Andrzej Pankalla MITOCENTRYCZNA PSYCHOLOGIA KULTUROWA ERNESTA BOESCHA WYDAWNICTWO NAUKOWE UAMABSTRACT. Pankalla Andrze), Mitocentrycena psychologia kulturowa Ernesta Boescha [Mythocen- tric Cultural Psychology of Ernest Boesch]. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (Adam Mickiewicz University Press). Poznatt 2011, Seria Psychologia nr 9. Pp. 369. ISBN 978-83-232-2274-3. ISSN 1898-0475, Polish text with a summary in English. The dissertation, reconstructing and re-updating the original thought of Emest Boesch, Particularly focused on the exceptional significance that Swiss psychologist attached to the myth in his views. Following the tile of work itis stressed here that the myth notion is perva- sively (and polyvalently) present in Emest Boesch’s Symbolic Action Theory (SAT) and his cultural psychology concept built around the SAT. The thesis shows various consequences of this presence as suggested by Boesch, both for the culture-sensitive psychology and for under- standing and examining human action. The work has an analytical character and a historical and systematic profile. It becomes a part ofa research trend of the history of most recent psychological thought, and more particularly of the cultural psychology, intensively developed over the last two decades. The thesis is @ quasi-monograph concerning (“mythocentric”) cultural psychology as a certain kind of micro-paradigm, with special emphasis on Boesch’s input. Andrzej Pankalla ~ Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, ul. Szama- rzewskiego 89, 60-568 Poznan, Poland. Recenzent: dr hab. Bartlomiej Dobroczyriski © Andrzej Pankalla 2011 ‘This edition © Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznari 2011 Publikacja dofinansowana przez Rektora Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Wydzial Nauk Spotecznych, Instytut Psychologii oraz Zaktad Psychologii Ogélne} i Psychodiagnostyki UAM Opracowanie redakcyjne: Ewa Dobosz Opracowanie redakcyjne tekstow w jezyku angielskim: Andrzej Pietrzak Korekta: Zespot Redaktor techniczny: Dorota Borowiak Eamanie tekstu: Eugeniusz Strykowski ISBN 978-83-232-2274-3 ISSN 1898-0473 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU UL. FREDRY 10, 61-701 POZNAN, www press.amuedu pl Sekretariat: tel. 61 $29 46 46, faks 61 829 46 47, e-mail: wydnauk@amu.edu.pl Daal sprzedazy: tl. 6 §29 4640, e mal: press@amu.edu.pl Wydanie I. Arkwyd, 29,50, Ark, drak, 23,125. Druk ioprawa: ZAKEAD GRAFICZNY UAM, UL. WIENIAWSKIEGO 1, POZNAN Nie ma nic bardziej praktycanego niz dobra teoria?. (Lewin, 1951, s. 169) 1 Wszelkie cytaty ze arédel obcojezycznych, jezeli nie zaznaczono inaczej, zostaly podane w przekladzie wlasnym,Spis tresci WPROWADZENIE ..... ‘Omowienie tytulu i problematyki pracy ...... Podstawowe problemy oraz struktura pracy Glowne cele realizowane w pracy Miejace koncepcji Boescha i niniejze) pracy na te stanu badan Uzasadnienie wyboru tematyki pracy . Kontekstteoretyczno-filozoficeny pracy ijej metodyka Odniesienia do filozofii nauki . cee Znaczenie i metodologia badas historyeznyych (Odniesienia psychologiczne: kulturalizm Podsumowanie ........222ee00 000+ Rozdziat_pierwszy. PERSPEKTYWA ROZBIEZNA ODWROCONA. IDEA KULTURY A PSYCHOLOGIA ...... 6.665005 11. 1.1. 1.12: 12. 1.24. 1201, 1.21.2. 1213. 13. 13.1 132. 13.2.1, |. Pojecie stylu myslowego . © pojeciu kultury w psychologii .. ‘Ogolne definicje kultury ...... Psychologicane definicje kultury . a Historyceny splot watkow psychicanych i kulturowych w psychologit ... Watki kulturowe w histori wspélezesnej mysli psychologiczne) Vilkerpsychologie Moritza Lazarusa i Heymanna Steinthala Volkerpsychologie Wilhelma Wundta ...... 4 Idea knltury w paychologil postwandtowskie do ckoto 1990 roku. Idea kultury w psychologii ostatnich dwu dekad Termin ,,kultura” w psychologii gléwnego nurtu Najnowsza historia psychologii kulturowej Proweniencja oraz antecedensy filozoficzne i psychologicane psychologii kulturowej . Miejsce psychologii kulturowe) wéréd polsewnyc pea ‘yyplin subdyscyplin . . Wybrane ujecia psychologii kulturowe} . . Podzialy psychologii kulturowej Styl myslowy wspélezesne psychologii kulturowej..... 46 49 52 55133.2. Specyfika i wsp6lny styl myslowy w koncepcjach psychologii kulturowe} 13.33. ,.Psychogennosé” w psychologii kulturowej . 14. Podsumowanie .............. Rozdzial drugi. POTROJNE NARODZINY. TOZSAMOSC NAUKOW. ‘A BOES IPROWENIENCJA JEGO MYSLI : . = 21. Biogram naukowy Ernesta Boescha .... 2.1.1, Biografia Boescha .... 2.1.2. Zwwigzki biografii Boescha z ego koncepcja 22. _Korzenie teorii dzialania symbolicznego i psychologii kulturowej Boescha 22.1, Autorzy posrednio inspirujacy Boescha Wilhelm Wundt William James . Pierre Janet 22.14. Edouard Claparéde 2.2.2. Autorzy bezposrednio inspirujacy Boescha 222.1. Zygmunt Freud . 2.2.2.2. Kurt Lewin 2.2.23. Jean Piaget 23. Recepeja postaci Boescha | jego poglqdow naukowych : . 24. Znaczenie idei kultury w pogladach Boescha na rzeczywistose i wiedze 24.1. Rzeczywistos¢ faktyczna i symboliczna 24.2. Nauka, teoria, metoda . poe 24.2.1. Cykl wiedzy: kultura - wiedza - kultura 24.22. Nauka . oe 2.4.23, Nauka a kultura i rozw6j 24.2.4. Metody badaweze w psychologii 25. Podsumowanie Rozdzial trzeci,_,DOSWIADCZENIE SAMLOR”. TEORIA ” DZIAEANIA SYMBOLICZNEGO I PSYCHOLOGIA KULTUROWA BOESCHA . 3:1, Ogolne zatozenia teorii dzialania symbolicanego i psychologii kulturowej Boescha a Sil. Podstawowe zagadnienia teorii dziatania symbolicanego .. 3.12. Kulturowe oblicze cztowieka i psychologii 3.1.2.1. Czlowiek jako istota kulturowa pooh 3.1.2.2. Perspektywa kulturowa w metodologii TDS i krytyka psychologii slow- nego nurtu . ce . 3.13. Boeschowskie ujecie kultury 3.1.3.1. Relacja , kultura - natura” 3.13.2. Doswiadczanie kultury, konotacje i denotacje 3.1.33. Rozumienie kultury . 3.134. Funkcje kultury 3.1.35. Kultura a znae: nie 8 37 59 60 61 61 72 74 74 76 7 7 78 79 81 84 87 101 102 105 106 107 im 1m 112 115 9 121 3.13.6. 313.7. 344. 314.1 3.14.2, 3.3.3.6, . Swiadomos¢/ nieswiadomosé dziatania . Rytual jako przyKtad . Symbolika przestrzeni ....... Cotowiek jako cultural being . Kultura a wychowanie .. Boeschowskie rozumienie psychologit kulturowe} Podstawowe zalozenie psychologit kulturowej Boescha i jej obszar za- interesowani ... Zestawienie peychologii kulturowe] z psychologia gléwnego nurtu, psy- chologiq migdzykulturowa i antropologia kulturowa Daialanie i symbolizm - dwa Kluczowe pojecia teorii dzialania symbo- licznego i psychologii kulturowej Boescha Dzialanie . : ZrOdia idei dziatania w koncepcji Boescha Boeschowskie pojmowanie dzialania .. Dzialanie a doswiadezenie Podzialy dzialan ..... Cele dziatania ... Poliwalencja dzialania .. Dzialanie a znaczenia i wartosci Skladniki i fazy dzialania Potencjat dziatania Koordynacja i dynamika dziataa Tendencje dziatan i pole dzialania . Symbolizm (dzialania) Symbol i symbolizm w teorii dziatania symb turowejBoescha ..... rialani . Konotacje a symbolizm dzialania . ‘Typy iaspekty symbolicznych konotacji ..... Praestrzess, czas i przedmiot w teorli dzialania symbolicznego i psycho- logii kulturowej Boescha Przestrzen .... . Przestrzent obiektywna i subiektywna Dazialaniowa organizacja przestrzeni PAB ce cs sissyetisive Rodzaje czasu i jego percepcja . ste 5 , preesztose - praysztose” i znaczenie antycypa Mity jako Zrédlo poczucia czasu Przedmiot . Catery parametry i dwa aspekty Pree . . Przedmiot osobisty ...... : Obiektywacja podmiotu i subiektywacja preedmiota . Symbolizm przedmiotow ....... Przedmioty instrumentalne i konsumpcyjne Przedmioty estetyczne «0... 06.0005 cos 124 125 127 128 130 142 143, 143, 144 144 146 148 150 151 153 155 157 159 160 162 162 164 165 166 170 171 a7 172 123 174 175 176 176 W7 179 180 181 184 185 1873.3.3.7. Przedmioty magic: 33.3.8. Typy ta orientagiiw ae 188 44.5. — Relacja ,mit - fantazmat” na przyktadzie wiersza Rainera Rilkego 255 3.34. Wnioski z analizy pojeé praestrzeni crasu i praedmiotu 192 44.6. Ideacyjne Zrédla tozsamosci: relacja ,mit - fantazmat”, relacja ,Ja~ Swiat” 258 34, TozsamoSéw koncepeji Boescha : 193 45. Analiza Konotacyjna jako Boeschowska metoda fantazmato-imitoanalizy .. 262 34.1. Wprowadzenie w Boeschowskie ujecie roti 193 4.5.1. Podstawowe informacje o Analizie Konotacyjnej ......- sereenss 262 34.2. Tozsamose ~ proba systematyzacj 196 45.2. Analiza Konotacyjna jako metoda diagnostyczno-terapeutyczna 263 3.4.2.1. Od Ja do ja i poceucia tozsamosci 200 453. — Analiza Konotacyjna jako metoda badaweza .........- +6. 20.00 05 «265 3.4.2.2. Odktycie Ja u dziecka: rozw6j idei i dosw' oe 200 4.6. Znaczenie idei fantazmatu oraz mitu w he Boescha ...... 2” BAD3, Jaa poems eeckt: 206) el dod jadczenia Ja... 202 4.6.1. Fantazmat w mySli Boescha ......... ee OE 34.24. Tozsamosé a fantazmat ja 203 4.6.1.1. Podstawowe pytania dotyczqce fantazmatu .......- + 272 3.4.25. Jaacialo, 204 4.6.1.2. Rola idei fantazmatu w mysli Boescha 274 3.4.26. Tozsamosé a przedmioty 205 4.6.2. Mit w mysli Boescha . . 275 497; Eonpatia a tobsamnas 208 4.6.2.1. Podstawowe pytania dotyczace mitu 275 85, Podsumowanie ~ 211 4.6.2.2. Rola idei mitu w mySli Boescha ..........00e0e0eeeee eres 277 214 4.6.3. Interakeja mitu z fantazmatem 279 Rozdzial cz 4.6.4. Tozsamosé, mity i fantazmaty: syntetyema ‘prezentacja 280 aaaeca aaa es GUERNIKI, PERWAZYWNOSC IDEI MITU ; 47. Podsumowanie .........0.. 0000 e eee ee eee e eee eee eee eee eee 286 Sooo] den a eaneenecece 16 4d, Idee mitu i fantazmatu w psychologii Wnioski. PARADYGMAT SLADU. ZNACZENIE MITOCENTRYCZNEJ MYSLI ia ‘1 Poychologiczne Koncepeje mit... i / . i BOESCHA ... becceees Levettteseeeeeees 287 LL! Fantazmat jako zi coe 2s 7 oe ae aarti wersja mite eee. 220 i Podsumowanie teorii dzialania symbolicznego i psychologii kulturowej ee mitu Wilhelma Wundta ...000....0000cccscseeeeeesee a 2, oe propezyeji Boescha . = ee a saint Bera E seteveeee 206 3. Mocne strony mySli Boeschowskiej .....- 291 Boeschowskie uecie fants le prelomu at 70 180. oe | 25) 3 Przydamosé pogladéw Boescha dla paychologii Kulturowej w Swietle Boeschowskie wee cntmzmats w 1976 roku... : oe 26 r6inic migdzy Boeschem a Piagetem . ..... napeces 202 Boeschoiveka wykiaduds ee poczatku lat 80. ee 32. _Paychologia kulturowa Boescha wobec pogladéw Carla Ratnera ... 294 eeigeeteenee antenna a : ceeeeee et eeeeeeeees 228 4, Mit w stylu myslowym Boescha - podsumowanie . 296 | Dench eases at fantazmat 2... eee fe 228 44 Styl mySlowy zainicjowany przez Boescha .....-..+- 060-006 - 297 5 eseeare a z nl arma fantazja, fantazm ...... ies 229 4S ‘Specyfika i novum Boeschowskiej koncepeji mitu . . 297 : See ccje fantazmatow . . ao bE seers 232 5. Moéliwoéci aplikacyjne mitocentrycznej psychologii kulturowej Boescha. 299 aS \0S¢ i psychopatologia ....... eee ee cece eeeeeee BBS 6. Znaczenie i przyszlosé Boeschowskiego wariantu psychologii kulturowej 300 Peel 'ady Boescha na temat mitu............ on Geecose ot 61 Boesch jako badacz ae 301 : tenes Mit, mitem, historia mityczna, mitologia . 28 6.2. Obecny status i znaczenie myéli Boescha 302 Funke oe hiae 241 ae Zakoriczenie ve 303 je i podzialy mitow Zwiazek mitu Zrytualem 2 ae ZALACZNIKI beens seen eeeeeee wees 306 . Mit u Zygmunta Freuda i Claude’a Lévi-Straussa 5 245 — a Mit - mitem - opowiesé mityczna a fantazmat - fantazm ~ fantazja . 248, eerie Bane reas eee a a Aes + 300 Relacja ,mit - fantazmat” a tozsamosé . aa 2. Oméwienie znaczenia teori Jeana Piageta dla pogladow naukowych Boescha .. 314 4.4.1. Rownowaga mit6w ifantazmatow . 249 3. Przedstawienie pogladéw badaczy dorobku Boescha .........++ eee 821 442. Nierozerwalnos¢ relacji mitu i fantazmatu oraz problem ich gene oa 4. Wiersz Rilkego -.. ae Sot 443. Praemiany mit6w na Praykadie Preudowsk gees 20 Ce) a a ss oye. ray idowskiej interpretacji mitu 0 Nar- on 6. Listy Boescha : 238 444. Znaczenie interake it faa cen ance tenes 7. Kalendarium biograficzne Boescha (skrot) . 339 biety .. it »mit - fantazmat” na przykladzie terapii mlodej ko- 8. Thamaczenia saan terminéw TDS Boescha . coe eee SAL 254 9, Wykaz sktOtOW oo. ec cee ee cee eee cence ee een eens goto socecneo 342, 10 1BIBLIOGRAFIA OGOLNA . . BIBLIOGRAFIA PRAC ERNESTA BOESCHA. BIBLIOGRAFIA OPRACOWAN POSWIECONYCH BOES\ MYSLI O/especebec na \CHOWI I JEGO INDEKS OSOB .... INDEKS RZECZOWY MYTHOCENTRIC CULTURAL PSYCHOLOGY OF ERNEST BOESCH (Summary) 343 351 357 359 363 367 Wprowadzenie Caysta pamigé, czysta mysl, czysta percepcja, prosty czas reakcji ~ to fikeje, czasami uzyteczne, niemniej jednak fikeje. (Bruner, 2006, s. 231) Historia w naukach humanistyeznych adgrywa taka sama role, jak laboratoria w nau- kach przyrodniczych. [...] Humanistyka tym réani sig od nauk empirycznych, Ze nie mozemy zweryfikowaé swych osiagnieé poprzez. powtarzalnosé doswiadczer\. Ale ist- nieje pewna sekwencja czy powtarzalnosé idei. [...] Kto wie, czy naprawde glebokie myslenie nie musi jednak powstaé poza tym medialno-spolecznym cisnieniem. Gdzies na obrzezach, by po jakims czasie dopiero powrécié w chwale. (Gadacz, 2009b, s. 100-101) 1. Omowienie tytulu i problematyki pracy Jednym z podstawowych powodow, dla ktérych autor pracy posta- nowit podjaé namyst nad ideq mitu w psychologii, byta widoczna w literatu- rze przedmiotu - szczegélnie w jezyku polskim - znikoma obecnos¢ tekstow psychologicznych na temat mitu, zwlaszcza tekstow nieredukcjonistyez- nych. We wnioskach z rozprawy doktorskiej autora (Pankalla, 2000) znalazio sie stwierdzenie, iz wskazana jest kontynuacja dziatan w tym zakresie - min. systematyzacja wiedzy o psychologii mitu, analiza najnowszych prac psychologicznych na temat mitu oraz szukanie moZliwosci aplikacji idei mitu do wspélezesnej psychologii. Wiasnie w tym miejscu zaczyna sig ni- niejsza rozprawa. Stanowi ona konsekwencje i bezposrednia kontynuacje poprzedniej; jest efektem poszukiwan psychologicznej, lecz, nieredukcjoni- styeznej koncepgji badania i wykorzystania idei mitu, koncepeji realizujacej w oryginalny spos6b trzy wspomniane kierunki badan. Poszukiwania te koncentruja sig na mySli jednego badacza - Ernesta Boescha Obszar analiz tej pracy wyznacza historia, glownie najnowsza, psycho- logii kulturowej (dalej PK). W literaturze przedmiotu (np. Boski, 2000; Bruner, 1990, 2006; Jahoda, 1993) méwi sig obecnie 0 ponownych narodzinach czy 3B