You are on page 1of 110

Spis treci

5
7

Wstp

1_!!lk aserywnt_pr_trw
_ a atak?

1.1

Co daje asertywno?

11

1.2

Okazywa pewno siebie

15

1.3

Zaufaj swojemu osdowi

17

1.4

Rozpozna swoje mocne i sabe strony

20

1.5

Otworzy si na innych

25

2 OkazyanLe asrtywnoci poprzez go i _lllQ_tj!---------

26

2.1

Mowa ciaa

28

2.2

Kwestia postawy

33

2.3

Przekonywanie gestami

35

2.4

Mimika

37

2.5

Sia gosu

41

3 Rozumie i przeamywa blokady

42

3.1

Ratunku, potrzebna cita riposta!

44

3.2

Jak powstaj blokady?

46

3.3

Jak przeama blokad?

59

4 Byskotliwo: pakiet startowy

60

4.1

Po prostu co powiedz

62

4.2

Gotowce

66

4.3

Bonmoty i cytaty

70

4.4

Co na zepsucie zabawy

73

45

Proste kontry

79

5 Jak sobie r_i z niesprawiedliw krytyk?

80

5.1

Potga opinii

83

5.2

Sprostowanie

85

5.3

Dodatkowe pytania

88

5.4

Demaskowanie nieszczerych komplementw

92

5.5 Technika tumacza

107

6. Kobiety i mczyni

1 08

6.1

Mae rnice

110

6.2

Wojna pci

SZERMIERKA SONA- 100 rad mistrzw citej riposty

117

6.3

Ofensywa wdziku

121

6.4

Zaloty i dowcipy

6.5

Dwuznaczne uwagi

127
131

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

132

7.1

Dlaczego czowiek bywa wcieky?

133

7.2

Jak reagujemy na wcieko?

135

7.3

Jak si zachowa?

137

7.4

Zwyciskie milczenie

140

7.5

Trzy zote zasady radzenia sobie z wciekoci

143

7.6

Rozadowa wcieko jzykiem dyplomatycznym

146

7.7

Ochrona godnoci osobistej

7.8

Czy wolno wykorzystywa atak wciekoci?

149
153

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?


8.1

Jadowite szyderstwo

171

8.2

Dowcipne" zwody

173

8.3

Oddawaj ciosy

154

179

9 Jak rozmieszy innych?

180

9.1

Cudowna moc miechu

181

9.2

Zabawna uwaga

184

9.3

Rozmieszy atakujcego

190

9.4

Po prostu zaskakujca: technika MPR

195

9.5

Zgrywaj bazna
Omieszaj atakujcego

199

9.6

200

9.7

Klasyczna kontra

204

9.8

Technika akupunktury

209

1 O Jak bybyskotliwymprzed publicznoci?

210

10.1

Asertywno w dyskusji

217

10.2

Odpowiadanie na pytania i wywiady

Wstp

Wstp
Byskotliwo to najwaniejsza sprawno w pojedyn
ku na sowa. Osoba byskotliwa nie pozwala wodzi
si za nos, potrafi broni swoich interesw i dowcipnie
zjednywa sobie publiczno. Byskotliwo pomaga
broni si przed atakami, rozadowywa konflikty
i radzi sobie w trudnych sytuacjach. Trafna uwaga
lepiej, a przede wszystkim szybciej popycha sprawy
do przodu. Komu natomiast cigle brakuje waci
wych sw, ma raczej kiepskie szanse w konfrontacji
z bardziej wygadanym przeciwnikiem - nawet jeli ma
akurat racj.
W yciu zawodowym cigle brakuje czasu na przeko
nywanie oponentw. Jednoczenie trzeba broni si
przed atakami, ktre staj si coraz bardziej brutalne
i agresywne. Ksiki i treningi dotyczce szermierki
sownej ciesz si ogromn i niesabnc popularno
ci. Przedstawiamy bardzo rozszerzony poradnik, ktry
pozwoli rozbudowa i usprawni tricki oraz techniki
postpowania w rnych sytuacjach. Jednoczenie
wicej miejsca powicamy asertywnoci. Zawarte tu
porady wyostrz twj dowcip i dostarcz ci narzdzi
pozwalajcych w przyszoci lepiej broni si przed
wszelkimi atakami.
Matthias Nollke

'

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

Zawsze mona odnale w sobie lk.

Byskotliwo, rozumiana jako umiejtno szybkie


go i trafnego reagowania w rnych sytuacjach ma
chroni twoj asertywno i godno osobist. Masz
prawo do bycia traktowanym z szacunkiem. Twoja
byskotliwo ma by narzdziem, ktre pomoe ci ten
szacunek uzyska .

Trzeba tylko odpowiednio gboko poszuka.


Andre Malraux

1 . 1 Co daje asertywno?

Co to znaczy by asertywnym"?
Przykad

Pani Marzena siedzi w biurze i pracuje nad wanym projektem.


Nagle z hukiem otwieraj si drzwi i wpada jej szef, najwy
ran iej w zym humorze. Pyta zirytowany:A pani oczywicie
jeszcze tego nie skoczya?!''. Pani Marzena s peszona pochyla
si na d klawiatur -No tak, ale piero wczoraj dostaam do
kumenty od Piotra..:' - wyjania piskliwie.Ach tak?" -grzmi na

dlaczego nie zatroszczya si pani o to wczeniej?!


si" - mwi cicho pa ni Marzena -ale Piot r..:'.
Szef przerywa jej w p sowa:Niech pani teraz nie zwala
wszystkiego na Piotra, skoro nie jest pani w stanie porzd nie
wykonywa swojej pracy!''. Pani Marzena patrzy w podog. 1
to szef. -A

Zatroszczyam

Takie sytuacje zna chyba kady. Kto niespodziewanie na


czym ci przyapa, co ci zarzuca, a ty nie bardzo wiesz,
co masz odpowiedzie. Odruchowo zaczynasz si bro
ni, co tylko pogarsza ca sytuacj. To wanie w takich
sytuacjach najbardziej potrzebna jest asertywno.

Zagroona asertywno
Twoja asertywno nie zaley tylko od ciebie. Ludzie,
wrd ktrych si obracasz, mog mniej lub bardziej
na ni wpywa, np. nie doceniajc ci, odbierajc ci
pewno siebie lub om ieszajc. Oznacza to, e nie
moesz by taki, jakim chciaby by. Cierpi twoja sa
mowiadomo, maleje wiara we wasne moliwoci,
zanika niezaleno. Czujesz si poniany.

I
w an

Asertywno mona zdefiniowa jako poczenie


pewnoci siebie, niezalenoci i waciwej samooce
ny. Osoba asertywna nie daje atwo wyprowadzi si
z rwnowagi, lecz pozostaje spokojna i rozluniona
w kadej sytuacji - w pewnym sensieponad" proble
mami. Nawet, jeli robi si nieprzyjemnie.

Przykad

Marek ma wygosi referat n a d uej

imprezie firmowej. Po
kilku sowach wprowadzenia zostaje zaproszony na mwn i
c. W popie c hu wbiega na schodki, potyka si, przewraca,
a ka rtki z jego przemwieniem rozsypuj si po scenie. Sy
cha miechy, pniej zapada niez rcz na cisza, pod czas gdy
pan Marek i moderator w popiechu z bieraj kartki ze sceny.
Pan Marek dociera wreszcie do mikrofonu i zaczyna:Szanowni
pastwo, jak pastwo wi dz, nie mogem si ju doczeka,
eby do wa s przemwi... (miech). Jednak skoro ju padem
prze d wami na ko la na, pozwlcie pro sz , ebym jeszcze upo
rzdkowa swoje m a te ria y..:'.1
Dziki asertywnemu zachowaniu i dowcipnemu
skomentowaniu swojego upadku jako padnicia na
kolana przed publicznoci" (o takich komentarzach
powiemy zaraz wicej) pan Marek znakomicie poradzi
sobie z sytuacj i zyska sympati publicznoci.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Cztery umiejtnoci,
ktrych mona si nauczy
Asertywno w psychologii oznacza zachowania
wyraajce uczucia, postawy, yczenia, opinie lub
prawa danej osoby w sposb bezporedni, stanow
czy i uczciwy, a jednoczenie respektujcy uczucia,
postawy, yczenia, opinie i prawa innej osoby. Jest to
po prostu wyraz szacunku dla siebie i innych. Asertyw
no opiera si na pozytywnym obrazie samego siebie
i przyjciu odpowiedzialnoci za swoje decyzje.

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

1 . 2 Okazywa pewno siebie

rv@I
;r

Przykad

Pa n i Marzena siedzi w biurze. Szef wpada i zaczyna na ni


krzycze:A pani oczywicie jeszcze tego nie skoczya?!''. Pani

Marzena podnosi wzrok, prostuje si i pewnym gosem wyja


nia:Oczywicie, e nie, przecie wczoraj dopiero zaczam!".
A to dlaczego?" - pyta szef. Pani Marzena opiera si wygodnie
na krzele:Dopiero wczoraj dostaam dokumenty".Co za
baagan!" - wybucha szef i wychodzi z pokoju.1

Asertywno to niezwykle przydatna cecha. Pomaga przetrwa trudne sytuacje i pozosta przy tym
wiernym swoim zasadom. Osoby na kierowniczych
stanowiskach nie mog oby si bez tej umiejtnoci.
Nieasertywny przeoony sprawia dosy aosne wra
enie, jest - jak to si mwi -z gry przegrany''. Jednak
take dla podwadnych asertywno jest niezwykle
wana. Uatwia wspprac z innymi i pomaga stawi
czoa przeoonym.
Wedug naszego rozumienia asertywno jest nie tyle
cech wrodzon, co umiejtnoci, ktra objawia si
w pewnych sytuacjach, a mianowicie poprzez:
1 Pewno siebie: osoba asertywna okazuje pewno
siebie i jest emocjonalnie stabilna.
2 Niezaleno: by asertywnym oznacza ufa we
wasny osd i unika sytuacji, ktre s potencjalnym
zagroeniem.
3 Realistyczny obraz wasnej osoby: czowiek asertyw
ny zna swoje mocne i sabe strony. Nie musi niczego
udawa, lecz wygrywa tym, w czym jest mocny;
zdaje sobie jednak spraw take ze swoich saboci.
4 Otwarto: asertywno nie odnosi si tylko do was
nej osoby. Objawia si w obcowaniu z innymi.

rv@'
;r

Tym razem pani Marzena sprawia zupenie inne


wraenie. Waciwie nie zrobia nic poza okazaniem
pewnoci siebie. Nie pozwolia postawi si w pozycj i
zastraszonej ofiary, ale jasno daa szefowi do zro
zumienia: ,,N ie dam si zakrzycze''. Chwileczk: ale
w tym przykadzie szef jest przecie tak samo wcieky,
jak w poprzednim. No i co z tego? Jest w zym humo
rze - ale to jego problem. Jedno jest pewne: osoba,
ktra wykazaa tu brak asertywnoci, to wanie szef.
Przykad

Po odejciu szefa jedna z koleanek pyta:Co go znowu ugry

zo?". Pani Marzena odpowiada na to:A, po prostu by wkurzo

ny. Przejdzie mu". 1

Jeli przeciwnik traktuje ci bez naleytego respektu,


nie daj si wmanewrowa w rol bezbronnej ofiary. Staraj si pozosta rzeczowym i spokojnym. To
pomoe ci sprawi wraenie pewnego siebie i aser
tywnego.

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

Nie da si ponie emocjom


Osoba pewna siebie nie daje si atwo ponie uczu
ciom. Nie znaczy to, e trzeba by niewraliwym lub
tu mi wasne emocje; wystarczy nie pada ich ofiar.
Osoba taka posiada najwaniejsz cech 11inteligencji
emocjonalnej"- opanowanie.
Pani Marzena na przykad odczuwa zapewne strach
czy zo, kiedy szef j tak agresywnie atakuje. Nie
pozwala jednak, eby te uczucia j opanoway. Po
zwalajc na to, pogorszyaby tylko ca sytuacj. Jest
spokojna i dziki opanowaniu wykazuje si.

Maymi krokami
do duej pewnoci siebie
Nie zawsze atwo jest by pewnym siebie, mona si
jednak tego nauczy. Nie powiniene na pocztku
zbyt wiele oczekiwa. Pewno siebie musi dojrze
wa. Najlepiej zacznij od radzenia sobie z mniejszymi
wyzwaniami. Jak to zrobi, dowiesz si w nastpnych
rozdziaach. Nie pozwalaj sob komenderowa. Ju na
tak postaw ludzie z twojego otoczenia na pewno
pozytywnie zareaguj, a to z kolei sprawi, e bdziesz
troch bardziej pewny siebie.

Pierwszy krok do wikszej pewnoci siebie: zdecyduj,


e chcesz by bardziej pewny siebie.

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

Zyskanie niezalenoci

I
w

Przykad

Z nany scenariusz w biurze pani Marzeny: szef grzmi:Oczy

wicie jeszcze pani tego nie skoczya?I''. Pani Marzena patrzy

zdziwiona:A c pana nagle ugryzo, panie kierowniku?".1

Asertywno oznacza uniezalenienie si od innych.


Pani Marzena zupenie nie dyskutuje o zarzutach,
ktre kryj si za agresywnym pytaniem szefa. Dziki
temu jego cios trafia w prni. Wyzwala si z narzu
conej jej sytuacji i nadaje zachowaniu szefa znaczenie,
ktre jej odpowiada.
Dziki temu osiga dwie rzeczy:
odrzuca zarzut bez usprawiedliwiania si,
I wprowadza nowy temat: humor szefa. Dziki temu
jego zarzuty schodz na drugi plan.
I

Wsplne definiowanie sytuacji


Sytuacje tworz ramy, w obrbie ktrych dziaamy.
Jednak nie istniej one tak po prostu, raczej stwa
rzamy je sami poprzez dziaania nasze oraz naszego
partnera. Zgadzamy si bez sw na to, w jaki sposb
definiujemy sytuacj - na przykad jako krytyk czy
atak zoci. Potrzebujemy takiej zgody, eby w ogle
ze sob wspdziaa - w przeciwnym razie dziaamy
lub rozmawiamy niezalenie od siebie.
Mog wynikn z tego trzy scenariusze:
I Kto moe wmanewrowa ci w jak sytuacj (lub
ty jego), zachowujc si tak, jakby ona ju istniaa.
Jeli na to zareagujesz, akceptujeszjego11propozycj"
dziaania na takiej paszczynie.
I Moesz odrzuci t11propozycj" i przedstawikontr
propozycj" lub zmieni propozycj" partnera tak,
"

--_.----.
.-.
.-.__.-_
_.-...-_..-___
_...
--...._
------ -------------------

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO

rad mistrzw citej riposty

Jak asertywnie przetrwa atak?

eby bya dla ciebie akceptowalna. Jeli on si na to


zgodzi, sytuacja zostanie zmieniona.

I Jeli nie moecie zgodzi si na wspln11definicj"

Nie przyjmuj nieprzyjemnej sytuacji jako za dokona

sytuacji, nie ma sensu dalej dziaa niezalenie od

nego. Zmie ramy, wprowadzajc nowe aspekty sytu

siebie. Sytuacja powinna zosta przerwana.

acji lub j przerywajc. Spytaj przeciwnika: Dlaczego

Przedefiniowanie sytuacji
Z nieprzyjemnej sytuacji moesz atwo wyplta si
dziki temu, e nadasz jej nowe znaczenie. Oczywicie

waciwie si tak zachowujesz?':

1.3 Zaufaj swojemu osdowi

ne moesz postpowa przy tym samowolnie. Nowe


znaczenie musi by jasne dla twojego przeciwnika,
poniewa musi on wspdziaa.

Przykad
Zesp dziau marketingu w stowce. Nowa pracownica, Ag

I Przykad

nieszka, po raz pierwszy je z kol egam i . Tematem rozmowy s

Szef grzmi:"Oczywicie jeszcze pani tego nie skoczya?!''. Pani

nowe, bardzo modne okulary Marcina. Kierownik marketingu

Marzena wyglda przez okno i wzdycha: No i tyl e mielimy

pyta Agnieszk:"No, czy nie jest to bardzo szykowny mo


del?''.,,Tak, s absolutnie cool " - odpowiada Agnieszka. Na co

z pi kn ej pogody ..:'.1

k
zdaniem s paskudne!''. A takie wanie
Ageszki ...1

kierownik mar etingu mwi:"No wic, szczerze mwic, moim

Tak karkoomnego przedefiniowania sytuacji raczej


nikt nie zaakceptuje. W ten sposb sprawisz raczej

byo pierwsze

wraenie

wraenie robienia unikw lub niepowanego trakto


wania przeciwnika. Zreszt, kade nowe zdefiniowanie

Niezaleno oznacza te, eby nie dopasowywa si

sytuacji moe by dla rozmwcy wyzwaniem (jeli

pospiesznie do innych. Take do tych, ktrzy maj

zdaje sobie z niego spraw).

wiksz wadz, wicej pienidzy czy lepsze wykszta


cenie. Powiniene mie odwag wydawania wasnych

Szczeglnie efektywnie przedefiniujesz sytuacj, jeli

osdw i ufania im.

sprawisz wraenie, e twoja wypowied jest wynikiem


tego, co wanie powiedzia rozmwca. Dlatego warto

Nie znaczy to, e musisz od razu sta si wyalienowa

zagadn przeciwnika o powody jego zego humoru,

nym dz iwakiem. Tacy s bowiem dokadnie tak samo

jeli akurat znienacka agresywnie atakuje. Cay szereg

nieasertywni jak ci, ktrzy zawsze staraj si podzie

technik (np. technika tumacza) opiera si na przede

la zdanie wikszoci. Wasne zdanie niekoniecznie

finiowywaniu sytuacji. Jak to moe zadziaa, widzie

musi by oryginalne na si. Chodzi raczej o to, eby

limy ju na przykadzie upadku na kolana" pana

zrozumia siebie i swoje cele oraz w miar realistycznie

Marka.

ocenia otoczenie. Wasny osd jest wyrazem twojej

___

osobowoci.

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

1 .4 Rozpozna swoje
mocne 1 sabe strony

Rada4
Przy podejmowaniu nastpnej decyzji przyjmij za
oenie, e nie dasz sobie n iczego wmwi. Czujesz
si wolny i silny, czy raczej niepewny i pozostawiony
samemu sobie? Jeli to drugie, powiniene powanie
si zastanowi i odpowiedzie na nastpujce pytania:
czego waciwie chc? Co jest moim celem?

Pozwl innym ocenia po swojemu


N iezaleno nie wyraa si tylko w tym, eby zagwa
rantowa sobie prawo do tworzenia wasnego zdania.
Powiniene te potrafi y ze wiadomoci, e inni
widz rne rzeczy inaczej ni ty. Nie chodzi przy tym
o to, eby obojtna bya ci opinia innych. Czowiek
pewny siebie zdaje sobie spraw, e istniej rne
perspektywy i nie wolno nikomu narzuca wasnych
pogldw. Niezaleno i nawracanie innych - te rze
czy po prostu do siebie nie pasuj.

Rada5

.1 : ,
.

Bardzo uatwi ci ycie, jeli zaakceptujesz fakt, e


w pewnych sprawach przeciwnik ma inne zdanie ni
ty. Nie moesz go zmieni, ale moesz stworzy waci
w z nim relacj.

j
S
Jeszcze
w

Przykad

raz - szef napada na wsppracownic:,,A pani oczywicie cigle tego nie skoczya?!''. Pani Marzena prostuje si
i mwi:Ale szefie, moe mi pan rne rzeczy zarzuca, ale chy
ba nie to, e za wolno pracuj, prawda?''.No tak" - odpowiada
szef niepewnie, mamrocze co o baaganie i wychodz i z b i u ra . 1

Pani Marzena, pewna siebie, przypomina szefowi, e


zawsze szybko wykonuje swoje zadania. W ten sposb
jego wywoany zym humorem atak trafia w prni.
Jeli kto dobrze zdaje sobie spraw ze swoich moc
nych i sabych stron, nie tak atwo wyprowadzi go
z rwnowagi. Nie ma zreszt zupenie znaczenia, czy
przeciwnik zgodzi si z tym osdem, czy dalej bdzie
narzeka. Osoba asertywna wystarczajco dobrze
zdaje sobie spraw ze swoich umiejtnoci, eby nie
wtpi w nie tylko d latego, e kto nie chce ich uzna.
Nie znaczy to, e masz wyczy zmys samokrytyki
i wmawia sobie, e wszystko ci si udaje, jeste naj
lepszy, najwikszy i najmdrzejszy, jeli tylko bdziesz
wystarczajco mocno w to wierzy. Takie mylenie
pozytywne za wszelk cen nie bardzo dobrze pasuje
do asertywnoci. Optymista z przymusu to dokadne
przeciwiestwo osoby asertywnej.

Pewnie radzi sobie ze sabociami


Jak wiadomo, nikt nie jest doskonay - wszyscy mamy
sabe strony. Jedn z cech asertywnoci jest wa
ciwa ich ocena - czyli ani zaprzeczanie im, ani ich
dramatyzowanie - i znalezienie sposobu, aby sobie
z nimi poradzi. Na pewno nie jest oznak pewnoci

SZERMIERKA SOWNA

1 OO rad mistrzw citej riposty

siebie kokietowanie swoimi sabociami ani cige ich


podkrelanie z wymuszon ironi. Niektrych ludzi
wanie takie zachowanie moe sprowokowa do
krytykowania lub atakw na ciebie.

I
2)w Pani Pa ek p osi kolea pani Maj, o ponowne s praw
enie s komplikowanego
z dostawcw.
Przykad
n

dz

nk

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

Nie porywaj si na rzeczy, ktre tylko ci kompromitu


j. Wiele osb odbierze jako komplement, jeli popro
sisz je o pomoc w rzeczach, na ktrych znaj si d uo
lepiej od ciebie.

rachunku jednego

Nal iczona suma wydaje jej si za wysoka. Pani Maj:Nie uwa


aa pani w podstawwce, czy co? Nie byo pani na oblicza
niu procentw?''.Och, z ma tematyki to ja jestem kompletna
noga!"- mieje si pani Panek. Pani Maj odpow iad a na to:No
i na takie nogi nasza firma wydaje pienidze:'.1

Otwarte przyznawanie si do wasnych saboci moe


wprawdzie by bardzo pomocne, ale nigdy nie wolno
si z nimi obnosi tylko po to, aby zyska sympati
innych. Tu warto zastosowa si do mdrego powie
dzenia:Nie pon iaj si tak - nie jeste taki wielki''.

Rekompensowa saboci
Istnieje wiele sposobw na asertywne traktowanie
swoich saboci. Moesz nad nimi pracowa i prbo
wa poprawi swoje umiejtnoci poprzez intensywn
nauk, co jest konieczne, jeli potrzebne ci s one
w pracy. Moesz te podej do sprawy realistycznie
i zrozumie, e z prawdziwych saboci nigdy nie
zrobisz mocnych stron i czsto bdzie ci kosztowao
mnstwo wysikw osignicie choby przecitnych
rezultatw na tym polu. Lepiej wic nie obcia si
zadaniami, ktre nie nadaj si dla ciebie, lec_ z zosta
wi je osobom bardziej kompetentnym.

Dopasowa wasny i cudzy osd


Osoba asertywna nie zaczyna wtpi w siebie, kiedy
kto j skrytykuje lub zgoa wymieje. Posiada ona wy
starczajc doz zdrowego rozsdku, eby takie ataki
spyway po niej bez ladu. Jednak badania psycholo
giczne wykazay dwie rzeczy:
Osoby z naszego otoczenia potrafi z reguy trafniej
nas ocenia, ni my to robimy. Potrafi lepiej przewi
dzie, jak zachowamy si w danej sytuacji.
Postrzeganie wasnej osoby jest silnie zalene od
tego, co myl o nas inni. Ludzie, ktrzy zupenie
ignoruj opini innych, czsto s zupenie oderwani
od rzeczywistoci.
Jak to si daje pogodzi? Po prostu, trzeba rozrni:
istniej zoliwe uwagi, ktre maj nas rozzoci,
rzucane bez zastanowienia nieprzyjemne sowa,
ktre kto wypowiada, bo jest wcieky. Ale istniej
take zupenie bdne oceny, ktrych kto dokonu
je, chocia nie ma pojcia o danej sprawie. Tych nie
naley bra na serio. Codziennie te spotykamy si
z reakcj osb z naszego otoczenia na to, co mwi
my czy robimy. Zostajemy pochwaleni, nagrodzeni
umiechem, napotykamy zmarszczone brwi lub
agresywn krytyk. Lub jestemy po prostu ignoro
wani. N ie wszystko trzeba bra dosownie. Mimo to
reakcje otoczenia pozwalaj stworzy w miar

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

I
w

dokadny obraz tego, co potrafimy dobrze, a co


raczej mniej nam si udaje.
Osoba asertywna jest bardzo wyczulona na wraenie,
jakie robi na innych ludziach. Odbiera ich sygnay
i przyporzdkowuje je do obrazu wasnej osoby. Przy
porzdkowanie jest tu kluczowym pojciem, ponie
wa obraz ten jest ju stabilny i pozwala na waciw
ocen reakcji innych oraz traktowanie z dystansem
niesusznych osdw. Jest to dziaanie w myl zasady
zotego rodka. Dlatego wanie pojedyncza krytyka
nie powoduje zaamania. Rwnie rzeczowo oceniane
s pochlebstwa, ktre nie mog wiele zdziaa.
Przykad

Znw ta sama sytuacja: pani Panek idzie ze skomplikowanym

rachunkiem do pani Maj . Nie

uwaaa pani w podstawwce,

czy co? Nie byo pani na obliczaniu procentw?''. Pani Panek:


Obliczanie procentw to n ie jest mj

problem, ju raczej tak

' pomocne' koleanki jak pani:'.1

Przyjrzyj si swoim mocnym i sabym stronom.


Sprecyzuj wasny osd swojej osoby rozmawiajc
o tym z ludmi, ktrych stosunkowo dobrze znasz, na
przykad z przyjacimi czy kolegami z pracy, ktrym
ufasz.

1 . 5 Otworzy si na innych

I
r Ju

Przykad
ostatni raz: szef wpada

do biura pan i Marzeny i KFzytzy:


A pani oczywic ie jeszcze tego nie skoczya?!''. Pani Marzena
_

patrzy zdziwiona:C si panu stao? Nie widziaam pana jesz

cze w tak iej zoci. Czy s jakie problemy z tym projektem ? ".
,,I to jak ie !" - warczy szef. -Cay nasz wydzia zawali spraw!
,Jak? Niech mi pan poda szczegy..:'.1

Niektrzy ludzie niewtpliwie s niezaleni, pewni


siebie i wiadomi swojej wartoci. Mimo to jednak
brakuje im wanej um iejtnoci: prawdziwej asertyw
noci. S zbyt skupieni na samych sobie. Inni ludzie s
im raczej obojtni, czemu daj wyraz:Jest mi obojt
ne, co mylicie. Najwaniejsze, ebym ja nie mia sobie
nic do zarzucenia''. To na pewno nie jest asertywno.
Jedn z cech asertywnoci jest bowiem otwarcie na
innych i udzia w tym, co oni myl i robi.

Dwa kierunki kadej relacji


Lekarz i neurobiolog Joachim Bauer w swojej ksice
Pri nzi p Mensch I ich keit" zamieci trafne porwna n ie.
Wedug niego kada relacja powinna, podobnie jak
droga, przebiega dwoma pasami:
pas do jazdy: musimy jecha" wasnym pasem. Ozna
cza to take, e musimy da si pozna jako czowiek
i stara si, aby inni nas rozumieli.
pas przeciwlegy: musimy zwraca uwag na innych.
Oznacza to take, e okazujemy im nasze zaintereso
wanie.
Jak dalej porwnuje Bauer, u niektrych ludzi jeden
pas jest niecoszerszy". I nteresuj ich przede wszyst
kim oni sami, a od innych oczekuj, e bd brali
udzia w ich yciu. Do pewnego stopnia jest to oczy
wicie akceptowalne. Jeli jednak taka osoba nigdy
nie zwraca uwagi na przeciwlegy pas: bardzo trudno
z ni obcowa. Z drugiej strony niektrzy zaniedbuj
wasny pas. W charakterze wiecznych pocieszycieli"

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. . . . . . . . . .

'...'

............ ..... ' ......

powicaj si gwnie pomaganiu innym bd po


uczaniu ich.

W relacjach z innymi ludmi zwracaj uwag na oba


pasy: uwaaj na wasn drog i sygnalizuj innym, e
nie s ci obojtni.

Prawdziwe zainteresowanie
jest bezinteresowne
Nasze zainteresowanie inn osob moe by rnie
umotywowane: moemy chcie utrzymywa z kim
kontakt, bo to, co robi i myli, jest dla nas wane - na
przykad moe si przyda lub stanowi zagroenie.
Zainteresowanie takie rni si odprawdziwego';
ktre nie definiuje danej osoby jako rodka do osig
nicia jakich celw. Tu chodzi raczej o postrzeganie
drugiego czowieka jako osobowoci i szanowanie
go. Wanie takie zainteresowanie okazuj osoby
asertywne i jest to dokadnie ten rodzaj zaintereso
wania, jaki szanuj inni ludzie, a wrcz go oczekuj.
Natomiast zwyka ciekawo, wynikajca z zupenie
jasnych pobudek, odbierana jest jako nachalna
i nieprzyjemna.
Asertywnie okazywa zainteresowanie
Prawdziwe zainteresowanie nie oznacza od razu, eby
kadego uwaa zainteresujcego''. Asertywno po
lega na waciwym okazywaniu zainteresowania. Na
wet maa jego porcja moe zjedna ludzi, zwaszcza,
jeli nie wypywa ono z poczucia obowizku, lecrjest
szczere. Sposb, w jaki okazujesz zainteresowanie, jest

22

1 Jak asertywnie przetrwa atak?

wyrazem twojego szacunku dla danej osoby. Czowiek


ci bliski zasuguje" zatem na wicej zainteresowania
ni inni.
Wariant minimum polega na tym, eby w ogle do
strzega drug osob. Co dziwne, szczeglnie kadrze
kierowniczej wyranie brakuje tej umiejtnoci. Jeli
kto jest dla nich ucil iwy, po prostu go ignoruj.
Wsppracownikw, ktrzy przychodz z kopotl iwymi
bdgupimi" pytaniami, odsyaj z kwitkiem. Zacho
wanie takie jest wyrazem wyranej pogardy - i bardzo
nieasertywne.

Nawet jeli jaka osoba wydaje ci si uciliwa, nie po


winiene po prostu jej ignorowa. Wyjanij jej krtko,
ale grzecznie, e nie masz czasu na rozmow bd nie
jeste ni zainteresowany. Rozmwca musi to usza
nowa. Dopie ro kiedy zignoruje twoje wyjan ienia,
moesz go spawi. Jeszcze lepiej: po prostu odejd.

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

2 . 1 Mowa ciaa

- tym bardziej przekonujco, im mniej si nad tym za


stanawiasz. Gesty, co do ktrych mona przypuszcza,
e kto wykonuje je wiadomie, sprawiaj wraenie
drewnianych, sztucznych i wymuszonych.

I
2;r Pan Hrynkiewicz wita goci odwiedzajcych jego stoisko
Przykad

Zdradzieckie ciao

na targach : Dzie dobry. Chciabym przedstawi pastwu


nasz innowacyjn kocwk do prysznica . Bd pastwo
zachwyceni!''. Jednak nikt nie chce oglda tego wspaniaego
wynalazku. Dlaczego? Pan Hrynki ewicz siedzi z zaoonymi
ramionami, oparty o st z katalogami. Za kadym razem, kie
dy pojawia si jaki go, podnosi gwatownie p rospekt i cay
spity wykrzykuje swoje hasa . Od czasu do czasu pobrzmie
wa w nich d e spe ra cja

Waciwie to adne odkrycie. Nie jest wane tylko to,


co mwimy, ale te: jak mwimy. W przypadku tego
jak" mowa ciaa peni decydujc rol. Nic dziwne
go, e osoba, ktra jak pan H rynkiewicz chowa si za
swoim stoiskiem, nie przyciga nikogo. Jzyk ciaa jest
bowiem fundamentem, na ktrym opiera si wszystko,
co mwimy. Jeli ten fundament nie jest stabilny, take
nadbudowa si chwieje.
Poprzez postaw i gestykulacj wyraasz to, co my
lisz. I nie chodzi tu o mow ciaa jako tak, lecz raczej
oucielenienie" tego, co mwisz. Nadajesz swoim
sowom przekonujcy (oby) wyraz. Poprzez mow
ciaa moesz podkrela pewne rzeczy, wprowadza
niuanse, osabi si sformuowania lub doda mu
wiarygodnoci. Moesz okaza swoje zaangaowanie
w jak rzecz lub to, e tracisz cierpliwo. Moesz
da rozmwcy do zrozu mienia, e chciaby przerwa
rozmow, e koniecznie chciaby co powiedzie lub
jeste w danej chwili cakowicie rozl uniony. W ten
sposb wanie uywasz mowy ciaa kadego dnia

Okazywanie as1>rtywnoc1 poprzez gos ...


2.1 Mowa

ciaa

Twoje ciao przez cay czas wysya jakie sygnay. Naj


czciej w ogle nie zdajesz sobie z tego sprawy. Czy
na przykad zastanawiae si nad tym, jak powiniene
usi, eby przeczyta t ksik? A jednak za pored
nictwem ciaa zawsze wyraasz jakie uczucia. Gdyby
si nad tym zastanawia, bez trudu mgby nada
im podany wyraz. I stnieje jednak wiele sygnaw,
ktrych nie da si kontrolowa - wrcz przeciwnie, im
bardziej starasz si z nimi walczy, tym trudniej jest je
ukry.
Przykad

M,1rcin musi po raz pi e rwszy w swojej karierze wygosi


1C1fcrat przed caym k i erownictwem firmy. Kiedy wchodzi na
podium, czuje si zestresowany. Czoo ma zroszone potem
J<'CJO puls galopuje. Kiedy chce wczy projektor, eby zacz
1 H <'Lentacj, nic si nie dzieje. Marcin czuje, e zaczyna si

1 /t'r wie ni

Mowa ciaa jest rzecz zupenie pierwotn - jest


wczeniejsza od wszystkiego, co wyraamy sowami.
Dlatego te jest bardziej przekonujca. Jeli kto mwi
ci, e jestdo gbi wstrznity'; a jego mimika wyraa
zupenie co innego, raczej mu nie uwierzysz. Take
jeli jego wyraz twarzy jest neutralny, nie przekona ci
tak naprawd. Jeli natomiast nic nie powie, ale pogr
ony w mylach bdzie patrzy w podog, przekona
ci o wiele bardziej, e co naprawd go poruszyo.

I
I

27

SZERMIERKA S.OWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. . . .

. . . . . . . . .

. .-- .........'.. . . . . . . . ........


... '.... ' . . . . . . . . . . . . . '

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

......... ....

Postaraj si wyostrzy wraliwo na sygnay ciaa.


Zwracaj na co dzie uwag na mae gesty, postaw
czy rce. Wypoycz film, ktrego jeszcze nie znasz.
Podczas jakiej rozmowy wycz dwik. Sprbuj
zorientowa si na podstawie mowy ciaa o czym
rozmawiaj bohaterowie. Sprawd pniej, czy miae
racj.

2.2 Kwestia postawy

moe by stosowne w danej sytuacji. Jeli podczas


wykadu kto jest apatyczny i nieruchawy, raczej nie
zrobi duego wraenia. Oznacza to jednak take, e
takiej osoby bardzo atwo mona nie doceni. Kto
natomiast sprawia wraenie zbyt spitego, wywouje
w suchaczach niepokj. Licz si z tym, e jego ener
gia znajdzie ujcie w jaki nieprzyjemny sposb.
Na co dzie warto utrzymywa rednie, wzgldnie
lekko podwyszone napicie. Jego brak moe wrcz
prowokowa kolegw i przeoonych. Sprawiasz bo
wiem wraenie bezwolnego i apatycznego.
Postawa wewntrzna i zewntrzna

O tym, jak jeste odbierany przez drug osob, de


cyduje ju sama twoja postawa. Jeli kto opiera si
z zaoonymi rkami, jak pan Hrynkiewicz, wysya syg1\ablokuj''. Nie powinien si dziwi, e nie podejd
do niego nawet potencjalnie zainteresowani klienci.
Zapraszajco natomiast dziaa podejcie do kogo
z otwartymi ramiona mi - tak, jak robi to moderatorzy
w telewizji. Wane jest te odpow iednie dozowanie
gestykulacji: jeli jest przesadna, sprawi raczej nachal
ne wraeni e.
Napicie ciaa i ruch
Nasza postawa nie jest statyczna. Aby waciwie j
interpretowa, musimy obserwowa ciao w ruchu.
Czy ruchy s sztywne, czy pynne? Czy s opanowane,
czy gwatowne? Eleganckie, czy nieporadne? Sprawiaj wraenie przesadzonych, czy wiadom ie hamowanych? Jeli kto si w ogle nie rusza, lecz stoi sztywno
jak sup, te od razu wiemy, co o tym sdzi.
Jedn z najwaniejszych dla nas informa cji jest to, 1
czy rozmwca jest spity. Oczywicie pewne napicie

Przykad
na targach. Lekko
li llc111suje caym ciaem, w l ewej rce trzyma prospekt. Dzie
, li 11 >ry" wita z umiechem podchodzc pani. - Chciabym
1 111c11,1 pani nasz innowacyjn kocwk do prysznica".
< h lw1c'clzajca umiecha si w odpowiedzi.Bdzie pani za1 l lwycona!" - obiecuje pan Hryn kiewicz.Po prostu nie mog
,11 < l ouekal - m ieje si na to k l ientka 1
I ',111 I l ryn kiewi cz stoi za swoim stoiskiem

,,

''

Uczucia, jakich w danej chwili doznajemy, wyraa


jzyk naszego ciaa. Dziki niemu inni ludzie odbieraj
odpowiednie wraenie. Zaskakujce jest to, e nasza
postawa oddziauje take na nasze samopoczucie. Na
pewno znasz to uczucie z rnych stresujcych sytua
cji. Stajesz si niepewny, twoje ciao si spina, oddech
staje si pytszy, wysychaj ci usta. Przez to czujesz si
jeszcze gorzej, nie moesz wydusi sowa. Na szczcie
moe jednak by na odwrt.

..

.. . .... . . . . ... .. .. ..

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

..

'

. ..

... ... ... ' .... ..' ... ... .. ....

'

.. ...

Przykad

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

... .. ... . .

M arcin czuje si wietnie moe przedstawi kierownictwu

, ma duze
firmy projekt, ktory
szanse powodzenia. Pewny siebie i wyprostowany wchodzi na mwn i c W czasie
wykadu cay czas zerka na suchaczy i widzi, e s bardzo
zaintere sowani jego sowam i. To sprawia , e staje si jeszcze
ba rdziej pewny siebie. Mwi silnym gosem, zupeni e oczy
wistym tonem wygasza stwierdzenia, ktre wczeniej nigdy
nie przyszyby mu do gowy. Uwaa, e jest przekonujcy
- i rzeczywicie jest.1
Oznacza to zatem, e poprzez postaw moemy wpy
wa na nasze samopoczucie, sposb postrzegania
sytuacji oraz na to, co w danej chwili mylimy.

Rada 12

. .

Przyjmij postaw "vyraajc zaufanie i energi. Staraj


si sprawia wraenie wysokiego. Nigdy nie sied
zgarbiony, wyprostuj si.

Jak waciwie sta?

Biolog ewolucyjny Josef Reichholf zwrci uwag, e


rnica w budowie ciaa midzy map a czowiekiem
objawia si przede wszystkim w nogach. Pod wzgl
dem wygldu zewntrznego nogi upodabniaj nas
do czowieka, podczas gdy od ppka w gr jeszcze
bardzo przypominamy mapy. Nic wic dziwnego, e
pewne stanie na nogach jest nieodzowne dla dobrej
postawy. Warto przestrzega tu paru zasad:
1 Nie stawiaj stp zbyt blisko siebie. Buty absol ut
nie nie powinny si styka. Taka postawa sprawia
wraenie, jakby sta na baczno i wysuchiwa
I
rozkazw.

Jeli rozstawisz nogi zbyt szeroko, wyglda to pro


wokujco. W zalenoci od wzrostu najlepszy jest
odstp od siedmiu do dwunastu centymetrw.
Czubki butw nie powinny by skierowane do
wewntrz. Wyglda to nieco bezradnie. Ustaw stopy
odchylone lekko na zewntrz - to optymalna pozy
cja.
Skrzyowane nogi w pozycji stojcej sprawiaj
wraenie, jakby zamyka si w sobie. Tak postaw
moesz przyj, kiedy kogo uwanie suchasz.
Stj swobodnie. Nie opieraj si i staraj si unika sta
nia z plecami przycinitymi do ciany. Jeli przema
wiasz stojc przy pulpicie, nie obejmuj go kurczowo.
Postaraj si sta prosto. Dziki wyprostowanym
plecom sprawiasz wraenie silniejszego i bardziej
przekonujcego, ni kiedy jeste zgarbiony.

Rada 13:

Niektrzy maj tendencj do przenoszenia ciaru


ciaa na jedn nog, podczas gdy druga tylko lekko
opiera si o podoe. Dziki temu postawa nabiera
wikszej elastycznoci i lekkoci, co w niektrych
sytuacjach sprawia duo lepsze wraenie ni mocne,
statyczne stanie na obu nogach. Powiniene jednak
zwrci uwag, eby od czasu do czasu przenosi
ciar ciaa, inaczej zbyt obciysz jedn nog.

Co zrobi z rkami?
Bardzo trudna sprawa, zwaszcza jeli musisz mwi
przez duszy czas: co pocz z rkami? Jeli pozwolisz
po prostu zwisa im po bokach, nie bdzie to najle
piej wygldao. Skrzyowane ramiona i u kryte donie
dziaaj odpychajco. Niektrzy podczas mwienia

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

zacieraj rce, co sprawia nieco anachroniczne wra


eniedobrego wujaszka''. Wreszcie s i tacy (przede
wszystkim mczyni), ktrzy wkadaj przynajmniej
jedn rk do kieszeni, aby sprawia wraenie bardziej
rozlunionych. W zalenoci od sytuacji i wielkoci
kieszeni moe si to zreszt uda.
Najlepszym wyjciem jest trzymanie ramion lekko
zgitych i od czasu do czasu podkrelanie wypowiada
nych sw gestem. Czasem moesz zczy donie - ale
koniecznie z przodu, nigdy za plecami. Niektrzy ba
wi si owkiem lub okularami, walczc w ten sposb
z nerwami. Moe to by pomocne, ale trzeba wiedzie,
e nie wyglda najlepiej.
Jak dobrze usi

Wikszo zawodw wyma.,ga spdzania wikszoci


czasu w pozycji siedzcej. Take wtedy moesz spra
wia wraenie mn iej lub bardziej pewnego siebie:
Nie zahaczaj stp o nogi od krzesa. Sprawiasz wtedy
wraenie spitego i nerwowego. W miar moliwoci
staraj si w ogle nie chowa stp pod krzeso.
Nie zakadaj nogi na nog. Sprawia to wraenie, jakby
zamyka si w sobie. Jednak niektre kobiety w takiej
pozycji czuj si najpewniej, co z kolei ba rdzo za ni
przemawia.
Nie sied na krawdzi, ale wykorzystuj ca powierzch
ni krzesa. W przeciwnym razie sprawisz wraenie
wystraszonego l u b kogo, kto najchtniej zerwaby si
i wyszed od razu.
Unikaj mikkich mebli, wycieanych foteli, w ktrych
si zapadasz lub kanap, z ktrych z trudem moesz s
podnie. W takiej pozycji twoja zdolno bronienia
si jest bardzo ograniczona.
1
Trzymaj obie stopy na pododze, ustawione obok

')iebie przed krzesem. W idealnym przypadku kolana


ugite s pod ktem nieco szerszym ni 90 stopni.

Jeli zostajesz zaatakowany werbalnie, pochyl grn


poow ciaa w stron atakujcego. Unikaj sytuacji,
kiedy musisz obraca gow - wtedy lepiej przestaw
krzeso. Pochyl si troch do przodu. W ten sposb
bdziesz mg si lepiej skonce ntrowa.

2.3 Przekonywanie gestami


Moesz znacznie wzmocni znaczenie wypowiada
nych sw, podkrelajc je gestykulacj. W rzadkich
przypadkach gest moe take zastpi sowa, jeli
jest jednoznaczny - na przykad kiedy komentujesz
w ten sposb nieuczciwy atak. Takie gesty lepiej
jednak traktowa z rezerw. O wiele bardziej przy
datne s te, ktrymi moesz dodatkowo podkreli
i skomentowa wypowiadan kwesti. To, co jest
wane, podkrelasz odpowiednim gestem. Tylko co to
waciwie znaczy: odpowiedni gest? Nieatwo odpo
wiedzie na takie pytanie, poniewa gestykulacja jest
bardzo cile osadzona w poszczeglnych kulturach.
W niektrych krgach towarzyskich czy kulturowych
gestykuluje si bardziej intensywnie, w i n nych znw
gwatowna gestykulacja odbierana jest jako niepo
wana bd nachalna.
Gdzie gestykulowa?
Trener technik komunikacji Nadine Kmoth rozrnia
trzy poziomy, na ktrych mona gestykulowa:

- 100 rad mistrzw citej riposty


. . .. ..... . . . . . .. . . ..... .... .. . ... .. ...

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

SZERMIERKA SOWNA
..........

..

Poziom wyszy znajduje si na poziomie gowy: na


tej wysokoci wykonujemy gesty, kiedy staramy si
pozyska zaufanie i rozmawiamy z kim, kto cieszy
si naszym szacunkiem. Take szczeglnie wane
apele podkrelamy podnoszc rce na wysoko
twarzy.
I Poziom redni znajduje si w obszarze m idzy wy
sokoci piersi i brzucha. Gesty wykonywane na tej
wysokoci s nieco bardziej neutralne. Jeli prowa
dzimy bardzo rzeczow rozmow, ten poziom jest do
gestykulacji najlepszy. Nadaje si te do wytumienia
gestw zbyt gwatownych. Jest to take miejsce na
gesty, ktre nie s a tak wane (nikt nie moe cay
czas gestykulowa na wyszym poziomie).
I Poziom dolny znajduje si na wysokoci bioder. Tutaj
moesz wyrazi brak szczeglnego zaangaowania
emocjonalnego w dan spraw - lub to, e raczej
nisko oceniasz rozmwc.
Unikaj zdradzieckich gestw

Szczeglnie interesujce, ale te niebezpieczne s


te gesty, ktre badacz Peter Collett nazwa te/Is (od
angielskiego to tell - mwi), poniewa mwi nam co
nieco o osobie, ktra je wykonuje - co czsto jest nie
po jej myli. Dla Colletta jednym z takich zdradzieckich
gestw jest pooenie palca na ustach, moe bowiem
oznacza, e rozmwca mwi wanie nieprawd. Tak
e gesty wyraajce niepewno (na przykad wzrusza
nie ramionami czy krcenie gow) lub przemoc (jak
uderzanie pici czy zaciskanie pici) czsto mwi
wicej o rozmwcy, ni chciaby on zdradzi. Podobnie
z saw cieszy si podnoszenie palca wskazujcego
Uznawane jest ono za gest nauczyciela lub przem
drzaego ,,besserwissera''. Dlatego warto takich gest 'w
wiadomie unika.

Podczas gestykulacji nastawionej na pozysk anie zaufa


nia zwracasz w stron rozmwcy m ikkie i delikat ne
czci ciaa: wewntrzne powierzchn ie doni i przed
ramion , brzuch i piersi, nie krzyujc z przodu rk. Wy
raajc natomiast postaw obron n, kierujesz w jego
stron twarde" elementy: grzbiety doni, wierzch
ramion , okcie, plecy.

2.4 Mimika
Kto akurat popatrzy na twoj twarz, zorientuje si od
razu, w jakim jeste nastroju. Twarz jednak jest nie
tylko odbiciem wewntrznych przey, jestemy te
mistrzami w odczytywaniu wyrazu twarzy. Odbieramy
subtelne zmiany i potrafimy waciwie je interpreto
wa.
l'rlykad
W11:b10 ludzi potrafi na przykad odrni szczery um iech
ogle, na czym ta rnica
1 11 I wymu szone go, nie wiedz c w
prosta: w przypa dku
jest
1 11 11111 l' W rzeczywistoci sprawa
y11 1uc;1onego umie chu niektre min ie si nie napinaj,
1 11 1111twa nie potrafi my wiado mie nimi sterowa. 1
N io pokazuj przestraszonej twarzy

Jeli zostajesz zaatakowany, wane jest przede wszyst


kim, eby wyraz twarzy nie wymkn ci si spod kon
troli, nie bdziesz bowiem wwczas zdolny do udzie
lenia waciwej odpowiedzi, lecz tylko do mamrotania
czego pod nosem. Jak uwolni si od takiej blokady,
dowiesz si z nastpnego rozdziau. Teraz tylko tyle:

ciaa
2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


.

postaraj si na tyle opanowa mimik, eby nie otwie


ra szeroko oczu, nie unosi brwi i nie opuszcza kci
kw ust. Nawet jeli tylko otworzysz usta, przestrach
na twojej twarzy bdzie doskonale widoczny, co tym
bardziej ci sparaliuje, a atakujcemu da poczucie
triumfu, e celnie trafi.
2

Tylko nie prbuj przypadkiem w razie ataku ratowa


si umiechem. Wiele osb wprawdzie tak robi, ale
skutek jest fatalny. Prezentujesz wtedy wyraz twarzy,
ktry badacz emocji Paul Ekman okreli mianem
aosnego umiechu''. Jest to wyraz gbokiej bezrad
noci.

Patrz

w oczy atakujcemu

Jeli z kim rozmawiasz, patrz na niego, najlepiej patrz


mu w oczy. W ten sposb nawizujesz z nim kontakt,
w przeciwnym razie nie bdziesz w stanie do niego
dotrze. Jeli kto nie moe patrze rozmwcy w oczy,
to albo nie znosi go tak bardzo, e ta osoba dla niego
nie istnieje, albo te czuje si od niego o tyle gorszy, e
boi si, i jego spojrzenie mogoby go zniszczy.

Moemy wycign z tego jeden wniosek: jeli chcesz


komu trafnie odpowiedzie, musisz patrze mu przy
tym w oczy. W przeciwnym razie odpowied trafi
w prni. Tylko w ten sposb moesz stwierdzi, czy
jego spojrzenie jest rzeczywicie tak niszczycielskie,
jak si tego obawiae.

..

....

. .

. ..

... .

. .. ..
..

...

... . .

.. . . ...
..

..

. ....

..

...
. .

. ... .. .... ....

. . . . . . . . . .

Podczas odpowiedzi szukaj kontaktu wzrokowego.


f>,ltrz rozmwcy prosto w oczy. Ju samo to moe go
tozbroi. Jeli on odwraca wzrok, masz ju poow suk
odpowiedzi.
tesu. Teraz zastrzel go swoj byskotliw
P,1trz przy tym na niego, a potem znw odwr wzrok.
I wentu alnie moesz to te podkreli odwrceniem
reszty ciaa. W ten sposb wysyasz sygna: dla mnie
kwestia jest zamk nita.

2. 5

Sia gosu

N,1wet najtrafniejsza uwaga chybi celu, jeli nie bdzie


do niej pasowa ton gosu. Jeli mwisz zbyt piskliwie,
1hyt wysoko, za cicho lub mamroczesz, odbierasz wie
Il' Lnaczenia najcelniejszej wypowiedzi.
Nil' chodzi jednak tylko o to, eby mwi gono
I wyranie. Gos nadaje ton wypowiedzi, a to otwiera
wit1le interesujcych moliwoci.
t11 1ykad

sodko
f I .1 l 1 1 c11 wi ksze wistwo moesz wypowiedzie tak
, 1 1 1 1 11(iwca w ogle nie wem ie ci tego za ze. Bezcze lno
1 1 11 1 1 ",/ ttlmaskowa jako zabawny dowci p - to najczciej
kw1 ' l 1 rn clziaa. Kolejn a moliw o to wypo wiada nie najwi
nad
1 , I 1c11 1alw z tak powag, e rozmwca zaczyna si
1 11 1 1 11 . 1.t,111awia.1

2 Okazywanie asertywnoci poprzez gos i mow ciaa

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty


'.

.......'..................'..

Rada 1s :

'' ... '.....................' ' . . . . . . ............

.I zyk potoczny

Osoby posugujce si na co dzie jzykiem potocz


nym, nie dbajce zbytnio o jzyk, prbuj niekiedy
posugiwa si jzykiem literackim. Moe to brzmie
nieco sztucznie, ale to waciwa strategia, poniewa
uywanie jzyka potocznego nie musi odpowiada
kademu. Radzimy jednak: uywaj jzyka, w ktrym
czujesz si swobodnie. Wypowiedzi stan si wtedy
pynniejsze i atwiejsze do zrozumienia. Poza tym bd
niewtpliwie ciekawsze.

To dwiki tworz m uzyk. N iewiele zdziaasz, jeli


bdziesz mwi drcym, sabym gosem. Odpowiadaj
gosem spokojnym, pewnym; w ten sposb moesz
powiedzie wszystko i nigdy nie brzmisz sabo.

Unikaj piszczenia i szczekania


Czsto nie udaje si wykorzysta siy gosu, jeli a kurat
musisz broni si przed atakiem. Dzieje si tak, ponie
wa jeste w stresie i si spinasz, przez co twj gos
staje si wyszy i pytszy. Niektre kobiety zaczynaj
piszcze'; a mczyni szczeka'; co moe wprawdzie
by do gone, ale wanie nie mocne, lecz najwyej
wysilone.

W laciwy oddech
Oddech to podstawa gosu. Mwisz wydychajc
powietrze; kiedy je wcigasz, robisz przerw. Przerwy
te dziel twoje wypowiedzi. Jeli masz wystarczajco
duo powietrza, moesz mwi dugo i pynnie. Dugi,
spokojny, gboki oddech jest przy mwieniu najwa
ciwszy.

Celna odpowied powinna brzmie inaczej. Go' nie


powinien by ani za gony, ani za cichy. Nie za wysoki
i nie za niski. Najlepiej mwi optymalnym tonem,
co rozpoznaje si po tym, e gos brzmi mikko, ale
jednoczenie mocno. W takim wypadku twoje ciao
tworzy najlepszy rezonans. A poniewa kady z nas
zbudowany jest inaczej, istniej rne optymalne tony.

Twj optymalny ton odnajdziesz w nastpujcy spo


sb: po rk na klatce piersiowej i powiedz dugie,
przecignite 000000': Zmieniaj przy tym pynnie
wysoko gosu. Waciwy ton to taki, przy ktrym
odczujesz najsilniejsze wibracje klatki piersiowej.

Kiedy si denerwujesz, dzieje si co dokadnie


przeciwnego: oddech staje si krtki, co tym bardziej
wzmaga stres. Paniczne apanie powietrza moe
wywoa prawdziwe stany lkowe, dlatego tak wane
jest, eby nie wpada w t puapk .

(\

W sytuacji stresowej skoncentruj si na oddechu.


Swiadomie oddychaj bardzo wolno i spokojnie. Jeli
nie udaje ci si to od razu, sprbuj najpierw w kontro
lowany sposb wypuci cae powietrze, ktre masz
w pucach - a potem pozwl po prostu przyj" wie
emu wdechowi. W ten sposb dosownie wydychasz"
z siebie stres.

li

SZERMIERKA S.OWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty


....................
.'.............'.'..

3 Rozumie i przeamywa blokady

3 . 1 Ratunku,

potrzebna cita riposta !

Przykad
- Pani Kubiak whodzi do domu towarowego i zwraca si do
-

sprzedawczy ni: Przeprasza m bardzo, gdzie znajd baterie


?''.
Sprzedawczyni mierzy j wzrokiem z gry na d i mwi
pogard liwie:N o a jak pani myli, gdzie mog by baterie?
W dziale elektrycznym przecie!''. Pani Kubiak zatkao chcia
aby co odpowiedzie, ale nic jej nie przychodzi do gowy
.
Idzie wic bez sowa do schodw ruchom ych i mozol nie
szuka
na tablicy inform acyjnej, gdzie znajduje si dzia elektryczny.
Czuje si poniona.Po winna m bya powiedzie jej przyna
j
mniej, e ten ton jest nie do przyjcia!" - myli. -.Powinnam
bya spyta, czy zawsze tak zwraca si do klientw!''.i
To uczucie zna kady: zaskakuje nas czyja bezczelno

i chciel ibymy odparowa - wystarczy jedno celne


zdanie, ktre ustawi rzeczy na waciwych m iejscach.
Jedno zdanie, ktre wyranie pokae temu drugiemu,
e nie damy sobie dmucha w kasz. Jedno zdanie, kt
re przywrci nam zachwiane poczucie pewnoci siebie.
Jednak to zdanie, to rozpaczliwie potrzebne zdanie,
nie przychodzi jako do gowy. A przynajmniej nie
w tym akurat momencie, kiedy jest tak bardzo po
trzebne. Reagujemy jako sztywno albo w ogle nie
moemy wydusi sowa. A pniej, kiedy jest ju po
wszystkim, doskonale wiemy, co trzeba byo powie
dzie. Czsto nie jest to nic specjalnie byskotliwego,
ale zawsze co lepszego ni to, co udao nam si wydu
ka - jeli w ogle co si udao.
Dlaczego zareagowaem tak bezradnie? Dlaczegoco
takiego" zawsze mnie si przytrafia?

I >luc;zego

co takiego" moe
p1.1.ytrafi si kademu?
Oczywicie,co takiego" nie przytrafia si tylko tobie;
niemal kady zna takie sytuacje. Nawet tym, ktrych
podziwiamy za wygadanie, brakuje niekiedy sw.
Powd jest prosty: pewnych sytuacji oni te po prostu
nic s w stanie przewidzie. Czuj si zaskoczeni
I w pierwszej chwili nie wiedz, jak powinni si zacho
w,1.
/,1 wszystkim, co robimy, kryj si jakie nasze ocze

kiwania. Pani Kubiak przerosa opisana sytuacja,


poniewa wedug jej dowiadcze personel sklepowy
1wykle reaguje inaczej, a m ianowicie chtnie odpo
wl.1da na pytania klientw. Po prostu nie l iczya si
1 tym, e zostanie tak pogardliwie potraktowana przez
.p1 Ledawc.

Wl11czenie umysu chwil trwa


'11czeglnie atwo dajemy si zaskoczy wanie
w c,ytuacjach, w ktrych czujemy si pewnie. Na
I >odstawie wczeniejszych dowiadcze wyksztac .imy pewne rutynowe zachowania, ktre powinny
ni1tpowa niemal automatycznie - nawet jeli
c hodzi o skomplikowane mechanizmy. Jednak kiedy
tylko one si wyksztac, przestawiamy nasz u mys na
j.1owy bieg. Ma to wiele zalet, poniewa tylko w ten
1,posb jestemy w stanie szybko reagowa. Kierowca
1mochodu, ktry byskawicznie omija rowerzyst, nie
moe si nad tym manewrem zastanawia, lecz musi
1.1dziaa automatycznie.
Poniewa zastanawianie si wymaga czasu i wysiku,
wczamy umys dopiero wtedy, kiedy sytuacja jest
nowa lub trudna do zrozumienia albo nie pasuje do

3 Rozumie i przeamywa blokady

SZERMIERKA StOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty


naszych wczeniejszych dowiadcze. Problem w tym,


e wwczas potrzebujemy czasu i energii, eby znale
nowe rozwizanie. W sytuacji, gdy musimy udzieli
citej riposty, tego wanie czasu brakuje. amiemy
sobie gow oczekujc, e odpowied pojawi si tak
szybko, jak w sytuacji automatycznej". Tak si jednak
nie dzieje. Im bardziej wysilamy si, aby znale roz
wizanie, tym bardziej nas to blokuje.

Nie moesz oczekiwa, e cite riposty pojawi si, kie


dy bdziesz pod presj. Tajemnica byskotliwoci ley
wanie w byciu przygotowanym na dan sytuacj.

3 . 2 Jak powstaj blokady?


Kiedy zostajesz znienacka zaatakowany, twoje spraw
dzone sposoby postpowania zawodz; musisz do
piero zastanowi si, co zrobi - a stoisz pod ogromn
presj czasu. Mwic inaczej - stresujesz si, a stres
hamuje mylenie. Tyle, e w tej sytuacji powiniene
raczej przyspieszy i rozszerzy tok mylenia, eby zna
le cit odpowied.
W stresie jednak zostajesz zapdzony w kozi rg.
Jeste ograniczony do dwch moliwoci: ucieka albo
atakowa. Jeli jednak nie moesz w danej sytuacji zro
bi ani jednego, ani drugiego, stres ci wykacza. Sta
jesz si n iezdolny do mylenia, czujesz si bezradny,
nieporadny i saby. Obojtne, co zrobisz, i tak bdzie
le. Twoja pewno siebie znika bez ladu. Dopiero,
kiedy wyzwolisz si ze stresujcej sytuacji, zaczynasz

111ylejaniej. No i prosz: odpowied pojawia si


I 1.irdzo szybko. Tyle, e jest ju za pno.

ltli znajdziesz si w nieprzyjemnej sytuacji, w ktrej


1111 moesz ju reagowa, oszczd sobie przyna jmniej
i o nieko. t rt ''>li. Odpu . Zapom nij o ,,tym drugim "
Skup si
e.
znalaz
si
jakim
w
1 Y'>lnym pooe niu,
ie po
spraw
"" '>obie i postaraj uspok oi. Pozwl caej
p1mtu min. Nastpnym razem na pewno pjdzie ci
l1p1<'J.

1 1 1 , ,.

czynnikw tworzcych blokad

.111im zastanowimy si, jak zaradzi blokad om,


prnhu mujmy, co konkretnie prowadzi do tego, e si
I ile >kujesz:
11IPprzyjemne zaskoczenie: zostajesz zaatakowany,
c hocia si z tym nie liczye,
r.1q1oenie pewnoci siebie: jeli nie zareagujesz,
wypadniesz fatalnie,
1 mpo, tempo: musisz teraz, natych miast co zrobi,
p1:kt1 poczucie wasnej wartoci: przeciwnik wydaje
"' :' silny, ty czujesz si saby,
yndrom toncego: im mocni ej walczysz, tym szyb
c ltj si pograsz.
I l\l.I ta daje nam par punktw wyjciowych do
,1,tano wienia si, jak uwoln i si od blokady lub jak
w 09le jej zapobiec.

3 Rozumie i przeamywa blokady

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej posty

. . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
.

.. . .

3 . 3 Jak przeama blokad?


Punkt pierwszy: to, e tak si zapltae w nieprzyjem
n sytuacj, nie jest twoim bdem. Wiele osb zna to
uczucie i mylnie zakada, e inni w takich okoliczno
ciach poradziliby sobie bez trudu. Wcale tak nie jest.
Jeli kto zostaje zaatakowany znienacka, gupieje.
Wiemy, e jest to ba rdzo nieprzyjemne pooenie
i powinnimy go unika. Uda si to jednak dopiero
wtedy, kiedy nie bdziemy tak strasznie powanie
podchodzi do sprawy, postrzega jej jako zagroenia,
lecz potraktujemy j z rezerw.

Bd przygotowany na niespodzianki
Jak wic najlepiej poradzi sobie z nieprzyjemnymi
niespodziankami? Po prostu: trzeba by na nie przy
gotowanym - wtedy niespodzianki nie s tak cakiem
zaskakujce. I tak bardzo nieprzyjemne te ju waci
wie nie s - bo wiesz, jak na nie reagowa.
Jest tu jednak pewien haczyk: czasami sytuacja roz
winie si inaczej, ni sobie to wyobraasz. ycie pene
jest niespodzianek, a niektre bywaj bardzo niemie.
Nie mona jednak przygotowa si na wszystko.

Rada 23 '

' '

- :'

Bd elastyczny i otwarty n a zaskoczen ia. To pomoe


rozwin twoj byskotliwo. Pamitaj, e nie wszyst
ko jeste w stanie przewidzie, a niektre sprawy
mog po prostu potoczy si le.

. l i jeste przygotowany
<

'Y powiniene zatem pozwoli, eby wszystko mogo


,11, 1darzy? Niekoniecznie, poniewa istnieje wiele sy1 1 1.icJl, w ktrych pomaga zmierzenie si z problemem
w 111ylach. Pniej moesz reagowa pewniej, inte
llq1 rHniej. By byskotliwym w danej sytuacji czsto
1 1 11 . 1ua po prostu: by na ni lepiej przygotowanym.
tJll' kci si to wcale z otwartoci, ktr zalecalimy
p1 c1 chwil. Wrcz przeciwnie, moe j wietnie
11 11pt'nia:
J.1wtt, jeli sobie co ustalisz, nie powiniene kurczo
wo ,IQ tego trzyma. Zmieniaj wypowiedzi, moesz
.pokojnie wyprbowa wariant zupenie przeciwny
do t1cJO, ktry wymylie. Baw si sytuacj.
I ,f. 1 11 1< cmtruj si na najwaniejszych i najbardziej
I 1 1 .1wclopodobnych sytuacjach. Powiniene zna
,w11j1 c,abe miejsca, w ktre atwo ci trafi. Przygo1 1 1 ) ,oble odpowiednie riposty.

I il 1 1 ,,11'1,un rezerw" moesz przygotowa sobie


I 1 1 1 11

wypowiedzi, ktre mog pasowa do rnych


111t 1 11 YJl1mnych sytuacji. Mog to by proste zdania
1 111 1wc l' w rodzaju To ju jest twj problem'; absur
d 1 1 111 1 yt,1ty, ale te typowe msko-damskie dowcipy
1 I r 1 111 t 'I >ychanek z przeciwn pci.

1 1 c l.ml,1ch gotowcach i cytatach powiemy w nastp-

11vr11 1 o;cJLiale.

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty


.-.......................... '...

'

3 Rozumie i przeamywa blokady

Traktuj rzeczy z dystansem

.;J.;r Dom towarowy. Pani Kubiak grzecznie pyta, gdzie s baterie.

.)'Przykad

Sprzedawczyni odpowiada pogardliwie: No a jak pani myli,


gdzie mog by? W dziale elektrycznym przecie!''. Pani Kubiak
ch\"iilk si zbiera, po czym potrzsa gow:Nie rozu miem
d laczego mwi pani do mnie takim tonem! Grzecznie spyta
am, gdzie s baterie i oczekuj rwnie grzecznej odpowiedzi!
Do widzenia! ". . 1
.

Jeli zaskoczy ci nieprzyjemna sytuacja, od razu zapo


mnij o jednym: e musisz by byskotliwy. Jedyne, co
si teraz liczy, to nie da si przytoczy wydarzeniom.
Musisz sprbowa podej do sprawy z dystansem
i odzyska zdolno do dziaania, wic wycofaj si na
chwil i zadaj sobie pytanie: chwileczk, co tu si wa
ciwie dzieje? Nie jest przy tym najwaniejsze, czego
oczekuj od ciebie inni!
Tylko jak to zrobi? To wcale nie jest trudne, a nawet
mona si tego nauczy. Musisz uwiadomi sobie,
e jeste zdolny do wycofania si z nieprzyjem nej
sytuacji. Tak wanie zrobia pani Kubiak. Nie zastana
wiaa si ani chwili, jak zgrabn ripost moe rzuci
sprzedawczyni. Wyrazia po prostu to, co przyszo jej
do gowy - a potem odwrcia si i odesza. Moe nie
bardzo byskotliwie, ale za to zdecydowanie.

Wewntrzny zderzak"
Trenerka komunikacji Barbara Berckhan stworzya
pojcie wewntrznego zderzaka''. Obrazowo opisu
je ono, o co chodzi. Tworzysz sobie pewien rodzaj
wewntrznej ochrony, ktra sprawia, e trudno ci
zrani. Dziki temu nieprzyjemna sytuacja nie moe

amortyzuje"
I 1y1 1 110 cl dotkn. Wewntrzny zderzak
z pankopu
111 h 1 c11i,1 . Moesz te wyobrazi sobie
potrzeby.
' 1 1 1 11 110 s7ka, pod ktr chow asz si w razie
ci si
Wh I l.1 I syszysz wszystko, ale nic nie moe
ciosy ci
ich
ale
1 11 Inni mog w ni wali pic iami,
chro nion ym obszarze,
11h du,h; gn. Znajdujesz si w
siebi e i poczucie
I 1 1 11 y pc)lwala ci zachowa pewno
11 1 .11 1 J wartoci.
nowym,
W .y11 1.icji, kiedy spotykamy si z bezpardo
ewntrzI ce 1 ,lnym atakiem, moemy uruc hom iw
dosi gni e. Nie
11v c le t ttlk" i zoliwa uwa ga nas nie
ntrznego zderzaka"
1 1 1 1w l n l !'ne jedn ak tworzywew
ane tarapaty.
dc 1pl11 0 wtedy, gdy popa dnie sz w pow
esowany.
zestr

1 '1 11 wie1 wczeniej, kiedy nie jeste

j czue si
I 1 11 1 1y1,1 o jakiej krytycznej sytuacji, w ktre
Sprbuj
, , , l11:niony. Jak to byo? Co wtedy mylae?
nie wyocze
Jedn
1 1 1 1w11 wzbudzi w sobie to uczucie.
a wewntrzna ochr ona.
11 11 ,11 '>obie , jak tworzy si twoj
mg sobie
l '1 1wl.11 1 ni jakie zdan ie, ktre bdziesz
bezpieczem
Jest
1 11 1wlf'd1ie w stresie, co w rodzaju
11y ' lltl>To mnie nie dotyczy".

konkretnie,
Wyobra sobie swoj ochron moliwie
jdzie ci do
przy
lwiek
j.1ko kopu, gbk, zderzak, coko
wyobra1 1towy. Powi cile wymylone zdan ie z tym
take wtedy,
11 1l1m i zadbaj, eby ochr ona zadziaaa
ia.
czen
11 ety bdziesz potrzebowa jej z zasko

3 Rozumie i przeamywa blokady

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


.

Podejd do rzeczy z humorem

_,@iPrzykad
2)w Pani Kubiak jest w domu towarowym. Szuka baterii. Gdzie

mona je znale? Pytanie do sprzed awczyni i pogardliwa od


powied:No jak to gdzie, w dziale elektrycznym!''. Pani Kubiak
mwi na to sodko:Gdyby mi pani jeszcze zdradzia, gdzie jest
dzia elektryczny, to mgby by naprawd pikny dzie . . . ''.1
Humor jest doskonaym rodkiem rozadowujcym
nieprzyjemn sytuacj. Pomaga byskawicznie nabra
dystansu. Okazujesz w ten sposb, e zjadliwa uwaga
w ogle ci nie dotkna, krtko mwic: reagujesz
asertywnie. W niektrych wypadkach by moe nawet
rozmieszysz przeciwnika, a wtedy wszystko skoczy
si dobrze.
Dobry humor mamy jednak tylko wtedy, kiedy czuje
my si dobrze i pewnie. Kto, kto najchtniej uciekby
gdzie pieprz ronie, po prostu fizycznie nie da rady
wymyli zabawnej riposty. Pierwszy zatem warunek,
eby w ogle mg reagowa z humorem, to nie da
si przytoczy sytuacji (zderzak). Do tego dochodzi
jeszcze jedno: zabawna riposta. Musisz tak rozwin
sytuacj, eby pokaza drugiej osobie, e nie bierzesz
caej sprawy na serio.
Dziaa to troch na zasadzie opowieci o baronie Mun
chhausenie, ktry sam wycign si za wosy z bagna.
Znajdujesz si w nieprzyjemnej sytuacji i prbujesz
wyplta si z niej udajc, e masz powd do artw. Do
kadnie to pomoe ci wycign si z bagna zmieszania.
Moesz sprbowa poprawi sobie humor. Pomyl
o czym zabawnym, o jakiej miesznej historii, przy
pomnij sobie dowcip - cokolwiek, co ci rozm ieszy.

' ' 1 11 ni n1j sam dostrzec komizm sytuacji. By moe


w tym
1 1.111lc wyda ci si bardzo zabawne, e stoisz
daw
sprze
piajc
, 1 1 111111 towarowym, grzecznie zacze
na
k1rnego zada niem przecie jest ci pomc, a on
'

1 11 i>h warczy.

Zmie
osoby
w 1 1 1y11ac h sceneri. Zastp wystpujce w niej
one
czerw
maj
e
,
wll't 1c;tami albo wyobra sobie
ezagro
e
klaunw. Wtedy nie bd ju dla ciebi

Wv11J >1,1/ sobie ca sytuacj jako mies zn.

111 1,y

1 1le111, rl ty wpad niesz na mies zne pomysy.

111<>w anie z humo rem nie oznacza od razu, e muwypowied


l powiedzie jaki dowcip, albo e twoja
wywoa
1 1 111\1 kogo rozmieszy. Taki przymus tylko
zanie
poka
to
l 1y 1 1 < 1c>bie bloka d. Jedyne, co si liczy,
cji na serio.
't lwnikowi, e nie bierzesz sytua

li

1 11

I a "'

he) zoliwoci nie zaszkodzi

i.,IJ musisz si broni, nie zawsze da si to zrobi

inie i delikatnie. Jeli zostajesz gwatowni e


a nie
.1.1li1kowany bd omieszony, zabawna uwag
zro
to
sz
Moe
kt.
.1J.11w i sprawy. Musi sz zyska respe
jcemu
l 111 w <,posb zdecydowany, zwracajc ataku
aczn
11w.1qc.;, e jego wypowied uwaasz za niesm
wa.
wyy
1 11lc 1yczysz sobie, eby kto si na tobie
liwoci, e
Mnw Jclsno . Nie pozostawiaj adnych wtp
1 t l i poiwolisz sobie na co takiego.

111

1c

1 11 1 1<J ' ' metoda ley nieco bliej omaw ianej tu by take
.J. c 1 1 llwoci. Respekt moesz mian owic ie zyska
tonie
bezli
w '"" sposb, eoddasz" przec iwnik owi,
pewnej
1 1 J 111.1i.ysz jego saboci i omi eszysz je. Bez

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

3 Rozumie i przeamywa blokady

dozy zoliwoci nie da si tego zrobi. Czasami ta


doza musi by nawet cakiem spora.

I Przykad

.
Jeszcze raz sytuacja w domu t warowym. Sp rze awczyn i do
pani Kubiak: N o, a jak pani mysli gdzie mog byc baterie?
w dzi a le elektrycznym przecie!". Pani Kubiak: Racja oczywi
cie. A gdzie znajd ja kiego uprzejmego sprzedawc? '.i

wywrze bardzo mocny efekt. Inni nie spodziewaj si


tego po tobie i s pod wraeniem. Poza tym zauwa
ysz, e sta ci na duo wicej, ni mgby przypusz
cza - jeli tylko si odwaysz.

'

Zoliwo w pracy
Nie rb sobie zudze: czsto o wiele trudniej zdoby
si na zoliwo, ni mgby przypuszcza. Zwasz
cza w pracy. Jest to te uzasadnione: oglnie rzecz
biorc, lepiej sobie radzisz, traktujc przyjanie osoby
z twojego otoczenia, obchodzc si z nimi grzecznie
i z szacunkiem. W ten sposb jeste w stanie dogada
si te z ludmi, za ktrymi osobicie nie przepadasz.
Nie powiniene tego absolutnie zmienia. Musisz
jednak umie broni si przed bezczelnymi atakami,
wykorzystujc byskotliwo doprawion zol iwoci.
Cigle bowiem zdarzaj si sytuacje, w ktrych uprzej
mo po prostu nie pomaga, a wrcz przeszkadza
w odpowiednim zareagowaniu.
Nawiasem mwic, istnieje standardowa odpowied,
ktra pasuje prawie do kadej sytuacji, jeli nie chcesz
by niegrzeczny - albo jeli nic lepszego nie wpadnie
ci do gowy:Czysta uprzejmo nie pozwala mi odpo
wiedzie tak, jak powinienem''. A pniej po prostu si
odwracasz i odchodzisz.

Jeli jeste uwaany za osob bardzo mi i uprzejm


dla otoczenia, dziki eleganckiej zoliwoci moesz

Podwjne uzasadnienie
Cite odpowiedzi czsto nie s mie, niekiedy mog
kogo urazi lub obrazi. A jednak nie jest to cham
stwo. Zoliwo citej riposty nie jest bowiem celem
sama w sobie, lecz musi by uzasadniona. Musi mie
wrcz podwjne usprawiedliwienie:
I twoja odpowied musi by pragmatycznie uzasad
niona: zawarta w niej zoliwo musi by zrozumiaa
w kontekcie caej sytuacji,
I twoja odpowied musi by estetycznie uzasadniona:
kontr trzeba jednak nieco opakowa''. Prymitywne
odpyskowanie to nie jest byskotliwo.

Uzasadnienie pragmatyczne:
sama bezczelno nie wystarczy
Cite riposty nie polegaj na tym, Z:eby mwi przykre
rzeczy mniej wygadanym ludziom. Rzucenie mniej lub
bardziej dowcipnego zdania, kiedy kto nam nadepnie
na odcisk, te nie zawsze wiadczy o byskotliwoci.

.>}'Przykad

Pani Roszkowska zgubia wany dokument. Jej szefowa, pa n i


Opolska, zaczyna szuka razem z ni i w obliczu panujcego
wszdzie baaganu zauwaa:Pani Roszkowska, na pani biurku
panuje kompletny chaos. Bardzo pros,z, eby na przyszo
utrzymywaa pani wikszy porzdek''. Pani Roszkowska od
powiada na to:Och, wie pani, porzdek utrzymuj tylko ci,
ktrzy s z byt leniwi, eby czego szuka''.

11

Odpowied pani Roszkowskiej nie jest byskotliwa, tyl


ko bezczelna. Brakuje jej pragmatycznego uzasadnie
nia, eby zignorowa prob szefowej i w ten sposb
jej odmwi. Szefowa ma bowiem prawo wymaga,
eby jej pracownicy utrzymywali porzdek. Jeli pani
Roszkowska chce robi inaczej, potrzebuje dobrych
powodw, a nie dowcipnej uwagi.
Przykad

Pani Roszkowska siedzi w swoim biurze. Przypadkiem


przechodzi jej kolega i dogryza:W twoim pokoju panuje
kompletny baagan. Kiedy ostatni raz widziaa blat swoje
go biurka?". N a co pani Roszkowska odpowiada:Ach, wiesz
co, porzdek utrzymuj tylko ci, ktrzy s zbyt leniwi, eby
czego szuka". I
Ta sytuacja jest zupenie inna. Kolega dogryza kolean
ce z powodu jej baaganiarstwa. Waciwie jednak nie
powinno go to w ogle obchodzi. Odpowied pani
Roszkowskiej to tylko grzeczniejsza forma powiedze
nia:Nie wtykaj nosa w nie swoje sprawy''.

I
Ii

3 Rozumie i przeamywa blokady

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Jeli kto za co susznie ci krytykuje lub zwraca


uwag na jaki bd, lepiej zachowaj cite riposty dla
siebie. Wypowied, ktra normalnie wydaaby si sym
patyczna, w takiej sytuacji brzmi grubiasko lub wrcz
obraliwie.

Uzasadnienie estetyczne:
troszk trzeba zagodzi
Cite riposty oznaczaj tyle, e kiedy zostaniesz zaata
kowany, moesz si broni. Jednak musisz si zdoby

.(0il

na odrobin wyrafinowania, w przeciwnym razie twoja


wypowied nie bdzie byskotliwa, tylko ordynarna.

Przyka

.
Markowski w czasie
prezentaCJI troszk utkn. Zamieni ko
lejno dwch plansz i teraz zdezorientowany wodzi wska
nikiem po ekranie. Jego kolega dogryza:Masz chyba kopoty
z logicznym wioskowaniem". -Chyba sam je maszl" - odgry
za si Markow ki. 1
..

Kolega troch si zapomnia, dlatego Markowski ma


prawo, pragmatycznie rzecz biorc, aby si broni.
Robi to jednak w bardzo prymitywny sposb. Po
prostu powtarza obelg kolegi, przebijajc j jeszcze
poprzez zaostrzenie jej znaczenia. Nie jest to oczywi
cie szczeglnie byskotliwe. A przecie ju minimalna
zmiana treci mogaby zmieni sytuacj.

,{01

Przykad

Zdezorientowany Markowski patrzy na wyswietlon plan


sz. Jego kolega komentuje zoliwie:Masz chyba kopoty
z logicznym wnioskowaniem". Markowski od powiada: Jak, by
moe sprawia mi to czasem kopot. Co do ciebie nie miabym
jednak takich wtpliwoci . . .''. miech wrd kolegw
...:..1
.

Cita odpowied potrzebuje odrobiny zawoalowa nia,


przymruenia oka, gry sw. Markowski zaskakuje
kolegw, grajc wyraeniem by moe''. Jego kolega
potraktowa swojechyba" jako retoryczny ozdobnik
wasnej zoliwej wypowiedzi,by moe" natomiast
suy Markowskiemu do wyraenia wtpliwoci. Ta za
bawa sowami zaskakuje suchaczy, dlatego si miej.
Riposta spenia swoje zadanie.

3 Rozumie i przeamywa blokady

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Cita odpowied zawsze powinna troch zaskakiwa.


Nie powiniene przy tym stawia sobie zbyt wyso
kich wymaga - dziaaj zgodnie z zasad malejcej
oryginalnoci: im gwatowniejszy i brutalniejszy atak,
tym mniejsze wymagania estetyczne okrelaj twoj
odpowied.

Szybka reakcja
Jest jedna rzecz, o ktrej w temacie byskotliwoci nie
mona zapomnie: musisz reagowa natych miast,
niejako odruchowo. Nie masz czasu do namysu. Albo
odpowiesz w cigu paru sekund, albo musisz da spo
kj i w ogle nic nie mwi. Cita riposta nic nie da,
jeli przyjdzie ci do gowy za pno.
Nie rb sobie zudze: cite odpowiedzi nie s najwy
szych lotw. Ich humor jest raczej przany i maj zwy
czaj powtarza si wielokrotnie, nawet w obecnoci
tych samych osb. W sumie - dlaczego nie? W kocu
nie chodzi o to, eby brylowa wyrafinowanym humo
rem, ale szybko i skutecznie zareagowa na atak.
Pomyl te o tym: jeli twoje reakcje maj by cite
i szybkie, nie oczekuj od siebie zbyt wiele. Obni po
przeczk i odwa si reagowa poniej swojego pozio
mu. W szczeglnie drastycznych przypadkach zyskasz
respekt, jeli w ogle co odpowiesz. Liczne przykady
takich sytuacji znajdziesz w nastpnym rozdziale.

Jak bardzo moesz by bezczelny?


To, do jakiego stopnia dowcipnie czy agresywnie
moesz si broni, zaley od okolicznoci. Musisz

.()I
c
J'

mie wyczucie, do czego moesz posun si w danej


sytuacji. Si swojej obrony powiniene uzaleni od
nastpujcych czynnikw:
I Sia ataku: na niewinne przepychanki nie powinie
ne reagowa agresywnie. Jeli natomiast kto chce
ci omieszy lub pon iy, te powiniene uderzy
mocniej.
I Poczucie humoru przeciwnika: s ludzie, ktrzy
w ogle nie mj poczucia humoru, szczeglnie,
kiedy dowcipkuje si na ich temat. Powiniene na
to bardzo uwaa. W przypadku ludzi z poczuciem
humoru moesz pozwoli sobie na wicej.
I Sia atakujcego: jeli atakuje ci kto, kto intelektu
alnie stoi na duo niszym poziomie ni ty, agodne
i raczej dowcipne odpowiedzi s bardziej na miejscu
ni niszczce, cite riposty. To po prostu kwestia
przyzwoitoci. Inaczej sprawa wyglda wtedy, kiedy
atakujcy stoi na silnej pozycji. Wwczas moesz
sobie pozwoli na wicej.
I Stopie zalenoci: wobec osb, ktre s wobec
ciebie zalene, powiniene si hamowa.
I Publiczno: jeli pojedynek" odbywa si w obec
"
noci osb trzecich, powiniene zastanowi si, co
jest dla ciebie waniejsze: sympatia publicznoci czy
przysze stosunki z przeciwnikiem.
Przykad

Jasiski z lodowat min zwraca si do swojej podwadnej Marczyk:Zauwayem, e w ostatnim czasie firma nie
ma z pani adnego poytku". Pani Marczyk beztrosko rzuca
w stron sztywnego przeoonego:Och, po prostu staraam
si dopasowa do paskic h osigni . . .".1

SZERMIERKA SOWNA

100 rad mistrzw citej riposty

Byskotliwo za wszelk cen?


N iektrzy nie wa si na bezczelne wypowiedzi, eby
za bardzo nie dotkn innych, ale s i tacy, ktrzy nie
maj adnych skrupuw. Reaguj celnie i brutalnie,
poniewa, a nie chocia, rani w ten sposb innych.
Zdolno do byskawicznej reakcji jest dla nich rod
kiem przebicia si, zostawienia innych w tyle i przeko
nania si o wasnej wyszoci. Takiej byskotliwoci za
wszelk cen" nie oceniamy najlepiej.
3

Zdolno do citej riposty powinna zawsze by rod


kiem do obrony wasnej pozycji, a nie do atakowania
innych. Jeli kto wynosi si ponad innych i om iesza
sabszych, susznie naraa si na niech otoczenia.
Jeli natomiast to ty musisz broni si przed atakami
osoby pozbawionej skrupuw, moesz by pewien,
e sympatia otoczenia jest po twojej stronie.

SZERMIERKA SOWNA

4 Byskotliwo: pakiet startowy

1 OO rad mistrzw citej riposty

4 . 1 Po prostu co powiedz
Lepiej powiedzie cokolwiek, ni nic nie powiedzie.
Nawet, jeli wydaje ci si to zupenie niedorzeczne.
Ju sam fakt, e nie zachowae si jak zahukana ofiara,
wzmocni twoje poczucie wasnej wartoci. Z czasem
bdziesz coraz bardziej pewny siebie, a twoje odpo
wiedzi stan si lepsze' i bardziej byskotliwe.

- Beata przechodzi przez biuro z wielkim narczem dokumen


I Przykad

tw. Jej kolega, Janusz, rzuca zoliwie: Biedactwo, zdegrado


wano ci do funkcji biurowego tragarza?". -11Chtnie odpo
wiedziaabym ci co odpowiedniego, ale w moim podrczn iku
byskotliwoci doszam dopiero do trzeciego rozdziau"
- odpowiada na to Beata. 1
Sdzisz, e odpowied Beaty nie bya zbyt lotna? Ale
szczerze: czy wpadoby ci tak na szybko co lepszego
do gowy? Popatrzmy, co by si stao, gdyby Beata za
wszelk cen staraa si wymyli celn odpowied.

Pierwsze kroki: powiedz,


e nic nie powiesz
Zdziwisz si, jakie to moe zrobi wraenie: powie
dzie przeciwnikowi, e kompletnie nic" nie odpo
wiesz na jego zarzut, bezczeln aluzj czy pogardliw
uwag. Musisz to zrobi jednak w taki sposb, eby nie
byo wtpliwoci, e to ty jeste panem sytuacji. Patrz
wic przeciwnikowi prosto w oczy, mw spokojnym,
ale pewnym gosem.

;r Beata jest dowcipna, inteligen na i dysponuje bogatym


_),@'Przykad

sownictwem. Na haso tragarz" przychodzi jej do gowy sko


jarzenienosiciel''. To mogoby pasowa - Janusz jako nosiciel
czego? Byaby wietna riposta. Tylko jak by do tego nawi
za? N iech no si zastanowi . . . Ale Janusz ju sobie poszed,
a Beata stoi z gr papierw w rkach i duma nad pasujc
odpowiedzi.1
Ta pierwsza odpowied wcale nie bya taka za. Beata
odpowiedziaa na zaczepk Janusza natychmiast. Na
wet, jeli powiedziaa mu tylko, e nic nie przychodzi
jej do gowy, mimo wszystko zareagowaa. Zawsze to
lepsze ni milczenie. Przede wszystkim do niej nalea
o ostatnie sowo. Dziki temu nie daje z siebie zrobi
ofiary i jej pewno siebie na tym nie cierpi.

Przykady

Nic m i na to doprawdy nie przychodzi do gowy."


N ie mam pojcia, co mgbym na to od powiedzie:'
"
Mam nadziej, e nie oczekujesz ode mnie jakiej odpowie
dzi:'
Udam, e nie syszaem twojej uwagi:'
Jakbym mia wymyli teraz odpowied, rozbolaaby mnie
gowa :1

Powiedz, e nie zrozumiae


Bardzo popularnym wariantem obrony jest danie
przeciwnikowi do zrozumienia, e jego sowa w ogle
do ciebie nie dotary. Ta metoda jest godna polecenia
przy n ietrafionych dowcipach.

4 Byskotliwo: pakiet startowy

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

I
2)w Nie zrozumiaem, co chciae przez to powiedzie'.'
Przykady

. . .

Czy musz rozumie to, co przed chwil powiedziae?


Mwie co?
Momencik, nie tak szybko. Czy moesz wytumaczy mi to
jeszcze raz, wasnymi sowami?"I

zastanawia si a n i sekundy:Staram si naladowa ciebie.


"
Piotrusiu 1

"

Takie zdania maj mnstwo zalet: oszczdzaj du


giego namysu i sprawiaj, e zawsze masz pod rk
szybk odpowied. Zwaszcza w sytuacjach, w ktrych
moe zagraa ci blokada.

"

eby przekonujco wygasza tego typu komentarze,


potrzebujesz pewnej dozy sarkazmu. Nie kady to
potrafi. Jeli n ie, trzymaj si po prostu pierwszego
wariantu.

Rada 32 :

Gotowe zdania byskawiczne


Na pewno znasz byskawiczne zupy z torebki, ktre
trzeba tylko zala wrztkiem i od razu mona je zje.
Podobnie jest z gotowymi zdaniami. Moesz je wyko
rzysta natychmiast, kiedy znajdziesz si w niezrcznej
sytuacji. S gotowe do uycia i przez to wietnie si
nadaj do zaskoczenia przeciwnika.

Po ataku sownym popro atakujcego, eby powt


rzy to, co powiedzia. Nie martw si, to nie wzmocni
ataku - z reguy bowiem nikt nie spenia takiej proby.
A jeli nawet, cay atak traci swj impet. Moesz wysu
cha wszystkiego w spokoju, a potem powiedzie, e
nie masz nic do powiedzenia.

Pozostaje jeszcze pytanie, skd bierze si takie zdania?


Moliwoci jest wiele. Posuchaj ludzi wok siebie,
a na pewno usyszysz jedno czy drugie sformuowanie,
ktre ci si kiedy przyda. Znale je mona nie tylko
w najbliszym otoczeniu - take ksiki i filmy pene s
najrniejszych pomysw. No i oczywicie telewizja.
Wreszcie istniej specjalne poradniki, w ktrych znaj
dziesz gotowe ju cite odpowiedzi.

4.2 Gotowce

Odpowied musi pasowa


Odpowiedzi, ktre wanie poznae, s wprawdzie
skuteczne, ale nie bardzo byskotliwe. W ten sposb
idziesz troszk za bardzo na skrty. N ieco bardziej by
skotliwe szdania-gotowce'; przygotowane standar
dowe odpowiedzi, ktre pasuj do wielu sytuacji.

t.@'
<?;r Piotr spotyka Marcina w biurze Czy moesz m i wytumaczy,
Przykad

dlaczego zawsze nosisz takie pa s k ud ne krawaty?". Marcin nie

Liczba gotowych zda i standardowych sformuowa


jest ogromna. W dodatku codziennie si wydua.
\ Przykady

Ja tylko dostosowuj si do otoczenia


O to lepiej spytaj mojego ksigowego/trenera/speca od
wizerunku:'
,;To zaley od wysokoci mojej odprawy
Tak tylko gadasz, czy te mylisz?"
."

:
'

'lf

4 Byskotliwo: pakiet startowy

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Umiesz powiedzie to te wspak?

"

11Ni e masz wikszych problemw?"


Z tym numerem powiniene wystpi w telewizji'.'
Zaraz to zapisz w moim dzienniczku mobbingu."1
Bez problemu zapamitasz dziesi czy dwanacie ta
kich zwrotw i bdziesz mg wykorzysta je w od
powiedniej sytuacji. Najwaniejsze jest, eby wybrany
zwrot pasowa do okolicznoci, a take do twojej
osobowoci. Jeli jeste osob o raczej umiarkowa
nym temperamencie, bezczelny gotowiec" w twoich
ustach prawdopodobnie zabrzmi miesznie. Zwroty,
ktre do ciebie nie pasuj, atwo te bdzie rozpozna
jako wyuczone na pami. Postaraj si zatem by sob
i raczej rezygnuj ze zda, ktre zabrzmi faszywie.

,;if,.;;, Rada 33 /:_:

-:

'

-.

Ostronie z wystudiowanie dowcipnymi i luzackimi


zdankami, przejmowanymi od znanych postaci. W co
dziennym yciu wcale tak dobrze si nie sprawdzaj.
Jeszcze gorzej, jeli twj przeciwnik zna a utorstwo
oryginalnej wypowiedzi - wtedy sam wciskasz mu do
rki bro: Ach, ogldae wczoraj Szymona Majew
skiego?". I od tej pory kochany kolega bdzie zwraca
si do ciebie wycznie per nasz Majewski''.

Przygotuj par standardowych zda


Byskotliwo opiera si na zaskakujcych odpowie
dziach. Nie pojawi si jednak na zawoanie, kiedy ju
znalaze si w nieprzyjemnej sytuacji. Umiejtno
zaskakiwania czsto jest jedynie kwesti dobrego
przygotowania. Twoja odpowied ma przecie zasko
czy nie ciebie, ale przeciwnika.

Gotowce moesz dowolnie zmienia, wrcz powi


niene to robi - musz bowiem brzmie w twoich
ustach moliwie naturalnie. Moesz te wymyli sobie
wasne, wtedy prawdopodobnie bd jeszcze lepiej
do ciebie pasoway. Kilka pomysw na tworzenie
wasnych zwrotw znajdziesz na nastpnych stronach.
Twoje gotowce powinny przy tym spenia nastpuj
ce wymagania:
I Musz by krtkie i dosadne. Wtedy lepiej mona je
zapamita.
I Nie mog by zbyt konkretne. Najlepsze s oglne
stwierdzenia, ktre pasuj do wszystkiego i do nicze
go (np. Powiedzia, co wiedzia").
Musz odpiera atak. Albo odbijesz pieczk (Braem
z ciebie przykad"), albo jasno dasz do zrozumienia, e nie zamierzasz wdawa si w przepychanki
("Zwr si do mojego adwokata") .

Nie bd maszynk
do miesznych" wypowiedzi
Niektrym posugiwanie si gotowcami pomaga tak,
e przestaj zachowywa umiar. Przy kadej dogodnej
bd nie okazji rzucaj tego typu zdanie - nawet jeli
nie s atakowani, lecz po prostu chc bydowcipni''.
Prowadzi to do sytuacji, w ktrej zamiast powitania
mwi rzeczy w rodzaju Ty tutaj? Nie w Hollywood?"
albo Przybij pitk!". Zdumionemu rozmwcy tuma
"
cz z tubalnym miechem, e 11pitka" to jego do,
ktr zamierzaj ucisn.
Przykad

Jerzy, zamawiajc piwo, okrela je zwykle mianem wina


z chmielu'; nie za p ominajc powiadomi caego baru, epiwo
z rana jak mietana''. Idc do toalety mwi, e musi odcedzi
kartofelki''. Kiedy si egna, nigdy nie pominie dowcipasw

4 Byskotliwo: pakiet startowy

SZERMIERKA StOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


.

w rodzaj u Narazka!''.Do widzen ia, lepa Genia"


czyGoodbye, Hawaii! '. 1

li
1

'

Za tym wszystkim kryje si wysiek rozlunienia sytua


cji, stworzenia swobodnego nastroju i oglnego11wy
luzowania si''. N iestety, wikszo z tych zwrotw jest
tak wywiechtana, e dziaa tylko na nerwy. Nie maj
one nic wsplnego z byskotliwoci, nawet jeli osoba
eksploatujca je poza granice moliwoci sdzi i naczej.

Rada 34

.:J

Nie uywaj za czsto swoich gotowcw, zmienia j


repertuar i od czasu do czasu uzupeniaj kolekcj . Nie
uywaj ich bez powodu, poniewa dowcipkowanie na
si strasznie gra na nerwac h.

4.3 Bonmoty i cytaty

p1 1 1 v .in tka Natalia zwraca niemiao uwag,


1 1 1 1 y t . 1 1 nic z Hobbesa, tylko z rzymskiego poety

1 1 1 1 1 1i11lc odpowiedniego cytatu we waciwym

1 1 1 11111 111 1 1 1.iwsze

robi wraenie. Pokazujesz przez to,


,, 1 1 , 111 1ytanym czowiekiem. Cytaty s te blisko
1 1 1 1 1 1 : qotowcami, bo take w tym wypadku
, 1 1 1 1 1 .: 1 qotowego zbioru. W porwnaniu z trady111y111 qntuwcem cytat ma dwie zalety:
I lir 1 v l".f'1 c\utorem wypowiedzi, lecz osoba cieszca
11 1 1 1 1 1 1 1 ) l11h bardziej autorytetem. Ma to t zalet, e
, 1 1 1 1 1 11 111 traft silniej ni co, co wymylie ty sam.
Io 1 111' 11.i<Jle po sowa Mickiewicza, Bartoszewskiego
. y111C11M Majewskiego (zaley, kogo cytujesz),
1 1 d 1f11.1" dystansu do wasnego pooenia i jeste
l i i d lt) .i,Ntywny.

Iw ' 1 '

wiedza ksikowa!

M ,

Niekiedy przydaj si zabawne lub zoliwe sentencje


sawnych lub mniej sawnych ludzi. W zalenoci od
gustu i okolicznoci moesz czerpa z najrniejszych
rde: nie ma znaczenia, czy dane zdanie wypowie
dzia filozof, polityk, pisarz, ekonomista, trener pikar
ski, kucharz czy gwiazda ft I mowa. Najwaniejsze, eby
cytat pasowa. A to wcale nie jest takie oczywiste.

.......................................................................

I Przykad

,. wyda si mieszny, przynajmniej w krgach


1 1 1 li f f ' l l <ji, gdyby dokadnie przytoczy klasyczny
. 1 11 c l,1by bowiem do zrozumienia, e inni go nie
1 1 lI , , I y starasz si popisywa jego znajomoci.
1 '' ' , lil>H I twoich cytatw ma to daleko idce koni wc111 j(': jeli w kadej chwili moesz rzuci jakim
1 1 1 y 1 111ym cytatem, posugujc si nim sprawiasz
w1 1 'f'tlit' pyszaka. Wiele osb odbiera jako obelg,
11 1 ly kto nachalnie daje do zrozumienia, e wie co,
1 , , 1y111 inni nie maj zielonego pojcia ("Tu mog
1 y l l 1 1 '" noblistk Doris Lessing powiedzie, e . . . ).
(\ 11 1 y1 li, ktrzy mog rwna si z tob wiedz, ju
11p1l11it nie znajdziesz uznania - bowiem kto, kto
I t 1 1 1 kluje w oczy swoim wyksztaceniem, pokazuje
I 1 l i u1 1e moe jest wyksztacony, ale niekoniecznie
l11t1llcJl'ntny . . . Dlatego oszczdnie cytuj klasykw.
"

Po firmowej i mprezie grupa kolegw wstpia jeszcze do


pubu. Pawe jak zwykle natrzsa si ze swojeg o kolegi, Jacka,
i omiesz a go. Jacek reaguje na to klasycznym cytatem :Jak
mawia Thomas Hobbes, homo homini l upus Czowiek czo
wiekowi wilkiem". - Kto jest homoI" - denerwuje si Pawe.
.

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

4 Byskotliwo: pakiet startowy


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Rada 35

;.;

Za pomoc klasycznych cytatw moesz punktowa


tylko w wyjtkowych przypadkach - na przykad
uywajc cytatu zupenie w innym kontekcie, ni by
on pierwotnie pomylany. Albo te jeli wygrzebiesz
u klasyka jakie dziwaczne stwierdzenie, ktre zasko
czy suchaczy.

.. . . . .. . .. . . . .. ... . . . . . . . .. ' ' . . . . . . . . . . . . .

, , i 1 1! 111

1 1.iclt1j si Mark Twain, satyryk Karl Kraus,


" I . 1\11111, I rlch Kastner, Kurt Tucholsky, Winston
1 1 1 1 1 l t 1 l l !11h Chc-M Wilde.
1 t 1 1 1 1 y 1 1 ty, 1 1. 1 ktre zawsze moesz si powoa
1 h w,:y,tkim, jeli chcesz sign do zupenie
1 1
h

I 11 1 1

I 1 1 11
I

I d:l1 d,lny - to

np. Albert Einstein, Da lai


111111.1 c 'Y rriedrich N ietzsche.

Kogo cytowa?
Oczywicie kwesti gustu jest to, kogo cytujesz.
Szczeglne wraenie zrobi jednak, kiedy powoasz si
na autorytet odbiegajcy w jaki sposb od twojego
stanowiska bd twoich pogldw.

;r Niemiecki konserwatywny polityk CSU Peter Gauweiler

h 1 1 1 1li 1 1 t

).@'Przykad

z upodobaniem cytuje Bertolda Brechta, a naukowcy okra


szaj swoje wykady cytatami zKubusia Puchatka" czy Alicji
w krainie czarw". 1

111

To moe by sprytne nie tylko pod wzgldem taktycz


nym - sigajc do nieoczekiwanych rde pokazujesz,
e masz szerokie horyzonty. Jednym sowem, okazu
jesz pewno siebie. Jeli wic pracujesz na kierow
niczym stanowisku, nie powiniene cytowa raczej
autorytetw z dziedziny zarzdzania firm. Bardziej
oryginalnie i zabawniej bdzie przytoczy, powiedz
my, Woody Allena zamiast prezesa znanej korporacji.

11

I
1 11

musisz siga tylko do cytatw znacz11 1 1 11 111 u'.c i. O wiele bardziej zaskoczysz sucha
VI 1 1 1 1 1 1 1 .ob<;, ktra w ogle nie jest uznawana
1 1 1 1 1 11 y 1 r 1 l lt'nc>ra pikarskiego, top modelk czy
1 1 1 11 1 1 1 t 1\'l lkclrza. Cytat absolutnie nie musi by
1 1 1 1 1 1 1 1cl1wyczajnej mdroci. Wrcz przeciwnie,
I 1 11 1 1 1 1 . 1.1t zej moe zatru atmosfer, natomiast
y 111Pc lor1eczne stwierdzenia zwykle dosko1 1ly
1t

wl

.pr.1wd111j.

mt.

kolekcj cytatw

1 1l 1111i j.il\ 1cl,inia-gotowce, odpowiednie cytaty


, 1 1 1 1 1 , .., mie pod rk. Jeli nie chcesz posugi' 1t v I 1 1 l ko tymi samymi, musisz zebra ich kolek1 t l 1 1 I 1 1 11Pj l >t;clziesz mg w kadej chwili sign.
I Il 1 11 11 t wltrdzenie szczeglnie ci si spodoba,
1 11 I .1 1 l 1lc l<.lniej te specjalne ksiki, zbiory cy
w 111 l11.1k niektre z nich zawieraj wycznie za1 11 1 1 1 1c l 1 oci, ktrych absolutnie nie powiniene
I 1t 11 11y 1bir cytatw zawiera Ksiga cytatw';
t i "krnLysta z bogactwa I nternetu.
,

Suchacze powinni w miar moliwoci zna posta,


ktr cytujesz - w przeciwnym razie poczuj si
pouczani. Wyjtkiem s niektre cytaty, tak dobre, e
nie trzeba zna ich rda. Na ironiczne komentarze

'

@
4

SZERMIERKA SOWNA

4 Byskotliwo: pakiet startowy

100 rad mistrzw citej riposty

...... . . . ............................
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

J@'
V Na pocztek proponujemy kilka cytatw:

tym silniej dziaaj. O jednym oczywicie nie wolno


zapomina: nie powiniene reagowa w ten sposb n a
powan krytyk.

Przykady

Naprawd dobry pomys poznaje si po tym, e jego realiza


cja wydaje si by z gry niemoliwa" - Albert Einstein
Pika jest okrga, a bramki s dwie" - Kazimierz Grski, trener.
Czowiek ma wicej z mapy ni n iejedna mapa" - Friedrich
N ietzsche
Wybaczaj wrogom. Ale nigdy nie zapomi naj ich nazwisk"
- John F. Kennedy
Nie ma pikniejszego dwiku ni zgrzyta nie zbw przyja
ciela" - Groucho Marx.
,,Jeli bd ciekaw twojego zdania, powiem ci o tym" - Samuel
Goldwyn, producent filmowy.
Nigdy nie pozwoliem eby szkolne wyksztacenie zepsuo
moje wychowanie" - Mark Twain
Nawet jeli nie wygramy, przynajmniej zadepczemy im ten
trawnik" - Rolf Russman, sportowiec
Nic nie moe istnie bez porzdku, nic nie moe powsta bez
chaosu" - Albert Einstein.
Trzeba zna fakty, zanim si je pomyli" - Mark Twain 1
.

I co z tego.?"
Jest to klasyczny killer'; ktry znasz by moe jeszcze
ze szkoy. Kto niemiosiernie si z ciebie natrzsa, a ty
wzruszajc ramionami mwisz: I co z tego?''. Istniej rne warianty:no to co';nic nie poradzisz';no
"
. i dobrze . Na tak odpowied nikt nie zdoa zareago
wa. Nie jest ani dowcipna, ani agresywna - i wanie
dlatego wietnie nadaje si do reagowania na wszelkie
prowokacje i uwagi, ktre wydaj si zbyt gupie, eby
w ogle serio je traktowa. Niekiedy warto jeszcze
krtko powtrzy tak uwag, dodajcuwaasz
wic. . .'' lub czyli twoim zdaniem . . .

"

1:20' Przykady

Wygldasz jak strach na wrble" -Uwaasz, e wygldam jak

strach na wrble? I co z tego7"


Co takiego! Masz upie!" -Nic nie poradzisz . . .
Nie potrafisz prowadzi samochodu? Moim zdaniem to gu
pota!" -,,Tak sdzisz? No i dobrze:'
Jeli pijesz wicej ni dwa kieliszki wina dziennie, masz prob
lem z alkoholem:' -Uwaasz, e moje dwa kiel iszki wina to
"
problem z alkoholem? No c, nic nie poradzisz . . . 1
"

4 . 4 Co na zepsucie zabawy
Nie zawsze musisz byszcze oryginalnoci i po
mysowoci. Niekiedy duo skuteczniej wytrcisz
atakujcemu bro z rki, jeli zachowasz si dokad
nie odwrotnie, tzn. wypowiesz nudny, stereotypowy
frazes, ktrym popsujesz temu drugiemu zabaw. Jeli
przeprowadzisz to konsekwentnie, czciej odniesiesz
sukces, ni mgby si tego spodziewa.
Nieoszacowan zalet takich odpowiedzi jest to, e
nie zuywaj si od czstego z nich korzystania. Wrcz
przeciwnie: im bardziej konsekwentnie ich uywasz,

.
C o ty o tym wiesz?"
.

Podobnie lapidarna jest odpowiedco ty o tym


wiesz'; za pomoc ktrej moesz obroni si przed ja
kim zarzutem, niszczc krytyk czy zjadliw obelg.
Aby skutecznie odebra impet atakowi, powiniene
odpowiada zimnym, spokojnym tonem. Moesz te
pokiwa gow. Jeli doprawisz to zdanie odpowiedni
dawk ironii i zoliwoci, sprowokujesz atakujcego

4 Byskotliwo: pakiet startowy

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


..

do dogrywki. To jednak moe by po twojej myli. Jako


wariant proponujemy zadane moliwie neutralnym
tonem pytanie:A ty jeste ekspertem?'

I Przykady

Nie przyjliby ci nawet do sadzenia burakw!"-Co ty si na


tym znasz . . ."
,;ry oportunisto!" -Co ty o tym wiesz . . ."
W ogle nie wiesz, o czym mwisz!" -A ty co, jeste ekspertem?"
Twoje biuro wyglda jak chlew!" -I co z tego?"
Mwisz, jakby to byo co zego"1
Jedn z takich odpowiedzi, ktra pozwala ci zarea
gowa z pewnym przymrueniem oka, jest: mwisz,
jakby to byo co zego''. To wytrca przeciwnikowi
bro z rki, n iekiedy moe go nawet rozmieszy. Jako
warianty polecamywanie to sprawia, e odnosz
sukcesy" lub kobiety/mczyni to lubi''.

_,@I Przykady
;r W ogle nie masz krgosupa!" -Mwisz, jakby to byo co zego'.'
Twoi pracownicy wodz ci za nos!" -Mwisz, jakby to byo
co zego:'
Nie masz zielonego pojcia o zarzdzaniu personelem I"
-Dziki temu wanie odnosz su kcesy."
Wygldasz jak idiota!" -Dziki temu wanie odnosz sukcesy:'
Czy w ogle nie widzisz, jaki jeste mieszny7" -Kobiety to
lubi . . ."1

To nie mj problem"
Klasyk, dziki ktremu zamkniesz usta kademu prze
ciwnikowi. Jest szczeglnie efektywny, jeli towarzy
szy m u miech. Dziki niemu raz na zawsze stwier
dzasz:Jedyn osob, ktra robi problemy, jeste ty,
nudziarzu!".

I
I

.............................

l'1 1ykady
1j1 pogldy s rodem ze redniowiecza!" -To nie jest mj
ol 1l 1 1 n "

rnog, zafarbowae sobie wosy?!" -Ja z tym n i e mam


1 1 1 1l 1l1 rnu'.'
1 1 1 1 1 1 s1asz si, proponuj c co takiego!" - ,Jo nie mj prob1

l r 11P

1 1 1"

Tego typu zwroty psujce zabaw maj zapdzi prze


ciwnika w lepy zauek. Dlatego w adnym wypadku
nie powinien e da si wcign w dalsz dyskusj,
a tym bardziej si usprawie dliwia. Jeli powiedziae,
e co nie jest twoim problem em, sprawa zaatwio na.
Jeli kto mimo wszystko nie chce odpuci , po prostu
odejd.

4. 5 Proste kontry
Jeli kto atakuje nie fair, najchtniej bymy mu oddali.
Jednak wcale nie tak prosto bezporednio komu
odda''. Musisz zastanowi si, gdzie zahaczy, eby
odwrci sytuacj, a to wymaga zbyt wiele czasu. Przy
pomnij sobie przykad zbiurowym tragarzem": Beata
chtnie odpowiedziaaby co inteligentnego, najlepiej
klasyczn kontr, ale z braku pomysu nie wydobywa
z siebie sowa.

4 Byskotliwo: pakiet startowy

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Twoja kontra zrobi tym wiksze wraenie, i m zabaw


niejsze i bardziej zaskakujce bdzie skojarzenie, ktre
wykorzystasz. W praktyce nie naley jednak zbytnio
wybrzydza. Skoncentruj si na ataku - w cigu paru
sekund musisz znale odpowiednie skojarzenie. Naj
atwiej wybiera w oparciu o nastpujce reguy:
I Przeciwiestwo:czarny" kontrujesz przezbiay';
duy" przezmay'; gruby" przezszczupy'; tusty"
przezchudy''. mdry" przezgupi ".
I Rym: st" -w''. durny" - ,,jurny'; nachalny" -ge
nialny" itp.
I Tytu, slogan, przysowie, ktre moesz skojarzy
z wanie usyszanym stwierdzeniem: gupi i gupszy,
dzieci-mieci, chleb i igrzyska, n i pies ni wydra.

ff"Przykad

Prosta kontra: lepiej gruby ni gupi

Wrmy jeszcze raz do Beaty i jej gry papierw. Jej kolega


Janusz skomentowa noszenie dokumentw:Biedactwo, zde
gradowa li ci do roli biurowego tragarza?''. Beacie przyszo do
gowy, eby zrobi z Janusza nosiciela''. ale nie bardzo wiedziaa, jak do tego nawiza. W midzyczasie nauczya si jednak
techniki .lepiej gruby ni gupi" i byskawicznie odpowiada:
Wol by biurowym tragarzem ni biurowym osem!". 1

Rada 38

To wycznie twoja sprawa czego uyjesz jako porw


nania w technice lepiej gruby ni gupi''. Nie musisz
uderza tak mocno jak atakujcy, moesz wybra co
zupenie absurdalnego. Zdecyduj w zalenoci od
tego, co jako pierwsze przyjdzie ci na myl.

. . . . . . . . . . .. . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Poszukiwany odpowiedni partner

Klasyczne kontry istniej te jednak w prostszej wersji,


mona powiedzie: w wersji dla pocztkujcych.
I mog zaoszczdzi wiele czasu. Co zabawniejsze, te
prostsze wersje wcale nie s mniej skuteczne.

Zasada jest bardzo prosta. Podchwytujesz zarzut prze


ciwnika i oznajmiasz, e wolisz by czym takim ni
czymkolwiek innym - mianowicie tym, co porednio
insynuujesz przeciwnikowi. Zgodnie z zasadlepiej
(a) ni (b)'; przy czym midzy a i b musi istnie jaki
zwizek: treciowy, brzmieniowy, skojarzenie poprzez
znane powiedzenie czy przysowie. Taka minikontra
moe by bardzo zjadliwa - uwaaj wic, eby niepo
trzebnie nie narobi sobie wrogw.

Staraj si nie by zbyt schematyczny. Zmieniaj


i uzupeniaj sformuowania. Moesz nagina rne
powiedzonka jak chcesz. Na zgryliw uwag te mi
erudyta!" moesz np. odpowiedzielepiej erudyta, ni
troglodyta" albo na stwierdzenie znalaz si uczony"
- lepszy uczony ni niedouczony". Jeli uda ci si
znale jakikolwiek zabawny zwizek midzy (a) i (b),
bdzie to ju wystarczajco cita odpowied.

Przykad

Przyjacika dogryza Joannie:Ale okropnie utya!''. Dosy pu.J.(:;t,1


./

szysta Joanna odpowiada pogodnie:Wol by gruba i adna


ni chuda i brzydka!''. 1

Technika lepiej gruby ni gupi" nadaje si najlepiej


do odpierania nonsensownych atakw. W przypadku
podych insynuacji lub obelg sprawa wyglda nieco

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

..

inaczej: musisz bowiem pamita, e poprzez pierwsz


cz odpowiedzi (a) potwierdzasz wyraone zarzuty.

Odwrci cios
Technika ta nie jest wprawdzie szczeglnie elegancka,
ale nieoceniona, gdy masz do czynienia z wyjtkowo
podym atakiem. Wtedy trzeba zrezygnowa z zabaw
nych elementw i odpaci piknym za nadobne. Krt
ko mwic, chodzi o to, eby uchyli si przed ciosem,
odwrci go i skierowa na atakujcego.

.J Przykad
w W

.....

4 Byskotliwo: pakiet startowy


....

.............................................................................................

Niepasujce powiedzenie
Mwi li my ju o tym, e moesz posuy si powie
dzeniem, znan sentencj czy cytatem . Powiedzenia
moesz stosowa take dla uniknicia prowokacji. Pod
jednym jednak warunkiem: przysowie absolutnie nie
moe pasowa. Moe te by nonsensowne, przekr
cone lub kompletnie nic nie znaczy. W ten sposb
moesz reagowa na atak, ktrym przeciwnik chce
wyprowadzi ci z rwnowagi.

I Przykad

Pana Nowaka niezwykle bawi denerwowanie koleanek po

gldami, ktre okrela jakoabsolutnie niepoprawne politycz

czasie imprezy Marcin prbuje podpuci swojego koleg

nie''. Pewnego ranka zaskakuje pani Franczyk:Czytaem dzi

Piotra:No, ty to jeste dokadnie taki typ, co poleciaby na ka

rano w gazecie, e jest naukowo udowodnione, e kobiety nie

d laskl''. Piotr odpowiada sucho:N iekoniecznie. Ale skoro to


sugerujesz, wiadczy, e sam mylisz w tych kategoriach . . . '. 1
'

Musisz wykona dwa kroki: najpierw bez cienia poczu


cia humoru powiniene stwierdzi, e sugestia przeciw
nika nie odpowiada prawdzie. Absolutnie nie wolno ci
si denerwowa, ale tym bardziej nie moesz podej
do sprawy z humorem - w takim wypadku ryzykujesz
podejrzenie, e w tych insynuacjach co jednak moe
by. Rzeczowo i chd to odpowiednia reakcja.
W nastpnym kroku odpierasz insynuacj. Moesz
posuy si dusz wypowiedzi, np. jak Piotr
w przykadzie powyej. Ale moesz te zaatwi spra
w krtko.

;-

}@ Przykad

No, Piotrze, wiek robi swoje. Masz ju problemy z pche

potrafi odczyta planu miastal". Pani Franczyk mwi tylko:


Ale panie Nowak! Jak to si mwi, lepiej grzeszy i potem
aowa, ni aowa, e si nie grzeszyo!''. 1

Niepasujce zawsze pasuje


Najlepiej nadaj si do tego stwierdzenia, ktre
pasuj wszdzie i nigdzie. Moe by bowiem ba rdzo
zabawnie, jeli przeciwnik nie od razu zauway, e si
z niego nabijasz, lecz zaczyna ama sobie gow, co
te chcesz przez to powiedzie. Jeli spyta:A c to
ma znowu do rzeczy?'; odpowiedz tajernniczo:No,
pomyl przez chwilk . . ." albo po prostu powiedz, jak
jest:Nic!''.

Przykad

May zbir powiedzonek:


Nie istnieje iga o dwch ostrych kocach (z Chin).

rzem?" - natrzsa si Marcin w czasie imprezy. Piotr odpo

Czy dobro i wrzucaj je do wody (z Indii).

wiada: ,,Nie mam takich problemw - w przeciwiestwie do

Nikt nie moe wej na drzewo, ktre nie ma gazi (z Laponii).

iebieG_t

Gruszka ogonek ma z tyu (z Albanii).

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


..........

..............................................................................

Kto nie ma noa, nie ukroi chleba (z H iszpanii).


Z trzydziestu szeciu rodzajw ucieczki najlepsza jest ucieczka
biegiem (z Chin). 1

Dziki niepasujcym powiedzeniom moesz elegan


cko unikn konfrontacji: prowokacja po prostu trafia
w prni.

,I

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


5. 1 Potga opinii

I Przykad

Zesp Stefana z wielkim zaangaowaniem skoczy projekt.


Uskrzydlony dobrym nastrojem w pracy Stefan stworzy
oryginaln prezentacj i chce j przedstawi zgromadzonym
kolegom. Jednak jego szef, Nowicki, odchyla si z zaoonymi
ramionami na krzele i stwierdza: Je wieczne prezentacje
w PowerPoin cie zaczynaj dziaa mi na nerwy!". 1

Niezasuona krytyka moe naprawd zabole. Jeli


angaujesz si w projekt tak jak Stefan, oczekujesz
uznania. Jeli natomiast twoje osignicia zostaj
skwitowane wzruszeniem ramion lub zgoa wyszy
dzone, jeste rozczarowany i wcieky. Chtnie by
co odpowiedzia, eby odreagowa - ale co? Albo
na przykad popenie jaki bd. Klient, kolega czy
przeoony jest o to zy. Zarzuca ci wymwkami,
sugeruje, e jeste niekompetentnym leniem i zrzuca
na ciebie odpowiedzialno za wszystkie moliwe
poraki. Rwnie tak przesadn krytyk rzadko kto
moe wytrzyma.
Jednak - dlaczego takie sytuacje tak okropnie daj
nam si we znaki? Dlaczego odczuwamy tak siln po
trzeb wyjanienia caej sprawy? I dlaczego najczciej
brakuje nam sw? Znowu chodzi o to, e atakowane
jest nasze poczucie wasnej wartoci. Z trudem potrafi
my znie, e kto ocenia rzeczy i naczej - szczeglnie,
jeli to nas wanie ocenia. Dla naszej pewnoci siebie
podstawow spraw jest, eby inni widzieli nas takimi,
jakimi chcemy by widziani.

Chcemy by oceniani fair


Nie chodzi przy tym o cige wysuchiwanie m iych
swek. Problemem nie jest za ocena. Suszna krytyka
niekiedy pomaga, a niezasuona pochwaa raczej razi.
Chcemy po prostu by oceniani uczciwie. Jeli wic
chcesz broni si przed niesuszn ocen, pierwsza
sprawa to si z ni nie zgodzi. Jeli si nie sprzeciwisz,
w pewnym sensie zaakceptujesz opini, a inni bd
potem mogli si do niej odwoa.

l Przykad

W kolejnej fazie pracy zesp Stefana naradza si, kto powinien


przedstawi wyniki. Jedna z koleanek zauwaa, e Stefan
w ogle nie wchodzi w g r, bo poprzednio przecie tak si
rozoy na p rezentacji 1
.

Skd bior si niesuszne oceny?


Zanim powiemy, jak najlepiej reagowa, zastanwmy
si, co w ogle kryje si za niesuszn ocen. Zasadni
czo rozrniamy cztery rne jej przyczyny:
I Niekompetencja: osoba oceniajca zbyt sabo zna si
na rzeczy, na temat ktrej si wypowiada. Co gorsza,
cakiem sporo osb prbuje wanie brak kompeten
cji wyrwna ostroci wasnych sdw.
srak zainteresowania: oceniajcy w ogle nie ma
ochoty bliej przyjrze si sprawie. Ocenia na podsta
wie pierwszego wraenia - i czsto si myli.
I Ukryta motywacja: ocen iajcy chce poprzez swoj
krytyk osign co zupenie innego. By moe chce
ciustawi'; da ci nauczk, przypodoba si komu
trzeciemu. Albo po prostu ci nie lubi.
I Rne pogldy na spraw: osobiste sympatie czy
uprzedzenia niekoniecznie m usz odgrywa jak
rol. Czasami istniej take rzeczowe powody jakiej
opinii, ktr uwaamy za krzywdzc.

SZERMIERKA S.OWNA

l OO l'lld mistrzw citej riposty

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

W przypadku braku kompetencji kluczowa jest pozy


cja oceniajcego: jeli to twj przeoony lub klient,
musisz dziaa bardzo delikatnie. Moesz sprbowa
ostronie da m u do zrozumienia, e jeste innego
zdania. W innym przypadku jednak moesz bezlito
nie obnay n iekompetencj. Wprawdzie nie zyskasz
w ten sposb przyjaciela, ale w kocu chodzi o twoj
opini. Koniecznie jednak bd rzeczowy. W ten spo
sb najlepiej udowodnisz wasn kompetencj.

Jeli przeciwnik krytykujc ci kieruje si ukrytymi


pobudkami, moesz si wybroni, jeli wyranie o tym
powiesz. Powiniene jednak wskaza prawdopodob
n motywacj lub jako j udowodni, i naczej si
zbanisz.

.:,@I
2)v Nie namczye si zbytnio" - zauwaa zazdros y kolega po

5 . 2 Sprostowanie

Przykad

prezentacji Stefana. -Par cignitych z internetu koloro


wych obrazkw - i ju!". -Nie wiem, jakie ty cigasz obrazki
z i nternetu, ale mnie przy tej prezentacji ju samo znalezienie
il ustracji kosztowao p dnia pracy" - odpowiada Stefan. 1
Osob niezainteresowan moesz przekona stosun
kowo najatwiej. Czsto wyrazia ona swoj opini bez
namysu,,,bo tak''. Nie zmieniaj tematu, ale wyjanij do
kadnie, dlaczego nie zgadzasz si z jej ocen. Nako
j do ustosunkowania si do twojego zdania.
Jeli kto kieruje si jakimi ukrytymi pobudkami,
nie przekonasz go nawet najlepszym argumentem.
Upieraj si jednak przy swojej ocenie sytuacji (por.
Sprostowanie).
W przypadku rnicy pogldw powiniene uzasadni
swoje stanowisko. Jeli przeciwnik zna ju te argumen
ty, wystarczy krtko powiedzie, e nie zgadzasz si
z jego opini.
Aby atwiej mg zna le waciwe sowa, przedsta
wimy za chwil odpowiednie techniki: sprostowanie,
dodatkowe pytania i nieocenion technik tumacza.

)i/

"

Technika ta przypomina troszk technik odwrco


nego ciosu'; poniewa take i tu bronisz si w dwch
etapach. Tyle tyl ko, e nie odbijasz zarzutu lub niespra
wiedliwej oceny, a tylko waciwie j formuujesz. Caa
technika funkcjonuje troch na zasadzie zamieszcza
nia sprostowa w mediach, kiedy to podane i nforma
cje nie byy zgodne z prawd''. Cite sprostowanie jest
oczywicie bardzo krtkie, ale cel jest ten sam:wypro
stowa" niewaciw opini.
Przykady

Stefan sumiennie opracowa p rojekt i przedstawia wyniki


swojemu szefowi, Nowickiemu.Dopiero teraz?" - burczy No
wicki. Stefan unosi brwi Nowicki wzdycha:Dlaczego zawsze
zajmuje to panu tyle czasu?''. Stefan odpowiada:Nie zajmuje
mi to tyle czasu, po prostu bardzo zaley mi na jakoci mojej
pracy''. i
.

Marzenie dostaje si od szefowej z powodu jej stroju:


Jak pani w ogle wyglda? Nie jestemy w salonie
masau!''. - Marzena odpowiada:Absolutnie nie wy
gldam jak pracownica salonu masau. Jestem ubrana
odpowiednio do panujcych upaw!''.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. ' ' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . ' . .

..

..

....

...

..

. ... .'

..

'...

.. . .

''

.. ...

...

..

. .. . . .

....

. . . . . . .

..

..

Jak widzisz, zasada jest zupenie prosta. Nie musisz si


li si na oryginalno, odpowiedz w dwch zdaniach.
To wystarczy, eby zmierzy si z krytyk. Jeli prze
ciwnik bdzie kontynuowa, moesz dalej kontrowa
za pomoc sprostowania.

Zawsze formuuj sprostowanie krtko, zwile i pew


nym tonem. Nie bj si przeciwstawi. Bronisz prze
cie tylko swojego zdania.

Jak broni si przed insynuacjami?


Sprostowanie bardzo dobrze nadaje si take do od
pierania insynuacji.A, chce pani po prostu i wcze
niej do domu" - mwi twj szef -dlatego tak si pani
pospieszya!". Prostujesz od razu:Wcale si nie pospie
szyam. Po prostu sprawnie pracuj!''.

I Przykad

Rafa do kol eanki na im prezi: firmowej:M ?na si byo tego


spodziewac, - znowu us1adas obok szefa . . . . Kolezanka patrzy
na niego. Rafa dodaje:No co, czego si nie robi dla wasnej
kariery . . .". Koleanka spokojnie wyjania:Wcale nie usiadam
obok szefa. To on usiad koo mnie. Myl, e to wanie ci tak
wkurzyo . . .". 1
_

To ty tak sdzisz"
Pierwsz cz sprostowania, czyli odrzucenie zarzutu,
moesz sformuowa ostrzej. Podkrelasz, e w przy
padku oceny lub insynuacji twojego przeciwnika
chodzi wycznie o jego osobisty pogld. Byy kan
clerz Niemiec Gerhard Schrder szczeglnie chtnie
posugiwa si tym rodkiem, kiedy nie chcia odpo-

. .

...

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

....

}I

wiada na pytania dziennikarzy. Moesz wykorzysta


to przede wszystkim, jeli kto chce przedstawi swoje
pogldy jako niezaprzeczalne fakty.
Przykady

Jerzy:Powiedz mi, Joan no, jak waciwie chcesz prowadzi


projekt bez adnej fachowej wiedzy?''. Joanna umiecha si
i odpowiada:11To ty uwaasz, e brak mi fachowej wiedzy. Tak
na prawd wietnie si na tym znam''. I sodko dodaje: Jestem
"
pewna, e wkrtce si o tym przekonasz". 1
Ale, Joanno" - mwi inna koleanka. - Na pierwszym
projekcie konkursowo si wyoya!". Rwnie ta
uwaga nie wyprowadza Joanny z rwnowagi:To ty tak
sdzisz. Tak naprawd z duym wysikiem docignli
my ten trudny projekt do koca''.

Podczas sprostowania nie powiniene wymyla nie


stworzonych historii, a jedynie przedstawi swoje zda
nie. Oczywicie moesz wprowadza tu rne niuanse,
np. przyzna, e pewne rzeczy nie poszy najlepiej''.
Absolutnie nie osabia to twojej pozycji, a jedynie
wiadczy o pewnoci siebie.

5 . 3 Dodatkowe pytania
Kolejn technik, pozwalajc stawi czoa niesusznej
ocenie, jest technika dodatkowych pyta. W porwna
niu do sprostowania, ktre moe nieco pogorszy two
je stosunki z danym rozmwc, jest nieco agodn iejsza
- jeli tego chcesz. Stosujc j bowiem najpierw trzy-

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

masz si nieco z boku, odbijajc pieczk do przeciw


nika, ktry musi doprecyzowa swoje zarzuty. Dziki
temu moesz lepiej zorientowa si w jego motywacji
i masz wicej moliwoci, aby odpowiednio zareago
wa. By moe przeciwnik po prostu si zapomnia, by
moe okae si, e nie wie, o czym mwi, by moe
fa talna ocena nieoczekiwanie okae si nie taka za.

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

To, e o czym dyskutujesz z drug osob, nie znaczy


oczywicie, e zdoasz j przekona. Rnica jednak
jest dua. Dziki dodatkowym pytaniom prowadzisz
rozmow na rzeczowym poziomie. Coraz bardziej
oddalasz si od nieprzyjemnej uwagi. I dokadnie o to
chodzi: podczas rzeczowej rozmowy moesz okaza
swoj pewno siebie. Niekiedy te proste pytania
sprawiaj, e zarzuty trac moc.

Co przez to rozumiesz?"
Jeli kto ci atakuje, spytaj po prostu Co przez to ro
zumiesz?" alboJak to rozumiesz?''. Albo te:Skd ci to
przyszo do gowy?''. Dziki temu pozostaniesz uprzej
my, asertywny i dasz przeciwnikowi szans napra
wienia sytuacji. W ten sposb bdzie musia wyrazi
si jan iej i uzasadni swoj ocen. O tym mona ju
jednak rozmawia; czsto zyskasz dodatkowe punkty
wyjcia do dalszej dyskusji.

I
!i}- Stefa n sumiennie opracowa projekt Jego szef, Nowicki,
Przykady

narzeka:Dlaczego zawsze zaj muj e to panu tyle czasu?".


Stefan pyta:Co pan p rzez to rozumie?". -No, potrzebowa
pan piciu dni, eby to zrobi . . . Sdz, e trzy powinny byy
wystarczy". -,,Skd to panu przyszo do gowy?" - pyta Stefan.
-Na podobne proj ekty zawsze potrzebowal imy od piciu do
siedmiu dni! 1

Dodatkowe pytania szczeglnie dobrze sprawdzaj


si, kiedy kto chceprzyoy z grubej rury''. Jeli kto
zarzuca ci np.ubeckie metody'; to po uprzejmym py
taniu Co waciwie rozumiesz przez ubeckie metody?"
raczej spuci z tonu.

Uwaga na zdefiniuj najpierw . . . "


Jeli chcesz troszk bardziej przycisn rozmwc,
zadajesz pytanie (jak w radzie powyej):Co waciwie
rozumiesz przez. . .?''. Sugerujesz tym samym, e roz
mwca niewaciwie uy jakiego zwrotu i w gruncie
rzeczy nie ma pojcia, co wygaduje. Niekiedy te tylko
w ten sposb moesz zyska respekt.

'
'.

Szefowa prawi Marzenie kazanie na temat jej stroju:


,,Jak pani waciwie wyglda? Nie jestemy w salonie
masau !''. -Jak pani to rozumie? " - pyta zirytowana
Marzena. No, pani ubranie nie wpisuje si w nasz styl"
- wyjania szefowa.11Ale co pani ma na myli?" - upiera
si Marzena. -Przecie jest penia lata!" -Trzeba byo
w takim razie woy letni kostium!" - mwi szefowa.
Marzena:Ale to przecie jest letni kostium!''.

Jeszcze agresywniej i bardziej oniemielajco zadzia


asz, kiedy zadasz od przeciwnika:zdefiniuj naj
pierw . . .". Ten zwrot jest na pierwszy rzut oka bardzo
mocny, szczeglnie jeli na niezbyt szczliw odpo
wied rozmwcy moesz stwierdzi:No widzisz, nie
potrafisz nawet wyjani, o co ci chodzi. Nie moemy
w ten sposb rozmawia . . .''. Faktem jest, e w toku
gorcej dyskusji niemal nikt nie jest w stanie zdefinio
wa" czegokolwiek tak, eby zadowoli przeciwnika.

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

SZERMIERKA S.OWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

Demaskowanie
nieszczerych komplementw

)J;JI

Co jednak robi, kiedy zatrute komplementy maj ci


zdyskredytowa? To ich waciwa domena: kto chcia
by powiedzie o tobie co nieprzyjemnego, oczerni
ci, ale nie moe tego zrobi otwarcie; mgby si
przecie broni lub kto inny mgby stan w twojej
obronie. Zaczyna wic od komplementu jako czego
w rodzaju forpoczty, aby wszyscy myleli, e jest po
twojej stronie.
Komplement w grupie ma te funkcj pewnego
rodzaju zabezpieczenia. Jeli okae si, e wszyscy i n n i
oceniaj ci pozytywnie i trucizna" atakujcego nie
znajduje aprobaty, atakujcy moe zawsze wrci do
komplementu i jeszcze raz podkreli, jakwspaniae"
s twoje osignicia.
Przykad

2Jw Janusz zaprezentowa wyniki swojego zespou. Wojtek,

jego kolega, po skoczonej prezentacji stwierdza: Napraw


"
d dobrze to zrobie, Janusz" - i rzucajc okiem na szefa,
dodaje: Jo znaczy jak na prezentacj w PowerPoincie. Prawie
si nie nudziem. Przynajmniej w pierwszej poowie''. - To
"
bya wietna prezentacja! " - wtrca si z entuzjazmem szef.
-,,Pierwsza klasa, Janusz!". -11No przecie mwi" - dodaje
Wojtek. - Super. I jeszcze j a k si po m yli , e to bya prezenta
cja w PowerPoincie . . .''. 1
Istnieje doskonaa metoda bronienia si przed zatru
tymi komplementami: po prostu nazwa dyskredy
towanie twojej osoby po imieniu. Troch tak, jakby
rozwija zrobione z komplementu opakowanie, eby
wszyscy mogli zobaczy, co jest w rodku. Moesz przy
tym spokojnie nieco przesadzi.

}I

Przykad

Janusz mgby odpowiedzie Wojtkowi tak:Chcesz powie


dzie, e jestem nudziarzem, dla ktrego niesamowitym osig
ni c iem jest to, e su ch acze mog zasn dopiero w drugiej
czci prezenta cj i?". 1

)}I

Jeli obnaye insynuacj, czyli wydobye trucizn


na wiato dzienne, powiniene jeszcze raz wyranie
spyta, eby unikn nieporozumie:Dobrze to zro
zumiaem? To wanie chciae powiedzie?".
Przykad

Gabriela p rzyc h odzi do biura w nowym kostiumie. Jej kolean


ka Zosia wita j z dwuznacznym umieszkiem: No, no, moje
"
uznanie!". Gabriela umiecha si, ale Zosia cignie dalej : .To
bardzo dobrze, e wreszcie odwaya si woy co nowe
go!''. Umiech Gabrie l i znika:Chcesz powiedzie, e moje
ciuchy s tak stare i pas kudne, i teraz nie moesz uwierzy, e
wreszcie przyszam w czym nowym? Pikne dzi ki !". I

Demaskuj zatrute komplementy, jeli m iayby ci za


szkodzi. Za pomoc pyta przycinij przeciwnika do
muru i wyranie nazwij po imieniu jego krytyk lub in
synuacje. Bdzie musia albo wycofa swoje krytyczne
uwagi, albo je potwierdzi. W tym drugim przypadku
przynajmniej wiesz, na czym stoisz.

Uwaga, ironia!
Musisz uwaa: niekiedy zatruty komplement wy
powiedziany zostaje ironicznie. Demaskowa nie go
w takiej sytuacji w zasadzie nie jest ze, tylko musisz li
czy si z tym, e przeciwnik wtedy po prostu nie da za

J
@

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

wypowiedzi i wyraamy wasne stanowisko. W kocu


sprawa dotyczy wanie nas, a to jest temat, na ktry
zawsze mamy co do powiedzenia. Na tym bazuj
niektre techniki - na przykad technika sprostowania,
ktr przed chwil omwilimy. Przeciwnik zarzuca ci
co albo insynuuje co nieprzyjemnego. Wypowiadasz
si wic na ten temat, odrzucasz zarzuty i przedsta
wiasz spraw we waciwym wietle.
W przypadku techniki tumacza rzecz ma si inaczej:
ty osobicie w pewnym sensie schodzisz ze sceny.
Schodzisz z linii strzau. Nie robisz nic innego, jak tylko
powtarzasz wypowiedzi przeciwnika - tyle e innymi
sowami. W ten sposb obraza moe przeksztaci si
w komplement.

wygran. Jak na to reagowa, dowiesz si w rozdziale


Jadowite szyderstwo" (s. 1 54).
"

5 . 5 Technika tumacza
Technika tumacza to jedna z najefektywniejszych
technik szybkiego reagowania na atak. Jest przy tym
niezwykle elastyczna i umoliwia reakcj o rnym
stopniu zoliwoci. Moesz by uprzejmy, zabawny,
agresywny, szarmancki albo gupawy, jak ci si po
doba. Opaca si czsto stosowa technik tumacza,
stale j przy tym udoskonalajc. Za jej pomoc moesz
reagowa nie tylko na niesprawiedliw krytyk, ale
take broni si przed waciwie kadym typem wer
balnego ataku.

Grasz rol tumacza


Podstawowa zasada jest bardzo prosta: przejmujesz
rol tumacza i przekadasz zoliwy atak przeciwnika
na przyjazny jzyk. Na pozr nie brzmi to szczeglnie byskotliwie - przypomina raczej co z dziedziny
psychologii spoecznej. To jednak n iesuszna ocena,
poniewa jako tumacz przejmujesz na siebie funkcj
wyjanienia przeciwnikowi co wanie powiedzia,
dziki czemu pozostajesz asertywny i sam okrelasz,
w ktr stron rozwinie si sytuacja. Przeciwnik nie
zawsze bdzie z tego zadowolony, ale teraz to on musi
zdoby si na trud cignicia rozmowy z wyznaczo
nego przez ciebie kursu.

Nie nawizuj do zarzutw


Jeli kto wyraa o nas jak opini, mamy skonno
do dyskutowania na ten temat. Nawizujemy do

Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

Przykad

,.Ale z ciebie noga!" - prycha Marcin na swojego koleg,


Piotra. Piotr odpowiada lodowato:Masz na myli, e jestem
podpor firmy?". 1

Przekad musi by zrozumiay


Nie moesz tumaczy" nieprzyjemnych komentarzy
"
tak po prostu na milutkie komplementy (lub na od
wrt). Potrzebujesz jakiego zwizku, I inka". Nie moe
by on jednak zbyt skomplikowany.
Przyjrzyjmy si, jak noga" przeksztaca si
"
w podpor": noga"to pogardliwe okrelenie na
"
osob nieudoln. Do twojego przekadu potrzebu
jesz pozytywnego obrazu nogi - takiego, ktry jest
rozpowszechniony i przeciwnik atwo bdzie mg go
zrozumie. Nogi podpieraj rne rzeczy - su jako
podpora, mona wic spokojnie okreli je mianem
podpr. W zwizku podpora fi rmy" caa wypowied
nabiera jednoznacznie pozytywnego znaczenia.

SZERMIERKA SOWNA
....................

........

...

......... .

....

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

100 rad mistrzw citej riposty

. . .. . . . . . . . . . . . . .

....

............

...........................

................

I)(j;JIAle z ciebie noga!" - natrzsa si Marcin z kolegi. Ten odpo


[J;r
Przykad

wiada:Masz na myli, e posuwam firm naprzd?".1

To moe nie bya bardzo trafna riposta. Dlaczego?

Nogi wprawdzie su do poruszania si naprzd, ale


skojarzenie jest jednak nieco zbyt odlege - trzeba si
nad nim chwil zastanowi. Piotr musi by wic troch
bardziej precyzyjny.
0

I Przykad

Piotr odpowiada:Masz na myli, e dziki mnie firma idzie


naprzd?''. 1
To te nie najlepsze porwnanie. Kiedy chodzi o jedn
nog, komu moe przyj do gowy skojarzenie z uty
kaniem lub skakaniem na jednej nodze, co nie kojarzy
si bardzo pozytywnie - a taki by przecie twj cel.

I
;r Pi otr odpowiada:Masz na myli. e beze mnie fi rma by
Przykad

u pada?". 1

Nie jest to tak dobra odpowied, jak ta zpodpor';


ale jeszcze do przyjcia. Co zreszt zupenie wystar
czy. Kiedy musisz sparowa atak, nie moesz dugo
zastanawia si nad odpowiedzi. Poza tym twojetu
maczenie" niekoniecznie zawsze musi by dowcipne;
wystarczy, e osabi si wypowiedzi atakujcego.

Trzy jzyki techniki tumacza


Za technik tumacza kryj si waciwie trzy techniki
obrony, z ktrych kada dziaa zupenie inaczej. Ta, kt
r wanie omwilimy, to technika zwanajzykiem
artobliwym'; za pomoc ktrej przeobrazisz jadowity

atak w pochlebstwo. Byskotliwy tumacz dysponuje


jeszcze dwomajzykami":
I jadowity jzyk, ktry sprawia, e ukryte ataki staj si
jeszcze bardziej zjadliwe,
I dyplomatyczny jzyk, ktry agodzi ostry ton i ukazu
je ci w lepszym wietle.

Jzyk artobliwy
Tumaczc w jzyku artobl iwym'; reagujesz na atak
dowcipnie. Jest zupenie oczywiste, e zmieniasz sens
wypowiedzi. Tak powinno by. Ludziom wyda si
zabawne, jeli zdoasz poprzez skojarzenia poczy ze
sob dwa pojcia, ktre waciwie nie maj zwizku.
Na tej zasadzie opiera si wiele dowci pw. Bawi nas
abstrakcyjne skojarzenia i miejemy si z nich.

Stosujcjzyk artobliwy" trzeba unika zaczynania


odpowiedzi od sdzisz wic .. .''. Przeciwnik pozba
wiony poczucia humoru moe odpowiedzie na to
nie, wcale tak nie sdz!" i zepsuje twoj dowcipn
gr skojarze. Aby temu zapobiec, pomi tosdzisz"
i zacznij odpowied od prostego potwierdzenia.

Bez przygotowania nie da rady


Jzyk artobliwy to technika rwnie zabawna, co
wymagajca. Jeli odpa rujesz atak za jej pomoc,
moesz by dumny ze swojej przytomnoci umysu
i citego dowcipu. Szczerze mwic, zgrabna kontra
n iekoniecznie musi przyj ci do gowy ot tak od razu,
w momencie kiedy jeste atakowany. Bardzo wiele
moe tu jednak zdziaa przygotowanie. Zastanw si
wic, na jakim polu i w jaki sposb kto mgby ci

5 Jak sobie radzi

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. ....

. . ...

'... ...

..'.. .

. .
...

...... ....'.

..
'

......

...
.

. . . .. . .

. ..
'.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jadowity jzyk ju poznae - uywasz go mianowi


cie wtedy, gdy demaskujesz nieszczery komplement.
Oprcz tego technika ta nadaje si wietnie do aser
tywnego reagowania na nietakty i blokowania prb
manipulacji.

Nie kady atak mona przetumaczy"

Obrona przed pogardliwym porwnaniem

fi

Jzyk artobliwy szczeglnie dobrze sprawdza si


w sytuacjach, kiedy kto chce ci zdyskredytowa za
pomoc pogardliwego porwnania. Wspominalimy
ju o nodze". Inne popularne przykady to osio';pa
jac" czy mapa': Jak przetumaczyby" to na komple
ment?
Przykad

Marcin krci gow:Piotrek, t to jeste sio . . .''. - ak, jestem


1
najbardziej wytrzymay z caej karawany! - odpowiada Piotr
z umiechem. 1
Marcin:Al e z ciebie pajac, Piotrek!". Piotr:No, jestem najzabawniejszy w caej firmie . .
Marcin skary si na dokadno Piotra:,;ry to jeste pia,
naprawd!". - Pewnie, kadego potrafi ci . . . " - odpowiada
Piotr.
Monika do Ewy:Zachowujesz si jak mapa!". Ewa:Fakt, je. .

stem sprytna i zrczna .

niesprawiedliw krytyk?

Jadowity jzyk

zaatakowa. Bardzo up raszcza spraw fakt, e agresyw


ne lub obraliwe wypowiedzi czsto si powtarzaj.

Kadetumaczenie" potrzebuje jakiego zaczepienia,


na ktrym mona oprze dowcip. Na prymitywne
wyzwiska w rodzaju idiota'; dra" czy debil" technika
ta niewiele pomoe - po pierwsze d latego, e nie ma
pola do skojarze, a po drugie, poniewa jest to raczej
zabawna technika i nie nadaje si do obrony przed
naprawd mocnym atakiem. Jeli kto na serio ci
obraa, nie powiniene z tego artowa. Z drugiej stro
ny, trudno znale lepszy sposb okazania, e obraza
chybia celu, ni dowcip.

)}' Przykad
'.

Co sdzisz o tym kostiumie?" - pyta Alicja koleank, pokazu


jc si w nowym ubraniu.No c, sdz, e do ciebie wiet
nie pasuje" - odpowiada kliwym tonem zagad nita. Alicja
zamiera: Chcesz powiedzie: jest tak brzydki, e wietnie do
"
mnie pasuje.. ?''.
Pan opian opowiada o znakomitym filmie telewizyjnym. Pani
Majewska wtrca si:Ja w ogle nie ogldam telewizji. Mam
lepsze rzeczy do roboty . . .''. Pan opian odpowiada:Chce pani
powiedzie, e jestem leniem i idiot, bo wieczorami gapi si
w telewizor? Dzikuj piknie ''.r
. . .

Za pomoc jadowitego jzyka zaostrzasz wypowie


dziane sowa. Sprawiasz, e wydaj si jeszcze bardziej
zoliwe, ni naprawd s. Wydobywasz na wiato
dzienne zoliwo, ktra kryje si w caej wypowiedzi,
i pokazujesz atakujcemu jak na doni. Zrb to dobit
nie, bo nawet najbardziej oporny musi zauway, e
posun si za daleko. Ty za to nie ryzykujesz nieprzy
jemnego uczucia, jakie zostawiaj tego typu nietakty,
kiedy pominie si je milczeniem.

"

Jak zareaguje przeciwnik?

}JPrzykad

Jeszcze raz rozmowa o kostiumie. Alicja zamiera:Chcesz


powiedzie, e mj kostium jest tak brzydki, e wietnie do mnie
pasuje . . . ?''. Przyjacika apie si za gow:110jej, le si wyraziaml

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

Blokowanie manipulacji

Bardzo ci p rzepraszam!". Oczywicie Al icja przyjmuje p rzepro


siny i wszystko dobrze si koczy. 1

Czasami doczekasz si byskawicznych przeprosin,


czciej jednak przeciwnik bdzie upiera si, e wcale
nie mia na myli tego, co mu zarzucasz:Skd ci to
przyszo do gowy?" - spyta zdziwiony. Albo stwierdzi:
Jeste przewraliwiony!''. Wtedy wyjanij mu:Wcale
nie jestem przewraliwiony. To wanie dae mi do
zrozumienia . . .''.

Jeli przeciwnik stwierdzi, e le go zrozumiae, po


prostu dopytuj:To co waciwie miae na myli?''. Po
takim pytaniu z reguy usyszysz o wiele sympatycz
n iejsz wersj, ktr moesz skomentowa na przy
kad:Dlaczego od razu tak nie mwisz?''.

Wreszcie istniej cikie przypadki. Jedni wieloznacz


nie mwi:No c, jeeli tak uwaasz . . .''. Twoja odpo
wied moe brzmie:Tak, wanie tak uwaam. A co ty
sdzisz?". Jeli rozmwca zrobi unik albo znowu powie
co n ietaktownego, podsumuj jeszcze razjego sowa
w jadowitym jzyku" i dodaj:Uwaam, e to obrali
we". Twj punkt.
No i w kocu istn iej te zupenie trudne osoby, ktre
w takiej sytuacji wybuchn:Oszalae? Co ty w ogle
bredzisz?''. Jak radzi sobie z rozwcieczonym rozmw
c, dowiesz si w rozdziale sidmym. Teraz tylko tyle:
rozlunij si i powiedz: Twoja reakcja najlepiej pokazu
je, e trafiem w sedno!''.

Za pomoc jadowitego jzyka moesz broni si te


wtedy, gdy kto prbuje tob manipulowa - werbali
zujesz po prostu powody, ktrymi twoim zdaniem kie
ruje si przeciwnik. Powi niene przy tym wrcz troszk
zaostrzy zarzuty. Jednoczenie moesz zagodzi
nieco swj przekad" miechem albo mrugniciem.

@
"

Przykady

Jeli podpisze pani umow jeszcze dzi, dam pani dodatkowo


picioprocentowy rabat" - mwi sprzedawca do pani Rudz
kiej. Pani Rudzka drapie si w gow i odpowiada uprzejmie:
To znaczy, bdzie to pana kosztowao pi procent, jeli ja bez
zastanowienia podpisz umow7".
W przypadku tego produktu nie paci pani VAT-u" - oznajmia
dumnie sprzedawca . Pani Rudzka:To znaczy, e obniylicie
cen o 22%, eby pozby si tych zalegajcych w magazynach
pude?''.
Doradcy banku ABC polecaj tylko ich wasne oferty. My tego
nie robimy!" - zapewnia doradca finansowy. Pani Rudzka rea
guje z rozbawieniem:.Chce pan powiedzie, e wasze oferty
s tak ze, e nie mgby mi ich pan poleci? A moe polecacie
te oferty innych ban kw?''.i
Oczywicie, tego typu ironiczne uwagi rozzoszcz
kadego, moesz sobie na nie jednak spokojnie po
zwoli, skoro rozmwca prbuje ci jako wrobi''. Nie
musisz od razu go niszczy - sygnalizujesz tylko, e nie
dasz sobie wcisn kadej gadki. Innymi sowy - rea
gujesz asertywnie.

Nie przesadzaj z podejrzliwoci


Przy caej zabawie ztumaczeniami" nie naley jednak
przesadza z jadowitym jzykiem. Jeli dopatrzysz si
jakich straszliwych obelg w zupenie niewinnej uwadze,

SZERMIERKA SOWNA
................

....

....

............

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

100 rad mistrzw citej riposty

............. ... ....

sunki midzy ludmi. Posugujc si dyplomatycznym


jzykiem jeste moe mniej zabawny, ale za to masz
w biurze mniej wrogw.

tylko si omieszysz. Twoje wnioski musz by logicz


ne, w przeciwnym razie rozmwca susznie pomyli:
Dlaczego on jest tak potwornie przewraliwiony
i wszystko odbiera jako atak? Czyby w zarzutach,
ktrych dopatrzy si w moich sowach, rzeczywicie
co byo?''. Jeszcze jednej rzeczy powiniene unika:
eby przeciwnik na twoje tumaczenie" odpowiedzia:
Dokadnie tak. wietnie to zrozumiae''.

Jeli twoje tumaczenie" okazao si zbyt zoliwe,


moe si zdarzy, e rozmwcy opadnie szczka".
W takim wypadku czsto moesz dodaprzymrue
nie oka":No nie, przecie artuj" - wyjanij ze mie
chem. Kiedy rozmwca cigle jeszcze patrzy na ciebie
duymi oczami, przepro go.

Jzyk dyplomatyczny

IPrzykad

Pan Pietrzyk zaglda do biura swojej sekretarki: Gdzie s te


tabele, pani Jolu?". Ona jednak jest w st rasznym stresie.,Jabele,
tabele, nie widzi pan, co tu si dzieje? Najpierw przynosi mi
pan list, potem mam dzwoni do Monteckiego! Robi co
mog, a pan mi tu wyskakuje z tabelami! Traktuje mnie pan
jak jak maszyn do papierw!". Pan Pietrzyk wycofuje si
z uwag:Pani Jolu, nieche si pani uspokoi . . .
".

Nie bya to zbyt asertywna reakcja ze strony pana


Pietrzyka. Nie zdarzyoby si tak, gdyby uydyplo
matycznego jzyka " - techniki, ktr szczeglnie lubi
trenerzy komunikacji. Dlaczego? Nie jest szczeglnie
zoliwa ani szczeglnie zabawna, ale wzmacnia sto-

Sprowadzenie ataku na rzeczowy poziom

)}'

'

Za pomoc jzyka dyplomatycznego uspokajasz


sytuacj i sprawiasz, e uspokaja si take przeciwnik.
Poprzez cite odpowiedzi zaogniasz tylko konflikty, natomiasttumaczc" na jzyk dyplomatyczny,
osabiasz emocje i sprowadzasz rozmow znw na
rzeczowy poziom. Jak to zrobi? Po prostu: zmieniasz
nieprzyjemn uwag we w miar znone sformuowa
nie.
Przykad

Jeli kto ci atakuje:Jeste naprawd najwikszym idiot, ja


kiego w yciu widziaem! sprbuj przenie t mao konstruk
tywn uwag na inny poziom. Moesz na przykad przetuma
czy tak:Masz na myli, e le ci potraktowaem?''.1
Wykonujesz wic zabieg dokadnie odwrotny do tego,
ktry ma miejsce w przypadku jadowitego jzyka:
kasujesz z wypowiedzi ca zo i jad. Przeciwnik
moe zgodzi si na twoje tumaczenie'; mwic na
przykad:No, i to jeszcze jak le zostaem potrakto
wany!''. Rozmowa moe dalej toczy si na rzeczowym
poziomie. Jeli rozmwca znw porzuci rzeczowe
argumenty, moesz sprowadzi go z powrotem na
waciwe tory za pomoc kolejnego dyplomatycznego
tumaczenia.
Dyplomatyczny jzyk pomaga ci asertywnie przefor
m uowa obraliwe sowa. Jeli nie chcesz, nie musisz
si ju przed nimi broni. Uwaanie tej techniki za nie
winn i traktowanie jej jakbyskotliwoci dla ubogich"

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

zastanawia si chwil: ..Znaczy, nawet jeli mam racj


w jakiej sprawie, to wyraam si w niewaciwy sposb?''.
-No wan i e, co w tym rodzaju". 1

jest jednak zupenie bdne, bowiem za jej pomoc


w efekcie czsto moesz osign najwicej. Nie tylko
osabiasz atak przeciwnika, ale te zwracasz uwag na
aspekty sytuacji, ktre s wane dla ciebie.

Zachowujesz godno

Kiedy rozmwca si gotuje"


Nie zawsze od razu uda ci si tak po prostu zmieni
atmosfer i zacz z przeciwnikiem rzeczow dysku
sj. Czasami trzeba go najpierw troch uspokoi. Jeli
jednak konsekwentnie bdziesz tumaczy na jzyk
dyplomatyczny, masz spore szanse, e w kocu uda
ci si sprowadzi rozmow na rzeczowy poziom. Przy
tym to ty zachowasz si asertywnie, a rozmwca da si
ponie emocjom i swoj asertywno straci.
Nie oczekuj, e zawsze rozmwca zgodzi si z twoim
tumaczeniem''. By moe gwatownie zaprotestuje.
To nic nie szkodzi - nako go do jasnego przedsta
wienia sprawy. Albo jeszcze lepiej: zaproponuj kolejne
dyplomatyczne tumaczenie''. Przy odrobinie wpra
wy moesz w ten sposb bardzo subtelnie sterowa
dyskusj. Sprawdza si to na przykad w sytuacji,
kiedy jako przeoony zostajesz zaatakowany przez
pracownika. Za pomoc jzyka dyplomatycznego
sprowadzisz go z powrotem na poziom wzajemnego
porozumienia.

_;l@Przykad

t2r Jeszcze raz o pani Joli i jej szefie Pietrzyku: Traktuje mnie

pan jak jak maszyn do papierw!". Tym razem pan


P iet rzyk pozostaj e spokojny:Uwaa pani, e niesprawied
liwie pani potraktowaem 7" - Zaraz tam! Nie niespra wiedliwie, tylko po prostu le! Mam na gowie tyle spraw,
a pan w ogle nic m i nie pomaga! I zawsze mwi pan takie
obraliwe rzeczy, kiedy co panu n ie pasuje!". Pan P i etrzyk

Jzyka dyplomatycznego mona uy nie tylko wtedy,


gdy stoimy na silnej pozycji, lecz rwnie wtedy, gdy
to atakujcy jestsilniejszy" - na przykad jest twoim
przeoonym. W takiej sytuacji po prostu odfiltruj
z jego sw zoliw tre.

)}'Przykad

Pani Jola zaglda do biura pana Pietrzyka:Miaby pan moe


dwie minuty?". -Na lito bosk, jeszcze pani tu brakowao!"
- wybucha pan Pietrzyk. Pani Jola nie daje si zastraszy:To
znaczy, e dopiero za pi minut, tak?". -Niech mi pani da
dziesi!" - odpowiada zdenerwowany szef.1
Nawet, jeli stosunki midzy rozmwcami nie popra
wi si od razu, jzyk dyplomatyczny moe by bardzo
pomocny, bowiem zawsze pozostawia moliwo
powrotu do normalnej dyskusji. Jeli nawet przeciwnik
nie da si uagodzi i sprowadzi na rzeczowy poziom,
technika ta ma sens: sprawia, e sam nie dajesz si
wyprowadzi z rwnowagi.

,@'Przykad

Pani Jola do szefa:Miaby pan moe dwie mi n uty?''. -Na lito


bosk, jeszcze pani tu brakowao!" - warczy w odpowiedzi szef.
Pani Jola:,Jo znaczy: za pi minut?''. -.Zwariowaa pani? Nie
widzi pani, co tu si dzieje?" - odpowiada wcieky Pietrzyk.
Pani Jola:To znaczy, e mam wrci teraz do biura, chocia
mam tylko jedno krtkie, za to wane pytanie . . .''. Pietrzyk wpa
da jej w sowo:Jest mi obojtne dokd pani pjdzie, moe
pani i nawet do diaba! Niech pani tylko da mi spokj! Pani

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Jola:Widz szefie, e strasznie pan zdenerwowany. Prosz mi


da zna, kiedy bdzie mona si z panem porozumie''.1
W przypadku ataku wciekoci trzeba zwrci uwag
jeszcze na inne rzeczy, o ktrych powiemy w rozdziale
Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci? " . Kiedy przeciwnikowi pka yka'; z dyplomatycznego
tumaczenia raczej nic nie bdzie. Ta technika pomaga
jednak w wielu przypadkach zapobiec doprowadzeniu
do takiej sytuacji.

Sterowanie ludmi
jzykiem dyplomatycznym
Jzyk dyplomatyczny suy nie tylko do uagodzenia
rozmwcy; za jego pomoc moesz nim te subtelnie
sterowa. Tylko od ciebie bowiem zaley, jakprzetu
maczysz" sowa przeciwnika. W zalenoci od tego, co
najlepiej ci pasuje, moesz podkrela rne aspekty
jego wypowiedzi.
O jakie aspekty tutaj chodzi? Trenerzy komunikacji
Christoph i Matthias Dahms opracowali technik
bardzo podobn do naszej techniki tumacza, ktr
nazwalitechnik lustra''. W ich modelu wyrnili pi
poziomw, ktre moemy przyj jako pomoc w tech
nice tumacza - przede wszystkim w jej dyplomatycz
nym wariancie. Z perspektywy atakowanego poziomy
te wygldaj tak:
I Poziomja" - pozostawiasz wypowied po stronie
przeciwnika (odbijaszjegoja"): Uwaasz, e zostae
niesprawiedliwie potraktowany''. Zaleta: kierujesz
uwag na drug osob i jej problem, samemu scho
dzc tym samym z linii strzau.
I Poziom ty" - odnosisz wypowied rozmwcy do
siebie: Masz na myli, e nie powinienem by zapo
mnie tych dokumentw". Zaleta: szybko dowiadu-

5 Jak sobie radzi z niesprawiedliw krytyk?

jesz si, czego oczekuje od ciebie przeciwnik. Moesz


osabi atak i wypowiedzie si w tej sprawie.
I Poziom my" - rozcigasz wypowied na obie strony:
Uwaasz, e nie powinnimy si dzisiaj spotyka''.
Zaleta: jeli w gr wchodzi problem osobistych
stosunkw midzy wami, w ten sposb najlepiej
wyjanisz sytuacj.
I Poziom informacyjny - odnosisz si do faktw:
Sdzisz, e jest na to czas do jutra". Zaleta: odsiewasz
emocje. Porozumiewacie si w kwestii tego, co teraz
w ogle zrobi.
I Poziom apelu - rozumiesz wypowied przeciwnika
jako danie:To znaczy, e dzisiaj nikomu nie wolno
panu przeszkadza''. Zaleta: szybko zorientujesz si,
czego przeciwnik w ogle chce. Moe to znacznie
skrci dyskusj.
Pi poziomw daje ci do rki wiele moliwoci mane
wru. Zobaczysz, jak szybko zmieni si klimat rozmowy,
jeli uda ci si porozumie choby na jednym z nich.

Samotumaczenie" jednak nie wystarczy, poniewa


jzyk dyplomatyczny pozwala ci znale tylko podsta
w porozumienia. Dlatego bardzo wane jest, eby
do tumacze" dodawa te swoje zdanie na temat
wypowiedzi przeciwnika. Niewane, czy si z nimi
zgadzasz, czy nie.

Nie zapominaj o komunikatach ja"


Psycholog Thomas Gordon rozwin koncepcj
aktywnego suchania'; ktra ma troch wsplnego
zjzykiem dyplomatycznym" (cho opiera si na

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

innych podstawach). Jednak inna technikametody


Gordona" zasuguje na wymienienie jej tutaj - chodzi
o wysyaniekomunikatw ja''. Nie ma to nic wsplne
go z egocentryzmem, a tylko ma ci pomc w porozu
mieniu si z przeciwnikiem.
Rzecz w tym, e komuni katy ty" nastawione s o wiele
bardziej na konfrontacj, poniewa przekazuj sygna:
ty musisz zrobi to czy tamto". Ustawia to rozmwc
automatycznie w pozycji obronnej. Zupenie inaczej
rzecz ma si z komunikatam i ja": tutaj sygnalizujesz
rozmwcy, e to ty chcesz od niego tego czy tamtego.
Co takiego bdzie mu trudno zignorowa; musi te
argumentowa zupenie inaczej.
Dotarlimy wanie do granicy naszego tematu.
W kontekcie jzyka dyplomatycznego chciabym
bardzo poleci wykorzystywanie czasem komunika
tw ja''. W przeciwnym razie przeciwnik gotw doj
do wniosku, e caa sprawa dotyczy tylko jego, a ty nie
masz nic do powiedzenia.

IPrzykad

Pan Pietrzyk uwaa, e sekretarka mu przeszkadza i wybucha:


Jeli o mnie chodzi, niech pani idzie do diaba! Prosz mi
tylko da spokj l''. Pani Jola odpowiada zimno: Wydaje mi si,
e mgby pan troch grzeczniej powiedzie, eby panu nie
przeszkadza''. 1

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

6 Kobiety i mczyni

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ' . . . . . . ' . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . ..

6. 1 Mae rnice

Stereotypy? Prosz bardzo!


Kiedy kto nawizuje do kwestii pci, przewanie siga
gboko do kolekcji stereotypw. Tak jak Jacek, ktre
m u odruchowo przyszy do gowy mityczne kobiece
problemy z parkowaniem''. kiedy jego koleanka
spnia si do pracy. N iektrzy reaguj zupenym
niezrozumieniem - jak Joanna. Inni natomiast czuj si
zaatakowani i sdz, e musz si broni.

Przykad

No, Joasiu, znowu p godziny spnienia7 - wita Jacek


koleank, ktra zdyszana wpada do biura . Po czym dodaje,
puszczajc oko:Znowu problemy z parkowaniem, co7". -Nie,
skd, dlaczego z parkowaniem?" - odpowiada zaskoczona
Joanna.1
"

Kobiety i mczyni bardzo rni si midzy sob,


zarwno fizycznie, jak i mentalnie. Tyle wiadomo od
dawna. Jest to temat-rzeka, ktrego analizowanie
bywa czsto zabawne - ale nie zawsze, wiele osb
traktuje go bowiem miertelnie powanie. Dodatko
wo spraw utrudnia fakt, e ludzie zazwyczaj wierz,
i dokadnie wiedz, jacy s" mczyni i kobiety,
a przynajmniej - jacy powin n i by. Jeli kto naprawd
chce ci dopiec, moesz z duym prawdopodobie
stwem l iczy, e usyszysz albojeste gupi''. albonie
jeste prawdziwym facetem/prawdziw kobiet''.

Odpr si
Relacje midzy pciami maj oczywicie swoje dobre
strony, jak pokazuje historia ludzkoci. Jeli chcesz by
skotliwie reagowa w tym gorcym temacie, bardzo ci
pomoe, jeli nie bdziesz postrzega problemu zbyt
powanie, lecz potraktujesz go raczej z przymrue
niem oka.
Byskotliwo moe ci si tu przyda z dwch powodw:
I aby odpowiada na komplementy, odpiera gupie
uwagi lub asertywnie dotrzymywa pola w sownych
przepychankach,
I aby znale cit odpowied, kiedy przeciwnik chce
ci zdyskredytowa.

Trzeba przyzna, e tego rodzaju stereotypy czsto nie


s bardzo pochlebne, a take nie bardzo mdre. Nie
znaczy to, e koniecznie musisz z nimi walczy - to
szybko staje si nudne i nadte. Takie wypowiedzi, jak
przykadowego Jacka, nie maj bowiem nikogo zrani,
krytykowa czy omiesza. Maj raczej bawi, s po
prostu czci biurowego humoru. Kto bierze je na
serio, sam jest sobie winien. Asertywna reakcja na ste
reotypowe komentarze polega na tym, eby samemu
sign do skarbnicy uprzedze i wczy si do gry.
,

Przykad

Znowu problemy z parkowa niem?" - mwi Jacek do sp


nionej koleanki.,,Jasne" - odpowiada Joanna z umieszkiem.
- ,,Miaam problem z zapa rkowaniem, a teraz ty masz prob
lem z wyjazdem - stanam centymetr od twojego samocho-

Joanna nawizuje do stereotypu i wyranie go po


twierdza. To wywouje zaskoczenie, bo w ten sposb
akceptuje" przecie bezczeln insynuacj, ktra w do
datku wzita jest z sufitu. Potwierdzajc to absurdalne
przypuszczenie, Joanna jednak wysya wyrany sygna:
to tylko zabawa! Nie bior serio tego, co mwisz.
A moja odpowied to dokadnie taki sam absurd.

SZERMIERKA SOWNA

6 Kobiety i mczyni

100 rad mistrzw citej riposty

logice tych wypowiedzi ley atakowanie drugiej strony


po to, eby zwyciy.
Zaskocz przeciwnika nie tylko potwierdzajc jego ste
reotypy i u przedzenia, ale wrcz je przebijajc.

Nie ty jeste przegrany


W odpowiedzi Joanny jest jeszcze jeden element,
ktrego nie powinnimy przeoczy: mia nowicie to
Jacek jest przegrany. Nie naprawd, bo przecie to
tylko sowna zabawa. Kiedy jednak Joanna beztrosko
oznajmia, e Jacek jest ofiar jej umiejtnoci parko
wania, to wanie on jest w gupiej sytuacji. Patrzc
z tej strony, Joanna wygraa pojedynek. Jak kon
kretnie tworzy takie kontry, dowiesz si w smym
rozdziale.

W przypadku kontry idealnej musisz zadba, eby to ta


druga osoba okazaa siprzegran". Oczywicie tylko
w zabawie, ale jednak. Szczeglnie celna bdzie twoja
odpowied wtedy, gdy uda ci si zaszkodzi" przeciw
nikowi wanie tym, e przebijesz jego stereotyp.

6.2 Wojna pci


W tle tego typu sownych przepychanek zawsze maja
czy wraenie, e obie pcie znajduj si w stanie cigej
konkurencji. To znaczy, e kada wypowied na temat
umiejtnoci parkowania, braku empatii, blondynek
czy macho przekazuje pewn (nie cakiem serio) wia
domo: my jestemy lepsi/lepsze. Dlatego w samej

Owa konkurencja nadaje jedynie pewne ramy twoim


wypowiedziom. Nie chodzi o wygran, lecz o sam
gr. Inaczej mwic, moesz si podda, a mimo to
(lub wanie dlatego) zachowa asertywno.

,}IPrzykad

Znowu problemy z parkowaniem, co?" - rzuca Jacek spnio


nej koleance.No popatrz, jak zgade?" - wzdycha Joanna.
- To faceci te maj kobiec intuicj, niesamowite . . .".1

Chodzi tylko o zabaw


Z kadej twojej wypowiedzi powinno jasno wynika,
e nie mwisz zupenie powanie, lecz traktujesz
spraw z przymrueniem oka. Dziki temu moesz a
godzi uwagi, ktre rozmwca wzi by moe troch
za ba rdzo serio. Kiedy jednak wczasz si do zabawy,
podchwytujc jego sowa, nie ma wyjcia: musi si
przyczy.

Jak pokaza, e wcale tak nie mylisz?


Na podstawie odpowiedzi Joanny moesz si ju do
myli, jakimi rodkami zasygnalizowa rozmwcy, e
nie mwisz cakiem powanie:
I N ieoczekiwana zgoda: rozmwca ci atakuje, a ty
przyznajesz m u racj lub nawet przebijasz jego
uwag.
I Gry sw i podchwytywanie zwrotw: kiedy rozmw
ca insynuuje, e nie potrafisz parkowa, kontrujesz,
e on nie bdzie potrafi wyjecha z parkingu.
I Bezwarunkowa akceptacja stereotypw: na og
bronimy si, kiedy kto usiuje wtoczy nas w jaki
stereotyp. Jeli jednak zgodzisz si na to i dorzucisz

6 Kobiety i mczyni

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

jeszcze par wasnych, posugujc si wycznie


kategoriami stereotypw, bdzie zupenie jasne, e
nie mwisz serio.
I Brak logiki i skoki mylowe: jeli kto argumentuje na
powanie i chce przekona drug osob, powinien
wanie tego unika. I na odwrt: kiedy zupenie
jawnie przeczysz logice i przeskakujesz z tematu na
temat, oczywiste jest, e tylko si bawisz.
Poza tym moesz przesadn mimik, gestykulacj
czy tonem gosu da do zrozumienia, e uwaasz
ca rozmow za art. Czsto wystarcza po prostu
umiech.

Odpowiada stereotypem na stereotyp


Zamiast ironicznie przerysowa stereotyp i przez to go
unieszkodliwi, moesz skontrowa go innym stereo
typem, przypisywanym z kolei rozmwcy.

,I
;:}w Jacek:Znowu problemy z parkowaniem, co?". Joanna:Oj Ja
Przykad

cek, ty przyjechae punktualnie tylko dlatego, e jednoczenie


nie musiae zajmowa si n iczym innym!''. 1
Oczywicie twoja kontra bdzie dziaaa tylko pod
warunkiem, e rozmwca zna stereotyp, ktrym si
posugujesz. Poniewa Jacek zaczyna od stereotypu
nieumiejtnoci parkowania, Joanna moe zaoy,
e zna te inny: mianowicie, e mczyni kiepsko
radz sobie z jednoczesnym wykonywaniem wielu
czynnoci.

Sign do kolekcji stereotypw


Twoim materiaem do zabawy s stereotypy dotyczce
pci. Moesz z nich czerpa do woli. Nie jest przy tym
istotne, czy insynuowana cecha w ogle ma jakie

)}'

potwierdzenie w rzeczywistoci. Decydujce jest tylko,


eby wykorzysta powszechnie znany, eby nie powie
dzie wywiechtany stereotyp.
Przykady

Stereotypy:
Kobiety nie u m iej parkowa. Mczyni nie umiej sucha.
Kobiety nie potrafi czyta map i dlatego notorycznie bdz.
Mczyni nigdy nie pytaj o drog i dlatego rwnie czsto
bdz.
Kobiety kupuj buty. Mczyni kupuj zbdne u rzdzenia .
Kobiety s zoone i wyrafinowane. Mczyni maj prost
natu r i s atwi do przewidzenia.
Kob iety zawsze chc o wszystk i m rozmawia. Mczyni s
oszczdni w sowach. Kupuj pocztwki z gotowymi yczenia
mi, bo nie znosz duo pisa.
Kobiety potrafi robi wiele rzeczy na raz. Ale adnej nie robi
dobrze, sdz mczyni. Mczyni potrafi robi rzeczy tyl ko
po kolei, jedna po drugiej (o byy m prezydencie USA Ronal
dzie Reaganie mawiano, e nie potrafi jednoczenie i i u
gumy - typowy facet, jak powiedziayby kobiety).
Kobiety s zbieraczkami i maj szeroki kt widzenia. Mczyni
s myliwymi i maj spojrzenie skupio ne na jednym pun kci e.
Kobiety interesuj si ezoteryk i czytaj h o roskopy. Mczyn i
interesuj si pik non i czytaj gazety sportowe .
Kobiety kochaj dzieci. Mczyni kochaj samochody.
Mczyni patrz u kobiet najpierw na biust, a potem w oczy.
Kobiety patrz u m czyzn najpierw na stan konta. 1

T list mona cign bez koca. Skarbnic tego typu


uprzedze s poradniki msko-damskie, ktre wyja
ni ci, dlaczego kobiety i mczyni s, jacy s.

SZERMIERKA SOWNA

. ... . .
..

. ..

..

.. . .

.....

.. .. ...
..

..

100 rad mistrzw citej riposty

6 Kobiety i mczyni

..

a re;tmrut

jeli to si uda, przeciwnik zostawi ci w spokoju.


Niebezpieczestwo: wie teraz, jak ci zdenerwowa.
Poza tym moesz dosta atk ponuraka.

Nie bj si idiotycznych skojarze. Takie wanie


wietnie si nadaj, bo prawie kady je zna. A to jest
warunek, eby zabawa moga si toczy. Nie musisz
si te martwi, e kto uzna stereotyp za twoje prze
konania. Jeli jednak masz wtpliwoci, czy rozmwca
dobrze ci zrozum ia, zawsze moesz powiedzie:
a rtowaem':

Jeli wczasz si do gry

Denerwujce uwagi

I
6

Nie kada sytuacja rozadowuje si w zabawnych


potyczkach sownych. Posugiwanie si stereotypami
moe by niekiedy naprawd denerwujce - szczegl
nie, jeli powtarzane s do znudzenia, a spod pozornie
dowcipnej uwagi przebija agresywny ton.
1

Przykad

Jacek opracowa wstpny projekt, z ktrego jest bardzo dum


ny. Joanna przeg lda dokumenty i ostronie wyraa krytyczne
uwagi. Jacek, lekko poirytowany, mwi:A co ty moesz o tym
wiedzie. Id, kup sobie lepiej jakie buty!". Marcin zza biurka
obok chichocze,O co ci chodzi?" - denerwuje si Joanna. I
W przypadku takich denerwujcych uwag moesz
zareagowa na dwa sposoby:
I Wczasz si do gry i kontrujesz odpowiednio mocniej. Zaleta: okazujesz asertywno; jeli twoja odpo
wied bya celna, dajesz rozmwcy dobr nauczk.
N iebezpieczestwo: przeciwnik czuje si wyzwany
do odparcia twojego ataku. W ten sposb wpadacie
w spiral wzajemnej agresji.
I Nie wczasz si do gry i dajesz rozmwcy do zrozu
mienia, e zupenie nie bawi ci takie uwagi. Zaleta:

Musisz si broni. Obowizuje przy tym zasada, e


oddajesz odrobin mocniej, ni zostae zaatakowany.
W kadym razie musisz sparowa atak, a wrcz go
przebi. I najwaniejsze: to ty jeste atakowany, to ty
jeste ofiar, ktra si broni, i dlatego masz pewien
kredyt sympatii - jeli jeszcze kto was sucha. Za
sadniczo chodzi jednak o to, eby stan do walki
i pokona przeciwnika jego wasn broni. A poniewa
ta bro to denerwujce uwagi, nie musisz przesadnie
si martwi, e twoja odpowied bdzie zbyt ostra.
Mwilimy ju o przebijaniu ataku.
Przykad

Jacek reaguje nerwowo na krytyk Joanny:Co ty moesz


o tym wiedzie! Id lepiej, kup jakie buty!". -Dlaczego buty?"
- pyta zdumiona Joanna. - Jedyne, co by tobie mogo po
mc, to nowy mzg!" 1
To wystarczy. Joanna sprytnie przeformuowaa zna
czenie uwagi o butach (podtekst: id kupowa buty,
na tym si przynajmniej znasz") na sugesti, e ma
kupi buty, eby pomc Jackowi (podtekst: tobie nie
pomog buty, tylko nowy mzg, sdzc z tej bezmz
giej uwagi").
Mona to jednak zaatwi prociej. Nie zawsze przecie
bdziesz w stanie na poczekan i u wymyli jak cit,
pasujc do kontekstu odpowied. Wwczas pomc
mog gotowce, ktre w takich sytuacjach zawsze s
przydatne.

SZERMIERKA SOWNA

1 OO rad mistrzw citej riposty

6 Kobiety i mczyni

-'I
;r Jeszcze raz Jacek:Nie znasz si na tym. Id lepiej kupi jakie
Przykad

buty!''. - Porywajcy tekst mczyzny, ktremu brak lepszego


pomysu . . . odpowiada Joanna. 1
.

"-

Albo sprbuj odwrconego ciosu":


Przykad

Jacek:Co ty si na tym znasz. Id lepi ej kupi jakie buty!"


-Gdyby kupowanie butw byo dowodem ignorancji, to ty
w ogle nie wychodziby ze sklepw obuwniczych!" - odpo
wiada Joanna. Marcin zza biurka obok chichocze. a rtowaam"
dodaje Joanna. 1

Oczywicie relacje midzy dowcipnisiem" i jego ofiar


nie zawsze s tak dobre, e mona si na nie powo
a. Ale oczywicie moesz te odpowiedzie nieco
ostrzejszym tonem.
Przykad

Jacek:Co ty si na tym znasz. Id lep iej kupi jakie buty!''.


Joanna odpowiada stanowczo:Nie wiem dlaczego zawsze
rzucasz takie idiotyczne uwagi. Zreszt wcale nie chc wie
dzie. Chc tylko mie wity spokj i nie musz ich wysuchi
wa. Jeste w stanie to zrozumie? Dzikuj!". 1

Jeli masz wraenie, e twoja odpowied bya zbyt


brutalna, zawsze moesz zagodzi sytuacj, odwou
jc si do poczucia humoru rozmwcy:Z tob mog
sobie pozwala na arty. . .

Jeli nie wczasz si do g ry, wane jest, jak to zrobisz.


Nie moesz okaza, e jeste zdenerwowany, zmie
szany czy dotknity. Najlepiej podczas odpowiedzi
przyjmij zimny, rzeczowy ton, nawet jeli twoja reakcja
nie jest bardzo przyjemna.

"
.

Jeli nie wczasz si do gry


W duszej perspektywie moesz nie mie ochoty
cigle odpowiada na te same idiotyczne uwagi. By
moe po prostu brakuje ci ju dobrych odpowiedzi.
Tak czy owak, nie kad gupi uwag musisz kontro
wa byskotliw ripost. Czasami nadchodzi po prostu
taka chwila, kiedy trzeba powiedzie wyranie, e
masz do.

).@'
w Jacek: Co ty si na tym znasz. Id lepiej kupi jakie buty!". Joan
Przykad

na odpowiada:Jacek, przecie normalnie jestemy w stanie si


jako dogada. Dlaczego nagle wyjedasz z czym takim?". 1

6 . 3 Ofensywa wdziku
Jak ju wspomnielimy, relacje midzy pciami nie
zawsze s wrogie. Zarwno mczyni, jak i kobiety
bardzo staraj si zrobi dobre wraenie na przed
stawicielach pci przeciwnej. Kobiety roztaczaj cay
swj wdzik, mczyni s szarmanccy, hojni, bryluj
poczuciem humoru.
W takich sytuacjach od czasu do czasu przydaje si
szybka riposta. Nawet jeli akurat nie chodzi o obron
zagroonegoja'; lecz tylko o zaprezentowanie si
z jak najlepszej strony - tak, eby po takim spotkaniu

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


....................

obie strony miay wraenie, e oczaroway rozmwc


i godnie reprezentoway swoj pe.

Reagowanie na komplementy

,r

I Przykad

Asystentka w dziale marketingu, Elbieta, bierze udzia


.
w spotkaniu z klientem. Klientowi moda dama bardzo si po
doba.Ale pani ma sympatyczny umiech!" - mwi. Elbieta
umiecha si niepewnie 1
.

Prawienie komplementw nie zawsze jest atwe. Nie


mog by zbyt nachalne, zbyt szablonowe, m usz
by odpowiednie do sytuacji i nie sprawia wraenia
zdawkowych. Jednak take dla odbiorcy komple
mentu sprawa jest skomplikowana. Czsto nie wiesz,
o co waciwie rozmwcy chodzi. W takich sytuacjach
pomaga byskotliwo i wdzik - jeste uprzejmy, ale
nie odbiera ci mowy.

W
V

6 Kobiety i mczyni

To te nie byo bardzo na miejscu. Z caym szacun


kiem dla autoironii, nie naley natrzsa si z cechy,
ktr rozmwca wanie postanowi skomplemento
wa - w ten sposb moesz go obrazi. Rzecz jasna,
nie moesz si take z caym przekonaniem zgodzi
z komplementem: Sugeruje pan, e mwi po francu
sku bez akcentu? Ma pan absolutn racj!''.
W przypadku reakcji na komplement konwencja
wymaga, eby go przyj, ucieszy si (ale nie prze
sadnie), a jednoczenie niejako zbagatelizowa ca
spraw. To nie tylko wyglda na dosy skomplikowane
- tak rzeczywicie jest. Poniewa jednak twj rozmw
ca wie, e ty po prostu musisz zbagatelizowa jego
komplement, moesz doda do swojej odpowiedzi
szczypt ironii.

@Przykad

Ale pani ma sympatyczny umiech!" mwi klient.O, dzi


kuj bardzo" - od powiada Elbieta. - Syszaam e to, jak si
"
umiechamy, ba rdzo zaley od naszego rozmwcy . . . 1
-

@Przykad

Elbieta bierze udzia w spotkaniu z klientem. Klientowi


moda dama bardzo si podoba,Ale pani ma sym patyczny
umiech! " - mwi.No, pana te jest niczego sobie! - odpo
"

wiada Elbieta. I
Tak oczywicie nie mona. Komplementu nie zwraca"
si tak po prostu, a ju na pewno nie w tak nieodpo
wiedni sposb (no, niczego sobie" nie jest szczeglnie
eleganckim zwrotem).

I Przykad

Jeszcze raz E lbieta z klientem.,,Ale pani ma sympatyczny


umiechl " - mwi klient. Hm, moim zdaniem szczerz si jak
pirania! " - odpowiada ze miechem asystentka. 1

Odpowiedz na komplement krtko, zwile i przy


janie. Podzikuj, a nastpnie zbagatelizuj nieco ca
spraw. Jeli pasuje to do sytuacji, moesz powiedzie
co o przyjemnej atmosferze rozmowy i w ten natural
ny sposb odwzajemni komplement.

Szarmancka riposta
Kiedy jeste atakowany, nie zawsze musisz reagowa
zoliwie. Szczeglnie w relacjach midzy kobietami
a mczyznami. Na atak przeciwnika moesz te

6 Kobiety i mczyni

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

odpowiedzie szarmancko i tym samym asertywnie


odci si od krytyki czy insynuacji.

@'Przykady
2}w Oj, co dzisiaj nie najlepiej wygldasz!" - mwi Beata do kole
gi.Nic podobnego" - odpowiada kolega. -Wygldam takjak
zwykle, za to ty wygldasz dzisiaj kwitnco!
W ogle si pani na tym nie zna!" - kierownik marketingu
narzeka na swoj asystentk Elbiet. Ta odpowiada z umie
chem:Nie, ale przy takim nauczycielu, jak pan, z pewnoci
si czego naucz! !
"

".

Mae zoliwoci szybko daj si wymaza za pomoc


takich szarmanckich odpowiedzi. Nawet jeli rozmw
ca przejrzy twj manewr, poprzez mi odpowied
od razu inaczej go do siebie nastawisz. Kogo miego
trudno da lej atakowa. Poza tym dajesz mu do zro
zumienia, e jego sowa ci nie uraziy. W ten sposb
mona w zdumiewajcy sposb odtru" nawet najzo
liwsze uwagi czy obelgi.

IPrzykad

Podczas gorcej dyskusji pani Franczyk w pewnym momencie


traci panowanie nad sob.Z pana to naprawd jest podstp
ny, cyniczny hipokryta! - prawie krzyczy do przedstawiciela
drugiej firmy. Kilka osb si mieje.A pani jest bardzo ener
giczn mod dam. z ktr a przyjemnie podyskutowa!"
- odpowiada mio napadn ity. 1
"

Rada 57
Szarmanckie odpowiedzi mog czasami zdziaa cuda.
Z pewnoci warto mie je pod rk w przypadku
jakiego ataku. Powiniene jednak pamita, e
w jednym wypadku s one absolutnie niestosowne:

kiedy rozmwca stawia ci suszne zarzuty, powiniene


rzeczowo si do nich ustosunkowa; jeli natomiast
chce ci zdyskredytowa, powiniene zareagowa
ostrzej.

6.4 Zaloty i dowcipy

@'Przykad

W czasie targw w barze hotelowym pan Makowski dosiada


si do pani Juszczyk - kobiety, ktr zna tylko przelotnie. Mam
problem" - oznajmia Zgubiem mj numer telefonu''. -Aha"
- odpowiada pani Juszczyk lekko poirytowana.No wanie.
Mgbym w zamian dosta pani numer?" - pyta Makowski.
Pani Juszczyk mieje si i potrzsa gowu
-

Tego typu prby podrywania s bardzo le widziane.


Mimo to podobno maj wietnie dziaa - jeli si wie,
jak to zrobi. Tym porywajcym tematem nie bdzie
my si jednak zajmowa, bo mwimy o byskotliwoci,
a to oznacza, e interesuje nas wycznie jedna kwe
stia: jak reagowa na niepodanych podrywaczy?

Bardzo wyranie powiedz nie"


Jeli - jak pani Juszczyk - masz do czynienia z prb
podrywu, na ktr moesz odpowiedzietak" lub
nie'; jedno wiesz na pewno: raczej nie podrywa ci
profesjonalista''. Przy takich zaczepkach wystarczy bo
wiem powiedzienie''. Rozmwca prawdopodobnie
nieraz ju tak odpowied otrzyma, dlatego takie za
gajenie suy mu zwykle jako wstp do dalszej rozmo
wy. Po twoimnie" bdzie wic kontynuowa. Jeli nie
masz ochoty z nim rozmawia, musisz jasno i wyranie
da do zrozumienia: nie jestem zainteresowana!

SZERMIERKA S..OWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

.,.@'
2? Zgubiem mj numer telefonu" - mwi pan Makowski.Ach
Przykad

tak?" - odpowiada pani J uszczyk. No wanie, czy mgbym


w zamian dosta pani n u mer7" - Nie, niestety musi pan
sprbowa gdzie indziej!" - wyjania pani Juszczyk i odwraca
si. 1
To odwrcenie si jest waciwie najwaniejsze. W ten
sposb pokazujesz najwikszemu uparciuchowi, e
nie zamierzasz kontynuowa rozmowy. Jeli rozmwca
ignoruje ten sygna, musisz zareagowa dobitniej.

.,.@'
?}y Och, no nieche pani nie bdzie dla mnie taka niedobra!"
Przykad

- mwi Makowski i przysuwa si bliej pani Juszczyk. Ta


odwraca si do niego z powrotem, patrzy mu prosto w oczy
i mwi:Nie jestem dla pana niedobra, uwaam tylko, e pan
si narzuca. Czy mgby pan zostawi mnie w spokoju?''. Ma
kowski umiecha si.Dzikuj bardzo" - mwi pani J uszczyk
i znw si odwraca. Makowski odchodzi.1

Brutalna odprawa

I
y apie si pa_ni czego?" - pyta pani J uszczyk niezbyt po
Przykad

6 Kobiety i mczyni

podrywacz staje si bardzo nachalny. Jeli tak nie jest,


trzeba odrzuca niepodane zaproszenia grzecznie,
ale stanowczo. Zupenie bez zoliwoci.

:(o;,1 Przykad
S Napij e si pani czego?" - pyta pani Juszczyk niezbyt poci
gajcy mczyzna.Nie, dzikuj" - odpowiada pani Juszczyk
z krzywym umieszkiem. Mczyzna odchodzi. 1

Troszk inaczej wyglda sytuacja w przypadku nie


moliwie gupich prb zaczepki. Za nimi wprawdzie
te stoi brak pewnoci siebie i brak pomysu - tacy
mczyni po prostu nie wiedz, jak nawiza rozmo
w - ale poniewa kreuj si przy tym na niesamo
wicie wyluzowanych macho, moesz zareagowa ju
nieco ostrzej.

(o'}Przykad
1j Dziedoberek" - zaczyna opalony modzieniec w biaym gar

n iturze. -Jestem jasnowidzem! Gwiazdy mi mwi, e spdzi


pani dzisiaj niezapomnian noc!''. Pani Juszczyk odpowiada:
No c, jeli o pana chodzi, ja nie jestem jasnowidzem. Widz
to raczej czarno!''. 1

cigajcy mzczyzna. ,Jak, poprosz srodek na wymioty . . ."


- odpowiada ona pon u ro. Jej koleanka wybucha mie
chem. 1

Tym, co czsto czyni prby podrywania nie do znie


sienia, jest ich kompletny prymitywizm. Jednak
czsto kryje si za nimi po prostu ch poznania ci,
a to jeszcze nie przestpstwo. Std taka odpowied,
jakiej udzielia pani Juszczyk, jest zbyt obcesowa. Tak
ostra reakcja jest usprawiedliwiona tylko wtedy, kiedy

Cite odpowiedzi na prby podrywania s do ryzy


kowne. Maj bowiem w sobie zawsze pewien element
zabawy, co skania zaczepiajcego do utrzymania
si w grze. Std nasza rada: jeli naprawd chcesz
si kogo pozby, wyjanij mu zdecydowanie, e ma
zostawi ci w spokoju. To zrozumie nawet facet,
ktry wanie przeczyta podrcznikJak zdoby kad
kobiet''.

6 Kobiety i mczyni

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Mczyni i ich dowcipy

Najczciej to wystarczy. Jeli jednak masz do czy


nienia z grup ludzi, ktrzy licytuj si na dowcipy,
gosem rozsdku nic nie zdziaasz. W takim wypadku
najlepiej poegna si pod jakimkolwiek pretekstem.

Przykad

Dlaczego blondynki nie jedz bananw?" - pyta pan Nowicki


w stowce . ;ry lko nie to!" - pani Franczyk przewraca oczami.
Nowicki jednak niezraony kontynu uje: Bo nie mog znale
za m ka byskawicznego'''. Ki l ku kolegw umiecha si, pani
Franczyk si krzywi:Bardzo m ieszne''. -Och, nieche si pani
troch odpry" - mwi pan Nowicki.
,

Przeciwnik chce wytrci ci z rwnowagi

W przypadku gupich dowcipw nie zawsze chodzi


jednak o stwarzanie dobrego nastroju. Niekiedy
przeciwnik chce po prostu wytrci ci z rwnowagi
- stosuje, mona powiedzie, seksistowskie dowcipy
jako test asertywnoci. Oczywiste jest bowiem: kto
czuje si zmieszany, nie jest asertywny. A kto potrafi
wytrci z rwnowagi inn osob, czuje si silny.

Nawet, jeli trudno w to uwierzy: wiele idiotycznych


seksistowskich dowcipw ma by naprawd tylko
miesznych. Maj rozluni atmosfer i wysa sygna:
Jestem w wietnym humorze. Pomiej si razem ze
mn''.
Z tej perspektywy pewna doza tolerancji oczywicie
jest potrzebna. Nic si nie stanie, jeli grzecznie si
umiechniesz, ale moesz te tego nie zrobi. Moesz
da do zrozumienia, e nie uwaasz danej wypowiedzi
za bardzo udan, jak pani Franczyk w naszym przy
kadzie. Niekiedy te mona po prostu uda, e si nie
syszy - oczywiste jest bowiem, e dowcipni uzna ci
za ostatniego ponuraka, jeli publicznie skrytykujesz
jego dowcip.

Nie pozwl wytrci si z rwnowagi


W takich sytuacjach najlepiej zachowa asertywno
nie denerwujc si, lecz po prostu bdccool'; a to
nie takie proste. Nie tracisz przecie nad sob kon
troli dobrowolnie, lecz po prostu ci si to przytrafia.
A mimo to moesz poradzi sobie i w takiej sytuacji
- jeli mentalnie zmierzysz si z tego rodzaju dow
cipami i aluzjami, przygotujesz si i zaplanujesz, jak
moesz reagowa. To moe ju wiele zdziaa. Jednak
- jak mona reagowa w takich sytuacjach?

Dowcipnisie za wszelk cen


Niewinny arcik nie jest problemem. Niektrzy ludzie
jednak - z reguy mczyni - nie znaj umiaru i uwa
aj, e poruszanie si cigle w tej sferze czyni z nich
niezwykle dowcipnych i lubianych kolegw. Wtedy
warto wypowiedzie si na ten temat.
Nie nawizuj do pojedynczej uwagi, lecz wyjanij, e
denerwuj ci cige aluzje. Albo po serii dowcipw
powiedz:No dobrze. Teraz porozmawiajmy jak kultu
ralni ludzie".

Odparuj atak
Znowu, podobnie jak przy denerwujcych uwagach,
masz do wyboru dwie drogi: wczy si do gry albo
nie. Jeli decydujesz si wczy, moesz na przykad
te opowiedzie dowcip - i zobaczy, czy przeciwnik
tym razem wykae si poczuciem humoru.

Przykad

Pan Nowicki opowiedzia wanie dowcip o blondynce


i bananach; pani Franczyk odpowiada:No, to ja te mam do

6 Kobiety i mczyni

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

pana pytanie: I l u potrzeba mczyzn, eby wkrci arwk?''.


- No, nie wiem." - Piciu. Jednego, by j wkrci, czterech
pozostaych, eby suchali, jak si tym chwali." 1

Jll rzykad .
)

Mnstwo dowcipw o mczyznach mona znale


w internecie. Nawet jeli poziomem niewiele rni si
od kawaw o blondynkach, nie musisz si martwi,
e zabraknie ci pomysw. Oprcz tego, jeli przy
padkiem jeste blondynk, moesz dowie swojej
asertywnoci i opowiedzie jaki dowcip o blondyn
kach. Polecalibymy jednak raczej zacz od dowcipu
o mczyznach - wtedy ten o blondynkach bdzie
dowodem asertywnoci, a nie prb przypodobania
si rozmwcy.

6 . 5 Dwuznaczne uwagi
Byskotliwo przyda ci si te do odpowiedniego re
agowania na dwuznaczne uwagi. W zasadzie sytuacja
jest podobna do opowiadania dowcipw: niektrzy
traktuj takie uwagi jako co na popraw nastroju,
chc przede wszystkim okaza swj dobry humor albo
zrobi wraenie na kolegach.
Oczywicie moesz prbowa je przetrzyma. Moim zda
niem jednak twoja cierpliwo moe szybko si skoczy,
bo w kocu aluzje dotycz ciebie lub kogo z obecnych.
Wtedy masz znowu dwie moliwoci: albo wczasz si
do gry, albo krtko rozprawiasz z dowcipnisiem.

Dowcipy trzeba opowiada swobodnie. Jeli masz


do tego talent, moesz zyska spory respekt. Jeli
natomiast masz problemy z dowcipam i, raczej si do
tego nie zmuszaj. Moesz udziela citych odpowiedzi
w inny sposb.

Granice smaku
Trzeba przyzna, e s dowcipy i aluzje do tego
stopnia niesmaczne, e nie wystarczy reagowa na
nie kontrdowcipem. Jeli bowiem wczasz si do
opowiadania dowcipw, przyznajesz automatycznie,
e naleysz do grupy dowcipnisiw. W przypadku nie
stosownych artw konieczne jest jasne stanowisko
- albo bardzo silna kontra.

Nie rozumiem zupenie, dlaczego wszyscy tak podniecali si


chorob wciekych krw" - mwi Janek z gupawym um iesz
kiem. -Ja mam tak w domu od pitnastu lat!''. Nikt si nie
mieje, wic Janek wyjania: No, moj on!''. -Ach, a ja my
laam, e chodzi o twj chory mzg!" - pada riposta. 1

r1Pr=zyukLaJd-

Koniec komunikatu"
Pan Nowicki znowu rzuci jak grubsz aluzj i mieje si do
ez.Panie Nowicki"- mwi pani Franczyk -nie wiem, co jest
nie tak z pana yciem seksualnym , e cigle rzuca pan nam
tu takie a l uzje. Nie interesuje mnie to te w najmniejszym
stopniu. Wiem tylko, e nie ycz sobie wysuchiwa w pracy
takich uwag. Koniec komunikatu!". 1

Nie zawsze uda si w ten sposb zyska wity spokj.


Z drugiej strony, moesz liczy na wsparcie innych,
jeli o to poprosisz.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

6 Kobiety i mczyni
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................... . . . . . .

Przykad

Pani Franczyk zwraca si do kolegi ktry siedzi naprzeciwko:


.'
Niech m i pan powie, co pan sdzi o taki ch uwagach? Uwaza
je pan za zabawne? Czy moe denerwuj pana tak samo jak
mnie?" Kolega macha tylko rk. I
Bro si zgodnie z zasadami sztuki

Poznae ju (i jeszcze poznasz) w tej ksice kilka


technik, ktre pozwalaj broni si w odpowiedni
sposb. Nie musisz by przy tym specjalnie ostrony.
Dwuznaczne uwagi nie s tak niewinne, jak twierdz
ich autorzy (Nie zna si pani na artach?"). Jak najbar
dziej moesz broni si nieco ostrzej.
Odnosi si to zreszt nie tylko do kobiet. Rwnie wie
lu mczyzn takie aluzje w ogle nie miesz - wsty
dz si jednak stanowczo oponowa. A dokadnie tak
powinni zrobi.
Przykady

Szef marketing u Pie rzyk zwraca si do swojej asysten: ki


Elbiety:Hmm, pani Elzb1eto, to, co miaa pani_ na sobie wczo
raj, bardziej mi si podobao!''. Elbieta odpowiada z jadowitym
umieszkiem:Och, a ja nawet nie wiedziaam, e pan lubi
damskie ubrania!''.
Na imprezie firmowej Marcin prowokuje starsz koleank,
lwon:No, Iwonko, przyznaj si, m iaaby ochot spdzi ze
mn wieczr, prawda?". Iwona mierzy go wzrokiem i mwi:
Po co? eby zaoszczdzi jedn tabletk nasenn?". Koledzy
miej si, Marcin robi si czerwony.
Justyna uwaana jest za bardzo przebojow osob.Przyznaj
si. Wolaaby by facetem" - prowokuje j kolega Pawe.
Justyna odpowiada:Nie,ja na pewno nie. A ty?''.
Mski wieczr, mskie rozmowy. Jeden tylko Janusz nic nie
mwi.Hej Janusz, co z tob?" - zaczepia go Piotr. -Nic nie
mwisz. Nie interesujesz si babkami? Jeste gejem7". Janusz

......

. ...................... ............... .................


............

odpowiada z umiechem :Ale skd, Piotrusiu, ja kocham


kobiety. W przeciwiestwie do c iebie '. 1
'

Cieniasy i inni frajerzy


Take mczyni m usz wysuchiwa czasem niezbyt pochlebnych uwag. Przede wszystkim od tych
mczyzn, ktrzy nie uwaaj ich zaprawdziwych
facetw'; ale zacieniasw'; frajerw'; miczakw"
czy zgoa cioty''. Takie ataki czsto przytrafiaj si
tym, ktrzy nieodpowiednio reaguj na wspomniane
wczeniej dowcipy czy dwuznaczne uwagi. Jednak za
wsze, gdy jeste gdzie nowy, mody lub w jakikolwiek
sposb rnisz si od reszty, musisz liczy si z takim
traktowaniem.
Nie rb sobie przy tym zudze: jeli jeste obiektem
zoliwoci, to nie tylko arty. Najczciej chodzi o to,
eby ci poniy - przede wszystkim wtedy, kiedy
wszyscy inni tworz front, eby pokaza frajerowi: nie
jeste jednym z nas. Najskuteczniejszym sposobem
osignicia tego jest zrobienie z kogo pomiewiska,
a to z kolei najczciej udaje si poprzez atak na jego
msko.
Bro si
Jeli kto nazywa ci cieniasem czy frajerem, nie po
winiene udawa, e nie syszysz. A ju na pewno nie
moesz po prostu umiecha si do siebie i potrzsa
gow. Bro si. Natrzsaj si z tego, kto prbuje ci
omiesza. To wzmocni twoj pewno siebie. Jeli
twj przeciwnik polegnie i sam si omieszy, zastano
wi si dwa razy, zanim zaatakuje ci znowu.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

7 . 1 Dlaczego
czowiek bywa wcieky?
Wcieko to skoncentrowana energia. Sama energia
to nic zego, ale jednak wcieko zawsze jest destruk
cyjna. Kiedy jestemy wciekli, nasz rozsdek si wy
cza, nie kontrolujemy si, dostajemy szau. Czowiek
w ataku wciekoci nie dziaa zgodnie ze swoj wol,
lecz pozwala przej panowanie emocjom -wycho
dzi z siebie''.
Zwykle na utrat kontroli nad sob skada si kilka
rzeczy. Musimy si naprawd bardzo, bardzo zdener
wowa. Zwykle taka sytuacja nastpuje, kiedy zostaj
zawiedzione nasze nadzieje i oczekiwania, na przykad
co nie uda si tak, jak sobie to zaplanowalimy, albo
kto uniemoliwi nasze zamiary. Oo zoci dochodzi
jeszcze bezradno, a kiedy te uczucia pocz si
z wewntrzn energi, powstaje wcieko.

Wcieko jest zawsze ukierunkowana


Chocia w ataku wciekoci tracimy kontrol, zawsze
skierowana jest ona na co lub na kogo. Czsto bywa
przy tym tak, e emocje g romadziy si ju wcze
niej, czsto przez wydarzenia, na ktre osoba bdca
obiektem ataku wciekoci nic nie moga poradzi. To
ona jednak wywoaa atak przez jaki bd, zaniedba
nie czy zachowanie, ktre komu si nie spodobao.
Bya ostatni kropl przelewajc czar. A do tego, jak
wietnie wiesz, czasami wystarcza jedna kropla.

Sia i bezsilno jednoczenie


Wcieko jest oznak jednoczenie siy i bezsilnoci.
Jest oznak siy, bo wcieky czowiek przejm uje
inicjatyw, a jego ofiara wydaje si by wobec tego

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

bezbronna. Wcieko nie toleruje sprzeciww, bo


one tylko j wzmagaj. Jednoczenie jednak wcieka
osoba jest bezsilna. Nie panuje nad sob, nie robi
tego, co by chciaa, lecz jest cakowicie opanowana
przez wcieko. Czsto wcale nie dziaa we wasnym
interesie, a wrcz mu szkodzi - choby tylko dlatego,
e zyskuje wrogw we wszystkich ofiarach swoich
napadw szau.

7 . 2 Jak reaguiemy
na wcieko ?
Gdy kto w naszej obecnoci traci kontrol i zaczyna
wrzeszcze, to jeli nasze emocje s na normalnym
poziomie, z pocztku n iewiele moemy zrobi. Chwil
k trwa, zanim zdecydujemy, jak zareagowa:
te wpadamy we wcieko i zaczynamy wrzeszcze,
przez co ktnia przybiera na sile, cierpliwie przecze
kujemy wybuch wciekoci w roli ofiary i czujemy si
ponieni.

Nie zwalcza zoci zoci


Jeli rozmwca zaczyna by wcieky, nietrudno te
wpa w zo - zwaszcza, jeli nie czujemy si winni
albo uznajemy wcieko za niewspmiern do
sytuacji. Zaczynamy si broni. Po krtkim czasie te
tracimy kontrol, podnosimy gos i zaczynamy wrzesz
cze w odpowiedzi.
Skutki mog by opakane. Awantura staje si coraz
gwatowniejsza. Jeli jedna ze stron szybko nie opuci
pola walki - co te odbywa siz hukiem'; bo oczywi
cie chcemy zaznaczy, e si nie poddajemy i dalej
jestemy wciekli - sytuacja moe atwo wymkn si

SZERMIERKA S..OWNA

100 rad mistrzw citej riposty

spod kontroli. Pniej potrzeba zwykle m nstwo


czasu i dobrej woli, eby wyleczy rany i wrci do
dobrych stosunkw. Niekiedy jedna jedyna taka awan
tura wystarczy, eby na dobre zniszczy relacje midzy
dwojgiem ludzi.

Jeli masz skonno do zaraa nia si" wciekoci


rozmwcy, powiniene koniecznie stara si zapobiec
eskalacji konfliktu. W miar moliwoci staraj si szyb
ko odej - a jeli nawet ju koniecznie musisz przy
tym hukn za sob drzwiami, zawsze to i tak lepiej,
ni gdyby te zacz wrzeszcze.

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

7 . 3 Jak si zachowa?
Cywilizowani ludzie waciwie nie powinni na siebie
krzycze. Istnieje wiele innych moliwoci zwrcenia
komu uwagi. Uwiadom wic sobie: nie moesz niko
m u pozwala, eby na ciebie krzycza.
wiadomo tego niewiele ci jednak pomoe, jeli stoi
przed tob purpurowy z wciekoci szef. Czy masz
w takiej sytuacji wygosi wykad o konstruktywnym
rozwizywaniu problemw? Oczywicie, e nie.
W takiej chwili potrzebujesz chodnego umysu, opa
nowania i bardzo grubej powoki ochronnej.

Aktywuj swj zderzak"


Wielkie ponienie
Kto pada ofiar ataku wciekoci, czuje si poniony.
Jeli przypadkiem masz cholerycznego szefa, dobrze
znasz to uczucie totalnej bezsilnoci. Niemal wszyscy
przyjmuj ataki wciekoci przeoonych w pozycji
ofiary (w kocu to on jest na silniejszej pozycji), jednak
ich poczucie wasnej wartoci mocno cierpi, kiedy
musz znosi takie traktowanie.
Dla kadry kierowniczej jest tym bardziej poniajce,
gdy podwadny zaczyna si awanturowa. Jeli szef
pozwoli na siebie krzycze, zagroona bdzie jego
pozycja, poniewa okazuje bezradno i traci re
spekt. Nawet jeli pniej pocignie pracownika do
odpowiedzialnoci, nie skasuje to zaistniaej sytuacji.
Szczeglnie poniajce s ataki wciekoci, ktre nie
nastpiy w wyniku gwatownej utraty kontroli ataku
jcego, lecz zostay wyprowadzone wiadomie - na
przykad, eby zademonstrowa wadz.

Na pewno pamitasz wewntrzny zderzak" z trzecie


"
go rozdziau. Moe ci si wietnie przyda nie tylko
w sytuacji, kiedy kto wygasza pod twoim adresem
jak niestosown uwag, lecz take, kiedy jest wcie
ky. Odczekaj wic chwil zachowujc spokj i sprbuj
sobie wyobrazi, jak aktywujesz ochron. Wytrzymaj
atak. Nie pokazuj przestrachu na twarzy i nie uciekaj.
Sprbuj przyj moliwie neutraln postaw ciaa.

W przypadku ataku wciekoci raczej nie powiniene


przyjmowa demonstracyjnie rozlunionej czy wrcz
prowokujcej postawy, bowiem wwczas sygnalizu
jesz przeciwnikowi: nie bior ci na serio. A to moe
dopiero wprawi go w furi.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Piwnica na wcieko

To oczywiste: cite odpowiedzi doprowadzaj prze

Musisz zda sobie spraw, e wybuch wciekoci to


stan wyjtkowy dla emocji. Bardzo pomocne moe tu
by wyobraenie sobiepiwnicy na wcieko''. Wy
obra sobie, e caa awantura rozgrywa si na dwch
pitrach. Na parterze siedzisz naprzeciwko rozmwcy
i prbujesz rzeczowo wyjani ca spraw. W piwnicy
natomiast wyadowuje on ca wcieko. Zostaw go
tam samego i absolutnie nie schod na d.

1),. f

ciwnika tym bardziej do szau. Waciwie szkoda, bo


akurat wcieka osoba stanowi atwy cel dla citej ripo
sty: poniewa atak wciekoci jest ju wystarczajco
mczcy, czsto wypowiadane przy tym sowa to stek
bzdur. Ju samo to daoby ci moliwo rzucenia jed
nej czy drugiej byskotliwej uwagi - a co dopiero po
przeczytaniu tej ksiki, kiedy bdziesz dysponowa
zestawem odpowiednich technik. Powiniene jednak
zachowa je na inne okazje.

Rada 63

W stadium wciekoci czowiek powinien przede wszyst


kim si wyadowa. Jeli ju odpowiadasz, to krtko, rze
czowo i bez emocji. Nie zaczynaj si usprawiedliwia lub
uzasadnia swojego zachowania. Przez to moesz tylko
spali" argumenty, ktrych bdziesz potrzebowa pniej.

Zrezygnuj z citych odpowiedzi


Dopki przeciwnik nie rozaduje emocji, zrezygnuj
z byskotliwych i citych odpowiedzi.

IPrzykad
1 Pan Pietrzyk szaleje z wciekoci:Panie Montecki, ja mam

z panem do pogadania! Co mia znaczy ten e mail, ktry


wysa pan do kierownictwa?! Czy pan kompletnie zwariowa?'
Szlag mnie chyba przez pana trafi!!!''. - ,,To moe jakie tabletki
na nadcinienie, kolego .?" - odpowiada Montecki pewnym
gosem Pietrzyk zaczyna krzycze;.Co?! Jeszcze do tego pan
jest bezczelny?! Wynocha z mojego biura!!!''. Montecki cigle
jest spokojny : ,,To co, nie mamy ju nic do pogadania?''. Pietrzyk
odpowiada podejrzanie cicho i spokojnie:Panie Montecki,
ja wycign z tego konsekwencje ", po czym wrzeszczy:
A teraz wynocha!!!''. I
-

. . .

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

7. 4 Zwyciskie milczenie
Milczenie i byskotliwo - to nie wydaje si dobrze
ze sob komponowa. A jednak: byskotliwo moe
oznacza te umiejtno milczenia we waciwym
momencie.
Caa sztuczka polega na tym, eby zostawi przeciwni
ka samego z jego wciekoci. Dopki si nie wya
duje, odzywanie si nie ma najmniejszego sensu. Co
m iaby mu niby takiego rozsdnego powiedzie? Nie
przyjmie adnych wyjanie czy racjonalnych przy
czyn zaistniaej sytuacji, nie moesz ich wic wykorzy
sta. W zamian za to odpowiadaj krciutko - lub milcz.
Pozosta bierny take wtedy, kiedy przeciwnik ci
atakuje:Nieche pan wreszcie co powie!''. W pewnym
sensie wyczasz nadawanie, dopki rozsdny dialog
nie bdzie moliwy. O tym, kiedy odpowiedzie, decy
dujesz wycznie ty. W ten sposb twoje milczenie to
nieodebranie mowy': ale wyraz asertywnoci.
Teraz przeciwnik mgby sam napdza si w swojej
wciekoci, skoro ty mu w tym nie pomagasz. Tyle

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Kto milczy - dominuje

tylko, e robienie takiego przedstawienia w pojedynk


to niezwykle wyczerpujcy proces. Przekonasz si, e
wybuch sam si spokojnie dopali, jeli nie bdziesz
dolewa oliwy do ognia.

Bdziesz zaskoczony, kiedy pierwszy raz wyprbujesz


efektzwyciskiego m ilczenia": przeciwnik, czy to
wrzeszczcy despota, czy wcieky kbek nerww,
nagle przestanie mie nad tob wadz. Dopki nie
reagujesz, przeciwnik nie moe nic zrobi. Moesz
te wyprbowa wariant przeciwny: zupenie inaczej
wyglda sytuacja, kiedy ofiara nagle zabiera gos
i zaczyna si broni.

Przykad

Jeszcze raz panowie Pietrzyk i Montecki. Pietrzyk krzyczy :


Panie Montecki,ja mam z panem do pogadania! Co mia zna
czy ten e-mail, ktry wysa pan do kierownictwa?! Czy pan
kompletnie zwariowa?! Szlag mnie chyba przez pana trafi!!!"
Montecki milczy. Pietrzyk wrzeszczy: Jest pan naprawd naj
bardziej nieudolnym pracownikiem, z jakim w yciu miaem
do czynienia!''. Montecki cigle nie reaguje.,,Jak pan mg
pomyli przychody z obrotem, idioto?!!". Montecki milczy.
A moe zrobi to pan specjalnie?! eby skompromitowa cay
nasz wydzia?!''. adnej reakcji.No nieche pan co odpowie,
Montecki!". Ale Montecki m ilczy. Pietrzyk pyta zdenerwowa
ny:No wic co pan powie o tej potwornej kompromitacji?!''.
Montecki cigle milczy. Dlaczego pan nic nie mwi? Ma pan
to wszystko w nosie, tak?J". -Ale skd" - mwi Montecki.
- .,Mam panu wyjani, jak doszo do tej pomyki?"1
Wane jest, eby znalaz dogodny moment dla swoje
go wyjanienia bd odpowiedzi. Najlepszym jest ten,
kiedy wcieko zaczyna ju mija, a ty masz punkt za
czepienia, do ktrego moe nawiza twoja odpowied.
Rada 64

Jeli zdecydujesz si na zwyciskie milczenie, mu


sisz wesprze je mow ciaa. Nie sied przestraszony
i zgarbiony na krzele, nie opuszczaj wzroku. Zbyt do
minujce gesty te s nie na miejscu. Najlepiej usid
tak, jakby czeka na dogodny moment wczenia si
do i nteresujcej rozmowy.

h(Ojl Przykad
)j Znany scenariusz. Pietrzyk w ataku wciekoci wrzeszczy:,,Jak pan
I

mg pomyli przychody z obrotem, idioto?!''. Montecki odpowiada:Ale, uwaam, e a tak le nie byo''. Pietrzyk wrzeszczy:Co
takiego?! Nie byo tak le?! Kompromituje pan cay wydzia, i jedy
ne, co ma pan do powiedzenia, to 'nie byo tak le'?! -Pomyliem
tylko liczby. To si przecie moe zda rzy . . ." -Co?! Po prostu w to
nie wierz, daje pan tak plam i nie uwaa tego nawet za bd?!"
-Ale przecie powiedziaem, e przepraszam . . ." -Przepraszam 7!!
Co takiego, Montecki powiedzia przepraszam!! Padam na twarz
przed tak odwag!! I to niby zaatwia spraw, tak?! Czy jak?!" -No
tak, a czego si pan spodziewa?" - pyta Montecki. Pietrzyk robi
si fioletowy i wrzeszczy:Wynocha! Precz! Niech pan si wynosi
z mojego b i ura ! !! ''. 1
Rada 6
5

.
, .

. ; .

. .-

. '
:

:.'

Bd konsekwentny w milczeniu - tak dugo, dopki


przeciwnik nie wyaduje caej wciekoci.

Kiedy przeciwnik
nie przestaje si wcieka
Asertywne zwyciskie milczenie" moe by niezwykle
efektywn metod radzenia sobie z czyim atakiem

SZERMIERKA SOWNA

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

100 rad mistrzw citej riposty

wciekoci. Niekiedy jednak zastosowanie tej techniki


jest bardzo trudne i nie kady to potrafi. W gruncie
rzeczy dopuszcza ona b.owiem dwie moliwoci:
Po (najczciej) wielu prbach wywoania twojej
reakcji przeciwnik wreszcie przestaje szale i prbuje
innego tonu. To jest twj sukces.
Przeciwnik szaleje na caego. Koczy si to tylko
w jeden sposb: jedna strona opuszcza pole bitwy"
(na przykad zostaje wyrzucona za drzwi).
Jeli zanosi si na t drug moliwo, powiniene
reagowa. Nie zaley ci przecie na eskalacji konfliktu.
Przejd ostronie do techniki tumacza'; ktr zaraz
\
omwimy jeszcze dokadniej w kontekcie ataku
wciekoci.

Zwyciskie milczenie" moe pomc ci take w innych


sytuacjach, ktre wymagaj twojej reakcji. Na przykad
kiedy kto skada ci propozycj, ktra wydaje si bar
dzo niekorzystna. Jeli bdziesz m ilcza, rozmwca by
moe spyta niepewnie: Czy mam jeszcze poprawi
swoj ofert?''.

7. 5 Trzy zote zasady


radzenia sobie z wciekoci
Z reguy atak wciekoci ma jak przyczyn. By
moe zrobie mniejszy lub wikszy bd - niewane,
twj rozmwca szaleje. Jeli chcesz wyj bez szwan
ku z takiej sytuacji, trzymaj si trzech sprawdzonych
zasad:
I bez ogrdek przyznaj si do bdu,

nie zaczynaj dyskutowa o obelgach,


lustro" rozmwcy.

I ,,poka

Zasada 1 : Bez ogrdek


przyzna si do bdu
Zwrotbez ogrdek" jest tu szczeglnie istotny. Staw
czoa swojemu bdowi bez wymwek i usprawied
liwie. To dziaa bardzo rozbrajajco, natomiast jeli
przecigasz spraw i rozmwca musi wyciga z ciebie
przyznanie si do wi ny, jego wcieko tylko si
wzmaga. Jeli pniej bdziesz potrafi go przekona,
e co takiego wicej si nie powtrzy, waciwie nie
pozostaje ju nic do wyjaniania. Dziki temu zlikwi
dowany zostaje powd jego wciekoci, jeszcze tylko
musi si wyadowa''. Co zreszt w przypadku niekt
rych osb moe si nieco przeciga.

Zasada 2 : Nie dyskutuj o obelgach


Gdzie drwa rbi, tam wiry lec, a gdzie kto si
wcieka, tam lec obraliwe sowa. Dlatego powinie
ne uda, e nie syszysz nawet najgorszych obelg. Nie
znaczy to, e automatycznie je przyjmujesz i pozwa
lasz narusza swoj godno osobist - to tylko zna
czy, e potrafisz postpowa z kim, kto jest wcieky.
Jeli tylko podchwycisz jakie wypowiedziane w zoci
obraliwe sowo, wczasz si do awantury i wdajesz
w pyskwk, ktra prowadzi donikd.

0)'Przkad

Pan Pietrzyk wrzeszczy:Monteck1! Znowu pomyli pan dane!


Pan jest zerem i tyle!!". -No, panie Piet rzyk niech mnie pan
nie obraa" odpowiada Mon tec ki Ja pana obraam?? Ja?!
Czy pan zwariowa?!" Pietrzyk dusi si z wciekoci. -Je
dyna obraza, jak ja tu widz to paska obecno!!!" No
dobrze, panie Pietrzyk, przyznaj, popeniem bd, ale to nie
,

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

powd, eby wyzywa mnie od zer. Nie pozwol sobie na


takie obelgi" - odpowiada Montecki.Nie pozwoli pan sobie?!
To moe pozwoli pan sobie troch lepiej pracowa, miernoto!"
-M iernoto? Co pan przez to rzumie?"-Precz!!! Wynocha
z mojego bi u ra! !!"1

okropnie wcieky'; albo:Bardzo gono krzyczysz''.


Nie pytaj jednakDlaczego tak krzyczysz?''. Po prostu
opisuj, co widzisz i syszysz. Nie oceniaj. Nie wygaszaj
pouczajcych uwag w rodzaju:Nie wiesz, co mwisz!''.
To dziaa tylko prowokujco.

Jeli Pietrzyk wycofaby swoj obelg, byoby to


w pewien sposb ustpienie Monteckiemu- co jest
psychologicznie niemoliwe w sytuacji, kiedy gotuje
si ze zoci. Krtko mwic: nawet spokojne zwr
cenie uwagi na obraliwe sowa nie przyczynia si do
ochodzenia emocji, a jedynie prowokuje przeciwnika,
eby tym bardziej zaatwi" ofiar.

Jeli trzymasz przed rozmwclustro'; oznacza to


take, e sam schodzisz ze sceny i nie bierzesz udziau
w sytuacji jako aosna ofiara. Stwierdzen ieokropnie krzyczysz"jest duo mocniejsze od sugerujcego
w jaki sposb pokor pytaniaDlaczego waciwie tak
na mnie krzyczysz?''.

7. 6 Rozadowa wcieko
jzykiem dyplomatycznym
Nie protestuj przeciw obelgom, jakimi kto obrzuca
ci w napadzie szau. Dotyczy to take nierzeczowych
zarzutw, ktre w gruncie rzeczy te s zamaskowan
obraz. O obelgach bowiem nie mona dyskutowa.

Zasada 3 : Trzymaj lustro"


przed przeciwnikiem
Wcieky czowiek zupenie inaczej odczuwa swoje
emocje ni osoby z jego otoczenia. W ataku wcie
koci traci on perspektyw, ktra zwykle pozwala
mu rozsdnie sterowa swoim zachowaniem i czyni
je znonym dla otoczenia. Trudno zatem o efektyw
niejszy sposb przywoania kogo do porzdku, ni
pozwoli mu z zewntrz" zobaczy swoje zachowanie
- odbi je w lustrze''.
Zamiast mwi cokolwiek na temat zarzutw przeciw
nika, zwr si do niego moliwie pewnym i rzeczo
wym gosem:Jest pan zdenerwowany'; albo:Jeste

Jzyk dyplomatyczny - trzeci wariant techniki tumacza poznaeju w pitym rozdziale. Technika ta jest przydat
na nie tylko do radzenia sobie z niesprawiedliw krytyk,
rwnie pomocna jest w przypadku ataku wciekoci.
Warto jej uy przede wszystkim w trzech sytuacjach:
I Twj rozmwca jest wprawdzie rozzoszczony, ale
jeszcze nie cakiem wcieky. Szczeglnie w pracy
m iewasz do czynienia z takimi ograniczonymi wybu
ch a mi zoci, podczas ktrych nie moesz po prostu
sta i przyjmowa ataku w milczeniu.
I Jeszcze nie wiesz do koca, dlaczego kto si rozzoci.
Co dokadnie zrobie le? Czy rozmwca zna w ogle
cay rozmiar katastrofy? A moe w ogle nie widzisz
adnej swojej winy? Moe kto ci oczerni? A moe to
po prostu jedno z tych - tak czstych w pracy - niepo
rozumie, ktre atwo bdziesz mg wyjani? Ponie
wa taka sytuacja wymaga wyjanienia, musisz jako
porozumie si z rozzoszczonym rozmwc.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

,,Zwyciskie milczenie" nie odnioso oczekiwanego


skutku. Rozmwca z minuty na minut robi si coraz
bardziej wcieky i po prostu nie moesz ju duej
milcze.

Tumacz wcieko na rzeczowe zarzuty

W jaki sposb uy dyplomatycznego jzyka, kiedy


wcieko rozmwcy wydaje si nie do opano
wa nia? Nie milcz, nie usprawiedliwiaj si, lecz
powta rzaj to, co on ci zarzuca - tyle e w rzeczowy
i neutralny sposb. Jak by to mogo wyg lda, po
kae przykad panw Pietrzyka i Monteckiego, ktry
tym razem nie koczy si wywaleniem pracownika
za drzwi. Zwr uwag, jak Montecki stale zmienia
poziomy dyskusji.

moe przedstawi konkretn propozycj) No to niech pan to


szybko zrobi!" - warczy Pietrzyk. 1
.

Steruj rozmow
poprzez zmian poziomw
Nasz przykad ju to pokaza: poprzez zmian pozio
mw moesz subtelnie sterowa przebiegiem roz
mowy. Jeli zaley ci na wyjanieniu przyczyny wcie
koci, przejd do poziomu informacji. Jeli chcesz
zej z linii strzau, zmie na poziom ja". Jeli trzeba
co wyjani, np. co konkretnie zarzuca ci rozmwca,
skieruj go na poziom ty''. Dziki wejciu na poziom
my'; podkrelasz wsplno sytuacji i przygotowujesz
rozwizanie.

Jak przemyci usprawiedliwienie


Przykady

Pan Pietrzyk wrzeszczy:Montecki! Znowu pomyli pan dane!

Pan jest zerem i tyle!!". -Ma pan na myli, e w czasie prezen


tacji pomyliem dwie liczby" (poziom informacyj ny, Montecki
usiuje sprecyzowa bd: chodzi o dwie liczby).
Tak, i to kolejny raz!" - denerwuje si Pietrzyk. - Za pierwszym
razem pomylaem: no do brze, moe si zdarzy kademu. Ale
teraz . . . . Jak mona by a tak gu pim ! Czy pan mnie chce wy
koczy?" - Sdzi pan, e pomyliem te l iczby specjal nie, eby
panu zaszkodzi?" (poziom ty'; zarzut zostaje zwerbalizowany;
dziki temu wida, jaki jest absurdal ny) .
A jak i naczej mogo si to sta? Jest pan tak nieudolny, e
drugi raz popenia pan ten sam bd?" - Sdzi pan, e nie
moemy tego ju wyprostowa?" (poziom my" - Montecki
przygotowuje rozwizanie).
Niby jak? Prezentacja jest ju przecie w firmowym intrane
cie!" -No to dzi jeszcze podmieni j na now wersj . Jestem
pewien, e przy tej iloci da nych nikt jeszcze tego nie zauwa
y. . ." (rozmowa wrcia na rzeczowy poziom, tak e Montecki

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

Jeli twj rozmwca jest wcieky, prbujc si uspra


wiedliwia, pogorszysz tylko sytuacj. Przeciwnik
z pewnoci rozniesie twoje a rgumenty. Duo skutecz
niej moesz si usprawiedliwi, stosujc tumaczenie
na poziomie ty''. Na przykad: sdzi pan, e pana
oszukaem''. Niewane, czy rozmwca teraz potwierdzi,
czy zaprzeczy - zakiekuje w nim ch dowiedzenia
si, dlaczego niby miaby go nie oszuka.

Jeli jzyk dyplomatyczny nie spowoduje rozado


wania wciekoci rozmwcy, najwyraniej po prostu
chce on by wcieky. Pozwl mu na to - to jego zo,
nie twoja. Sprbuj utrzyma dystans, zostaw go z jego
wciekoci samego, eby ci ona nie dotkna. Po
wstrzymaj si jednak przed dawaniem m u na poeg
nanie jakichkolwiek rad.

SZERMIERKA StOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


............... ........................................ ....................... ..............

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. 7 Ochrona godnoci osobistej


Jeli twj rozmwca jest wcieky, warto reagowa stop
niowo. Najpierw pozwl mu si wyadowa w piwnicy''.
Gdy straci nadmiar energii, bdziesz mg lepiej si z nim
porozumie. By moe dowiesz si te, dlaczego jest taki
wcieky. Pniej pozwl mu jeszcze troch si pozoci,
nawet jeli to bdzie mao przyjemne. Po czym takim
czsto mona ju rozsdnie ze sob rozmawia.
Istnieje jednak pewna naturalna granica, poza ktr
nie pomoe ani m ilczenie, ani dyplomatyczny jzyk.
Kiedy zagroona jest twoja godno osobista, musisz
dziaa: przej inicjatyw i zapobiec dalszym atakom
osobistym.
A co w sytuacji, kiedy osob, ktra stracia panowanie
nad sob, jest twj przeoony? Czy wtedy te mo
esz si broni? Moe troszk ci to przestraszy, ale
- dokadnie tak. Musisz si broni, i naczej bdziesz
poszkodowany. Chodzi o twoj godno osobist. Nie
pozwalaj nikomu jej narusza i niszczy.

Czy nie chodzi przypadkiem o czysty pokaz siy, ktry


ma ci przetestowa? Jeli tak, granica zblia si
bardzo szybko.
I Na ile wraliwy lub odporny jeste ty sam? To take
odgrywa rol. Sam najlepiej wiesz, co zupenie ci
nie dotyka, a co atwo rani.

Na podstawie tych pyta moesz rozstrzygn, na jak


dalece posunit wcieko moesz pozwoli roz
mwcy. Nie chodzi tu o to, eby skomplikowa t de
cyzj. Wrcz przeciwnie, w jakim momencie odzywa
si w nas wewntrzny gos: do''. Tego gosu wanie
powiniene sucha.

Jak znowu odzyska respekt


Skoncentruj si, zbierz ca pewno siebie. Mw
mocnym, pewnym gosem - ale nie za gono. Bd
spokojny i skupiony. Jasno postaw spraw:Wanie
mnie pan obrazi''. Albo jeszcze wyraniej: Wanie
nazwa mnie pan kretynem. To obraliwe''.

Uatwia sytuacj, czy wrcz przeciwnie?


Kiedy powiedzie do"?
Nie ma jasnej zasady, kiedy powiniene zacz si bro
ni. Znaczenie ma tu bowiem wiele czynnikw:
I Na ile uzasadniony i zrozumiay jest atak wciekoci?
Jeli rzeczywicie strzelie potnego byka, powi
niene by nieco bardziej tolerancyjny i pozwoli
rozmwcy si wyadowa.
I Na ile silna bd saba jest twoja pozycja? Nie wolno
ci przy tym zapomina, e osabiasz j, jeli pozwa
lasz rozmwcy na zbyt wiele.
I Czy rozmwca jest niestabilnym emocjonalnie kb
kiem nerww? Jeli tak, to wiesz przecie, e wielu
rzeczy nie moesz bra dosownie.

Po wysaniu pierwszego sygnau istniej tylko trzy


moliwoci dalszego postpowania:
I Meoda agodna - dajesz jeszcze raz szans porozu
mienia. Wyjaniasz, e moesz zrozumie, dlaczego
rozmwca jest wcieky, ale nie jest to aden powd,
eby mia ci obraa.
I Metoda m niej agodna - postaw warunek - Czekam
na przeprosiny". Jeli kto ci obrazi, moesz ich ocze
kiwa. Jeli przeprosiny nie nastpi, przechodzisz do
ostrzejszych metod.
I Metoda ostra - przerywasz rozmow -W tych oko
licznociach nie zamierzam dalej z panem rozma
wia". I opuszczasz pomieszczenie.

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

SZERMIERKA S.OWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


m u to przyjemno - wtedy nadchodzi moment prze


jcia inicjatywy.

Oczywicie dotyczy to take agodnej metody: jeli


rozmwca nie powrci do w miar rzeczowej rozmo
wy, lecz dalej bdzie ci obraa, po prostu przejd
bezporednio do ostrej metody.

Wzmocnij samowiadomo
Wyranie domagaj si przeprosin i nie daj si zastra
szy gronymi gestami przeciwnika - to poprawi
twoj pozycj nie tylko w tej konkretnej sytuacji, ale
i wzmocni twoj pewno siebie take na wypadek
przyszych awantur. Obawa, e moe ci to zaszkodzi,
zwykle jest nieuzasadniona. Dowiadczenie pokazuje,
e czciej kopani s ci, ktrzy sobie na to pozwalaj.

Take w przypadku ostrej metody moesz zostawi


sobie jeszcze furtk. Zanim opucisz pomieszczenie,
dodaj:Jak dojdzie pan do siebie, w kadej chwili moe
pan do mnie zadzwoni': Jeli rozmwca zacznie wy
krzykiwa teraz jakie obelgi, zignoruj je. Wyjd - bez
wahania.

7 . 8 Czy wolno wvkorzystywa


atak wciekoci?

Kiedy powiniene da przeprosin?


Ostrzegalimy ju, eby przeprosin nie domaga si za
wczenie. Jeli rozmwca szaleje jeszcze ze zoci, nie
wiele takim daniem wskrasz - poza podsyceniem
jego wciekoci. Z drugiej strony, takie danie mona
te wyrazi za pno. Jeli przez jaki czas pozwalae
obraa si w brutalny sposb, to nie bdzie bardzo
logiczne, jeli nagle ni std ni zowd zadasz prze
prosin.
Mimo to radzimy: lepiej da przeprosin za pno ni
wcale, bo wtedy pokazujesz, e cakowicie si podda
e. A jeli rozmwca zdecyduje si jednak i przeprosi,
bdzie to ogromny krok do powrotu do normalnych
stosunkw.
Istnieje jednak ten waciwy moment, kiedy trzeba
da przeprosin - mianowicie wtedy, kiedy rozmw
ca straci prawo do przypisywania m u niepoczytalno
ci''. Uda, e si nie syszy kilku obelg, eby zdoa si
wyadowa - to asertywna reakcja. Kiedy on to jednak
kontynuuje, ponia ci i obraa, i widzisz, e sprawia

W wikszoci przypadkw, kiedy kto wyadowuje na


nas swoj wcieko, widzimy si w roli ofiary. Z dru
giej strony istniej osoby, ktre wiadomie wywouj
u rozmwcy atak szau, eby czerpa z niego korzyci.
Odnosi si to szczeglnie do sytuacji, kiedy awantura
odbywa si przy osobach trzecich, a rozmwca jest
twoim wrogiem.

2fj'Przykad
'.I

Trwa dyskusja na temat przyszoci wytwarzan ia odpowiedniej iloci energii. Przedstawiciel zakadu energetycznego
powouje si na ekspertyz, eby uzasadni swoje stanowisko.
Przerywa mu przedstawiciel organizacj i ekologicznej :lle za
pacilicie za t ekspertyz?''. Przedstawiciel energetyki napada
na niego: Jak pan moe w og le przypuszcza co takiego!
To nieprawdop odobna bezczelno ! Jeszcze nigdy mi si co
podobnego nie zdarzyo! Przez trzydzieci lat! To skandal! Nie
pozwol sobie na ta k ie insynuacje! Zawsze stosuj ecie takie

SZERMIERKA SOWNA

100 rad mistrzw citej riposty

metody, co? Obrzuca innych botem !''. Publiczno jest nieco


skonfundowana.1

Kto si wcieka - przegrywa


Trzeba wyranie powiedzie: czowiek w ataku wcie
koci stoi na fatal nej pozycji. Jeli kto traci nad sob
kontrol, spokojna i rzeczowa rozmowa z nim nie jest
moliwa. Nawet jeli mgby mie racj, nie ma co
liczy na jakkolwiek sympati. Za wciekoci kryje
si wprawdzie ogromna sia, ale take ogromna sa
bo. Oczywicie nic dziwnego, e przeciwnik stara si
t sabo wykorzysta i prowokuje: maa szpileczka
tu, zoliwe swko tam - choleryk wybuchnie bardzo
szybko.
Pamitaj te, e i ten, kto prowokuje, nie wzbudza
wielkiej sympatii ani przekonania. Jeli przesadzi,
wcieko prowokowanego staje si wrcz zrozu
miaa, nawet jeli tego nie pochwalamy. Stanowczo
odradzamy prowokowanie kogo do wpadania we
wcieko, koniec kocw przegrywaj bowiem obie
strony.

Zajrze pod mask


Istnieje jednak wyjtkowa sytuacja, w ktrej mona
wyprbowa opanowanie przeciwnika. Jeli chole
ryczny despota przywdziewa mask dobrodusznego
i przyjacielskiego, i przez to zdobywa sympati, mona
nieco nadwyry ten wizerunek. Otoczenie z ca
pewnoci nie poczyta ci za ze, jeli z powodu jakiej
bahostki maska opadnie i przeciwnik pokae swoj
prawdziw twarz.

7 Jak asertywnie przetrwa atak wciekoci?

Oczywicie cholerycy wiedz o tym, e trac w oczach


innych, jeli wpadaj we wcieko, dlatego opano
wuj si w obecnoci osb trzecich. Najgorsze ataki
wciekoci odbywaj si zwykle przy zamknitych
drzwiach. Moe wic warto sprbowaucieczki"
w miejsce publ iczne, kiedy spodziewasz si awantury
od szefa.M iejsce publiczne" moe oznacza po prostu
obecno innych pracownikw, ktrych sytuacja nie
dotyczy.

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

8. 1 Jadowite szyderstwo

w Marcin przedstawia krtk prezentacj. Ma przy tym problemy


1

Przykad

techniczne.Co si dzieje? Pojcia nie mam . . ." - mamrocze


i klika na kolejne polecenia na swoim komputerze.Ach, pan
nie ma pojcia . . . No tak" - mwi powoli jego szef. -Wspania
le. Nieche pan kontyn uuje." I
Marcinowi udaje si wreszcie wywietli nastpn
stron.Tu widzimy wzrost obrotu w ostatnich trzech
kwartaach . . ." - zaczyna.Ja tu nic nie widz!" - prze
rywa jego szef. - Gdzie pan ma dane z wrzenia?"
Marcin utyka, chrzka, wreszcie czerwony jak burak
koczy prezentacj.
Wspaniale" - mwi szef. To bya naprawd intelek
tualna uczta. Panie Marcinie, dzikuj panu za dogb
n analiz tej skomplikowanej materii . . ."
-

Prawie kady przey ju kiedy co takiego. Robisz


jak rzecz, ktra nie wypada tak dobrze, jak powinna,
i co si dzieje? Osoba, ktra ma j oceni, nie gani ci,
nie zoci ani nie mwi niczego w rodzaju:To byo do
kitu. Nastpnym razem niech si pan lepiej przygotu
je" - wrcz przeciwnie, chwali ci w penych uznania
sowach. Waciwie dlaczego?

Wywyszy, eby poniy


Jeli kto mwi w ten sposb, nie chodzi m u o rzeczo
we wyjanienie sprawy. Nie odreagowuje te w ten
sposb zoci, w jak wprawia go twoja nieudolno.
Ma tylko jeden cel: ponienie drugiej osoby. Dosko
naym rodkiem do tego jest szyderstwo. Jeli kto
zostaje wyszydzony, nie jest ju postrzegany jako pe-

noprawny czonek grupy, nie traktuje si go powanie,


jest tylko obiektem artw i drwin. Jak to si dzieje?
Poprzez powstanie komicznego kontrastu.

Komiczny kontrast
To, co kto robi czy jak wyglda, nigdy nie jest komicz

ne samo w sobie, lecz zawsze zaley od naszych ocze


kiwa (por. nastpny rozdzia). eby co nas rozmie
szyo, potrzebna jest jaka sprzeczno, jaki kontrast.

}w Starszy pan nie jest mieszny. Ale starszy pan ubrany jak nasto
.@ Przykad

latek i zachowujcy si jak nastolatek z reguy szybko staje si


mieszny. I na odwrt nastolatek, ktry bdzie poprzez wyga
szanie starowieckich mdroci stara si za wszelk cen by
tak szacowny, jak wasny dziadek, te wywala komiczny efekt.
Marcin sam w sobie te nie jest mieszny - ju raczej budzi
wsplczuci e. Kiedy jednak szef dzikuje mu za uczt intelektu
a l n ''. wywouje to komiczny kontrast. 1
Dopiero zatem kontrast midzy tym, czego oczeku
jemy, i tym, co widzimy, sprawia e uwaamy co za
mieszne i miejemy si z tego.

Bezlitosny miech
miech peni wiele bardzo wanych funkcji. Przede
wszystkim zblia ludzi. Ludzie, ktrzy razem z czego
si miej, tworz wsplnot. Jednoczenie jednak
miech tumi wspczucie. Filozof Henri Bergson mwi
w tym kontekcie oznieczuleniu serca''. Rzeczywicie,
kiedy kto natrzsa si i szydzi z jakiej osoby, niemal
zawsze mona zaobserwowa dwa zjawiska:
istnieje publiczno, ktr ma to bawi. W przykadzie byli to koledzy Marcina. Ich rozbawienie jedno
czy ich przeciw niemu.

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Dopki publiczno dobrze si bawi, nie czuje


wspczucia wobec ofiary. Nikt nie stanie po stronie
Marcina, nikt mu nie pomoe. Dokadnie taki jest cel
szyderstwa: ofiara ma zosta dotknita osobicie.

Przecitno take mona omieszy

:'?

Przykad

Marcin skada swoje zwyke sprawozdanie. Koledzy przysy


piaj.Tutaj widzimy wzrost obrotu w ostatnich trzech kwar
taach . . ." - mwi Marcin monotonn i e,Co te pan nie powie"
- wyrywa si szefowi. -To powalajce dane, co nam pan tutaj
pokazuje''. Koledzy umiechaj si pod nosem.Ma pan wicej
takich rewelacj i ? " 1
W codziennym yciu szyderstwo moesz dostrzec naj
czciej, kiedy co zupenie normalnego, przecitne
go, nie rzucajcego si w oczy zostaje nagle nadmu
chane" do rangi wielkiego wydarzenia. Waciwie nie
ma nic mniej zabawnego od normalnego przypadku.
Kiedy jednak kto okreli go mianem sensacji'; kiedy
przecitny pracowni k zostanie przedstawiony jako
wspaniay przykad'; to jednak stanie si on mieszny.

Bro si przed szyderstwem. Nie ma ono nic wsplne


go z humorem, a tylko jeden cel: zaszkodzi ci.

Pi faz obrony
Szyderstwo stanowi szczeglnie podstpne zagro
enie dla poczucia wasnej wartoci. Jeli kto chce
naprawd ci zaatwi, czsto signie po ten rodek.
Mae uszczypliwoci s przy tym tak rozpowszech-

nione, e wiele osb ma tendencj do niedoceniania


szyderstwa i efektw, jakie wywouje. Jeli dla kogo
jest ono najwaniejsz broni, nie zrezygnuje z niego
tak atwo tylko dlatego, e uznawane jest za nie fair.
Szyderstwo jednak jest nie fair. Nawet uszczypliwe
komentarze, ktre same w sobie s niewinne lub
artobliwe, mog podkopa nasze ego - jeli syszymy
je cigle. Podstpn cech szyderstwa jest to, e nie
mona si przed nim bezporednio broni.

@
Jel i kto ci obraa, moesz od razu zwrci m u n a to uwag:
Przykad

Suchaj, wanie nazwae mnie kretynem. Czuj si obrao


ny. Chc, eby to odwoa i m n ie przeprosi''. W przypadku
uszczypliwej uwagi, jeli zadasz jej odwoania, przeciwni k
umiechnie si tylko jeszcze szerzej. 1

Elastyczna reakcja
Jak wic odpowiada na uszczypliwoci i szyderstwa?
Na pewno nie zawsze tak samo - ich rodzajw jest po
prostu za duo. Dlatego najbardziej polecamy reakcj
stopniow:
I Faza 1 : wczy si do gry. Przyczasz si do iro
nicznego sposobu wyraania myli (na temat ironii
wicej za chwil).
I Faza 2: mia si i dowcipnie komentowa. Interpre
tujesz szydercz uwag jako art.
I Faza 3: ignorowa. Pozwalasz szyderstwu po prostu
przebrzmie bez ladu.
I Faza 4: bra dosownie. Zachowujesz si, jakby zro
zumia szyderstwo jako komplement.
I Faza 5 : protestowa. Domagasz si, eby rozmwca
przesta rzuca szydercze uwagi.

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


...........
. . . . . . . . . . . .. . . . . . . ....................

. . . . . .

........... ...
............ . ... ..................... ...

. . . . . . . . . . . . . . . .

_OJ'
-r Pan Ko.ecki jest gocir:1 w pwnym hotelu_ Przychodzi do
Przykad

Sposb reagowan ia na szyderstwo zaley w duej


m ierze od tego, na ile jest ono mocne. Uszczypliwo
w maej dawce moga zosta wygoszona bez zych za
miarw. Wtedy moesz wczy si do gry i odpowie
dzie jak inn zoliwostk. Jeli kto jednak wia
domie prbuje ci omieszy, eby samemu znale
si w lepszym pooeniu , powiniene zaprotestowa

recepq1:Przytrafia m1 si tragiczna katastrofa: daa mi pani


niewaciwy klucz!" - O nie!" - wykrzykuje recepcjonistka.
- Czy wybaczy mi pan kiedykolwiek? '. Pan Kotecki potrzsa
gow: Bd to pani wypomina do koca moich dni!''. 1
'

Jest zupenie oczywiste, e pan Kotecki nie jest zy na


recepcjonistk. Dziki szczypcie humoru nadaje caej
sytuacji zabawny i przyjacielski ton. Recepcjonistka
wcza si do gry i rwnie wpada w artobliwy ton,
przez co daje panu Koteckiemu do zrozumienia: na
dajemy na tych samych falach i z przymrueniem oka
traktujemy cae n ieporozumienie.

przeciw szyderczym uwagom.

Co trzeba wiedzie o ironii


Szyderstwo zakorzenione jest w ironii, ktra sama
w sobie nie jest niczym zym. Wrcz przeciwnie, ironia
moe by bardzo przyjemnym atrybutem, ktry
urozmaica wzajemne relacje m idzy ludmi. Czowiek
obdarzony zmysem ironii nie traktuje samego siebie
miertelnie powanie, a w kontaktach z innymi jest
rozluniony.

Gwna zasada: myle jedno,


mwi drugie

W przypadku ironii mwimy co, majc na myli co


zupenie innego - nierzadko dokadne przeciwiestwo
tego, co wanie si powiedziao. Dlaczego? Z trzech
powodw:
ironia tworzy ciche porozumienie midzy osob,
ktra ironicznie si wyraa, i t, ktra i roni rozumie.
Ironia czy.
ironia umoliwia zdystansowanie si od nieprzyjem
nej sytuacji.
ironia sprawia, e sytuacja zyskuje zabawny podtekst,
tracc na powadze.

Pomoc w zrozumieniu:
sygnalizowanie ironii

Przykad

Jerzy, rzecznik prasowy pewnej firmy, ma zwyczaj przedsta


wiania produ ktw w lekko ironiczny sposb. Na przykad
a rtyku, ktry od roku jest w asortymencie, okrela mianem
klasyka''. O szefie przedsibiorstwa nie mwi inaczej ninasz
pan i wadca"_ Kiedy szef si o tym dowiedzia, nie by zachwy
cony, ale dziennika rzom si to ba rdzo podobao. 1
Kiedy wypowiadasz si ironicznie, musisz to w jaki
sposb rozmwcy zasygnalizowa, w przeciwnym
razie wemie twoj wypowied dosownie i zrozumie
zupenie niewaciwie. Taka sygnalizacja jednak nie
moe by bezporednia, bo caa ironia wemie w eb.
Pewna niejasno, niedopowiedzenie to bowiem nie
odzowny skadnik ironii, ktry dopiero nadaje jej sens.
Jeli powiesz wyran ie:Uwaga, teraz bd ironiczny!';
to oczywicie ju nie bdziesz. Z d rugiej strony, jako

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

musisz to da do zrozumienia. Oczekujesz, e druga


osoba zrozumie, e wyraasz si artobliwie. Do tego
su tzw.sygnay ironii''.
Bardzo popularnym sygnaem ironii jest przesada. Jeli
kto mwi o tragicznej katastrofie" w przypadku po
mylenia kluczy, nie moe mwi powanie. artobliwy
ton mog te sygnalizowa anachroniczne lub prze

sadnie wyszukane sformuowania: jeli ktounienie"

......... .

....

. . . . . .

....

.. . .
.

. . . . . . . . . . . .. .

porzeczkowego - wycelowa znakomicie, prosto w moje


spodnie''. Zebrani miej si. Piotr pogodnie kontynuuje:Ta
kie plamy trzeba usuwa od razu, inaczej s nie do ruszenia,
wic musiaem s i przebra. No i nie uwierzycie, ale jedyne,
co wpado mi na szybko w rce, to ten liczny, sportowy

model''. Znw m iec h Kto z sa l i woa:Ale s wspan iae,


naprawd! ". 1
.

Dziki lekkiej kpinie moesz nabra dystansu do ko

Niemal zawsze sygnalizujemy ironi za pomoc gosu.

potliwej dla ciebie sytuacji i w najtrudniejszym nawet

Mwimy ze szczeglnym naciskiem l u b tonem nie

pooeniu bdziesz mg zachowa pewno siebie.

pasujcym do treci wypowiedzi.


_.
.
..
Rada 73 . :.."

. . . . . . . . . . .. . . .

niezwykle ywy i ruchliwy chopczyk przewrci karton soku

ci wita, jest jasne, e masz do czynienia z ironi.

. .........

Niektrzy ludzie sigaj te po kpin, kiedy musz


zrobi co, na co nie bardzo maj ochot.

To, jak silne musz by sygnay ironii, zaley od tego,


na ile znasz rozmwc. Sztuka polega na trafieniu
dokadn ie w taki ton, eby rozmwca zrozumi a ironi.
Zbyt wyrane sygnaliz owanie wywiera wraeni e nie
poradno ci i wymusz enia.

Przykad
No to zapraszam pastwa do naszej wityni smaku . . .

"

- oznajmia szef wydziau swoim gociom przy wejciu do


stowki. Przekazywana w ten s po sb wiadomo brzmi: ja te

zjadbym chtnie gdzie in dziej . . . 1


Tak ironi mona oczywicie zignorowa, wwczas zadaniem rozmwcy bdzie wyrazi si janiej.

Ironia stwarza dystans

W wielu przypadkach jednak po prostu mio jest


podchwyci jego gr, dziki czemu zasygnalizujesz, e

Przykad

j rozumiesz i poprawiasz relacj z rozmwc, ktry

Piotr prowadzi szkolenie w pewnej firmie. Kiedy rano wkra

czuje si rozumiany.

cza do sali konferencyjnej, kilka osb chichocze, bowiem ma


na sobie turkusowe, baloniaste spodnie od dresu z byszcz
cego nylonu, ktre dziwnie kontrastuj z przepisow koszul
i krawatem. Piotr zaczyna pogodnie:Dzie dobry szanow
nym pastwu, mam na imi Piotr, jestem dyplomowanym

ekonomist i poprowadz dzisiejsze szkolenie". Kilka osb


wymienia znaczce spojrzenia. Piotr kontynuuje:Widz, e
nieco irytuje was mj niecodzienny strj. Prosz m i wierzy,
e mnie rwnie on irytuje. Dzi rano na niada n i u w hotelu

co naprawd sdzi rozmwca?


Wreszcie pozostaje pytanie: kiedy kto jest ironiczny
i n i e mwi, co ma na myli - to co naprawd myli? Na
takie pytanie wcale nie jest atwo odpowiedzie, bo to,
co rozmwca myli, zostaje wanie niedopowiedzia
ne. Obie strony daj sobie porednio do zrozumienia,
o co chodzi. To oczywicie tworzy pole do nieporo-

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

zumie, d latego co jaki czas trzeba darowa sobie

eby troch nas zrani, jak u kuciem szpilki. Moe te

artobliwe aluzje i jasno mwi, co si ma na myli.

bardzo skutecznie zepsu humor. Z drugiej strony sar


kazm bywa te zabawny i odwieajcy - jeli odbior

Co rni ironi od szyderstwa?

ca waciwie go rozumie. Jedno natomiast jest pewne:

Szczeglnie w sytuacji, kiedy nie znasz dobrze swoje

jeli sarkastyczne uwagi padaj jedna po drugiej, kryje

go rozmwcy, moe si zdarzy, e odbierzesz iro

si za nimi co wicej.

niczn uwag jako szydercz albo na odwrt. W obu


przypadkach bowiem nie mwi si tego, co si ma
na myli. Szyderstwo i ironi mona jednak atwo
odrni choby na podstawie samej m i m i ki: kpicej

,@
c>}w Kongres w Krakowie. Trzech kolegw z pracy wybiera si
Przykad

wieczorem na przegld krakowskich pu bw. Przewod nikiem


towarzystwa jest Karol, ktry par lat mieszka w Krakowie,
jednak lokale, ktre uzna za najfaj niejsze, okazuj s i mao
zachcajce. Kiedy grupka opuszcza trzeci z kolei pub, Piotr
mwi: " No, ciekaw jestem, do jakich jeszcze fantastycznych
miejsc nas poprowadzisz, Karolku . . .". Karol denerwuje si:
" Piotrek, jak si tak super tu orientujesz, to moe sam co
zaproponuj?!''. 1

uwadze towarzyszy lekki umiech, natomiast szyder


stwo wywouje raczej umiech szeroki i triumfujcy.
Decydujcym kryterium jednak jest inne: w przypadku
szyderstwa na pierwszym planie stoi ch ponienia
kogo, czsto po to, aby umocni wasn pozycj.
W przypadku ironii nie zawsze tak jest.

miej si z tego
Rozmwca moe te posugiwa si ironi, aby ukry

Karol nie zareagowa asertywnie, tylko nerwowo - to

swoje zamiary. Jeli nie bardzo moesz domyli si,

nie zrobio na kolegach dobrego wraenia. Jak jednak

o co mu chodzi, koniecznie si dopytuj:Co masz kon

mgby zareagowa? Uda, e nie syszy? Raczej nie.

kretnie na myli?''. Jeli dalej bdzie ucieka w ironi,

Najbardziej asertywn reakcj na sarkazm jest po

nie odpuszczaj: 11Bardzo mi przykro, ale cigle niezu

prostu miech i odpowiednio swobodny komentarz.

penie rozumiem, co chciae powiedzie . . .''. Moesz

Oczywicie da si to zrobi tylko wwczas, gdy uwaga

wyrazi to take bardziej ironicznie: No popatrz,

nie bya obraliwa. Jeli do tego bya w jaki sposb

jestem tak mao pojtny, e musisz wytumaczy mi

usprawiedliwiona, przyznanie racji ze miechem

to trzeci raz . . .". Nie martw si: rozmwca ci zrozumie

powinno przyj ci szczeglnie atwo. Jednak nawet,

i bdzie uwaa raczej za inteligentnego ni mao

jeli Karol odebra uwag Piotra jako niesprawiedli

pojtnego.

w, najbardziej asertywn reakcj powinna by cita

Sarkastyczne uwagi
Sarkastyczna uwaga nie jest jeszcze prawdziwym szy
derstwem, ale ju nie kpin. Zostaje wypowiedziana,

i dowcipna odpowied.
Przykad

Piotr: " No, ciekaw jestem, do jakich jeszcze fantastycznych


miejsc nas poprowadzi sz, Karolku . . .''. Karol z umiechem:

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

Powiniene si cieszy, e mamy z gowy ju trzy knajpy, do


kt rych z pewnoci nie chcemy pj . . '. 1

nie traktujesz sprawy z humorem (jak na poziomie 2),

a l e a n i nie rzucasz m u si do garda (prowokacja), ani

.'

nie zaczynasz si jka, ani n i e dajesz si wyprowa

Jak rozmieszy rozmwc, dowiesz si w nastpnym

dzi z rwnowagi. Jeli na przykad prowadzisz jak

rozdziale. Na sarkastyczn uwag nie zawsze jednak

prezentacj i nie czujesz si bardzo pewnie, czsto

trzeba odpowiada dowcipnie. Wystarczy pokaza, e

najsensowniejsze jest ignorowanie tego typu uwag.

podchodzisz do sprawy z humorem - na przykad od

Skoncentruj si na swoim wykadzie, to jest waniejsze

powiadajc ze miechem Tak, to naprawd straszne! ".


"

ni szukanie citych odpowiedzi, ktre prawdopodob


nie tak od razu nie przyjd ci do gowy. Nie warto te
powica takim komentarzom wicej uwagi, ni na to
zasuguj.

Demonstracyjnie dobry humor to najlepsza obrona

Odpowiedz jzykiem dyplomatycznym

przed maymi zoliwostkami. Przeciwnik zostaje zmu


szony, eby si do niego dostosowa, inaczej wychodzi

Nawet jeli udasz, e nie syszae szyderstwa, nie

na ponurego malkontenta. W razie czego moesz m u

zawsze moesz zignorowa ca wypowied rozmw

to zreszt od razu wypomnie: Daj spokj, przesta

cy. Musisz ustosunkowa si do jej treci albo w ogle

narzeka! Zaraz znajdziemy co fajnego''.

jako zareagowa. Tu znowu moe pomc jzyk dyplo


matyczny: przetumacz szydercz uwag na rzeczow

Ignorowanie szyderstwa
Jeli szydercze podteksty staj si ju zbyt wyrane,
czsto najlepiej uda, e si ich nie syszy. Warto tak
postpi przede wszystkim w sytuacjach, kiedy kto
chce ci sprowokowa lub wytrci z rwnowagi, albo

wyadowuje na tobie swj zy humor.


Przykad

Podczas zebrania Marcin chce przedstawi swoj propozycj.


Jego szef ze zoliwym umieszkiem:O, panie Marcinie, znw
bdziemy mieli zaszczyt pozna jakie paskie wiekopomne
dzieo?''. Marcin nie zwraca uwagi na t wypowied, lecz
z cakowitym spokojem zaczyna prezentacj. 1

i neutraln wypowied.
Przykad

Po skoczonej prezentacji Marcina jego szef zauwaa:Znowu


niezwykle wyrafinowany projekt, panie Marcinie . . .''. -Chce
pan powiedzie, e mj pomys pana nie przekona? W takim
"
razie moe porozmawiajmy, dlaczego . . 1
.

Potraktuj wypowied dosownie


Ignorowanie szyderstwa to taktyka defensywna.
Wprawdzie pokazujc, e jego sowa ci nie dotkny,
n i e dajesz przeciwnikowi satysfakcji, ale tak naprawd
w ogle nie zareagowae. Pozostawanie w defensy
wie nie zawsze musi by ze - pomyl o rozmowach
z klientami czy sprzeczkami z twoim szefem. Istnieje

Jeli asertywnie zignorujesz szyderstwo, przeciwnik

jednak moliwo"postawienia si" rozmwcy nieco

chybi celu: jego sarkazm ci nie dotknie. Wprawdzie

pewniej, nie atakujc go od razu. Moesz mianowicie

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

................. ............

....

. . . . . . . . . . . . . ..

zepsu m u zabaw odbierajc jego sowa tak, jak wa

musisz sprbowa przeamaniewaciwy" sposb

nie n i e chcia, eby one zabrzmiay - czyli dosownie

wyraania si przeciwnika. Powiniene zmusi go,

(jak w przykadzie powyej).

eby porzuci ten styl wypowiedzi i wyraa si jasno.


Czy nie trzeba jednak obawia si, e dopiero potem

Czasami w odpowiedzi dostaniesz tylko krzywy umie

w rozmwcy pkn wszelkie tamy i wyleje na nas

szek, czasami przeciwnik jasno powie, o co mu chodzi.

cae morze zarzutw? By moe. By moe jednak za

W kadym razie popsujesz mu zabaw.

szyderstwem kryje si o wiele mn iej treci, ni mu


przypisujesz, a w kadym razie na pewno le piej pora
dzisz sobie z negatywn ocen wyraon wprost, ni

Przykady

Panie Marcin ie, pan chcia co powiedzie?" - mwi szef.


-Czy znowu bdziemy mieli zaszczyt usysze jedn z pana
czy nie, to si
genialnych propozycji?"- Czy ona jest gen ia l na,
.
dopiero okae; z pewnoci jest nie najgorsza'' - Ciesz si, e
tak to pan widzi . . ." - mruczy szef. Marcin umiec ha si:No , to

wszystko jest w jak najlepszym porzdku . . .''.


Marcin przedstawia prezenta cj :Tutaj widzici e wzrost obro
tw w ostatni ch trzech kwartaach . . .". Szef:C za oryg i n a l ny
diagram , panie Marcini e. Czego tak wspani aego jeszcze
nie widziae m!". Marci n:No, 'wspan iay' to moe przesada,
ale rzeczyw icie jest bardzo przejrzysty .''. Szef: H m . Panie
Marcini e, w razie, gdyby pan jeszcze n ie zauway: to byo
ironiczn ie powied ziane". Marcin :Napra wd? Zupen ie mi to
umkno . " 1
.

z szyderczym komentarzem. Mona to atwo wyja


ni:
I Szyderstwo nie skupia si na rzeczy, ktr zrobie

le, lecz wycelowane jest w ciebie osobicie. Ma na


celu omieszenie ci. O tym nie mona dyskutowa
i niczego si z tego nie mona nauczy.
I Krytyka, nawet bezwzgldna, dotyczy przede wszyst

kim przedmiotu dyskusji. Jeli staje si osobista,


moesz do niej nawiza i dyskutowa na ten temat.
Szyderstwo nie moe sta si osobiste, poniewa od
pocztku takie jest.

Szyderstwo niewiele kosztuje


Powiniene skoni rozmwc do wyraan i a si jasno

jeszcze z jednego powodu: szyderstwo moe by bar


dzo przykre, podobnie jak atak wciekoci. Jednak, jak
powiedzielimy w poprzednim rozdziale, atak wcie

Szyderczych szpileczek" moesz aserty wnie u n ika

udajc, e bierzesz je dosownie. Jeli jednak przeciw

to
nik drwi z ciebie na caego i wyraa si pogard liwie,
musisz zareagowa bardziej zdecydowanie .

koci wymaga wiele energii i po pierwszym wybuchu


szybko si wypala, tak e czsto do szybko mona
wrci do rzeczowej rozmowy, szyderstwo natomiast
dziaa zupenie inaczej: przeciwn i k moe od rana
do wieczora siedzie wygodnie i bez wysiku rzuca
szydercze komentarze. Maym nakadem si moe

Przeam szyderstwo
Technika brania szyderstwa dosownie pokazuje ju
pewien kierunek, jak waciwie na nie reagowa:

terroryzowa cay wydzia. Od takiej osoby nie moesz


oczekiwa konstruktywnej rozmowy.

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Nie daj si pogry


eby nie byo n ieporozumie: nie mwimy tu o iro
nicznych komentarzach czy sarkastycznych uwagach,
ktre moesz odpiera za pomoc wymienionych ju
rodkw. Mwimy o sytuacji, kiedy kto w szyderczy
sposb usiuje ci pogry. Nie pomoe ci tu ani

bd si na odwag i uyj formy ja" - na to przeciwnik


nie bdzie mia wiele do powiedzenia.

I
9} Ch ia b

Przykad

c ym , eby przesta pan ze mn i e szydzi" l u b yczybym


sobie, eby nie wygasza pan takich szyd erczyc h uwag''. 1

wczenie si do gry, a n i dobry humor, ani dowcipna


uwaga. W takim przypadku musisz jasno da do zro

Tego typu wypowiedzawinie" midzy wami i prze

zumienia: nie pozwol traktowa si w ten sposb. Dla

ciwnik bdzie musia najpierw j przetrawi. Choby

szyderstwa nie ma adnego usprawiedliwienia, nawet

popeni nie wiadomo jaki bd, co takiego moesz

jeli twj przeciwnik uwaa inaczej. Masz prawo broni

zawsze powiedzie. Zobaczysz, e wywrze skutek.

si przed szyderczymi uwagami.


0

Przykad

Marcin ma techniczne proble my podczas prezentacji:Co

si dzieje? Pojcia nie mam . . .''. -Ach, pan nie ma pojci a.. !"
Jeli przeciwn i k chce pogry ci za pomoc szyder
czych komentarzy, oszczd sobie ironicznych odpo
wiedzi. Musisz go po prostu w jaki sposb przebi.
Jeli bowiem odpowiesz ironicznie, podejmiesz jego
gr i zaakceptujesz prowadzenie rozmowy na wskaza
nym przez niego poziomie, a tego wanie chciaby
unikn. Nie warto te sarkastycznie podzikowa za
komplement'; kiedy kto z ciebie otwarcie szydzi.

Wypowiedz magiczne sowo


Kiedy kto z nas szydzi, czujemy si bezradni i naj
chtniej zapadlibymy si pod ziemi. O obronie n i e
waymy s i nawet myle - w kocu najczciej bd

- mwi jego szef. -Wspaniale, niech pan kontynu uje . . :

Marcin ignoruje t uwag. Wreszcie udaje mu si wywiet li

nastpn stron.Widzimy tu wzrost obrotw z ostatnich


trzech kwartaw. . ." - mwi,Wspa n iay wykres!" - wtrca szef.
- Zrobi na mnie niesamowite wraenie ju podczas pana
ostatniej prezentacji..!" Ko ledzy miej si, Marcin odwraca si
do szefa:Jeli ma pan co do zarzucenia mojej prezentacji,
pow i n n imy o tym porozmawia. Wolabym jednak, eby nie
wygasza pan publ icznie takich szyderczych komentarzy!".
-N ieche pan n i e bdzie tak m i moz!" - warczy szef,Nie
jestem taki wral iwy na krytyk, tylko na szyderstwa" - odpo
wiada M arci n .1

Upieraj si: adnych szyderstw!

ley po naszej stronie. Jak wic zareagowa?

Pierwsz reakcj przeciwnika czsto jest stwierdzenie

Istnieje jedna moliwo powstrzymania przeciwnika,

w rodzaju: nie zachowuj si w ten sposb! Najpierw

a mianowicie uycie magicznego swka ja. Nie mw

popeniasz bd, a potem chcesz by traktowany ulgo

rozmwcy, e zachowuje si niedopuszczalnie, niekul

wo. Nie powiniene da si wmanewrowa w tak oce

turalnie czy skandalicznie. Nie zachowuj si jak zbity

n. Przyznaj, e popenie bd albo popro i nnych,

pies, bo to go tylko sprowokuje do dalszej akcji. Zdo-

eby wyrazil i swoje zarzuty. Jak ju mwilimy, wane

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

8 . 2 Dowcipne" zwody

jest, eby nie myli dwch rzeczy: krytyce, choby nie


wiadomo jak ostrej, musisz si podda. Na szyderstwa
pod swoim adresem nie moesz nikomu pozwala.
Upieraj si, eby rozmwcy krytykowa li ci nie wyszy
dzajc. N i kt nie moe odmwi ci czego takiego, chy
ba e celowo chce postawi ci w fatalnym pooeniu,
ale z d rugiej strony odmowa przeciwnika nie dziaa
i na jego korzy.

Szukaj sprzymierzecw
Jeli kto zignoruje tak prob, raczej nie moe liczy
na wiele sympatii. Wczeniej osoby przysuchujce si

Przykad

Piotr bierze udzia w dyskusji w wikszym gronie. Jest bardzo


zaangaowany w ca spraw. Do tej pory doskonale sobie
radzi i sprawi, e kontrahentowi Bernardowi zaczo ju bra
kowa argumentw. Nagle Bernard pyta artobliwie:A niech
pan mi powie, panie Piotrze, d laczego pan si waciwie tak
poci?''. Waszyscy si m iej a Piotr nie ma pojcia, ja k na to
zareagowa. 1
,

wymianie zda mogy si jeszcze mia z szyderczych

N iezwykle denerwujce jest da si zagada takim

komentarzy. Teraz poczuj si na pewno mn iej kom

dowcipnym" zwodem. Zadajemy sobie pytanie: co

fortowo. By moe bd czuli wewntrzny sprzeciw

to ma znaczy? By moe w desperacji prbujemy

wobec zachowania atakujcego - to wanie moesz

zaatakowa przeciwnika, co czsto si nie udaje. By

wykorzysta.

moe damy przeprosin, co z kolei ma taki skutek, e

Sprbuj znale jakiego sprzymierzeca. Kogo, kto

rozmowa schodzi na to, czy uwaga bya rzeczywicie

wesprze ci przynajmniej w prbie przywrcenia

obraliwa, czy po prostu tylko dowcipna. Wracasz do

rozmowie rzeczowego tonu. Jeli to moliwe, zwr

waciwej dyskusji, ale ju stracie wtek. Tracisz pew

si do niego bezporednio i popro o wyraenie

no siebie i nie zachowujesz si ju tak, jak wczeniej.

swojego zdania. Uwaaj tylko, eby nie wpdzi kogo

May manewr osign swj cel.

w sytuacj, kiedy zosta nie zagroona jego lojalno


wobec ktrej ze stron. To moe postawi go w nie

Pozosta w temacie

przyjemnym pooeniu, a ty ryzykujesz, e odetnie si

Z tego typu manewrami musisz liczy si zawsze,

od ciebie.

ilekro bierzesz udzia w dyskusji w wikszym gro


nie, przy czym grono to moe s kada si po pro

stu z obecnych kolegw czy przyjaci. Nie musisz


wcale wypowiada si publicznie, eby pa ofiar
Jeli nie moesz poradzi sobie z szyderstwami roz

dowcipnych" komentarzy. Sytuacja jest wprawdzie

mwcy, lepiej odej, ni dalej naraa si na nieprzy

nieprzyjemna, ale obrona wcale nie jest taka trudna.

jemn sytuacj.

Powiniene tylko uwaa, eby nie wpa w adn


z nastpujcych puapek:
I Nie moesz straci panowania nad sob. Nie daj si

zagada ani wytrci z rwnowagi. Jeli jednak atak

SZERMIERKA S.OWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

ci trafi, gboko odetchnij, pozbieraj si i odpowiedz


zupenie spokojnie.

.... .
..

. . . . .

. .. .
..

.. . .................... ...

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

Idea powrotu do waciwego tematu jest suszna.


Musisz tylko skupi na n i m suchaczy, eby nie myleli

I Zrezygnuj z jakichkolwiek prb rewanu, usprawied

wicej o twoim pocie, fryzurze, skarpetkach w paski,

liwiania si, dyskusji o stosownoci bd niestosow

krawacie z Myszk Miki czy czym tam jeszcze. Dziki

noci tej uwagi.

tak asertywnej reakcji wytrcasz przeciwnikowi bro


z rki i teraz on wydaje si mieszny ze swoj uwag

Twj rozmwca nie bez powodu prbuje stworzy po

nie na temat.

boczny wtek. Nie daj si zapa, zosta przy temacie.


Nie zmieniaj te nastawienia, z jakim dyskutowae
wczeniej. Zachowuj si dokadnie takjak do tej pory,

8 . 3 Oddawaj ciosy

a niestosown uwag potraktuj jak pik, ktr musisz


odbi do bramki przeciwnika.

Proste stwierdzenie
Niektrzy po prostu ignoruj tego typu uwagi. Nie

Nie zawsze musisz unika, ignorowa, tumaczy,


mia si czy da przeprosin. Czasa mi najlepiej jest
po prostu te zaatakowa. Podstawowa zasada brzmi:

jest to dobre rozwizanie, bo publiczno przecie

im mocniej i zoliwiej jeste atakowa ny, tym silniej

syszaa; zwrcia ju uwag na kropelki potu na twoim

moesz uderzy w odpowiedzi.

czole i teraz myli : Rzeczywicie, poci si biedaczek . . ::

Powiniene jednak zawsze pamita, e zbyt trafiona

powiniene wic powiedzie co na ten temat, eby

uwaga zrani przeciwnika. Zwaszcza, jeli sympatia

uwaga nie wisiaa w powietrzu.

otoczenia jest po twojej stronie, bdzie czu si omie

To do niezgrabny u n i k'; moesz na przykad po

szony i ciebie uczyni za to odpowiedzialnym. Citymi

wiedzie - ale to brzmi troch sztywno. Z tych sw

ripostami mona narobi sobie wrogw na cae ycie.

przebija zbyt mao asertywnoci, a publiczno cigle

Niedobrze tylko, jeli jest to przypadkiem twj szef.

z umieszkiem gapi si na twoje zroszone czoo. Posu


si zamiast tego sprawdzon ju technik tumacza

Ajednak czasem nie da si inaczej. Musisz zyska

- podrzu publicznoci stosown pomoc w tumacze

respekt. Jeli cigle bdziesz uwaa na wraliwo

niu.

innych, nie wzmocnisz, a wrcz przeciwnie - osabisz


swoj pozycj, a przeciwnicy, omieszajc ci, bd

Przykad

mieli satysfakcj. Bd budowali swoj pozycj twoim

Dyskusja w wikszym gronie. Kontrahent nagle pyta Piotra:

kosztem. Nie moesz na to pozwoli, wic trzeba si

"A niech mi pan powie, panie Piotrze, dlaczego pan si waci

broni. Musisz w ten sposb pokaza przeciwnikowi, e

wie tak poci?''. Wszyscy si miej. Piotr odpowiada sucho:Pan

nie jeste tak saby, jak m u si wydaje. Na przyszo by

si martwi moj fizjologi, ja natomiast wolabym wrci do


naszej dys kusji . Sdz, e par rzeczy trzeba jeszcze omwi,
na p rzykad . . .''. 1

poczuciu wasnej wartoci, jeli zauwaysz, e wcale nie

moe zostawi ci w spokoju. Dobrze zrobi te twojemu


tak trudno przychodzi ci rozprawienie si z atakujcym.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . ......
.....................

Odbij atak
W miar moliwoci skierowane do nas obraliwe
sowa powinny zosta odbite i ukara atakujcego.
Jeli kto nazywa ci idiot, po twojej odpowiedzi sam
powinien wyglda jak idiota. To samo odnosi si do
epitetw w rodzaju nienormalny';zarozumialec" czy

. ........

. .
...

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?


....

.. .
...

. . . . .

. .
..

...........

. . . . . . . . ...

I
1' Marek zauwaa, e jego modszy ko
Przykad

lega z pracy, Jacek, nosi


kolczyk. Z szerokim umiesz kiem oznajm ia:Faceci, ktrzy no
sz kolczyki, to geje!''. -D laczego zatem ty nie nosisz7" - pyta
na to Jacek. 1

gej" (nawet, jeli nie uwaasz tego za nic obraliwego,


twj przeciwnik tak sdzi i dlatego wanie traktuje ci
takim epitetem).
Dziaanie wedug tej zasady moe pomc - maleje
wtedy niebezpieczestwo, e przesadzisz lub bdziesz

broni si niedostatecznie.
Przykad

Janusz jest strasznie zd enerwowany bd em , jaki popeni


Piotr A mp utowa li ci mzg, czy co?!" -A dlaczego pytasz,
potrzebujesz jakiego?" - odpowi ada zimno Piotr. 1

atwiej znajdziesz waciw ripost, jeli w przypadku


ataku zaoysz po cichu, e przeciw nik ma dokadn ie

ten sam problem, ktrym usiuje ci obrazi .Nie po


trafisz zliczy do trzech!" - A co, szukasz partnera do
korepetycji?" albo: Ludzie, ktrzy pij piwo, s prymi
"
tywni!" -Nie wiedziaem nawet, e tyle go pijesz!"

Okrna droga
Wspominalimy o tym ju w trzecim rozdziale: odpo
wied jest cita i byskotliwa, jeli odpowiadasz okr
n drog, a nie bezporednio odrzucasz obelg na
przeciwnika. Gdyby Piotr odpowiedzia:To nie mnie
amputowali mzg, tylko tobie'; nie byoby to byskotli
we, tylko toporne.
Droga ta nie musi, a wrcz nie powinna by przy tym
a tak bardzo okrna. Upro sobie zadanie - wy
starczy jakiekolwiek11zahaczenie". Moe zaowocowa

Stwarzaj przeciwiestwa
To bardzo wdziczny rodek odbicia ataku: bierzesz
jaki element wypowiedzi i tworzysz jego przeciwie
stwo. Jeli wyjdzie z tego co zoliwego - wygrae.

,/J;trl Przykad
S Janusz do Piotra:Ty naprawd masz w gowie sieczk zamiast

mzgu! ''. Piotr odpow iada:Za to w twojej gowie panuje ideal


na pustka . ''. 1
.

Okrelenie sieczka w gowie" jest do obraliwe. Od


"
gowy wypenionej sieczk mona atwo zbudowa

gr sw lub umylnym nieporozumieniem. Na tej

przeciwiestwo - pusta gowa. Jest to rwnie mao

zasadzie Piotr n i e zinterpretowa pytania o mzg jako

pochlebne, wic moe posuy jako znakomita kon

obraz, lecz jako pytanie o pilnie potrzebny organ.

tra. N i e musisz zreszt szuka dokadnego przeciwie

Ofiara zaoferowaa si by dawc. Inny byskotliwy

stwa - moesz te zmienia i nagina frazy tak, eby

przykad pochodzi od trenera komunikacji Mattiasa

wysza z tego zoliwo.

Phma:

8 Jak parowa ciosy poniej pasa?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

......

..........

.................................. ............

.........

..

Przykad

Piwosze s prymitywni!'; odpowiadasz:11Gdyby tak


byo, to musiaby pi mnstwo piwa .''. Chudzielcowi,
ktry wygasza uwagi o nieapetycznych grubasach,
mwisz:Gdyby tak byo, to by dopiero musia by
tuciochem . . .''.

Janusz do Piotra:Jeste kompletnym idiot!". Piotr odpowiada


sucho:.A ty za to nie jeste nawet wierinteligentem ''.1
.

@I

. .

Nie musisz troszczy si tu o logik i kci si, e


kompletny idiota" jest duo bardziej obraliwy od
wierinteligenta". W tym swoistym rankingu jasne
jest, e jeli kto nie jestnawet wierinteligentem';
wyglda duo gorzej nikompletny idiota".
W ten sposb mona przebi bez problemu nawet
najbardziej obraliwe uwagi - zwaszcza wtedy, kiedy
przeciwnik uyje w wypowiedzi jakiego neutralnego sowa. Jeli kto powie:11jeste ostatnim durniem';
moesz odpowiedzie:11a ty jeste pierwszym durniem,
jaki przychodzi mi do gowy!''. Jeli kto bdzie mia
nieszczliwy pomys nazwania ci maym draniem';
"
bez problemu zrobisz z niego duego drania.

Jeste faszyw gnid!" - mwi Marzena do Ewy. Ewa od


powiada:W przec iwiestw i e do mnie, ty jeste prawdziw
.

."
.

Gdyby tak byo . . .

Przykad

Dlaczego kobiety, ktre robi karier, s zawsze takie brzyd


"
kie? - pyta pan Pietrzyk szefow marketingu, pani Maj
Gdyby tak byo, musiaby pan by stuprocentow kobiet!"
- odpowia da ona. 1
"

Krtka zwoka

Przykad

gnid

Jak ju wspom inalimy, zwyczajne odrzucenie obelgi


jest toporne i nikogo nie rozmieszy. Moesz jednak
obrci to w bardzo skuteczn kontr, jeli troszk
odczekasz z odpowiedzi.
Przykad

Barbara wpada prosto na Ew w korytarzu Ta nie moe


powstrzyma si od zoliwoci:Ale pdzisz przed siebie,
jak sonica w amoku!''. -O, n i e wiedziaam e mamy w biurze
sonice?" - odpowiada Barbara. -To znaczy, oprcz ciebie,
"
oczywicie 1
.

"

Atak nie zawsze da si odbi tak po prostu. Wemy


przykad z piwoszami, ktrzy jakoby s prymitywni.
Jeli zaserwuje ci taki tekst kto, kto wanie zamwi drug wod mineraln, podczas gdy ty koczysz
czwarte piwo, odpowied nie wiedziaem, e tyle go
"
pijesz" nie jest zbyt przekonujca. Albo jeli jeste nie
co przy koci, a chudy jak wykaaczka kolega oznajmia,
e11grubasy s takie nieapetyczne''. raczej nie moesz
odpowiedzie mu, e jest tucioch.
May dodatek, ktrego potrzebujesz w takiej sytuacji,
to:11Gdyby tak byo. . .". Abstynentowi, ktry mwi:

Najpierw odpierasz atak: moesz zakwestionowa


jego logik, obrci w art lub pokaza, e nie bierzesz
go do siebie. A pniej, kiedy waciwie ju zaatwie
spraw, odrzucasz obraliwy epitet atakujcemu. Od
powied bdzie przy tym szczeglnie mieszna, jeli
przedstawisz atak jako kompletnie absurdalny (o ko
mimie wicej w nastpnym rozdziale). Jednak nawet
jeli twoja odpowied w ogle nie jest mieszna,
moesz j znacznie wzmocni, od rzucajc na kocu
epitet. Na tego typu kontry powiniene jednak uwaa

SZERMIERKA S.OWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

i stosowa je tylko w przypadku rzeczywicie obrali


wych sw, w przeciwnym razie szybko przeradzaj si
w bezczelno.
Przykady

Spotkanie subowe. Pani Nowak pogardl iwie komentuje


propozycj pani Franczyk:Ach, te si pani stara kreowa na
autorytet . . .". -Ale ja si nie staram kreowa, ja po prostu je
stem autorytetem!" - odpowiada pani Franczyk z umiechem.
- W przeciwiestwie do pani:'
Piotr pyta Marcina, dlaczego firma stracia jednego klienta.
Marcin wcieky atakuje:No i co si tak gupio pytasz, idioto?''.
Piotr odpowiada: ,,Wiesz, nie ma gupich pyta, s tylko gupie
odpowiedzi". Po krtkiej chwili dodaje:Na przykad twoja,
idioto 1
. . ."
.

Rada SO

Jeli kto prbuje ci urazi, a akurat nie przychodzi ci


do gowy odpowiednia riposta, moesz postara si,
eby boto, ktrym Ci obrzucono, ubrudzio take
atakujcego. Na przykad kiedy kto zoliwie rzuca
w twoim kierunku:Naprawd, powiniene lepiej
przygotowywa si do spotka. Wyszede na idiot!';
moesz odpowiedzie:No tak, ale wtedy ju tylko ty
bdziesz udawa profesjonalist".

SZERMIERKA SOWNA

1 OO rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .

9. 1 Cudowna moc miechu

Przykad

Piotr przedstawia swoj prezentacj. Jego wykad z kca tylko


jeden szczeg: Piotr ma roz pi ty rozporek. Wskazujc wykres,

mwi do publicznoci:,Jutaj dla porwnania poka pastwu


planowany wzrost s p rze day W wielu dziedzinach wygldamy
cakiem niele . . .". Pani Tajster chrzka znaczco i m arszczy
brwi. Piotr patrzy na ni:Tak, sucham pani?''. -Ma pan . . ."
- odpowiada pani Taj ster i znw znaczco chrzka. Piotr nic
.

nie rozumie:.Co takiego?". Pani Tajster precyzuje:Panie Piotrze,


ma pan . . . hm . . . pewne braki w garderobie . . .". -Aha. To byo

oczywicie niezamierzone" - mieje si Piotr i zapina rozporek.

pyta rzeczowo:Czy jest jeszcze j a ki problem, ktry


mgbym tu na miejscu rozwiza?''. miech. 1
Po czym

miech poprawia nasze samopoczucie, poniewa


rozadowuje napicie. Nie tylko czujemy si dobrze,
lecz take nawizujemy porozumienie z ludmi, ktrzy
miej si razem z nami. miech ma bowiem jeszcze
jedn, bardzo siln cech: jest zaraliwy. Jeli uda ci
si kogo rozmieszy, by moe sprawisz, e nieprzy
jemna czy niebezpieczna sytuacja rozaduje si sama
z siebie.
miech moe by nie tylko niewinny i pogodny, lecz
moe mie wiele rodzajw - na przykad miech zoli
wy, triumfujcy, podstpny, gupi, no i oczywicie wy
miewanie. W zasadzie do wspierania wasnej byskot
liwoci moesz wykorzystywa wszelkie jego rodzaje
- musisz tylko wiedzie, jak i kiedy je wykorzystywa.

.@'
)_}w

w ogle si miejemy. Wyniki byy zaskakujce: mie


jemy si nie tylko z artw czy zabawnych puent, lecz
najczciej z banalnych uwag w rodzaju: popatrz, jest
Andrzej''.
miech nie jest bowiem tylko reakcj na udany
dowcip, lecz w znacznie wikszym stopniu przekup
stwem": miejemy si do innych, eby im pokaza,
e nie mamy wobec nich zych zamiarw, eby nie
musieli si martwi. A jeli rozmwca docza si do
miechu, tworzy si wi. Oczywicie nie chodzi tu
o tubalny rechot, lecz o skromny, przyjacielski miech,
z ktrego czsto nie zdajemy sobie w ogle sprawy.
Przykad

Joanno, cz y

mgbym naduy pani kopiarki i skserowa trzy


strony?" - pyta Marcin i m ieje si.Czy pan swoj powinno"
- odpowiada Joanna i te si mieje.1
Nie jest to jako szczeglnie dowcipne, nie o to jednak
chodzi. Te dwie osoby nastawione s na przyjacielskie
kontakty. Tego typu udziwnione" stwierdzenia, ktrym
towarzyszy miech, ba rdzo te kontakty uatwiaj.

Liczne badania naukowe dowiody: jeli z kim si


miejemy, uwaamy go za sympatycznego i chtniej
obdarzamy zaufaniem.
-

9.2 Zabawna uwaga

miech jako spoeczne przekupstwo"


Od wielu lat miech jest dokadnie badany nauko
wo. Uczonych interesowao midzy innymi, z czego

Mwic artem, dajesz rozmwcy do zrozumienia, e


jeste odprony i w dobrym humorze. Nie pozwol

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

... ... . .
...

...

przytoczy si ewentualnej przykrej sytuacji, po


zostan asertywny. Mechanizm dziaania troszk
przypomina ironi, zarazem zabawna uwaga jest te
pewn ofert dla rozmwcy: przycz si, rozwimy
ten problem nie tracc dobrych stosunkw. Oferta ta
czsto zostaje przyjta, rozmwca odnosi bowiem ko
rzyci z dobrego nastroju rozmowy, opaca si zatem
wczy czasem zabawn uwag, eby rozadowa
napicie.

...

Przykad

Marcin utkn w windzie z picioma innymi osobami.No tak,


wic co bdziemy robi, dopki nas std nie uwolni? Pobawimy si w chowanego?" - mwi.Ja byabym raczej za tym,
eby zamwi pizz . . . " - odpowiada Joan na. 1

Naprawi niezrczno

Uwaga, nieporozumienie!

a rtobliwa uwaga to najlepszy rodek pozwalajcy


rozadowa niezrczn sytuacj. Niewane, czy to ty
popenie niezrczno, czy znajdujesz si w niezrcz
nej sytuacji, czy te chcesz pomc komu zatuszowa
jego wasn niezrczno.

Jest tylko jeden problem: rozmwca musi waciwie


zrozumie dowcip. artobliwa uwaga prawie zawsze
opiera si na odejciu od przyjtych zasad. eby
rozmwca waciwie j zrozumia, musi przynajmniej
troszk zna zarwno te zasady, jak i twoje poczucie
humoru, w przeciwnym razie atwo o zgrzyt. Mona
to zaobserwowa prawie zawsze, kiedy spotykaj si
przedstawiciele rnych kultur.

Przykad

Bill Gates ju nie raz by obrzucany tortem. Po jednym z takich


atakw Gates wytar twarz, obliza palec i powiedzia, e nie
stety tort mu nie smakuje. 1
artobliwa uwaga rozadowuje sytuacj. Pokazuje, e nie
dasz si jej przytoczy, patrzysz na wydarzenia z dystan
sem. Szybko odzyskasz normaln pewno siebie.

arty, ktrych rozmwca nie jest w stanie waciwie


zinterpretowa, s przeszkod w dobrych stosunkach .
Jeli nie potrafisz choby powierzchownie oceni dru
giej strony, lepiej zrezygnuj z artw.

Zawsze odrobin obok


Wygaszajc artobliw uwag, mniej lub bardziej od
chodzisz od tego, co okrelono by mianemnormalnej
wypowiedzi''. Owa normalna wypowied" byaby wic
pocztkiem skali dla danej sytuacji.

Przetrwa krytyczny moment


Czasem trafia si sytuacja, w ktrej czujesz si niepew
nie: masz kontakt z kim, kogo nie znasz. Znajdujesz
si nagle na nieznanym terenie, musisz robi co,
czego nigdy wczeniej nie robie albo zauwaasz, e
co nie gra - w takich sytuacjach atwo straci pewno
siebie. artobliwa uwaga pozwala wyzwoli si z tego

napicia, a jednoczenie jest sygnaem dla rozmwcy:


nie ma n iebezpieczestwa. Wanie w krytycznych mo
mentach dowcipne uwagi s bardzo podane.

E Przykad

Przychodzc rano do pracy, witasz si z kolegami prawdopo


dobnie zawsze tak samo - wanienormalnie''. Jeli chcesz
-

-183

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

by dowcipny, musisz od tej normalnoci odej. Jeli kto na


powitanie woa do ciebie w biurze ahoj! '; moesz przypusz
cza, e chce zaartowa. Jeli nie zareagujesz na to czym
dowcipnym l u b przynaj m niej nie rozemiejesz si, zostaniesz
uznany za ponura ka. 1

uda ci si swoj odpowiedzi rozmieszy atakujce


go, raczej nie wyrzdzi ci ju wielkiej szkody, bowiem
miech nie tylko czy, ale dziaa te rozbrajajco.
Dlatego tak bardzo skuteczna jest obrona za pomoc
dowcipnej odpowiedzi, z ktrej atakujcy musi si roze
mia - dziki temu atmosfera oczyszcza si i rozlunia.

Sygnalizuj, e nie mwisz serio


Samo odchodzenie od normalnoci jednak nie wystar
czy. Podobnie jak w przypadku ironii, musi do tego
jeszcze doj sygna, ktry da pewno, e kto wanie
artuje - eby by pewien, e kolega nie zwariowa.
Takimi sygnaami mog by:
I przesadna mimika, gestykulacja, patetyczny ton,
I niepasujce sformuowania, przesada,
I umylne bdy, przekrcone sowa,
1 mrugnicie okiem, miech.
Wykorzystuj te rodki oszczdnie, w przeciwnym razie
rozmwca moe mie wraenie, e uwaasz go za
kompletnego tpaka.
.

Rada 83

"

artobliwe uwagi wymagaj zawsze artobliwych


odpowiedzi, w przeciwnym razie zostaniesz uznany za
ponuraka (albo tpaka). Wystarczy przy tym podbudo
wa swoje sowa odpowiednim sygnaem; naprawd
dowcipne wcale nie musz by.

9. 3 Rozmieszy atakujcego

I
<;r Po wykadzie Marcina zabiera gos jedna z suchaczek:Przede
Przykad

wszystkim dzikuj bardzo za prezentacj, panie Marcinie!''.


-Ale prosz bardzo!" - odpowiada Marcin w dobrym humo
rze. Suchaczka zaczyna ostrzej:Wydaje mi si jednak, e wiele
rzeczy z tego, co pan powi edzi a, jest nie do przyjcia . -Ma
pani absolutn racj!" - odpowiada Marcin. $ miech wrd
publicznoci. Suchaczka nie ba rdzo moe ju cokolwiek skry
tykowa. 1
"

Trzy moliwoci
Jeli kto nas atakuje, z reguy nie zamierza z nami ar
towa. Trzeba wic przechytrzy atakujcego i skoni
go do miechu wbrew jego woli. Jest to jak najbardziej
moliwe, poniewa miech to reakcja spontaniczna
- czasami wybucha sam.
Jeli chcesz kogo rozmieszy, masz trzy moliwoci:
I Przeamujesz jego oczekiwania. O tym, jak to zrobi,
powiemy za chwil.
I Stawiasz na zaraliwo miechu (jak - wyjanimy na
s. 1 89).
I Grasz bazna (wicej na ten temat w osobnym roz
dziale od s. 1 95).

Przeamuj oczekiwania
Jeli kto ci atakuje, raczej nie ma dobrych zamiarw.
By moe chce ci omieszy, wyadowa na tobie swj
zy humor lub po prostu ci skrytykowa. Jeli jednak

To najprostsza recepta i prawie zawsze dziaa: zrb co,


z czym rozmwca si nie liczy. Jednak ostronie: jeli
sytuacja staje si niebezpieczna, nie bdzie si z niej

9 Jak rozmieszy innych?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

mia, lecz przestraszy si lub straci pewno siebie.


Musisz wic by pewien, e sytuacja jest zupenie
niewinna. To zreszt wanie jest gbszy sens znakw
sygnalizujcych humor lub ironi: agodzenie sytuacji.
Rzeczy przewidywalne natomiast zupenie nie mie
sz. Dlatego wanie dowcipy tak szybko si zuywaj
i dlatego tak bardzo denerwujcy s ludzie, ktrzy
uwaaj si za strasznie zabawnych. Przejrzelimy ich
zamiary i nie potrafi nas ju zaskoczy.

To, e musimy mia si, kiedy zostajemy nieszkodliwie


zaskoczeni, wydaje si by zaprogramowane biolo
gicznie. Nie potrafimy po prostu inaczej - przynajmniej
tak sugeruj badania, ktre przeprowadzono przed
kilku laty.
Przebieg eksperymentu by zupenie prosty: wyobra
sobie dziesi ciarkw. Podnosisz pierwszy - jest
bardzo lekki. Drugi jest odrobin ciszy, trzeci jeszcze
ciszy i tak dalej. Waga wzrasta a do momentu, kiedy
podnosisz dziesity ciarek, bdc zupenie pewnym,
e bdzie najciszy ze wszystkich. Mocno szarpiesz
go do gry - i okazuje si, e wanie ten by najlejszy.
Wtedy musisz si rozemia.

Zabawa z oczekiwaniami dziaa prawie zawsze. Wa


runkiem jednak jest, eby rozmwca mia jakiekolwiek
oczekiwania. Im silniej liczy si on z jak reakcj, tym
atwiej moesz te oczekiwania zburzy. Pokazuje to ju
nasz przykad ze s. 1 85: Marcin wygasza prezentacj,
suchaczka ma do niej zastrzeenia i oczekuje oczywi
cie, e Marcin bdzie stara si stawi czoa jej krytyce.
Jego reakcja jeszcze przed wygoszeniem jakiejkol
wiek krytyki (Ma pani absolutn racj!") burzy te

186

Przykady

Podam panu teraz mj n u mer wewntrzny" - mwi pan


Iwaski. -Ma pan co do pisania?" -Oczywicie" - mwi
pan Majer.To prosz zanotowa: 1 249". -Zapisaem: 48703!"
- obaj si miej.
Przed spotkaniem subowym Joanna, gospodyni, zadaje
Marcinowi rutynowe pytanie:Napije si pan czego?''. -.Nie,
dzikuj, ju jestem napity!" - odpowiada Marcin. Ale panie
Marcinie . . . !" - Joanna robi wielkie oczy. ,,Spokojnie, artowa
em . . ." - wyjania Marei n. 1

Biologiczny wzr podstawowy

Zbudowa i zburzy oczekiwania

oczekiwania, d latego publ iczno musi si rozemia.


Czy Marcinowi to wystarczy, to zupenie inna sprawa.
Chwilowo jednak ma sympati publicznoci po swojej
stronie. Jeszcze bdzie mia okazj ustosunkowa si
do krytyki szczegowo.

Uwaga, gafa!

Jeli tego typu uwagi s zaskakujce, najczciej


wywouj miech. Powiniene jednak uwaa na jedn
rzecz: rozmwca nie moe odnosi wraenia, e si
z niego natrzsasz. Nie baw si wic jego kosztem
i nie wpdzaj w zakopotanie - inaczej nie wywoasz
miechu, tylko irytacj.
Przykad

Przepraszam, ktra jest godzina?" - pyta pana Pietrzyka prze


chodzcy kolega. Pietrzyk zatrzymuje si, patrzy na zegarek,
kiwa gow i mwi:O tak, najwyszy czas!" - po czym szybko
odchodzi. Kolega ze zoci krci gow. 1

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

Wykorzysta zaraliwo miechu


Dowcipy szybko si zuywaj, dlatego trzeba czsto
zmienia repertuar (bdne powtarzanie numeru
telefonu nie jest mieszne ju za drugim razem). Poza
tym nie rb takich dowcipw za czsto - otoczenie
szybciej ni mylisz uzna je za denerwujce, a ciebie
razem z nimi.

Nonsens nie jest zabawny


Z czystego nonsensu na og si nie miejemy - chy
ba, e jestemy w naprawd dobrym humorze. Zwykle
midzy tym, z czym liczy si druga strona, a tym, co
powiesz, musi istnie jaki zwizek - twoja reakcja nie
powinna by zbyt odlega od oczekiwa rozmwcy.
W pojedynczych przypadkach moesz wykorzysta
nonsensowne odpowiedzi w ramach techniki MPR.

Atakowany ma atwiej
Przedstawione wanie wskazwki przydaj si przede
wszystkim wtedy, gdy chcesz by dowcipny bez szcze
glnej okazji - jak panowie z naszych przykadw. Wy
magania odnonie twoich umiejtnoci komicznych
gwatownie spadaj, kiedy zostajesz zaatakowany.
Przyczyna ley prawdopodobnie w tym, e moesz
znacznie atwiej zburzy oczekiwania. Jeli kto gwa
townie ci atakuje, oczekuje, e albo dasz za wygran,
albo bdziesz si broni. Jeli nie dasz si sprowoko
wa, powiesz co absurdalnego lub nie podejmiesz
gry, rozmwca bdzie zaskoczony. Twj dowcip i by
skotliwo bd podziwiane duo bardziej, ni gdyby
wygosi podobne stwierdzenia w sytuacji, kiedy kto
na korytarzu pyta ci o godzin.

I Przykad

Popularny dziennikarz prasowy, ktry musia stawia swoim


rozmwcom bardzo niewygodne pytania, zaczyna zwykle
wywiady prowadzone przez telefon od serdecznego miechu.
Dziki tej prostej metodzie zdumiewajco szybko pokonywa
opr pytanych. 1
Co dziwne, moesz rozmieszy kogo po prostu tym,
e zaczynasz si do niego mia. Jeli to nie wystarcza,
masz problem z rozmwc (lub rozmwcami). miech
jest bowiem odpowiednikiem wycignicia rk: jeli
rozmwca przycza si, powstaje wi. Jeli pozostaje
powany, jest to wyrany sygna, e nie bardzo chce
mie z tob do czynienia. Albo te, e w danej chwili
zupenie nie jest mu do miechu.
Poza tym zaraliw moc miechu mona wykorzysta
na trzy sposoby:
I miej si do rozmwcy, kiedy mu odpowiadasz. Ju
samo to dziaa naprawd rozbrajajco.
I Jeli rozmwca jest czci grupy (publ icznoci),
powiniene rozmieszy grup. Poniewa jest jej
czci, te musi si rozemia, inaczej bdzie wyob
cowany.
I Jeli ty jeste czci grupy, by moe atwiej nawet
bdzie ci j rozmieszy. Dziki temu znacznie za
godzisz atak, poniewa jeli grupa bdzie miaa si
z twoich sw, oznacza to: on jest z nami.

miech w grupie
Grup mona wyodrbni take w ten sposb, e jej
czonkowie miej si z tych samych rzeczy. Czsto
nie s one wcale szczeglnie mieszne, ale nie o to
chodzi. Wane jest, e wszyscy, ktrzy nale do grupy,

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

miej si z nich, a ci, ktrzy do niej nie nale - nie; nie

9 Jak rozmieszy innych?

Odpowiada agodnie i asertywnie

rzadko dlatego, e nie maj pojcia, o co w ogle chodzi.

Szczegln zalet techniki MPR jest to, e pokazujesz

Moesz wykorzysta takie hermetyczne dowcipy - na

si jako czowiek z poczuciem humoru, asertywny

wizuj po prostu do tematw, ktre miesz dan gru

i pewny siebie. Jeli w ten sposb chronisz si przed

p, wykorzystuj sownictwo, ktrym si ona posuguje.

atakami, nie pokazujesz urazy i nie odpowiadasz

W ten sposb z reguy zdoasz j rozmieszy.

atakiem. Czsto zjedna ci to sporo sympatii, natomiast


atakujcy, o ile natychmiast si nie rozemieje, wyjdzie

'1'

Rada 85,'
Jeli n i e przynaleysz do danej grupy zbyt dugo, her

na zoliwego ponuraka.

Poszukiwane dziwne powody

metyczne dowcipy mog jednak nie wypali - innym

Dziaanie techniki MPR jest bardzo proste, ale jej zasto

moe nie spodoba si, e nowy chce ich rozmiesza.

sowanie w praktyce - nie, musisz bowiem w uamku


sekundy przebi atak przeciwnika jakim nieoczeki

9 . 4 Po prostu zaskakujca:

technilia MPR

wanym argumentem. A takie argumenty - no wa


nie! - nie wpadaj ci do gowy automatycznie, kiedy
przeciwnik nabija si z ciebie i bawi twoim kosztem.
Innymi sowy, musisz si przygotowa. W trudnych

przypadkach argumenty mog si zmienia i dopa


Czego oczekujesz, atakujc kogo? e bdzie si

sowywa do sytuacji, ale podstawy powiniene mie

broni. Czym wic moe ci zaskoczy? Przyznaniem ci

przygotowane.

racji. Na tej prostej zasadzie opiera si bardzo popular


na technika MPR, co jest skrtem od pierwszych liter

Jakich zoliwoci musisz wysuchiwa?

zwrotuMa Pan Racj!''.

Technika MPR zadziaa tylko wtedy, jeli mniej wi

Oczywicie tak naprawd nie przyznajesz wcale racji

cej wiesz, co ci czeka. Jak zoliwoci poczstuje

atakujcemu, raczej okrelasz powody, d l a ktrych rea

ci przeciwnik? Z czego bdzie si natrzsa? Dobr

gujesz tak ugodowo - a s one tak niesamowite, e a

stron takich atakw jest to, e repertuar jest dosy

mieszne. Moesz te do przesady przejaskrawi atak

przewidywalny. Chodzi zawsze o to samo: nie o nasze

- z tym samym skutkiem. Za pomoc zaskakujcej

prawdziwe saboci, lecz o to, czego czepiaj si inni,

kontry MPR moesz sprawi, e najbardziej zjadliwa

kiedy chc zaatakowa. Na przykad:

uwaga trafi w prni.

I Wygld zewntrzny: jeste za gru by, za chudy, za

wysoki, za drobny, zbyt niepozorny? Masz ysin, ko


ski ogon, due l u b mae uszy, piegi, wystajce zby,

Agnieszko, pani naprawd za duo je!" - zauwaa Marek.Ma


pa n racj" - odpowiada Agnieszka. -W restau racji z reguy
skadam tylko jedno zamwienie: poprosz menu! "1

brod? Jeste brzydki " - to epitet, z ktrym kady


moe si liczy.
I Ubir itp.: ubierasz si zbyt modnie l u b zbyt nijako?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Za d rogo, za tanio, zbyt kolorowo, zbyt szaro, za ele


gancko, zbyt niedbale, zbyt prosto? Nosisz biuteri?
Uywasz perfum, a moe wanie nie uywasz? ,,Two
je ciuchy s szczytem bezgucia" - z tym zarzutem
te kady powinien si liczy.
I Sposb mwienia: mwisz za gono, za cicho? Masz
wad wymowy? Mwisz gwar (,,najpierw naucz si
mwi po polsku!") albo zbyt czsto mwisz eee"?
"
11 Nie umiesz mwi po polsku" - to take zarzut,
z ktrym trzeba si liczy.
Twoje charakterystyczne cechy i przyzwyczajenia:
twoje hobby, pogldy polityczne, przekonania
moralne czy religijne. Jeste fanatykiem/wariatem!"
- z takim epitetem te moe spotka si kady.
I Jakiekolwiek nieumylne 11bdy": przejzyczenia, j
kanie, braki w wyksztaceniu, zapominalstwo? Jeste
"
gupi" - i taki epitet moe spotka kadego.
To twj materia wyjciowy, moesz z nim pracowa.
Sformuuj atak i zastanw si, jak moesz go swobod
nie przebi lub odebra mu si.

9 Jak rozmieszy innych?

Mwi o mnie . . .
Moesz znacznie u proci spraw, wymylajc sobie
nonsensowne przezwisko, ktrym nastpnie bdziesz
si chwali''.

I
[2;r Masz racj, mwi o mnie chodzcy czog
Przykad

I timer w ludz
kiej skrze I gadajca skarbonka . . ." lub ,,Przyjaciele nazy
"
waj mnie . . . 1

Jeszcze zabawniejszy efekt uzyskasz za pomoc


techniki MPR, kiedy odwrcisz sytuacj i nadasz sobie
kompletnie nie pasujce przezwisko. Moesz si dziki
temu w zabawny sposb obroni wedug schematu:
Ale ty jeste may!" - Skd ci to przyszo do gowy?
"
Przyjaciele mwi do mnie 'wasza wysoko'. . '.
.'

Woda na myn atakujcego?


Przykady

Nie powi niene tyle mwi:' - Masz racj. Zauwaybym


wtedy, e jestem guchy:'
Za mao si ruszasz:' -Masz racj. Jeli za czsto przeczam
kanay, mam od tego zakwasy:'
Jeste gupi:' Masz racj. Moje IQ plasuje si gdzie w okoli
cach minus 200 ooo:'
O, ale pani ma intensywne perfumy!" -Ma pan racj,
w Brazylii truje si tym termity:'
Ale ty jeste chudy!" - Masz racj. Kiedy skacz z trampoliny,
pierwsze do wody spadaj spodenk_c.

Rzeczy, ktre sam o sobie mwisz, nie s specjalnie


pochlebne. Jeli powiedziaby to kto inny, byaby
to niemaa obraza. Moe obawiasz si, e pomagasz
w ten sposb przeciwnikowi, ktry prbuje ci omie
szy?Takie obawy s bezzasadne, poniewa:
To ty sam, nie atakujcy, rozwijasz epitet dalej. Po
czym takim nie moe on ci ju dotkn.
Twoja wypowied jest tak absurdalna, e nikt nie
wemie jej na serio. Raczej wzbudzi miech - wyzwa
lajcy miech, ktry oznacza: sparowae atak.
I Formuujesz wypowied z tak pewnoci siebie,
e druga osoba od razu widzi: atak w najmniejszym
stopniu ci nie dosign.

9 Jak rozmieszy innych?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Nie w przypadku dowcipnych" atakw


Istnieje jedno powane ograniczenie tej techniki:
kiedy przeciwnik atakuje ci w dowcipny" sposb,
powiniene broni si inaczej. W przypadku tech niki
MPR to ty bowiem powiniene by osob, ktra wcza
miech do caej sytuacji. Jeli w ten sposb przebijesz
dowcipny" atak, sprawisz wraenie, jakby przyznawa
atakujcem u racj i sam si podkada.

9 . 5 Zgrywaj bazna
Aby rozmieszy innych (take tych, ktrzy ci ata
kuj), moesz te wcieli si w rol bazna. Dajesz do
zrozumienia, e nie bierzesz ataku powanie, lecz
sprawia ci przyjemno artowanie z niego. Skadasz
w ten sposb suchaczom propozycj: przyczcie si,
bawcie si ze mn, pomiejmy si!

Obrci atak w nonsens

Istniej jednak jeszcze inne metody, pozwalajce


omieszy atak - obracajce go w nonsens. Moesz na
przykad wskaza atakujcemu zalety, jakie ma przypi
sywana ci cecha albo przebi atak.
Przykady

Podkrelazalety":Ale masz odstajce uszy!" - .Jak, a kiedy


nimi macham, mog lata . . .
Przebija:C to, nie wie pan, jak si je ra ki?" - pyta pogardli
wie gospodarz. Go odpowiada:Ale oczywicie e wiem.
Wsadza si somk i wysysa''. 1
"

Moesz przytoczy te absurdalny argument, opieraj


cy si na podobnej logice, co atak.
Przykad

Palca kobieta w ciy syszy:Matki, ktre pal w ciy, rodz


nadpobudliwe dzieci. Jest to naukowo udowodnione". Odpo
wiada tak:Jest te naukowo udowodnione, e kobiety, ktre
w ciy jedz musli, rodz dzieci z rodzynkami w gowie''.i

Prawo gupka
Jako bazen moesz zachowywa si nieprzyzwoicie.
Przekrcasz sowa, z zasady le rozumiesz to, co kto
do ciebie mwi, krtko mwic: zgrywasz gupka, kt
rego bawi to, e robi wszystko le. Oczywicie wszyscy
wiedz, e nie jeste niedorozwinity i mgby rea
gowa waciwie. Nie robisz tego jednak; korzystasz
z prawa gupka do zachowywania si nieodpowiednio.
Taka rola tylko na pierwszy rzut oka sugeruje sabo.
W rzeczywistoci jako bazen jeste nietykalny. Kady atak po prostu si od ciebie odbija. W ten sposb
sygnalizujesz take, e nie bierzesz atakw serio, e nie
czujesz si zagroony. Bazna nie mona dopa, nigdy
si nie kompromituje. Bawi si w swoje gierki i jest
doskonale asertywny.

Umylne niezrozumienie
Typowa technika bazna polega na celowym niezrozu
mieniu wypowiedzianych sw.

I
w Marcin nieumylnie potrca n ieznajomego podczas imprezy
Przykad

firmowej.Nie moe pan uwaa?!" - denerwuje si tamten.


Oczywicie, e mog. A na kogo?" - odpowiada spokojnie
Marcin.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

Joanna w stowce: Te porcje s doprawdy m ieszne . . .".


- mieszne? To dlaczego si nie miejesz?" - odpowiada jej
koleanka. 1
Jeli chodzi o tego typu zwroty, trzeba przyzna, e
wiele jest do wywiechtanych od czstego uywa
nia. Dowcipy z brod raczej nie przysporz ci sawy
mistrza citej riposty. Jeli kto na pytanieJak znajdu
jesz naszego nowego szefa?" odpowiada:Po prostu,
id do jego biura!''. dostanie w odpowiedzi najwyej
krzywy umieszek ni wybuch miechu.

W przypadku ataku wszystko wolno

v@'

Sytuacja cakowicie si zmienia, jeli zostajesz zaata


kowany, wwczas wymagania co do oryginalnoci
dowcipu gwatownie si obniaj. Gra sw nie naj
wyszych lotw spokojnie moe wystarczy - szczegl
nie gdy atak jest gwatowny i zoliwy, nie powiniene
przepuci okazji odpowiedzenia choby najbardziej
kiepskim dowcipem.

(?}- Podczas im prezy firmowej pan Wilczyski pyta grzecznie


,

"'

Przykad

pani Lewandowsk, czy moe przysi si do jej stou. Ta


obrzuca go spojrzeniem z gry na d i wybucha:Co te
panu przychodzi do gowy?!". Wilczyski odpowiada:Wanie
przyszo mi do gowy, e niektrzy zupenie nie potrafi si
zachowa. Dobra noc''. I
Jest to jak najbardziej byskotliwa odpowied i tak zo
staaby przyjta przez obecnych w danej sytuacji. Wy
obra sobie jednak t sam gr sw, uyt w zupenie
lunej atmosferze - byaby na podobnym poziomie jak
ta ze znajdowaniem szefa.

Nie bj si uy kiepskiej gry sw, kiedy kto ci ata


kuje, staraj si jednak unika zupenie wywiechtanych
dowcipw, nawet jeli bdziesz pamita o zasadzie,
e nawet one s lepsze ni nic.

W poszukiwaniu dwuznacznoci
Nawet na gry sowne red nich lotw wpadniesz
jednak tylko wtedy, gdy zdoasz wyksztaci w sobie
pewne wyczucie dwuznacznoci. Moesz przy tym
wykorzystywa te podobne brzmienie sw lub rymy,
na przykad dwuznaczno" i pokraczno".
Wiele sw ma rne znaczenia, w zalenoci od
zwizku z innymi sowami. Powiniene by na nie wy
czulony. Moesz je zbiera i zapisywa, dziki czemu
nie tylko poszerzysz swoje sownictwo, ale te w przy
szoci atwiej ci bdzie szybko znale odpowiednie
skojarzenie.

I
w N ie potrafisz obchodzi si z klientami" - mwi Marcin do
Przykad

Piotra.110 tak, jak si obchodzi kl ienta, to ty ju wiesz najlepiej!"


- odpowiada Piotr. 1

le zrozumiane sytuacje
Nie tylko sowa moesz umylnie le interpretowa take cae sytuacje wietnie nadaj si do przypisywa
nia im sensu innego ni zamierzony. W przypadku by
skotliwych reakcji chodzi o to, eby nada im moliwie
pozytywny, a przynajmniej neutralny wydwik. W ten
sposb, jeli kto ci atakuje, moesz zareagowa tak,
jakby poprosi ci o rad.

SZERMIERKA SOWNA

1 OO rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?

9 . 6 Omieszaj atakujcego

Przykad

No naprawd, koleanko, jak mona by takim gruba


sem?" - pyta pan Pietrzyk, kiedy pani Nowicka zajada deser.
Cakiem po prostu. Wystarczy duo je" - odpowiada pani

Kto jest do ciebie wrogo nastawiony, raczej nie zechce


si z tob mia, jeli zareagujesz na jego atak dow
cipem, bdziesz zgrywa bazna czy zastosujesz inn,
rwnie agodn technik. Najwyej bdzie mia si
z ciebie. Oczywicie chcesz temu zapobiec - byskot
liwie odpierajc atak. Tyle, e w takim wypadku nie
pomog ci a kceptowalne socjalnie metody win-win,
ktrych ucz trenerzy komunikacji, lecz takie, ktre
maj na celu omieszenie atakujcego.

Nowicka. 1

Albo na przykad kto krytykuje twoje ubranie, a ty


sugerujesz, e chce je od ciebie kupi. Albo kto osten
tacyjnie ci odrzuca, a ty zachowujesz si tak, jakby to
ty dawa mu naprawd kosza.
Przykad

Jeszcze raz pan Wilczyski, ktry pyta pani Lewandowsk,


czy moe przysi si do jej stolika i dostaje ostr odpraw:
Co te panu przychodzi do gowy?!". - Prosz pani, rozumiem
doskonale, e jest pani na mnie wcieka. Ale naprawd nie
mog cay wieczr zajmowa si wycznie pani!" 1

Jest to dosy ostra metoda odpierania atakw. Z dru


giej strony, odpowied pani Lewandowskiej bya tak
niegrzeczna, e Wilczyski mia prawo ostro si broni.
Bardziej zabawnie i na luzie wyjdzie, jeli po prostu
odwrcisz czyj wypowied i wzmocnisz wanie to,
na co kto narzeka, natomiast zignorujesz to, co chcia
pochwali.
Przykad

Pan Pietrzyk do pracownicy agencji reklamowej: Joanno, jak


tak patrz na pani projekty, to stwierdzam: pikna grafika, ale
kompletny brak treci!''. -.Dobrze, w takim razie w przyszoci
wyrzucimy grafik . . ." - odpowiada Joanna 1
.

Uwaga, niebezpieczestwo eskalacji

Przykad

Joanna wsiada do windy z dwiema koleankami z ksigo


woci. W windzie jest jej zdeklarowany wrg, Janusz. Pyta
niewinnie:Joanno, powiedz, czy lubisz zwierzta?''. Joanna
przeczuwa co niedobrego i od powiada: Jak, ale nie takie, jak
ty. . .". Ksigowe chichocz. Winda staje i dziewczyny wysiadaj;
Janusz zostaje sam i wku rzony myli, jak si odegra 1
.

Oczywicie w przypadku tego typu zoliwoci nie zy


skujesz przyjaci. Nie o to jednak chodzi. Chodzi o to,
eby si obroni, ratowa poczucie wasnej wartoci
i godnoci. Powiniene jednak zdawa sobie spraw
z konsekwencji, jeli bronisz si tak ostro. Jeli kogo
omieszasz, jednoczenie go poniasz, a on z kolei
przy najbliszej okazji bdzie chcia odpaci ci pik
nym za nadobne, dziki czemu znowu bdziesz mia
prawo . . . itd. Krtko mwic, konflikt bdzie si zaost
rza, co adnej ze stron raczej nie wyjdzie na dobre.

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

9 Jak rozmieszy innych?


. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jeli kto zrobi z ciebie gupka . . .


Nie musisz mie adnych skrupuw, jeli kto prbu
je omieszy ci publicznie, obecno osb trzecich
wzmaga bowiem potrzeb bycia pewnym siebie
i zyskania respektu. Jeli uda ci si odparowa atak,
zyskasz sympati suchaczy - przede wszystkim, jeli
zdoasz naprawd omieszy bezwzgldnego prowo
katora. Ludzie po prostu lubi, kiedy kto, kto zacho
wuje si zoliwie i nie fair, paci za to. Jeli w dodatku
uda si to zrobi w zabawny sposb - tym lepiej. Jako
alternatywa wystpuj tu jeszcze techniki w rodzaju
sprostowania i dodatkowych pyta.

Jeli kto ci obrazi . . .


W przypadku obraania zasada jest waciwie taka
sama - tyle e czasami mona znale tu pewne oko
licznoci agodzce. Pomyl np. o atakach wciekoci,
w przypadku ktrych wicej osigniesz, stosujc mniej
ostre metody obrony. Obowizuje jednak zasada im
silniejszy atak, tym ostrzejsza obrona''. Aby mg
wybra adekwatny rodzaj obrony, przedstawimy teraz
dwie techniki: klasycznej kontry i akupunktury.

Klasyczna kontra i technika akupunktury zadziaaj


najlepiej, jeli pognbisz atakujcego w obecnoci
osb trzecich - waciwie wystarczy nawet jedna.

9. 7 Klasyczna kontra
Byskotliwa obrona to czysta gra: kto ci atakuje, a ty
po prostu odpierasz cios. Ty zostajesz nietknity, a atak

trafia w przeciwnika. Klasyczna kontra jest elegan


cka, ale te bardzo trudna - to niejako wysza szkoa
byskotliwoci.

Pobij przeciwnika jego wasn broni


Podobnie jak w przypadku odwrconego ostrza';
chodzi o to, eby odbi atak przeciwnika, tyle tylko, e
klasyczna kontra jest duo sprytniejsza: wykorzystuje
mianowicie sformuowania przeciwnika. Ma to dwa
wane skutki: twoja odpowied jest znacznie dowcip
niejsza i moe by tak ostra, jak to tylko moliwe. Uda
n kontr publiczno zawsze ci wybaczy. Jeli twoja
odpowied bdzie naprawd niszczca, wina ley po
stronie przeciwnika, ktry przecie sam si podoy.
Sia ta jest jednoczenie wielk saboci tej techniki:
moesz wprawdzie posuy si tym, co ju zostao
powiedziane, ale jednoczenie pozostajesz zaleny od
tego, co mwi przeciwnik. Jeli jego sw nie mona
sprytnie odwrci - masz pecha.

Klasyczny przykad
W czasie przyjcia brytyjski premier Winston Churchill
usysza od lady Astor nastpujce sowa: Gdybym
bya pask on, daabym panu trucizn!''. -,,Gdy
bym by pani mem, wypibym j . . ." - odpowiedzia
Churchill.
Ten wielokrotnie cytowany przykad pokazuje, o co
chodzi w klasycznej kontrze. Churchill przej niemal
cae sformuowanie, podmieni tylko jeden zwrot (da
trucizn - wypi trucizn) i stworzy w ten sposb za
skakujc kontr, ktra zniweczya zupenie atak lady
Astor. Doskonao tej kontry polega na tym, e zosta
a sformuowana niemal dokadnie tak, jak atak. Gdyby
Churchill powiedzia na przykad:No, wypibym

9 Jak rozmieszy innych?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

wtedy chtnie ten specyfik . . .'; puenta by przepada.


Samo odpowiadanie echem" i podmienianie fragmen
tw jednak nie wystarczy. OdpowiedGdybym by
pani mem, zastrzelibym pani" raczej nie przeszaby
do historii byskotliwych ripost. Odpowied staje si
byskotliwa, jeli mimo niemal identycznego sformu
owania wypywa z niej nowe, zaskakujce znaczenie.
Lady Astor wyraa swoj antypati, formuujc ch
morderstwa, a Churchill swoj poprzez ch (oczywi
cie nie na serio} samobjstwa.

I
w Nowa sekretarka walczy z nieczytelnymi gryzmoami swojego
Przykad

szefa,Nie potrafi odszyfrowa paskiego pisma!" - skary si.


Szef odpowiada:Daj pani dwa miesice na przyzwyczajenie
si do niego!''. Sekretarka:A ja panu daj dwa tygodnie na
poprawienie charakteru pisma, eby dao si je odczyta!''. 1
Odwana, ale byskotliwa odpowied, ktra dziaa
tylko dlatego, e wykorzystuje stylistyk wypowiedzi
szefa i jest treciowo zaskakujca: polecenie szefa nie
zostaje przyjte, lecz odbite, w dodatku w ostrzejszej
formie: jeli sekretarka ma dosta dwa m iesice, daje
szefowi dwa tygodnie.

Zasada echa i odwrotnoci

Udana kontra jest formalnie bardzo zbliona do ataku.


To, co moesz przej - przejmij. Szczeglnie dogodny
jest pocztek i koniec zdania, bo wtedy efekt echa jest
najlepiej syszalny.
Drug zasad byskotliwej kontry jest odwrcenie:
nadajesz wypowiedziom przeciwne znaczenie i pod
mieniasz pojedyncze pojcia.

Kontruj jak chcesz

Przykad

,Ja" przeradza si w ty''. mczyni" w kobiety''. z" w bez",


,biae" w cza rne" itd. 1
"
Wiele sw mona zastpi stosujc rozmaite przeci
wiestwa, co poszerza moliwoci ich wykorzystania.
Czarne" moesz jak najbardziej zastpi przez czer
"
wone" (dwa kolory ruletki, dwie barwy w polityce} albo
przez11jasne" (czarna noc, jasny dzie}. Zasady odwrot
noci moesz uywa z rozmachem: z pytania zrobi
odpowied, zamieni przyczyn w skutek, wykorzy
stywa sowa, ktre nie s przeciwstawne, ale w jaki
sposb ze sob zwizane (gupi i gupszy';rozwana
i romantyczna"}. Najwaniejsze, eby wyszed zaskaku
jcy efekt.

W praktyce bardzo rzadko bdziesz mia moliwo


wykorzystania klasycznej kontry. Nie zaszkodzi jednak,
jeli twoje kontry bd nieco skromniejsze. Przejmij
jeden czy dwa elementy z wypowiedzi rozmwcy,
a z reszt zrb, co ci si podoba. Nie jest to doskonae,
ale cigle jeszcze byskotliwe.
Przykad

Pan Pietrzyk do pani Franczyk:Do tej pory wyrzucia pani


z pracy kadego, kto podziela pani zdanie . . .''. Pani Franczyk:
,;ro moe nadszed czas, eby i pan wyrzuci kogo, kto podzie
la paskie . . . " - a po krtkiej chwili -Zna pan kogo takiego?
Mnie jako nikt nie przychodzi do gowy . . .". 1

Za pomoc klasycznej kontry moesz odpiera take


(domylnie} dowcipne ataki. Jest ona bowiem ostra,
ale te wystarczajco zabawna, eby przeciwnik nie
poczu si od razu u raony.

9 Jak rozmieszy innych?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Rada 90

r-r@*
;r Masz tak gb, e zawsze, jak ci widz, mam ochot ci
Przykady

Nie nawizuj cigle do tego samego, taka strategia na


dusz met zatruwa atmosfer. Jeli istnieje niebez
pieczestwo, e kto dostanie sta atk, nie powi
niene bra w tym udziau, choby dlatego, e sam
moesz by nastpn ofiar.

Wykorzystuj insynuacj
Nie zawsze znasz przeciwnika na tyle dobrze, eby
przyczepi si do jakiej jego charakterystycznej
cechy, ale moesz insynuowa mu zamiary, ktre go
omiesz. Tu wykorzysta mona motywy, ktre pra
wie zawsze pasuj:
I Zazdro: insynuujesz, e kto ci atakuje, bo nie
moe znie tego, e jeste tak i nteligentny i odno
sisz sukcesy.
I Zoliwo: insynuujesz, e przeciwnik atakuje ci
tylko po to, eby ci zaatwi. Odczuwa wielk satys
fakcj, e obrzuca ci botem.
I Egocentryzm: insynuujesz, e ponia ci, eby same
mu poczu si jeszcze lepszym.
I Gupota: insynuujesz, e przeciwnik nie ma zielonego
pojcia, o czym mwi.
I Odwrcenie uwagi od wasnych saboci: insynuu
jesz, e atkuje ci tylko dlatego, eby samemu nie
sta si pomiewiskiem.
Ostatni punkt jest wyjtkowo perfidny, bo przecie
sam nie robisz nic innego jak wywlekanie (domnie
manych) saboci przeciwnika. Oczywicie take dla
insynuacji obowizuje zasada, e powiniene wyko
rzystywa je tylko wtedy, kiedy atak jest szczeglnie
zoliwy.

paln!" - mwi jeden z kolegw do Marcina.Potrafi zrozu


mie, e zazdrocisz mi gby. To, co ty masz midzy uszami,
inni zwykle miewaj poniej plecw . . ." - kontruje Marcin.
Joann odwiedza nowy chopak. Jej ssiad kwituje to do
sy zgryliw uwag.Ale, ssiedzie" - odpowiada Joanna
-n ieche si pan cieszy, e chocia ja dostarczam jakiej
podniety paskiemu beznadziejnemu yciu . . .''.
W stowce. Czy mgby wywiadczy mi przysug?"
- A o co chodzi?"-Przesid si na inne miejsce. Nie mog
patrze, jak ciamkasz i winisz:' -Ach rozumiem, nie chcesz,
"
ebym widzia, jak przy kotlecie pka ci sztuczna szczka . . . 1

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

1 0 . 1 Asertywno w dyskusji
Prowadzisz z kim dyskusj, a publiczno przysuchu
je si i na tej podstawie tworzy sobie obraz danego
tematu. To wanie pu bliczno w wielu wypadkach
decyduje, na ile dobrze wypadniesz. Tworzy co
w rodzaju puda rezonansowego, ktre albo wzmacnia
twoj wypowied, albo zupenie j wytumia. Niekie
dy nastawienie publicznoci jest wrcz decyd ujce.
Zupenie nieistotne jest, co myli o tobie przeciwnik.
Jego nie musisz przekona, on nie musi sdzi, e
jeste sympatyczny - tylko publiczno.

adnego fachowego bekotu


i pseudoangielszczyzny!
Sens wielu dyskusji zupenie umyka suchaczom,
poniewa ich uczestnicy wyraaj si niezrozumiale
Rzucaj liczbami, ktrych nikt nie rozumie, stosuj
osobiste przytyki i kc si o rzeczy, ktre s publicz
noci zupenie obojtne.

Jeli dyskutujesz przed publicznoci, powiniene zda


wa sobie spraw, do kogo kierujesz swoje argumenty
- do przeciwnika czy publicznoci?

Regua numer 1 : mw tak, eby kady ci zrozumia.


Nic ci nie da, jeli bdziesz wprawdzie wyraa si ci
le i na temat, ale nikt nie zrozumie ani sowa. Nie bj
si, e zbytnio uprocisz zagadnienie. Jeli przeciwnik
ci to zarzuci, zawsze moesz jeszcze wszystko skompli
kowa.

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

r--@I Przykad
- Jerzy, kierownik agencji reklamowej, miazarysowa krtko

perspektywy rozwoju firmy" i przedstawi je nastpujco: Na


sza brand dynamics, jeli wolno mi to tak powiedzie, zaley
priorytetowo od public relations i strategicznego media planu,
a mniej od wartoci marki czy tworzenia submarek''. 1
Unikaj fachowych zwrotw szczeglnie wtedy, kiedy
rozmawiasz z ekspertem na jaki temat z jego dzie
dziny. Suchacze zawsze s wdziczni, jeli zdoaj
zrozumie eksperta. Brzmi idiotycznie, jeli w dyskusji
wtrcasz co chwil angielskie zwroty, w rodzaju i n my
"
opinion';to jest raczej wishful thinking" lub to tell you
"
the truth': Jeli bdziesz mwi po polsku do Polakw,
suchacze nie bd ci mieli tego za ze.

Mw krtkimi zdaniami! Max Schautzer, znany niemie


cki moderator twierdzi, e zdania powyej trzynastu
sw staj si niezrozumiae. A szczeglnie odnosi si
to do citych odpowiedzi.

Przerywania mona si nauczy


Byskotliwo ywi si tym, e reagujesz na atak ex
post. W przypadku dyskusji przed publ icznoci
dobrze jest jednak, eby inni milczeli, kiedy dana
osoba wygasza swoj wypowied. Powinni pniej
mie okazj ustosunkowa si do nieudowod
nionych twierdze, przeka ma czy zwyczajnych
kamstw. Brzmi to dosy fair, ale wcale takie nie jest.
Cita odpowied bowiem najczciej ma sens, jeli
szybko nawizuje do danej sytuacji. Kada zwoka
osabia jej si. Jeli bdziesz czeka, a przyjdzie

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

twoja kolej, moesz w ogle darowa sobie odpo


wied.

1 O Jak by byskotliwym przed publicznoci?

I
;r Pan Woliski mwi:Rozmawiaem wic z licznymi eksper
Przykad

tami . .''. Rozmwca wpada mu w sowo:Tak, tak, jeli kto


podziela paskie zdanie, od razu staje si ekspertem!". 1
.

Moesz wpada rozmwcy w sowo


Dlatego rzadko kto trzyma si tej szlachetnej zasady
kulturalnej rozmowy, a profesjonalici ju najmniej.
Jest to zreszt zupenie OK - czasem po prostu trzeba
komu przerwa, eby wygosi intel igentny, dowcip
ny i trafny komentarz. Bawi to publiczno i odbiera
przeciwnikowi pewno siebie.

!,.@'
(? Kontrowe rsyjna dyskusja. Pan Woliski szuka konkretnego

Podczas dyskusji obowizuje zasada: ostronie ze zbyt


zoliwymi komentarzami, ktre omieszaj rozmwc
lub maj go poniy. Jeli znajdzie si on w pozycji
ofiary, zyska sympati.

Przykad

przykadu: Powiem panu jedno: na przykad mj szwagier . . .".


"
- Rozmwca przerywa mu:11Fantastycznie, wic przychodzi
panu do gowy tylko szwagier?''. $ miech wrd publicznoci. 1

Jeli chcesz przerwa rozmwcy, zrb to tylko ww


czas, gdy masz pod rk cit wypowied, dowcipn
i inteligentn. Jeli kto tylko protestuje, potrzsajc gow i prbujc cign na siebie uwag, nie
spodoba si publicznoci. Podobnie jak kto, kto
wyraa dezaprobat pogardliwymi okrzykami {Bzdura!
Nieprawda!).

10

Nie powiniene myle, e sympati zyska ci moliwie


czste wpadanie przeciwnikowi w sowo i wytrcanie
go z toku myli. Wrcz przeciwnie: co takiego jest
nie do zniesienia. Sprawiasz wraenie natarczywego
i nieokrzesanego, a rozmwca jawi si jako ofiara two
ich grubiastw. Ogranicz wic przerywanie do jednej,
dwch uwag, ktre trafi w sedno.

Czy mog skoczy zdanie?"


Zwrot, ktry niezwykle czsto pada w dyskusjach:Czy
mog skoczy zdanie?''. Im bardziej kontrowersyjny
temat i im wicej politykw przy stole, tym bardziej jest
prawdopodobne, e padnie ta magiczna formua. Na
pierwszy rzut oka nie mona jej wiele zarzuci - w kocu
kady ma prawo przedstawi swj punkt widzenia, co
oczywicie oznacza, e powinien mc wypowiedzie si
do koca,Teraz moja kolej! " - to zdanie pozwala ci tylko
skorzysta z prawa do wypowiedzi.
Z drugiej strony,Czy mog skoczy zdanie?" czsto
wykorzystywane jest po to, eby zyska wicej czasu na
wypowied i przede wszystkim odebra go przeciwniko
wi. Gaduom, ktrzy nie mog jako skoczy adnego
zdania, moesz odpowiedzie w nastpujcy sposb:
.I Przykad

11Przecie cay czas pan mwi. Kiedy wreszcie skoczy pan


zdanie?"
Oczywicie. Wic co pan chce powiedzie7"
"
Chciaem tyl ko, eby pan to krcej uj:'
"
To jest proba, czy groba?"1

SZERMIERKA SOWNA - 1 OO rad mistrzw citej riposty

Kiedy przeciwnik gra nieczysto?


Niektrzy dyskutanci maj skonno do stosowania
insynuacji, bywaj bezczelni i obraaj rozmwcw
- przede wszystkim, jeli wida, e ich argumentacja przegrywa z argumentacj przeciwnika. Suy
to dwm celom: rozmwca chce, eby le wypad
w oczach publicznoci oraz chce ci sprowokowa.
Jeli teraz dasz si zirytowa, rzeczowa dyskusja nie
bdzie ju moliwa, a o to wanie chodzio przeciwni
kowi.

Gra nie fair jest le widziana


Nie musisz si obawia, e takie zachowanie zyska
przeciwnikowi sympati. Jeli kto siga po takie
rodki, zwykle w oczach publicznoci jest przegrany.
Dlatego w adnym razie nie wolno da si sprowoko
wa. Moesz reagowa na dwa sposoby:
I pozostajesz rozluniony, nawizujesz krtko do za
rzutw i wracasz do poprzedniej dyskusji,
I demaskujesz nieczyst gr, wyranie podkrelasz
obraliwe sowa i w ten sposb stawiasz przeciwnika
w bardzo zym wietle. To oznacza jednak koniec
dyskusji. Nie powiniene zreszt dalej jej prowadzi
z takim rozmwc.
Gwnym niebezpieczestwem takich sytuacji jest
fakt, e troch bota, ktrym obrzuci ci rozmwca,
jednak si do ciebie przyklei. Dlatego wanie warto
zawsze ustosunkowa si do zarzutw - eby wyjani
spraw i ratowa swoj opini.

Jeli przegrywasz

10

Zawsze moe si zdarzy, e sprawy potocz si n ieko


rzystnie dla ciebie. Rozmwca lepiej trafia do publicz
noci, zyskuje jej sympati albo po prostu ma racj. Co
wtedy? Wtedy masz dwie moliwoci, ktre moesz

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

dowolnie wykorzystywa: przyznajesz rozmwcy racj


i zmieniasz temat dyskusji albo motasz. Jak mawia
Artur Schopenhauer: jeli nie moesz ich przekona,
sprbuj przynajmniej namiesza im w gowach.

Przeciwnik ma racj? No to ma pecha


Jli rozmwca dysponuje rzeczywicie lepszymi
argumentami, po prostu przyznaj mu racj. To moe
zdziaa cuda, a przede wszystkim koczy dyskusj,
ktra moe by dla ciebie duga i nieprzyjemna.

. Przykad
w W trakcie zaartej dyskusji pan Nowak orientuje si, e pani Ja

kubiak rzeczywicie ma lepsze argumenty. Zmienia wic nagle


front:Koleanko, sdz, e w zasadzie nasze opinie wcale a
tak ba rdzo si nie rni. W tym punkcie zgadzam si z pani
cakowicie. Z czym si natomiast nie zgadza m: . . . :'. 1
Taka strategia umoliwi ci porzucenie tematu,
w ktrym rozmwca lepiej sobie radzi. W ten sposb
moesz te skierowa dyskusj na sprawy istotne dla
ciebie. Jeli zreszt musisz przyzna si do bdu lub
jakiego sabego punktu, to nic nie szkodzi: pokazu
jesz, e nie masz nic do ukrycia i jeste zupenie otwar
ty, co te zyskuje sympati.

Jak mota?
W wielu przypadkach jednak po prostu nie moesz
przyzna rozmwcy racji, a to dlatego, e nie wyst
pujesz przed publicznoci jako prywatna osoba, lecz
jako reprezentant pewnych interesw. Jeli sprawy nie
wygldaj dobrze, musisz posuy si inn technik
i mota. Jeli moesz namiesza w dyskusji jako eks
pert, zrb to. Przytocz opini, ktrej jeszcze" nie ma,
badania, ktre s w toku'; ale ktrych pierwsze wyniki

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

szachcajce". A jeli kto chce przyprze ci do


muru, powiedz mu, epo skoczeniu dyskusji chtnie
odpowiesz mu na wszystkie szczegowe pyta nia''.
Bardzo popularnym trikiem jest te powoywanie si
na renomowanych ekspertw, ktrzy s dokadnie
tego samego zdania, co ty, i do ktrych w kadej chwili
mona si zwrci (Jeli znajdzie pan chwilk czasu,
chtnie dam panu namiary").

Oczywicie publicznoci nie umknie fakt, e znalaze


si w defensywie. Dlatego do sztuki motania musisz
doda i taki zabieg, eby zmieni ton i pokaza si jako
mia i sympatyczna osoba.

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

1 O . 2 Odpowiadanie
na pytania i wywiady
Do publicznoci zwracasz si take podczas wywia
dw, spotka, na zakoczenie wykadw czy prezen
tas:ji. Odpowiadanie na pytania rni si od dyskusji
w jednym, zasadniczym punkcie: nie masz dyskutanta,
lecz sam udzielasz informacji. Podczas wywiadu pyta
nia zadaje ci osoba, ktra nie reprezentuje wasnych
interesw, lecz pyta po to, eby publiczno uzyskaa
informacje. Nawet, jeli stawia nieprzyjemne i krytycz
ne pytania, robi to w interesie publicznoci. Dlatego
bardzo ryzykowne jest atakowanie pytajcego w takiej
sytuacji.

Nieufno wywouje nieufno


Moemy tak dyskutowa
jeszcze godzinami. . .
"

Eleganck metod wybrnicia z trudnej sytuacji


jest zmiana tematu, na to jednak musisz si dobrze
przygotowa. Zamknij poprzedni temat, wyjanij, e
wszystkie argumenty zostay ju wyczerpane i otwrz
nowy wtek dyskusji.

;r Panie Marcinie, wyjani pan, dlaczego pana zdaniem ten klej


;@'Przykad

jest obojtny" - podsumowuje pan Pietrzyk. -Ja podaem


argumenty, dlaczego w to wtpi. O szczegach moemy
dyskutowa jeszcze godzinami ale to nie zainteresuje naszych
suchaczy. O wiele bardziej interesujcy wydaje mi si inny
"
punkt, mianowicie . . . 1
,

Zadawanie pyta ma na celu uzyskanie informacji - na


przykad, poniewa jeste ekspertem w danej dziedzi
nie lub jeste odpowiedzialny za dan rzecz. W tym
drugim przypadku wiele osb od razu przechodzi
do defensywy, nie chce zdradzi nic istotnego i ma
nadziej, e moliwie mao z caej rozmowy wyniknie.
To nie s korzystne warunki. Jeli suchacze bd mieli
wraenie, e nie odpowiadasz na pytania, bo masz co
do ukrycia, stan si nieufni. Dlatego tutaj te obowi
zuje zasada, e zawsze lepiej wyglda, jeli kto jest
gotw przyzna si do bdu. Sprawia to, e wydaje si
bardziej ludzki i wiarygodny. Jeli kto natomiast przez
cay czas stara si sprawia wraenie nieomylnego,
wypada sztywno i niewiarygodnie. Nie warto zatem
zaprzecza bdom i tuszowa niepowodze.

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistnw citej riposty

Radzenie sobie z sugestywnymi pytaniami

W przypadku wywiadw gwna zasada brzmi: nigdy


nie prbuj traktowa publicznoci jak idiotw. Sam
stawiaj sobie trudne pytania - dziki temu zyskasz
respekt.

Zaskakujce odpowiedzi mile widziane

'i.

Dobra odpowied jest krtka i moliwie zaskakujca


- czyli byskotliwa. Dziki temu wzbudzasz uwag
suchaczy i lepiej wypadasz. Cel ten mona osign
za pomoc rnych rodkw: oryginalnym porwna
niem, rozbrajajc otwartoci, autoironi czy dowcip
nym sformuowaniem.
Przykady

Dziennikarz Wolf Schneider mia zaszczyt przeprowadza


wywiad z legendarn aktork El isabeth Bergner. Zacz od
niezwykle wyszukanego wstpu, w ktrym mwi o zotych
latach dwudziestych w Berlinie kiedy nastolatki uczyy si
na pensjach''. a zamkn go pytaniem: Czy chtnie wspomina
pani te czasy?". Bergner popatrzya na niego chytrze i powie
dziaa:W ogle ich sobie nie przypominam, mody czowieku".
W jednym z wywiadw dla Playboya" spytano Herberta Feuer
steina, jak mu si wiedzie w yciu erotycznym. Odpowiedzia:
Zawsze kieruj si zasad: kobiety, u ktrych nie mam szans,
uwaam za nieatrakcyjne. To znacznie zmniejsza frustracj. Ko
biety moich marze, ktre traktuj mnie najwyej jak wieszak
na paszcze, nie maj m iejsca w moich fantazjach. Poza tym
jestem w wieku, w ktrym hormony powolutku zostawiaj
mnie w spokoju. Czyste bogosawiestwo . Jestem wdziczny
kademu hormonowi, ktry znika". 1

10

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

W przypadku sugestywnego pytania rozmwca suge


ruje od razu odpowied.Chyba nie chce pan na serio
powiedzie, e brak wykwalifikowanych pracownikw
to dla pana nie problem?" - Nie, oczywicie, e nie';
"
powinna brzmie odpowied, ktr pytajcy wanie ci
podpowiedzia. Musisz tylko potwierdzi.
\
Sugestywne pytania nie maj na celu dowiedzenia
si czego; pytajcy chce tylko usysze potwierdze
nie swojej tezy. Czasami sugestywne pytania s jak
najbardziej sensowne, wic nie zawsze musz wcza
w tobie alarm. Powiniene jednak umie je rozpozna
wa i nie da si na nie zapa.
Pytania sugestywne odnosz si do sytuacji, kiedy
uwaasz lub powiniene uwaa co za zupenie
oczywiste. Niebezpieczestwo pojawia si wtedy, gdy
kto prbuje wmwi ci rzeczy, ktre absolutnie nie s
oczywiste i z ktrymi nie zgodziby si, gdyby roz
mwca zapyta o to wprost. Takie pytania zdarzaj si
nie tylko w wywiadach, ale rwnie na co dzie.

I
w Pani Franczyk gwatownie krytykuje propozycje pana Waltera.
Przykad

Ten broni si:Chyba nie chce pani teraz zaczyna dyskusji


o pryncypiach?". Pani Franczyk, zi rytowana:No nie, o pryncy
piach nie . ''. 1
. .

Pytanie sugestywne jest skuteczne, bo dotyczy punk


tu, z ktrym pani Franczyk si zgadza. N iepotrzebna
jest duga dyskusja, ktra zajmie mnstwo czasu
i nie da adnych wymiernych efektw. O to chodzi
w sformuowaniu 11dyskusja o pryncypiach". Pan Walter
mia na myli jednak co innego: chciaby, eby jego
propozycje przedyskutowano tylko powierzchownie.

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty


....

..

..

. . . . . . . . . . . . . . . . . ..

Podchwytuj sugestywne pytania


Wanie w ten sposb moesz zahaczy temat i omi
n sugestywne pytanie. Podchwytujesz je i mwisz
o tym, co zawiera. Masz trzy moliwoci:
I Kaesz rozmwcy wyjani, co dokadnie mia na
myli (Co pan rozum ie przez 'dyskusj o pryncy
piach'?"), komentujesz tre {Na dug i bezproduk
tywn dyskusj nie mam ochoty"), a potem kierujesz
rozmow na to, co ci interesuje (W przypadku
pytania o pryncypia musimy troszk bardziej rozwi
n dyskusj . . . ).
Demaskujesz wymijajcy manewr:Dlaczego zada
pan to pytanie? Chce pan po prostu unikn dysku
sji?''.
I $wiadomie odpowiadasz na pytanie sugestywne:
Chodzi te o pryncypia, wic musimy o nich pody
skutowa. Czy si to panu podoba, czy nie".
''

Jak moesz broni si przed sugestywnymi pytaniami?


Wyjanij, e pytanie byo sugestywne.

..

........................................................................

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ............ ......................

Odpowied pana Nowickiego zaprowadzia go w pu


apk. Zaakceptowa bowiem stwierdzenie, e jego
strategia zawioda w Europie Wschodniej. Jeli byby
innego zdania, musiaby to jasno powiedzie i w ten
sposb odrzuci insynuacj.
-

I
;r Dlaczego sdzi pan, e strategia zawioda w Europie Wschod
Przykad

niej?"- od powiada Nowicki. - Wie pan przecie, po jak


trudnym terenie si tam poruszalimy. Z dowiadcze, jakie
z tego wynielimy, korzystamy do dzi. Pomagaj nam one
zreszt w u ruc h om ieni u dziaalnoci w Hiszpanii. Tam mamy
w dodatku znakomite stosunki i bdziemy mogli pozyska
dowiadczonyc h partnerw biznesowych:' 1

Tego typu podchwytliwe pytania s bardzo czste.


Niekiedy bywaj tak subtelne, e w ogle nie dostrze
gamy podchwytliwoci.Jak zamierza pan wydoby si
z tego kryzysu?" Chwileczk, s problemy, ale dlaczego
mwi od razu o kryzysie? Przed tym moesz broni
si przedstawiajc swj punkt widzenia, zanim odpo
wiesz na waciwe pytanie.

Co robi z podchwytliwymi pytaniami?

Sporo obaw budz take pytania podchwytliwe, czyli


takie, ktre co insynuuj. Trick jest prosty: jeli odpo
wiesz zupenie normalnie, akceptujesz insynuacj.

Przedstawiajc swj punkt widzenia, powiniene


unika dwch rzeczy: zbyt nerwowej reakcji na insy
n uacj i wypowiadania si a utorytatywnym tonem.
I jedno, i drugie odbior ci sympati suchaczy.

Przykad

Panie Nowicki, paska strategia zawioda ju raz w Europie


Wschodniej. Dlaczego sdzi pan, e w Hiszpanii odniesie
sukces?" -W Hiszpanii mamy wietne stosunki i moemy
skorzysta z dowiadcze naszych partnerw" - odpowiada
Nowi c k i 1
.

Odpowiadaj w trzech krokach


Wzorowa odpowied na podchwytliwe pytanie na
stpuje w trzech krokach, przy czym kolejno nie ma
znaczenia:

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

1 Odrzucasz insynuacj: " Dlaczego sdzi pan, e . . . ?';

dujesz si, ile on naprawd wie. Moesz si odpry


i spokojnie zastanowi, jak zareagowa.

11To pan tak sdzi, moim zdaniem natomiast . . . '.


'

2 Waciwie formuujesz problem: Wyglda to raczej

Agresywne kontrpytania

tak, e . . .".

3 Wiesz przeformuowanie problemu z treci pyta

Pytania w odpowiedzi wcale nie musz by defen


sywne. Za ich pomoc moesz te przej do ataku.
To powiniene zrobi jednak tylko wtedy, gdy kto
napada ci rzeczywicie ostro i nie fair. Agresywne
kontrpyta nia s bowiem bardzo siln broni.

nia:A skoro tak, to . . . '.


'

'f

I Przykad

Szef do pana Nowickiego: Znowu nie dotrzyma pan terminu.


Dlaczego waciwie nie wywizuje si pan ze swoich obowiz
kw?". -Klient w ostatniej chwili odmwi, dlatego termin
si przesun. W normalnych okolicznociach jak najbardziej
wywizuj si ze swoich obowizkw ' 1
"

Pytanie w odpowiedzi
Uparty pytajcy moe zapdzi rozmwc w kozi rg.
Na kad prb wymijajcej odpowiedzi reaguje tym
bardziej dociekliwymi pytaniami. Jeli pytany cigle
nie odpowiada, stwierdza bezlitonie:Najwyraniej
nie chce pan odpowiedzie na moje pytanie . . .".
Przeciw takiemu nieprzyjemnemu uporowi moesz
si broni, stawiajc pytania w odpowiedzi. Mwi si
w kocu: kto pyta, nie bdzi. Jeli nie chcesz bdzi,
po prostu sam pytaj. Na przykad:Co pan przez to
rozumie?". Po tym najagodniejszym ze wszystkich
kontrpyta rozmwca musi sprecyzowa swoje pyta
nie. Dziki temu moesz si pozbiera, zagodzi nieco
agresywne pytanie lub w ogle wytrci pytajcemu
bro z rki.
RwnieDlaczego pan tak sdzi?"jest niezwykle wa
nym kontrpytaniem, ktremu mona nada najrniej
szy ton: zdziwienia, zainteresowa nia, urazy lub oburze
nia. Teraz pieczka jest po stronie przeciwnika: musi on
uzasadni swoje pytanie, skonkretyzowa wypowied,
poda przykady. Dodatkowy efekt jest taki, e dowia-

;r Dlaczego pan pyta?"


IPrzykady

Do czego pan zmierza?"


Wanie to panu wyjaniem. Dlaczego pan mnie nie sucha?"
Nie bd komentowa tego pytania Dlaczego prbuje mnie
pan sprowokowa za wszelk cen?"
Nie zebra pan wystarczajcych informacji. Waciwie dlaczego?"1
.

Celem jest odebranie przeciwnikowi pewnoci siebie


lub zgoa mowy. Dlatego wanie agresywne kontrpy
tania mog zadziaa jak bumerang. Jeli mianowicie
pierwotne pytanie byo uprawnione i na miejscu,
zabieg taki wypadnie grubiasko i arogancko.

Odbijaj pytania
Agresywne, bezczelne i nierzeczowe pytania moesz
elegancko usun, od bijajc je po prostu do przeciw
nika.

- Jak paska firma przyczynia si do uniknicia katastrofy


-Przykady

klimatycznej?" -Musz si chwil zastanowi. A w jaki sposb


przyczynia si paska?"
Jak ty to waciwie robisz, eby tak maym mdkiem naro
bi tyle zamieszania?"- Pojcia nie mam. A jak ty to robisz?"1

10

10 Jak by byskotliwym przed publicznoci?

SZERMIERKA SOWNA - 100 rad mistrzw citej riposty

Rada 99

Nie wykonuj lepo polece


Niekiedy w dyskusji rozmwca wydaje polecenie, np.:
Wymie trzy najwan iejsze powody, dla ktrych psy
liniej?''. A ty posusznie szukasz tych trzech powodw.
Nic nie przemawia zreszt przeciw temu - ale z two
jego punktu widzenia nic za tym te nie przemawia.
M i mo wszystko to robisz - i naraasz si na niebezpie
czestwo kompromitacji, jeli sobie nie poradzisz.

Oszczdnie korzystaj z kontrpyta. Zbyt czste ich


uywanie sprawia wymijajce wraenie. A wiele takich
pyta po kolei okropnie dziaa na nerwy.

Niedostateczne alternatywy
Ba rdzo popularny zabieg wycignicia od ciebie
okrelonej odpowiedzi polega na tym, e pytajcy
przedstawia ci kilka moliwoci, a ty musisz jak wy
bra. Jeli pytanie jest sprytnie sformuowane, atwo
wpa w t puapk. W takim wypadku powiniene
si zastanowi: czy nie ma przypadkiem jeszcze jakiej
moliwoci? Alternatywy, ktra wydaje ci si najlep
sza, a ktr pytajcy pomin? Jeli jest, od razu o niej
powiedz.

Polecenia wywouj presj. A si prosz, eby je


wykona. Dlatego tak wane jest, eby si przed nimi
broni, jeli nie widzisz ich sensu. Jeli bowiem raz
wykonasz takie polecenie, presja stanie si jeszcze
silniejsza. Pytaj zatem od razu:A dlaczego mam to
zrobi?''. Teraz przeciwnik ma za zadanie uzasadni
swoje danie. Jeli nie potrafi, moesz je zwyczajnie
zignorowa.

I
;r Zostajemy dzi wieczorem w domu, czy idziemy do kina?"
Przykad

Moesz jednak te obrci takie polecenie na swoj


korzy.Wymie trzy najwaniejsze powody, dla
ktrych psy liniej!" -Waciwie istnieje tylko jeden
powd: jeli pierzesz je w zbyt wysokiej temperatu
rze . . ."

-Najchtniej poszedbym gdzie do knajpy. Co ty na to?"1


Nawet, jeli akurat nie przychodzi ci do gowy najlep
sza mol iwo, cigle moesz przynajmniej pozosta
wi pytanie otwartym:Musi by jeszcze jaka moli
wo. Powinnimy to przemyle".

(?-;:\',Of. 1

' ... '

Wiele pyta albo-albo" ma w tle okrelone zaoenia.


Wolisz w poniedziaek, czy w czwartek? " W tym wy
padku powiniene spyta o te zaoenia:Wyjanij mi
najpierw, dlaczego mamy si w ogle spotyka?''.

!'

You might also like