)

Laboratorium Z odlewnictwa

pod redllkcjq Kazintierza Granata

[f]

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrociawskiej Wroc!aw 200.7

Recenzent Zdzis}awSAM80NOWICZ

Autorzy poszczegolnych cwiczen:

Stanislaw CHORZijPA (6w" 5}. Elzbieta DOBIEJEWSKA (cw, 1), Kazimierz GRANAT (ew, 5, 7,8), Andrzej JANUS (cw; 9), Adam KURZAWA (cw, i, 10), Tadeusz MIKULCZYNSKI (6w. 4), K.rzys.ztofNAPLOCHA (¢w. 7, 11), MiroslawPIGIEL (cw. 2,,3)

Opraeowsnie redakeyine i kerekta Alina KACZAK

Opracowanie elektroniczne graflki Daniel NOWAK i Adam KURZAWA

Wszelkie prawa zastrzezone, Zadua CZEtsc tliniejsz.ej ksi,zki; zarowno W calosci, Jal:: i we ftaementach, nie moze by¢ reprodukcwana w spos6b elektronic.zny, fotQ,gra£icZ11Y i inny bez zgody wydawcy.

© Copyi'~gbt by Oficyna Wydawn;cza Politecheiki Wro,chLws:kjej~ Wmom'aw 2001

OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WROCLAWSK!EJ Wybrzeze Wyspiariskiego 27,50-370 Wroelaw www.oficyna.pwr.wroc.pl

oficwyd@pm.wl'oc .. pl

ISBN 978:..83-7493-3;9-9

Drukarnja OncYIi,Y WYQ.aWl!lie:zej Politechaiki WFQdawskicj. ZIlID, or 829'12,007.

Spls tresei

Cwiczenie 1. Badania syntetycznyeh mas formierskich i rdzeniowych ; "

Cwiczeaie 2.. Wytwarze,nie mode Ii i rdzennic " J ••••••• ;, • • • •• • • 23

Cwiczenie 3. Wyt\\~arzania odlewow metodami formowania r~c'ill1.ego . ; .... , . 35 Cwiczeni6 4. Maszynowe wytwarzenie form i rdzeni odlewniezych . . . . . . . . .. 51

Cwiezenie 5. WytWarzanie form .zmas chemo- i. termoutwardzalnych . . . . . . . . 63

Cwiczenie 6. Wytwarzanie odlewow VI farmao,hprecyz-yjnych , . . . . 81

Cwiezenie '7. Wytwarzanie odlewew wtechnologii pemej formy , . . . . .. 91

Cwiczenie 8. Wytwarzanie' cdlewew w fcrmach tr\Va~ch; , , ;, 101

Cwicz'enie 9. Pomiary wiaSciwos,ci technclogioznych cieklego mctalu . , , " . . .. 121 Cwiczenie ,] 0. Wykorzystanie nowoczesnych metod kompnterowych

w produkeji proto,typ6w modeli i form odlewniczych ..... ; .. ; ". 137

Cwiezenie 11. Wytwatzanie metod:!!: odlewnieza materiaMw kompozytwowych

umaenianych w~okl1a:mi .. " .. " , " " '.. 151

PRZEDMOWA

Laboratorium z Odlewnictwa jest przeznaczone dla studentow studiow stacjonarnych i mestaiCj'ontUnych stopnia inzynierskiego i magistersldego Wydzialu Mechanlcznego i Mechaniczno ... Eaergetyczuego kierunkow Mechanika i Budcwa Maszyn, Automatyka . Rcbotyka, Transport, Zar"Ztldzanie i Inzynieria Produkcj i i Inzynieria Lotnicza,

Jest to uzupelnienie tematyczne wykladu Techrdkl wytwarzania - Obrobka bezubytkowa i ma na eelu wprowadzenie sfudentow w praktyczne zagadnienia zwiazane z technolo.gi.fI: wykonywania fonn odlewniczyeh i otrzymywania dobrychjakosciowo odlewow,

Uwzgledniono podstawowe metody wytwarzania form i rdzeni eraz nowoczesne specjalne technologie stosowaae obecnie w przemysle odlewniczym, Praca zawiera Ll cwiczen daj4c mozliwosc wyboru i dopasowania tematow do zaj~c laboratoryjnych reabzowanych na poszczegolnych wydziarach i kierunkach studiew,

OpES prsebiegu 6wicz,en peprzedzeno wprowadseniem teoretyeznym, przedstawiono wytyc~n~ do praktyczne] rea.lizacji cwiczenia j przygotowania sprawozdania, a zakO·l~.CZ0110 zestawieniem podstawowej literatul'y..

,

CWlCZENIE 1

BADANIA SYNTETYCZNYCH

MAS FfORMIERSKICH I RDZENIOWYCH

ZapoEnanie studenuiw z wlasciwGsciamt t(3chnt'cznymisyr1tetycznych kwarcowo-ilowych mas jonm'-erskich stosowanych do r,~czneg;o, smechan tzowanego lub sauiomatyzowanego wytwai"'Zaniajorm ,odlewJdctych. Nalety okreE.li4:wybi·ane w.lasciwo8ci masformierskich: wngotno~~6( wytrzymaiQse na ,ktskan.ie i sein'anie. przepuszczalnoac ora» osypliWO,sc.

Syntetyczna masa formierska Sk1;ij.da s,i~ z· trzech lub w.i~eej skladnikow: OSDOVVY, materialu w-i~f\cego ziama esnowy, wody i specjalnych dodatk6w.1 I1p. 'v~lowych lub wem1otworczych.

Badanie mas formietskich jest zwiazane miedey innymi z duzym wptywem na powstawanie wielu wad odlewniczych, np, chropowatesci, przypalania, wzarcia, pecherzy zewnetrznych i wewnetrznych, zepiaszczenia oraz porowatosci, spowodowane zarewno niew~as.ciwym doborem rodzaju oraz ilosci sk~adnik6w lU&SYi [ak i niewlasciwym stopniem j i:<j zageseczenia,

ZWaZywszyna wiele techlilol'Qgii ·wxtwarzania: fQ,tm.:0,d.1ewniczycb. (rys, 1.1); zakres okreslanych parametrow masy fonnie-rskiej jest. bardzo szeroki, Omowiono tylko parametty podstswowe okreslane w badaniachmas formierskich, tzn, spos6b przygotowania syntetycznych mas formierskicl. oraz pomiar wilgotllos.ci, wytrzyrnalosci, przepuszczalnosci i osypliwosci,

'1.1. Przygotowanie i badanie syute1;ycznych kwareowo ... ilowyc]} mas fllrmierskich

Syntetyezne masy formlersi.kie.$k}adajll si~ Z naturalnych skladnikow, o zalozonym i korrtrclowanym skladzie, W przypadku odlew6w wykonanych ze stop6w metali niezelaznyq-h; . zeliwa i. nielct,,orych rod,zaj"pw staliwa sklaPi·m~s formierskicl; jest nastepu-

.

jacy:

8

EilzQieta DQiJiejews\i:.a, Adam KurzOlwa

Forma odlewnrcza

JedhorazoWa

I '

I'----~___,J

1

Cementowa - Cisnienlowa

Piaskowa I Skorupowa. I' PreGyzyjna

Wilgo~na

Proces ,,0"

Suszona

,Utwardl.ana CO~

Z mas oleldyoh ~amoultwardz:~JnYGh~

J Z maS sypkIch 'I

I<samoutwardz;ainych ~

I,Z pJ.asku (osnowy) forme,wan;:) w pr6i:nl

Ze grutu (osnowy) , (ormowana w polu mag netyc.znym

• osnowa - piasek kwatcowy :80-90%,

• lepiszcze ilowe, np,bentonit sddowy 5-10%,

• weda 2-4%,

.. specjahlY dodatek, np. pyl w~la k!l1nie1mego 2-6%,

Pia:sek kwareowy powinieit .zawierac ponizej2 % lepiszcza nemrslnego, zawart6s6 krze .. miollki Si02 powyiej 90%, a temperatura spiekatua powyzej 1350 ae. ''i~l.sek, uiywany do wytworzenia rnasy) powiDllen bye: przed'zastos0wanielTi wysuszony 'do zawartosci wilgoci pomzej 1 % i oczyszezony z ruepoz~danyoh domicszek 'Watllat w~asciwo§ciq piasku kwarcowego jest wielkos'c i ksztaft,~iarel1 (najkotzysmiej obly lub kulisty), Sredni~a. ziaren pia.·sk6w stosowanych w o~le\Vtlictwie \V)'nosj cd '0,06 do. 1,0 mm, za1.ezme ed wiel'kosci odlewow ii:rU1ych wymagd, Ziamisto:§cprnskd okre!Ha si~ ana1izll :zia.rnowq, kt6r.a

polega na ,ilQsciowyro p:O)l]iarze wielkosci pos.zczeg61n;ych zi~el1 osnowy, "

Lepiazcza ilowe 'S~ llamnUl1YDli mnreraiam:l HastY-mi i d'ziela:_ sii;;_- na: kaollnitcwe i Inolltmqtylot}3towe;~ _Bentoni~~ kt6r,e zawieraJ~ PQ\V)'zej. 7(J~ montmerylonitu, lnaifL najlepsze wlasciwos:ei wi8t,z~c>e, tu wynika z bu.dowy stri1kmfalnej i zdoincrsci ''de p~cz~ nienia pod VilISJ:ywem WQdYi n~we.t do sJedn_lioktotnej zmiany obj~t_osci.

Grawitac~jna

Z rnodell f-

wytapiatnych f- Wosl<:owych r- Metalo· oeram:itiiP1a

Nisko.. ~, Gisnien~QWa j

I

M S!pSOWe1 ,r 8o~!

........ __ ........, n azotowych

I - -'" -

1. Wiruja;;ca ,

Zalewana II ... w sposob Clem·~y

Polistyr@~ I""""""'.....,....~~ =- no-wyoh

KaU,OZUkowai

,

I'

9

FyI w~la kamiiennegp ,"v wartJ1:lka,c:ih zalewal1ia fdrmy ze.liwem (wysoka ternperatura, etmosfera redukcyjne, og.r:!ini~zony dost~p powiefrzB!) ule.ga degradacji Z'tworzacej i(( fazy ga,z0W~jl' iN wyniku tetmiC'znegQ rtlzld~d:u weglowodorew wydziela si~ niskoemperaturowy w~iel pirolityczny, zwa11y·tez' »wQg]em blyszczqcym", dS'adzajll;cy sie .ziarnach ()ISt10wy. Wars twa ta, niezwilzalna przez ciekly metal.zapobiega penetracji etalu w przestrzenie miedzyziarnowe masy formierskie] ~ dzieki czemu powierzchnia odlewow Jest gladka i wolna ad przypalef masy. nose pylu weglowego zalezy ad gru-

sci siCiallid odlewu-i im grubsza tcianka, tym wieksza zawartesc pyla (maksymalna 6%).

1.2. Sporzqdzanle mas, formierskieh

Syntetyczne masy formierskie spo)Tz~dza si~ wlaboratoryjnych mieszarkach kr~zni&

owycb (rys, 1..2.).. Staliwne kr''\ZDiki (2) obracsja si~ dookola osi pionowej rownoezeSIDe z dWOJ.ruL zgarnieczaml, Zgamiacze kietllj~ mase do srodka misy pod kr,2t;Zniki Ge .. den do WeWlli\l1'Z, a drugi na zeM1lltrt), kt6re mase tezg:niataj~ i rozcieraja, Taki uklad parontuje prawidlowe wymieszanie skladlr:dk6w masy,

W mieszaree laboratoryjl'lej uzyskuje si(l 'prawidlowe 'WYll\ibszanie skladnik6w masy rue wiekszejod 6 kg, najczE<;§ciej jednak miesza si~ do 41q; TUSSy. Kolejnos,c czynnosc! porzadzania mas; formierskich jest nastepu] Ilea,; do okreslonej ilO$ci osnowy - piasku kwarcowego (lub innego,llp. cyrkonowego, oliwinowego) - dodaje si~ pOfOW~ prze-

Rys. 1.~. Sbhem~f kntznikGwej ntieszt'ij-:ki: .!llbQl7atoryj:nej:: 1 -pzyta-zeliwna (misa),

2 - b'4,zi.!Jiki sw.,~:j:wne;S - o.s obrom zespo]ullliesz_aj'lc.e"g,?, 4 - Q,s!:i?Jl!~ blaszana • .5 - zgerniacz

10

Elzbieta lJobieji;wska, Adam Ki.1rza,~

·ztI,a;(IZtlnej wedy orca lepiszcze i-lowe imiesza przez 2minufy. DoelaJ~ si~ nastepniete- _,_ szr~ wody ikol1fynuuje proces przez dalszych 8 mimn, W celu -wyr6Wtl!ania{wilgoci mas~ -przechoweje 8i,( w szczelnie zamknietym naczyniu przez minimum po;! .godpiuy do. 24 g6dzitl. Nastepnie spulchnia sie mase przezprzesianie Iub spulc1lni·enie zUZyclem spulchnierki laboratoryjnej i okresla wilgotnosc masy, pe ezym wykonuie Bi~ z lliej k:szt~~l'ltki cylindryczne, osemkowe lub podluine przeznaczone do badan laboratoryj:nych ..

1~.3. Oznacsanie zawartosei wilgoci·w masie formterslde] Wilgoc jest procentowa, zawartosci~ wtJdtw masie formierskiej, Okresla si~ wilgcc wzgl~dn4. W w i bezwzgledna Wi?:

(1.1)

(1.2)

gdzie: OJ - masa pr6bki przed ~uszeniefil.! g~ G'). - mesa pr6bki po suszeniu, g.

W odlewnictwie najcz~sciej okresla ~i~ wil:g;o'c wzgl.Q.dn€l. Nalesy .zwlr6ci6 uw,ag~, ze zawartosc wilgoci w masie nie jest j ednoznacena z jej wHgomosci~ ti. ceeha charalde-

- ~ - - - >

ryZUj",C8c, :zclQlnos6 do zwilzania. Dlatego masy formierskie 0 tej same] zawartosci wody

(wilgoci) cbarakteryzuj(t; si~ r6Znl\ wilgotnotcitt.

Ozaaczenie zawartOlsoi wilgoci w masie f01mlerslciej przeprowadza si~ - w zaleznesci od petrzeby i mozliwosci - trzema metodami pomierowymi, Sl\ to:

• Metoda klas.yezna.z uzyciem snszarki laboratcryjnej. Odwaza siC; dwie p:robki 50:1.:0,01 g, mas)' fbrmil.llfskiej, 0 g~sto~ci < 2,0.5 g/cm3 lub po 100±O,Ol g masy, Q' g~8tosci > 2.,:65 g/cm3 ~ nastewlli~ nacZ)l6ka wagewe u.mJes.zcza$i~ w suszaree laooratoryjnej W te:tr\peramrze od 105 do 110' °C i suszy dGI stalej masy (zwykle okolo I godziny). Po w.yj~Giu z suszarki probki umieszoza si~ weksykatorze i cblodzi do ;tenlperatury otocsenia, 11;ast~nie wazy z doldadnosci(l do O,{) 1 g i oznacza procentc"W~:;z;awattq8f. wilgoo\, .. tzn, W W' Za wynik p:rzyjrouje s:i.~ :~f@dni'l arytn1etyczn~ z d:woch towl!Iole:giyc·h mmacze(l; a. roin.ica pOnUQdzy wa:noicianU me:mo'Ze przekroczyc 0,1 %.

• M-etoda pospi1eszuft. Do o~tu~Z'ani.a wilgeci metod'4 pospiesZ'fl'l sht2:~ suszarki, w' kt6rych weiltylatoI' przedm.nehuj'e PQdgr.zaue Ji(jwietFz~· p.rzez p'robk~ masy lub suszarki wyposaiollew lamp~p_n~mie.nniloow4'Q mocy 250 W (rys, 1.3). ·OqwaZOnfl 1J'r&bkf( rnasy, w spos6b opisaoy wl'aetodz1e .lUasyc;zne.L wsypuje· ·si~ do mrczynia.) kt6re umieszcza s.it( w up" kzystauowi~owej SHSZ'&:tCe pospi~szn~j. Czas suszenia masy{ottnierskiej Q<wil,gQci do IOio/gi vryJlosi $-1Q rninut; WysuS~o1ll~p1'6bk~ studzi stt·w e:ksyka,torZie 40, temperatury .ot(lQl;enia i wa±y z giO&,adnosci[ do ,().~O.l g,a zawartQ~C·· witgo:ciobUcza s:i~ wed.b1g· Wmf¥1- (1.1),. Wa'ttose; witg:o.oirnasy fotrnierskiej

u

v

v

Rys, l.3. Sugz~rka, i'romi.~nnikowa doesnacaanta '\vi.1gptnosci rna,s), formierskiej metod!!: pospies;::nfl_: 1 - komora gr~ewcza.. 2 - lamp;a. pr~lttiennikowa~ 3 - taler,zyk t\apj'6bk~, 4- - pr6b a maSYJ

5 - WYflioznik czas{)wy, (j - jarzwiczkl: do komory grzewczej

jest sredm.i~ aryttnetyc,zl)~ z trzech pomiarew, a dopuszczalna roznica miedzy wyni-

karni nie moze przekroczyc 0,,2%. '

" Metoda szybkft (Speedy), Jest to metoda pOSt,ech1ia oznaczania wi1goci masy (rzad .. leo stosowana), gdzie wykorzystuj e si~ reakcj~ ohemiezna zachodsaca mittdzy spro-

szkowanym karbidem (CaC~ a woda zaw~lJ!tI: w masie: '

(1.3)

WydzielajlWY si~ acetylcn powoduje wzrost ci§menma w aparacie pemiarowym (rys, 1.4). Przebieg pomiaru zawartosci wilgoci jest nast~uj~cy: wsypuje sift 6 g lU8Sy do komory pomiarowej oraz 1 ezerpak (miatkv karbidu do czystego koJ:paka. Obie cZl}s,ci aparatu skrlit~ ca s1~ - zwazaj:tc na to'? aby przed uszczelnieniem aparatu nie pohlCzyc obu sldadnik6w - i wstr2,~sa do ustalenia cisnrenia odczytywanego na manometree wyskalowanym w procentaeh zawartosci wody.

Wy.nik jest s,redni'lazytmetycznflz dw6ch r6:wnoleg.tych oznaczen, a. t6znioa l'oilt.dz:y oznaezeniami nie moze przekroczyc 0,5%.

Do metod szybkich.ekreslanla zawartosci wilgeoi w masach forrnierskich i rdzeniowych zalicz:yc mozl1H lip. metodyultradlzwI'tkowe i mikrofalowe'.

5

Rys, l,4_ Aparat do oznaczanla zawartose!

Wilg\Jcl w masie formierskie] :metQd'ij_ szybk<t "Spe~d¥'~: 1 - konrora porpiaiowa, 2 -kcfpak, 3 - j'qrz.;mo., 4 ~ stllba dcciskowa, 5 T-1J),at1Qmetr

12

EiZbi~a··Dohiejews.ka, Adam Kurzawa

1.4. Formowanie ksztaltek laboratoryjnycb

W celu :por6~ania wartosei parametrow mas formier~kich nalezy pomiary wyko .. nywae na.znormaiizowanych - pod wzgledem wymiaru oraz pracy zageszezanie - ksztaltkach l·abotatoryjnych. Stosuje sii:l trzy rodzaje ksztaltek, a mianowicie (rys, 1.5):

.. cytindrycz1fe, 0 wymiarach: srednica 50±O,8 mm, wysokosc 50±1 mm; ehizace do okreslenia przepuszczalnosci, wytrzymalosci na sciskanie i scmani(i mas wilgetnych, suszonyeb i utwardzonych, na l!'o.zei~an.ie mas wdlgtlmycb, plYl1Do8c"il osypliwosci, odpornosci na wstrzqsy i wybijalnosci,

• podluine, 0 wymiarach 22,36±O,2 x 22,,36*0,2 x 172 mm, sru.z~ce do okreslenia wy~ trzyrnalosci na zginanie mas wilgotnyclt oraz suszonych i utwardzonyeh,

.. osemkowe, 0 wymiarach w najttniiejszympr;z;ekroju22,,3,6±O,2 x 22,36:hO,2 rom oraz dlugcsci 70 mm, siuzElce do ok:l;,esienia wytr,zymalosci na rezciaganie mas suszonych

i utwardzonych. /

Badanie Sciskanle Soihanfe ,Zginanie Rozci~anle
KsztaHki ~
Ci: ...... I !I, .11
I . . .~ ~
SUBzone , , '
~
D

Ksz.taMki . . . ..
" , ,
wilgotne . r-:-;"l' '. r. '. '\
I . " I' I '
~I .
. . I'
I ~ ,_~ I .. Ksztaltki przygotowuje sit(. w specjalnych foremkaeh na znormafizowaeym ubijaku laboratoryjnym, zgodniez PN~831-H.~11 07Q (rys. 1.6). Nomlnalna pl'.acazagG:s:z:czania pt6bki~PD trzykrotnym uderzemu c:i~arkiem u.bijaka 0 masie 6,667±OlOl kg., wynosi 9!8J J (1 kG<m).

Foremki moga bye eylindryczne dzi;elorie i niedzielone, z r6~ymi pl!2ld\stawkl:l'mi (rys" m .7) crez osemkcwe i podrume 0 r6zneJwyso.kQ.scj~ up. dla masolejowych 22j36±O,2 mm, natomiast ma-s z zywicami termoutwardzalnymi - 7±O,2 rom.

Wz:alezuosci ad rodzaju b~dijnej wytrzym:aJ:osci i preeznaczenia masy Wybieta sie odpowiednia foremke wraz z podstawkq, do kt6rej wsypuje SIt! OdWCl,Z0mL gwarantl;~.l'" c~ :qzys~ani'e wla.s:eiwycb wymiax6w jJtl:6bkJ, ilo§e,.masy., Na nasyp.aroii!:mas~naJezylagpdnie opuszczac dttzarek ubijaka, a wysokosc ksztaltki walcowe], po tq;y:krotnYfi,1 ude- -

8adan('(j sytl;tezy~yclt masji>nnierskich i 1JazeniowYEh

13

s

Til !iJ

3

Rys 1,16 .. Standardowy lahoratoryjny ubijak do sporz~dzanili kszt!1:ltek·z mas' for:mietSkieh i rdz:en~QVl'Ych: 1 - kbrpus, 2 ~ plyt.a, 3 -'pods.b~'I;va, 4 - ram!!" 5 - walek pl'zenOSZI\Cf obci~enie, 6 - chiz:arek, 7 - j;arzlno, 8 - ktz;ywkta I, 9 ~ kr,zyWka III 1(1- wziir;!vnik p soezewka, 11 - ez;L'lJu.ik ze.g~l'QwYt 12 -ucbwyt) 13 - stopka

rzeniu 'Spra\vaza siezgodniee kreskaml, \VYznaczaj<.\~ymi tolerancje WYUIiatU i umie .. $1.czanymi we wziernilru ubijaka, luh suwmiarka, po wyjeciu (za pomeea wypychacza) pr6bki z tulejki (11'8. 1.7)"

Osemkowe tub podhizne ksztakki wykonuje 8il( w foremkaoh z nadsta:wk'l.'·stanowi~Ctt zbiornik I1,~ mase, formierska, Po trzykrotnym zageszczeniu probka moze bye wyzsza od zncnnalizowase] 013. mm, poniewazostateczny; znorntalizowany wymiar pr6bki uzy-

. -

,skuje sie przezjej s'Ci~cie speejalnie do tego celu przeznaczonym nozykiem,

Przygotowane tak kszta.ltki Iaboratoryjne sluZfltez 'do okreslenia prze:puszc,zalnosci oraz wytr-zymatQs;Ci'lnas 'przezna.cztluy~h_ &0 r6Znych't~chnolo,gH wytwarzania fOnn odlewniezych, Nalez¥ zwracac szczegoln~:uwag:x-na miejs:Celllocbwania.ksztalte.k w ma-

r-" -

14

szynie wytrzymalosciowej, kt6re jest zalezne ad rodsaju i wartosci okreslanej wytrzymalosci mas,

Elibieta Dobi~jewska._Adam KurzQ,wa:

Przepuszczalnoseia masy f9rmi~rskiej nazywarn}" zdolnosc do odprowadzania gaz,6w wytwarzanych w formie odlewnicze] podczas zalewania ciektytn metalem, -Przyczyurt powstawania gazow jest wzrost temperatury, ktory powoduje: " parowanie wody Z,8;WBlrt-ej w masie formier-

ki' s 6J,

• wydzielaaie §r6dsiec:iowej it chemicznie zwi~r zanej wody wyst~puj~€ej w lepiszczaeh ilewych bib spoiwach,

'. spalaaie i destylaoj~ spoiw oraz specjalnyeh dodatkow zawartych w masach formierskich i rdzeniowych,

• rozldad i spalanie zanieozyszczer, ~rystewuj'4- cych W masach formierskieb i rdzeniowych, Z wneki fenny jest wypychane r6wniez' powietrze, kt6rego obj((tosc powieksza si~ wskutek oddzialywania ciepta wlewanego metalu.

Prawidlowe odprowadzenic gazcw zapobiega

powstawaniu niektorych wad odlewniczych, Trndnosc! zwi¥am,e Z odprowadzenlem gaz6w sptzyjaj.&. tworzeniu sie wad typu: p~eherze gazowe, bable, sitowatosc oraz naklucia. Dlatego konieozne jest dobranie takich parametrew mas for.triierskioh i rdzeniowych, jak np. ziarnistosei osnowy, stopnia zagcszczenia, rodzsju i ilosci lepiszcza oraz speejalnyeh dodatk6w i ilosci wydzielanych

gazew, co zapewnia uzyskani« odlewu bee wyrod,enionych wad. .

Miar~ wskaZllika pr-z.epuszczraln,os'Ci, czyli technolngieznej cecby masy fonnierskiej lub rdzeniowej, jest obj~tos6 powietrza, kt6ra przeplywa przez jednostke powierzehni zaormalizowane], standardowej ksztaltki walcowej sredniey 50 mm i wysokosci 5'0 rom w ci~u Jednostki czasu, 'Wed1ug,PN -8·0;:a~ 11 072. przepus,zez_alnosc ekresla si~··wzQtem.:

c)

tZIl&ffi 3]

~- .. ,~.: ... -~-,,~d.-.

L

d)~ jj

'~'-l'

i

Rys. 1 ; 7. Tu lejki cy lindryez:nc do spo.fz~dzfl'nia pr,obek; ~ - nledzielene,

b - daielona, c - wypychaoz, d - podstawka

1 .. 5 .. Oznaezanie przepuszczalnoscl masy formtersklej

p= VB Ftp

(1.4)

g.dzie:P -przepuszc!za;lno§;c, ,m_2/(;?a·s),

V - obj~Qs~' pl;:nViett'za·-ptzepl"ywaJl\cego, przez ksztahktt waloow(b m:.t~ H .,., wysokose ksztaltl6~ m,

15

F =- powierzcr1\t:tia poprzeczneg:Q plZekr~iu kszt:attk1., m2~.

t - czas, W jakiilll'Qhj~tos& V powjettza.ptz1e.pJyb.ie. przez ksztaltk~., s, p - c1S11lenie powietrze pod ksztaftkik Pa,

Na przepus.zczalno§¢ masy fomrierski:ej hib r:dzeniow(;j wpzywa przede wszystkim:

• wielkosc. ksztal:t i Jednorodn6sc OS1lowy ziarnowe],

• ilos,¢; i'rodzaj Itpiszcza iloweg'O Iub spoiwa,

• Hose i rodzaj dochu:k6w spc,qJ;?jlnych, 11 i10Ac wody,

stopien zag(£8:z~z:enia masy,

Wym.agan~przepus21czaino:S6 debiera sit¢ iN ZtalezDo§ci od rodzaju stopu odlewnicze .. go, ma~'y odlewu i jego usytuuwania wfermie crazstsnu formy odlewniezej (wiEg:otna; odsuszena, sucha),

Odelltacyjne. w~rtQsci ptz'epu's-z;c:zainosci mas formterskich, prsezneezenyeh na formy do r6~ych odlewew, podrulO W 'Cabeli 1.] ,

Tabela m.1. Pl'Zeptl:'BUzfl1noj~ mil'fS tb:rrnJer!!·ki~11 dla ro;i;nych st~p6-wodlewniczych

Pr&pus.zczalnoS·(j

StOp.odlewfiiezy

Stan formy pedczes ~apcln.bmia stopem bd~ewnic..~ym

Mas a edlewu kg

Zeliw()

1 1-20 20-2000

17-51 .5]-m36 1.36-204

10-20 30~60 8.a-I20

10000

136-255

SUSZ;OlUll

StaJiWQ

500

80-£20

stlszona

SOOOr

suszona

51-t3.6

I Inn'!; stopy

I ocUewnicze

80-120

1-36-204

Spos6b pomlaru przepusz:czal:ooscl

Istnh;~j2! rezne kons:trukcj@ rQ'~wi,%zanial aparatow do pom:iraro przepuszezalnosci.

W ze:stawie pols.ki-ej aparaauy cl6Iab.6i-atoryjnych bad·aJ13 mas 'fdrmri:erskich znajduje si~

aparat typu DPiR (rys·" 1.8). . .

PO" uruchcnrieniu aparam i ustaleniu ijijni'eni~ p:Qwietrza do waJ.l't0sci. 980 Pa za pomoca PQ,~tla 3-· rysullek 1.JIi (przY z,am:kl1lit,tym' tJrzeptywie powicitrza), !nMt~nie naei;y ustawi6 przle4~C:2nik dysz Vi pojo.zenie Qdpowiadaj~c:e dyszy Si;ednicy 0,5 mm (srodek plamki 0 tnniejiSrzvj 's,tedrtkiY powiuien pokrywa:tsi~ z k:res-kll. na g;f"Owicy I), zalozyc na gl()wic~:rwlejk:~z bJll(tan~ probk(l :i.\tsz:c:z.cinic j ~ ptikr<ttfem zaciskowym 8. War .. osc cisnienia i pfltiepusze.zalnos6i badaFlej pr6bki od:e~je sift na podzialce mana me-

16

Elzbteta Dobiejew-sta;Mam' Kl:I:~;tawa

1

2tJO 1~ ~ .,1,5

SO 20 1,0 1 +0,5

... I I 50 I I 100

" I I I I I IIi I

9

Rys. 1.8:. Aparet typu LPiR dQ o:tti.a~zania prz.epuszcz8lilnasc.i: 1 - gi'owiO-91 i -prze!lq,c:mik dy$.z D,S .mm i 1;.5 mm, 2 - uszczelka gumow3" 3 - pOUrtfi,a zerQwania" 4· .... .Ia:rnpkai kO:Mt"oll1a,

;5 - zf;'towanlc wskt:mikaJ 6 - wskll2:n:ik PQlniRrQ'wy; 7 - wll\.etttikJ S - d~i8J.li!l zae'i.skowa gumowej uS2:czelki Il'Ozpr~t..nej, Sf - be:tpieczniki'

tru, Jezeli w,artosc pl·zepuszcz,alnosci przekracza 81'] O·sm2/(pa·s) (49 cm.:4/(G'min)), nalezy pokretlo pr2lehlcznika ustawie w polozeuie ezaaczone p lamka 0 wieksze] srednicy odpowiadaj~cej dyssy srednicy 1,3 mm oraz nas,tawi6 podzialk~' skal] przepuszczalnosci wycechowanej dla tej dyszy,

Przepus21czalno5c wilgotnych mas P" bada sit;( na zageszczonych standardowych probkaebcyllmdrycznyc·h umieszczoayeh w niedzielonej tuleice metalowej,

Przepuszezalnose mas suszonych P lub utwardzonych P" (chemicznie lub termicznie) OZ118cza si~ w tulej ce z gumow'l wldadkl\. ktora, po doclsnieeiu sprl.'tZooym powietrzem (wytworzonym za pomoea r((czn~j pomplti) do pobocznicy ,cylindryo,znej pr6bki masy fonnierskiej, uszczelnia zestaw pomiarowy Oznaczenie przepuszczalnosci wykonuje Sill(za:odtlie z PN .. 80/H .. l1 072 na trzech pr6bkae:h,.,ptzy czyrn dopuszczelna r6tnica tni~dzy maksymelnym a minimalnym wynikiem oznaczenia nie maze bye wleksza od 10% wartosci stedniej p,o.miaru. Wynik prz.yjmuj;e si~jako sredni~arytn'lletyczil2l;z trzech pomiarcw,

1 .. ,6.0znaczenie wytrzymalosci mas formiersklch

Odroznia siecztery rodzaje wytrzyma~osci mas formierskich, a mianowicie: na sciskanie RC1 scinanie Rt; rozciaganie Rm j zginanie Rg (llnerzone w MPa). Dla oceny mas formierskich z lepiszczem bentonitowym, przeznaczonym do wytwarzania form zalewanych. na wHgotno,. najwi~ksze znaczenie m~J'fl,:dwa pierwsze rodzaje wyt:rZyIIiat,osci, tzn.R(J i Rt) ktorych wartosci me przekrllC4aj~ O~2lvlPa.. Do mas z zywieami termoutwardzalnymi bsam('mrw:ardza:lnynti .oraz innych,rnas 0 duzej vrytrzymalosci, zwlaszcza mas rdzeniowych, stosuj~ sie 'bedania wytIzymalosci na rozciaganie .izginanie (Rm i Rg) .i niekiedy takze ha"s'eiskanieR" i ,scinanieR{. Bana.h:i:e WyttzyhllHos-cima:s na sciskooie i scinanic WYKonuJesi~ na standardowo zageszczonyeh probkach.waleowych,

l7

W tabeli 1,2 ptzedstawmotB) siillematy barlan rodzajbw tvytrzytnaloSbi izakresy ieD zastosowaaia, nzttQmia$t~.na ZY$'tpIku 1. 9po~azaJl1to urriwersalnyaperat do ozneczania wytr.zyn1a1:osci·mas formiers:lcich 1 rdzeniowych,

P

R. ~ zs: 1v1JP:a C I,

P" ~ sHS! niszCZEica w Mfa)

I _"l -~-6' 6 .z.

· L::;:: ~ - prZi~ ~ pI: bki w m .

"~ 4

W~trzymal,oM; na §dnan.ie

F~

~ .

"

.

P

R~ ;;;:.J.. MPa

h

.P, ... sUa mszcz~oa. w MPa

· it = h'l c: d2 - przek!'6j . '1:6b'ki W m,:.l

'R =~MPa

• /11 f.. -

III

Pm] - si.i.a I.lfszcz~pa w MPa:

· 1m = a,?< -l1aj:rpJ,1iejs~y Erzelcr6j w m2.

W'!trzymah;~6n~ zginanie :F

1""1"" -~ ................ __.,.__-toI 2" I"'!!f-~""'=- __ ~---+I

PI .

i If. .. ::;:: -LI\1Pa

I .g 4W

P g - si~a niszC:z;;]:Ga. w 1\j1F'a

rTt" .a1 _ .wskairiik J~ri:ekrbju w m2

'f·=~'

,6

Pr6bk~ walcowl\ Utll~€SZCZa sll'l pOl11itidzy I pfa;skimi S;ZCZi!~J<~Ufi.i i wywrera nacisk do chwili Izniszczel11a probki. W:ytrzymato~c R,aodczytuje .~it:;; fill. odppwiednfej podz.i.Qtee ui.:liwersallleg.o aparatu,

Zasrosowanie:. ]lrZ'ede wszystkim do mas formierskich formowanych jako wilgotne,

Probk~ walcowl\ unriesacza sJ~ pomi~dzy ,szcz~kaml r. Wyst6!pami a przehoju p61kolowjI\n I i wywier.a naclsk do chwlltanlszceenia pr6bki. . Wytrzyma~os,~ R, odczywje .l1;i~ 111 odpowiedtliej podzialce uuiwersalnego apatatu,

Zastosowanie: przede wszystkim do mas furmierskicii fbrmawanyC11 jakowilgotlle.

Ut~arQ.4Qn~ pr6bk~ ,6SelllkQWIl zaklada si~ w spe-ejalne· ucbwyty apN'lltu i poddaje dzi.alaniu sHy ro:zci~aj&.oej if do zniszczenia probki. Wy~rzymaio§6 Rm odc.zytuje. si ~ na 'Gdp,Qwiedniej podz.iake uniwersalnel!;o .~p.ar,atlJ.

Zastosowanie: masy tenno- i chemoutwardzalne~ . llt-waro!w.n.echemic·znje oraz suszone .

Utwar-dzcH1il Iub WYSUSZOilij_ p(JdhlZJj~ pr6hkli: ustawia .sift n~ dwn podporaeh w ulliw!ilr~~ln)m aparacie ipoddeje dzi~aniu.skupipnej sHy zg.in~jQ:cej ai' do ziamanta p,r6bki. Wytrzyma!o~¢ R~ odczytuje si~ nil! edpowied:niejpodzialoe

, uniwersalnego aparatu.

! Zastosowanie: masy terrno- i ehemoutwardzalue, , .utwardza.Ine cberniczlJw·brae stl~~tlne.

18

os RQI o~ ffi III

,/ RIIU

o~ Ro O;.'R.9 S

K,O!ilstrukcja uaiwerselnego apal'atu do oznaczaaia wytrzymelosci mas formierskich (tys. 1.9) gwarantuje staiy" rownomierny wzrost obciazeaia dzwigni wywierajacej nacisk na badana kszta:ltk~ (poprzez szo.z~ki lub uehwyty ~ zaleznie ad rodzaju osnaczanej wytrzymru:osci), az do. momenta zniszczenia ksztaltki. W momencie zniszezenia ksztaltki jest przcrywane ebciazanie i nastitPuje odezyt wancsci badane] wytrzymalesci.. Dodatkowo aparat moee bye wyposazonyw specjaIull przystawke do pomiaru "W'jtrzyma~0sci na rozciaganie wilgotnych mas fcrmierskich,

na seiskanie:

Roo 0-0,,86 kGlom2; 0-0,086:MPa '

Rc[ 0-1,34 kG!cm~; 0-0,,134 MPa

Rdl 0-6,7 kG/10m2; 0-0,67 MPa Rem 0-21 kG/cm2; O~2, 1 MPa

Ro:d.z~j i zakres oznaczen wytrzymalosci na seinanie:

RtJ 0-1,05 kG/cm2; 0-0,105 I\1Pa Rill 0 .... 5,25 kG/cln2; 0-0,525 JMPa Rml 0-1.5',6 kG/cm2; 0-1,56:MPa

\Vytrzym:alos,e i przepuszczalnoac masy, zwlaszcza w wilgotnycb kwarcowo-ilowych masach,s~ ze 8ob~zwtilZane~ decyduje 0 tym przede wszystkim ksztalt, wielkoslc i jednototinosc osnowy ziarnowej, zawarto8c lepis:zcza i 'slopieli zageszczenis masy, OgaIn&. zaseda stosowana _w praktyce ndlewniczej jesrtaki dobor masy, aby przy dosm.tB>czrrej\\rytrzyrrtatos'ci w s,tarue.zag~sz;czoiriynt masa miala .mozliwie l1aj\Vi~ksza!: przepuszezalnosc .. Spelnienie tej zasady nie jest zb:yt Iatwe, gdyz wszystkie ezyiiniki wply-

. .

na rozciagerue:

.Rf:!. 0-13<kOfcm2; 0-1,3 ldPa Rrn n-26 kG/cm2~ O~2,6 MPa

na zgman:re:

RgI O~86 kG/em2; 0""--'8,6 lvIPa

R· 0-3.36 kO/cm2 .. ~33. 6:r..KDa

'1;8 - ~, . :9""U-

19

Tahela 1.3. WpJyw czynnik6w fizykotechnologicznych na wytrzym:alosc i przepuszczal[Jo~c m,asy

Czyrmiki wptywa,htl;lena zm1anyw~a$:qtwo.sdi Wynzyrn310sc ·]?rzepusZiCzam08e
Ks.zmlt .z1are);l
ziarna bardztej olrntgie malej€ rosnie
WleJko~c ziaren ,
ziarnistQ!i6 tQsn.me (ziarua drobniejsze) I rosnie· maleje
Jednorotinosc ziaren I
ziama e jednilkow{':j wieDcos.ci mal.eJe rosnie
I
Zawano~c lepis.z€Za
wzra.9;ta I l'osnie maleje
St.opjen zagl'tszczenia I
wzrasta rosnie. maleje
"
) "6 k le

--

'aj~ce na zwil(ks.zemle wyttzymalosci}ednoczesrue powoduje zmniejszenie ptzepuszczalosci i edwrotnie (patrz tabela 1.,3).

Niece inny wplyw na wyttzymaiosC i przepuszcza[no§c wywiera zawartosc wody .. la pewnyeh zawareosei wody otrzytlluje si~ nlaksymaln!;l wytrzyrnalo§,c i przepuszczal- 056 (rys. 1.10)"

Zawartosc wilgeci w masie formierskie] zalezy przede wszystkim od ilosci Iepiszcza, przyblizeniu na kazdy 1% zawartosci up. bentonitu masa powinaa zawierae okolo ,36% wilgoci, co zapewnia Qtr.zymanie cptymalnych wartosci wytrzymalosci i przepu-

0,1

wytrt.ymafos' na __ sois . an
P~$pusz;czalno~6
f
, 11':'--- l-
i' ..). """" i"-. 80
~ V '\. '" -,
j/ '"
lIr, .. 170
) r .., "
Itt i"'4t
160
, I
,
50
I
_ ... _ ......... 40
1

3 4 £) ,6

Zawarllosc wiigoci (o/Q]

2

R;ys:. },.1 O. Wplyw.' ~~:HY wilM~i ('tj:1:1ivatl!,:fsci w9;dy) na v,tytt.zy'matosc, na ~e.i~lQlnie i'pTZl;:'pus:zc~a'fno~6 masy formicrskiej

20,

szczalnosei. Zarowno zbyt mala, jak i zbyt dmaZ8wartos"c wody w masie formierskiej powoduje znaezne, pog~rsze-nJe jej wlu'sciwQSCI.

Oznaczenie wytrzymalosc] masy na sciskaaie i scinanie wykonuje siena trzech do' pieeiu probkaeh, a wynikjest srednia arytmetyczna z minimum trzech pom;iarow,.przy czym dopuszczalna fbinica miltdzy maksymalna a minimalna wartosci4_ nie moze bye wieksza ad ] 0% wartosei srednie], W razie stwierdzenia wh'(kszych r6inie nalezy serie pomiarow odrzncic i wykonac oznaczenie na trzech nowych ksztaltkaeh.

1.7 .. Oznaezenie osypliwosei mas formferskich

OSypliWOSIC, czyli odpomose na scieranie, charekteryzuje powierzchniowa odpm:nos6 masy fonpi:erSkiej tub rdzeniowej na eddzialywanieczynnikow dynamicznyeh, np. strugi cieklego metalu strumienia powienza lub innyeh ,gl1z6w .. Ziama masy usymowane na powierzchni Cormy Z11ajduj'~ sii.( bowiem w innych wantnkach anizeli ziarna wewnatrz form i rdzeni, Ziarna wewnatrz rdzeni i form S!\ 0 toczoneze wseystkich stron sasiednimi ziarnami, n;atorn.ta.st na powierzchni s~jedynie zwiEg,a~e od strony wewnetrzne], Dlatego tez zewnetrsna warstwa masy Jest, bardzie] aarazena nie tylko ne si~y dynamiczne wyst~uj~ce w procesie zalewania foIUl;Y~ ale lna stan atmosfery odlewni, wstrzasy wyM ·s.tQPuj,ce podczas skladania form i rdzen; O1'8Z w czasie ich transportu.

Powodem zbyt malej odpemosci na scieranie moze bye przede wszystkim jakos6 lub nleodpowiedni lcclmb!ogmczny proees pfzY:gotowania.lepisz€z8:, niewsasoiwie dobrany sklad masy formierskiej lub zbyt mala zawartosc leplszcza.

5

~I Dc:::J,

iCLJ

_ .. _,_, .

•

JR.)lIIS. 1.11. Apara.t do oznaczaaia usypUwosd mas fOtm~el~skich i rdzeniQwyci~: -1 ·-p:rohlra, '2~ - r:olki. 3 - lampa promioo.ll:ikowh, 4.,.. obi.i:d]oWI1,

5 - wta.:Q~ik 1!pUp),' i 'napq;-du relek, 6 - PGdp~ry pQZiiomuj!l,Qe, 7 _; s,Zliilard.ka

2[

emiar osypliwosci rna'S formierskioh wykonuje sie na aparataeh rozne] konstrukcji, ~ . ::Zf(sc:iej na aparacie pokazanym nat rysunku 1.11.

o umieszezeniuna rolkaehuprzednie 'zWatouej, wale,ow,ej probki badanej mas)' forerskie] przeprewadsa si~ przez 4 minuty pr6btt scierania, Po zakonezeniu preby wy'" ~,e sie osypane ziarna masy formierskie], zebrane W szufladce urzadzenia i waZy na

alityezne] wadze lab QratozyJ oej . '

Osypliwoso oblioza sie na podstawie ubytku masy badaae] pr,6bki wedlug wzoru:

s == Q~Ql1()O%

, Q

(1.5)

e: S - oeypliwosc, %,

Q - masa walcowe] pr6bki standsrdowe] przed scieraniem, g,

.Q~ - masa walcowej probki standardowej po 4 mimnaeh scierania, g.

Za wartosc osypliwo'sci masy rormierskiej przyjmuje sie ~redhittaxytm:etyczri~ z trz:ech pi~ciu pomiarow, R6znica pomi~dzy sktajnJlui wartoseiami osypliwnsc! orazsl'edni~ . wartosoia nie moze przekraczac 20%",

Urz~dzeuia, przyrz~4y i ,materialy

Mieszarka krt\.znikowa iabc)['atotyj11a do przygotowanie masy tormierskle], Zbiomik na mase, eksykator

- Suszarka pospieszae,

Aparat ~,Speedy1' do szybkiego oznaczania zawartosci wilgcci w masie formierskie], karbid,

5. Ubijak standardowy do wykonywania walcowych prebek do badanla Wyttzymalo., sci na sciskanie i sciuanie oraz przepuszozalnosci, z kompletem tu.tejek pomiarcwych i Wypy,c:haczy.

6. Aparat do oznaczania przepuszczalnosci.

Aparat uniwersalny do oznaczania wytrzymaiosci mas)'.

8. Waga laboratoryjna,

9. R6zne przyrzady do pobierania masy.

10. Syntetyezna kwareowo-ilowa masa formierska: • bez dodatkow,

'. z dodatkiem 4% pylu wegla kamiennego ..

Przebieg' ewiczenia W zakres cwiczenia wDh.odz:tnastftl'uj~ce czynnosci:

1, Spulehnianie prZygotowanej synretycznej kwarccwo-ilowci masy formierskiej 0 sk~a~

dzie: '

a) 10% lepiszcza bentonitowego,

b) ]0% lepiszcza, 4..:..S;,%,pyht wC(gla-karnicnnego i odp-owie,dnia ilos,c wcdy,

22

24 Oznaezcnie Z8iwaFtose1i wilgoci metod~LPospiesm~1:" i- szybkll nil minimalniedwech probkach masy fermierskiej,

3,., Wykoname 1.2 cylmdr.yczllych pi6b"ek na stau,(;iard:owym ubijaku Iaberatoryjnym,

4. Omaoienie' pJzepaszozalnasol' pw [1 0-8: m?/(~a's)] narninirnam 3 probkach .ka,zdej maso/.

5. Oznaczenie wytrzymalosGi: 118. sciskanie Rcw [MFa] i na §Ginani~R;V [MPa] .na minimum 3 pr6bkach kazdej masy.

6. Spor.zf.l(lzenie tablicy pomiarow, ' 7 .. Uporzadkowauie miejsca pracy;

\, Pytania kon'trol'ne

1. eel przeprowadzania badan w!asciwo~ci mas, fermierskich,

2. JaId jest wplyW sk!adtlik6W kwarcowe-tlowe] mssy formierskie] nil jej wytrzymalos6?

3" Co 'to jest0sypHWosc mas)! fcrmierskie]?

4. Dlaezege ptzep1.lszozaln,os6 masy fortaiorskie] odgrywa w.aZn~ rol~ w procesie technologicznym -ob.:zym;ywani.a odlewu?

Ltteratura

[1] Lewaadowski L., Mcderialy /o'l"mf.erskte., PWN, WIodaw 1971. [2]1 Koch J., Techniki 'W)JtwarzanJa, Wyd. PWr'j Wroc~aw, 1919.

[3] Dobiejewska E., Badanie mareriat:dw jormiel'skich i rdzfmio'Wych, Wyd, PWr" Wroelaw 1989. [4] Murza-Mueha P." CWi'czenia laboratoryj~le t projektowe Z' odlewnictwa, Wyd. Pclitechniki

Warszawskiej, Warszawa. 1979.

r

WIC.ZENIE2

)

WYTWARZANIE MODELl I RD·ZENNIC

elem cwiczenia jestpoenanie .zasad wytwarzania modeli i rdeennic odlewnlczych, tch onstruowanta i doboru mate'rialow do ich wytwarzania.

Modelarsrwojest to zbi6r wiadomosci koniecznych do otrzymeaia zespclu modeleego. poprawnegp pod wzgle:.dem: konstrukoyjnym, zastosowanych Inate:riaMw~ sposc- 1I wykonania, przechowywania i naprawy. Model (zys:" 2.1b) jest elementem ()przyrz~owania, kt6ry odtwarza W formie odlewniezej 2e'i¥l1~trzny ksztalt edlewanego przedmioto znaczy - odlewu; rdzennica natomiast (rys, 2.10) sluzy do wykonania rdzeni, od .. 'arzajq:eyoh zwykle wewnetrzny ksztalt odlewu,

10

b}

c}

Rys. 2.1. P.t:zykhad zespofu modelewego; a) rysunek konstrukoyjuy: b) model, 0) rdzennica skrzynkowa

1.1~ Rys'Uuek models

Prawidiewe z:aprojektowallie modelu i razennicy de_eyduje o jakosci odlewu, TIl-ate., tez przed przystapieniem d6"'W)fkommia dlP'rzyr.z~ov("ania modelowego odlewu (mo ...

zn$k rcdzeniowy

Zrlsk rdzeniQWY

del. + rdzonnica) ,naleZy sp(lrt:~d:Z±cna' podstawie zysunkowwarsztatowych delaIii ddpl!:l.~ wi~4pie. rysunki mod~lowe.l czesto w skali L:: I" Z seznuceeniemne nich:

• plaszcZYZl1.po(biaru odlewu,

·zbileZno$,C] odlewniczyeh,

• pro.tl.:den:i cdlewniczyeh,

" naddatk6w aa skurcz odlewniczy,

• naddatk6w na 'Qhc6lbk~ skfaW'Rhiem.

2'.1. :LPlaszezyznapodz:ialu mndelu

Plaszezyzna podziafu modelu umozliwia illub wat\Viawyj~cie modelu z fo.rmy, prze .. prowadzone wpoprawny ze wzgJ;{(d:p",~ 'te.chnologicz:nych SPOSQP1J t;!!'eeyduje 0 sposobie formcwania, WYZll,ac2a ona j edno'cze,Snle plaszczyzn~podzialu formy edlewnicae], a tym samym okresla :p:(awidiovvy spo!i6b wykonania 9dlew~u (rys, 2. 2J.P~.aszczyz:na 'PQdziahJ. pewinna przechodzic przez naj.wie;;kszy przelcroJ modelu i IDoz,e stallowi6. dowolne, POH wier~Ghl1i~, Ponadto;pbszcZY:Zlla podziahl powinnaumozliwic wykonanie kanac16w uldadu wlewowego o~az zapewtlic prawii;.Uowe \,ul1ieszezetde rdze~i w fermie,

plast.czyzna podzia{u

R,ys. 2.2. Przyklady phwzczyzn 'PQdzfatil modelu [1]

l~1.2. ZbiemDsd odlewaleze

DlaIatwiejszego wyj~cia modelu z formy Iub rdzenia z rdzennicy, pawierzclmiom modeli i rdzennic nadaje sie pGchylenie zwane zbieinos:Ci<l_ cdlewnicza, Zbie.znosc okresla S]~ za pomOCt1. k21t-ll pechylenia sIJianki w stosunkn do pionu i wyraza w stopnia~h Iub jake tahgen~-teg0' kf[ta" WielkoS6 zbif~Znosd Ibd~evroiczy:chza1eZy ·ptzeds wszystkim od

grubQ's~i 'soian;ki odlewu (ry$.2,.3) ,i {DdzajIHt1&leriah. ,od1e"NU. . .

25

!... a

2

a)

'1'+/_11 b)

c)

II "

...

R.ys. 2 .. 3. ZbieZnosci odlewnicze l1adfJIWeille eciankom modelu: fI - dodat11-ia; b - dodatnio-ujemna; c - ujemna

ZbieziTlQs,c odlewnieza moze bye dodatnia (na plus) - rys. 2, 3.a - gdy gru hOSG SCiaJlki odlewu do 8 mm, dedatnio-ujemna (na plus-minus) - rys, 2.3h _. gdy grubo$6 SQianki od 8 do 12 mm iuiemna (ne: minus) -l1'8" 2.30 - ,dy grl1bos6,~cianki ponsd 12 mm (rys. 2 . .3).

Dl:a modeJi drewnianych stosuje siEl zbieznosci wgranicach ad I do 3%, dla modef meta1o,wycl\ - od .0,5 do 1 %. lob wielkosc zalezy od ksztahu, stopnia skomplikowania ] rozmiaru modelu, Zbiezuose na16iy okreslac dla kaitlego odlewu i uzaleznie j~ ad na-

stxPU.1'lcy'oh czynnik6w: .

.. gladkosci powierzchni modeli,

• sposobu fermowania=np. dla fbrmowanla maszynewego stosuje sie.mniejsze zbieznosci,

.. stepnia ubicia formy,

., ksztalru zownqtrz,te'go i wewn'tttznego powierzebn:i edlewu,

ZbieZi1_(}~6 modeiu,jest tyro wieksza, im bardziej skourpllkowana jest j-ego konstr:ukcja i ll:d;nJdlliGne v.ryjitcie z zageszczonej form-yo Wi'tksze zbiIYznosci stosaje 8i~ dla cz~sci:

'. .QdejlnQw-anYGh. Cry-so 2.4a},

·stosunkdW()w.~sokteh,. otoezoaych z wielu.stron masa fennietskil CrYs. 2.4h),

.' bWi&aj't~yeh zgomyeh cz~~,oi funny (rys, 2Ac). .

l ~ 11

S;::::. () . 100%

~

(2 .. 1)

X. - ........ -Ir""""""- ..... - _ .. - .... -x-

·_l1 .... -)} 'U'",2(]'°fO'

b)

x

c)

g6rna skrzynka

Rys, ;2:,4. P'tzykrado-we poclrylellia odlewnJcze: model z cz.Q~oi, odejn:tOWiUI~ (Sli)~ z czq§ciami wysokimi (b), fragment formy :is cz~s,chl ZWi$ltj~CIt (oJ

2.1.3. Nadda:tld 03 s.lcurcz odlelVldczy

P0dcztas pfzejsc,ia metalu ze stanu ciekleg;o w stan ·s·taly zmniejsaa si~jego obj~t€ls6, Kenieezne jest wiee powi~kg,zenie W)I!Il1iar6w modelu 0 wielkosc SkUfCZU odlewniczego eharakterystycznego dla metalu, z kt6Iego odlew bedzie \VYkonany. Wielkosc skurCZU wyznacza Sl~ ze wzeru;

gdzie.: 10 - wymiar liniewy modelu, mln~ il ~ wymiar liniowy odlewu, J:tUU, s - skurcz, %.

Na wielkose skurczu odlewniczego, kt6rego orietita.cyjn~. watt;Qsc dla -ppdstawowych "stop6w podano w tab-eli 2.1, wpJywa rowniez ksztalt, wymiar oraz metoda wykonania .odlewu, Odlewniczy slrut:ez hamowany 'wyst~uje w fermach 0 male] podatnoscilub fQllllacb niep.odatD,ych.

2.1.4. Naddatki na obf:6Ibm~, sikraw:auie,M

Wyrniary modelu odlewniezego naJezypowi((:k;s~zyc'o! tlad1111aJ;materiatu przeznaezollego rra obrobK«.skrawaniern (tab, 2.2). ".

27

-

Tab'ela 2...l. SkUtoz lmiowy odlewcw z:rornych stQPOW

-
Rod,Zltj od~eWl. i s~P}l (jd~e\Wl:iC:oog0_ SlrutGZ ~dlaWniczy [%J,
hamowany swnbo-dnr
Odlewji"z zetiw,a s.zar:e.go: )
- od~ewy drobne i ~rednie- 0,.9 10 I
- od:bewy m-edniei duze 0,-8 0,9
I - odlewy ci~lde 0,7 i 0,8
Odle'Wy zzeliw2J cil.\gliwogo:
- bHUego 0,8-1,5 1,:8-<2,5
_, ezamego 0.8-1,5
I
O€llewy stallwne:
- otlle\1/Y ze staliwa WQi~9wego i nisko$topoWrego O,3~1.17 ],6-2.0
- rDd1e.wy ze stallwa cbromowego i wysokostopowego 1,.ob.l~4 1,3-1.7
- odlew'y ze sta1[WEI austemty,!':;znego 1,7...,.2,-1) 2,0-2,3
Odlewyz metalJ nie1.:e·lunycn;
-br~ 1,2 1,4
... mosHlCize 1,5-1!.7 1.8-2,0
- stopy aluminium 0,8-1,0 1,0-1.2
- stepy magnezu I - 1,~1,,6 6.-15 8""'30 4-1<;11

Wielko~6 J'l.ad~'latktl [mm]

Rc:!dzaj metalu

wYltliar odl,ewu ao_:800mm

wymiar odlewu __f?nad 800 mm

Zeliwo ci~liwe:Zeliwo szare Staliwo

Metal@: niezel"a:~t'le

2-3 p..6

2-8 1-4

WielkQ'sc tege naddatku zalezy przede wSrzystlbm od:

rodzaju produkcji-« wi~kszy naddatek s.tO$uje si~ w p:rod-ukeji jednostk:dwej~ mRiej .. szy ZiS W rnasowej i seryj_m;~j;. jest to zwiazanc z dokl-adnosci~ wyiconania mndelu, g,pecjalnyttl oprzyfzll:dQwanieIl1, .thnn~w,auiem maszynowym i mechaniezrrytn wyjlicien1 medeluz farmy odlewniczej;

• usytuewania przewidzianej do ohr6hki powierzelrni we WDEt_ce fO!'tny.

Na:jwiQks-zy naclcl,atek na bbrobl~ skrawariiem m~}il: powierzchnie umieszczone g6tn~ Qz~sci fonnYJ GO Jest PQdyktowane wiQks,Zym :prawdopot1!D,lbjenstvrem zanieezyszezenia pewierzehni ,d.d1ewu~mas:rformi€islu\, Zuzlemlub tlenkiem.metalu,

W tabeli 2i2 podano otientacyjnf! wielkosc nadda.tk6w na .obr6hkft skra:wam,emjako funkej'C(' wi:elkosci odle\VU i tndzaju metal'll.

( 1 1.-. J'sl- + S .. c

r= -.;:.- ........;;;..._..;;;..."-

3:.5 2 ~

(2.2)

28

Mirosblw Pi'giel

2.1.5. Premtente o dle\vnicZ;e-

Pol'lGzehie scianek odlewu pod k~J6m pros:tytn, bez Jagodnego- przejscia~ moze spowodow.ac pekanie edlewu zarewno VI{ trakcie krzepniscia, jak i wstanie stalym. Dlatego podczas wykonywania modelu stosowac n~lezy promienie odlewnicze (rys. 2.5)~ ict6zych wi¢:lkoM jest ~aleznfolla ad grubosci seianek i r6wna sie:

gdzic: Sl~ Sz - grubosc s.cianek cdlewu.rnm,

r - promief odlewniczy; kt6ry - zgodnie z PN -rna nasti:l:tmjllce normalne

wielkosc]: r= 1, 2" 3~ 4,.5, 8, 10~ 15., 20,30,,40 mm,

Rys. 2,5. Promienie odlewaicae

2.,,2. Rodzaje modeli

Modele dzieli silt, wedlug podanego na rysnnku '2 .. 6 schematu, Do gnlpy pierwszej zaliczono modele bezPQsredrdo odtwarzsjaoe ksztalt odlewu, S~ to; modele bezrdzenicwe', ZWfU1C t1ez modelami naturah:lynll, !dore cdwzorowuja wn~kC(: lonny, dajac zgodny z zysunldem kszt@!t· odlewu (rys, 2,,7a).,

Dtugfl grup~ stanowia modele p()sreduio odtwarzaj~ce ksztab: odlewu, Umozliwiaj~ one otrzymanie odlewu zgodnego z rysunkiem prqJektowym, l1aJcz~sciej wspolnie z rdzeitienl cdtwarzaiasym jego w~Wnlitrmy ksztalt (rys. 2.7m).

T.:rzecii groPIt modeli stan:owi~ modele uproszczone, za pomob£l "kt6rych wykonuje silt e:g6111Y sarys w:nl'tlti formy; Szczeg6ly fomy Set wykonywane recznie z uzyeiem narzedzi fOJmietslticb. Tftgrup!t. modeli stos_uje .si~ }edynic w produkcji jedilostkowej -, (rys, 2.1c),

Modele odlewnieze dzieli si~ rewmez w'zale.moSei oct [fciby p,laszozym, podzielu, a mch Iiczba jest uzalezniona od ksztaltu modeln imozliwosci jego wyjeeia z. wneki formy,

MODELE

."..

·c· tlpra.sz.,Czo n~

c)

Rys.2.7, Modele Qdlli\vriicze: a ~ b~o.sfeiani0 od:\:W'arzaj<i'icyCwn~,k~ fotmy; b-pcosre:dtiio.orlt'w"tlfZ!lif4Qy wn!l:R:~ fomIY" C - nfodetl,l.pfl:i's2;cz;ony, (i:dciiIlkbwy

30

MitoshtwPigrel

Ze w.z;gl~d6w technologicznych najkorzystpiejsz~ jest zmniejszanie liczby plaSZCZYZll, podzialu, ktOre tn@g~ 'P0\VQdQwa4 !!,przesuni~'fia poosiowe~~'c,z~sci fol'wy, p~Q'wadzij_c'w t,en sposob do deformacji ksztiliu, IU:bpow,smnia zaJewek w mieiseu podziahr formy,

2.,3,. Redzaje rdzennie

Rdzennice .s~ to przyrzady sluzace do wykonania rdzeni odtwarzajacych zwykle we-wn~trzny ksztah odlewu i dzieli si~ je zgodnte ze schematem podanym na rysunku 2.8.

Le~~, i~ztyWna konstruko~.a rdzermi~y z~pe\w.ia:" ~, __ " ,._ i. '

"szybkiel bttwe,zag;JGtszczenw ma-sy rdzeniowe], wraz z mozhwosPlJt wygodnsgo za-

Iozenia szkl eleiroW wzmacnia] acych,

.. latwe wykenanie kanahrw odpowietrzaj<\;cych, rdzea, .. latwe i szybkie wyj~c'ie rdzenia z rdzennioy,

Na rysunku 2.9' przedstawiono poszczegolne rozwiazania konstrukcyjne rdzennic.

SVSTEMATYKA RDZENN1G


RIA R B Ric
I rdzennlce rdzsnnlce rdzsnnlce
~ skrzynk,owe, rarnkowe z pancerzern
- ,.
al Ib
[ zwykte zfo!one
(2:' obe,jmq)
I ~
a'i a"
...--
otwarte p'6totvv,a rte 2 .. 4~ Materi,al na modele

Modele odlewnicze wytwarza si~ z roznych materiaUlw. Naleza donich: drewno, stopy metali, tworzywa sztuczne, materialy Iamiaatowe, masy ceramiczne, wosk itd,

Wyb6r materiahr na modele Jest uzalezniony ad Wyroa~~ul stawianych odlewom, wielkoscipredukcji i ,zastosowanej tecbnelogii wytwarzania formy;

Drewno z drzew olchowyeh, bukowych i sosnowyohjest materialem htt.wo obrabialnym, omalym ci't,zar.z6 w!,asciy,ryrn i wystarezajacej \vytrzym;alosd wzdroz wlokien. Do jege wad.jake mahtriahi modelarskiege, zalisza Sl:\t .anizo.tt:opi~ budowy, bigroskiJpijno.sc~oraz pra:cocblonny spbstlb il\'c~enia (ii'~wna i wykonania modeli,

c _.

Rdzen I"lifca SKrzYI1 kowa

B:d21ennica z pancerz.em

Z o.llchowego i buk;owego drewna wykonuje ,sll( drab-nTe i skomplikowane.modele stoS'l..lnkowo" duzej wytrzyilltffosci i gl.adkos;(;i. Drobne sloje tyc'h drzew um.oZliwiaj6l_ - k· .r '. '. . - .d·· - ~ arskie ·go ....... <'li"'r....-ia'f.:.· ,... ...".; 'al.:;; sk ll'lfl1'l,...1.·C·l' do poch laniania wodva wi P.l'

_a;ySaJlle mQ e~",I.l'\o.J;. '_ . .:J.~J.'~W~·J" 'l:U v J.'U.1.,.;J ~. ·hJI ...... ,~V;) . '. Ii> .:r.:u4,J.1'!IU ..' '",-, ....'",,,,,

matej zmiauiEll obJ~tusci.Po,.skl·eJe1:uu i obrebce wst@n~jm.odcl Wykncz'ft si~ i roaIu .. . Ztlb~tigi te\vykRnuje $i~ w celu; otrzymania wysokie] gl,aclkosci p,Qwlerzchqi -zmniejft ;z,aj@ej wSJtolezynnik tarcia ·mifldZY IDodelem a masZb formier8:k~, OC!1WOY przed po .. "hlaniamem wQtW, oznaezeaia barw~pneznaoz~n;iamodelu dQ o.ne§.lonego ga1lmk:p. "stop;u Jd1ewtdc.ze~o omz przekazanie - za pamac\roznych kol@iOw iakier6w - do:aatkowyoh mo:t1'll?eji np, '0 spo~Qbi~ 1,l~oZ~JJlia1119"dehl do fhtID.Qwania" Z'ttakacb. r~eJ)iowyel~ itp. ¥ taheli 2 . .3podan..o ko.loj;j: fm:b 1:.l!Zywa'n;yeh· flapokfyda, db" U1bd~h.

M,~t~JI;,l j Ich s,toP.¥ 8:El, lJ.Z;ywl;\tle W $·ezyjnej i ma.sQwej produli;cji 0dle~ow na modele . p!yty m.bddoVile;,i>b fotmo'Wania.mas-zynl(jw~go .. Do st6sow~~na.daj~ Srt~ przede. wszystkim bl'llZY BIO, BI031 B555,B663 {)fM: mo'~i::tdze M05~9 iMQ60'. S~ene odpomena orozJ~ ·igci-eJJ:an;i-e., P,()nadt~ {af'twoc daj~ $il;( ·h[czye, ttP,L p:rz~ lutqwanie, Qr~~ .bez tr;udu uzyslqlje §i.~ du~_gtOOkos6 .powiarzEh:tll tilodSlu,:, co ~tiisza'w~@icZyUrllk tM'(liamlltdzy

32

Mirfis{a\!{f P'igi:el

I -
Ot:MCzeni!;lI!Ua. odlewu z:
Miejsce oznaczenia ·te'li"W:l zeliwa I metali niezelamycb
I I
cky~:~iwei.Q,
.staliwa .stopow stopow
Gi~~ki(jh lekllcich
, ._.
-- -
P~,wierZiC;hIlie surowe model] irdzennic Cler;wone nichieskie jasay szare
-~ orzecn
Wzornlki do od~evt6w c2~ciowo
formi rdzeni obrobionycb .jasnoeezeehowe czerwone
odl~w6w caikowic.ie
oarobionyeh ttD dla powierzchni surowej
--
pi!Sy ja:snoor.zecllo,we pasy czerwone
Powi~rzchnie powier-zclmie, czerwone n~bie~kie jasnoorzechowe
obrabiane J:loboc~e
- -
po wi~r-zchnie niemalowane
pOZ08l:a.re
Znaki powierzchnie boczne w kolorze modelu dla powierzchni surowyeh lub
Idzen1owo obrab~anyGb
powierzchnie czunc
cl:"r.:H:owe
- .. -
ZJlaki rdzenu.owe ua rd:zenie' do ca):!(owicie czarne
odprowadzanle gaz6w -_.
Nadlcwy, uldad wlewowy czame pasy na nonnal'n:ym tie r-dz6l1l1icy i rnodelu
_.
Modele na modele met2lowe zielone
, fotmqa modelem, Podobnymi wlasciwos.ciallli cJ:uirakt@ryzujf.l siq_ stopyaluminium, zwlaszcza AK66" AK52 i .AKSl. Zeliwc On. 250 natomiast wykazuje wystarczaje!;c.:'l odpomos,t na scieranie,_ iatwojednak ulega korozji i tradno f!iCZYC ze sobe poszezegol .. ne drol:me elementy, Dlatego rna 0:0,0 przede wszystkim zastoscwanie do wytwarzania

- .

pJyt modelowych (rys, 2.10).

Uzycie modeli metalolwych~ 0 duze] gradkosci powierzchtri, umozliwia stosowanie mniejszych pocbylen odlewniczych (od O~5 do 1 %), co zapewnia wh(ksz~ dokladnosc wymiarow i ksztab6w odlewew,

TWorZfWa szmczne, Q wlastiwo~cillch zblizenych do nlektorych ,matenarow metalowych, znajdlJ.j~ zastosowanie Vi produkcji modeli, S4 to na ptzyld:ad~ twardypolichlorek winylu (winidur), zywicaepoksyifowa (epidian 4 i .5), zywica poiies-tiowa (polima1

100., 103"i 'f09) oraz poli$tyren. '

Winidur st6s~je ,silt. doprodukcji duzychi srednibb IDQ-d"eli sluz({cych do seryjnego wykonania odlewow, Jakd odlewniezy mateti'a~'modelowy rna wiele zalet; duzaodpor-

sc na std'eranie podczas Jonnowan:ia w masie formierskiej, l·ekkosc. (zmniejsea obeiq- - ~ e maszyny formierskiej przeci:€tpUe- 0. 50%),.krotszycza,s wykonania modeli w pownaniu z czasern pbtrzebnym do wytwarzania 'medeli metalowych,

Zywree epoksydow& s-mz,\dQ wyi.w8!fzania wieksze]. liczby jednakewych modeli komplikowanyeh ksztaltach ·geometryez.nych,. produkeji plyt modelowyeh z nieregum~plaszczyzn~ podzialu i produkeji modeli do odlewow cienkesciennych. Powierzch .. .a o11l1:Qdelowania wykonenege z· Zywic 'epoksy.dowyeh Jest g.ladka i Isni.i;\oo oraz rue )'llliilga obr6bki pcwierzehni roboczych, Zywica wypem:ia doldadnie .najdrobnmeJsze

czeg6ly konstrukcyjne f.orrny, a ponadto Jest to materiallekki, odpomy na scieraaie, La.m.inlty sq_ to warstwowe twerzywa z Zywic wzmaoaiane tkanin'b papierem, nitk~ ajcz~~ciej whSknami sz1danymi. Jest to materjal ]ekki! odlznaczaj~cy sitt szezeg6Intt ytrzymalosci~ dlatego jest utywany do prodnkcji dUZych i srednich mod eli, .

Spieniany potistyren (styropian) sluZy najoz~siCiej dowytwarzania modeli jednerawego uzycie i jest stosowany w tzw, +,teahnologii pehIej fenny",

Modele styropianowe sft. przewaznie modelami namralnyrni i mozna je sklejac z do .. ollnej Jiczby i wielkosei cz~sci. Nadaj ~ si~ przede wszystkim do produkcji j ednestko .. e] (up. prototypow) oraz bardzn czesto do wytwarzania od1cwow a.rtys1y<tzoyc,b, Masa eelomiczna do, wytwarzania medeli i p:f.yt modelowych - to przede wszyst .. gips oraz mode lit. S~ one na.jc2;t~§C'jej uzymtn,e do wytwsrzania plyt modelowych

POKRYW;:"

A·A~ Pt. YTA MODELOWA OOLNA

o

o

.

.

uklad

. w1ewol,V'j:

~l:irQslaw Pigiel

o aieplaskieh powierzchnia€h, tzw. p!ytJllo.clelo"\vych ~,fals_zywek')·.Dzml;if_ki duze] wytrzymaio:s,ci na a:eiskanie gil1su '(dQ 3 6MPa), trwaios]i· gif1~oWYthm6deli'[ plytmodetmvych Jest wystarczaji.i_ca do wytw3!zania illBlyell8.erii cdlewow w fqnnach wykQnaipyeh ll(:GZ~, me i maszynewo. Po/tY z modelitu s~ uiywane db fOl11'luwania f({Cznego i maszyuowego, zwlaszcza do prasowania form odlewniczych. Sa one mnie] higroskopijne QfaZllnaj'l batdZiej g~adlat powier21chn.i~,aniZeli wykonane z gipsu

Wosk jest stosowany jako material aa modele-przy odlewaniu precyzyjnym (najczescie] odlewy ze stopow 0 specjaJ.flYch widoiwosciach, duze] dQktadnosci wymiarewej i giadkosci powierzchni, pattz Cwiozenie. 6).MOIg~ to bye wyroby jubilerskie (pier~v-iollki, kolczykJi, znaki zodiaku) Lub niewielkie wyroby pr,e;'eyzyj:ne (np. tepat,ki 1WhinJ. M-od:ele wPsKowe wykonuje sil( za pomoeq wtJ."yskarek docieklego weska, ·Wo,s!{: W-tryskiwany jest do matryc np. gumowyoh wykonanych metoda wulkanizacji. Do wytwarzania medeli uzywa si~ parafiny, stearyny~ cerezyny, kalafanii eraz woskow: pszczelego, szelakowego lub polietylenowego. Oprecz .wosku" w sklad mas, woskowych wehodza;

• \vypeluiacze przeciwclzi.a1.aj~c.e nadmiememu skurczowi,

, plastyfikatory zapobiejajt\ce kruchosci w temperaturze otoczenia,

• substancje stabiUzuj&.qe twardosc w wysokich temperaruraeh,

MieszBl:ild tego typu mOZIIlL wielekrotnie przetapiad bez utraty wiasciwosci technologicznych,

Ptzebieg cwiczenia

Na podstawie rysunku kcnstrukcyjnego czesci maszYll,y, przygctowanego prz,ez pro .. wadzaeego ewiczen '.16, wykonae:

1. Obliczenia naddatkow na skurcz i obrobke skrawaniem orazustaHc pochylcnia i za'Qkr~lenia odlewniczc.

2. Szkic ry5unku modelu.

3. Model ze spienionege pclistyrenu (styropianu),

Pytania kentrelne

1. Co to jest model i do czego sluty? Podzial modeli,

2. Co 'to jest rdzen ido czego sluZy?

3; Co tojest rdzcnnica, do czego sillzy? Podzial rdzennic,

4. Jakie wie.lkos:ci uwzgl~<h1,iamyp,odczaswytwarzan:i:a modeli?

5. Jakie materlaly stosuje si~ do wytwarzania modeli?

6. Co deeydn] e 0 doborze materiah; na 'modele?

Literatura

[1] Praea zbiorowa, Poradnik ,i.1'lZYniera. Odlewnictwo, \VNT, Wars:zawa 1972.; s, 555-;638. [2] Skarbins!ki M., Uruch6mienja produkcJi W oillewn.t, WNT~ Wa:rsza\va 1974.

[3J Praca zb,ltlwwa! Sj/stemy -wyi:;Wa:rza11ia;; Wyd. rWr., WrQC'{aw PJ77.

[4] Plwmislti T~,Pi€Jrikfflik riwaelarz'a,lor:mferza i r.dzenta11Z:a" WNT,. Warszawa 1977. [3.] Pracazbiorowa, Od.lewnictwd,_ \Vyd.Pol. Sl'l:sklej~ Gliwiq~ !'99:3.

,

WICZENIE 3

WYTWARZANIA ODLEW6w METO'DAMI FORMO'WANIA ~CZNEGO

oznanie praktycznych zasad jormowania recznego za pomoca. narzedsi i przyrzqd6w

rm.iersA1,ch. .

Zespolczynnosd zwiEtZa:l1ych z wykonaniem fOl'my odlewniczej nazwano fonnowarem, Niezaleznie ad stosowanych metod fonnowania, jest k.ilka czynncsci dla nich sp6lnych" a to:

dob6r narz~dzi i skrzynek formierskich, napelnienie Sl-:T",6}711kI mas~ formi1erskt\,

wykonanie wnctki formy przez zageszczenie masy formierskie], wyj~cile modelu z formy,

wykonczenie f01"mY1

zloz,eflie formy i przygotowaele ,jej do zalewania metalem,

Jezeli wymienione czynnosci slit wykcnywane recznie, proces taki nazywa si~ forwaniem recznym.

3.1., Wytyczne recznege wykonywania form odlewniczych

3.1.1. Oprzyr,zJldowa,uie 1 wyposazenie formlerskie

Formy odlewnicze wykonuje si,~ z mas fonnierskieh w skrzynkach formierskich, od-arzajl;lC ks.ztalt; przedmiotu (odlewu) za pomoea modeli i, rdzeni, W formowaniu pognjemy s:ie;. narzedziami formierskimi, a do kontroli wymiarow formy i prawidloweustawienia rdzeni uzywamy specjalnych sprawdzianow i narzedzi pomiarowych ..

krzynld fonnierslde- maJ~ ksztalt ramki, Stanowia oli~ ().glOil~ fenny, ulatwi,ajll zazczanie masy formietskiejwpostaci brylgeometrycznychp zabezpieczaja :mase( forersk~ przed wylJadni(;(Ciem podczas fonnowania!przenoszenia i skladaaia, ulatwiaj~t '(feme modelu z.faIDlY j zav~wni~J~ Uo}.cl'aClne.ztozenie fQ(Irt)~. Na wielkos:c (Wymiary) _1ych do farmowanita f1l0znego sla'ZYP-ek forrnierekich ~!ywaj:tllastctPlJ.ljq_ce ezynniki;

36

0; gabarytowe wyt,niary modehrhibrnodeli,

• rozmieszczeniemcdeli i elem1entow ukladawlewowega i 'zli$ih!]q,cego,

• wielkosc i ksztait.rdzeni,

.' odlegiosc miedzy odlewarni a poszczegolnymielcmenrami formy.

Za punkt 'wyjscia w ustaleniu wymiatbw skrzynek fOlmierskich przyjtiluje sit(, n.aJmnjejsza.dopuszczalaa gtubosc war_stwy: masy formierskiej otaczajaeej odlew. Warstwa ta musi bye tak wytrzymala, zeby hie ulegla zniszczenitr pod dzialaJJ.iem.8trumieni.a eie .. ldego metal\} podczas zalewania, Warst\vy masy, pro vryj~eit1 modelu, mUSZij_ wyrrzymac wstrzasy podczas obracania, transportu i skladowanie. Na rysunkt; 3.1 pokazano, jakie odleglosci rrui~d:zy PO,Elzczeg61nymi elementami formy i odlewu sa podstawa dobom wielkose:i skrzynek formierskich, a wartosci Iiczbewe tych odleglosci, W zalemo§ci od masy odlewu dla fortnwilgotnyCh i suszonych, podane s~ w poradnikach [2].

Desld mndelowe i plyty p()d.modelowe. Deski i plyty modelowe sa nieebedne do podtrzymywania skrzynek, model] i masy fOl"lliierskiej pcdczas formowania, a dla duzych form do ieh transportu ne miejsce zalewania, S~ one sporzadzane z drewna, alumlnium lub w przypadku duzyeh form odlewane z zeliwa lub spawane z blach stalowych.

Rys: 3d . .odle,~Qsci ntictdzy modelam] aelementami fotrtiyI2]: a- mlecd~ gori1lt1"6Wi~rzcbn.i!t tnodelu ~g6m~ powierzchni~fo-ITuY; b - mi~dzJ d:Q'ln!l,IiClwierz,<:bllJi<l mQd~lu a doln.<t iPJJwierz,Glmi~form:l;

c - ml~dzy modelem, a ~ti3nZfsip:zynki fQl'mter~tki,eji: d ~ milt~r- wlewem .a; ~cta.nll: skrzynkj furnli.ie:riikiej; Iil - mi~dzy, rnodelam]: l ~ 'nll\(dzy model~ma belka. ·zuZfow,q

A

-

A

'_

·31

Obd~Dikrdo form ·s·tosnje si~ w: eelu zapebregenia ueoszeniu si~.g6mej cz~ciformy pednaporem cisnieaia cieldego tn.etalu .. Maj~ 0l.1t1:l· zastosewanie 'przede ws:zysUdm do form bezskreynkowyeh oraz w formach, kto.re nie .majil\ speejalnych urz¥izen spina'leych. ze soba skrzynki,

N at:z~dzia formierski.e~ Do fonnowanla :soo'Suje. si~ narz!(dzia formierskie, ktore dzieli '((, na dwie grupy [1]:

1. Narzedzia sroZ'1ce do przygotowania mcdelu do formowania oraz napelniania 1a:zynld masa formierska i jej zageszczarria: SZCZQtki fbrmierskie, woreczki z pudrem ~ rmierskim, lopaty do napelniania skrzynek rilas% sita do nasiewania masy przymode .. we;ji' ubijaki reczne i pneuma"tycztte do zag~szcz:ania masyformierskie] w skrzynkach rmierskich, drewniane lub gumowe mlotki do obijania modeli oraz elementow ukla-

i.l wlewowego przed ich wyj-f(ciem z fOlmy cdlewnieze]. .

2. Narzedzia potrzebne do wy.kai1,c.zania i naprawiania form i rdzeni odlewnlczych: dzJesh.tz(ce do. nawHzani.a ma:Sy wok6i medelu ptzed jego wyj~ciem 2; fenny oraz szczurki, lancety ze stopka lub haczykiem stoscwane do giadzenia lub scinania nad .. "tk6w masy, gladziki (p}askie, okrtgle, kuliste) do wygladzania duzych powierzchni, zeczki (prostokatne, boezne, zao,strzo!l1e~ cz6Ienkowe) stuz~ce do gladzenie ksztafto ..

'Cob powierzchni i innych operscii w naprawie form i rdzeni, paluszki, ,esy, zmijki do .'ka11czania 1 wygladzania zaokraglenych wn~ /otl'ny i rdzenia, stopki potrzebne do . atkowego zageszczanla mas)' podezas :tla:prawy uszkodzonych elementow formy,

")onadto intkruwald (szydfa) do wykonywania oapowietrZlen formy. .

Galanterla edlewnieza. Do. galanterii Gdlewniczej zalieza si,( metalowe elementy, kt6rychtrudno jest otrzymac dobry jakosciowo odlew, a wiec: ochfadzalniki (wal .. e, ohcinkowe, tasmowe, ewiekcwe), umieszcaone 'W formie w miejscach w~z16w -micznych odtewu i :regulujlil:,ce szybltoso krzepaieoia cieklego metalu; pcdperk; rdze-

e, szpilki fbrmierskie, haki, kt6rych uzywa silt dowzmaeeiania cienkich i wystaj'lh cz~s'Oi formy, rdzeni itp,

Pozatym do. galanterii odlewnieze] zalicza sie IIp, okucia.modelowe, uchwyty gwin .. me do '\VYciFt,gania- modeli z formy lub kolki modelowe do ~Elczeni.a elementow mOM

3.2 .. Uklady wlewowe

Ukladem wlewowym nazywa si~ zespol kanalow majacych na celu umozliwienie - dlowego ~elnienia wneki fonny cieklym metalem, Zadaniem ukladu wlewo;0 jest zatem:

okojne, rownomieme i chlgl® doprowadzonie cieklego metalu db ml~ki fOl"in)" trzymaaie zuzla i iami eczys,zczeU)

ilanie odlewu cielclYnl metalem podezas krzepnieeia,

Iowanie zJ,awisk cieplilyeh PQdozas kr:tepni~Cii~ i s:t:ygnil(cia~o:d]eWli.

38

Na,tysuilku J.2 podano nazwy poszczcgdmych' elementew ukladuwlewowego, kt6rych wiielk,o'§o i doo,6r zale;ty ~ld ksztalttE wn~ki fermy; cit6.za~ edlewu i rodzeju o"dlewMlego meta-Iu.

&.)'S. 3 .2. S'cbem~t !.Iik~a.dll wlewowego: ] - zb:i.omik w]ewowy, 2. - lcjek wlewowy. 3 - 'IN 1 e'l!ti gt6w1l1r~ 4 - b(;;I'ka WI e'A'bwfl., S - od:tuZl rile:!! sl~.eej I1Ilny, 6 ~. fi Ittj

7 - wlew doprowadtaj~cy!'S - nadlew zS!kryty, 9 - prz'eiew, 10 -ll!'l'CUeW odtuyty [3]

3.3. Sposoby r~cznego formowania ed ewow

Sposoby recznego €ormowania odlewow mozna podzielic na formowanie:

• w skrzynkach formierskieh, , w gruncie,

.. zmod.eli upreszezonyeh,

3.3.1. Formow.anie w skrzynkach fornlierskicb

Fermnwanle odlewu W dw6chs;krzynk,acb z modelu niedzileIi}nego. Czynnosci fcrmowanla, przedstawioae.achematyesnie narysunku 3.3, sa nast~puj:ac.ce·:

I. Oczyszezenie modelu (ssezotka, sprtizonym powietrzem), Ustawienie modeli odlewu i wlewu do.pr.Qwadil~ lcegOtlra: ptY'ei~ llQdmodeiQwej,

2. N:afozeniepasEej slttzynkiiptrkrycie rnodeli pudrem formierskim,

~
'''t''''"
0,
M·
.~
0
....
j

·S
-
-
~
"tl
a
e'
,
N
i3
CO, ~
CO "\:'""' ~

l
'~
11
I
,
1S
'i
"0
" It-
r-, "("""" :i

:;

B
~
iii.!
·a
.e-
go
.....
. 1
.....
~
·i
«' ~
: ""'"' Q
N ~ :,: T"" T'" .~
0 : ~
<J .. .e
.:~:
·5
'VI
IZI,
!3
W
"0
>.en
e
,.- ~
~;r
d

~
c1
a LO "'1-
T""" "'""" """"" ~
~, j, -Na,'SJanie: .suemna model masy pr~oq.elpw~j. O~bo_s6,tej warstwy .masy'~a1ezy, 6'd wielkosci mo:a.eluofl1z SPOS0,i)"U fo!tttlo'W:a-m:a fwyn€lsi od_1ii) do, lO'IDtn,.Jezeli masa przymcdelcwa.nie utrzymuje six nil-,sc,lanacb modelu, na]ezy Jil docisI)ltc r~czt:de"

4, Napelnienie (lopatcU sktzyIDti wyp6hliajllc~mas~ fdrmiers-k"l.

·5. Zag!tszozenie masy formierskiej .o,st[yill koncemu\"ijaka, Ma:sf(. nalezy s,zczeg61- nfe dok1,admc uhi.c w rog2l.cth :SktzYn14i 'i w'p,oblizu jej seiaD. N~le,Zy uwazac. 'by ni~ uszkedzic mcdelu przezuderzenie koilcem :fubljaka. ME\s_~ ubija_ ;si~ warstwami 0 wysokosci

70-1 00 mm, .

6.Zag,~sz;czenie ostatnie] warstwy· mas] (nadl1lli·a:ru) ~{aiik~ ·stopkit tLbijaka. 7,. Zganri!ltcje: nadmiaru za,~szczom:ej :JJ1lasy Ustw!t.

·8,. Odpowiett:zenie formyptzEl.z l1aktucie nalduwakiem (cszydlemj.

9" Odw;ro.ce&ie .zaf01'mowanej$'krZYllki, vvygl-adzQniq plaszczyzny podzialowej gladzikielli pJaskiln. Ustawienie modelu dobrane] belki wlew0:Wej.

10. Nah!d:eme pm:te:j gomej skrzynki formierakiej' i p6ktyci,e powierzch:i:ri podziafo-

wej puclte:m formierskit.tllub piasldem. iPodzia!o~xn.

1.1. Ustawienie modelu wlewu g:!6wne.go, Nasieme siltem masy (j:ak pkt 3).

12. Nasypanie i :zagflsz:ozeme mas)' w slcrzynce Gak pkt 4, 5·, 6).

13. 'Zgamh:e;cie lisJtw~l:ladmiaru nla~y.Uksztaltowallie,zbi{)rnika wlewowego Gaszczu:r~

1m~ iyz(;%~zka1 gladlSik)I'

14. Odpowietraenie fcim'ly. Wyj~ei.~ mod'eJu. wlewugl6wnego. 15, R.o~ozeme fonny p:rzez zdjl.1.@ie gomej skrzyn1cl.

16. Zwi12e1li~ w()d~ (p~dzel) masy woke! ebrysu ~:rocleH. Obiciemodelu (plytka,

UOflwyt, mlotek) w zaformowanej doloejskr.zynce form~ ,

17. Wyj<tcie;:' modeli wltw.ow doprowadzaJiibcych,. belli wlewowe] i odlewu za pornoea uchwyt6w. Wyko:ftczcrue i oczyszczonie (narz~dzi:a, Olie.ob;) wl1~k formy,

18. Zroi;enie 'formy. Ustawierueformy na' pmjsypce 'z mas}" obci~elt1e,i za'lanlle cie .. klym l'netalem.

Odlew poxazanyna rysunku:3.3 majed'lUt p.owierzelmi( plaski.\; i dlatego moze bye wyk.onany wjednej slcrzyne,e, w tzw.!otfltieodktytf4j. FGrmQ~konllje sittwedmg czyn:nose[ Qd I do 9, a. rU:lst'ipnie wyjmlllje model, wyk:iul.'c,za f9rmx i zalewa oiekiym. met" eIIlem, Wad~ tegQ 'S.posob:uwykonania' odJewu, jest to, Ze. 'odkryta powierzclinia plaska ocl[le\\VU jest niero-wua, CZ~S~O zanieezyszczona Uenka,wi i Zuzh~:m,

For:mowartie Z; Qbiler.alliem modelu ni.ed'Z'iJei.1)negQ.FoIltlQWanf.e; wykonuje si~"wedfu'geZYlllloJ;ci po_tlailycb w peprzednim punkeie, Dodatkow[ ¢b;::1Iaktery:styczn~ czyn:t1Qse;i''l t~gD:&Pb$O'b11.fj~st !~o,Q(~:trie"~' ma:synZi powle~ehili~p.-Qdz:iatbw~j formy umo,zUwia" j~e wyJe,cie -moctelu, Za pomob-~niirz~dr.d wYbieFa-si(:tmJ.:8~_z[rad ICwok(1) cZI1(S-Ci mode-IiI Za::tof1l1qW:f!:neg~ w aol11ej ronnie {zys . .3;,4a.J., az 40 ~d&{QiI!i~cia zala:rteJ tn@s,! ez~gei nto.deiu. {~S", 3.40}. Odp-Ilwiedrtia wielkos-6 i zbieZnosle· ~hta:niaumoztiwia ~yjiioie 1ll)J1Qellil· z f~x-P1Y bez qszkodi::ooia WDQ-ki fonay oraz: ufar,via j;ej rozbj!eranie, i sMa:dame' (rys. 3.4~).

'a}

Rys. 3.4. Schemlt g16wnyeb ozymlosei fOfmowaniaz obieraniem

Formowauie.za pomoc~ ),falszytvki". Model (p.rzyUa:d modelu niecizmelonego) motna zafonnowa6, stOSlti~p tzw, falazywk~ jednorazowa wykonanej np .. 2 masy formierskiej. Przy wytwarzaniu wieksze] liczby form stcsuje si~ trw,de falszywki (gips, cement albo ksztaltowe pIyty pedmodelowe), Przygetewanie fals~ki z masy jest na5t~,nl1j, .. ce: na piycie u:stawht sift gkrZynk~ i napefuia masfl, kt6[~ po mocnsm ~lbieiu wyr6wnuje si~ i wyg!a;dza (~. 3.Sla).. Po od~'6Q'enit~ gk.r~ynki w ll'u[~ie na powierzch11.i pOQt;iaiowej wykonuJe si~ wgl~biel1ie, odpowiadajEbce ksrta1t-o"Wi modelu.

We wgt~bienie wOlska si~ model, aZ do dokJadnego zetkni~cia siq. piaski~ pewierzehni cz~sci wystaj~cej .Z powierzchnia £onny (rys,. 3 .Sb). Wlasoiw~ forrn~ wykonuje si~

1

Rys. !LS. :Sbhe:mat:gi"IDWnych apemcJi WYKoIiooia fibnyw'ld: 1 - f.R1:Szywka, 2. - l"is.twaclo, usuwarn!.l:Il1adtnianl ma.-s)'

41

42

Mir~taw Pigiel

w sposob opisaey dla {orroowani~ w dw6ch skrzynkach z modelu niedzielonego, roz-, poczynaj ~c. fQrtu.owa11re' ad llal~Zenia 'sk;rzyntki na faJszywk~.

Fermowanle Z modelu 'Z wystajll;cyw'i c21~s·cbtmlLFo.rmowal1ie odlewu z wystaje- , cyrni cz~sciami Qdejmowanynti (lutnJ'Rli) i mocowanymi dopodetawowego modelu na ~o_lek~_ ~p ij~,k61czy ogon (rys .. 3.6a) iJrz~bie~:a wedtugbZY~~osci ,opisal1~ch (Ua f~~'( mowama W dwoch skrzynkach z modelu m'Cdzrelonego. CZ~SCI te pozostaJ'l W fornl1~ po wyj«;ciU! podstswowegc modelu i musi sieje wyci48t1~¢ z formy pojedynczo, paleami lub specjalnym bakiem, Czynnosci 4 is formowania modelu z cz~sci(\ mocowana szpilka zalez'\, od rodzaju modelu, W pt.z;ylcl$dzie na rys, 3.6b pokazano, jak na model nasiewa si~ warstwe masy i obeiska naczesci od.ejniowanej. Nastepnie wyjmuje sie szpilk~ i kontynuuje wykonanie formy,

a~)

.~

GZ~86 cdelmcwana

b)

Rys" 3.6. Spos'6b fOTm.owania cZ;Q$ci edejrnQwanej; modelu:

a - moeowane] na .,d,ask6tczy ogou", b - mecowanej na Szpnk~ [I]

Formewanls z mndelu dzielonego w dwu Iub wi~cei skf'zy:nkach. Skomplikowany niekiedy kszteh modelu stwarza mozliwosc -zaformowania go po przeprowadzeniu j edu@j lub- kiUcuplaszezyz;n ·p,()d~iaru, ti6.re umo~Uwj;aj i\. wy_j~cie modelu z formy (rys. 3.7,3.8). Istllieje wtedyjednak mozliwosc przemieszczenia skrzynek fonnierskioh wzgledem .s:iebie w pta~~zy:2:niepozi01l1ej., co powoduje deform·ao.j~ ksztaltu odlewu,

Eliminacji plaszczyZny podzialu mozna do'kbnac np, przez.zastosowanie.rdzeni adt\varz:aj~cy()b zewnetrzny ksztcah odlewu. przyklad t~ldego rozwiqzania pokazano na rysunku 3.:8" w ktorym uStIltthtto.jedn.:t,plaszc.ZYZUtt pndziarn., SLwii;tc i jedn~ skrzynke formierskq z trzyskrzynkowej fonny odlewnicze],

4 3

1 2

Rys. ,3, '7. :PQrrn~wanie .~ modelu &:1elonego; 1 - g6r.na ¢Z~~S mooclu, 2- otwory odpow.iettzflj~cei 3 - wlew g16w.tl)'j 4 ~ prz'Qlew~ 5 - tl.o,illa. ¢z~~6mo.delu:,.5 - ~bioruik wUl'iNC'¥ry'j 1-I'dzeii

lFormowauie w stos,atb~ pi~t:towe lub sahodkoVile, WYkstmje s;i~ 'If{ e~llJ zwi.~kszeni8! .vydajnosci z 1 m2 powierzdmi fcrmiemi,

FQiL'UlOwanie p±~tro.we (rys 3. 9a) pemeg~ na uiStawieniu, ldlku ltib k:iJ:kllll~t:u skrzy~

ek jedna FIla drugi,ej, gdz-ie-.poza doln:q_ i g6m( skiZ1nkll POZQi,stfJile InaJ~ OQwzoi!"owane 'VD.f(lci fonny Z dbu stron skrzyn,ki, Wad~ tege r&:dza;ju fOIm0wapia jest WY'sokie cisnie,.. ,ie metalostaty.cz,ne Wi do1lnych skrzynkach fomliersldch, mll!?bce d0p!€lwadzi6 do de .. ~ormacjlks:zta!1.u wn~ld fonny lub nawetj~j luf:~;a:d~el1ia!. D~atsgo metoda taJest zal9:cr,tJ,,~ 121 do wytwa:rzartJa odlewew ssybko krz~pnft:cyc.h zar@wt'Jo zew:t;,gl~du na iela tnasft! jake

naZijstQSQwa:ny to~zaj 'SlOOP'll: ;qQlewp_ic~e!o ..

Wezasie schod'koweg<:) 'fotmQwMJa, PQkaz.aXl~gm 113 tysunk;u ,3.~b; JkastWUi(fprZeSu~ 'li~cie I)lkrzynck formiersR1eh wzgl~dem siebis, 00 pozwala na w;ykQ([larue, irn.dywHiuatycbukia:d6w wlewoiWycll doprow~dzaj ,!:cycfi ciekfy 'm~talcl0 'P_0szezeg61:o.ycfu..wnlik f~)lm odlewJ1iczycb.

'()f.m(}wa.ll-i~ "~lJQlnej t'o:rI1\y" (~alfln:y modiei) v , 1'eoht.1e:lQgja ~lfieb)ej flJtn1t"'21najuje j)ow~~_echneZ~!iitoslJwauje w Jeml®stkomj PTOI;ttikuji sre(hUch ! tluZ:jiQh otilew.6w prottlzyp'Q\\vyQb€,2~~i;;i m~q:n,~ OiGltewIDiW -arty$.ty.cznyeb:, ~telf{)ns·trnkcji u.szkqdz9nyuh :lry"rob6w i1J;l.

M;o:d~l~naft:pra!ny MilZ·-Z u~b'!Xlf!mw]ew0wym kryS. 3,10~) wykoll:qje sw. Z.~ spienionego pon~l~rertu ~C:stwr,f)pTanu) i formU;j,t;: 'Vol dobtze IlJdp:o,wleme:nej fiZlrnlie: pia,sK-e:Vtej·. ~(H:tel, ld6f¥ipro zafo11l7l-Qwl:\f1iu, zost1l.Je, w f~tmie) W C:2lasEezalewania, tClpi, si~, dep61i~

a)

b)

Rys. 3.$, fo'rftillwan:ie w rdze~ia"Ob.: 1- d61rta skrZ}'llka f01ll'lie-t"S&a:, 2- £¢rtta.skrzynka formiets.ka, 3 ~ ~·rndkowa skrzynka f'Omli'etska. 4 -rdzeil odtwaT,zaJ~~y ~cs2it:alt wewn~trziiY. 5 ~ rd2ien odtwar.-zajltcy kszta.~t ~e,\<litl·~tF'ZOy,,·6 - wzmocaienia formy.. 7 ~ edpowietraenie rdzenia

meZY?Mie; l\ozMad.Bi i wypaJa pod wptywem ciep)a wlewan:ego stcpu, uW'J;lnj'aj~ miej'scewyp:e1niaj ~cemu. fQt:m~. ~iekttWJluntet.afowi.

45

Rys. 3.9. F-o:rmowllinie w stl3'sDcb: a.) pi~wowo: '1,1- {anna, :3 - Wh~w g:t6v.rn,y ze zbfOftlikieml b) schodkowo: I, 2, 3 ~fom1Y> 4 - wlew gJ::6Wl'lY ze zbi.ornikieml1

b)

Na tysunku,3.1016 pt;}la;t.zano· SChemifWCz.nie ptoots w-ykj ·a;umja odlewu w te,ohnQlogii pelosj {Ql'1TIY, J ak widae « rysunku, forma nte rna podzialu, me ma pottzeby sf:esow:tmia rdzeni i nHltaJ. m021l3 pr.a!ttyc:znie doprow:tdzic do .bzaego mtej'S~a odlewu.

'T6cbnoIogia peln€j formy zri-ajduje bardzo cz~sto za:stosdwanle :r6wni;ez VI _p:t0Ge:si€l wytwar:aama metodami fermowania n~Qznego dl;li;y;eb specjaInych odlewow w p.rodukcjij~dtlost'kow~,,. do wykonywauia urzqdzen protgtypoWy'cli ~ rekonsttukcji JlietypQ~

wych element6w''W1eksploat@wanych ttrzil_dzen CD's. 3.11'. .

46

MirosMw'Plgiel

b)

Rys. 3.11. Model sityropianowY (a)' i cctew ae .s,:taliwn (8.5 t) (b) r.e:ko1l8~nR:OWS!llej t:yJnicy s'tn.tku or,a? od.lew elementu Z z,eUwa GJL~250 (e) maltyc>" do prllJsoWAAia. karos;crii salnochodowyeh (3'5 t)

3.3~1. Formowanie w grunele

Na rysunku 3.12a-d przedstawiono proces przygotowywania W gruncie za pomoca wzomika fanny do wykonania ed 'eW1.1 pekrywy,

Operacje i czynnos,ci fonnowania,s~ nastl?GPuj.EI;.ce:

W dole odlewniezym zemoeowuie si~ urz~dzenie 1 (podstawa, wrzeciono) do formewania, W rekawie urzadzecia mocuje si~ wzomik, narzuca i ubiJa mase talc, jak na szkicu, Nadmiar masy zbiera si~ wzornikiem (rys. 3.12a).

Zdejmuje ,siQ piedcieft 0POXQ¥rY i wrze~ci~nCi ,Z wzemikiem, Dollir1ft fOl'1DIi/: posypuje silt pudrein formiel'sldQliub okrywa papierem. Naklada sitlsktzynkC( formierska, modele uldarlt1 wlewowego i vvykQJ,1uje si~ g6m'l,o~s6 fOl:my (rys. 3 .. 12h).

Zdejmuje si~ zaformowantt g6.m~ CZl(sc form):" 8l zalQZOJ.1,yP1 nowym wzomlkiem nadaje si~ 'oste.teC:.ZllY ksztaJt edlewu w (iolnej cz;ft;sci ronny (gru.bo,s.c :ician odlewu) i wyg:ladza powierzchnie; (tys. 3.1"20).

Forme czerni si~ czernidlem, suszy, slclada j Qbc·htza (rye. 3.1lf!l),

Formowanie w gruncie jest typowym przyldadein recznega wykonywarila form w:g'rod~cjijednostkowej duiycp odlewow (rys.l13:).. W tym przypadku zag~zczanie masy formierskie] odbywa si~.·Jlajc.zE(sciej za pomoce, ubijakow pneumatycznych.

:\..·3..3. Fornunvanie z modeli -up;rosz'£Z(Jl1Ycb

Bortnowairl,e Z 'tnodeli uproszczonyehje-st ckonomicznie uzasadnione tyllw'w prod1,lkcji jednostkewej il11alm~eryjnej dUZycn i ci~Zkich odlewew 0 ksztllicie bryt abrotbWych i duzych srecllitcach lnb odlew'ilw Illaj~cychna dhlgos,ci s.taly przekr6j [rury, p!yty, walce, ram)!, kola itv.).

47

a)

1

~ ," I > .. .' . ~ ~ I L ~

• ~ • i I"

~ • "~I ~ ': • , ,

"

t)

2

b)

d)

Rys:, 3. U. Formowanie w gruncle wzomikiem: 1- wzomik ksztat'tu 2:ewn\{trZ11~go~ 2 - "V'Zomik ksztaltu we1.Vt1t:atr.Zl1ego' •. 3 - podloze, 4 - .odpowietrzel'lie tz~s.¢i wyst'aj~~ej 'IMk(~dk%koksow4, S - p~piet £4]

11)

Rys. 3.1:3 .. ptZYklad. wytW.atznnIa w gru1Jcie odlewu dementu turbmy Fran.Gfsa: a) p:rooes zillilewrujia.J~y, b) gotmvy odlew I) stte:dn:i.C;:y 60.00 'tnln

'48

FormQwan·j,c, wzornlklem ubracanym 0- pnzio~ej i .pionowej osi obrotu. Wzora_ nik o'poziomej (lsi ebrctu (rys. 3.14) stosuje '::;i~ do 'wykonywania fonn odlewowdrugieh 0 ksztalcie btyi obrotowyeh, np, V\ia!y; rury; cylindry, wake itp. Formy wykonujc si~ VI .sp,ecja.lnych skrzytikac.h, ktorych ltr6tsze bold m.aJit gniazda do mocowania wrzeciona z wzornikiem,

Na rysunku 3.15a pokazanQ sddc urz~dzenia do formcwsnia wzomikiem.o osi pie-

oo~. 4

Rys;" S.L4 .. Fqrmowmicwz!~rnmkiim obrscanym d'ooko.ta Qsj pO~idn1ej: 1 - lonna, 2 ~ Wl'ze ci 0:1')0, 3 -,v~omik, 4 -loZyskl:l (gl1iazQa) [4]

Fo:tlbowanie wzotnUdem odeink(nvym (siegnumtowym). Na rysunkn 3.1'Sb pokazano prz,Madowo sp0:SQb wykonania wzomiktem,_ w podlozu mi~kkim, odkrytej formy pierSelenia. Czop (luihy) u:r:z;~~lzenia mecuje $i,~ w pociroru, a. nas~trie- p'rze~ obr6t .epewien kttt wzornika, przyti')f@cowanego do ramienia, odeinkowo wybiere sie mase, Czynnosc t~ powtarza sit( aZ do: calkowitego wik:onania. wneki fQl'my.·

Przebie:g cwlezeni:a

1. Do modelu wyxnaczon.ego; przez prowadzacego cwlczenie nalezy dotJ[:a¢~ ~) skrzynk! fm:mie:rskie,

0) pzytfrpodmodelow~

c)narz!%dzia fortnie:rs,kie.

49

b)

Rys" 3.15. ~Fonnowanie wzoniikieM ('II pi (mowej' oslobrotu (a) i forroowrmie picrsc:icniawzortruik~eln segm'ent'OVirym (b): 1 - podstawlto 2- wrZ'eeilon.o, 3 - p'iertcien opor&"Wy, 4 - t<;1kaw (ramitli 5 ~ wzornik (w~omik segmel1to:~vy'), 6, -rC1:0p

2. Zafonnowa6 doln~ i 8:6mlt skrzynk~, formierska do procesu fermowania: " z modelu niedzielonego;

• z' modelu dzielonegio,~

.. z ,ob,ire.raniem,

,iI na falszywee,

3. WykQnm~ fo~m4( ptzygob.rwBi@'do ziliania cieklym metalem,

4. Zala6 fonn~ ciekiym metalem.

5. Po"ostygni~ciu: wybiC odlew z formy, 6,. S¢har:akteryzowat!: ottzymany odlew,

Pytanla kO)ltrIJne'

1. Zadania elem-entow ukl'adu wlewtJw,ego ..

2. Formowaaie od]ewu w dw6ch skr,zynkach. z modelu niedzielonego, 3, FofinClwauiie odlewu w dw6ch skrzynkach z tnodelu dzielenego,

4. Pormowaaie w dwech skrzynkachz obieraniem.

J. F(Jrinowanie rca pomnc~ ,;faiszywki,j.

6.Fnf1TI~wanie wed}qg technoJogii "pemej formy",

1. Fbfiilowanie w gfW1cie:/wzoin.ild~m obrQtowym opiouowej osi ebrotu, S.Po:QJl,owaniy ~omildem odcipkewym (s,&g~:ii1t'O'wym).

50

Literatura

[I] Btaszk~w:ski K.,. 'lilchnelog4ajonny i ra.zet}-ia, PWSZ,'\"arsEawa 19~68.

[2'] Praca zb.iorowa" P01':adn;k iniyniera - Odlew.nictwo, WNT, Watszawa 1972.

[3] Chorzepa St" DobieJe\vska: E., Szydlowski L., La'bor4iariyrrt ,z'PQ,dstaw odlewnictwa, Wyd.

PWr.! Wroclaw 1974.

[4] 'Piwoitsld T., Pora.dnik rtuxlelttr;za'; formierza t rdzeniarza, WNT. Warszawa 1977.

CWICZENIE4

MASZYNOWE WYTWARZANlE F10RM I RDZENI ODLEWNICZYCH

ZaprJzt:;lanie studenlOW Z metodam: maszytwwego wytvrarzania form { rdsent odlewniczych ..

Noweczesne metedy wytwarzama odlewow charakteryzuje dflznosc do uzyskiwania dui:ej doldadno&ci wymiarowe] i mtd,ej cbrcpowatosci powierzchni o.dlew6w. Uzyskaie takich rezultat6w jest mozliwe dzieki stosowanin.nowcczesnych metod wytwarzania fOrln i rdzeni odlewniczych, Moznado nich zaliczyc formowalue maszynowe, w tym eardso emektywne metody formowaaie pod dUZyl11 naciskiem lub Impulsowe.

Fonny I rdzenie odlewnieze, ktorych zadanicm Jest dolcladne odwzorcwaaieksztabtu odlewanego przedmiotu, zapewnienie wymagane] jakosci powierzchni oral: struktury weWnf(ttztlerj odlewu (bez wad), mozna wykonywat roznymi sposobami, Do najbarciz:iej roepowssechaioeych metod prodnkc] i odlewow palezy odlewani:e w fbrmach piaskowych, kt6re ob~jlnuje wictkszosc obecnie stosowaayeb precesow technologiczayeh. Decyduj't, o tyro wszechstronnose, niskie koszty wytw.arz_w ia i fatwos,6 zastosowania w procesach formowaIiia 1naszynowcgo,

Wymagane wlasciwQsci form i rdzeni odlewniezych uzys-kllje s_i~ przez dobor odpcwiedniego skladu mas formierskieh 1 rdzeniowych oraz teehaologii ich wykonania.

W'wyniku baedzo dyaamiceneg» rozwoju produkeji maszyn formierskich coraz CZQ.sciej w Pl'a:1cQrce: odle-wniczej sto~Qwan! sEl,maszynowe, l'n~1:ody-·wytwar:zarria formi rdzeni ndlewniczyeh,

RQ;~lle metedy wykonywania ibm j rdzelli odlewniesych stosowane s~ jeszcze w maiy;Oh odlewniach i 'praktycznie zawsze W .produkcji jednostkQwej dUZych i skompHkl:i,lwooych odlewbw.

4 .. 1. Maszynowe wytwarzanle form odlewniczych Formowanie ,mt'fszynowe stnsttJe- sI~przede ·wszystltim w pro dukcj i seryjneJi tilaSowej.

Formy wykonywane :8~ najcz((sdej w ·dwoch skrzyokacb, czyli zjedmrplaszezYZIl'l.podziam.

Ze wzgltidu na'spo8lob zagQ8ZCZat1ia m;as,y mas.zynyformierskie mozna podzie]icna:

• pra:s:-uj,<l.ce.

• wstrz&.s.@W~

" wstrzptSo,WO-P!Etl;$u)~ce; " naezucurki,

.. :nad:mucruwarlti

• wstrzeliwarki, /

,.' impulsewe,

• mieszane, np, strumieniowo-prasuj ~ce.

NajcZEtsc.iej stll!SOWrule metody maszynowego wytwfU'z?lnia.form odlewniczych podane w tabeli 4.1. Nadmuchiwanie i WSi(:trZeliwanie jest stosoWam.e przede W'szystkim do tvyhvarzan;ia rdzem odlewnic;zycb" diate;go :metody te omewiono w dalszej cZ~$ci 6wi~ csenia.

Bardzo waznym parametrem technolog.icZllYm., decyduj,Q:cym 0 powstaniu dobrego odlewubez wad, je'st Stopiei1 zag.~s:rezenia masy w fortnie. ZaEezy:on nie tyfko ad ",de] .. 1l::oSGi eisnienia wywieranege na mase iN formie r6inymi sposobami zageszczanie (prasowanieJ wstrzE!;.s.anie itp'.).le;cz takte cd w~a'Sciwos01 material6w fonnletskich, ksztaltu mcdeli itp..

Pod takim s,amym ciaiieniem .za,ilt~Zczenie bedzie wiltk:sze, gdy ziarna osnowy b~d!\ tnniejsze" g,dy lcllJksztait b~dzie ostry i kanoiasty orazgdyzaw,artoso Iepiszcza glinowegp' b~dzie. wi,ft_ksza.

Z tego powodu bardzo waZn,e. jest ustalenie odpowiedruego st.opnia, zagi.ls:zczenla mas)" w formie W zaleinos,ci od \~,wi,elkosci i ks:ztahu odlew6w, wiaSci.wo,sci masy formie,skiej tuli),typu maszY11 f01:rnier'ski'ch.

~~ltopie{l zag~sZJczenia. mierzy si~ miltdz;r inlllymi stosunkiem ci'bj ~tols,d masy przed zag~szezenie1n.1{o do obj~t()sd masypo ,zag'~s,zczeniu 'flub stosunkiem g~sto:ge~ wJasciwej (:w glc:~3) zag~~zczoneJ masy p. dog't,stosci w~8!Soiw.ej poczq.t,li:owej PQ,

0.= V~=p V Rf).

(4..1)

Szybki pi5l111iM obJQtoscJ masy'jest ni:em.o2;liwy W wawnltac-b warsztatowych, dlatego ,zafot@uj e $il~ gopomiaren; twardosci powierzelmi .fa:rmy za PQm.oc~.~wardo;§oiomi,erza pr·iedstawiooego na 11'S'unku 4.1 .. Wielkosc zagl~b'ienia si~ w mase nacisk:anej 1Jtzez , $pr~nk~ ku'iki;t sprZ((z;onej ~e wsk~ow1bt (op6r slawianyprZ)ez' sp:r~Zymk~ przy' clluko ..

Wi~ cof:ni~:i3iu kulkiwynasi 2,73 N), odczytallana podzielon:ej' na 100'cz'isci skali

okr'esla twardosc fenny, ..

:Male zag~szczenie'fQttn wUgotnycn odpowiads okolo .50 ~cl11lPstkom, d~~ zas 70+80'

. . ~

j ednestkom,

R .: T ~1.oiJ.;;j .6. to pn 1'~ ""iJlgP.llI"r CZi. 'P1fJl ia 'm Qil:y' ~':!.~ fcrmie nie 'n.o~·'()~n· '1"e' 11."'" '!:tC J" ".,:i"" .... l·bwy· ', W r.~_1,~ CJ"l'

. .I};,QZJ:l..'1,~u. . 1.&'M",~!di ,~O;>~ ~ ... ~ . ~I-l"", o:r .'~"'.~'!'il'" _ A .~ J;\' ~ ni~. ".' ""'"' • _ "'"",~~.. ...._. lI,~Jl\,.

W]J!Qkosci Jonny, Warst~'")lttasy polozotIe p:r;~ modelu (8 wi~t, 'bezposrednib odtwa-

53

54

•.

----- i

55

57

Rys. 4.1. Pi'~'t'Z,d do p,bmiaru twardosoi wtlg<al:,Jlych form odLewlliczyeh: I - ku.ka pomlarowa, 2, - spr¢ynka. 3 ~ .przycisk blolruj!.\cy wskaz6wkl( do odozytu

rzaj~e kSztaity odlewujpowinnybyc optymalnie zageszczene, Zbyt duze zageszczenie asy w formie moze prowadzie do powstania brakow z powodu zmniejszone] przepueezalnosei i podatnosci masy, .zbyt male, do deformacjl wneki formy pod wplywem

mabnia cisnieniat metalostatyoznogo cieldego meralu, ezego wynikiem m02C bye zmniejzona dok:t'adi1o~t wymiarowa j giadlGosc powierzehni odlewu. Wrazze zwiekszeniem off odlegitosci od wneki fanny stopien zageszozenia powiniensiQ zmniejszae, ale gata sp6d form.y pcwinny cbatakteryzowac si~ stopnlem zageszczenia zape"WniaJ~cym for-

. e odpowiednia wytrzymatosc n~ezb~dnEl przy manewrowaniu nia i transporeie.

Kazda metoda zageszezania zapewnia inny rozklad stopnia zai!.l$zczenia masy (rys, .2)} przy czym bardzo wa·zny jest dober cdpowiedniego, najkorzystniejszego do stosoanego spesobu :zag~s.zcza.niu, skladu masy fermierskie] lub tdzeniowe].

Opisany rozklad zagesaozenia masy 'IN formie, zwany idealnym (rys, 4.2a)., jest Ia~ do osi~'tcia przy recznym formowanlu, gdy mase ubija sitt warstwaml, trudny tomiast przy fbrmowaniu mas~oWytn.

Podczas w'strz~sania uajbard.zif?j zagQszcza si~ masa przy modelu (rys, 4.2b~"jednak g6mych warstwach funny s.topien zag'tszczenia moze bye zbyt maO', niezapewniajaformic odpowiedniej wytrzymalosei.

Przeciwni~, pedczas jrrasowania najbardziej zageszczaj It sie warstwy ma61Y od stro.r dziaJania naeisku (rys, 4.2c).

Pol~czenie wsf,rz~sallia z doprasewaniem gornych warstw masy zapewnia, eliminuwady tyeh metod zag~2ic.zania stosowanych oddzielnie, stesunknwo najlepszy roz-

. .

.,Ii stopnia zag:f(sar:;zeni& (rys, 4.2e).

5"8

Tadeusz MHt1l1czyilski

a

c dI

e

~ ..J< /' 11 I
-- I
.~
I I II i\." ~
I
~
I ( \ , l'
I
I C 'ar i\ b I t'. a.1!'" d
I " . ,
~ rL
:L
I _\ f1V' I
i I I
,
I ..iJIIi
I la(4. '" r 1
b ____ ~ 1.-'0 I
I
~ Jd
I
I 1

1 2

I

1,3 1,4. 1,5, 1.6 1,j 1,9 1,9' 2,0 9lom;i

sitopien. 2;agi/t,s:zoze.n:ia

Rys. 4.2.. RQzktarl stapnia 2agl\s~czenj1!l masy w fl:mk~ji wysokQsei ftmny g6mej i Qolnej

dis roznyeb metod zag~szQZallin: a -lOe.hlI1C Zf:l;gQuczenie oSjE!:t'tll1e przy r~ctnYIll ubijaniu ronny, b - wstl.'~!l$l'Inie '0 - -ptaso\'V'anie on gory., d _- namtca1'llc poaobnie pbdo:Z8S wstrzeli'w~!:O~

e - w:s~all.ie :z copms(}wa.niern

Narzucanie natomiast zepewnie wysoki, r6wnomi:em,y w funkcj i wysokoAci skrzy:n .. ki stoJl)ien :zag~szczellia masy fqrmierskiej (1')'$, 4.2d).

Wyb6f zatera odpowiedmoo maszya fortlliersldch zale~ ed k:s~t6~6w. wymiat6w i masy odlew6w~ jest zwiflzany w du;zym stoppiu ;t, w)elk08ci'q.i rt)zlclaQem. s.toprua ZEl,M geszozenia masy w fermie,

4.2., Maszynowe wytwarzanie rdzeni odle'woi,czych

- ~ -

Maszyncwe metody wytwarzania rdzeni we r6.imtt s:i~, Vi! zasadzie ed U,l-aszynow,ego vyytwarzania f01c1!li odlewniezyeh, DQ wykonYWimat rdzew stbs,uje si((ta1ti€ same sposoby ·.zag\iS,z~zaniamasy rdzeniowej TN ]'dtenni[cacb.~ jik masy fQ,rmierskiej w skezynkach .fonnierskifih.-R6zufca pelega tylko' na tylil, fa 0'0 wYkonywania rdZeni stQiSq:je 5i~ speejamre urz~dZci1ia :riaicz~soi'ej na'dmuchiwa.rki i wsttz~liwarki; ktore sa rzadziej stQSOwane do wykonywania form odlewniczych.

Niejedfiokrnurie rdzenie duZe.i 0 skoDlplikowanychksz1;al'j:acb dzieli 8i~ na kilka mniejszych,» prosts.zymksztalcie~ anastepnieposzczegelne oz~sbi h\.czy s,i~ze s~ob~,w proccsic ldejenia. Takle podejscie u!au.via WyKonywan.ie nlzellia~ 'oblliza 'koszty dprzYrZ?kdowania 0.[ijZ umoziiwi'a stosowanie -mniejszych maszyn,

N8f3c-z~dej stosowane metody maszynowe·go wytwarzania rdzeni .przed'stawiono w tab~lf 4.2.

59

N,

"is I

.. cr" I

S

t

61

62

Tfte~usz Mfku!~y6.skl

- -

Przeb.ie.g cw-iczenia

1. Wykonae lIl[a wstrzeliwaree .rdzenie z masyz olej em .i ze szklem wodnym w rdzennicy wssazanej przezprowadzaeego.

2. Ocenic jakoscwykonanych rdzeni - ksztalt, wymiazy i jakose powierzchni,

3. Wykonae na wstrz't~arce fonn~ z masy wskazane] prz,ez.Rrowadzi:!cego ~ oceci,6 wplyw lVfsoito'sti slupa masy i czasu zag~$ZczaE}ia. C1ieiby impuls,(lw) na lozhlad twardosc,i w funkcj.ii wysokosci skrzynki,

4. Wykonac na prasie fbnn~ zm&sy wskazanej przez prowadzEtc~gQ; okr~slib st(;'tpiei zag~szczenia masy w funkcj] WYSOkbsci skrzynk] i cisnienia rcooozego.

S. Wykona¢ :torm~ w p;rocesiewstI:zetsania. z dQprasowaniem i eceni6 s.topief.l."zag~szcze"Ilia masy W £\lukeji wysokosci skrzynki.

6" Wykonac na fonnierce impulsowej formy-z masy wskazanej pTzez prowadzacego .. 7, Okl'eSIi6 wptyw pedstawowyeh pataUletrQW prseesu impulslQwego na efe:kty zage-

szczania mas. fQnnierskich: .,

,iI c..iSnienia roboczego,

" wyso.kosci poczatkowe] warstwy mas'1 w SkrzyBCl} formiel'Skiej,

PytslIia I{ontri:dne

1. Charakterystyka mas rdzeniowyeb stos~wall"ych do maszynow'ego wytwerzania rdeeni odlewniczyeh.

2. Metody 'wyi:warzania rdzeni od1e.wnicZJieh.

3, Charakterystyka mas fbrmierskich stosewanych do maSzyll1owe.go wytwa zania form odlewniczych.

4. Metody wytwarzania form odlewniczych.

Liter a tnra

[1] Cbudzilq.ewicz R .• lyJec/umtzdcja t .a,utotnatyzacja O.dlewni~ \\INT, Warsza"la 1980. [2]] Lewendowskl J .1., MaS)l /or:mie:f'skis t rrizaniowB, wm, Warszaw,a 1991.

'[3~ P'fa~a. ~'biotOWa~~:CN'qdnik iirlzyttl"ef&f, - O:dtew.rn'ctMJo, PVirN~ Warsz:awa 19-72.

'WY"TWARZANlE FORM:

Z MAS ,CHEMO- I TERMOUTWARDZALNYCH

Zap03na.11ie studentow z podstawowymi zasadami wytwarzania form }ednorazowego uzyt!ru wy1cqnanych z mas jormi,(!;l'ski.ch ze szklem wodsym oraz ,~ tywlcq termoutwardralnq.

5.1. Masy ehemontwardzalne ze szklem wodnym

Masy ze s,zldem wodnym stanowia mieszanine osnowy z' wodnym roztworem g,zk!a rczpuezczalncge, Najc;z;~eiej stosowanym materialem osnowy jes~ phlkany piasek kwsrcowy, chociaz moga bye stosowane l'owniez inne rodzaje osnowy, np:. piaski cyrkonowe, ehromitowe lub sylimanitowe,

Opr6oz pedstawowych skfadnik6w do masy ze szklem wodnym wprowadza slQ c~CGsto odpowiednio dobrane dodatki, maiace na celu zwi~ks21enie jej OdP0r110sci na przypalenie Iub zwiekszenie podatnosci, a przede wszystkim Wyibijainosci. Jako dodatkipoprawiajace -wybijalnos,6, masy stosuje s.i~ takie mat,eriaty, jak: zywice syntetyczne, asfalt, diekstryn~~ melase, tlenek zelaza oraz materiaiy spemiajt\ce jednoczesniefunkc] ~ zabezpieczenia przed przypaleniem si~ masy do odlewu, takie jak: pyl wegla kamiennego, pyl koksowy lub grafit, Inne dodatki, na przyktad ttociny Iub torf zwi~kszaj~ podatnosc i przepusaczalnose masy, natomiast gUny oglJiotrwale. (up. kaolinitowa lub bentonit) polepszaj ~jej wytrZi)1l1tdosc na sciskanil~f przed utwardzeafem,

Sposob wykonania form i rdzeni z mas ze szkfom wodnym nie rozni si~ ad wykonarna form z uZyciem klasyeznych gliniastych mas fermierskich (oprocz sposobu ich utwardzani,a). Sft ope stosowane do wytwarzania odlewow staiiwnych, zeliwnyeh i z rnetali niezeh~znycl1, z wyj~tlciem stopow aluminiewych,

Wyr6mia si~nast'l(.pnj~ce rodzaje mas ze szklem wodnym: masy sz;ybkowi4\Z8r,ce utwardzane CO2 (SMSz),

• sypkie masy g;amoutwai'dzalne C8MS),

• delle masy samoutwardzalne (eMs).

5.1.1. Charakterystyka ,glownyeh skladnik,o\vlIlasy

lPi,ase'kkWarcowy _,stosowa:ny jako osnowa mas zeszklem wodnym, powiniencharakteryzowac sl«. odpowiednia czystosci(! 1 mall! zawartoscia lepiszcza, Zazwyczaj stosuje si~ piaJSKi phikane 0 zawartosci Iepiszcza ponizej' r<Vo~ a ich wilgotn.osc nie powiana przekraczae 0,5%. W przypadkach gdy piasek kwarcowy nie spelnia zalozorrych wymagan, wowczas stosuje si~jakoo:snow~ piaski szamotowe, cyrkonowe itp.

Szklo' wod.l1e Jest 'rOZE\VOl'em wodnym !qzendamu sodu Na20 . n Si021u~ krzemianu potasuKzO· n8iOz. Charakteryzqie je: rodzaj, modul i g~stosc. Rozroznia sI<i trzy rodzaje szlda wednego: sedowe, potasewe Tub mieszane (sodowo-petasowe). W odlewnictwie najc,z~sejej stosuje 8il'(, szlilnwodne sodowe pOGliime wnormie BN-74J6{) 1 6-41.

Krzemiany sodu i potasu SIl rQ·zpusz,czalne w wodzie. Og61ny wzOr roztworu szkia wodnege mozna pr.zedstawmc w postaci:

mSiO 'nRO . .ill 0

'2 . 2 2

(5.1)

gdzie: ROz oznacza tlenek zasadowy (N~O lub K20), mil n, s - wsp6~c;,zynniki.

\V szkle wodnym wystWllje przede wszystkim krsemian typu R02'SiOz, ale takze n1.0Ze WjlS~~J1:H)WaC krzemian typ\l R02' ZSiOz'

Wlascfwo~ci g,zida wcdnego zaleza od [ego sldadu chemicznego, czyli ad rodzaju tlenku zasadowego, od stanu ukladu koleidalnego $zlda wodnege eraz od stosunku Si02 do tlenku zasadowego R02, kt6ry charaktel~yzuje si~ za pomoc\ lnoduhl s21kia wodn~go ~wanego r6wniez modulem krzemionkowym .. Mod'll! okresla hczba mol' krzemionki tSHJ2) przypadajf4..ca na jeden mol zasadewego tlemm (N,a20 lub ~O), 'ozyli stosunek wsp6iczynnikow min (wz6r (S,] »). Praktycznie wartoic modulu sz1i-1:a. wodnego ustala si,({na pods.tawi@ 'VY'nikbw ilos.eiowej anali~ ehemiczne] za P.oIQOCfl wsorow:

• szldo wodne sodowe

M := 1 Q323 $i02

s.! NaO

.2

(5.2)

• 'szldo wodne potescwe

(5.3

gdzie:Ms, Mil - mod\tty $,zk,ta w.QdB~g(l scdowego i pntasQw>!;gp,;

Si02J Na20, ;K20 - zawartosc w proceritach wago\Vych odpowiednieh tlenkow 1.,03'23 i L5684 - wspol-czynniki okreslaj'ilc.e stosunek m.~8 czasteczkowye odpewiednio: SI0.2:N~0'1i S:i02;~O.,

Moduljest wskaznikiem znRCzE!cYlll dla jakosci szlcla wodnego. W· praktyce $tQsu: si~ szklo wodne sodowe 0 module 2,0-3,5 (najc~qs'Oiej'2,~2-l!9), dQstavezane,do. odbi cy zgoOnie z zamowieniem.

Drugim parametrem eharakteryzajaeym szk10 wodne jest lepko§~· zalezna nd [ego O"~stGs_oi i moGuru.Le:pkosc ma znaezeaie db jal<osci rezprowadzenie, s~kla wodn~gQ na ow.ierzcbJ.ti ziaren osnowoy piaskoW'ej i korzys'thiiejsze jest pod tyro wzgl~demsz1clo odne 0, mniejszej 'lepkesci.

Mechanizm Wi~zatlia .szkla wodnegn polega na rozpadaie krzemiana i wydzielaniu oraz -u:wadnianhl. 8102' Uwodnierry zwi~~ek S'i02· nast@nie kcagulu] e hvorz~c koloidalny' zel krzemionkowy (HzSi03.), kt6:ry wi~ze PQSzczet~:61ne.ziama osnewy, Szyhknsc rozpadu szkla wodnego i wydzielanie sit(, krzemionki zalezy <;Jd modulu szlda wednego i temperatary, Reaktjt(_ t'(t.l11Qzna przys-pies.z:y6 przez podgrzewallie ma:s.y lab przedmuchiwanie jej dwutlenkiem wegla (C02), Reakcja utwardzallia za pomoca CO2 przebiega wedhlg r6wllania:

N~O' hSiO~ + m~O + CO2 --? n8102· pH10 + Na2C03' gH20 + (m.'·p~g}H20 (5.4)

W wyniku zajscia. przedstawi one] reakcji w masie formierskiej wystc('iJ'lJje woda w stanie luezwi\zall'ym, eo zln11iejsza wytrzymal'oM masy. Odparowanie tej wedy powoduje zwiQks.zerue wytrzy.maroSci masy ha sciskaui:e. Najwi~kszi\ \V'j!trzyt.n,aios,6 uzyskuj~ S1( w przypadku. suszcnie mas w temperaturze 200 ..... 220 °C bez utwardzania chemiczaego sa pomoea r(~02'

5.1.2. Masy,ze szklem wodnym utwardzane dwutleukiem w,gl.a. Pro'c'es COri

Masy fonnierskie utwardzane d\\IU.tlerikiem w~la sldada:j,\ si,~ Z OSDO'WY, kt6r21 najcZl(.sci~j stancwi pluk;any piasek kwarcowy (z&wier.aj~cy do 0,5% gUny) i spoiwa - szkla wodnego, Bu±y wplyw na wlasaiwose:i tyrch mas. vvywienlluodui uiytego ~zkta wodnego, W za,iemosei bowiem ad jego warto!ci r6i:;ny jest okres przydatUQrSrGi masy do formowania, czyhi rOZn8 jest zywotnosc masy, Masy ze szklem wodnym 0 malym module (ponizej 2,5) wymagaj~ dlugiego c~asu dzialania CO2,r. twardni,eji,\ zatem powoli i dlatego nale.ZY je stosrowac podezas dlugotrwaleg6 wytWarzania fonn dla dutych odlewew, Ma.sy ze szklem wodnym o dutym module (powyz~j 3,0.) 8zybkb tvfardIliej~ i dlatego Sf( przydatne do kr6tkotrwa1ego wytwarzaaia mslych form. i 'rd:l;eni.

W praktyce ilose 8zklilt wednego stesowaaego do wytwarsania masy wynosi ad. 4 do 6% w stesunku do masy O$UOW-Y - piasku kwarcowego,

Do. mes fonnierskich 28 szklem wodnym 'dbdaJe si~ niekiedy od 3 do 5%gHny (przewazuie kaolinitowej) W celu zwiEtksz~mia wytr~nlaiosd masy przed urwardzeniem (w pJ,"zee1wi,enstwie do mas z samym tylkoL szktem wodnym jako speiwem, masy z del .. datktem gliny mogll bytJ utwardaane po wyj~~i1J modelu z rarmy), leoz d9datek gliny w tym samym stopniu zh11liejszajeJwytrzytnalosc po utwru;dtza,niuj aponadto zwieksza si~ osypliwose masy ..

Proces utwaedzania masy fonrrietskirej lub rdzeniowej ze szldem wodnymjako spoiwem-pelega na przepuszczeniu przez ni~,cpr.z~dinuchiwaJj]iu) g~z{)we_:go dwutlenkuwegla, ktory Iatwo ·penetruje -w przestrzenie miedzyziarnowe 'ws,tliPpie 'z~g~zczonej masy,

66

W fl'taktyoe,'w 061:11 utwardzenia form wyk:o,uanych Zi masna szkle wodnym nejcze- - - §cJej st()'~.;l~j:e sirt bez,woqpik kwas\l! w~Iowego., d:~~tl~Pl+Y w ba;n<iLlu w ~lO:S:ta.ci .gazowej lub g;ta.~l;lj~Ja!fo. tzw; sUchyI6d, ':I~t6ry pttied \."I.Zyciem W sdlewni wldadany jest do c,i:suie~ niowego naczynia padgrzewanego ci~l't wo~~. Utwardzani~fonn i rdzeni -wykQUruIych

z mas ze s,zktem wodnym rowmez mozh~ przeprowadzaQ, stosujac kr6fk;o'trw.a{e. suszenie ich VI temperaturze 200...,25p °C w czasie 15-60 minut lub przez pozostawienie ich w form.ie,t:nl" luh rdzeniarni przez okres 2-8 godzin,

W Polsce, podobnie jak w wielu innlch krsiach, CO2 dostarczany jest do cdlewni w but]aqb stalowych w stanie ci:eldym, pod c1snielliem ~;~ lub 1,S MPa.

Po otwat,du za,wo:ru.~ut1:i CO2 rnzprf!(,:ZQ' .si~ i pfzeelitodZi VII 'stan. gazo'Wy. Wy&tlWujrfl przy tyw niepOZfl;dane ~awisko zrunru;~ania zaworew redukcyjnyc;h. W celu 'umknj'ltcia zamarzania zawol'O.w l'edukcyjnych przy pobieraniu CO2, z butli miedzy buf1.fl a :zaw6r redukcyjny wstawia si~. elektryczny podgrzewaez gazu (rys .. 5.l), naj.c2i~sciej 0 mocy 1 QO W, ogJ:zew.aj t\cy CO:, do ok:o~Q 45 °G.

Obecnie produkowane sa zawory reduJ.iicyjne, kt6re nle \vylnagaj~ jui; ogrzewania CO2, Ciani~e dwutlenku w~la. pobicra.n(lgG z butH redttkL'tj~ si~ najc.z~Giej do O,2lYfPa'l\ [ednek jego warIDsc zal~Zna j es:t od wielkosc] l1tv1'ard6snych. form i td~eni.W l1tzyp8d~ ku duzyeh form wymagane jest ciSnienie 01(011) O~6, lv1Pa, natemiast m.afjr-cb fonn i rdze .. ni 00,10-0.,15 MP'a.

I

i

,

I CO2

I

[

l

r

!

.. · ·-- "',_,t ------- - - .-

- ----"--r ... -"j""'--·-·--'---..,-· ...

. i

i i

Rys. j.t. Zestaw do utvJardzamama:s·\1jI proe~!ii-e-C04: 1 - butla g~QI!1!.2 -,.za1VO:r bntll ,. '3 - 'tlcktiyltzu.y .p Q ftgtz,ew.ac_z.. CO2, '4 - i~ailRWr

67

Czas utwardzania form i .rdzeni wykonywanyeh z mag, .na szkle wodnym.zalezrry Jest d .ich kszta.hu. i ,wielkesci,; wyno:si Q,d kilku do kilktidzies,i~u~ a niekiedydo lci,llrnset ekund, na co rna wpiyw takze temperatura wdmnehiwanege do formyCOz' Optymalna temperatura wy,JiJ,iosi 4(}-45 ~C, a uzyskuje s.i~j~ za PQm00Zl specjalnego dczownika gazu, W celu zmniejszenia przywierania mas ze szklem wodnym do powierzchni modeli l rdzenn;ilQ pokrywa sie je odpo\li.dednimi warstwami p;owfO.k. Najcz!Il:soiej stosowaae sa

~

- - ~ -

f)

d)

g)

:&ys $,2. Sp~sopy utwa.rdZaniaform i rdzenl z mas ze szklem wodnym prsez: a - p1yi\(J' b -gl'OwiGl( gumow~ ~'- >z~tosQw~t.iq: rurek (fotma},d - ,~asto<sOw~h\ie mrek (T~n),

e -:'zastoS;Qwanie' klo;s.~a ,~mflWl;}go ~rd.ze1\)1.f - otwory \vy;,vietcone w 1.Weorow~:niijf '(rdZ~,m.), ;g - . .oti;iibrywywi'ercone-w rtizeIluiGy.,h - rdz~nnicaz wkladk(truro'W4_ dla przepfywU e02

VI tyro. cern lakiery winidurowe, 'p,oliestrowej nitreemelia aluminiewa, nitrelakier bez- ~ barwny i inne, ktozy·chprzyczepnosc do masy [estmata, ma:tyjest t6wnieZ' wsp6lczynniktarcla, co uiatwia wyjmowanie modeli i rdzeni.

Sposoby doprowadzama. dwutlenkuw~gla do fenn if rdzeni z mas na szkle'wodnym w celu ich utwardzenia pokazano przykladowo na rysuaku 5.2.

Teclmolegia wytwarzania form itdzeni z Idasycmych mas ze szklem wodnyr;n utwardzanyeh dwutlenkiem wegla rna okreslone zalety i wady.

Do zalet stosowania maszeszklem wodnym w porewnaniu z masami wymagajEtcy .. uri suseenla mozna zaliczyc: mniej.sz!t praclt zag~szczal1ia, mfiiejsz~ pracochlonnose wy~on~iafo:ttn Jrdzeni, -wyelit:ninowanie. suszenia i zwiilzi;fiego z tyro transpertu form, Zll'illiejszOln\·l:iczbft· skrzynek formierskicl; W obiegu, mozliwos,6 ot,r-zymania form 0 stosunkowo duzej wytrzymalosoj .j dobrej praspuszozalneeci, mozllwoBC otrzymania ci~z .. kich odlew6w a dl..1Zych gabarytach, mozllwoS6 wytwarzania form dla wszystkich ro .. dzaj6w stopew cdlewniezych bee wzgledu na wielkosc odlewu, kr6tki czas utwardzania, latW0~c sporzadzania masy. aos,tt\P110SC i ttUlios6 surcwcow - sldiadl~tk,{jW mesy, mozliwosc stosunkowo latwej tn.ecbal11zacji proeesu W skali przemy ,~OW'fljJ'a ponadto brak szksdllwosci dla,~rod!)wiska.

Podstawowq wada, bctd~ct Jednocze§riie gl.6WllZL przyczynq ham;~jeic~ szerokie zastosowanie mas ze szklem wodnym jest gorsza wybjjalnosc form, a zwlaszcza rdzeni, w perewnaniu z masami zawieraj~Ylni inne spoiwa. W wielu przypadkach masy ze szklem wodnYU1vvyka~tti' .zbyt mabt lub n iew>,starc~a.jt\Qtl podamosc! eo powodeje halmowanie skurczu o'dlew6w, at naWet wyst~owanie ich p~ni~6 na gQr~co. Do wad tej metody nalezy zaliczyc rowniea bardzo duzli\: na og61 przylepnosc mas O,Q szkle wodnym - ptzywierajSb one silnie do pOwierzehni model! i rdzennic, do §t:ian mieszsrek, urz~dzen transporrewych, a nawet tcaSlD. transportowycb, Masy ze sildetn wodnym sq_ wrazliwc na dzial!anie dwutlenku w~Ia zna] duj.l:lcego si~ w powietrzu, co powoduje koniecznosc przeehowywania i trausporte tyoh mas w sznzelnych zbicmikach .. Bardzo

- -

niekorzystne SCi r6vmie:z wszelkie przestoje iProduko¥]ne~ g~yz mQg~1t one powodowac

urwardzanic masy w i1rz:~dzenlach ci~ technologieznego. Z tego powcdu wytwarzanie masze szklem wodnym wymaga urz:'I;'dzeiJ praoujacyoh W ruchu ciElgfym,. a technologia ta nadaje siet do produkoji Srcd:nio- i Wielkoscryjnej.

ViemI1~ eechq metody jest ograniczone wykerzystanie wybitej masy eraz tmdns i kosztownaj,ejreg:eneEacja i utylizacja, S.zkio wodne moze spewodewae schOl;Zellla sk6ry (dzialanie ir.<tce), dlatege nalezy unikac bezpostedni~go zet.kni«cia ~k6ry r~k ze szklem wodrrym,

S~1.,3. Ciekle :mas,y sameutwardzalne (C1V{S)

Ciekle masy samoutwardzalne odznaczajtt sie P!yn_uCi konsystencja [gestego, swobodnie plYU1[tte.gol szlamu), kt6r!ilLuzysklwana. jest przy srcsuokowo ma!eJ zawwrtos'qi wody (4,0-6.,:O'%J. Ma.s~ t~~ wlewa! st~ na tnoael w skrzynce fotmietS'kiej lub do rdzennicy, gdzie po peW}1yU'L ezasie nastQpuje samorzatne jej zestalenie (utwardzenio) w tempera-

69

turze otoezenia, uzyskujac praktyczuic rownomierny stopien zageszczenia i wy1rzytttatoM: w calej obj((to~,ci fanny. Dzj~ki temu z:il$taJe wyeJ.:iminowaFiy. c:alkoWicie preces zageszczania form i rdzeni, na kt6tJ 'vi tmdyoyjnych metodaeh przypada 30-50%1 czasu . ch wytwerzaniaDuza p{YtmQSC, mas zapewnia ponadto wieme odtworzenie ksztab:6w modeli lub rdzennic.i duZ~ dokladnoM wymiarowa odlew6w.

Ciek1tt ntas~ samoutwardzalna spott~dza sie naJc,z~sciej na osnowie piasku kwarcowego 0 temperaturze 283-308 K (1 (}-35 °C) .. Do piasku dodaje silt szklo wodne 0 module 2,5-2,9. :i g(:sto~ci 1,48,...11<5.0 glom3 w ilO:301 6 .... 7% (w stosunku do masy piasku). Skladnikiem, k:t6ry reaguje ze szktem wodnym, powoduj ilcytn przyspieezenie procesu willZania (u.twardzan:ia) jest m~terial zawierajeey krzemian dwuwapniowy, jak np .. : rozel zelazochro:trlo"wyj bement 'i inne, Ci,ek~o§c masy uzysku]e 'sift przez wprowadzenie czynnikapianctwerczego zmniejszaj~pego napieeie powierzclmiowe eieklych skladnik6w masy, np, kwasu sulfonowego, nekaliny i innych. W celu regulacji stopnia splenie-

'a, szvbkosc! wiazania (utwardzania) i poprawy wybijslnosci wprowadza $i~ do mas)' specjalne dodatki, tzw, przyspiessacze i regulatory utwardzania. W tell sposob mozna otrzymac eiekle masy, ktorych czas utwardzania W' formie wynosi od kilku minut do

ilkn godzin; w wi~kszo"sci przypatdk6w proces technologiczn:y jest przystosowany do 'N}'jmO'wania modell i otwierania rdzennic po uplyWie 30-50 minut. W niekt6rych przypadkach, np. podezas wytwarzanie duzych i cifGZkich rdzeni, do masy wprowadza si~ aoaadto tzw, dodatki roZluZniaj~ce, polepszajace wybijahmsc rdzenijak np. pyl w~glow wy, grafit, pak, trociny, melase, rug posiarczynowy i inne,

Ciekle.masy samoutwardzalne sperzadza s:i~ zazwyczaj w specjalnych mieszarkach, ktore zapewniajaspienienie masy podezas mieszanie, Cield'l; mas~ wylewa si~ bezpo .. srednio na model Vi skrzynce fOrnllerskilej lub do rdzenniey; gdzie po odpowiednim czasie nastfa~!Uje jej utwardzenie. Odlewy \WI formach wykonatryohz eMS charakteryzujst si,wili.kszfI:_ chropowatoseia powierzchni niz wytwarzane W tradycyjnych masach formierskich,

W celu przeciwdzialania przjpaleniom masy do odlewow na powierzchnie form i rdzeni wykonanych -z eMS nanosi si~ odpowiednie pokrycia OCMOt1ne. Moga to bye pokrycia wodne (wymagajace podsuszenia), alkoholowe tub specjalne opracowane dla tej terah.nologii.

:Ze-wzgl~dui1a S,\dOrfil0SC masyze s,zklem wodnym do przywierania do powierzehni dre"rrritl'llych modeli i rdzennic, w technologii CMS stosuje s"li(( pvkrywanie jch wnek roboezych laldel'ami poliestrowymi, p01iwinylowymi, poliuretanowymi lub nitrocelu .. Iozowymi, a modeH metalowych lakieraniiepoksydowymi, Jako oddzielaczy uzywa s-i~ mi~dzy innymi mieszanki mazutai na-ftY lnb oleju wrzecionowego ,Z grafitem srebrzys1:y1n.

P6dsta.wQW'8 korzysd ze.stosowania cieklychmas- samoutwardzalnych s~ nast'WuJ~c.e:

• 3~5- krotne znmi~ szenie pracochlomrosci,

• l110zHwCJSC pehiej mechanizacji- i initomatyzElicji ci~zklohp):·a{J-f6fmietsk.ieh_,

.- IH,widacJ~_ suszat'J)~,-,

• ubnizenie -koSzt6-W'~m;Z:an:ia !3dlew,6w~ ·ptlpr3Wa WatUilk6w ;BH:!! w:adlewitiaeh.

De gtbWnYlCh wad naLe:ty zaliczy6:

• Mt(ksz~ chropowatosc- odie-wow spowodowrin3tlatw€b penetracj Q: metalu W mate-h,w -itlnny i rd];emia;

• ,Sk!®lllllQSC masy do 'prz:ywi:erani:a d,Q'powiet"zchfti medeli. i rdzennio,

5.1.4. Syp·kie 'masysaln',O;lltwardza.hle' (SMSl

Odmian~mas ze szldem WQ.dnyt,n stanowi!t $:ypkie ~~y &amo-utwardzaln!t (SM$).

Preoes wykonania 'form jest podohny.do tecbn@la·giiforffiQwania w szybkowi~~cych ~8acll ze szklem_wod:nymJ Jednaik prQ.ces utw-ar(ie:ani:a przebiega inaczej i aie wymaga stosowania ODZ,1

W .2'laleZnosci od \vpt0wadzatteg.o czy,nnika ut\Vardzaj4ceg,o mas~'i' rozr6tn1.al'ny,dwa rQdzaje s\YPki;cl.1 mas sarn()utw,al'dzalnych z dodatkiem:

aD krzemu 111etalilcznego (I11'eto'da Tskio Nishiyamy)~

b) ~aterialQw ,zawieraj2l.9ych krzemian <hvuwflP1:aiDW)' £ZCaQ'Si02J.

Masa sp~orzlld2lona metod!\\ Takio Nishiyamy:opr6:cz, OSllO\vy k:'\V.arcowej i szkla wedllego, zawiera spros:i!kowal1y zelazokrzem lub wapruQkrzem, po jej '\¥)'nll1eSZmuu zaohedzi l·ea·k,¢Ja!

MI20' ttSi02 + mSi + 2mH20 _,. Na-20· mSi02 '* n8i02 + 2mHz (5.5)

Reakcja fa pr.zebiega w dwech etapacn: Pc!CZlfl<~W0 nast~ujeh:¥:droUza lo;zIerrdal111 sodu, at na~t!tPni@ powstaly WfHl0.t:o:t]enek $qdu .rea.g-JJ.j~ ,2; krz~mnian.~m. R~akeja przebiega pOWQli w temperatRrze okol'o 293 K ('2.0 Qej, it w b1iar~ wzrostu temperatory wzrasta 'ttlld1e jej sz;ybk:ss¢.

W W}!l1:iku p'odwy.zszem1a tempeJl\4tl1ry' l'l121SY pddczas zelowania nas1;~p~je takze jej odw~ia:IJ:iLc~ preces t~l~ nie 'ns;f~11je w przwadku mas pr~ednl'uChiwanybll d~rl;l~lelle kiem W~hl; W tecmlo1ogi~ SMS nie twOfZy si~ W~gla11 sio-du:~ kt6r~go takiewlasciwoscm jak h~grQs;k:Ql!JIijl1Q~c :i rnala pgpiotrw',alGte ~og~rsz,ajljak.pgC mas _formier$.kich. Na wytrQ11latos6ma-s_y \Vpijwa pr,z;ede wszystltirn Z~\~art()s:c szld-a WOclt1~g'6, (4-S-%) -i ztl,a:zo .. kr~,lnu _(qko!o 2%) erae caas wiaJ;aW.a .. Wx¥ Z6' zwi~ks:Qeni~m zaw~rtosci krzeJ11U zwit;2k,. 'sza $i~ wy.trqID,aJos,6.iIllJiSY; ale pod waru.nld$1l,l wystru;czaj-qeej tlosci ~zkla w6dtl.e.g:o,

Ma~a s~Qrz_a..dzoQ:a wedlug met@dy Ni$biYiam.:y j·est 'bal,idziflj ogpriotrw;at3- niz lJtwa~dza-~ na GQ,2()raz ma lepsz_llwybij-aInosc. W;adi~ mas w t€'j teeJI;moI,drgii j.estmafa wy.trzyum;1:~:S(i fIN stanie :wHgo~ym oraz duza sldonnose do pr.~kl~ani;a; s_i~ do DilQ-oeIU rdzeniric,

W drU:gi~ grupie $:tP:K;ich·m~s -8mll:('j'tJtw:m:~M~~h- d.~-re·akc;ji~e sz;kfem wodnym '5tO~ suj'e si~ nUit6da{y zawi'atajl,tceb'zemial1 '~Wapl'lio~. 'S4.\,tO naj0zI?,sci1ej mzle otrzymyW-3illl.jl Jake! prQd'ttkt llb_pOZiiY w tfN4_cJi ~~I:az.oQblomn k1zW" cl.tt:6:p1aJit' lub_ \V_'. Pf:OdtJ-KoJi. magpe:Zti rnet0ilit, P~dg:--e0i1&.- -Mo·ze byC't'3,lfZe ~toso~allY ceme~tpbttland:iki zaWletaji,tf8;ykrz:emitm O:WllwaPlllioW,Y -itrQjwapm~)Vy otai21 'tzw. cetl;le_nt wcitlkopiec.ov;ty,

11

otrzy:my\vany z szybko chtodzonego zazla wiclkopiecowege i klinkierudc produkcji cemeatu: portlandz;kiegQ. Wi~anie;,masy :nast~uj~ w'W'YlIi~~p'rzebi~gtl dwuetapowej reakcji; de:bydrat8icji g,zkta wotfuego ktietni~em,dwuwapb±owym, a nacst\iPnie hydrate-

cji ikrysmlizaeji h~,emian6w wapnia, ,-

W'techllologii SMS stosuJe si~ j;gko Qsn(}W~ najc,::ef!sei'ej piasek kWatl!;:owy, niekiedy r6wniez {mp. dla,.duZ'ych odlewGw staliw:nycb)osDowf( cYfkonow'fu o'liwmow\ o~dZ chto~ mitow,!;'. W zale'm('}sol od zawartesei CaO w chrcmalieie mtlzna llil,zyska6 ro±fly' przebieg i eiekt wiazania mas)' (przy wlf2,kszej zawartosci CaO wi~e on szybciej, ale wytrzymafO'SC ttiuy p'b 24 godzinaeh jest znaeznie' mniejsz.a £liz w p~rzypadlill olnomaHtQubo:Z.szego W krzemian dwuwapmowy).

Za pomoc~ teehnolagii SMS rnozna wytwarzec fenny i rdzenie do produ1{cji cdlewbw 0 roznych massch i z ~6znych stop6w; Sporzl\dzone femlY i rdzenie pekrywa si~ powlo.lt~mi dc}Jronnymi spirytusowyrui lub w.oanymi. W tym d11'ugim. przypf;l.dku zaleca si~, pewierzchmowe pcdsuszanle form.

5.2-. Masy termeutwardzahse - formy skorupowe

FOl'mf:l skerupowa jest oienkoiciennE\, i(umEt cdlewnioza 0 grubosei scianki 00. 6 a'b' 100 mm, wykOlla.n~ ze specjalnej mas}' formierskie], w kt6rej jake spoiwo OSIllOWY zastosowanc syntetyc:znEl. Zy\vic~ termoutwardzalna,

POp:1:itP-'eJ ze fOI,m2l Sk'OruP0W;:)' jest W istocie fotm~ piask.owfk jedl1&k metoda wytwarzaaia odlewow iN tych fonllaehjest zaliczanado speejalnyoh metod odlewania, za-r0w" no ze wzgl<idu na calkowieie odmienna konstnlkcj~ i 111ny przebieg procesu wykeaywania ferm oraz inns ich wlasciwQsci, jak i na U?yskjwan~ du.Z~ dolkbdnosc wymiarow~ o:t"iil,Z It1la~El e-br0PQw,atosc powierzchni odlew6w wytwarzanyc:h W L'ych formaoh,

S.2.1~ Masy termeutwardzalne na formy i rdzenie skorupowe Podstawewymi sldadnikami masy termoutwardzalnej 81{: dr(lbllozim:nista ogniotrw,ala oseowa, iywic.a 't~rtnoutwar'za11)a spekUaj~oa role speiwa oraz l1twar&:,acz, np. umtropirra,

Przej$Cie zywicy poprzez stan pla-stycmy w stan meodWrtcalnie 'I;lvwartlzony nastt?:~ puje VI wynilm kilk;U zlozQnyoh p xcesow, w kt6rych mozna wyodr~bnie trzy kolejne stadla::

E. Pod, wpiyw:em ciepla nas,t~rlUje ]lli~imienie~ a nasttmnie przechodzenie watstewld ten;noplastycznejzywicyw stan ciekjy.

n 'Cield-a ~ca twor:zy InQ~tki witli~c~ poszczeg6lne· ziarna osoowy pfaskow,~j.

ROwn(llGze'Sme'Rt>warilzacz (urottoprna) rozktada si~ na amonia:k i (om.:rorudehyd, eo l;JQ'~ woduJeu.tw31dzenie ZYWlcy pod dzialaniem ciepta i oeprowadzt},J4 da.stsnn 1rudno·roz~ puszczalnega i. nietopllwege.

'III. D.alsze'p~dwyzszatIie· t~emperatury prowarlzi. do dodatkowego;zwiiikszenia twardosci fYWicy:i l>rzejs~c.ia w stanea:lk:'owtu1ec·nief09PUs:zczamy j Wetepli\'~., a po ptz~1tto-

7Z

Stantsbw n'l{lrzf(pa .. K~z[miefZ· uf$.M·

. ,

ezeniu okreslonej temperatury rozpoezyna sie'preces destrukcji cieplne]' (rozldadu) utwar- -. di2l0Reg<}~p'piw.a.

Qsnow~ masy stosowane] do wytwarzania form s.kotupowych jest 'plukany piasek kwarcowy .0 temperaturze spiekania dobrane] odpowiedaio do l'odzaju odlewanego tworzywa, Pia-ski tepowinny miee dUZI\ zawarto.sc krzemiorrki $i02 (powyzej 95%) ot3Z :tIi:al~ilosc lepisacza naturalnego, Najkoli.zystniejsz~" ze wzgledu ne vtytrzym:alos6 81w ... , rupy j e~t stcsowanie p.iask.6W 0 kszt,a:ita'ch ziaren ok;rqglych lub zaekraglenych, Im drcb:i:lie.j&ze jest ziamo OSDUWY, tym bardzie] gJ:adkEt otrzymuje sie powierzehnie odlewow, Stosowanie drobnoziamistyeh piaskow, wobee male] grubosci formy skortlp.owej( 4-10 mm), nie wplywa zbytnio na zmniejszenie jej prz·epuszczalnosci.

Jako osnowa mas ~rany jest rowniez pl·asek cyrkonowy(ZrOfSi02) hlp oliwinowy (MgO·Fe1Si041). Ze wzgl<tdu j€dnak na iVyso,k4 cen~, stoscwanie tych matetial6w jest egranicaone do teohnieznie i ekonomieznie uzasadnienych p:rzYP·adk6w.

Spoiwem w masach do fOl':tllowania skorupowegQ jest zywica sy11!tetycm.atypu nowelakowego. Najbardziej rozpowszechnione zywiee, stosowaae w procesie formowa .. nia skorapowegc, sporzadzane s~ aa basie fell.olu C6H:iPJI i je.go zwi~Zk6w bomologloZb.ych} krezoh.ll ~H10H i innych. Najszarsze.zastesowanie VI procesie skorupowym, ze wzgl~du na W,lasci-wosoi 'Wy1nymalosclcrwe skorup, uZY$'kafjr zywice sp:orZitdZ011e na bazie 'czystego fenolu

W kraju powszechnie stosowana jest zywica fenolowo-forma dehydewa, powstaj~ca. w wyniku kOl1d.ensacji w csrodku kwa:mym ozy,s·tege fCilO!r.l ,Z· form.aJdehy[ie1n" VI stosunku molowym .J :0:,9.

Zywica nowolakowa jest produktem, kt6ry nie uloga ctalszej polinteryzacji pomime podgrzewaaia, Dopiero dodatek utwardzacza powoduje, ze podczas ogrzewania przechocb:;j, ana w s·ubstancj Ii twards, nietopliw~ i cbolnicznie nieczynna .. J ako utwa.tdzacz do zywie feno10wo-form.aldehydowyc:h powszechnie stosuje Si~ snostatlcjet utward~aJIl~ ~et; szeseiometylenocztero,aJ:uin'(ZWanii urotropina (CH2)6N4'

Ja"k wspomniano, pod 1Vp~em ciepla UEottepina rozldadasi~ na amoniak i formaldeh-yd, dost!!trczajCl;c !iywicy llQwolako'Wej grnp luetylowyoh potrz'eb.ny,ch do dalsze] po~ lhpclry'zaeji.W wyniku dziai.aj~cej w ten spos,Qb urotrepiny p'lastyczna pocz4tkowo i:yMen przecbodzi w temperaturze okolo 3.00 "C w twarda nietopliwa mas~. silnie wi~f;1t eq pd5ZC;Z~a61ne ·.ziare:nka piasku.

Sldad i pr:zygotowa:uie m,asy. Typowy slda.d termoutwsrdzalnych mas skoJi4p0,\vych stanowi mie$zauillJanastl{PlJj.~cy.ch. .sldadrtik6w: phlkany suchy piaselc kwa.rc{)wy~ 6-'8% zywicy, O~l% naftyjako zwilzacza. W przypadku -gdy stosowaaa zywica pie zawiera 1JfotJ_;opiny, n~JeZy dodac ] 0'-t2% (w stosnnku do J,1!l;asy $ywicy) tegQ i3k!adnika. Sporaidzahiearleszanki skQrup'owej polega na, wymieszanlu wszystlcieh '·skiadni.k:6w. w mieszarkaeh kr~Znik.oVIY'cb,.

Nalezy zaizn.aczyc, ze masy sporz~dza1'1e W edlewni metodft mieszania slcl'admik6w \Vfbzuj'tt l1ieko~St1;1e I!echy. ,Mjeszani1).a phl~k:U, ze spm'Sakowan~'Zywic,£t uleg.a ·b:owi·em

segre!~cji w.$kutek sed.Yl%\t!a;t~ejj skWtdnik:6w~l1Qdc~as sPQm~~a fb;r;tIl! .Lf,dz~.ni; zwfaszeza w proeesie wstrzeliwania i nadmucJriwania,. cP-crtvoG,uj-e to ttieroWllQ11nleme. r.o:t!Q_· zei;lie ZiyWiey wfortUie 11th rdzeniu, z r6:!'~oQzesn:yin njet&wDqmiernym~.1tQzmi:eSzcz@~· n±~~m ,c1Z~$'t€l~~ie.:v nap.Q",szczeg;61nych 'zfanlaih osnQ'\¥Y piaS~!JweJ. W:p:n:l:wd:£1~e zapobl.ega s:i~ zJawlsku segtegB;eJi ptzez wpr6waazehie do mas-y odpO'wdedi1icb dodatk6w, np .. nafty(Q,J%}", ale tal<;: ap.QrZ~Z0I!Ia mass ma nmie}sz'l: wytt~'3!oS6 Q.iZ'QP'is~ny dalej utwatlQzony,i'lllS'ek po)wlec:~oIly l;I.tej' sa.mej 2la\~anosti ~wie¥, powQi3.uje to konilecZ'.;. nos:e.,zwj!£ks~enia d~datku iywmcy, a.p~ez.t€kWZl'OS.t cell)' i gazcj:tJw~rGzgsQi_m:as;y.

Obe,€.ID~i:ttOs:uJ€; s,i~ ~ra,\Vie wyl~~ic .got1Q.W!ill1'laS~1 ozyltl;1ia.ski powleCzol1e:. Piasek powleczony staneWl sypki lMteriM sldadajt\cy siol(: Z jp0jedyneZY,Gh z~n0foezonych'cie~ warstewk~ Zy\vicy nOWQlakowej z dodarlciem Uto;tropirrY'. Sfu:e·ai~~'a:nie pi2:lsle6wptlacza,.,. nyeli daje Wiele korzy.8oi, przede wszystldm odpada cslk.owieie proses paygo,tow,ania mas ... poniewaz d() ,od.te'W,Ei d(:jsta:rc~a,..n:r j est gotQWY j.1iZ do ui;ytku ma.teda~,· Nit) '\¥Yst~puJe r6wniez segrega,~ja zywiey mogSlCs" SpowaJid.owac tl"u.cinosci w ptoce;sie produkeyj .. nyln ee wzglf,tQl1 0&1. J.:)iej.'edllorocme'wksciwostii farm Skt'llUpe~ah. Piasek poy.tlecJony mao bardZo d.obr,~ PfyrmO§C, III utwardzena masa me. tluzEl'WYtr~ymalG'lse) co przy nawel cienldeji grubQ~ci skorupyzapewnia dobra wytrzyma:!os6 form .i rdzeni,

Sto$~ie. s.i~ dwi.e met@dy ~pwiek~nlia piasku: na. zi:lllllO i nq gert\co. W m~tQElzie !?,;h'nnej s\~ohy piasek 0 temperaturze: otoczenis miessa si~ Iilajpierw ze ,spre\Szkowanflt mie .. sza:uiui% Zywi-cy i uretropiny, NastC(pnie dodaje S.iif; tQZpu$zczalnika (aJkohol EuibaJkohol i wodaj i dolda.dmie miesza, 'Podczas intensy.wnego mieszilllia odpa:towuje Fozpuszczt.d~ nik, a. maSEl, ~r~eeb~azi z ito.nsyS!tencji ciasttlwatej VI biYly~ kto;re WI czasioe nzchu mfe;~ szarki ul:egaj\ rozdrobnieniu,

p.QWm~kui.1t na gOifa).,OO, oz~-sci~j stosQwanei uwazaae za kony.s1ni~jsze1 przeprowa~ dza sf~ w aW6ehfazaCih. W fazie pietws:zej powleka ,si~ ziema pb.sku warstewki~ iywi ~ cy, a w fa;zie dtugiej wprQwadza si~ QO piasku urot1'opin.~. Praea dwueiapowe jest ko .. nleczn8! :i'e' wzgl~du na utWardzwe si~ tywicy w 'tamperawcz" powlek:m.i.a ziaren p:iasku (w '()!he"CDQ,sci urotroprny). W fazie' pierwszej piasek~za1e.Ztrie o(l! rod~aju Zy'wicy,. ogrz~w~ st~ do t@mpetatulY :m'O~2'f) °e. NaS:t~pnj.e W'pfswad:z;a si~ Zywic'~,i'oztopiQni\ aIbe> r(lzpiUisreZ01'l~ w'alkoheiu,albo fez Vol stani.e- sprosZkow,allym~ i ro.:ieszaskfadniki ze soh'l. P'o obni.zelt1Li1,l·t~m.p~ratuzy de okOb) gQ (Ie dod.aje si~ Ul'otr0p.in~i miesza daJ;~aZ dQ otr~na,:lilia zlarnistego piaskft powltlczonegQ.

5.2.2. Wykonanire fOlrm i tdzeni skorupoWych

StQS:!;;'Iwan~ $'lZia'S;uiI}.k~zQ dwie l11etcHiy ,yytIANl!zania form $kofllPO""Ycb.) 1'6Zrli~'t,e' si~,c g~ownie'SipO'snoe.Eil ilianO'szem"l:t masyna podgrza:rut plyt~ modelow~ a miaron\¥icie: Qpra,~ cowa;ny"iN 1944 roku przez: J, Croninga proces C (l]'f;l:Z opatentowany tlll:z~e4 H.W .. DietermiN -l959yroIrn.·proces D.

OptJ:fiYfZ·t4oV/ianl:e (pIyty model owe, rdzennice) ~kcmuje' sr~ .:mlj cz~~o'iej "Z 'zeliwa, gdyz lenma1Jerla;} :zewz~~6iu na d:o~r4 ptz~wQdD.os.6 Gi~lflD.~ IdllZy-'9isp6ta~uoilcFt:i\:ewOQmenia ci~pta (2Jraz ~~.tateczull twarrdo.s,cj<ilst tfwa?!i!RY za,n~j:koi2YstnieJszy; D'ou~a'",

74

PNiema--2ldj~"Cia ut\vardzpnej s:konlpy Z pio/tY -rnntlelsWejsi'Qsuje ~i«_ zeSfJ0fy YVYPYQha" c-zy i oddziei3ic,ze. J alto oddzielaoze u±ywan:e s~ oYej:e 'silikonowe, wesk Montana, a nawet .11alta; i olej:e. maszynewe,

Wykon,ani.tfform.$kornptnvycb w procesi,e ,C. Na tyslIDku 5.3 praedstawiono. schematyczniewyawarzanie-fcrm skoID,powych metoda C.

Po oezyszczeniu metalowej .plyty rnedelowej tlIniesz'ClJ! sil~ j&; 'VII eporowym piece ele1ctryeznym i nagrzewa do temperanrry 230-2'80 PC (rys, 5.3a). Po wyj~eiup~r- z pieca na j ej powierzchnil(: nanosi si~ cienk~ warstw~ oddzt~laeza: (rys, 5. 3b). Nast'~amie ~Qrlitc'l p}yt~ :'m.o,clelow~moiZ1.tje si~ na obrotowym zbiomikQ. z ntas~ termoutw:a:fdzahl~ (rys, S.3o) ipl2i' 'obr6ce"niu zbion:rika 0 19.0°'.lllpktyw.~ sit( jq tit 11laS,~ (;rys. 53d), POI upfjrwie 15-40 se~d twotzy 91« .... na skuiek depltle.gQ oddzialywama p:lyty modelowej - kilkamilimett!JWa warstew.ka21wi~z1:l-nej masy fcrmierskiej. Po obroceniuzbiornika zlnas't. do pozycji wyjsoiowejzdejnl1Jlje si~ z niego plyt~ modelowa wraz z utworzena skotupEt (rys, S.3e) i umieBzc:zaj~ w pieeu elektryCZllym.nagrza.nym do temperatury Qko~o 300 °C (rys. 5.3f). P0 uplywie 60-120 sekund nast'Wuje calkowite utwatdzenieSlkQtupy (uzy ..

e)

f)

R,'yS'. 5.3, SQhell)!rt'M"yJ:eil-O:aJ{i;:t. faun S~0napOVIYcrn mefodlj, Cronit1g,a:{ _NO.Cell·(C ~: "1 - pfYta .rn6de16wa, 2. - pi,~ Qlr;;:itr:Yozny QPJ;\ro~ ~ - ze"staw-d'e tlanQs~~n~a Qa.d:;r.t~la:cza.,. 4 - 2:~iiOmik OtfRlto,lI'y·~ ma:S:~<ter)nourn'M.a~lnih 5· --pia'Sek:p0wJekally.1 (5 ~ut:worz0nanOIliIpa-, 7 - zesp6-1 wypyG'hcqy~Al: ~ ptyta dOc1skowa W'YJ,lychac-zy

75

skujeena kolor ji~sn:oh~ftzowy). P1ytft modelowll'WYciq.ga si~;z pieca i za pomocq wypychaozy zdeJntuje utworzonil pot6wk~ formy skorupcwej (rys. 5.3g). Otr.zymane w ten sposob pol6wki form skorupowych nalezy p~htczyc ze gooft (ptzez klamrowanie rub klejenie) i przed zalaniem umiescie VI metalowych pojemnikach, a w celu zabezpieczenia ichprzed uszkodaeniem wslrutek cf§i1iehia obsypae s'ilOhym piaskiem, zwirem lub srutam.

Gm~bo§;e sk(JlfLlPY wykonanej wedrug metody Ctoninga zalezy od wielu czynnikow (temperatury i1n;)Qesu, ezasu trwania okreslonych operacji, wlasciwosoi masytermoutw,ardzaInej Itp.), Trudnosc uzyskaaia sR:orup 0 jednakowej grubosoi powoduje brak stabilizacJi paracrnetlioW procesu produkcyjnegQ, N.ied:o:g0dtios,c ta zostala usunieta w proce:sie (')ptaJoo'W.anym przez H.W. Dieterle. (~wanym_prooesem D).

Wykonan'ie form sko .• ·lIpowyc'h wpr,ocesie D .. Wykonanie skompy wedlug tej metody priedstawiono till, ry,s:unltu 5.4. Zalozonq_ gmbo§C wytwarzane] fenny skorupowe] uzyskuje sie w wyniku wprewadzenia (wdmuchiwania za pomocq spr~zonego powietrza) ID_asy t.ermoutwardzij,1nej W 'przestr.zenograt1ic~olil'i z jedn,ej ,~roboczef' strony 11agrzana p1yt~ modelowa z modelem, a z drugiej - r6wni.ez nagrzana Pl'ytil konturowa,

Jed.nQczesn~ dwustronne nagrzewanie masy powcduje skr6c-el1ie ozasu wytwarzania skorupy do kilku sekund, Fonny skotupowe wytwuza;ne met<ldfL D charakteryzujl\ si~ ponadto Q okolo 30% Y;ittksz\ wytr.zym-alosci~ (w porownaniu z formami wykoaanymi w procesie C).

Spos6b wytwarzania rdzeni skorupowychjest podobny do sposobu wytwarzania form.

Mase zasypuje 8i~ lub wdmllcbuje dO:Oirzanej rdzennicy i. - po uplywi,e czasu petrzebnego do utworzenia odpowiedniej grubosei skorupy - vrysYP'uje si~ z nie] nadmiar niezvl~zaJ]ej masy. W przypadku rdzeni 011; a;lych wymiarach wykonuje sie je jako pelne,

A-A

Rys, 3.4. $c:hem.at wykQ~'ooiia ftjnil skorup,€Iwych m;etpd~Diet~rt!l (p,rQce'S D): 1 - skorupe, .2- .tnm~el. -3 - ~ta kOtl'tUi:'QWil.)4 - ramka, 5 - plyta pGdm:odeme,wa, ~6 ~ otw6ry' mnutJio\vel 7 -sotwory odpowifdrzaj~e, 8. - g')Ow.i(:)l:l1arlmuehiwarki

76

. Do ~warilapi~ .rdzeni z mas termontwatdl!:al~ych ijtoS'IJje sie.rdzcnniee metalewe (l1aj.cZi~ciej: ieliW1i1e)nagrzewane gazQwo lUb-etekttycznie do temperaarry 22{)-260 "C,

5~2.3. ZaIewanie fn:rrn. skornpcrwych

Gotowe Ito!6wki form skleja :si~ lubJ(tC;ly VII sposob mechaniczny za pomocqklamer lnb zaciskow; Do klejenia poio,wek form stosu]e si(2 na.jcz~soiej kleie mocznikowe (zywica mocznikowa, ehlorek amonu i wypelniacz w postaci skrobi ziemniaczanej lub tnl:lJd p.8zennej) ..

Zewz-gl~u na mozliwosc odksztalcenie fonny po zalaniu metalem, sklejone fenny skorupowe l!il:,czy' si~ upl"zedpjo w zespokf1 wstawia w skrzynkl blaszane-i obsypuje piaskiem lub srutemm¢tallJ:WY11l. Zalewanie :fODD: skorupowych odbyWa siq taksarno jak zalewanie z'WYklxch form piaskowyoh, ptzy czym ze wzgl~du na wy.dzieLaj\ce si~ gazy pr2epi'owadza S~,rt na stanocwiskach zaopabzonych.: w intens.ywne odci4gi gazow,

5.2.4. Zalety i wady metody wy·fflafzania odlew6w w:fOrfmach s.korupowycb

00 zalet technelogii nalezy zaliczyc:

,. duzt dtilcladnosc W!.lniarow~ odlew6w wyko'llanych w formech skerupowyeh (znaez .. rue wi~.ks.?;~ niz w p:rzypactku zwyklych fonn piasko~chl leea mnlejszt\ niz odlew6w wytwarzanych Dletodt\_ wytapian:ych medeli lub metoda odlewania ciinienio~ wego) •

. , wysoka giadkos6 powierzehni odlewow,

• cdkowit~ lub cz~sciow~ eliminacje obrobki skrawaniem {wynikaj~cll z uprzednio PQd~Hlych ceeh technologii) imozliwosc, stOSQwanla. powl,efz-clmi surowych,

j 1nozliwosc uzyskania odie-wow o bardzo oie;rtidch. tcia.nkaoh~ ~p:. zebrowanych glo" wic itp'l'

i! znacznie zmniejszone zuZycie materialbw fonnierskich,

• znaezne ohniz~nie kaszt6w wybijania fOm;l oraz cesyszeeania i WYkanczania odlewow"

• Inotliwo$c przechowywenia wykonanych form i rdzenj przez stosunkowo dlugi okres bez zmiany ich wlasaiwQsoi"

Ii Qbniie~ue koszt6w produkcji edlewow przez ograniczenie widkosoj ukhu:l6w wleWO'\V).IUh.,

I stosuakowo duz~ ~atwosc me_chanizacji i automat'yZi~cjipf@cesu. 00. w-ad fermowama skornpo:wego nateZy zaliczy6:

., ogra,nrczony iLaktesstosowania (mozliwe jest wyltonal)ie odlewcw 0 ci~z?1ze do ok, 1 QO kg i 'o'nil~zbyt duzych -w:ymiaraoh gabarytowych),

ji stosunkowd wysoki koszt OP:rzyrzlldowama [przede wszystkimprecyzyjui» wykonanych ptyt modelowych zll.opatrzonycn w zespo~ wypychaczy),

,. ~S'tos1.lfiICOw0-wysdIU1~lll'SZt mat:edal6w formierski:ellt

77

trudnosci z utylizacji\zutytej masy skorupowej (formy skorupowe sa fennami.jednorazowymi),

"" trudaos.ciz neutralizacj~ szkodliwych gazQw'pochodzq,c;YGh ze.spalania zywic,

Przebie,g cwicze111a

Cz~sc· praktyezna plerwsze] cz~sci 6!ficzenia

N a.pOdst"fw'ie inform·acji zantieszczo:nych w tabeli 5.1; podaj'l.cej sklad masy formierskiej zs 8zlde11l wodnym, spoIz:lI;dzic mase formierska [wytypowana przez prowadzaeego ewiczenie), dohiemjEb~ procentowe zawartosci jej skladnikew Masf( nalezy mieszae w mieszerkaoh ktl!zl1.ikQ~rych, przy czym sporz:l.d.zRj~c m2se::dQzowac w pierwsze] kelejno,sQi piasek kwarcowy (iewentualnie wodtV oraz pozostale skladaild suche i mieSZiC przez ekolo 1 ltLi11l1ut~. Po tytn ceasie wprowadzic szkio wodne i mieszac jeszcze okolo 5 minut, bezposrcdnio po czym mase u.zyo do formowania.

Tabela 5.1. Sk~ad masy'fonnierskiej ze szkl'em wcdnym

I[ Masa utw:aroz:ana dwutlendem w~!a
- -
I Skladl1iki Odlewy icliwoe Odlewy z metal!
I'J iez,ru aznych I
-
Proces CO2 Piasek kwat'cowy '93-97 100 1
Py:t W~IOl'lY 3-7 - I
g,z.k~o wodne 5 5.
Woda 3,&-41,2, ,
- Ze sporzadzone] masy wykonac dwudziclna fbrm~ p6slugujqe Sif2, pokazanll. na rye sunku 5.S plytl\mQdelow'!:.. Przed fcrmowanrem powierzcD.l:1ift. piytY'1nodelow.ej zwiliyc naf~ aby zmniejszyc,przywieranie de niej masy.

Wykonac tormt( ze pomcca technologii utwardzarria dwutlenklem w~la (proees CO,i)" sporZtl;dzOll~ m~S!i w.~ry'pai6do 5krzynki fot:mierskiej lls.tawionej na piycie modelowej i wstepnie r~cznie zag~s'CiG za pomoof\.ubijaka. Po16wk~ fonny przed wyj~ciem piyty mQdelowej u~ratdzic przez przeclmuchanie CO2 pod ciSttiemem 0,10-0,15 'MFa przea okolo 20 sekund. Zewzgledu na brak w technologii CO2 wstepnego ,,~rozblijania'" wntt,ki formy przed wyj~ciem modeI'll mezna spo;tkac sj~ zuttUdnionym (wymagaj.'leYm uzycia wi~~z:ej sUy) wyjmowaniem mcdelu z utwardzone] masy. DTlJ8fl po!owk!i'formy wy~ konac W sPQsbb analogiczny do pierwszei pot6wki.

Na W1l~k.i form n:aniesc pokrycie. oehlome~ a: po zfozeniu skrzynek obcl't,Zy6 joe i tak przygotowane zala6 stopcm aluminium lub zeliwem, F ormy wybrc po ckole 1 0 minutach on,2)alania, a odlewy ochtodzic i ace-nrc icbjakoS'd" Ewentualne wady odlewow nazwae zgodnie z systematyka wad odlewniczych i wyj,asnic przyczyny' ieh pm.v:stailia.

·:~a~nis~!lw .cho~!l, Ka.zirnle~z Gral1!lt

- ~ ~ ~

A~A

--

Jw~

'I .250 i

. . ~

225,

Cz~:se pJ'ak~czna ,dtugiej, cz~d 61viczenia

C~~sc Pl'al¢tlcZ;Ua. dru~iej c~sci cwicZ'crua l1bejmuj c:

• ~ko:nanie, form skONPO:wych melOd~ Croning.a..

• zalanieprtygotowanych form cieklyrn rnetalem,

•• Qgl~dzil1V i poe!p~ chroPQwato§ci NOwierZlQhniotrzynt:asyoh odL@wQw~ 11 WiliGls'ki.

W S!klad 1NYPo~a~eJ;lia stanowiska laborafozyjnemo dQ sPdtZkldz,ama farm "sk"ru~mrycb.

. -

WQhoQlz~: pfyta modelewa, plee gt'zawcZY,UIzEldzi6nie ld,@ zdejmowarua gotiOwyc'h~k(j-

1'1lR; ebrotewy ziitcSGlbnik masy formierskiej, termJ.'>metr przylgowy, [Qzpy~acz ~l'QPka tiMtIdziel~jtcego" ~pinacze ,oT:azmat®liazy, taMe jlltk -oitaczany -piase,kJtwaroo\V}' i gadiZlelacz.

. , .

Pr\4iclipr.zyg:o'~owahie'rt1 formy skorupO\wj naJ~Zy:

1. O~~sejc .di~eiti\lltt, ~zc~bdcf4. pfytl/(cID0de.l@w'f!: Ofaz'spr4lwdz;}c s;Ii![,aWDbs€; ~cha.(}2tY,

2. Roiiigrza® pfyt~ made]owl!.

3. $p;r~w~t t~ott1et:re1tl p.[zylgo~m te:n1peraM~1illyt)r (ok. -SOD K, 23.QI rn:Q).

4. RQ,it~ polffY6 od:dzielac.zem.

s. Fifyt~Qde-lIQw~ru@"tQI~~ na: .zhi.0l1lih z]na~, f{)nru_eJ:sk1t.obl6ci~ () J8'g0LiJ~~~~c (makSwmal:nfe12Q 'SelU111M1, Po .. tym t:za;sie zbiarnik i pM~ mod~lQ,w~wyeoIa6· do p,Q~9~en:la p@G2tttkow~a.

6. 8k(])rup~ wraz z 'pljt'l modelow!;tmniesoi'c na okres 120 sekund iN pieeu nagrzanym

do tempen1rury ck, 6'00, K(330 ~iC).,

7. Zdj fie: skonil'ft z ptyty model{)w~J .'za pomo'c&. VlYpychaczy.

8. Pol6wki otIzY;Q1lanycb 'skornpziQZyc i p.oi~:Zf.ckiamrru:nL

9, Form!i2 §kO!n.lpO:\¥~ obsypac ruo'bnym piaskiem;) zalac przygot:owE:nym stepem.

10. Po z~pnixci~ metalu SkoNP~ rQz1)ic ndoifkiem, oqlew ~iiiC kleszczami i osmdziq VI iW(lozi@:.

11, Odlew eczyscic druci.an~ 8ZCfZOtkl1L spr.awdzie p@wie]:ZGhni~, ocemc wg PN",,67/H .. 8314:Q jejehrQ.pQwato,$lc.

Pytania, l\1ontrollle

1. Go, tcjest szk~o wo{frte?

2, Co' to. Jest modul szkla wodnego?

3. ,P'odac aldad masy ze szldenl wod.nym.

4. Wyjasnic mechmizm lltwarclzanla. masy w proeesie CO2:

5, Naczym pelega isteta, procesu od'iewania w formach skortl;powyeh?

6. Wyntieni6 s:ldadniki mas do wytwar:zarua form s~orupowyol1.

7. Co' to sq piaskiotacz2Ine?

8 .Pcdae r6tniaa mi~dzy precesein e a D,

9. W~n:deltic pedstawewe zalety i wady 1n"ttody vvytvlarzania odlew6w w, fonn~chsk;o~ rupowych.

Literatura

[1 ] Murza--M:ucna, P'I 'Tecn,dki l11Yh1Jarza~2t~. Odlewnictwrh P'\VN) Watszaw'ill $l·ts..

[2J Chud,z,ildewia;z R., Brisk W. ~ P(x!stawy metalut:gfi t oaiewnidtvv@c> PWN, Warszawa 1971. [3j ,fio\\}s H.; N(}wf!c?esn:e melody odJew(;J.nia, PWJ: Wftrsz~wa, 19'59 ..

[4] Lewandowski L'I M(Jte.riedy fatmters/de" P'WNJ :f{titkow 1971.

(S] S,akW~ W.~ WacheIko, T; j Teor,ia (pti;fKtyka tec7~n'()lbgli ma(¢ri.al!Jw flJ'twtiGl'skiC*" Wyd" Sl~k, KatowiiCc 15nO.

[6] S.k£!.rbiilski !Vi., K:ol1strukeja ,Qdiew(wl'; F'WT~, Warseawa 1957.

[7] Pntca.zf;>iorow-a,PoraflliitdnZYfii!era - Oillewn"il:t',vo., T. L \¥NT, Wtra:zawa\ 19·86-,

CWIC,ZENIE 6

W¥TWARZANIE ODLE'WOW W FORMA'CH PREC¥'ZYJNYCH

Zapoznl!l,tie st1J;aental:V'Z' tedi1:ntkCl wytwlU':zania ~diew@w p~ecJlzyjl1:Yc'h metodq, wytapia ... nych mtJaeli.

Qdle,wavJ;e, pr~cyzyj~le metod, wytapia.nych $llolileli, na~aDy ez~to nmerodi\l traconego wosku" ~ pelega na ~kODal!liu Jed.nocz~sclowej - niedzi~lQnej farmi z ZaS/I!OftHJ'waniem. :modelu jsdnoraaowego uzytku, narjcz~'ciej w~'kollan:e.g;o Z WQs,ku. W tymeelu model ten j:eftt l,o,ktywany odpowied.ni&lliczh'L pow'loR ze 'specja:lnej masy \c:eranliozudj, w pcstaei g~stej cieezy h.tb papki, ptzechodzq,cej w stan staly, tvv'Orz~c w te:Q. sposcb ro(m~ 0dlewni(,'Z8t..Nasl~nie model U814!Wany jest prsez wytapimrJie lub ~alanie. Do wt1\tki talc ottzymanej formy, P<? uprzednim jej wyz8Xczeniu) wlewa S,[~ 11'ast~i€ ,cield:y metal. Dzi\Eki ~e1ll1,h:be 'wy1pQ'nan,a fQnnajestjedtlipczqsciowa i lQie rna P~IlI~zczy~ po4ziaKl;, dQ~ k~.adnQs6 ksttaltu i wymia:r6w cdlewn jest hardzo «uia.

QtJlewapie prtcyzyJne metod, wytapi,l,\ll-Jen nlode"li W'nozUwia \Vyfwa:rzanie przedm.i,o~ tow i cz~sci maszyn, 0 dowoinynl kszta,~cie, niel1'lozIiw:yrp do uz;yskarua .za pomQ'G~ in,nych z'nanych metod" Dzi~kiQHtej ,g}adkosci ,.pQwierz.Glrni i zw~~kszolll?j dokladn.o6cd wyrhiarowcj odlewQw p1"eeyZ1.illycb@z~8lo c:litnmtUe sl~ calkowicie KQXJ;,ieCI(u:};sC stes:owamao'bJ:16bki mech~cznBj. Nieldedy istni~je jcdnak potrzsba p.rzepr{!wadzenia obrOlo~, lei \VYkanGzaj~e~j.

Metoda Vi'ylta,pianyeh nrod,eli jako inetodaodl~wani2! precyzyjnegojes:f st€l~njwana do seryjnej i 1118JSOwej prodUkcjieidlewow ze ws,zys&ich r~:d~aj;6w st'0100W 'QGl0\Vrtic~ob, a prz~a~ W's~~tldtn ze ~topow zilaza 'oraz st:opow 0 "Wysoki,ej tempetatnrztl:' topnienia. Met€lda ttl jij$:~ sz¢zeg6tnie .'P,rzydatna w-przypa$~l'ch! gdy'~tosewane twot~,wametalawe Sltrudrila ebrabialne lub pra.kliyczriie flieobrahiarlne otaz Sf"i;t%ltgaI~ truonoscl W JlrG~ cesie -ci'i;u:6bki lOiastycZllej.

Ob€cnie m~rQd~ t&;'\VY,1warzan.e ~s~ odlewy clJa :pnze1111;s:m luooozeg-Q,_.zbraj el1i@we¥:o~ n:J.otQ~zt1¥~J:neg~-:l,Jnaj~_gow~g~t), :g;po.ZYWtzegiD, ni;}1":z~dzi;ow~.,gp, Ell p'011adt9 ~tosow~a jest ob:a wproretyc.0 de1iltysty.-em~t,:shlZy doW):twarzanma :rm(~~azr eh.irttr~iczn'Yeh, 13'11- doprot<ez O'fa:~' Qd.lewo(.Var.tyStjc;zfiyen i jubiler.skjch,.

6 .. 1. Proees tec:hnob)giczuy wytwarzania ,00ulewDW metod=l-wytapianycl1 m-odeii.

Schemai tylJ;O'\ve;g(:! preeesu t~o.log~Gmego wylwat;zal1ia fJdlew{)w Prli.lcy-zyjnyoh meto6f\_ 'WYtapi,sny€h I11C11.deli przedstawi®no, na rysunku. 6.1.

Proces ten sldadta $Ji~ z IdIlku pods't.?lwowycb etapow pEodUk!cyjnych:

., V'f:Yhvarzani:ematfY~Y do wykonywania m'tapiau.lych madeU .(PiCtZm 1-4),

.' -wykoinywal1i'e t)1odeIi vryt:apianyohoraz·h\_czenie ich w z:e~spoiy rriddehiwe:(poz. 5~7)j' ji, wyka:nyvvame fQrtn.ceramlo.znych prze:z 'Zan~zW1iem,opeH w cieldeJ mieszaaee cera ..

m.ieznej i pos;ypanie a.dpo.wielinim materhr1etfi ceratn.:icznymnp. piaskiem (poz.S i 9),.

• usuwaaie modeli z ferra, up. pri:ez wytapi;;llrie,.1iozpus;zczani~ tpqz. ~m~

• VFyzMta11ie fortny (p·oz. 11);

~ zalewanie form cieldyrn stQ]pem (pez, 12 i 13).,

. it wybiIanio~ c:ufdzielanie i eCizys,zoZinie()iileWow (j)oz. 14-17).

6.1.1., lVykonallie ma.trye do \Y1tWarzania mod.ell

Do wykou,ania modeli, wytwarz8il1Yc0h z odpowieq.ru~h mieszanek modelowych, stosujesi~ specjdlle matryce., Podstaw~ de zaproJe,ktowani.a, matJ,ycy jest ;rysunek konSmlk~ cyjny odte-wu. Ksztart i wymiary matrycy pewlnny uwzglttdniac,;

i '\iVymiary edlewu,

I. skurcz masy modelowej,

• zmiany vtytniatotW fQrmy ceralnicznej,

• . skUte:z ll1atcdalu odlewlIJ,

;0 nadClatId tecimol€lgiczue na ew,en.tualn.&: obr6bk'f! wykatiez'aJElc~

Konstrtikcj a; ma:ttycf i sp6s&ib jej '\'VjIkcmania zale:t~ ocl ksztal!tu i wialkasci modelu, wymagane] klasy jak.osci odIe-Wil, od wi,eilkohi sedi i od typll1JrZ~azenia GO wry-Jrony .. wcerroa morle,li. Dok~dnE!sl5 wrkc;511allia i ghj)li~os¢, ma1t(ycy i~h2CydlJj~ 0 dplclaJinosb.i QQlewu,

D'0 przygowwania.matIye\? l:l "Yj~t1dem wytwawany.ch metoGi\ SbiiO·bki S'MaWlflliwtl, stoSOWal'lY Jest metalawy !1model~matkau. W zalemo's~i o:cl! wymasanlfgo stO'pn:ia deJdadnosci :WYmlifJ:owc;j Qdlewu. Qra~ wielk'{lIs~j s~rii stOSH.¥ie si~ rQitl1@ xoclzajeolatr;y:c i techrdki ieh tvytWaxzama:

• Q,ttlew~nie pq,Q c.jsn:ieniemze stOIJOW niska!QpliW}'ch.l\

• Qell~wailie. ped 'ciSn-iemem- ze stopo;w ,cj!hku,"

• z V;v,orzyw SZUl'Gzt1ych, .. zgUmy!.

~21 ,g:ipsui.

• WYUY;aJ;zeuli@ m:et€!,d4m@tali~J1C.j.i n:a:!xyskowej igalw!i1lua:tlla~tylti.

Do pipdukeji s-el}'jtl.'ej i. masowej stos~ie ,Sf~ maUy~e rnelaloWBJilVYkoffanle ze· staili" st'€l'p6w -mi~[fzi lub ;aIUfll.iwn. W·Q;pr~o-wywaniu;n'Owiej;t,~eltt;),olagii idQ p:red:ctkejiniili6s'~JPefb4:~z \vykQuyWaniu QGUewoi\¥ artystycZrlycn mallJ!~e<-wyltotinj e -si~ ze stepew

83

A) WYKO~YWANIE MODELU

1 2 3 4

Model Fomowanie Odlewanie GotOWi:1

matka w gips:ie pO+6wkJ matrycy r:natryoa

~c

.... ..../: a· s .. -.:. --, .. '

~_- L, • -"

- I' c,.· .'

B) WYKON'fflANIE FORMY' CERAMrCZNEJ'

7 8

Getowyz8staw Zanurzanie. w masts:

mode lit ce.rsll'Iicztlej

,5, Wtrys:kiwaniie wosk;1,JI

6 Mod~1 WQiskowy

9 Posypywan ie piaskiem

~

1I'1oo,f. - -

D) WYBIJ,ANIE I Oc.ZVS,ZCZANIE DIIlLEW,6w

14 15 16

Wybljanie- odlewu Oddzielnje

poje'dynezych odlew6w

)

C) :PRZVGOTOWANIE FORMY DO ,ZAILEWAiNIA I ZALEWANIIS

10 11 12

Wytapian:le wos'ku Wypalanle fprmy Toplenie metelu

,

I'=A--I

13

Odlewan.ie: statyczne

z pod'tisrnlenLem

--~--

17'

(~otQW~ odlewy

tJtJlJtJ ~tJ~~

84

latvia topli~11ch lilb z w1dkanizowanej termicsnie albQ' !;1i~mi.qtnie gmny. :Dolcl'aUllQSG wykonaniai gladkos,c lnatty,cydecyuuj.e 6 dolcl'adnS"sci. odlewu,

6 . .1.2. Wyk,onywa.Die'iDOileli ill l!tIas modeJo'W,Yth

MQ,d~l~ i ,elemellty Qkla~ew wlewewyeh W'Y,ko)lijj~, _8i~ ,z,- nlskotopllwyeh mieszanek moddbwych~ kt6rych typowe S'~ady pOQano w ta:lj:eli 6.]. Ma,gy fudde10we stosowane do wytwaraania modeli mQZIlS, PQ4~ie1i6 na lla;St~p~,'tceI0dz.aje;

it woskowe,

.. woskowe z dodatkiem two~w szmczuych, .. tworzywa ;sztuc,Zl1e;

• bll1e(Bl;l. rt~e zamrozona, stopy ni$kQtopHW'ei}.

W~'a$ciwGscl mas me,de]~~ch WQs1to~:ych iwo$ka\NYoh z d,@datkami t\v~t~, sztu:cz" nych PQwinny bye naBt~ujflice:

.. te,p::rpe,l'a.tura, topnieni,D. powitma m,ie:,seic ~ w zakl'esie ~O~ 1 oo:oc,

.. skurea m,a;sY-P0dozas kizepn i€(,c is, po\witLiel1 bye jalC naj11l1liejszy i tlstabilizo:wanYi .. zawru10sc }.H~lpiof1!L -pewinna bytjak najmoiejsza (:maksymaLme 0,/0.1910);

, g(!sto.SQ nta,sy 1flt!:iejszl od 1 g!cm~ ~

j czas k£zepl1i~eia modelu w matrycy powinien bye jak fiajlQ'6tszv~,

, d1.;lZa; twardosc j wytrzy:malos6~ aby zaeobiec ®ek'8ztalceniu, modeli We wszyst;kioll operaejach technologicznyoh,

• nie pOWill1la reagOWlI!C shemicznie z nUfterialem matrycy ,i speiwem ferm ce:r:emiC:Z" llych~

• n:i;e po~i!lUla zrniieniaQ swoich p'Odstawowych w~a~ciwosci po kllkakro:tn:yro, lilzyeiu.

TlNo:r-zywa sZOlcme, Jako matori at modek!~~ stosuj e s:i~ na odlewy 0 z}QZonYlll ksztM:'-" cie i w przypadku wystIWowania cienkescieanycb elem,entQw model$. Z8!pew~i81j.21. one: wysolGtja1tm$G odlew6w; poWtat'1l:alno'M ksz;tattow i wymia:t'0W) duzSi. ~tzymaIQ'sG) braf oOkszlGdoefi 01;SZ dGbr~ zwilzamGs~ pr.zez masy CCtan:»c~1Te.

Do wyewarzani:a ntocieli z, twtn;zyw' sZ'tncznyeh sros1:lje si, p~1i8lyre_n i poUetylen. Wad~ tyc'h matetiat6w'jest to, ~e ule;~aJ~ one zgazow3,Fliu (wYllaleniu.) podc.zas usuwania modeli z foftuy liEl, sk.U't~k te:'20 nje ma odzysku nt!t~ria11.i.

Mooelewyl®nu:je si~ P'rz:e-~ wypeHrieDle m'atrycy 'o~:powiedniq_ 1'nies:zaJ]1k~ modelew~ ctie.k~'\ tub 0 ~Ms-ys,tencj i pa~~. Handel Q':Feruje ~tt)~G tt)a:lY wO:jfkow" na ID0deIe lub ukladywle:wowe. D0- ~elliiaRfa m&"byc: miiS'\ Qb.ies~ank~ modelowlt 'stosuJe '8h~ s_peGjdn~ lI:i!l:~dzel1i,a - w~$kaikil< w kto,zych cisnienie na mas~ m€l6~lOWft W)tWi€~ane Je:stza pmlloc~,t}oka,!, 8J,):t~6negru~azu lub od:poWied1iiej p611lP;Y; Wiel:ko's;e wywieran.e,goe,i§nienia uzai1\';;ipiq,na 1e,$t od rod~aju i kQ,qs~steneji stoS'EJiWiiJ-llej, masymQdI:llJ~:r~6j era,z WidloSiGii kSztaltU IIi),m~Wu i 'WYn:Q'si 6.d 'D,.J ~elil) 84)) MP~,(J-~.4Qk0/Gm·2}.

S,G'lwmaty .naj cz~g:c,iej stQSQWafiY,db wttyskarek: ms_kgcigmf{P.l;owej i wy'$0kocisltteniG'" wej' potazantl ~bt@'jli'O na zys-unkach 6'.2 i 63.

1?a;ltlzo waZQ.yni fl;p(j~'1eme:q:l w proGuKcji 111;oG.eti w(lgKQ~b iefli,zape'\vnie:nie W!j~ maganej te:m:tie1'a1Ut'Y j cisni!enia W,l1S1Ui we \V:trysKrarj;}e. -W '~ak~tQe nr"sn(?)oisnienlio-

'85~
¢ Q 1- Q
N e- M
-
0'.. i ~~' Q
~. -,_
-
60 wo: !;'--
-. "<t.'
~
e- ."n' ~
.... if;
-
'ii!) tn, \t1
-"- 'fl, "f
~
IJ.:'l 0 O. '0
p.o..jl \0 ~ N

'q< , ~ N 0'\ In II,;i
"ir N" ~ -"
, """ W 0
'~ ~ r
.s \"1, 0 'I 0 _'0
~ ~I 0' i.t'"; ,01 ffl
I ~
~ ...........
i N ,e 0 ~. .0.
1 .-.! ,"I- "'" '\'f'
~ ~
Q' _. 0 0
-
i .;-.1 ~ "'0 I;f)
'i r---
a 0- ~ b ~ 0
1 ~ ~ ,rq !oi1
f----i ~
'ar ~ 0 ~
- (5).. I 'IZI <;;I
,~ ~ If"l C"l
's ~
,~ i N eo 00-
>,. ~ ~ ~ .- !"'"
"til r---J ,
~ ~
!i. ~ , t.e "l"1 C\
-
~ r--"'1
~:
.g I !;('"j I1'l
"-I) QQ '-
~ HI
g' ~ Q
Vl< I -
,~ -
...l ~ {S '0
• o;:f"
\Q, .....
~ ........,
J' i;q 0 ~ \f'I
~ ~I e-
('\) 0 0
!(1 l't1
i'"'""'""'""'
,..;... 10 10
"" ~
~
1:=
1;;)
'~
';i:
==
~ "'=
ql) s
0
, "!1 ~ ~ ~ ::I
~ ~ ! a ~ 0 'j';
,§., i ~, ~ ,= 0<
, ... 5"
@ ,till ~ ·0 10 ~
":S ~ W Q ~ .~ -~ ....... ~ ~ ~,
~ C<I ~' L'P.!" @l' lai. .~ j:;"
\C ~ I:: e +' ~~ ... $I ,~
,... ~ l' t"'.;; ~- t."I!!~
~ ~ ,Q ~' 0
~ ,jO 0 "" M :(!! ~ , . a Q :~ I
s ~' ,8 ,~ ,.Q ~< e ,~ '!ll 'i) ;z ~ ~.~
e s ]0 .~ ,_
'd:! ~ ~ ¢ 0, '10- 'z
·,f ~ ,~, iii: !ll ,?:: m 'CS r$1:
'tl;l I:.i:l p., G' ~ .~ t) ,0., ;u ~ z z W)
.---:.- ex 1

86

Krilysztof Naploeha

5

,

1 ...... _I

RyS': til. Sohema~ ni'slrocMm~l'l.lowcj wtryskarki WGiSk\l; 1 - ~b~'amik r,:.iekl:ego WO-ll.ktl. 2 ~oiek:ty wO$k} 3, - wodil., .4 - gtZla4'ka eLeJ:i,trycztta z ret'1nostatt:l;m.

S - ,dop"l"owa..1i2j1:mi~ spr~zoncgo pcrwie"l'rZa; 6 - Oiaw6w) 7 - Inllitryca

:3 1 :2

Rys. ~~"3, S!;:hecm~nso.keo>isnienil;\wej-w;wysk~tk'i wiJ.skil: ] - ebiQFillikwQ!!kIi, 2 - zbiornik WOGY,

3,- p{as:~t?zgFZ.ewczy~ 4 - d€i;pr~W!ld~e ciel::ie,gp wollku, ~ - p.ow,P~ rt~'ba'ta,;. IS ~·O.d.PTowndzemenarlmi!i.ru woska, "7 ~. obuao-\w dY's,ZY;'&~ 9'; m -!<lob pasewe, rf - si~nik elektnf0zny, 12 - -p:ezew6d wys0ldes:o oi;s::QleQ11a w..o:il:G~ 13 - SllwaJ{ .zaWoru. L 4 - matt.yOl.i.. J,[:.- p!<{tmms'Wlly"'Siiitfil, I fj - KQilcbw1.:a ;Uysz;y,

II ~ ·~4pt0'Wadzenie nadmmru 'WQsJt~. 18 - no-pittwa:d.:z-eflie woS'kij. do ,d_y,sz;y, 191 ZeQ - trzpien· st~1\I.j ~t.y

_Wy,nvarz:anie Ddlew6w l1I/ormaoh prooyzyjfllch

87

_1 (rys. 6.2) temperatura wosku jest; regulowana za pomoca rermostatu. polaczenege lainillb wo~~,~, w ktin:ej woda podgrzewaea jest grz,alk9(:4. Cisnienie w miejscu wtryill woska do ma1ty:cy (p.tzy',zaw()r,z;e~6) jest llza1eznion~ odcisniemapowietJrza,doptoadzanego przewodem ,5 nad powierzcbnilt, cie1dego wosku. Gtwarcie zaworu 6, po:woduje -ypelnienie"weskiem matryoy 7.

W wtryskarce wysokocisnieniowe], pokazanej na rysunku 6.3, w eelu uzyskania sokiego cisnienia wtrysku wosku zastQSOW~Ul0 U1'z~~2eni6 Z pompa z~bat:t 5" ktera sysa oid8'y wosk ze zbisrnika 1 i Wtryskuje go do. matryey 14 przez specjalny zawor;

Po zakrzepni~ciu mieszanki m()delowej~ wyj~eiumQdelu z :m.atiycy, modele odle- 6w ft\CZY sie Z;' modelami uldad6w wlewcwych vr zestawy moeelowe przez~iirtecha. ezne sbt~adanie~ klejenie, zgraewanie (lutewanie). Czesto do uldadu wlewowego dohtzonyeh jest od kilkn do kilkudziesieciu modeli.

.6.1.3. Wytwarztl1ie ceramiczliych form odJewniczych Podstawowymi mater~alaR'd formierskimi, shrZtilcymi do wykorrywania form s~ materiafy eeramiczne i edpowiednie spoiw·a.

Forme wyko1nUje si~ Z 1l121SY eeramiczne], kt6r,eJ OBn:o.W~ stanowi~ spreezkowane materiafy ognio,trwale V" posta'Ci rnaezki kwatc,owej'? cyrl<D1'lOwej,~rn~gnezytowej Iubszamotowej. Najbardziej rczpowszechnionym materia-lam jest kwarc.

Materiaiem wi~:i~cym osncwe, - spoiwem j est najcz~scieJ ihydrolizowany b'zemian etylu lub toztw6r' sz1da wodnego,

Mas'l ceramicsna shci.ItCtt do wykonania form stanowi zawiesina mSl;cz:ki kwa.:rcowoj w ro'ztworze witt~eY1n zhydrolizowanego krzemianu ety]g (up. 7'0% macski kwarcowej i 30.% z-hydroHzowanego ~rzemianu ctylu) ~ub w wodnym roztworze szlda wodnego(np., 50-55% szkb wodne,go i 50-45% ro~Qzki kwar'oowej).

Krzemian etylu podd8ije si~hydro lizie przez dodanie wody, W mas.'@ eeramieane] nie pOWinilQ bye wolne] wody, Hose wody potr,zebnej do bydroHzy krzemianu etylu oblicza si~ na podstawle an,aHzy iIosciowej wedhtg r·Q,Wllama:

(~il)

W wyniku przebiegu przedstawione] reakeji powstaje kwas krzesaowy H4,Sj04 W poslaci koloidalnej krzemionki prz:echodz£lG:ej nast'Wltie w tel maj,il,cy dohre wiaici,. wosci 'I;"i~i~'e. Jsko rozpuszcza;(nika II.ZylNa si~ a1k!Oholu.

Wytwanan:ie formy odlewniczej 'polega na wyt\vOJZlllm:iu na modelu lub zes:taw:i:e modelQv.rym ogniotrwale] powloki-skcmpy, W tym celu zanurza siezestaw modelewy kilkatcrotnie (2-3 tazyj W mieszarrce cetatniic'Znej znajduj l\lCej d~ w specJ alnym zbiomi~ leu. Pierwsza powloka (stykajaca si~ poznie] bezposrednia z e1;e'Klym metalem) W,)rkomia na jest z,material6w ceramicznych 0 bar.dzCf duzej drQl;>l1oziarnistosci. Powyjeciu zestawu ze.sbiornika i splyni((ciu nadnriaPl mies.zankl powier.zo1fu.i~ zestawu tnoaelowegP PO'syPuj,e,;81"(( gr.nbo*iami-stym pitts!:ie:mkwatcowym} ab:y'z~tmoie,c~p~kaniu u.tw(m~onej PQwluk:i i~a;peWiJ.j,c lepsz~przym~~.no~cnastt(plllej p'owFoki. W 'zalemosci 05 ksztaltu;

88

'WY.miarn i inasy p6.1dukow,anyen odh~il{\f6w~ na z~sWa\v modelowy nanoS!1 8i~lo1ej'n.o 3-5 . warstw (PDwlo~)m:asy cerar;tric~~j e gruoospi 0;2;"'"0, 7 :llJ.lQl~ .stp$uj't;q PQ, kaiayrn, zanurzeniu p-Gsypywani:e:'st1l:1miA~niem luin:u ~padaJtteego, gttlboziamistego, piaskn,

WlllF:zyJladJ.cu st-os:o.waai;:l Jilllfl$Y (pca'w~91dj: ze s~em wodJ1}'1n, j'ej tw~eni.emm~ .. -puje prsez ZaIlurzenie W 200/0- roztwoTze wodnyfu. chlorku \a.nlOiil,QWeg;b W oztLsre 10-15 nllnnt, ,?!, c.z~s scbni~cia powtQlci z masy z ktille:mian.~m etyh.l 'tl'a powj~trzu wynosi 3-4 gtl4tin.

U'suwatUle mQdeIiz fomzy cerarnitQ,zn~j~ 'iN zal,e,*uose;i od s,tosowanej ma~y mode:lo .. wej i tItyrego m~teri4ru, 'cerami.€Zl1egQ fOlFW-Y, przept0wadza si~ za p0f}10'el(;SQ)'"\c.c:go, p'owietr.za; gbrlteej wody,:pary !iWednej lub w, suszsIkaon ,~lektryoZnych.

W,Z-6r2Jania form ,€l~·k:l.l1U~e si~ w t~JllP:erat1lrZe, ok, .10(1'0 ,0'G, w pi,teacn elekirycz,'IniYCll: lub s,azowyeh. Zahteg ten -vvykonuje sci~ wCiI!u USitll1ittoia z form poz:ID,starbsci masy modelowej i cZ~$ci loltlych ID11lt€JrialQ'W form}", ostatec2lnego jej utwardzeni;a oraz nadenla fOiL"tlile odlewni~zej odptnto/iednio, duzej ~tzyr(mio§~i. p'OrW8'taJ~'C;a przy tym siatka linikjtQP!'tkfii~c zapewui,8: fcrmie ,pewnilPr.zepuszczalno.s6 i podamosc,nie wptywaj~c aa j aIt_QM odtew6w.

PrzygotoW8ne metodft wytapianych modeli fQrmy' zaltewasiti (naje~~dej podgrzane do, odJlOwi~dD~tej terQ:F,erarur-y): 'grawitaey,jnie na powietl'zu,~, ~od cisnieniem 'od;srotiko .. wytu} w pr6.Zni, VI atfiJJJsferach ocmonnye:h IUD tez stos,ujl.\C Ultz~dzenia po~alaJ!:lceha ~bnize.ni~ ,ci~nienia p'QwieiFZa W fannach (po,deiSniel1iGWo).

remperatur~ rotrny przed salanlem dobier,a,si~ odpowiednie.do rodzaju odlewanego 'lWQrz;ywa. lneta10wegrQ~ masy oraz ksztatru cdlewu dla:

.~ sto}l,I)W ie1az,,a i st6pow specjaln.y'ch' 700-9SQoC~

'·s1;O.p6w miedzi . 400-10() "C

• stop ow aluminium do 200°C,

Przebieg eWiczenia

1. Pr;zygotowanie mate,ri'aI6w na medele i formy,

2. W;ykonanie modeli WQskQ'Wy(:h,

3. Wykon~ie z6staw:owmodelowyc,fu.,

4. Wxkp:name, R0wtlillk.{s.kmup) na zestawacb mcdeli,

'(ZW .. d1'

';;J., . ym;Pla:w;e men en,

6. Wypala:llie - \V)'zarzanie wyk";;lnczony£h form,

7. P:n·~;tftQW'a1U'ie.:io;rm do zai'IliW:ani.a, "&.'Za1:ewa,nie :fQ~,

9;. ,Wybijaai(e 6dJewDw z fQIDl,

lCL j'Zl~ozyszGzanie i kontrola jrucQsci m111eWr6w.

Pytania :knntrolne ];: pe;fi'njcj~ 1: Ziakt~s za~to.Si'Qwanla. lnelody.

2. M~terialy stp,aow.$e,do wytliY'M'zama ma~u.

,89

3. tvIaterialy stosowane do wytwarzania modeli,

4. Rodzaj~ materia~6wceramicznych ispoiw stcsowanych na formy, 5 .. Nil ozym polega wykonanie powlek?

Literatera

[1] AllendorfA; Odlewanie precy:yjne:tapomocqwytapianych modeli, PW'f~ Warszawa 1960. [2] Praca zbiorowa, Cwi(}zenfa laboratoryjne z budowy mtis.zyn,czl~se L Odlew'l/lictwo, Wyd.

P'\Vr.! Wroclaw 1 g.,IH .

[3] R~Qzka J., Teclmolo.gia adl-ewnic,ma. Skrypt Politechmki K.rak:ow~kiej,. Krakow 1980·: [4]Mur~a,-Mucha P., Techniki wytwarzania - odlewnictwot PVfN,. Wa:rszawa 1978.

[5] Gawtonski J., Odlewnictwo.· Cwi.czenia la/Jorrato.ryjne. Skrypt Politeehniki Sl~Sk' ej., Gliwice 19931

CWICZENIE7

WYTWARZANIE ODLE'W,()W

W TECHNOLtOGII PUNEJ FORl\1)(

,

Poznan ie wotltwo-JQi ZzaKre.3U stos/Jwatda tecnn,olog:U pelmej !fJJl'tny.

P.OZI'Ull1.~e spos.oadw Ul}lM'arzania modlZli i torm odlew:nicZ}/ch i12:Q technologit pelitej!ofnry. PraktyGzn~ l<!!ykonanie odlew1$ Z ui!yciertt modet« st;yr@piaruirwego.

Sposr6d l1cznych tech.nologii 'Wytw'arzania odlew6w na uwag~ zElsh:lg\Jje' op:i'ltenfo~ Walty w roku 19$8 w USA proees pe!nej formy. POC:Zfttk{)w:o znalazi 011 zta.~to,S()Wallle Vol otllfiwnietw'ie rutystycznym. Pews'Ziecilne zastosowasie prz~mystowe 1ZIlal~zta technolegia w preeesie ~a:rzatria:tnilt..rY~ do tlfocZeltma karos'erH S,2l1110:chodOv/ye,bora:z du-

ZyCD o.dlcw.dw ura~tize{lprototypo\vych. -

Isto,t&: t~j metody~ Qdr6z:niaj~c~ ten proces od innych technelegii jeat tq, ze jedyni.e w tYl'n l'~adku ,eielciy stop' ,oGU&wniazy jest 'leWany d.o fGmy~ w kt6rej majduje s!~ model Jednorazowe.go uzytku (wykonany z: tworzywa sztuoznego, np.s:tyropbmu). CiQ~ tfb~, c.iekty metal zgazarwujc mo4el i wypektia utwo:r.zOll~ w fonnie p<rze:S1;tzen.

Wynmkajlfl z bego dwie charalcterystyczne ceehy takiegp spos,obu odlewania.a mianowieie,:

• btalC·.zalewki na otilieme.!

• 'honlecZ,flosc stosowaaia ka.zdQra2iQw®nQw:e'g~ rrl'"odelu.

W prrloesi:e ~eJnej fo.rmy nl1ezb1idny ja:stzatem:

• mod~l wykOllatl!.Y z rnatel'iatu PQda.tn6go. na z-gazowanie za Romoclt temperatury eie- 1de:ftpc me1alu,

• mat~r.ial fOl1Uietski zapewniaj:!l0Y Dlc,ni;liwQsc wiem4gD Q:iftwQrzel1ia roode-lUi" nie.wyllla;g~j~cy So~p.~owania .O:uzych sU zag~Zczaj~cY;Gh:ra nawet UDl()tHwiaj~cyeaU~.oWife ie·h ~eliminQwatiie,

• 'Qdpow-i~daj material od'dztclaj"ftCiY fp·okry1ci,.e 0~ht"o11D~J'

ls.tQfuJlTI: post~ern 'Vi fej 1eellttologii by!e zastosowauie: mas~'fuUetskidi b-ez mate~ F1ql.6w wt~rl~¢yt::h. Mas.y·buz :matetfatbw w~~z@ydh -tQ 2W~t~ri;a~~;I{;b51t~ filbH nie zawietaJ£! W o.gple U1.2Iteriafu. Wi&?~C13t9 Qpouolsniemowy proees V~ pseees magneiytzn",.,~albo

'92

tei' zawieraja, tani skladnik 0 minimalnejszkodIiwQ:sci dla otoezenia (np. masy zamro- ~ zone, sldadaittce si€( Z osnowy piaskowej i wody).

Zastosowanie same] tylko suchej osnowy jake masy formierskie] daj e wyrazne korzysci techrrelogicznei ekonomiczne, a mianowteie-

• umozliwia pelne wykorzystanie w~asc:iiwosci osnowy plaskowej, ktora niema'na powierzchni ziaren warstewld rnaterialu w.i~~flGe,go,

" ogranicza, a nawet ,eli:nlinuje gazotw6rczosc masy, kt61"ej Zr6diem SI.\ g~.owhie substancjie wiftZltce.

" powil;ii!ue ograhicza n~akba prallY niezb~dny do przygbto;wania sutowc,oW i przerobu

mas]

ill Wytafnie npraszcza proces regeneraeji tlllai~

• umozliwia stosewanie masy dQzonej z ssmego f'egenoratLl;

• zmniej'S~a U0$~ sprowadzanYQH i zuzywan)'1ch rnaterial6'\1f, .1 zmniejsza koszt masy"

.' zmniejsza sZkodliwosc dla eteezenia,

Poniewaz w procesie pelnej formy zbcdne Jest usuwanle modeli przed zruai'liem for .. my ,cieklym metalem, 'lnog~. si:tt ene w ~:naaz~ey spos6boclr6znia~o W s"W)'ln wykonanl.1.J od modeli stosowanych w ttadycyjnej technioe odlewania nawet pre.~yzyj:nej metod, wy:tapianyoh modeli (rys, 7.1a) Model wytwarzany jestjako medel naturalny, odpowlsdajf\.cy pod wzglq,dem wymiarew (po: uwzgh:~dn:icl1iu naddatk&w net skuro-z i o1br6bk~ wiorowa) i ks~ta:f.tlI doldaOOie surowemu odlewowi. Nie wyst~uj~ ttl zatem: ~aszczyzaa podziaru" pocbylenia odlewnicze ani znaki rdzeniowe, Poniewaz w tej metodrle nie Znajrlllj,~ zastosowania rdzeaie, zbftdne Sl\ zatem rdzennice. Technolog dysponuje. duzt\ s.wohodfl: W pro1eldowaniu i wykonaniu nawet najbardziej skomplikowanego i rozbude .. wanego ukiadu wlewowego (bl;,cmite z nadlewami ·wewnc;trmymi) , plDniewaz rue istnie .. je koniecznosQllsuwania W proeesie fcrmswania modelu ukladu wlewowego GtYs. 7.1. b).

Poza zaletam! wynikajE\.0ytni ze stosowania tecM1o-kl,gii pelbej fonny i jej specyf1ki naleZjr uwzgl~dniG mQzh~·t)$.ci jej zastcsowania [1]:

• za pcmooa technnlegii pemej fOtlny tnO'Zoa wykona6 o~s·ci maszyn 2: prawie wszystkich stop6w zelaznyeh i metali nie~elazn;ych;j<cdynYJl1 ograniczenierajeet wytwa- 1'Z.anie o.dlewow ze staliwa Q malej zawartosai wW1a « O,le4) ~ 21.8 wzgl~du na mQli .. liwoJc S1aw~{,eni~ stOP'I,l"

• ghlb~"8c sdanki. pfztlroySilowo prddukowanych.(I~lew0w m.iesl:i sit~w glia;tl~¢acb ed 5 mm do 1 ID)

• ci~za:r lJd]ewow maze si~ wahab w granicach od 1 kg do wi i(cej nit 50 t,

• jakos6 odlew6w jest bezposrednio nzalezniona od jakosci powierzehni zastcsowan:ego medelu orazjak@sC'imatetiahI forrny; przyqoJd.atlnym wykonaniu odpowiada oJa jakosci udlewo:w wykonYWRn¥ch metod~ fotlII'GW,an:iJa r~cznego,

• ,odCb:yilci w:yprimQwe zaw;ieraj~ si~ w granica;ch ·0dpowiadaj~.cycb t~_clmikpm tra:dyc'.Yjn~ vlptodukbji duzych Oa1ewIDw s~ nawet 1l1liiej sze,

'93

:a)

1

2

b}

?/!~~ .

.. L~!\:

....... '."'1 ... . ' .' .~ . \. -! ~. 1.,' ••• ~. "'. ..

I ~~. :1.1' ." _' '''l''r-'I;

,'" -U.'1,. f

'''''1 :.,' ,J. .... "§

.·.·It r,tl, ,j

• • I w" ~

,_ .I~ I • . ..... _r "t I ~!,.~. I'~ •

.. "'. i.

t

)

7.1, Wytwarzanie modJli cUa teehnologn pelnej farmy

'Ma:t~till} na mo:de;l;e s.1lo,SQwany w proeesia lreID~j fuI'1.ttY powinien spebliae nasttaJuj'iil,OO wyw~gmri~;

94

Kaz~m:l-erz Granat

• ulegae calkowitemU! zgazowaniu "bez'pozostaloscistalych ezastek {produkt6w spala-

n~a},

• Hie pnwini:en'lwcrrzyc .szkodliw;ycb ptodukt6w sp·alariia,

• bye. lanvo ebrablalnym,

• miee odIpQwie-dni~ wytrzytnafos"~.

Spos:r6d spienionych tworzyw sztuezllyoh, w wytwarzaniu modeli ,znajduj~ naJcztt'sciej zastosowanie: foHstyren (s,t'yropian), peHakrylat, poliutetan" ~oksyd Up. Materialy te wystiWtULl w postaci plyt lub blokow ksztaftowanych W procesie obrebki wiorowej, bfitlZ W:' postaci ewld:ej, c:z~~t(fWP~Slt~~i pasty jako zywice utwardzane chem.iczD±e~ kt6re ks,ztahuje si\'[ w speejalnie do tego celu przy~o'tOWaLi.ycl1 formaoll.

Najlepszym materialem na mc)(tele okaza} sift s~oplianl' !dOI}' spelnia pra].ctycznie wszystkie wyma'gania stawi-ane w procesie pelnej formy i dlatego aktualnie wykonywane S'\ z niego prawie wszystkie modele, l.t\eznie z tllld2t!dem wlewowym. Wynikiem bedan nad tym materialem byro uzy~kanie taldeb jego wldciwosci, ze ntaze on $tanowi6 rownieZ material zast~uj~cy drewno VII produkcj i medeli i rdzennic wielokrotnego u;Zy€ia.

PoliS:tyt,en piarlkowy (s!yr0pian) otrzymeje siQ W wyniku odpowiedni,ej obr6bki polis,tyten1)~ ozyH polimeru 01 budewie przedstaw:i:om.ej ria rysunku 7 .2, s'kladaj~ceg:o si~ Z okoto 92,0/0 wagowych w~gla i 8% wagowych WOdOfU [1" 2J.

Do, sporzadzania modeli w metedzie pelne] formyzalsca si~ styropian 0 gliStoscl pezeme] 10-15 k:g/m3, salezne] ad stopnia spienienia styrepiaau. M,aterifd taki zawiera w 1 cm3 ad 5000 do ] -0 000 porow, przy czym iloM tworzywa w oiblnej obj~tosci wynosi ponizej 2% wagowych. Fi.zykoGhemicme wfttsciwo$ci ~tyrOlpi.aJ1U 0 g(,(stQsci20 kg/m' Siil n,asttW'uj~ee [1,2]:

• WytrZymaiOSCl1:a zginanie

• wytJt'zyrni'dos.C:b.a sciekanie

it vvytrzymaiosc na rozciaganle

0130-0~35 MPa, O~09-0,11 M.Pa, O~:22o-(),~4 MPa,

b)

a)

~CH-OH:r .CH·CH2-'"

0'6

In~2

pells;ly:l\e~

U:;Vlmarzanie odlewow w tecnno.tvgii peJnej: jtJI"my

9'5

• wytrzyrnaiosc.na scinanie 1,10-1 ,50 MPa~

• 1J)damos6 0,01 ~O:~.02 11m2,

" trwalosc eieplna od 70 do ·SO QC,

• ws.p·6kzynnik przewodzenia ciepla w temp. O°C .0,035 W/(m'K),

" wspoJczynnik przewcdzenia ciep~~ w temp. SO °0 0,044 W/(m·K).

• zdolno§6" do poohianiania wody 2-3%-·i:lbj. weiagu 8miesi~cYJ

" przepuszez~Jnos¢ pary wodnej 1,05' iO-1' kg/(m2.s)j

" temperatura miekntenia 180-250°C,

• temperatura zaplomi 275-290°C;

I· temper.aMa spalania okolo 32,8, 'eJC.

Modele do produkeji jednostkowej i maJoseryjnej wykoil"Llje si~ z blokow iplyt styropianowych metoda obt6bki mechaaieznej. Zaleca sil~ wy,einanle przybtiZonego ksztahu modelu hib [ego cZl(,soi za pomoCfl zwyklych narz~dzi tnej;cy"chi. alba za pomceaptzecinaka cieplnego (nagrzany arlit NiCr srednlcy O~5-O,8 mm - patrz rysunek 7."3), a nastqpniekoiicow.~ obrebke za pcmoca szybkoobrotowych narz~dzi (okolo 20 000 obr/min), stosujl\c dobre odpylaaie stanowisk pracy .

. Bardzo ekonomiczna obr6bk~ prseprowadza siq za pomoclt.narzq.d;zi z drewna z naklejonym nasypem soiernym np. z korundu, kt6re mama larwo ksztaftowac do konturow obrabiaaegc przedmiotu (rys. 7.4). Przy mechan.iczoej obrobce szczeg61n~ uwage naleriy zwracac na parametry pracy,p'omewazzle odprowadzajacy cieplo styropian moze ulednadt()p:ienill~ CQ prowadzi do okleja.nia os"tr·zy naJ.:'Zil(dzl·j w rezultacie do zdecydo .. wanego pogorszenia gtadkosci powierzchni obrabianego modelu.

2 1

._._._._._._._._._.-._.~._._. ._._._.- I

J.

Rys. '1 J. Si;nem.at· przecinaka . .c~ephlegQ·do. d«:i:a s'lj1'opianu [3.J~ 1 ~ element tnll(lY (atu.~ Ni<::r), .Z·_ s:u:wai do,u"Sta.Wiania'W)'mi:atow, 3-~ s,rerQwa,nie etektry~zne,,4-p~a oporowa, 5 ~stM obrotowy

96

1 I

.

I

l

,: ..

Modele uk~aQu wlewewego i nad1:ew6w lub elementy moclelj sKomplik0.wanY1.!1h wy ..

FOb-OW' ~onU&e si~ oddziehile j ~~czy za pomoCi£t Ideju iub gwo~dzi stalo'~ch (rys, 7.S).

Ne;lcZy stosowae sp€lejatne k~~je~ k~re me; reagtJj4. 2)e' s~op':ianem 'Cwo1ne od rospuszc(;zal1'liki5wa'VO:trutuyc,znych po,woduj,qcYch sublUnaoJ~ styropiallu) i d.aj ~ mitrimaln~ ilQs'c P0i:0stal:osci po r0z~ozem.\l (p'onlzej 1 %). FrQ[\Ionowane s~ poza oferowanymi Vi! bandlu, :up:. li:ilJmpozycjie: l?o~6r Ifauc'Z'liku w benz~ic z dodatldem zywicy albJ;l' ll'ttl,eSZ(a& nina 'ete:ru naftowego (90o/~), teluenu (7%) i rehlorku m.etyl14 (3 %) - do kleje11ia powiem:zch .. m gladkitCh. SOOSOWi2t11Y je'st tane. aceton. Grubosc W8:1:Stwy kleju Die p0winna ~rzekl'()~ ,ozyo 0,1 mm, N6'lleiy w t1m przyp:adkb, z\vroc'ie uwagl( na zastosowawe dobrej wentylacji stallqwisk pracy.

MOdele &tyropianowe do pl'odukcJi seryJnej przygGl.tdi'iilfuj'e si~ zwykle w a;utrunata:cl1 z zastoscwenlem few metalowych (prZlewa.znie ,alunrip:iowych)~IDdtwarzaJ~cych ks~taJt: m;Q~el1ij (rys,. 7.6).

~r)

Wytwarzanie odlew6w w tBcimologii p.e/llet jornzy

t

t

f t

ogrzewanie par~ w:odn~

Scianki form metalowych m-ajl1, pochylenie 0,5-1 QIJ a grubosc 8-] 0 om. W pro dukcj i malos.eryjnej lub prototypowej mozna stosowae fenny z tworzywa sztucsnego, W kt6rycb n10'.Zml vvykonaic do 500 modeli. Do fotn1 "vprowadza. sit:( granulki polistyrenu, ,m, ·l'.last~p'nie ogrzewaje pmi~ wodna (J 10---120 QC) 'lub gor,cym powietrzem do dalszego ich pecznienia, W wynikutego otrzytnuje si~ model I:) zadanym. ksztdoie i gladkiej PQ'Wier:zch·~ ni. W podobny sposob mOZuR wytworzy6 model z ukladem wleWowyln ()raz nadlewami. CZllsto znajduj(l W tym preypadku zastosowanie zautQb),.atyzowane urz¢zenia do produkeJi rnodeli.

Wielkos6 granulek i gt;istosc polistyrenu werunkuja odpowiednil\ g~stoS6 POZ0TIlij_ i wytrzyO'talo,M modelu, co rna istotae zaaczenie dla @tJzym.mia dobrego jaknscioWD odlewu, Przygetowanie modelu zgranulek trwa zwykle od 15 do 60 sekund,

W celu zapewnienia stalolsci wymlarow modeli styropianowych (szczeg6lnie waznc w ioh przecho~wapiu przez dmz,szy czas) stosuje si~ obr6bket cieplfl1\ gnmulatu" polegaJijpt\ na wstepnym jege spienieniu i starzeniu parl wodna przed wypesaieniem nim form aluminiowych,

Porewnanie czech charakteryseycznych model! drewnianych i styropianQytyt.ltJr.z6staJe wiono w tabeli 7.1 [1].

Dla modeli. styropiaao\Vycb zaleca si~ pewne dodatknwe zabiegi, np .: sprysklwanie gotcwych modeli cien¥.'i warstwa barwnika TOls'bnnego w celu doorego uwidocznieaia .ewenfuahiych pozuiejszych uszkod'zen eienkich i wystaiqeych cz~sci (zeber~ nadlewow itp.) wyllikaj~cych z duze] krtJc]lo~ci styropiallu.

98

Knzimierz Granat,

Cecha Model drewniany Model styriJpianowy
I Typ modelu. _~odel wielQkr.~dtnego lmy~i"a modlel ttaco'ny
G~sloM (o'l,~ar) I ~RoJo ~mo' kgj;iD3 1&~2Qkg&l1
, _
~d szt ~. csss wytw IR'zani a. :} do 6 I 1
Zutyo.ie M,~rgii p;odczps wi~ks;z:e nmieJs:te
wytwarzania
Oechy. uzytkoWG smbilny, hliI:wy d.(} usZkodze.l1l.i~ ratwe defblJ11l0walny. Iatwy
po.dCZt1:$ upadku. ~jJt.i!ci dO~"S''lko dzen i a p:u:zeZ
, naei.Sk, leklq
_ ..
Wytwat~anie nil podstawie dodatkov&gQ rysulllw na ~odstaW'le rysunku
modeJ u: iCe Makal1l:~ I'dreuLo:wymi, gotowego w.yrobu.jak.o
gocb;ylenia!linj, rys.unkami f"az.ennm mode] natura1l1Y, I
z llW21:gI~t1Iieniel1l Sktlll"cZ1l.1
~ na4datkll na oboobk!b
bell rdzennfe
Mag:.1lZyno wanie nalezy Uczy6 si~ zc zmianami .pnakt~cznie: bez zmiany
ill wymilU'&w . wyml~w
K"o:szty l1lagazy.J.'lO W aflia znaezne, do~tkQwe tniejsae nil b 81'<iZ0 male
rd-zell'n i ee
_ W przypadku dUZyoh modeli celowe jest wycinanie wewn~trznych e\Z~sei modelu ally Zl,nniejszyc ilos'c ga.z6w wydzielsjacych si~ v:,' trakcie; zgazowywania mcdelu,

00· wad. modef styropianowych naleZy przede wssystkim len mala odpomese-aa uszkedzenia i de;fbrmacJe. D®fQnnaej.a modeli moze wys'tf(powa6 juz w niezbyt wxsoktej tempreratq1"ze eraz podczas fbrmewaaja. Ze wzglqdu na mat~ wytrzymalosG styrQpiaau mog~ wyst'Wlc trudn:osci podezas produkcji odlewow 0 ziQz€lnych ksztaibacb, zwia$zcza Z oienkimi rdzsniami cpomzoj 15" I1'll_1"Q. Mag1\. \VySt::tPiG rowniei Wd1).osci pedczas 'fonnowani:a uldhdu wl.eWGW-ego @taz nadlewew i dlatego W SZC2ie,i;611nie skemplik€l'wmycb pmypadkacb stosnje sie modele drewniane Uk1adu wlewowegs ,~kt&re rlal.ety u-S:lln~ Z_~~ f~rmY przed zalaniem c:uek;tJlnttIetatem) najozQsciej POdcZRS formowania W IDB:sach same- i sz;rbkouttvi!ll'd.zalnych.

ptowloii oc-hroDne nanoszone na modele s,tyrop,iabowe

Modete pr,ze([ zaiormowaniem pokrywa si~powtok~ oshronnq, kt.BIej stawia ai((_na-

,.. ..,

\st~uJif;lce·w:ym~galna:

• nie powiana dOPU80ie do zetkniecia s:i~ ciek}e~o stopu odiewnltJzego z muteria1€lm iform:iets&i1n,

• p(')w:inna mre& odp,owieooiq_ wastycmosG: i me p~ka:6 podezas roanipulowaniu modelem i poo'ezas 'ego przechoWywahia.,

• PQwUma.'nlle,e odpowiedni~.PJZeplLSzc;z;a:lnosc,