doi: 10.15678/ZP.2015.32.2.

04

Zarzdzanie Publiczne
Nr 2(32)/2015
ISSN 1898-3529

Andrzej Klimczuk

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych

istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

Starzenie si spoeczestw stanowi wyzwanie, ktre wymaga horyzontalnej polityki spoecznej. Polityka ta powinna uwzgldnia zrnicowanie osb starszych, awzwizku ztym opracowywa iwdraa wiele odmiennych dziaa skierowanych do tej grupy. Ponadto powinna zwraca uwag na wizerunek staroci wspoeczestwie. Zoono
negatywnych konsekwencji starzenia si sprawia, i kluczowe jest wzmocnienie wsppracy podmiotw publicznych,
komercyjnych, pozarzdowych inieformalnych na wszystkich poziomach organizacji polityki spoecznej. Niniejsze
opracowanie ma na celu przyblienie modeli wielosektorowej polityki spoecznej oraz podkrelenie moliwoci integracji usug spoecznych. Artyku wskazuje na szanse izagroenia dla tej integracji, ze szczeglnym uwzgldnieniem zagadnie srebrnej gospodarki, wykluczenia cyfrowego irobotycznego. Wpodsumowaniu pokazano moliwoci rozwoju innowacji spoecznych oraz kierunki dalszych bada.
Sowa kluczowe: koprodukcja, wykluczenie robotyczne, srebrna gospodarka, usugi spoeczne, welfare mix, welfare
pluralism, gospodarka spoeczna.

Wprowadzenie
Wyzwanie starzenia si spoeczestw mona rozpatrywa wpowizaniu zzagadnieniami
postpu naukowo-technicznego. Zachodzce
wspczenie zmiany technologiczne stwarzaj
coraz to nowe moliwoci agodzenia negatywnych efektw zachodzcych lub prognozowanych
zmian demograficznych iprzeciwdziaania im.
Mona jednoczenie zaryzykowa stwierdzenie, i wspczesna polityka spoeczna wrd
swoich instrumentw coraz czciej wyrnia
opracowywanie iwdraanie rozwiza zzakresu
projektowania przedmiotw uytkowych iprzestrzeni publicznej zgodnie znurtem projektowania uniwersalnego (universal design), czyli takiego,
ktre zapewnia dostpno dla wszystkich ludzi,
bez wzgldu na posiadane ograniczenia sprawnoci (Gassmann, Reepmeyer 2008). Innowacyjne
instrumenty polityki spoecznej stanowi take
technologie dobrobytu (welfare technology), czyli
rozwizania techniczne pomagajce osobom
potrzebujcym wrozwizywaniu ich problemw
ycia codziennego, szczeglnie wprzestrzeni
Andrzej Klimczuk Szkoa Gwna Handlowa wWarszawie

publicznej (Mrk, Vidje 2010). Przykady takich

technologii stanowi roboty wspierajce, rnego
rodzaju czujniki stosowane wubraniach czy te
winfrastrukturze spoecznej, inteligentne domy. Wszerszej skali pozytywnych odpowiedzi
na starzenie si spoeczestw ma dostarcza
koncepcja srebrnej gospodarki (silver economy)
wraz zkluczow wniej rol gerontechnologii
(gerontechnology) (Klimczuk 2011). Zauwaa si
przy tym, e ograniczenia wdostpie do nowych
technologii wykraczaj ju poza szeroko omawiane wostatnich latach zjawisko wykluczenia
cyfrowego, dodajc do niego wykluczenie/podzia robotyczny (robotics divide) (Ervik 2009;
Capurro et al. 2007).
Celem niniejszego artykuu jest zwrcenie
uwagi na moliwo uzgodnienia tych tendencji
zzachodzcymi wspczenie przemianami,
ktre polegaj na wdraaniu wielosektorowej
polityki spoecznej wobec starzenia si. Cech tej
polityki jest intensyfikowanie iwykorzystywanie
powiza sektorw: publicznego, komercyjnego,
pozarzdowego inieformalnego, wodniesieniu do wiadczenia opieki, ubezpiecze iusug
spoecznych na rzecz ludzi starych. Polityka ta
dotyczy take przygotowywania osb modych
41

Andrzej Klimczuk

iwwieku rednim do staroci. Wpodsumowaniu

przyblione zostan wnioski co do potencjalnych kierunkw bada imoliwych rozwiza
praktycznych.

1. Przesanki integracji usug wpolityce

spoecznej wobec ludzi starych istaroci
Najoglniej polityka spoeczna wobec starzenia
si spoeczestw (ageing policy oraz public policy
on ageing) obejmuje dwie powizane ze sob
dziedziny: polityk wobec staroci ipolityk
wobec ludzi starych1 (Szatur-Jaworska 2006a,
s.291292). Odpowiadaj one podziaowi na
przedmiotowy ipodmiotowy zakres analizowania irozwizywania problemw spoecznych.
Pierwsze podejcie dotyczy potrzeb zbiorowoci
wstarszym wieku, drugie za cech zwizanych
ze staroci jako jedn zfaz wcyklu ycia jednostki, ktra jest powizana zwczeniejszymi
etapami modoci idorosoci. Polityka spoeczna
wobec ludzi starych polega te na ksztatowaniu relacji midzypokoleniowych iograniczaniu
uzalenienia starszych od modszych, likwidacji
form wykluczenia ludzi starych irozwoju ich
partycypacji spoecznej. Obejmuje ona ustalanie
cech tej fazy ycia przy uwzgldnieniu zdarze
krytycznych izada yciowych, wspomaganie
jednostek wkryzysach sytuacyjnych irozwojowych, ksztatowanie pozytywnego wizerunku
staroci iprzygotowanie osb modszych na
ten etap ycia. Pierwsza polityka dotyczy dziaa ocharakterze krtkookresowym, druga za
dugookresowych. Ponadto obie mog by analizowane wpowizaniu ztakimi dziedzinami
polityki spoecznej jak polityka zabezpieczenia
spoecznego, polityka zdrowotna, polityka rynku
pracy, polityka mieszkaniowa, polityka edukacyjna, polityka kulturalna.
Za Barbar Szatur-Jaworsk (2000, s.134,
144) mona uzna, i wpolityce wobec ludzi
starych wiksz rol powinny odgrywa podmio1

Wniniejszym opracowaniu za synonimy okrelenia

ludzie starzy przyjmuje si zwroty osoby starsze, ludzie
starsi oraz seniorzy iseniorki. Przy czym za kryterium
staroci, pozwalajce na okrelanie przynalenoci do tej
kategorii spoecznej, przyjmuje si za ekspertami wiatowej
Organizacji Zdrowia (UNDP 1999, s.7) przekroczenie
60. roku ycia.

42

ty centralne, penice funkcje redystrybucyjne,

prawodawcze ikontrolne. Tymczasem kluczowe
zadania powinny przypada podmiotom dziaajcym na poziomie lokalnym iregionalnym,
gdy dysponuj one wikszymi moliwociami
skutecznego dziaania na rzecz zmiany wizerunku staroci. Niemniej naley przy tym zauway, i poziom lokalny nabiera szczeglnego
znaczenia dla podmiotw polityki wobec ludzi
starych zuwagi na promowane trzy gwne zasady, ktrymi powinny si kierowa: subsydiarnoci, kompleksowoci oceny potrzeb ilokalnoci
(Bdowski 2006b, s.304305). Najoglniej
dotycz one kolejno: wykorzystania wpierwszym
rzdzie potencjau opieki rodzinnej inieformalnej, stosowania instrumentw adekwatnych do
warunkw ycia iinfrastruktury znajdujcej si
wotoczeniu poszczeglnych osb potrzebujcych, awreszcie wczenia ich wdopasowywanie
oglnych zada polityki spoecznej do lokalnych
potrzeb imoliwoci orazwspierania takiej partycypacji. Zauway przy tym naley, e kolejna
zasada wielosektorowoci, czyli dostarczania
rodkw iusug przez podmioty publiczne, komercyjne, pozarzdowe inieformalne, ktra jest
cile zwizana zprzekadaniem celw polityki
midzynarodowej, centralnej lub regionalnej na
cele izadania lokalne jest omawiana wliteraturze przedmiotu wybirczo poprzez analiz
poszczeglnych elementw pluralistycznego modelu pastwa igospodarki dobrobytu (Grewiski
2009, s.1516). Na potrzeb kompleksowego
podejcia wskazuj te zmiany obserwowane
zperspektywy gerontologii spoecznej, ktre dotycz wzrastajcej roli organizacji pozarzdowych
realizujcych zadania na rzecz osb starszych,
postulaty wsparcia publicznego dla opiekunw
nieformalnych oraz moliwoci regulowania
zada przez organy pastwowe iich podziau
przez organy samorzdu terytorialnego na rynku
usug spoecznych poprzez okrelanie wymaga
ikontraktowanie od podmiotw publicznych,
komercyjnych ipozarzdowych (Szatur-Jaworska
2006c, s.300301; Bdowski 2006a).
Przesanek na rzecz integracji usug dla osb
starszych dostarcza te opracowany przez ZbigniewaWoniaka (2008, s.172178) model czterech strategii polityki spoecznej wobec niepenosprawnoci iosb zniepenosprawnoci. Badacz
dostosowa go te do potrzeb prowadzenia iana-

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

lizowania polityki wobec staroci iosb starszych2

(por. Klimczuk 2013). Porednio wskazuje si tym
samym na pokrywanie si tych kategorii osb ze
wzgldu na ich problemy, potrzeby imoliwoci ich zaspokajania. Istotne wtym kontekcie
staje si stosowanie technik wspzarzdzania
(governance), ktre polegaj na elastycznym
dzieleniu ikoordynowaniu zada midzy luno
powizanymi podmiotami polityki spoecznej
(Zybaa 2012, s.6567). Tworzenie takich sieci
pozwala na uruchomienie dialogu ikonsultacji
oraz peniejsze zaangaowanie ronych aktorw
do rozwizywania problemw horyzontalnych
wymagajcych interwencji jednoczenie wwielu
wymiarach (np. rynku pracy, zdrowia, edukacji).
Przy czym zperspektywy poszczeglnych aktorw/podmiotw potencjalni partnerzy znajdujcy
si wotoczeniu okrelani s jako interesariusze
(stakeholders) (ibidem). Zastosowanie znajduj
tu cyfrowe technologie informatyczne itelekomunikacyjne, ktre pozwalaj na popraw
efektywnoci podziau zada, wymian istotnych
danych izasobw, oszczdnoci wwydatkach oraz
standaryzacj ipowizanie ofert iusug dostarczanych beneficjentom wformie kompleksowych
sekwencji dziaa (np. kontinuum opieki, proces
aktywizacji).
Wpolityce wobec starzenia si koncepcje
wspzarzdzania iinteresariuszy cz si zzasad mainstreaming ageing, ktrej stosowanie zaleca
Europejska Komisja Gospodarcza Organizacji
Narodw Zjednoczonych (ONZ) wkontekcie
wdraania wytycznych Midzynarodowego Plan
Dziaania nt. Aktywnego Starzenia si (United
Nations 2002). Zasada ta okrelana jest jako zarazem strategia, proces iwielowymiarowe dziaania
majce na celu jednolite definiowanie problemw
zwizanych ze starzeniem si we wszystkich
obszarach ina wszystkich poziomach polityki
publicznej (UNECE 2009). Celem wprowadzania starzenia si do gwnego nurtu polityki
2

Modele polityki spoecznej wobec niepenosprawnoci

iosb zniepenosprawnoci oraz polityki wobec staroci
iosb starszych autorstwa Woniaka obejmuj cztery strategie: 1) asekuracyjn (prewencja wtrnego ograniczenia
sprawnoci); 2) kompensacyjn (wyrwnywanie utraconych
moliwoci); 3) interwencyjn (ochrona statusu materialnego ispoecznego); 4) partycypacyjn (normalizacja osb
zograniczeniami sprawnoci/starszych zamiast separacji,
poczona zintegracj spoeczn).

publicznej jest osiganie bardziej zrwnowaonego rozwoju spoecznego, zktrego korzyci bd

czerpa wszystkie grupy spoeczne. Skuteczny
mainstreaming ageing oznacza uwzgldnienie
wpodejmowaniu decyzji wszystkich istotnych
interesariuszy zperspektywy koncepcji ONZ
spoeczestwa dla ludzi wkadym wieku.
Wtym miejscu naley podkreli, e wkontekcie rozwoju technologii istotnym wyzwaniem dla starzejcych si spoeczestw, ktre
wymaga wsppracy wielosektorowej, staje si
zjawisko wykluczenia/podziau robotycznego.
Do sprzeday s ju bowiem wprowadzane roboty
isystemy automatyki, ktre mog m.in. monitorowa osoby starsze, dostarcza im rozrywki
poprzez prowadzenie konwersacji, przypomina
oharmonogramie dnia, przygotowywa posiki
isprzta po nich, przynosi iodstawia przedmioty oraz sprawdza informacje winternecie
(Ervik 2009; Zieliski 2008; Usui 2008; Mertens,
Russell, Steinke 2008). Zjednej strony pojcie
wykluczenia/podziau robotycznego wprowadza
Rune Ervik (2009) na gruncie analizy polityki
wobec starzenia si spoeczestw rozwijanej
przez ONZ (koncepcja spoeczestwo dla ludzi
wkadym wieku) oraz Organizacj Wsppracy
Gospodarczej iRozwoju (OECD) (koncepcja
y duej, pracowa duej). Zdrugiej za
pojcie to stosuje zesp projektu ETHICBOTS
(Emerging Technoethics of Human Interaction with
Communication, Bionic and Robotic Systems), ktry
analizowa regulacje iopinie rad etyki wkrajach
Unii Europejskiej (UE) dotyczce integracji
ludzi itechnologii opartych na sztucznej inteligencji, wtym robotw iagentw programowych
(Nagenborg et al. 2007). Wobu przypadkach
wykluczenie robotyczne jest rozumiane podobnie: jako nierwny dostp do automatyki irobotyki poszczeglnych krajw, ich regionw
oraz spoecznoci lokalnych igrup. Podziay
te mog wyznacza nowy wymiar stratyfikacji
spoecznej, odnoszcy si zasadniczo nie tyle do
dostpu do samej technologii, co do oferowanych
przez ni uatwie wpierwszym podejciu do
wsparcia wwykonywaniu codziennych czynnoci, wdrugim dodatkowo do jej stosowania
wkonfliktach zbrojnych, kiedy moe ona sta
si symbolem wyszoci dysponujcej ni strony.
Twierdzenia czce oba podejcia przedstawia
Cezary Zieliski (2008, s.157, 169), ktry ana43

Andrzej Klimczuk

lizujc bariery rozwoju robotyki wPolsce na tle

starzenia si spoeczestwa, uznaje, e niedobr
wykwalifikowanych kadr wpewnym kraju iich
przyciganie przez pastwa silniejsze moe nie
tylko uniemoliwi przeciwdziaanie zagroeniom demograficznym, ale te zepchn kraj
na margines wiatowej gospodarki.
Nacisk na integracj usug dla starzejcego si
spoeczestwa kadzie si take wpromowanej
przez Komisj Europejsk koncepcji srebrnej
gospodarki3. Jej wdraanie przybiera posta wielosektorowych sieci, klastrw iekosystemw innowacji, takich jak np. SEN@ER (2015) iSilver Valley
(2015). Integracj usug stymuluje take program
Komisji Europejskiej Horyzont 2020 (European
Commission 2014), wktrego ramach projekty
dotyczce starzenia si spoeczestw zakadaj
wielosektorowo nie tylko na poziomie organizacyjnym (zaangaowanie podmiotw publicznych,
komercyjnych ipozarzdowych zprzynajmniej
trzech rnych krajw, konieczno zapewnienia
rwnoci pci realizatorw iuczestnikw prac
badawczo-rozwojowych), ale te wodniesieniu
do efektw (osignicie rezultatw, produktw
iusug stanowicych rozwizania moliwe do
wdroenia przez przedsibiorstwa lub partnerw
spoecznych, wygenerowanie innowacji technologicznej ispoecznej). Podobne zasady przyjte
zostay wrozwijanym od koca 2010 r. Europejskim
partnerstwie na rzecz innowacji sprzyjajcej aktywnemu starzeniu si wdobrym zdrowiu (European
Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing
2015), ktrego celem jest wsppraca interesariuszy
prywatnych ipublicznych na rzecz rozwoju innowacji rynkowych ispoecznych, pozwalajcych
na popraw jakoci ycia, wczesne wykrywanie
problemw iich rozwizywanie wwarunkach

starzenia si spoeczestw. Rozwijany jest te

Wsplny program na rzecz nowoczesnych technologii
wsubie osobom starszym (Ambient Assisted Living
Joint Programme 2015), ktrego gwn cz
stanowi udzielanie grantw ifinansowanie projektw badawczo-rozwojowych partnerstw skadajcych si zmaych irednich przedsibiorstw,
organizacji konsumentw iinstytucji naukowych.
Wprogramie tym za kluczowe uznaje si prace
wzakresach elektroniki, systemw wbudowywanych, generowania ikontrolowania energii,
nowych materiaw, interfejsw ikomunikacji
oraz oprogramowania isieci komputerowych.
Tymczasem zdaniem Marka Rymszy (2013,
s.352354) wPolsce niezbdna jest integracja
reintegracji, czyli wspdziaanie rnych sub,
organizacji iinstytucji, ktre obecnie wypeniaj
przede wszystkim przypisane im zadania statutowe, bez szczeglnej dbaoci oefekty dziaalnoci.
Prowadzi to do zjawiska rwnolegych, nieskoordynowanych polityk sektorowych4. Obserwacje
te potwierdzaj badania wasne dotyczce wsppracy pozarzdowych agencji zatrudnienia zpublicznymi subami zatrudnienia, instytucjami
spoecznymi iedukacyjnymi. Wynika znich,
e wiele podmiotw nie utrzymuje staych kontaktw midzy sob, jest dla siebie obojtnych,
aniekiedy te wystpuje wkilku sprzecznych
rolach zarwno regulatora rynku, potencjalnego partnera wprojektach, jak ikonkurenta
(Klimczuk et al. 2013, s.106111). Inny przykad
stanowi system opieki dugoterminowej, gdzie
zadania czsto rozdzielone s midzy ochron
zdrowia oraz pomoc spoeczn. Niesie to ze
sob oddzielne metody organizacji iodmienne
metody finansowania wiadcze (Jurek 2012,
s.119). Wrezultacie dochodzi do zjawisk, ktre
stanowi dalsze przesanki do integracji usug,

Pod pojciem srebrnej gospodarki za raportem Komisji

Europejskiej Przyszo demograficzna Europy mona rozumie kombinacj dobrych warunkw dostaw (wysoki
poziom edukacji, bada irozwoju, wraliwe ielastyczne
rynki) zrosnc si nabywcz starszych konsumentw, ktra oferuje nowe, ogromne moliwoci wzrostu
ekonomicznego (European Commission 2007, s.96).
Przyjmuje si przy tym, i nie jest to jeden sektor, lecz
raczej zbir produktw iusug zwielu istniejcych ju
sektorw wtym informatyki, telekomunikacji, sektora finansowego, mieszkalnictwa, transportu, energii,
turystyki, kultury, infrastruktury iusug lokalnych oraz
opieki dugoterminowej.

44

Przykadowo osoby zograniczeniami sprawnoci mog

wPolsce korzysta ze wsparcia czterech rnych irelatywnie niezalenych od siebie podsystemw: 1) rehabilitacji
(m.in. zakady aktywnoci zawodowej); 2) pomocy spoecznej; 3) porednictwa pracy iusug rynku pracy (urzdy
pracy iagencje zatrudnienia); 4) zatrudnienia socjalnego
(m.in. centra ikluby integracji spoecznej). Kady znich
oferuje usugi aktywizujce, ktre maj odmienne, ale
bliskoznaczne iczciowo pokrywajce si cele (kolejno:
rehabilitacja zawodowa, spoeczna izdrowotna; usamodzielnienie yciowe; zatrudnienie; reintegracja zawodowa
ispoeczna).

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

takich jak: fragmentaryczno opieki, brak koordynacji iprzepywu informacji, luki na styku
obu obszarw, nakadanie si kompetencji.
Za Mirosawem Grewiskim (2009, s.200
201) wyzwanie integracji usug spoecznych
mona analizowa wwymiarze pionowym, tj.
midzy podmiotami centralnymi itymi zposzczeglnych szczebli samorzdu terytorialnego
(gwnie publicznymi), oraz co jest trudniejsze
wwymiarze poziomym, gdy dotyczy podmiotw
zrnych sektorw. Wdrugim przypadku ujawniaj si bariery, jak np. odmienne cechy sektorw,
wzajemna nieufno, niech, stereotypowe postrzeganie, przekonanie okoniecznoci podziau
rodkw publicznych przez podmioty pastwowe
isamorzdowe, przekonanie obiurokratyzacji
wsppracy oraz brak wiedzy iwoli rozwoju
partnerstw ikontraktowania usug. Wyrnia si
te inne wady izalety poszczeglnych sektorw
(Rothstein 1998, s.201, za: Kamiski 2009,
s.34). Wujciu idealistycznym sektor publiczny
dy do sprawiedliwoci irwnego traktowania,
rynkowy zapewnia efektywno iwolno wyboru, atrzeci sektor bezinteresowno iblisko.
Wujciu krytycznym pierwszy cechuje biurokracja ikorupcja, drugi kartele isegregacja,
atrzeci niestabilno idostpno tylko dla
wskich grup interesw. Tym samym mona
twierdzi, i dominacja ktregokolwiek znich
wdanym obszarze polityki spoecznej prowadzi
do pewnego rodzaju zaniecha lub narusze.
Zasadne jest zatem zrwnowaone wykorzystywanie zalet wszystkich sektorw.

2. Zasada wielosektorowoci wpolityce

spoecznej wobec ludzi starych istaroci
Za Martinem Powellem (2010, s.21) zasad
wielosektorowoci mona okrela te mianem
wielosektorowej gospodarki dobrobytu (mixed
economy of welfare). Badacz koncepcj t wie
jednoczenie zzagadnieniem spoecznego podziau dobrobytu (social division of welfare; obejmuje ono wiadczenia publiczne, pracownicze
ipodatkowe). Idee te mog suy do analiz:
1)elementw wielosektorowej gospodarki dobrobytu oraz sposobw, wjakich poszczeglne
sektory s obecne we wspczesnych pastwach
dobrobytu, procesw ich tworzenia izmian (np.

zmiany wczasie iprzestrzeni sektorw publicznego, rynkowego, pozarzdowego inieformalnego);

2) trzech wymiarw wielosektorowej gospodarki
dobrobytu (rde iprocesw produkcji wiadcze, ich finansowania oraz form regulacji).
Powell (ibidem, s.22) podkrela te, e pojcia
te maj nie tylko aspekt opisowy (wskazujc na
obecno poszczeglnych sektorw wpolityce
spoecznej), ale take normatywny, czyli odnoszcy si do postulowanych zmian rl iznacze
poszczeglnych sektorw (np. pomniejszanie
znaczenia pastwa). Ujcie normatywne pozwala
na analiz zaoe ideologicznych, ktre obejmuj odmienne konfiguracje wielosektorowej
gospodarki dobrobytu. Oglnie zauwaa si, e
tradycyjna lewica polityczna wspiera dominujc
rol pastwa wbudowaniu dobrobytu, ograniczajc lub wykluczajc udzia rynku, oraz wspiera
wiadczenia publiczne bardziej ni pracownicze
czy podatkowe. Rozwizania te maj sprzyja
sprawiedliwemu dostpowi obywateli do wiadcze iusug (takich jak renty, emerytury, ulgi na
usugi publiczne dla osb starszych). Tymczasem
prawica dy do budowy spoeczestwa dobrobytu (welfare society) poprzez wspieranie rozwiza ocharakterze rynkowym, pozarzdowym
lub nieformalnym (np.wolontariat seniorw
iseniorek, grupy samopomocowe, komercyjne
usugi pielgnacyjne iopieki dugoterminowej)
przy jednoczesnym pomniejszaniu instrumentw
pastwowych. Tym samym zwikszona ma zosta
ekonomiczna efektywno usug iograniczenie
socjalnego uzalenienia jednostek. Prawica nie
przywizuje wikszej wagi do wiadcze pracowniczych ipodatkowych, chocia niektrzy jej
zwolennicy sprzeciwiaj si rozwizaniom takim
jak ulgi podatkowe, uznajc, i znieksztacaj one
mechanizm rynkowy (ibidem, s.23).
Odmienne podejcie do wielosektorowej gospodarki dobrobytu proponuje Grewiski (2009,
s.37), ktry posuguje si pojciem wielosektorowej polityki spoecznej (multisectoral social policy/
mixed social policy). Rozumie przez nie dziaalno
rnorodnych podmiotw wramach aktywnoci
spoecznej sektora publicznego, obywatelskiego,
prywatnego inieformalnego suc zaspokajaniu
potrzeb socjalnych obywateli oraz agodzeniu
i/lub eliminowaniu kwestii spoecznych przy wykorzystaniu potencjau pluralistycznego pastwa
opiekuczego, spoeczestwa obywatelskiego
45

Andrzej Klimczuk

ikapitau spoecznego wduchu wspodpowiedzialnoci za spjno iintegracj spoeczn oraz

bezpieczestwo socjalne. Badacz wskazuje na
dwa aspekty analizowanej koncepcji: stosowanie
mieszanych form wksztatowaniu dobrobytu
(welfare mix) ipluralizm dobrobytu (welfare pluralism). Pierwsze pojcie odnosi si do stosowania
zrnicowanych rozwiza oraz techniki rozkadania zada iusug spoecznych na poszczeglne
sektory. Drugie dotyczy dyskusji nad rnorodnoci wposzczeglnych dziedzinach isektorach
polityki spoecznej (ibidem, s.38).
Podmioty polityki spoecznej wobec starzenia
si spoeczestw wyrnia si wedug kryteriw takich jak poziom formalizacji (formalne struktury, regulowane przepisami prawa,
inieformalne, np. rodziny, wsplnoty, ruchy
spoeczne), penione funkcje (np. przygotowanie
planw, programw, strategii, udzia wdialogu
spoecznym reprezentacja postulatw grupowych, dostarczanie dbr iusug) oraz rda
finansowania ikryterium dostpu do wiadcze
iusug (sektor publiczny, rynkowy, pozarzdowy)
(Szatur-Jaworska 2006b, s.294297; Jurek 2012,
s.116118). Zauwaa si przy tym, e wPolsce
kluczow rol wzaspokajaniu podstawowych
potrzeb osb starszych odgrywaj rodziny oraz
podmioty publiczne (Szatur-Jaworska 2006b,
s.297). Tymi ostatnimi s m.in. podmioty zapewniajce podstawy bezpieczestwa materialnego (Zakad Ubezpiecze Spoecznych, Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, biura
emerytalne sub mundurowych), zaspokajajce
potrzeby zdrowotne (przychodnie, szpitale, sanatoria, bdce najczciej wasnoci samorzdw
ifinansowane ze skadek na ubezpieczenie zdrowotne) ipotrzeby opiekucze (orodki pomocy
spoecznej, domy pomocy spoecznej, zakady
opiekuczo-lecznicze ileczniczo-pielgnacyjne).
Podmioty komercyjne ipozarzdowe odgrywaj
za wiksz rol wodniesieniu do zaspokajania
potrzeb szacunku isamorealizacji np. edukacyjnych, organizacji czasu wolnego iuczestnictwa
osb starszych wkulturze.
Poza przytoczonymi ju za Jerzym Hausnerem
(2007, s.13) sektorami mona zwrci uwag na
ksztatujc si na ich styku gospodark spoeczn. Stanowi ona przestrze, wktrej dochodzi
do przenikania si elementw: sektora publicznego (polityka zatrudnienia iintegracji spoecz46

nej), prywatnego (spoeczna odpowiedzialno

biznesu) oraz spoeczestwa obywatelskiego
(wszczeglnoci jego sformalizowanych podmiotw trzeciego sektora, organizacji pozarzdowych). Gospodarka ta obejmuje wszczeglnoci
przedsibiorstwa spoeczne jako organizacje
hybrydowe, awic nastawione na godzenie
troski owartoci spoeczne iekonomiczne, tak
by prowadzenie dziaalnoci gospodarczej pozwalao na osiganie celw spoecznych (Alter
2008, s.149153). WPolsce takimi podmiotami
s spdzielnie socjalne, organizacje pozarzdowe
prowadzce dziaalno gospodarcz, spki non-profit, spdzielnie pracy, zakady aktywnoci
zawodowej, centra integracji spoecznej oraz
partnerstwa, zwizki isieci.
Wspczenie wpywow, promowan przez
ONZ koncepcj, ktr stosuje si do odrnienia
starych inowych form aktywnoci wgospodarce spoecznej, jest gospodarka solidarnoci
(solidarity economy) (Di Meglio, Coumba, Gasser
2011)5. Zakada si tu, e cz zpowstaych
wprzeszoci spdzielni, bankw ipodmiotw
ubezpiecze wzajemnych stanowi ju element
gospodarki gwnego nurtu, aprzez to wmniejszym stopniu suy rozwizywaniu problemw
spoecznych. Wyaniaj si jednak nowe podmioty, zainteresowane wwikszym stopniu upowszechnianiem solidarnoci jako odpowiedzi na
nierwnoci iniesprawiedliwo, oraz przejawy
szarej strefy/szarego rynku iczarnego rynku.
Wpierwszym przypadku gospodarka solidarnoci
ma stanowi odpowied na nielegalny, ukryty
przed organami administracji podatkowej obrt
legalnymi towarami iusugami (np. wiadczenie
opieki nad osob starsz przez osob spoza rodziny bez stosowania umowy oprac). Wdrugim
przypadku gospodarka ta ma przeciwstawia si
dziaalnoci przestpczej, handlowi nielegalnymi towarami iusugami oraz amaniu praw
autorskich (np. wyudzaniu pienidzy od osb
5

Inne warianty wspczesnej gospodarki spoecznej

stanowi: nowa gospodarka spoeczna (new social economy),
gospodarka popularna/powszechna (popular economy),
gospodarka ubogich (economy of the poor), gospodarka
spoecznoci lokalnych (economy of local communities),
gospodarka obywatelska (civic economy), ekonomia pracy
(labour economy), ekonomia wsppracy (cooperative economy)
(Spicker, lvarez Leguizamn, Gordon 2007, s.183184).

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

starszych drog telefoniczn oszustwu metod

na wnuczka).
Wyaniajca si gospodarka solidarnoci ju
obejmuje wiele innowacyjnych rozwiza, ktre
czsto opieraj si na cyfrowych technologiach
informacyjnych itelekomunikacyjnych. Wostatnich latach s one stopniowo dostosowywane
do potrzeb iaktywnoci osb starszych (zob.
Satgar 2014; OSullivan, Mulgan, Vasconcelos
2010). Realizuj je nowe podmioty iinicjatywy,
m.in.: organizacje sprawiedliwego handlu (fair
trade; np. finansujce centra aktywnoci lokalnej
wspoecznociach, od ktrych pochodz kupowane produkty, poprzez ograniczenie dochodw
dystrybutorw); ruch wolnego iotwartego oprogramowania (np. udostpnianie kodu rdowego
programw umoliwia ich dostosowywanie przez
wolontariuszy do potrzeb osb zograniczeniami
sprawnoci ibezpatny dostp do programw);
ruch otwartego dostpu (nieodpatny, powszechny dostp do treci naukowych iedukacyjnych,
gwnie za porednictwem internetu, ktry moe
by przydatny we-learningu osb starszych); produkcja partnerska (commons-based peer production;
wsppraca ludzi rozproszonych wrnych miejscach nad wsplnymi projektami za porednictwem internetu, ktra uwzgldnia wspdzielenie
zasobw, np. mocy obliczeniowych, kreatywnoci,
czasu, oraz samoprzydzielanie zada przez
osoby uznajce si za najbardziej kompetentne
do ich wykonania, np. e-wolontariat, Wikipedia,
NaprawmyTo.pl serwis zgaszania iusuwania
problemw zwizanych m.in. zinfrastruktur
miejsk); lokalne waluty (np. Fureai Kippu, czyli
japoskie bilety opieki, oparte na wymianie
pomocy osobom starszym); wreszcie techniki
pobudzania innowacji spoecznych6 takie jak
np.inwestycje odpowiedzialne spoeczne (impact
investing) czy obligacje ifundusze private equity/
6

Pod pojciem innowacji spoecznych mona rozumie

nowe strategie, koncepcje, produkty, usugi iformy organizacyjne suce zaspokajaniu potrzeb, ktre wszczeglnoci powstaj na pograniczach rnych sektorw systemu
spoecznego oraz wgospodarce spoecznej. Innowacje te
cechuj spoeczne cele irodki ich osigania oraz fakt,
i generuj nowe stosunki spoeczne lub powizania kooperacyjne. Innowacje te nie tylko su rozwizywaniu
problemw, ale te poszerzaj moliwoci dziaania spoeczestwa (Murray, Caulier-Grice, Mulgan 2010, s.3).

venture capital, dotyczce przedsiwzi spoecznych (zob. Murray, Caulier-Grice, Mulgan 2010).
Wtym miejscu warto podkreli, i podobnie
jak organizacje pozarzdowe, podmioty gospodarki spoecznej isolidarnociowej mobilizuj
ipomnaaj kapita spoeczny (Hausner 2007,
s.15, 22). Ten ostatni mona rozumie szeroko
jako potencja wspdziaania, osadzony wpowizaniach midzyludzkich inormach spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom,
grupom ispoeczestwom (Klimczuk 2012, s.9).
Wtym kontekcie cz podmiotw polityki
spoecznej wobec starzenia si spoeczestw
mona take okrela mianem infrastruktury
kapitau spoecznego ludzi starych. Obejmuje ona
m.in. kluby seniora, tzw. uniwersytety trzeciego
wieku, uniwersytety wogle, hospicja, grupy
samopomocowe, grupy wolontariatu (pomocy ochotniczej), centra seniora, miejskie rady
seniorw, wsplnoty mieszkaniowe seniorw,
kluby iogniska midzypokoleniowe, organizacje
pozarzdowe (wspierajce osoby starsze wsferze
zdrowotnej, skupiajce osoby starsze idziaajce
na ich rzecz, wspomagajce ludzi starszych jako
osoby biedne isamotne, wspierajce domy pomocy spoecznej lub prowadzce placwki opieki
dla ludzi starszych, popularyzujce zagadnienia
zzakresu gerontologii) (zob. ibidem, s.8991).
Wtym kontekcie warto wspomnie oinnowacjach spoecznych powstajcych na pograniczach
ronych sektorw, ktre obejmuj programy na
rzecz dialogu midzypokoleniowego lub relacji
midzypokoleniowych. S to np. wsplne przestrzenie midzypokoleniowe (intergenerational
shared sites), odpowiadajce potrzebom dzieci imodziey oraz osb starszych, azarazem
ksztatujce ich wzajemne relacje. Moe to by
wsplne prowadzenie domw pomocy spoecznej
iprzedszkoli, klubw seniora iszk, domw dla
osb starszych ibezdomnych matek, dziennej
opieki dla osb starszych icentrw rozwoju dzieci,
wsplnot emerytalnych iakademickich (Jarrott,
Weintraub 2007). Do innych podobnych inicjatyw
nale miasta ispoecznoci przyjazne staroci
(age-friendly cities and communities) imidzypokoleniowe wsplnoty mieszkaniowe (cohousing)
(WHO 2007).
Wliteraturze przyblione do tej pory koncepcje
s okrelane rnie, wzalenoci od uwzgldnianych elementw wielosektorowej gospodarki
47

Andrzej Klimczuk

dobrobytu oraz analizowanych przez poszczeglnych badaczy kryteriw. Najbardziej popularne okrelenia to trjkt dobrobytu7 iromb/
diament/brylant dobrobytu8. Naley przy tym
podkreli, i niekiedy wliteraturze przedmiotu
trzeci sektor, gospodark spoeczn igospodarstwa domowe okrela si cznie mianem trzeciego
systemu (Pearce 2009). Jednake zuwagi na
nieformalny charakter interakcji midzy podmiotami zwraca si uwag na blisko gospodarki
spoecznej iszarej strefy/korupcji. Ponadto analizy
moe utrudnia fakt, i niekiedy oba te obszary s
okrelane mianem czwartego sektora (Bednarski,
Kokoszczyski 1989; Sabeti 2009). Poza tym
do analiz wielosektorowej polityki spoecznej
igospodarki dobrobytu moliwe jest stosowanie
koncepcji teoretycznych dotyczcych zmian instytucjonalnych, krytyki poszczeglnych sektorw
ioglnych modeli analizy porwnawczej polityki
spoecznej (zob. Grewiski 2009, s.116134).
Wystpuj te inne modele wielosektorowej
polityki spoecznej. Wtym miejscu wnawizaniu
do Grewiskiego (2009, s.83116, 135138)
mona wymieni sze znich: 1) model k
dobrobytu Tanii Burchardt, 2) schemat si napdowych rozwoju spoecznego Juliana Auleytnera,
3)model sfer spoecznych ThomasaJanoskiego,
4) model piciokta dobrobytu wodrbnych
7

Trjkt dobrobytu to koncepcja wywodzca si zprac

Adalberta Eversa (za: Grewiski 2009, s.8487), ktra
obejmuje podmioty publiczne, komercyjne ispoeczne
bd gospodarstwa domowe oraz znajdujce si pomidzy
tymi trzema kategoriami grupy samopomocy, spdzielnie
iorganizacje wolontariackie. Do tego zakada si podzia
tych podmiotw wedug wymiarw formalnenieformalne
ipubliczneniepubliczne oraz ze wzgldu na moliwo
dominacji sektorw (wpodziale na pastwa pnocne,
poudniowe, zachodnie iwschodnie Europy). Koncepcja ta
zostaa zmodyfikowana m.in. przez Paula Abrahamsona
(za: ibidem, s.8990), ktry okrela elementy modelu jako
pastwo, rynek ispoeczestwo obywatelskie, aznajdujce
si midzy nimi podmioty jako trzeci sektor. Badacz ten
zmieni te wymiary podziau sektorw na sfery zyskunie-zysku, publicznprywatn oraz nieformalnformaln.
8
Wkoncepcji tej zakada si, e wbezporedni pomoc
wiadczeniobiorcom lub osobom niesamodzielnym mog
by zaangaowane cztery grupy podmiotw: 1) osoby
bliskie, czyli rodzina wraz zsieci wsparcia samopomocowego, 2) podmioty publiczne, 3) podmioty komercyjne,
4) organizacje non-profit (zob. Grewiski 2009, s.8789;
Jurek 2012, s.118119).

48

wersjach Ryszarda Szarfenberga iCyrilleade

Neubourga (2002), 5) modele struktury spoecznej Auleytnera iMirosawa Ksiopolskiego, 6)
model stokrotki dobrobytu Grewiskiego. Ich
peny opis, odniesienie do polityki wobec starzenia
si spoeczestw oraz pogbiona ocena przydatnoci wprogramowaniu ianalizach tej polityki
wykracza jednak poza niniejsze opracowanie.

3. Moliwoci zaangaowania osb

starszych wwielosektorow polityk
spoeczn
Mona zaryzykowa twierdzenie, i skuteczno iefektywno wdraania modeli wielosektorowych wymaga zaangaowania samych osb
starszych do aktywnoci wtrzecim sektorze,
gospodarce spoecznej isolidarnociowej. Za
Charlesem H.Levinem (1984, s.179, 181) podejcie takie mona okreli mianem koprodukcji
usug publicznych (co-production), ktrej cechy
scharakteryzowano ju wlatach siedemdziesitych XX w. Wspczenie nastpuje jej odnowa
zuwagi na wiksz wiadomo wasnych praw
wrd obywateli krajw wysokorozwinitych,
jak rwnie moliwoci wykorzystania internetu
iaplikacji wurzdzeniach mobilnych m.in. do
dostarczania usug publicznych, konsultowania
projektw idokumentw, ich wdraania, monitorowania iewaluacji (Botero, Paterson, Saad-Sulonen 2012). Ponadto popularyzacji omawianej
koncepcji porednio sprzyja fakt, i do jej pionierw naleaa m.in. Elinor Ostrom laureatka
Nagrody Nobla w2009 r. (zob. Stephens, Ryan-Collins, Boyle 2008). Najoglniej koprodukcja
polega na przekazaniu wcaoci lub czciowo
odpowiedzialnoci za wiadczenie usug publicznych indywidualnym obywatelom lub ich grupom
iorganizacjom. Do zblionych koncepcji nale
ssiedzka organizacja wiadczenia usug, samopomoc ipartnerstwo publiczno-prywatne. Tym,
co wyrnia koprodukcj, jest tworzenie stosunkw midzy regularnymi dostawcami wiadcze
(np. pomoc spoeczna, instytucje rynku pracy,
policja) iich klientami tak, aby lepiej wzajemnie wykorzysta dostpne zasoby partnerw dla
realizacji wsplnych celw.
Wtym miejscu wnawizaniu do Jrgena
Kocki iKaia Brauera (zob. 2010, s.328329)

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

moemy omwi cztery zagadnienia zwizane

zzaangaowaniem obywatelskim osb starszych.
Po pierwsze zgodnie zteori wyczania Elaine
Cumming iWilliama E.Henryego (1961) zwraca
si uwag, e udzia wwolontariacie maleje zwiekiem zuwagi na pogarszajcy si stan zdrowia.
Niemniej zdaniem Kocki iBrauera najnowsze
badania wpewnym stopniu zaprzeczaj tej koncepcji. Zaangaowanie obywatelskie seniorw
iseniorek zaley od aktywnoci wpoprzednich
etapach ycia, czsto wzrasta po 60. roku ycia
wpierwszych latach po przejciu na emerytur,
imaleje po 75. roku ycia wraz zutrat samodzielnoci wyciu codziennym. Ponadto wiele
osb starszych musi dzieli swj czas na dalsze
zaangaowanie wprac zarobkow, nieformaln
opiek nad innymi osobami zalenymi iopiek
nad wnukami. Zauwaa si te, e poziom zaangaowania obywatelskiego osb starszych jest
najwyszy wkrajach orozwinitym systemie
wsparcia socjalnego (np. pastwa skandynawskie),
aniszy wkrajach oniskim poziomie kompleksowego zorganizowania usug spoecznych (np.
kraje Europy Poudniowej).
Po drugie efekty aktywnoci obywatelskiej
seniorw i seniorek s zrnicowane (zob.
Kocka, Brauer 2010, s.329330). Wedug bada Europejskiego Sondau Spoecznego (ESS
2014) zlat 20022012 osoby starsze angauj
si gwnie wwolontariat na rzecz takich podmiotw jak kluby sportowe, socjalne iseniora
oraz Kocioy igrupy religijne. Zaangaowanie
wgrupy ssiedzkie, komitety obywatelskie, kooperatywy seniorw, grupy samopomocowe jest
na znikomym poziomie. Jednoczenie osoby
po 60. roku ycia cechuje najwyszy poziom
zainteresowania yciem polityczno-publicznym.
Do korzyci osiganych przez osoby starsze
wrezultacie aktywnoci obywatelskiej nale:
aktywno, utrzymywanie irozwj kompetencji,
autoafirmacja, uznanie spoeczne iintegracja,
wtym kontakty midzypokoleniowe. Oczywicie
aktywnoci te nie spowalniaj procesu starzenia,
ale pozytywnie oddziauj na jako ycia.
Trzecim zagadnieniem jest zaangaowanie
rzdw wpromocj aktywnoci obywatelskiej
osb starszych (zob. Kocka, Brauer 2010, s.330).
Jednym zpierwszych dokumentw wtej dziedzinie
bya przyjta wStanach Zjednoczonych w1965 r.

Ustawa oosobach starszych9. Umoliwia ona dofinansowywanie dziaa iprojektw zwizanych

ze starzeniem si spoeczestwa, administracj
iusugi wspierajce aktywno osb starszych,
m.in. usugi medyczne, szkolenia zobsugi komputerw, programy dla mniejszoci etnicznych
inarodowych, wsparcie wolontariatu, ochrona
praw osb starszych, infolinie dotyczce dostpnych na poziomie lokalnym form wsparcia,
programy ywieniowe, wsparcie dla opiekunw
nieformalnych iasystentw (Senior Companions
2015), centra seniorw iosb zograniczeniami
sprawnoci, midzypokoleniowe programy mentorskie (Senior Corps 2015). Wkrajach UE za
wsparcie aktywnoci seniorw iseniorek odbywa
si gwnie poprzez powszechne ubezpieczenia
zdrowotne iemerytalne, ograniczenie obowizkw podatkowych organizacji pozarzdowych
ipoytku publicznego oraz promocj wolontariatu
osb starszych. Dodatkowe programy zale od
poszczeglnych pastw czonkowskich ipod
wpywem podmiotw midzynarodowych, jak
ONZ (wszczeglnoci jej agend: wiatowej
Organizacji Zdrowia iMidzynarodowej Organizacji Pracy) oraz OECD, zaczy by formuowane gwnie od lat osiemdziesitych XX w.
(Ervik, Lindn 2013). WPolsce pierwsze wzgldnie kompleksowe dokumenty strategiczne zostay
przyjte na pocztku XXI w. imaj na celu
programowanie gwnie wsparcia edukacji osb
starszych, integracji wewntrz- imidzypokoleniowej, lokalnej partycypacji spoecznej oraz zewntrznych usug opiekuczych przez organizacje
pozarzdowe, organizacje kocielne ireligijne,
spdzielnie socjalne, stowarzyszenia jednostek
samorzdu terytorialnego iorganizacje sportowe
(MPiPS 2012, 2013a, 2013b). Przegld tych dokumentw pozwala zaryzykowa twierdzenie, i
wniewielkim stopniu uwzgldniaj one dziaania
zzakresu polityki wobec staroci (jedynie integracja midzypokoleniowa), podkrelaj konieczno
budowy kompetencji cyfrowych osb starszych
(ale bez np. wsparcia rozwoju e-usug itechnologii
dla starzejcego si spoeczestwa), wznikomym
stopniu uwzgldniaj dziaalno podmiotw
komercyjnych izawieraj oglne zapisy dotyczce

United States Older Americans Act of 1965, Public

Law 89-73.

49

Andrzej Klimczuk

srebrnej gospodarki, waciwie ograniczajc j do

podstawowych usug opiekuczych.
Ostatnim zanalizowanych przez Kock iBrauera (2010, s.330331) tematw istotnych dla
zaangaowania osb starszych wwielosektorow
polityk spoeczn jest samodzielne, oddolne tworzenie przez te osoby organizacji pozarzdowych.
Podobnie jak wprzypadku oglnej aktywnoci
obywatelskiej osb starszych, zauwaa si wtym
obszarze zrnicowanie krajw europejskich
na pnocne (silne grupy interesw, takie jak
Age Concern wWielkiej Brytanii) ipoudniowe
(oznikomym udziale organizacji osb starszych
wGrecji, Hiszpanii iPortugalii). Przykadw
moliwoci oddziaywania takich podmiotw
na polityk spoeczn dostarczaj amerykaskie organizacje American Association of Retired Persons, Alliance for Retired Americans
iAmerican Seniors Organization, ktre posiadaj
nawet do 30 mln czonkw, maj powizania
zpartiami politycznymi oraz stymuluj rozwj
imonitoruj wdraanie praw antydyskryminacyjnych. Do tego dochodz mniejsze podmioty, dostarczajce bezporedni pomoc osobom
starszym, aktywizujce je, reprezentujce ich
interesy wsdach iinstytucjach publicznych
oraz upowszechniajce wiedz gerontologiczn.

Podsumowanie
Wartykule przybliono gwne przesanki
imoliwoci integracji usug wpolityce wobec
ludzi starych istaroci. Zwrcono przy tym uwag
na moliwo wykorzystania modeli wielosektorowych zarwno do analiz, jak ido programowania
tego obszaru polityki spoecznej. Podjto dyskusj
nad czynnikami sprzyjajcymi zaangaowaniu
samych seniorw iseniorek wrealizacji zada
tej polityki i hamujcymi je, wszczeglnoci
wramach organizacji pozarzdowych oraz podmiotw gospodarki spoecznej isolidarnociowej.
Zwrcono uwag na moliwo wdraania ikoordynacji modeli wielosektorowych zwykorzystaniem nowych technologii, pobudzajc zarazem
rozwj technologii wspierajcych osoby starsze.
Podkreli naley, e modele wielosektorowej
gospodarki dobrobytu ipolityki spoecznej mog
suy nie tylko do bada iprogramowania szeroko rozumianych usug spoecznych, zdrowotnych
50

iopiekuczych, ale te wolontariatu, aktywnoci

obywatelskiej osb starszych, ich udziau wkoprodukcji usug oraz we wsptworzeniu srebrnej
gospodarki. Zastosowanie modeli wielosektorowych moe pozwoli na lepsze zrozumienie:
rnic wprzystosowaniu poszczeglnych modeli
pastwa dobrobytu iopieki do wykorzystania
nowych technologii, wspczesnych nierwnoci
regionalnych dotyczcych poziomu zdrowia oraz
wykluczenia cyfrowego irobotycznego, wpywu
rnorodnoci podmiotw zaangaowanych we
wsplne projekty na innowacyjno ich rezultatw,
moliwoci stymulowania irozwoju rozwiza
spoecznie odpowiedzialnego biznesu dla starzejcego si spoeczestwa. Zasadne jest zatem
dalsze pogbianie bada empirycznych nad przykadami programw iprojektw moliwych do
realizowania wramach wielosektorowej polityki
spoecznej wobec ludzi starych istaroci.
Dokonany przegld pozwala na sformuowanie
przynajmniej dwch wnioskw stanowicych
zarwno wskazanie dalszego kierunku bada,
jak iogln rekomendacj dla podmiotw omawianej polityki. Po pierwsze modele wielosektorowe analizowane wkontekcie zmiany technologicznej pozwalaj nie tylko na zwikszenie
skutecznoci iefektywnoci polityki spoecznej
poprzez popraw integracji usug spoecznych,
ale te na analizowanie itworzenie rnorodnych
powiza pomidzy istniejcymi podmiotami
wywodzcymi si zodmiennych sektorw. Po
drugie modele te pozwalaj na rozpoznawanie
istymulowanie innowacji spoecznych, ktre
powstaj na pograniczach ronych sektorw oraz
wobszarze gospodarki spoecznej isolidarnociowej. Przykadw wanalizowanym kontekcie
mog dostarcza wspomniane programy iprojekty badawczo-rozwojowe zwizane ze srebrn
gospodark oraz dotyczce dialogu lub relacji
midzypokoleniowych.

Bibliografia
Alter K. (2008). Przedsibiorstwo spoeczne
wszerszym kontekcie, w: J.J.Wygnaski (red.),
Przedsibiorstwo spoeczne. Antologia kluczowych tekstw. Warszawa: Fundacja Inicjatyw Spoeczno-Ekonomicznych, s.145154.

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

Ambient Assisted Living Joint Programme, http://

www.aal-europe.eu [dostp: 20.03.2015].
Bednarski M., Kokoszczyski R. (1989). Czwarty
sektor, Przegld Organizacji, nr 1, s.811.
Bdowski P. (2006a). Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych, w: B.Szatur-Jaworska,
P.Bdowski, M.Dzigielewska, Podstawy gerontologii
spoecznej. Warszawa: ASPRA-JR, s.309318.
Bdowski P. (2006b). Zasady polityki spoecznej, w: B.Szatur-Jaworska, P.Bdowski, M.Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej. Warszawa:
ASPRA-JR, s.304305.
Botero A., Paterson A., Saad-Sulonen J. (red.)
(2012). Towards Peer Production in Public Services: Cases
from Finland. Helsinki: Aalto University.
Capurro R., Nagenborg M., Weber J., Pingel
Ch. (2007). Deliverable D4. Analysis of National and
International EU Regulations and Ethical Councils
Opinions Related with Technologies for the Integration of
Human and Artificial Entities, http://ethicbots.na.infn.
it/restricted/doc/D4.pdf [dostp: 20.03.2015].
Cumming E., Henry W.E. (1961). Growing Old,
the Process of Disengagement. New York: Basic Books.
Di Meglio R., Coumba D., Gasser M. (2011).
Social and Solidarity Economy: Our Common Road
Towards Decent Work. Turin: International Training
Centre of the ILO.
Ervik R. (2009). AMissing Leg of Ageing Policy
Ideas: Dependency Ratios, Technology and International
Organizations, referat zkonferencji ESPAnet, Urbino,
1719.09.2009, http://www.espanet-italia.net/conference2009/paper/15%20-%20Ervik.pdf [dostp:
20.03.2015].
Ervik R., Lindn T.S.(2013). Introducing ageing
policy. Challenges, ideas and responses in Europe,
w: R.Ervik, T.S.Lindn (red.), The Making of Ageing
Policy: Theory and Practice in Europe. Cheltenham,
UKNorthampton, MA: Edward Elgar, s.126.
ESS (2014). European Social Survey Data, http://
nesstar.ess.nsd.uib.no/webview/ [dostp: 20.03.2015].
European Commission (2007). Europes Demographic
Future. Facts and Figures on Challenges and Opportunities.
Luxembourg: European Commission.
European Commission (2014). Horizon 2020. Work
Programme 20142015. 8. Health, Demographic Change
and Wellbeing. Revised, http://ec.europa.eu/research/
participants/data/ref/h2020/wp/2014_2015/main/
h2020-wp1415-health_en.pdf [dostp: 20.03.2015].
European Innovation Partnership on Active and Healthy Ageing, http://ec.europa.eu/research/innovationunion/index_en.cfm?section=active-healthy-ageing
[dostp: 20.03.2015].

Gassmann O., Reepmeyer G. (2008). Universal

design innovations for all ages, w: F.Kohlbacher,
C.Herstatt (red.), The Silver Market Phenomenon.
Business Opportunities in an Era of Demographic Change.
Heidelberg: Springer, s.125140.
Grewiski M. (2009). Wielosektorowa polityka
spoeczna. Oprzeobraeniach pastwa opiekuczego.
Warszawa: Wydawnictwo Wyszej Szkoy Pedagogicznej TWP.
Hausner J. (2007). Ekonomia spoeczna jako
kategoria rozwoju, w: J. Hausner (red.), Ekonomia
spoeczna a rozwj. Krakw: MSAP, s. 1125.
Jarrott S.E., Weintraub A.P.C. (2007). Intergenerational shared sites: Apractical model, w:
M.Snchez (red.), Intergenerational Shared Sites:
APractical Model. Barcelona: la Caixa Foundation,
s.125146.
Jurek L. (2012). Ekonomia starzejcego si spoeczestwa. Warszawa: Difin.
Kamiski S.(2009). Wielosektorowo podmiotw
polityki spoecznej, w: O.Kowalczyk, S.Kamiski
(red.), Wymiary polityki spoecznej. Wrocaw: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, s.2841.
Klimczuk A. (2011). Transfer technologii wksztatowaniu srebrnej gospodarki, w: M.Grzybowski
(red.), Transfer wiedzy wekonomii izarzdzaniu.
Gdynia: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Morskiej
wGdyni, s.5775.
Klimczuk A. (2012). Kapita spoeczny ludzi starych
na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok. Lublin:
Wiedza iEdukacja.
Klimczuk A. (2013). Wspczesna polityka spoeczna wobec niepenosprawnoci iosb niepenosprawnych, Pogranicze. Studia Spoeczne, t.XXII,
s.185200.
Klimczuk A., Siedlecki M., Sadowska P., Sydow
M. (2013). Niepubliczne agencje zatrudnienia osb
niepenosprawnych. Moliwoci idylematy rozwoju wsektorze pozarzdowym. WarszawaBiaystok: Fundacja
Pomocy Matematyko iInformatykom Niesprawnym
RuchowoFundacja SocLab.
Kocka J., Brauer K. (2010). Civil society and the
elderly, w: H.K.Anheier, S.Toepler, R.List (red.),
International Encyclopedia of Civil Society. New York:
Springer, s.327332.
Levine C.H. (1984). Citizenship and service delivery: The promise of coproduction, Public Administration
Review, nr44, s.178189.
Mertens P., Russell S., Steinke I. (2008). Silver
markets and business customers: Opportunities for industrial markets?, w: F.Kohlbacher, C.Herstatt (red.),

51

Andrzej Klimczuk

The Silver Market Phenomenon. Business Opportunities

in an Era of Demographic Change. Heidelberg: Springer,
s.353370.
Mrk T., Vidje G. (2010). Focus on Welfare Technology.
StockholmDronninglund: Nordens Vlfrdscenter.
MPiPS (2012). Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2012-2013.
Warszawa: Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej.
MPiPS (2013a). Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 20142020.
Warszawa: Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej.
MPiPS (2013b). Zaoenia Dugofalowej Polityki
Senioralnej wPolsce na lata 20142020. Warszawa:
Ministerstwo Pracy iPolityki Spoecznej.
Murray R., Caulier-Grice J., Mulgan G. (2010).
The Open Book of Social Innovation. London: The
Young FoundationNESTA.
Neubourg C. de (2002). The welfare pentagon
and the social management of risks, w: R.Sigg,
C.Behrendt (red.), Social Security in the Global Village.
New Brunswick: Transaction Publishers, s.313331.
OSullivan C., Mulgan G., Vasconcelos D. (2010).
Innovating Better Ways of Living in Later Life: Context,
Examples and Opportunities, The Young Foundation,
http://youngfoundation.org/publications/innovatingbetter-ways-of-living-in-later-life-context-examplesand-opportunities/ [dostp: 20.03.2015].
Pearce J. (2009). Social economy: Engaging as
athird system?, w: A.Amin (red.), The Social Economy:
International Perspectives on Economic Solidarity. LondonNew York: Zed Books, s.2233.
Powell M. (2010). Wielosektorowa gospodarka ispoeczny podzia dobrobytu, w: M.Powell
(red.), Zrozumie wielosektorow gospodark dobrobytu.
Wspczesna polityka spoeczna, tum. S. Kamiski.
Warszawa: ElipsaWydawnictwo Wyszej Szkoy
Pedagogicznej TWP.
Rymsza M. (2013). Aktywizacja wpolityce spoecznej. Wstron rekonstrukcji europejskich welfare states?.
Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Sabeti H. (2009). The Emerging Fourth Sector.
Washington, DC: The Aspen Institute.
Satgar V. (red.) (2014). The Solidarity Economy
Alternative: Emerging Theory and Practice. Scottsville,
South Africa: University of KwaZulu-Natal Press.
Senior Companions (2015). Strona internetowa,
http://www.nationalservice.gov/programs/senior-corps/
senior-companions [dostp: 20.03.2015].
Senior Corps (2015). Strona internetowa, http://
www.seniorcorps.gov [dostp: 20.03.2015].

52

Spicker P., lvarez Leguizamn S., Gordon D.

(2007). Poverty: An International Glossary. London:
Zed Books.
Stephens L., Ryan-Collins J., Boyle D. (2008). Co-production: AManifesto for Growing the Core Economy.
London: New Economics Foundation.
Szatur-Jaworska B. (2000). Ludzie starzy istaro
wpolityce spoecznej. Warszawa: ASPRA-JR.
Szatur-Jaworska B. (2006a). Dwa aspekty polityki
spoecznej polityka wobec ludzi starych ipolityka
wobec staroci, w: B.Szatur-Jaworska, P.Bdowski,
M.Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej.
Warszawa: ASPRA-JR, s.291294.
Szatur-Jaworska B. (2006b). Podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci, w:
B.Szatur-Jaworska, P.Bdowski, M.Dzigielewska,
Podstawy gerontologii spoecznej. Warszawa: ASPRAJR, s.294297.
Szatur-Jaworska B. (2006c). Skale polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci, w: B.Szatur-Jaworska, P.Bdowski, M.Dzigielewska, Podstawy
gerontologii spoecznej. Warszawa: ASPRA-JR,
s.297304.
UNDP (1999). Raport orozwoju spoecznym. Polska
1999. Ku godnej aktywnej staroci. Warszawa: United
Nations Development Programme.
UNECE (2009). Mainstreaming Ageing, UNECE
Policy Brief on Ageing, nr 1, s.112.
United Nations (2002). Report of the Second World
Assembly on Ageing: Madrid International Plan of Action
on Ageing. New York: United Nations.
Usui C. (2008). Japans demographic changes,
social implications, and business opportunities, w:
F.Kohlbacher, C.Herstatt (red.), The Silver Market
Phenomenon. Business Opportunities in an Era of Demographic Change. Heidelberg: Springer, s.7184.
WHO (2007). Global Age-Friendly Cities: AGuide.
Geneva: World Health Organization.
Woniak Z. (2008). Niepenosprawno i niepenosprawni w polityce spoecznej. Spoeczny kontekst
medycznego problemu. Warszawa: Academica.
Zieliski C. (2008). Roboty wsubie ludzi starszych, w: A.Karpiski, A.Rajkiewicz (red.), Polska
wobliczu starzenia si spoeczestwa. Warszawa: Komitet
Prognoz Polska 2000 Plus PAN, s.154169.
Zybaa A. (2012). Polityki publiczne. Warszawa:
Krajowa Szkoa Administracji Publicznej.

Modele wielosektorowej polityki spoecznej wobec ludzi starych istaroci wkontekcie zmiany technologicznej

Models of multisectoral social policy towards older people

and old age in the context of technological change
Ageing is achallenge that requires development and implementation of horizontal social policy, which should
take into account the diversity of older adults and the division of interventions aimed at this population and on
the image of old age. The complexity of the negative consequences of ageing shows that there is aneed to enhance
cooperation between the public sector, the commercial sector, the NGO sector, and the informal sector at all levels
of social policy. The paper discusses models of multisectoral social policy and the possibilities of integrating social
services. Its conclusions include directions for further research and social innovation.
Keywords: co-production, robotics divide, silver economy, social services, welfare mix, welfare pluralism, social economy.