POZYTYWIZM

1. Ramy czasowe
druga poowa XIX wieku
2. Geneza
a) coraz mocniej ugruntowujcy swe panowanie system buruazyjny
b) rozwj nauk cisych, zwaszcza biologicznych
3. Nazwa
a) wywodzi si od tytuu rozprawy Augusta Comte'a Wykad filozofii pozytywnej
b) sowo pozytywny wwczas oznaczao: praktyczny, realny - a w takich wanie kategoriach
epoka pozytywizmu rozpatrywaa wiat i jego zjawiska
4. wiatopogld
a) scjentyzm - zaufanie do nauki. Obserwacja, dowiadczenie i uoglnienie jako metody
postpowania badacza
b) utylitaryzm - przekonanie, e wszystko, co czowiek czyni winno by spoecznie uyteczne
(pogld ten gosi m.in. J.S.Mill)
c) ewolucjonizm - przekonanie, e wszystkie formy ycia stopniowo przeksztacaj si w coraz
wysze, doskonalsze. Tak rozumiany postp sprawia, e harmonijnie rozwijaj si take
spoeczestwa (pogldy te propagowa ucze Darwina - H.Spencer)
d) agnostycyzm - pogld zakadajcy, e niemoliwe jest poznanie praw rzdzcych bytem.
Tym, co ukryte przed rozumem, nie naley si zajmowa, lecz trzeba si skupi na opisaniu
elementw wiata, ktre s dostpne zmysom
5. Gwne kierunki w literaturze
realizm - metoda ujmowania materiau w dziele literackim. Gwnym celem pisarza realisty jest
stworzenie artystycznej wizji wiata moliwie najbardziej odpowiadajcej obiektywnemu stanowi i wygldowi rzeczywistoci (element typowoci).
utwory realizmu krytycznego - utwory o demaskatorskiej wymowie
naturalizm - metoda twrcza, ktrej gwnym teoretykiem i reprezentantem by Emil Zola.
W studium programowym Powie eksperymentalna postulowa docieranie do
prawdy, swoisty dokumentaryzm.
Naturalizm sign po nowe tematy - m.in. pokaza rodowisko nizin spoecznych.
Ostremu widzeniu kontrastw spoecznych towarzyszyy nowe rodki ekspresji
artystycznej, dranice niejednokrotnie nawyki odbiorcw - brutalno obrazowania,
antyestetyzm.

LITERATURA POWSZECHNA
HONORE BALZAC
uznaje si go za twrc realizmu krytycznego
uwaa, e dzieo literackie to sprawozdanie z ludzkich dowiadcze, odwzorowywanie
stosunkw spoecznych, pokazywanie szczegw ycia, przedstawianie typowych
charakterw
jest autorem cyklu Komedia ludzka (97 pozycji). Pokazuje tu Francj po upadku
Napoleona - wiat, w ktrym wada pienidz. Kreli obraz odchodzcego feudalizmu
i rodzcego si kapitalizmu. Jego bohaterowie s czsto postaciami niejednoznacznymi
moralnie
str. 1/11

Ojciec Goriot
Tre:
Ojciec Goriot by niegdy prostym robotnikiem, pracowitym i oszczdnym. Wzbogaci si
w czasie rewolucji francuskiej na spekulacji mk, potem pomnoy majtek pracujc jako kupiec.
Po mierci ukochanej ony cae swe wielkie uczucie przela na crki. Spenia wszystkie ich kaprysy. Wyda je bogato za m. Nie mieszka z crkami, ktrym odda swj majtek, lecz w ubogim
pensjonacie. Crki wyudziy od niego reszt pienidzy, a gdy nie mia ju nic - wyrzeky si ojca
ndzarza. Prawd o swych crkach ojciec Goriot poj dopiero przed sam mierci. Inne postacie
utworu to Eugeniusz Rastignac (ubogi szlachcic, ktry podejmuje bezwzgldn walk w celu
zdobycia majtku i pozycji) oraz Vautrin (zbrodniarz).
Problematyka
relacje dzieci - rodzice
wiat jako miejsce bezwzgldnej walki

FIODOR DOSTOJEWSKI

stworzy nowy typ prozy psychologicznej, analizujcej wieloznaczne motywacje dziaa

pokaza mroczne strony ludzkiej natury (m.in. stany psychicznych dewiacji)
wiat przedstawiany w utworach jest okrutny, nie ma w nim harmonii, jasnoci, spoistoci
ograniczy rol narratora, oddajc gos bohaterom
utwory Dostojewskiego nie daj adnych odpowiedzi, jedynie stawiaj znaki zapytania

Zbrodnia i kara
Tre:
Student Raskolnikow morduje star lichwiark i jej siostr (jest to swoista forma buntu
wobec rzeczywistoci). Przyznaje si do tego czynu i zostaje zesany na katorg.
szczegowa analiza stanw psychicznych bohatera
Forma: powie polifoniczna (mwiona wieloma gosami). Technika polifoniczna polega na
prezentacji poprzez wypowiedzi i dziaanie postaci rnych, czsto sprzecznych postaw
wiatopogldowych, bez wskazania, za jakimi opowiada si autor. W powieci polifonicznej
narrator opowiada o bohaterach tak, e przyznaje im du autonomi, respektuje waciwoci ich
indywidualnego jzyka.
Gwni bohaterowie:
Rodion Raskolnikow: mody student, yje w ubstwie i samotnoci w ndznej izbie petersburskiej
kamienicy, niezwykle ambitny i wraliwy, bolenie przeywa to, e mimo duych moliwoci
intelektualnych nie moe ich rozwija ze wzgldu na sytuacj majtkow, wiadomy niesprawiedliwoci wiata, gosi teori, e czowiek wybitny moe pozwoli sobie na amanie prawa,
zachodzi w nim duchowa przemiana (pocztkowo racjonalista i immoralista, powraca do religii,
wierzy, e winy mona odkupi skruch i cierpieniem). Moralne odrodzenie Raskolnikowa
porwnane do wskrzeszenia azarza.
Zofia Siemionowna Marmieadow 18-letnia blondynka, z powodu materialnych warunkw rodziny nie zdobya adnego wyksztacenia, kiedy nie moe znale pracy jako szwaczka, zostaje
prostytutk. Pena pokory i dobroci, uosobienie czystoci i mioci. Zawsze gotowa do chrzecijaskiego przebaczania.To ona przyczynia si do moralnego odrodzenia Raskolnikowa.
Porfiry Pietrowicz oficer ledczy petersburskiej policji, inteligentny, dociekliwy, znakomity
psycholog mistrzowsko mnocy puapki i podchwytliwe pytania.
Siemion Zacharycz Marmieadow alkoholik, ktry cigle traci prac i rujnuje ycie swojej rodziny, byy urzdnik pastwowy niszego stopnia, wpada po pijanemu pod powz.

str. 2/11

Arkadiusz Swidrygajow tajemnicza posta majca rne grzechy na sumieniu. Cyniczny

i brutalny, chlebodawca siostry Raskolnikowa, ktra pracowaa w jego domu jako guwernantka
i musiaa odej, gdy chcia j uwie. W rozmowie z Raskolnikowem spowiada si ze swego
ycia penego okruciestw i podoci, a take perwersji erotycznych bdcych skutkiem
upodobania do nieletnich dziewczt. Popenia samobjstwo.
Gwne problemy:
odradzajca moc mioci, wina, kara i odkupienie za grzechy, demoralizujce ycie w miecie,
Petersburg jako symbol wspczesnoci, ktra odesza od prawdziwych wartoci.

LITERATURA POLSKA
1. Pozytywizm w Polsce jest ze wzgldu na trudn sytuacj polityczn i spoeczn (wysokie kontrybucje i konfiskaty majtkw narodziny inteligencji jako grupy spoecznej; gd pracy, emigracja za chlebem, migracje bezrolnych chopw do miasta, uwaszczenie jako perfidny zabieg rzdu
carskiego, uniemoliwiajcy porozumienie chopw i szlachty) prdem gospodarczo-spoecznym
2. Wraz z upadkiem powstania styczniowego klsk poniosa romantyczna ideologia
3. Program polskich pozytywistw
a) haso pracy u podstaw (nad ludem)
b) haso pracy organicznej (spoeczestwo jest organizmem, jeli choruje jaki organ, chora jest
caa spoeczno konieczno harmonijnej wsppracy wszystkich grup spoecznych)
c) haso pracy nad kapitalizacj kraju
d) haso emancypacji kobiet
e) haso rwnouprawnienia ydw
hasa te byy propagowane przede wszystkim przez tzw. pokolenie Szkoy Gwnej (modzie tu
studiujc)
w tym czasie dynamicznie rozwija si prasa, w ktrej drukowane s artykuy modych pozytywistw (Przegld Tygodniowy, Niwa)
wybrane artykuy
a) witochowski My i wy (krytyka biernoci starego pokolenia)
b) Orzeszkowa Kilka sw o kobietach (problem emancypacji)
c) Prus Szkic programu w warunkach obecnego rozwoju spoeczestwa (propagowanie hasa
pracy organicznej)
4. Zadania stawiane wobec literatury
Literatura miaa za zadanie uwiadomi narodowi, e naley odstpi od walki narodowowyzwoleczej na rzecz pracy dla kraju. Postulowano, by staa si ona nauczycielk ycia
w nowych warunkach spoeczno-ekonomicznych (Prus porwna pisarza do drnika, ktry
zapowiada nadchodzcy pocig)
W tej epoce tworzono literatur dostpn dla wszystkich. Renesans przeya proza (powie,
nowela, humoreska)
5. Stosunek do romantyzmu
Pozytywici cenili minion epok, otaczali czci i szacunkiem bohaterw powsta narodowych. Sdzili jednak, e w sytuacji, w jakiej znalaza si Polska, idee romantyczne nie maj
szans na realizacj.
6. Tematyka nowel pozytywistycznych
str. 3/11

a) problem dziecka (szczeglnie dziecka zdolnego, ktre nie ma szans na rozwj)

Sienkiewicz: Janko Muzykant
Prus: Antek
Konopnicka: Nasza szkapa
b) faszywie pojmowana filantropia
Orzeszkowa: Dobra pani (Bogata dziedziczka Ewelina Krzycka przygarnia picioletni
Helenk - ubog sierot. Rozpieszcza j, wychowuje w luksusie, lecz kiedy pochania j
nowa sprawa - przyjmuje do domu woskiego muzyka - odsya j na wie do ubogich
krewnych dziecka)
c) walka z wynarodowieniem
Orzeszkowa: ABC (Joanna Lipska z wielkim zamiowaniem i powiceniem uczy ubogie
dzieci jzyka polskiego. Sd za prowadzenie szkoy bez pozwolenia skazuje j na grzywn.
Brat poycza pienidze, a Joanna dalej prowadzi lekcje)
d) obraz powstania styczniowego
Orzeszkowa: Gloria victis (historia zbiorowej mogiy powstaczej, hod zoony walczcym, bohaterowie fikcyjni- rodzestwo Aniela i Marian Tarowscy, Jagmin oraz historyczni - Traugutt)
e) obraz wsi pouwaszczeniowej
Sienkiewicz: Szkice wglem (historia rodziny Rzepw, oszukanej przez gminnego pisarza
Zozikiewicza, ktry podstpem wymusza zgod na sub Rzepy w wojsku. Rzepa w rozpaczy zabija on i podpala dworskie zabudowania)
f)problem antysemityzmu
- Konopnicka: Mendel Gdaski (historia yda introligatora uczciwie pracujcego, uytecznego dla spoeczestwa, kochajcego Warszaw. Przeywa on wielkie rozczarowanie
na skutek rozruchw antysemickich, podczas ktrych zostaje zraniony jego wnuk)
g)problemy codziennego ycia, np. choroby i cierpienia
- Prus: Kamizelka (motyw kamizelki jako klamry kompozycyjnej, pretekstu do opowiedzenia
historii o cierpieniu, mioci i mierci, dowodu mioci dwojga ludzi)

ELIZA ORZESZKOWA
Nad Niemnem

akcja utworu toczy si w latach 80-tych XIX wieku nad Niemnem

Tre:
We dworze w Korczynie mieszka Benedykt Korczyski wraz z rodzin (on Emili, crk
Leoni ksztacc si na pensji w Warszawie i synem Witoldem - uczniem szkoy agronomicznej),
kuzynk Mart Korczysk, dalek krewn Justyn Orzelsk i jej ojcem. Justyna, niegdy zakochana w Zygmuncie Korczyskim, ktry oeni si z Klotyld - zaprzyjania si z Jankiem
Bohatyrowiczem - schopiaym szlachcicem. Udaje si z nim i jego stryjem Anzelmem do legendarnego grobu Jana i Cecylii. Staje si coraz czstszym gociem w zacianku - pomaga Janowi
i uczy si rnych prac. Jan przyprowadza Justyn do Mogiy, w ktrej spoczywaj uczestnicy
powstania styczniowego, wrd nich Andrzej Korczyski i Jerzy Bohatyrowicz. Justyna poznaje te
histori nieszczliwej mioci Marty i Anzelma (Marta odrzucia owiadczyny, gdy baa si ycia
wrd chopw). Dziewczyna decyduje si na maestwo z Jankiem, odrzucajc owiadczyny
Rycia (ktry roztrwoni ju cz swego majtku, jest przy tym morfinist).

powie tendencyjna
str. 4/11

a) tre podporzdkowana goszeniu idei pracy

b) zawiera wzorce osobowe (mode pokolenie - Justyna, Janek, Witold)
c) realizuje cel wychowywania spoeczestwa
d) narrator - wszechwiedzcy, usytuowany ponad wiatem przedstawianym - dokonuje ocen
e) jest utworem realistycznym i atwym w odbiorze
czas akcji
a) plan wspczesny - urodzajne lato nad Niemnem
b) plan przeszy
XVI wiek - historia Jana i Cecylii
powstanie styczniowe
Wielokrotne odwoania do przeszoci podkrelaj szacunek pozytywistw dla historii, ktra ma by oparciem dla pokole wspczesnych.
miejsce akcji: tereny nad Niemnem, m.in.:
a) Korczyn - dwr rodu Korczyskich
b) Bohatyrowicze - zacianek
c) Osowce - majtek Andrzejowej Korczyskiej
gwne postacie
a) Benedykt Korczyski - ciko pracujcy szlachcic, ktry za wszelk cen chce utrzyma
ojcowizn. Wyksztacony (ukoczy wysz szko agronomiczn), patriota (bra udzia
w powstaniu). Po klsce powstania, borykajc si z problemami finansowymi, sta si
czowiekiem zgorzkniaym i zamknitym w sobie. Walka o utrzymanie Korczyna sprawia, e zacz procesowa si z Bohatyrowiczami. Przemienia go szczera rozmowa
z synem, ktrego nazywa powracajc fal swej modoci.
b) Emilia Korczyska - ona Benedykta, egoistka, rozkapryszona, yjca w wiecie wasnych uroje.
c) Marta Korczyska - prowadzi dom Benedyktowi, jest bardzo pracowita, cho nieco
zgorzkniaa. W modoci bojc si pracy i opinii ludzi nie zdecydowaa si na maestwo z Anzelmem, ktrego kochaa. Zapacia za to samotnoci.
d) Andrzejowa Korczyska - wdowa po Andrzeju, matka Zygmunta. Arystokratka. yje
wspomnieniami o mu, uczy wiejskie dzieci. Popenia bdy w wychowaniu syna, ktry
sta si egoist.
e) Anzelm Bohatyrowicz - powstaniec, stryj Janka. Szlachetny, prawy, yje pamici
o przeszoci.
f) Justyna Orzelska - zuboaa szlachcianka, ktra otrzymaa staranne wyksztacenie.
Opiekuje si zdziwaczaym ojcem - muzykiem. Sens ycia odnajduje w mioci i pracy.
g) Jan Bohatyrowicz - syn powstaca Jerzego Bohatyrowicza, wychowywany przez stryja
Anzelma. Pracowity, szlachetny.
h) Witold Korczyski - idealista peen modzieczego zapau, pozytywista. W pracy na rzecz
ludu widzi sens ycia.
i) Zygmunt Korczyski - syn powstaca Andrzeja Korczyskiego, ktrego nazywa szalecem, kosmopolita pragncy sprzeda rodowy majtek i wyjecha na stae za granic.
Egoista
j) Teofil Ryc - arystokrata o dobrym sercu. Nie widzi sensu ycia. Szuka wrae
w narkotykach. Nie przywizuje wagi do rodzinnej ziemi, trwoni majtek
Historia rodu Korczyskich
str. 5/11

Stanisaw Korczyski - syn napoleoskiego legionisty. Patriota. Ksztaci si w Akademii

Wileskiej
dzieci Stanisawa
a) Benedykt - po klsce powstania zdradzi ideay modoci, procesowa si z zaciankiem
b) Jadwiga - wysza za m za Darzeckiego
c) Andrzej - zgin w powstaniu
d) Dominik - bra udzia w powstaniu, zesany do Rosji zrusyfikowa si, z czasem zrobi
karier jako urzdnik carski> Zaniky w nim uczucia patriotyczne
Konflikt pokole
1. Witold - Benedykt
Witold zarzuca ojcu brak demokratyzmu. Twierdzi, e zagubi to, co powinno stanowi cel ycia
(idee suby spoeczestwu). Konflikt rozwizuje si podczas szczerej rozmowy.
2. Zygmunt - Andrzejowa
Zygmunt domaga si od matki, by sprzedaa majtek, co umoliwi im wyjazd na stae za granic.
Andrzejowa nie chce opuci miejsca, gdzie pochowany jest jej m. Konflikt nie rozwizuje si.
Obraz dworu
a) trudna sytuacja ekonomiczna wynikajca z koniecznoci pacenia wysokich kontrybucji
b) walka o zachowanie ziemi w polskich rkach (prawodawstwo carskie zabraniao nabywania
ziemi na wschodnich kresach przez osoby pochodzenia polskiego, ziemia, ktrej Polak nie
potrafi utrzyma, przechodzia w rce rosyjskie)
c) dwie grupy
bohaterowie pozytywni (Benedykt, Maria Kirowa)
prniacy (Emilia, Zygmunt)
Obraz zacianka
peni ycia, energii i siy
dumni, inteligentni, ciekawi wiata
przywizani do tradycji rodzinnych i narodowych
patrioci
jest to - zdaniem Orzeszkowej - najwartociowsza cz narodu
Stosunek do pracy miernikiem wartoci
a) najwyej oceniane mode pokolenie, ktre znajduje szczcie w pracy
b) legenda o Janie i Cecylii
Jan (chop) i Cecylia (ze szlachetnego rodu) przybyli do puszczy i zaoyli osad.
W nagrod za ogrom pracy przy trzebieniu puszczy dostali tytu szlachecki i nazwisko
Bohatyrowicze
legenda ta wyraa nastpujce idee:
bohaterstwo to nie tylko czyn odwagi, powicenia ycia. W trudzie codziennej
pracy te mona sta si bohaterem
praca to najwysza warto, stanowica o godnoci i sensie ycia czowieka

BOLESAW PRUS
Lalka

czas akcji
str. 6/11

akcja waciwa - Warszawa koca lat 70-tych (1878-79)

Dziki pamitnikowi Rzeckiego sigamy do jego dziecistwa (lata 40-te) i modoci (Wiosna
Ludw)
Miejsce akcji: Warszawa, Zasawek, Pary
Temat:
sd nad spoeczestwem polskim koca XIX wieku
krytycy nazwali Lalk powieci o straconych zudzeniach, o klsce ideologii romantycznej
i pozytywistycznej. Kady z trzech idealistw (Rzecki, Wokulski, Ochocki) zostaje odrzucony
przez spoeczestwo
Narracja: dwugos narracyjny (narrator waciwy i Rzecki jako autor pamitnika)
Wybrane postacie:
1. Ignacy Rzecki - stary subiekt, przyjaciel Wokulskiego, ktrego pragnie wyda za pani
Stawsk
dziecistwo i modo spdzi w atmosferze podziwu dla Napoleona, co uksztatowao jego
wiatopogld (kult historii, umiowanie wolnoci, romantyczna wiara w przyjcie zbawcy
polskiego narodu)
praca w sklepie Minzla nauczya go uczciwoci, obowizkowoci, systematycznoci, szacunku dla pracy
udzia w Wionie Ludw jest cigle dla niego punktem odniesienia dla wyznawanych
wartoci. Ten okres ycia wspomina ze wzruszeniem
bra udzia w powstaniu styczniowym
nie rozumie nadchodzcej epoki pozytywizmu i jej hase
2. Stanisaw Wokulski - bogaty kupiec pochodzenia szlacheckiego, zakochany nieszczliwie
w Izabeli ckiej
pochodzi ze starej, zdeklasowanej szlachty
sytuacja materialna sprawia, e musia pracowa w winiarni Hopfera
potem zarabia korepetycjami i jednoczenie si uczy, wykonywa dowiadczenia z balonami.
Ukoczy Szko Przygotowawcz i zda egzamin do Szkoy Gwnej.
po roku rzuci nauk, by wzi udzia w powstaniu, za co zesano go na Sybir
wykorzysta pobyt na zesaniu, by dalej si ksztaci. Wrci do Warszawy jako czowiek
o ugruntowanej pozycji naukowej. Nie mg znale pracy, nie zosta zaakceptowany przez
spoeczestwo ani jako uczony, ani jako kupiec
oeni si z wdow Magorzat Minzlow. Pomnoy jej majtek
po mierci Magorzaty pozna w teatrze Izabel, w ktrej si zakocha
podczas wojny turecko-rosyjskiej zdoby duy majtek
po powrocie z wojny podj zabiegi o rk i wzgldy Izabeli (m.in. wykupi weksle ckiego
i srebrn zastaw)
odby podr do Parya, gdzie spotka si z Geistem - genialnym naukowcem
na zaproszenie prezesowej Zasawskiej przyjecha do Zasawka, gdzie przebywaa rwnie
Izabela. cka za namow ciotki zacza traktowa Wokulskiego jako kandydata do swojej
rki
podczas podry do Krakowa Wokulski usysza rozmow Izabeli ze Starskim, celowo
prowadzon po angielsku. Widzc flirt obojga, Wokulski postanowi ostatecznie zrezygnowa
z tego zwizku. Prbowa popeni samobjstwo (uratowa go drnik)
str. 7/11

nie jest jasne, co dalej stao si z Wokulskim - bohaterowie powieci snuj rne przypuszczenia
cechy bohatera - romantyka zawieszonego w pozytywizmie
romantyczne
a) tragizm
b) przeycie nieodwzajemnionej mioci
c) osamotnienie
d) szlachetno i przekonanie, e wybitna jednostka powinna powica si dla zbiorowoci
e) romantyczny sposb patrzenia na kobiet
f) bunt wobec rzeczywistoci
g) stosunek do walki narodowowyzwoleczej (walka z broni w rku w imi interesw
ojczyzny)

pozytywistyczne
a. przedsibiorczo
b) umiejtno trafnego analizowania problemw o charakterze spoeczno-gospodarczym
c) dziaalno filantropijna
d) kult wiedzy

3. Izabela cka - obiekt mioci Wokulskiego

pikna arystokratka, ktrej rodzina popada w dugi
egocentryczna
wyniosa, dumna
egzaltowana, sentymentalna
nie potrafi kocha prawdziwie
typowa reprezentantka wasnej warstwy
4. prezesowa Zasawska
przeya mio niespenion
waciwie realizuje hasa pozytywistyczne - w swym majtku przeprowadza wiele reform
5. baronowa Krzeszowska
skcona z ssiadami plotkarka
zoliwa
nieszczliwa - stracia dziecko, jej m przegrywa spore sumy na wycigach konnych
posdza o kradzie lalki z pokoju zmarego dziecka crk pani Stawskiej (ktra przyja u niej
prac - za niewielkim wynagrodzeniem cerowaa bielizn) i doprowadza do procesu
sdowego, ktry przegrywa (okazao si, e lalka zostaa stuczona przez suc)
6. hrabina Wsowska
wesoa wdwka
samodzielna, energiczna, o nieprzecitnym umyle i temperamencie
7. Julian Ochocki
arystokrata o wyszym wyksztaceniu uniwersyteckim i politechnicznym
str. 8/11

zafascynowany nauk i postpem technicznym

wyobcowany ze swego rodowiska idealista (wierzy, e nauka sprawi, i zapanuje sprawiedliwo)
rodowiska spoeczne (Warszawa z Lalki to miniatura kraju)
1. Arystokracja (ccy, Ochocki, Krzeszowscy, Zasawska, Wsowska)
warstwa zuboaa, hermetyczna, bierna
2. Szlachta
Wokulscy - zdeklasowana szlachta
3. Mieszczastwo (rodzina Minzlw)
grupa o niskim prestiu w spoeczestwie, bez zbytnich aspiracji
4. Niziny spoeczne (mieszkacy Powila)
Kierunki artystyczne obecne w utworze: realizm i naturalizm
Lalka jest powieci realizmu krytycznego

HENRYK SIENKIEWICZ
Powie historyczna przed Sienkiewiczem
a) powieci Scotta (technika kompozycyjna - motywy sensacji i tajemnicy, nage porwania,
ucieczki, starcia)
b) powie dokumentarna Jzefa Ignacego Kraszewskiego (dbao o wierno prawdzie
dziejowej)
c) gawda szlachecka - uwaga skupiona na obyczajach i mentalnoci szlachty
Sienkiewicz zsyntetyzowa osignicia swoich poprzednikw. Zarazem stworzy
utwory o niezwykym stopniu komunikatywnoci, popularne i atwo trafiajce do czytelnika
Geneza utworw Sienkiewicza
a) pokrzepianie serc
b) zainteresowanie histori samego autora
Trylogia jako cao artystyczna
a) ten sam sposb narracji, przedstawiania bohaterw i zdarze
b) cigo historyczna (1648-1673)
Ogniem i mieczem - wojny z Kozakami
Potop - najazd szwedzki
Pan Woodyjowski - pocztek wojny z Turcj
c) niektrzy bohaterowie wystpuj we wszystkich czciach (Zagoba, Woodyjowski)
sposb prezentowania historii
a) autor usuwa w cie klski, akcentuje zwycistwa
b) klski s zwykle relacjonowane, nie opisywane bezporednio
c) postacie prawdziwe wystpuj obok fikcyjnych
Technika obrazowania
a) czste zwroty w akcji
b) koncentracja zdarze
c) take technika zwolnie, zawieszania akcji
Narracja - archaizowana

str. 9/11

Potop
Tre:

Zgodnie z testamentem Billewicza Oleka Billewiczwna ma zosta on Kmicica.

Kmicic swym postpowaniem zraa do siebie Olek (pije z kompanami, strzela do portretw
rodzinnych Billewiczw, zabija ludzi z zacianka Butrymw i pali ich domy w akcie zemsty za
zabicie czci swawolnych jego kompanw). Zdobywa z saw zdrajcy, sojusznika Janusza
Radziwia. Gdy uwiadamia sobie, e zwiedziony podstpem stan po stronie zdrajcy
ojczyzny, prbuje porwa Bogusawa Radziwia. Nastpnie przeistacza si w Babinicza. Pod
nowym nazwiskiem walczy przeciwko Szwedom. Gdy dowiaduje si o zamiarze ataku
Szwedw na Jasn Gr, organizuje jej obron. Z naraeniem ycia wysadza szwedzk
maszyn burzc mury. Przedostaje si nastpnie na lsk i ratuje z opresji krla Jana
Kazimierza (bronic krla przed Szwedami zostaje ciko ranny). Odznacza si te w bitwie
o Warszaw. W ten sposb zmazuje swe dawne winy i moe polubi Olek.
Krytycy podkrelaj podobiestwo utworu do bani (bohaterowie - jak w bani - wychodz cao
z najgorszych opresji, zo zostaje pokonane przez dobro)

ADAM ASNYK
poeta czasw niepoetyckich
bardzo silnie zwizany z ideologi romantyzmu (uczestnik powstania) nie potrafi zrozumie
nadchodzcych czasw
Do modych
prba ujcia sytuacji tych, ktrzy wkraczaj w ycie z nowymi planami i tych, ktrzy odchodz z tego wiata
motyw przemijania
dopuszcza myl, e wiat si zmienia, ale nakazuje szanowa przeszo
Daremne ale
motyw przemijania ideaw
akceptacja faktu, e wiat wiecznie si zmienia
Nad gbiami
cykl 30 sonetw
wykad swoistego systemu filozoficznego (w systemie tym Asnyk bierze pod uwag
osignicia wczesnej wiedzy, zwaszcza przyrodoznawstwa, uznaje powszechne prawo
ewolucji. Jednoczenie podkrela rol w wiecie ducha. Nawizuje do Sowackiego i jego
rozumienia ewolucji jako wdrwki dusz)

MARIA KONOPNICKA
w jej poezji splataj si idee romantyczne i pozytywistyczne
siga do folkloru (wiele wierszy stylizowanych na pieni ludowe)
Contra spem spero (Wierz wbrew nadziei)
motyw wiary w wyzwolenie ojczyzny
rozwaania dotyczce zada poety i poezji (pocieszanie narodu w trudnych chwilach)

Wolny najmita
utwr o charakterze spoecznym
wolny najmita to biedak bez ziemi i rodkw do ycia. Zosta wyrzucony z chaty, gdy nie mia
z czego zapaci podatku. Okrelenie wolny jest tu gorzk ironi (wolny - bo bez domu, bez
rodziny - zmary mu dzieci, bez swego miejsca w spoeczestwie)
str. 10/11

str. 11/11