BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

52. Monachijska Konferencja

Bezpieczestwa: pomidzy
dialogiem a konfrontacj
Kamil Szubart

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 223/2016
23.02.16
ISSN 2450-5080

52. Monachijska Konferencja Bezpieczestwa (12-14 lutego 2016 r.)

zgromadzia 30 szefw pastw i rzdw, 70 ministrw spraw zagranicznych i obrony oraz kilkuset dyplomatw i ekspertw. Wrd
zaproszonych goci znaleli si rwnie krl Jordanii Abdullah II,
Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg i Wysoki Przedstawiciel UE ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa Federica
Mogherini. Organizatorzy, analogicznie jak w roku ubiegym,
przygotowali Munich Security Report 2016: Boundless Crises,
Reckless Spoilers, Helpless Guardians, dokument syntetycznie
omawiajcy kluczowe zagroenia bezpieczestwa w ujciu globalnym. Prezentacja raportu odbya si 28 stycznia 2016 r.
w Berlinie z udziaem byego sekretarza generalnego ONZ Kofi
Annana, szefa urzdu kanclerskiego i koordynatora rzdu federalnego ds. migracji Petera Altmaiera oraz byego kanclerza
Austrii Wolfganga Schssela. W pracach nad Munich Security
Report 2016 uczestniczyli m.in. przedstawiciele rodowisk akademickich, pracownicy takich orodkw, jak Chatham House,
International Institute for Strategic Studies, IHS Janes, UNHCR
i Mercator Institute for China Studies oraz analitycy ministerstw
spraw zagranicznych i obrony, jak i urzdu kanclerskiego.
*

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Pierwszy dzie zdeterminowa wojna w Syrii i walka z tzw.

Pastwem Islamskim (ISIS). Na ten temat w swych inauguracyjnych
przemwieniach wypowiadali si ministrowie obrony RFN i Francji:
Ursula von der Leyen i Jean-Yves Le Drian. Minister von der Leyen
wyrazia solidarno z Francj w kontekcie atakw dokonanych
w Paryu przez komrki terrorystyczne powizane z ISIS i Al-Kaid. Podkrelia, e celem tych organizacji oraz ich regionalnych odgazie (np. Al-Szabab), jest zniszczenie liberalnych i pluralistycznych spoeczestw Zachodu i stworzenie oglnowiatowego

1z7

kalifatu. Obaj ministrowie zwrcili uwag na to, e w koalicji midzynarodowej walczcej z ISIS jest rwnie miejsce dla Rosji, mimo e wspiera ona reim prezydenta
Baszara Al-Asada i od wrzenia 2015 r. dokonuje atakw powietrznych na pozycje
umiarkowanej opozycji. Minister Le Drian podzikowa z kolei stronie niemieckiej
za obecno komponentu lotniczo-morskiego Bundeswehry w Syrii (6 myliwcw
zwiadowczych, fregata i powietrzny tankowiec Airbus 310 MRTT), zaangaowanego
w ramach klauzuli wzajemnej obrony UE na podstawie art. 42-7 Traktatu UE. O ile
U. von der Leyen podkrelia m.in. konieczno poprawy sytuacji ekonomicznej spoecznoci muzumaskich dla zneutralizowania ekstremizmu islamskiego, o tyle J.-Y. Le Drian
akcentowa konieczno kontynuowania dziaa militarnych. Z perspektywy Parya
konieczne jest wdroenie globalnej strategii w walce z ISIS i jak najszybsze wyzwolenie
Mosulu i Ar-Rakki, co wymaga zakrojonej na szerok skal ofensywy ldowej. Francuski
minister nie sprecyzowa jednak, kto ma odgrywa gwn rol w takiej ofensywie.
U. von der Leyen, w odrnieniu od ministra Le Driana, skupia si rwnie
na kryzysie migracyjnym. Stwierdzia, e obecny kryzys naley rozpatrywa na dwch
paszczyznach: kryzysu humanitarnego na obrzeach UE i kryzysu strefy Schengen.
Mwia o przyjciu przez Niemcy w 2015 r. 1,1 mln uchodcw oraz o wzrocie
w pastwach czonkowskich UE poparcia dla ruchw o charakterze nacjonalistycznym
i szowinistycznym. Minister von der Leyen opowiedziaa si za ustanowieniem staego
ponadnarodowego mechanizmu rozdziau kwot uchodczych w UE, wzmocnieniem
ochrony granic zewntrznych UE i kontynuowaniem wsparcia finansowego dla Turcji,
Jordanii i Libanu. Jednym z kluczowych dziaa na rzecz ograniczenia niekontrolowanych migracji powinno by, jak podkrelia minister, zwalczanie zorganizowanych grup
przestpczych uczestniczcych w przerzucaniu uchodcw z Turcji na obszar UE. Suy temu ma wzmocnienie Frontexu i dziaania w ramach Standing NATO Maritime,
zaakceptowane przez ministrw obrony pastw NATO w Brukseli 10 lutego 2016 r.
w odpowiedzi na propozycj, jak kanclerz Angela Merkel wysuna podczas spotkania
z premierem Turcji Ahmetem Davutolu w Ankarze 8 lutego 2016 r. Zaangaowanie
NATO na Morzu Egejskim polega bdzie na prowadzeniu rozpoznania, monitoringu
i nadzoru we wsppracy z Frontexem i straami przybrzenymi Grecji i Turcji. U. von der
Leyen podkrelia rwnie znaczenie Bundeswehry, ktra oprcz zaangaowania
w dziaania patrolowo-szkoleniowe w Syrii i Iraku, aktywnie uczestniczy w programach sucych integracji migrantw z niemieckim spoeczestwem i rynkiem pracy.
W panelu inauguracyjnym Daeshing Terror and Safeguarding Liberties udzia
wzili rwnie szefowie GCHQ (Robert Hannigan), AIVD (Rob Bertholee), EU INTCEN
(Gerhard Conrad) i Wywiadu Narodowego USA (James Clapper)1. Udzia w jednym
panelu szefw i koordynatorw sub specjalnych, zarwno na poziomie midzynarodowym, jak i w ramach Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych, by wydarzeniem
1

GCHQ (Government Communications Headquarters) Centrala cznoci Rzdowej, brytyjska

suba specjalna odpowiedzialna za pozyskiwanie informacji za pomoc wywiadu elektronicznego; AIVD (Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst) Gwna Suba Wywiadu i Bezpieczestwa Holandii. Gerhard Conrad byy wysokiej rangi oficer BND, szef rezydentury w Damaszku
w latach 1998-2002. Regularnie poredniczy w rozmowach pomidzy Izraelem a Hezbollahem
w sprawie wymiany porwanych izraelskich onierzy za bojownikw. 13 grudnia 2015 r. wskazany przez Federic Mogherini na szefa EU INTCEN (EU Intelligence and Situation Centre)
w ramach Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych (EEAS).

2z7

bezprecedensowym na tle poprzednich edycji konferencji w Monachium. Tematem

przewodnim panelu bya rola sub specjalnych w walce z zagroeniem terrorystycznym
generowanym przez ISIS i Al-Kaid, jak rwnie wsppraca transatlantycka sub.
Obecno J. Clappera miaa rwnie ociepli wizerunek amerykaskich sub specjalnych nadwyrony afer Snowdena i dziaalnoci NSA i CIA na terytorium Niemiec.
Kryzysowi migracyjnemu powicono ostatni panel pierwszego dnia konferencji
Refuge Refused? The EU and the Migrant Crisis. Udzia w nim wzili P. Altmeier,
ministrowie spraw zagranicznych: Turcji Mevlt avuolu, Holandii Bert Koenders, Woch Paolo Gentiloni, oraz dyrektor Midzynarodowej Organizacji ds. Migracji
William Lacy Swing. Szef tureckiej dyplomacji podkreli wysiki swego kraju, na terytorium ktrego przebywa 2,5 mln uchodcw wojennych z Syrii. Rwnoczenie
ostrzeg, e zdobycie Aleppo, najwikszego miasta w Syrii, przez siy reimu prezydenta
al-Asada, spowoduje kolejn fal migracji na terytorium Turcji, w ramach ktrej moe przyby nawet kilkaset tysicy nowych osb. Z kolei P. Altmeier uzasadni dotychczasowe dziaania Niemiec ich zobowizaniami wynikajcymi z prawa humanitarnego,
jak rwnie koniecznoci zapobieenia katastrofie humanitarnej na Bakanach Zachodnich
i wzdu granic zewntrznych UE. Podobnie jak minister von der Leyen, pokreli
on konieczno wsparcia finansowego dla Jordanii, Libanu i Turcji, ktre jako ssiedzi
Syrii s w pierwszej kolejnoci celem dla syryjskich uchodcw. Uczestnicy panelu
zgodzili si, e wdroenie planu pokojowego na rzecz Syrii zaproponowanego przez
Midzynarodow Grup Wsparcia Syrii (ISSG) na marginesie Konferencji w Monachium
bdzie moliwe jedynie przy cakowitej implementacji zawieszenia broni przez strony konfliktu, dostarczeniu midzynarodowej pomoc humanitarnej dla Aleppo, Deir
ez-Zor i na rolnicze przedmiecia Damaszku oraz wznowieniu rozmw w Genewie
zerwanych na pocztku lutego 2016 r.
*
Agenda drugiego dnia tegorocznej Konferencji Bezpieczestwa zostaa powicona kryzysowi w Donbasie, deficytowi bezpieczestwa wzdu wschodniej flanki
NATO i przyszej roli Sojuszu. Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg, ktrego
wystpienie poprzedzio panel z udziaem premierw Francji i Rosji: Manuela Vallsa
i Dmitrija Medwiediewa, bezporednio odnis si do konfliktu na wschodniej Ukrainie
i agresywnych dziaa Moskwy w stosunku do najbliszych ssiadw Ukrainy i krajw
batyckich. Zdecydowanie podkreli, e celem NATO nie jest konfrontacja z Rosj,
ale Sojusz musi zdecydowanie odpowiedzie na ewentualne zagroenia swych czonkw
w ramach Traktatu Waszyngtoskiego, nie zamykajc jednoczenie kanaw dialogu
w ramach koncepcji obrony i dialogu. Premier Miedwiediew oskary natomiast
Zachd o dziaania majce na celu zmian europejskiej architektury bezpieczestwa
i prowadzenie agresywnej polityki w stosunku do Rosji, co skutkuje now zimn wojn.
Przypomnia rwnie wystpienie prezydenta Putina na 43. Monachijskiej Konferencji
Bezpieczestwa w 2007 r., ktry ostrzega przed negatywnymi skutkami ideologicznych stereotypw i podwjnej moralnoci Zachodu. Podobny ton wypowiedzi zosta
utrzymany przez ministra awrowa, ktry uczestniczy w panelu Foreign Ministers
Debate z udziaem ministrw spraw zagranicznych RFN, Rosji i Wielkiej Brytanii. Szef
rosyjskiej dyplomacji zarzuci stronie ukraiskiej niewywizywanie si z porozumie
miskich, m.in. brak dziaa na rzecz decentralizacji kraju i przyznania szerokiej

3z7

autonomii Donbasowi, jak rwnie permanentne wsparcie materialno-szkoleniowe

dla ukraiskiej armii ze strony USA i pozostaych pastw czonkowskich NATO.
Z krytyk rosyjskich dziaa na wschodniej Ukrainie i w Syrii wystpi przede
wszystkim sekretarz stanu USA John Kerry i przewodniczcy senackiej komisji si zbrojnych John McCain. J. Kerry podkreli silne wizi transatlantyckie oraz dziaania na rzecz
wzmocnienia amerykaskiej obecnoci w Europie w ramach Europejskiej Inicjatywy
Bezpieczestwa (European Reassurance Initiative), przedstawionej przez prezydenta
Baracka Obam podczas wizyty w Polsce i Estonii w czerwcu 2014 r. Waszyngton zdecydowa si zwikszy swj wkad finansowy z obecnych 790 mln do 3,4 mld USD, ktre
zostan wykorzystane gwnie na zwikszon obecno rotacyjn si amerykaskich
w Europie rodkowo-Wschodniej i krajach batyckich, wsplne wiczenia oraz wsparcie materialno-szkoleniowe dla ukraiskiej armii. Sekretarz Kerry zwrci rwnie
uwag na konieczno pogbienia wsppracy pomidzy USA i pastwami czonkowskimi UE poprzez zawarcie transatlantyckiego porozumienia handlowego TTIP oraz
pozostania Wielkiej Brytanii w UE.
Znacznie ostrzejsze stanowisko zaprezentowa senator McCain, ktry stwierdzi, e Rosja prowadzi dziaania na rzecz rozbicia jednoci wrd europejskich
czonkw NATO, wykorzystujc do tego m.in. kryzys migracyjny i wzrost poparcia
dla partii politycznych i ruchw kontestujcych solidarno europejsk. Wyrazi sceptycyzm wobec porozumienia ISSG w tym przede wszystkim wobec realizacji zobowiza Moskwy, uznajc, e suy ono wycznie prezydentowi Putinowi i wspieranym
przez Rosj siom prezydenta al-Asada, kontynuujcym ofensyw na Aleppo. Wedug
senatora McCaina rosyjskim celem w Syrii jest ustanowienie silnego przyczku, ktry
umoliwi Moskwie oddziaywanie na cay region Bliskiego Wschodu.
Z kolei szefowie i ministrowie spraw zagranicznych pastw wschodniej flanki
NATO zwrcili uwag na pogbiajcy si deficyt bezpieczestwa w regionie spowodowany agresywn polityk Moskwy, ktra uwzgldnia rwnie uycie siy militarnej.
Prezydent Andrzej Duda uczestniczcy w panelu Presidential Debate z udziaem gw
pastw: Finlandii (Sauli Niinist), Litwy (Dalia Grybauskait) i Ukrainy (Petro Poroszenko) oraz przewodniczcego Parlamentu Europejskiego (Martin Schulz), podkreli
konieczno wzmocnienia wschodniej flanki NATO poprzez sta obecno znaczcych
si Sojuszu w Polsce i pastwach batyckich. Prezydent Duda odnis si rwnie
do projektu Nord Stream II. Uznajc ten projekt za wycznie polityczny wskaza,
e wzajemne relacje krajw UE powinny opiera si na obustronnym szacunku.
Prezydent Poroszenko kolejny raz podkreli, e konflikt w Donbasie nie ma tylko
charakteru wewntrznego, lecz zwizany jest z agresj Rosji, ktra dodatkowo
prbuje promowa alternatywn wizj Europy poprzez wspieranie partii i ruchw
spoecznych o charakterze prorosyjskim. Zaapelowa o utrzymanie sankcji wobec
Rosji, sucych utrzymaniu Moskwy przy stole negocjacyjnym. Peen dialog, przekonywa prezydent Poroszenko, moliwy bdzie jednak jedynie w przypadku wycofania
rosyjskich si z terytorium Ukrainy i zwrotu Krymu. Przewodniczcy Parlamentu Europejskiego z kolei zaznaczy, e rosyjski rzd prbuje wbi klin pomidzy pastwa
czonkowskie UE, czym odnis si porednio do wsppracy ekonomicznej pomidzy
Rosj i Wgrami.

4z7

W panelu Between Reassurance and Reengagement? The Future of NATO,

z udziaem premier Norwegii Erny Solberg, ministrw obrony Wielkiej Brytanii Michaela
Fallona i Szwecji Petera Hultqvista, ministra spraw zagranicznych Polski Witolda
Waszczykowskiego i szefa Komitetu Wojskowego NATO gen. Petra Pavela, skupiono si
nad przyszoci Sojuszu i jego zdolnoci odstraszania. Szef polskiej dyplomacji podkreli, e decyzje podjte na szczycie NATO w Newport we wrzeniu 2014 r. s niewystarczajce do zapewnienia bezpieczestwa czonkom Sojuszu z Europy rodkowoWschodniej. Odnoszc si do Aktu Stanowicego o podstawach wzajemnych stosunkw, wsppracy i bezpieczestwa pomidzy NATO i Federacj Rosyjsk z 27 maja
1997 r. stwierdzi, e pod wpywem dziaa Moskwy dokument ten straci na aktualnoci, i jednoczenie zastrzeg, e druga cz aktu dotyczca kanaw komunikacji
powinna nadal obowizywa. Polskie postulaty wzmocnienia wschodniej flanki NATO
zostay w peni poparte przez premier Norwegii. Z kolei szef resortu obrony Szwecji,
ktrego udzia w panelu suy zamanifestowaniu silnych relacji pomidzy Sztokholmem i NATO, podkreli bezsprzeczne zamanie przez Rosj prawa midzynarodowego w kontekcie aneksji Krymu w marcu 2014 r.
*
Cele Niemiec w Monachium byy artykuowane przede wszystkim przez minister
von der Leyen i ministra spraw zagranicznych Franka-Waltera Steinmeiera. Wystpujcy dwukrotnie w Monachium Minister Steinmeier w pierwszej kolejnoci odnis si
do niemieckiego przewodnictwa w OBWE i spotkania ISSG, ktre miao miejsce
w przededniu konferencji. Zaznaczy, e sukces porozumienia bdzie moliwy po penej
implementacji decyzji o wstrzymaniu walk i dostarczeniu pomocy humanitarnej
do okronych obszarw, jak rwnie po wznowieniu rozmw w Genewie, ktre zaplanowano na 25 lutego 2016 r. Minister Steinmeier podkreli te kluczow rol Turcji,
Iranu i Arabii Saudyjskiej w rozwizaniu kryzysu w Syrii, jak rwnie zaangaowania
dyplomatycznego, finansowego i militarnego Berlina. Drugie wystpienie miao miejsce
w panelu Foreign Ministers Debate z udziaem ministrw spraw zagranicznych Rosji
i Wielkiej Brytanii. Szef niemieckiej dyplomacji zwrci uwag na udzia Bundeswehry
w operacjach na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Nawiza tym samym do decyzji Berlina
z 6 stycznia 2016 r., ktry zaaprobowa przeduenie do 31 stycznia 2017 r. mandatu
misji szkoleniowych Bundeswehry w pnocnym Iraku i Mali (MINUSMA). Minister
odnis si te do procesu modernizacji Bundeswehry. W cigu najbliszych 15 lat
Niemcy przeznacz na ten cel 130 mld euro, co ma suy zwikszeniu niemieckiego
wkadu w zbiorowe bezpieczestwo obszaru transatlantyckiego. Minister Steinmeier
zwrci rwnie uwag na inne niestabilne obszary, ktre pod wpywem ekspansji ISIS
w Syrii i pnocnym Iraku zostay zmarginalizowane, a s nadal zagroone ekstremizmem islamskim: Afganistan i Libi.
*
Pomimo e tegoroczna agenda Konferencji w Monachium koncentrowaa si
na konflikcie w Syrii, kryzysie migracyjnym i sytuacji w Donbasie, nie zabrako tematw dotyczcych wyzwa bezpieczestwa poza obszarem euroatlantyckim. W panelu
Doubling Down? China and the International Order(s), w ktrym udzia wzili m.in.
byy premier Australii Kevin Rudd, minister obrony Singapuru Ng Eng Hen i przewodniczcy Komisji ds. Stosunkw Midzynarodowych Senatu USA Robert Corker, prele-

5z7

genci omawiali wzrost roli Pekinu na arenie midzynarodowej, m.in. spory terytorialne
o wyspy Diaoyu/Senkaku, oraz znaczenie Nowego Jedwabnego Szlaku dla Chin i UE.
Analogicznie do Konferencji Bezpieczestwa w 2015 r., w tym roku take zdecydowano si na panel powicony epidemiom i pandemiom: Night Owl Session: The Plot
Sickens The Health-Security Nexus. Uwaga prelegentw skoncentrowaa si na epidemii
wirusa Zika w Brazylii, ktry moe rozprzestrzeni si na wszystkie kraje Ameryki
Poudniowej. Implementacja porozumienia klimatycznego zawartego podczas paryskiej konferencji klimatycznej w grudniu 2015 r. staa si z kolei gwnym tematem
panelu Climate and Energy Security: Is the Heat Still on?
Na marginesie konferencji odbyo si kilka kluczowych spotka wielostronnych. Kilkugodzinne spotkanie ISSG i dwustronne rozmowy amerykasko-rosyjskie,
ktre odbyy si w nocy z 11 na 12 lutego 2016 r., poskutkoway przyjciem kolejnego planu na rzecz Syrii. Przed rozpoczciem drugiego dnia obrad miao miejsce rwnie spotkanie ministrw spraw zagranicznych w formacie normandzkim na temat
konfliktu w Donbasie. Jego uczestnicy wyrazili wol dalszej implementacji postanowie miskich z 12 lutego 2015 r. Byo to pierwsze spotkanie szefw dyplomacji RFN,
Francji, Rosji i Ukrainy od 6 listopada 2015 r. Z inicjatywy ministra Steinmeiera i sekretarza stanu USA Kerryego zaproszono do Monachium przedstawicieli Libijskiej Rady
Prezydenckiej, ktrzy w dniu 13 lutego 2016 r. odbyli wielostronne rozmowy z ministrami spraw zagranicznych RFN, USA, Egiptu, Woch, Francji, z Wysokim Przedstawicielem UE ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa oraz Specjalnym Wysannikiem
ONZ do Libii Martinem Koblerem. Gwnym tematem rozmw bya sytuacja wewntrzna w Libii, kryzys migracyjny i walka z libijskimi odamami ISIS.
*
Obrady 52. Monachijskiej Konferencji Bezpieczestwa zdominowaa wojna w Syrii,
niekontrolowane migracje, konflikt w Donbasie i sytuacja na wschodniej flance NATO.
Obawy pastw czonkowskich NATO z Europy rodkowo-Wschodniej i krajw batyckich spotkay si ze zrozumieniem decydentw politycznych z Europy Zachodniej
i USA, jednak nie zdecydowano si przedstawi adnych propozycji konkretnych dziaa
sucych staej obecnoci si Sojuszu na ich terytorium. Waszyngton potwierdzi jedynie
doniesienia o przeznaczeniu na Europejsk Inicjatyw Bezpieczestwa 3,4 mld USD,
ktre zostan przede wszystkim przeznaczone na kontynuowanie rotacyjnej obecnoci si amerykaskich w regionie. Szczegln powcigliwo w tej kwestii wykazali
przedstawiciele Francji i RFN, ktrzy skupili si na konflikcie w Syrii i kryzysie migracyjnym. Pary obecnie stawia na kontynuowanie nalotw na pozycje ISIS i Frontu
al-Nusra. Z kolei niemieckie dziaania koncentruj si na misjach patrolowych i rozpoznawczych. Ministrowie von der Leyen i Steinmeier podkrelali konieczno kontynuowania dialogu w ramach ISSG, implementacji rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ
numer 2254 z 18 grudnia 2015 r., przy jednoczesnym zaangaowaniu w rozwizanie
konfliktu Iranu, Arabii Saudyjskiej i Turcji. Obecno w Monachium ministrw spraw
zagranicznych: Arabii Saudyjskiej Abdela bin Ahmeda Al-Jubeira i Iranu Mohammada
Javada Zarifa, oraz ich udzia w rozmowach na temat Syrii w ramach ISSG naley
uzna za sukces dyplomacji niemieckiej, ktra w obliczu kryzysu pomidzy Rijadem
i Teheranem kontynuuje ofensyw dyplomatyczn na Bliskim Wschodzie.

6z7

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Kamil Szubart pracownik naukowy Instytutu Zachodniego, zajmuje si problematyk bezpieczestwa midzynarodowego w stosunkach transatlantyckich oraz polityk zagraniczn
i bezpieczestwa RFN.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

7z7