ANADOLU NAN YAPLANMALARTEMELNDE

GAZ-VEL KLT

Yamur

SAY

Seyyid Battal Gazi Klliyesi

glerle donatlm olup, Tanrya

bir kimliin, Tanrya ulamadan
kiisel yardm taleplerine kadar varan, geni bir mistik alanda
yardmnn olacana inanlmas ve bunu salamak iin de
Veli klt;

yakn

olduu

olaanst

varsaylan

Yard. Do. Dr., Anadolu niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm

retim yesi.

213

eitli

ritellere

bavurulmasdr denebilir.

Bu

anlay,

velinin

kutsanmasyla da sonulanr. rnein, Koyun Baba veya Battal

Gazi k1t kimliklerinin "Kutb'l-Arifin" olarak grlmeleri,

bunun en nemli gstergesidir.
Veli kltnn, Budizm, Hinduizm, Hrstiyanlk ve
slamiyet gibi inanlarn hakim olduu alanlarda benzerlikler
gsterdii aktr. Din tarihileri ve din sosyologlar, gerek
Hrstiyanlk, gerekse slamdaki "Aziz" veya "Veli" k1tnn
kaynan, bu dinlerin ortaya kt ve yayld alanlarda
eskiden mevcut bir takm klt1ere balamaktadr1ar. Yine bu
aratrmaclar, Hrstiyanlktaki aziz kltnn ilk alardaki
eitli
doa
klt1eriyle, mitolojik tanr veya kahraman
k1tlerinden kaynaklanp gelitiini ortaya koymaktadr1ar.
Mslmanlktaki veli kltnn ise kaynak itibariyle slamla
dorudan bir balantsnn olmad aktr. Mslmanlk
anlay iine de bu anlayn putperest kltlerden girdii
sylenebilir. Veli dncesini zamanla iine alan snni doktrin
teolojik syleminde, k1t anlaml ve ierikli bir veli anlayn
reddeder. Ancak yardm Allah'tan bilmek ve isternek artyla

evliyaya saygnn caiz olduunu da savunur .Ancak arzu edilen

bu snrn korunmas mmkn olmam, kavram k1tleerek
inancn iine raptedilmitir.

Ocak, Kl t r Tarihi Kayna Olarak Menakbnameler (Metodolojik

Bir Yaklam), TTK Yay., Ank. i 992, s.6 ; Erturul Dzda, eyhU'I
slam Ebussuud Efendinin Fetvalar, st. 1972, s.872-74.

214

Seyyid Battal Gazi Klliyesi

Ayrca,

Anadolu da dahil, slamlama srec ersne

girmi. btn corafyalarda, sl amlama srecinin balad
dnemlerden beri yaayagelen eitli veli kltlerini tesbit
edebiliyoruz. Bunun en nemli sebebi; eskiden mevcut yerel
doa ve atalar kltleri, tasavvufun veli anlaynn ister
istemez yardmyla halk iinde yorumlanp veli kltne
dntrlmtr.

Tasavvufun ana konusunu; rzasn elde ederek Tanrya

biliyoruz. Bu hedefe ulamak iin de dnyevi
yaamn
btn
balayc
etkilerinden
kurtulmak
gerekmektedir.Tasavvufun bu ana sorunu XIII. yzyla kadar
btn slam dnce tarihi iinde canl ve geni ierikli bir
ulama olduunu

dnsel yaam oluturmutur.

Kiinin Tanrya ulamas ile ilgili byk duygusal sava

ve katedilmesi gereken yol sorunu, Veli kavramn yaratm ve
bu uurda savaan ve baarya ulaan kii "Veli" (=Tanr

Tanrya

olarak nitelendirilmitir.
Velayet kavram, birok slam dnrlerinin ve
me1liflerinin eserlerinde
Snni bir tabana oturtulur.
Buralarda izilen perspektife gre Veli olabilmenin ilk ve
temel art, tm ayrnt ve inceliklerine gre dinsel kurallara
uymak ve ondan dar kmama konusunda en fazla titi zl ii

Dostu,

en

yakn kii)

Ocak, Kltr Tarihi

Kayna.

215

, s.2.

gstermektir. Bundan sonra ok sk bir z benlik sava (nefs

mcadelesi) ve dnya nimetlerinden saknma, perhizle
(riyazat) z benlii terbiye etmek ve ok ibadet yapmak
.

gerekmektedr .

Battal Gazi'nin San duk as (Uzunluk: 5.5 m.)

Bu aamadan sonra sorunun iine "Keramet" kavram da

girmektedir. Keramet; Velilerin ortaya karacaklar birtakm
doast olaylar ifade
eder. Bunun iindir ki sorunun
burasnda Veliliin peygamberlie benzer bir stat kazand
dikkat eker. Bu nedenle sufi teorisyenler bu paralellii
akla kavuturmak istemiler, peygamberliin Velilik'ten
ayr ve onunla kyas lanamayacak lde stn bir makam
olduunu srarla tekrarlamlardr. Ancak her zaman mevcud
olan bu paralellik IX. yzylda Hz. Muhammed iin kullanlan
Hatem'l- Enbiya terimine benzer bir Hate m ' l- Evliya (=Veli
ler'in Mhr)
3
4

kavramnn domasna neden olacaktr.

Ocak, Kltr Tarihi Kayn a ,

Ocak, Kltr Tarihi Kayna.

216

, s:3.
, s.3

Velayet kavram IX. yzylda kendi iinde de bir

snflamaya tabi tutulmutur. Veliler bir piramit eklinde
eitli derecelere
ayrlrlar. Bunlar
srayla; Recebiyyun,
Mfredun, Asaib, Nukaba, Nceba, Abdal, Efrad, Evtad,
maman'dr. En tepede ise, "Kutb" bulunur. Kutb, yeryznde
bulunan btn Veliler'in en by olup evren onun otoritesi
altnda zikredilen tabakalar oluturan Veliler tarafndan
5

ynetilir.
Veli ve Velayet kavramlarnn XIII. Yzyla kadar
byk bir geliimyaad ve Muhyiddin-i Arabi ile de en
6

gelimi eklini aldn

gryoruz. Buradan da anlalyor ki;

bu tasavvuf anlaynn sadece slami temel kavram ve
geleneklerden kaynaklanmad, bu anlay ve dn
biiminin iinde nceki ve sonraki mistik dnceler,
Eflatunculuk ve Gnostisizm gibi mistik dncelerin de byk
paylar
olduu
grlmektedir.
rnein,
Hrstiyan

Ocak, Kltr Tarihi Kayna.

, s.4 ; ,<utb : Bir grubun, bir
kavrnin ba. Allah sevgililerinin bakan. sm-i Ilahiyesi Abdullah'dr.
Kutublar kutub eden, temel direklerin direk olmasna amil olan evliyay
da evliya klan ancak sultan- enbiya Hz.Muhammed Mustafa'ya
ta'zimleridir. Kutbun Alametleri: 1- Rahmet, ismet, hilafet ve niyabet
babnda yardm grmek veya yardm yetkisine sahip bulunmak 2- Arn
hamillerine yardmc olmak 3- Kendisine zat- ilahinin hakikati kefolmak
4- lahi sfatlar ihata kudretini kendinde bulmak 5- ahsen bir hkm
verebilme nimetine ermi bulunmak 6- Madde ve mana varl arasnda bir
ayrm yapabilme kudretini kendinde bulmu olmak 7- Evveliyetten bir
evvel ayrmak ve sonunda birletirmek ve ondan sonsuzluu ile birleene
ayrdetmek 8- nn hakimi olmak 9- Sonun hakimi olmak i 0- Keza evveli
ve ahiri olmayann da hakimi olmak 11- lmin ilk, balang noktasn
bilebilmek ki, buras btn ilimIerin beiidir. Hepsi orada toplanr.
Bilinecek olan ve b il inmi in hepsi orada yatar. Oras ayn zamanda bir sr
alemidir ki btn bilinenler oradan zuhura gelir. smi, knyesi ne olursa
olsun her asrda kutb- vcud vardr. Kutublar her asrda 124 bin ve daha
ziyade olur ve bunlar enbiya makamna kaimlerdir. Kutb- vcud tecelli-i
Hakk ile vcud bulur (Safer Baba, Istlahat- SoCiyye ci Vatan- Asliyye'I'asavvuf Terimleri, st.1998, s.167, 168).
6
Ocak, Kltr Tarihi Kayn a .
, s.4 ; Ebu'I-Ala Afifi,
Muhyiddin
bnu'I-Arabi'nin Tasavvuf
Felsefesi,
ev.:
M.Da,
Ank.197S.
217

mistisizmindeki
Hrstiyan

"Saint"

anlayyla

(=Aziz)

Alevilik

ile

ve Islam tasavvufundaki "Veli" dncesi arasnda

benzer noktalar bulunmaktadr ; buradaki "Saint", (Allah
Adam, Allah Dostu)' dur. Allah Dostu olan Saint yani btn
dnyevi zevk ve balardan kurtularak bir takm riyazet ve
mcadele yntemleriyle kendini Allah'a adayan Hrstiyandr.
Hrstiyan mistisizmindeki bu anlay Alevilik ve tasavvuftaki
Velayet-i Amme (= Btn Mslmanlarn genel manada veli
olduu) ve Velayet-i Hassa (zel anlamyla Veli) anlayna
uymaktadr. Ayrca Alevilik ve tasavvufta olduu gibi Saint'in
"Keramet" olgusuyla da sk ilikisi bu benzerliin dier bir
aamasn oluturur.

Seyyid Battal Gazi Klliyesi/ Youn Devirme

Malzemenin Bulunduu Avlu

Buradaki "tasavvuf" terimi .i le slam tasavvufu ve

felsefi tasavvuf
bu terimin

anlay anlatlmak istenmektedir. Aleviliin tasavvuf anlay

dnda tutularak "Alevilik" isimlendirmesi ile verilmitir.

218

Snni ulema ve onlara bal

halk tarafndan tepki ile karlanm, zellikle peygamberlik
ile velilik arasndaki benzer noktalar reddedilmitir. Ancak
zamanla bu tepkilerin mutasavvflarn nemli dnsel ve
tasavvufi giriimleri halk katmannda iddetle taraftar bulmu
olan veli inancna daha scak baklmasna neden olacaktr.
nc aamada ise Snniliin velilik anlayn sadece
benimsemekle kalmayp bu dnceyi Tanr ve ona ulama
anlaylar arasnda adeta vazgeilmez bir konuma getirdii
grlecektir. Gelien aama yle bir boyut kazanr ki, artk
velilik anlayn reddetmek bir yana, bu anlay inancnn
iine yerletirmeyenler eksik Mslmanlar olarak kabul
Veli

anlay balangta,

edilecektir.
Trklerin slarnlama srecinde temel kavramatik olan
felsefi tasavvuf anlay iindeki Veli kavramnn, Trk
mutasavvflar tarafndan, adeta peygambere veya Hz.Ali'ye
denk tutulmas, zdelemesi ve onlarn syledii her szn
mutlak kabul grmesi gibi baz temel konularda farkllamalar
olmasna ramen benimsenmitir.Burada bir nemli belirleyici
de;
Trk veli tipinin daha askeri ve sava bir kimlik
olmasdr.

Trk tasavvufundaki veli dncesi, halk iin yazlm

tasavvuf eserlerinin popler hale getirilmesi ekli ve
yntemiyle, daha geni bir halk kitlesine ulamtr.
Kavramatik Alt Yap ve Arka Plan
Klte konu olan kimliklerin (Veli), ait olduklur
toplumun sosyal, dinsel ve ahlaki deerlerinin tamamnn veya
bir ksmnn temsilcisi ve simgesi olduuna inanlr.kinci
aamada, sz konusu topluluk, ona ykledii misyon ile temsil
yetkisini verdii bu simgesel varl kendi topluluu ile
zdeletirir. Simgeleen ve sz konusu toplum ile zdeleen
8

Ocak, Kltr Tarihi

Kayna.

219

, s.S

kimlik, ancak veli olacak ve bu sre de ayn zamanda

beraberinde yeni yeni ilavelerle o topluluun yaam biimini
ve yaam anlaml klacak olan "K1t" oluturacaktr. nc
aamada, o veli o topluluk iin artk bir insan deil, olaan ve
olaanstnn
bir arada bulunduu, inanlan deerler
btnnn toplamdr. Bu kavramatie ve srece en iyi rnek
hi kukusuz Battal Gazi ve k1tdr.
Veli kavramnn bir dier boyutunda "Keramet" olgusu
bulunmaktadr. Yaamakta iken o veli, bu dnyadakinden
farkl,
olaanst olaylarla
ssl bir soyut dnya ile
kuatlr.Veli
ldkten sonra, kendisi hayattayken sahip
olduuna inanlan insanst kimliinin , g ve kudretinin
devam ettiine inanlr. Hatta bu varsaylan g, mistik bir
gizemle sslenerek daha da artar. Artk o veli etrafnda
kerametlerden oluan bir menkbeler sistemi oluur ve giderek
byr.
Veli, olaanst ruhani glere sahip olduu iin,
toplumda ona kar korku ile kark bir sayg duygusu hakim
olmaya balar. O 'na kar yaplacak saygszln arplma,
lme, amansz bir hastala tutulma eklinde ceza ile karlk
bulacana inanlr. Bunun yannda, velinin varsaylan bu
ruhani gcnden iyilik elde etme ve ktlk giderme arzusu
doar. Son
aamada da
dnyada kendisinden bu tarzda
yararlanlacak olan velinin br dnyada da insanlara yardmc
olmas iin onu memnun etme abas ortaya kar ki bu da
9

kiisel

tatminin nemli bir aamasdr.

Velileen
k1t
kimliin
toplumdaki
srekliliini
salamak iin de topluluk eitli nlemler alr. Bu nlemler
manevi yaantda olduu gibi maddi yaantda da kendini
gsterecektir. Toplumsal yapy, toplumsal bar, inanlar,
ahlaki deerleri vb. geleri temsil eden veli, bu zelliklerini
kalc,
srekli, topluluun gnlk yaantsnda her an
9

Ocak, Kltr Tarihi

Kayna.

220

, s.B

grebildii kiisel

ritel ve kurumsal yaplarla kendi varln

ve nderliini glendirir. Tabii ki bu misyonu O'na topluluk
vermi ve O'nu bu deerler btn iinde amak yerine, bu
deerlerin temsilcisi, nderi ve devam ettiricisi konumuna da
o topluluk getirmitir. Bu yaplanmay salamlatrmak ve
devam ettirmek adna topluluk ritele ve gnlk yaamn
anlamna konu olacak baz simgeler veya simgesel yaplar
oluturur ; Veli adna yaplm bir mezar veya trbe, ondan
kaldna inanlan baz eyalar topluluk iin ok nemli, hatta
10

vazgeilmez ge ve simgelerdir artk. Bu mezar, trbe veya

eyann uhreviyetinden yardm dileme,gnahlardan arnma,
hastalklarn tedavisinde onlar kullanma ve bu uhreviyete

sahip olmak iin adak ve kurban kesme gibi bir st aama

yaanr ki bu da topluluk iindeki veli anlaynn devamn ve
gcn salamlatran, kiiye i tatmini veren ok nemli bir
yaplanmadr. Son aamada ise kiilerin veya topluluklarn
inanlarnn iinde olmamasna ramen, Tanrya ulamada bir
baka nemli olguyu da O'nun adnn zikredildii dualar alr.
Kiiler artk o velinin adn dualarnda zikrederken bir baka
taraftan da onun iin de sylenen dualar, inancn ne girmi
ve inan artk yeni katlmlarla, yeni bir aamay yaar
olmutur.

Velinin mezar ya da trbesinin varl, bir anlamda

kltn de yaygnlk dzeyini gsterir. Toplumda; herhangi bir
yerde herhangi bir zamanda ok zenle yaplm olan bir trbe,
genellikle iindeki velinin de ok saygn bir kimlik olduuna,
bu velinin dolaysyla bu kltn yerel deil daha evrensel bir
olguya iaret ettiini gstermektedir. Buna hi kukusuz en iyi
rneklerden biri Seyyid Battal Gazi kltdr. n Balkanlara
10

Mezar ve trbelerin ierikleri hakknda bkz. F.W.Hasluck, The

Christianity and slam under the Sultans, Oxford 1929, C.I-II, s.226236.
II
Adak, adak yerleri ve kurban kesme konusunda ayrntl bilgi iin bkz.
Hikmet Tanyu, Ankara ve evresinde Adak ve Adak Yerleri, Ank.1967.

221

olan Battal 'n inananlarnn perspektifi olduka

genitir. Ayrca mezar ve trbelerinin Anadolu' da 7 ayr yerde
olmas, btn bu blgelerde ayr ayr sylencelere kaynaklk
etmesi de ok nemli ayrntlardr.

kadar

yaylm

Trk ve Anadolu nanlar inde Veli Klt

Anadolu'daki veli kltnn kaynan slam ncesi eski
Trk inanlarnn iinde aramak doru olacaktr. slam ve
Anadolu' da slami srete gelien tasavvuf da buna iyi bir rt
grevi grmtr. Trkler slamIama sreci iine girmeden
nce
ilikide
bulunduklar
eitli
kltr evrelerinde
amanizm,
Hinduizm,
Taoizm,
Budizm,
Maniheizm,
Mazdeizm,
Zerdtlk,
Hrstiyanlk
gibi
inanlardan
etkilenmiler, inanc tam anlamyla benimsemeseler de bu
inanlardan kendi yaam biimlerine uygun olan motifleri, alt
yaplarnda her zaman varolmu olan Gk Tanr-Doa KltleriAta Kltleri temel inanc iine rapdetmilerdir. Bu tesbitte
hemen unu belirtmek gerekir ki ; yeni etkisi hissedilen inan
unsurlar kabul edilirken bir nceki inancn etkileri ve geleri
silinip gitmemi, bu geler ile yeni geler birletirilerek ve
kaynatrlarak
daha yeni bir sentez oluturulmutur.
Anadoludaki slami sre ierisindeki veli klt yukarda
zikrettiimiz uzun servenin bir sonucudur.
Trklerdeki veli kltnn temelinin Gk Tanr inancnn
12

nemli bir ayan oluturan Atalar Klt ile ve daha sonra

da amanist etkinin youn olarak yaand dnemde atld
z

Atalar Kltnn Z, atalarn takdis edilmesine, kutsanmasna dayanr.

Ancak bu anlayta atann kendisine taplmaz, ata bir simgedir ve onun
ldkten sonra dnyadaki yol gstericilii, dier dnyada da devam
ettiinden, ondan yine yardm isteme esasna dayanan bir sistematik
szkonusudur. Bu yardm, efaati salamak iin de onlarn bu simgesel
ruhlarna kurbanlar adanr ve kesilir. Bylece kutsallaan eyalara ve
mezarlara sahip bir ata klt oluur. Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz.
M.Fuad K pr l , Trk Tarih-i Dinisi, st. 1341 ; A.nan, Tarihte ve
Bugn amanizm, Ank.1972.

222

sylenebilir. Trk
benzedii

Kamlar (=aman)'nn

aktr.Gelecekten

Trk veli tipine ok

haber veren, doa olaylarn
felaketleri nleyen, dmanlara

etkileyen veya deitirebilen,

ktlkler getirebilen, hastalar iyiletiren, ge kp
uabilen, atete yanmayan Trk kamlarnn bu zellikleri bir
sreci ifade eder. nk balangta herhangi bir aile
reisinden belli bir riteli ynetmesi iin o anda seilebilen
kamlar ile sihirbazlk gsteren kiileri Trk tarihleri
birbirinden ayrmaktadr. Yani Trklerde sihir ve by
gsteren her kii kam olarnamaktadr. Trklerde balangta
kam adeta toplum lideri, yol gstericisikonumundadr.Ancak
amanizmin

13

, Taoizmin ve Budizmin etkisini arttrmas ile

kama biilen grev deimi, Atalar ldkten sonra onlar
korumaya devam edecei dncesi gelitirilerek yeni bir kam
greve balatlmtr. Bu kam ; iyi ve olaanst bir varlktr.
Ruhlar ve gizemli glerle iliki kurar, Gk Tanr ile temasa
geip ondan haberler getirir. Bunu yapmak iin de slami sre
14

ierisindeki veli
tipolojilerinde grdmz nzva ve
riyazata bavurur.
amanist etkinin youn olarak yaand ve buna da
Budist nermelerin eklendii dnemden sonra Trk veli k1t
daha da zenginleir. Burada, Budist azizlerin ok eski
dnemlere inen ve Budizmin yaylmasnda nemli bir
propaganda arac olan kerametlerini anlatan metinler ve
sylenceler tercme edilerek Trklere zg motif ve
simgelerle sslenmesi geni bir alana yaylmasna ve geni bir
inanan taifenin olumasna zemin hazrlar. Bylece amanist,
Budist ve Atalar k1t kimlikli yeni bir veli tipi oluur. Bu
yeni veli tipinde ilave olarak ; hayvan ekillerine brnen,
13

amanizm, amanizmdeki aman ve Trklerdeki Kam hakknda ayrntl

bilgi iin bkz. A.nan, Tarihte ve Bugn amanizm, Ank.1972.
14

..

Ocak, Bektai Menakbnamelerinde Islam Oncesi Inan Motifleri,

st.1983, s.95-97.

223

eyalar

hareket ettirebilen veliler X. Yzyla gelindiinde

slami etkinin zerine bina edilecek temel hazrlanmtr.
Bu stn ve mistik glerle donatlm kimlikler,
Mslmanlkla
ilikiye
girmede
ve
temel
dncede
badamada fazla glk ekmez. slam dnyasndaki, eitli
mucizeler gsteren peygamberlerle Hz. Muhammed 'in kimlii,
slami sreci yaayan Trklere yabanc gelmedi i gibi, temel
anlaylarna da ters deildir.Onlar kendi din nderleriyle,
sre ierisinde kendilerine anlat lanlar arasna pek ok ortak
noktalar bulurlar. Bu kabulde en nemli ge Trklerin slami
sreci
gelimi bir veli
anlayyla glendirilmi ve
renklendirilmi
olan
tasavvuf
kanalyla
tanm
olmalardr.Burada da en nemli ilevi ran din ve medeniyet
alannn oluturmasdr.

15

Veli klt, slami sre ierisindeki eitli Trk topluluklarnda

zamanla geliecektir. zellikle Yesevilik, bu geliirnde ok nemli bir ilev
st1enecektir. Bu sayede veli klt yerleik veya gebe Trk evrelerinde
yaylr. Ortaya kan ve buralarda Trkmen babalar tarafndan anlatlp
zenginletirilen yeni hikayelerle Trklere zg yeni bir veli anlaynn
ortaya kmasna neden olmutur.
XI. yzyldan itibaren Anadolu 'ya yerlemeye gelen ve
ounluunu Ouzlara mensup boylarn oluturduu eitli
Trk topluluklar kendileriyle birlikte bu anlay ve ve klt
de tarlar. zellikle XIII. Yzylda Mool istilasnn nnden
kaarak Anadolu 'ya gelen eyh ve derviler bu konuda ba
rol oynarlar. Seluklu otoritesi birok ekonomik, sosyal,
kltrel ve dinsel sebepler yznden bir takm imtiyazlar
tanyarak yerlemelerini

15

ve tekkelerini

kurmalarn salar.

16

Ayrntl bilgi iin bkz. Hakk Dursun Yldz, slamiyet ve Trkler,

st.1976
16

Ocak, Kltr Tarihi

Kayna

, s. i 5 ; Ocak, "Zaviyeler",

Vakflar Dergisi, C.XII, Ank.1978, s.35-56 ; .L.Barkan, "Kolonizatr

Trk

Dervileri", Vakflar

Dergisi, C.II, Ank.1942, s.281.

224

X. yzylla XII. Yzyl arasndaki dnemde, slam Orta

Asya steplerinde yaylrken tekkelerin ou, eski Budist
manastrlarnn yerine veya onlarn yaknna ina ediliyor,
zamanla bu manastrlar ve zdeletii aziz ile birlikte
Mslmanlat. Ayn sre ve kurgu Anadolu'da da yaanacak,
eyh ve derviler tekkelerini terkedilmi, savalar nedeniyle
yknt
haline gelmi veya iler durumdaki kilise ve
manastrlarn yerine, yaknna yapyorlard. Buradaki temel
dnce arkada saklanan dier inanlarn yok saylmad,
onlarn
devam
olunduu,
birok
konuda
onlardan
yararlanld ve
nemli simgelerin alnd gibi tezler
olmakla birlikte, A. Y .Ocak' n dncesiyle
onlarn
kulland aralar aynen kullanp bu inanlarn etkilerini
zamanla zayflatarak onlarn yerine geme istei de olabilirdi.
nceki inanlarla kaynama, devam etme olgusu,
Anadolu' daki aziz klt ile de aka grlmektedir.
Balangc Hrstiyanlk ncesine giden, Hrstiyanln da
kulland aziz k1t1eri sadece isimler deitirilerek adeta
olduu gibi
alnacakt.Bylece Hrstiyanlktan alnan ve
yzeysel de olsa Mslmanlatrtlan aziz kltleri ile, Orta
Asya merkezli Trk veli tipi, slami bir kyafet iinde devam
ettirilmi oluyordu.
Buna en iyi rnekler; Hac Bekta, Sar Saltuk, Elvan
elebi, Baba lyas ve Battal Gazi klt kimlikleridir.Hac
Bekta'n XIII. Yzylda Sulucakarayk' de kurduu tekke, bu
blge Hrstiyanlarnn da kutsad Saint Charalambus
kltn Mslmanlatrarak kendisine maletmi, bylece Hac
Bekta Hrstiyanlarca da benimsenmitir.Yine ayn yzyln
ikinci yarsnda Balkanlardaki Dobruca blgesinde bir
Trkmen kolonisinin yerleimini salayan Trkmen babas
Sar Saltuk da ayn ekilde orada eskiden mevcut olan Saint
Nicolas kltyle zdeleir. XIV. Yzylda Elvan elebi
tarafndan Sain Theodore ve Saint Georges kltnn yaygn
bulunduu eski Eukhaita ky civarnda kurulan tekke, bu
225

17

kl tl erin Baba lyas' a maledilmesine yardmc olur . Baba

lyas ile zikredilen kltler arasndaki benzerlik o kadar
byktr ki adeta klt aynen alnm ve Mslmanlatrl
mtr. Bu yzden menakba yeni bir ilave ile yukarda
zikredilen isimler ile Baba lyas'n arkada olduu rivayeti
eklenecektir.

Bir Kalenderi

17

Ocak, Kltr Tarihi

C.I,s.47-49.

, s.17

226

Dervi

Hasluck, Christianity

Burada rnek verilmesi gereken ok nemli klt

kimliklerden biri olan Battal Gazi' dir. Kltn kurguland
yre Bizans ile Mslman Araplarn kanl savalar yaptklar,
Hrstiyanln
youn
olarak
yaand,
Hrstiyanlk
ncesinde de
Herakles ve
Zeus
kltlerinin merkezi
konumundaki
bir
blgedir.
Blgenin
tesadfi
olarak
seilmedii, Battal Gazi Klliyesi 'nin ve klt merkezinin,
toprak zerinde hibir ey kalmamasna ramen bir nceki
dnemde byk bir dinsel alan zerine ina edilmesi, inaas
esnasnda
Hrstiyanlkta
kullanlan
simgelerin
ilev
deitirerek aynen kullanlmalar da tesadfi olmamaldr.
Btn bunlarn yannda meselenin bana dnerek bir
varsayrnda bulunursak ; sava, kahraman, veli ve hatta
kutub eklinde resmedilen Battal Gazi ile yine bu blgede
Hrstiyanlk ncesi dnemde hemen hemen ayn niteliklerle
donatlm Herakles arasnda nemli bir ba olsa gerek. Bu
arada Bizansllarn ok nem verdikleri Digenis Acritas
destan ile Battalname arasndaki inanlmaz benzerliklerinde
bu senkretizmde nemli rol olsa gerek.

227