CHNG 1

1.1

1.1.1

GII THIU V THUC NHUM V S NHUM

THUC NHUM

Cu trc phn t ca thuc nhum

Cu trc ca cc phn t thuc nhum phc tp hn so vi cu trc ca hu ht nhng hp cht hu

c ni chung. So snh cng thc phn t ca acid acetic C2H4O2 v cng thc phn t ca mt
thuc nhum n gn nht nh l Orange II, C16H11N2SO4Na (Hnh 1.1).

Hnh 1.1 S to thnh thuc nhum azo Orange II bng phn ng diazo ha v ghp i

Mc d s phc tp ca chng, cu trc ca cc thuc nhum c mt s nhng tnh cht chung.

Hu ht cc phn t thuc nhum cha mt vi vng thm, nh l benzene hay naphthalene, lin
kt thnh mt h lin hp. iu c ngha l c mt chui di xen k ca lin kt n v lin kt
i gia nguyn t carbon v cc nguyn t khc trong cu trc hon chnh. Kiu sp xp cc
nguyn t nh th to thnh nhm mang mu (Chromophore). H lin hp ny cho php phn b
cc electron ca cc lin kt i v kt qu l c s chch lch nh hn v mt nng lng gia
cc obital phn t y (occupied) v cc orbital phn t trng ( unoccupied) ca nhng electron
ny. t nht cn c 5 hay 6 ni i lin hp trong cu trc phn t mt hp cht c mu.. Bc
sng ca nh sng m c hp th bi mt electron c th kch thch n chuyn t mt orbital
y n mt orbital phn t trng u tin s tng ng vi nh sng thy c. Theo phng trnh
Planck th chnh lch nng lng cng nh th bc sng ca nh sng hp th cng di.
(1)

Trong phng trnh ny, E l nng lng chnh lch gia cc orbital phn t c lin quan, h l
hng s Planck, l tn s, v c l tc ca nh sng hp thu v l bc sng ca n. S lin

hp ging nhau vi tt c cc nguyn t nm trn cng mt mt phng. Hnh 1.2 trnh by mt vi

v d v cu trc ca nhng thuc nhum in hnh c nhng nhm mang mu khc nhau.

Hnh 1.2 Cu trc ha hc ca mt s thuc nhum in hnh

Thuc nhum c ha tan cao thng c mt trung tm mang in tch trong phn t ca chng.
N c th l in tch cc b, nh trong trng hp nhm sulphonate lin kt vi vng benzene (1,
trong Hnh 1.2, CI Acid Blue 45). Nu nguyn t mang in tch l mt phn ca mt chui lin
hp, th s c s phn b in tch xy ra, nh trong trng hp ca thuc nhum cation
triphenylmethane (2, CI Basic Violet 3). Trong trng hp ca thuc nhum phn tn khng ion (3,
CI Disperse 1), s hin din ca cc nhm th phn cc, nh l nhm hydroxyl, s gip gia tng
mt t ha tan ca thuc nhum trong nc. Thuc nhum hon nguyn indigo (4, CI Vat
Yellow 4) l loi pigment khng tan trong nc, khng c nhm mang in tch trong phn t ca
chng. Tnh cht quan trng v mt cu trc ca chng l mt cp ca nhng nhm carbonyl lin
hp. Trong qu trnh kh, nhng nhm carbonyl chuyn thnh nhm phenolate mang in tch m,
to thnh hp cht mu leuco tan trong nc v c th s dng nhum cotton.

1.1.2

Cc loi thuc nhum trn th trng

Thuc nhum trn th trng c dng bt mn, hay dng ht trnh nhng vn v bi. Thuc
nhum dng bt d dng gy bi bn cho mt vng rng ln, k c cng nhn trong qu trnh s
dng. Nhng thuc nhum nh thuc nhum hon nguyn v thuc nhum phn tn ban u dng
pigment khng tan, sau ny cng c dng bt nho. Chng r rng cha t cht mang mu bi v
hm lng nc cao, nhng thng cng cha t tc nhn phn tn hn dng rn bi v chng d
dng phn tn li trong nc. Thuc nhum cng tn ti dng dung dch lng hay dng phn tn.
Nhng dng ny thch hp cho qu trnh nhum lin tc, khi m s ha tan mt cch n gin ca
thuc nhum dng lng s gip cho qu trnh chun b mt lng ln dung dch nhum nhanh hn.

Thuc nhum dng lng phi bn nhit (heating and cooling), c kh nng chng li s kt ta v
phn lp, v khng cha cc dung mi hay ph gia khng an ton.
Thuc nhum dng bt trn th trng cng cha cc loi ha cht khc bn cnh thuc nhum
chnh. Chng bao gm cht lm ph gia nh mui, tinh bt, tc nhn lm m, tc nhn phn tn, v
nhng tp cht trong qu trnh sn xut nh cc ha cht trung gian cn st li, cc cht chng bi
(du), cht m (sodium carbonate hay phosphate), cht n nh, v thuc nhum to sc. Trong cc
m sn xut lin tc ca mt loi thuc nhum, thng th khng th t c ng nht ca sn
phm bi v nhng s sai s nh trong qu trnh. Vic thm mui NaCl vo dung dch thuc nhum
ha tan sulphonate s lm kt t thuc nhum di dng mui natri, nhng lng dung dch mui
tn ti trong qu trnh lc kt ta khc nhau t m ny sang m khc. Dung dch ny s bay hi
trong sut qu trnh sy v lng mui s b gi li trong sn phm. Nhng s khc nhau t m ny
sang m khc v su mu, mu sc, mc d ch rt t, cng l iu bnh thng. Bi v iu ,
mi m sn xut thuc nhum phi khng ch c dng vt l chnh xc vi cc cht ph gia thch
hp, m cn phi c chun ha n s cho ra nhng m nhum c cng mu sc, cng nh
su mu vi nhng m nhum trc. y l nguyn nhn chnh ca s c mt cc cht tr v mt
lng nh thuc nhum to sc. D nhin, loi thuc nhum ny phi c chung cc tnh cht nhum
vi thuc nhum chnh. Mt vi loi thuc nhum c th nhiu hn cng mt, nh thuc
nhum acid Sandolan Rhodamine E-B 300% (CI Acid Red 52). Ch cn s dng mt phn ba khi
lng ca sn phm chun (100% cng ) c c mt m nhum vi mu nh sn.
Thng thng, thuc nhum dng bt khng ch gm mt cht mu n gin. Mt vi sn phm l
hn hp ca nhng mu n khc nhau, hay l hn hp cha mt lng ng k cc sn phm mu
trung gian ca phn ng to ra thuc nhum. Cng c nhng loi khc l hn hp c chn lc ca
nhng thuc nhum khc nhau, trong khi mt s loi c chun b t hn hp ca nhng cht
trung gian. Trong mt vi trng hp, nh l thuc nhum sulphur, sn phm c sn xut t hn
hp cc ha cht khng bit v cng c th t hn hp phc ca cc ha cht mang mu.
Nhng sn phm trn th trng thng c s dng trc tip cho qu trnh nhum, nhng i khi
trong cc nghin cu v qu trnh nhum th thuc nhum cn phi c tinh ch. Tinh ch thuc
nhum khng phi l n gin. Qu trnh ra cc loi thuc nhum khng tan trong nc bng
nc nng s loi b c mt vi cc cht ph gia. Sn phm sau c th c sy kh v kt
tinh tr li bng mt loi dung mi thch hp. Thng thng, sn phm c c s c nghin
chung vi mt tc nhn phn tn sau n c th d dng phn tn trong nc. Qu trnh lm
tinh khit cc loi thuc nhum ha tan kh hn nhiu. Thuc nhum sulphonate c th c kh
bng cch thm sodium acetate nhiu ln. Sodium acetate cui cng s c loi b sau khi lm
kh bng cch trch vi ethanol, nu m ha tan ca thuc nhum khng qu cao. Phng php
trao i ion v phng php ghi sc k i khi cng hu ch. Sn lng thuc nhum c tinh ch

thng rt thp v rt kh xc nh l thuc nhum tht s tinh khit hay khng v hon ton
khng c tp cht.

1.1.3

S la chn thuc nhum

C nhiu yu t nh hng n vic la chn thuc nhum trong vic to mt mu cho vi. Mt
trong nhng yu t l:

Loi si hin din;

Dng nguyn liu v mc u mu yu cu nhum u mu khng quan trng khi

nhum si so vi nhum vi v n s c trn vi nhau sau khi nhum;

bn mu yu cu cho cc qu trnh sn xut tip theo v c bit l cho qu trnh s dng

cui cng;

Phng php nhum c s dng, chi ph tng qut v cc loi thit b sn c

Mu thc t theo yu cu ca khch hng.

Yu t cui cng l rt quan trng. Mc d c nhiu loi thuc nhum sn c, trong mt phm vi
rng ca mu sc, khch hng thng c kin nht nh v mu sc sn phm ca h v thng
cung cp mu. Ngi nhum ch c th nhum ng mu bng cch nhum sn phm vi hn hp
ca t hai n bn loi thuc nhum khc nhau. Nguyn tc c bn tng t nh nguyn tc c
p dng trong qu trnh sn, nhiu mu sc ch c th c c bng cch trn mt lng thch hp
cc mu , vng v xanh da tri.
R rng, thuc nhum c la chn to mu cho mt chic o bng cht liu cotton cao cp
phi hon ton khc vi loi c dng cho vi bc lt cellulose acetate. i vi loi u tin,
bn git cao v bn nh sng tng i l quan trng, nhng i vi loi th hai th iu
khng cn thit. Nh sn xut thuc nhum c th gip trong vic la chn thuc nhum nhng
khng th thay th cho kinh nghim.
1.2

PHNG PHP NHUM

Mc tiu ca qu trnh nhum l nhum mu ng u cho khi cc si to nn cht liu nhum,

thng l ging vi mt mu c xc nh trc. Bt c s khc bit no trong mu sc so vi
mu yu cu ca khch hng v bt c s khng u mu no ca mt ming vi s thy rt r rng.
Nhiu yu t c th nh hng n mu sc cui cng bn ngoi. Nhng yu t bao gm tnh
cht ca si nh l bng, kch thc si, di si, kt cu b ngoi, v mt ct ngang cng nh

l cu trc ca vi. Do mu mu ca khch hng t khi c cng cht liu vi cht liu s c
nhum, cc m nhum th nghim trong phng th nghim cc xng nhum vi mc ch l pht
trin nhng n cng ngh to ra mu yu cu trn mt hng s c tin hnh.
C nhiu cch khc nhau nhum mu cho mt loi nguyn liu dt:

Nhum trc tip, trong , dung dch nhum tip xc trc tip vi nguyn liu c nhum

v c hp th vo trong si vi nh vo tnh hp thu trc tip vn c ca n.

Nhum vi dng tin thn ca thuc nhum, sau n s to thnh dng pigment khng tan

n su vo trong si vi qua cc qu trnh x l sau nhum.

Nhum trc tip bng phn ng ha hc gia thuc nhum vi nhm chc tng thch trn

si vi.

Kt dnh thuc nhum hay pigment vo b mt ca si vi bng cch s dng mt cht lin

kt thch hp.
Tt c nhng phng php ny, ngoi tr phng php sau cng, ti mt vi bc nht nh, i
hi si vi phi hp th thuc nhum hay cht tin thn ca n t trong dung dch. Qu trnh ny l
mt qu trnh thun nghch. Tuy nhin, ch rng, s kt ta cc pigment trn b mt si vi v
phn ng ha hc gia thuc nhum vi si vi l nhng qu trnh ha hc khng thun nghch.
Nhum c th l qu trnh nhum tn trch theo tng m, hay l qu trnh ngm v c nh thuc
nhum lin tc. Trong k thut nhum tn trch, ton b nguyn liu dt s c tip xc lp i lp
li lin tc vi ton b dung dch nhum trong sut qu trnh nhum, v si vi t t hp th thuc
nhum. iu cn thit t c kt qu nhum tt v u mu l cn thn iu chnh nhit
nhum, pH, v nng cc cht ph gia thng xuyn. iu ny l rt cn thit nu thuc nhum
c hp th ngay t u v khng th di chuyn t nhng ni c nng thuc nhum cao n
nhng ni c nng thp hn trong sut qu trnh nhum. Trong phng php thm ngm lin
tc, vi s i qua mt b nhum nh cha dung dch nhum v sau i qua hai trc ln ph cao su
vt lng dung dch thuc nhum d tha. Qu trnh ny c gi l qu trnh nhum p. y
khng c s di chuyn ca thuc nhum, ngoi tr ngay bn trong si vi c h tr bi p sut
p ca nhng trc ln. Tng phn nh ca vi s tip xc vi dung dch nhum ch mt ln nn qu
trnh nhum p phi ng nht trn ton b chiu rng ln chiu di tm vi. Sau khi p, thuc
nhum phi phn tn vo trong si vi. Bc ny c gi l c nh thuc nhum. N c th n
gin ch bng cch cun tm vi li v n trong vng vi gi, hay phc tp nh x l nhit nhanh
trong thit b hp hay l khng kh nng.

Thng c nhng qu trnh khc din ra trc v sau qu trnh nhum. Nhng qu trnh x l ban
u, bao gm s ty v lm sch, thnh thong c thc hin ring trong qu trnh nhum lin tc,
hay l nhng m ring trong thit b nhum. Nhng qu trnh ny s loi b cc tp cht t nhin v
tng hp c trong nguyn liu, v lm cho kh nng hp thu nc c ng nht. Sau khi nhum,
vt liu c th c git sch loi b lng dung dch cn st li, hay n cn c x l thm
trong my nhum. Nhng qu trnh x l sau nhum c th bao gm:

Git vi cht ty ra khong nhit si loi b cc phn thuc nhum khng c c

nh hay cc pigment lin kt yu khi b mt si vi qu trnh ny c gi l soaping.

X l vi cc loi ha cht khc ci thin bn mu ca sn phm nhum thng gy

ra s thay i v mu sc v gy kh khn cho vic to mu chnh xc.

1.3

p dng cc loi ha cht n gin nh cht lm mm vi.

CHUN B B NHUM V VI SI

Nhiu bc chun b cn thit trc khi bt u nhum. Trc khi nguyn liu c cho vo
trong my nhum, chng phi c lm t loi b cc bt khng kh. iu ny s m bo cho
dung dch nhum tip xc u nhau vi ton b si vi. Qu trnh lm m c th c thc hin
trong my nhum bng cch cho nguyn liu chy qua nc m hay nng, vi s hin din ca cht
lm m nu qu trnh lm m kh khn. Vi nu c ty ngay bn trong my nhum phi c
git sch loi b cc ha cht cn st li. Mc d n m nhng cn phi c chy qua nc
v kim tra pH, v iu chnh nu cn thit trc khi thuc nhum c cho vo.
Qu trnh nhum thng l mt trong nhng bc cui cng trong qu trnh sn xut. Kt qu ca
qu trnh chun b khng cn thn, hay s la chn mu, k thut nhum khng tt s gy ra nhiu
dng li trong khi nhum, nh b bn hay chm mu, mu khc nhau gia cc bn, cc mt, v hai
u ca vt liu, du nc, du gy hay nhu. c c s nhum ng nht, hp thu ca vi
phi ng nht. Qu trnh chun b c th khng hon ton loi b tt c cc ha cht t nhin v
tng hp hin din trong nguyn liu th, nhng nhng cht cn li cng nn mc ti thiu v
phn b ng u.
Qu trnh chun b dung dch hay hn hp phn tn ca thuc nhum c v n gin nhng khng
phi vy. Thuc nhum ha tan trong nc phi c hon ton ha tan trong nc, nu khng
nhng ht khng tan s gy ra nhng im m mu ti nhng v tr m n tip xc trn b mt vi
si. Trc tin, thuc nhum dng bt thng s c to thnh dng bt nho vi nc m. Tc
nhn lm m, hay vi loi alcohol, thng c tc dng h tr qu trnh lm m thuc nhum. Nc
lnh, m, hay c th l nc si, sau c cho vo bt nho v hn hp c khuy u.

Thuc nhum dng ht c th c phn tn trong nc v sau c ha tan bng cch khuy
mnh. Nu nng thuc nhum cao hay n c tan gii hn trong nc th vic un si thng
s gip ha tan ton b thuc nhum. Dung dch thuc nhum m c c thm vo b nhum
thng qua mt ci ry m bo loi b cc ht khng tan. K thut tng t c th c s dng
chun b hn hp phn tn ca thuc nhum khng tan nh thuc nhum hon nguyn v thuc
nhum phn tn. Nhng ht ca thuc nhum loi ny nh i qua mt ci ry khi chng c
cho vo b nhum. Trong nhiu trng hp, thuc nhum c ha tan cao s c cho trc tip
vo nc trong b nhum trc khi cho nguyn liu vo. Nc sau c un bng cch hi
nc v nc lnh c thm vo. Hu ht cc loi thuc nhum d ha tan, nhng nhng loi t
tan th i hi phi cn thn trong qu trnh chun b.
Trnh t thng thng c thc hin cho mt m nhum l cho nc vo my nhum, cho vi vo
v phi m bo l n hon ton m. Tt c nhng ha cht cn thit ban u c cho vo. Khi
t n nhit nhum ban u, thuc nhum s c cho vo, c th mt hay nhiu ln, hay lin
tc t mt ngun cp, ty thuc vo thit b nhum.
1.4

NHNG THUT NG C S DNG TRONG NHUM TN TRCH TRC

TIP

1.4.1

tn trch

Trong nhum tn trch, tt c cc nguyn liu c tip xc vi ton b dung dch nhum v si vi
hp thu thuc nhum. Nng thuc nhum trong b nhum v th t t gim. Mc tn trch
trong b nhum l mt hm theo thi gian, m t tc v mc ca quy trnh nhum. i vi
mt loi thuc nhum, tn trch c xc nh bng khi lng thuc nhum c gi ly bi
cht liu c nhum chia cho tng khi lng thuc nhum s dng ban u trong b nhum;
nhng i vi b c th tch khng i th:

(2)

vi Co v Cs l nng ca thuc nhum trong b nhum ban u v ti thi im bt k no

trong qu trnh nhum.
ng cong tn trch trnh by trong Hnh 1.3 c th c xy dng ti mt nhit nhum khng
i, hay di iu kin nhit v cc bin s khc ca qu trnh nhum thay i. i vi nhiu
qu trnh nhum, s gia tng t t ca nhit cng vi s cho thm vo mt s loi ha cht nh

acid hay mui c th iu chnh tc tn trch. Trong nhng trng hp m thuc nhum trong
cc si vi c nhum m khng th gii hp vo trong b nhum v phn b n nhng vng
nht mu hn ca si vi, nhng iu chnh ny l cn thit m bo mu cui cng cng ng
nht cng tt. S ti phn b thuc nhum nh th c gi l s chuyn v.

Hnh 1.3 tn trch l hm s ca s thi gian

nghing ca ng cong tn trch (Hnh 1.3) xc nh tc nhum ti thi im bt k no

ca qu trnh nhum. Tc nhum s gim t t cho n khi, nu qu trnh nhum c ko di,
t n cn bng, c ngha l khi khng cn phn t thuc nhum no c gi ly bi si vi.
C mt cn bng c thit lp gia qu trnh hp ph v qu trnh gii hp. tn trch cn bng
l gi tr ln nht c th t c trong mt iu kin nhum c sn. Tuy nhin, khi tn trch
khng gia tng na cng khng c ngha l t n cn bng. Khi , c th l do nng thuc
nhum trong dung dch bng vi nng thuc nhum trn b mt ngoi ca si vi. Cn bng
thc s ch t c khi m thuc nhum trong dung dch bng vi lng thuc nhum hon
ton thm thu vo trong trung tm ca si vi. Qu trnh nhum t khi t n im ny do n tn
rt nhiu thi gian. Thc t, nhiu qu trnh nhum thng mi ch c tin hnh n im c
tn trch cn bng.
tn trch ti im cn bng ca mt loi thuc nhum cng cao khi kh nng tip cn trc tip
ca thuc nhum i vi si vi cng ln. Thng thng, thuc nhum c kh nng tip cn trc
tip cao s cho mt tc hp ph ban u rt cao hay c bc nhy (strike). Kh nng tip cn
trc tip (substantivity) l lc ht gia thuc nhum v si vi, nh m thuc nhum c hp

th mt cch chn lc bi si vi v b nhum tr nn bt m c. C bc nhy ban u ln tc

tn trch s thay i ty theo iu kin nhum. Thuc nhum c bc nhy nhanh chc chn s
to ra s khng u mu ban u v nu m thuc nhum khng th di chuyn t nhng ni nhum
m n ni nhum nht hn th phi c iu khin cn thn.
Ngi th nhum phi quan tm n bc nhy ban u, tc nhum tng qut v su nhum
c th t c mt thi gian nhum bit trc, ngay c khi cn bng khng c thit lp.
thuc nhum c s dng mt cch kinh t, c cng t thuc nhum cng tt trong nc thi t
cc xng nhum, ngi th nhum thch s dng loi thuc nhum c tn trch cao trong mt
khong thi gian tng i ngn. Tuy nhin, qu trnh nhum li khng nn qu nhanh v s gy ra
nhum khng u.

Hnh 1.4 i th biu din s thay i ca tn trch (a), phn ng vi si vi (b), nhit (c) v s thm ha
cht, cho nhum cotton bng thuc nhum hot tnh c tip cn v hot tnh thp.

Gin nhum trnh by s thay i ca nhit , thi gian thm ha cht cng nh tm tt li quy
trnh nhum. Hnh 1.4 ch ra s phc tp ca qu trnh nhum cotton bng thuc nhum hot tnh,
tn trch v phn ng xy ra gia thuc nhum vi cotton c iu khin bng cch thay i
nhit b nhum, thm mui v sau cng l sodium carbonate. Trong trng hp ny, mt khi
thuc nhum tip xc vi cotton, s di chuyn l khng th xy ra. Trong nhng bc u tin
ca quy trnh, khi m iu kin nhum khng to ra phn ng gia thuc nhum v si vi,

thuc nhum ch c th di chuyn t si ny sang si kia. Phn ng ca thuc nhum v cotton ch

bt u ngay khi pH ca b nhum c tng ln bi s c mt ca sodium carbonate.

1.4.2

Lng thuc nhum v hiu sut mu (Amounts of dye and colour yield)

Lng thuc nhum c s dng to ra mu sc yu cu thng c biu th bng phn trm

ca khi lng nguyn liu kh, v c k hiu l %o.w.f hay la phn trm ca thuc nhum trn
khi lng ca si vi. Nh th, 1.00 kg thuc nhum to mu cho 100kg vi tng ng vi
1.00% nhum. S ti to mu nhum ph thuc vo vic cn chnh xc c nguyn liu ln thuc
nhum. iu ny c th kh khn nu m nhng cht liu ht nc nh cotton, viscose hay len hin
din trong nguyn liu. Nhng cht ny hp ph nhng hm lng nc khc nhau t trong khng
kh, ty thuc vo m tng i v nhit . Trong nhng trng hp nh th, hp ph ca
nguyn liu phi c bit v lng thuc nhum c tnh da trn nguyn liu kh.
Vi s gia tng ca lng thuc nhum c hp th, mu ca sn phm ng nhin s tr nn
m hn, nhng cng thng ti hn v c s thay i nh nhng v mu sc. Nhng mu m
thng c bn mu t v ma st thp hn so vi mu nht cng mt loi thuc nhum. Nhng
mt khc, nhng mu m th c bn nh sng cao hn. Hiu sut mu (colour yield) l su
mu ca mt ln nhum trn mt n v trng lng ca thuc nhum trong nguyn liu. nh gi
nh lng c th t c bng cch o ph tng phn ca mt mu nhum v phn trm ca
thuc nhum. Nhng phng th nghim nhum thng xc nh hiu sut nhum tng i ca
nhng loi thuc nhum c th so snh c, nh gi hiu qu kinh t ca chng.

1.4.3

Dung t

Dung t cho bit khi lng ca dung dch nhum so vi khi lng kh ca vt liu c nhum.
Do t trng ca dung dch thng gn vi 1.00 kg.l-1, dung t thng c ly 1 kg-1. Nhiu thit
b nhum mi hot ng dung t thp ti thiu mc tiu th nng lng cn gia nhit nc. S
gia tng dung t s gy ra s gim tn trch mt iu kin nhum nht nh, v v th gy ra s
gim m mu ca sn phm nhum. Nu qu trnh nhum c m t bng mt hng s cn
bng K, c to thnh qua t l ca nng thuc nhum trong si vi (Cf g thuc nhum kg-1 si
vi) v nng ca thuc nhum trong dung dch (Cs g thuc nhum kg-1 dung dch), K s c
tnh nh sau:

(3)

Vi E l tn trch v L l dung t. Sp xp li phng trnh ny s c:

(4)

Bi v K l hng s, ti mt iu kin cho trc, s gia tng dung t L s dn n s gim tng

ng ca tn trch cn bng.
Dung t cao cng tng mc tiu th ha cht trong qu trnh nhum nu nhng ha cht ny i hi
phi mt nng nht nh. V d, nng 20 g.l-1 ca NaCl c s dng trong vic nhum 50
kg cotton, nu nhum vi dung t 20:1 s cn 20 kg NaCl, nhng trong khi ch cn 5kg nu
nhum vi dung t 5:1. Thit lp chnh xc dung t l iu cn thit trong vic nhum lp li.

1.4.4

Tc nhum v bc nhy (strike)

Tc nhum c ngha quan trng hn tn trch ti im cn bng. iu ny bi v nu tip

tc nhum n im cn bng th khng kinh t. S nhum khng nn qu chm cng khng nn
qu nhanh. Nhum qu chm s ko di thi gian nhum, gy nguy c tn hi vi v thuc nhum
b phn hy, c bit nhng nhit nhum cao. N gy ra rt nhiu tn km. Nhng mt khc,
nhum qu nhanh thng gy ra mu nhum khng u.
nghing ca ng cong tn trch cung cp nhng thng tin v tc nhum. Tuy nhin, vic
xc nh nhng ng cong ny i hi rt nhiu lao ng v chng ph thuc vo iu kin
nhum cng vi tnh cht t nhin ca vt liu. Tc nhum b nh hng bi nhit v cc loi
ha cht nh l mui v acid; tt c nhng yu t ny ng thi cng nh hng n tn trch
cui cng. S phn bit r rng ca nhng yu t ca qu trnh thay i trn tc nhum v trn
tn trch cui cng ti im cn bng l iu cn thit.
Trong nhiu trng hp, tc nhum ph thuc vo tc tun hon lu cht trong my nhum.
Qu trnh nhum gm 3 bc:

Di chuyn thuc nhum t trong lng dung dch n b mt si vi;

Hp ph thuc nhum ln trn b mt si vi;

Khuch tn thuc nhum c hp ph vo bn trong si vi.

S hp ph cn bng thng rt nhanh, v tc nhum tng qut ph thuc vo tc khuch tn

ca thuc nhum vo trong si vi. iu ny cho thy rng, tc ti lc dung dch nhum di

chuyn n b mt si vi khng iu khin tc nhum. iu ny khng phi lun lun ng

nu trong thit b khng ch cho chuyn ng tng i gia nguyn liu v dung dch nhum,
hay l trong trng hp khuch tn qu nhanh hay nng qu thp.
Nhng cht liu gm nhng si mn hn th c din tch b mt ln hn rt nhiu, v tc nhum
cao hn, mc d tn trch cn bng c th khng khc lm so vi polymer cng cht liu vi
nhng si dy hn. Nu t l nhum l t l gia din tch b mt si vi trn n v khi lng, n
s t l nghch vi bn knh si vi, r, v v th cng t l nghch vi cn bc hai ca tex si vi.
Nhum nhng dng si mn hn cng s cho mu nht hn. Hai hiu ng ny c tc ng trong
vic nhum nhng si tng hp cc nh mi.

(5)

Tc nhum ban u ( dc ca ng cong tn trch theo thi gian) c gi l bc nhy

(strike). Bc nhy nhanh ca mt thuc nhum thng gy ra s khng u mu ban u v phi
c ngn nga cho nhng loi thuc nhum m khng th di chuyn t nhng vng nhum m
mu n nhng vng nht hn trn si vi.
i vi nhng thuc nhum c bc nhy nhanh, iu kin nhum phi lm gim tn trch ban
u, v v th ci thin u mu ca qu trnh nhum. Bc nhy ph thuc vo nhit nhum,
pH, v s thm vo cc ha cht. Ngay c i vi cc thuc nhum c bc nhy va v nh, mc
tiu nhum ng b trn ton b khi lng si vi cng kh c th t c trong sut nhng giai
on ca quy trnh vn hnh. iu ny bi v s khng ng u trong cu trc ca nguyn liu,
trong ng gi si vi, v trong s phn b cc loi tp cht cn li, cng nh l s khc nhau v
nhit v biu dng chy ca dung dch trong tip xc vi si vi.
Bc nhy ca mt thuc nhum c nh gi bng mt th nghim n gin. Sau mt vi pht
nhum mt mu vi, mt mu cha nhum c thm vo, v hai mu c nhum chung vi nhau
thm vi pht, ly ra v git sch. i vi nhng thuc nhum c bc nhy cao, mu nhum th
nht s m hn rt nhiu so vi mu th hai. Vic nhum hai mu ny c th c tip tc xem
s mt bao lu cho chng c cng mu. Hay cch khc, mt lot cc mu c c nhum lin
tc trong mt khong thi gian ngn c nh trong cng mt b nhum. Khi mi mu nhum c
ly ra, n c thay th bng mt mu cha nhum v c th tip tc. Sau th nghim, cc mu
mu c t bn cnh nhau theo ng th t m chng c nhum. Nhng thuc nhum nhum

nhanh s cho ra nhng mu nhum m khng nhiu, nhng mu nhum sau s nht hn rt nhiu.
i vi nhng loi thuc nhum nhum chm, mu t m hn v su mu th ng nht hn
trn ton b cc mu nhum. Dng th nghim ny c th c thc hin vi nhit c c nh
hay thay i.

1.4.5

S di chuyn v u mu

C nhiu nguyn nhn gy ra vic nhum khng u mu,trong c c nhng nguyn nhn ngoi
tm kim sot ca ngi nhum. Cc dng nhum khng u mu bao gm b sc theo chiu ca
nguyn liu hoc mt cch ngu nhin, s khc mu gia cc u, lm m ch m ch nht
Nhum khng u mu thng c tm thy khi m s chun b khng tt, li trong nguyn liu,
trong qu trnh vn hnh ca thit b hoc l trong qu trnh nhum. Nhng thit b nhum khc
nhau c nhng dng li khc nhau, nh vt du trong my nhum winch, hay l nhum khng ng
u do dng chy dung dch nhum khng u trong thit b nhum trn gi cun ch . Li nguyn
liu c th gy ra khng u mu bao gm s phn b khng u cc ha cht cn li, s khc nhau
ca si vi, v x l vi ha cht khng u, hay do cc qu trnh c hc hay nhit. S iu chnh
khng thch ng tc hp thu thuc nhum r rng cng to ra s nhum khng u mu nu m
thuc nhum khng th di chuyn t nhng ni c nhum su n nhng ni c nhum nht
trn sn phm.
Kh nng mt thuc nhum c th di chuyn hay to ra mt sn phm nhum u mu di mt
iu kin nhum nht nh, r rng l mt tnh cht kh quan trng. N c th khc phc c bt
k s khng u mu ban u no, gy ra bi bc nhy nhanh. S di chuyn ca thuc nhum
chng t rng thuc nhum c th gii hp t nhng si vi c nhum m hn v ti hp ph
ln nhng si vi c nhum nht hn. iu ny quan trng trong vic nhum trn gi cun ch
khi m vn mu u cho ton b ch trn ng ch l rt quan trng. Mc d s di chuyn thuc
nhum gi vai tr quan trng trong nhum u mu, n cng c hai nhc im. Mt, kh nng
gii hp ca thuc nhum cao cng c ngha l kt qu nhum c bn mu git thp hn. Nhng
thuc nhum c bn mu git cao thng l nhng thuc nhum khng di chuyn, khi , s
nhum u mu ph thuc vo vic iu khin cn thn tc thuc nhum c hp thu trn
nguyn liu. Vn th hai vi thuc nhum c th di chuyn l s di chuyn tt s lm cho tn
trch thp, bi v kh nng gii hp ca chng ra khi si vi.
Th nghim di chuyn nh gi kh nng lm u mu ca thuc nhum. Mu vi cha nhum
c x l vi mt mu vi ging ht nhum trong mt b nhum trn, vi tt c cc loi ha
cht cn thit ngoi tr thuc nhum, di cng iu kin nh nhum tht. Sau mt thi gian nht
nh, mc di chuyn ca mu t mu nhum gc n mu cha nhum s c nh gi. Hay
cch khc, nhng mu nh t mu vi nhum v cha nhum c ly ra nhng thi im

khc nhau trong sut qu trnh th nghim v mu sc ca chng c nh gi. Trong Hnh 1.5 l
s di chuyn d dng ca mt thuc nhum n mu vi cha nhum v sau mt khong thi gian
ngn, c hai mu u c cng s lng thuc nhum v cng su mu. Trong dung dch lun
lun tn ti mt t thuc nhum. iu ngc li s c tm thy i vi nhng thuc nhum khng
di chuyn. Rt t thuc nhum chuyn n mu vu cha nhum.

Hnh 1.5 Kt qu nh lng in hnh ca th nghim di chuyn cho thuc nhum c di chuyn tt v xu
((a) mu nhum gc; (b) mu cha nhum gc; (c) dung dch nhum)

1.4.6

nh hng ca nhit trn tn trch v tc nhum

Tc nhum gia tng vi s gia tng ca nhit nhng tn trch cui cng c th tng hay
gim ty thuc vo h thng nhum nht nh. Hnh 1.6 minh ha s gia tng ca nhit lm
tng tc nhum ban u. y l hiu ng bnh thng ca nhit trn tc ca mt quy trnh.
Tuy nhin, trong trng hp c minh ha, tn trch cn bng th thp hn khi nhit nhum
cao hn. Nguyn l Le Chatelier d on hiu ng ny ca nhit cho cc qu trnh nhum ta
nhit. Nguyn l ny pht biu rng mt h thng ti im cn bng s phn ng theo hng lm
gim ti tiu nh hng ca mt yu t p t ln h thng. S nhum thng l mt qu trnh ta
nhit (gii phng nhit); phn ng gia phn t thuc nhum v si vi mnh hn nhiu so vi gia
phn t thuc nhum v phn t nc trong dung dch. Cn bng nhum phn ng i vi s gia
tng nhit bng cch hp nng lng nhit nhiu hn. V th, phn ng di chuyn v hng thu
nhit (hp thu nhit), thuc nhum gii hp ra khi si vi do tn trch cui cng thp hn
nhit cao hn.
Trong mt vi trng hp, nh i vi thuc nhum trc tip trn cotton, tn trch cui cng gia
tng khi nhit nhum tng. iu ny bi v nh hng ca nhit ln s kt t ca thuc
nhum trong dung dch. Mt dung dch long ca thuc nhum th khng tn ti tp hp ca nhng
phn t thuc nhum bao bc xung quanh nhng phn t nc. Nhng nhiu thuc nhum, trong
dung dch nhit thp hay vi nng mui cao, tn ti nhng micelle hay khi cha nhiu

phn t. Phn ng ca chng ging nh cc phn t cht hot ng b mt. Tuy nhin, ch c
nhng phn t thuc nhum ring l l c kh nng phn tn vo bn trong si vi. C s tn ti
cn bng ng gia nhng phn t thuc nhum n v khi cc phn t thuc nhum trong dung
dch. S kt t l mt qu trnh ta nhit. Khi nhit nhum gia tng, cc khi phn t dn dn b
ph v (hp thu nhit) cc phn t thuc nhum n l c th thm thu vo bn trong si vi.
tn trch v th tng ln vi s gia tng ca nhit . Cui cng, nu nhit nhum tng ln
na, v s kt khi khng cn l yu t quan trng, tn trch cui cng s bt u gim khi nhit
tng. Trong vic nhum si tng hp vi thuc nhum phn tn, tn trch trong b nhum
thng r rng gia tng vi s gia tng ca nhit trong khong nhit gn nhit chuyn ha.
iu ny lin quan n ng nng ca tc phn tn, c iu khin bi s chuyn ng tng
phn ca mch polymer.

Hnh 1.6 tn trch l hm ca thi gian cho thuc nhum chm (b) v nhanh (a) hai nhit , vi T1>T2

Qu trnh nhum thc t t khi t n cn bng. Thuc nhum nhum nhanh c th t n cn

bng nhanh v s nhum c th ch i hi thi gian ngn tng i ((a) Hnh 1.6) i vi nhng
loi thuc nhum nh th, nhum nhit thp s cho tn trch cao nht ((a) nhit T2),
khi s nhum tng i nhanh nhng c th chp nhn c. i vi nhng loi thuc nhum
chm, ((b) Hnh 1.6), tn trch tt nht thng c c ti nhit nhum cao hn ((b) ti nhit
T1) bi v s nhum cn cch xa mc cn bng v tn trch ph thuc vo tc nhum v
thi gian.

1.4.7

Kh nng tng thch ca thuc nhum

ng cong tn trch c trng cho tnh cht nhum ca mt thuc nhum v cho vic la chn cc
loi thuc nhum tng thch vi nhau. Mt trong nhng mc tiu chnh ca ngi nhum l to ra
sn phm c mu sc chnh xc ging vi mu sc yu cu ca khch hng. iu ny i hi vic
s dng mt hn hp ca cc thuc nhum, thng l hn hp ca mu , xanh da tri v mu
vng. Nhng loi thuc nhum ny thng phi c cng tc nhum. Chng thng c tn
trch tng t khi c s dng dng hn hp di iu kin nhum cho trc. Trong qu trnh
nhum, mu ca sn phm s dn dn m hn, tuy nhin, v thuc nhum c hp th cng t l
trong ton b qu trnh, nn sc mu s khng i v sn phm s lun ng mu. Ngi nhum c
th dng qu trnh ngay khi m mu sc m. Nu nhng thuc nhum khng c tc
nhum tng i bng nhau, sc mu s thay i lin tc theo hng t mu ca thuc nhum c
hp thu hanh hn n mu ca thuc nhum c hp thu chm hn, hay ni cch khc l thuc
nhum tn ti trong b nhum lu hn. Ngi nhum sau phi vt qua c s tng v su
mu v s thay i sc mu. S l iu rt may mn khi m vic nhum c c ng su mu
v sc cng thi im. Hn hp cc loi thuc nhum to ra mu sc, m khng c s thay i v
sc, th c gi l tng thch. Nhng nh sn xut thuc nhum cn phi cn nhc nhiu la
chn nhng t hp cc thuc nhum tng thch.
Mt cch hu ch kim tra s tng thch ca cc thuc nhum trong hn hp l thc hin s
lng ln cc mu nhum, nhng sau nhng thi gian nhum khc nhau, mt mu vi nhum
c ly ra v thay vo bng mt mu nguyn liu cha nhum ging ht. Mi mu nhum c
nhum trong khong thi gian nhum nh nhau. Lot cc mu nhum ly ra t b nhum c sp
xp theo th t thi gian nhum, s c su mu gim. Lot cc mu c thay th, theo th t
ca thi gian cho vo s c su mu tng. i vi nhng thuc nhum tng thch, tt c cc
mu nhum s c cng sc, vi su mu ty thuc vo thi gian thc m n trong b nhum.
Nu khng, hai lot mu nhum s c s khc nhau bt thng v c sc ln su mu.
1.5

1.5.1

NHUM LIN TC

Gii thiu

Nhum lin tc l cch sn xut hiu qu nht i vi nhng m nhum mu n ln. N c nhng
vn lin quan n iu khin quy trnh, m bo mu ng nht trn ton b chiu di ca
nguyn liu m c th ln n 50.000 m, chy lin tc trong vng hn 8 gi ng h. Ngy nay, do
nhu cu a dng v mu sc trong nhng m nh gia tng, quy trnh nhum lin tc tr nn khng
kinh t nu nh khng th thay i mu sc mt cch nhanh chng. Mt cm thit b nhum lin
tc in hnh c th cha ln n 400 m vi v khch hng cng c th ch cn khong 8000 m. S

thit lp nhanh trng thi nhum n nh v ng nht v mu sc l iu cn thit khi m my chy

tc ln n 100m/pht. Nhum lin tc vi cotton v polyester, v hn hp ca chng chim
u th. Vi dt kim th him khi c nhum lin tc bi v chng s tri qua s ko gin di p
lc. Nhum thm lin tc cng kh ph bin, nht l M.

Hnh 1.7 Mt dy chuyn nhum lin tc gm my p-gia nhit-my p-my hi nc cho vic nhum
cotton/polyester

Mt cm thit b nhum lin tc c th c t 4 n 12 thit b trong mt dy chuyn sn xut (Hnh

1.7). Mt vi trong s c th c b loi b hay b qua trong mt vi quy trnh nhum c bit.
Mnh vi dn ng c xu xuyn qua nhng thit b c lp rp vi nhau. y l mnh vi
cn li t m nhum cui cng. u ca mnh vi sp nhum s c khu vo trong mnh vi dn
ng ny v c cho vo cm thit b t mt bnh ln ln c gn trn mt khung vng chc.
u kia ca mnh vi s c khu vo im u ca cun k tip v c nh th, khng dng qu
trnh sn xut, nu c th. N cn thit s dng thit b tch tr vi, ni m phn cn li ca cun
vi c th nhanh chng c cht y v u ca n c cch ly. Cun cui cng cng s c mt
on c khu vo chnh n v s trong my nhum sn sng cho m nhum k.
Hu ht cc quy trnh nhum lin tc u c th chia thnh 4 giai on:

Cho thuc nhum tip xc vi vi bng qu trnh p;

C nh thuc nhum, thng l bng khng kh nng hay hi nc;

Git sch nhng thuc nhum khng c c nh v nhng cht ph gia;

Sy, thng trn cch trc hnh tr c gia nhit bng hi nc.

Bn cnh nhum lin tc hon ton, c nhng quy trnh c xem nh l nhum bn lin tc, trong
, vi c thm thu lin tc vi dung dch nhum, v giai on c nh thuc nhum tht s l
quy trnh .

1.5.2

Qu trnh nhum p (padding)

Qu trnh tip xc lin tc dung dch nhum vi vi thng thc hin bng cch nhum p, nhng
nhng quy trnh khc cng thnh thong c s dng, c bit l cho thm. Chng bao gm thi
hay phun dung dch thuc nhum ln trn tm thm ang chuyn ng, hay p dng di dng bt.
Mc tiu ca qu trnh nhum p l tm vo trong vi dung dch hay hn hp phn tn ca thuc
nhum v cc ha cht mt cch ng nht, c theo chiu di ln chiu rng. sn xut ra mt
tm vi di vi cng mt mu, i hi duy tr iu kin p c nh trong mt khong thi gian di.
My nhum p bao gm mt rnh nh, thng ch rng hn mnh vi, v mt cp bnh ln ph cao
su di p sut (Hnh 1.8).

Hnh 1.8 S my nhum p

Mnh vi u tin i xuyn qua mng p, c dung dch thuc nhum c bo ha, v sau
i qua gia hai bnh ln, ni m p sut s y khng kh ra ngoi v a dung dch vo trong

mnh vi. Khe kp l ni m p sut c p ln mnh vi t. Vt liu nn c chun b k v c

hp thu tt, bi v thi gian lm m trong b nhum p l rt ngn, ch khong 0.5 giy. Vi
cotton kh hay cotton/polyester thnh thong kh c th c lm m nhanh chng, v tc nhn lm
ti m c sy kh vo trong nguyn liu khi kt thc quy trnh chun b. Mnh vi phi khng c
vt nhu nt v cc mp phi phng. N c t chnh xc vo chnh gia ca bnh ln v chy
lin tc di lc cng va phi.
p sut ti khe kp cng ln th lng thuc nhum cn li trn mnh vi cng nh. Lng thuc
nhum ny c gi l gi m (wet pick-up), khi lng ca dung dch nhum lu li trn 100g
vt liu kh. N nn cao c lng dung dch va lm t vi si v cho php thuc nhum
tip xc ng nht vi b mt si vi, nhng cng ng qu cao s gy ra s di chuyn qu mc khi
sy kh. gi m khng bao gi qu thp di mt mc gii hn no , bt k p sut khe kp
cao n th no bi v n khng th vt ra lng nc c hp thu bi si vi v cn dnh trn b
mt si vi. Khi p sut ti khe kp gim, sau khi mnh vi i qua, lng nc c vt ra lun
lun c hp thu tr li. gi m ti thiu thng khong 55-60% i vi cht liu
cotton/polyester, 60-70% i vi cotton v cao hn i vi vi viscose c hp thu cao.
Di nhng iu kin l tng, nhng thuc nhum s khng c kh nng tip cn vi si vi c
x l v lng thuc nhum trn vi c th c tnh t nng dung dch v gi m.V d:
70.0% gi m ca mt dung dch cha 1.80% thuc nhum s l 70x1.80/100 = 1.26% thuc
nhum trn khi lng vi.

(6)

Mt vi loi thuc nhum biu hin kh nng tip cn tt vi si vi, ngay c trong khong thi
gian rt ngn gia vic lm m v khe kp. Sau , khi mnh vi chy qua mng nhum v n khe
kp, si vi s th hin s hp thu u tin thuc nhum hn l nc. Vt liu sau khi ra khi khe
kp cha nhiu thuc nhum hn l lng c d on trc t gi m v nng dung dch.
Cht lng sau c vt ra ti khe kp v quay tr li mng nhum lc ny cha t l nc nhiu
hn, do s hp thu thuc nhum chim u th lc ban u. iu ny lm cho dung dch nhum
trong mng nhum dn dn tr nn long hn. Kt qu ca nhng hiu ng ny l, nu mnh vi
c nhum vi mt mu n, n s u tin c nhum rt m, nhng sau , khi dung dch tr
nn long hn, mu sc dn tr nn nht hn v cui cng khng thay i khi m trng thi n nh

 t c. S mt t t su mu trong giai on u ca qu trnh nhum p lin tc c gi

l hiu ng ko ui (tailing).
Trong khi nhum vi hn hp thuc nhum vi nhng mu sc khc nhau, c kh nng tip cn vi
si vi khc nhau, mt vi thuc nhum c th c hp thu mnh hn nhng loi khc v v th,
hiu ng ko ui gy ra s thay i v sc khng th chp nhn c. iu ny c th c ti
thiu ha bng cch nhum p di iu kin s tip cn thp. N lin quan n vic s dng mng
nhum c th tch nh, v hot ng di iu kin to ra s thay th nhanh dung dch nhum, tc
vi cao hn v gi m cao. i vi nhum lin tc, nhng nh sn xut thng cung cp yu
t tip cn trc tip ca thuc nhum. Nhng yu t ny cho php tnh ton lng thuc nhum cn
li ban u trn vt liu, trng thi n nh v cho php d on mc ko ui ban u. B
nhum p c th c lm long d on nng n nh trc khi nhum bt u trnh hay
t nht l ti thiu hiu ng ko ui.
iu chnh mu trn mt chiu di ln ca nguyn liu lun l mi quan tm i vi nhng ngi
th nhum khi nhum lin tc. N ph thuc vo nhiu yu t. Mt yu t chnh l s ng nht v
hp thu ca vi, m iu th ph thuc vo qu trnh chun b ng nht ban u ca n. Mt
khi hiu ng ko ui ban u c loi b, mu sc dc theo mnh vi s khng thay i nu p
sut ti bnh ln lun to ra gi m bt bin, dung dch nhum trong b nhum lun lun c
nng n nh v iu kin c nh mu c duy tr s n nh. Ngoi s thay i v mu sc
dc theo chiu di, s khc nhau gia mt ny v mt kia cng s l vn , nu p sut dc theo
khe kp khng ng nht. C nhiu loi thit b c s dng m bo s ng nht p sut ti
khe kp. Nhng vn khc m nhng ngi nhum phi ch trnh l vt ca nhng ht thuc
nhum khng ha tan, hay nhng pigment khng phn tn, hay l do s to bt trn b mt ca
dung dch nhum ca my nhum p do qu trnh vt p thuc nhum ra khi b mt mnh vi.

1.5.3

Qu trnh c nh thuc nhum

Qu trnh c nh thuc nhum c th lin tc hon ton hay ch n gin l qu trnh . Qu trnh
c nh mu lin tc hon ton thng bng cch gia nhit vt liu bng hi nc bo ha, khng
kh nng, hay l bng cch tip xc trc tip vi cc ng tr kim loi c gia nhit sn. Thnh
thong, nu s dng hai loi thuc nhum khc nhau, bc c nh mu th hai s c tin hnh
bng cch s dng thm cc loi ha cht trong b phn nhum p th hai. Trong quy trnh nhum
bn lin tc, giai on c nh thng ch l qu trnh . Giai on ny c th ch n gin l bc
cun vi c tm thuc nhum v ct n qua m, hay l c nh bng mt dung dch ha cht
thch hp trong thit b nhum truyn thng.

Trc khi cho mnh vi c p vo bt c thit b no gia nhit, phi m bo rng n hon
ton kh. Trong qu trnh sy, nc s bay hi t b mt ca si v di chuyn vo trong cc mao
qun thay th lng nc mt i do s bay hi. Nhng phn t nc ny khi di chuyn s mang
theo vi n bt k mt phn t thuc nhum no cha c c nh, cc ha cht trong dung dch
hay hn hp phn tn. Mc di chuyn ca cc ha cht khng c c nh s ty thuc vo cu
trc ca si vi v n s nh nu loi vi c hp thu cao hn, gi m ban u thp hn, tc
sy thp hn, kch thc ht piment ln hn v nht ca dung dch cao hn. N thng to ra
sn phm nhum c b mt si m mu hn trng thy, v i khi lm gim bn git v ma st.
Nu thuc nhum trong mnh vi c nhum p c c nh trn vi bng nhit, mnh vi
trc ht phi c sy li vi s di chuyn thp nht, lm gim hm lng nc n mt gi tr
thch hp, v ly ht i lng nc ln trn b mt ca si vi hay trong cc mao qun. i vi
vi 50/50 cotton/polyester, s di chuyn thng c b qua mc gi m 20-25%, nn mc
ch ca vic sy li l sy vi n mc c di chuyn l thp nht. i vi si tng hp m
khng hp thu nc, hm lng m ti hn nh hn mc c th b qua, thng l khong 15% m
i vi vi 100% polyester. Vi c nhum p thng c cho qua b phn gia nhit hng
ngoi c t bng gas, m cc b phn ny c t ng nht trn dc mi b mt ca vi. S
gia nhit cng phn b u cng tt v tc gia nhit khng nn qu cao. Cc cht h tr di
chuyn c th c cho vo trong dung dch nhum p. Nhng cht ny thng l vt liu polymer
c th lm gia tng nht ca dung dch, hay c th to ra s ln bng ca cc ht pigment lm
cn tr chuyn ng c hc ca chng. Mt khi m gi m gim n di gi tr ti hn,
mnh vi c th c gia nhit ton b bng cc ng tr c gia nhit bng hi nc.
Mt thit b gia nhit c s dng, gia nhit nhanh chng vi polyester n nhit 200-220oC,
trong 30-60 giy tng c nh thuc nhum phn tn trn cht liu polyester. N cng c th
c dng c nh thuc nhum hot tnh trn cotton. Dng thit b ny hin nay ang c s
dng rng ri cho vi cotton/polyester (Hnh 1.7).
Nhiu loi thit b un hi nc cho php c nh lin tc cc loi thuc nhum trc tip, hot tnh,
hon nguyn v thuc nhum sulphur trn vi cotton. S c nh t c bng cch gia nhit mnh
vi c nhum p trong hi nc bo ha trong vng 20-60 giy. i vi nhng loi thuc
nhum d b oxi ha trong khng kh, nh l thuc nhum hon nguyn, th hi nc phi hon
ton khng c khng kh.
i vi nhum lin tc cc loi vi cotton/polyester quan trng, khi m nhiu thuc nhum khc
nhau i hi nhum hai loi si khc nhau, th cn thit phi c nh thuc nhum phn tn trn
polyester bng thit b gia nhit (thermosol), v sau c nh thuc nhum cho cotton bng hi
nc (Hnh 1.7). V th, nhng dy chuyn nhum lin tc n tng nht l nhng dy chuyn

dnh cho nhum cotton/polyester. Chng bao gm mt thit b nhum p c th cho tt c cc loi
thuc nhum vo, mt my lm kh, my sy, thit b gia nhit dnh cho vic c nh thuc nhum
phn tn trn polyester, nhng ng lm ngui hnh tr, mt thit b nhum p th hai cha cc loi
ha cht cho vic c nh nhng thuc nhum trn vi cotton, mt thit b un hi to ra s c
nh thuc nhum, vi khu vc gm cc thng git x v cui cng l nhng ng hnh tr lm
kh.
Mc thuc nhum c c nh khng bao gi t c 100% v nhiu phn t thuc nhum
khng c c nh phi c loi b ra khi mnh vi bng git x, nu khng th tnh cht bn
mu ti u s khng bao gi t c. Vic git x c th c thc hin lin tc hay trong cc
thit b nhum truyn thng. My git lin tc loi b cc thuc nhum khng c c nh trn
b mt thng bao gm nhiu khu vi nhiu thng git, v cc dng nc ngc ca dung dch
git. Thng git c th c lm y vi nc v mnh vi chy ln xung qua cc bnh ln, hay l
nc c phun ln trn mnh vi ang chy ngang qua cc bnh ln. Vi sau khi c nhum v
git cui cng s c sy kh trn cc ng tr c gia nhit (nhng hp thit nng).
TI LIU THAM KHO
1. T Vickerstaff, The Physical Chemistry of Dyeing, 2nd (London: Oliver & Boyd, 1968).
2. J Park, A Practical Introduction to The Continuous Dyeing of Woven Fabrics, (Leek:
Roaches International, 1990).
3. D G Duff v R S Sinclair, Giles Laboratory Course in Dyeing, (Bradford: SDC, 1989).
4. W Ingamells, Colour for Textiles A Users Handbook, (Bradford: SDC, 1993).

CHNG 2

L THUYT NHUM

L thuyt nhum bao gm mt phm vi rng cc vn ch yu lin quan n ha l. Mc tiu ca

cc dng l thuyt l cung cp h thng cc gi thit c th gii thch hot ng ca nhng h thng
nhum bit, v c th gip d on nhng g s xy ra trong cc vn mi. L thuyt nhum
c nhiu kha cnh v nh lng rt hu ch trong vic gii thch cc quy trnh nhum thc t,
nhng vic o cc ch s ha l trong cc quy trnh nhum cung cp cc s liu nh lng th
khc xa vi thc t nhum. Mt s cc vn bao gm trong l thuyt nhum l:

Trng thi ca thuc nhum trong dung dch v trong si vi, trong v sau khi nhum.

Tc ca quy trnh nhum v chng b nh hng nh th no bi s truyn khi ca thuc

nhum t trong dung dch n b mt tip xc gia thuc nhum v si vi, v bi s khuch tn
ca thuc nhum t b mt vo bn trong si vi;

Cc hin tng xy ra ti b mt tip xc gia thuc nhum v si vi, nh l s hp th cc

phn t thuc nhum v hiu ng in th b mt;

Bn cht ca phn ng gia phn t thuc nhum v si vi;

X l quy trnh nhum nh l mt cn bng nhit ng v m t n bng cc thut ng ca

cc i lng nhit ng;

L thuyt v cu trc si vi v chng nh hng nh th no n tc nhum v cn

bng nhum.
2.1

CN BNG NHUM

Trong nghin cu v cn bng nhum, si vi v dung dch nhum c lm nng ti mt nhit

nht nh cho n khi t c trng thi cn bng. Sau khi c s gia tng ban u, tn trch dn
dn tr nn cn bng, nhng m cn bng tht s ch t c khi no m thuc nhum c phn
b u xuyn sut nhng si vi. Nu nh gia nhit thm cho n khi t c cn bng tht s, th
lun lun c mt nguy c si vi hay thuc nhum b phn hy.
Thc t chung l lng mu c trong si vi, t s lng ban u cho vo b nhum, th t hn
lng cn li trong dung dch ti thi im t cn bng. Lng mu cn li trong dung dch c th
xc nh c bng phn tch ph quang k ca dung dch nhum. Tuy nhin, mt cn bng khi l
iu kin tin quyt m bo rng khng c thuc nhum b phn hy. iu ny c th xc nh
bng cch trch ton b thuc nhum ra khi si vi, hay ha tan vi c nhum v xc nh

thuc nhum trong dung dch polymer. Mt ln na cng phi m bo l khng c thuc nhum b
phn hy trong nhng quy trnh ny.

2.1.1

ng hp ph ng nhit

Mt ng hp ph ng nhit cho bit mi quan h gia nng ca mt cht c hp ph trn

b mt ca mt cht rn vi nng ca n trong dung dch xung quanh khi m h thng t n
im cn bng, ti mt nhit khng i. th biu din ng hp ph ng nhit ca qu trnh
nhum, biu th nng ca thuc nhum c hp ph (Cf g/kg hay mol/kg) theo nng ca
dung dch (Cs g/l hay mol/l). ng hp ph ng nhit cung cp cc thng tin hu ch v c ch
ca qu trnh nhum. C 3 loi ng ng nhit chnh cho qu trnh nhum, ng ng nhit
Nernst, Langmuir, v Freundlich. Hu ht cc h thng nhum ch lin quan n hp ph hon ton
thun nghch. Nhng ng ng nhit cn bng, c thit lp bng s hp ph ca thuc nhum
trong dung dch trn si vi cha nhum, th ging ht cc ng c c do qu trnh gii hp ca
thuc nhum t si vi nhum vo trong b nhum trng.
ng ng nhit Nernst l n gin nht v c biu din qua phng trnh:

(7)

Vi k l mt hng s. Phng trnh ny cng m t s phn b hay phn chia ca mt cht tan gia
hai dung mi khng trn ln.
th ca Cf theo Cs th tuyn tnh n im tng ng vi thi im m thuc nhum t bo ha
trn si vi v trong dung dch. S nhum ca nhiu loi si tng hp vi thuc nhum phn tn
tun theo phng trnh ng nhit dng ny (Hnh 2.1). Si vi ly thuc nhum phn tn t trong
b nhum, m tan ca thuc nhum trong pha vi cao hn trong dung dch.
ng ng nhit Langmuir c ng dng cho s hp ph trn nhng v tr c bit c gii hn
ca cht rn. Nhng trng thi ny tn ti khi nhum nylon vi nhng thuc nhum acid bng c
ch trao i ion. Nhng ion m ngc du lin kt vi nhm ion alkylammonium trn nylon, di
iu kin acid yu, to thnh thuc nhum mang in tch m. ng hp ph ng nhit Langmuir
c xy dng mt cch d dng.

Tc gii hp ch ph thuc vo t l ca nhng mt b chim gi (Cf/Cmax). Tuy nhin, tc

hp ph ca thuc nhum trong dung dch trn si vi ty thuc vo t l ca nhng mt t do (1
Cf/Cmax) v nng ca dung dch nhum trong dung dch (Cs). Ti im cn bng, hai tc ny
bng nhau v bng

(8)

Vi k1 v k-1 l hng s tc hp ph v gii hp, Cmax l b mt hp ph ln nht m cc phn t

thuc nhum c th chim c trn si vi. T , phng trnh thnh:

(9)

Vi K l gi tr ca k1/k-1.

Hnh 2.1 V d ca ng ng nhit Nernst: s hp ph v gii hp ca CI Disperse Red 19 trn cellulose

diacetate 80oC [1]

th ca Cf theo Cs cho ng ng nhit Langmuir ((a) Hnh 2.2) ch ra r rng rng si vi tr

nn bo ha vi thuc nhum khi tt c cc v tr c th hp ph c c chim y ht. S
lng v tr ln nht nh th trong si vi c th c xc nh t dc ca th tuyn tnh gia
Cs/Cf theo Cs, theo phng trnh:

( 10 )

Hnh 2.2 ch ra c hai dng ca ng Langmuir hp ph ng nhit ca s hp ph HCl bi si

len. Trong th Cs/Cf theo Cs (b), gi tr dc l 1/Cmax. Gi tr Cmax l 0.870 mol/kg cao hn mt
cht so vi gi tr c th chp nhn l 0.820 mol/kg. y l phng php hu hiu xc nh s
lng nhng v tr ion cho thuc nhum hp ph trong si vi nh l polyamide hay
polyacrylonirile, m ng cn bng nhum lun tun theo ng ng nhit Langmuir.

Hnh 2.2 th ca ng ng nhit Langmuir: s hp ph ca HCl bi len [2]

ng ng nhit c cp trn, cng l mt trng hp c bit ca ng ng nhit

Langmuir vi iu kin l KCs rt nh hn so vi 1. Ch rng, i vi iu kin ny, th phn u
tin ca th ng ng nhit Langmuir l tuyn tnh nh yu cu i vi ng ng nhit
Nernst.
ng ng nhit Freundlich dng cho nhng trng hp m s hp ph thuc nhum trn si vi
khng gii hn bi cc v tr hp ph c bit v si vi khng tr nn bo ha vi thuc nhum.
Phng trnh kinh nghim m t ng ng nhit ny l:

( 11 )

vi k l hng s, v s m thng c gi tr khong 0.5 i vi s hp ph ca nhng thuc

nhum anion trn si cellulose (Hnh 2.3). S lng thuc nhum c hp ph bi si cotton ty
thuc vo din tch b mt dng l. u tin, phn t thuc nhum hp ph trn nhng b mt ca
nhng l trng d n c nht, tuy nhin sau thuc nhum phi t t thm thu vo trong
nhng vng kh tip cn hn, v s hp ph tr nn cng kh khn. Nhng phn t thuc nhum
cng c th hp ph ln trn mt lp thuc nhum khc m n c hp ph bi nhng b mt

l. Phng trnh ng ng nhit Freundlich khng th c xy dng d dng nh i vi ng

ng nhit Langmuir.

2.1.2

i lc chun ca mt thuc nhum

Cn bng ha hc thng c tho lun di thut ng ca s thay i nng lng t do Gibbs

chun trong qu trnh chuyn i n trng thi cn bng. Tuy nhin, nng lng t do Gibb l i
lng m rng ty thuc vo lng ca cht, v vy n cng thay i theo s thay i ca hp cht.
Trong vic x l cn bng nhum, ha th c s dng nh mt i lng thay th. Ha th c
nh ngha l s thay i nng lng t do ca mt h thng c c khi m c s thay i mt n
v molar ca hp cht, trong khi cc bin s khc nh nhit , p sut, v lng ca nhng yu t
khc c gi khng i. N c tnh cht tng t nh nhit hay in th. Nhng yu t ny xc
nh hng v tc truyn nhit, hay hng v kch thc truyn in tch (dng in).

Hnh 2.3 th biu din nhng ng ng nhit Freundlich: s hp ph ca Chrysophenine G trn

cellophane 40oC nhng nng mui khc nhau [1]

Mt s chuyn i, ti mt nhit v p sut khng i, din ra khi mt cht chuyn t trng thi
c ha th cao hn n trng thi c ha th thp hn cho n khi t c cn bng. Trong trng
hp ca qu trnh nhum, nu ha th ca thuc nhum trong dung dch cao hn trong si vi,
thuc nhum s n si vi. Ha th trong dung dch gim, v trong si vi s tng. Ti im cn
bng, ha th ca thuc nhum trong si vi bng vi ha th ca thuc nhum trong dung dch. T
:

( 12 )

Trong nhng phng trnh ny, s v f l ha th ca thuc nhum trong dung dch v trong si
vi, s v f l hot hay nng hiu qu. so v fo l ha th chun ca thuc nhum trng
thi chun ca n trong dung dch v trong si vi. Trng thi chun l trng thi m khi hot
ca thuc nhum trong c hai pha l 1. R l hng s kh l tng v T l nhit tuyt i. Ti
cn bng, s = f, nn:

( 13 )

i lc chun ca mt thuc nhum i vi si vi (-o) c nh ngha l s chnh lch v ha

th chun ca thuc nhum trong hai pha:

( 14 )

Vi K l hng s cn bng ca qu trnh nhum.

i lc chun l i lng o khuynh hng ca thuc nhum di chuyn t trng thi chun ca n
trong dung dch n trng thi chun trong si vi, khi c hai c hot bng 1. qu trnh
nhum c hng s cn bng ln, ha th chun trong dung dch phi ln hn ha th chun trong
si vi v i lc chun -o l dng khi K>1.
Vn trong vic xc nh i lc ca qu trnh nhum l tm ra biu thc thch hp cho hot hay
nng hiu qu ca thuc nhum trong si vi (f) v trong dung dch (s). iu ny thng kh
khn v nng molar c dng thay th. V d, trong nhum si tng hp vi thuc nhum phn
tn khng ion, ti thi im cn bng:

( 15 )

Hng s cn bng cho qu trnh nhum i vi mt thuc nhum c i lc bit trc l K = Cf/Cs
v ty thuc vo nhit . iu ny m t chnh xc ng ng nhit Nernst, m t i lc c
th c tnh ton trc tip vi gi thit l Cf/Cs gn bng vi thng s ca hot f/s. ng
ng nhit ti 100oC trong Hnh 2.4 cung cp gi tr v bo ha ca si polyester v nc l
34.8g/kg v 0.0399g/l. T l ca hai gi tr ny cho dc ca ng thng l 873 l/kg. y l gi
tr khng i ca Cf/Cs v bng vi gi tr K, v i lc c th c tnh.

( 16 )

Gi tr ny ca i lc chun ch ra s khuynh hng cn bng ca qu trnh nhum. Ti cn bng

100oC, thuc nhum c ha tan trong polyester cao hn 900 ln so vi ha tan trong nc.
i vi thuc nhum ion, phng trnh i lc phc tp hn v lin quan n hot ca tng ion
v th tch bn trong ca si vi. V d, mui sodium cua thuc nhum trisuphonate c hot
tng ng:
( 17 )

N c xy dng t

( 18 )

Hnh 2.4 ng ng nhit hp ph ca phn ng nhum polyester vi CI Disperse Red 15 [1]

Phng trnh i lc cho s hp ph ion m ca thuc nhum trc tip a ha tr bi cotton vi in

tch z trn mi phn t

( 19 )

Vi k hiu C v Na tng trng cho nng , hn l hot . V l th tch ni ca cotton, thng

l 0.22l/kg.
Phng trnh cho i lc chun cho thy hng s cn bng nhum s gim vi s gia tng ca nhit
nu -o l dng. Nhiu thuc nhum hp ph ti nhit thp, mc d t n cn bng ti
nhit cng thp th cn thi gian cng di. i lc chun l s thay i v ha th ca thuc
nhum khi m mt mole c chuyn ha t trng thi chun trong dung dch sang trng thi chun
trong si vi. V th, n l s thay i nng lng mole t do chun ca qu trnh nhum.

( 20 )

Enthapy ca qu trnh nhum Ho c th c xy dng t s ph thuc vo nhit ca i lc

chun s dng phng trnh tnh nng lng t do trn. th ca ln(K) theo 1/T s l tuyn tnh
vi dc l -Ho/R. D liu trong Bng 2.1 c xy dng t Hnh 2.4. th ca ln(K) nh l
hm ca 1/T ((a) trong Hnh 2.5) c dc -Ho/R l 7393 K nn enthalpy ca quy trnh nhum l
Ho la2 -61.5 kJ/mol. Thng thng, enthalpy ca quy trnh nhum l m v qu trnh nhum l ta
nhit. C ngha l lin kt gia thuc nhum vi si vi mnh hn lin kt gia thuc nhum v
nc trong dung dch bn ngoi. Enthapy trong trng hp ny tng ng vi enthalpy thay i
chuyn thuc nhum t dung dch vo trong si vi. N khng bao gm s thay i enthalpy lin
quan n s ha tan ca thuc nhum rn vo trong nc.
Bng 2.1 D liu c xy dng t Hnh 2.5 cho pn ng nhum polyester vi CI Disperse Red 15

Hnh 2.5 th ca ln(K) theo 1/T (T Kelvin) (a) v ca i lc chun theo T (b), xc nh enthalpy v
entropy ca quy trnh nhum

Enthanpy chun ca qu trnh nhum c th o c nhanh chng t nhng nng ca cc dung

dch nhum thi im cn bng vi lng thuc nhum nh nhau trong si vi ti nhng nhit
khc nhau. Khi lng cho trc ca mt vt liu nhum c cn bng vi mt dung dch
nhum trng ti mt nhit cho trc. Dung dch long ca thuc nhum c c do thuc
nhum gii hp sau c cn bng li vi mt mu th hai ging ht ca mu nhum gc, m
hu nh khng cn thuc nhum b gii hp. Lng thuc nhum trong dung dch sau c xc
nh bng o ph sc k. V th, thuc nhum trong dung dch ti im cn bng nhng nhit
khc nhau c c vi cng vi lng thuc nhum trn si vi. th ca nhng gi tr khc nhau
ln(Cs) theo 1/T c dc l -Ho/R, gi tr ca ln(Cf) l hng s cho lot cc mu ny.

( 21 )

Entropy chun ca qu trnh nhum (So) c th c tnh ton t gi tr ca i lc chun v

enthaphy ca qu trnh nhum s dng phng trnh nng lng t do. Trong trng hp nh gi
trn:

( 22 )

Mt cch khc, th ca -o theo T c dc l So, ((b) Hnh 2.5)

( 23 )

Gi tr ca So l i lng o s thay i ca t do ca phn t tng ln do kt qu ca s hp

ph. N dng nh tha ng l s c nh ca phn t thuc nhum trong si vi, lin quan n
chuyn ng t do ca n trong dung dch, to ra s gim ng k entropy ng vi gi tr m
So = -108J/mol.K trong v d trn.
Trong nhiu trng hp, gi tr entropy ca qu trnh nhum c gi tr dng. N ch ra rng s gia
tng t do ca phn t trong quy trnh nhum. N lin quan n t do ca nhng phn t
nc, m bn cht lc u l nhng khung lin kt hydrogen c kt cu cht ch bao quanh
nhng phn t thuc nhum k nc trong dung dch. B khung ny b ph v khi m nhng phn
t thuc nhum chuyn vo bn trong si vi, gii phng cc phn t nc. Hiu ng ny tng t
vi s to thnh micelle, hiu ng lm cho entropy ca c gi tr dng. V th, t do c c
bi cc phn t nc c phng thch nhiu hn b p vo t do mt i do thuc nhum
c hp ph.
Nhng phn tch trc y gi thit rng i lc chun cng nh enthalpy, entropy ca quy trnh
nhum th c lp vi nhit . Trong mt phm vi nhit nh, iu ny c th chp nhn c,
nhng s thay i nhit cn phi c cn nhc cho cc cuc nghin cu chnh xc hn.
Hot ca thuc nhum trong si vi khng th xc nh v v th khng c la chn no khc l
s dng nng mole thay th. Cho cc loi thuc nhum khc nhau, nhiu trng thi chun c
lin quan, m i lc ca mt thuc nhum i vi nhng loi si vi khc nhau khng th c
so snh trc tip. Mc d vn nhit ng hc ny c tha mn v mt l thuyt, n vn cn
da trn nhng gi thit ng ng. C rt t nhng nghin cu v nhng gi thit ny v thc t
rng n t da trn cc qu trnh nhum thc t.

2.2

NG HC CA QU TRNH NHUM

Tc nhum c gi tr thc tin quan trng hn l cn bng nhum v rt t cc quy trnh nhum
thng mi t n cn bng. Thi gian i hi iu n gin l qu di. Khng may l tc
nhum th kh nhy cm i vi s thay i ca nhiu bin s. Chng bao gm khuy trong
b nhum, dung t, loi v cu trc ca cht liu, nhit nhum, pH, nng ca cc cht tr
nhum cng nh kh nng tip cn ca thuc nhum. y chnh l mt trong nhng nguyn nhn
lm cho cc nghin cu c bn v ng hc ca qu trnh nhum km pht trin hn cc nghin cu
v cn bng nhum.
Tc nhum thc t ph thuc vo cch m tn trch thay i nh mt hm ca thi gian di
iu kin nhum c bit. Mc d n c th c xc nh ti mt nhit khng i, nhng m
cho hu ht cc mc ch thc t, nhit c th thay i trong qu trnh th nghim. Kt qu c
trng cho tnh cht ca qu trnh nhum, v hu ch cho vic lc chn cc thuc nhum tng
thch, tn trch vi cng tc ti cng mt iu kin. ng cong tn trch in hnh cho thy tc
nhum ban u gim t t khi m b nhum c tn trch v ti v tr cn bng (Hnh 1.3).
ng cong tn trch ti nhng nhit khc nhau cho thy tc nhum thay i nh th no
vi s gia tng ca nhit v thng trong cc trng hp nhum ta nhit, c s c ch tn
trch cn bng ti nhit cao hn (Hnh 1.6).
Nhng thng tin trong mt ng cong tn trch thng c s dng di dng thi gian bn
nhum v tn trch cn bng. Thi gian bn nhum l thi gian cn thit cho tn trch t n
50% gi tr cn bng ca n. Tc nhum ng nhit gim u n theo thi gian, bng 0 ti im
cn bng, v thi gian bn nhum l i lng thun tin o tc nhum. V th, mt thuc
nhum c thi gian bn nhum ngn hp thu nhanh hn rt nhiu so vi mt thuc nhum c thi
gian bn nhum di. Vn ny tuy nhin vn cn mt s gii hn. Mt vn ln l hai thuc
nhum khc nhau v tn trch cui cng nhng vn c th c thi gian bn nhum nh nhau,
nhng khng cn thit c cng tc nhum (Hnh 2.6). V th, nhng thuc nhum tng thch
khng nht thit phi c cng thi gian bn nhum. Thm vo , i vi nhng mu nht, mt
thuc nhum thng tn trch ban u nhanh hn v cho tn trch cui cng cao hn so vi khi
nhum vi cc mu m hn. Thi gian bn nhum v th ty thuc vo lng thuc nhum thc t
c s dng.

Hnh 2.6 th biu din tn trch theo thi gian cho thy s thay i trong thi gian bn nhum

ng tn trch ng nhit c th c biu din bng nhiu phng trnh kinh nghim khc nhau.
Mt trong s l hai phng trnh sau m t c th chp nhn c tn trch ca b nhum
trong qu trnh nhum

( 24 )

K hiu Et biu th cho tn trch ti thi im t, v E biu th cho gi tr ti im cn bng (thi

gian v hn). K hiu k l ng nng hay hng s tc . Hai phng trnh ny, tuy nhin, din t
kh khc nhau biu hin ca qu trnh nhum.
S chuyn phn t thuc nhum t dung dch nhum vo trong si vi thng c xem lin quan
n s truyn khi ban u t dung dch n b mt si vi, hp ph thuc nhum trn b mt, sau
khuch tn vo trong si vi. N thng c gi thit rng tc ca qu trnh khuch tn
thuc nhum vo trong si vi l quyt nh tc qu trnh nhum. S khuch tn trong mt
polymer thng kh hn nhiu so vi trong dung dch bi v s phn ng gia thuc nhum-si vi
v s cn tr c hc bi cc phn t vi trong cc l mao qun. V d, tc khuch tn thuc
nhum trc tip trong cotton th chm hn trong nc 10000 ln. Nng ca thuc nhum c
hp ph ti b mt si vi v vy nhanh chng t n gi tr trng thi cn bng n nh. Bt k

s di chuyn thc no ca thuc nhum t trong dung dch n mt phn cch ch c th din ra khi
m thuc nhum khuch tn vo trong si vi (S 1).

S 1

Phng trnh Fick m t s khuch tn ca thuc nhum vo trong si vi. nh lut 2 ca Fick
pht biu rng tc m ti thuc nhum khuch tn xuyn qua mt n v din tch ca si vi
(dQ/dt mol/m2.s) th t l vi gradient nng ti din tch (dC/dx mol/m3.m), hng s t l l h
s khuch tn D (m2/s).

( 25 )

Du m gi tr dng ca h s khuch tn l do gradient nng c gi tr m, nng gim dc

theo trc x, theo hng ca s khuch tn. C nhng c gng o h s khuch tn v mi tng
quan ca chng vi ng hc thuc nhum. Nhng h s khuch tn s ln hn vi nhng phn t
thuc nhum c khi lng phn t nh hn v nhng cu trc si t rn chc v nhiu l xp.
Nhng dng phc tp hn ca phng trnh khuch tn c dng cho s khuch tn 3 chiu. Cch
gii nhng phng trnh khuch tn ca qu trnh nhum l nhng vn ton hc phc tp v
nhng nghin cu thc nghim th kh khn. Nhng phng trnh vi phn ny, c dng trong
nhng quy trnh nhum si hay film thc t, thng i hi nhng gi nh thch hp c th dn
ra mt gii php gn ng. Mt cch n gin ha l gi thit rng b nhum c nng khng
i. iu ny to ra s khuch tn cn bng n nh. Mt cch n gin ha khc l da trn nhng
iu kin ban u ca quy trnh nhum khi m trung tm ca si vi khng c thuc nhum. Sau
, gi thit rng thuc nhum khuch tn vo trong nhng khi c b dy khng xc nh ca si
vi. Lng thuc nhum trong si vi ti bt k thi im no quan h trc tip n n cn bc hai
ca thi gian nhum.

( 26 )

H s khuch tn c tnh t dc ca th Ct/C theo t s cho gi tr tuyt i trung bnh

khc vi gi tr t c t th nghim trng thi cn bng n nh ti mt nng thuc nhum
khng i. Mt trong nhng vn chnh trong lnh vc ny l h s khuch tn ca thuc nhum
trong si vi ty thuc vo lng thuc nhum c sn.
Nu tc hp ph thuc nhum ti b mt phn gii nc-si vi l nhanh, th nng ca thuc
nhum trong dung dch ti khu vc tip xc vi si vi, s thp hn nng ca n ti nhng ni
khc trong lng dung dch. Dung dch thuc nhum u tin phi c vn chuyn n si vi.
Thuc nhum s sau khuch tn xuyn qua lp ranh gii, do s chuyn ng ca dung dch v
gradient nng . N hp ph ln trn b mt ca si vi v cui cng khuch tn vo trong si vi.
Hnh 2.7 cho thy nng tng i ca thuc nhum trong nhng trng thi ny khi m cn bng
hp ph c thit lp. i vi cn bng thc, tc khuch tn ca phn t thuc nhum xuyn
qua lp bin bng vi tc khuch tn t mt phn gii vo trong si vi. Nu tc khuch tn
thuc nhum vo trong si vi l chm, n s iu khin tc nhum tng qut v gradient nng
ti lp bin c th c b qua. Tuy nhin, nu s khuch tn thuc nhum trong si vi nhanh
hn, tc vn chuyn dung dch n b mt si vi c th khng nhanh duy tr s hp ph
thuc nhum ti im cn bng. Trong trng hp ny, qu trnh nhum s cng nhanh hn khi tc
khuy ca dung dch cng nhanh v n lm gia tng tc di chuyn thuc nhum xuyn qua
lp bin ti b mt phn gii dung dch-si vi.

Hnh 2.7 Nng thuc nhum thay i qua mt phn cch dung dch/si vi

Thc t, s gia tng tc tng i chuyn ng ca dung dch v si vi bng cch gia tng s
tun hon hay s khuy, s lm tng tc nhum (Hnh 2.8). Hiu ng ny r rt hn i vi
dung dch long v ti nhng nhit cao hn. Ti nhng nhit thp hn, tc khuch tn vo
trong si vi thp hn, v nh hng ca s truyn khi ban u th t r rng hn bi v dung dch
ti b mt phn gii si vi-cht lng khng b ly i ht thuc nhum. Ti nng thuc nhum
thp, tc cung cp thuc nhum n b mt si vi l khng ch tc .

Hnh 2.8 nh hng ca s khuy trn tc nhum thuc nhum trc tip trn cotton 60oC [3]

Tm quan trng thc t ca nhng vn ny l s nhum c th lp li i hi rng tc truyn

khi cng phi lp li. iu ny c ngha l my nhum ch c th nhum lp li khi m tc tip
xc tng i gia si vi v dung dch l hng s. Tc tun hon dung dch nhum cao di p
sut xuyn qua mt kin si trong mt my nhum ln khng th cho cng mt iu kin truyn
khi nh khi ch khuy mt mu nh trong mt my nhum th nghim. V nguyn nhn ny, cng
thc nhum c chun b trn c s ca nhum th nghim khng phi lun lun cho ra cng mt
mu khi cng thc nhum ny c s dng trong my nhum ln.
Mt trong nhng v d c in trong vic xc nh vai tr ca s khuch tn thuc nhum vo trong
si vi l mi quan h gia h s khuch tn v thi gian bn nhum. Boulton nghin cu s nhum
si viscose vi nhng thuc nhum trc tip di iu kin mi thuc nhum ch cho 50% tn
trch. iu ny c th t c bng cch cho thm mt lng thch hp mui vo trong b nhum

cho mi loi thuc nhum. Hnh 2.9 biu din gi tr ca thi gian bn nhum theo gi tr Neale
ca h s khuch tn ca nhng thuc nhum trc tip trn film cellulose, trn h trc logarithmic.
D liu cho Hnh 2.9 ly t ti liu tham kho [1]. N chng minh rng thi gian bn nhum l i
lng o hp l ca tc khuch tn thuc nhum. i vi lot nhng thuc nhum trc tip
c nghin cu, h s khuch tn thay i theo mt tha s khong 300 v thi gian bn nhum
theo mt tha s l 2000. Tc nhum thc t ca nhng thuc nhum trc tip trn si cellulose
thay i t hn nhiu so vi thi gian bn nhum Boulton.

Hnh 2.9 Thi gian bn nhum cho x viscose vi thuc nhum trc tip (log t), l hm s ca h s khuch tn
(log D) vo trong mng film cellulose

Tc nhum ty thuc vo nhit nhum, tc gia tng cng vi s gia tng ca nhit
trong khi tn trch cn bng lun lun gim. V th, i vi nhng thuc nhum nhanh chng
hp thu v t n cn bng, n mu tt nht s t c khi nhum nhit thp hn. i vi
thuc nhum chm c hp th, n mu tt nht khi m nhum nhit cao hn bi v s
hp ph thuc nhum nhanh hn v s nhum khng t n cn bng. Mi thuc nhum thng
c mt nhit nhum ti u thng c xc nh bng mt th nghim trong mt phm vi nhit
. Trong th nghim ny, nhit nhum ti u s cho ra mu m nht trong mt khong thi
gian nhum truyn thng v iu kin nhum cho trc. nh hng ca nhit ln tc nhum
c cp n trong phng trnh Arrhenius. S khuch tn trong cht rn c nng lng hot
ha cao (Ea), c th xc nh i lng ny bng cch kim tra s gia tng gi tr ca h s khuch
tn D theo s gia tng nhit .

( 27 )

2.3

S KT KHI CA THUC NHUM

Nhiu loi thuc nhum ion thng to khi hay micelles trong dung dch. Nghin cu ca hin
tng ny l c gii hn do thiu nhng k thut th nghim chnh xc. S lng cc kt t - s
lng trung bnh cc phn t thuc nhum trong mt micelle c xc nh t h s khuch tn,
i lng dn in, p sut thm thu, s lc qua mng, v tn x nh sng. Hu ht cc d liu
loi ny c chnh xc gii hn do l do ny hay l do khc. S kt khi gia tng vi s gia tng
ca nng thuc nhum v gim theo s gia tng nhit . S lng chnh xc nhng kt t v s
lng ca nhng ion do cc ion tri du hp thnh, dng xc nh in tch tng qut ca
micelle, th khng c bit chnh xc. N thng c gi thit rng s trao i nhanh chng din
ra gia nhng phn t thuc nhum t do trong dung dch v nhng micelle vi nhng kch thc
khc nhau ca thuc nhum.
2.4

KT LUN

Nhng quan im v gi tr ca l thuyt nhum nh l mt cng c cho vic pht trin cc k thut
nhum cng c thay i nh vic thay i quan im trong cc ng phi chnh tr. Nhiu l
thuyt nhum rt kh hiu nu khng c nn tng rng v ha l. Kt qu thng dng nh
khng lin quan n cc quy trnh nhum thc t. Tuy nhin, s nhum l mt quy trnh thun
nghch c iu khin bi cc nh lut nhit ng hc v ng nng c bn. Nhng nghin cu
trong lnh vc ny, trong khi chng dng nh vn cn xa vi thc t cc xng nhum, gii
thch cc hin tng xy ra. Vn l nhum vi l mt h thng d pha phc tp. Mt dung dch
nhum thng phn ng khng nh l dung dch sodium chloride n gin. S phn b ca thuc
nhum gia dung dch v si vi d pha khng ging nhu s phn b ca benzene gia nc v
hexane. Khng may, nhum vi th phc tp v khng d dng tun theo cc nghin cu thc
nghim n gin. Tng t nh th, l thuyt nhum khng cho ra cc kt lun n gin.
TI LIU THAM KHO
1. C L Bird and W S Boston, Eds, The Theory of Coloration of Textiles (Bradford: SDC,
1975).
2. J Steinhardt v M Harris, J. Res.Nar.Bur.Standard, 24 (1940) 335.
3. A Johnson, Ed, The Theory of Coloration of Textile, 2nd Edition (Bradford: SDC, 1989).
4. R H Peters, Textile Chemistry, Vol. III The Physical Chemistry of Dyeing (Amsterdam:
Elservier, 1975).