Professional Documents
Culture Documents
MIECHU
dla dobra
maestwa
MARK GUNGOR
WICEJ
MIECHU
dla dobra
maestwa
Tytu oryginau:
Laugh Your Way to a Better Marriage
Przekad:
Monika Wilk-Dziuba
Redakcja:
Elbieta Mamczarz i Zesp VOCATIO
Korekta:
Zesp VOCATIO
Skad i amanie:
Studio KARANDASZ
Projekt okadki:
Studio KARANDASZ
Copyright 2008 by Laugh Your Way America, LLC
Laugh Your Way to a Better Marriage is a registered trademark
of Laugh Your Way America!, LLC.
All rights reserved, including the right to reproduce this book
or portions thereof in any form whatsoever.
For information address Atria Books Subsidiary Rights Department,
1230 Avenue of the Americas, New York, NY 10020.
Copyright 2016 by Oficyna Wydawnicza VOCATIO
All rights to the Polish edition reserved
Wszystkie wersety biblijne uyte w tej ksice zostay podane w brzmieniu
Nowego Przekadu Dynamicznego przygotowywanego przez Wydawnictwo NPD
we wsppracy z VOCATIO.
Copyright by NPD
All rights reserved
Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika ani adna jej cz nie
moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy
powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie,
ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza VOCATIO
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: tel. (22) 648 54 50,
Dzia handlowy: tel. (22) 648 03 78, fax (22) 648 03 79,
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl
Ksigarnia internetowa:
e-mail: sklep@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN: 978-83-7829-203-6
Co moe by lepsze ni wypracowywanie lepszych relacji w maestwie przez miech? Mark Gungor ma do tego dar. Jego pene
entuzjazmu przesanie demaskuje kamstwa, ktre wgryzy si
w nasz kultur i przywraca wiar w to, e kady moe cieszy
si szczliwym, zmysowym i satysfakcjonujcym maestwem.
Gungor jest naszym dobrem narodowym. Ta ksika jest dowodem na to, e na papierze jest tak samo inspirujcy i bezporedni
jak na ywo podczas swoich seminariw.
Diane Sollee
zaoycielka i prezeska organizacji Smart Marriages
Podzikowania
Dzikuj:
mojemu bratu Edowi za jego cenne wskazwki;
bez niego ta ksika by nie powstaa;
Terry Kohler, ktra pozytywnie wpyna na miliony
maestw;
rodzinie Uhlmannw za ich mio i wsparcie;
Diane Brierley i Joy Groblebe, ktre przeczytay t ksik
tyle razy, e powinno to by karane;
mojej mamie, ktra zaszczepia mi przekonanie,
e jeli si na co upr, mog wszystkiego dokona;
i moim dzieciom: Leslie, Rossowi, Philowi i Kirsty
oraz wnukom: Parkerowi, Keyan i Montyemu.
Ostatecznie celem maestwa jest budowanie silnej
i zdrowej rodziny. Wszystko sprowadza si do rodziny.
WPROWADZENIE
Ludzie maj mnstwo dziwnych pogldw na temat mioci imaestwa. Niektrzy uwaaj, e jeli co ma si uda, tos i u d a. Inni
s zdania, e wposzukiwaniu szczcia trzeba zda si na instynkt. Jest
w tym ziarnko prawdy w relacji z drugim czowiekiem istnieje co
takiego jak instynktowne zachowania. Dowiadczenie jednak pokazuje,
e nie naley polega jedynie na instynkcie.
Spotkaem si z twierdzeniem, e kluczem do maeskiego szczcia jest romantyzm. Moja ona i ja kochamy si od dziecistwa. Moe
ibrzmi to romantycznie, ale prawd mwic, romantyzm wniewielkim
stopniu wpyn na nasze szczcie. Odegra oczywicie swoj rol, ale bya
to rola raczej drugoplanowa. Jak sl, ktr dzi rano doprawiem jajka.
Wmoim niadaniu to jajka byy najwaniejsze, sl wystpia jako dodatek. Gdybym postanowi skupi si na soli ech, marne miabym niadanie. Romantyzm jest dobrym dodatkiem do cikiej pracy, jak jest dzielenie ycia zdrug osob, jednak sam wsobie nigdy nie moe stanowi
gwnego skadnika maeskiego dania. (Pniej zrozumiecie dlaczego).
Tym, co czyni maestwo wspaniaym, jest praca nad zwizkiem.
Musimy jednak wiedzie, jak pracowa, potrzebujemy odpowiednich
umiejtnoci. Same dobre chci nie wystarcz. Te umiejtnoci mona
wsobie wyksztaci, bazujc na odpowiedniej wiedzy. Im pniej je nabdziemy, tym wiksze prawdopodobiestwo, e bdziemy rzuca si
zjednego nieudanego zwizku wnastpny za kadym razem popeniajc te same bdy iwycigajc znich wniosek, e take ztym maonkiem nie byo nam pisane. Tak stajemy si chodzc otwart ran, powoli obrastamy pancerzem icoraz bardziej obawiamy si zaufa komu,
zkim mamy spdzi ycie. Wtakich maestwach ludzie przeywaj
mczarnie iwrezultacie si rozchodz.
Dobra wiadomo jest taka, e typowe problemy maeskie mona rozwiza do atwo, o ile maonkowie s gotowi przyjrze si
10
Wprowadzenie
swojemu maestwu i chc powici czas na zrozumienie siebie nawzajem. To jest powd, dla ktrego napisaem t ksik.
Drogie Panie, nie ma powodu do obrazy, jeeli wasi mowie nie
zechc podj si tej lektury. Wikszo facetw ani myli oprzeczytaniu caej ksiki na temat zwizkw. Jednake moecie zaproponowa
im krtkie fragmenty, ktrymi szczeglnie chciaybycie si znimi podzieli. Zpitego rozdziau dowiecie si, e mczyni lubi dzieli sobie
wiksze partie na mae odcinki. Jeli chcecie, eby m co ztego zrozumia, poprocie go oprzeczytanie krtkiego fragmentu. Gdy to zrobi,
porozmawiajcie znim t y l k o n a t e n j e d e n t e m a t t a m p o r u s z o n y. Mczyznom aden temat nie jest straszny pod warunkiem,
e jest jasno okrelony. Nienawidzimy, gdy jeden wtek przechodzi
wnastpny itak bez koca
Dziewczyny, pamitajcie take otym, e mczyni nie widz potrzeby ulepszania swoich zwizkw. Skoro si nie zepsuo, to po co naprawia? Faceci uwaaj, e najlepsz rzecz, jak mona zrobi dla swojego
maestwa, to zostawi je wspokoju. Czytanie ksiki na temat zwizkw damsko-mskich jest dla faceta rwnie przyjemne, jak leczenie kanaowe udentysty lub wizyta uproktologa.
Kobiety natomiast lubi rozwija swoje wizi. Pielgnuj je niczym
prawdziwy ogrd siej, nawo, przycinaj, wyrywaj chwasty iciesz
si kadym najmniejszym postpem. Perspektywa przeczytania ksiki
na temat relacji interpersonalnych jest dla kobiet na tyle ekscytujca,
e przecitna kobieta zacznie z ciekawoci wertowa jej kartki przy
najbliszej okazji. Dlatego pozwol sobie zaoy, e wikszo moich
Czytelnikw stanowi kobiety. Nie ma obaw, treci, ktre tu przekazuj,
s tak odkrywcze imaj tak moc przemieniania zwizkw, e do tego
tanga wystarczy jedno zwas. Uwierz mi, e jeli zastosujesz si do moich
zalece, o n t a k e z a t a c z y.
Zanim pjdziemy dalej, poprosz ci o cierpliwe znoszenie uoglnie, ktre bd stosowa wcaej ksice. Generalizacje maj to do siebie, e przekazuj co, co g e n e r a l n i e jest prawd, cho nie zawsze.
11
Przykad: mczyni s generalnie bardziej zainteresowani seksem ni kobiety. Jednake zdarzaj si maestwa, wktrych to ona wykazuje wtej
dziedzinie wicej inicjatywy. (Jeli jeste mczyzn iten temat dotyczy
ciebie, myl, e nie przesadz, gdy wypowiem si wimieniu wikszoci
facetw: Nienawidzimy ci!). Za kadym razem, gdy spotkasz si zpodobnymi uoglnieniami, postaraj si odnie je do swojej sytuacji, osobowoci idowiadczenia. Cho mog zdarzy si wyjtki, stereotypy pciowe
s tak silne, e trudno je ignorowa, dlatego te si do nich odnosz.
Jeden zmoich ulubionych wersetw Pisma witego brzmi: Gdzie
nie ma wow, obora jest czysta, lecz dziki sile wow plon jest obfity2.
Znaczenie jest chyba jasne: gdzie nie ma wou, nie ma te gnoju. Jeli
nie lubisz gnoju, musisz pozby si wou, aprzecie w jest czym dobrym dziki niemu mamy obfity plon. Itu pojawia si nasz problem:
jeli chcemy cieszy si korzyci pync zwou, musimy zaakceptowa
gnj, ktry dostajemy wpakiecie.
Maestwo jest czym dobrym. Bycie zdrug osob przynosi nam
wiele korzyci, cho take iproblemy. Nie istnieje taki twr, jak maestwo wolne od gnoju problemw. Ztego powodu Aposto Pawe doszed
do wniosku, e nie ma nic zegowtym, by ludzie pozostawali wstanie
wolnym3. Wprawdzie maonkowie yjc razem, nie grzesz, ale cigaj na siebie wiele dodatkowych utrapie4.
Tych wersetw nie cytuje si na lubach. Nie widziaem te adnej
okolicznociowej kartki, ktra mwiaby co na ten temat. Nie chcemy
przyzna, e kiedy nabywamy maeskiego wou, bdziemy te musieli
przerzuca maeski gnj. Tak wanie si dzieje, amimo to maestwo
jest cudown spraw. Uwielbiam by mem! Bo jaka jest dla czowieka
inna droga? Samotno przez cae ycie? To te nieatwa sprawa. Chc
powiedzie, e kady nasz wybr pociga za sob pewne wyzwania.
Ksiga Przysw 14,4 NPD.
1 List do Koryntian 7,1 NPD.
4
1 List do Koryntian 7,28 NPD.
2
3
12
Wprowadzenie
Albert Einstein (18791955) fizyk niemiecki, jeden znajwikszych fizykw teoretykw XX wieku, twrca oglnej iszczeglnej teorii wzgldnoci; laureat Nagrody
Nobla wdziedzinie fizyki w1921 roku (przyp. red.).
CZ I
Przygotowanie
gruntu
PARTNER IDEALNY
Razem zDeb przylecielimy do Raleigh wPnocnej Karolinie na jeden znaszych wykadw zcyklu Przez miech do lepszego maestwa. Podczas moich weekendowych wystpie zazwyczaj mwi nieustannie przez mniej wicej sze godzin, czym naraam na nadmiern
eksploatacj moje struny gosowe. Majc tego wiadomo, staram
si odpowiednio wczeniej ogranicza mwienie iodrzucam wszelkie
zaproszenia do programw radiowych lub telewizyjnych, propozycje
wywiadw itak dalej. Wpitkowy poranek poprzedzajcy moje wystpienie wRaleigh mj przyjaciel, azarazem pastor tamtejszej wsplnoty, Steve Coronna, poprosi mnie owystp wswoim programie Jak
budowa udane maestwo. Niechtnie, ale jednak zgodziem si
przez wzgld na moj przyja ze Steveem.
Planowaem wyjecha zhotelu o9:15 iruszy prosto do studia. Nie
jestem rannym ptaszkiem i dajc temu dowd spaem tak dugo, jak
tylko si dao. Wpopiechu wziem prysznic, ogoliem si iprzyczesaem t reszt wosw, ktre mi zostay, po czym ruszyem wkierunku
walizki, by zaopatrzy si w czyste gatki. Niestety adnych nie znalazem. Jako e jestem typowym facetem, ktry nie jest wstanie niczego
17
znale, choby mia to przed oczami, nie popadem wpanik, ale zawoaem do ony, ktra po mnie zaja azienk.
Hej, Debbie, gdzie s moje majtki?
No jak to gdzie? Wwalizce!
Nie odparem. Patrzyem itam ich nie ma.
Wkurzona Debbie wypada z azienki i rzucia si na walizk,
by wskaza mi to, czego najwyraniej nie potrafiem dojrze. Po chwili
jednak zacza si mia ioznajmia:
Wyglda na to, e ich nie spakowalimy.
Nie spakowalimy?!. Zaczem panikowa. Nie mam gaci?. Mj
mzg zala potok myli: Mam dzi spotkania z ludmi, wystpienie
wtelewizji. Nie mam czasu na tego rodzaju problemy!.
A moe by tak wczorajsze. Mj mzg przeczy si z trybu
Panika na tryb Rozwizywanie problemu. Troch to niekomfortowe,
ale zawsze to jaki plan. Nagle dotaro do mnie, e moje bokserki le
mokre na pododze wazience inie ma ju czasu na suszenie. Musiaem
wyj natychmiast, jeli miaem zdy na czas.
Zostay mi tylko dwie opcje: a) pj tak jak staem, nieskrpowany
majtkami; lub b) zrobi rzecz niewyobraaln zaoy bielizn mojej
ony. Kiedy wic roztrzsaem obie moliwoci, mj wzrok pad na par
majtek Debbie. Byy zrobione z gadkiej baweny i gdyby nie napis
Victorias Secret na elastycznej gumce, mogyby uchodzi za mskie.
Odway si? rozwaaem.
Kady facet, ktremu pniej opowiadaem t histori, bez wahania
wybra opcj a, nie biorc wogle pod uwag opcji b, nawet za cen
utraty zdrowia iycia. Wikszoci mczyznom zaoenie damskiej bielizny wogle nie mieci si wgowie budzi zbyt wiele niepokojcych
skojarze. Ja jednak nie mogem wyobrazi sobie caego dnia bez majtek. Dla mnie to zbyt wiele swobody. Nie bybym wstanie si skupi.
Wybraem wic opcj b. Szybko wcignem na siebie majtki
mojej ony, ubraem si iwypadem zhotelu, niewiele mylc otym,
co wanie zrobiem.
18
Partner idealny
20
Partner idealny
Prawda jest taka, e romantyczne wyobraenia ioczekiwania zazwyczaj psuj relacje maeskie, zamiast je budowa. Poniewa te wyobraenia rzadko znajduj odzwierciedlenie wrzeczywistoci, szybko zamieniaj si w niezadowolenie. Jeli spodziewaa si ycia na fali euforii,
amianowicie tego, e bd was budzi wiergoczce ptaszki, krliczki
bd odkurza dywany, awiewirki zmywa po obiedzie napaa si
ostro maeskiej marihuany.
Ciko jest to przekn. Panie do szybko odkrywaj, e wielbienie,
dopieszczanie i dogadzanie, ktrego tak hojnie dowiadczay w czasie
narzeczestwa, dugo nie potrwao. Dochodzi do tego, e kobiety czuj
si jak wasno Petera7, ktry swoj on zamkn w skorupie dyni,
bo tam miao jej by najlepiej. Kobiety odkrywaj, e ich ksi zbajki
jednak bardziej przypomina ebraka. Wyniony mczyzna przeobraa
si wpotwora znajgorszych koszmarw.
Mczyni take dowiadczaj przykrego rozczarowania, ale tylko
na myl, e mogliby rozczarowa jakkolwiek kobiet. Jak to moliwe? pytaj sami siebie. Mama zawsze mwia, e jestem idealny.
Mczyni nie cierpi, gdy odpada im etykietka ksicia zbajki. My, faceci, rozumujemy tak: okres randkowania si skoczy, teraz jest maestwo. Zdobylimy dziewczyn. Sowo si rzeko, klamka zapada. Teraz
moemy powici ca nasz uwag (wczeniej skierowan na gonienie
za dziewczyn) nowym przedsiwziciom. Jest tyle gr do zdobycia, wojen do wygrania, mrz do przepynicia ioczywicie gier, wktre jeszcze
nie graem! Zprzykroci to mwi, ale wielu facetw uwaa, e tak
wypowiedziane przed otarzem wszystko ju zaatwio. Dzieje si tak
dlatego, e patrzymy na zwizki wkategoriach podbojw. Ajak ju co
zostao zdobyte, mona ruszy ku nowym wyzwaniom.
W pewnym sensie to, co mamy, przestaje by celem i znika nam
zoczu. Wystarczy p roku, by nowy samochd przesta zachwyca swoj
Peter Zjadacz Dy (Peter Pumpkin Eater) posta z popularnej rymowanki dla
dzieci (przyp. tum.).
21
nowoci, czsto te nie powicamy wystarczajcej uwagi ludziom, ktrych kochamy. Nie robimy tego celowo, po prostu nie rozumiemy, dlaczego mamy stara si oco, co ju jest nasze. Wten sposb romantyczny wybranek serca staje si bezmylnym i nieczuym wacicielem
ony. (Nie mwi, e to jest wporzdku ani e tak ma by, ale czsto
tak wanie bywa). Mski szok inastpujce po nim przeraenie s wynikiem odkrycia, e nasze ony ju nie uwaaj nas za najlepszych facetw
na wiecie. Jak to? Przecie jestemy mczyznami, spowija nas magiczna aura wspaniaoci nadana nam przez fakt posiadania penisa.
Ech, potworne rozczarowanie, a si sabo robi. Kiedy maestwo
skada si zzawiedzionej ony iobraonego ma, obojgu atwo przychodzi do gowy, e dokonali niewaciwego wyboru. Dlaczego? Bo ju
nie jest a t w o . Jest bardzo, bardzo trudno.
To nie moe by mio! krzyczy zrozpaczone serce. Musiaam
(musiaem) si pomyli! Nie powinnimy si pobiera. Nie pasujemy
do siebie.
Na tym etapie zaczynaj si ktnie iniezwykle wane jest to, jak
para sobie znimi poradzi (napisz otym pniej). Niektre pary walcz ze sob otwarcie, inne po cichu. Najwaniejsze, eby ludzie chcieli
si spiera, a dojd do rozwizania korzystnego dla obojga. To wymaga elastycznoci: jedni przecigaj lin, inni czule si godz, jeszcze
inni aniech tam wymieniaj si bielizn (jeli okolicznoci tego
wymagaj).
Jednake wielu ludzi nie chce ani walczy, ani szuka kompromisw. Kiedy ich oczekiwania nie speniaj si, pojawia si rana duszy ichc si wycofa. Niespenione oczekiwania niszcz zwizek jak
rdza. Maeskie obietnice okazay si bez pokrycia, czas zacz szuka
szczcia gdzie indziej. Konflikt, ktry jest nieodczn czci kadego
zwizku, i dziki ktremu mona zbudowa intymno, jest dla nich
dowodem na to, e zadali si z niewaciw osob. Przecie obietnica
prawdziwej mioci moe si zici tylko wtedy, gdy polubimy t jedn
jedyn przeznaczon nam osob, tak? Nie!
22
Partner idealny
To, co teraz powiem, osabi moj popularno wrd pa, ale idea
tej jednej jedynej osoby przeznaczonej nam przez Boga jest jedynie
myl przewodni przesodzonych, tanich romansowych czytade inie
ma adnego odzwierciedlenia wmyli chrzecijaskiej.
Mit
Kiedy doroniesz szepn wiatr do ucha modej dziewczynie spotkasz tego jedynego, zktrym bdziesz dzieli ycie, izaznasz radosnej, ekscytujcej mioci. Zostaniecie zczeni
wjedno wizami maeskiej rozkoszy.
Skd bd wiedziaa, e to ten jedyny? zapytaa dziewczyna. Jak znajd swojego wybranka?
Och, tym si nie martw pocieszy j wiatr. Bratnie
dusze czy przeznaczenie. Spotkasz tego jedynego i bdziesz
znim szczliwa na zawsze.
Partner idealny
Pewnie wielu zaskocz, ale nie ma wBiblii adnych podstaw do uzasadnienia postawy poszukiwania bratniej duszy. Biblia nigdzie nie
mwi nam, bymy szukali swej drugiej powki. Uczy nas natomiast,
jak y zgodnie z osob, ktr wybralimy. A to zupenie co innego.
Pierwsze podejcie zakada, e ycie, mio, maestwo s czci
Boskiego Planu idlatego te zale bardziej od Boga ni od nas. Drugie,
znacznie bardziej biblijne, mwi, e udane ycie, mio imaestwo
s wynikiem kierowania si przez dwoje ludzi Boymi zasadami zasadami, ktre nigdy nie zawodz. Ta wersja, umieszczajca prawdziw
mio imaestwo wsferze ludzkiej odpowiedzialnoci, nie jest ani tak
romantyczna, ani tak pocigajca jak greckie opowiastki.
Wielu wierzcych obrusza si, syszc takie tezy: Aco zIzaakiem,
ktry modli si, by Bg przyprowadzi mu do studni waciw kobiet? Przede wszystkim Izaak nigdy si oto nie modli zrobi to sucy Abrahama. Abraham wysa sug do swojej ojczyzny, aby znalaz pord krewnych on dla Izaaka. To prawda, sucy si modli,
eby Bg pomg mu znale t waciw dziewczyn, ale nie chodzio
mu wcale ot jedyn iniepowtarzaln bratni dusz Izaaka chcia
po prostu znale osob spokrewnion zAbrahamem. Ksiga Rodzaju
mwi nam, e sucy odda chwa Bogu dopiero wtedy, gdy dowiedzia si oistniejcym pokrewiestwie.
Jeli nie przeszkadzaoby ci, e jeden zpracownikw taty zabawi si
w swatk i poszuka ci ma wrd dalekich kuzynw, pewnie byoby
na miejscu, gdyby pomodlia si odoprowadzenie go do waciwej osoby. Poza tym Biblia jasno mwi, e maestwo jest naszym wyborem,
nie realizacj jakiego Boskiego dekretu. Wzasadzie znajduj wBiblii
tylko dwie8 sytuacje, wktrych Bg wskaza komu konkretn osob.
Bg nakaza Jzefowi pozostanie z Mari, ktr przecie wczeniej
on sam wybra sobie za on. Jzef chcia j opuci na wie ociy,
Dokadnie rzecz biorc, s wBiblii trzy takie sytuacje. Obok dwch opisanych przez
Autora, mamy jeszcze opis, jak Bg da on Adamowi (przyp. red.).
25
Partner idealny
wspomnia ani sowem oszukaniu dla siebie bratniej duszy, ale nakaza, by ludzie wierzcy Chrystusowi pobierali si tylko ztymi, ktrzy
wierz tak samo, awyciu kierowali si postaw Boej mioci, ktra
cechuje si cierpliwoci, akceptacj i zdolnoci przebaczania. Kogo
takiego nazwa bratem/siostr wwierze.
Czas na uczciwe pytanie: Jeli wiara (zaufanie Chrystusowi) ma wystarczy, dlaczego tak wiele chrzecijaskich maestw si rozpada?
Uwaam, e tzw. wierzcy czsto postpuj wedug innych zasad ni
te, ktre wyznaj ustami. Aposto Jakub zwrci na to uwag, piszc,
e wiara bez penienia woli Boej jest martwa9. Innymi sowy, jeli nie
postpujemy waciwie, wiara na niewiele si przyda. Jakub naucza,
e nasza bierno moe zniweczy wiar, ktra zostaa wnas wzbudzona.
Jest zupenie nieistotnym jak uduchowiona czy wita si czujesz, jeli
jeste niecierpliwa, roszczeniowa, pamitliwa czy skonna do narzeka
twoje maestwo zpewnoci na tym ucierpi.
Maeska fizyka
Niewane, jak wygldamy, kim jestemy, wco wierzymy wszyscy podlegamy prawom fizyki. Jeli zprdkoci 100 km/h wjedamy samochodem wzakrt, przed ktrym ustawiono ograniczenie do 50 km/h,
najprawdopodobniej zrobimy sobie krzywd, nawet jeli tego dnia czujemy dobr pass, nawet jeli suchamy religijnej radiostacji, z lusterka zwisa nam raniec, ana desce rozdzielczej mamy kiwajcego gow
w. Krzysztofa (ktry pewnie zakrywa sobie oczy, krzyczc Aaaaa!).
adne talizmany wniczym nam nie pomog, bo, jak kady czowiek,
podlegamy ustanowionym przez Boga prawom fizyki.
List Jakuba 2,26 NPD: Zrozumcie wic, e jak ciao bez ducha jest martwe,
tak samo iwiara bez penienia woli Boej jest martwa! (przyp. red.).
27