Dolina Loary i jej zamki 4 Chenonceau (2)

Ludwika, ona polskiego krla w Chenonceau

Katarzyna Medycejska przekazaa testamentem Chenonceau onie
Henryka III: cichej, pobonej, piknej
Ludwice z Lotaryngii. Kobieta ta bya
do szalestwa zakochana w swym
mu, mimo jego bardzo
hulaszczego trybu ycia, spania z
mczyznami, zaniedbywania i
upokarzania jej. Zaszya si w
zamku rozpamitywajc swj bl po
stracie Henryka; faktycznie zamek
zamienia w klasztor, bo jedynymi
jej towarzyszkami byy zakonnice. O
zamek dbaa, przyozdobia go tym
co wartociowego posiadaa.
Chodzia do mierci w aobie, czyli
w biaych szatach, swoj sypialnie
przemalowaa na czarno, urzdzia w
niej kaplic, reszt ycia spdzia na
czytaniu Biblii i modlitwie. W zamku
po szaleczych ucztach w czasach
Katarzyny zapanowaa grobowa
cisza. Ludwika przekazaa zamek
swej siostrzenicy Franciszce w
prezencie lubnym. Franciszka wysza za Cezarego Vendme'a, syna
Henryka IV Burbona i jego kochanki Gabrieli d'Estres, ktra po Dianie z
Poitiers przeja nieoficjalny tytu najpikniejszej kobiety w krlestwie.
Nastpna pikno, Madame Dupin, wacicielka zamku
Burbonowie przenieli si do Wersalu. Zamek Dam na dugo uleg
zapomnieniu, dopiero po okoo 120 latach kupi go bogaty Klaudiusz
Dupin. Jego ona, dwadziecia lat modsza od niego, Luiza, przywrcia
zamek do dawnej wietnoci. Crka jednego z powiernikw finansowych
Ludwika XV i matki aktorki teatru Comdie Franaise - jednego z
najstarszych i najsynniejszych teatrw wiata - bya nie tylko urzekajco
pikna, ale mdra i wyksztacona. W jej salonie w Paryu spotykali si
najwiksi pisarze, ludzie sztuki, filozofowie, naukowcy. Przyczepi si do
niej jak rzep do psiego ogona J.J. Rousseau, ten dziwny czowiek, paranoik,
kiepski muzyk, ale niezy pisarz, ktry i w tej dziedzinie prochu nie
wymyli, ale by dobrym w pisaniu komunikatywnym, prostym, ale te
barwnym i emocjonalnym jzykiem, i dziki temu szereg nowych idei
spoeczno-politycznych wymylonych przez Monteskiusza, Woltera,
Hume'a i innych, jak na przykad to, e wadza naley do ludu, poprzez
jego dziea docieray do ogu. Faktycznie by uwaany za jednego z
teoretykw, cho mao oryginalnego, Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W
okresie jesiennym salon i liczni wielbiciele pani Dupin przenosili si do
Chenonceau. Rousseau napisa nawet sztuk wierszem gran w czasie
jednej z uroczystoci. Wspomina, e serwowano tu wspaniae jado, co

miao go uczyni tustym jak mnich (jego sowa), e bawiono si, grano
komedie, dawano koncerty. Gdy Francja bya ju niejako na progu
rewolucji,, Luiza, jak wielu innych przewidujcych czonkw arystokracji,
opucia Pary. Zamieszkaa na stae w Chenonceau. Tu zmara w wieku
93 lat, pochowana w parku po poudniowej stronie rzeki.

Jakobini oszczdzili zamek z kilku powodw: przede wszystkim

dlatego, e suy za most przez szerok rzek, ale i dlatego e w jej
salonie spotykali si ludzie, na ktrych idee powoywali si rewolucjonici.
Mao kto zauwaa, e Luiza skrelia z nazwy zamku liter x, niby drobna
sprawa, ale majca ogromne znaczenie symboliczne. Liter t dodawano
(gdy gramatyka jzyka francuskiego pozwalaa na to) jako ostatni do
nazwy posiadoci krlewskich. Od jej czasw to by zamek Chenonceau, a
nie Chenonceaux - ta druga nazwa do dzisiaj zachowana jest w nazwie
pobliskiej wioski. Dla rewolucjonistw by to wyrany znak, e pani zamku
nie jest rojalistk, jest republikank i demokratk .Mimo jej bogactwa i
pochodzenia arystokratycznego, w latach najwikszych szalestw
Robespierre'a, gdy gilotyna cinaa setki gw, nawet krla i krlowej, j

zostawiono w spokoju, umara mierci naturaln w 1799 r.

Magorzata Pelouze w Chenonceau
Ostatni wielk dam Chenonceau bya Magorzata Pelouze. Wykupia
posiado za 850 tysicy frankw w 1863 r. Restaurujc zamek
Magorzata chciaa jak najbardziej zbliy go do wygldu w czasach jego
pierwszych dwu wacicielek. Usunito wiele ozdbek dodanych w zamku
przez Katarzyn Medycejsk. Prace trway dugie lata. Zaczto znowu
organizowa tu wspaniae bale. Na jeden z nich przyby jej kochanek,
prezydent Francji Juliusz Grvy. Bal zaaranowano w stylu weneckim,
wszyscy uczestnicy byli przebrani i z maskami na twarzach. Do paacu
dowoono goci gondolami. Nie trudno si domyle, e ten styl przyjto
ze wzgldu na wizyt prezydenta-kochanka, by ten mg zobaczy
"gniazdko" swej kochanki, i spotka si z ni nierozpoznany przez innych.
Przypuszczam, e nie potrafi zachowa cakowitej anonimowoci, ale ci co
go mogli rozpozna nie pokazali tego po sobie.
Obecni waciciele Chenonceau
Dzi zamek jest wasnoci bogatej rodziny, zakupiony zosta w 1913
roku przez Henryka Menier, czowieka rnych upodoba i zaj: midzy
innymi by kierowc wycigowym, przedsibiorc, cukiernikiem i
wacicielem fabryki czekolady. Do dzisiaj jest to cigle prywatny zamek,
ale mimo tego jest najbardziej obleganym przez turystw zamkiem po
Wersalu i chyba po Chambord - corocznie zwiedza go okoo ptora
miliona ludzi.
Konkurs piknoci

Tak troch dla zabawy postanowiem sta

si jednoosobowym sdzi w konkursie
piknoci wspomnianych pa. Do trudne
zadanie, bo do konkursu staj nie osoby, ale
ich portrety i posgi - ale wyobraenia tych
pa na tych dzieach sztuki s do
realistyczne, moe lekko wyidealizowane, bo
tworzone byy przez najwybitniejszych
artystw epoki. Przypomniaem sobie posg
Diany w Luwrze i kilka portretw tych dam,
kiedy w modoci "buszowaem" po Francji.
Najpikniejszy portret Madame Dupin
znalazem wanie w Chenonceau, podobnie
jak dwa portrety Diany. Jest tam te wielki
portret krlowej Katarzyny umieszczony
celowo przez ni w dawnej sypialni Diany rodzaj zawaszczenia tego upakarzajcego dla
niej miejsca. Zajrzaem do wszelkich
dostpnych mi rde, najwicej do tych
zgromadzonych w bibliotece uniwersyteckiej Western Ontario i oto moja decyzja:
Wirtualny zoty medal dostaje ode mnie Biaa Dama, ona krla Polski i Francji,

Ludwika z Lotaryngii. To prawdziwa klasyczna pikno. Bardzo eleganckie i

idealnie proporcjonalne rysy twarzy. Jest zamylona na portretach, ale nie
smutna, czy zrozpaczona, czsto patrzy prosto w oczy osobie ogldajcej jej
wizerunek. Dobro i mdro tej kobiety wida ju w samym spojrzeniu. Chocia
na niektrych portretach ubrana jest w aobny biay strj, jest on elegancki, ale
nie prowokujcy. Twarz jest bardzo modziecza, wprost dziewczca, mimo e w
czasie pozowania bya ju dojrza kobiet. Srebrny medal wrczam Luizie Dupin
nie dlatego, e kady kto si z ni zetkn zakochiwa si w niej, ale dlatego e
jest po prostu wyjtkowo pikna na portretach. To jasnowosa kobieta o drobnych
rysach, wielkich ciemnych oczach i bardzo zmysowach ustach. Kady z jej
wielbicieli chcia te usta caowa, ona tym zbytnio nie bya zainteresowana, wic
amaa serca, midzy innymi wspomnianemu Rousseau. Brzowy meda daj
Dianie z Poitiers. Bya owszem pikna, zawsze moda, miaa liczne ciao, ktre
chtnie eksponowaa, ale wnikliwy obserwator musi zauway co
nienaturalnego, sztucznego w tym piknie. Dzi ju wiemy czemu
najprawdopodobniej zawdziczaa sw urod. W tym peletonie na ostatnim,
szstym miejscu, umieszczam Katarzyn Medycejsk i myl e nie jestem w tej
mojej klasyfikacji odosobniony.

Bajeczne otoczenie zamku

Chenonceau z lotu ptaka

Od dam wrmy do zamku. Jest tak chtnie ogldany nie tylko ze wzgldu na
sw architektur, mieszank gotyku i renesansu oraz elegenckiego, kosztownego
wyposaenie - to mae muzeum z wieloma cennymi malowidami i innymi
skarbami. Gdyby by wybudowany w szczerym polu pozostaby tylko jednym z
wielu adnych zamkw Loary. Swoj pozycj numer jeden, nie tylko w mojej
ocenie, wrd kilkuset konkurentw z tej doliny zawdzicza wspaniaemu
otoczeniu: znajduje si prawie w centrum najbogatszej widowiskowo krainy Loary
Turenii, pooony w pobliu najwikszego i bardzo bogatego w zabytki miasta
Tours, zbudowany jest przy i na szerokiej rzece, otoczony, dawniej obfitujcymi w
zwierzyn lasami, dzisiaj kilkadziesit hektarw tych lasw s zamienione w park
zamkowy.

Panorama Chenonceau

Najbardziej spektakularnymi dodatkami zamku s dwa liczne wielkie ogrody

Diany z Poitiers i Katarzyny Medycejskiej. Spjrzmy na nie, nie wchodzc zbytnio
w szczegy. Najbardziej urzek mnie sw urod ogrd Diany. Podzielony jest
alejami na 8 trjktw. W samym centrum punktem zbornym jest fontanna. S tu
ozdobne krzewy i kwiaty - duo kwiatw - ponad 40 tysicy. Sadzi si je dwa
razy do roku: na wiosn kwiaty wiosenne, a w lecie kwiaty letnie i jesienne, czyli
razem ponad 80 tysicy. Na skraju ogrodu Diany stoi domek ogrodnika i zejcie
do przystani na rzece Cher. Katarzyna, by przymi ogrd Diany, (by zbyt pikny,
by go zlikwidowa), wzbogacia o nieco, a wic w ten sposb sta si jej,
przynajmniej w jej mniemaniu. Zaoya te w peni wasny ogrd, to przewanie
drzewa ozdobne, nawet drzewa pomaraczowe i cytrynowe i masa drzewek
ranych. Poza tymi dwoma ogrodami s i inne ciekawe skupiska drzew i
krzeww ozdobnych. Pamitam moje zaskoczenie wjedzajc autem na teren
paacu alej cisow. Wjedao si jak do tunelu, bo stare wysokie cisy poczyy
si konarami i szczelnie zakryy niebo. Na terenie zamku odtworzono
szesnastowieczn farm. Tu uprawia si roliny, ktre pniej jako sadzonki
przesadza si do ogrodw, tu i w oranerii sadzi si, pielgnuje i przechowuje w
czasie zimy niektre drzewa tropikalne. Stworzono okrgy labirynt wedug
planw Katarzyny Medycejskiej zoony z 2 tysicy krzeww cisowych. Jest na

terenie ogrd warzywny, tak zwany ogrd zielony, oraz niewielka winnica. Mona
kupi wino tu produkowane, zrobiem to, wino nieze, cho nie spektakularne.
Cay rok w pobliu oranerii funkcjonuje tak zwana fabryka bukietw. Jej celem
jest nie tylko uczenie kompozycji bukietw z prawdziwych kwiatw, ale tworzy
si je take na sprzeda. W zimie bukiety robi si z kwiatw inspektowych. Do
dzisiaj jest duo drzew morwowych na tym terenie. Gdy komu tego mao, mona
pochodzi po naturalnym ogromnym parku wok zamku, a gdy nogi musz
wypocz po tym maym maratonie, jest na miejscu elegencka restauracja
serwujca tradycyjne dania lokalne. Trudno si dziwi, e niektrym turystom
brakuje ju czasu, by wej do gwnej atrakcji - zamku. Radzibym, eby
pozosta tu do wieczora. Francuzi s mistrzami subtelnego, nieinwazyjnego
owietlania obiektw, w tysicach wiate paac i jego otoczenie jawi si przed
oczami jako co nowego, co czego nie zauwaa si w cigu dnia.

lady dawnych wacicieli zamku

Za ciekawostk trzeba uzna to, e w czasie swego istnienia zamek

przechodzi z rk do rk przynajmniej 10 razy (nie wszystkich wacicieli
wymieniem). Prawie kady z wacicieli zostawia pamitki po sobie nie tylko w
formie ulepsze, nowego wystroju, dzie sztuki, ale w formie herbw, inicjaw i
napisw umieszczanych najczciej na murach. Pierwsz napotkan po drodze do
zamku budowl jest donon - gotycka wiea obronna z wystrojem renesansowym.
Ju w dononie pierwsi waciciele zostawili swj herb, pniej zrobi tu swj lad
Franciszek I, w formie napisu: "Franciszek z boej aski krl Francji i Klaudia
krlowa Francuzw". Klaudia to jego oficjalna ona. Do paacu trzeba przej
przez strwk - to nie tylko miejsce stray, ale skad rzeczy takich jak arrasy,
naczynia stoowe i inne uyteczne przedmioty ktre krl zabiera ze sob, gdy
przenosi si do innego zamku. S tu posgi patronw zamku: w. Katarzyny i w.
Tomasza, tego apostoa, ktry nie chcia uwierzy, e Chrystus zmartwychwsta.
Tu take pierwsi waciciele Tomasz i Katarzyna zostawili na cianie swoje inicjay
i do enigmatyczny napis: S'il vient point, me souviendra, co chyba znaczy:
"jeli zaistnieje potrzeba on (zamek) mnie przypomni. Ju w tej sali spotka
mona do przewrotne iniciay H i C , czyli Henryka i jego ony; krl chyba
osobicie poleci artycie by je tak zaprojektowa, by literki zczone ze sob
przypominay liter D, czyli pierwsz liter imienia Diany. Gdy Katarzyna przeja
zamek zrozumiaa przewrotno swego maonka, nakazaa usuw je, a w ich
miejsce wstawia sptane ze sob dwie literki C, bo ona, Catherine, bya tu teraz
pani, a nie jej wiaroomny m i jego znienawidzona przez ni kochanka.

Kaplica zamkowa

W pobliu gwnego wejcia do zamku znajduje

si kaplica, maa, ale bardzo bogata w dziea
sztuki. Na solidnych drzwiach wejciowych jest
nawrt do historii z niewiernym Tomaszem; jest to
rzeba Chrystusa i Tomasza i sowa Chrystusa
"w tu (w ran boku) swe palce" oraz odpowied
Tomasza: "jeste mym Panem i Bogiem". Byy w
kaplicy pikne zabytkowe witrae. W czasie drugiej
wojny wiatowej bomba zniszczya je, dzisiaj mamy
w oknach ich kopie. Najwartociowszymi obiektami
w kaplicy s autentyczne obrazy religijne wielkich
artystw: Sassoferrato, Alonso Cano i jednego z
najbardziej znanych malarzy hiszpaskich Murillo.
W czasie rewolucji francuskiej przewidujca
Madame Dupin zamienia kaplic na skad drewna, i
dziki temu wszystko co w niej byo, ocalao.

Sypialnie i gabinety zamkowe

Sypialnia Diany

W pokoju Diany gwnym "zabytkiem", jak si mona domyla, jest

ko, niestety nie autentyczne, pniejsze, ale z autentycznym baldachimem,
oraz skrzany fotel Henryka II i dwa najwiksze i chyba najpikniejsze w zamku
arrasy na cianach. Uwag zwraca te bogato zdobiony kominek. Katarzyna w
pobliu sypialni Diany wybraa dla siebie pokj nazwany zielonym studium
(zielony od originalnego koloru arrasw tu rozwieszonych), bardzo bogato
wyposaony. W czasie niepenoletnoci Karola IX i faktycznie do koca swego
ycia z tego pokoju rzdzia Francj, nie potrzebni jej byli ministrowie, doradcy. W
tym czasie w czci Europy nastaa moda zapocztkowana w gotyku
manueliskim (nazwa od imienia najpotniejszego krla Portugalii Manuela I
yjcego na przeomie wiekw XV i XVI) dekorowania wszystkiego nieznanymi w
Europie kwiatami, owocami, ptakami i zwierztami Ameryki. Gobeliny dekorujce
pokj przedstawiaj baanty, ananasy, orchidee, itp. Prawdziwm bogactwem w
tym pokoju i w ssiedniej bibliotece s obrazy wielkich mistrzw. Wymieni tylko
kilku: Tintoretto, Jouvenet, Poussin, Van Dyck, Correggio, Del Sarto.
Sw sypialnie Katarzyna urzdzia zdala od sypialni Diany, moe
obawiaa si, e w czasie snu mog dochodzi do niej upokarzajce j odgosy.
Wystrj sypialni to take gobeliny ale o innej treci, to dzieje biblijnego Samsona.
Ciekawostk jest tu malowido na drewnie "Nauka mioci" autorstwa Correggio;

jego kopia na ptnie znajduje si w London National Gallery. Wrd licznych

sypialni zdobionych bogaciej ni inne pokoje, jest wspomniana ju sypialnia
Ludwiki Loratyskiej; jej imi pojawia si take w sypialni piciu krlowych. To
sypialnia dwch jej crek Margo, ony Henryka IV, i Elbiety, ony krla
hiszpaskiego, oraz trzech synowych, on panujcych synw, krlw Francji: Marii
Stuart, Elbiety Austryjackiej i Ludwiki. Trzecia crka bya on nie krla, ale tylko
ksicia, nie zakwalifikowaa si wic do tego pokoju. Ozdabia go obraz Rubensa i
pikne arrasy flamandzkie przedstawiajce wydarzenia biblijne i dwie sceny
nawizujce do czasw wojny trojaskiej.

Sypialnia Katarzyny Medycejskiej w zamku

W paacu swj pokj ma krl Franciszek I, jakby nie byo by tu dwa razy i by
przez jaki czas wacicielem posiadoci: To pikny pokj, bo przyozdobiony
portretami urodziwych pa. Tu znajduj si dwa rne obrazy Diany jako greckej
bogini oww, tu jest portret wspomnianej gwnej kochanki Henryka IV Gabrieli
d'Estres oraz obraz nazwany Trzy Gracje, czyli trzy mniej znane kochanki
Ludwika XV.
W roku 1650 przejeda koo Chenonceau "Krl Soce" (Ludwik XIV) i w
swej askawoci raczy wstpi do paacu. To wystarczyo, by jeden z pokojw
nazwa jego pokojem. Jest ozdobiony potretami dwch krlw i kilku urzdnikw
pastwowych, midzy innymi bankiera krlewskiego Samuela Bernarda, ojca
jednej z wacielek zamku Madame Dupin. Tu znajduje si najbardziej znany,

wspomniany jej portret namalowany przez Natiera, jednego z najsynniejszych

portrecistw jej czasw. Dwie sypialnie urzdzi i przyozdobi dla siebie i dla swej
matki Cezary Vandome, waciciel zamku od 1624 roku, (faktyczn wacicielk
bya jego ona). Gwnymi elementami zdobniczymi s w nich gobeliny o
tematyce wzitej z mitw greckich. Figuruj na nich take rogi obfitoci trzymane
przez pnagie damy, z ktrych wysypuj si kwiaty i owoce. Do czasw budowy
Wersalu tutaj przybyway coraz to nowe dziea sztuki fundowane przez nowych
wacicieli, ale gdy Burbonowie zamieszkall w tym kolosie w pobliu Parya,
cenniejsze rzeczy zaczy znika; przenoszono je do tej nowej siedziby dynastii,
niektre sprzedawano, by wzbogaci budet przeznaczony na jego budow i
wyposaenie.

Sala balowa

Sala balowa

Najwiksz sal zamku staa si tzw. Galeria, czyli obudowa mostu Diany z
Poitiers. To duga 60. metrowa sala, wska, bo tylko na szeciometrow
szeroko mostu. Tu odbyway si bale, przedstawienia, koncerty i inne zabawy.
To byo najczciej uywana cz zamku. Nie zburzono zamku w zawieruchach
wojennych i w czasie rewolucji przede wszystkim dlatego, e Galeria bya
praktycznie mostem przez szerok rzek, rzecz bardzo praktyczna w czasie
przemieszczania si jednostek walczcych. W czasie I wojny wiatowej waciciel
zamku Gaston Monier z wasnych funduszy zaoy w Galerii szpital wojskowy,
ktry si rozrs tak, e wszystkie pokoje zostay przemionione w sale szpitalne.
W czasie II wojny wiatowej przez rzek Cher przechodzia granic midzy Francj
zajt przez Niemcw i tak zwan "woln stref" pod rzdami ulegego wobec
Niemcw rzdu Vichy. By to jeden z waniejszych punktw przerzutu ludzi
uciekajcych przed Niemcami.

Magiczne miejsca
W czasie mego podrowania po Europie i Pnocnej Ameryce widzaem duo
wpaniaoci, ale tylko niektre z nich wbiy si jak gwodzie w mj mzg i tam
tkwi. Wspominajc je pamitam najdrobniejsze szczegy. Dla przykadu
wymieni kilka z nich: Grand Canyon, katedr gotyck ze synn Girald i
pobliski paac krlewski w Sewilli, wspaniay meczet w Kordobie, Alhambr, Plac i
Katedr w. Piotra w Rzymie, Muzea Watykaskie, liczn Florencj, a szczeglnie
jej katedr i przylegajc do niej chrzcielnic, elegancki Mediolan ze swoim
synnym kocioem i teatrem muzycznym La Scala, Luwr i pobliskie Champslises, Zamo. Na tej mojej licie znajduje si te ten may paac nad rzek
Cher. Radz kademu, kto znajdzie si we Francji, zboczy z drogi i zobaczy to
cacko.