BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Znaczenie porozumienia
mocarstw w sprawie Syrii
Joanna Dobrowolska-Polak
Jadwiga Kiwerska

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 220/2016
15.02.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Konflikt zbrojny w Syrii trwa ju blisko pi lat (od marca 2011 r.).
Wedug oficjalnych danych wojna ta pochona ponad 260 tys.
ofiar miertelnych (inne rda mwi o 470 tys.), okoo 4,5 mln
Syryjczykw ucieko za granic*. Wikszo z nich koczuje
w obozach na terytorium Turcji, Libanu i Jordanii. Cz przedostaa si do Europy, wsptworzc najwiksz fal uchodcw
od czasu II wojny wiatowej. Dlatego wynegocjowane w Monachium i ogoszone nad ranem, 12 lutego 2016 r., tu przed rozpoczciem w stolicy Bawarii dorocznej midzynarodowej konferencji bezpieczestwa, porozumienie mocarstw w sprawie
tymczasowego wstrzymania dziaa wojennych w Syrii (cessation of hostilities in Syria) mona uzna za akt wany i bardzo
potrzebny. Plan zakada niemal natychmiastowe (w cigu tygodnia) ograniczenie dziaa wojennych, ale z zastrzeeniem kontynuowania walki z tzw. Pastwem Islamskim oraz Frontem
al-Nusra, powizanym z Al-Kaid. Postanowiono te, e specjalnie powoana przez ONZ grupa zadaniowa zagwarantuje dopuszczenie przez wszystkie strony konfliktu pomocy humanitarnej do
Syrii.
Jakkolwiek w 5-godzinnych negocjacjach uczestniczyli
przedstawiciele pastw wchodzcych w skad International Syria
Support Group (ISSG), to jednak najwaniejsze rozmowy prowadzili szefowie dyplomacji Stanw Zjednoczonych i Rosji. W istocie rzeczy chodzio o stanowisko Moskwy i zaakceptowanie
przez ministra Siergieja awrowa skadanych mu przez sekretarza stanu Johna F. Kerryego propozycji. Bo przecie charakter
i skala zaangaowania Rosji w wojn syryjsk, skierowanego nie
tylko przeciwko Pastwu Islamskiemu, ale te, a waciwie
gwnie przeciwko siom walczcym z reimem Baszara al-Asada
i skutkujcego duymi ofiarami po stronie ludnoci cywilnej (od

1z4

momentu zaangaowania Rosji w konflikt na jesieni 2015 r. w wyniku rosyjskich

nalotw zgino okoo 1,5 tys. cywilw), doprowadziy do zaostrzenia samego konfliktu i byy mocno krytykowane na Zachodzie. Prowadziy w gruncie rzeczy do osignicia przez Moskw jej wasnych celw politycznych na Bliskim Wschodzie przede
wszystkim umocnienia reimu Asada i ugruntowania wasnej pozycji w tym regionie
wiata.
Z kolei Amerykanie oraz ich sojusznicy, prowadzc wprawdzie podobny model
dziaa wojskowych w Syrii naloty z powietrza, oprcz tego, e na pierwszym miejscu stawiano bezpieczestwo cywilw koncentrowali si na walce z samozwaczym
kalifatem oraz innymi grupami radykaw islamskich, midzy innymi po to, aby
wspiera siy opozycyjne walczce z wojskami Asada. A zatem kada z zaangaowanych w wojn syryjsk stron Rosja i sprzymierzone z ni wadze w Damaszku oraz
Stany Zjednoczone i ich sojusznicy chciaa osign inny cel, zgoa przeciwny.
Jednoczenie warto podkreli, blisi realizacji swoich zamierze s Rosjanie
w wyniku ich dziaa siy Asada, wspierane na ldzie take przez oddziay iraskie,
odniosy znaczce sukcesy w walce z opozycj (vide: otoczenie i odcicie od wiata
miasta Aleppo, kontrolowanego przez siy opozycji). Rosjanie, prowadzc zbrojn
operacj w Syrii, okazali si bardziej zdeterminowani, bezwzgldni i skuteczniejsi.
Natomiast Amerykanie, krpowani choby przykrym dowiadczeniem z Afganistanu
i Iraku, takiej determinacji w Syrii nie wykazali, ponoszc w niej de facto klsk nie
udao si znaczco osabi Pastwa Islamskiego, nawet jeli zmuszono niektre jego
agendy do przeniesienia si na teren Libii, ani nie wzmocniono si opozycji syryjskiej
kosztem reimu Asada.
Fakt, e udao si porozumie z Rosj co do cessation of hostilities w sytuacji
korzystniejszej militarnie dla Moskwy, bliskiej realizacji swych celw politycznych,
mona atwo wytumaczy. Demonstrujc dobr wol i przystajc na tymczasowe
zawieszenie dziaa wojennych, Rosjanie niczego nie ryzykuj. Raczej wzmacniaj
swoj pozycj w rodowisku midzynarodowym, gdzie jeszcze do niedawna stosowano wobec nich ostracyzm. Ich zaangaowanie w Syrii tak jak mona si byo spodziewa spowodowao, e Moskwa zostaa uznana za wanego, wrcz nieodzownego
partnera w rozwizaniu konfliktu syryjskiego. Teraz cofajc si nieco, a przynajmniej
deklarujc taki zamiar, Rosja kreuje si na mocarstwo, z ktrym znowu mona robi
interesy i ktre jest tak bardzo poruszone humanitarnym aspektem problemu, e
chce wstrzymania dziaa wojennych. Minister awrow na wsplnej konferencji
z sekretarzem Kerrym mwi: Zamiast rozgrywa geopolityczne zabawy, musimy si
zmierzy z wyzwaniami fundamentalnymi dla naszej cywilizacji.
Podejmujc t gr, Moskwa wiele nie ryzykuje take i dlatego, e w porozumieniu znalazo si zastrzeenie o kontynuowaniu dziaa zbrojnych przeciwko tzw.
Pastwu Islamskiemu oraz innym grupom terrorystycznym. Pytaniem jest zatem to,
czy Rosjanie, uwaajc za terrorystw take siy walczce z wojskami Asada,
powstrzymaj si od atakowania opozycji. A moe, kontynuujc tak ofensyw, bd
j uzasadniali argumentem, e walcz z terrorystami? Moe reim Asada wykorzysta
chwilowe osabienie impetu wojennego, aby wzmocni swe siy do ostatecznej rozprawy z rebeliantami? Pytaniem jest rwnie i to, czy wspierane przez Stany Zjednoczone siy walczce z reimem Asada zechc si wstrzyma od dziaa zbrojnych, czy

2z4

Amerykanie zdoaj ich do tego przekona? Jeli to nie nastpi, to porozumienie

monachijskie pozostanie tylko na papierze, przed czym przestrzega Kerry, mwic
na konferencji prasowej: What we have here are words on paper.
Zakadajc jednak, e podpisane porozumienie nie okae si jedynie zapisem
papierowym Rosja, a take reim w Damaszku oraz jego przeciwnicy powstrzymaj
si od dziaa zbrojnych, to bdzie mona mwi o sukcesie. Po pierwsze w tym sensie, e realna stanie si perspektywa wznowienia negocjacji w Genewie. Te toczce
si od kilku miesicy rozmowy z udziaem stron konfliktu syryjskiego znalazy si
w gbokim impasie, a waciwie zostay zerwane, gdy na pocztku lutego 2016 r.
wycofali si z nich przedstawiciele grup walczcych z siami reimu w Damaszku.
Bya to ich reakcja na ofensyw wojsk rzdowych na Aleppo. Powrt do rozmw
zasugerowa zreszt w nastpstwie porozumienia monachijskiego rzecznik opozycji
syryjskiej Salim al-Muslat i to napawa optymizmem.
Po drugie i to wydaje si najwaniejszym aspektem porozumienia osignitego w Monachium moliwe bdzie udzielenie ludnoci cywilnej w Syrii pomocy
humanitarnej. Jak palcy jest to problem, wiadczy tragiczny obraz skutkw trwajcej ju pi lat wojny. Ludno cywilna, ktra nie zdoaa opuci granic Syrii, nie
moga dotd liczy na dostateczne wsparcie humanitarne. Szacuje si, e co najmniej 8,7 mln przebywajcych w Syrii jej obywateli jest niedoywionych i nie ma
moliwoci zdoby ywnoci (na obszarach objtych dziaaniami zbrojnymi ludnoci
wrcz grozi mier godowa), a 70 proc. ludnoci nie ma dostpu do czystej wody
pitnej. Tragiczna, szczeglnie dla dzieci, jest sytuacja epidemiologiczna (okoo miliona dzieci nie zostao zaszczepionych przeciwko chorobom zakanym).
Tylko na pocztku lutego z obleganego przez wojska rzdowe Aleppo ucieko
ponad 52 tys. ludzi. Jeli walki nie ustan, to Aleppo jak spodziewa si UN OCHA
(agenda ONZ koordynujca przekazywanie globalnej pomocy humanitarnej) opuci
kolejne 100-150 tys. ludzi. Jedyna otwarta obecnie droga ucieczki dla cywilw wiedzie do Turcji, ktra jednak czasowo zamyka swe granice przed uciekinierami. W tej
sytuacji wstrzymanie dziaa zbrojnych bdzie oznacza otwarcie humanitarnego
okna czasowego, pozwalajcego cywilom na opuszczenie miasta. Nie rozwie to co
prawda tragicznego problemu tego miasta, gdy jak si przewiduje okoo 300 tys.
cywilw (niecaa 1/3 przedwojennej liczby mieszkacw), nie zamierza opuszcza
Aleppo, co moe przesdzi o ich losie.
Trzeba te przypomnie, e uciekinierom, ktrzy opucili miejsce zamieszkania, ale pozostali w granicach swojego pastwa tak jak cywilom uciekajcym obecnie
z Aleppo nie przysuguje status uchodcy i tym samym ochrona midzynarodowa.
Za sytuacj tej ludnoci odpowiedzialny jest rzd w Damaszku, ktry bdc stron
konfliktu, sam uywa do walki zakazanych rodkw, zabijajc lub ranic bez rozrnienia walczcych i cywilw. W jego gestii pozostaje te decyzja o wpuszczaniu
na swj teren organizacji humanitarnych, ktre dotd, kadorazowo musiay negocjowa pozwolenie na dostp do ludnoci cywilnej. Dziki zawartemu w Monachium
porozumieniu organizacje humanitarne uzyskay potwierdzenie prawa wstpu z pomoc na terytorium Syrii. A na pomoc t oczekuje w Syrii okoo 13,5 mln ludzi
(do okoo 4,5 mln cywilw, ze wzgldu na prowadzone dziaania wojenne, dostp
organizacji humanitarnych by dotd prawie niemoliwy). Nadal jednak organizacje

3z4

humanitarne bd miay utrudniony dostp do obszarw kontrolowanych przez Pastwo

Islamskie i Al-Kaid.
Spoeczno humanitarna w gotowoci czekaa na porozumienia o wstrzymaniu
dziaa zbrojnych i jest przygotowana do niezwocznego udzielenia pomocy. Specjalna grupa zadaniowa (Task Force on Humanitarian Access in Syria), ktrej powoanie
zapowiedziano w monachijskim porozumieniu, spotkaa si ju 12 lutego, niecae
24 godziny po informacji o zgodzie na wstrzymanie dziaa zbrojnych. W jej obradach, koordynowanych przez dyplomat Jana Egelanda, zaangaowanego od dawna
w pomoc humanitarn oraz Doradc Specjalnego Przedstawiciela ONZ ds. Syrii,
uczestniczyli przedstawiciele wszystkich stron wchodzcych w skad ISSG. Moe to by
gwarancj zrealizowania zapisanych na papierze postanowie odnoszcych si do
pomocy humanitarnej. Po spotkaniu poinformowano o wysaniu do wszystkich si walczcych w Syrii dania natychmiastowego dostpu do ludnoci cywilnej. Rwnoczenie obecni w Syrii przedstawiciele agend humanitarnych, nie czekajc na tygodniowy okres implementacji porozumienia monachijskiego, rozpoczli przekazywanie
pomocy. Pojawia si nawet moliwo udzielania pomocy w niedostpnych dotd
wiejskich obrzeach Aleppo, o czym donis Syrian Arab Red Crescent.
Cho wiele organizacji humanitarnych podkrela, e samo wstrzymanie dziaa zbrojnych to za mao, pojawiaj si te wtpliwoci, czy cywile przestan by
przypadkowymi ofiarami star, to jednak jest nadzieja, e uda si udzieli skutecznie
niezbdnej pomocy humanitarnej ludnoci cywilnej. I przynajmniej dlatego porozumienie monachijskie ma sens i jest potrzebne, nawet jeli politycznie nie okae si
skuteczne i jego sygnatariusze nie uszanuj cessation of hostilities. W kadym razie
opanowanie stanu katastrofy humanitarnej na terenie Syrii jest pierwszym krokiem
do stabilizacji caego regionu objtego konfliktem. Jeli ono si nie powiedzie, to
w najbliszych miesicach kolejne grupy uchodcw bd poszukiway bezpiecznych
miejsc schronienia poza Syri, pogbiajc kryzys uchodczy.
* rdem przytaczanych w artykule danych dotyczcych liczby ofiar konfliktu syryjskiego
jest Regional Refugee & Resilience Plan 2016-2017 in Response to the Syria Crisis, London,
4 February 2016.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Joanna Dobrowolska-Polak dr, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zajmuje si problemami
pokoju i bezpieczestwa na wiecie, gwnie konfliktami zbrojnymi oraz polityk zagraniczn,
rozwojow i humanitarn pastw, autorka kilkudziesiciu publikacji i ekspertyz dla MSZ RP.
Jadwiga Kiwerska prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i Collegium Da Vinci
w Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza polityki amerykaskiej.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

4z4