Biuletyn Instytutu Zachodniego

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Kryzys imigracyjny Europa w oku cyklonu?
Joanna Dobrowolska-Polak
Prognozy napywu imigrantw nie s pomylne dla objtej migracyjnym chaosem Unii Europejskiej, ktra nie jest przygotowana na przyjcie kolejnych fal uchodcw. Zbyt wiele problemw pozostaje nierozwizanych, nie wypracowano odpowiedzi
na podstawowe pytania dotyczce narodowych i unijnej polityki
wobec imigrantw, a take nie dokonano implementacji rozwiza przyjtych w 2015 r. przez Komisj Europejsk i Rad Europejsk.
W pierwszych trzech tygodniach 2016 r. do Europy przybyo 46 240
osb, omiokrotnie wicej ni w analogicznym okresie 2015 r.,
kiedy zarejestrowano 5550 imigrantw1. Cho nieuprawnione

Nr 219/2016
020216
INSTYTUT ZACHODNI
im. Zygmunta
Wojciechowskiego
Pozna

jest zastosowanie omiokrotnego iloczynu do prognozowania

szacunkowej liczby imigrantw w biecym roku (jego wynikiem byaby liczba 8 mln potencjalnych przybyszy), to jednak
tak dua rnica midzy napywem imigrantw w porwnywalnych okresach 2015 i 2016 r. i utrzymanie mimo zimy fali
imigracji na wysokim poziomie pozwala spodziewa si intensywnego wzrostu ich napywu od wiosny 2016 r. (apogeum

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

szacowane jest na czas midzy lipcem a padziernikiem).

czna liczba przebywajcych na Bliskim Wschodzie i w Maghrebie uchodcw i innych osb znajdujcych si pod opiek
UNHCR (Urzdu Wysokiego Komisarza NZ ds. Uchodcw)
przekracza 16 milionw. W pastwach ociennych Syrii znajdu-

ISSN 2450-5080

Wszystkie dane dotyczce liczby imigrantw i uchodcw pochodz

z bazy UNHCR.

je si obecnie ponad 4 mln syryjskich uchodcw, a na Bliskim Wschodzie i w Maghrebie przebywaj take uchodcy i imigranci z innych pastw. Ich potrzeby yciowe
w miejscu tymczasowego pobytu w duym stopniu pozostaj niezaspokojone, m.in.
midzynarodowe wpaty na fundusz pomocy dla ofiar konfliktu syryjskiego pozwoliy na
pokrycie 64% potrzeb opisanych w humanitarnym apelu o pomoc ONZ (UN OCHA;
RRP for Syria Regional Refugee and Resilience Plan 2015, stan na 28.01.2016 r.).
Sytuacja na obszarze objtym dziaaniami zbrojnymi nie poprawia si, a wynikajce
z nich kryzysy humanitarne nadal trwaj w fazie ostrej.
Za sytuacja uchodcw pobudza ich do poszukiwania lepszego miejsca do
ycia. Zgodnie z szacunkami Biura ds. Pomocy Humanitarnej ONZ (UN OCHA),
w 2016 r. naley si spodziewa napywu do Europy co najmniej miliona uchodcw
przybywajcych tylko z Turcji do Grecji (Regional Refugee and Migrant Response Plan
For Europe Eastern Mediterranean and Western Balkans Route [January-December
2016]). Napyw imigrantw bdzie wic co najmniej tak samo wysoki, jak w rekordowym
2015 r.
Wrd osb, ktre od pocztku 2015 r. przybyy do Europy przez Morze
rdziemne, 48% stanowili Syryjczycy (i osoby deklarujce si jako Syryjczycy), 21%
osb pochodzio z Afganistanu, 9% z Iraku, 4% z Erytrei, 3% z Pakistanu. 57%
przybyych osb stanowili mczyni, 17% kobiety i 27% dzieci i osoby deklarujce si
jako nieletni. Mniejszy udzia kobiet moe sugerowa rozbicie rodzin, co prognozujc
wielko nowej fali imigrantw mona przeoy na prawdopodobny ruch migracyjny
oparty na unijnym mechanizmie czenia rodzin. Ustalenie dokadnego odsetka dzieci
i modocianych wrd imigrantw nie jest moliwe, poniewa cz modych, dorosych
mczyzn deklarowaa niszy wiek, a niektre pastwa m.in. Szwecja nie sprawdzay biologicznego wieku przybyszy.
Spoeczestwa i pastwa europejskie nie s przygotowane na kolejn, tak
du fal imigrantw i wyraaj coraz goniejszy sprzeciw wobec ich przyjmowania.
Istotne zmiany oczekiwane s szczeglnie w niemieckiej polityce wobec imigrantw
i uchodcw. Zainicjowana przez kanclerz RFN Angel Merkel jesieni 2015 r. polityka
otwartych drzwi (Willkommenspolitik), ktra spowodowaa napyw do Niemiec w ub.
roku ponad 1,1 mln imigrantw, pocztkowo bya aprobowana. Jednak napyw
dziesitek tysicy transkulturowych imigrantw zacz wywoywa obawy i protesty,
ktre nasiliy si po noworocznych atakach na kobiety w kilkunastu niemieckich
miastach (w tym w Kolonii). W styczniu niezadowolenie spoeczne zostao otwarcie
zamanifestowane, szczeglnie podczas demonstracji ruchu PEGIDA (Pa o
o

Abendlandes Patriotyczni Europejczycy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

przeciwko Islamizacji Zachodu), a Niemcy zaczli domaga si od rzdu federalnego

zmiany polityki wobec uchodcw i osb przybywajcych do Niemiec jako uchodcy.
Wyniki bada niemieckiej opinii publicznej s jednoznaczne, partie rzdzcej koalicji
CDU/CSU i SPD trac poparcie (w sondau przeprowadzonym w dniach 22-25.01.2016 r.
dla dziennika Bild CDU/CSU uzyskaa 32,5% gosw, a SPD 23%). Na trzeci si
w RFN wyrosa antyimigrancka AfD (A

na v

f D

an ), wspierana przez

13% respondentw. Politycy rzdzcych partii, m.in. Julia Klckner (wiceprzewodniczca CDU) oraz Horst Seehofer (czoowy krytyk polityki imigracyjnej rzdu federalnego, przewodniczcy CSU i premier Bawarii) po wydarzeniach noworocznych
ponownie gono zaczli si domaga wprowadzenia zmian, w tym: wprowadzenia
limitw imigracyjnych do Niemiec i do Unii Europejskiej (H. Seehofer postuluje
ustalenie niemieckiego limitu na poziomie 200 tys. rocznie); uruchomienia lokalnych
hotspotw punktw rejestracji imigrantw na granicy niemiecko-austriackiej,
rozsyajcych uchodcw do orodkw w gbi RFN (w ktrych jeszcze jest miejsce)
lub odsyajcych imigrantw do pastw pochodzenia; naoenia na osoby poszukujce
schronienia ogranicze na wzr wprowadzanych przez inne pastwa; bezwzgldnej
implementacji unijnych postanowie o relokacji uchodcw i natychmiastowego
wzmocnienia kontroli na zewntrznych granicach strefy Schengen. Wreszcie,
28.01.2016 r. liderzy rzdzcej koalicji osignli porozumienie (Asylpaket II) dotyczce wprowadzenia ogranicze w polityce RFN wobec przybywajcych imigrantw.
Uwzgldnione zostay dwa postulaty niemieckiej opozycji migracyjnej dotyczce
otwarcia hotspotw orodkw recepcyjnych szybciej rozpatrujcych wnioski o azyl
tych osb, ktrych przyjcie jest mniej prawdopodobne, oraz wprowadzenia ogranicze
w prawie czenia rodzin. Ograniczenie to zawieszajce na dwa lata prawo do
sprowadzenia rodziny bdzie dotyczyo imigrantw nie speniajcych kryteriw
umoliwiajcych nadanie statusu uchodcy w rozumieniu Konwencji Genewskiej
z 1951 r., czyli tych, ktrzy nie doznali bezporedniego przeladowania lub przybyli
z obszarw tzw. bezpiecznych pastw trzecich i uzyskali prawo pobytu w Niemczech
na zasadzie ochrony uzupeniajcej. Liczba osb nalecych do tej grupy bdzie wiksza ni wczeniej sdzono, poniewa rwnoczenie za bezpieczne pastwa trzecie
uznano Maroko, Tunezj i Libi. 3.02.2016 r. Asylpaket II ma zosta zatwierdzony
przez niemiecki Bundesrat.
Podobnie jak w Niemczech, w innych pastwach europejskich take nasilaj
si demonstracje antyimigranckie. Dodatkowo protestujcy rozpoczynaj transgraniczn
wspprac. 23 stycznia przedstawiciele PEGIDA przeprowadzili w Pradze rozmowy
z przedstawicielami organizacji z kilkunastu pastw na temat wsplnego oglnoeuro-

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

pejskiego protestu planowanego na 6 lutego br. W lad za spoecznymi protestami

pojawiaj si deklaracje politykw i dziaania wadz pastwowych zmierzajce do ograniczenia imigracji. Przyjmujce imigrantw pastwa europejskie wczeniej ni RFN
zaczy wprowadzanie restrykcji migracyjnych. Austria ustalia limit przyjmowania
uchodcw w 2016 r. na 37,5 tys., a w latach 2016-2019 cznie na 127,5 tys.
Imigranci, ktrzy nie speniaj warunkw otrzymania azylu, m.in. pochodzcych
z bezpiecznych pastw trzecich, do ktrych zaliczono obecnie take Maroko, Algieri,
Tunezj, Gruzj, Mongoli i Gambi, bd odsyani. cznie do 2019 r. Austria
zamierza deportowa 90 tys. osb ju przebywajcych na jej terytorium. Jednoczenie
rzd wprowadzi finansowe zachty w wysokoci 500 euro za dobrowolny powrt.
Szwecja, ktra w stosunku do liczby ludnoci przyja najwicej imigrantw,
zdecydowaa o ograniczeniu od kwietnia 2016 r. prawa pobytu uchodcw na
swym terytorium do trzech lat, a pozostaych imigrantw, ktrzy nie speniaj kryteriw
uchodczych, a ktrym zostanie przyznana ochrona uzupeniajca, do roku. Jednoczenie tylko osobom zaliczonym do pierwszej grupy i tylko wzgldem ich
maonkw i dzieci bdzie przysugiwao prawo sprowadzenia rodziny. W Norwegii
trwa proces legislacyjny zmierzajcy do przyznania przez parlament prawa do unifikacji rodzin tylko uchodcom pracujcym lub studiujcym w Norwegii od co najmniej
czterech lat. Ograniczenia w czeniu rodzin wprowadza take Finlandia, ktra
dodatkowo zastrzega sobie moliwo cofnicia uchodcom prawa pobytu w sytuacji
deeskalacji konfliktu w ich pastwie pochodzenia. Pastwa nordyckie, podobnie jak
Austria, planuj deportacje imigrantw nie speniajcych kryteriw uchodczych.
Pastwa staraj si te ograniczy koszty przyjmowania uchodcw. Wielka
Brytania zobowizaa imigrantw do deklarowania posiadanego majtku i utrzymywania si na wasny rachunek do czasu zakwalifikowania ich do pastwowej pomocy.
Dania zezwolia policji na przeszukiwanie imigrantw i konfiskat majtku wikszego
ni 10 tys. koron (niecae 6 tys. z), niektre z niemieckich pastw zwizkowych
rwnie pozwalaj na konfiskat majtku wyszego ni 350 i 700 euro na rzecz
utrzymania uchodcw. Finlandia dodatkowo dopuszcza moliwo wiadczenia przez
przybyszy bezpatnej pracy (przedstawianej jako sposb rozadowania agresji).
Ponadto wobec uchodcw zaczynaj by wprowadzane elementy polityki
asymilacyjnej, m.in. Austria zdecydowaa o moliwoci odbierania zasikw tym
spord nich, ktrzy nie bd chcieli uczestniczy w kursach integracyjnych, a Norwegia
prowadzi edukacj na temat rnic kulturowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem odmiennych od bliskowschodnich i islamskich rl i zachowa kobiet w sferze publicznej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Jednoczenie pastwa staraj si ograniczy nielegalne wtargnicia na ich

terytorium. Wgry zablokoway granic z Serbi i Chorwacj i od 2015 r. gro osobom
nielegalnie przekraczajcym granic kar do trzech lat wizienia. Pozostae pastwa
(m.in. Sowenia i Austria), wczeniej krytykujce to dziaanie, zaczynaj je powiela.
Norwegia wprowadza prawo do zawracania na granicy osb nielegalnie przybywajcych do kraju z Rosji. Pastwa strefy Schengen korzystaj z prawa czasowego
przywrcenia kontroli na swoich granicach. Dania przeduya obowizywanie kontroli
granicznych do 3.02.2016 r., Szwecja do 8.02.2016 r., Niemcy do 13.02.2016 r.,
Norwegia do 14.02.2016 r., Austria do 15.02.2016 r., a Francja do 26.02.2016 r.
Pastwa apeluj do Komisji Europejskiej o przeduenie prawa do utrzymania kontroli
granicznych do 2017 r., podnoszc sabo kontroli na zewntrznych granicach
Schengen. Podobnie jak Komisja Europejska zarzucaj szczeglnie Grecji, pastwu
przez ktre do Europy przedostaje si ponad 90% uchodcw z Bliskiego Wschodu,
zaniedbania kontroli i niewykonywanie obowizkw wynikajcych z przepisw strefy
Schengen, w tym nieskuteczn identyfikacj i rejestracj przybyszy, zaniechanie
sprawdzania dokumentw i badania ich autentycznoci, niewprowadzanie do systemu
odciskw palcw imigrantw (projekt Raportu Komisji Europejskiej z 27.01.2016 r.).
Zdecydowanie najwicej oczekiwa pokadanych jest we wsplnym unijnym
dziaaniu, koordynowanym przez Komisj Europejsk. Czonkowie UE w tym Niemcy
domagaj si implementacji unijnego prawa, wdroenia postanowie przyjtych
w 2015 r. i przyjcia niezbdnych zmian w funkcjonowaniu Frontexu unijnej Agencji
ds. granic zewntrznych.
Pastwa przyjmujce obecnie najwiksz liczb imigrantw szczeglne
naciskaj na: uruchomienie efektywnie dziaajcych hotspotw w pastwach rdziemnomorskich (gwnie w Grecji i we Woszech), ktre bd identyfikoway, sprawdzay
i okrelay prawnomidzynarodowy status przybyszy (obecnie dziaaj dwa takie
punkty na woskiej Lampedusie i greckiej Lesbos); uruchomienie i prowadzenie
w zaoonej skali obecnie nie dziaajcego programu relokacji uchodcw do
pastw docelowego pobytu, zgodnie z decyzjami przyjtym w maju i wrzeniu 2015 r.
o relokacji cznie 160 tys. uchodcw z Grecji, Woch i Wgier, a take opracowanie
programw powrotw do miejsc pochodzenia tych imigrantw, ktrzy nie speniaj
kryteriw uchodczych, oraz uchodcw w przypadku deeskalacji konfliktw (propozycja KE z 9.09.2015 r.).
Komisja Europejska zachca pastwa dotd nie odczuwajce bezporednio
kryzysu imigracyjnego, szczeglnie pastwa Europy rodkowo-Wschodniej, do dziaania zgodnego z polityk unijnej solidarnoci i przyjmowania imigrantw w ramach

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

relokacji, a take wspierania pobytu imigrantw w pastwach rdziemnomorskich.

Czciowo koszty utrzymania imigrantw na poudniu Europy s finansowane w ramach powoanego w 2001 r. unijnego mechanizmu ochrony ludnoci (EU Civil
Protection Mechanism EUCPM). Objte obecnie tym mechanizmem pastwa: Serbia
(od 21.09. 2015 r.), Sowenia (od 22.10.2015 r.), Chorwacja (od 26.10.2015 r.) i Grecja
(od 3.12.2015 r.) otrzymuj pomoc rzeczow, tak jak namioty, koce, piwory, materace, leki czy generatory prdu. Wsparcie to jest jednak niewystarczajce.
Najwaniejszym dziaaniem Unii Europejskiej, Komisji i sprawujcej obecnie
prezydencj w UE Holandii pozostaj aktywne dziaania na rzecz zmniejszenia liczby
napywajcych imigrantw i uszczelnienia unijnych granic. KE postuluje przeksztacenie
Frontexu w Agencj ds. Stray Granicznej i Przybrzenej, zwikszenie liczebnoci jej
funkcjonariuszy i wyposaenie jej w kompetencj reagowania na granicach Unii nawet
bez zgody pastwa, ktrego granic interwencja miaaby dotyczy.
Koncepcja uszczelnienia granic spotyka si jednak z zarzutem o odpychaniu
uchodcw od potencjalnych miejsc bezpiecznego schronienia i dziaaniu nie tylko
niezgodnym z Konwencj Genewsk dotyczc statusu uchodcw z 1951 r., ale
wrcz postpowania niehumanitarnego. O istnieniu humanitarnego obowizku przyjmowania uchodcw przekonuj gwnie politycy niemieccy kanclerz A. Merkel
i prezydent RFN Joachim Gauck. Wskazania polityk bezpieczestwa pastw unijnych
wydaj si by jednak silniejsze.
Zadouczynieniem za ograniczenia wjazdu na terytorium Unii Europejskiej
ma by zwikszone finansowanie pomocy dla ofiar przebywajcych w strefie bezporednio objtej kryzysem humanitarnym. Zgodnie z porozumieniem zawartym na szczycie
UE-Turcja 29.11.2015 r. (wsplnym planem dziaania Joint Action Plan), tylko Turcja
ma otrzyma 3 mld euro na zabezpieczenie potrzeb syryjskich uchodcw przebywajcych na jej terytorium. Pastwa deklaruj take wsparcie finansowe dla unijnych
programw pomocowych dla Afryki i dla dziaa organizacji humanitarnych na Bliskim
Wschodzie i w Maghrebie. Od 23 wrzenia 2015 r. (wedug stanu na 27.01.2016 r.)
najwikszymi donatorami pomocy finansowej s Wielka Brytania, ktra przekazaa
140 mln euro, Niemcy 108 mln i Francja 106 mln oraz Dania 53 mln i Wochy
41 mln. Polska przekazaa 3 mln euro. Ogem pastwa czonkowskie UE przeznaczyy na ten cel 575 mln euro. Z budetu UE przekazana zostaa kwota 2800 mln euro.
Mimo tak duych wpat deficyt na pokrycie zaoonych dziaa wynosi ponad 2200 mln
euro (EC Press Release z 25.01.2016 r.). Celem tych dziaa jest zabezpieczenie
potrzeb i udzielenie pomocy uchodcom w bezporedniej bliskoci ich pastw pochodzenia, bez koniecznoci opuszczania przez nich waciwego im krgu kulturowego.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane
zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej,
oraz wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech,
Polsce, a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie
z rnych perspektyw.

Joanna Dobrowolska-Polak dr, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zajmuje si problemami

pokoju i bezpieczestwa na wiecie, gwnie konfliktami zbrojnymi oraz polityk zagraniczn,
rozwojow i humanitarn pastw, autorka kilkudziesiciu publikacji i ekspertyz dla MSZ RP.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7