozszerzenie kompetencji o moliwo prowadzenia dziaa o charakterze tzw. wywiadu kryminalnego4.
Cz ekspertw optujcych za dalszym rozwijaniem BFE+ zgadza si
z oponentami, e zarwno pododdziay SEK, jak i MEK s w peni kompatybilne z GSG 9,
rwnie w przypadku dziaa o charakterze antyterrorystycznym. Jednak jak zaznaczaj, pomimo e jednostki dziaay wsplnie kilkakrotnie nawet w ubiegym roku 5,
to SEK i MEK s skoncentrowane przede wszystkim na zwalczaniu przestpczoci
zorganizowanej, przeprowadzajc nawet kilka akcji dziennie. Powyszy argument
potwierdzaj take fakty, sam berliski SEK w minionym roku przeprowadzi ponad
500 operacji zatrzymania najgroniejszych przestpcw na obszarze Berlina.
*
Dziaania niemieckich wadz federalnych podjte w minionym roku maj na
celu zwikszenie niemieckiego potencjau ochronnego w kontekcie zagroe generowanych ze strony islamskich ekstremistw. S to po pierwsze dziaania o charakterze
prewencyjnym, majce swoje oparcie w nowelizacji materii ustawodawczej w czerwcu
2015 r., skoncentrowane na uniemoliwieniu lub maksymalnym utrudnieniu niemieckim
dihadystom podry na obszary kontrolowane przez Kalifat. Drugim elementem s
dziaania polegajce na rozwijaniu potencjau sucego przeprowadzaniu operacji
stricte antyterrorystycznych, m.in. ratowania zakadnikw (Hostage Rescue). wiadczy
to o staym monitorowaniu przez niemieckie instytucje odpowiedzialne za bezpieczestwo wewntrzne i zewntrzne pastwa zagroenia terrorystycznego i wyciganiu
4

Krytycy sigaj rwnie po kolejny argument, e nowo utworzona jednostka BFE+ bdzie
pit jednostk tego typu w RFN po SEK, MEK, GSG 9 i ZUZ (Zentrale Untersttzungsgruppe
Zoll) dziaajc w ramach Federalnego Urzdu Celnego (Bundeszollverwaltung).
M.in. zabezpieczanie stadionu w Hanowerze podczas rozpoznania pirotechnicznego w zwizku z alarmem bombowym przed meczem towarzyskim Niemcy-Holandia 20 listopada 2015 r.
czy te dworcw kolejowych w Monachium 1 stycznia 2016 r. w zwizku z informacjami od
zaprzyjanionych sub o moliwoci dokonania zamachw terrorystycznych przez zamachowcw samobjcw uzbrojonych w tzw. pasy szahida.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

waciwych wnioskw z atakw terrorystycznych przeprowadzonych w ostatnich kilku

miesicach, a nawet latach (m.in. zamachy w Mumbaju w 2008 r. 6). Symultaniczno
atakw, liczba zamachowcw, jak rwnie potencjalnych zakadnikw wymusza
wczenie do operacji antyterrorystycznej kilku, a nawet kilkunastu sekcji bojowych
z rnych jednostek, ktrych funkcjonariusze musz wspdziaa ze sob7.
Krytyka obu decyzji, zarwno w odniesieniu do zamian legislacyjnych, jak
i organizacyjnych, przebiega w ramach klasycznego podziau w Bundestagu. Tradycyjnie niechtne wobec dziaa sucych zwikszaniu potencjau bezpieczestwa kraju
w zakresie zapobiegania i zwalczania terroryzmu s Lewica i Zwizek 90/Zieloni 8.
Projektowane zmiany zyskay poparcie posw CDU/CSU i SPD, pomimo e ci drudzy
zachowuj wzgldn powcigliwo w manifestowaniu swojego poparcia, co jest
przede wszystkim obliczone na utrzymanie poparcia ze strony elektoratu o bardziej
lewicowych pogldach. Dziaania z ubiegego roku zyskay za to jednogone poparcie
wrd szefw niemieckich sub: Hansa-Georga Maaena (BfV), Gerharda Schiendlera (BND) i Holgera Mnicha (BKA).

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Kamil Szubart asystent w Instytucie Zachodnim, zajmuje si problematyk bezpieczestwa

midzynarodowego w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa
RFN.

Zamachy w Mumbaju w 2008 r., podobnie jak atak czeczeskiego komanda na moskiewski
teatr na Dubrowce w 2002 r. charakteryzoway si du liczb terrorystw, ktrzy wzili
za zakadnikw kilkaset osb. Wymagao to w obu operacjach antyterrorystycznych
wspdziaania od kilkudziesiciu do nawet stu antyterrorystw z rnych formacji.
Pierwsza wsplna operacja funkcjonariuszy BFE+ i GSG 9 zostaa przeprowadzona
22 grudnia 2015 r. w Strausbergu (Brandenburgia), w czasie ktrej zatrzymano obywateli Syrii
podejrzanych o wspprac z zorganizowanymi grupami przestpczymi w Turcji i na Bakanach, uczestniczcymi w procederze faszowania dokumentw sprzedawanych nastpnie
uchodcom za rwnowarto 800-2 000 euro.
Parlamentarzyci z obu partii kilkakrotnie wyraali swoje zaniepokojenie postpujc militaryzacj si policyjnych, czego najlepszym przykadem jest BFE+. Wedug politykw opozycji
rzd federalny czerpie wzorce z rozwiza zastosowanych w USA po atakach z 11 wrzenia
2001 r., kiedy to policyjne jednostki specjalne otrzymay od wadz federalnych bro i wyposaenie, ktre do tej pory byo wycznie na wyposaeniu amerykaskich si zbrojnych, m.in.
opancerzone pojazdy typu MRAP (Mine Resistant Ambush Protected) wykorzystywane
do ochrony przed improwizowanymi adunkami wybuchowymi (IED) w Iraku i Afganistanie.
Tak wyposaone jednostki m.in. bray udzia w tumieniu ulicznych zamieszek w Ferguson
w stanie Missouri w sierpniu 2014 r.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7