Droga Tai Chi

D
(. , t",
Jou Tsung Hwa
droga tai chi

James Morningstar
rebirthing
oddech wiata I mioci
RAVf
Jou Tsung Hwa

D
(I" (
pod redakcj
Shoshany Shapiro
przekad
Agnieszka Michalak
RAVI
Tytu oryginau:
The Tao oj Tai-Chi Chuan. Way to Rejuvenation
Redakcja:
Ewa Miller
Korekta:
Jadwiga Osbka-Olczyk
Projekt i wykonanie okadki:
Marcin Kostaciski (Medialab)
Ukad typograficzny i amanie:
STUDIO Skowroski
Druk i oprawa:
Wojskowa Drukarnia w odzi
Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej publikacji

nie moe by powielana ani rozpowszechniana za pomoc urzdze
elektronicznych, mechanicznych, kopiujcych, nagrywajcych i innych,
bez uprzedniego wyraenia zgody przez waciciela praw.
Copyright Jou Tsung -;lwa & Tai Chi Foundation, Warwick, NY

First printing in Taiwan, Apri, 1981
Copyright for the Polish edition by Wydawnicrwo "Ravi" 997
ISBN 83-85997-65-2
Wydanie I, d 1997
Wydawnicrwo Ravi
ul. Wrblewskiego 26
93-578 d
tel. (0-42) 40 25 06, fax (0-42) 40 25 07
Spis treci
Wstp
...... . . . .. . . . . . . . . . .... . . . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .
. . . ......... . . . . . . . . .
17
l. Korzenie....
2. Filozofia .... ..
.. . .. . . ..
. .. . . ........ .. ..... ....

.
. .
3. Podstawy
...
4. Dziea klasyczne otai-chi chuan

5. Dowiadczenia.
.. .. .... .. .. ..
... .
..
. . .
.
..
...
106
144
. . ..... . .. . .. 199
..
. .
. . ..
6. Pcha
j ce Donie... ... . .... . .. .. . ... . .. . ..
.. ..
... .
.. 225
. .. ... ....... .... 253
Wstp
Byem wykadowc matematyki z dorobkiem okoo trzydziestu na

ukowych ksiek w jzyku chiskim, kiedy w wieku trzydziestu siedmiu
lat, w roku 1964, powanie zachorowaem. Miaem powikszone serce
i opadnicie odka, co byo rezultatem wielu lat cikiej pracy i zbyt
przeadowanego programu zaj. Lekarze uznali, e moja choroba jest
niemoliwa do wyleczenia metodami farmakologicznymi. W tym sa
mym czasie jeden z moich przyjaci, Lou Tsu-Feng, powiedzia mi o tai
chi chuan i przedstawi mnie swojemu nauczycielowi tai-chi, Yuan Tao.
Pan Yuan jest specjalist hsiung-i; jego zdjcie zostao zamieszczone
w ksice Roberta Smitha "Hsiung-I Chuan". Pan Yuan mia wtedy po
nad szedziesit lat, siwe wosy i brod, ale zachowa modziecz y
wotno i energi. Kiedy porwnaem zdrowie i kondycj pana Yuana
z
moj, przy naszej rnicy wieku, uwiadomiem sobie, e ludzie, ktrzy
dbaj o siebie, mog cieszy si dugim i szczliwym yciem.

Najpierw zaczem si uczy tai-chi chuan stylu Yang, po dwch la
tach rozpoczem nauk stylu Wu. wiczyem systematycznie przez trzy
lata a nastpnie rozpoczem studiowanie pierwszej formy stylu Chen,
jednak nie tak dogbnie j ak stylw Yang i Wu. Obecnie od pitnastu lat
wicz przez trzy godziny dziennie. Na pocztku wystarczao mi si tylko
'
na p godziny treningu, ale ju po dwch tygodniach poprawi mi si
apetyt, oraz zmniejszya si czstotliwo i natenie blw odka. Po
trzech latach cakowicie ustpiy dolegliwoci odkowe, a po piciu znik
ny problemy kardiologiczne. Odzyskaem zdrO\vie bez pomocy lekw.
Z powodu moich osobistych dowiadcze zdecydowaem si powici
prawie cakowicie nauczaniu tai-chi chuan.
W naszych czasach tysice ludzi pragn zachowa zdrowie ale nie
wiedz, jak tego dokona. Poszukuj coraz to innych lekarzy, zaywaj
leki i prbuj przernych metod. Poniewa tai-chi chuan jest sposo
bem nie tylko utrzymania ale take odzyskania zdrowia, chc si nim
dzieli ze wszystkimi ludmi na wiecie.
W 1972 roku, w rok po moim przybyciu do Stanw Zjednoczonych,
Daniel Goode, mj pierwszy amerykaski ucze tai-chi i nauczyciel
muzyki w Livingstone College na Uniwersytecie Rutgers, zarekomen
dowa mnie do pracy na Wydziale Muzyki i Sztuki teje uczelni.
Rozpoczem tam nauczanie tai-chi chuan w ramach kursu uniwersy
teckiego. W 1973 roku profesor Phil Shinick, chcc rozszerzy program
Studium Sportowego, przenis kurs tai-chi z Wydziau Muzyki i Sztuki
do swego Studium. Elementarny kurs tai-chi zosta rozszerzony o lek
cje miecza i sparringu. Co semestr zapisywao si na te zajcia okoo
trzystu osb, ale z powodu ograniczonej liczby miejsc - zaledwie trzy
dziestu na kadym kursie - wikszo nie moga wzi w nich udziau.
Niestety, w roku 1975 gwnie z powodw finansowych, Studium Sporto
we nie zostao przeksztacone w Studium Wychowania Fizycznego,
a lekcje tai-chi zostay zlikwidowane.
Uniwersytecka komisja programowa w Livingstone College po prze
czytaniu dostpnych materiaw o tai-chi odniosa wraenie, e tai-chi
chuan jest raczej zbiorem wicze a nie dziedzin studiw, za ktr
mona przyznawa punkty! na studiach uniwersyteckich. Dostpne
wwczas ksiki na ten temat zawieray gwnie zdjcia i rysunki pozy
cji oraz opisy wicze, a take podkrelay fizyczne aspekty tai-chi.
System punktowy, stosowany w uczelniach amel')'kaskich,jcst odpOl\'iednikiem znanego nam
systemu oceniania studentw za pomoc stopni. (przyp. pol. I\vd.)
Po przeczytaniu wszystkich moliwych do zdobycia ksiek o tai-chi,

zarwno po angielsku jak i po chisku, zrozumiaem decyzj komisji.
Publikacje wydane dotychczas nie wyjaniaj filozofii tai-chi chuan ani jej
zwizku z codziennym yciem. Postanowiem wic napisa ksik,ktra
mogaby suy jako podrcznik uniwersytecki na kursach tai-chi chuan.
Pocztkowo pisanie po angielsku sprawiao mi ogromn trudno.
Dr Shoshana Shapiro Adler, moja studentka, zaproponowaa, ebym
pisa po chisku, a potem tumaczy na angielski. jej rada dodaa mi
odwagi i przyspieszya prac nad ksik.
Tai-chi chuan jest chisk sztuk, ktrej historia liczy tysice lat .
Ruchy tu stosowane s pene wdziku,tempo powolne,a korzyci,ktre
daje jej uprawianie - ogromne. jest to jedyna forma wicze fizycz
nych,gdzie nie naley uywa siy. Postpy w tai-chi chuan zale przede
wszystkim od stanu wewntrznej wiadomoci; w kadym ruchu przeja
wia si zasada yin yang. W wiecie zachodnim wiczenia koncentruj
si na ruchu zewntrznym i rozwoju fizycznym; natomiast tai-chi roz
wija i ciao,i umys,wpywajc korzystnie nie tylko na stan zdrowia,ale
rwnie na wszelkie aspekty codziennego ycia. Na przykad pozycjaLu,
czyli Zawinicie uczy, eby pod wpywem nacisku przeciwnika nie sta
wia oporu ani nie ucieka. Po prostu,majc cakowit wiadomo dzia
ania przeciwnika, naley si rozluni. Ruch ten mona porwna do
penej wdziku,precyzyjnej reakcji matadora. Kiedy byk atakuje,mata
dor nie prbuje stawi mu czoa, bo to oznaczaoby pewn mier. Nie
prbuje te ucieka, bo byk dogoniby go i zabi. Matador wykonujc
pobroty i uniki pozwala, eby byk go wymin, bo w ten sposb jest
wiadomy dziaania byka i kontroluje je. Wane jest,e przyjta pozycja
pozwala mu zarwno wycofa si,jak i atakowa byka w momencie, kie
dy ten przebiega obok. Owa zdolno do ataku
\v
momencie ,,)cofania
zwana jest w taoizmie ')'ang pord Yin".

Nauka pynca z tai-chi moe by przydatna w codziennym yciu.
Pozostajc przy rozpatrywanym przykadzie, rozwamy ataki sowne,
z jakimi spotykamy si na co dzie. jeli kto ci krytykuje lub robi
niesprawiedliw czy obraliw uwag, moesz zareagowa na kilka spo
sobw.jeli reagujesz oporem i odpowiesz podobn krytyk, na pewno
dojdzie do konfliktu. Sam zdenerwujesz si i niczego nie osigniesz.
jeli
uciekniesz lub przestraszysz si
dojdziesz do wniosku, e musisz
przyj czyj krzywdzc opini,poczujesz si zdenerwowany, sfrustro

wany i zraniony. Filozofia taoistyczna proponuje trzecie wyjcie, ktre
nie jest ani atakiem, ani ucieczk. Zasada ,;Yang pord Yin" uczy, jak
by wiadomym tego,co zostao powiedziane,rozway rzeczywiste zna
czenie sw i odpowiednio zareagowa. Odrzucisz stwierdzenie,jeli jest
faszywe, a jeli uznasz je za prawdziwe - "''Ycigniesz z niego nauk.
W ten sposb potrafisz kontrolowa siebie i swoje dziaanie.

Praktyka tai-chi ma, jak wida, wiele aspektw. Koncentrujc si
tylko na wiczeniach fizycznych, ograniczamy korzyci, jakie tai-chi
moe nam przynie w innych dziedzinach. Studenci mogliby szczegl
nie skorzysta z poznawania klasycznej filozofii tai-chi,poniewa znaj
duj si tym w okresie ycia, kiedy najintensywniej rozwijaj wiado
mo samych siebie, swojego wiata i przyszoci. Praktyka tai-chi
otworzyaby ich umysy na nowy sposb mylenia. W dodatku, dziki
praktycznemu aspektowi tai-chi, mogliby lepiej sobie radzi z trud
nociami ycia akademickiego i dodatkowymi zajciami. Tai-chi
wspomaga rozwj caej osobowoci, ma zastosowanie we wszystkich
dziedzinach ycia, wic zgbianie tej sztuki nie tylko pomogoby stu
dentom w pracy naukowej, ale dostarczyoby podstaw filozoficznych,
z ktrych mogliby potem korzysta przez cae ycie, bez wzgldu na to,
jaki wybraliby sobie zawd. Poniewa zadaniem uniwersytetu jest przy
gotowanie modych ludzi do szczliwego ycia,zaproponowanie nowych
sposobw patrzenia na wiat i umoliwienie rozwoju indywidualnego,
okazja do poznania tai-chi powinna by wan pozycj w programie stu
diw uniwersyteckich.
Tysice ludzi praktykuj tai-chi chuan w caej poudniowo-wschodniej
Azji, w Chinach, na Tajwanie, w Hongkongu,Japonii i Korei. Ostatnio
sztuka ta zdob)"'va zwolennikw "v Stanach Zjednoczonych i w caym
wiecie zachodnim. Duga tradycja tai-chi chuan i jej popularno
sprawiy, e powstay rozmaite jej szkoy, nauczajce rnych stylw.
Jednak w kadej szkole nauczana jest ta sama podstawowa zasada:
filozofia I-Ching, zasada cigej przemiany. Paradoksalnie zawiera ona
w sobie ide niezmIennoci podstaw,odnoszc si szczeglnie do nauki
pozycji tai-chi. Opanowanie standardowych form jest konieczne jako
paszczyzna porozumienia midzy praktykujcymi tai-chi w rnych
stylach i rnych miejscach na wiecie, niezalenie od szkoy.
10
Moja ksika omawia trzy gwne szkoy Tai-chi chuan: Chen,Yang

i Wu. Tai-chi chuan rodziny Chen jest przedstawione przy pomocy ilu
stracji z ksiki Chen Chia Chenga Chen's tai-chi chuan" (,;Tai-chi chu
"
an rodu Chen"), wydanej w latach szedziesitych. Pokazuj one
pierwsz form tai-chi chuan stylu Chen i drug formpao-twi w wykona
niu synnego mistrza Chen Fu-Ku (1887-1957) i jego syna Chen Chia
Kuei. Tai-chi chuan rodziny Yang jest zilustrowane pozycjami mistrza
Yang Chen-Fu (1883-1936),Wu Chian-Chyana (1870-1940) i Cheng Man
Chinga (1901-1975). Tai-chi chuan rodziny Wu prezentuj pozycje wnuka
mistrza Hay Way Jena (1849 - 1920), Hay Shaou, ktry nadal naucza
tai-chi chuan w Szanghaju. Umylnie nie zamieszczam tutaj fotografii
z wasnymi moimi pozycjami, gdy zdecydowaem, e studenci powinni
uczy si od uznanych mistrzw, by dziki ilustracjom przedstawiajcym
standardowe i klasyczne pozycje unika naladowania wariacji form.
Kiedy zaczynaem nauk tai-chi na Tajwanie, mistrz Cheng Man
-Ching wanie wyjecha do Nowego Yorku. Kiedy z kolei ja sam przy
byem do Ameryki w 1971 roku na studia matematyczne na uniwersy
tecie Rutgers w New Jersey, mistrz Cheng Man-Ching wrci na Taj
wan, aby wykada I-Ching w Akademii Kultury Chiskiej (Chinese
Cultural College). Odwiedziem Tajwan trzykrotnie i udao mi si sp
dzi sporo czasu w domu mistrza w Taipei, szczeglnie w soboty i nie
dziele, kiedy uczy swoich studentw formy Pchajcych Doni. Mistrz
Cheng by drobny i bardzo agodny, ale bez trudu odczuwao si jego
si wewntrzn Demonstrujc form Pchajcych Doni z atwoci
odrzuca kadego przeciwnika na due odlegoci. Chocia formalnie
nie byem jego studentem,jednak nazywaem go mistrzem i okazywa
em mu naleny szacunek. Dla ucznia tai-chi nie jest bowiem wane,
kto jest jego nauczycielem czy od ilu lat wiczy, ale jak sam rozumie
zasady tej filozofii i jak gorliwie praktykuje je w yciu.
Musz ostrzec czytelnikw przed jednym: chocia praktykowanie
tai-chi wpywa na popraw zdrowia, nie pomoe ono ludziom, ktrzy
o siebie nie dbaj. O znakomitym mistrzu Yang Chen-Fu tak pisze z tro
sk jego ucze Tseng Chaoen w ksice opublikowanej '''" 1939 roku:
,,?vlj mistrz za modu
pozycji Zotego Baanta Stojcego naJednej
Nodze dotyka okciem kolana.Jednak kiedy si zestarza, brzuch urs

mu tak bardzo, e jego kolano i okie byy od sie bie oddalone o kilka
l l
cali". W przedmowie do swojej ksiki Tseng stwierdza: Pytaem moje

"
go mistrza o znaczenie kadej pozycji, a on mi je tumaczy. Czego nie
umia wyjani sowami, demonstrowa. Po kilku ruchach zwykle bra
kowao mu oddechu. Przypominam to sobie wyranie, jakby si dziao
wczoraj, i mylc o moim mistrzu mam zy w oczach". Yang Chen-Fu za
modu mieszka
Pekinie i prowadzi bardzo uregulowany tryb ycia.
Hsu Yu-Sen wspomina w swojej ksice o tai-chi, wydanej \\' latach trzy
dziestych, e razem z Yangiem wiczyli form indywidualn co najmniej
dwanacie razy dziennie w wityni Pao-Fu w Pekinie. Pniej Yang wy
jecha do Nankingu, Szanghaju i kilku innych miast. Przeprowadzka ze
spokojnej okolicy Pekinu na poudnie Chin oznaczaa zmian rodowi
ska i stylu ycia. Intensywnie podrujc, w wirze ycia towarzyskiego,
Yang Chen-Fu nie mg ju powici tyle czasu na codzienne wiczenia
tai-chi. Stopniowo rozty si i zmar po pidziesitce.
Inny przykad zasady, jak wane jest dbanie o siebie, daje historia
Cheng Man-Chinga, ktry by nie tylko uznanym mistrzem tai-chi
chuan ale rwnie poet, malarzem, lekarzem i sawnym szachist.
Mistrz Cheng w przedmowie do swojej ksiki o tai-chi w jzyku chi
skim, wydanej w 1946 roku, pisze o sobie: "Kiedy byem mody, cierpia
em na krzywic i reumatyzm.]ednak dziki praktyceyin-gin ching, czyli
Przemiany cigien, nabraem si i odzyskaem zdrowie. Zbliajc si
do dwudziestki, zaraziem si grulic. Kaszlaem i pluem krwi. Za
czem si uczy tai-chi i znw odzyskaem zdrowie i si". Dalej mistrz
Cheng pisze o swoim zamiowaniu do alkoholu:
,W wieku siedmiu czy
omiu lat mogem wypi jedn lub dwie butelki wina; w wieku osiemna
stu lat byem bliski mierci po pijastwie bez przerwy przez ca dob.
Moja matka zmusia mnie wtedy, abym rzuci alkohol. Nie piem przez
sze lat, ale w wieku d"'udziestu czterech lat zaczem znowu siga
po trunek. Czstotliwo picia i odporno na alkohol rosy. Majc czter
dziestk mogem pi bardzo duo i nie upijaem si. W roku 1946, kiedy
miaem czterdzieci pi lat, moja odporno zacza zanika i teraz
upijam si atwo i czsto".
Mistrz Cheng na Tajwanie uczy tai-chi bezpatnie. Jego uczniowie,
znajc sabostk mistrza, czsto dawali mu w prezencie drogie alkohole
i wkrtce mia on w domu kolekcj znakomitych win. W kocu lekarz
ostrzeg go, e ma zbyt "")'sokie cinienie i powini en ca kowicie zerwa z na-
12
ogiem. Mistrz Cheng nadal praktykowa tai-chi, ale rwnie nadal pi.
W 1975 roku,w wieku siedemdziesiciu czterech lat,zmar na atak serca.
Podaem te dwa przykady nie po to, by krytykowa wielkich mi
strzw, ale dla podkrelenia, e obok praktykowania tai-chi naley
unika szkodliwych naogw. Moim marzeniem jest, by Amerykanie
w caym kraju wiczyli tai-chi codziennie,dla poprawy zdrowia i uzyska
nia dobrego samopoczucia. Dlatego wanie od omiu lat nauczam tai
chi i w tym celu napisaem t ksik. Podwrko na tyach typowego
amerykaskiego domu nadaje si idealnie do wicze tai-chi,a kiedy ju
ludzie uwiadomi sobie, jak wielkie korzyci odnosz dziki wicze
niom, regularna praktyka tai-chi bdzie si stawa coraz bardziej
powszechna. Wyobraam sobie czasy, kiedy nauczyciele tai-chi bd stu
diowali w Akademii Tai-Chi, a ludzie na caym wiecie zaczn uczy si
tej
sztuki, tak bardzo sprzyjajcej zdrowiu ciaa, umysu i ducha.

Poniewa angielski nie jest moim jzykiem ojczystym,napisanie tej
ksiki byo dla mnie wielkim wyzwaniem. Kiedy skoczyem przekad

chiskiego oryginau na angielski, kilku moich studentw pomogo mi
dopracowa wersj angielsk, chocia nieatwo byo znale uczniw,
biegych zarwno w filozofii tai-chi,jak i w redagowaniu ksiki. A pi
lat trwaa praca nad tekstem, ktry przedstawia moje poszukiwania i do
wiadczenia, a take przyblia czytelnikom filozofi tai-chi.
W pierwszych rozdziaach opisuj standardowe formy stylw Chen,
Yang i Wu, aby zachci ludzi na caym wiecie do praktyki, a nastp
nie przechodz od aspektu fizycznego do filozofii tai-chi. Nie jest ona
atwa do wytumaczenia, poniewa ludziom trudno uwiadomi sobie,
jak bardzo tai-chi chuan wpY'va na nasze widzenie przestrzeni i czasu.
Moja ksika jako pierwsza zajmuje si tym tematem szczegowo,
gdy dopiero po latach praktyki zyskuje si poczucie,e kady ruch tai
chi jest ruchem wszechwiata. Przepa midzy ciaem, umysem
i duchem zanika,adept tai-chi osiga harmoni wewntrzn, a jedno
czenie przestaje czu si oddzielony od innych ludzi i reszty stworze
nia. Kiedy staje na progu czterowymiarowego wiata i dowiaduje si,
e nasze potoczne rozumienie czasu jest ograniczone jedynie do
postrzegania chwili obecnej, stopniowo uwiadamia sobie cigo
przeszoci, teraniejszoci i przyszoci. Tai-Chi daje mu now wia
domo przestrzeni i czasu oraz wasnego miejsca w tej cigoci.
13
Chciabym specjalnie podzikowa grupie osb za pomoc w napisa

niu tej ksiki. S to: Daren DriscoIl , Elisabeth Boeke , EsteIle Lader,
James Birney, Jay Dunbar, Hess , Laurie Heddy, Leonard Hollander,
Marsha Rosa , Mindy Sheps , Paul Albe , Richard Green , Shana , Ste
phen Berman , Sidney Austin , Susanna Thompson , Vector Franco , Su
zanne, Wagner, ZoIlo i C.C. Chan. Szczeglne wyrazy \vdzicznoci
kieruj do Wang Chien-Changa za opracowanie rysunkw.
Jou, 1iung-Hwa
Rozdia pierwszy
Korzenie
Staroytni filozofowie chiscy po wnikliwych i intensywnych stu

"
diach nad otaczajcym ich wiatem stworzyli pojcie "tai-chi ,co mo
"
na w przyblieniu przetumaczy jako "wielki wze lub "wspaniay
"
cel . Zrozumienie filozofii tai-chi,ktra wpyna na caoksztat trady
cyjnej kultury chiskiej,jest niezbdn podstaw do nauki tai-chi chu
ano W przeciwiestwie do ograniczonych i nie czcych si ze sob
dziedzin kadej innej wiedzy,tai-chi proponuje kompleksowe wyjanie
nie wszystkich zjawisk zachodzcych we wszechwiecie. Moe by wic
susznie uwaane za korze drzewa mdroci,pozwalajcy na wzboga
cenie kadej z istniejcych dziedzin nauki.
Zasady filozofii tai-chi mog by pomocne w rozwizywaniu pro
blemw wiata natury i wiata ludzkiego. Za dynastii Ein (200 rok
p.n.e.) poj z zakresu tai-chi uyto przy tworzeniu chdlskiego kalen
darza i do prognozowania zamie Soca i Ksiyca. W akupunktu
rze, wynalezionej za dynastii Chow
(696
rok p.n.e.) wykorzystano
filozofi tai-chi do leczenia chorych i podtrzymywania ludzkiego zdro

wia. Stworzenie systemu tai-chi chuan byo kolejnym praktycznym za
stosowaniem filozofii tai-chi.
Samo pojcie tai-chi chuan mona rozumie jako "najwysz
"
lub
"najszlachetniejsz sztuk walki". Opiera si ono na trzech zasadach:
17
na przemiennoci trygramw I-Ch ing, na symbolu tai-chi oraz na Piciu

Elementach. Cele tai-chi chuan to doprowadzenie do harmonii ciaa
i umysu, podtrzymywanie zdrowia i leczenie chorb, odmadzanie i za
pewnienie dugowiecznoci. Przez sta praktyk tai-chi chuan zaczyna
si w peni rozumie gbokie idee chiskiej filozofii, ktre s niemo
liwe do 'A-yjanienia w sposb wycznie werbaln):
l. Chang San-Feng, pierwszy mistrz tai-chi chuan

Chocia zachowao si wiele historii o powstaniu i pocztkach tai
chi chuan, Chang San-Feng z ca pewnoci by najwikszym mistrzem
tego systemu i najbardziej zasuonym z jego twrcw. Znano go rw
nie pod imionami Chang Tung i Chang Chun-Pao.] ego przodkowie
mieszkali na Grze Smoka i Tygrysa, w miejscu wanym dla historii
taoizmu, w prowincji Kiang-Hsi w poudniowo-wschodnich Chinach.
Dziadek Changa przenis si do Y i Hsien w pnocno-wschodniej pro
wincji Liao-Lin, a jego ojciec, Chang Chung-J en, czowiek bitnie inte
ligentny, zda egzamin ustanowiony przez rzd cesarza Tai-Chunga
z dynastii Yuan (1279-1368) dla urzdnikw pastwoch . Stana przed
nim otworem kariera rzdowa, lecz Chang Chun-J en, pozbawiony wia
toch ambicji, bra ycie w grach. By za to powszechnie podziwia
ny, gdy ksztaceni Chiczycy uwaali pustelnika, ktry rzek si
zwizkw ze spoeczestwem, za idea czowieka, a stanowisko urzdni
ka rzdowego za znacznie mniej prestiowe. Chang San-Feng urodzi
si o pnocy 9-go kwietnia 1247 roku. Do dnia dzisiejszego jego wsp
czeni uczniowie wituj t dat jedzc, pijc i organizujc pokazy tai
-chi chuan.
Dla staroytnych Chiczykw gld zewntrzny czowieka by
odbiciem charakteru i poziomu jego inteligencji. Taka metoda oceny
osobowoci ma wiele wsplnego ze znan sztuk czytania z doni, jak
kolwiek Chiczycy patrzyli nie tylko na do, ale na cae ciao. Legenda
gosi, e Chang San-Feng posiada wrodzon mdro, poniewa mia
plecy zaokrglone jak w, a postaw przypomina urawia.] ego due,
okrge oczy zapowiaday inteligencj i dugowieczno. W wieku dwu
nastu lat zacz studiowa dziea chiskich klasykw. Dziki swojej do
brej pamici i bystroci umysu wkrtce mg rozpocz karier
lH
urzdnicz. Chang San-Feng spdzi duszy czas, medytujc i planujc

swoj przyszo, na grze Ko-Hung, gdzie Ko-Hung, minister w rz
dzie cesarza Yuana
rys.
l).
(290-370
rok n.e.), zyska niemiertelno (zob.
Po mierci rodzicw Chang San-Feng zrezygnowa ze stanowi
ska i powrci w rodzinne strony tylko po to, by rozda krewnym swj

majtek. Dokonawszy tego, w towarzystwie dwch modych uczniw '''y
ruszy na trzydziestoletni wdrwk po grach, odwiedzajc stare "'i
tynie i majc nadziej, e spotka na swej drodze prawdziwego mdrca.
Wreszcie osiad na stae w rodkowo-zachodnich Chinach, w piknych
zielonych grach Pao-Gi, syncych z trzech ostrych szczytw (po chi
sku San-Feng'). Wedug tradycji opanowa w tym czasie sztuk Shao-Lin
Chuan.
Shao-Lin Chuan jest systemem wicze, ktry powsta w synnej bud
dyjskiej wityni Shao-Lin, zbudowanej za dynastii Wei w III wieku n.e.

na grze Shiao-Si w pnocnej prowincji Ho-Nan. Zajego twrc ucho
dzi Ta-Mo, hinduski bodhidarma2, ktry przyby do Chin w
527 roku n.e.
i naucza w Shao-Lin przez wiele lat za dynastii Liang w VI wieku n.e.

Kiedy zauway, e wielu mnichw byo tak sabych i chorowitych, e
zdarzao im si zasypia w trakcie nauk i medytacji, uzna, e zdrowe
ciao jest konieczne do rozwoju duchowego. Zanim Ta-Mo doceni zna
czenie siy, sprawnoci, energii fizycznej i prawidowej postawy dla kon
centracji umysu, w praktyce buddyjskiej kadziono nacisk wycznie na
rozwj duchowy, a zaniedbywano ciao. Ta-Mo, zachcajc mnichw do
codziennych wicze fizycznych, stworzy kilka systemw:
-yin-gin-ching, czyli Przemian cigien,
- hsi-swi-ching, czyli Oczyszczenie Szpiku,
- Osiemnacie Rk Buddy.
Tak powstaa sztuka walki Shao-Lin Chuan.
Po mierci Ta-Mo jego uczniowie opucili Shao-Lin, a stworzona
tam sztuka walki posza w zapomnienie na kilka wiekw, do czasu, kiedy
mnich Joyuang, mistrz sztuki walki wrcz i szermierki, zacz na
ucza w wityni. Dowiedzia si o sztuce Osiemnastu Rk Buddy i por
Tell sa m rbdosw \\"yst(pliC \\' przybranym \\' OWylll czasie przydomku mislrza. (przyp. wyd.)
, Bodhidanna: okrelenie: stopnia doskonaoci

ycia psychiczne:/{o, kie:dy
\I'
istocie: ludzkiej
\I'
bydd)'zmie; Bodhi (sanskr.) - naj,,yszy etap
pc:lni odbija sic; Duch Absolutny, oraz Dharma
(sanskr.), trudno przetumaczalny te:rmin zar"",no buddyjski, jak i hinduistyczny, \\'\'Odzcy

sie; od pierwiastka dhr (nosi, podtrzymywa). (przyp. pol. wvd.)
lY
stanowi rozwin ten system, dodajc wasne wiczenia. W ten spo

sb Shao-Lin Chuan rozszerzyo si do siedemdziesiciu dwch wicze
i zyskao wikszy rozgos. Jednym z licznych uczniw, przycignitych
saw Joy-Yuanga, by synny Chang San-Feng, ktry przebywa
wityni okoo dziesiciu lat i opanowa mistrzowsko wszystkie wi

czenia Shao-Lin.
Rysunek 1
Prbujc znale sposb na przeduanie ycia
w nieskoczono,
minister Ko-Hung wydestylowa "piguk niemiertelnoci" na
grze Ko-Hung. Rezultatem jego studiw bvla magia taoistyczna.
LU
System powstay w wityni Shao-Lin nazwano Picioma Chuana

mi lub Picioma Stylami. Kady styl nosi nazw zwierzcia, ktrego
cechy najlepiej go charakteryzuj. Pocztkowo pojedynczy styl zawie
ra sze pozycji, obecnie w kadym jest ich ponad sto. Po opanowa
niu pozycji standardowych, wiczcy moe tworzy wasne liczne
wariacje. Oryginalne style to:
Styl Smoka - rozwijajcy uwag i bystro, kadcy nacisk na
lekko oraz przemiany ruchu i bezruchu;
Styl Tygrysa - wzmacniajcy koci, kadcy nacisk na skoki;
Styl Geparda - wiczcy uycie siy, kadcy nacisk na skoki
i walk;
Styl Wa - wiczcy wewntrzny oddech, wyduajcy ciao,
rozwijajcy wraliwo i aktywno;
Styl urawia - rozwijajcy koncentracj, stabilno, dokadno
i determinacj w walce z przeciwnikiem.
Wszystkie wspczesne style chiskich sztuk walki wywodz si
od Shao-Lin Chuan.J ednak teoria tai-chi chuan rni si od pozosta
ych, poniewa Chang San-Feng wczy do niej zasady I-Ching i tao
istyczn technik oddychania, czyli chi-kung. Dlatego te praktyka
tai-chi
chuan wykracza poza sam sztuk walki i zmierza do kszta
-cenia woli, umysu i ciaa, zbliajc si do praktyki tao\ czyli " drogi
natury" .
Powrmy jeszcze do Chang San-Fenga. W 1314 roku, w wieku
szedziesiciu siedmiu lat, spotka wreszcie taoist, Ho-Lunga, ktre
go imi oznacza "ognistego smoka". Pustelnik nauczy Changa metody
osigania niemiertelnoci I , a ten praktykowa j w grach przez cztery
lata, cho bez wikszych rezultatw. Przenis si wic na gr Wu-Tang
i tam "Teszcie, po kolejnych dziewiciu latach wicze, odnalaz prav\
d i tao. Znw zacz wdrwk z pnocy na poudnie Chin, a kiedy
powrci w rodzinne strony, okazao si, e wszyscy jego krewni wymar
li. W 1368 roku skoczya si dynastia Yuan i zacza dynastia Ming.
Chang San-Feng, obawiajc si, e zostanie wezwany do suby dwor
skiej jako synny taoista, uwaany za niemiertelnego, zacz udawa,
., Tan: patrz sowniczek poj i tr.rmin", na kocu ksiki.
I
Pojcia "nicnlicrt(lnoe' nic: naley rozullli( dosownie.
wieczno,
\A/ taoiZlllic oznacza ono dugo
take pomiertn s awc;. (przyp. tum )

.
:21
e popad w obd. Przezwano go wtedy pogardliwie "Rozchestanym

taoist". W 1385 roku cesarz istotnie rozkaza mistrzowi pracowa dla
rzdu, ale Chang ukry si blisko granicy prowincji Yun-Nan w pou
dniowo-zachodnich Chinach, a do roku 1399, kiedy to wybra si w ko
lejn wdrwk na gr Wu-Tang na spotkanie swojego najlepszego
przyjaciela, Wan Pu-Tse. W 1407 roku cesarz Chen-Tsu wysa dwch
urzdnikw do Changa na gr Wu-Tang, a kiedy nie udao im si go
odnale, rozkaza wznie tam wityni ku czci mistrza. W pidzie
sit lat pniej cesarz Y iu-Chung nada Changowi tytu niemiertelne
go. Tak wic, zgodnie z legend, Chang San-Feng urodzony pod koniec
dynastii Sung, przey ca dynasti Yuan, a do panowania Tein-Chun
ga z dynastii Ming, czyli y w sumie ponad 200 lat.
Istniej rne opowieci o stworzeniu tai-chi chuan przez Changa.
Jedna z nich, mwica, e ujrza je we nie, moe si na pozr \vyda
nieprawdopodobna.Jednak tak jak francuski matematyk Pascal", ktry
stworzy swoj teori geometryczn w wieku 161at we nie, po caym dniu
spdzonym na intensywnych rozmylaniach, rwnie Chang San-Feng,
majc solidne podstawy w sztuce walki Shao-Lin Chuan, mg uy pod
wiadomoci, tworzc tai-chi chuan. Wedug innej wersji, podczas pobytu
na grze Wu-Tang, Chang usysza ptaki wiergoczce niezwykle gono,
i zobaczy, e wszystkie obserwuj wa pezajcego po ziemi. P6 chwili
midzy jednym z ptakw, srok, a wem wywizaa si walka. Atakowany
w balansowa lekko w przd i w ty, w gr i w d, unikajc dzioba sroki
i nie tracc swej charakterystycznej postawy na zwinitym kolicie ogo
nie. Kiedy Chang wyszed za prg, sroka odleciaa, a w znikn. Chang
uwiadomi sobie wwczas, e mikko ma przewag nad twardoci,
i tak powstao tai-chi chuan. Inna legenda podaje, e Chang San-Feng
przygldajc si mnichom wiczcym na grze Wu-Tang, doszed do wnio
sku, e uywaj zbyt duo siy zewntrznej i przez to brak im rwnowagi.
Gdyby yin i yang zostay lepiej zrwnowaone wewntrz ciaa, ruchy "vi
czcego byyby zrczniejsze. Uy wic zasad tao, symbolu tai-chi oraz
I-Ching do pracy nad tai-chi chuan. Celem ruchw stosowanych w tai-chi
" Blaise Pascal
(l fi2:1 fi22), makmatyk,
fizyk i filozof francuski; wsptwrca rachunku pr<l\\'.
dopodobiestwa, prekursor rachunku rniczkowego, Opisany przez Autora f'lkt jest bardzo
prawdopodobny
wietle znanego mistycyzmu Pascala, ktry zasyn jako ,'{orliwy obroca
jansenizmu i kryt"k jezuit{l\\' ("l'v!y\i", "Prowincjaki"), (przyp, wyd,)
jest bowiem skierowanie chi (energii wewntrznej) do shen (umysu),

i uywanie raczej siy wewntrznej ni zewntrznej.
Po Chang San-Fengu, najsynniejszymi mistrzami tai-chi chuan byli
Wang Tsung, Chen Tun-Chow, Chang Sung-Hsi, Yeh Chi-Ma, Wang
Tsungue i Chiang Fa, ktry nauczy tai-chi chuan rodzin Chen.
2. Legendy
Chang San-Fengu
Opowieci o Chang San-Fengu przekazywano z pokolenia na pokole

nie. Byy one powszechnie znane i traktowane niezwykle serio. W ik
szo z ich moe si wyda niedorzeczna ludziom Zachodu, a nawet
wspczesnym Chiczykom, co zapewne wypywa z faktu, e mao kto
mia okazj widzie, do czego jest zdolna osoba praktykujca tai-chi
nawet na rednim poziomie zaawansowania. Mimo wszelkich zastrze
e odnonie wiarygodnoci, zaangaowani uczniowie mog wykorzy
stywa legendy o osigniciach Chang San-Fenga do stawiania sobie
celw we wasnej praktyce. Wtedy opowieci te stan si przypowiastka
mi dydaktycznymi, przypominajcymi, e praktyka czyni mistrza.
Pono ulubionymi zajciami Chang San-Feriga byy: taniec z mie
czem w wietle ksiyca, wiczenie tai-chi chuan w ciemn noc,
wspinanie si pod gr w wietrzn noc, czytanie dzie klasycznych
w deszczow noc i medytacja o pnocy. Wierzy, e pierwsza z tych czyn
noci daje energi, druga si i ywotno, trzecia wydua oddech,
czwarta oczyszcza umys, a pita krystalizuje osobowo. Taoista powi
nien nieustannie dy do owych piciu celw.Jeli kto jest bliski ich
osignicia, to znaczy, e zblia si do tao.
Mron zim, kiedy cieka przed wityni bya pokryta niegiem,
Chang lubi wychodzi i cieszy si widokiem krajobrazu. Kiedy szed
ciek, nie zostawia adnych ladw. To zjawisko, nazywane Chodze
niem Po niegu Bez Pozostawiania ladw, jest uwaane za umiejt
no mistrzowsk. Potrafi rwnie stopi nieg uywajc wycznie siy
wewntrznj, Czystego Oddechu Yang. Ciepo wytwarzane przez jego
ciao byo tak intensywne, e po przejciu Chenga cieka wygldaa,
jakby zawiecio na ni gorce soce. Podobno kiedy medytowa o p
nocy, chi promieniowao z niego i przenikao jego ubranie z szelestem
podobnym do szumu wiatru. Co wicej, ciany jego pokoju dray Te
zjawiska wskazuj, e sia wewntrzna Chenga osigna szczytowy po

ziom, gdzie chi byo cakowicie kontrolowane przez umys. Energia fi
zyczna i duchowa mistrza pozostaway w idealnej harmonii.
Pewnej nocy, kiedy gwatowna burza spada na gr Wu-Tang i zwa
lia wiele drzew, ogromny gaz, wacy niemal ton, potoczy si w stro
n wityni. Zablokowa go inny ogromny kamie. Sytuacja zacza by
krytyczna, ale Chang, ktrego pasj stanowio wspinanie si po grach
w wietrzne noce, wdrapa si na pierwszy gaz, a drugi podnis i rzuci
do potoku.] ego sia bya doprawdy nadzwyczajna.
Chang San-Feng lubi mapy i urawie, ktre zawsze go otaczay na
grze Wu-Tang. Kiedy miesicami odmawia sobie gotowanego jedzenia,
mapy przYnosiy mu z lasu wiee owoce. urawie strzegy go, odpdza
jc we.] eli zbliy si pyton, uraw ostrzega Changa, a ten dusi gada
goymi rkami. Kiedy pyton podnosi gow i uderza, Chang szybko odsu
wa si na bok, koncentrowa si na sile wewntrznej, wstrzymywa od
dech i stosujc technik Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw, apa jedn rk
szyj wa, a drug jego tuw. Nastpnie okrca si, przytrzymujc ogon
wa nogami i rozcigajc go na ca dugo, a wreszcie rzuca nim
o skay, roztrzaskujc na kilka kawakw. Dla kadego pytona lepiej byo
by ukry si na wrzosowisku lub w wysokich grach, ni wej Changowi
w drog. Inna legnda mwi, e Chang uywa techniki Napinanie uku
i Strzelanie do Tygrysa do zabijania drapienikw tylko przy pomocy rk.
Kiedy tygrys rzuca si na niego, mistrz robi krok do przodu i skrca
tuw w prawo, a tygrys chybia celu. Chang chwyta go wtedy za tylne
apy i rozdziera goymi rkoma.
Chang wychowa wielk map, ktra bya tak inteligentna, e ob
serwujc wiczenia mistrza zacza go naladowa. Chang nazwa j
Hsiao-T ing, co oznacza "sztuka stabilnoci ", poniewa w naturze mapy
ley zmienno i psotno, a on chcia, aby jego ulubienica staa si
zrwnowaona. Hsiao-T ing pomagaa mu w rnych sytuacjach, midzy
innymi kiedy cina drzewo bez uycia siekiery. Stosowa do tego techni
k Lot po Przektnej: rozkadajc ramiona i lekko rozchylajc donie
w prawo i w lewo, odamywa gazie, ktre spaday na ziemi. Hsiao
Ting zbieraa je i zanosia do domu.
Pewnego razu, kiedy Chang San-Feng zbiera lecznicze zioa, rodzina
krlewska z mongolskiej dynastii Yuan urzdzia polowanie na grze Wu-
L4
-Tang. Mistrz wiedzia,e Mongoowie s wietnymi ucznikami,ale nie

podobaa mu si ich pycha. Kiedy stan i przyglda si orszakowi,Mon
goowie kazali mu odej. Rozgniewao to mistrza, ale powiedzia z u
miechem do ksicia: ,Wasza V\)rsoko poluje z ukiem i strzaami,a ja
goymi rkami". W tym momencie nadleciaa para sokow: Chang podskoczy na kilka stP!; i schwyta je,po czym opad na ziemi bezszelest
nie jak li. Ksi by zaszokowan)( Chang trzyma ptaki na otwartych
doniach,a one mimo wysikw nie mogy odlecie. W tedy mistrz powie
dzia:
Mam lito dla ywych stworze, nie chc skrz)"vdzi sokow"

"
i cofn rce,pozwalajc ptakom odlecie.Jeden ze sug ksicia rozzosz
czony strzeli do Changa z uku. Mistrz otworzy usta i chwyci strza
zbami,a nastpnie,trzymajc j midzy palcem wskazujcym i rodko
wym,odrzuci w kierunku drzewa,mwic:
ni". Strzaa wbia si gboko w pie.
"
Nie potrzeba mi adnej bro
3. Th.i-chi chuan przed Chang San-Fengiem

Wedug tradycji,za dynastii Tang (618-905 rok n.e.) istnia styl wal
ki podobny do tai-chi chuan. Pustelnik Hsa Suan-Ming, pochodzcy
z prowincji An-Huei w poudniowo-wschodnich Chinach,mieszka na
grze Tseang i jad tylko surowe poywienie. Mia siedem stp i pi
cali7 wzrostu,broda sigaa mu do ppka,a wosy do stp. Hsa biega
tak szybko jak ko i czsto nosi drewno do miasta na sprzeda. piewa
wtedy tak piosenk:
Rano zanosz drzewo na targ
O zachodzie przynosz wino.

Gdzie jest mj dom?
W zielonych lasach midzy chmurami.
Li-Pai (701-762 rok n.e.),jeden z najwikszych chiskich poetw
za dynastii Tang,wybra si w podr specjalnie po to,eby od""iedzi
Hsa,a nie zastawszy pustelnika w domu,zostawi mu wiersz na pobli
skim mocie. Dzi most ten nosi nazw Mostu Oczekujcej Niemier
telnoci.
" Stopa: anl(iclska i amerykaska jednostka duguci; nicco ponad
;
Powyej
220
CIll.
:,0
Clll.
(przyp.wyd.)
(przyp.wyd.)
'25
Sztuka walki Hsa nazywaa sisan-hsi-chi i skadaa si z trzydziestu

siedmiu ruchw podobnych do trzynastu pozycji tai-chi chuan stylu
Chen. Niektre z nich to: Strzelanie z uku do nienej Gsi, pozycja
mietniczki, Wrbel Podnoszcy Ogon, Pstryknicie Palcami, Gniew
Gry Tan,Mielcy Myn,Zwisanie z Drzewa i Kopanie. Metoda wicze
nia polegaa na stosowaniu pojedynczych pozycji: jeden ruch koczy
si, a nastpny zaczyna bez adnego przejcia. Po przewiczeniu trzy
dziestu siedmiu pozycji, czyo si je automatycznie w jeden cig, we
dug zasady "Osiem Trygramw w Ramionach i Pi Elementw pod
Stopami", co znaczyo,e wszystkie ruchy odbywaj si zgodnie z zasa
damiI-Ching. Forma ta,jako tosama z zasad tai-chi,zostaa nazwana
Dugim Chuan, czyli Dug Form.
Li Tao.:fze stworzy rwnie dug form zwanhsien-tien chuall (hsien
tien - stan sprzed stworzenia wszechwiata),ktr rodzina Yu przekazy
waa pniej z pokolenia na pokolenie. Wedug legendy, poeta przey
ca dynasti Tang i Ming,w sumie ponad tysic lat. Rzadko rozmawia
z ludmi,ywic si wycznie jczmieniem,ktrego jad kilka funtw8
dziennie. Kiedy musia si odezwa, mwi tylko: "ycz szczcia".
Swojemu uczniowi Yu Lieu-Chu przekaza nastpujce wersy o wew
ntrznym dowiadczeniu Dugiej Formy:
Jest bezdwiczna i bezszelestna.
Ciao musi by przezroczyste jak powietrze.
Wszystkie ruchy naladuj natur,
Tak jak dwik wielkiego dzwonu,
Ktry zwisa ze sklepienia starej wityni.
Czasem bywa jak ryk tygrysa,albo krzyk mapy.
Nieruchoma woda dociera gboko,
Morze wznosi si falami;
Dwik brzmi w ciele i w umyle.
Legendy o Hsa Suan-Mingu i Li Tao-T ze wiadcz o istnieniu za
dynastii Tang sztuk walki podobnych do tai-chi chuan.
Za panowania dynastii Liang
(907-921
rok n.e.) mistrz sztuk walki
Hen Kon Yu stworzy form Dziewiciu Maych Niebios.Jego uczniem

by Chen Lin-Hsi,ktry naucza z kolei Chen Mee (obaj s autentyczny
mi postaciami historycznymi). Forma Dziewiciu Maych Niebios ska:; Funt: anglosaska jednostka wagi; od D,+ do D,:) kg. (prz\'p.\\'yu.)
:26
daa si z czternastu ruchw, midzy innymi Uniesienia Rk, Prostego

Bicza, Duego i Nagego Uderzenia Pici, i Chwytania Ptasiego Ogo
na, ktre istniej rwnie w formie stylu Yang. Co wicej, pozycje tai
-chi chuan, takie jak Pi pod okciem, czy Odepchnicie Mapy, s
odpowiednikami Kwiatu Midzy Limi i Chmury nad Gow Mapy
z formyhen
kon-:)u.
Chen Lin-Hsi stwierdzi, e nie mona opanowa sztuki tai-chi

chuan bez studiowaniaI-Ching, gdy nad tai-chi chuan trzeba pracowa
rwnie doskonalc umys, przy czym naley uwiadomi sobie jasno
wasne cele, ale nikomu nie wolno ich wyjawia. Zasady te s cakowicie
aktualne do dnia dzisiejszego.
W iadomo rwnie, e Hu Chin-T ze stworzy sztuk walki zwanhu
-tienfa, chocia nie przetrway adne szczegowe informacje na jego

temat. Hu-tien to "stan po stworzeniu wszechwiata", aft oznacza "me
tod". Hu-tienfa, ktre skada si z siedemnastu pozycji, kadzie nacisk
na ruchy okci. Gwne pozycje tej metody to: Odparcie, Zawinicie,
Nacisk, Pchnicie, Pocignicie, Rozdzielenie, Uderzenie okciem,
Uderzenie Barkiem. Ich funkcje s zblione do odpowiadajcych im ru
chw z tai-chi chuan.
Podczas swojej podry do Yang-Chow, syncego z urody miasta na
pnocnym brzegu w dolnym biegu rzeki] angcy, Hu napisa wiersz:
Czas mija
Lecz nie dbamy o to, ani ty, ani ja.
Wdrujc gdzie chc, bez przeszkd,
Czuj wiosenny powiew
Kiedy gram na flecie na werandzie herbaciarni.
Tak wic przed Chang San-Fengiem istniao kilka systemw sztuki
walki, ale to wanie on poczy je w jedno tai-chi. Do prostych form
doda taoistyczne techniki oddychania
(chi-kung)
i wprowadzi zasady
I-Ching, aby;jak sam stwierdzi, wzbogaci tai-chi i umoliwi ludziom

cieszenie si dugim i zdrowym yciem. Dlatego jest on do dzisiaj sza
nowany i uwaany za zaoyciela tai-chi chuan.
Chang San-Feng przeksztaci tai-chi chuan z prostej techniki ,,,alki
w metod pracy nad ciaem, umysem i duchem, pozwalajc na osi
gnicie stanu harmonii, co w konsekwencji umoliwia wejcie do czte
rowymiarovvego wiata.
4. Tai-chi chuan rodziny Chen

Tai-chi chuan istnieje w zapisach i dokumentach od czasw Chen
Wang-Tinga. Chen urodzi si w prowincji Ho-Nan w pnocnych Chi
nach pod koniec szesnastego wieku, a w 1618 roku zosta mianowany
urzdnikiem wojskowym w prowincji San-Tung. Powrci do swojego ro
dzinnego miasta po upadku dynastii Ming w 1644 roku i zacz naucza
tai-chi chuan, skadajcego si z piciu lu, czyli czci. Uczy take
dwch dodatkowychlu,pao-twi,w ktrym uderzenia s tak szybkie i gwa
towne j ak strzay armatnie, oraz Dugiej Formy, skadajcej si ze 108
pozyCJi.
Z pokolenia na pokolenie w rodzinie Chen przybY'vao metod na
uczania; wychowao si tu \vielu \\<ybitnych adeptw. Kade z piciu po
kole po Chen Wang-Tingu miao swojego eksperta9 Chen Chang-Hsin
(1771-1853) ujednolici i uproci styl Chen do jednej czci tai-chi
chuan i jednej czci pao-twi. Chen Yu-Ben uproci form jeszcze bar
dziej i uwspczeni j, midzy innymi ograniczajc cile wojskowe
elementy treningu, poniewa chiska sztuka wojskowa przesza wa
nie ogromn przemian po wprowadzeniu broni palnej. Kolejny eks
pert, Che n Chin-Ping wczy do stylu shiao-jar, form o szybszych
i bardziej oszczdnych ruchach. Zrobi to wedug zasady "nie zmienia
nia oryginalnego ruchu", czyli pozostawi klasyczne nazwy, ale zrefor
mowa pozycje i do kadego kroku doda kolisty ruch czcy. W t.en
sposb historyczny styl Chen rozgazi si na Stary Styl mistrza Chen
Chang-Hsina,Nowy Styl mistrza Chen Yu-Bena i shiao-jar mistrza Chen
Chin-Pinga.
Pierwsza cz tai-chi chuan Chen Chang-Hsina jest najstar.sz zna
n form,z ktrej wywodz si wszystkie pozostae. Skada si z prostych
ruchw: Odparcia, Zawinicia, Nacisku i Pchnicia, zwanych rwnie
Czterema Kierunkami i wiczonych w pierwszej kolejnoci. W drugiej
wiczy si Cztery Rogi, czyli: Uderzenie okciem, Rozdzielenie, Pocig
nicie, i Uderzenie Barkiem. Zarwno ilo,jak i charakter tych ruchw
wymagaj przewagi mikkoci nad twardoci.
'I W tekcie oryginalnym ok ... :knie "ekspert" oznacza osob<; majc pc/ne upra\\'nienia to na
uczania oraz znajc \\'szr:lkic: tajniki stylu. Z koki "mistrz" jest tytuem grzeczllocio\\'ym,
nadawanym przez uczniw oglni' sznowanClllU nauczycielowi za jcg'o zgod 'vV tc:kcic pol
skim oba okrc:kllia bywaj'l U\""anc' \\'ymic:nlliC'" (przyp.\\')'''.)
Dla ucznia cz ta jest encyklopedi nauki o ruchu, o technikach

sztuk walki,a take o prawidowym oddychaniu. Kluczem do jej rozumie
nia jest regularna praktykachan-ssu-chin (Chin jedwabnego kokonu),kt
ra bdzie opisana w rozdziale 3. Naley uczy si ruchu jako caoci,
wyprowadzajc go z centrum ciaa i nadajc kolisto ruchom rk i ng.
Ucze, ktry regularnie praktykuje chin, stopniowo uczy si prze
strzega tych zasad intuic)jnie i bezporednio; dopiero po osigniciu
tego stadium bdzie gotowy do zgbiania rozmaitych moliwoci,ktre
daje ta cz form):
Pozycjechin s czone z rozmaitymi kopniciami i uderzeniami pi
ci, nieraz bardzo energicznymi, a take z podskokami lub tupnicia
mi. Inne czci formy skadaj si z powolnych,umiarkowanych ruch\\',
ktrych cel moe si pocztkowo vvydawa niejasny, ale ktre ilustruj
zasad ruchu po kole wewntrz ciaa.
Odrbn umiejtnoci jest koordynacja oddechu z ruchem. Uczy
jej pozycja czwarta, Otwarcie 60 na 40, ktra pojawia si w tej czci
formy siedem razy. Polega ona na prowadzeniu rk w d i na zewntrz
zza uszu podczas powolnego wydechu.
Naley unika w tai-chi podwjnego ciaru, czyli rwnomiernego
rozoenia ciaru ciaa na obie nogi,gdy pozwala on przeciwnikowi na
szybki atak. Podwjny ciar pojawia si wielokrotnie w tej czci for
my,ale tylko jako przejcie midzy pozycjami.
Cz ta zaczyna si od ustawienia twarz na pnoc, a koczy twa
rz na poudnie. Po drugim powtrzeniu wiczcy znajduje si znowu
w miejscu i pozycji wyjcia.
Dziki czstym i wyranym zmianom od szybkiego do powolnego
tempa ruchu, ucze ma moliwo obserwowania i uwiadamiania so
bie rozmaitych kombinacji yin i yang oraz sposob\v ich tworzenia.
Zaczona dalej seria ilustracji moe przyda si nawet uczniom
wiczcym z nauczycielami, jeli zostan one zapamitane jako wzr
i uywane do wizualizacji wasnego ruchu. Nacisk,jaki kadzie si w tai
-chi na prac wew'ntrzn,znajduje potwierdzenie we wspczesnej na
uce o niemal nieograniczonych moli\vociach ludzkiego ciaa i umysu:
jedna z najnowszych prac na temat pamici udowadnia na przykad, e
przecitny czowiekjest w stanie zapamita i odrni od 250 tysicy
clo miliona ludzkich twarzy.
W pierwszej czci formy stylu Chen, ciao prowadzi donie. Naley

zapomnie o ramionach i pozwoli doniom poda za ruchem ciaa.
W ten sposb osiga si pynno ruchw i lepiej uwidocznia zasad yin
yang.
Pozycj e pierwszego lu s przedstawione poniej; podane zostay ich
naz",')' i ilustracje. Numery na rysunkach odnosz si do numerw na
licie. Ilustracje przedstawiaj posta Chen Chai-Kuei, syna mistrza
Chen Fu-Ku (1887-1957) i s skopiowane z oryginalnych pierwowzorw
autorstwa Chen Sina i Shen Chia:Jena.
Pierwsze lu tai-chi chuan stylu Chen:
l.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Rozpoczcie tai-chi
Pi King-Konga Najeona Gwodziami
Chwytanie Wrbla za Ogon
Otwarcie 60 na 40
Prosty Bicz
Biay uraw Rozkadajcy Skrzyda
8. Pierwsze Przejcie i Krok Ukony
9. Pierwsze Zamknicie
10. Kopnicie w przd i Krok Ukony
1 1. Drugie Przejcie i Krok Ukony
12. Drugie Zamknicie
13. Kopnicie w przd i Krok Ukony
14. Ukryte Uderzenie Pici
15. Pi King-Konga Najeona Gwodziami
16. Cios Pici
17. Pochylenie Plecw i Uderzenie Barkiem
18. Niebieski Smok Wylatujcy z Wody
19. Pchnicie Dwiema Rkami
20. Trzy Przemiany Doni
2 1. Pi pod okciem
22. Obrt Ramienia
23. V\)rcofanie okcia i Nacisk
24. Pozycja Porednia
3U
25. Biay uraw Rozkadajcy Skrzyda

26. Przejcie i Krok Ukony
27. Rozkadanie Wachlarza
29. Otwarcie 60 na 40
30. Prosty Bicz
31. Przenoszenie Rk Mikkich j ak Clllnury
32. Klepanie Koskiej Szyi

33. Dotknicie Prawej Stopy
34. Dotknicie Lewej Stopy
35. Obrt i Kopnicie
36. Kopnicie w Przd i Krok Ukony
37. Uderzenie Ziemi Pici
38. Podskok i Podwjne Kopnicie
39. Zwierzca Gowa
40. Kopnicie Huraganowe
41. Obrt i Kopnicie

43. May Chwyt i Uderzenie
44. Objcie Gowy i Pchnicie Gry
45. Trzy Przemiany Doni
47. Prosty Bicz
48. Pozycja Przednia
49. Pozycja Tylna
50. Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw
52. Prosty Bicz
53. Podwjne Potrzsanie Stop
54. Pikna Pani z Czenkiem
55. Chwytanie Wrbla za Ogon
57. Prosty Bicz
58. Przenoszenie Rk Mikkich jak Chmury
59. Zamiatanie Nog i Kopnicie na krzy
60. Zoty Baant Stojcy
naJednej Nodze
31
61. Obrt Ramienia

62. V\ycofanie okcia i Nacisk
63. Pozycja Porednia
69. Prosty Bicz
72. Skrzyowanie Rk i Omiatanie Lotosu jedn nog
73. Cios w Podbrzusze
74. Biaa Mapa Podajca Owoce
76. Prosty Bicz
77. Smok W zlatujcy z Ziemi
78. Siedem Gwiazd Wielkiej Niedwiedzicy
79. Krok w Ty i Dosiadanie Tygrysa
80. Obrt i Omiatanie Lotosu
81. V\ystrza w Twarz Przeciwnika
83. Zamknicie tai-chi
Pao-twi, druga cz formy stylu Chen,jest bardziej skomplikowan
sekwencj ruchw, znacznie twardsz od pierwszego lu. Kadzie ona
wikszy nacisk na atak, czyli na Cztery Rogi, ni na Cztery Kierunki,
ktre graj rol pomocnicz. Ilo i jako ruchw wymagaj stabilno
ci i twardoci, wana jest te szybko. W drugim lu rce prowadz
ciao, ktre musi poda za ciosem. Innymi sowy, ruch ataku, ktre
mu zwykle towarzyszy skok, pociga ciao do przodu . Dla obserwatora
pierwsze lu jest powolne,mikkie i stabilne; drugie za szybkie,twarde
i pene wysokich skokw.jeli chodzi o ilo i jako ruchw, w obu cz
ciach mikko i twardo s zrwnowaone. Ruchy szybkie i wolne
przeplataj si,tworzc wewntrzn si tai-chi i pozwalajc na szybk
re akcj przy szybkim ataku, a powoln reakcj przy powolnym ataku.
lit
tli
Rysunek 2
Te i l ustr ac i e pochodz z ksiki Chen-Sina (1849-1929) ,Tai-chi

:
chuan rodu Ch en
koncentracj
",
wyd a nej w ro k u 1933 i przedstawiaj prac
pr aktyce tai-chi chuan. Wszystkie te pojcia s
n ie z'vl-yk l e trudne do przetumaczenia zjzyka chiskiego.
, .: .
- -
,
\nL
/"'
. ,Jji
10
"'l
11
12
"
;k
1
t
1!;
Et' . t 1\'. .,)
1
..
"
.6 ....
..
..
....
..
... ,.-
.... ----
- ': -
:--
.....,......
..
....
...::::..
13
"
"
"
- -
"
...
-.
'-
'
14
A'
.
. _,
"
17
j\C '"" A"o.
'
. .,.,
.....
18
19
,,
"
:.
20
"t:'l
..
." ,
21
..
,- --
'.y :
I
/
37
23
lt- _ t
25
24
i_ t, -
....__
..
26
'/'
-_
./Gil
--1t
ft ' :.. '
...
27
n-
-_--
"" __ . '
28
,.-
:/
\ ,. . ':
A
_
.....
-.
.....
\o'
,._
._
:
A
29
_ ....
_.-
o..-r ----- -
30
:A_X.k
....
............ -
-
l1&
.JJi: --
. =
33
34
,.
35
;I/
f 1 "'" ./
f"1
.'._
-:..
'"--. .
l'
P
. ;
.
1!
l' -
........
; ....
_.,,
36
~; . . . _. A
.
.... .. - -
__
40
, . ,,
" :" '
..... .....
:;;>
37
..
'"
",,_0...
...
.......
'
:-':
_I
!-.
-.
)
_
-.r.
___
41
44
1_
.
". '
.- .A:
46
45
,/
..
...
"
47
l_lAA
' . --- ..
48
49
_l'1'
iiL'-g" . '
'
_. . .
.'
--
--
__ o
. '
y.:;
__
,I
>"
' '#
4L
52
, .__,.)t 1{-" "
4",)
55
'R
56
K
/
'',. A
-:-..
. --
. -
- - '.
--
t.\
..
,...
. f.]:'
----
57
- .,
...
-._-.-
.i
59
,
--
60
: - i W,
"- . .
1r' ;' / ' 1t;
--
64
.'
'. _ J?
I
:"'
..
__
_'45
,._;/ 't f
,_-
:' &"
,
"
'/
,"_
L"_
--
--
,I
68
-'
"Hi
--
--- --
L-
'.."
(::
.I
.,,/
'-
,
.
..
.'
(";,:. r.-----...,,-r,//
K
'
-- _
-'"
"''',
70
.'
'"
'
..
'"
./
.;:;..- ... ,
--
.-
r.)
-:--
--
'
'--
""
...-
--',,/
, ._-
----
,,-'
71
'
"
t{
:t.,- ' Ji- 1f'-"
'
,.-
_
,.,.
-.
"'.
,.
o,,",
'
..
72
'
"
;
'
.-
.,\
'-
.
'
"
.'
'
74
Y1
- A-
/-
,/
75
1_11_1_.:k
Pierwsze lu tai-chi chuan s tylu chen
Pao-twi, obecnie niemal zupenie zapomniane,jest zaprezentowane

poniej na rysunkach, ktrych numery odpowiadaj pozycjom z listy.
Wikszo ilustracji przedstawia Chen Fu-Ku (zob. rys. 3),wnuka Chen
Chang-Hsina. Podtrzymywa on i rozwija rodzinne dziedzictwo wiczc
form indywidualn tai-chi chuan dwadziecia razy dziennie,a po sko
czeniu szedziesiciu lat - dziesi razy dziennic. Uczyo si
wielu synnych ekspertw tai-chi.
Chen Fu-Ku
(1887-1957)
Rysunek 3
Drugie lu tai-chi chuan stylu Chen
l . Rozpoczcie
(pao-twi):
/Jao-twi

5. Prosty Bicz
6. Skrcenie, Przechwycenie, Uderzenie
7. Uderzenie Osaniajce Serce
9. Atak Talii, Nacinicie okciem, Uderzenie
10. Uderzenie Drce w d
LI
niego
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
Kwiaty liwy Poruszane W iatrem

Ukryte Uderzenie Ciaem
Cios Pici
Odcicie Doni
Rkawy Taczce jak Kwiaty
Ukryte Uderzenie Pici
Fruwajcy Krok i Cios okciem
19. Przenoszenie Rk Mikkichjak Chmury
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
Klepanie Koskiej Szyi

Przenoszenie Rk Mikkich jak Chmury
Wystrza Armatni pierwszy
Wystrza Armatni drugi
Wystrza Armatni trzeci
Dosiadaniejednoroca
Biay W Wysuwajcyjzyk
(1)
(2)
zyk
cy
j
Biay W Wysuwaj
(3)
Biay W Wysuwajcyjzyk
Obracanie Kwiatu na Dnie Morza

Ukryty Cios Pici
Obrt Tuowia
Pierwszy Fajerwerk w lewo
Drugi Fajerwerk w lewo
Pierwszy Fajerwerk w prawo
Drugi Fajerwerk w prawo
Zwierzca Gowa
Wyrwanie W ntrznoci
39. Rkawy Taczce jak Kwiaty

40. Ukryta Rka
41.
42.
Poskromiony Tygrys
43.
ty Smok Igrajcy w Wodzie w prawo
Farbowanie Brwi na Czerwono
44. ty Smok Igrajcy w Wodzie w lewo

45. Obrt Tuowia i Kopnicie w lewo
46. Obrt Tu owia i Kopnicie
50
prawo
47. Zerwanie Kwiatu na Dnie Morza

49. Zamiatanie Nog
51. Bieg w lewo
52. Bieg w prawo
53. Od"Tcenie
54. Zerwanie Kwiatu na Dnie Morza
55. Ukryte Uderzenie Rk
56. Pierwszy Chwyt za Rami
57. Drugi Chwyt za Rami
58. V\)rstrza Armatni
60. Poczwrny V\)rstrza Armatni
62. Poczwrny V\)rstrza Armatni
63. Cios Pici
64. Skrcenie okcia
65.
Ustpujcy okie
66. Cios okciem w Serce

67. Unoszenie Armaty
68.
Cios Drcy w d
69. Kwiaty liwy Poruszane Wiatrem

71. Zamknicie pao-twi
51
9_ ., 1 \. '. " 'il..

._I .'"'"
-A;A
A'! )' ".'''' A;"':
1_ _11 "-
: '.
'
::
....
--
...... -
.-
---
----
.".....
'-
"
... .
---
:o,..r-----_
__
. '--_OP.t
.0 0
'"
._
"
.- l
'--'_
/ft'.'"
....
....
"
"
r
1LU _ .,
\ '
16
17
,. ooo &
d O
?0J':.-
...
00
--
" - __ o __ -
'000
_"-
,,)3
:;-' l ...
r
/{
E
. . "'vfr'RJ
19
18
"'
I
.
, .
___
._"
#'
"
.:
.... .,'"
..,..",.....
...
...
fi
.--.-
20
.......
" "
21
22
ft _.!L
23
24
AiAAt
t'
.. . :.' il\J ".j"
fI(
t
!
25
26
/'"
27
',
.... -
28
,...
---
- .. -
--
"'
,,
'/
'
--
29
30
,. :
54
,.
31
.-
A-!tT5-G>. . -'- - t- ,., ,t32
.,/
,o
'
33
...-
i
.
..
_
h
.,
."
" ..
=----
.. -.-
-Jy- & t,
k: --..... _--------
37
36

__
39
..
'
..
:.J
____ ..
1"' f1
r f" rf f '
41
: '
(_-:.:'
. -- .. .......
...n
'\
:JI-..
__
42
."r.
(\
...:;&'
.
'"
,..,. .. _----- .. _ .
fL- _
_
R1:
40
\
. -t
' ;::\ "
-..:
38
....
. . ..
-.:o..
,. -"
0"
_ .
--=-
{-
'
....---
.c
Co'o
._
. c_
55
44
46
-Co-o
45
=
_. C!tJ
[L. 24- JlJLc
......
49
r-'
48
47
_
t
fl >_.
.
-
'I:
-.,...-.. .
'' -"1''
50
_." ,1
-;;--
,/.
56
_
_
--
.. .
;,_
..
.... . :
52
51
\)

: -..
__ __ ...
'"""-
53
'_

54
56
55
- ,_.
tL-.tJp
-
iY:
b
__k
.:. -
.
--
5
_59
{]p
.,
60
//--
63
~
... __
64
__
"
65
66
A
--fC]_
68
62
61
---
69
67
-',_
70
ilSJ
._- ... _ ...... ---
71
-ll)1rt
Drugie lu tai-chi chuan stylu Chen
(pao-lwi)
57
5. Tai-chi chuan rodziny Yang

Tai-chi chuan byo uwaane przez Chenw za skarb rodowy: trzyma
no je w sekrecie. Rzadko pokazywano form komu spoza rodziny, na
przykad Chen Chang-Hsin uczy wycznie swoich synw i krewnych.
Wrd jego uczniw byy tylko dwie osoby o innych nazwiskach: Yang
Lew-Shan i Li Pei-Kuei. Zwaszcza ten pierwszy wykazywa nadzwyczaj
ne zdolnoci, ogromn cierpliwo i zapa.
Yang Lew-Shan (1799-1872) urodzi si w prowincji Ho-Pei w pnoc
nych Chinach, w rodzinie od pokole rolniczej. By on niski i drobny,
ale pasjonowa si sztukami walki. Najpierw nauczy si trzydziestu
trzech ruchw dugiej formy z twardego stylu od Shao-Lina, starego
nauczyciela, ktry uwaa, e Yang ma wielki talent i mgby odnie
sukcesy pod kierownictwem prawdziwego mistrza. Opowiedzia mu wic
o Chenach, a Yang wybra si do nich w nadziei, e przyjm go na
ucznia. Chenowie odmwili, gdy nie nalea do ich rodu, wic zatrud
ni si u nich jako robotnik rolny i czeka na okazj poznania tajnikw
tai-chi chuan. Po jakim czasie Chen Chang-Hsin odkry pragnienia
modzieca i bdc pod wraeniem jego zapau, przyj go na ucznia.
Wedug legendy, Yang pracowa u Chenw przez kilka lat bez adnego
dostpu do nauki tai-chi chuan, a pewnej nocy obudziy go okrzyki
Heng-Haa z ssiedniego budynku. Zajrza przez pot i zobaczy Chen

Chang-Hsina uczcego swoich studentw tai-chi chuan. Od tej pory
podglda i naladowa wiczenia codziennie przed pjciem na spoczy
nek. Pewnego razu udao mu si pokona zaawansowanych uczniw
Chena, a wtedy mistrz uzna, e Yang ma talent i zgodzi si przekaza
mu sekrety tai-chi chuan.
Zakoczywszy nauk u Cheng Chang-Hsina, Yang Lew-Shan wrci
'IV
rodzinne strony i zacz dawa lekcje svvoim ssiadom. Mia wielu
uczniw. W tych czasach tai-chi chuan byo nazywane hua chuan, czyli
"
"
"neutralizujc albomein chuan, czyli "mikk sztuk walki , poniewa
stosowao obron jako atak i byo mikkie jak bawena. Po latach Yang
wyjecha do Pekinu, gdzie uczy tai-chi rodzin cesarsk, dziki czemu
styl Yang sta si szeroko znany.
Yang, ktry mia silny charakter, bardzo lubi sprawdza si w poje
dynkach. P odrowa przez pnocne Chiny z torb i wczni na
plecach, a usyszawszy o wietnym zawodniku, odwiedza go, eby poSil
rwna umiejtnoci. Chocia by znakomicie wytrenowany, nigdy niko

go powanie nie zrani.Jego entuzjazm dla sztuki walki i poczucie hono
ru zjednay mu powszechny szacunek. Poniewa nigdy nie przegra
adnego pojedynku i nie mia sobie rwnych, zasuy sobie na przydo
mek Yang Wu-Ti,czyli Yang Bez Rywala. Chocia nie wyglda jak zapa
nik, czsto podnosi swoich przeci"vnikw i rzuca nimi, nawet jeli
wayli dwa razy wicej od niego. Nikt nie wiedzia,skd bierze si jego
energia. Warto przytoczy kilka legend na temat Yanga.
W Pekinie y czowiek o nazwisku Chang, ktry lubi sztuk walki
i mia eskort z ponad trzydziestu zawodnikw. Podziwia on Yanga i za
prosi go do swojego domu. Kiedy jednak mistrz przyby, zlekcewaono
go, gdy wyglda na sabeusza, i podano mu bardzo skromny obiad.
Yang zrozumia doskonale,co znaczy to przyjcie,ale uda,e nie prze
szkadza mu takie traktowanie. Jad i pi w dobrym nastroju. Chang
odezwa si do niego niegrzcznie: "Dosza do mnie sawa twojego sza
nownego imienia i sawa mikkiego tai-chi chuan. Ale wtpi, czy ty
i twoja sztuka potrafilibycie kogokolwiek pokona".
- S tylko trzy rodzaje ludzi, ktrych nie umiem pokona - odpowiedzia spokojnie Yang.
-Jakie? - zapyta gospodarz.
- Ludzie z brzu, z elaza i z drewna. Z pozostaymi daj sobie rad.
- Mam eskort z trzydziestu ludzi. Najlepszy z nich jest Liu, ktry
potrafi podnie trzysta funtw. Czy chcesz z nim walczy?
- Oczywicie - zgodzi si Yang.
Zaczto zawody. Liu wbieg szybko jak wiatr i wyglda gronie ni
czym tygrys. Kiedy zaatakowa Yanga,ten skierowa si natarcia w bok
praw doni i popchn przeciwnika lekko lew rk. Natychmiast Liu
przelecia dziesi stp przez podwrze,jak latavviec,ktry zerwa si ze
sznurka. Chang zaklaska w donie i zamia si: "Doprawdy,tai-chijest
zdumiewajc sztuk". Rozkaza przygotowa uczt dla Yanga, ktrego
tytuowa odtd mistrzem.
Yang by rwnie mistrzem wczni. Umia podnosi lekkie przed
mioty jedynie dotykajc ich ostrzem, wykorzystujc swoj energi
przycigania. Potrafi zburzy wczni ciany budynku, eby zatrzy
ma poar. Rzuca rwnie strzay bez pomocy uku i zawsze trafia do
cdu.
Sy
W miecie Kwang-Piu wzi udzia w zawodach, ktre odbyway si
na murach miasta. Jego przeciwnik cofa si a do krawdzi murw

i w kocu upad, tracc rwnowag. W tym momencie Yang doskoczy
z odlegoci piciu jardw'll i chvvyci go za stop, ratujc mu ycie.
Przy innych okazjach rwnie wielokrotnie pokaz)"va swoj zrcz
no. Pewnego deszczowego dnia siedzia w gwnym pokoju, kiedy jego
crka, wnoszc mosin mis pen wody, polizgna si na progu.
Yang skoczy i przytrzyma j za rami, chronic od upadku. Z misy nie
wylaa si nawet jedna kropla. W czasie pobytu Yanga w Pekinie pewien
zawodnik prbowa pozbawi go tytuu "Bez Rywala". Yang powiedzia
z umiechem: "Poniewa tak nalegasz, pozwol ci uderzy mnie trzy
krotnie". Przeciwnik uderzy Yanga z caej mocy w brzuch, a ten za
mia si i uywajc tylko siy brzucha powali go na ziemi. Innym
razem, kiedy Yang owi ryby na brzegu rzeki, nadeszli dwaj mczyni,
ktrzy obawiajc si mistrza chcieli zniszczy jego reputacj. Postano
wili wic wrzuci go do rzeki i zaczli skrada si od tyu. Yang, ktry
mia szczeglne zdolnoci suchowe, wiedzia, e si zbliaj. Uywajc
techniki Klepanie Koskiej Szyi nadstawi plecy, pochyli gow i wrzuci
obydwu do wody.
Z trzech synw Yang Lew-Shana najstarszy zmar w dziecistwie,
a pozostali, Yang.:vu (1837-1892) i Yang Chian (1839-1917, zob. rys.
4),
zasynli jako eksperci tai-chi.

Kiedy Yang Lew-Shan by bardzo stary, a ludzie nadal zabiegali, by
uczy si u niego, Yang.:vu przej rol nauczyciela. Mimo to uczniowie
nadal uwaali, e studiuj u Yang Lew-Shana. Yang.:vu uczy si tai-chi
chuan od swojego ojca, wiczc caymi dniami bez przerwy, bez wzgldu
na mrozy i upay. Yang Lew-Shan nigdy nie pozwala synowi na odpoczy
nek i czsto kara go chost.]ego bezwzgldno niemal doprowadzia
do ucieczki starszego syna z domu. Yang.:vu, podobnie jak ojciec, mia
silny charakter i lubi walczy.]ego przeciwnicy czsto odnosili powane
kontuzje, kiedy odrzuca ich na odlego dziesiciu stp. Yang-Yu jesz
cze jako modzieniec walczy z silnym zawodnikiem, ktry schwyci go
za przegub. Mistrz zastosowa wtedy Chodn Si tai-chi, czyli nagy
atak bez ostrzeenia, i pokona przeciwnika. Kiedy z dum oznajmi
I"-Jard (an,i"lski lub amerykaski): jednostka dugoci, okoo 91 cm. Odlego skoku wynio
sa wil;e blisko:) InC'tr6w. (rrzyp.wyd.)
GO
ojcu, e wygra, ojciec wymia go i skrytykowa, mwic: "Dobra nowi

na. Jednak nie uye siy tai-chi, bo masz rozdarty rkaw." Dopiero
wtedy Yang-Yu zauway, e jego rkaw by podarty z powodu uycia zbyt
duej siy. Chocia uwaga ojca zniechcia go, bya rwnie wyzwaniem.
wiczc dwa razy intensywniej ni poprzednio, osign bardzo \'ysoki
poziom. Nigdy nie polubi nauczania. Z przyjemnoci natomiast pod
dawa si testom; na przykad kadc sobie ziarna ryu na brzuchu, pod
rzucaje do sufitu, uywajc wydechu Haa.
Yang-Chian by nazywany "Panem Numer Trzy".Jego ojciec by tak

surowy dla swoich synw, e Yang-Chian czsto czu si wyczerpany
i zrozpaczony. Kilkakrotnie prbowa ogoli gow i zosta mnichem
buddyjskim, ale zawsze powstrzymywali go inni czonkowie rodziny.

Mona sobie wyobrazi, ile musieli wycierpie uczniowie Yanga. Prze
kraczao to niemal normaln ludzk \V)'trzymao.
1\
._
f :}.1#; A:. 1:. i ..
Van Chian
(1839-1917)
Rysunek 4
Yang Chao-Hsiung
( 1862-1930)
Rysunek 5
Yang-Chian, czowiek o agodnym usposobieniu, mia vvielu studen

tw. Naucza trzech form: dugiej, redniej i krtkiej. Osign wysoki
poziom rwnowagi midzy twardoci a mikkoci. Czsto uywacie
reczki do walk ze swoimi studentami uzbrojonymi
miecze, i zaskaki
wa ich w biernej pozycji, niezdolnych do zblienia si do niego. Sia,

z jak rzuca wczni i kijem, moga powali czowieka. By rwnie
ekspertem w rzucaniu pociskami, zdolnym trali jednoczenie trzy pta
ki trzema kulami. Umia rwnie uwizi ptaki na otwartej doni i nie
li l
pozwala im odfrun, cofajc do, kiedy ptak prbowa odbi si do

lotu. Jako stary czowiek praktykowa si wewntrzn lec w ku.
Sycha byo wtedy dziwny, jakby burczcy odgos. Zmar w
1917
roku
naturaln mierci, w peni zdrowia. Przewidziawszy swoj mier na

kilka godzin wczeniej,zwoa rodzin i uczniw,eby si z nimi poe
gna. Wzi kpiel,zaoy nowe ubranie i z umiechem zakoczy y
Cle.
Yang-Chian mia trzech synw: najstarszy nazywany by Chao
-Hsiung, drugi zmar modo, trzeci mia na imi Chao-Chin. Chao-Hsiung
(1862-1930,
zob. rys.
5)
uprawia tai-chi od sidmego roku
ycia. Tak jak jego wuj Yang.:vu, mia silny charakter, lubi atako
wa pierwszy. Osign mistrzostwo w aplikacji tai-chi; jego styl by
oszczdny, ale pewny, a ruch szybki i trafny, cigy i zwarty. Naucza
agresywnie i mia niewielu studentw, bo mao kto wytrzymywa jego
surowo.Jego technika staa na bardzo wysokim poziomie,ale nie zna
my stosowanej przez niego metodyki,gdy rzadko dawa lekcje. Podob
no jaki zawodnik z Nanking, ktrego Chao-Hsiung pokona w walce,
chcia si na nim zemci. Rzuci mu w oczy py wapienny i olepi,
a potem zaatakowa jego twarz piciami. Polegajc tylko na suchu,
Yang unika ciosw,a potem lekkimi ruchami rk odrzuci napastnika
o kilka stp. Od tej pory mwiono,e styl Yang w tai-chi polega na poko
naniu przeciwnika z zamknitymi oczami. Mwi si te,e zabi kopni
ciem wciekego psa, ktry rzuci si na niego. Potrafi przyciga do
siebie pomie wiecy,a potem odepchn go i zgasi.]est to przykad
wysoko rozwinitej siy duchowej,ktrej sekret,niestety,zagin.
Chao-Chin
(1883-1936, zob. rys. 6)
by rwnie nazywany Chen-Fu.
Z natury agodny, jako dziecko nie interesowa si tai-chi chuan.] ego

filozofi byo, e "nie warto uczy si, jak walczy z jednym wrogiem
Uak w sparringu tai-chi); warto uczy si,jak walczy z tysicami wro
gw".] ednak dziki instrukcjom i radom dziadka uwiadomi sobie,e
tai-chi chuan mogoby zapewni mu zdrowie,a take poprawi kondycj
fizyczn i duchow caego narodu. Zacz praktykowa tai-chi w wieku
dwudziestu lat,chocia doceni je dopiero po mierci ojca. wiczy wte
dy dniem i noc,eby osign "na zewntrz mikko kbka baweny,
a wewntrz twardo elaznej igy". Chao-Chin jest przykadem naj
wikszego naturalnego talentu, gdy po mierci oj ca by wycznie sa-
moukiem . Jego osignicia udowadniaj, e cho trudno jest znale

dobrego nauczyciela, moemy samodzielnie robi postpy, jeli rozu
miemy i waciwie stosujemy zasady tai-chi chuan.
wiczone obecnie formy stylu Yang zostay opracowane wanie
przez Chao-China (Yang Chen-Fu). Styl Yang, przyjemny, urozmaico
ny, lekki i stabilny, jest uwaany za najatwiej.szy i najbardziej popu
lam):
-------1
I
i
!
I
I ,"'
...
. .
Yang Chen-Fu
Rysunek 6
Yang Chao-Chin mia czterech synw, ktrzy obecnie nauczaj tai

-chi w Hongkongu i na Hawajach. Ich umiejtnoci s stosunkowo wy
sokie jak na dzisiejsze standardy, ale wypadaj blado w porwnaniu do
techniki ich przodkw. Na szczcie
Cheng Man-Ching
(1901-1975),
jeden z uczniw Chao-China,
osign wspczenie najwyszy po
ziom umiejtnoci. Czsto powtarza swoim uczniom, e technika jego

nauczyciela ,growaa nad jego wasn o tyle, o ile on sam przwysza
swoich uczniw. Demonstrowa im, e aden nie potrafi dotkn go do
ni, lecz, jak mwi, on sam nie umia unikn dotknicia Yang Chen
Fu ani uciec od jego rki .
Styl Yang sta si bardzo popularny i uczy si go wiele osb. W re
zultacie powstay liczne jego wariacje. Jedn z nich jest forma Wu
Chian-Chyana, zwana wariacj Wu, popularna w poudniowych Chinach
i w Hongkongu, oraz dobrze znana w Stanach Zjednoczonych. Jest to
odgazienie szkoy Yang i nie naley go myli z trzecim gwnym sty
lem tai-chi chuan, ktry zostanie omwiony pniej.
li3
Podsumowujc, Yang Chen-Fu, wnuk Yang Lew-Shana, ujednolici

styl Yang i opracowa jego dug form.
Wu Chian-Chyan mia dwch synw, Wu Kung Y i oraz Wu Kung
Tsao, ktry w 1980 roku wyda ksik z dokadnym opisem wariacji Wu
i fotografiami przeds tawiajcymi pozycje jego brata.] eli przyjrze si
tym zdjciom, od razu wida kontrast midzy sztywn, drewnian po
staci Wu Kung Y i a zrwnowaon, czujn sylwetkjego ojca na rysun
ku 7 w tej ksice. W ida rwnie odstpstwa od tradycyjnych zasad:
przechylenie tuowia w przd lub w ty, pochylenie gowy; zdarza si te
zamknicie staww kolanowych. Naley przyzna z alem, e Wu Kung
-Vi nie dorwna swemu ojcu. Uczniom, ktrzy wicz wariacj Wu stylu
Yang zalecam, aby dotarli do oryginalnych zdj mistrza Wu Chian
-Chyana wykonujcego t form. Porwnujc pozycje Wu Chian-Chyana na rysunku 7 i pozycje Yang Chen-Fu na rysunku 8 widzimy,
e obaj mistrzowie, mimo i praktykowali rne wariacje stylu Yang,
osignli rwnie wysoki poziom umiejtnoci w chan-ssu-chin.
] eli jeszcze nigdy nie wiczye z nauczycielem, sprbuj powtrzy
pozycje od l do 19 stylu Yang, wzorujc si na ilustracjach podanych
poniej. Przedstawiaj one samego Yang Chen-Fu. Rysunek 7 przedsta
wia Yang Chen-Fu, rysunek 8
Wu Chian Chyana, 9
to fotografia
Cheng Man-Chinga. Na pewno zauwaysz, e pominwszy drobne indy

widualne rnice, pozycje dwch mistrzw, Yanga i Wu, s zasadniczo
takie same.
04
Rysunek 7
Po:;ycje mistrza Yang Chen-Fu
liS
Rysunek 8
Pozycja mistrza Wu Chian-Chyana
GG
Ryl1/1/ek g
Poz:ycje mistrza Cheng Man-Chinga
li7
Duga Forma tai-chi chuan stylu Yang:
l.
Rozpoczcie tai-chi
2.
Odparcie w lewo
3.
Odparcie w prawo
4.
Nacinicie
5.
Pchnicie
6.
Prosty Bicz
7.
Uniesienie Rk
8.
Biay uraw Rozkadajcy Skrzyda
9.
Omiatanie Kolana i Krok Ukony, w prawo
10. Granie na Gitarze

11. Omiatanie Kolana i Krok Ukony, w prawo
12. Omiatanie Kolana i Krok Ukony, w lewo
16. Krok do przodu , Ugicie, Przechwycenie i Uderzenie
17. V\)rcofanie i Pchnicie
18. Skrzyowanie Rk
19. Powrt z Tygrysem w Gry
21. Prosty Bicz , po przektnej
22. Pi pod okciem
23. Odepchnicie Mapy, w prawo
24. Odepchnicie Mapy, w lewo
26. Lot po Przektnej
27. Uniesienie Rk
29. Omiatanie Kolana i Krok Ukony
30. Iga na Dnie Morza
32. Obrt i Cicie
33. Krok do przodu, Ugicie, Przechwycenie i Uderzenie
34. Krok do przodu, Chwytanie Wrbla za Ogon
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
6l.
69.
Prosty Bicz
Przenoszenie Rk Mikkich jak Chmury (trzy razy)
Prosty Bicz
Rozdzielenie, praw stop
Rozdzielenie, lew stop
Obrt i Kopnicie, lew podeszw
Omiatanie Kolana i Krok Ukony, w prawo
Omiatanie Kolana i Krok Ukony, w lewo
Krok do przodu i Uderzenie Pici w d
Obrt i Cicie
Krok do przodu, Ugicie, Przechwycenie i Uderzenie
Kopnicie praw stop
Uderzenie Tygrysa, w lewo
Uderzenie Tygrysa, w prawo
Kopnicie praw stop
Atak na Uszy Przeciwnika
Kopnicie lew stop
Obrt i Kopnicie lew podeszw
Krok do przodu, Ugicie, Przechwycenie i Uderzenie
Wycofanie i Pchnicie
Skrzyowanie Rk
Powrt z Tygrysem w Gry
Prosty Bicz, po przektnej
Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw, w prawo
Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw, w lewo
Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw, w prawo
'Chwytanie Wrbla za Ogon
Prosty Bicz
Pikna Pani z Czenkiem
(l)
(2)
(3)
(4)
70. Prosty Bicz
69

72. Prosty Bicz
73. Pezajcy W
74. Zoty Baant Stojcy naJednej Nodze, w prawo
75. Zoty Baant Stojcy naJednej Nodze, w lewo
79. Lot po Przektnej
80. Uniesienie Rk
83. Iga na Dnie Morza
85. Biay W V\)rsuwajcyJzyk
87. Krok w przd i Chwytanie Wrbla za Ogon
88. Prosty Bicz
90. Prosty Bicz
92. Skrzyowanie Doni
93. Obrt i Kopnicie praw podeszw
94. Uderzenie w Pachwin
95. Krok w przd i Chwytanie Wrbla za Ogon
96. Prosty Bicz
97. Pezajcy W
98. Wskazywanie Siedmiu Gwiazd W ielkiej Niedwiedzicy
99. Krok w ty i Dosiadanie Tygrysa
100. Obrt i Kopnicie Lotosu jedn nog
101. Strzelanie do Tygrysa
103. V\)rcofanie i pchnicie
7U
7 l
ttt
7. t,:, ,
10
1ft
r
.
.
I"
I .
"
,'
.....
,"
..:
'/.
. . .
....
7'2
:"'-
_'\;
. 1
'. . -..
'
! L.
7"
' .
--
12
..
"
/' .J
, : r,_ ,
\
11
':/1.',
V
.
./
fl
,
"
p_.-
'"
'I
__ o
'
17
tt\t/f{' k
'. ',
..._.
..
..
,--
l'.
...
,"
-..-
'
-.:
-'
..
..".-
:- --
18
'
t it 1t it' .
t,; l?- l \
t' II
:-
'
II
'
"
.:
\:
'" -
t:--
'II
'
,.i
:-
__ '
"
;.
.\
,"
,,1
t.>
'.:!
:,
,"
_.
I,;: .-.
t.
\ .
'
....
..
,-_ .
:..
20
' :'
,'
')
. : , ;
..
...
.i
' o
'
---,. "
"
'
"
\:
'; ..
. :t
....
--
21
ttllt'-1t
7'3
.
2
4
\t
t
-
:3 -t::I"
-
,._
'
.-
..
----_..
'
l--" tt7 "t :2 l' t:I.

:. "
-' ( i'
--.:-
.....
t .
,IV
...
...
'
.,...
X ,.
k1"
30
...., '
.. --
\.
-'
y
:- .
'
',
-.
1;'
'----
.'
--
..-.....
.,
_
"
.......--
32
31
'.
I.i
:
:
';,
-""
--
33
1_1i&
34
1li
"P"'
;-
---
>
'-_
"'.
_o.
'"
''
_.
>
t.
l.
__
__ '
75
"
11
Pl
'
ttl
,
r" \
. . f!' rr 1" ". . ' ,
~
r l' -1 t'
A
(l_- '': "'J. f1-'\' t
.- -
" ./
:
;'
..
,,
....
'
..
I.---"
....
'_.'
....
.o '
...
a"
;:&,\
,.... 1.)
:t.-
".
r}
...
'--
38
"
s::;r
.....
'
",'
...
'\
"
,r:
;.'
._
"
39
'\:..
"'
"
'
'.
76
."
..
t,
..
'
::
'
,.''''
''
,
..
... -
: '
- ' .
,: \
--\i.:
'
,"
"
'
37
"
'
"
:"
''
. ',.!:',
."j
" ,
.. .
"
;'
"
...
;"..
-:
...
..
",
.
.
. . .'
--
''''
..
,
.
---
...--
'
41
r'
','.
!
.../
42
... r-: . :
'."
\ . :::9'
; . .......
. ,r-l
.
t , ;,..
" .
...-
'-'
\"
....
.
-: .
..
.0.0
''. /
fU"'!
.
,
..
-
...,
_ ,
77
it( /
'/.
..:m
55
7H
" .""JJl';"
R.
.
'._
58
,
:
.'L'Jv
- ';' ::'
-/
'.
".
:
'!9. ll
"":
'
r-'
. ...
...7
"
:.
..-
'
,
-,
' .
'!
. :
-.
..
--
."1\''
;:..J..,
"
",- .
."
. ! .
. -
\ "
:,:, Jj' ' ',
__
..
l' t
"
.4
",
';
'\
7. .',
..
.. , l.
.4'
79
t,' J." "-':.''Rj,.: 'N''
\..
".'':
, .
1\".'\
'.......
f.
......
,"
,J"
,;:J..-
66
r"i
- \
" , ft? II:
.., t_
~
.
.. '
,.
..
..
.
... -
..
,-
..
'::.
......
..
_..
i:
...
!:lO
7.
\..
68
67
..
.-
..:
"
. -
..
..
"
,_
:a.--
..,;/
.
.
,
)
'
"
__
'.
'
!
.
H l
lit
74
:-.:
.J
'
.
,..>
"
'.
"
'
75
76
Ad i' .,'
.
. .
I"
Y"
-!.l
.:
"
'"
..
;'
._
_ .
.,
,.
'
I I
l
I
..
.,
77
... '
78
$t:> 9.\ t-,?!:Y' l,-.R.c;....ft-. r6)""

t:, v.. i", _tl.e t,:.
\.
l.
"
_ .
. _..:-
.7
__ ....
.'
.'
\
t.
... -
..
- ' :.-
80
79
--
ca-
l t'" t
li
..... !.
.-
..._
.-
,._.
...
"; .
...:t'-"-
82
85
84
'
.
!Jl . {(':.
,
"
-.
..
<,
'/
..
>,, "
f'
......
,I
'
'
'
"
: A
"
_.
Li
...,.._
..y"
"
, '
"
-,
'I'
"
\1
'.' \(l;."
,,-:
.
-,
"
JV
,
.'t- "
"
__ -
.'::. (J,\ i\'-t

,
N',
" /,
.... __
Jq"
.r/.;;-, .
, -'"
H
i'
.8- &.
_
-;
:.,
';"
. ' 'Ii:*-
87
'_ , f"
'\;,
._
'
-\
'I.'
.. I
..,
, --I'
_
'
' ._
' "
" '" -.,.,.. $t)it

.. 1\
1'" q1'A
""" r-J. " a.. ;r.-r ,"'":
88
..I
..
":
.:
-.
',. :
,, '
\.
'"
..
'-
"
"
:- '
'4
.; .
89
. .
. a "
.'1
l
, ..
;
<N"
.,
'/'
....-' ..
84
....
\.f
. '
. ..
"!
..""
:,
II
..
R
.
..-
.'
.,.
.s::::::
,:
. _ ....
.
"I
95
-',)
it, )k1!'\' . ' "
\ -,*: ""1\ 1\
",
t:-
'
l,.
"' , I
'\
'
.
_
';'
'
:.
'
,-
'
'
"
'h
'
, ,
'
"
96
Jt'
"
,I
'
HS
102
105
i _
Duga forma tai-h\chi chuan styluJang
6. Tai-chi chuan rodziny Wu

Yang Lew-Shan mia ucznia Wu Yu-Hsinga
(1812-1880),
ktrego
brat by urzdnikiem rzdowym w prowincji Ho-Nang. Kiedy Wu wy

bra si w drog,eby odwiedzi swojego brata. Zamierza przy tej oka
zji pozna Chen Chang-Hsina i nauczy si od niego pierwszego lu stylu
Chen i drugiego lu pao-lwi. W poowie drogi, w miejscowoci Chao-Pao
dowiedzia si, e Chen Chin-Ping, czowiek o wielkich umiejtno
ciach,naucza tam sztuki walki. Pozosta wic w Chao-Pao i studiowa
u
Chen Chin-Pinga form ze stylu Chen zwan shiao-jar
(shiao oznacza
"may", ajar - forma"). Styl stworzony przez Wu Yu-Hsinga ,v)'Wodzi

"
si wic ze stylu Chen, a nawet nosi nazw shiao-jar
W midzyczasie brat Wu natrafi przypadkiem w skadzie solnym na
ksik Klasyka tai-chi chuan" autorstwa Wang Tsung.:vue i natych
"
miast przesa j do Wu. Studiujc dzieo dokadnie i praktykujc, Wu
Yu-Hsing zyska wiksz wiedz o tai-chi chuan ni ktokolwiek przed
nim. W pniejszym czasie zebra wasne dowiadczenia w traktacie
"Teoria Trzynastu Pozycji", ktry opisuje praktyk i tajniki tai-chi
chuan. Kopie obu ksiek wysa swemu byemu nauczycielowi, Yang
Lew-Shanowi,ktry naucza wtedy tai-chi w Pekinie. Yang opublikowa
obie ksiki,ujawniajc w ten sposb tajniki tai-chi chuan i umoliwia
jc rozpowszechnienie tej sztuki.
Chocia Wu mia niewielu uczniw,jeden z nich,jego siostrzeniec
Li Y i.:vu
(1833-1892) zdoby rozgos.
Li napisa wiele artykuw o tai-
chi chuan i od jego czasw teorie na ten temat s systematycznie

spIsywane.
Hay Way Jen mia ucznia Sun Lu Tanga, ktry poprzednio uczy si
wewntrznych stylw sztuki walki/Ja
kua i hsiung-i. Sun Lu Tang wczy
elementy tych stylw do stylu Wu i stworzy zupenie now form. Mimo

to uwaam, e jedyn moliwoci rozwoju szkoy Wu jest ewolucja
w stron bezformy, a osignicia Sun Lu Tanga naley uzna za waria
cj, a nie za nowy, odrbny styl.
Kada pozycja stylu Wu ma cztery etapy: Rozpoczcie, Poczenie,
Otwarcie i Zamknicie (zob. rys.
10).
Kady z nich symbolizuje jedn
z zasad tai-chi. Rozpoczcie jest przykadem przemiany ","u-chi w tai-chi

w momencie, kiedy zamiar ruchu powzity przez wiczcego jest bliski
spenienia. Poczenie jest przykadem przejcia od tai-chi do zasady
H7
yin-yang, wedug ktrej kada cz ciaa staje si na przemian pena

(substancjalna) lub pusta (niesubstancjalna); Otwarcie jest przykadem
rozpoczcia ataku lub obrony; Zamknicie jest przykadem trwajcego
ataku lub obrony. Pojcia Otwarcia i Zamknicia s bardzo skompliko
wane i znacznie trudniejsze, ni mgby to sugerowa ich krtki opis
(zob. rozdzia 4).
Ponisze ilustracje przedstawiaj Ha)' Shao:Ju, wnuka Hal' Way
:Jena (1849-1920), ktry by sawnym mistrzem stylu Wu i po mierci
dziadka kontynuowa jego tradycj.
....
(tf)
I ----,,'fIo.
/r.--r
. ..
___
Il
I.I!
.iI Ul'
Il!
II
ne --"PlEiiIIIJ,..\::::
lit
-.."..,...".,
a.
m
II
Be
III
dl!
III
e.
Mfnif.
II
.-------- \I
Rozpoczcie
11111 -----,
.ut
,'I
Iti
dl!
BC
lit
(
Poczenie
(J.O)
(III)
III
I.
-....J.':4jl::.:. Ul'
If-.,..,...
."
.,, ---'......
.. .
""",,,,-'--ii(
n.
-at
.
..hr--'
\o\---:I
H+--:II
1I/1_-r'IW.
Otwarcie
J--
Zamknicie
Rysunek 10
Mltl"I'
Tai-chi chuan rodziny Wu:

l.
Rozpoczcie tai-chi
2.
Chwytanie Wrbla za Ogon, w lewo
3.
Chwytanie Wrbla za Ogon, w prawo
4.
Prosty Bicz
5.
Uniesienie Rk
6.
Biaa G Rozpocierajca Skrzyda
7.
Omiatanie Kolana i Krok Ukony
8.
Granie na Gitarze
9.
Omiatanie Kolana i Krok Ukony

11. Krok do przodu, Ugicie, Przech''''Ycenie i Uderzenie
12. Wycofanie i Pchnicie
13. Uniesienie Tygrysa i Pchnicie Gry
15. Chwytanie Wrbla za Ogon, w prawo
16. Prosty Bicz
17. Uniesienie Rk
18. Pi pod okciem
24. Biaa G Rozpocierajca Skrzyda
27. Pchnicie
28. Bkitny Smok Wylatujcy z Wody
29. Obrt
30. Trzy Prze miany Plecw
31. Prosty Bicz
32. Obnienie
33. Przenoszenie Rk Mikkichjak Chmury
34. Prosty Bicz
89
35. Uniesienie Rk
37. Poskromiony Tygrys, w lewo
38. Kopnicie i Rozdzielenie praw stop
39. Poskromiony Tygrys, w prawo
40. Rozdzielenie lew stop
41. Obrt i Kopnicie praw stop
42. Prosty Bicz
43. Skok do przodu i Uderzenie w d
44. Skok do gry i Podwjne Kopnicie
45. Obrt
46. Wycofanie i Kopnicie
47. Obrt i Kopnicie praw stop
49. Wycofanie i Pchnicie
50. Uniesienie Tygrysa i Pchnicie Gry
53. Prosty Bicz, po przektnej
54. Obnienie
55. Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw
56. Prosty Bicz
60. Prosty Bicz
61. Obnienie
63. Prosty Bicz
64. Obnienie
65. Zoty Kogut Stojcy naJednej Nodze

68. Odepchnicie Map)) w lewo
90
71. Biaa G Rozpocierajca Skrzyda

74. Pchnicie
75. Bkitny Smok Wylatujcy z Wody
76. Obrt
77. Trzy Przemiany Plecw
78. Prosty Bicz
79. Obnienie
81. Prosty Bicz
82. Uniesienie Rk
84. Serce w Doni
85. Obrt i Kopnicie Lotosu jedn nog
86. Krok w przd i Kopnicie w Pachwin
88. Prosty Bicz
89. Obnienie
90. Wskazywanie Siedmiu Gwiazd Wielkiej Niedwiedzicy
91. Krok w ty i Dosiadanie Tygrysa
92. Kopnicie Lotosujedn nog
93. Strzelanie do Tygrysa z uku
94. Podwjny Wystrza Armatni
91
11
12
13
16
17
19
20
93
21
24
-
. K
1J
'-"
,,
<.J4
35
34
36
37
40
38
42
41
44
Jt&
-
43
t'
t
_/-
45
!":
.--
46
47
48
/
95
49
50
51
53
52
54
55
56
57
...
58
59
.".
60
61
64
66
68
69
70
97
71
74
. 'l!
76
..
"
"'\
.
77
9H
; 1
, .
.. - _.
'.
-;f;;'
...
k
_._
r--- ,.
78
l.
79
92
93
88
89
94
95
90
91
96
Tai-chio chuan rodziny Wu
99
7. Nauka form podstawowych

Wskutek rnic w stylach indywidualnych, w tai-chi chuan powsta
y trzy gwne odgazienia: styl Chen, styl Yang i styl Wu, ktrych ge
nealogi przedstawia poniszy schemat.
Clltn,
Chan-Hsill
(htll,
(;un_yun
{ {
Che n Fu-Ku
--
(IHH7-1'157)
Yallg Yu
(1771-IH5:l)
__
(IH:17_IH'I2)
Van/.{
I.(w-Shall
(I 7'J'J- I H72)
Wu Chian-Chyan
(IH70-I!J42)
van).{ (:h,UI-Hsiullg"
(I Hh2- I !JO)
Yallg Chian
(IH'1-I'J
I7
.
C llt n ,
\Vallg-Till).{
Yang Chcn-Fu
(IHH-I'J:lh)
CI1<'11 Yu-B"n --
Chl:n,
Chin-Ping
(17'15-IH(iH)
--
CIIt:n Sin
Ch.'1l ChUI1g
(IHO'l_IH7
l)
(IH4'J- I ')17)
Li Yi-YU
Wu Yi-Hsinv;
(IHI2-IHHO)
--
(IH:l:l-IH'J2)
__
Hal' War""n
(IH4'J-I'J20)
Poniewa tai-chi chuan opiera si na pynnych ruchach, rzecz naj

waniejsz dla pocztkujcego jest nauczy si waciwego czenia
kolejnych pozycji. Przejcia, jako integralne czci cigu, s zbyt skom
plikowane, aby je jasno opisa sowami, dlatego niezwykle trudno jest
nauczy si tai-chi chuan z podrcznika. Niemniej ksika o tai-chi, zao
patrzona w fotografie, jest cennym rdem informacji dla kogo, kto
ju wiczy form indywidualn z nauczycielem. Przykadem s zamiesz
czone wczeniej serie ilustracji, przedstawiajce najwaniejsze cechy
kadego z trzech gwnych stylw tai-chi chuan. Wraz z listami pozycji
bd one dla dowiadczonego adepta baz do porwna, cho bez kom
petentnego nauczyciela nie wystarcz do samodzielnego nauczenia si
tai-chi. Do celw szkoleniowych najlepiej nadawayby si kasety video,
i moim zamiarem jest przygotowanie tego typu filmw w przyszoci.
Praktyczne zastosowanie kadego z trzech gwnych stylw jasno
wynika z jego historii. Chen jest z nich najbardziej oryginalnym i dla
tego najpeniejszym, skutecznym zarwno jako sztuka walki, sztuka
leczenia i wiczenie sportowe. W pyw dzan-ssu-chin moemy wyranie
zaobserowowa w ruchach i sposobie oddychania w stylu Chen, a take
w innych jego subtelnych cechach.
100
Rodzina Yang zrobia najwicej dla spopularyzowania tej niegdy

okrytej tajemnic sztuki, przenoszc si do Pekinu i nauczajc dwr
i rodzin cesarsk z dynastii Ching, a take szkolc adeptw spoza ary
stokracji. Ta sytuacja zawaya na ksztacie formy Yang. Dworzanie ce

sarscy byli ludmi przyzwyczajonymi do wygodnego ycia, wic rygory
stylu Chen byyby dla nich nie do przyjcia. Co wicej, dynastia Manchu
naleaa do mniejszoci rasowej. Poniewa konflikty rasowe w Chinach
byy wtedy rwnie silne, jak wspczenie w RPA, rozpowszechnianie
formy, ktra w oczywisty sposb suya jako sztuka walki, mogoby
wzbudzi obawy panujcych. W rezultacie powstaa wdziczna i zhar
monizowana forma Yang jak znamy dzisiaj, a jej popularno wielo
krotnie przewysza style Chen i Wu.
Najwaniejsz funkcj stylu Yang jest jego aspekt zdrowotny.] ed
nak moliwo zastosowania go jako sztuki walki przejawia si w prakty
ce aplikowania kadej z pozycji do celw samoobrony. Przez wiele lat
aplikacje te byy trzymane w tajemnicy przed ogem wiczcych. Yang
Chao Chin, zwany Yang Chen-Fu, ktry opracowa i opisa form Yang
w takiej postaci, jak znamy dzi, nie ujawnia jej wysoce skutecznych
aplikacji ani technik sparringu.
Wedug legendy, Yang Chen-Fu trzyma opracowania aplikacji for
my Yang zamknite w szufladzie. Chen Yen-Lin (urodzony w roku 1906),
nauczyciel dzieci Chen-Fu, zasta raz szuflad otwart i odkry sekret
aplikacji. W latach dwudziestych naszego wieku Chen Yen-Lin napisa
ksik o tai-chi chuan, w ktrej, przy uyciu ilustracji z objanieniami,
opublikowa techniki sparringu rodziny Yang.
Kiedy w 1980 roku spotkaem si z Chen Yen-Linem w Szanghaju,
powiedzia mi, e legenda jest tylko legend, a w rzeczywistoci nauczy
si aplikacji i sparringu bezporednio od wuja Yang Chen-Fu, Yang.:vu.
Aplikacje stylu Yang s rwnie pikne, co miertelnie niebezpiecz
ne. Pynne ruchy dwch partner\",' wiczcych aplikacje wygldaj jak
taniec o precyzyjnym rytmie i skoordynowanych pozycjach.]ednak ka
dy z ruchw zosta zaprojektowany do samoobrony i tak zastosowany
-moe zabi lub zrani przeciwnika.
Nauka aplikacji wymaga dugiej praktyki. Po pierwsze naley na
uczy si dwch rnych sekwencji, zvvykle nazywanych stron A i stro
n B, z ktrych kada ma 44 p o zycje Pochodz one bezporednio
.
101
z formy stylu Yang, ale ich kolejno zostaa zmieniona w taki sposb,
aby do kadej pozycji strony A pasowaa pozycja strony B. Po opanowa
niu sekwencji partnerzy A i B wykonuj wsplnie pynne wiczenie spar
ringu tai-chi.
Poczenie 88 form w cao jest tak zawie, a jednoczenie skutecz
ne, e mona tylko podziwia talent rodziny Yang, ktra stworzya ten
system aplikacji.
Dziki precyzyjnemu rytmowi i doskonaemu dopasowaniu ruchw,
aplikacja tai-chi przygotowuje do neutralizacji (hua) siy przeciwnika,
kontroli (na)" i ataku (fa).
Nauk tai-chi bez aplikacji lub sparringu mona porwna do robie
nia zakupw w sklepie z obuwiem, skd wraca si z pustym pudekiem,
bez butw. Praktyka aplikacji rozwija u wiczcego umiejtno skupia
nia uwagi i skuteczno w wiczeniu formy. Po duszej praktyce styl
Yang moe by rwnie efektywny jako sztuka walki i jako metoda zacho
wania doskonaego zdrowia.
Jednak aby doj do najwyszych umiejtnoci, po zdobyciu solid
nych podstaw stylu Chen i stylu Yang naley zwrci si do stylu Wu.
W formie stylu Wu ruch zewntrzny ostatecznie zanika, podczas kiedy
w umyle trwa intensywna praktyka, zdyscyplinowana jak w innych sty
lach. Dlatego wanie styl Wu nazywany jestshiao-jar ("maa forma").
Trzy gwne style tai-chi chuan rni si midzy sob, ale pozostaj
w zgodzie z podstawymi zasadami i teoriI-Ching. Prba wprowadzenia
zmian do tych stylw naruszyaby ich skomplikowany i wywaony sys
tem, do stworzenia ktrego konieczne byy wysokie umiejtnoci, ta
lent, praktyczne i teoretyczne mistrzostwo w stosowaniu zasad tai-chi
oraz praca kilku pokole.
Niektrym adeptom wydaje si, e modyfikowanie tai-chi chuan jest
proste, i prbuj tego dokona na wasn rk. Poniewa jednak tai-chi
chuan jest sztuk, reformowanie jej przypominaoby zmienianie sym
fonii Beethovena. Pominicie ktregokolwiek z trzech gwnych stylw
tai-chi chuan byoby podobne do wymazania fragmentu wiersza. Nikt,
kto nie ma za sob wielu lat studiw nad sztuk tai-chi, nie powinien
wprowadza wasnych wariacji do ustalonej formy, zwaszcza jeli uczy
pocztkujcych. Przypomina to nauczanie dzieci pisma. Nauczyciel, bez
wzgldu na wasny charakter pisma, w klasie uczy standardowego
102
ksztatu liter. W kadej bez wyjtku szkole dziecko nauczy si tego sa

mego alfabetu, drukowanego i pisanego. Rwnie w tai-chi chuan ist
nieje alfabet: formy stylw Chen, Yang i Wu. Obowizkiem nauczycieli
tai-chi chuan jest nauczanie jednej z nich, tak jak obowizkiem nauczy
ciela kaligrafii jest nauczanie piknego pisma. Do kaligrafii uywa si
tekstw z modelami kroju liter, a w nauce formy tai-chi mona si wzo
rowa na zachowanych fotografiach mistrzw szk Chen, Yang i Wu.
Na przykad adept stylu Yang powinien uywa dostpnych fotografii
Yang Chen-Fu wykonujcego t form.
jeli komu brakuje czasu na praktykowanie caej formy, lepiej zro
bi wiczc cz cigu, ni zmieniajc lub skracajc podstawow form.
jeli nie mamy czasu na lektur caej ksiki, lepiej przeczyta jeden
rozdzia, a potem wrci do miejsca, gdzie si przerwao. Pomijanie cz
ci tekstu mogoby zakci cigo narracji i spowodowa przeoczenie
wanych dla caoci fragmentw.
jeli kto uzna, e forma jest niezrwnowaona, powinien wiczy
j i w prawo, i w lewo, zamiast dodawa do cigu pozycje symetryczne.
Pocztkujcy w tai-chi chuan powinien pilnie studiowa jeden
z gwnych stylw, krok po kroku uczc si formy. W ten sposb pozna
w peni warto tai-chi chuan i lepiej zrozumie jego zasady. Co wicej,
powinien zorientowa si, czy jego nauczyciel uczy jednej z klasycznych
form, czy indywidualnej wariacji. Twrcze podejcie do tai-chi chuan
jest bardzo cenne, ale nie moe prowadzi do lekcewaenia oryginalnej
formy. Pamitaj! Bez standardowego alfabetu i ortografii nie mgbym
napisa tych sw, a Ty, Czytelniku, nie zrozumiaby tekstu. Ilustracje,
ktre zamieciem w ksice, maj suy jako wzr do porwna, wy
braem wic ilustracje tych nauczycieli i praktykw, ktrzy najlepiej re
prezentuj omawiane style. Moim celem bowiem jest stworzenie
paszczyzny do lepszego porozumienia midzy wszystkimi praktykujcy
mi tai-chi chuan i chciabym zachci wszystkich studentw i nauczy
cieli tej sztuki do nawizania kontaktu.
Rozdzia drugi
Filozofia
Tai-chi chuan mona porwna do okna o zacignitych zasonach.

Przechodzie nie moe sprawdzi, co jest wewntrz,zagldajc przez
szyb, bo zasony na to nie pozwalaj.- Podobnie nie mona wy robi
sobie opinii o tai-chi chuan, patrzc z zewntrz. Jednej osobie bdzie
si wydawa, e to wiczenie zdrowotne, drugiej, e sztuka walki, ale
to tylko powierzchowne obserwacje. Rdzeniem tai-chi chuan jest jego
filozofia; kady ruch tai-chi jest przejawem filozofii czasu i przestrze
ni. Prbowa zrozumie tai-chi chuan obserwujc ruch zewntrzny,to
jakby zaglda do pokoju przez zasonite okno. Naley wej do rod
ka, aby co zobaczy. Trzeba zrozumie filozofi tai-chi, eby mie
peny obraz tej sztuki.
Gboka filozofia tai-chi chuan czy harmonijnie zachodni nauk
i staroytn chisk mdro. Wedug tradycyjnej opinii te dwie dzie
dziny nie maj ze sob nic wsplnego,jednak w rzeczywistoci s sobie
pokrewne. Tai-chi jest i nauk, i filozofi. Rozdzia ten bdzie wic pr
b wyjanienia filozofii tai-chi w sposb naukowy, atwy do przyjcia dla
umysu czowieka Zachodu.
105
l. Zasada Yinang a tai-chi

Staroytni filozofowie chiscy nazwali stan bezksztatnej pustki
sprzed stworzenia wiata wu-chi,czyli kracow nicoci",w ktrej nie
"
istniao nic, ale jednak co istniao. Nie wiemy, czym owo co byo, ani
skd pochodzio. Mimo to na pewno istniao,cho jego obecno mona
tylko przeczuwa jak przez mg. Staroytni chiscy filozofowie okreli
"
li to zjawisko jako nico lub "rzecz z niczego . Oznacza to, e ma ona
form, ale jest bez formy; ma ksztat, ale jest bez ksztatu; mona te
powiedzie,e jest to "pogmatwana nieuchwytno". Spotykasz j,a ona
nie ma przodu; podasz za ni, a ona nie ma tyu. To zjawisko nicoci
byo rdem ruchu i bezruchu. Wszystko we wszechwiecie, cznie
z yin i yang, pochodzi z tego rda. Lao T zu nazwa je tao, w I-Ching
nazywa si je tai-chi,a Wang 1Sungue,Y.icy za dynastii Ching,w swo
im traktacie o tai-chi chuan napisa:
Tai-Chi rodzi si z wu-chi,czyli z kracowej nicoci.] est poczt
kiem stanu dynamicznego i stanu statycznego, matk Y in
i Yang.Jeli Y in i Yang s w ruchu,rozdzielaj si.Jeli s w be
zruchu, cz si.
Oglnie mwic, pojcia wu-chi i tai-chi opisuj nie tylko stworze
nie wiata, ale rwnie relacje midzy ludmi, midzy przedmiotami,
oraz midzy ludmi a przedmiotami. Na przykad pusty pokj jest w sta
nie wu-chi. Kiedy ludzie wejd i napeni go ruchem, zaczyna si stan
tai-chi, ktry z kolei jest rdem yin i yang. Relacja midzy czowie
kiem a pianinem jest wu-chi,jeli czowiek nie ma zamiaru gra,nato
miast jeli ma tak intencj lub rozpocznie gr, relacja zmienia si
w tai-chi. Wu-chi istnieje zanim cokolwiek si wydarzy, gdy nawet
intencja dziaania wynika z wu-chi.
]eli co powstanie z wu-chi,pocztkowy stan nicoci koczy si. W tym
momencie zaczyna si tai-chi. Sytuacja ta ma dwa aspekty: pustka wu-chi
jest yin,a to co pochodzi z wu-chi,jest yang. Oglnie mwic,yin i yang s
uzupeniajcymi si przeciwiestwami,ktre cz si tworzc cao. Cho
cia ich natury s przeciwne, pozostaj ze sob w harmonijnym zwizku.
Na przykad, po dniu musi nadej noc, a po nocy dzie: dzie jest yang,
a noc jest yin. Relacja midzy dniem a noc to relacja przeciwiestw, nie
mniej nie mog one istnie bez siebi nawzajem i s nierozdzielne jak dwie
106
strony monety. Innym przykadem yin i yang jest relacja midzy niebem
a ziemi: niebo jest yang, a ziemia - yin. W zwizkach midzy ludmi
mczyzna to yang, a kobieta - yin.
Cechy charakterystyczne dla yang to gorco, ruch, sia odrodkowa,
natomiast dla yin - zimno, bezruch, sia dorodkowa. Zasada Yin-Yang
okrela kolejne etapy ruchu: rozpoczcie ruchu jest narodzeniem yang;
zakoczenie ruchu jest narodzeniem yin; pocztek bezruchu jest naro
dzeniem mikkoci; koniec bezruchu jest narodzeniem twardoci. Aspek
ty yin i yang mona porwna do rnych postaci wody. W momencie
wrzenia woda staje si par i wytwarza olbrzymi si. Jest to yang.
W momencie zamarzania woda staje si lodem i wkracza w stan bezru
chu, rwnie potny co stan wrzenia. Jest to yin.

Czowiek w szczytowej formie jest peen energii. Ma sprawny
umys, rozgrzane ciao, czynnego ducha. W tym okresie funkcje yang
osigaj szczyt, a wspaniae moliwoci le w zasigu rki. Czowiek
jest jak rzeka wezbrana po brzegi, moe tylko dy do przodu.
Na przeciwnym kracu znajduje si czowiek, ktremu brakuje
energii. Jego umys jest chwiejny, ciao wyzibione, ruchy i usposobie
nie niepewne, a podejcie do ycia pene pesymizmu. Funkcje yang s
tu w najniszym punkcie, natomiast funkcje yin w najwyszym. W ta
kiej sytuacji naley ograniczy aktywno. Kade usiowanie, eby pj
naprzd, skoczy si porak. Takie wycofanie si nie musi by nega
tywne ani trwa stale. Jeli wynika ze zrozumienia zasady yin, bdzie
miao dla czowieka pozytywne skutki.
Ponoszc drobne poraki, ludzie czsto uskaraj si na pecha. Czu
j si zagubieni, bo nie rozumiej procesu przemiany yin w yang.
A przecie jeli wieci soce, naley spodziewa si deszczu. Po desz
czu znowu zawieci soce.

Teoria Yin-Yang ma wiele bezporednich zastosowa w tai-chi
chuan. Na przykad w Pchajcych Doniach uczymy si rozlunia w mo
mencie ataku przeciwnika i przesuwa na lepsz pozycj, ale nigdy nie
uciekamy. Jak drzewo, ktre traci licie jesieni, czeka na wiosn i na
wypuszczenie nowych pkw, tak i my musimy poczeka na moment
zwrotny, eby zacz dziaa. W momencie kiedy yin osignie szczyt,
wyczujemy pocztek yang i zyskamy szans na stawienie czoa przeciw
nikowi.
107
Do tej pory wyjaniaem interakcj midzy yin i yang na przykadzie

zachowa ludzkich i zjawisk przyrody, ale mona j rwnie zobrazowa
metod graficzn nazywan diagramem tai-chi Fu Sze, ktry jest staro
ytnym symbolem wiata naturalnego (zob. rys. 11).
YANG
WU-CHI
Pocztek Tai-chi
YIN
Rysunek 11
Omawiajc symbol tai-chi naley wspomnie o kilku podsta"'ov)'ch
zasadach:
1. Linia oddzielajca yin od yangjest falista, nigdy prosta.

Prosta linia oznaczaaby, e tai-chi jest nieruchome. Linia falista
wskazuje natomiast, e tai-chi jest w stanie dynamicznego ruchu po
kole. Zmiany w krzywinie linii odzwierciedlaj rne prdkoci ruchu.
Mniejsza krzywizna oznacza wolniejszy ruch. To zjawisko mona zade
monstrowa na dwa sposoby, ktre podaj poniej.
Po pierwsze, podziel koo na osiem rwnych czci przy pomocy
czterech rednic. Pokoloruj jedn poow na biao, drug na czarno.
Poniewa rednice s liniami prostymi, koo zdaje si by nieruchome,
ale jeli rednice zastpimy czterema liniami falistymi przecinajcymi
rodek koa, bdzie ono robi wraenie, jakby si poruszao. W miar
jak bdziemy powiksza zakrzywienie linii, zacznie rosn pozorna
prdko ruchu. Przedstawia to rysunek 12.
Rysunek 12
lOH
Ruch zgodny z kierunkiem wskazwek zegara (Y in)
Ruch przeciwny do kierunku wskazwek zegara (Yang)

Rysunek 13
Stosujc drugi sposb mieszamy bia i czarn farb w pytkim ron

dlu. Kady z kolorw powinien zajmowa poow dna. Kiedy zaczniemy
krci rondlem, granica dzielca czarny i biay kolor zacznie zmienia
si z linii prostej w falist. W kocu na rodku pojawi si niewielki
okrg. Rysunek 13 przedstawia zmiany zachodzce podczas ruchu ron
dla.
Z tych przykadw wynika jasno, e symbol tai-chi nie jest pask,
nieruchom figur geometryczn, ale bry poruszajc si podobnie

jak globus. Ten typ rotacji charakteryzuje prdko (woln lub szybk)
i kierunek (zgodny lub przeciwny do ruchu wskazwek zegara). Mona
zaobserwowa, e symbol tai-chi przypomina kolisty ruch wielu obiek
tw, na przykad wiru wodnego czy spiralnej mgawicy.
Ciga praktyka, prowadzca do mistrzostwa w tai-chi, rozwija
u
praktykujcego wewntrzn energi zwan chan-ssu-chin, czyli "Chin
jedwabnego kokonu". Teoria i praktyka ch a n-ss u -chin bd opisane w roz

dziale 3.Jak obracajce si koo odrzuca przedmioty, ktre wejd
w
nim
kontakt, tak mistrz tai-chi odrzuca przeciwnikw wzdu linii stycz-
IU9
nych. Prawdziwy mistrz tai-chi moe uy ogromnej siy stojc nieru

chorno. Kiedy kto tylko dotknie jego ciaa, natychmiast zostaje odrzu
cony o kilka stp.
2. Obszary biay i czarny w symbolu tai-chi przedstawiaj odpo

wiednio yin i yang.
Poniewa kady z nich ma ksztat ryby, nazywa si je "dwiema ryb
kami Yin-Yang". S one w cigym ruchu, zczone, lecz przeciwstawne,
pozostajce w cakowitej rwnowadze.
Zachodnia lekkoatletyka, podobnie jak chiska sztuka sportowa,
ma za zadanie przede wszystkim wzmocni minie ciaa. Modzi ludzie
o wyrobionych mocnych miniach wygldaj zdrowo, ale kiedy prze
krocz wiek redni, zwykle wicz mniej intensY':"llie. W tedy tkanka
miniowa zmienia si w tuszczow, a ciao staje si coraz sabsze.
W przeszoci silne minie byy konieczne do wykonywania cikich
prac fizycznych. W naszych czasach s mniej potrzebne, gdy cikie
prace przejy maszyny.
Jeli powoka ludzkiego ciaa jest yang, a organy wewntrzne yin,
atwo zaobserwowa, e nadmiernie rozwinite minie mog spowodo
wa zachwianie rwnowagi Yin-Yang. Organy wewntrzne, takie jak ser
ce lub nerki, musz wykonywa dodatkow prac i stopniowo sabn.
Przewaajce yang powoduje zanikanie yin. Silne yang i sabe yin, jak
nazywa si t sytuacj, jest stanem nienormalnym. Silne yin i sabe
yang jest rwnie nienormalne.Jedynym waciwym i podanym sta
'
nem jest rwnowaga yin i yang. Wszystkie trzy sytuacje s przedstawio
ne symbolicznie na rysunku 14.
Rysunek 14
W przeciwiestwie do wikszoci innych systemw wicze, tai-chi

Chan nie wymaga siy ani stosowania niewygodnych pozycji. Konieczne
110
jest natomiast cakowite rozlunienie: wiczcy pozycje tai-chi chuan

wyobraa sobie cel kadej z nich z pen koncentracj umysu. Po syste
matycznej praktyce dochodzi on do rwnowagi Yin.:vang. W tedy na ze
wntrz jest mikki jak bawena, a wewntrz twardy jak stal. Ten poziom
zaawansowania nazywa si Ig w Kbku Baweny, a adept, ktry go
osignie, zachowa na dugo modo i zdrowie. Wedug tradycyjnych
wierze jego ciao stanie si tak niemiertelne jak zoto i diamenty.
3. Na biaym obszarze symbolu tai-chi znajduje si czarna kropka,
podczas gdy czarne pole zawiera bia kropk.

Oznacza to, e w yin jest zawsze odrobina yang, a w yang odrobina
yin. Na przykad mczyni (yang) maj niewielk ilo hormonw e
skich (yin), a kobiety (yin) hormonw mskich (yang).
Ten zwizek bardzo wyranie przejawia si w tai-chi chuan. Pozy
cje tai-chi nie s nigdy ani cakowicie rozlunione (yin), ani cakowicie
napite (yang). Chodzi w nich o osignicie takiego stanu, by rozlu
nienie czyo si ze wiadomoci Yin.:vang. Krok w przd wykonuje
si wic z intencj wycofania, a krok w ty z intencj ruchu w przd.
Osoba zaawansowana w technice Pchajcych Doni potrafi odrzuci
przeciwnika o kilka stp, robic may krok w przd z lekkim wycofa
niem ciaa.
4. Obszar bieli w symbolu tai-chi zmienia si stopniowo od gry do
dou.
Tam, gdzie bieli jest najwicej, pojawia si cz czarna, ktra
w
punkcie swego maksimum daje pocztek czci biaej. W ten sposb
skrajne yang jest pocztkiem yin, a skrajne yin - pocztkiem yang. Ilu
stracj tej zasady moe by dzienna wdrwka soca: w poudnie so
ce jest najpotniejsze, ale ta wanie chwila jest pocztkiem zachodu.
Innego przykadu dostarcza transport samochodO\vy w Stanach Zjedno
czonych: Amerykanie maj obecnie autostrady i masow produkcj
samochodw, a kada rodzina posiada co najmniej jeden pojazd. W re
zultacie wygoda staje si niewygod z powodu korkw ulicznych, braku
miejsc do parkowania, zanieczyszcze powietrza i wysokich cen samo
chodw oraz paliwa. Jeeli wygoda jest yang, to niewygoda jest yin.
Skrajne yang daje pocztek yin. W niektrych krajach europejskich, na
przykad w Holandii, zaczto uywa rowerw, zastpujc nimi kopotli
we samochody. Tym sposobem uporano si z wysokimi cenami benzyny
l l l
i rozwizano problemem korkw oraz braku parkingw. W tym wypadku

skrajne yin stworzyo yang.
Zgodnie z zasadami tai-chi, po skrajnej mikkoci nastpuje skraj
na twardo. Dlatego w praktyce tai-chi naley wyrzec si stosowania
siy fizycznej. Ciao powinno robi wraenie mikkoci, podczas gdy
umys jest w stanie silnej koncentracji. Im dusza praktyka,tym lepsze
osiga si rezultaty. Na najwyszym poziomie zaawansowania nie do
strzega si wielkiej siy wiczcego.] ego ruchy s nie do przewidzenia.
Lekkie uniesienie czy przesunicie rk albo ng bdzie wygldao mik
ko,wdzicznie i bezsilnie,a jednak w tym momencie si tai-chi mona
pokona kady inny rodzaj siy.
5.
Lao!fzu powiedzia w ,;n1O Te Ching" (Ksidze Drogi i Cnoty):
Tao zrodzio jedno, jedno stao si dwoma, dwa zrodziy trzecie.

"
Z trzech powstaa caa reszta." ,;rao zrodzio jedno" to opis,jak z wu-chi
powstao tai-chi. Wu-chi, ktre istniao przed pocztkiem wiata, cho
niematerialne i niedotykalne, byo rdem stworzenia. Na pocztku
ruchu powstao tai-chi, czyli
jedno". Nastpnie stworzone zostay

"
dwa", czyli yin i yang, kiedy ruch je rozdzieli. Poniewa yin zawsze
"
zawiera troch yang, a yang troch yin, yang mogo poczy si z yin
i stworzy trzecie". Dwa zrodziy trzecie",jak para maeska dziec
"
"
ko. Kiedy z dwch powstao troje,rozpocz si cykl; rodzenie i odradza
nie trway bez przerwy, i bez koca powstawao coraz wicej istnie.
Lao-T zu napisa: "Z tego, co jest, zrodzi si wiat rzeczy, ale to, co
jest, wzio pocztek z tego, co nie jest". Wszystko powstao w cyklu,
ktry zacz si z niczego. Owo nic stao si niewytumaczalnym czym,
rdem wszystkiego. Wszystko pochodzi od trzech,troje od dwch,dwa
od jednego,jedno od niczego. Dlatego wszystko pochodzi z niczego. Na
przykad na pocztku nie byo cywilizacji, potem zacza si ona epok
kamienn i ewoluowaa stopniowo a do obecnej epoki atomowej, gdy
czowiek wyldowa na Ksiycu i zostawi lady w jego pyle. Tak za
awansowana technologia powstaa z braku technologii i staa si na tyle
skomplikowana, e uywamy komputerw, aby j kontrolowa. Jednak
komputer dziaa w systemie binarnym,uywajcym tylko dwch cyfr,zera
tak" i nie", czyli po
"
"
wrotem do yin i yang. A zatem rozwj technologii jest cyklem od tai-chi
i jedynki, ktre s matematycznymi symbolami
do powstania wszystkiego i powrotem do tai-chi.
l l '2
6.Jakiejest pene znaczenie symbolu tai-chi?

Ilustruje on, w jaki sposb dwa przeciwiestwa mog harmonijnie
zczy si w cao. Podobnie jak inne zasady tai-chi, rwnie t mona
odnie do natury i do zwizkw midzy ludmi.
Na przykad bieguny elektryzne, dodatni i ujemny, mona rozpa
trzejako rwnowag yin i yang. Zaden z nich nie moe sam \vytworzy
wiata ani ciepa. Przeciwne adunki potrzebuj si nawzajem, aby po
wstaa elektryczno.
Medytujc nad zasad yin i yang, adept tai-chi moe znale wska
zwki w konfucjanizmie i taoizmie, dwch gwnych szkoach filozofii
chiskiej. Konfucjanizm kadzie nacisk na wymiar i proporcj, tak zwa
n "filozofi zotego rodka", ktra przejawia si w myli zachodniej
w rozwoju poj o proporcji. Taoizm podkrela wag cigej przemiany,
a w
zvvizku z tym niewaciwo wszelkich sztywnych wzorw zachowa
nia. Te dwa podejcia mona przedstawi na przykadzie czowieka, kt

ry zarobi sto dolarw. Ile powinien wyda, a ile odoy? Konfucjanista
powiedziaby: Niech wyda pidziesit i odoy pidziesit", a taoista:
"
"jeli nie potrzeba mu niczego, niech nie wydaje ani centa. jeli ma
pilne potrzeby, niech wyda wszystko".
W tai-chi wyrazem tych dwch koncepcji jest rozlunienie i napi
cie rk. Po pierwsze, do nigdy nie jest cakowicie mikka, bo wtedy

ruch byby bezuyteczny i martwy. Nie jest ona jednak nigdy trzymana
cakowicie sztywno, nawet w ataku, gdy spowodowaoby to zachwianie
rwnowagi. Donie mistrzw Yang Chen-Fu i Wu Chian-Chyana, poka
zane na rysunkach 7 i 8, s obrazem zachowania waciwych proporcji
midzy mikkoci i twardoci.
Pocztkujcy mog praktykowa cykl Y in-Yang, utrzymujc do
sztywniej przy ruchu na zewntrz i rozluniajc przy ruchu do we
wntrz. Przemiana yin w yang bdzie polegaa na jak najagodniejszym
przejciu od mikkoci do twardoci i odwrotnie.
Po duszej praktyce mona zacz wiczy Brzuch Palcw
(tan-tien
palcw), ktry jest wiczeniem z formy stylu Chen. Zamiast napina

"
ca doIl., usztywnia si tylko trzeci segment ("brzuch ) czterech pal
cw, natomiast reszta doni pozostaje elastyczna.
jako ostatni praktykuje si Tward Do. Robi ona wraenie
zupenie
rozlunionej, ale
wewntrz jes t na p eniona si,
ktra nie
l 13
przejawia si zewntrznie, cho mona jej uy w dowolnym momen

CIe.
Symbol tai-chi moe rwnie przedstawia zwizek maeski.
Uzupeniajc si dziki rnicom emocjonalnym i fizjologicznym, m
i ona mog y w harmonii i stworzy szczliw rodzin. Chocia
tradycyjna interpretacja zasady Yinang przypisywaa kobiecie ule
go i podporzdkowanie mczynie, zwizek maonkw moe by
stabilny na trzy sposoby: ona moe podporzdkowa si mowi, m
moe podporzdkowa si onie, lub obydwoje mog wsppracowa
na zasadach partnerskich. W rzeczywistoci kade maestwo jest
kombinacj tych trzech ukadw, chocia w rnych proporcjach. Te
same zasady mona odnie do kadej innej relacji midzyludzkiej.
Najwysze umiejtnoci w tai-chi s poczeniem cech yin i yang.
Mistrz tai-chi wybiera sposb, w jaki chce odpowiedzie na atak: moe
znikn jak mga, stawi opr niczym gra, lub kontratakowa jak ty
grys, dziki zrozumieniu, na czym polega rozdzielenie i poczenie yin
l
yang.
2. Pi Elementw, czyli Wu-Hsing

Ponad dwa tysice lat temu chiska szkoa naturalistyczna opracowa
a teori Wu-Hsing. Pi Elementw - woda, ogie, drewno, metal i zie
mia, byy rozwaane nie jako martwa materia, ale jako dynamiczne
procesy, na podstawie ktrych mona zrozumie wiat natury. (Pi Ele
mentw, najczstsze tumaczenie Wu-Hsing, nie zawiera pojcia ruchu
zawartego w sowie hsing'). Cechy charakterystyczne dla kadego hsing
pochodz z uwanej obserwacji natury. Woda ma waciwo przenikania
i spywania w d. Ogie grzeje i porusza si w gr (pomienie zawsze
wznosz si w powietrze). Drewno mona ksztatowa i wygina. Metal
daje si topi, wlewa w form i utwardza. Ziemia dostarcza poywienia
dziki orce i siewowi. Piciu Elementw uywa si zarwno jako kategorii
umoliwiajcych klasyfikowanie zjawisk, jak i do oznaczania siy spraw
czej w opisie rozmaitych procesw.
Zwizki midzy Picioma Elementami okrelone s przez cztery
zasady: wzajemnego tworzenia, bliskoci, niszczenia i obawy.
l
Wu-Hsing tumaczy si r(lwnie jako Pi" Przemian lub Pif( ywiow.
114
(przyp.
tum.)
Zgodnie z zasad wzajemnego tworzenia kady z elementw rodzi

nastpny: "Drewno rodzi ogie, ogie rodzi ziemi, ziemia rodzi me
tal,metal rodzi wod,woda rodzi drewno". Dwa potarte o siebie kawa
ki drewna zapalaj si; popi staje si czci gleby, w ktrej z kolei
znajduj si rudy metali; metalowe zwierciado wystawiane w nocy na
dwr, jak w tradycyjnym chiskim rytuale, zbiera ros; wreszcie woda
odywia rosnce drzewa.
Te same pary czy zasada bliskoci. Kady z elementw jest bliski
temu,od ktrego pochodzi: drewno wodzie, woda metalowi,metal zie
mi,ziemia ogniowi, ogie drewnu. Zwizki midzy nimi przypominaj
relacj midzy dzieckiem i matk.
Zasada wzajemnego niszczenia opisuje ukad konfliktw midzy
parami elementw. Drzewo osabia ziemi czerpic z niej mineray;
ziemia z kolei wizi wod, trzymajc j w brzegach naturalnych zbior
nikw lub dostarczajc budulca na tamy zbudowane przez czowieka
(zgodnie ze znanym przysowiem chiskim: "Kiedy nadchodzi woda,
zatrzymuje j ziemia "). Woda gasi ogie; ogie topi metal; metal
w
postaci noy i siekier cina drzewo.

Wedug zasady wzajemnej obawy, kady element czuje respekt
przed tym,ktry moe go zniszczy: drewno obawia si metalu, metal

ognia, ogie wody, woda ziemi, ziemia drzewa.
Cykle ilustrujce powysze cztery zasady przedstawione s na ry
sunku 15. Podobiestwa i rnice midzy nimi mona przeanalizowa
przy pomocy yin i yang: tworzenie i blisko,jako zwizki konstruktyw
ne, maj natur yang,podczas gdy niszczenie i obawa, ich przeciwie
stwa, maj natur yin.
Blisko
Tworzenie
Obawa
Niszczenie
--------- ....
---------
Rysunek 15
115
Pi Elementw nie tylko symbolizuje siy przyrody; dostarcza tak

e poj do opisu fizjologii, patologii, diagnozy i terapii w tradycyjnej
medycynie chiskiej. W ciele ludzkim organy wewntrzne dziel si na
dwie grupy: pi tsuan, czyli organw penych i szdfu - pustych. Ka
dy z organw yin lub yang przynaley do ktrego z piciu elementw:
serce (yin) i jelito cienkie (yang) kojarzone s z elementem ognia; le
dziona (yin) i odek (yang) z ziemi; puca (yin) i jelito grube (yang)
z metalem; nerki (yin) i pcherz (yang) z wod; wtroba (yin) i pche
rzyk ciowy (yang) z drewnem. (Zob. tabel l)
Tabela 1
Pi Elementw
drewno
ogie
Zlenua
metal
Kierunki
wschd
poudnie
centrum
zachd
pnoc
Pory roku
wIOsna
lato
pne lato
jesie
zima
woda
Kolory
niebieski
czerwony
ty
biay
czarny
Smaki
kwany
gorzki
sodki
ostry
sony
wtroba
serce
ledziona
puca
nerki
oczy
jzyk
usta
nos
uszy
Narzdy
wewntrzne
Narzdy
zmysw
Lekarze chiscy zaczli stosowa teori Piciu Elementw dla

podtrzymania zdrowia i leczenia chorb ju tysice lat temu. Po pew
nym czasie dowiadczenie kliniczne pozwolio na rozwj i dopracowa
nie tej teorii: na przykad model Piciu Elementw kadzie nacisk na
zwizki midzy narzdami wewntrznymi, a nie na ich indywidualne
funkcje. Zgodnie z zasad wzajemnego tworzenia i niszczenia, medy
cyna chiska uznaje,e zarwno nadmiar,jak i niedobr energii w jed
nym narzdzie moe mie wpyw na funkcjonowanie innego, zatem
chorob jednego narzdu mona wyleczy, wpywajc na organ z nim
zwizany. To podejcie rni si od zachodniego, w ktrym medycyna
zajmuje si tylko chorym narzdem, nie rozpatrujc jego zwizkw
z caym organizmem. Model Piciu Elementw suy rwnie do klasy-'
fikowania lekarstw i ich wpywu na narzdy wewntrzne, a take po
zwala chiskim lekarzom na zrozumienie harmonii w funkcjonowaniu
organizmu ludzkiego jako systemu caociowego.
liG
Jako system zdrowotny, tai-chi chuan stosuje nie tylko zasad Yin
-Yang, ale rwnie teori Piciu Elementw. Kady z podstawowych ru
chw w tai-chi chuan symbolizuje jeden z elementw: krok w przd re
prezentuje metal, krok w ty - drewno, spojrzenie w lewo - wod,
spojrzenie w prawo - ogie, a rwnowaga centrum - ziemi. Tai-chi
chuan rozwija wic rwnowag Y in.:yang midzy aktywnoci umyso
w a fizyczn oraz utrzymuje system narzdw wewntrznych w sta
nie dynamicznej harmonii, co zapobiega chorobom, podtrzymuje

zdrowie, wydua ycie i poprawia jego jako.
3. Osiem 'Irygramw
I-Ching (Ksiga Przemian) opisuje powstanie Omiu Trygramw,
czyli pa-kua. Wedug Ta-Chuan (,Wielkiego Traktatu"):
W systemie I-Ching istnieje tai-chi, czyli W ielki Cel, ktry da po
cztek Dwm Formom -liung-yi. Te Dwie Formy stworzyy Cztery
Symbole, czyli ssu-hsiang. Cztery Symbole z kolei stworzyy Osiem
Trygramw, czyli pa-kua.
Z pustki wu-chi jako pierwsze wynurza si tai-chi. Zawiera ono
w sobie siy stanu dynamicznego i stanu statycznego oraz jest rdem
yin i yang. W bezruchu yin i yang cz si i stanowi cao, a w ruchu

rozdzielaj si tworzc dwie formy, czyli liung-yi.
Yang przedstawiane jest zwykle za pomoc linii lub biaego kka,
a
yin jako przerywana linia lub czarne kko. Typowe symbole yin
i yang pokazane s na rysunku 16.

tak
Yang
Yin
__
.. ..
me
Rysunek 16
Cechy yin i yang mona przedstawi przy pomocy prostej linii
kierunkowej.] eli tai-chi uznamy za punkt wyjcia, to yin i yang wska
zuj kierunki ujemny i dodatni. Rysunek 17 pokazuje yang jako kieru
nek dodatni, a yin jako kierunek ujemny.
117
Punkt wyjcia
Yin
Tai-Chi
__
Rysunek
Ya ng
Ci =====::J
17
W staroytnym I-Ching uywano symboli numerycznych, przedsta

wiajc tai-chi jako zero, yang jako jedynk (liczb nieparzyst), a yin
jako dwjk (liczb parzyst).Jednak dla zilustrowania cech yin i yang
bardziej efektywny jest system binarny. Definiujc yang jako zero, a
yin jako jedynk, lub odwrotnie, moemy dokadniej wyjani teori
tai-chi, Dwch Form i Czterech Symboli ssu-hsiang.
Cztery Symbole s to kombinacje Dwch Form. Dwa yang umiesz
czone jedno nad drugim tworz Wielkie Yang. Y in nad yang tworzy Mae
Y in. Dwa yin, jedno nad drugim, tworz Wielkie Y in. Yang nad yin two
rzy Mae Yang. Cztery symbole przedstawione s na rysunku 18.
- -
- - -
Wielkie
Yang
Mae
Yin
Mae
Yang
Rysunek
- -
Wielkie
Yin
18
Zasad Czterech Symboli mona odnie do kadego przedmiotu

i sytuacji; rwnie kade zjawisko mona opisa przy pomocy czte
rech kombinacji yin i yang. Rozwamy prosty przykad, kiedy symbo
le yin i yang opisuj cechy kilku rnych pastw jako zwizek midzy
wielkoci terytorium i liczebnoci populacji. Pastwa takie jak Sta
ny Zjednoczone i Chiny maj due terytorium i du populacj. Inne,
jak Kanada i Australia, maj due terytorium i ma populacj.Ja
ponia ma bardzo duo ludnoci na maym obszarze, a Islandia may
obszar i mao mieszkacw. Przedstawiajc terytorium przy pomocy
dolnego symbolu (yang dla duego obszaru, yin dla maego), a popu
lacj przy pomocy grnego (yang dla gstego zaludnienia, yin dla
rzadkiego), otrzymamy cztery symbole, jak na rysunku 19. Z diagra
mu wynika, e Chiny i Stany Zjednoczone maj cechy Wielkiego
Yang, a Islandia Wielkiego Y in.
II H
Ludno
Obszar
Chiny
lub
Kanada
lub
USA
Australia
Japonia'
Rysunek
Islandia
19
Geometrycznym odp owiednikiem czterech symboli s cztery

wiartki prostoktnego ukadu wsprzdnych. Tak jak w dwch for
mach, yang symbolizuje kierunek dodatni, a yin ujemny. Rysunek 20
przedstawia podobiestwo midzy Czterema Symbolami a czterema
wiartkami prostoktnego ukadu wsprzdnych.
(-, +)
(+, +)
Wielkie
Mae
Yang
Yang
o
--------+--- x
(+, -)
(-, -)
Wielkie
Mae
Yin
Yin
Rysunek
20
Jeli zero symbolizuje yang, a jedynka yin, to cechy Czterech Sym

boli mona przedstawi na sposb liczbowy.
lig
Tabela 2
Wasnoci liczbowe czterech symboli
Cztery
Symbol
Symbole
System
System
binarny
dziesitny
00
Wielkie Yang
Mae Yin
Mae Yang
Wielkie Yin
----
----
---
Ot
lO
11
2
3
Kolejno
Parzysto/
nieparzysto
parzyste
nieparzyste
parzyste
nieparzyste
J ak w geometrii analitycznej, gdzie stosuje si metod graficzn do

rozwizywania rwna, tak w filozofii chiskiej trjwarstwowe symbole
yin yang reprezentuj kad z kategorii systemu tai-chi. Symbole te
nazywane s Omioma Trygramami A., a uywa si ich do klasyfikowa
nia wszystkich zjawisk wszechwiata i analizowania zjawisk naturalnych
oraz spoecznych.
Staroytn technik do zapamitania kolejnoci Omiu Trygramw
jest nastpujcy wiersz:
.=. Chien
trzy cige
l!fI1;1i Kun
trzy zamane
.f Chen
stojca czarka
Jll.1l1li Ken
odwrcona miska
tj:Il'r Li
pusty rodek
tttj:lll/l Kan
peny rodek
J:.fIilt Tui
zamany wierzch
iII"f1'r Sun
zamany spd
---
Osiem Trygramw stanowi maksymaln ilo kombinacji, ktr

mona utworzy z dwch typw linii w grupach po trzy. Cesarz Fu Hsi
(2852-2738 rok p.n.e.) by pierwszym wadc w historii Chin, ktrzy po
czy interpretacj Omiu Trygramw i symbolu tai-chi, eby przedsta
wi interakcj yin i yang. Stworzony przez niego kolisty ukad Omiu
Trygramw nazywany jest Fu Hsi. Inna nazwa tego uoenia to Osiem
1:20
Trygramw Hsien-Tien, co oznacza "stan sprzed stworzenia wszech

wiata" (zob. rys. 21).
Chien
Sun
Chien
sama biel, trzy Yang
wicej bieli ni czerni,
Yin pod dwoma Yang

Kan - biel pord czerni,
Y in pomidzy Yang
Ken - wicej czerni ni bieli,

Yang nad Y in
Kun - sama czer, trzy Y in

Chen - wicej czerni ni bieli,
dwa Y in nad Yang
'I'
I I
Li - czer pord bieli,
Yang pomidzy Yin

Tui - wicej bieli ni czerni, Y in nad Yang
Kun
Rysunek 21
Istnieje jeszcze inny sposb uoenia zwany Omioma Trygrama

mi Hu-Tien. Zgodnie z legend, narysowa go Chou Wen-Wang, zao
yciel dynastii Chou, okoo 1143 roku p.n.e. Wedug cytatu z I-Ching:
W adca przybywa w Chen, eby rozpocz dzieo. Dokonuje
wszystkiego w S un. Kae rzeczom widzie si nawzajem w Li
i suy sobi e nawzajem w Kun. Raduje si w Tui i walczy
w Chie71. Zaywa wygd i odpoczynku w Kan i koczy sw rocz
n prac w Ken.
Osiem Trygramw Hu-Tien uporzdkowanych jest zgodnie z ru
chem wskazwek zegara, rozpoczynajc od wschodu, co daje sekwen
cj Chen, Sun, Li, Kun, Tui, Chien, Kan i Ken. Ten porzdek wyjania
zasad ruchu wszechwiata i jest podstaw kalendarza chiskiego.
Rysunek 22 przedstawia okrg H u-Tien:
1 :21
Rysunek 22
Diagram wyjaniajcy rozwj systemu tai-chi pokazuje,jak z tai-chi
powstay Dwie Formy, a z nich Cztery Symbole, ktre day Osiem Try
gramw. Proces ten mona przedstawi na dwa sposoby, diagramem
prostoktnym (rys. 23) lub rozgazionym (rys. 24).
---- -----------
--------
----
==
Rysunek 23
Osiem
Trygramw
-V -V -"/ -V
Cztery
Symbole
-"'"
Dwie
Formy
Tai-Chi
Rysunek 24
122
-,
;:::r"-..../
Kolisty schemat przedstawiony poniej jest kolejn metod wyja

nienia zwizku midzy Omioma Trygramami a symbolem tai-chi
(zob. rys.
25).
Zasady tai-chi odnosz si rwnie do zwizkw przestrzennych

w geometrii. Rysunek
26 przy pomocy trjwymiarowego ukadu wsp
rzdnych przedstawia rnic midzy systemem prawoskrtnym a le

woskrtnym.
Rysunek 26
W obu przedstawionych systemach trzy paszczyzny wsprzdnych
dziel przestrze na osiem czci zwanych oktantami. Matematycy do

td jeszcze nie ustalili kolejnoci ich uporzdkowania. Jednak jeli
przyjmiemy, e yang jest kierunkiem dodatnim kadej z osi, yin ujem-
123
nym, a kolejno trygramw taka, jak w kolistym diagramie przedsta

wionym na rysunku 25, atwo jest zdecydowa, jaka powinna by kolej
no oktantw.
Tabela 3
Trygramy
Symbole
Znaki
Chien
---
Tui
Kolejno
(+.+.+)
(+.+.-)
Li
(+.-.+)
Chen
(+.-..-)
(-.+.+)
(-.+.-)
(-.-.+)
(-.-.-)
Sun
Kan
Ken
Kun
--------
Podobnie jak w opisie Czterech Symboli, yang reprezentuje zero,

a Yin jedynk. Trygram czyta si od dou do gry. Otrzymujemy wic
zapis jak w systemie binarnym, np . Kan odpowiada liczbie 101 w syste
mie binarnym, albo 5 w systemie dziesitnym.jeli n uyjemy jako pod
stawy, toKan wynosi n2 + 1. Analogicznie, Chen stanowi O11 w systemie
binarnym, 3 w systemie dziesitnym, i podstaw n w rwnaniu n + l.
Relacje te przedstawia tabela 4.
Tabela 4
Trygram
Symbol
Chien
Tui
System
System
binarny
dziesitny
000
----
Kolejno Podstawa
n
O
O
2
001
Li
010
Chen
011
n+l
Sun
100
124
n2
Kan
Ken
----------
Kun
101
110
111
W Europie system binarny zosta opracowany przez niemieckiego

matematyka Leibnitza w dziewitnastym wieku, natomiast w Chinach,
dziki Omiu Trygramom, znany jest od piciu tysicy lat. W dodatku
kady z trygramw,oprcz tego, e reprezentuje jak liczb,jest sym
bolem grupy cech i przedmiotw. Zwizki midzy trygramami a innymi
pojciami,znane od tysicy lat,przedstawia tabela 5.
Tabela 5
Trygram
Symbol
Obraz
Czonek
Narzd lub
rodziny
cz!< ciaa
gO\va
Zwierz
Cecha
k0l1
sia
Chiel!
---
niebo
oJciec
Tui
--
JezIOro
naj modsza crka usta
owca
Li
---
ogie
rednia crka
oko
baant
przyleganie
Chel!
====-
grzmot
naj starszy syn
stopa
smok
potrzsanie
SUI!
---
wiatr
naj starsza crka udo
kogut
agodno
--
woda
redni syn
ucho
sok
otchail
--
gra
naj modszy syn
rka
pies
bezruch
ziemia
matka
brzuch
krowa
akceptacja
Kall
KeI!
Kun
--
przxjemno
Osiem podstawowych pozycji tai-chi chuan mona przedstawi sym
(Chien); Zawinicie i ci
(Kun); Nacisk (Ka n); P chnicie (Li); Pocignicie (Sun);
Rozdzielenie (Chen); Uderzenie okciem (nli); Uderzenie Barkiem
(Ken). Pozycje te s bliej omwione w rozdziale 6.
bolicznie Omioma Trygramami: Odparcie

gnicie
4. Wprowadzenie do I-Ching
TekstI-Ching (Ksigi Przemian) powsta prawdopodobnie okoo 1000

roku p.n.e., pod koniec panowania dynastii Shang (1766-1150 p.n.e.)
albo na pocztku dynastii Chou (l150249 p.n.e.).Jest to jedno z piciu
dzie klasycznych ""yclanych przez Konfucjusza (551-479 p.n.e.), ktry
1:25
podobno aowa, e nie moe y o pidziesit lat duej, eby przestu

diowa je dokadnie. Od czasw KonfucjuszaI-Ching nie utracio swego
znaczenia. Przedstawiciele wszystkich grup spoecznych w Chinach,
konfucjonici, taoici, uczeni, szamani uliczni, kapani i osoby prywat
ne, wszyscy co jaki czas zagldaj doI-Ching po porad.
Chiski ideogram przedstawiajcy liter I powsta przez poczenie
symbolu soca i ksiyca. Symbol soca, reprezentujcy si yang, zo
sta umieszczony nad symbolem ksiyca, reprezentujcym si yin. Na
przemienne pojawianie si soca i ksiyca na niebie odzwierciedla
uzupeniajce si yin i yang.
Ksiga Przemian zaczyna si od obserwacji zjawisk naturalnych
i wydarze z ycia codziennego. Te podstawowe informacje o yciu s
proste i atwe do zrozumienia, jak np. opis zwalonej wierzby, ktra wy
puszcza pki. Ta Chuan OVielki Traktat"), jedno z najwikszych dzie
wspczesnych Ksidze Przemian, tak mwi o podaniu drog atw
i prost:
Chien zna atw drog.
Kun wykonuje rzeczy w prosty sposb.
Co jest atwe, jest atwe do poznania.
Co jest proste, jest proste do naladowania.
Ten, kogo atwo pozna, ma wielu przyjaci.
Ten, kogo atwo naladowa, dokonuje dobrych rzeczy.
Ten, kto ma przyjaci, przetrwa wszystko.
Ten, kto dokonuje dobrych rzeczy, stanie si wielki.
Jaka jest natura zmiennoci i staoci wedug I-Ching? Mona by
sdzi, e przeciwiestwem zmiany jest bezruch,jednak w filozofii chi
skiej przeciwiestwem zmiany jest wzrost tego, co powinno zamiera,
upadek tego, co powinno wada. Zmiana zatem nie jest zewntrzn
zasad, ktra rzdzi zjawiskami;jest to wewntrzna skonno, zgodnie
z ktr w naturalny sposb nastpuje rozwj. Chocia zjawiska wszech
wiata podlegaj cigym zmianom, rzdzi nimi zasada staoci. Na
przykad po byskawicy zawsze nastpuje grzmot, po peni ksiyca nw. Jeli sprchniaa wierzba wypuszcza pki, to nie wystarczy jej so
kw, aby rozwiny si w licie.
I-Ching nie jest dzieem religijnym, ale ksig mdroci, ktra opi
suje natur za pomoc symboli linearnych. Metod stosowan wI-Ching
126
jest analizowanie kadego zjawiska w szeciu etapach. Symbole yin

i yang wskazuj na proces zmiany. Nieistotne jest, jak bardzo skompli
kowane okazuje si dane zjawisko -I-Ching potrafi odtworzy jego prze
szo, wyjani teraniejszo i przewidzie przyszo. Ta-Chuan tak
mwi o zastosowaniuI-Ching:
Wielka jest uyteczno 1/ Kiedy mwimy o tym, co dalekie,
nie wida jego granic; kiedy mwimy o tym, co bliskie, I jest
ustalone i poprawne; kiedy mwimy o tym, co jest midzy nie
bem z ziemi, I obejmuje wszystko.
62
63
61
60
59
58
57
56
;;=== -== ;=:=

- 50 49 48
SS
54
53
52.51
--------
---
----
================
------------
===============
46
47
45
44
43
42
41
40
================.
======:;:========
39
38
37
36
35
34
33
32
========== == ====
=-=:::-=.============
31
30
29
l8
27
26
25
24
====-=====-=-==
--
-----------
================
------.----- --
13
22
--
--
==- =
21
20
19
18
17
16
- -- - ---
===::::
16
15
14
=;-24
12
11
10
-==-=---
li
lO
19
t8 17
==-===-==-=====-==
--
:23
13
--
21
--
--
----
=-= == E === == == == == == =-=

32
31
30
29
18
====-=-= ====
27
=-=
26
25
---------------------- ----------- -----------------
..!CL..'L...!.....ll. .L .L .1i......L
=============-==
== ===-============
48
47
46
45
54
53
44
43
41
41
================
============-===
56
-
55
52
51
50
49
------------=-=
====
==
=-=
=-==
=====-===========
64
63
---
61
61
60
59
58
57
------------
---------------------------
= = === == == == == ====
Rysunek 27
Z powyszych komentarzy wynika, e I-Ching jest tak samo gbo

kie i pojemne jak wszechwiat. Nie tylko suy wyjanianiu zwizkw
midzy ludmi, ale rwnie tumaczy istot wiecznie zmieniajcych
si zjawisk wiata natury. W procesie przemian wszechwiata I-Ching
szuka niezmiennej prawdy o ich pocztku, rozwoju i skutku.
System pojciowy I-Ching bazuje na tai-chi, z ktrego powstay Dwie
Formy. One z kolei tworz Cztery Symbole poprzedzajce Osiem Try
gramw. Z Omiu Trygramw formuj si szedziesit cztery heksa
gramy, przedstawione na rysunku 27.
In
Z kadej pary trygramw mona utworzy logiczny i powizany
ukad,ktry ma wasne znaczenie i schemat rozwoju. Na przykad,jeli

ziemia jest poniej, a niebo powyej,heksagram symbolizuje rwnowa
g.Jeli odwrci pooenie trygramw, przeciwnie do porzdku natu
ralnego, heksagram bdzie oznacza sabo (zob. rys. 28).
Niebo
Ziemia
Niebo
Ziemia
Ukad
Ukad
normalny
nienormalny
Rysunek 28
W heksagramie trygram grny nazywany jest zwykle zewntrznym,
a trygram dolny - wewntrznym. Ich zwizek mona przedstawi na

przykadzie nastpujcego zjawiska: kiedy wrzucimy kamie do wody,
z miejsca, gdzie wpad, rozejd si koncentryczne, koliste fale. Prd
ko i zasig fal zaley od siy, z jak rzucono kamie. Tak jak kamie
w tym przykadzie, trygram wewntrzny jest podstaw zjawiska, ze
wntrzny natomiast, podobnie jak fale na wodzie, stanowi jego rozwi
nicie. Rozwj sytuacji zaley od podstawy zjawiska, zatem trygram
wewntrzny jest pierwotny w stosunku do trygramu zewntrznego.
Heksagram
--1
)
Trygram zewntrzny
lub grny
Trygram wewntrzny
lub dolny
Rysunek 29
Kady trygram ma trzy pozycje, zwaneyao, zwizane z uoeniem

linii yin i yang. Grne yao jest obrazem niebios lub nieba, dolne yao
obrazem ziemi, a rodkoweyao -ludzkoci lub czowieka. Te trzy obrazy
nazywa si trzema siami. Ich ukad przedstawia rysunek 30.
12H
Grne Yao
Irodkowe Yao l
Dolne Yao
o
)
Niebo
Czowiek
Trzy siy
Ziemia
Rysunek 30
Shuo-Kua (,;Traktat o trygramach") w nastpujcy sposb wyjania
powstanie trygramw i heksagramw:
Kiedy staroytni mdrcy okrelili I, jego postacie zgadzay si
z natur ludzi i rzeczy i ich przeznaczeniem danym z Niebios.
Wyjaniay one drog Niebios przy pomocy linii Y in i Yang; dro
g Ziemi przy pomocy linii mikkoci i twardoci, drog czowie
ka - jako prawo i dobr wol. Kady z trygramw zawiera te
trzy siy, wic pena forma skadaa si z szeciu linii. Rozr
niono linie Y in i Yang, ktre miay formy sabe i mocne. Tak
powstay wszystkie postacie heksagramw.
Kady heksagram ma sze pozycji, czyli sze yao, ktrych kolej
no liczy si od dou do gry. Reprezentuj one sze etapw rozwoju
danego zjawiska. Wedug tradycyjnego komentarza doI Chi ng:
-
Yao mwi o zmianach.

W trygramach linie te znajduj si wyej lub niej i okrela si
je wedug ich czci skadowych, Y in lub Yang.
Linie tworz rne ukady i powstaj z nich eleganckie formy.
Wedug pooenia tych form tworzy si opis zej lub dobrej
wrby.
Linieyao w heksagramie uoone s wedug analogicznego wzoru co
w
trygramie, z tym e kad z tych si symbolizuj dwie linie. Ich pozy
cje
przedstawia rysunek 31.
1'29
GrneYao
Pite Yao
Czwarte Yao
Trzecie Yao
Drugie Yao
Pierwsze Yao
}
}
}
Pozycja
Nieba
Pozycja
Czowieka
Pozycja
Ziemi
Rysunek 31
Tai-chi chuan rozwino si zgodnie z podstawowymi zasadami
I Ching. W tai-chi trygram wewntrzny przedstawia stan umysu, a zew

ntrzny - stan ciaa. Oba zestawy trygramw przeoono na seri po
czonych pozycji symbolizujcych cig zmienno yin i yang, ktra
odnosi si zarwno do widocznego ruchu zewntrznego, jak i do prze
mian zachodzcych wewntrz ciaa i umysu. Co wicej, harmonijne
ruchy ciaa i komfort psychiczny s ze sob cile zwizane. Mona po
rwna ciao do samochodu wiozcego pasaerw, ktrymi s narzdy
wewntrzne, system nerwowy oraz umys.Jeli kierowca prowadzi mik
ko, pasaerom bdzie wygodnie, natomiast szarpanie samochodu b
dzie im przeszkadzao. Dlatego te umys powinien prowadzi ciao
przez praktyk mikkich, cigych ruchw. Z drugiej strony,jeli zadba
my o stron zewntrzn, wpynie ona na wntrze. Stosowanie zasad tai
-chi w ustawieniu ciaa uatwia osignicie spokoju umysu, co z kolei
moe nam pomc w yciu.
Zasady tai-chi s atwe do przyswojenia, ale osignicie poprawno
ci w ruchu wymaga cigej praktyki. Stopniowo aspekt fizyczny oraz
psychiczny cz si w harmonijn cao. Dopiero wtedy wspyje si
zgodnie z prawami nieba i natury.
5. Filozofia tai-chi chuan

Zanim zaczniesz wiczy tai-chi, sta prosto twarz ku pnocy.
Trzymaj gow, szyj i tuw w jednej linii, prostopadle do ziemi, ale tak
rozlunione, jak tylko potrafisz. Unikaj jakiegokolwiek napicia ner-
130
ww i mini. Wystrzegaj si wiadomej mimiki i oprnij umys z my

li. W rezultacie twoja twarz przybierze wyraz pogody, symbolizujcy
stan wu-chi (zob. rys.
32).
..... -,
- - - - - - - - - - -:
\
Wu-Chi
'-'
Rysunek 32
Pierwsz faz tai-chi chuan mona porwna do posianego wiosn
ziarna, ktre przemienia si, aby zakiekowa. Podobnie praktyka tai
-chi zaczyna si w chwili pierwszej zmiany, kiedy nastpuje fizyczna
i psychiczna mobilizacja organizmu. Owo przejcie z zewntrznego
bezruchu do gotowoci wykonania ruchu jest przemian wu-chi w tai
-chi.
Na pocztku wstpnej fazy tai-chi, ciar ciaa spoczywa na stopach
lub, mwic obrazowo, ciao musi by zakorzenione w ziemi. Chiczycy
powiadaj:
Korze ciaa tkwi w stopach", a takie zakorzenienie przy

"
wodzi na myl obraz ziemi. Krgosup powinien by prosty, a gowa jak
gdyby podwieszona na opuszczonym z sufitu sznurku, aby umoliwi
shen, czyli duchowi ywotnoci, dotarcie do sklepienia czaszki. Powiedze

nie: "Shen siga do czubka gowy" przywodzi na myl obraz nieba. Osi
gajc cakowite rozlunienie otwieramy wszystkie minie i koci
naszego ciaa na przepyw energii wewntrznej (chi), pozwalajc jej prze
nika a
dotan-tienu, czyli punktu pooonego na trzy palce poniej pp

"
"Chi spywa a do tan-tienu
ka i na dwa palce w gb brzucha. Zasada:
przywodzi na myl obraz czowieka. Te trzy obrazy, ziemi, czowieka

i nieba, nazywa si Trzema Potgami (zob. rys.
33).
131

Niebo
Czowiek
Yang
Tai-Chi
Yin
Ziemia
Rysunek 33
Jest rzecz znaczc, e idea Trzech Potg przedstawia czowieka

umieszczonego midzy ziemi a niebem. Po wieloletniej praktyce
tai-chi zaczniemy stopniowo odczuwa, e kady nasz ruch i oddech jest
ruchem wszechwiata. Nasze ciao bdzie porusza si jak ga drzewa
na wietrze. Uwiadomimy sobie, e cae otoczenie bierze udzia w kos
micznym tacu. Utosamimy si z wszechwiatem, jak yin z yang
w symbolu tai-chi.
Idea utosamienia si z czym nadrzdnym jest powszechnie zna
na. Wychowanie patriotyczne przygotowuje obywatela do identyfikacji
ze swoim krajem. W iele religii uczy swoich wyznawcw utosamiania
si z Bogiem.]ednak te modele identyfikacji zachowuj poczucie odrb
noci czowieka i jego kraju, osoby ludzkiej i Boga. Utosamienie w filo
zofii tai-chi eliminuje dualizm. Ty jeste tai-chi, a tai-chi jest tob.]eli
wszechwiat jest tob, to rwnie wszystko, co on zawiera, jest tob.
Wszystkie istoty ludzkie s tosame z tob, a ty z nimi. Dlatego jeli
one cierpi - i ty cierpisz; jeli one s szczliwe - i ty jeste szczliwy.
Nie jest to kwestia dostrzegania problemw innych; po prostu ich pro
blemy staj si twoimi. Takie cakowite utosamienie jest podstaw
harmonii i pokoju w wiecie, a take warunkiem, aby mg poczu, e
wszechwiat jest pikny, a ycie pene sensu.
Kiedy rozpocznie si praktyk tai-chi chuan, w kadym ruchu poja
wi si yin i yang. Pustka oddziela si od penoci, a wic: rozoenie
ramion jest yang, a zoenie yin; kady ruch na zewntrz jest yang, do
132
wewntrz - yin; ruch do przodu to yang; do tyu - Yin. Nic nie istnieje
bez swego przeciwiestwa, wszystko zmienia si, aby trwa. Ten du
alizm nazywany jest Dwiema Formami Y in i Yang.
Kolisty symbol tai-chi skada si z dwch ksztatw przypominaj
cych ryby, pasujcych idealnie do siebie. W zwizku z tym, wszystkie
ruchy w tai-chi chuan odbywaj si po koach, ukach i liniach krzyych,
oraz zachowuj rwnowag yin i yang, jak hutawka, ktrej jeden ko
niec musi porusza si w gr, kiedy drugi sunie w d.
Poniewa yang symbolizuje peno, albo substancjalno, yin jest
obrazem pustki, albo niesubstancjalnoci. Peno i pustka, chocia
przeciwstawne, nie s sobie przeciwne. Mimo e s rne, uzupeniaj
si nawzajem. Trwa midzy nimi cigy ruch, bez pocztku i bez koca.
Kiedy yin osiga szczyt, rodzi si yang. Kiedy yang dobiega koca, zaczy
na Si ym.
W praktyce tai-chi wane jest odrnianie peno od pustki. Pe
no zawiera pustk, a pustka peno, tak jak yin zawiera yang, a yang
zawiera yin. Zwizek midzy nimi przedstawiony jest na rysunku 34 pod
postaci Czterech Symboli.
Pustk a
Pustk a w penoci
Wielkie Yin
MaeYang
Peno w pustce
MaeYin
Peno
o
Wielkie Yang
Rysunek 34
Przejcie od Czterech Symboli do Omiu Trygramw jest nastp

nym krokiem w tai-chi chuan. Osiem Trygramw to symbole omiu po
zycji w tai-chi chuan, zwanych rwnie Omioma Bramami (Pa-Men). S
to: Odparcie (Peng), Zawinicie (Lu), Nacisk (Chi), Pchnicie (An), Poci
gnicie (Tsai) , Rozdzielenie (Lieh) , Uderzenie okciem
nie Barkiem
(Kao).
(Chou)
i Uderze
Zwizek midzy Omioma Bramami a Omioma
Trygramami przedstawia rysunek 35.
133
Odparcie
Uderzenie
okciem
Pchnicie
t:
Rozlunienie
Clien
Pocignicie
me:
1:1
Nacisk
(").
c,.
Kun
Uderzenie
Barkiem
Zawinicie
Rysunek 35
Odparcie, Zawinicie, Nacisk i Pchnicie s czone ze stronami
wiata: poudniem, pnoc, zachodem i wschodem, std nazywane
s Czterema Kierunkami
(Ssa Cheng).
Pocignicie, Rozdzielenie,
Uderzenie okciem i Uderzenie Barkiem odpowiadaj kierunkom

na poudniowy wschd, pnocny zachd, poudniowy zachd i p
nocny wschd, nazywa si je wic Czterema Rogami
(Ssa Yu).
Bar
dziej szczegowe omwienie Omiu Bram zamieszczone zostao w

rozdziale 6.
Krok w przd
Spojrzenie
wprawo
Spojrzenie
w lewo
Wycofanie
Rysunek 36
Wedug ,;reorii tai-chi chuan" Chang San Fenga, Pi Krokw,
"
czyli Wu-Pu tai-chi chuan, s to: Krok w Przd, vVycofanie, Spojrzenie
w Lewo, Spojrzenie w Prawo i Rwnowaga Centrum". Jak przedsta
wiono na rysunku 36, kady z Piciu Krokw symbolizuje jeden z Pi
ciu Elementw: metal, drewno, wod, ogie i ziemi.
134
Osiem Bram i Pi Krokw nazywane jest w tai-chi chuan Trzyna

stoma Pozycjami i stanowi baz rnych stylw tai-chi. Ruch w tai-chi
chuan jest syntez symbolu tai-chi, Piciu Elementw oraz I-Ching.
Osiem Bram tworzy regularny omiokt lub dwa kwadraty czyli Cztery
Kierunki i Cztery Rogi, bdc podstaw ruchu rk i tuowia. Pi
Krokw tworzy koo, ktre z kolei jest podstaw ruchu ng. W praktyce
tai-chi koo i kwadrat s wymienne. Z koa moe powsta kwadrat i odw
rotnie. W zwizku z powysz zasad ciao mona przedstawi jako kwa
drat i koo poczone rodkami, co umoliwia ich niezaleny ruch.
Zgodnie z I-Ching liczba kombinacji Omiu Bram i Piciu Krokw
jest nieograniczona, wszystkie jednak pochodz od Omiu Trygramw
i Czterech Symboli, ktre z kolei wywodz si z Dwch Form, a te z tai
-chi. Rozwj z niczego do czego i powrt z czego do niczego jest pod
stawow koncepcj tai-chi chuan i filozofii taoistycznej. Wszystko, co
istnieje, bierze udzia w cyklicznym procesie przechodzenia od wu-chi
do tai-chi i z powrotem do wu-chi.
Zwizek midzy tym procesem a tai-chi chuan ma wyrane odbicie
w
pozycjach formy. wiczc tai-chi chuan naley porusza si niczym
obok na niebie albo jak woda spywajca z grskiego rda i tworzca

potok. Nikt nie wie, skd pochodzi obok albo woda i dokd zmierzaj.
Przechodzc od wu-chi do tai-chi tworzy si tai-chi chuan tak natural
nie, jak przyroda tworzy obok czy strumie. Ruch zewntrzny nie ma
pocztku ani koca, tak jak nie ma wyranej granicy midzy wu-chi
i tai-chi. Co wicej, w czasie wicze umys powinien by jak sok kr
cy powoli i bez wysiku pod niebem, ale spadajcy jak kamie
w
chwili, kiedy dojrzy w trawie krlika. Bezruch kryje si w cigym,
pynnym ruchu. Po duszej praktyce rozlunienie ciaa przy duej kon

centracji umysu ilustruje powrt od tai-chi do wu-chi. Ruch kryje si
za
pozornym bezruchem, jak kot czekajcy nieruchorno przed mysi
nor, gotowy do miertelnego skoku, kiedy tylko pojawi si mysz.

W ten sposb naley si koncentrowa, nie uywajc siy zewntrznej.
W rezultacie, ruchy pocztkowo zbyt obszerne stan si bardziej sub
telne, a w kocu ruch zewntrzny zniknie. Mistrz tai-chi, kiedy si go
dotknie, moe odrzuci partnera przez cay pokj, stojc nieruchorno.
Ostateczne efekty dugiej praktyki i waciwego stosowania zasad tai
chi chuan staj si widoczne, kiedy praktykujcy osiga wewntrzne
135
oczyszczenie przejawiajce si jako jasny pomie. Jest to obraz jednoci

wewntrznej, wynikajcej z oderwania si od rozpraszajcego otoczenia.
Podczas wiczenia czas i przestrze przestaj si liczy; nie zauwaa si
nawet obecnoci innych ludzi. aden widok ani odgos nie moe przerwa
koncentracji. W tym stanie praktykujcy odczuwa jedno z wszechwia
tem, przeszed bowiem od jednoci wewntrznej do utosamienia ze
wszystkim, co istnieje, i zbliy si do czwartego wymiaru.
Jakie jest znaczenie czwartego wymiaru? Zgodnie z aksjomatami
geometrii punkt nie ma wymiaru, chocia wszystko we wszechwie
cie jest zbiorem punktw. W rzeczywistoci punkt to tai-chi. Linia
prosta ma tylko jeden wymiar - dugo. Linia kierunkowa ma jed
nak kierunki, dodatni i ujemny, przedstawiajce Dwie Formy, Y in
i Yang (zob. rys. 37).
Dwie Formy
Tai-Chi
Punkt
Jeden wymiar
bez wymiarw
(dugo)
Rysunek 37
Paszczyzna ma dugo i szeroko, czyli dwa wymiary, a zatem

jest dwuwymiarowa. Jeli oznaczymy na niej ukad wsprzdnych, po
wstan cztery wiartki, ktre s geometrycznym odpowiednikiem
Czterech Symboli. Szecian, ktry ma dugo, szeroko i wysoko,
j est trjwymiarowy.] eli ustalimy ukad w przestrzeni trjwymiarowej,

powstanie osiem oktantw, ktre z kolei stanowi geometryczny odpo
wiednik Omiu Trygramw (zob. rys. 38).
y
dugo
wysoko
szeroko
+---+Y
szeroko
Dwa wymiary
Rysunek 38
136
Trzy wymiary
eby uzmysowi sobie, czym jest czwarty wymiar, do dugoci, sze

rokoci i wysokoci naley doda czynnik czasu.
Wprawdzie yjemy w trjwymiarowym wiecie, ale poniewa
mamy cigy kontakt z upywem czasu, nasz sposb mylenia obejmu
je cztery wymiary. Teoria wzgldnoci Einsteina dostarcza nam przy
kadw, w jaki sposb nasze mylenie rozciga si na czwarty wymiar,
lecz jest to trudne do przyjcia dla wikszoci ludzi nie obeznanych
z zagadk zwizku midzy czasem a przestrzeni. Studia nad I-Ching
i regularna praktyka tai-chi pozwalaj jednak odkry harmoni mi
dzy mdroci Wschodu i nauk Zachodu.

Aby zrozumie rnic midzy wymiarami, sprbujmy si przyj
rze wiatu dwuwymiarowemu. Zamy, e reprezentuje go cie, kt
ry ma tylko dugo i szeroko. V\)robramy sobie, e ten cie umie
myle i odczuwa jak czowiek.Jak zrozumiaby i odczu jabko spada
jce z drzewa? Z naszego punktu widzenia jest to zjawisko atwe do
opisania, ale cie, ktry nie zna pojcia wysokoci, bdzie widzia ja
bko tylko wtedy, gdy jego paszczyzna bdzie je przecinaa. Inaczej
mwic, cie postrzega tylko przekrj jabka na paszczynie, na ktrej sam istnieje (zob.
ry.s.
39}.
Nie aostrzega nIczego nad paszczyzn
Nie dostrega niczego pod paszczyzn

Rysunek 39
Najpierw cie dostrzee punkt kontaktu jabka i swojej paszczy

zny. W miar spadania jabka cie bdzie widzia cig seri k sta
nowicych przekroje dolnej czci owocu. Bd one coraz wiksze a
do momentu, kiedy rodek jabka przetnie paszczyzn cienia, a potem
zaczn male. W kocu pozostaje jeden punkt, kiedy wierzch jabka
bdzie opuszcza paszczyzn cienia. Dowiadczenie spadajcego jabka
w dwch wymiarach przedstawia rysunek 40.
137
-mu
___
0---
__
u_
- ---i---- 7
_________
I - 7
( 6/
------u-
__
---
Rysunek 40
Sytuacja "rzeczywista",czyli taka,jak widzimy w trzech wymiarach
jest przedstawiona na rysunku 41
A'ha
._
____
_ -"
_______
Kolejne przekroje
spadajcego jabka
Rysunek 41
Cie nie potrafi poj procesu spadania jabka z drzewa ani nawet
uwiadomi sobie jego rzeczywistego ksztatu, poniewa nie zna pojcia
wysokoci, a jego dowiadczenie ogranicza si do postrzegania dwch
wymiarw paszczyzny. Nawet gdyby opowiedzie cieniowi, jaki ksztat
ma jabko, oraz wytumaczy, e najpienv roso ono na drzewie, a potem
spado na ziemi, nie zmienioby to jego percepcji, gdy operuje on poj
ciami dwuwymiarowymi. Podobnie teoria wzgldnoci Einsteina jest
trudna do zrozumienia dla wikszoci ludzi: poniewa yjemy w trjwy
miarowym wiecie dugoci, szerokoci i wysokoci, trudno nam postrze
ga wymiar czasu, tak jak cieniowi wymiar wysokoci. Nikt nigdy nie
widzia przeszoci; cie nie dostrzeg adnego obiektu, dopki ten nie
dotkn jego paszczyzny. Nikt nigdy nie pochwyci przeszoci; cie nie
pojmuje, w jaki sposb jabko przenikno przez jego paszczyzn. My
13l:l
postrzegamy czas jako cig seri chwil obecnych, tak jak cie postrzega
jabko jako seri przekrojw na swojej paszczynie. My nie moemy po
j, czym jest "ciga teraniejszo", skd przychodzi i dokd zmierza,
a cie nie moe sobie wyobrazi ksztatu jabka.
Nie moemy zatrzyma teraniejszoci
Nie znamy przeszoci
Nie znamy przyszoci
--------
Na czym wic polega " ciga teraniejszo "?

Rysunek 41
Odpowied na to pytanie mgby da jedynie kto yjcy w czte

rech wymiarach. Powiedziaby nam prawd, poniewa nie byby ogra
niczony nasz percepcj czasu. Byby dla nas tym, czym my jestemy
dla cienia, a jego rozumienie czasu byoby jak nasze rozumienie wyso
koci. Inaczej mwic, postrzegaby on procesy zachodzce w czasie
tak, jak my widzimy jabko odrywajce si od drzewa, spadajce w d
i lece na ziemi. Osoba yjca w czterowymiarowym wiecie zna przy
szo i przeszo rwnie dobrze jak teraniejszo. Nas samych po
strzegaaby jako podrnikw przestrzeni, rodzcych si w jednym
miejscu, poruszajcych si przez cae ycie i wreszcie pozostajcych w
bezruchu po mierci. W tym sensie kto yjcy w czterech wymiarach
byby dla nas istot bosk, wedug nowoczesnej i naukowej definicji,
podobnie jak my dla cienia.
Czas i przestrze, ktre mona postrzega jako dwa odrbne syste
my, powinny zosta omwione bardziej szczegowo. Czas jest jedn
faz zjawisk wszechwiata, ktre zmieniaj si wzgldem przestrzeni.
Teoretycznie, z czterowymiarowego punktu widzenia, przestrze i czas
s cakowicie rwnowane i jednolite.
W naszym wiecie czas ma trzy aspekty: biologiczny, psychologicz
ny i fizyczny.
139
Czas biologiczny okrela si zmianami zachodzcymi w ludzkim

ciele od pocztku do koca ycia. Czas ten jest rny dla rnych
osb, np. kto moe osiwie majc dwadziecia kilka lat, a kto inny
po pidziesitce.
Czas psychologiczny okrela si aktywnoci ludzkiej wiadomo
ci. Tutaj miernikern moe by szybkie tempo upywu czasu przy
przyjemnym zajciu i powolne tempo, kiedy si na co czeka. Czas
psychologiczny zmienia si wraz z naszymi reakcjami na otoczenie.
Czas fizyczny, niezbdny do oblicze, odmierzany jest przez zegary.
Wedug wspczesnej fizyki, jeli statek kosmiczny poruszaby si
z prdkoci blisk prdkoci wiata, czas na jego pokadzie pynby
wolniej; gdyby osign prdko wiata, czas stanby w miejscu; gdy
by przekroczy prdko wiata, teoretycznie czas zaczby si cofa,
a pasaerowie na pokadzie stawaliby si coraz modsi. Chocia teoria
ta udowadnia, e czas zmienia si zalenie od prdkoci, w rzeczywisto
ci nie powstaa jeszcze rakieta, ktra mogaby osiga tak wielk szyb
ko.
Ponad dwa tysice lat temu chiski filozof Chuang-Tzu odkry, e
cie leccego ptaka jest waciwie nieruchomy. Niewiele osb zgodzio
by si od razu z tym stwierdzeniem, a jednak przy pomocy wspczesnej
nauki mona uzna stwierdzenie Chuang-Tzu za poprawne. Zjawiska
towarzyszce lotowi ptaka mona porwna do percepcji filmu: kiedy
poszczeglne kadry, rnice si od siebie minimalnie, pokaemy w se
kwencji z prdkoci 24 klatek na sekund, ludzkie oko odbierze je jako
obraz cigego ruchu. Cie leccego ptaka jest w rzeczywistoci seri
obrazw rzucanych przez niego na ziemi. Pojedynczy obraz jest nieru
chomy, ale poniewa ptak porusza si z pewn prdkoci, obrazy nast
puj szybko po sobie, tworzc iluzj ruchu. Na przelot z miejsca A do
miejsca B ptak potrzebuje okrelonego czasu, ale cie ptaka, chocia
poda za jego ruchem, nie wykonuje sam adnej czynnoci, jest tylko
seri kolejnych nieruchornych obrazw, na ktre czas nie ma wpywu.
Najwaniejsz zasad tai-chi chuan jest poszukiwanie bezruchu
w ruchu. Zewntrzny ruch tai-chi chuan jest mikki i naturalny jak
leccy ptak, ale w umyle, ktry panuje nad ciaem, ruch przedstawia
si jako seria poszczeglnych pozycji. Poniewa zgodnie z teori
wzgldnoci przestrze i czas s nierozdzielne, ciao twiczcego ist-
140
nieje w czasie fizycznym, jednak jego ciao wewntrzne jest nierucho

me, jak cie leccego ptaka i nie podlega czasowi biologicznemu ani
psychicznemu. Inaczej mwic, czas biologiczny i psychiczny zbliaj
si do prdkoci zerowej, tworzc stan emocjonalnego bezruchu. Dla
tego wanie regularna praktyka tai-chi obdarza wiczcego pogod
ducha i modoci, a w przyszoci moe zao"vocowa objawieniem
zwizku midzy czasem i przestrzeni. Objawienie to bdzie bram,
przez ktr wejdziemy do czterowymiarowego wiata.
Rozdzia trzeci
Podstawy
Tai-chi chuan czy w sobie to-noa i tao-yie, techniki opracowane

przez mnichw taoistycznych. Aby osign najwyszy poziom zaawan
sowania, naley uwzgldni je obie w swojej praktyce. W przeciwnym
razie nawet po dwudziestu czy trzydziestu latach gorliwych wicze
nasze osignicia w tai-chi ogranicz si do uzyskania dobrego zdro
wia.
Wedug medycyny chiskiej specjalne formy wicze mog zarw
no leczy, jak i zapobiega chorobom, uatwiajc krenie chi i krwi.
Prawdopodobnie najlepiej znane jest wiczenie Piciu Zwierzt, w kt
rym naladuje si ruchy tygrysa, niedwiedzia, mapy, jelenia i ura
wia.
Tao-yie to nazwa nadana taoistycznej formie uzdrawiajcej cae
ciao: poprawia ona ruchomo staww i krenie krwi oraz dopro

wadza tlen i chi do kadego narzdu. Tai-chi chuan dziaa podobnie.
To-noa, uzupenienie tao-yie, skada si z wicze oddecho""ych, czyli
chi-kung. Przetumaczone dosownie to oznacza " wydychanie dwu tlenku
wgla ", anoa - "wdychanie wieego powietrza". To-Iwa obejmuje dwie
gwne dziedziny: wiczenia oddechowe i penetracj oddechem kadego
narzdu ciaa.
143
l. Chi-kung
Chi-kung oznacza "uycie oddechu do pracy nad rozwiniciem chi
w specjalnych celach, takich jak walka lub leczenie". Moemy wyrni

osiem technik oddychania. Niektre z nich s spontaniczne: oddech na
turalny, gboki oddech naturalny, westchnienie (rodzaj oddechu oczysz
czajcego),gboki wdech energetyzujcy (rodzaj oddechu tonizujcego).
Inne techniki oddychania wymagaj specjalnych wicze: oddech naprze
mienny, oddech brzuszny pourodzeniowy i oddech przedurodzeniowy.
Oddech tonizujcy, ktry moe wystpowa spontanicznie,mona wiczy
w poczeniu z oddechem przed- i pourodzeniowym. Najbardziej za
awansowan technik oddechow jest Oddech wia. Kada z wymie
nionych omiu technik bdzie opisana w dalszej czci ksiki.
l. Oddech naturalny: regularny oddech,jaki wykonuje si niewiadomie.

2. Oddech oczyszczajcy: wdychanie powietrza przez nos i wydychanie
przez usta.
Ten rodzaj oddechu kadzie nacisk na wydech, ktry trwa duej ni
wdech.Jego celem jest rozlunienie napi wewntrznych albo obni
enie gorczki. Westchnienie jest spontanicznym oddechem oczysz
czajcym.
3. Oddech tonizujcy: wdychanie przez usta i wydychanie przez nos.

Ten typ oddechu kadzie nacisk na wdech, ktry trwa duej ni wy
dech. Pomaga on gromadzi energi i poprawia krenie krwi. Sytu
acje, w ktrych ten rodzaj oddychania jest waciwy i nastpuje
spontanicznie,to przygotowanie do podniesienia ciaru lub do nur
kowania w basenie.
4. Oddech naprzemienny: wdychanie jednym nozdrzem i wydychanie

drugim.
Pocztkowo technik t wiczy si przy pomocy obu palcw wskazuj
cych. Prawy palec wskazujcy przyciska prawe nozdrze, podczas gdy
wdychamy powietrze lewym nozdrzem. Nastpnie lewy palec wskazu
jcy zamyka lewe nozdrze i wydech nastpuje otwartym prawym noz
drzem. W pniejszej praktyce nie uywa si palcw. Dziki tej meto
dzie, ktra jest dosy trudna,oddech staje si dugi,powolny i gboki.
Oddech naprzemiepny moe przynie ulg w blu gowy. Jeli bl
wystpuje z prawej strony gowy, zrb wdech przez prawe nozdrze,
144
wstrzymaj powietrze, wyobraajc sobie, e miesza si ono z blem,

a nastpnie zrb wydech lewym nozdrzem. Ten rodzaj oddechu po
maga rwnie usun zawroty gowy i stany przygnbienia.
5. Gboki oddech naturalny.

Tego rodzaju oddechu nie potrzeba opisywa i wyjania. Kiedykol
wiek znajdziemy si na wieym powietrzu, w otwartej przestrzeni,
w
grach czy nad morzem, spontanicznie prostujemy ramiona i bie
remy gboki oddech.
6. Dugi oddech: oddychanie brzuszne pourodzeniowe.

Przy wdechu dolna cz brzucha uwypukla si, przy wydechu brzuch
jest wcignity.
7. Oddech przedurodzeniowy
Jest on rwnie nazywany " oddechem odwrconym" , gdy stanowi

przeciwiestwo dugiego oddechu. Brzuch wciga si przy wdechu
i uwypukla przy wydechu. Wedug teorii taoistycznej, oddech przed
urodzeniowy naladuje oddech podu w onie matki. Kiedy pd otrzy
muje przez ppowin tlen i poywienie, musi "wcign" brzuch.
Pozbywajc si dwutlenku wgla i innych metabolitw, musi "wy
pchn" brzuch. W momencie przecicia ppowiny koczy si oddy
chanie przedurodzeniowe, a zaczyna si pourodzeniowe, przez nos
i usta.
Ludzkie ycie mona porwna do podry odzi po rzece. Jeli nie
bdziemy kierowa ni za pomoc wiose czy silnika, d bdzie py
n z prdem a do ujcia rzeki; podobnie nasze ycie w naturalny
sposb pynie od urodzenia do mierci. Przy pomocy wiose moemy
zwolni bieg dki, ale nie uda nam si pyn pod prd. Do tego
potrzebny byby silnik. Zgodnie z teori taoistyczn takie metody jak
dieta, wiczenia, i specjalne techniki oddechowe mog zwolni natu
ralny proces starzenia si. Jednak dopki stosujemy oddychanie
pourodzeniowe, nie uda nam si go odwrci. Dopiero oddech przed
urodzeniowy ma wystarczajc energi, aby rozpocz proces odma
dzania.
8. Oddech wia
Oddech przedurodzeniowy nie stanowi jeszcze najbardziej zaawanso
wanej techniki oddechowej. Po opanowaniu go do mistrzosta naley
o nim zapomnie, by przej do oddychania tzw. Technik Zwia.
145
ja sam, zaczynajc praktyk tai-chi, nie wierzyem w moliwoci,

ktre daje Oddech wia. Po siedemnastu latach wicze nie osi
gnem jeszcze tego etapu, cho zauwayem u siebie ogromne zmiany
i popraw oddechu. Mj normalny oddech jest powolny i spokojny, jak
u sportowca: wystarcza mi 3 do 4 oddechw na minut, podczas gdy
przecitnie oddycha si od 16 do 18 razy na minut. W dodatku nigdy
nie zdarza mi si zadyszka, nawet po kilkugodzinnej cikiej pracy czy
po krtszym intensywnym wysiku.
jak ju wspomniaem, w tai-chi chuan stosuje si technik odde
chu przedurodzeniowego. Cinienie atmosferyczne oraz gazy w jamie
brzusznej i narzdach wewntrznych podu nazywane s przedurodze
niowym chi, albo hsien-tien chi, majcym natur yang. Powietrze wype
niajce puca dziecka, ktre ju samodzielnie oddycha, nazywane jest
pourodzeniowym
chi (hu-tuin chi), i ma natur yin.

te dwie warstwy chi, jak na rysunku 43.
,.__
Przepona rozdziela
Pourodzeniowe Chi yin
Rysunek 43
Technik oddechu przedurodzeniowego mona opisa jako czenie
i rozdzielanie yin i yang. Podczas wdechu chi pourodzeniowe, ktre wype
nia puca, powoli spywa do przepony. jednoczenie wcigamy brzuch,
podnoszc do przepony przedurodzeniowe
chi.
Tak wic ten typ oddechu
czy dwa rodzaje chi w jedno, czyli w tai-chi Uak to przedstawia symbol
tai-chi) (zob. rys. 44, lewa strona). Podczas wydechu dwa rodzaje chi roz
dzielaj si:
146
chi
pourodzeniowe opuszcza ciao przez nos, a przeduro-
dzeniowechi opada do tan-tienu, uwypuklajc brzuch (zob. rys. 44, prawa

strona).
Rysunek 44
Technicznym terminem taoistycznym okrelajcym t technik od
dechow jest chi-ton. Ton oznacza "przenika i miesza", wic chi-ton
opisuje przenikanie i mieszanie przedurodzeniowego oraz pourodzenio
wegochi. Oprcz uatwienia kontroli nad oddechem,chi-ton wpywa ko
rzystnie na narzdy wewntrzne, na zmian uciskajc je i rozluniajc.
Ta wewntrzna forma wicze tai-chi jest odmienna od wikszoci in
nych systemw, ktre kad nacisk na wzmacnianie mini.
Po dugiej praktyce przedurodzeniowegochi-kung, zaczyna si wytwa
rza ogromna energia zwana chin. Powstaje ona w zbiorniku przedurodze
niowego chi, w dole brzucha. Energia ta jest rdem siy dla shan-kung,
czyli uku Tuowia, co omwimy w rozdziale 4. Chin przejawia si jako
stan nazywany w taoizmie lwu-ta ("wewntrzna pika"): podczas pchnicia
lub uderzenia brzuch robi wraenie elastycznej piki. Przy wiadomej kon
troli sia i moliwocichin s waciwie nieograniczone. Przykadem moe
by Yang Lew-Shan, ktry potrafi odrzuci najsilniejszego przeciwnika
przez cay pokj, wypychajc lekko brzuch w momencie ataku.
Do praktyki oddechu przedurodzeniowego nale dwa okrzyki: Heng
i Haa. Przez wiele lat byy one trzymane w tajemnicy; wspomniano
o
nich tylko w starej pieni o tai-chi chuan, napisanej za czasw Chien
-Lunga
(1736-1795).
Oto jej t u m acz e n ie :
147
Skup si na tan-tienie praktykuj cchi-kung.

Heng-Haa - dwa cudowne rodzaje chi
Kiedy s w ruchu, rozdzielaj si.
Kiedy s w bezruchu, cz si.
Sko si i wyprostuj,
Niech natura czyni swoje,
Odpowiadaj powoli,ale szybko podaj,
Wtedy bdziesz zna prawd o wszystkim.
Wprawdzie autor pieni zaleca, aby tajniki Heng-Haa przekazywa
ustnie,jednake chciabym doda tutaj krtkie wyjanienie. Pierwszym
etapem w praktyce Heng-Haa jest wydawanie tych dwikw podczas
naturalnego oddechu: przy Heng brzuch naley wcign, a przy Haa
wypchn (zob. rys.
45).
Hu
HenI
Brzuch
wcignity
Brzuch
wypchnity
Rysunek 45
wiczenie to naley wykonywa przez trzy do piciu minut, co naj

mniej trzy razy dziennie. Po mniej wicej dwch tygodniach mona
przej do drugiego etapu wicze, ktry wyglda nastpujco:
l. Po donie lekko na tan-tienie

2. MwicHeng wcignij brzuch, przepychajc przedurodzeniowe
chi z tan-tienu w gr do przepony.
3. Wcignij powietrze przez nos, napeniajc klatk piersiow po
urodzeniowym chi. Ten proces dziaa tonizujco i pozwala, aby
przed urodzeniowe chi i pourodzeniowe cizi zmieszay si.
14H
4. V\Ypu powietrze przez usta mwic Haa. Uwalniasz wtedy po

urodzeniowe chi i pozwalasz przedurodzeniowemu chi spyn do
tan-tienu. Brzuch jest teraz wypchnity, a Y in i Yang rozdzielone.
W pierwszym etapie wicze chikung uczymy si oddycha w sposb

przedurodzeniowy automatycznie. Oddech ten musi sta si integraln
czci twojego ycia. W cigu dnia jest mnstwo okazji, aby go wiczy.
Po mniej wicej roku praktyki odkryjesz, e chi zaczyna zbiera si \\" two
im tan-tienie, podobnie jak strumienie i rzeki spywaj do oceanu.

Celem drugiego etapu wicze jest penetracja oddechem kadej
czci ciaa. Technik t okrela taoistyczny termintao:yie, oznaczajcy
"wyprowadzenie".Jak dka pilotujca statek z zatoki na morze lub od
wrotnie, tak tao:yie oznacza prowadzenie oddechu do wewntrz lub na
zewntrz ciaa. W pierwszym przypadku tao:yie polega na wdechu, roz
lunieniu narzdw wewntrznych i prowadzeniu chi przez ruch ze
wntrzny, np. rozoenie ramion. W drugim przypadku koncentracja
i ruch zewntrzny prowadz chi z wntrza na zewntrz ciaa np. przez
ramiona i rce. Podczas medytacji uczymy si kontrolowachi tylko po
przez koncentracj, ale jeli poczy si to z ruchem zewntrznym, jak
w tai-chi chuan, kontrola nad chi jest znacznie atwiejsza.
2. Praktyka chi-kung
Kiedy zdobdziemy podstawy prawidowego oddechu tai-chi dziki
praktyce okrzykw Heng-Haa zsynchronizowanych z odpowiednim ru
chem brzucha, jestemy gotowi do nauki samegochi-kung.
Oddech w chi-kung jest waciwie identyczny z oddechem w tai- chi
chuan. W obu oddycha si rytmicznie czcto- noa itao:yie tak, aby ruch
ciaa prowadzi oddech.Jednak wchi-kung koncentrujemy si "'rycznie
na oddechu, podczas gdy w tai-chi chuan oddychanie jest jednym z kilku
rwnie wanych elementw kadego wiczenia.
Naukachi-kung uatwia praktyk tai-chi chuan. Dzikichi-kung adept
tai-chi chuan moe zmieni si w skrzydlatego tygrysa" to znaczy w ko
"
go, kto nie tylko biega i skacze jak tygrys, ale potrafi rwnie lata.
Jego postpy w tai-chi chuan bd szybsze i osignie on trzy umiejtno
ci konieczne do mistrzostwa: rwnowag chi i krwi, budowanie ener
gii wewntrznej i znajomo tajnikw chi-kung.
149
Chi-kung oywia narzdy wewntrzne i wzmacnia minie. Moe

ono przynie ogromne korzyci osobom starym i chorym, nawet jeli
nie wicz niczego poza tym. Chi-kung przywraca zdrowie, odmadza
organizm i spowalnia proces starzenia. Dziki regularnej praktyce
nasza wiadomo istnienia zmieni si w radosn ekspresj.
Przed rozpoczciem nauki ruchw radz zapozna si z nastpu
jcymi zasadami chi-kung:
l. Bd naturalny, spokojny i rozluniony.

Zwykle podczas czuwania, kiedy nie pimy, nasze ciao i umys s
mniej lub bardziej aktywne. Zwizek midzy aktywnoci a rozlunie
niem przedstawia symbol Yin-Yang: nie moemy by cakowicie rozlu
nieni, jeli jestemy choby czciowo aktywni. Aby si rozluni, trzeba
unieruchomi ciao i umys. Musimy nauczy si, jak pozbywa si napi
ciaa i wprowadza umys w stan rozlunionej czujnoci. W chi-kung uspo
kajamy rwnie shen, ducha ywotnoci. W ten sposb zapobiegamy zm
czeniu, zachowujemy energi i osigamy dobre samopoczucie.
2. Skoncentruj si na prowadzeniu chi.

Chi uwalnia si w momencie,kiedy przedurodzeniowechi i pourodzenio
we chi mieszaj si ze sob. Do umiejtnoci tej dochodzi si przez wizualiza
cj i praktyk. Prowadzenie i kontrola chi przez umys po duszej praktyce
odbywa si automatycznie. Kiedy oddech wewntrzny i zewntrzny cakowi
cie si pocz,zauwaymy, e oddychamy powoli,spokojnie i gboko.
3. Staraj si osign peno i stabilno ng oraz dolnej czci

tuowia.
"Jeli oprnisz serca i umysy ludzi, a napenisz ich brzuch, wtedy
osabisz ich ambicje". Ten cytat z Lao-T zu odnosi si do oddychania
przedurodzeniowego i jego wpywu na ciao i umys. Wedug tradycyjnej
medycyny chiskiej, przedurodzeniowechi jest rdem wszystkich pro
cesw yciowych,zarwno twrczych,takich jak rodzenie czy wzrost,jak
i niszczcych: choroby, starzenia si i umierania. U niemowlt dolna
cz ciaa jest pena i cika w porwnaniu z grn. Kiedy dziecko do
rasta,peno ta przenosi si do grnej czci tuowia i do ramion. Nie
stabilny chd starych ludzi spowodowany jest saboci stp i ng
podtrzymujcych grn,cisz poow ciaa. Praktykachi-kung spowal
nia, a nawet odwraca proces starzenia, zatrzymujc wicej chi w tan
-lienie i sprawiajc, e dolna poowa ciaa jest solidna i stabilna.
15U
4.Poruszaj si powoli i pracuj nad rwnowag.

Wszystkie ruchy w chi-k u ng musz by celowe, powolne i rytmiczne,
co sprawi, e oddech stanie si dugi, spokojny i gboki. Musimy na
uczy si wdycha i wydycha powietrze bez wiadomego wysiku. Pod
czas wicze umys prowadzi ruch ciaa przy minimalnym wysiku
wewntrznym i z minimaln widoczn si zewntrzn.
5. wicz gorliwie i regularnie.
Koncentracja umysu na ruchu fizycznym jest konieczna podczas
caego wiczenia. Naley zdyscyplinowa umys, aby skupia si na wy
konywanej czynnoci eliminujc inne myli. Cierpliwo, wytrwao
i regularna codzienna praktyka s niezbdne, jeli chcemy osign
wiadom kontrol nad chi.
6. Zachowuj umiar w ruchu zewntrznym.
Zasig poszczeglnych ruchw naley ograniczy w taki sposb,
eby ich wykonanie nie wymagao wysiku. W przeciwnym razie za
kcony bdzie stopniowy, naturalny rozwj moliwoci ruchowych.
Na przykad podczas skonu nie powinno si wyciga ramion na si,
a tylko pozwoli im swobodnie zwisa. Regularne wiczenia pozwo
l nam za jaki czas bez wysiku dotkn podogi. Poniewa czas
potrzebny do osignicia tego jest rny u rnych osb, nie naley
wspzawodniczy z innymi wiczcymi. W pracy nad chi-kung takie
indywidualne rnice s bez znaczenia. Liczy si wasna wytrwao
w deniu do mistrzostwa.
A oto prawidowy sposb wykonywania wicze chi-kung.
Pozycja 1
,
"
;"--,
'--------,.
\
,
'"
"
Wu-Chi
Tai-Chi
l. Ustaw stopy na szeroko barkw; kolana naturalnie wyprostowane,

ramiona wzdu bokw. Ciao jest rozlunione, gowa podwieszona,
krgosup prosty. Oddychaj rwno, skup si na tan-tienie.
151
Pozycja
l. Kiedy wydajesz okrzyk Heng, powoli unie ramiona; donie skiero

wane s w d , palce wskazuj podog, nadgarstki s rozlunione.
Kiedy ramiona poruszaj si w gr, wdychasz pourodzeniowe chi
(powietrze) przez nos. Przedurodzeniowe chi porusza si w gr z
tan-tienu do przepony, podczas gdy brzuch kurczy si (pozycja 2a).
2a
2b
2. Kiedy wydajesz okrzyk Haa, zrb wydech przez usta prostujc nad
garstki , skierowujc palce na zewntrz i donie ku ziemi. Przeduro
dzeniowe chi spywa do tan-tienu a brzuch rozlunia si i uwypukla
(pozycja 2b).
152
Pozycja 3
l. Kiedy wydajesz okrzyk Heng, brzuch kurczy si. Przesu ramiona
poziomo przed siebie i skrzyuj nadgarstki prawy nad lewym,domi
w d. Wcignij pourodzeniowe chi przez nos. Przedurodzeniowe chi
przesuwa si ztan-tienu do przepony (pozycja 3a).
2. MwicHaa,rozlunij donie i nadgarstki. Pourodzeniowechi ""ypu

przez usta; przedurodzeniowechi spywa dotan-tienu; brzuch uwypu
kla si (pozycja 3b).
3.
3b
Pozycja 4
l. Z okrzykiem Heng wcignij brzuch, opu ramiona trzymajc nad
garstki skrzyowane i donie skierowane do siebie (pozycja 4a).
Rwnoczenie ugnij kolana tak,jakby chcia usi, ale krgosup
trzymaj prosto. Oddychaj naturalnie. Rozkadajc ramiona na boki
powoli wyprostuj kolana (pozycja 4b). Wcignij pourodzeniowe chi
przez nos i przeprowad przedurodzeniowe chi z tan-tienu do prze
pony.
2. Powiedz Haa, zrb lekki przysiad, wyprostuj ramiona przed sob,

unie donie skierowujc je lekko na zewntrz. Pourodzeniowe chi
wypu ustami, przedurodzeniowe chi spywa do tan-tienu. Brzuch
uwypukla si (pozycja 4c).
lS:J
4.
4b
4c
Pozycja 5
l. Powiedz Heng i wcignij brzuch. Zrb wdech, rozkadajc szeroko
ramiona domi do gry; wyprostuj nogi. Przedurodzeniowechi prze
pyw'a ztan-tienu do przepony (pozycja 5a).
2. PowiedzHaa robic wydech przez usta. Rwnoczenie wyprostuj ra

miona, donie i palce, sigajc nimi jak najdalej (pozycja 5b). Przed
urodzeniowe chi spywa do tan-tienu, brzuch si uwypukla.
Sa
Sb
Pozycja 6
l. Mwic Heng, wcignij brzuch i ugnij kolana, jakby chcia usi,
trzymajc gow i krgosup prosto. Zrb wdech przez nos; przepro
wad przedurodzeniowechi do przepony. Lekko domknite pici zbli
do gowy, z domi skierowanymi najpierw do uszu, a potem przed
siebie (pozycja 6a).
154
2. PowiedzHaa, zrb wydech przez usta i przeprowad przedurodzeniowe

chi z powrotem do tan-tienu, rozluniajc si i wypychajc brzuch.Jed
noczenie wyprostuj nogi i opu ramiona do poziomu barkw, otwie
rajc donie i skierowujc je w d, oraz prostujc palce (pozycja 6b).
Heng
6a
6b
Pozycja 7
1. Powiedz Heng i wcignij brzuch. Powtrz pozycj 6a, ale po wdechu
i zblieniu pici do uszu unie je nad gow (pozycja 7a).
2. PowiedzHaa, otwrz donie, wyprostuj nogi; sta na palcach unoszc

donie i ramiona. Skrzyuj rce nad gow, z domi skierowanymi do
przodu (pozycja 7b). Pourodzeniowechi wypu ustami; przedurodze
niowe chi spywa do tan-tienu, brzuch uwypukla si.
Hen,
Haa
l-r
jl
'r.')\-ul
,
7a
7b
155
Pozycja 8
l. Stj nadal na palcach; mwic Heng opu ramiona opisujc nimi
koo, a donie spotkaj si przed brzuchem, lewa do wewntrz pra
wej, z kciukami zczonymi (pozycja 8a). Jednoczenie wcignij
pourodzeniowe chi przez nos, przeprowad przedurodzeniowe chi
z tan-tie/lU do przepony i wcignij brzuch.
2. W tej samej pozycji, wydajc okrzyk Haa, opadnij na pity (pozycja

8b). Pourodzeniowe chi wypu przez usta; przedurodzeniowe chi
sprowad do tan-tienu; wypchnij brzuch.
Heng
Haa
Sb
Sa
Pozycja 9
l. Stojc nieruchomo powiedz Heng; obr gow w lewo spogldajc
przez rami na swoj lew pit. Zrb wdech i przeprowad przed
urodzeniowe chi do przepony (pozycja 9a).
2. Mwic Haa zrb wydech; stojc nieruchomo przekr gow i spjrz

przed siebie (pozycja 9b). Przedurodzeniowe chi wraca do tan-tienu;
brzuch uwypukla si.
3. Powtrz pozycje 9a i 9b, tym razem patrzc w prawo i w przd. Forma

lewa i prawa pozycji 9a i 9b uwaane s za jedn sekwencj.
4. Sekwencj t mona powtrzy trzy do piciu razy, zawsze koczc na

spojrzemu w prawo.
156
Heni
9&
9b
Pozycja 10
1. Stojc w tej samej pozycji, powiedz Heng i wcignij brzuch. Wcignij
powietrze przez nos, unoszc zczone donie do klatki piersiowej
(pozycja lOa i lOb).
2. Powiedz Haa i zrb wydech przez usta obracajc donie w d; zrb

skon opuszczajc donie do podogi,trzymajc kolana proste,ale nie
zamknite (pozycja IOc).
3. T seri mona powtrzy trzy do piciu razy. Idealnie byoby dotkn

podogi domi w ostatniej pozycji.
lOa
lOb
lOc
Pozycja 11
l. Powiedz Heng i wcignij brzuch. Zrb wdech przez nos wyprostowuj c
si. Ugnij kolana,jakby mia usi,krzyujc nadgarstki przed klat
k piersiow, prawy nad lewym, domi do siebie (pozycja 11 a).
157
2. Powiedz Haa i zrb wydech przez usta, wyprostuj nogi, unie lew
do nad gow a praw wykonaj pchnicie w d (pozycja llb).
3. Powtrz pozycje 11a i 11b symetrycznie:

a) odwr pozycj lla, umieszczajc lewy nadgarstek nad prawym
(lewa rka na zewntrz, prawa wewntrz).
b)
pozycji symetrycznej do l l b unie praw do i opu lew.
4. T sekwencj powtarza si trzy razy, koczc na uniesieniu prawej rki.
HOlII
llb
Pozycja 12
l. Stojc nieruchomo powiedz Heng i wcignij brzuch. Robic wdech
przez nos opu prawe rami i unie lewe, a oba bd na poziomie
barkw; donie skieruj w d i zegnij nadgarstki (pozycja l2a).
2. PowiedzHaa i zrb wydech przez usta. 'W)rprostuj donie i palce (pozy
cja l2b).
12a
15H
Pozycja 13
l. Powiedz Heng i wcignij brzuch. Robic wydech przez nos powoli wy
cignij ramiona przed sob, skrzyuj nadgarstki prawy nad lewym,
donie skieruj w d (pozycja l3a, taka sama jak 3a).
2. PowiedzHaa i zrb wydech przez usta, rozluniajc donie i nadgarst

ki. Przedurodzeniowechi opada, brzuch rozlunia si i uwypukla (po
zycja 13b - taka sama jak 3b).
Hu
13b
13.
Pozycja 14
l. Powiedz Heng i wcignij brzuch. Robic wdech przez nos opu rce
i z donie, jednoczenie uginajc kolana, jakby mia usi,ale
trzymajc plecy prosto. Kiedy rce dotkn ud, umie lew do
w prawej, czc kciuki (pozycja l4a - taka sama jak Sa). VVyprosto
wujc nogi unie zczone donie do klatki piersiowej (pozycja 14b
taka sama jak lOa).
2. PowiedzHaa i zrb wydech przez usta, obracajc zczone donie wn

trzem w d. Rozdziel je i pozwl, aby ramiona powoli opady wzdu
bokw (pozycja 14c).
3. Stj nieruchomo przez kilka chwil i poczuj, jak twoje ciao rozlunia
si i uspokaja.Jest to powrt od tai-chi do wu-chi.
ISY
14a
14c
14b
,.
,.- - ....
...
>!\
Tai-Chi
3.
"
-- -""
Wu-Chi
Medytacja tai-chi
Gwnym celemchi-kung i medytacji tai-chi,czyliching-tso,jest praca
nad przed urodzeniowym chi w tan-tienie.Jeli uda ci si wytrwa w prak

tyce medytacjichi-kung dwa lub trzy razy dziennie,przedurodzeniowe chi
wypeni twj brzuch,wznoszc si i opadajc z twoim oddechem jak fale
uderzajce o brzeg. Dlatego wanie taoici nazwali d brzucha " oce
anem chi", chi-hai . Kiedy osigniesz ten etap, twj brzuch stanie si
elastyczny, ze skonnoci do uwypuklania si jak balon napeniony po
wietrzem. Poczujesz si wtedy peen ycia. Nastpnie trzeba bdzie na
uczy si kierowa przedurodzeniowechi do wszystkich czci ciaa. Chi-kung
i medytacja uzupeniaj si nawzajem,jeli s praktykowane rwnocze
nie.
Podobnie jak tai-chi chuan lub inne wiczenia czy dziedziny sportu,
medytacja wymaga nie tylko zrozumienia jej podstawowych zasad i me
tod,ale,co waniejsze, intensywnej praktyki. Potraktuj wasne ciao jak
bU
laboratorium do poprowadzenia bada i obserwacji, ktrych celem b

dzie rozwijanie twoich fizycznych i umysowych zdolnoci. W rezultacie
przedurodzeniowechi popynie do kadej czci ciaa, poprawiajc stan
zdrowia i zapewniajc ci lepsze samopoczucie. Co wicej, pomoe rozwi
ja twoj wiadomo i mdro, a w kocu doprowadzi ci do rozumie
nia czterech "vymiarw i do owiecenia. Choby zaczyna medytacj od
najbardziej podstawowego poziomu, nie zapominaj o tym ostatecznym
celu.
Medytacja ma rne dziedziny, a do kadej z nich dochodzi si od
rbnymi metodami. Poniewa tai- chi chuan jest owocem taoizmu, w ni
niejszym rozdziale zajm si podstawowymi technikami medytacji
taoistycznej,
pozycji stojcej i siedzcej.
Chiskim okreleniem medytacji stojcej jestjan-chung, co oznacza

sta (jan) jak sup (chung). Skoncentruj si na mikkim przyleganiu stp
do podoa, wyobraajc sobie, e stopy utrzymuj twj ciar i lekko
zapadaj si w ziemi, czc ci z centrum ziemi. Stj tak dwadziecia
do trzydziestu minut dziennie.
Sta w pozycji Rozpoczcie tai-chi, stopy ustaw rwnolegle na sze
roko barkw, wygodnie, bez napicia i blu mini. Trzymaj gow
tak, jakby bya zawieszona z gry na sznurku. Rozlunij i opu ramio
na, uwalniajc od napi kark i plecy. Klatka piersiowa nie jest ani wy
pchnita do przodu, ani zapadnita, brzuch nie powinien wystawa ani
by wcignity. Rce zwisaj swobodnie, z rozlunionymi okciami,
a wntrza doni zwrcone s ku doowi. Nogi utrzymuj wyprostowane,
z elastycznymi kolanami. aden staw nie moe by zamknity ani
usztywniony ( zob. rys.
46).
Rysunek 46
161
Oddychaj naturalnie przez nos, trzymajc usta i zby lekko przy

mknite. Czubek jzyka dotyka podniebienia tu nad zbami. Oczy pa
trz na wprost,koncentrujc si na czym zielonym,np. na drzewie lub
pagrku. eby wyeliminowa myli o problemach i uatwi sobie kon
centracj,myl o tym,jak pewnie stoisz w pozycji. Po duszej praktyce
bdziesz w tym momencie zu przepyw przedurodzeniowegochi.
W medytacji stojcej w pozycji Rozpoczcie tai-chi chodzi o to,eby
dowiadczy przemiany nie-dziaania (wu-chi) w dziaanie (tai-chi).
Pozycja Prosty Bicz nazywana jest kai-chan kung ("rozszerzajce si
Kung"),poniewa rozciga stawy i cae ciao oraz pozwala przedurodze
niowemu chi dotrze do koczyn. W prawej pozycji Prostego Bicza
osiemdziesit procent ciaru ciaa spoczywa na lewej nodze, ktrej
kolano nie wysuwa si poza lini palcw stopy. OCz
, y skupiaj si na
lewej rce. Prawa rka, uoona w hak, jest odsunita do tyu. Lewa
pozycja jest lustrzanym odbiciem prawej i naley wiczy je obie (zob.
rys.
47).
Rysunek 47
Medytowa mona rwnie w pozycji Uniesienie Rk,ktra w walce
z przeciwnikiem jest uywana do obrony. Przenie ciar ciaa cakowi
cie na lew stop,a praw pit dotknij ziemi. Prawa do powinna by
w linii prawej stopy,okie w linii kolana,rami nad biodrem. To uoe
nie zwane jest wai-san-ho, czyli Trzy Zewntrzne Koordynacje.Twoja
wiadomo powinna czy si z wol,wola zchi, achi z aktywnym uy
ciem energii. Owe trzy poczenia nazywaj si nei-san-ho, czyli Trzy
IW
Wewntrzne Koordynacje. Uniesienie Rk naley wiczy na lewo i na

prawo (zob. rys. 48).
Rysunek 48
Praktyka pozycji Trzymanie Dzbana,pao-kang, rozwija poczucie bez

ruchu w ruchu. Podobnie jak w Uniesieniu Rk, ciar ciaa w tej pozy
cji spoczywa na lewej nodze, ale barki s skierowane do przodu,
a ramiona zaokrglone, jakby obejmoway wielki dzban. Przesuwaj si
powoli do przodu, a osiemdziesit procent ciaru ciaa przeniesie si
na praw nog. Lewa pita powinna przez cay czas pozostawa na zie
mi. Potem wolno wr do pozycji wyjciowej. T sekwencj naley po
wtarza przez okoo pi minut na lew stron i tyle samo na praw
(zob. rys. 49).
Rysunek 49
163
W medytacji siedzcej mona przyj trzy rne pozycje:

l. San-pan, czyli Swobodny Siad ze Skrzyowanymi Nogami: ydki s
skrzyowane, a pity pod udami. Prawa ydka umieszczona jest przed
lew lub odwrotnie. W czasie medytacji ciao powinno by wyprosto
wane, barki rozlunione, okcie opuszczone, a donie oparte lekko na
kolanach (zob. rys. 50).
Rysunek 50
2. W pozycji tan-pan, czyli Plotosie nogi naley skrzyowa lew nad pra
w; palce lewej stopy umieszczone s na prawym kolanie, a prawa pi
ta pod lewym udem. Aby unikn drtwienia ng podczas medytacji,
mona zmienia t pozycj na przeciwn. Donie powinny by uoone
w wze tai-chi i oparte na nodze bliszej brzucha (zob. rys. 51).
Rysunek 51
!G4
Wze tai-chi wykonuje si nastpujco:

a) umie kciuk lewej doni przy drugim stawie palca wskazujcego;
pozostae palce u w miseczk
b) umieprawy kciuk wewntrz lewej doni tak, aby oba kciuki stykay
si czubkami
c) praw do u w miseczk i umiej pod lew doni w taki sposb,
eby palce pra\,'ej doni leay wzdu palcw lewej.
3. W shuang-pan, albo Penym Lotosie nogi krzyuj si, a pity umiesz

cza si na udach. Podeszwy stp s zwrcone do gry. Nastpnie uka
da si donie lew w prawej, wntrzem do gry, z poczonymi
kciukami,na nodze bliszej brzucha. W tej pozycji rodki stp i doni
oraz jzyk dotykajcy podniebienia,tworz Pirodkw Zwrconych
ku Niebu (wu-hsin-chao-tien ) (zob. rys. 52).
Rysunek 52
Kady kierowca wie, e samochd naley rozpdza stopniowo, po
tem trzeba jecha ze sta prdkoci i rwnie stopniowo zwalnia a
do zatrzymania. Ten sposb prowadzenia jest korzystny dla samochodu
i zapewnia wygod pasaerom. Z medytacj jest podobnie: potrzeba do
niej Trzech Stabilnoci,san-wen, co oznacza, e rozpoczcie i zakocze
nie medytacji powinno bypowolne i stopniowe. Przed medytacj naley
pozbysi wszystkich myli.]eli nie potrafisz tego zrobi inaczej, pjd
na spacer w spokojne miejsce, na przykad do parku, na pla, czy do
ogrodu,a twj umys oprni si i osignie stan wu- chi. Wtedy moesz
165
wrci do domu na medytacj. Najpierw zrb kilka wydechw przez usta.

Pod koniec kadego wydechu pochyl si lekko, aby wypchn z puc wi
cej powietrza. ""Ydechy te mona robi siedzc ze skrzyowanymi
nogami i uciskajc domi d brzucha, lub stojc z opuszczonymi ra
mionami. Jeli stoisz, potrznij rkami, rozlunij barki i wiadomie
skoncentruj si na odczuciu, jak ciar ciaa spywa do stp.
Mona siedzie w pozycjisancpan, tan-pan, lubshuang-pan, wybierajc
najwygodniejsz dla siebie. Pozycja doni powinna by dobrana do pozy
cji ng. Jeli siedzisz na dworze, okryj ramiona i kolana, ktre s naj
bardziej wraliwe na chd. Jeli nie masz specjalnego stoka do
medytacji, ktry utrzymuje poladki sze cali nad ydkami, usid na
cienkiej poduszce, aby utrzyma krgosup prosto. Ustaw czubek nosa
i ppek na linii prostopadej do podoa,aby rozluni napicie systemu
nerwowego. Usta powinny by zamknite,a jzyk dotyka lekko podnie
bienia. Oddychaj przez nos. Twj oddech w naturalny sposb stanie si
wolniejszy, gbszy i lejszy, w miar postpw praktyki.
W czasie medytacji jest spraw obojtn, czy mamy oczy otwarte,
czy zamknite. Tym, ktrzy atwo zasypiaj, zaleca si trzyma oczy

otwarte.]ednak wikszoci ludzi trudno jest skoncentrowa si z otwar
tymi oczami.
Pomoc w skupieniu moe by umieszczenie symbolu tai-chi na
cianie na wysokoci wzroku. Kiedy otwieramy oczy, moemy patrze na
symbol i prbowa zrozumie,jak yin i yang harmonijnie si przenika
j. Kiedy zamykamy oczy, moemy wyobrazi sobie symbol tai-chi wtan
-tienie (kobiety w czasie miesiczki powinny koncentrowa si na
punkcie midzy piersiami). Palenie kadzida w czasie medytacji pomaga

oczyci umys.
Nie naley praktykowa medytacji, kiedy jest si zmczonym. Naj
lepsza pora to wczesny ranek po dobrym nie albo wieczr przed pj
ciem do ka. Jeli czas pozwoli, mona dodatkowo medytowa po
poudniu. Nie ma znaczenia,jak dugo si medytuje - pitnacie minut,
p godziny czy godzin.
Osignicie stanu umysu zwanegoju-ting (wiadomo bez Myli)
jest cudownym dowiadczeniem,ktre bardzo trudno opisa. Umys jest
wtedy pusty,cae ciao jakby zawieszone w prni,a oddech niemal usta
je. Odczuwa si komfort fizyczny i psychiczny. Stan ten mona opisa
Ii6
jako odrobin yang w yin. Nie reaguje si wtedy na dwik ani inne
rozpraszajce bodce, ale rwnie nie pi si i zachowuje si pen wia
domo. Przypomina to sytuacj, kiedy kto zagbia si w ciekaw
ksik i zapomina o wiecie zewntrznym.
W stanie medytacji (przedju-ting) w ustach wydziela si wicej liny
i ma ona sodki smak. Taoici uwaali, e pojawienie si tej liny, zwa
nej "sodk ros" , jest skutkiem powstania chi z poczenia wod) czyli
energii, i ognia, czyli wiadomoci. Zjawisko to nazwano ,Woda i Ogie
Ju Obecne" (chi-jii). Heksagramchi-jii z I-Ching przedstawia ogie po
niej wody i symbolizuje to, co jest ju obecne (zob. rys.
53).
W I-Ching znajdujemy nastpujce wyjanienie tego heksagramu:

Chi-jii zwiastuje postp i sukces w drobnych sprawach. Bycie
staym i poprawnym przynosi korzy. Los sprzyja na pocztku ,
ale pod koniec moe pojawi si chaos.
Rysunek 53
Chi-jii oznacza, e po osigniciu pewnego etapu w rozwoju nie

mona na nim pozosta. Tak jak ogie zmienia wod w par, praktyku
jcy zmierza w kierunku ju-ting, chocia zwykle uwiadamia to sobie
w nagym olnieniu. Dowiadczenie to jest wielkim krokiem w stron
progu medytacji, zachowaniachi w tan-tienie i wzrostu energii wewntrz
nej. Wszystkie te procesy s bardzo wane w tai-chi chuan.Jednak jeli
zatrzymamy si na tym etapie , rezultatem bdzie chaos, poniewa
woda, czyli energia, wyschnie i wyczerpie si.
Nastpnym krokiem jest skierowanie przedurodzeniowego chi
i zachowanie go w tan-lienie. cieka zwana hsiao-chou-lien, czyli Maym
Niebiaskim Okrgiem, skada si z dziesiciu punktw. Poniewa chi
skie nazwy tych punktw s trudne do wymwienia dla cudzoziemcw,
bydziemy si posugiwa numerami przedstawionymi na rysunku
54.
jbl
Rysunek 54
Metod t najlepiej opanowa pod kierunkiem dowiadczonego na
uczyciela, poniewa jest zbyt skomplikowana, aby opisa j sowami.
Jeli popenimy bd, mog pojawi si niepodane reakcje. wiczc
jedynie form tai-chi chuan mona osign pewien poziom zaawanso
wania, ale eby praktykowa
w rozdziale
5),
hsu-jing
(Prnia i Bezruch, omwione
konieczna jest medytacja. Kiedy ju osignie si stan
wiadomoci bez Myli
(ju-ting), dochodzi si do progu czterowymiaro
wego wiata. Proces ten zaley od zaangaowania i prawidowej prakty

ki. Po zakoczeniu medytacji wane jest, eby pamita o nastpujcych
zasadach:
1. Zakocz medytacj i wsta powoli, unikajc jakiejkolwiek intensyw

nej czynnoci fizycznej lub umysowej bezporednio po praktyce.
2. Pocieraj donie jedna o drug a bd rozgrzane, przykryj nimi oczy,

a potem powoli unie powieki.
3. Potrzsaj caym ciaem i stukaj zbami; rozmasuj te czci ciaa,

ktre s zesztywniae lub zdrtwiae, zwaszcza donie i stopy.
4. Poniewa medytacja poprawia krenie chi i krwi, temperatura ciaa

moe by wysza ni zvvykle. Moesz si nawet spoci. Jeeli tak si
stanie, odpocznij chwil a poczujesz si normalnie.
5.
Po zakoczeniu medytacji bardzo polecam wiczenie tai-chi chuan

jako kontynuacj praktyki.
Ibl:!
Jeeli zlekceway si powysze zalecenia, w czasie kolejnej medyta

cji mog pojawi si niepodane reakcje: zdenerwowanie i zniecierpli
wienie, albo moe nie uda ci si praktykowanie rwnie dugo lub
osignicie tak dobrego samopoczucia, co poprzednim razem. Poczt
kujcy powinni rwnie pamita o tym, e kiedy zaczyna si medytacj,
nogi szybko drtwiej, a myli atwo rozpraszaj si.] est to nieuniknio
ne i tylko praktyka moe przynie popraw. Taoici znaj dodatkowe
metody radzenia sobie z tymi trudnociami, ale ich omwienie wykra
cza poza ramy naszej ksiki. Zainteresowanych odsyam do mojej ksi
ki o medytacji, zatytuowanej Tao medytacji. Droga do owiecenia".
"
4. Chan-ssu-chin
Z trzech stylw tai-chi chuan tylko szkoa Chen zajmuje si chan-ssu
-chin, czyli "Chin jedwabnego kokonu". Chen Hsin (1849-1929) napisa

doskona ksik pt. ,;Teoria i ilustracje tai-chi chuan w stylu Chen",
ktra zawiera podstawowe zasadychan-ssu-chin.
W moich objanieniach
bd czsto robi odnoniki do ksiki Chena.

Jedna z klasycznych teorii tai-chi chuan (zob. rozdzia 4 pkt. 4)
twierdzi, e prowadzenie chin, czyli przepyw energii wewntrznej, przy
pomina ruch jedwabnej nici wyciganej z kokonu. Kiedy cigniemy za
ni, kokon obraca si, a wic ruch nici mona opisa z dwch punktw
widzenia: jako si cignc i jako obrt kokonu (zob. rwnie rozdzia
3, pkt. 7). W bardzo podobny sposbchan-ssu-chin czy ruch po linii pro

stej i ruch obrotowy, ktre s przeciwstawne. Jak kula obracajca si
wok wasnej osi i lecca po paraboli, albo jak Ziemia krcca si jed
noczenie dookoa Soca i wok wasnej osi, tak chan-ssu-chin porusza
si w przestrzeni po spirali.
Ruch charakterystyczny dlachan-ssu-chin odnosi si do caego tai-chi
chuan, mimo e wiczcy z reguy zdaj sobie spraw tylko z ruchu po
kole. Co wicej, ruch tai-chi chuan jest napdzany rub" - osi ciaa.
"
Chang Man-Ching, prawdopodobnie najwikszy mistrz tai-chi
chuan ze znanych na Zachodzie, zawsze przypomina swoim uczniom,
e gowa i rce powinny si porusza wraz z caym ciaem, nigdy osobno.
Czasami mwi z naciskiem: Jeli wasze rce poruszaj si samodziel
"
nie, a nie id za ruchem ciaa, to nadal jest to gimnastyka, a nie tai-chi
169
chuan". Naley jeszcze doda, e nawet jeli rce poruszaj si z ca

ym ciaem, ale donie nie zmieniaj kierunku, a ramiona nie obraca
j si, za ciar ciaa nie jest przenoszony z nogi na nog i zgrany ze
spiralnym ruchem pity, stawu skokowego, kolana i wszystkich sta
ww nogi,nadal jest to gimnastyka a nie tai-chi chuan. Co to oznacza?
Poniewa w wiczeniach takich, jak taniec, sport i zewn trzne sztuki
walki nie stosuje si zasady chan-ssu-chin, tai-chi chuan bez chan-ssu
-chin rwnie byoby tylko form wicze fizycznych. Chan-ssu-chin dzia
a jak ruba,przeksztacajca ruch posuwisty siy zewntrznej na ruch
po spirali.
Kto opanowa sztuk chan-ssu-chin, potrafi z atwoci unikn lub
zneutralizowa kad si dziaajc z zewntrz.
Na pocztku VI wieku p.n.e. Sun-T zu napisa w swojej ksice
Sztuka prowadzenia wojny": Nie jest najwysz doskonaoci walczy
"
"
i zwycia we wszystkich bitwach. Najwysza doskonao polega na za
maniu oporu wroga bez walki". Tai-chi chuan stosuje t sam zasad,
czyli amie opr przeciwnika sprytem i technik,a nie si. Chan-ssu-chin
uczy, jak stosowa t zasad w praktyce.
Istniej dwa podstawowe rodzaje chan-ssu-chin: shun-chan (chan-ssu
-chin zgodne z ruchem wskazwek zegara) i ni-chan (chan-ssu-chin prze
ciwne do ruchu wskazwek zegara). Shun-chan ramienia mona opisa
nastpujco: wychodzc z tan-tienu, shun-chan wznosi si do barku, okr
a rami zgodnie z ruchem wskazwek zegara,idc przez prawy bark od
zewntrz do wewntrz,przechodzi przez okie i dociera do palcw doni
zwrconej na zewntrz. W lewym ramieniu i lewej czci ciaa ruch
shun-chan jest podobny,ale przeciwny do ruchu wskazwek zegara. Shun
-chan, uywane w ataku,jest rodzajem.&ng-chin (energii Odparcia).Ni-chan, przeciwiestwo shun-chan, zaczyna si od palcw, okra praw
rk,mija okie,wznosi si do barku i wraca do tan-tienu. Ni-chan, uy
wane do neutralizacji, jest rodzajem Lu-chin (energii Zawinicia). Za
czyna si ono w tan-tienie i dochodzi do punktu 6, wspomnianego
w rozdziale 3 pkt. 3; nastpnie porusza si wzdu obu ud do wewntrz
nej strony ng,okra kolano, ydk, kostk, pit, rodek stopy, pode
szw i dociera do wielkiego palca. Cay ten proces nazywany jest ,,shun-chan nogi".
Proces odwrotny, zaczynajcy si w wielkim palcu i wracajcy do tan
tienu, nazywany jest ni-chan. Oglnie ni-chan kojarzy si
170
wycofaniem,
a shun-chan z ruchem do przodu. Na przykad wkrcanie ruby jest jak

shun-chan, a wykrcanie jak ni-chan.
Jeli mowa o obrotowym aspekcie chin, wiadomo, e aby obraca

doni,trzeba krci caym ramieniem. Aby obraca stop,ydka i udo
rwnie musz si krci. Gdy chcemy wykona obrt w talii, intencja
ruchu musi wyj z tall-tienu. Kiedy wszystkie trzy procesy odbywaj si
rwnoczenie, ruch ten staje si spiraln krzyw
przestrzeni (zob.
rys. 55).
Igsunek55
Zgodnie z dzieem ,;Teoria tai-chi chuan" Chang San-Fenga (zob.
rozdzia 4) "Chin jest zakorzenione w stopach,rozwij a si w nogach,jest
kontrolowane przez tali,a dziaa przez palce u rk. Od stp do ng, od
ng do talii; wszystko powinno porusza si jako cao".]est oczywiste,
e zasady tej nie mona nauczy pocztkujcych, ktrzy nie znaj jesz
cze podstaw tai-chi chuan ani metodyki wicze.Jedno ruchu mona
osign dopiero dziki praktycechan-ssu-chin.
5. Praktyka chan-ssu-chin
Chocia ksika Chena o tai-chi chuan omawia oglne zasadychan
-ssu-chin, nie wyjania ona zwizku midzychan-ssu-chin a symbolem tai-
-chi ani nie wspomina o metodzie ruchu doni zgodnie z zasad Y in- Yang i symbolem tai-chi. Chc wic poda te informacje, aby pocztku
jcy wiedzieli, jak zacz praktyk chan-ssu-chin. W drugiej czci
rozdziau omwi filozoficzne implikacje tego wiczenia.
171
noc
Rysunek 56
Rysunek 56 przedstawia ruch Ziemi dookoa Soca i jego wpyw na
zmiany pr dnia i pr roku. Zgodnie z chisk filozofi, dzie jest yang,
a noc yin; upa jest yang, a zimno yin. Przemiany yin i yang zachodz
stopniowo, spowodowane ruchem obrotowym Ziemi wok wasnej osi
i wok Soca. W praktycechan-ssu-chin przyjmuje si, e symbol tai-chi
przedstawia Soce. Czarna cz jest yin, a biaa yang. Do wiczce
go przedstawia Ziemi. Wntrze doni to yin, a wierzch doni yang. Tak
jak Ziemia porusza si dookoa Soca, do rysuje ksztat symbolu tai
-chi, obracajc si i naladujc przemiany Yinang. Opracowaem
trzyczciowy plan wicze, pozwalajcy pocztkujcym zrozumie prze
miany Yinang i wyjaniajcy,jak je praktykowa.
I. Praktyka rk w nieruchomej pozycji stojcej
1. Sta twarz do ciany, na ktrej na wysokoci twojej klatki pier
siowej zawieszony jest symbol tai-chi. Stj prosto, z podwieszon gow
i rozlunionymi ramionami. Stopy ustaw rwnolegle na szeroko ra
mion. okcie lekko ugite, rce wzdu bokw. Donie zwrcone s
w d, palce lekko wyprostowane, lecz rozlunione. Powiniene by roz
luniony, ale skoncentrowany.
2. Prawa do i cae rami obracaj si przeciwnie do ruchu wskaz
wek zegara, a do cakowicie zwrci si ku grze. Palec wskazujcy
skierowany jest na punkt A Uak na rysunku 57). Prawa rka i symbol
tai-chi s teraz w skrajnej pozycji yin. Wiodc wskazujcym palcem od
punktu A do B i C zakrel uk zgodnie z ruchem wskazwek zegara
(w kierunkushun-chan). Yinang doni zmienia si zgodnie z proporcja-
172
mi yin i yang w symbolu tai-chi. Kiedy palec wskazujcy dotrze do punk

tu
C,
zarwno do,jak i symbol tai-chi s w skrajnej pozycji yang.

C (Yang)
A (Yin)
Rysunek 57
3. Prowad rami dalej (zgodnie z ruchem wskazwek zegara). Pa
lec wskazujcy przesuwa si od punktu
C do punktu D.
Do,tu przed
punktem D,zwrcona jest w lewo. W tym momencie obr do zgod

nie z ruchem wskazwek zegara tak,aby rysowaa ona drug cz linii
krzywej,zgodnie zni-chan. Poprowad palec wskazujcy od punktu D do
A, w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara. W punkcie
A do znowu zwrcona jest do gry, wic punkt D peni rol punktu
zwrotnego,jak to pokazuje rysunek 58.
Rysunek 58
4. Prowad rami po kole,przeciwnie do kierunku wskazwek zega
ra, wiodc palcem wskazujcym od punktu A przez punkty

i z powrotem do A. W skrajnej pozycji yang (punkt
C)
E, C,
do zwrcona
jest w d,a w kocowym punkcie A rami i do znowu s zwrcone do

gry. Tu koczy si cz ni-chan (zob. rys. 59).
173
Rysunek 59
5. Podsumowujc: zacznij od punktu A, kiedy rami jest skrcone
przeciwnie do ruchu wskazwek zegara, a do zwrcona ku grze. Pro

wad rami po okrgu zgodnie z ruchem wskazwek zegara, wiodc pal
cem wskazujcym przez punkty A, B, C do D. W punkcie C do
zwrcona jest w d, a w punkcie D w lewo, zgodnie zshun-chan. W punk
cie D obr rami o 180 stopni i poprowad palec wskazujcy od punktu
D przez A, E, C i B, przeciwnie do ruchu wskazwek zegara, a do
kocowego punktu A. Do zwrcona jest do gry, kiedy dociera do
punktu A po raz pierwszy; w punkcie C zwrcona jest w d, a w koco
wej pozycji w punkcie A znowu do gry, podczas gdy rami jest obrcone
w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara.Jest to wiczenie
cykliczne (zob. rys. 60) i naley powtarza je wielokrotnie.
c
.,
,
A
ABCD - Shun-chan
DAECBA -Ni-chan
D: Punkt zwrotny
Rysunek 60
6. Podczas wiczeniachan-ssu-chin lew rk stosujemy t sam me

tod, chocia proces przebiega odwrotnie. Zacznij z punktu A, z lew
doni zwrcon ku grze. W czcishun-chan poprowad rami przeciw
nie do ruchu wskazwek zegara, od punktu A przez B i C (do zwrco
na w d) do D (punkt zwrotny, do zwrcona w prawo). Obr rami
o 180 stopni przeciwnie do ruchu wskazwek zegara i zacznij ni-chan,
wiodc palcem wskazujcym w d od punktu D do A (rami skrcone,
174
do zwrcona do gry), E, C (do zwrcona do dou), B i A (do do

gry). wiczenie to naley powtarza.
7. Symbol tai-chi ma dwie postacie: zgodn i przeciwn do ruchu
wskazwek zegara (zob. rys.
61).
Rysunek 61
Jeeli rysujemy doni t drug wersj, ktra jest lustrzanym odbi
ciem pierwszej, naley pamita o trzech zmianach:
Prawa rka zaczyna wiczenie w pozycji doni do gry; lewa rka
zaczyna z obrconym ramieniem i doni do gry.
Palec wskazujcy rysuje symbol tai-chi zaczynajc z prawej strony,
a rami porusza si przeciwnie do ruchu wskazwek zegara.
Shun-chan staje si ni-chan, i odwrotnie. Rysunek
62
przedstawia tor
ruchu palca wskazujcego.

c
Rysunek 62
Chciabym ostrzec czytelnikw, e prostota tego wiczenia jest my
lca, i bdem byoby powicenie mu zbyt maej iloci czasu i energii.
Na praktyk w pozycji stojcej potrzeba okoo miesica wicze, dziki
ktrym symbol tai-chi zostanie na trwae wrysowany w nasz umys.
W nastpnym etapie opanowujemy prawidowy ruch rki, w ktrym do
przedstawia przemiany Yin-Y"ang, przepywajc gadko przezs/1U7I-chan

do ni-chan i odwrotnie. Na pocztku palec wskazujcy powinien rysowa
symbol tai-chi o jak najwikszych rozmiarach, a potem, kiedy staw bar
kowy rozluni si, a rka nauczy si przemian Yin-Yang, rysunek
po175
wietrzu bdzie stopniowo male. Na tym etapie moemy dostrzec podo

biestwo midzy shun-chan a rub prawoskrtn. Kiedy ruba obraca
si zgodnie z ruchem wskazwek zegara,porusza si do przodu; w chan
ssu-chin ruch zgodny z ruchem wskazwek zegara jest atakiem w stron

przeciwnika. I odwrotnie,ni-chan przypomina wykrcanie ruby w kie
runku przeciwnym do ruchu wskazwek zegara i jest "'ycofaniem si
przed przeciwnikiem. Dostrzeemy rwnie, e ruch ten przypomina
rub napdow silnika statku lub samolotu, ktra obraca si w prawo
pchajc statek do przodu, a w lewo pchajc do tyu. Kiedy wykonamy
wiczenie poprawnie,rysowanie symbolu tai-chi poczy oba te kierunki
w jeden peny ruch. Przy owym poczeniu naley zwrci uwag na
znaczenie punktu zwrotnego,w ktrym shun-chan przechodzi
ni-chan
i odwrotnie. Po miesicu codziennej praktyki mona przej do nastp

nego etapu, w ktrym symbol tai-chi rysuje si stop.
II. Praktyka ng w nieruchomej pozycji stojcej

l. Sta w takiej samej pozycji,jak przy praktyce rk,ale pocz rce za
sob: przedramiona przylegaj do siebie na wysoko krzya, kada
do obejmuje przedrami drugiej rki tu pod okciem.
2. Zacznij od rysowania symbolu tai-chi zgodnego z ruchem wskazwek

zegara. Sta na lewej nodze i zacznij rysowa symbol tai-chi praw
stop,zaczynajc kilka cali nad podog. Stopa zaznacza przemiany
Yin.:yang w taki sam sposb jak do. Powtarzaj wiczenie,a poczu
jesz zmczenie w nogach. Nastpnie zacznij wiczy lew nog,rysu
jc ten sam symbol, tak jak na rysunku 63.
Rysunek 63
176
3. Zmie tor ruchu, rysujc symbol tai-chi przeciwny do ruchu wskaz

wek zegara,najpierw praw, a potem lew nog.
4. Zmie paszczyzn rysunku na'pionow,krc stop przed sob,jak

na rysunku 64. Uywaj tej samej techniki wiczc na zmian praw
i lew nog,rysujc symbol tai-chi zgodny i przeciwny do ruchu wska
zwek zegara.
Rysunek 64
5. wiczenie ng w nieruchomej pozycji stojcej przez miesic pozwoli
ci opanowa wszystkie moliwe rodzaje kopni (w przd, w bok, po
uku itd.) i nauczy wykonywa je naturalnie i bez wysiku.
III. Praktyka
krokami
Rozpoczynajc to wiczenie, powie przed sob na cianie symbol

tai-chi zgodny z ruchem wskazwek zegara. Ustaw stopy rwnolegle na
szeroko ramion, a nastpnie wykonaj krok w przd praw stop, ugi
najc kolano jak uk. Siedemdziesit procent ciaru powinno spoczy
wa na prawej nodze, a jej kolano nie powinno wysuwa si poza lini
palcw. Lewa noga jest prosta jak strzaa. Ten krok nazywany jest Pozy
cj uku i Strzay. Stojc w tej pozycji, wycignij przed siebie prawe
rami i skr je lekko w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek
zegara. Poprowad palec wskazujcy z punktu A u dou symbolu tai-chi,
przez punkty B, C, D, A, E, C i wr do punktu A. Nie poruszaj doni
177
i ramieniem,jak w praktyce w nieruchomej pozycji stojcej, ale obracaj

si w talii i przeno ciar ciaa z nogi na nog, podajc za ruchem
palca wskazujcego. Talia i nogi musz porusza si jak jedna cao,
krgosup i gow trzymaj prosto. A oto szczegowy opis wiczenia:
l. Ruch prawego palca wskazujcego z punktu A (rami lekko skr
cone,do zwrcona w d) do B jest spowodowany przeniesieniem ci
aru ciaa z nogi ustawionej z przodu na nog ustawion z tyu
i skrceniem bioder w lewo. Dalsze skrcanie bioder do przodu bez
przenoszenia ciaru ciaa sprawi, e palec wskazujcy przesunie si
z punktu B do punktu C (do zwrcona w d). Rozlunij stawy biodro
we, jakby mia usi, ugnij prawy staw biodrowy, zwr tuw lekko
w prawo. Palec wskazujcy przesunie si z punktu C do D (do zwrco
na w lewo) i do A (do zwrcona do gry). Celem tego ruchu jest popro
wadzenie palca wskazuj cego, ktry przechodzi od shun-chan do ni-chan
w punkcie zwrotnym D,przez rozlunienie biodra i lekkie obrcenie go
w prawo. Nastpnie powolne przeniesienie ciaru ciaa na nog z przo
du spowoduje przesunicie palca wskazujcego z punktu A do E i do C
(do zwrcona w d).
2. Przesu praw stop lekko w prawo (okoo 30 stopni) i przenie
ciar ciaa na t stop, prowadzc palec wskazujcy z punktu B do A
(rami skrcone, do zwrcona ku grze). Krok do przodu lew nog
jest naturaln kontynuacj tego ruchu. Lewa rka porusza si w przd,
z doni zwrcon do gry. Przenie ciar ciaa na praw stop. Lewy
palec wskazujcy przesuwa si przez punkty A, B, C (do zwrcona
w d). Rozluniajc biodra i skrcajc je w prawo,przeprowadzasz pa
lec wskazujcy przez punkt zwrotny: shun-chan zmienia si w ni-chan,
do zwrcona jest w lewo. W punkcie A rami jest skrcone,do zwr
cona ku grze. Przesuwajc ciar ciaa z prawej nogi na lew, przeno
sisz palec wskazujcy z punktu A przez E do C (do zwrcona w d).
Przesu palce lewej stopy w bok (okoo 30 stopni),przeprowadzajc pa
lec wskazujcy z punktu C przez B do A (do zwrcona do gry). Krok
w przd praw nog spowoduje ruch prawego ramienia do przodu. Pra
we rami lekko skrcone, do zwrcona do gry.
3. wicz czc te dwie sekwencje w cao, nie robic przerw. Najle
piej wykonywa je na dworze, poniewa do chodzenia potrzebna jest
przestrze.
17H
Chan-ssu-chin, oprcz tego, e uczy czy ruch staww i porusza cia

em jako caoci, rozwija si wewntrzn, nazywan przez Chiczy
kw "chin". Chin, nieznane w zachodnich systemach wicze fizycznych,
staje si rezerwuarem energii w czystej postaci i daje wiczcemu nie
zwyk wytrzymao. Przyjrzyjmy si zjawisku natury, ktre uwiadomi
nam, skd bierze si mvo rdo energii. Tornado jest potnym wirem,
ktry powstaje powoli z lekkich podmuchw. W miar jak tornado ro
nie, wiatry cz si i nabieraj rozpdu. Obroty supa powietrznego
staj si coraz szybsze, energia wzrasta, wir jest coraz wikszy. Szalej
ce tornado wyglda bardzo spokojnie z zewntrz, ale poniewa porusza
si jako cao, ciana wiru i jego puste wntrze maj ogromn si.
Podobnie przebiega praktykachan-ssu-chin. wiczcy robi wraenie nie
ruchomego, ale ma wewntrzny moment obrotowy.
Aby pracowa nad tai-chi jako sztuk walki, naley zrozumie i sto
sowa zasadychan-ssu-chin. Praktyka ta skada si z dwch etapw:
- Ting-chin, kiedy uwiadamiamy sobie istnienie chin w swoim ciele,
a nastpnie w ciele przeciwnika;
- Tong-chin, ktre waciwie nie posiada odpowiednika w jzykach
europejskich. Zawiera ono jednoczenie pojcie dowiadczenia i zrozu
mienia na podstawowym poziomie.
Najpierw naley pozna samego siebie i pracowa nad tong-chin , czyli
prbowa "zrozumie" chin przeciwnika. Do tego konieczna jest inten

sywna praktyka formy indywidualnej i stosowanie chan-ssu-chin w ka
dym ruchu tai-chi chuan. Pniej chan-ssu-chin mona wykorzysta

w praktyce Pchajcych Doni, co zostanie omwione w rozdziale 6.
Dziki praktyce chan-ssu-chin mona zrozumie niektre z najwa
niejszych poj filozofii chiskiej, zwizanych z tai-chi, ktre s trudne
do przekazania sowami. Jedno z tych poj to "szukanie bezruchu w
ruchu". Podczas praktyki w nieruchornej pozycji stojcej wydaje si, e
wiczcy rysuje symbol tai-chi samym ramieniem. Jednak na etapie
praktyki z krokami uwany obserwator dostrzee, e rami nie porusza
si niezalenie od ciaa, ale przez poczenie z ruchem talii i ng, wic
waciwie samo jest nieruchome i jedynie poda za ruchem ciaa. Wa
ne jest, eby bezruch zawarty w ruchu realizowa nie tylko ciaem, lecz
i umysem. Aby to wyjani, wyobramy sobie moment polizgnicia si
na lodzie. Kiedy ciao wpada w polizg i tracimy rwnowag, umys pra-
17Y
wie cakowicie przejmuje kontrol nad ciaem na poziomie podwiado

moci. Oprniony jest wtedy ze wszystkich myli,a ciao instynktownie pr
buje odzyska rwnowag. Kiedy wiczymy chan-ssu-chin lub tai-chi chuan,
powinnimy zawsze szuka w sobie tego wewntrznego bezruchu.
Inne pojcie filozoficzne to
Wspomniaem ju, e
szukanie dziaania w nie-dziaaniu".

"
praktyce z krokami rami nie porusza si
niezalenie od reszty ciaa. Jest to przykad szukania nie-dziaania

w dziaaniu. Jeli jednak przyjrzymy si bliej, stwierdzimy, e rami
wykonuje bardzo subtelny ruch obrotowy, pochodzcy z ruchu talii i ng.
Tak wic rami przedstawia dziaanie w nie-dziaaniu.
Trzecim pojciem, ktre trzeba zrozumie, aby robi postpy
w praktyce chan-ssu-chin,jest ,Wu-chi dajce pocztek tai-chi",co mona
przetumaczy jako przejcie z niczego do czego". Przykadem tej sy
"
tuacji jest proces uczenia si. Pocztkujcy uczniowie chan-ssu-chin nie
wiedz nic, czyli na pocztku praktyki s w stanie wu-chi. Najpierw
musz opanowa praktyk w pozycji nieruchomej, potem zaczynaj
praktyk z krokami i stopniowo prbuj stosowa wszystkie opisane po
wyej zasady. Przechodz wic od niewiedzy (stanu wu-chi) do wiedzy
o chan-ssu-chin (stanu tai-chi).
Ostatnim pojciem, ktre naley sobie przyswoi, jest
tai-chi do wu-chi" albo
powrt od
"
powrt od czego do niczego". Stanie si ono
"
janiejsze dziki praktyce chan-ssu-chin. Na pocztku wiczcy rysuje
symbol tai-chi bardzo obszernie. Potem stopniowo, w miar wewntrz

nego przyswojenia chan-ssu-chin, ruch staje si coraz oszczdniejszy;
Ostateczny cel jest osignity, kiedy ruch trwa, ale sprawia wraenie
bezruchu. Na tym pozbawionym formy etapie praktyki wiczcy wraca
"
od czego do niczego", czyli przechodzi od tai-chi do wu-chi.
6. Rozbudzenie siy umysu

Powszechnie uwaa si, e do dziaania z du si konieczne s
silne minie i sia fizyczna. Posumy si przykadem wbijania pala
w ziemi przy pomocy cikiego mota. W tym procesie wyrni mona
dwa etapy:
- uniesienie mota jak najwyej, aby mia maksymaln energi po
tencjaln;
lUU
- opuszczenie mota jak najszybciej,aby mia maksymaln energi

kinetyczn
Obie te czynnoci wymagaj siy fizycznej, a ta zaley od mini.
Tak wic powszechnie uznaje si, e aby by silnym, naley pracowa
nad rozwojem mini.
Jednak w praktyce tai-chi chuan uczymy,eby uywa jak najmniej
siy fizycznej, a tylko rozluni si i mikko porusza. Na czym wic
polega pozorna wielka sia mistrzw tai-chi? Posiadaj onichin,specjal
ny rodzaj energii wewntrznej, osignitej przez praktyk i postpy
w tai-chi chuan.
Wiadomo, e rozluniajc si i wykonujc mikkie ruchy trenuje
si minie,aby dziaay jako mechanizm rwnowacy i podtrzymuj
cy w taki sposb,by cae ciao w kadej chwili byo gotowe do dziaania.
Uycie siy fizycznej zamaoby zasady tai-chi chuan. Na co dzie
mamy kontakt z wieloma typami energii, ktre jeszcze sto lat temu
byy nieznane. Elektryczno i magnetyzm to energia najczciej uy
wana w urzdzeniach i maszynach. Uwalnianie energii przez rozbija
nie jder atomowych lub fuzj termojdrow staje si codziennoci
w miar powstawania coraz wikszej liczby elektrowni jdrowych.
Mona zaoy, e istnieje jeszcze wiele odmian i rde energii,
o ktrych na razie wiemy mao albo nic. Ajakim rodzajem energii jest
chin?
Chiscy taoici,po eksperymentach trwajcych tysic lub wicej lat,
doszli do wniosku, e ciao ludzkie jest cudown maszyn zdoln do
generowania wielu rodzajw energii.Jednak wyszo nad ciaem przy
znali umysowi, poniewa jest on rdem wiadomoci, ktra dziki
wiczeniom i odpowiedniemu kierowaniu nabiera mocy stwrczej.
Osignicie tej mocy,czyli koncentracji,jest gwnym celem wprakty
ce tai-chi chuan. Na przykad kiedy wiczymy pchnicie,dostajemy in
strukcj, ebymy wyobraali sobie, e odpychamy przeciwnika bez
uycia siy fizycznej. Uczymy si prowadzichin od stp przez nogi,tali,
ramiona,do doni. Jeli bdziemy regularnie wiczy koncentracj,po
roku czy dwch zauwaymy,e nasze donie rozgrzewaj si lub wibruj
w
czasie pchnicia. Kiedy ten rodzaj koncentracji bdziemy rozwija
i praktykowa w caej formie indywidualnej i poczymy go z codzienn

praktykchi-kung,medytacj tai-chi ichan-ssu-chin,po piciu czy dziF.si-
lHl
ciu latach zdobdziemy ogromn si i energi,zwan po chisku chin,

czyli "energi psychiczn i duchow". Podczas gdy energia mini jest
zdecydowanie ograniczona, zarwno pod wzgldem natenia, jak
i czasu trwania,chin, czyli energia psychiczna, nie ma granic. jej nat
enie ronie wraz z praktyk.
jak mona pracowa nad uzyskaniem chin? Sama kOJ:.lcentracja
nie wystarczy. Zauwamy, jaka jest rnica w zachowaniu modego
kociaka
jego matki: chocia kotka ma przewag dowiadczenia i po
trafi skutecznie dy do celu, jednak w znacznym stopniu zatracia

ch do reagowania na wszystkie odbierane bodce. Mode koci,
przeciwnie, jest ustawicznie gotowe do dziaania, nawet bez wyst
pienia bodca. Ludzie maj ten sam problem: dzieci s pene ywot
noci, czylishe,ktra ma tendencj do sabnicia z wiekiem. Dlatego
te rozwijanie chin jest zadaniem dlashen: ruch musi by kontrolowa
ny przez umys, ktry nadzoruje kad czynno i prowadzi j do za
mierzonego celu.
Aby rozwin duchow energi, czyli chin, naley wiczy oba jej
aspekty, fizyczny i psychiczny w taki sposb, aby uzupeniay si na
wzajem i stanowiy harmonijn cao,tak jak wyobraenie dynamicz
nego ruchu w symbolu tai-chi. Ta zasada odnosi si nie tylko do samego
wiczenia tai-chi, ale powinna by zachowywana rwnie w czasie
spacerw, prowadzenia samochodu czy jazdy na rowerze,podczas cze
kania na autobus, zasiadania do stou, a nawet we nie i przy wykony
waniu codziennych czynnoci. Stan rozlunionej czujnoci powinien
by utrzymywany stale,jak u modego kotka. Dopiero kiedy zaczniemy
si czu z nim dobrze, bdziemy gotowi do rozwijania chin i wchodze
nia na coraz wysze poziomy wiadomoci.
atwo jest wytumaczy, na czym polega praktykowanie chin, jed
nak osiganie postpw wymaga silnej woli. Zaczynamy wiczy kon
centracj, ale szybko mczymy si i rozpraszamy. jest to zupenie
naturalne. jednake musimy wykona wysiek i wraca do praktyki za
kadym razem,kiedy sobie uwiadomimy, e j przerwalimy. Stopnio
wo nauczymy si utrzymywa nasz wiadomo w stanie czujnoci
przez cay czas, co jest konieczne, aby robi postpy w pracy z energi
psychiczn. Dotyczy to szczeglnie osb w rednim wieku i starszych,
jeli
lH'2
chc odzyska modo i spontaniczno.
W pozycji Prostego Bicza prawa rka, ktrej cztery palce dotykaj

czubka kciuka, tworzy hak. To uoenie, wedug Chiczykw przedsta
wiajce dzib urawia, ma rozliczne zastosowania w sztuce- walki: do
ni uoon w hak mona zada cios w oko lub inne czue miejsce,
wykona chwyt itd. Oto przekad starej chiskiej pieni o tej pozycji:
Skadajc razem pi palcw,
St",rz obraz grskiego szczytu.
W tym punkcie zbierze si przedurodzeniowe chi,
Zwaszcza kiedy skupisz w nim ca wiadomo.
Medytacja nad tym obrazem jest bardzo cenna dla praktyki chin.
Ustaw Dzib urawia w odlegoci okoo dziesiciu cali I od tuowia,
z palcami zwrconymi w stron twarz) Rozlunij okie i rami. Spjrz
bystro niczym szybujcy jastrzb na swoj do zoon w hak, skupiajc
ca uwag na palcach; powstrzymaj si od mrugania tak dugo, jak
zdoasz.]ednoczenie wyobra sobie, echin, zmagazynowane w tan tie
nie wznosi si z dolnej czci tuowia przez plecy do oczu, a take do
barku, ramienia i doni.]ak pole magnetyczne midzy dwoma bieguna

mi, chin poczy oczy i palce zoone w hak. T medytacj na siedzco
naley wiczy trzy razy dziennie, za kadym razem zmieniajc rk. Po
pewnym czasie dojdziemy do medytacji trwajcej przez dziesi lub wi
cej minut dla kadej rki. Wtedy poczujemy, e nasze palce s rozgrza
ne i doznamy nieznanego, wyjtkowego uczucia.
Mona rwnie wzmocni sw si duchow, ukadajc do w Dzib
urawia podczas wiczeniachan-ssu-chin. Kiedy rka porusza si zgodnie
z ruchem wskazwek zegara, krelc symbol tai-chi, wyobramy sobie,
e energia pynie ztan-tienu do czubkw palcw. Przy ruchu przeciwnym
energia jest wchaniana przez ciao i sprowadzana do tan-tie/w. Mona
to porwna do wkrcania i vvykrcania ruby. Rozumienie takiego ru
chu energii jest zaledwie pocztkiem praktyki. ] edyn drog do osi
gnicia dobrej techniki s regularne wiczenia.
Yang Lew-Shan, najwikszy ze znanych mistrzw tai-chi, cho by
niski, drobny i nie wyglda j ak zapanik, potrafi podnie i odrzuci
przeciwnika dwa razy ciszego od siebie. Skd bra si? By to efekt
dugiej i pilnej pracy nad energi psychiczn. Wedug ksiki Chen
I Cal (anp;ic.lski): jednostka dup;oci, popularna do dzisiaj
2,.14 cm. (przyp.wyd.)
\\'
krajach anp;losaskich, okoo
IU3
Yen-Lina o tai-chi chuan, Yang Lew-Shan potrafi odrzuci swoich

uczniw gonym okrzykiem Haa, nawet ich nie dotykajc. Mona po
dejrzewa, e byo to zjawisko podobne do hipnozy, kiedy medium
wprowadzane jest byskawicznie w trans. Oczywicie gony wydech
Haa mg dziaa znacznie mocniej na uczniw Yanga uwraliwionych

na prac z energi, ni na przeciwnikw nie przygotowanych. Jednak
Yang potrafi te z odlegoci jednej stopy przycign do siebie po
mie wiecy, przytrzyma go, odsun z powrotem i zgasi. Dowodzi
to, e moliwe jest wypracowanie i kontrolowanie energii dziaajcej
zarwno na ludzi, jak na przedmioty.
Dzi nie spotyka si ju mistrzw zdolnych do takich wyczynw. Po
wd jest prosty. Praca nad energi psychiczn przypomina nauk jazdy
na rowerze z bardzo ma prdkoci. V\)rmaga cierpliwoci i dugiej
praktyki. Osignicie mistrzostwa jest jak najbardziej moliwe, ale nie
wiele osb potrafi si na to zdoby. Zwykle brak im wytrwaoci.
7. Klucz do tai-chi chuan

Rozwamy nastpujc sytuacj: waka-wstaka, zabawka ska
dajca si z dwch kul, wikszej i przyczepionej do niej mniejszej, od
chylona od pionu zawsze bdzie wraca do pocztkowej pozycji,
chocia wydawaoby si, e powinna si przewrci. Jej sekret zdra
dza analiza praw fizyki: rodek cikoci waki-wstaki znajduje si
tak nisko, e utrzymuje zabawk w rwnowadze.
Problem rwnowagi statycznej ciaa mona omwi na trzech
przykadach. Rozwamy bry w ksztacie stoka ustawionego na plat
formie. W przypadku A stoi on na podstawie, w przypadku B na czub
ku, a w przypadku C na boku, jak to pokazuje rysunek 65.
m t:b
I
przypadek
przypadek B
Rysunek 65
lH4
VI
przypadek
Uoenie A to stan rwnowagi statycznej, na ktr wpywaj dwa

czynniki:
- rodek cikoci znajduje si wzgldnie nisko;
- rzut rodka cikoci pada na powierzchni podstawy stoka.
Trzeba uy znacznej siy, aby wytrci stoek ze stanu rwnowagi.
W przypadku B sytuacja jest odwrotna. rodek cikoci znajduje

si wzgldnie wysoko, a rzut rodka cikoci mona atwo przesun
poza punkt podparcia. To uoenie jest wic niestabilne: moemy je
nazwa chwiejn rwnowag.
Uoenie C ma pewn wan cech: stoek 'vVprawdzie nierwno toczy
si po powierzchni, ale pewne aspekty jego pooenia pozostaj niezmien
ne: odlego od rodka cikoci do powierzchni platformy jest staa,
a rzut pionowy rodka cikoci zawsze pada na obszar kontaktu stoka
z podoem, chocia sam ten obszar przesuwa si, gdy stoek si toczy.
Aby zwikszy stabilno w uoeniu A naley sprawi, by odlego
od rodka cikoci stoka do powierzchni platformy bya jak najmniej
sza, a podstawa stoka jest najwiksza.
W wikszoci sztuk walki nacisk kadzie si na ma pu, czyli Pozycj

Jedca. Nogi s tu rozstawione szeroko, kolana ugite, a rodek ci
koci ciaa ustawiony jak najniej (zob. rys.
66).
Taka pozycja okazuje
si bardzo stabilna przy ruchu w lewo lub prawo w paszczynie piono

wej, poniewa rzut pionowy rodka cikoci przechodzi zawsze przez
powierzchni midzy stopami.Jednak bdzie ona niestabilna przy ru
chu w przd i w ty w paszczynie pionowej.Jej rwnowag statyczn
atwo zakci pchniciem z przodu lub z tyu, poniewa podstawa tej
pozycji ma szeroko rwn dugoci stopy wiczcego, a wic wzgldnie
ma. rodek cikoci atwo jest wic wypchn poza podstaw
185
Rysunek 66
Rysunek 67
Alternatyw jest kung-chien pu, czyli Pozycja uku i Strzay. Palce

stopy wykrocznej zwrcone s w kierunku ruchu, noga ugita w kolanie
na ksztat uku; noga zakroczna jest wyprostowana jak strzaa, a jej
palce zwrcone s na zewntrz (zob. rys.
67). Ta pozycja rni si wyra
nie od mapu: zapewnia wiksz stabilno przy ruchu w przd i w ty,

cho jest nieco sabsza przy ruchu w bok. W sumie jednak podstawa
Pozycji uku i Strzay jest wiksza od podstawy Pozycjijedca, a w do
datku umoliwia ona wykonywanie kolistych ruchw tai-chi podczas
obrony i ataku. W praktyce tai-chi chuan kadzie si wic nacisk na
wiczenie w tej pozycji.
W klasycznej dugiej formie stylu Yang pozycja Skrzyowanie Rk,
w ktrej wystpuje ustawienie ng w ma pu, pojawia si tylko dwa razy,

na pocztku i kocu formy. W bardziej wspczesnych wariacjach
Skrzyowanie Rk wykonuje si na kocu pierwszej i drugiej czci
formy, midzy pozycjami YVycofanie i Pchnicie oraz Powrt z Tygry
sem w Gry. Nawet jeli pomija si klasyczn pozycj Skrzyowanie
Rk, wystpuje ona midzy czciami dugiej formy stylu Yang jako
przejcie i jest przykadem wu-wei-er-wei, czyli "dziaaniem z intencj
nie-dziaania". Jest to zasada filozoficzna, odnoszca si do wielu
aspektw tai-chi chuan i medytacji tai-chi. Na przykad w medytacji
nie mona by ani za bardzo yang, czyli napitym i wiadomym, ani za
bardzo yin, czyli rozlunionym i niewiadomym siebie. Naley utrzy
ma rwnowag midzy wiadomoci a rozlunieniem, aby osign
prawdziwy stan medytacji.
186
W sztuce walki tai-chi chuan dy si do tego,aby zachwia rwno

wag przeciwnika, a samemu jej nie straci. Zasad t stosuje si ,
utrzymujc rodek cikoci ciaa zawsze nad jedn stop. Czytelnicy
zapytaj zapewne,jak mona zachowa rwnowag przy tak maej po
wierzchni podstawy? Odpowied na to mona znale w medytacji
i symbolu tai-chi, co omwiono w rozdziale 2. W praktyce tai-chi trze
ba .nauczy si naladowa ruch toczcej si kuli, ktra jest najbar
dziej zrwnowaon i najpikniejsz z bry. Zauwamy, e rodek
cikoci i punkt podparcia kuli pozostaj zawsze w takim samym
ustawieniu wzgldem siebie, a odcinek je czcy jest zawsze prosto
pady do podoa. Nie mona wic zachwia rwnowag kuli (zob.
rys.
68).
Rysunek 68
Jeli nauczymy si porusza jak toczca si kula,w momencie ataku

natychmiast odruchowo przyjmiemy pozycj zapewniajc rwnowag.
Kula ta na zewntrz bdzie mikka i stabilna, za wewntrz twarda
i dynamiczna. Sprbujmy zada cios obracajcej si kuli. Cay impet
ataku rozpadnie si na dwie czci skadowe: moment obrotowy skieru
je cios w bok, a elastyczna powierzchnia odbije energi uderzenia
w stron jej rda. Van Lew-Shan,twrca stylu Yang,reagowa na atak
wanie w ten sposb. Wszelkie prby uderzenia go i wytrcenia z rw
nowagi byy nieskuteczne.
Jak mona upodobni si do toczcej si kuli z symbolu tai-chi?
Naley mie naturalny talent,spostrzegawczo,dobr intuicj,wytn,lao i wytrzymao,a take wysok motywacj,aby podda si dyscypli
nie tak dugiego i trudnego treningu. Li Yiu (1833-1892), mistrz
tai-chi stylu Wu, twierdzi, e w kadym stuleciu rodzi si tylko jedna
lub dwie osoby, ktre dochodz do absolutnego mistrzostwa w tai-chi
lX7
chuan.J ednak w dzisiejszych czasach,kiedy moemy si uczy nie tylko

od ekspertw tai-chi i studiowa klasyczne teorie,ale rwnie korzysta
z osigni nowoczesnej nauki,udao si opracowa zwizy i skuteczny
plan praktyki prowadzcej do mistrzostwa. Skada si on z nastpuj
cych punktw:
1. Naley by wiadomym pooenia rodka cikoci we wasnym

ciele. Wedug taoistw,punkt ten znajduje si wtan-tienie (zob. rozdzia
3 pkt. l ). Pocztkujcych uczy si,jak sprowadza chi dotan-tienu i kon

centrowa w nim umys i wol. Zasad t powtarza si tak czsto, e
w kocu adepci zaczynaj by wiadomi tan-tienu w kadym momencie,
nawet we nie. Koncentracja na tan-tienie, czyli na wasnym wntrzu,
nie tylko pomaga nam w wykonywaniu wicze,ale rwnie sprawia,e
stajemy si pogodni i spokojni. W ten sposb w tai-chi chuan czymy trzy
aspekty tai-chi: ruch fizyczny, prac umysu i koncepcj filozoficzn.
2. Przeanalizujmy ruch kuli przedstawiony na rysunku 69.
Rysunek 69
Odcinek PQ, wyznaczony przez rodek cikoci kuli poruszajcej
si po odcinku AB,znajduje si w staej odlegoci,rwnej promieniowi
kuli, od odcinka AB,jest do niego rwnolegy i ley w paszczynie pio
nowej bezporednio nad nim'] eeli nawet kierunek ruchu kuli zmieni
si,krzywa wyznaczona przez jej rodek cikoci nadal pozostanie rw
nolega do linii kontaktu z podoem w paszczynie poziomej. W tai-chi
chuan uczymy si myle o sobie jako o kuli ze rodkiem cikoci w tan
-tienie. Poruszaj c si w dowolnym kierunku (bez dziaania si zewntrz

nych) naley utrzymywa tan-tien w staej odlegoci od podoa. Nie
wolno podnosi ani obnia tan-tienu, chyba e reagujemy na du si
dziaajc z zewntrz.
3. Gowa powinna by ustawiona tak, jakby wisiaa na sznurku zwi

sajcym z sufitu,za ko ogonow naley ustawi pionowo bez odchyla
nia w bok czy w ty. Te dwa punkty zawsze s wymieniane w klasycznych
teoriach tai-chi chuan. Pomylmy o w asnym tuowiu jak o cylindrze
ICHi
z osi pionow.]eli skupimy si na osi gowa - ko ogonowa, to pozy

cja naszego ciaa bdzie wyprostowana (zob. rys. 70).
ff1
!I.
J
I
I
:
;
:
Rysunek 70
4. Przeanalizujemy dwa rodzaje ruchu: przesunicie i obrt. Prze
sunicie cylindra z pozycji A do B (zob. rys. 71) powoduje, e cylinder
i jego o poruszaj si rwnolegle. Obrt definiuje si jako ruch dooko
a osi, podczas gdy sama o pozostaje nieruchoma (zob. rys. 72), np.
,ruch obrotowy koa zamachowego, ktrego o nie porusza si. Wedug
Wu Yu-Hsinga "Idc w przd albo w ty, poruszaj si pynnie. Postpujc
do przodu lub wycofujc si, obracaj tuowiem i urozmaicaj kroki" (zob.
komentarz w rozdziale 4 pkt. 3). Stosujc t zasad do przesunicia
i obrotu, naley ugina kolana, aby umoliwi prawidowe przesunicie
osi ciaa i utrzymanie tan-tienu w staej odlegoci od podoa (j eli nie
zostaa przyoona sia zewntrzna). Podczas takiego ruchu cae ciao,
a szczeglnie nogi, musz by cakowicie rozlunione, za umys wia
domy. W przeciwnym razie ruch nie zostanie wykonany prawidowo. Na
tomiast podczas obrotu w stylu Yang porwnuje si tuw do kamienia
myskiego, ktry obraca si wok wasnej osi, podczas gdy sama o
pozostaje nieruchoma.
/:-
\ :
Lf
er
Rysunek 71
Rysunek 72
5. Linia czca rzut rodka cikoci i lan-lien jest rwnolega do
osi ciaa.Jak ju wspomniaem, kula styka si z podoem tylko w jed

nym punkcie. VVyobra sobie, e jeste kul, a twoja stopa jest punk
tem kontaktu z podoem. Nastpnie ustaw si tak, aby rzut rodka
cikoci znajdowa si pod stop. Jeli jest to w tej chwili niemoli
we, postaraj si umieci go midzy stopami w takiej pozycji, w ktrej
moesz atwo przenie ciar ciaa z powrotem na jedn stop.
Koczc to teoretyczne wyjanienie,podam opis wicze w czterech
podstawowych pozycjach:
l. Zacznij od kung-chien pu, Pozycji uku i Strzay z praw stop
z przodu. Ciao jest cakowicie rozlunione, umys w peni wiadomy.

Rzut rodka cikoci jest jak najbliej prawej pity. Prawa ydka powin
na by ustawiona prostopadle do podogi,jak na rys. 73.
Rysunek 73
190
Rysunek 74
2. Utrzymujc tan-tien na staej wysokoci, przesu tuw do tyu,

aby cay ciar ciaa spocz na lewej nodze. Prawa noga jest teraz ca
kowicie rozluniona czyli pusta, bez ciaru, ale podeszwa prawej stopy
przylega do podogi, a kolano jest lekko ugite. Poniewa rzut rodka
cikoci wypada teraz nad lew stop, staje si ona pena (zob. rys. 74).
Rysunek 75
3. Obr tuw dookoa osi w lewo, o okoo 50 stopni, nie zmieniajc
pooenia rodka cikoci (zob. rys. 75).
4. Wr do pozycji przedstawionej na rysunku 74, utrzymujc rzut
rodka cikoci nad lew stop.
5. Wr do pozycji przedstawionej na rysunku 73. Ten ruch koczy
cykl, ktry mona powtarza wielokrotnie, a do blu ng. Wtedy naley
powtrzy ca sekwencj symetrycznie w Pozycji uku i Strzay z lew
nog z przodu.
Sprbujmy teraz podsumowa zasady treningu "kuli tai-chi":

1. Wyobraaj sobie, e twoje ciao jest jednorodn, pen kul ze
rodkiem cikoci w tan-tienie.

2. Wszystkie ruchy wykonuj w taki sposb, ebytan-tien porusza si
tylko poziomo, jeli nie dziaa na ciebie adna sia zewntrzna.
3. O ciaa czca czu bek gowy i ko ogonow j es t zawsze pio
nowa.
4. Rzut rodka cikoci zawsze wypada pod stop lub jak najbliej
niej i nigdy nie wychodzi poza podstaw midzy stopami.
5. Kady ruch ciaa jest albo przesuniciem, albo obrotem wok
pionowej osi ciaa.
ll
wiczc zgodnie z tymi zasadami postpujesz tak, jak zalecono

w "Klasyce tai-chi chuan" (rozdzia 4 pkt. 2): "Stj jak jzyczek u wagi,
a poruszaj si jak koo u wozu ".
8. 'Irzynacie Metod
Szkoy tai-chi chuan stylw Chen i Yang opieraj swoj metodyk
na klasycznej teorii tai-chi. W stylu Wu dodatkowo stosuje si praktyk
Trzynastu Metod, ktra uatwia pocztkujcym studentom wiczenie
zgodne z do wyrafinowanymi i abstrakcyjnymi zasadami klasycznymi.
Trzynacie Metod to seria technik pozwalajcych uczniowi na stopnio
we, ale widoczne postpy. Wu Yu-Hsing
Wu, opracowa osiem metod; Li Y iu
(1807-1871), zaoyciel szkoy

(1833-U92), jego siostrzeniec
i ucze, opisa kolejne pi. Zasady wszystkich trzynastu podaj po

lllzeJ.
Metoda l. Lekko Zapadnita Klatka Piersiowa (han-hsing)

Klatka piersiowa powyej serca powinna by rozluniona a nie ""y
pchnita do gry, jak u onierza stojcego na baczno. Ramiona po
winny by skierowane lekko do przodu. Prawidowe utrzymywanie tej
postawy pozwoli umysowi prowadzichi do kadej czci ciaa. Wszyscy
mamy tendencj do napinania klatki piersiowej i znamy uczucie gbo
kiego odprenia, towarzyszce westchnieniu. Rozlunienie klatki pier
siowej, niezmiernie wane podczas medytacji tai-chi, pozwoli nam si
zrelaksowa, zapomnie o niepokojach i medytowa duej.
Metoda 2. Podwieszenie Plecw (pa-pei)

wiczc tai-chi naley pamita o trzech zasadach ustawienia plecw:
- grny odcinek krgosupa powinien kierowa si do gry i na
zewntrz;
- ramiona powinny by rozlunione, elastyczne i ruchliwe;
- nie wolno opuszcza gowy, lecz naley trzyma j prosto.
Poniewa pojcie podwieszenia plecw moe by trudne do zrozu
mienia, sprbuj wyjani je przy pomocy instrukcji wiczenia: sta
prosto, wycignij ramiona w przd, wyprostuj donie i zcz je jedna nad
drug. Nastpnie opu ramiona, nie rozczajc doni. Na kocu roz-
192
cz donie i rozlunij ramiona wzdu bokw. Poruszajc w ten sposb

ramionami w przd i w ty poczujesz, e s one poczone przez misie
grzbietowy i tworz jedn cao. Postaraj si mie tego wiadomo,
kiedy wiczysz tai-chi.
Metoda 3: Osanianie Krocza
(kuo-tang)
Aby osania krocze, kolana powinny by rozlunione i niezbyt odda

lone od siebie. W tej metodzie naley by wiadomym, e nogi s po
czone przez ko ogonow.
Rysunek 76
W pozycji, w ktrej rzut rodka cikoci przechodzi przez jedn
nog, noga ta okrelana jest jako substancjalna lub pena, podczas gdy
drug nog, chwilowo nie obcion, nazywa si niesubstancjaln albo
pust. Wyobra sobie, e obie twoje nogi s puste w rodku, a ciar
ciaa to pyn, przepywajcy przez nie, kiedy przenosisz ciar ciaa z jed
nej nogi na drug (zob. rys. 76). W ten sposb moemy sobie uwiado
mi, e pustka i peno nastpuj po sobie na przemian dziki
poczeniu kuo-tang.
Metoda 4: Osanianie Brzucha

Stojc
(hu-chun)
pozycji obronnej naley wyobraa sobie, e dolne ebra
cz si ze sob, a grne "skadaj si" do rodka, jak na rysunku 77.

Wyobraenie to da nam poczucie rozlunienia i komfortu. Odsonicie
klatki piersiowej, ktre wystpuje
pozycji ataku, pozostawia tuw
193
otwarty na uderzenie z przodu, wic np. cios w odek jest wtedy o wie
le boleniejszy ni w pozycjihu-chun.
--.
Rysunek 77
Metoda 5: Podwieszenie Gowy
(ti-ting)
Gowa i szyja powinny by wyprostowane tak, jakby zostay zawie

szone na sznurku. Nie opuszczaj gowy ani nie podno zbyt wysoko bro
d), W naturalnej, rozlunionej pozycji cay ciar gowy spoczyw'a na
krgosupie. Duch ywotnoci, czyli shen, unosi si pionowo przez czu
bek gowy, a ciao zachowuje si jak sie rybacka podcigana do gry.
Metoda 6: Rozlunienie Ldwi
(tiaotang)
Im niej odbywa si ruch, tym bardziej rozlunione s wysze partie

ciaa. Dziki temu pozycja staje si bardziej stabilna. Przesuwajc ci
ar ciaa z nogi na nog skupiamy si na kolanach, a take wyobraamy
sobie, e przestrze midzy nogami jest kulista. Poladki, miednic
i d brzucha lekko wypychamy do przodu.
Metoda 7: Skoczno
(teng-no)
Jak kot zaczajony na szczura, bdmy w stanie rozlunionej czujno

ci, przygotowujc si do akcji, ale czekajc na waciwy moment.
Wreszcie w odpowiedniej chwili wykonujemy "skok" i osigamy cel.
Metoda 8: Woj na Byskawiczna
(shan-chan)
Koczyny i talia w ruchu powinny stanowi cao. Umys, rozbu

dzony i czujny, jest w kadej chwili zdolny do uwolnienia energii, czyli
chin, jak strzay wypuszczonej z uku. Ciao i umys s gotowe, eby
zadziaa z prdkoci byskawicy. Jak orze spadajcy na up, poruszaj
si z determinacj, aby nikt nie mg stan na twojej drodze.
lY4
Metoda 9: Rozlunienie Ramion
(sung-chien)
Kiedy rozprostowujemy ramiona bez napinania mini, pozwalamy

pyn w d. Wane jest, eby poszukiwa rwnowagi wewntrznej
przy pomocy wiadomoci, a nie sztywnej pozycji.
chi
Metoda 10: Rozlunienie okci
(chen-chou)
Aby okcie znalazy si w naturalnej pozycji, naley poprowadzi chi

wzdu rk. Rozlunij ramiona, zachowujc elastyczne nadgarstki. W te
dy poczujesz, e okcie opadaj i rozluniaj si w naturalny sposb.
Metoda 11: Ustawienie Koci Ogonowej
Zwykle mamy tendencje do odchylania koci ogonowej na zewntrz,

lecz w tai-chi chuan ustawia si j do rodka. Sprbuj zlokalizowa swj
rodek cikoci i ustaw ko ogonow w jego centrum.]est to proces
cakowicie sterowany umysem. Nauczmy si myle o koci ogonowej
jako o koysce tan-tienu.
Metoda 12: Sprowadzanie chi do tan-tienu
Po opanowaniu metody 11, 1,4,9,6, (w tej kolejnoci) umiemy jui

prowadzi chi do tan-tienu. wiczcy powinien teraz skupi si na prowa
dzeniu chi w d i nie pozwala jej pyn w gr do klatki piersiowej.
Metoda 13: Rozrnianie Pustki i Penoci
Poniewa w yin zawsze tkwi ziarno yang, pusta noga zawsze jest
troch pena. Mamy wiadomo, e stopa pustej nogi cakowicie przy
lega do podoa.]ednoczenie skupiamy si na poczeniu midzy grn
czci nogi a reszt ciaa tak, aby cae ciao byo elastyczne.] eli nie
uzyskamy tego poczucia poczenia obu kocw nogi, popeniamy bd
zwany "niepenym ugruntowaniem", czylipien-chen. Noga pena powin
na podtrzymywa cay ciar ciaa, lecz wprowadzamy do niej pustk
kierujc ducha ywotnoci, czylishen, w gr do czubka gowy.
Nierozrnianie pustki i penoci prowadzi do bdu podwjnego ci
aru. W dodatku, prbujc tego unikn, czsto przenosimy cay ciar
ciaa na jedn nog bez wiadomoci yin w yang, popeniajc kolejny
bd.
195
Rozdzia czwarty
Dziea klasyczne
tai-chi chuan
Rozdzia ten zawiera cytaty z klasycznych dzie o tai-chi. Wszystkie,

z wyjtkiem ostatnich trzech, opatrzone s komentarzami. Kady, kto
ma zamiar powanie zaangaowa si w praktyk, powinien przestudio
wa te teksty, gdy mwi one o najwaniejszych zasadach tai-chi.
l. ,;Th.i-chi chuan Lun" (Teoria tai-chi chuan) Chang San
-Fenga
Mieszkajc na grze Wu-Tang, Chang San-Feng przygotowa opis
wicze i zalece dla uczniw tai-chi, ktrym zaleao nie tylko na po
znaniu sztuki walki, ale rwnie na zapewnieniu sobie dugiego, zdro
wego i szczliwego ycia.
;W kadym ruchu cae ciao powinno by lekkie (ching) i wawe (lin).

Powiniene mie poczucie, e twoje stawy cz wszystkie czci ciaa
w jedn cao."
Kady ruch tai-chi wyobraa przejcie od wu-chi do tai-chi, czyli ze
stanu przedwiadomoci do stanu wiadomoci. Umys prowadzi ruch
ciaa, ktre porusza si jak jedna cao, a donie, ramiona i nogi nie
wykonuj ruchu samodzielnie. Ruch powinien by szybki i naturalny jak
grski strumie.
197
"Naley poruszychi. Duch ywotnoci, czylishen, powinien by sku

piony we wntrzu."
Poruszenie chi odbywa si na skutek wiczechi-kung (zob. rozdzia
3 pkt.
2),
dziki ktrym przedurodzeniowe chi zaczyna kry w caym
ciele. Medytacja moe nam pomc w koncentracji i w pracy nad rozwija

niemshen.
Istnieje teoria taoistyczna, ktra opisuje zwizki energetyczne
czce w pary organy i funkcje ciaa. S to: nerki i energia yciowa; serce
i duch; wtroba i dusza; puca ipo, czyli "dusza niewiadoma"; ledziona
i wiadomo. Gdyby pary te mogy funkcjonowa zgodnie ze swoj na
tur, odczuwalibymy czno z tao.Jednak harmoni zakca "piciu
zodziei", ktrzy przeszkadzaj w medytacji i w codziennych czynno
ciach. S to oczy, uszy, nos, usta i umys. Jeli s one zbyt aktywne,
kradn energi z ciaa, dla tego naley zabezpieczy si i trzyma je pod
kontrol. Naley chroni uszy przed syszeniem, aby zachowa energi
w nerkach. Oczy trzeba chroni przed widzeniem, aby dusza skupia si
w wtrobie. Trzeba chroni nos przed odczuwaniem zapachw, aby po
skierowa do puc. Naley rwnie chroni umys przed niepokojem,
aby skupi wiadomo w ledzionie.
"Strze si nieprawidowego ruchu, po torze zbyt wklsym lub zbyt
wypukym. Nie wykonuj urywanych ruchw."
Zalecenie to mona lepiej zrozumie wiczcchan-ssu-chin, w ktrym
rka powinna naladowa idealnie zarys symbolu tai-chi. "Nieprawido
wy ruch" oznacza zbaczanie z linii do rodka lub na zewntrz (zob. rys.
78). Mona go porwna do' wkadania kanciastego przedmiotu w okr
gy otwr, albo do wkrcania ruby o wadliwym gwincie. Na nic si nie
przyda uycie siy. wiczc chan-ssu-chin nieprawidowo, osabimy peng
-chin (wyjaniam to w rozdziale
6)
i stracimy szans pokonania prze
ciwnika.
Nieprawidowy tor
ruchu (chwiejny)
Prawidowy tor ruchu

Rysunek 78
19H
Prawidowy tor ruchu

Rysunek 79
Nieprawidowy
tor ruchu (chwiejny)
Tor ruchu wchan-ssu-chin powinien by gadki i elastyczny jak lasso,

a ciao jak opona wypeniona powietrzem. W przeciwnym razie ruch
przeciwnika za,trzyma ci i nie bdziesz mg si obraca jak ruba.
W
chan-ssu-chin ruchy s poczone, przechodz jeden w drugi. Jeli
wiczysz urywanymi ruchami, robic przerwy, dajesz przeciwnikowi

szans na uderzenie.
"Chin jest zakorzenione w stopach, rozwija si w nogach, jest kon

trolowane przez tali i dziaa w palcach. Od stp, przez nogi i tali,
wszystko porusza si jako cao. Wtedy moesz i w przd albo w ty
w najdogodniejszym dla siebie momencie i przyj najkorzystniejsz
pozycj"
Pojmowanie ciaa jako caoci czy si z koncepcj pynnego ruchu.
Obie te zasady realizuje si w wiczeniu chart-ssu-chin. Przyjrzyjmy si
ruchowi chin w dolnej czci ciaa. Podczas gdy chi pynie przez nogi od
stawu do stawu,chin wznosi si spiralnie, zaczynajc od pity, przez kost
k, oplata ydk, kolano i udo, a nastpnie wspina si do poladka. Ruch
taki jest moliwy tylko wtedy, jeli noga porusza si jako cao. W prze
ciwnym razie chin zostaje przerwane i pojawia si tylko w stawach.
Jeli trudno ci porusza si we waciwym tempie i w prawido
"
wej pozycji, a twoje ciao nie dziaa jako cao, prawdopodobnie twoje
nogi i talia s zbyt sabe i za mao elastyczne, a wic potrzebuj inten
sywniejszych wicze. Sabe nogi i talia daj zna o sobie przy ruchu
.
w gr i w d, w przd i w ty, w lewo i w prawo."
Pocztkujcy adepci chan-ssu-chin maj czasem tendencj do poru
szania tali bez ruchu ng lub odwrotnie, a nawet do poruszania r
kami bez cznoci z reszt ciaa. Mistrzowie tai-chi radzili swoim
uczniom, aby w tej sytuacji prbowali ugruntowa si (chen), czyli po
zwala, aby cay ciar ciaa spywa do stp. Dla wzmocnienia ng i talii
199
zalecali wiczenie Pozycjijedca i Pozycji uku i Strzay oraz praktyk

chan-ssu-chin i wiczenie Czterech Kierunkw tak dugo, a umys na
uczy si kontrolowa kady ruch. Dzisiaj ,wielu uczniw tai-chi prbuje
i na skrty i pomija zasad koordynacji ruchu talii i ng, wic nawet
po latach wicze nie potrafi oni wykona pynnego ruchu caym cia
em.
wicz wiadomo \vewntrzn, a nie zewntrzn form."
"
W praktyce tai-chi kadzie si nacisk na rozwj wiadomoci i kon
centracji. Ruch zewntrzny stanowi jedynie wyraz wiadomoci we
"
wntrznej."jeli jestemy wiadomi ruchu, to mamy nad nim kontrol:
gdy nie chcemy rozla wody, wlewajc j przez may otwr, skupiamy si
na ruchu rki.
,;fam, gdzie jest ruch w gr, musi by i ruch w d. Tam, gdzie jest
ruch w przd, musi by ruch w ty. Gdzie jest ruch w lewo, musi by
i ruch w prawo. jeli masz zamiar porusza si do gry, musisz jedno
czenie przygotowa si na ruch w d, jak wtedy, gdy chcc wyrwa
drzewo, najpierw pchasz je w d, aby osabi korzenie."
Wedug ,;fao Te Ching " Lao-T zu :
To, co ma by skurczone, najpierw trzeba rozcign,
To, co ma by osabione, najpierw trzeba wzmocni.
To, co ma by obalone, najpierw trzeba wznie.
To, co ma by zniesione, najpierw trzeba ustanowi.
Yang oznacza ruch w gr, w przd, w prawo, a yin w d, w ty
i w lewo. Zgodnie z zasad tai-chi, przeciwiestwa te s nierozdzielne.
jeli chcemy wbi gwd w cian, najpierw musimy wzi zamach
motkiem, a dopiero potem nim uderzy.
Naley odrnia pustk od penoci. Tam, gdzie istnieje pustka,
"
musi istnie i peno."
Przyjmijmy na chwil, e pustka, czyli niesubstancjalno, i peno,
czyli substancjalno, oznaczaj fasz i prawd. \'\Yobramy sobie, e
dwie osoby rozmawiaj o pogodzie. jeeli jedna z nich powie:
jutro
"
bdzie sonecznie", a druga jutro bdzie burza", to wydawaoby si, e
"
tylko jedna z nich moe mie racj.J eli nazajutrz na niebie pojawi si
deszczowe chmury, ale nie bdzie ani soca ani deszczu, obie osoby
bd miay racj w takim samym stopniu, w jakim obie si myl. Mona
wic by jednoczenie pustym" i penym".
"
"
200
'Wyobramy sobie nasze ciao jako symbol tai-chi, w ktrym poowa

jest yang, czyli pena, a poowa yin, czyli pusta. Yin i yang w naszym
ciele musz by zrwnowaone, wic kiedy jedna cz jest pena, inna
cz musi by w takim samym stopniu pusta.
Jeli 70% ciaru ciaa przeniesiemy na praw nog, to bdzie ona
w 70% pena a w 30% pusta, za lewa noga bdzie w 70% pusta a 'v 30%
pena. Przedstawia to rysunek 80.
prawa noga
Yin
noga
70 % 30% 30% 70%
Yang Yin Yang Yin
Rysunek 80
W kadym ruchu tai-chi zasada pustki i penoci przejawia si w sy
metrycznych czciach ciaa: jeeli prawa rka jest pusta, to lewa b
dzie pena. Dotyczy to stp, ng, ramion, doni itd. Pocztkujcy
powinni zacz przyswajanie tej zasady od formy duych krokw, stop
niowo je zmniejszajc, a dojd do etapu, kiedy bd oddziela pustk
i peno wewntrznie, cho w ruchu zewntrznym bd one nie do roz
rnienia.
"Czci ciaa powinny by poczone stawami w cao. Nie rozdzielaj
ich."
Istotne jest wiczenie dziewiciu grup staww: szyi, krgosupa, ta
lii, bioder, kolan, kostek, barkw, okci i nadgarstkw. Powinny one po
rusza si jako cao dziki talii, ktra umoliwia ruch wok osi,
i krgosupowi, ktry pozwala na zginanie tuowia w przd, w ty i na
boki. O krgach moemy myle jako o rzdzie paciorkw poczonych
sznurkiem chi. Poniewa chi ma naturaln tendencj do przemieszcza
nia si w gr, pozwala ono utrzyma krgosup pionowo. Tak wic talia
i krgosup s najwaniejszymi z dziewiciu grup staww, i pozwalaj
chi kry w caym ciele.
:201
Duga forma,jak rzeka, pynie nieustannie."

"
Pocztkowo tai-chi chuan skadao si tylko z omiu pozycji. W jaki
wic sposb powstaa Duga Forma? Wedug I-Ching z tai-chi powstay
yin i yang,dwie formy, ktre zrodziy Cztery Symbole,ktre z kolei day
Osiem Trygramw (zob. rozdzia 2 pkt.
3). Tai-chi chuan mona wiczy
bez koca, tworzc kombinacje Omiu Bram i Piciu Elementw. For

m tai-chi tworzy si,robic pynne przejcia midzy kolejnymi pozycja
mi, a ruchu w formie nie mona zatrzyma ani przerwa, tak jak nie
mona znale pocztku ani koca w symbolu tai-chi. Forma skadajca
si nawet z tysica pozycji, ale wykonywana bez zachowania cigoci
ruchu,nie moe by uznana za dug form.
"Pa-men, czyli Osiem Bram tai-chi chuan,to Odparcie, Zawinicie,

Nacisk, Pchnicie, Pocignicie, Rozdzielenie, Uderzenie okciem,
Uderzenie Barkiem. Pierwsze cztery z nich to Cztery Kierunki: poud
nie,pnoc,zachd i wschd. Nastpne to Cztery Rogi: poudniowy za
chd, pnocny wschd, pnocny zachd i poudniowy wschd" (zob.
rys. 81).
Rysunek 81
"Wu pu, czyli Pi Krokw tai-chi chuan,to Krok w Przd,Krok w Ty,
Spojrzenie w Lewo,Spojrzenie w Prawo i Rwnowaga Centrum. Odpowia
da im Pi Elementw: metal,drewno,woda,ogie i ziemia. Osiem Bram
i Pi Krokw nazywane jest Trzynastoma Pozycjami tai-chi chuan".
2. ,;rai-chi chuan Ching" (Klasyka tai-chi chuan) Wanga
Tsung Yue.
,;rai-chi powstao z wu-chi. Jest ono pocztkiem ruchu i bezruchu
oraz matk Y in i Yang. Kiedy Y in i Yang s
ruchu, rozdzielaj si."
Kiedy s w bezruchu,cz si".(zob. rozdzia 2 pkt.
:,20:2
1).
"Nie wykonuj ruchu ani zbyt obszernie,ani zbyt wsko. To co zgite,

powinno zosta wyprostowane."
Zbyt obszerny ruch,czyli "silne yang,sabe yin",jest rwnie niepra
widowy, co ruch zbyt wski, czyli "silne yin, sabe yang". Jedynym sta
nem naturalnym i podanym jest rwnowaga midzy yin i yang,jak w
symbolu tai-chi. Dlatego podczas wiczenia tai-chi chuan albo Pchaj

cych Doni dobrze jest pamita o rwnowadze centrUlu.Jeli wykona
my ruch zbyt obszernie, stracimy rwnowag. Aby j przywrci
musimy albo wycofa si,albo ''''ykona krok do przodu.]est to rwnie
prawda o wielu sytuacjach yciowych.
Pokona si i twardo mikkoci i agodnoci to inaczej "prowa
dzi ustpujc"
(tsou). Pozostawanie w najkorzystniejszej dla siebie po

zycji i wytrcenie przeciwnika z rwnowagi to inaczej "przyklejenie"
(nien).
W tai-chi chuan mae moe pokona wielkie, sabe moe pokona
silne, mikkie moe zwyciy twarde. Jak mamy rozumie ten para
doks? Odpowiedzi jest
tsou
nien. Jeli
zastosujemy
tsou
(wycofanie)
w odpowiedzi na siowy atak przeciwnika,zadziaamy jak obracajca si

kula,ktra zmienia kierunek przyoonej siy. Stosujc nien (przykleje
nie), bdziemy kontrolowa ruch przeciwnika. W ten sposb sami za
chowamy rwnowag i korzystn pozycj, podczas gdy przeciwnik je
straci.
Metod t zastosowaa armia Vietcongu w czasie wojny wietnam
skiej. W porwnaniu z armi amerykask, bya ona nieliczna i sabo
uzbrojona. Wietnamczycy zastosowali strategi opart na
tsou
nim
zgodnie z teori Mao-Tse Tunga o wojnie partyzanckiej. Po pierwsze,

walczyli tylko z maymi grupami onierzy. Kiedy Amerykanie atakowa
li,partyzanci porzucali obz,wycofywali si w gry
(tsou), a potem odpo
wiadali licznymi atakami. Amerykanie przegrali,gdy "wykonywali zbyt

obszerny ruch" w odpowiedzi na strategi Vietcongu, podobnie jak
w tai-chi chuan przegrywa ten, ktry pozwoli, by jego ruch nie mia
rwnowagi centrum. Kiedy onierze amerykascy byli w odwrocie,par
tyzanci podali za nimi,stosujc niell.
Podobnej strategii uyli sami Amerykanie w wojnie z Wielk Bry
tani o kolonie w Nowej Anglii (Wschodnie v\ybrzee Ameryki Pnoc
nej).
03
"Odpowiadaj szybko na szybki ruch, i wolno na wolny ruch. Cho

przemiany s liczne, zasada pozostaje ta sama."
Sia skada si z trzech elementw: wielkoci, kierunku i punktu
przyoenia.Jdli brakuje jednego z nich, nie moemy wtedy mwi o si
le. Jedn z technik obronnych w tai-chi chuan s szybkie uniki, dziki
ktrym przeciwnik, nawet jeli zadziaa ogromn si, zostanie wytr
cony z rwnowagi i upadnie
kierunku wasnego uderzenia, nie
znajdujc punktu kontaktu.Jak mona osign tak wraliwo na po

ruszenia partnera? Naley trzyma si blisko niego i dostosowywa swj
ruch do jego ruchu. WYuczenie tego trwa bardzo dugo, chyba e przy
spieszymy postpy wiczcchan-ssu-chin.
"Rozumieniechin (tong-chin) osiga si przez wytrwae wiczenie. Tyl
ko ciga praktyka doprowadzi nas do owiecenia czyli boskiego stanu."
Jak mona si nauczy porusza dokadnie w tempie przeciwnika?
Trzeba uwanie wiczy form indywidualn, chan-ssu-chin i chi-kung,
a take Pchajce Donie, ze zrozumieniem kadej pozycji i aplikacji.
Zwaszcza technika Pchajcych Doni jest pomocna w odczuwaniu chin
wasnego i przeciwnika.
"
"Duch (shen) dosiga czubka gowy, a chi spywa do tan-tienu. ( ko
mentarz znajduje si w rozdziale 3 pkt. 7).
"Utrzymuj rwnowagi; centrum. Nie ujawniaj przeciwnikowi pustki

ani penoci. Jeli zatakuje on na lew stron, uczyj pust. Jeli po
pchnie ci w gr lub w d, niech czuje, e pcha nico. Jeli idzie do
przodu, niech zobaczy, e odlego midzy wami ronie. Jeli si cofa,
niech widzi, e jeste przeraajco blisko. Niech twoje ciao bdzie lek
kie niczym pirko, tak, e nawet przysiadajca mucha wprawi je
w ruch."
Z instrukcji tej wynika, e stan kuli tai-chi osigamy dziki wrali
woci, pozwalajcej nam neutralizowa i unieszkodliwia przyoon
si, bez wzgldu na jej prdko. Skoro nawet mucha nie moe znale
punktu kontaktu na twoim ciele, to kto potrafiby ci zaatakowa?
"Niech twj przeciwnik nie zna twoich intencji, ale ty przewiduj jego
zamiary. Jeli nauczysz si tego, staniesz si niezrwnanym zawodni
kiem."
Van Lew-Shan nosi tytu Yang Bez Rywala, gdy przewidywa na
stpny ruch przeciwnikw, natomiast jego wasne intencje byy nie do
204
odgadnicia. Sztuki tej mona si nauczy wiczcchan-nien, czyli ener

"
gi przyklejenia". Ten rodzaj chin, czasem nazywany rwnie energi
duchow albo si wewntrzn, przejawia si w zdolnoci do przykleje
"
nia si" do przeciwnika bez uycia siy. Trzeba sta si "lepkim jak klej".
W chan-nien-chin nie uywa si siy, osiga si je przez praktyk Pchaj
cych Doni ichan-ssu-chin.
wiczc po raz pierwszy Pchajce Donie z partnerem, nie bdzie
my mieli wiadomoci chan-nien-chin. Nasze donie i ramiona bd jak
z drewna. Stopniowo, poczynajc od doni, przez okcie, klatk piersio
w i plecy, rozwinie si wraliwo caego ciaa. Nauczymy si przykleje
nia, czyli nien, i pokonywania nim przeciwnika. Po pewnym czasie
chan-nien-chin zgromadzi si w skrze. Im bardziej zaawansowana bdzie
nasza technika, tym grubsza stanie si warstwa chin i tym wikszy ob
szar pokryje. W kocu nauczymy si odczuwa, czy nasz przeciwnik ma
podobne chan-nien-chin. Wtedy zasada
Niech twj przeciwnik nie zna

"
twoich intencji, ale ty przewiduj jego zamiary" stanie si jasna.
W boksie istnieje wiele technik, ale we wszystkich silniejszy poko
nuje sabszego, a szybszy wolniejszego. Zwycistwo takie zaley od cech
fizycznych, a nie wicze i dowiadczenia.Jest to o tyle niekorzystne dla
zawodnikw, e sia i szybko s zwizane z kondycj fizyczn, ktra
z wiekiem pogarsza si. W tai-chi natomiast skuteczno techniki zale
y od rozwoju chi, chin i shen, ktre rosn w miar upywu czasu wraz
z praktyk i wiekiem wiczcego.
Chocia w rnych sztukach walki stosuje si rne pozycje, wszyst
kie one polegaj na sile fizycznej i szybkim ruchu, ktrego celem jest
pokonanie sabszego przeciwnika. Sia i szybko oparte wycznie na
kondycji fizycznej, z wiekiem musz ulec pogorszeniu.
Silnemu i szybkiemu nie sposb wytumaczy, jak odrzuca si ci
"
ar tysicy funtw si czterech uncji I, albo w jaki sposb stary czowiek
moe pokona zgraj napastnikw."
Celem praktyki tai-chi jest wywiczenie techniki obracajcej si
kuli, dziki ktrej wiczcy zmienia kierunek przyoonej siy przez lek
ki obrt ciaa. Ta technika znana jest rwnie w corridzie: kiedy byk
I
Uncja: angielska lub amerykaska jednostka masy,
zalenoci od regionu 2!l,3
31,1 g
:205
szaruje, torreador robi lekki unik i nieznaczny ruch kap. W tai-chi

nie porwnuje si swojej siy fizycznej z si przeciwnika.
Podczas gdy uprawiajcy inne sztuki walki trac si i refleks w mia
r upywu lat, wiczcy tai-chi zachowuj do pnej staroci silne ciao,
jasny umys i potrafi poradzi sobie nawet z liczn grup napastnikw.
Dzieje si tak, poniewa tai-chi polega na kontroli umysu nad ciaem
i na treningu wewntrznym.
Stj jak jzyczek u wagi, a poruszaj si jak koo u wozu."
"
Aby zilustrowa t zasad,podam przykad z wasnego ycia. W 1966
roku, wkrtce po rozpoczciu praktyki tai-chi chuan, odwiedziem eks
perta tej sztuki,Cheng Man Chinga. Przygldaem si,jak wiczy Pcha
jce Donie ze swoim zaawansowanym uczniem - Chi Chang-Tao.
Cheng uprzedzi Chi,e nie zaatakuje go, ale skieruje w bok jego hwa
c hin czyli
energi przylegania". Cheng by niski i drobnej budowy,
"
a Chi wysoki i chudy, o dugich rkach i nogach. Mimo to, kiedy zaata
kowa mistrza,nie udao mu si nawet dotkn jego ubrania. Technika

Chenga to przykad idealnie zrwnowaonej kuli tai-chi,ktr przeciw
nik atwo moe wprawi w ruch, ale niekoniecznie w taki sposb, jak
zamIerza.
Kiedy twj rodek cikoci przemieszcza si w bok, stajesz si
"
pynny. Kiedy stoisz w podwjnym ciarze, jeste w zastoju."
Jeli jedna strona twojego ciaa jest pena,moesz obrci si wok
osi. Aby unikn wyrzucenia z pozycji, utrzymuj o w linii stopy i obni
rodek cikoci. Jeli jednak rozoysz swj ciar rwnomiernie na
obie stopy, to mimo,e bdziesz czu,e jeste w rwnowadze, bdziesz
znajdowa si w podwjnym ciarze i bdzie ci trudno poruszy si.
Tai-chi bazuje naI-Ching,zgodnie z ktrym to,co niezmienne,kon
troluje to, co zmienne. Kady ruch amicy zasad kuli tai-chi jest nie
poprawny.
,;Wiele osb, ktre praktykuj tai-chi od lat,nie robi postpw i po
zostaje w tyle za innymi,bo niewiadomie popeniaj bd podwjnego
ciaru."
Wiele osb wiczcych tai-chi chuan nie rozumie jego zasad i pr
buje wspzawodniczy z innymi, porwnujc z nimi swoj si i szyb
ko. Gdyby osoby te nauczyy si techniki kuli tai-chi, przestayby
popenia bd podwjnego ciaru i przegrywa.
:lOb
"Aby unikn tego bdu,staraj si zrozumie zaleno midzy yin

i yang. Nien wspdziaa z tsou, a tsou wspdziaa znien. Y in nie mona
oddzieli od yang. Kiedy yin i yang uzupeniaj si, wtedy twoja techni
ka przyklejenia bdzie prawidowa."
Moliwo wykorzystania zasady yin-yang w tai-chi chuan zostao
przedstawione w rozdziale 2. Podobnie j ak Yin i Yang, tsou, czyli ustpo
wanie, i nien, czyli przyklejenie, uzupeniaj si nawzajem i kade
zawiera w sobie ziarno swego przeciwiestwa.1Jou to umiejtno mik
kiego wycofania si, kiedy przeciwnik zadziaa z du si, i uniemo
liwienie mu kontaktu. Nastpnie, poniewa tsou bez nien byoby
marnowaniem szansy, przyklejamy si do traccego rwnowag prze
ciwnika i jeli trzeba, atakujemy. Gdybymy zastosowali nim bez tsou,
nastpiby wzajemny atak. Dwa przeciwiestwa musz si czy i wy
stpowa jednoczenie,jak w symbolu tai-chi. Po duszej praktyce na
uczymy si wykonywa tsou i nien w tej samej chwili, w coraz krtszych
cyklach,a wreszcie zcz si one tak cile, e kto, kto nas zaatakuje,
zostanie odrzucony, podczas gdy my bdziemy stali nieruchomo. Przeci
wiestwa znajd si w rwnowadze.
"Im wicej wiczysz tong-chin, tym pikniejszy bdzie twj rozwj.
Umys pracuje w ciszy i dowiadczasz rnych uczu,a wreszcie potra
fisz dziaa zgodnie ze swoj wol."
Na prg tai-chi chuan prowadzi droga od tsou i nien, przez Pchajce
Donie,chan-ssu-chin i chan-nien-chin. wicz swj umys. Kiedy medytu
jesz,wyobra sobie, e przeciwnik wykonuje kopnicie praw nog. Od
powiedz Omiataniem Kolana, zrb Krok Ukony, i praw doni pchnij
jego klatk piersiow. wicz wizualizacj tego ruchu,a zauwaysz po
praw w swojej technice.
"Zapomnij o sobie i ustpuj innym. Naucz si wykonywa t tech
nik poprawnie, gdy najmniejszy bd bdzie ci kosztowa utrat po
zycji."
Nie pozwl przeciwnikowi znale punktu kontaktu z twoim ciaem.
Aby to zrobi swobodnie, zmyl przeciwnika sprowadzajc go z linii ru
chu przez obnienie rodka cikoci.
"Kade zdanie jest istotne i kade sowo jest konieczne. Zrozumie
nie atwo przychodzi tym, ktrzy gorliwie suchaj nauk."
:207
3. ,;Teoria 'Irzynastu Pozycji" Wu \U-Hsinga

"Umys kieruje ruchem chi, ktre spywa nisko, a nastpnie groma
dzi si w kociach. Jeli chi kry w ciele bez przeszkd, daje si atwo
prowadzi umysowi."
Jeli codziennie praktykujemy tai-chi chuan i medytacj, poczone
z chi-kung, nasz umys stopniowo nauczy si prowadzichi. Bdzie to proces
zwany Maymi Niebiosami. Krenie chi powinno by agodne i harmonij
ne. Koncentracja jest konieczna, aby umys i ruch chi pasoway do siebie.
"Kiedy pracujemy nad chi, duch ywotnoci, shen, wznosi si w gr.
Czujemy wtedy, e nasza gowa jest podwieszona. W ten sposb unikamy
powolnoci i niezdarnoci."
Podwieszenie gowy mona wykona na dwa sposoby:
- wyobra sobie, e u czubka twojej gowy zaczepiona jest nitka, za
ktr mona ci podnie do gry jak kukiek;
- wyobra sobie, e niesiesz na gowie jaki przedmiot i nie chcesz go
upuci.
W obu przypadkach chodzi o skupienie uwagi na utrzymaniu piono
wej osi ciaa w czasie przesunicia lub obrotu. Koncentracja na krgosu
pie pomaga wznie ducha ywotnoci do czubka gowy.
"Umys ichi cz si i wspdziaaj podczas przemiany pustki w pe
no i penoci w pustk."
Substancjalno, ktra jest cech yang, oznacza peno bez sztyw
noci. Niesubstancjalno, ktra jest cech yin, oznacza mikko
i pustk, ale nie nico. Przemiana penoci w pustk pomaga zachowa
rwnowag w ruchu i sprawia, e dolna cz ciaa staje si bardziej
stabilna. Peno zapowiada pustk i odwrotnie. Pozornie s one swoimi
przeciwiestwami, ale zale od siebie nawzajem. Pozycja Prostego Bi
cza jest przykadem, w jaki sposb umys kontroluje pustk i peno
ruchu: jeli koncentrujemy si na lewej rce, to jest ona pena, podczas
gdy prawa jest pusta. Pustka i peno istniej dziki zmianom pozycji
ciaa. Naley wiczy umys, aby rozumia i kierowa przemianami ru
chu.
"Kiedy atakujesz, sprowad energi w d, a potem uwolnij j i skie
ruj w jeden punkt."
Uwolnienie chan-ssu-chin jest jak rzut kamieniem: nie mona si
waha, gdzie celowa. Wahajc si, zakcamy przepyw energii. Musi-
'208
my by pewni siebie,jeli chcemy wyczu chi przeciwnika. Skoncentruj

si,zakorze i nie patrz na podog, ale obserwuj przeciwnika.
"Kiedy stoisz, wyprostuj i rozlunij ciao, aby mogo odpowiedzie
natychmiast na atak z ktrejkolwiek strony."
Technika kuli tai-chi pomaga zachowa rwnowag pod dziaaniem
siy. Aby umie odpowiedzie na atak z kadego kierunku, naley wi
czy w nastpujcy sposb: postaw stop na ziemi zdecydowanie,jakby
chcia j zanurzy w podoe. Twoja stopa musi by zakorzeniona, aby
mg obrci si w dowoln stron.
"Prowad chi przez ciao, jakby gadko i pynnie przewleka nitk
przez per o dziewiciu krtych kanalikach. Wtedy twoja energia jest
jak hartowana stukrotnie stal i moesz ni zniszczy kady przedmiot."
Trudno jest przewlec nitk przez per o dziewiciu kanalikach,chy
ba eby wdmuchn j jak powietrze. Rwnie chi naley prowadzi
umysem tak,jakby powietrze przepywao przez ciao. Sia fizyczna po
trzebuje prowadzenia, natomiastchan-ssu-chin - koncentracji umysu.
"Bd jak sok spadajcy na zdobycz; twj duch niech bdzie jak kot
czajcy si na mysz."
Podczas praktyki tai-chi dobrze jest wyobraa sobie,e jest si sokoem
albo kotem. Oba te zwierzta robi wraenie cakowicie rozlunionych,ale
dziaaj z pen koncentracj. W ten sam sposb powinnimy poszukiwa
bezruchu w ruchu i dziaa w skupieniu,nie uywajc siy fizycznej.
"
"Stj nieruchorno jak gra. Py jak prd rzeki.
Ruch powinien by zakorzeniony i pynny, stopy spokojne jak gry
i ruchliwe jak rzeki.
"Gromadzenie energii potencjalnej,czyli chin, przypomina napina
nie uku; uwalnianie jej jest jak wypuszczanie strzay. Poszukuj linii
prostych w krzywinie,gromad chin zanim je uwolnisz."
W stylach Chen i Wu uczy si, e wiczcy powinien mie pi u
kw: pierwszy z nich to tuw, a cztery pozostae to nogi i ramiona.
Wszystkie pi powinny dziaa jako cao, aby zgromadzona energia
moga pyn przez ciao.
Koce uku-tuowia to ko ogonowa i cztery najwysze krgi.
Tan-tien jest rodkiem uku. Ming-men-hsue, czyli punkt, ktry znajduje
si na plecach na wysokoci ppka, to punkt poczenia, gdzie osada

strzay dotyka ciciwy a napicie dochodzi do maksimum.
209
uk ten mona nacign przy pomocy chi k u ng. Podczas wdechu, czy
-
li napinania, uk i ostrze strzay, ktre zbliaj si do siebie, poczone s

z nerkami. Nerki z kolei dziaaj jak toki. Podczas wydechu zwalnia si
ciciw, a uk i czubek strzay oddalaj si od siebie. W nastpnym cyklu
bd poczone z nerkami w symetrycznym ukadzie, ale odwrotnie.
Koce uku-ramienia to nadgarstek i staw czcy ko ramienia z o
bojczykiem. okie jest rodkiem uku.Jak napina si ten uk? Rami od
nadgarstka po obojczyk powinno by zawsze ugite. V\)robra sobie, e jest
ono ukiem, a nadgarstek i obojczyk czy ciciwa. Utrzymuj wiadomo w
okciu, ktry powinien by rozluniony, ale zawsze pod kontrol.Jego ruch
powinien poda za ruchem ciaa. Kiedy nauczysz si myle w ten sposb
o swoich ramionach, zaczn si one porusza jako cao. W rezultacie
zwikszy si twoja wraliwo na energi przeciwnika. Bdziesz wtedy
umia kontrolowa go, unika lub atakowa, zgodnie z potrzeb sytuacji.
Kolano jest rodkiem uku-nogi, ktrego koce to staw biodrowy
i cigno Achillesa. Kiedy nauczymy si myle o nogach jako o ukach
i poczymy je z tali, energia popynie z zakorzenionych stp przez cae
ciao i bdzie dziaa przez palce rk.
Tuw jest najwaniejszym z piciu ukw, wszystkie jednak zale od
siebie nawzajem; dopki uki ng i ramion nie s waciwie rozwinite,
tuw nie moe gromadzi energii. uk tuowia naley utrzymywa zawsze
w pozycji pionowej, co jest moliwe kiedy stawy kolanowe i okciowe pozo
staj otwarte. Kiedy pi ukw wspdziaa, energia pynie bez przeszkd.
Sia pochodzi z krgosupa. Kroki musz wspgra ze zmianami
"
pozycji ciaa."
Nie uywaj rk do uwalniania siy. To krgosup i talia powinny uwal
niashen, czyli energi duchow, ktra powstaje z przedurodzeniowego
chi i z chan-ssu-chin. Bd rozluniony ale skupiony; poruszaj stopami
i nogami wraz z caym ciaem.

,M'ycofanie jest atakiem, a atak - wycofaniem. Zdarza si, e chin
zostaje przerwane, ale wtedy trzeba je natychmiast poczy."
V\)rcofanie jest rodzajem neutralizacji, czyli yin. Atak jest sposo
bem posuwania si do przodu, czyli yang. V\)rcofuj si, przygotowujc
atak, a atakujc, szykuj si do wycofania.Jak yin i yang, ktre w symbo
lu tai-chi s nierozczne i tworz cao, tak wycofanie i atak musz
by blisko siebie. V\)rcofanie bez ataku jest zbyt sabe, za bardzo yio.
210
Atak bez wycofania staje si zbyt twardy, za bardzo yang. W tai-chi

chuan skrajnoci nie s zalecane.
Anegdota o Yang Chianie daje przykad zrwnowaenia ataku i wy
cofania. Pewnego dnia, kiedy Yang siedzia w altanie i pali fajk, przy
szed do niego ucze i zapyta,jak si uwalniachin. Mistrz Yang poleci,
eby uderzy go z caej siy w brzuch. W chwili gdy ucze \vymierzy cios,
Yang umiechn si i powiedziaHaa,za mody czowiek,przycigni
ty i odepchnity si energii Yanga,zosta odrzucony na du odlego.
Yang nadal spokojnie pali fajk.
"Idc w przd lub w ty poruszaj si pynnie. Postpujc do przodu
lub wycofujc si, obracaj tuowiem i urozmaicaj kroki."
Zjedajc z autostrady naley skrca po uku,gdy gwatowna zmia
na kierunku o 90 stopni mogaby zaszkodzi pasaerom. Podobnie jest w
tai-chi chuan: kade dwa ruchy musz by poczone przejciem. Chi
czycy nazywaj czenie ruchw ukadaniem fad" albo plisowaniem".
"
"
Na przykad przechodzc od Odparcia do Zawinicia,zrb ugicie na pra
wo, potem na lewo i pocz gadko nastpne ruchy w d i w ty. Inaczej
mwic,zrb pynne przejcie midzy dziaaniem w przd a ruchem w ty.
Pamitaj,e przejcia naley robi z odchyleniem w bok,po linii krzywej;
nie wolno porusza si w przd i w ty po linii prostej.
"Skrajna mikko przechodzi w skrajn twardo."
Ludzie Zachodu czsto nie rozumiej, jak twardo moe powsta
z mikkoci. Wyjania to symbol tai-chi, gdzie w punkcie maksimum
yin rozpoczyna si yang. Stosujc t zasad w tai-chi chuan, naley
przede wszystkim unika sztywnych i twardych ruchw.Jest to szczegl
nie trudne dla osb,ktre uprzednio wiczyy twarde style sztuk walki,
takie jak shao-lin, karate,czy zapasy. Powinny one uwolni si od nawy
kw przeniesionych z poprzedniego treningu.
Na pocztku praktyki,przez rok lub dwa,naley wiczy pozycje i ru
chy niezbyt obszernie, i z cakowitym rozlunieniem. Im bardziej mik
ki jest ruch,tym atwiej dostrzec bdy,takie jak sztywno,ruch siowy
czy nieprawidowa pozycj a. Z mikkoci idzie w parze powolno. Szyb
ko wykonana forma zawsze wyglda dobrze, gdy prdkoci mona tu
szowa bdy techniczne. Kiedy ju pozbdziemy si skonnoci do
uywania siy i nauczymy si porusza pynnie i powoli,osigniemy spo
kj i lekko
wykonaniu formy.
W nastpnym etapie,do ktrego przygotowujemy si wiczc mik

ko ruchu,zaczynamy mobilizowa ruch wewntrzny i wydua pozy
cje. Konieczne jest rozcignicie wszystkich czci ciaa, ng, ramion,
tuowia itd. Na przykad sprowadzenie chi do tan-tienu przy podwieszonej
gowie wymaga rozcignicia krgosupa. Dotyczy to ruchu wewntrz
nego, ale jego aplikacj zewntrzn mona zaobserwowa w pozycji
Rozdzielenie Praw Stop, gdzie ramiona i prawa noga s rozoone
szeroko z zachowaniem zasady "piciu ukw". Oczywicie, rozszerza
nie pozycji odnosi si do wszystkich form. Praktyka ta przyniesie w re
zultacie " elastyczn twardo",czyli naturaln odporno,ktr trudno
jest opisa sowami,lecz trzeba odczu samemu.
Istnieje analogia midzy ruchem w tai-chi chuan a uderzeniem bi
cza,ktry jest mikki podczas zamachu,twardy w momencie napre
nia i uderzenia,a potem znowu mikki. W tai-chi,kiedy wycofujesz si,
bd mikki, czyli yin; kiedy wykonujesz pchnicie, bd jak koniec bi
cza - mikki do ostatniej chwili,kiedy to stajesz si twardy,czyli yang.
Nastpnie bd znowu yin.
Z powyszej analogii wynika,e mikko,yin,jest etapem poczt
kowym. Kiedy ju umiemy wykonywa ruch mikko,nadchodzi pora na
nauczenie si twardoci. Ale, jak w uderzeniu biczem, ruch powinien
by twardy tylko przez chwil. Stosujc te zasad nabdziemy wewntrz
nej elastycznoci,ktrej nie mona si nauczy,wiczc wycznie mik
ki ruch. Technicznym terminem okrelajcym mikki etap ruchu jest
"
"
"okrg ,a chwil twardoci nazywa si " kwadratem . Mwi si wic,e
z okrgu powstaje kwadrat,a z kwadratu okrg. Cykl ten zosta przed
stawiony na rysunku 82.
koo
koo
Rysunek 82
212
Podsumowujc, tai-chi chuan jest sztuk tworzenia twardoci

z mikkoci. Mona je take porwna do sztuki budowania domu: im
lepszy fundament, tym dom moe by wikszy. Im bardziej mikko wy
konujesz ruch, tym wiksz si moesz zadziaa. Ta zasada wyjania
sekret wielkich mistrzw, takich jak Yang Lew-Shan, ktrzy osignli
saw niepokonanych w walce. Twardo powinna pojawia si w ostat
niej chwili i na krtko, gdy \\" przeciwnym razie zakcona zostanie rw
nowaga midzy yin i yang.
"
"Swoboda ruchu pojawia si przy prawidowym oddechu.
wicz chi-kung i medytacj. Przedurodzeniowe chi poczy si z ru
chem, ktry stanie si niedostrzegalny dla przeciwnika.
"Chi naley rozwija w naturalny sposb, a wtedy nie odniesiesz ura
zw ciaa."
Kierowanie chi do tan-tienu jest zadaniem dla umysu. Niech twj

oddech, kiedy koncentrujesz si na nim, stanie si subtelny, dugi, po
wolny i spokojny.
"Chin gromadzi si dziki kolistym ruchom."

Ruch w tai-chi nie powinien by ani zbyt prosty, ani zbyt zakrzywio
ny.J eli bdzie nadmiernie prosty, chin zostanie przerwane.] eli bdzie
zanadto zakrzywiony, pozycje bd le ustawione. Naturalny ruch po
linii krzywej gromadzi chin w stawach, gdzie mona go zachowa do
momentu dziaania.
"
"Umys jest dowdc, chin sztandarem, 'a talia masztem.
Talia, penica funkcje zawiasu, powinna by rozluniona, aby mo
ga si atwo obraca. Wtedy krgosup rwnie nabierze elastycznoci,

a chi bdzie kryo w caym ciele. Cay ten proces powinien si odbywa
pod kontrol umysu.
"Ruchy powinny by obszerne na pocztku, a pniej oszczdne.
W ten sposb dochodzi si do doskonaoci."
wiczc rozluniaj cae ciao. Najpierw wykonuj obszerne, rozciga
jce ruchy, potem zawaj ich zakres, jakby zwiksza i zmniejsza
okrg. Niech wewntrzny ruch umysu poda za ruchem zewntrz
nym, a wreszcie ruch zewntrzny zaniknie cakowicie.
"Mwi si rwnie: "Skoncentruj najpierw umys, a nastpnie ciao.
Rozlunij cakowicie brzuch; pozwl chi przylega do koci. Zawsze pa
mitaj o tych wskazwkach."
Powtrzmy po raz kolejny, e najpierw nastpuje ruch umysu, po

tem ruch tuowia, a dopiero na kocu ruch rk i ng. Skoncentruj si
na tan-tienie i sprowad do niego chi. Bd swobodny i rozluniony.
Pamitaj, e jeli jedna cz ciaa porusza si, wszystkie inne rw
"
nie powinny by w ruchu; kiedy jedna cz jest nieruchoma, pozostae
take powinny pozosta w bezruchu."
Ruch
tai-chi mona porwna do przekadni silnika: kiedy jedn
si porusza, wszystkie inne rwnie przesuwaj si, cho nie w dowolny

sposb. Sta nieruchorno trzeba z pen wiadomoci. Ruch w bezru
chu istnieje, cho jest niewidoczny.
Podczas ruchu w przd i w tychi przylega do plecw i gromadzi si
"
w krgosupie. Wewntrznie koncentruj si na duchu, czyli shen, a na
zewntrz"trz bd spokojny."
Wedug tradycyjnej medycyny chiskiej codzienna, wytrwaa i uwa
na praktyka tai-chi chuan sprawi, e chi bdzie gromadzi si w kr
gosupie. Przypomina to regularne odkadanie pienidzy na konto
w banku. Im wicej wiczysz, tym wicej chi oszczdzasz.
Czy zauwaye kiedy, e naprawd bogaci ludzie nie popisuj si
swoimi pienidzmi? Nie chc zwraca na siebie uwagi i naraa si na
wykorzystywanie. Podobnie ty sam, kiedy zgromadziszchi i skoncentru
j eszshen, staniesz si
bogaty". Nie powiniene wtedy popisywa si wa

"
snymi umiejtnociami. Zachowaj spokojn i umiechnit twarz, nie
dawaj si wciga w walki. Demonstrowanie chi i shen wszystkim bez
wyjtku przypomina noszenie metek na ubraniach. Niech twj obecny
poziom techniczny bdzie zawsze tylko punktem wyjcia do dalszych
osigni lub, w najlepszym przypadku, rdem zdrowia i dobrego sa
mopOCZUCIa.
Stpaj jak kot; mobilizuj swoj energi, jakby wyciga jedwabn
"
ni z kokonu."
Stpa jak kot oznacza porusza si lekko, wawo i spokojnie. Nie
mona wyciga nici z kokonu ani zbyt mocno, eby jej nie zerwa, ani
zbyt sabo, bo wtedy nie oddzieli si od kokonu. Lekko ruchu pozwoli
nam wydobywa energi bez przeszkd z wntrza na zewntrz.
Naley skupi si na duchu ( s h e n ), a nie na oddechu (chi). Zbyt
"
intensywna koncentracja na oddechu odbiera zrczno. Kiedy ju na
uczysz si tego, twoja energia bdzie jak stal."
:.!14
Na pocztku praktyki tai-chi naley wiczy coraz gbsze i powol

niejsze oddychanie,a wreszcie oddech ustanie. Przypomina to czubek
obracajcego si bka,ktry przy najwikszej prdkoci wydaje si nie
ruchomy. Niech twj oddech stanie si subtelny jak oddech dziecka.
Wtedy dopiero nadejdzie pora, eby zaj si shen. Najwiksza sia po
chodzi z bezdechu, a najwiksze osignicia z nie-dziaania.
"Chi jest jak koo u wozu, a talia jak o."

Talia jest centraln czci ciaa.Jej ruch,jak obrt osi wozu, obra
ca caym ciaem.
Mwi si, e jeli twj przeciwnik nie porusza si, ty te stj bez
"
ruchu.Jednak jeli wykona najmniejszy ruch,ty powiniene go wyprze
dzi."
Pomyl o kocie polujcym na ptaka. Kot czai si nieruchomo, ale
wyta uwag, aby w chwili, kiedy ptak zerwie si do lotu, wyprzedzi
jego ruch i skoczy. Podobnie, kiedy wiczysz Pchajce Donie, skup
uwag na punkcie kontaktu z partnerem. Bdziesz wtedy mg przewi
dzie jego intencje i odpowiednio zareagowa. Ty jeste kotem,a on jest
ptakiem.
"Chin wydaje si rozlunione, lecz takie nie jest. Wydaje si rozci

gnite,lecz takie nie jest.Jeli zostanie przerwane,umys nadal bdzie
uwany."
Przed uwolnieniem energia nie przejawia si zewntrznie. Po uwol
nieniu jest niewykrywalna.Jednak w momencie ataku energia,jak by
skawica, rozadowuje si w jednej chwili, podczas gdy umys nadal
koncentruje si na przeciwniku.
4. "Sekrety Piciu Sw" Li Yi-Hu

l. Spokj (hsin ching)
Spokojny umys to prawdzi,"'Y sekret praktyki tai-chi chuan. Bez nie
go koncentracja stanie si niemoliwa,a ruchy bezcelowe. Kiedy zaczy
nasz uczy si Pchajcych Doni,uwaaj na ruchy partnera. Nie stawiaj
oporu ani nie tra z nim kontaktu. Jeli uyje siy, odpowiedz elastycz
noci,bez stosowania siy fizycznej. Wtedy bdziesz mg przewidzie
atak. Najwaniejsza jest koncentracja na punkcie kontaktu. Pamitaj
o stosowaniu techniki tsou i niell.
:215
Po szeciu do dwunastu miesicach praktyki Pchajcych Doni, b

dziesz potrafi kon trolowa cae ciao. Kiedy wywiczysz umys w uwa
noci, bdziesz odpowiada mikkoci na si. Min lata, zanim
nauczysz si rozumie samego siebie.
2. wawo (shen lin)

Bez wawoci, czyli gotowoci do dziaania, ruch nie bdzie pynny.
Ciao musi sta si wraliwe i elastyczne. Kiedy przeciwnik lekko do
tknie twojej skry, twoja wiadomo powinna przenikn a do jego
koci. Ramiona naley wspiera jedno na drugim, tworzc zamknity
obieg chi. Jeli lewa strona twojego ciaa poczuje nacisk przeciwnika,
uczyj pust i lekk (ching),jak gdyby si poddawa,a prawej pozwl
wykona ruch na zasadzie hutawki. Zawsze ustpuj zaatakowan stro
n ciaa, a id do przodu przeciwn. Chi jest jak koo napdzajce cae
ciao, ktre porusza si dziki niemu jako cao.Jeli tak si nie dzieje
z powodu bdw w koordynacji ruchu lub osabienia, naley wiczy
tali i nogi.
Kontroluj swoje ciao umysem i id za ruchem przeciwnika. W ko
cu ciao bdzie wykonywao polecenie umysu w tej samej chwili, gdy
uwiadamiasz sobie ruch przeciwnika. Kiedy poruszasz si sam, jeste
niezrczny, lecz jeli idziesz za przeciwnikiem,jeste wawy.Jeli potra
fisz przylgn do niego, twoje rce "zmierz" wielko i kierunek jego
siy z du dokadnoci. Bdziesz wtedy wiedzia, czy wycofa si, czy
i do przodu. Im wicej czasu spdzisz na praktyce, tym bliszy sta
niesz si doskonaoci.
3. Gromadzenie chi (chi lien)

Jeli w twoim ciele nie ma zmagazynowanego chi, twj ruch bdzie
nienaturalny i przerywany. Konieczne jest, eby chi przenikao koci,
wic niech twj oddech dociera do wszystkich czci ciaa. Aby to osi
gn,kocz wszystkie ruchy zamykajce wdechem,a ruchy otwierajce
wydechem. Podczas wdechu atwo jest podnie si samemu, a take
unie przeciwnika. wiczc w ten sposb, jeszcze wyraniej uwiado
misz sobie, e twj ruch zaley od skupienia umysu, a nie od zastoso
wanej siy fizycznej.
216
4. Koncentracja chin (chin cheng)

wiczc chin musisz rozrnia pustk i peno. Chin powinno wy
pywa z pit, by kierowane przez tali, podparte krgosupem i dziaa
przez palce rk. Najwaniejsze jednak, by umys by skoncentrowany.
Najlepszy moment na uycie chin nastpuje wtedy, kiedy przeciwnik za
mierza zaatakowa, ale jeszcze nie zacz ruchu - nie wczeniej i nie
pniej. Niech odpowiedzi na jego zamiar bdzie twoje wycofanie i krok
w przd, tworzce jedno. Szukaj linii prostej w krzywinie. Gromad
chin, zanim je uwolnisz. Uywaj siy przeciwnika do kontrataku. Dziaaj
si czterech uncji na si tysica funtw.
5. Rozwijanie shen (shen chin)

Kiedy przyswoisz ju sobie cztery poprzednie zasady, przyjdzie czas,
eby zacz rozwijashen. Z odpowiedni koncentracj poprowad chi do
shen (len chi hwa shen), a nauczysz si odrnia pustk od penoci. Aby
oprni lew stron, napenij praw. Nie naley jednak myli pustki ze
saboci: wewntrz musisz by pewny, stabilny, silny i skupiony. Podob
nie nie naley myli penoci z si. Peno to ywy ruch i przejaw silne
go ducha. Kade dziaanie pochodzi z klatki piersiowej i z talii. Chi
naley czerpa z krgosupa i czy z energi przeciwnika.
Jak uaktywni chi z krgosupa? Jeli poprowadzisz chi z ramion do
krgosupa, ruch ten nazywa si Zamykaniem. Prowadzenie chi z kr
gosupa do ramion i palcw nazywa si Otwieraniem (zob. rys.
83).
/, ..
. I ,-.",r..,.\
. ....
y /..
' ',1'
,/.
: 'I
; ..
') :.. t
.
I:!/.} l
.--.!
'
".
. ,c.
__
.(
.If
......
\
\I
V\
\
".
-Ii
Otwarcie
Zamknicie
Rysunek 83
'217
Zamykanie czy si z gromadzeniem energii,a Otwieranie stosuje

si dla jej uycia. Pamitaj, e zasada Yinang odnosi si rwnie do
tych ruchw. Kiedy osigniesz ten etap, zaczniesz szybko robi postpy.
5. Podsumowanie "Praktyki tai-chi chuan i Pchajcych

Doni" Li I.:fu
Staroytny ekspert tai-chi powiedzia: "Moesz uy siy czterech
uncji,aby kontrolowa tysica funtw,jeli tylko pozbawisz przeciwnika
rwnowagi. Inaczej jest to niemoliwe."
Sprbuj to wyjani:
- jeli chcesz pozbawi przeciwnika rwnowagi i kontrolowa
tysic funtw si czterech uncji, najpierw musisz pozna
przeciwnika tak dobrze, jak siebie samego.
- jeli chcesz pozna przeciwnika tak dobrze jak siebie samego,
po winiene zapomnie o sobie i poda za nim.
- eby poda za przeciwnikiem, konieczne jest wyczucie wa
ciwej chwili, czujno i prawidowa pozycja.
- Aby to osign, ciao musi porusza si jako cao.
Oznacza to, e nie moe by adnych przerw w twoim ruchu.
- Aby ruch by pynny, musisz pobudzi chi i wznie ducha
(shen) .
Osigniesz to gromadzc chi w krgosupie.
- Gromadzenie chi w krgosupie jest moliwe, jeli masz silne
nogi i rozlunione ramiona, ktre pozwalaj chi opada do tan
-tienu.
Chin wznosi si od stp i pynie poprzez nogi do dolnej czci tuo

wia. Przez pewien czas jest magazynowane w klatce piersiowej, a na
stpnie pynie do ramion i rk. Talia kontroluje ruch chin. Kada
przemianachin ma swj przejaw zewntrzny. Proces gromadzenia ener
gii nazywa si Zamykaniem, a uwalnianie energii Otwieraniem. Pami
taj, e w Otwieraniu jest element Zamykania i odwrotnie, podobnie jak
w yin i yang w symbolu tai-chi. jeli jedna cz ciaa jest nierucho
ma, wszystkie inne rwnie powinny by nieruchome.jeli jedna cz
poruszy si, wszystkie inne powinny pody za ni.
21l:l
Bezruch czy si z Zamykaniem, a ruch z Otwieraniem. Ciga

praktyka sprawi,e staniesz si jak kula tai-chi, ktra obraca si swo
bodnie,jeli si j pchnie. Bdziesz wtedy umia pozbawi przeciwnika
rwnowagi i kontrolowa tysic funtw si czterech uncji.
Codzienna praktyka tai-chi chuan jest konieczna,jeli chcesz zro
zumie siebie samego. Musisz zastanowi si nad poprawnoci kadej
pozycji,a bdnie wykonane od razu skorygo'wa. Oczywicie,praktyka
prowadzona w ten sposb bdzie przebiega bardzo powoli.
Poznawanie samego siebie moesz przyspieszy,wiczc Pchajce
Donie,ktre w dodatku naucz ci przewidywa zamiary przeciwnika.
Obie te umiejtnoci s od siebie nawzajem zalene. wiczc Pchajce
Donie dobrze jest pamita o zachowaniu waciwego tempa (twj ruch
musi zgadza si idealnie z ruchem przeciwnika),oraz o najkorzystniej
szej pozycji - naley unika podwjnego ciaru. Zachowujc te zasady,
moesz bez trudu wytrci partnera z pozycji.
6. Dwie synne pieni o tai-chi chuan, nieznanych
autorw
l. Pie o trzynastu pozycjach
Nie lekcewa adnej z trzynastu pozycji.
-rdem woli jest talia.
Z\\;'racaj uwag na najmniejsz przemian pustki i penoci.
Niech chi pynie stale przez cae ciao.
Bezruch zawiera ruch,a ruch zawiera bezruch.
Poszukuj bezruchu w ruchu.
Kiedy spotkasz przeciwnika,bd gotw na niespodzianki.
Niech kady twj ruch bdzie wiadomy i celowy.
Kiedy poruszasz si prawidowo,nie bdziesz czu zmczenia.
Stale skupiaj uwag na talii.
Kiedy brzuch jest lekki i rozluniony,uaktY'",nia si chi.
Kiedy ko ogonowa jest wyprostowana,shen wznosi si do czub
ka gowy.
Ciao powinno by elastyczne.
Trzymaj gow jak podwieszon na sznurku.
Bd uwany i poszukuj sensu
tai-chi chuan.
'219
Zgite i Wyprostowane, Otwarte i Zamknite,

Niech natura idzie swoj drog.
Pocztkujcy niech dostaj ustne wskazwki.
Stopniowo bdziesz umia stosowa coraz wicej zasad.
Technika zadba sama o siebie.
jaka jest gwna zasada tai-chi chuan?
Umys gra gwn rol, a ciao drugorzdn.
jaki jest cel i filozofia tai-chi chuan?
Odmodzenie i przeduenie ycia poza przecitn dugo,
A take wieczna wiosna.
Kade sowo tej pieni ma niezwyk warto i wag.

jeli nie suchasz jej uwanie, marnujesz czas.
2. Pie o Pchajcych Doniach

W Odparciu, Zawiniciu, Nacisku, Pchniciu
niech kady ruch bdzie celowy i wiadomy.
Kada cz ciaa w ruchu jest wspomagana przez inne czci.
Wtedy nie bdzie Otwarcia, przez ktre twj przeciwnik
mgby ci zaatakowa.
jeli twj przeciwnik uywa siy przeciw tobie,
Uyj czterech uncji, aby odepchn tysic funtw.
Dop.u do siebie swojego przeciwnika i wytr go z rwnowagi.
Ustpuj i jednoczenie id do przodu,
Nie zapominaj o technice tsou i nien.
Rozdzia pity
Dowiadczenia
Podobnie jak w innych sztukach walki, w ktrych wiczcy zdobywa

j kolejne pasy, tak i w tai-chi chuan istniej poziomy zaawansowania.
Chang Man-Ching nazwa je Trzema Potgami, a kad z nich podzieli
na trzy kategorie, co w sumie daje dziewi poziomw. Trzy Potgi to
Czowiek, Ziemia i Niebo . Nie zamierzam uywa tej koncepcji jako
metody oceniania, ale raczej sprbuj okreli, na jakie szczegy tech
niczne powinien zwrci uwag ucze pocztkujcy, i jak powinien prze
biega naturalny tok praktyki dla uczniw bardziej zaawansowanych.
W tym rozdziale koncepcja Trzech Potg zostanie przedstawiona jako
opis trzech etapw praktyki tai-chi.
1. Czowiek: zasady dla etapu pierwszego

Przestrzegajc zasad dla etapu Czowieka, pocztkujcy moe
przygotowa sobie fundament do praktyki tai-chi chuan, musi jednak
pamita, e wicej skorzysta wiczc regularnie wedug jednej lub
dwch metod, ni prbujc naraz zbyt wielu. W konsekwentnej meto
dyce pracuje si dokadnie nad jedn zasad zanim przejdzie si do
nastpnej. Wszystkie zasady dla pocztkujcych zostay opisane
POlllzeJ.
l. Lekko
(ching)
,;Teoria tai-chi chuan" tak przedstawia pierwsz zasad:

ruchu cae ciao powinno by lekkie
(ching) i wawe (lin)".
,';IV kadym
Najpierw na
ley skupi si naching, gdy lekko jest trudniejsza do wywiczenia ni

wawo. Nawet praktykujcy inne sztuki walki maj problemy z ching:
chocia s wawi
(lin) i poruszaj si prdko, uywaj na og zbyt duo
siy fizycznej i za bardzo napinaj minie. 1)mczasem w tai-chi chuan

lekko jest konieczna, bez wzgldu na to, czy jest si atlet, czy nie.
Aby uzmysowi sobie, czym jest ching , wyobra sobie kotk bawic
si ze swymi kocitami: porusza si ona uwanie, eby nie zrobi krzyw
dy modym. Podobnie naley porusza si w sparringu. Ching odnosi si
rwnie do sposobu chodzenia: nawet stara drewniana podoga nie po
winna zaskrzypie, kiedy stpasz si po niej z zachowaniem ching.
Aby zrozumie, czym jest lekko (ktra ma natur yin), naley
wprowadzi pojcie cikoci (o naturze yang). Uywanie zbyt duej siy
w tai-chi chuan jest odbierane przez partnerw jako ciko. W natu
rze ciko jest cech tornada, a lekko kojarzy si z agodnym wio
sennym wiatrem.
Ching
odnosi si nie tylko do ruchu zewntrznego, ale przede
wszystkim do wiadomoci.
Ching umysu przejawia
si w lekkoci ru
chu.Jeli kot ma zamiar walczy, jego ugryzienie bdzie bolesne i nie

bezpieczne, ale jeli jest w nastroju do zabawy
(ching),
nawet jeli
ugryzie, nie sprawi blu.

Gwnym celem tai-chi chuan jest rozwijanie wraliwoci, a nie siy
zewntrznej. Wraliwo osiga si redukujc si fizyczn w ruchu i e
liminujc niepotrzebne napicie mini. I odwrotnie, dziaanie z du
si fizyczn przytpia wraliwo: np. walczc z zacinitymi piciami
nie odczuwamy blu. Dlatego wanie na wstpie praktyki naley skupi
si na rozlunieniu. Niech nasze ruchy bd lekkie i naturalne, jak
chmury pynce po niebie, albo jak gazie poruszane agodnym wia
trem.
Tak jak opisano w Klasyce tai-chi chuan", praktyka ching otwiera
"
drzwi do nadzwyczajnej wraliwoci: dochodzi si do stanu, w ktrym
czuje si dotyk pirka". Stosujc ching w kadym ruchu, przygotowu
"
jesz podstawy bardziej zaawansowanych technik. Uywajc siy fizycz
nej, zamykasz sobie drog do wyszych etapw praktyki.
'2'24
2. Powolno (man)
Ruch w tai-chi chuan powinien by powolny, szczeglnie na etapie
pocztkowym. Im wolniejszy ruch, tym lepiej moesz skupi si na
szczegach, a w dodatku, wiczc form jak najwolniej, rozwijasz po
czucie rwnowagi.
Stosowanie man w tai-chi chuan mona porwna do powolnej jazdy
na rowerze. .viczc form nie naley robi szybkich przej, a nastp
nie dugo sta w pozycjach; szybkie pedaowanie, a potem zatrzymywa
nie roweru trudno nazwa powoln jazd. Tylko ruch, ktry jest
i powolny, i pynny, spenia zasad man.
Pewne dowiadczenie man mona zdoby spacerujc jak najwolniej,
w rwnym tempie, zwracajc uwag na wszystkie czci ciaa. Wkrtce
przekonasz si, e stosowanie man jest bardzo trudne. Kroki musz by
stawiane powoli, z rozmysem i pynnie, jakby szo si w powietrzu,
a ruch trzeba umie zatrzyma w dowolnym momencie.
wicz form indywidualn stosujc man i skupiajc na nim umys
tak dugo, dopki nie spowoduje to amania podstawowych zasad tai-chi.
Jeli wykonanie dugiej formy stylu Yang z koncentracj naman i w tem
pie wolniejszym ni zwykle sprawia, e robisz bdy techniczne, to zna
czy, e powiniene przyspieszy. I odwrotnie, jeli czujesz, e z powodu
zbyt szybkiego tempa popeniasz bdy, wr doman. Taki cykl powinien
sta si normalnym procesem praktyki. wicz powoli tak dugo, a nie
bdziesz mg nauczy si niczego wicej dziki powolnoci; nastpnie
wicz szybko, a poczujesz, e szybko nic ci ju nie daje. Wtedy wr
doman. W kocu dzikiman odkryjesz, e optymalnym czasem na wyko
nanie dugiej formy stylu Yang jest mniej wicej jedna godzina.
Koncepcja man moe wam by znana z innych rodzajw treningu,
np. trenerzy tenisa czy golfa czsto filmuj uczniw na wideo i analizu
j ich ruch w zwolnionym tempie. Jest to metoda dosy kosztowna, na
tomiast zastosowanie man w tai-chi wymaga jedynie zrozumienia
i wytrwaoci. Co wicej, dziki powolnemu ruchowi man uspokajamy
ciao i umys, myli i emocje, a take stajemy si agodniejsi. Wreszcie,
powolne wiczenie formy doprowadzi nas do stanu, ktry nazywa si
"aktywny na zewntrz, pusty wewntrz" lub "nie-dziaanie w dziaaniu".
Pod wpywem agodnego ruchu zewntrznego nasze wntrze stanie si
spokojne i nieruchome jak woda w starej studni. Na tym etapie dostrze-
:225
erny kolejn korzy z praktykiman: bdziemy umieli kierowa przepy

wemchi przez ciao. Kiedy skupiamy uwag natan-tienie,a potem pod
amy umysem za chi promieniujcym z ciaa podczas ruchu, moemy
wzmc jego natenie. Praktyka ta jest ilustracj zasady tao-yie .
Pamitaj,e ruch na etapie pocztkowym musi by powolny i pyn
ny, podobny do ptaka rzucajcego w locie cie na ziemi (zob. rozdzia 2
pkt.
5).
Kiedy ju zdobdziesz podstawy powolnoci i lekkoci, nie b
dziesz mia problemw z utrzymaniem staego tempa w szybkim ruchu.

Na etapie zaawansowanym zwalnianie ruchu nie jest konieczne,
poniewa ruch wypywa wtedy z wewntrznego bezruchu.
3. Ruch
po kole (yuan)
Wszystkie ruchy w tai-chi chuan odbywaj si po kole, a nigdy po

liniach prostych. Skutekyuan,czyli kolistego ruchu,w obronie i ataku
mona porwna do serwu z "podkrceniem" piki w baseballu. Pit

cher (rzucajcy) moe poda niedowiadczonemu batterowi (odbijaj
cemu) szybk pik, ktrej ten nie bdzie w stanie odbi. Jednak dla
dowiadczonego battera im szybsze, twardsze jest podanie, tym a
twiejsze staje si ono do odbicia. Pitcher serwuje wic podkrcone
piki,gdy najtrudniej je odbi. Zwykle lec one w innym kierunku ni
powinny. Dowiadczony adept tai-chi porusza si, jakby rzuca prze
ciwnikowi podkrcone piki, podczas gdy w wikszoci sztuk walki rzu
ca si "szybkie" piki.
Ruch po kole lub po uku ma znacznie wiksz si ni ruch po linii
prostej. Zjawisko to mona zauway w naturze, obserwujc wod

i wiatr. W iatr, nawet silny, jeli wieje rwnomiernie z jednego kierun
ku,nie wyrzdzi wielkich szkd,lecz tornado,cyklon czy huragan nisz
cz wszystko na swojej drodze.Jeli woda pynie rwnym strumieniem,
wtedy nawet przy wielkiej prdkoci mona j kontrolowa,natomiast
wiry i fale s zdradliwe i niebezpieczne.
Kiedy zaczynasz wiczy tai-chi chuan,wykonuj wszystkie ruchy po
kole i po uku. Pamitajc oman iching poruszaj si tak szeroko,jak to
moliwe przy zachowaniu prawidowej pozycji. Po duszej praktyce
i opanowaniu zasadyyuan,ruch stanie si bardziej zwarty. Koliste ru
chy wydaj si atwe do wykonania, ale w rzeczywistoci,aby wypady
naturalnie, wymagaj dugich wicze i koncentracji. Naley zacz
porusza rkami i nogami z intencj, e ruch bdzie kolisty, a stop

niowo przeniknie on do caego ciaa, a rce i nogi bd poda za
tuowiem.
Zasadyyuan najszybciej mona si nauczy dziki codziennej prak
tyce
chan-ssu-chin.
Bez niej moe si zdarzy, e skupieni na kolistym
ruchu rk i ng zapominamy,e powinny one poda za tuowiem i po

zwalamy im prowadzi.
wiczeniechan-ssu-chin nie dopuci do tego b
du i znacznie przyspieszy nasze postpy.

4.
Stae tempo (yun)

Yun, ktre dosownie oznacza "homogeniczno", "jednolito",od
nosi si do rwnego tempa ruchu tai-chi chuan. Na co dzie wikszo

ruchw wykonujemy automatycznie, bez ochoty, by si na nich skupi.
Ale w tai-chi chuan, szczeglnie podczas poznawania kolejnoci ruchu
w formie,trzeba nauczy si wykonywa j powoli i z namysem. Poczt
kujcy, nawet jeli rozumie
teoriyun, nie uniknie poruszania si w nie
rwnym tempie, dlatego najpierw powinien praktykowa wiczenie

formy z pen wiadomoci ruchu.
Waciwy sposb koncentracji polega na tym,e wyobraamy sobie
ruch jako seri fotografii, robionych co uamek sekundy. atwiej to
sobie uzmysowisz, jeli widziae ruch w wietle stroboskopowym. Po
odbyciu regularnej praktyki bdziemy zawsze widzie ruch jako seri
nieruchomych pozycji, bez wiadomego wysiku z naszej strony.
W codziennej wdrwce od wschodu do zachodu soce pozornie
porusza si po niebie w rwnym tempie,lecz trudno jest zaobserwowa
jego ruch. Uwany i spokojny obserwator moe zamiast socu przygl
da si ruchowi cieni. wiczc form sprbujmy myle o sobie jako
o socu,ktre jednostajnie pynie po niebie.
Kiedy opanujemy zasad lekkoci
ci ruchu
(ching) ,powolnoci (man), kolisto

(yuan) i staego tempa (yun), zakoczymy pierwszy etap prak
tyki, etap Czowieka. Skd moemy by pewni, e nadesza ta chwila?

Jeli wiczc form na dworze nie bdziemy poszy ptakw ani innych
zwierzt,jestemy wtedy gotowi do etapu Ziemi. Pamitaj, e przeczy
tanie ty ch wskazwek trwa dziesi minut, a wywiczenie ich moe za
bra od trzech do piciu lat.
'2'27
2. Ziemia: zasady dla etapu drugiego

Etap Czowieka to podstawa dla dalszej praktyki.Jednak kiedy fun
dament jest gotowy,ca uwag powica si dalszej budowie. Podobnie
twoje dotychczasowe osignicia,zdobyte z takim nakadem pracy, mu
sz zosta zapomniane,a wszystkie siy zmobilizowane do przejcia eta
pu Ziemi. Waciwie zrozumiane wskazwki dla tego etapu doprowadz
ci do doskonaoci. Skup si na jednej zasadzie i opanuj j,zanim przej
dziesz do nastpnej. W kocu nauczysz si wykonywa form bez wysi
ku,automatycznie stosujc wszystkie wymienione tu zasady.
l. wawo (lin)
Na skutek pracy nad man iyun w etapie Czowieka uczniowie czsto
zaczynaj porusza si sztywno. Mona im na to pozwoli przez pewien
czas, poniewa sztywno wynika z prb poruszania ciaem jako cao
ci.Jednak w etapie Ziemi sztywno trzeba zrwnoway wawoci
ruchu (lin). Sowa wawo" nie mona w tym wypadku rozumie po
"
tocznie,jako zdolnoci do szybkiego raptownego ruchu,czy zrcznoci,
ktra wynika z siy fizycznej. Przeciwnie,lin rozumie si zgodnie z opi
sem z
Klasyki tai-chi chuan": Stj jak u jzyczek wagi,a poruszaj si

"
"
jak koo u wozu".
Jak w dobrze naoliwionej maszynie,wawo jest cakowicie pozba
wiona sztywnoci. Jeli stoisz jak jzyczek u wagi, to jeste gotw do

natychmiastowej reakcji. Jeli poruszasz si jak dobrze nasmarowane
koo,to znaczy, e nie zatrzymujesz si i obracasz si szybko i lekko.
Sposzona ryba w duym stawie natychmiast odpywa.J est to przy
kad wawego ruchu w potocznym rozumieniu. Ryba w akwarium czeka
uwanie,kiedy kto wkada rk do zbiornika i dopiero kiedy prbujemy
j zapa, robi unik, odpywajc tylko na niezbdny dystans. Na tym
polega wawo lin.
Przypomnij sobie matadora. Czeka on na atak byka, dranic go
kap i okrzykami. Kiedy byk szaruje, matador wdzicznym, pynnym
ruchem robi unik. Jest to rwnie przykad lin.
Znaczenie sowa lin jest szersze ni pojcia "wawo". Zawiera ono
rwnie zasad,e yin jest tosame z yang,a yang z yin. W odniesieniu
do aplikacji formy oznacza to,e jeli przeciwnik chwyta mnie za rami,
ja znikam i jednoczenie chwytam jego rami, przemiemajqc yin
w yang.Jeli przeciwnik wykonuje pchnicie w moj.stron, robi unik

i jednoczenie uderzam go, zaczynajc cay cykl od nowa.J est to praw
dziwelin.
Bez lin wiczenie Pchajcych Doni i ta-lu traci sens, dlatego powi
niene nieustannie zgbia t zasad. Lin mona rozwija przez prak
tykchan-ssu-chin z nastpujcymi rezultatami:

- ciar ciaa mocno zakorzeni si
stopach;
- wszystkie ruchy bd wypyway z ruchu talii, a koczyny przestan porusza si osobno;

- donie, ramiona i barki bd tworzyy lini, pozwalajc energii
pyn do palcw.
Kiedy zmobilizujesz swoje ciao takim wanie kontrolowanym ru
chem, staniesz na progu lin i zdobdziesz swobod dziaania.
2. Rozlunienie (sung)
Na treningach tai-chi chuan najczciej syszy si sowo "rozlunie
nie" . Jego znaczenie jest jednak cigle le rozumiane, gdy sowo
"
"rozlunienie nie wyczerpuje znaczenia sowa sung. Dodatkow kom
plikacj stanowi fakt, e przecitny ucze rzeczywicie potrzebuje roz
luni niektre grupy mini.
Wikszo ludzi na Zachodzie jest przekonanych, e rozlunienie to
ostateczny cel wschodnich systemw samodoskonalenia. W rezultacie,
kiedy nauczyciel poleca "Rozlunij si!", ucze prbuje zrelaksowa cia
o i umys. Wtedy nauczyciel wprowadza go w konsternacj, mwic:
"
"Nie, nie w ten sposb. Masz si rozluni! . Powd tego nieporozumie
nia jest prosty: dla ucznia rozlunienie to uczucie, ktre ogarnia
czowieka lecego ""ygodnie na kanapie i marzcego o niebieskich mig
daach.
Taki stan nigdy nie wystpuje w tai-chi chuan. Sung jest rwnowag
yin i yang, poczeniem twardoci i mikkoci. Cho atwo to powie
dzie, trudniej wykona. Na przykad "rka-wcznia" , sztywna i napi
ta, przedstawia skrajne yang, a bezwadna "martwa rka " skrajne yin.
Ani adna z tych skrajnoci, ani ich poczenie nie jest prawidowe.
Rka, ktra jest sung, w dowolnej chwili moe sta si yang, aby zaata
kowa, lub yin, aby zrobi unik, ale tylko na tyle, na ile jest to koniecz
ne. W chvvil potem rka znw znajdzie si w rwnowadze. Przykadw
2'29
dostarcza gra na pianinie lub pisanie na maszynie, ktre "")'magaj

wiadomego rozlunienia doni. W tai-chi chuan zasadasung odnosi si
do wszystkich czci ciaa oraz do umysu.
Kiedy praktykujesz sung, gromadzisz swoj energi
(chi i chin)
jak
pienidze w banku. Nie musisz wtedy martwi si o oszczdnoci prze

chowywane w materacu, lecz dziaasz spokojnie i pogodnie, wiedzc, e
s one bezpieczne na koncie. Pocztkujcy czsto popeniaj bd, chcc
poprowadzi energi w napitym ciele, ale jeli systematycznie prakty
kujeszsung, coraz wicej twoich mini bdzie si rozlunia, a energia
bdzie pyn do wszystkich czci ciaa. W iadomo, e kiedy umys
i emocje s spokojne, minie rozluniaj si automatycznie. Takie wa
nie jest sung, do ktrego naley dy.
Stan rozlunionej wiadomoci wystpuje rwnie w naturze. W
hibernujcy przez ca zim nie rozlunia si cakowicie, eby nie
umrze. Zachowuje on cz energii, aby mc obroni si w razie ataku,
a wiosn wyj z kryjwki. Drzewo tracce licie jesieni nie wysycha
ani nie umiera, ale odpoczywa, czekajc na przebudzenie wiosenne.
Ostateczne cele w tai-chi chuan to opanowanie sztuki walki i fizycz
ne odmodzenie, a cilej, harmonijne poczenie tych dwch rzeczy.
wiadomo obu celw jest integraln czci sung. Osignicie sung
prowadzi do nastpnego kroku, chen, czyli ugruntowania, ktre (wraz
z zakorzenieniem) jest niezbdne w sztuce walki. Poniewa zdolno do
chen z wiekiem stopniowo maleje, sung pomaga nadrobi t strat i za
chowa energi, a wic przyczynia si do odmodzenia organizmu wi
czcego.
Kiedy ju zrozumiemy istot sung i wczymy je do praktyki, jeste
my gotowi do opanowania trzeciego aspektu etapu Ziemi, czyli Trzech
Potg
3. 1hy Potgi
Aby osign rwnowag na tym etapie praktyki tai-chi chuan, na
ley przyswoi sobie koncepcj Trzech Potg, oznaczajc prowadzenie
ciaru ciaa do stp, co odnosi si do "Ziemi "; prowadzenie shen do
czubka gowy, odnoszce si do "Nieba" i koncentracj natan-tienie, czyli
odwoanie do "Czowieka " (zob. rozdzia 2 pkt. 5).Jeli wykonamy to
waciwie, nasza pozycja bdzie prawidowa, ani zbyt niska, ani zbyt wy-
230
soka, i nawie do wyobrae wszechwiata, w ktrym, zgodnie z chi

sk filozofi, lejsze substancje tworz atmosfer, a cisze staj si
ziemi. Rysunek 84 przedstawia pozycj Zoty Baant Stojcy na]ednej
Nodze,wykonan prawidowo przez Yang Chen-Fu (porodku) i niepra
widowo (na rysunkach po bokach).
t
Rysunek 84
Koncepcja Trzech Potg wyjania pozorny paradoks, ktry sprawia

kopot wielu uczniom tai-chi chuan, narzucajc konieczno jednocze
snego przestrzegania zasad sung, lin i chen w wiczeniu formy.] ak mo
na rwnoczenie rozluni si, wawo porusza i zakorzenia? Te
pozornie sprzeczne wymagania zostan spenione,jeli skupimy si na
Trzech Potgach: najpierw sprowadzamy ciar ciaa do stp; nastpnie
koncentrujemy si na tan-tienie;
kocu prowadzimy shen do czubka
gowy i stajemy si zrwnowaeni.
4. Przemiany
Koncepcja przemian \VyTaOna w I-Ching gra wan rol w systemie
tai-chi. Wedug I-Ching wszystko podlega przemianie lub, inaczej m
wic, rozwija si cyklicznie. Nic nie jest stae, oprcz zmiany, a jednak
sposb,w ktry owe zmiany zachodz,jest stay. Tak wicI-Ching zaleca
szuka niezmiennoci w zmiennoci.
'23 l
Zastosowanie tej zasady, czyli jej aplikacja w tai-chi chuan, ma tyle

aspektw, ile jest moliwoci przemian. Inaczej mwic, aplikacji jest
nieskoczenie wiele. Omwi tutaj trzy teorie dotyczce przemian
w tai-chi.
Po pierwsze, w tai-chi chuan kadzie si nacisk na indywidualny
cykliczny rozwj, a nie na naladowanie i jednolito, ktrych nauczy
ciele wymagaj
szkoach baletowych, szkoach
kung-ju
oraz innych
sztuk walki i sportw. Ta metodyka jest uzasadniona ze wzgldu na cel

treningu: ucze ma nauczy si dokadnie naladowa nauczyciela
i powtarza pozycj wielokrotnie, eby doprowadzi j do doskonao
ci. W takim podejciu do wicze nie bierze si jednak pod uwag, e
ucze moe przerosn mistrza oraz pomija si indywidualne rnice
w budowie ciaa uczniw, a take rnorodno ich zamiarw i pra
gnie. W ten sposb to, co ywe i dynamiczne zamienia si w martwe
i statyczne. Natomiast w praktyce tai-chi chuan pojcie przemiany
jest podstaw metodyki. Uczniowi wyjania si niezmienne zasady tai
-chi, a potem pozwala mu si dochodzi do nich we wasnym cyklu
przemian. Na przykad tumaczy si, e w Pezajcym Wu nie wolno
ama nastpujcych zasad: stopy musz przylega do podogi, tuw
ma by wyprostowany, a tan-tien na staej wysokoci (zob. rys. 85, pozy
cja Yang Chen-Fu).
Rysunek 85
Wykonanie tej pozycji przy zachowaniu niezmiennych zasad jest

dowolne, co pozwala uczniowi na zmian i rozwj. Zamiast stara si
:23:2
dokadnie naladowa nauczyciela,ucze pracuje nad pozycj indywidu

alnie,powtarzajc j wielokrotnie,i w miar wicze coraz lepiej stosu
je zasady. Metoda ta liczy si z rn motywacj uczniw do wicze,bo
np. osoba,ktrej zaley na poprawie zdrowia, inaczej wykona t pozycj
ni kto,kto chce opanowa sztuk walki. Oba wykonania bd popraw
ne,choby ",yglday zupenie inaczej,pod warunkiem, e wiczcy za
chowaj podstawowe zasady tai-chi.
Po drugie, na przemian wolna i szybka praktyka formy prowadzi
do stosowania zasadyman. Aby wykona form naprawd powoli,trze
ba umie wykona j szybko. Aby wykona j najszybciej jak to mo
liwe,trze ba umie wykona j najwolniej,jak si da. Kiedy ucze nie
moe ju wiczy wolniej, powinien zacz wiczy szybko. Jednak
nawet wtedy jego celem jest nauczy si ""ykonywa form powoli.
Dziki tym cyklicznym przemianom tempa ucze powoli dochodzi do
man.
Po trzecie,rozszerzanie pozycji ma na celu dojcie do "nie-pozycji",

czyli "bez-formy". Najpierw rozszerza si pozycj do granic indywidual
nych moliwoci,a nastpnie zawa si j,a stanie si "ciasna" i dal
sze jej zawanie zamaoby zasady tai-chi. Wtedy zaczyna si kolejny
cykl,czyli rozszerzanie. W tym przykadzie szeroko pozycji jest zmien

na,ale niezmienny pozostaje cel,czyli zawanie pozycji a do momen
tu,w ktrym bdziemy sta bez pozycji.
V\)rnika std jasno, e stosowanie zasad tai-chi zaley wycznie od
zamiarw i zdolnoci ucznia. Tylko sam wiczcy moe decydowa,w ja
ki sposb praktykuje. Nikt nie uczy Chan San-Fenga; on sam odkrywa
podstawowe zasady tai-chi. Takie podejcie powinno by celem wszyst
kich wiczcych. Naley szuka staoci w przemianie i trzyma si bli
sko rde przekazu, a wtedy przemiana stanie si najwaniejsz
technik w twojej praktyce tai-chi.
Idee te mog wyda si czytelnikom zbyt abstrakcyjne,wic na ko
niec podam konkretny przykad. Kiedy ju nauczysz si kolejnoci ru
chw w formie w praw stron przy pomocy nauczyciela, po dugiej
regularnej praktyce zacznij wiczy j w lew stron,ale samodzielnie,
i prbuj doj do takiego samego poziomu techniki. Tylko
ten sposb
sprawdzisz, ile naprawd umiesz i ile jest w formie twojej wasnej pra
cy,a ile powierzchownego naladowania nauczyciela.
233
3. Niebo: zasady dla etapu trzeciego

W etapach Czowieka i Ziemi kadzie si nacisk na pozycje, nato
miast w etapie Nieba metodyka skupia si na treningu umysu. Om
wi tu nastpujce zasady dla zaawansowanej praktyki: czucie pustki
i penoci, kontrola oddechu, dyscyplinowanie wiadomoci, poszukiwa
nie prni i bezruchu.
l. Rozrnianie pustki i penoci

W etapach Czowieka i Ziemi nasz ruch by ograniczony przez ko
nieczno zachowania powolnoci i staego tempa. Inne zasady, na kt
re rwnie naleao zwraca uwag, sprawiay, e wiczc nie czulimy
si cakiem swobodnie i spokojnie. Pierwszy krok etapu Nieba to uspo
kojenie. \Vynika ono z faktu, e podczas wiczenia koncentrujemy si
wycznie na odrnianiu tego, co substancjalne, czyli pene, od tego,
co niesubstancjalne, czyli puste, prbujc zapomnie o wszystkich po
przednio otrzymanych zasadach i wskazwkach.
Wikszo wiczcych uwiadamia sobie istnienie pustki i penoci
tylko w zwizku z przenoszeniem ciaru ciaa: uczniowie wiedz, e
jeli przenios ciar ciaa na jedn nog, bdzie ona pena, a nieobci
ona noga - pusta. W rzeczywistoci zasada pustki i penoci zawiera
wicej subtelnych szczegw, np. na pocztku Pchnicia donie s pu
ste, ale pod koniec ruchu staj si pene. Wtedy rodek doni lekko si
unosi. Jest to przejaw dziaania chan-ssu-chin, ktre "jest zakorzenione
w stopach, rozwija si w nogach, jest kierowane przez tali i dziaa
przez palce u rk". \Vycignicie doni to peno, czyli skrajne yang.
Kiedy wycofamy donie, wracajc od penoci do pustki, skrajne yang
rodzi yin. Napite donie rozluniaj si i staj si yin.
Uderzenie Pici odby wa si wedug tej samej zasady. Na pocztku
pi musi by rozluniona, czyli pusta, i dopiero pod koniec ruchu zaci
ska si, stajc si pen. Podczas wycofania pi znowu rozlunia si
i przechodzi z penoci do pustki. Tak wic pi rozlunia si i zaciska
zgodnie z przemianami yin i yang, ktre rzdz kadym ruchem. Co
wicej, talia, nogi i wszystkie inne czci ciaa dostosowuj si do pustki
i penoci doni. Kiedy do unosi si lekko, wskazujc, e jest skrajnie
pena, naley napi cae ciao.
234
Pozycja szeroka i rozcigajca ciao nosi techniczn nazw "otwar

tej". Kiedy do wycofuje si i rozlunia wskazujc, e skrajne yang
przechodzi w yin, a pozycja zwa si i zacienia, nazywamy to "za
mkniciem". Kiedy wykonujemy krok do przodu, podogi dotyka naj
pierw pita, potem rodek stopy i na kocu palce, dopasowujc si do
przemiany doni. Wntrze ciaa przechodzi z zamknicia do otwarcia.
W ten sam sposb przy kroku ,,,. ty wntrze ciaa zamyka si, dopaso
wujc si do przemiany doni od penoci do pustki. Wszystkie te we
wntrzne oraz zewntrzne otwarcia i zamknicia zale od dziaania
chan-ssu-chin.
Kiedy nauczymy si wyczuwa pustk i peno, przeciwnik nie b

dzie w stanie przeszkodzi nam
zrobieniu otwarcia do ataku. Kiedy
zamykamy pozycj, nie potrzebujemy ju odskakiwa ani uchyla si,

aby unikn ataku przeciwnika. Potrafimy zmieni kierunek jego siy
tak,jakby zostaa ona przyoona do gwintu ruby.
wiczc pamitajmy o nastpujcej zasadzie: zaczynamy od inten
cji ruchu, nastpnie otwieramy lub zamykamy wntrze naszego ciaa,
a potem ruchem zewntrznym podamy za wntrzem.] eli jedna cz
ciaa porusza si,automatycznie mobilizuje wszystkie inne czci ciaa,
aby wspieray j w dziaaniu. Ciao i umys musz by cakowicie zhar
monIzowane.
Pustka i peno w tai-chi chuan przejawia si na wiele sposobw.
Czasem prawa strona ciaa jest pusta,a lewa pena lub odwrotnie. Cza
sem prawe rami i lewa noga s pene,a lewe rami i prawa noga puste
lub na odwrt. Kiedy indziej pustka pojawia si porodku penoci, lub
peno porodku pustki,podobnie jak yin i yang,ktre podlegaj prze
mianom w sposb niemoliwy do przewidzenia.
Na szczcie I-Ching radzi nam, ebymy wrd cigle zmieniaj
cych si okolicznoci postpowali wedug niezmiennych prawide.
Jednym z nich jest zasada,ktra okrela przemiany otwierania i zamy
kania. Poniewa w tai-chi chuan dymy do tego, eby porusza si jak
kula,nieskoczon ilo kombinacji pustki i penoci mona sprowadzi
do dwch wskazwek:
-Niech rzut rodka cikoci twojego ciaa pada zawsze na jedn sto
p,ktra jest wtedy pena. Druga,nieobciona stopa pozostaje pu
sta.
235
- Kiedy idziesz w przd,w ty,w lewo lub w prawo, twj rodek cikoci
czyli tan-tien powinien porusza si rwnolegle do podogi,jak rodek
toczcej si piki.
-Jeli zachowasz te dwie zasady,opanujesz przemiany pustki i penoci.
2. Oddychanie
Tai-chi chuan opiera si na filozofii Lao-T zu, \\' ktrej mikko po
konuje twardo. Pozycje i forma tai-chi zostay stworzone w taki spo
sb, eby rozwija umiejtnoci fizyczne i umysowe, oraz wzmaga
przepywehi,a nie wzmacnia minie. Dugi i gboki oddech poprawia
metabolizm, krenie i funkcjonowanie narzdw wewntrznych.
W etapie Czowieka i etapie Ziemi nie wspominaem o oddechu, cho

podkrelaem, e ruch powinien by mikki i powolny, a tempo rwne.
Jeli poruszamy si w ten sposb, nasz oddech nie bdzie pytki ani
urywany. Dopiero w etapie Nieba wiczymy prowadzenie oddechu przez
ruch, dostosowujc go do przemian yin-yang i ruchu doni. Robimy wy
dech, kiedy do przechodzi z pustki w peno. Pod koniec wydechu
wypychamy d brzucha. Do dochodzi wtedy do skrajnej penoci i lek
ko unosi si. Robimy wdech, kiedy do przechodzi z penoci w pus tk,
a kiedy osiga skrajn pustk, wdech koczy si wcigniciem brzucha.
Koordynacja oddechu z ruchem moe wydawa si bardzo skompliko
wana osobie pocztkujcej, jednak jeli praktykujemy ehi-kung wedug
wskazwek z rozdziau 3 pkt. 2, nie powinnimy mie z tym wikszych
trudnoci. Natomiast bez ehi-kung opanowanie tej koordynacji moe
nam zabra nawet dziesi lub wicej lat.
3.
wiadomo
Kiedy zaczynamy wiczy tai-chi chuan, skupiamy si na kolejnoci
ruchu w formie i na prawidmvym wykonaniu pozycji, tak jak podczas

nauki taca czy innych sportw i sztuk walki. Jednak tai-chi chuan wy
maga rozwoju duchowego i pracy nad poszerzeniem wiadomoci, kt
re s waniejsze od siy fizycznej. J dli mamy wykona jakie wiczenie
szybko i z uyciem siy, moemy wiadomie kontrolowa ruch tylko na
pocztku i na kocu. Ruch w tai-chi chuan jest inny, mikki i spokojny.
Kiedy wiczymy przejcie od dziaania do nie-dziaania lub odwrotnie,
moemy zatrzyma si, wycofa, lub pj do
:236
przodu w dowolnej chwili
i miejscu, przez cay czas cakowicie kontrolujc ruch. Celem takiego

wiczenia jest nabycie umiejtnoci wzmacniania ruchu ciaa przez
wiadomo i osignicie etapu, ktry w taoistycznej terminologii na
zywa si przemian siy fizycznej w si duchow". Drugi cel praktyki
"
to wytworzenie dobrego nawyku wykonywania kadej czynnoci, nawet
z,vykych zaj codziennych, z pen wiadomoci. Dochodzimy do
tego, gdy wiczc form tai-chi nie tylko wykonujemy ruch, ale przede
wszystkim \vyobraamy go sobie, czyli uywamy wiadomoci zamiast
siy fizycznej. Na przykad chcc, by ruch uniesienia doni by lejsz)
a wic bardziej
ching, wyobramy sobie cay proces w zwolnionym tem

pie.Jeli zamierzamy poprawi chen, czyli sta si bardziej ugruntowani
przez pozbycie si napi w grnej czci ciaa i przelanie ciaru w no
gi, musimy przeprowadzi umys wzdu linii czcej rodek cikoci

naszego ciaa ze rodkiem ziemi, wyobraajc sobie, e kady nasz ruch
wanie stamtd bierze pocztek. Kiedy nauczymy si wzmacnia ching
i chen przy pomocy wiadomoci i wyobrani, moemy stosowa t
technik przy wszystkich innych dziaaniach, takich jak przemiana
pustki i penoci, Otwieranie i Zamykanie, itd.
4. Prnia i bezruch
(hsu-jing)
Poszukiwanie pustki w penoci nazywa si rwnie poszukiwaniem

"
"prni , czyli hsu. Szukanie nie-dziaania w dziaaniu jest nazywane
deniem do "bezruchu", czylijing. W ruchu tai-chi chuan,jak ju wie
lokrotnie wspominaem, nie uywa si siy, lecz wiadomoci. Na
zaawansowanym etapie sam ruch, bez siy fizycznej, zwraca si napast
nika przeciw niemu.
W tai-chi chuan poszukujemy bezruchu w ruchu, aby opanowa
dziaanie przez nie-dziaanie. Z zasady tej "vynika, e skutkiem formy
zewntrznej powinien by wewntrzny bezruch. Dlatego praktykujc
hsujing naley skoncentrowa si na jednym zadaniu: wszystkie rodzaje

ruchu, dziaanie i nie-dziaanie, powinny sta si bezruchem. Dziaa
nie, ktre jest yang i nie-dziaanie, ktre jest yin, stale przemieniaj
si. Po dugiej praktyce bdziemy umieli kierowa tymi przemianami
przy pomocy wiadomoci. Powinnimy sta si spokojni wewntrz, aby
mie wpyw na to, co znajduje si zewntrz. Stopniowo ruch zewntrzny
zacznie odzwierciedla ruch wewntrzny odbywajcy si w wiaclomo-
'237
ci. W rezultacie, duch rozkwitnie i stanie si spokojny. W ten sposb

tai-chi-chuan, przez opanowanie sztuki walki i popraw zdrowia, do
prowadzi nas na wyszy poziom duchowy i do realizacji tao.
Lao-Tzu napisa: "By dotkn ostatecznej pustki, trwaj w bezruchu ".

Jeli umiesz poszukiwa hsu-jing, stopniowo nauczysz si przewidywa
bieg wszystkich wydarze pod socem, nawet bardzo skomplikowanych.
Prnia i bezruch, ktre s istot tao, odnosz si do kadego czowieka,
przedmiotu i zjawiska.Jeli postpujemy zgodnie z tao, wtedy z atwo
ci dostrzegamy pocztek kadego bytu, poniewa wszystko wraca do
swoich korzeni. Ta zasada odnosi si rwnie do tai-chi chuan. Ruch py
nie jak rzeka Jangcy, stale i bez koca, przez dziaanie i nie-dziaanie,
Otwarcie i Zamknicie, peno i pustk, i wiele innych par przeci
wiestw. Moe si to wydawa bardzo skomplikowane, ale wszystko po
wrci do stanu pierwotnego, do Y in - Yang i do tai-chi. Lao-Tzu
powiedzia:
Wszystkie rzeczy dziaaj razem.
Patrzyem jak powracaj,
I widziaem jak rozkwitaj.
A potem znowu wracaj, kada do swoich korzeni.
Mwi: Oto jest spokj.

Wrci do swoich korzeni,
Lub lepiej, wrci do woli tao
Wszystkie rzeczy nale do wszechwiata i do niego wracaj. Jest
to prawo natury, a wic musi by sprawiedliwe. Rwnie ludzie, cho
dziel si na biednych i bogatych, nie posiadaj nic, kiedy si rodz
i kiedy umieraj. Jeli to rozumiesz, bdziesz potrafi wspistnie ze
wiatem; w przeciwnym razie moesz si znale w niebezpiecze
stwie. Prawo natury przenika wszystko, a ten, kto go przestrzega, zbli
a si do istoty tao. Tao przenika czas i przestrze, a czowiek musi i
za nim, aby y szczliwie.
Na etapie Nieba w tai-chi chuan stosujemy zasad hsu-jing. Cho
na zewntrz zachodz zmiany, nie dotykaj one nas i wewntrz pozo
stajemy spokojni i puci. Po takiej praktyce bdziemy przygotowani do
wejcia w czterowymiarowy wiat. Jak powiedzia Chang San-Feng:
"Jeli interesuje ci tylko sztuka walki, stracisz z oczu najwaniejsze
aspekty filozofii tai-chi chuan".
23B
Zeby wprowadzi si w stan hsu-jing, wybierz spokojne miejsce, gdzie

nic nie bdzie ci rozprasza - park, pla lub zbocze gry. Oddal od
siebie wszystkie myli i uspokj si. Zapomnij o zasadach, ktrych uczy
e si do tej pory. Musisz wrci do stanu pierwotnego i zamieni zo
ono na prostot. Skup si tylko na przemianach Y in-Yang wewntrz
i na ze\vntrz, oraz na przemianach dziaania i nic-dziaania. Odkryj,
jak ruch wraca do swoich korzeni.
4. Dowiadczanie praktyki tai-chi chuan

W tym podrozdziale przedstawiam streszczenie ksiki "Tai-chi
chuan" napisanej przez Chen Yen-Lina (ur. w 1906 r., obecnie naucza
tai-chi chuan w Szanghaju. Zob. rys. 86) w latach dwudziestych; autor
opisuje w niej wasne dowiadczenia oraz podaje cenne informacje
i wskazwki dla praktyki tai-chi chuan.
Rysunek 86
W dzisiejszych czasach uczniowie tai-chi chuan zaczynaj wicze

nia od Trzynastu Pozycji i ucz si ich wzgldnie szybko. Czsto po
trzech lub czterech miesicach znaj kolejno ruchw w formie i s
przekonani, e nauczyli si wszystkiego, co warto wiedzie o tai-chi.
Nie przychodzi im do gowy, e skoro tai-chi chuan byo tworzone
przez naszych przodkw przez stulecia z wielkim nakadem pracy, to
239
niemoliwe jest, eby pocztkujcy opanowa t sztuk w trzy lub

cztery miesice. Podejcie takie wyda nam si tym bardziej bdne,
jeli przypomnimy sobie,jakich metod uywano oryginalnie w naucza
niu tai-chi chuan jako sztuki walki. Zaczynano wtedy od ma-1m, Pozy
cji Jedca, ktra uczy stabilnoci i zakorzeniania ng, i wiczono j
co najmniej przez miesic, a czasem nawet przez rok. Kiedy ucze
umia ju pewnie sta, przechodzi do pozycji Uniesienie Rk, ktr
wiczy przez kolejny miesic, uczc si, jak uczyni jedn nog pust
i zakorzeni si na nodze penej. Po zademonstrowaniu, e umie sku
tecznie uywa obu tych pozycji, studiowa kolejno kad z Trzynastu
Pozycji i ich aplikacje. Znw kada pozycja bya wiczona przez co
najmniej miesic. Dopiero wtedy przystpowano do nauki caej for
my, a po ukoczeniu jej, co trwao zwykle kilka lat, ucze rozpoczyna
zaawansowane wiczenia, takie jak Pchajce Donie, ta-lu, i sparring
tai-chi, a nastpnie form z broni.
W oryginalnym stylu Yang pozycje wiczy si wysoko, rednio
i nisko. Uczniowie zaczynaj od wysokich pozycji, w ktrych kolana
s tylko lekko ugite, nastpnie przechodz do rednich pozycji, na
zywanych czasem Pozycjami Czterech Poziomw, a w kocu do po
zycji niskich. Kady z tych trzech sposobw naley do innego stylu
wiczenia: wielkiego, redniego i maego. Styl wielki, nauczany
przez Yang Chen-Fu, skada si z pozycji rozcignitych. Ma on dzia
anie uspokajajce i uzdrawiajce. Styl redni, nauczany przez
Yang-Yu, wymaga znajomoci filozofii tai-chi, a jego skutkiem jest
umiarkowanie. W stylu tym koncentracja na tan-tienie nie pozwala,
by zbyt wiele energii pyno do czubka gowy. Styl may, nauczany
przez Yang Chiena, wymaga wskich pozycji i szybkich ruchw.
Szczeglny nacisk kadzie si na poruszanie tali, ramionami i no
gami jako caoci. Z tych trzech stylw may uchodzi za najtrud
niejszy, gdy jego ruch jest skondensowany i wykonany tak szybko,
e rozwija intensywn si wewntrzn, chin.
Nauka wszystkich trzech stylw zajmuje duo czasu. Na pocztku
wystarczaj codzienne lekcje pozycji,poniewa wiczenie zbyt wielu rze
czy naraz powoduje bdy w wykonaniu formy. Na tym etapie szybkie wi
czenie i uywanie siy fizycznej nie s dozwolone, poniewa hamuj
przepyw chi, a wysiek zwizany z ich wyko naniem uszkadza krew.Jeli
:240
postpuje si wedug tej metody, mona skorzysta wicej, wiczc jed

n czy dwie pozycje, ni wiczc ca form tai-chi kilkakrotnie.
Podczas wiczenia zwr uwag na nastpujce szczegy tech
niczne: dotknij jzykiem podniebienia, domknij zby i wargi, oddy
chaj przez nos, wyprostuj ciao, podwie klatk piersiow i plecy,
rozlunij ramiona i okcie; szyj i gow trzymaj prosto Wykonuj
ruch caym ciaem, pamitajc o lekkoci
(ching).
Patrz przed siebie.
Rozrniaj pustk i peno, yin i yang. Skoncentruj si,
aby
wzmocni wiadomo, i oczy umys z wszelkich myli. Bd

przygotowany do wytrwaej pracy ciaa i ducha. Uwolnij si od
wszystkich napi i wykonuj ruch bez uycia siy fizycznej. wicz re
gularnie kontrol oddechu. Podczas wiczenia formy pozwl, eby
atmosfera rozlunienia i agodnoci przenikaa z zewntrz do wn
trza twojego ciaa. Jeli bdziesz wiczy w ten sposb, zwikszy si
twoja ywotno,
chi
i krew zharmonizuj si, a ciao i umys stan
si zdrowe. W przeciwnym razie twj duch,
(shen),
i umys bd za
kcone, nieuporzdkowane i niespokojne, a take mog wystpi

u ciebie niepodane reakcje.
Z powyszej metodyki wynika, e nauka pozycji tai-chi chuan zabie
ra co najmniej p roku, bez wzgldu na talent i przygotowanie teore

tyczne ucznia. Biego zaley cile od czstotliwoci wicze: im
wicej praktyki, tym lepiej wykonuje si pozycje.J eli zaley ci na opa
nowaniu sztuki walki, powtarzaj form co najmniej trzy razy przy ka
dym wiczeniu. Pierwsze powtrzenie dziaa rozcigajco, a dopiero
kolejne wzmagaj energi i poprawiaj technik.Jeli wiczysz dla zdro
wia, wystarczy ci wykonanie poowy formy.
Pocztkujcy potrzebuj do wicze wieego powietrza i przestrze
ni.Jeli pomieszczenie, w ktrym wicz, jest zbyt mae, aby \vykona
form pynnie, trudno im si skoncentrowa i czasem myl im si kie
runki.Jednak na '-"'yszym poziomie praktyki mona wiczy na kadej
powierzchni. Mona praktykowa nawet siedzc lub lec, poniewa
koncentrujemy si wtedy na pracy umysu.
Dobrze jest wiczy dwa razy dziennie: p godziny po przebudzeniu
i godzin przed pjciem spa, za kadym razem po 20 do 25 minut.
wiczc form naley utrzyma stae tempo. Przejcia midzy pozy
cjami
powinny by pynne,
a p o zy c j e musz by wykonane
prawid ow o
241
Nie wykonuj ruchu ani zbyt obszernie ani zbyt wsko. Nie przerywaj
ruchu i wicz z pen wiadomoci.
Konieczne jest, aby zna aplikacj kadej pozycji i czu zasad yin
yang w kadym ruchu. Pocztkujcy niech nie zajmuj si technik od
dychania, najwaniejsz rzecz dla nich jest pynne wykonanie form)(
Niech twoje ciao napeni si chi, i pozostaje
wicz form rwnie
harmonii z umysem.
lew stron, wykonujc pozycje symetrycznie.
wiczenie lustra" pomaga osign \vyszy poziom techniczn): W kOll.

"
cu moesz uczy si Pchajcych Doni z krokami i bez krokw, ta-lu,
sparringu tai-chi i formy z broni. Jeli tai-chi ma przynie podane
efekty, naley powoli przechodzi przez kolejne etapy.
Pocztkujcy czsto odczuwaj osabienie i bl mini ng po wi
czeniach. Czasem reakcje te utrzymuj si przez kilka miesicy, ale nie
naley si nimi martwi, poniewa s one objawem regeneracji organi
zmu, ktry zastpuje stare tkanki nowymi. Innym powodem blu mog
by napicia, ktrych wszyscy mamy za duo. Po dwch lub trzech godzi
nach odpoczynku bl i osabienie znikn, a zamiast nich pojawi si przy
pyw energii i dobre samopoczucie. Inne czste reakcje to wzmoony
apetyt i potrzeba duszego snu, spowodowana przyspieszonym kre
niem krwi. Naley wtedy spa 8 do 9-ciu godzin na dob. Stopniowo
wraca si do normalnej dugoci snu, a na zaawansowanym poziomie
praktyki wystarcza 4 do 5 godzin.
Chen Yen-Lin uwaa, e osoby praktykujce tai-chi chuan mog
prowadzi normalne ycie seksualne.Jednak jeli kto chce oszczdza
energi, powinien wspy rzadziej ni ludzie o przecitnym zdrowiu,
a w czasie choroby lub rekonwalescencji niech cakowicie z niego zrezy
gnuje. Palenie i picie s dozwolone, ale naley zrobi trzydziestominu
tow przenv przed i po praktyce tai-chi. W przeciwnym razie mog
zosta uszkodzone narzdy wewntrzne.
Pocztkujcy mog dowiadcz drtwienia palcw ramion i ng po
wiczeniu z powodu uywania siy. Zeby pozby si zdrtwienia, "wytrz
saj" rce i nogi przez kilka minut. Zdarza si rwnie, e pocztkujcy,
koncentrujc si na poprawnym wykonaniu pozycji, zapominaj, jaki
jest nastpny ruch. Na pocztku praktyki lepiej jest oddycha natural
nie przez nos i na pewien czas zapomnie o dugim, gbokim oddechu
skoordynowanym
ruchem tuowia i koczyn, poniewa skupienie na
tej technice czsto przeszkadza pocztkujcym myle o pozycjach.
W dodatku na wyszym poziomie technicznym, kiedy ruch ciaa kie

ruje oddechem, forma zewntrzna staje si swobodna i pynna, a od
dech gboki i cig) Odradzam pocztkujcym sprowadzanie chi do
tan-tienu, poniewa "''Ykonanie tego w niewaciwej chwili moe by
szkodliwe. Jeli jest ci niewygodnie \"" pozycji,popro nauczyciela o \v
skaz",ki i korekt. Nie stj \\" pozycji na si, jeli czujesz, e co jest
nie w porzdku.
Chen Yen-Lin przedstawia list faszywych wyobrae o tai-chi
chuan,ktre sam mia przed rozpoczciem praktyki:
l. Ruch w tai-chi chuan jest taki mikki i powolny. Jak to moliwe,

e poprawia on zdrowie i dziaa wzmacniajco?
2. Skoro w tai-chi stosuje si tylko nieagresywne dziaania,jak moe

ono by sztuk walki?
3. Czy wklse ustawienie klatki piersiowej (han-hsiung) podczas wi

czenia nie jest szkodliwe dla puc?
4. Co znaczy tan-tien? Czy nie jest to po prostu "jelito grube"?

Po zdobyciu pewnego dowiadczenia doszed do nastpujcych wnio
skw:
1. W miar jak uczymy si porusza bez wysiku,w wygodnej pozycji

i z naturalnym oddechem,bez niepotrzebnych napi,krew ichi atwiej
kr w naszym ciele. Dziki temu nasze zdrowie poprawia si i ronie
nasza sia fizyczna.
2. Powolny ruch w tai-chi chuan jest sposobem na poszukiwanie

bezruchu,jednak po duszej praktyce mona go wykona szybko,jeli
jest to konieczne. Co wicej, w tai-chi chuan rozwija si umiejtno
"
"suchania energii przeciwnika (ting-chin) i "rozumienia energii prze
ciwnika" (tong-chin). Sia rozwija si z agodnoci. W povvolnym ruchu
ukryta jest potencjalna prdko,poniewa ruch w tai-chi chuan pocho
dzi z centrum ciaa i jest kontrolowany przez tali,a nie przez koczy
ny. Podobnie dzieje si z napdem maszyny, ktrej gwna o obraca si
powoli,a kka zbate poczone z ni przekadniami obracaj si bar
dzo prdko.
3. Prostowanie plecw i wypychanie klatki piersiowej przy napitych

ramionach i okciach jest szkodliwe dla zdrowia.Jeli chcemy oddycha
naturalnie, naley rozlunia klatk piersiow i cae ci ao
:243
4. Na pocztku praktyki Chen Yen-Lin mia wraenie, e dolna
cz tuowia jest pusta. Nie wiedzia nic na temat tan-tienu, i do

piero po trzech latach dowiedzia si, e jest on centralnym punk
tem ciaa, w ktrym mona gromadzi, przechowywa i wytwarza
chi.] eli zmagazynujemy du ilo chi w tan-tienie, moemy wtedy
uderza w brzuch jak
w bben. Oddech eksperta tai-chi, ktry od
dycha tan-tienem, przypomina oddech noworodka, oddychaj cego

brzuchem. W miar dojrzewania oddech oddala si od tan-tienu, a
w kocu sdziwi ludzie oddychaj nosem i gardem. Std wniosek,
e istnieje cisy zwizek midzy oddechem z tan-tienu a poziomem
energii yciowej. Na pocztku praktyki sam autor nie potrafi ma
gazynowa chi w tan-tienie, jak mona bowiem okreli smak potra
wy, zanim si jej sprbowao, albo opisa pejza, ktrego si nie
widziao?
Rozbiegane myli s spowodowane niepokojem wewntrznym. Aby
si ich pozby, patrz prosto przed siebie, jak gdyby sta naprzeciwko
wroga. Kiedy poznasz wszystkie pozycje tai-chi,osigniesz spokj umy
su. Moesz rwnie dowiadczy wzmoonego przypywu liny pod j
zykiem po przewiczeniu kilku pozycji. Nazywa si j "zot ros". Ma

ona dziaanie uspokajajce i uzdrawiajce,syci i gasi pragnienie.] eli
wykonujesz pozycje prawidowo, jeste rozluniony i stosujesz oddy
chanie przedurodzeniowe, zjawiska te bd dla ciebie codziennym do
wiadczeniem,jako dowd, e zaczynasz rozwija si wewntrzn oraz
wzmacnia ciao i umys. Proces ten nazywa si przemian yin w yang,
albo "przemian oowiu w rt".
Nastpnym etapem praktyki s Pchajce Donie bez krokw. Na
pocztku trudno jest odrni Cztery Kierunki, czyli Odparcie, Za
winicie, Nacisk i Pchnicie, a take robi midzy nimi pynne
poczenia. Najlepiej wic wiczy z bardziej zaawansowanym part
nerem i naladowa go. Nauczyciel powinien zademonstrowa kady
z Czterech Kierunkw osobno, podkrelajc rnice midzy nimi
i wyjaniajc, na czym polega ich wykonanie. Po tym wstpie ucze
powinien wiczy je jednym cigiem, czc pynnie w jeden ruch.
Naley pamita o rozlunieniu i ruchu talii i ng, gdy bez tego nie
moliwa jest praktyka hwa (energii neutralizujcej), polegajca na
umiejtnoci wycofania si przed atakiem lub przyjcia go, oraz
244
nien (energii przyklejenia), ktra jest umiejtnoci podania za

przeciwnikiem jak cie. Po opanowaniu tych technik przychodzi
pora na praktyk na ija.
Na jest technik, w ktrej lokalizuje si wybran cz ciaa prze
ciwnika, zwan punktem aplikacji, i "przykleja si" do niej.Na jest rw

nie "przytrzymaniem", gdy na punkt aplikacji nie dziaa si w aden
inny sposb. Po opanowaniu na mona \'"ykonaja, czyli pchnicie lub
nacisk w punkcie "przytrzymanym" przez na. Tak wicja jest atgkiem
na punkt wybrany w na. Nie mona nauczy si tych technik bez
szczegowej demonstracji. Ucze powinien obserwowa, jak nauczy
ciel wykonuje wsplnie z nim na i ja, przykleja si do niego i \v)'trca
z pozycji. Ucze jest wtedy jednoczenie badaczem i obiektem studiw:
powinien prbowa odrni na ija, a potem wielokrotnie wiczy je
jako odrbne techniki z partnerem, ktry bdzie pomaga mu w nauce.
Jeli prawidowo opanuje si podstawy, bdzie mona zastosowa do
woln technik na dowoln cz ciaa przeciwnika. Potrzeba na to
wiele czasu, wic nie naley si spieszy. W popiechu niczego warto
ciowego si nie osignie.
Wedug Chen Yen-Lina, podstaw wszelkich osigni w tai-chi
chuan jest wiczenie Pchajcych Doni bez krokw, radzi wic, eby po
wici mu jak najwicej czasu i wiczy z jak najwiksz liczb osb.
Naley dobiera sobie partnerw na niszym, wyszym i takim samym
poziomie zaawansowania, wiczcych twardo i mikko, niskich i wyso
kich. Dobrze jest czsto ich zmienia, poniewa znajc sposb porusza
nia si jednej osoby bdziemy stosowa stale t sam technik, co na
tym etapie uniemoliwi nam dalszy rozwj.
W Pchajcych Doniach z krokami cae ciao - nogi, talia, ramiona
- musz porusza si jako cao.
Jeli walczymy naprawd, wrcz lub z broni, naley stosowa tech
nik okrelon przez chiskie przysowie: "Kiedy poruszasz doni,
musisz widzie czerwie". Znaczy to, e kady twj ruch musi rani
przeciwnika. Niech umys rwnie stosuje si do tej zasady: bd powa
ny i zdeterminowany, nie oszczdzaj przeciwnika jak podczas \vicze,
i nie bj si. W przeciwnym razie nie bdziesz umia zaatakowa w mo
mencie, kiedy przeciwnik przerwie obron. Energia przyklejenia, nien
chin, m u s i by stale podtrzymywana, poniewa przerywajc j, tracimy
245
kontakt z przeciwnikiem i nie bdziemy mogli wyczu
(ting)
jego in
tencji ataku lub wycofania.

Sparring tai-chi wiczymy pocztkowo uczc si formy. Jednak
w nauce aplikacji kad pozycj trzeba wiczy osobno, zwracajc
uwag na donie, ramiona, tuw i nogi przeciwnika, oraz obserwu
jc, czy jego ramiona s
pozy cji wysokiej czy niskiej, czy wykonuje
krok do przodu czy do tyu, czy ustawiony jest przodem, czy bokiem.
W kadej chwili i wszelkimi sposobami naley ustawia si
ko
rzystniejszej pozycji ni przeciwnik. Aby to osign, trzeba wyko

nywa koliste ruchy rkami, a ciaem i nogami naley porusza
w taki sposb, by tuw zawsze by w pionowej pozycji i wyprostowa
ny. Pozycja ta jest jak zamknita brama, bronica wstpu do domu:
nie daje przeciwnikowi szansy na atak. Kada z twoich pozycji musi
by poprawna, ale ruch czcy je powinien by pynny. Pamitaj
o pustce i penoci, oraz o zasadzie Y in - Yang. Ruch wewntrzny
musi by energiczny i cigy.
Jeli w wiczeniu Pchajcych Doni skupisz si na ruchu zewntrz
nym, nawet po dziesiciu latach praktyki bdziesz mia problemy
zdrowotne. Co wicej, nigdy nie osigniesz tong-chin, "zdolnoci do ro
zumienia" , poniewa wymaga ona treningu wewntrznego i pracy
umysu. Opanowanie techniki zewntrznej jest atwe, ale technika
wewntrzna jest trudna.
Pocztkujcy czsto pytaj, jak praktyka tai-chi chuan wpywa na
zdrowie i na wag ciaa . Ot po roku wicze zbyt chude osoby przybie
raj na wadze, a ich krucho zmienia si w si; yin przechodzi w yang.
Zbyt otyli ludzie trac nadwag i staj si silniejsi; puste staje si pe
ne. Skutkiem tai-chi chuan jest wewntrzne i zewntrzne odrodzenie
organizmu, "vynikajce ze zrwnowaenia. Kiedy, dziki praktyce, orga
nizm wydobdzie si ze stanu nierwnowagi i rozchwianego funkcjono
wania, zacznie sam korygowa nieprawidow wag i usuwa wszelkie
inne problemy zdrowotne.
- Podczas praktyki tai-chi chuan warto przestrzega nastpujcych
zasad:
- Posiki naley je co najmniej trzydzieci minut przed i po wi
czenlU.
- Po wi c z e niu nie wojno:
pi zimnych napojw i je zimnych potraw i owocw,

sta w przecigu, bra zimnego prysznicu czy kpieli,
intensywnie pracowa umysow.o.
- Dopki puls nie wrci do normy po wiczeniu, nie naley siedzie
ani lee, tylko spacerowa. W przeciwnym razie cinienie moe
si za bardzo podnie.
- Konieczna jest ,,")'starczajca ilo snu, aby zrekompensowa
utrat energii zuytej podczas wicze. Osoby chodzce pno
spa czsto rezygnuj z powodu zniechcenia i zmczenia psy
chicznego.
- Nie wicz tai-chi chuan kiedy czujesz si wyczerpany.
Aby odnie sukces, naley pamita o nastpujcych punktach:
I.Wytrwao jest podstaw praktyki tai-chi chuan. Bez niej roz

poczynanie treningu jest strat czasu i energii, a pocztkowy etap
praktyki wydaje si nieopisanie nudny. Jeli bdziesz wiczy z de
terminacj, zainteresowanie zastpi nud po roku, po piciu latach
osigniesz biego, a po dwudziestu latach codziennych wicze do
skonao. Wedug Chen Yen-Lina, trzy najtrudniejsze sytuacje to:
pierwsze miesice praktyki;
niespodziewane komplikacje yciowe;
podre, ktre cakowicie zakcaj plan dnia i uniemoliwiaj co
-dzienn praktyk.
2. Koncentracja przyspiesza postpy dwukrotnie.

3. Pogoda: wicz przy kadej pogodzie i we wszystkich porach roku.
4. Studia nad tai-chi chuan powinny by intensywne. Zapomnij
o innych sprawach. Zmartwienia przeszkadzaj w koncentracji. Osta
tecznym celem jest prostota i biego.
5. Jeden krok na raz: nie pomijaj adnego etapu praktyki. Rb

postpy stopniowo i nie staraj si doj do celu w zbyt krtkim czasie.
Nie prbuj poznawa nowych pozycji, kiedy jeszcze nie przys\voie sobie
poprzednich, ani nie wicz sparringu, kiedy jeszcze nie znasz wszyst
kich pozycji. Wspinaczk zaczyna si od podna gry, a dalek wypraw
od pierwszego kroku. Popiech prowadzi donikd. Nie rb wszystkiego
na raz, a wtedy bdziesz dobry
tym, co robisz.
Autor ,;rai-chi chuan" nie wspomina, jak wane jest mie dobrego
nauczyciela. Zanim rozpoczniesz nauk, przyjrzyj si umiejtnociom
:,147
nauczyciela: czy jest dowiadczony, wyksztacony, doskonay technicz

nie? Czy potrafi przekaza wiedz, ktra przechodzia z pokolenia na
pokolenie? Jeli znajdziesz dobrego nauczyciela, ucz si u niego i nie
szukaj innych. W przeciwnym razie nic nie zyskasz,
tylko zmczysz
si i zmarnujesz czas i pienidze. Pamitaj, e nawet wietne naucza

nie bdzie bezuyteczne, jeli uczniowi zabraknie pOkOl")' Kiedy doj
dziesz ju do wyszego poziomu praktyki, powiniene zacz pracowa
nad skromnoci i dyscyplin. Celem praktyki tai-chi chuan jest tre
ning umysu i psychiki, a nie osignicie przewagi nad kimkolwiek.
Miej umys otwarty jak dolin, staraj si wyglda niepozornie, i ni
gdy si nie popisuj. Nie prbuj robi wraenia na ludziach, bo duma
zawsze prowadzi do upadku. Kady, kto wiczy tai-chi, powinien ro
zumie sens tej zasady.
* * *
Oprcz dowiadcze opisanych przez Chen Yen-Lina, sam zaobser

wowaem nastpujce objawy: po paru miesicach wicze, trwajcych
po trzydzieci minut dziennie, moe pojawi si strzelanie w stawach.
Oznacza to, e chi przedurodzeniowe kry coraz lepiej. Burczenie
w brzuchu wiadczy o wzmoonej pracy tan-tienu. Praktyka ching, czyli
lekkoci, moe spowodowa przejciowe wraenie, e stpa si po ela
stycznym podou. Nie przerywaj wicze z powodu blu ng czy plecw;
przeminie on po kilku tygodniach. Niepodane objawy nie wystpuj
u wszystkich wiczcych, a nawet jeli pojawi si, to czas ich trwania
jest rny. Dlatego nie naley z gry si ich obawia ani przywizywa
do nich wagi.
Rozdzia szst
y
Pchajce Donie
l. Osiem Bram, czyli Pa-Men

,;Teoria tai-chi chuan" Chang San-Fenga zawiera nastpujce ''''y
janienie, czym jest Pa-Men:
Osiem Bram tai-chi chuan to Odparcie, Zawinicie, Nacisk,
"
Pchnicie, Pocignicie, Rozdzielenie, Uderzenie okciem i Ude
rzenie Barkiem. Pierwsze cztery bramy reprezentuj Cztery Kie
runki: poudnie, pnoc, zachd i wschd. Nastpne cztery to
Cztery Rogi: poudnio""Y wschd, pnocny zachd, poudnio""Y
zachd i pnocny wschd".
Zajmijmy si najpierw pojciem Czterech Kierunkw, z odpowia
dajcymi im trygramami i stronami wiata:
Peng, czyli Odparcie, przedstawione przez Chien, czyli niebo", ley na
.
"
poudniu .
Lu, czyli Zawinicie, przedstawione przez Kun, czyli ziemi", ley na

pnocy.
"
Chi, czyli Nacisk, przedstawione przez Kan, czyli """od", ley na a

chodzie.
An, czyli Pchnicie, przedstawione przez Li, czyli "ogie", ley na

wschodzie.
Zwizki midzy Czterema Kierunkami, trygramami i stronami

"viata przedstawia rysunek 87.
:ZSl
Lu
Rysunek 87
Chocia wikszo wiczcych zdaje sobie spraw, e kady ruch
w tai-chi chuan jest kolist) niewiele osb wie, e jednoczenie s to
ruchy "kwadratowe". Spjrzmy na rysunek 87, na ktrym kwadrat za
wiera wpisany w niego okrg. Diagram ten przedstawia zasad, e ru
chy zewntrzne Peng, Lu, Chi i An pocztkowo tworz kwadrat, ale
pniej daj pocztek kolistemu ruchowi. Na etapie kwadratu ruch po
winien by otwarty: obszerny do granic moliwoci; na etapie okrgu
ruch jest zamknity i zwarty.
Zrozumienie Czterech Kierunkw jest ogromnie wane, poniewa
stanowi one baz wszystkich technik tai-chi chuan.Jedyny sposb, aby
pozna Cztery Kierunki, to wiczenie Pchajcych Doni (zob. rozdzia 6
pkt. 3), a po duszej praktyce rwnie nauka ta-lu, ktre oparte jest na
technice Czterech Rogw (zob. rozdzia 6 pkt.
4).
Cztery Rogi oraz od
powiadajce im trygramy i strony wiata s przedstawione poniej.

Chou, czyli Uderzenie okciem, przedstawione przez Tui, czyli "jezioro", ley na poudniowym wschodzie.
Lie, czyli Rozdzielenie, przedstawione przez Chen, czyli "grzmot", ley
na pnocnym wschodzie.
Tsai, czyli Pocignicie, przedstawione przez Sun, czyli "wiatr", ley
na poudniowym zachodzie.
Kao, czyli Uderzenie Barkiem, przedstawione przez Ken, czyli "gr",
ley na pnocnym zachodzie.
Zewntrznym obrazem Czterech Rogwjest koo, a vvewntrznym
kwadrat. Zwizki miedzy Czterema Rogami, stronami wiata i try
gramami przedstawia rysunek 88.
'25'2
Chou
Tsai
Lien
Kas
Rysunek 88
wiczc Pchajce Donie i ta-lu stopniowo zrozumiemy, w jaki

sposb kwadrat tworzy okrg, a okrg tworzy kwadrat. Procesy te s
odbiciem przemian yin i yang na symbolu tai-chi. Pchajce Donie
i ta-lu pomagaj rwnie zgbi inne pojcia z I-Ching.
W nastpnej czci rozdziau zostan wyjanione po kolei pozycje
Omiu Bram.
l.Peng, czyli Odparcie
"
W Sekrecie Pchajcych Doni czytamy:
"
"Aby odbi si przeciwnika, przyjmij j i skieruj do gry; nie pozwl
jej .zbliy si do siebie. Pozycja, ktrej naley uy, to Peng, czyli
odparcie".
Trygram Chien, obrazujcy niebo, skada si z trzechyang:rao (linii
cigych). Dlatego waniePeng oznacza si, moc i niewyczerpan ener

gi.Peng przypomina nadmuchanpik:jest elastyczne i skoczne. Kie
dy je naciniesz, odbije twoj si i nie pozwoli jej przenikn do rodka.
Jeli naciniesz w jednym punkcie, podskoczy i skieruje twoj si
w bok. Kady, kto jako dziecko prbowa usi na pice plaowej, pa
mita, jak szybko z niej spada, kiedy jego ciar (sia dziaajca na
pik) zosta skierowany w d. W pozycji Peng naley reagowa jak
pika, i nie pozwoli przeciwnikowi przenikn do rodka.
Pozycja Odparcia z praw rk z przodu nazywana jest "pra'Nym
"
Peng , a z lew rk z przodu - "lewym Peng". Rysunek 89 przedstawia
pozycj lewego Peng w wykonaniu Yang Chen Fu.
:253
lM
PENG
Rysunek 89
Oto synna pie opisujca Peng:

Peng jest jak woda koyszca d.
Najpierw sprowad chi do tan-tienu.

Potem podwie gow,jakby zwisaa z gry na sznurku.
Cae ciao musi by pene elastycznej energii,
"
"
"Otwierajc si i "zamykajc si w tej samej chwili.
atwo jest pyn
Nawet pod naciskiem tysica funtw.
Kiedy ju opanujesz pozycj Peng, moesz wykona nastpny krok
i studiowa Peng-chin, czyli energi Peng. Sama pozycja nie wystarczy
dla wykonania aplikacji. jest ona tylko punktem rwnowagi, z ktre
go wypywa energia potrzebna do obrony lub ataku. eby nauczy si
uywa Peng-chin, przypomnij sobie dowiadczenie zdobyte podczas
wicze chan-ssu-chin.
W Peng-chin rka, ktra wykonuje Odparcie, musi obrci si na ze
wntrz: wntrze doni najpierw zwrcone jest
stron tuowia, a potem
przedrami obraca si i wntrze doni skierowane zostaje na zewntrz.

Tuw jest rozcignity przez chi, skierowane do tan-tienu i shen, dce do
czubka gowy. Ldwie musz by zaokrglone i lekko wysunite doprzo
du,aby chan-ssu-chin mogo dziaa w nogach. jeli spenisz wszystkie te
warunki jednoczenie, w twoim ciele powstanie Peng-chin.
jeli zostaniesz zaatakowany podczas V\')'konywania Peng-chin, auto
matycznie wytworzysz energi obronn,poniewa twoje cae ciao bdzie
znajdO\,vao si w stanie rwno,vagi. jeli jaka sia zadziaa na nic,
:254
wprawiajc je w ruch i zakcajc rwnowag, samo wrci do pierwotnej

pozycji. Wracajc do rwnowagi, skieruje dziaajc na nie si w bok.
Peng-chin ataku powstaje z Peng-chin obrony, kiedy obniymy pozy

cj a potem wykonamy obrt przedramienia, jednoczenie wracajc
do wy- szej pozycji. Ruch ten zwraca si ataku w stron napastnika
i wykorzenia go. 'Rvoje ciao, wracajc do rwnowagi, kontroluje kie
runek dziaajcej na nie siy i odbija j do punktu \\)jcia.
2. Lu, czyli Zawinicie

Trygram Lu, obrazujcy ziemi, skada si z trzech yin:J!ao (linii
przerywanych). Dlatego Lu oznacza mikko i ulego. Lu to posu
szestwo, poniewa nigdy si nie przeciwstawia.
tWi
LU
Rysunek 90
W pozycji Lu mona kontrolowa si tysica funtw si czterech

uncji. Podobnie jest w corridzie: matador nie ma szans na wygran,
jeli bdzie prbowa mocowa si z bykiem, zbyt duym i zbyt szybkim.
Aby zwyciy, musi ustpi, zrobi unik i zmyli byka czerwon kap.
W Lu postpuje si nieco inaczej: naley ustpi, ale potem nie robi si
uniku i utrzymuje si kontakt, aby mc kontrolowa ruch przeciwnika.
Zachowuje si pozycj, z ktrej mona kontratakowa w razie potrzeby.
Pozycja Lu przedstawiona jest na rysunku 90.
W "Pieni o Lu" znajduje si nastpujca instrukcja:

Pozwl przeciwnikowi zbliy si;
Potem obr jego si.
Nie stawiaj oporu, ale nie tra kontaktu.
255
Musisz by lekki i wawy.

Pozwl, niech jego sia rozwinie si i osignie maksimum;
A potem wyczerpie si.
Kiedy jego sia stanie si pusta,
Moesz pozwoli mu upa
Albo moesz zaatakowa,jeli chcesz,
Lecz musisz zachowa rwnowag
I nie da mu szansy na wygran.

Bez zrozumienia Lu zawsze bdziesz przegrywa w Pchajcych
Doniach. Po pierwsze, pozwolisz twojemu przeciwnikowi znale
punkt aplikacji, w ktry bdzie mg pchn. Po drugie, bdziesz od
powiada na atak si. Aby skorygowa te bdy, postaraj si postpo
wa wedug nastpujcych wskazwek dotyczcych pozycji Lu:
Zanim wykonaszLu,przez moment
uyjPeng. Ten ruch skoni prze
ciwnika do uycia si): W momencie kiedy zdecyduje si na atak, unie

si nieco,a potem ugruntuj pozycj,wprowadzajc ciar ciaa w stopy.
Nastpnie obr cae ciao, razem z tali i nogami. Wane jest, eby
pocztkujcy obracali si jak najmniej i unikali obszernych ruchw ra
mion,eby nie straci rwnowagi i nie wystawia bokw na atak. Naley
utkwi wzrok w przeciwniku i nie spuszcza z niego oczu od pierwszej
chwili ataku, nawet jeli upadnie. Obserwujc go, automatycznie sku.
.
plamy na mm uwag.
Energia Lu, czyli
Peng-chin. Energia Odparcia

Peng-chin jest twarde,
czyli yang, a Lu-chin mikkie, czyli yin. W chan-ssu-chin ruch do przodu
(shun-chan) rodzi Peng-chin, a ruch do tyu (ni-chan) rodzi Lu-chin.
W Lu-chin, kiedy rka wykonuje ruch do przodu, wntrze doni zwr
Lu-chin,
uzupenia
rozszerza si, a energia Zawinicia kurczy si.
cone jest na zewntrz; potem, podczas Zawinicia, przedrami obra

ca si, a do zwraca si do wewntrz.
Tak jak yin pochodzi od yang, tak
Lu-chin
zaczyna si od
Peng-chin.
Najpierw wytwarzamy energi Odparcia, a potem, zwracajc wntrze

doni do rodka,wytwarzamy energi Zawinicia.
3. Chi, czyli Nacisk

Technika Nacisku to przylgnicie do przeciwnika doni, ramie
niem, barkiem, lub plecami, i pchnicie go, zanim zdoa si poru-
'2Sb
Wu Do-Nan w wieku 102 lat zachowa dobry wzrok, such i zna

komit pami. Bez zastanowienia przypomina sobie imiona
znajomych sprzed wielu lat . gdy siedzi czy stoi, jego krgosup
jest zawsze wyprostowany. Cho mieszka na dziewitym pi
trze, dwa razy dziennie schodzi do parku wiczy tai-chi. Zapy
talimy o sekret jego dugowiecznoci. Odpowiedzia prosto:
"
"tai-chi, tai-chi, tai-chi!
Autor wraz z mistrzem Cheng Man-Ching na dziedzicu Hotelu

Yuan-San w Taipei, Tajwan, 1972 r.
szy. Obraz Chi, trygram Kan, oznaczajcy wod, skada si z jedne

goyang:yao, umieszczonego midzy dwomayin:yao. Lao-T zu tak mwi
o wodzie:
Nic nie jest sabsze ni woda.
Jednak jdli zaatakuje, nic jej si nie oprze
i nie zdoa zmieni jej drogi.
Woda robi wraenie mikkiej i ulegej, podczas gdy jej prawdziwa
natura jest niebezpieczna. W I-Ching trygramKan nazywany jest "nisz
czcym", i uwaa si go za symbol najwikszego zagroenia. Przyso
wiowa staa si woda spadajca kroplami i rozbijajca naj twardsze
powierzchnie. Te cechy wody s rwnie cechami tai-chi chuan,
a szczeglnie pozycji Chi. Ruch tai-chi chuan, pozornie mikki i agod
ny, kryje w sobie skuteczn i niebezpieczn sztuk walki, a z Omiu
Bram Chi najlepiej oddaje natur wody. v\ykonujc pozycj Chi, bd
jak woda wpywajca w szczelin skay: przylgnij do jej zewntrznej
powierzchni, a potem wpydo rodka, aby j zniszczy. Stajak w po
zycji Rmg, z praw rk z przodu, a potem dotknij lew doni jej nad
garstka. Lewy okie powinien by rozluniony i opada w d. Pozycj
Chi przedstawia rysunek 91.
~
CHI
Rysunek 91
W pieni o Chi czytamy takie wyjanienie:

Chi mona wykona na dwa sposoby.
Sposb bezporedni to ruch z intencj,
257
Jednoczesne Otwarcie.i Zamknicie.

Sposb poredni to reakcja.
Jak gumowa pika odbijajca si od ciany
Albo moneta spadajca na bben.
Niech twj przeciwnik bdzie jak moneta,
Ktr odbijesz z gonym brzkiem.
Nacisk jest podstawow technik w Pchajcych Doniach bez kro
kw,w ktrych stosuje si wszystkie Cztery Kierunki. Bez prawidowe
go wykonania Nacisku w Pchajcych Doniach, nie bdziesz potrafi
porusza si po okrgu.]ednak nie nauczysz si "tworzy okrgu z kwa
dratu", jeli twj partner nie bdzie waciwie naciska, ani "tworzy
kwadratu z okrgu", jeli ty sam nie bdziesz naciska wystarczajco
silnie.
Chi-chin skada si z Peng-chin w obu ramionach i doniach. Donie
umieszczone s blisko siebie i obracaj si lekko, jak w Peng, ale w Chi
-chin sia przyoona jest do jednego punktu centralnego. Peng-chin jest
podstaw Chi-chin, dlatego atwo nauczy si Chi-chin po opanowaniu
Peng-chin.
4. An, czyli Pchnicie
Pozycja An wyglda tak, jakby kto mia zamiar wykona zwyke
pchnicie. Jedna lub obie rce s wycignite do przodu, a okcie roz
lunione. Obraz An, trygram Li, czyli ogie, zawiera yin:yao midzy
dwoma yang:yao. Ogie to agresja: gorco rozchodzi si we wszystkie
strony a pomienie sigaj wysoko. W trygramie An dwayang:yao sym
bolizuj dwie siy napierajce na siebie, ale rodkowe yin:yao oznacza
ustpowanie. Jest rzecz oczywist, e silny zawodnik moe popchn
sabszego i nie potrzebuje do tego adnej specjalnej techniki. Jednak
i sabszy moe pchn silniejszego,jeli uyje technikiAn: tak jak w try
gramie An, najpierw dziaasz si (yang:yao), ale przekonujesz si, e
przeciwnik jest silniejszy, wic ustpujesz i rozluniasz si na moment
(yin:yao), w ktrym twj przeciwnik, nadal pchajc, straci rwnowag
i bdzie prbowa j odzyska. Wykorzystujesz t sytuacj i znowu uy
wasz siy (yang:yao), aby go ostatecznie wyrzuci z pozycji. Naley pa
mita, e wyczucie waciwej chwili jest kluczem do opanowania An.
Prawidowo wykonan pozycj An przedstawia rysunek 92.
AN
Rysunek 92
W pieni o An czytamy:
An jest jak sia rzeki,
Ktra pynie powoli
Ale jake wielk si kryje
sobie!
Trudno zatrzyma rwcy potok.

Zakrywa on wielkie gazy swoj fal.
I pdzi w d, eby wypeni podziemne groty.
Woda zwycia wszystko!

An jest bardzo wan technik w Pchajcych Doniach. Naley
przede wszystkim pamita o oglnych zasadach ruchu podczas wykony

wania Pchnicia: ramiona musz porusza si jednoczenie z caym cia
em i nie wolno ich wyciga poza lini kolan. Naley zawsze unika
urywanych i gwatownych ruchw.
wiczc Pchajce Donie z krokami wykonujemy pionowy okrg,
w ktrym najpierw wycofujemy rami w kierunku przeciwnym do ruchu
wskazwek zegara, tworzc neutralne pkole, a nastpnie zamykamy
okrg robic krok do przodu z jednoczesnym pchniciem.An musi by
wykonane zdecydowanie, dlatego naley parnita o podwieszeniu gowy
i skupieniu wzroku na kierunku ruchu. A oto inne wskazwki:
- Wykorzeniaj partnera przy pomocy rotacji z chan-ssu-chin; nie wy
konuj prostych pchni.
- Unikaj nagych urwanych ruchw, poniewa pozwalaj one prze
ciwnikowi przewidzie twj zamiar i wykorzysta go.
- Nie "rychylaj si poa swj rodek cikoci, eby nie straci rw
nowagl.
259
- Rce powinny poda za ruchem ng i talii; ty sam podaj za

ruchem partnera, czekajc na moment kiedy bdzie bezbronny.
W An-chin, ktre jest form Peng-chin, do zwrcona wntrzem do

ciaa obraca si na zewntrz. W ten sposb odpychamy przeciwnika nie
wykonujc ruchu zewntrznego.
5. Tsai, czyli Pocignicie

Tsai mona wiczy na dwa sposoby. Pierwsza technika, identyczna
z pozycj Iga na Dnie Morza ze stylu Yang, suy do skierowania siy
przeciwnika w d. Druga, uywana jako odpowied na atak w okolice
krocza, polega na chwyceniu przeciwnika za nadgarstek i za rami, na
stpnie na pocigniciu go w d i w bok. Cel obu tych technik jest taki
sam: nagy ruch cigajcy w d ma zaskoczy przeciwnika, zakci
jego koncentracj i wytrci go z rwnowagi.
Obraz Tsai, trygram Sun, symbolizuje wiatr, ktry z atwoci zmie
nia kierunek. Porusza delikatne licie na drzewach, ale omija twardy
pie. Yin:)'ao, ktre jest podstaw Sun, dwiga na sobie dwayang:)'ao.
Obraz ten oznacza, e zasad Sun jest swoboda i pynno. Pozycji tej
nie mona okreli ani jako yin, ani jako yang, dlatego, kiedy przeciw
nik dziaa si, odpowiadamy cigajc go w d ruchem yang, a kiedy
poda za naszym ruchem, wycofujemy si i prowadzimy jego ruch w
bok i jak najdalej za siebie, rezygnujc z Tsai i nie ryzykujc kontrataku.
Rysunek 93 przedstawia prawidow pozycj Tsai.
,
-
1*
TSAI
Rysunek 93
:2GO
Synna pie tak mwi o Tsai:

Tsaijest jak wskazwka wagi.
Czy way duy ciar, czy may, zawsze stanie w rwnowadze.
Twj partner moe dziaa si tysica funtw,
Ale ty pokonasz go si czterech uncji.
Jak to moliwe?
Odpowiedzi jest zasada dwigni:
Oddal si od punktu podparcia
A znajdziesz rwnowag.
Tsai jest gwn technik ta-lu. V\)rkonujc j, naley pamita

o przestrzeganiu kilku zasad, zgodnych z pozostaymi reguami tai-chi.
Wane jest, eby ustawi si centralnie i stabilnie, oraz ugi stawy
biodrowe, jakbymy przysiadali. okcie naley rozluni i skierowa
w d. Talia i barki powinny by rozlunione, aby chi mogo swobodnie
pyn z tan-tienu. V\)rkonujc Tsai poruszaj ciaem jako caoci, i po
legaj na sile ng i talii. Technika ta nie uda si, jeli bdziesz dziaa
si ramion, szczeglnie kiedy przeciwnik bdzie silniejszy od ciebie.
Pamitaj, e w Tsai pociga si tylko jedn rk przeciwnika, nie da
jc mu w ten sposb szansy na atak. Wreszcie, pozycja ta musi by
wykonana zdecydowanie: nie zaczynaj Tsai, jeli nie zamierzasz ci
gn przeciwnika na ziemi. Gdy zadziaamy niepewnie, technika Tsai
bdzie nieskuteczna. Pamitaj, eby patrze na przeciwnika przez
cay czas, rwnie wtedy, kiedy ju znajdzie si na ziemi.
Bdziesz mia pewno, e wykonae Tsai prawidowo, jeli prze
ciwnik zosta zaskoczony i oszoomiony, oraz jeli wykorzenie go
i wytrcie z rwnowagi swoim atakiem. Jak zawsze w Tsai trzeba wy
korzysta Waciwy moment, a po nim wykona Pchnicie lub Nacisk,
np. Rozkadanie Wachlarza, ktre w formie stylu Yang vvystpuje po
Igle na Dnie Morza.
6. Lie, czyli Rozdzielenie

Pozycja ta skada si z trzech wyranie rozrnionych czci. Po
pierwsze, chwyta si i skrca nadgarstek przeciwnika. Po drugie, staje
si za przeciwnikiem, nie pozwalajc mu ani wycofa si, ani zaatako
wa. W kocu, kiedy przeciwnik jest unieruchomiony, wykonuje si ude
rzenie albo pchnicie ramieniem w jego klatk piersiow i przewraca
26l
si go przez podstawion wczeniej nog. Jeli wykona si Lie prawi

dowo, przeciwnik upada na plecy.
Chen, trygram obrazujcy Lie, symbolizuje grzmot i jego ryczc,
powalajc si. Dwayinjiao naciskaj z gry nayangjiao, ktre wybucha
gniewem i odpowiada z gwatown determinacj, chcc przerwayinjiao
i rozedrze je na kawaki. Wtedyyinjiao uderza jak grzmot z niespodzie
wan wciekoci. PozycjaLie przedstawiona jest na rysunku 94.
--
.
.fi"
--
/:
trij
'I
'.
,.." ,.
. .-
'
LIEH
Rysunek 94
Pie oLie, czyli Rozdzieleniu, pomoe nam zrozumie t technik:

Lie jest jak koo zamachowe,
Obraca si stale wok wasnej osi,
Ale odrzuci ci daleko
Jeli zbyt blisko podejdziesz
Lie jest jak wir wodny
Skrcajcy fale
Strze si, ten spiralny prd
Zatopi ci bez wahania.
Lie powinno by uywane wta-lu jako odpowied na Zawinicie albo
Pocignicie.Jest rwnie bardzo skuteczne jako przejcie z obrony do
ataku: kiedy przeciwnik wykona form Dziki Ko Potrzsajcy Grzyw,
eby nie straci pozycji, moesz zrobi krok do tyu i zastosowa Lie.
Zamiast broni si przed odepchniciem, moesz zaatakowa, cigajc
przeciwnika na ziemi, zgodnie z przysowiem: "cokolwiek zrobisz, wr
ci to do ciebie".
262
Naley pamita o kilku wskazwkach dotyczcych Lie. Aby tech

nika ta bya skuteczna, naley pracowa nogami i tali, a nie ra
mionami. Trzeba zachowa bezpieczn odlego od przeciwnika,
poniewa jeli podejdziesz zbyt blisko, Lie bdzie bezuyteczne. Mu
sisz rwnie zdawa sobie spraw, e wykonujc Lie ma si odsonit
klatk piersiow, co naraa to miejsce na atak.
Wyobra sobie Lie-chin jako Peng-chin ciasno zwinite
spiral.
Musisz je nagle uwolni i pozwoli mu rozkrci si, a wtedy zadziaa.
7. Chou, czyli Uderzenie okciem

Znaczenia tej pozycji nie potrzeba wyjania: uywa si w niej ok
cia, eby zaatakowa lub odepchn przeciwnika. Nie wolno okaza, e
ma si zamiar wykona t pozycj. IntencjaChou musi by ukryta przed
przeciwnikiem, obecna w naszej wiadomoci, ale nie w ruchu ze
wntrznym.
Trygram Tui, obrazChou, symbolizuje jezioro.jednoyin:yao przykry
wajce dwayang:yao oznacza mikko maskujc wielk si.
Prawidowa pozycjaChou przedstawiona jest na rysunku 95.
Rysunek 95
Pojcie Chou wyjanione jest w nastpujcej pieni:
Okrg w kwadracie rodzi Pi Elementw.
Wane jest, eby rozrnia yin i yang, gr i d,
pustk i peno.
Kiedy okie i pi poruszaj si jak poczone acuchem,
Nie mona im si oprze.
263
Pi moe zakwitn jak kwiat

Ajej uderzenie moe by straszne.
Kiedy zrozumiesz Zawinicie, Nacisk, Pchnicie,
Pocignicie i Odparcie,
Bdziesz mg uywa Chou bez ogranicze.
Uwaa si,e donie z powodu ich najwikszych moliwoci rucho
wych,graj gwn rol w ataku. Palcami mona dgn w czuy punkt,
doni chwyci,pici uderzy; wierzch i bok doni rwnie mog zada
wa ciosy. Jednak w wielu wypadkach, np. kiedy przeciwnik podejdzie
bardzo blisko, moliwo dziaania domi jest znacznie ograniczona.
W takiej sytuacji naley uy okcia jako drugiej linii obrony. okie ma

ogromn si,zwaszcza jeli uderzy si nim w splot soneczny. Cios ten
jest szczeglnie okrutny, poniewa mona nim zabi. Z tego powodu
uderzenie okciem jest ukryte w formie i wiczy si je tylko w wewntrz
nej wiadomoci.
Jedna z podstawowych zasad tai-chi,poruszanie caym ciaem jako
caoci, jest szczeglnie wana w Chou. Ruch ng i talii oraz wiado
mo musz by skoordynowane z ruchem okcia. Trzymaj tuw i go
w prosto. Pamitaj, eby obserwowa przeciwnika, koncentrujc si
na kierunku, w ktrym masz zamiar uderzy. Zwr szczegln uwa
g, aby okie wspdziaa z kolanem, tzn. eby nie wysuwa si poza
lini kolana.
Kiedy w wiczeniu Pchajcych Doni partner przytrzyma twoj
rk i zbliy si, moesz odpowiedzie Uderzeniem okcia w jego
klatk piersiow. W ta-lu mona wykona Chou, kiedy partner prbuje
wykona Zawinicie.
Chou-chin to rozwinicie Peng-chin w okciu. Kiedy pierwsza linia

obrony, czyli rce,s zablokowane, wylij Peng-chin na drug lini obro
ny, czyli do okcia, a tam stanie si ono Chou-chin.
8. Kao, czyli Uderzenie Barkiem

W Kao najbardziej oczywist technik jest uderzenie barkiem,jed
nak naley pamita, e musi z nim wspdziaa biodro. Technika ta
jest najskuteczniejsza,kiedy przeciwnik jest bardzo blisko. Kluczem do
Kao jest prawidowe wykonanie kroku: jeli to moliwe, umie nog
'264
midzy nogami przeciwnika, a o twojego ciaa niech bdzie ustawio

na rwnolegle do jego osi. Wtedy bdziesz mg peniej wykorzysta
si tej pozycji.
--
.
.
~
KAO
Rysunek 96
Trygram Ken, obraz Kao, symbolizuje gr. W dawnych czasach

gry byy uciliw przeszkod dla podrujcych, dlatego obraz gry
sugeruje zatrzymanie. Kao zatrzymuje przeciwnika i stanowi prze
szkod dla ataku.
Uderzenie Barkiem przedstawia rysunek 96.
Jak ju wspomniaem, rce s pierwsz lini obrony, okie drug,
a bark i biodro mog by uyte jako trzecia i ostatnia linia obrony. Ude
rzenie okciem jest szczeglnie brutaln form ataku, lecz Uderzenie
Barkiem jest jeszcze bardziej niebezpieczne.
Pie tak mwi o znaczeniuKao:
Technika Kao czy ruch barku i plecw.
Tak wic uderzaj barkiem w pozycji Lot po Przektnej
Ale pamitaj o plecach.
Technika ta zadziaa
Tylko we waciwym momencie
Jak skaa uderzajca o ska.
Pamitaj, wszystko przepadnie bez rwnowagi.
Kiedy przeciwnik podejdzie bardzo blisko i zablokuje twoje rce
i okcie, moesz polega na sile swojego barku. Wykonujc uderzenie
:265
pracuj nogami i tali, prowadzc ruch umysem. Nie wolno zapomnie

o wyprostowaniu osi ciaa i oprze si ramieniem o przeciwnika. Skon
centruj si na symbolu Ken, a twoja pozycja bdzie jak gra - nie do
ruszenIa.
Trzeba pamita, e w technice Kao dwa miejsca s bezbronne:
przeciwnik z atwoci moe zaatakowa twoj twarz, jeli ma wolne
rce, albo zama ci rami. Aby zapobiec zamaniu, podpieraj okie
od wewntrz drug rk, tak jak to przedstawia ilustracja. Kiedy udo
skonalisz technik Kao,bdzie ona miaa potn si,zdoln do poko
nania znacznie silniejszego przeciwnika.
Kao-chin, jak atwo si domyle,jest rozwiniciem hng-chin w bar
ku. Kiedy rce"i okcie s zablokowane,hng-chin pynie do barku i tam
przejawia si jako Kao-chin.
2. Zasady Pchajcych Doni

Wedug filozofii chiskiej wszechwiatem rzdz dwie siy zwane
yin i yang. Cho s one przeciwstawne, wspdziaaj harmonijnie
i nie mona ich rozdzieli. Co wicej, s one dla siebie nawzajem
przyczyn i skutkiem, a zwizek ich mona przedstawi jako kolisty
symbol, cho zwykle przyczyn i skutek przedstawia si linearnie.
Yang jest pocztkiem yin,yin jest korzeniem yang. Stanowi one uzu
peniajce si przeciwiestwa, np. nie-dziaanie i dziaanie, mik
ko i twardo, pustk i peno, lekko i ciko, zamknicie
i otwarcie. S ze sob w zawiy sposb poczone, nawzajem zale
od swoich funkcji i jednoczenie je hamuj. Ich zwizek polega na
cakowitej jednoci. Pomagaj sobie nawzajem osign rwnowag.
Przykadem si yin i yang moe by dzie i noc: cho s przeciwie
stwami, jedno nieustannie przechodzi w drugie. Ten cigy ruch jed
noczy je i czy w cao.
Pojcie Yinang stanowi fundament teoretyczny tai-chi chuan.
Yin i yang musz wspistnie. Gdzie jest yin, musi by i yang. Gdzie
jest yang,musi by yin. Powiniene stale dy do harmonii tych dwch
si. Osignicie rwnowagi yin i yang,znane jako tong-chin,jest uwaane
w tai-chi chuan za due osignicie. Na bardzo wysokim poziomie tech
nicznym yin i yang s jak gwiazda, ktra pojawia si i znika w oddali.
266
Migotanie gwiazdy oznacza, e yin i yang raczej wspistniej, ni na

stpuj po sobie. Gwiazda istnieje, ale poniewa w warstwie zewntrz
nej skada si z gazw i nie ma wyranej formy, to rwnoczenie nie
istnieje. Yin i yang nie przemieniaj si jedno w drugie, co sugerowao
by rozdzielenie, ale s jednoci
wiczc tai-chi chuan naley rwnoway yin i yang. Ruch nie moe
by ani zbyt mikki, ani zbyt tward): Jeli kto kadzie nacisk tylko na
jeden z tych aspektw, jego forma jest niepena i nie powinna w ogle
nazywa si form tai-chi chuan. W prawdziwym tai-chi chuan mik
ko i twardo cz si, tworzc tai-chi. Aby to osign, naley zacz
wiczy mikko i doprowadzi do skrajnego yin. Nastpnie z korzenia
yin, czyli z mikkoci, naley wyprowadzi yang, czyli zacz wiczy
twardo, przechodzc do drugiej skrajnoci. Proces ten przypomina ku
cie podkowy: kowal najpierw rozgrzewa surowe elazo w ogniu a do
mikkoci, nastpnie kadzie je na kowadle i bije motem, usuwajc
zanieczyszczenia. elazo znw twardnieje, ale jego struktura jest ju
bardziej jednolita. Kowal powtarza cay proces wielokrotnie, dopki nie
ukuje mocnej stalowej podkowy, zdolnej udwign ciar konia.
wiczc tai-chi chuan powiniene by twardy i wytrzymay, ale
jednoczenie elastyczny jak dobra stal, ktra daje si gi. Powinie
ne rwnie by uwany jak kot, czajcy si na mysz. Aby w peni re
alizowa zasady tai-chi chuan, naley pamita o symbolu kowala
kujcego podkowy i polujcego kota oraz czy mikko z twardo
ci, tak jak yin i yang cz si w symbolu tai-chi. Wtedy bdziesz
przygotowany do praktyki Pchajcych Doni, ktra jest niezbdua,
aby robi postpy w tai-chi chuan.
wiczc Pchajce Donie sta naprzeciwko partnera w Pozycji
uku i Strzay. Poczcie donie i na przemian "'ykonujcie po jednym
z Czterech Kierunkw.
Cele Pchajcych Doni s nastpujce:
- Podobnie jak chan-ssu-chin, wiczenie to rozwija wraliwo caego
ciaa: zewntrznie zmys dotyku, a wewntrznie wiadomo kon
taktu z ciaem partnera.
- Uczy, jak porusza si bez uycia siy fizycznej.
- Uczy zauwaa przemiany i rwnowag Yinang w codziennych
sytuacjach, a przez to poprawia jako ycia.
267
Istniej dwie opinie, kiedy naley wprowadzi wiczenie Pchaj

cych Doni do praktyki. Wedug pierwszej, ucze powinien najpierw
osign biego w formie, a ca praktyk rozpocz od stania w po
zycjach. Wedug drugiej opinii, Pchajcych Doni i formy naley uczy
si jednoczenie, poniewa uzupeniaj si one nawzajem, pomagajc
uczniowi lepiej zrozumie sens ruchu.
Praktyka Pchajcych Doni cz)",,,szystkie zasady i techniki tai-chi
chuan, opisane do tej pory: Trzynacie Metod,chi-kung, chan-ssu-chin itd.
Co wicej, Pchajce Donie przyczyniaj si do postpw w formie.
Przedstawi teraz dodatkowe zasady tej praktyki, w takiej kolejnoci,
w jakiej naleywprowadza je do wiczenia.
1. Ting, czyli "suchanie"

Do wygrania walki konieczna jest obiektywna ocena samego siebie
i znajomo mocnych i sabych stron przeciwnika. W "Sztuce prowadze.
"
nia wojny Sun-T zu napisa:
Jeli znasz swego wroga i samego siebie, nie musisz obawia si
o rezultat stu bitew. Jeli znasz siebie, a nie znasz swego wroga, na
kade twe zwycistwo przypadnie jedna klska. Jeli nie znasz ani
siebie, ani wroga, przegrasz kad bitw.
Ting, czyli "suchanie", polega na tym, e zachowujesz si jak

szpieg, ktry prbuje zdoby cenne informacje, stale czujny i gotw,
eby pj kadym tropem. wiczc Pchajce Donie, nie suchasz
jedynie uszami: suchasz oczami, nieustannie obserwujc ruch part
nera, skr, rozwijajc wraliwo na dotyk, i umysem, prbujc
przewidzie zamiar przeciwnika. W ida std, e sztuka ting dotyczy
i ciaa, i umysu.
Znaczenie ting mona przedstawi na nastpujcym przykadzie:
jeli dwie osoby przeczytaj t sam ksik i jedna z nich zapamita
tre i zrozumie point, a druga nie odniesie adnej korzyci z lektury,
to rnica midzy nimi jest wanie kwesti ting. Pierwsza osoba umie
"
"sucha ksiki, druga nie.
wiczc Pchajce Donie uwolnij niepotrzebne napicia, rozlunia
jc nogi i tali oraz unikajc niezrcznych ruchw. W stanie rozlunio
"
nej wiadomoci moesz skupi si i "sucha , eby zrozumie siebie
i partnera. Kiedy zrobisz postpy w tej sztuce, twj system nerwowy
268
stanie si bardziej wraliwy. Na zaawansowanym poziomie bdziesz

czujny i szybki jak ryba albo mucha.
2. Tsou, czyli "prowadzenie przez wycofanie"

"
W "Klasyce tai-chi chuan ,tSOlt opisane jest jako "przezwycienie
tego, co silne i twarde tym, co agodne i mikkie". Kiedy przeciwnik
dziaa si,tSOlt podpowiada,eby zrezygnowa z oporu i unika otwarte
go konfliktu. Wtedy sia przeciwnika,choby najwiksza,nie bdzie sku
teczna, a nawet moe sta si przyczyn jego upadku.
Tsolt zaczynamy praktykowa po ting, poniewa nie mona unikn

konfliktu z przeciwnikiem,jeli nie zna si natenia i kierunku dziaa
nia jego siy. Tak wic,wiczc Pchajce Donie,najpierw suchaj" siy
"
przeciwnika (ting), a potem uniknij jej, wycofujc si i nie stawiajc
oporu (tsau).
Praktykujc tsou ,bierz przykad z matadora,ktry nie prbuje poko
na byka si,ale usuwa si na bok, unikajc ataku. W Pchajcych Do
niach nie porwnuj swojej siy z si przeciwnika. Powtarzam to tak
wiele razy dlatego,e na atak instynktownie reagujemy oporem. Musi
my odwrci t tendencj i nauczy si ulega,czyli tsou, eby wygra.
Tsou dotyczy caego ciaa. Rozlunienie samych ramion przy

usztywnionym tuowiu jest bezcelowe, poniewa przeciwnik pchnie
wtedy tuw. Gdyby matador poruszy tylko kap, a nie zszed bykowi
z drogi, zostaby natychmiast stratowany. Naucz si obraca w talii,
ugina kolana i rozlunia jednoczenie wszystkie czci ciaa, prak
tykujc chan-ssu-chin.
3. Nien, czyli "przyklejenie"

W "Klasyce tai-chi chuan" znajdujemy wyjanienie, e ,,Nien to po
zostawanie w najkorzystniejszej pozycji i utrzymanie przeciwnika
w najmniej korzystnej pozycji".
Przyklejenie" lub przyleganie" uzu

"
"
penia tsou. W tsou wycofujemy si, kiedy przeciwnik idzie do przQdu,
i dziaamy mikko, kiedy atakuje si. W nien idziemy do przodu, kie
dy przeciwnik wycofuje si, i cigamy go, kiedy ucieka. Tsou ma natu
r yin, poniewa jest bierne i poda za si, podczas gdy nien ma
natur yang, poniewa samo inicjuje ruch i idzie do przodu z wasnej
woli. Tak wic, cho tsou i nien s sobie przeciwne, nastpuj po sobie
i tworz peny cykl.
269
Tak jak yin jest korzeniem yang,

uywa
nien
tsou
jest korzeniem
skutecznie, trzeba najpierw opanowa
ciwnik pcha, poprowad go ustpujc
(tsou),
tsou.
nien.
Zeby
Kiedy prze
z zamiarem utrzymania
go w niekorzystnej pozycji i wytrcenia z rwnowagi. Jednak jeli wy

cofujesz si zbyt szybko, stracisz kontakt z przeciwnikiem i szans na
"
"przyklejenie
(nien).
W
nien,
podobnie jak
tsou,
uywa si techniki
ting,
aby wyczu,
w jakim kierunku i z jak prdkoci wycofuje si przeciwnik. Wy

czucie waciwego momentu jest z kolei najwaniejszym czynnikiem
w nien, poniewa, jeli rozpoczniemy ruch zbyt wczenie, natrafimy
na opr. Ideaem jest atak w tej samej sekundzie, w ktrej przeciw
nik traci pozycj.
Nien mona porwna do sposobu, w jaki pajk chwyta owady. Pajk

czeka czujnie, a owad zbliy si do jego sieci.Jeli utknie w niej i nie
stawia oporu, pajk atakuje natychmiast; jeli jednak prbuje si wy
rwa, pajk tylko wzmacnia sie dodatkowymi nimi, a owad w kocu
zaplcze si cakowicie i nie ma szans na ucieczk. Sie, jak nien, przy
kleja si do wszystkiego, co w ni wpadnie. Pajk symbolizuje umys,
czyli wiadomo, ktra kon'troluje niell.
Nie zapomnij! Pajk jest zawsze w korzystniejszej pozycji.
4. Hua,
czyli "neutralizacja"
W Klasyce tai-chi chuan" czytamy:

"
Trzeba zrozumie relacje miedzy yin i yang.
nien.
Nien
to
tsou,
tsou
to
Yin nie mona oddzieli od yang, a yang od yin. Kiedy zroziI
miesz, e yin i yang uzupeniaj si, bdziesz umia uywa
tong
chin, energii przylegania.

"Neutralizacja", to poczenie nien i tsou. Kiedy przeciwnik Vvykonu
je pchnicie, naley wycofa si
(tsou), ale utrzyma kontakt (nien). Kie
dy przeciwnik wycofuje si podczas twojego pchnicia, przyklej si do

niego
(nien), lecz bd gotw do ustpienia (tsou). Dlatego wanie m

nien s tosame. Kiedy chcemy rozwin tong-chin, naley
wimy, e tsou i
pamita o trzech rzeczach:

- wycofaniu
(tsou),
(nien),
-neutralizacji (hua).
-przyklejeniu
270
Tsou, ktre ma natur yin, oznacza starannie przemylany odwrt.
Uczymy si intuicyjnej odpowiedzi na pchnicie przeciwnika, nie po

zwalajc na zerwanie kontaktu, ani nie marnujc energii na opr.
W nien, ktre ma natur yang, idziemy za przeciwnikiem, ktry ust
puje, i rwnie utrzymujemy z nim kontakt, uywajc jak najmniej

energii. Hua to zrozumienie, e tsou i nien s tosame, i e pozostaj
we wzajemnej cyklicznej zalenoci. Z pojcia tego wynika, e naley
zawsze utrzyma korzystniejsz pozycj, aby w odpowiedniej chwili
mc chwyci przeciwnika, jak pajk chwyta owada.
Aby lepiej zrozumie tong-chin przypomnijmy sobie,jak kot reaguje
na gaskanie. Jeli dotykamy go delikatnie, kot ustpuje i poddaje si
dotkniciu (tsou), jednoczenie przylegajc do rki (nien). Ludzie rw
nie rodz si z umiejtnoci hua, ale instynkt ten zanika, gdy jest
nieuywany. wiczc Pchajce Donie dobrze jest pamita o reakcji
kota,aby odzyska zapomniane tong-chin. Kiedy opanujeszhua, udarem
nisz nawet gwatowny atak przeciwnika.
Pocztkujcy zwykle myl o ataku i wycofaniu jako o sekwencji.
Tymczasem hua jest ruchem, ktry przedstawia linia krzywa biegnca
przez rodek symbolu tai-chi. czctsou,czyli "wycofanie", znien, czyli
"
"przyklejeniem , potrafimy ustpi zachowujc pozycje. W miar jak
doskonalimy hua, ruch zewntrzny stopniowo zanika. Wreszcie hua
staje si ruchem umysu, bez formy zewntrznej.

Hua, poczenie ustpowania i przylegania, jest jedn z gwnych
cech tai-chi chuan. "")'konujchua pamitaj,eby uywaPeng-chin, kt

re rozwija si zchan-ssu-chin. W ruchu tym wane jest,eby rozpoczyna
go w nogach i talii i porusza ciaem jako caoci. eby zneutralizowa
si przeciwnika,musisz porusza si prawidowo i wyczu odpowiedni
moment.jeli ustpisz zbyt wczenie,stracisz kontakt.jeli zbyt pno,
moesz zosta popchnity. W obu przypadkach nie realizujesz hua. Se
kret polega na gotowoci do uycia siy oraz na jednoczesnym powstrzy
mywaniu tej siy i oszczdzaniu energii a do waciwego momentu.
Celem hua jest przyapanie przeciwnika w pozycji, w ktrej jest on
nieprzygotowany do wykonania nastpnego ruchu, podczas gdy same
mu utrzymuje si pozycj obronn na wypadek nieprzewidzianego ata
ku. Zasada ta jest znana jako mikki aspekt tai-chi chuan. Pchajce
Donie daj dobr podstaw do hua, a zatem i do obrony. Cheng Man-
271
-Ching uczy swoich studentw, aby akceptowali cige poraki.

W czasie praktyki naley by cay czas przygotowanym na przegran.
Kiedy oswoimy si z porak, nauczymy si jej unika i zdobdziemy
swobod konieczn do pokonania przeciwnika. Ten aspekt chiskiej
filozofii moe by bardzo cenny dla tych spoeczestw, w ktrych kon
kurencja i "wycig szczurw", obecne w codziennym yciu, powoduj
nadmierne napicie. Jeli zaakceptujemy i docenimy porak i stra
t, zyskamy szersze spojrzenie na sens ycia. Uwiadomimy sobie
wtedy pikno i uyteczno wsppracy, prowadzcej do spokoju i har
monii w zwizkach, w ktrych wszyscy wygrywaj.
5. Fa, czyli "atak"
Klasyczna zasada strategii wojskowej mwi, e najlepsz obron
jest atak. Po opanowaniu hua, czyli obrony, uczymy sija, czyli ataku.
Hua bez Ja to yin bez yang. Po opanowaniu obu technik, musimy je
poczy w cao, przedstawion w symbolu tai-chi, ktrej poowa tohua
(Y in) a druga poowa toJa (Yang). Po duszej praktyce hua iJa, kolisty
ruch, pocztkowo obszerny, stopniowo zanika, natomiast chin ronie, a
do momentu, kiedy nie potrzebujemy ju wykonywa adnego ruchu,
aby pokona przeciwnika. Oznacza to, e jeli twoje chin jest wystar
czajco silne, moesz wykorzeni przeciwnika i odrzuci go na du
odlego bz ruchu zewntrznego.
Fa, czyli atak", skada si z trzech czynnikw:
"
- wyczucia sytuacji,
- wyczucia kierunku,
- wyczucia waciwego momentu.
V\)rczucie sytuacji jest wykorzystaniem chwili, gdy przeciwnik stra
ci rwnowag lub usztywni si w pozycji obronnej: atwo go wtedy wy
trci z rwnowagi, uywajc niewielkiej siy. Naley skupi si na
bdach pozycji przeciwnika i pchn, kiedy jest ona za bardzo wycofa
na, albo pocign, kiedy jest zbyt wysunita do przodu. Podajc za
ruchem przeciwnika, mona go wykorzeni przez popchnicie w odpo
wiedniej chwili w bok. Naley pamita, e jeli pchniemy zbyt wcze
nie, zmarnujemy energi, albo bdziemy siowa si z przeciwnikiem;
jeli pchniemy zbyt pno, damy przeciwnikowi czas na skorygowanie
pozycji i stworzymy okazj, eby wykorzysta nasze nieskuteczne pchni-
2 7'2
cie. Tak wic trzeba poczy wszystkie trzy czynniki, aby osign cel.
Bez ukierunkowanego ataku nie uda ci si wykorzysta nieprawidowej
pozycji przeciwnika; doprowadzisz do siowania,albo sam stracisz pozy
cj. Bez wyczucia waciwego momentu zmarnujesz oka, nawet jeli
wykonasz pchnicie w odpowiednim kierunku i w odpowiednie miejsce
na ciele przeciwnika. Poczone trzy czynniki tworzfa, atak wykonany
bez wysiku,jak podrzucenie przedmiotu \\' doni.
Poczenie tych trzech umiejtnoci mona zilustrowa nastpuj
cym przykadem: wyobramy sobie dwie osoby rozdzielone drzwiami
wahadowymi, i wiczce Pchajce Donie. Osoba, ktra wycofuje si,
przykleja si i neutralizuje atak, a drzwi otwieraj si w jej stron.
Mona je wtedy z atwoci zamkn. Gdyby jednak prbowaa zamkn
je zbyt wczenie,i obrona, i atak byyby nieskuteczne. Zamknicie zbyt
pne doprowadzioby do siowania.J eli kontrolujesz sytuacj, kieru
nek i moment, to w chwili, kiedy przeciwnik zblia si do drzwi lekko
wychylony do przodu i z uniesion stop, jeszcze nie cakiem zdecydo
wany czy wej, moesz zamkn drzwi i pchn je wykonujcja. Prze
wrci si na pewno.
Dlafo ma rwnie znaczenie dystans midzy partnerami: zbyt dua
albo zbyt maa odlego sprawia, e atak bdzie nieskuteczny. Inny
istotny czynnik to wzrost partnerw: jeli przeciwnik jest niski, atak
w naturalny sposb skierowany bdzie na grn cze tuowia, jeli wy
soki - w rdek lub d tuowia. Zwrmy rwnie uwag na to, czy bar
ki, rce i klatka piersiowa przeciwnika s mniej,bardziej czy rwnie silne,
jak jego nogi.Jeli grna cz ciaa jest silniejsza, naley j zaatakowa
i wykorzeni sabsze nogi.Jeli ma silne nogi, atak musi by skierowany
nisko.Jeli przeciwnik jest zrwnowaony, naley atakowa centrum cia
a.
Najwaniejsz rzecz jest zmobilizowanie i uwalnianie chin z wn
trza ciaa tak, jakbymy strzelali z uku. Fa musi nie ca nasz ener
gi, czyli chin; nie moe by po prostu ciosem z ramienia.
Skutecznefo musi by wykonane z cakowitym przekonaniem o suk
cesie. Nie ma czasu na rozwaania o sile przeciwnika ijego zamiarach.
Musisz by przekonany, e nawet gdyby gra stana ci na drodze,prze
suniesz j si swojegoja.
'27'3
3. Jak praktykowa Pchajce Donie

W Pchajcych Doniach uczymy si aplikacji Czterech Kierunkw:
Odparcia, Zawinicia, Nacisku i Pchnicia. Rozwijaj one rwnie
technik ting, tsou, nien, hu a ija, opisane w rozdziale 6 pkt. 2. Wciele
nie tych zasad do praktyki jest niezbdne, jeli chcesz doj do dosko
naoci w tai-chi chuan.
Staraj si wiczy Pchajce Donie z jak najwiksz liczb partne
rw, gdy jednym z gwnych celw tego wiczenia jest rozwinicie
wraliwoci i umiejtnoci reakcji na dowolny rodzaj ataku. Ch wi
czenia z kadym i w kadej chwili rozszerza nasze dowiadczenie.
Gdybymy wiczyli tylko z jedn osob, dostosowalibymy si do jej
chin i szybko przestalibymy robi postpy. wiczc z partnerami

o rnej sile i budowie, szybko nauczymy si rozrnia typy chin i do
stosowywa si do nich, a oprcz tego staniemy si spokojniejsi.
Pchajce Donie to wicej ni tylko trening sztuki walki. Dziki nim
zaczynamy dostrzega, e zasady tai-chi chuan mogyby zmieni wiat.
Jeli kto nas atakuje fizycznie lub psychicznie, nasz naturaln reak
cj jest kontratak. Kiedy chcemy co zdoby, gniewamy si i zocimy
na kadego, kto nam utrudnia osignicie celu. Marnujemy mnstwo
energii rzucajc si na przeszkody nie do pokonania i wpltujc si
w chaotyczne i frustrujce sytuacje, nad ktrymi nie mamy kontroli.
Pchajce Donie daj nam spokj, opanowanie i wyciszenie. Ucz nas
wyczucia, kiedy najlepiej wycofa si, a kiedy i do przodu. A wresz
cie, bdc podstaw do sztuki walki, ktra sama w sobie kojarzy si
z brutalnoci i agresj, Pchajce Donie ucz wsppracy.
Istniej dwie gwne formy Pchajcych Doni: na jedn rk,
gdzie kady z partnerw dotyka drugiego jedn doni, oraz ha dwie
rce. Formy te maj dalsze wariacje, np. Pchajce Donie z krokami
i bez krokw.
PraktykaPeng-An, czyli Odparcie-Pchnicie najedn rk
l. Partnerzy A i B staj w pozycji uku i Strzay, bokiem, ale z twa

rzami zwrconymi do siebie. Prawa noga z przodu, stopy rozsunite na
szeroko ramion. Prawe rce wycignite przed siebie, stykajce si
wierzchami nadgarstkw. Lewe rce s lekko odwiedzione do tyu, a do
nie otwarte, jak na rysunku 97.
'274
Rysunek 97
2. Utrzymujc kontakt
(nien),
partner A obraca rk w kierunku
przeciwnym do ruchu wskazwek zegara, a dojego dotknie nadgarst

ka B i zwrci si w stron jego klatki piersiowej. B przyjmuje pozycj
Peng.
A przenosi ciar ciaa na nog z przodu (praw), za jego do
zblia si do klatki piersiowej B. Pchnicie to wykonuje cae ciao, a nie

sama rka, ktra tylko przesuwa si wraz z tuowiem (zob. rys.
98).
Rysunek 98
'275
3. Podczas kiedy A pcha, B ustpuje
(tsou)
przenoszc ciar ciaa
na lew nog i utrzymujc sta odlego midzy tuowiem a praw

doni. Kiedy ciar ciaa spoczywa ju cakowicie na nodze z tyu, B
wykonuje obrt w talii utrzymujc prost o ciaa. Rwnoczenie jego
do rwnie obraca si wntrzem w stron A. W tedy B przenosi ci
ar ciaa na nog z przodu, pchajc nadgarstek A, ktry ustpuje
(Peng), czyli
przenosi ciar ciaa na nog z tyu
(tsou).
Nastpnie cay
cykl powtarza si i wiczcy na zmian pchaj i wycofuj si.

wiczenie to suy do opanowania
An i Peng
przez rozwijanie
ting,
czyli umiejtnoci "suchania" przeciwnika. Rozwija ono rwnie tsou,

czyli uleganie przeciwnikowi,nien, czyli utrzymywanie kontaktu,i hua,
czyli neutralizowanie jego siy. W tym wiczeniu pocztkujcy praktyku
j tsou,
nien i hua,aby w kocu nauczy si atakowa, czylija.
Uczniowie
zaawansowani wicz rwnowag midzyhua ija.

Pchajce Donie na jedn rk maj cztery wariacje. Wersj na pra
w rk i praw pozycj uku i Strzay przedstawilimy powyej. Inne
kombinacje, ktre rwnie naley praktykowa, wicz naspujce
czci ciaa: lew rk i praw nog, praw rk i lew nog oraz lew
rk i lew nog. wiczenie wszystkich tych kombinacji symetrycznie
rozwija
chin
i zwiksza wraliwo na dotyk.
Wariacje Pchajcych Doni na jedn rk

W tej formie partnerzy przez cay czas stykaj si wierzchami doni.
Przesuwajc ciar ciaa na nog z przodu,A wykonuje pchnicie doni
do gry, jakby mia zamiar przebi palcami gardo lub klatk pier
siow B. Rwnoczenie B ustpuje, w pozycji odparcia, ale z doni
zwrcon w d,jak to jest opisane w wiczeniu Peng-An.
W kolejnej wariacji partnerzy rwnie stykaj si wierzchami
doni, lecz A atakuje brzuch B, a B gow A. Rce zakrelaj wic
pionow elips,od gowy jednego partnera do brzucha drugiego. Kie
dy A przesuwa ciar ciaa na nog z przodu wykonujc pchnicie,
jego do ustawiona jest pionowo',jak do ucisku doni,a palce zwr
cone w stron brzucha B. Ten wykonuje odparcie,zataczajc ramie
niem pkole i pcha doni skierowan w gr w stron gowy A.
Pozycja, w ktrej A unika uderenia w gow, to Odepchnicie
Ma- py. Pozycja, w ktrej B unika uderzenia w brzuch, to Pezaj-
'276
cy W. Ta wersja wiczenia uczy uginania staww biodrowych

i rozlunienia w lekkim przysiadzie.
Kolejna wariacja nazywa si Chou / Tang-Pien / An, czyli Uderzenie
okciem / Prosty Bicz / Pchnicie. Poniewa wiczenie to jest skompli
kowane i zawiera sze krokw, opisz poszczeglne pozycje.
l. Sta w pozycji uku i Strzay z praw rk z przodu. Nadgarstek na

wysokoci brod); okie opuszczony. Ciar ciaa powinien spoczy
wa na nodze z tyu.
2. Obr si w talii w prawo wok wasnej osi o okoo 45. Prawe rami
powinno pody za ruchem tuowia, wykonujc odparcie w prawo.
3. Utrzymujc ciar ciaa na nodze z tyu, obr biodra i tuw w le

wo, i podaj za tym ruchem prawym ramieniem. 'Hvoja prawa do
zwrcona w lewo przesunie si przed tob wykonujc pchnicie w
lewo.
4. Obni lekko pozycj, jakby chcia przysi na krzele i wysu pra

wy okie przed siebie, jakby chcia nim uderzy. Do trzymaj bli
sko tuowia. Przesu ciar ciaa na nog z przodu, kierujc okie
ku klatce piersiowej przeciwnika.
5. VV)rcignij prawe rami z doni skierowan do gry, jakby chcia

przebi palcami szyj przeciwnika.
6. Z ciarem ciaa na nodze z przodu i z wycignit rk, zmie ukad

prawej doni i wykonaj Dzib urawia, czyli pozycj Prosty Bicz, pcha
jc w klatk piersiow przeciwnika drugimi stawami palcw.
Pozycje opisane powyej wykonywane s kolejno przez obu wicz
cych: podczas gdy A wykonuje polecenie l, 2 i 3, B wykonuje 4, 5, i 6.
Powstaje w ten sposb ruch cykliczny, w ktrym A atakuje, gdy B broni
si, i odwrotnie.
Lu na obie rce, czyli praktyka Zawinicia

l. Przyjmij tak sam pozycj, jak w wiczeniu na jedn rk. Niech
rka twoja i rka partnera zetkn si wierzchami nadgarstkw.
A chwyta lew rk za lewy nadgarstek B i wykonuje Tsai, pociga
jc rk B w d i w lewo. Prawe przedrami A ustawione jest tu
ponad lewym okciem B, kontrolujc go, z ukrytym zamiarem za
mania rki B. Aby tego unikn, B podpiera swj lewy okie od we
wntrz praw doni, z palcami zwrconymi do gry.
'277
2. Aby odwrci niekorzystn dla siebie sytuacj, B musi zmieni kieru

nek ruchu pchajc w lewo w stron swojego lewego okcia, obracajc
si w talii w lewo i jednoczenie chwytajc lewy nadgarstek A lew
doni, i obracajc j w kierunku przeciwnym do ruchu wskazwek
zegara. Ten ruch ustawia B w pozycji, w ktrej moe on zama lewe
rami A swoim prawym przedramieniem. A broni si przed tym,pod
pierajc swj lewy okie praw doni itd.
Lu na dwie rce mona wiczy tak samo,jak technik na jedn rk,
czyli cyklicznie. wiczenie zaczyna si od zetknicia prawych nadgarstkw,
ale potem naley powici tyle samo czasu na praktyk w lew stron,aby
opanowa t technik symetrycznie. Lu na dwie rce uczy aplikacji Zawi
nicia jako ataku i obrony.Jest to rwnie praktyka 1Jai,czyli Pocignicia.
Pamitaj,aby w tym wiczeniu stosowa zasadyting,tsou, nien ihua.
Wariacje Pchajcych Doni na dwie rce

1. Pierwsza wariacja nazywana jest Lu-An, czyli Zawinicie i Pch
nicie. "Wykonaj instrukcje podane w punkcie l. W Lu na obie rce:
A wykonuje Zawinicie z intencj zamania rki B, wtedy B podpiera
swj okie. "Wykonujc punkt 2, B zaczyna obraca si w talii w lewo.
Kiedy jest ju zwrcony twarz do A,wykonuje Peng lewym ramieniem.
W odpowiedzi A wykonujeAn obiema rkami. B kontynuujeLu na obie
rce,obracajc si w lewo w talii,a przy tym chwytajc lewy nadgarstek
A i obracajc go przeciwnie do ruchu wskazwek zegara. Wariacj te
mona rwnie wiczy cyklicznie, tak jakLu na obie rce.
2. Kolejna wariacja toLu-Chi, czyli Zawinicie i Nacisk. Gdy A stoi

w najkorzystniejszej pozycji,czyli kiedy jego prawe przedrami kontro
luje okie B, A wypuszcza nadgarstek B z lewej doni i dotyka barku B
wierzchem lewej doni. A koczy pozycj Nacisku zwracajc praw rk
do gry i czc donie, a nastpnie naciska lewy bark B. B odpowiada
wykonujc obrt w talii w lewo,i skierowujc nacisk A w d i za siebie,
w kierunku nacisku A i wykorzystujc jego si. B kontynuuje wiczenie
wykonujc Zawinicie i Pocignicie,prowadzc lewe rami A przy swo
im lewym boku itd. Mona rozwija i wiczy wiele wariacji tej techniki,
np. A moe najpierw uyLu, a B wykona Chi,nastpnie A dopowiada
wykonujc Chi, a B przechodzi do Lu, tworzc zamknity cykl.
3. Praktyka Czterech Kierunkw
'27U
a) Sta w pozycji opisanej w praktyce na jedn rk. A rozpoczyna

od lewego Rmg (Odparcie w lewo z praw nog z przodu), utrzymujc
wikszo ciaru ciaa na prawej nodze. B stoi w pozycjiAn, opierajc
do na lewym nadgarstku A, a drug w pobliu jego lewego okcia, i wy
konuje pchnicie do przodu (zob. rys.
99).
Rysunek 99
b) A odpowiada na ruch B uginajc stawy biodrowe, jakby chcia
przysi. Nastpnie unosi prawe rami i dotyka swoim prawym ok
ciem lewego okcia B, obracajc si w talii i sprowadzajc ruch B w lewo
przy pomocy Lu (zob. rys.
100).
'\ y-
R)'sunek
100
'27'9
c) B zmienia kierunek ruchu, obracajc lew do przeciwnie do

ruchu wskazwek zegara, a wierzch jego doni zwrci si do klatki pier
siowej A. B dotyka wtedy lewej doni praw i wykonuje Nacisk, czyli Chi,
jak na rysunku 101.
Rysunek JOl
d) A odpowiada opuszczajc praw rk tak, aby do przykrywa
a obie donie B i obraca si w talii, a stanie twarz w twarz z B.
Wtedy ugina stawy biodrowe, jakby chcia przysi, i obraca praw
rk w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara, utrzymujc
kontakt z praw rk B.
e) B reaguje wycofaniem i wykonuje Peng. Cykl zamyka si, kiedy
donie A opieraj si na nadgarstku i okciu B. Sekwencj t mona
powtarza zaczynajc od punktu a.
4. Metoda ta-lu, czyli Cztery Rogi

Praktyk ta-lu mona zacz majc ju pewne dowiadczenie w Pchaj
cych Doniach, tzn. umiejc pynnie wykonywa aplikacje Czterech Kie
runkw w tym wiczeniu. v\ykonujc Peng, Lu, Chi i An w Pchajcych
Doniach, rysujemy ruchem kwadrat, ktry ilustruje nazw Czterech Kie
runkw. Na wyszym poziomie prbujemy zrozumie subtelniejsze znacze
nie tego kwadratu dziki wpisanemu w niego okrgowi, ktry sugeruje, e
Cztery Kierunki powinny by wykonane pynnie i kolistym ruchem.
2HO
Pozycje ta-lu, czyli Czterech Rogw przedstawione s jako kwadrat

wpisany w okrg (zob. rys. 102).
Zasada cyklicznych przemian okrgu i kwadratu moe by przedsta
wiona geometrycznie. WYobramy sobie kwadrat jako wielokt. Odkry
jemy, e zwikszajc stopniowo liczb jego bokw, w kocu otrzymamy
okrg. Odwracajc ten proces zacznijmy od okrgu i Wyobramy so
bie jego powikszenie. W miar jak ronie jego obwd, mona przy
j, e okrg jest w kadym punkcie odcinkiem linii prostej, czyli
w rzeczywistoci wieloktem o nieskoczonej iloci bokw. Zmniejsza
jc stopniowo ilo bokw, w kocu otrzymamy kwadrat.
Rysunek 101
Mylc o przeksztaceniach kwadratu w okrg i okrgu w kwadrat,

moemy zrozumie absolutn harmoni yin i yang, ktre przemieniaj
si jedno w drugie. Na pocztku metodata-lu wydaje si bardzo skompli
kowana i pocztkujcy ucze moe doj do wniosku, e jest dla niego
zbyt trudna. jednak kompetentny nauczyciel powinien da mu jasne
instrukcje i uproci to, co wydaje si zawiym ruchem. jeli nie masz
nauczyciela, nie zniechcaj si. Moesz robi postpy, wytrwale studiu
jc t ksik i prbujc zrozumie opisane w niej zasady. Najwaniej
sza jest gboka koncentracja. jeli opanowae Trzynacie Metod,
metody ramion i ng itd., potrafisz zrozumie sens jednoci caego wia
ta. Poruszanie ciaem jako caoci jest dobrym przygotowaniem dota
lu i do rozwoju wykraczajcego poza wiczenie Pchajcych Doni.
Odkryjesz, eta-lu jest ciekawsze od Pchajcych Doni, poniewa zawie
ra Cztery Kierunki i Cztery Rogi. Co wicej, w ta-lu wiczy si rwnie
Shau, czyli Uderzenie Gromu, i Chue, czyli Zamanie. Shau i Chue
'2Hl
uywane s najczciej jako odpowied na Uderzenie Barkiem. Shau,

polegajce na uderzeniu przeciwnika w twarz otwart doni, wyko
nuje si, kiedy rka ma moliwo wykonania ruchu do gry. Pami
taj, e rami musi poda za ruchem tuowia, i e ruch ten musi by
szybki jak byskawica.
Chue natomiast, jeli jest wykonane prawidowo, suy do zama

nia przeciwnikowi rki. W tej technice umieszcza si rk pod nad
garstkiem przeciwnika i podnosi si j. Przedrami drugiej rki
umieszcza si w okolicy okcia przeciwnika i naciska si w d. Jego
rami chwycone w ten sposb, na pewno zamie si, jeli zadziaamy
z du si.
Wane jest,eby pamita o zasadach ting, tsou, nien i hua, opisanych
w rozdziale 6 pkt. 2. Twoje rce musz utrzymywa stay kontakt z prze
ciwnikiem,jednak dotyk powinien by lekki, bez uycia siy. Konieczna
jest wiadomo wasnego ciaa. Kada jego cz moe suy do obro
ny: np. podczas Uderzenia Barkiem,czyliKao,podeprzyj okie od rod
ka doni,aby uniemoliwi przeciwnikowi wykonanie Chue.
Niemoliwe jest opisanie wszystkich kombinacji ta-lu. Nauczyciel
moe pomc prezentujc rozmaite aplikacje suce do ataku i obrony.
Jeli nie masz nauczyciela,wystarczy,e bdziesz wci na nowo prbo
wa zrozumie zasady i tworzy wasne aplikacje.
Poniej przedstawiam podstawow metod praktyki ta-lu. Prbujc
uproci j maksymalnie, podaj kierunek ruchu i rozrniam pozycje
partnerw A i B. wiczc,naley poczy opisane pozycje w pynny ruch.
A. Praktyka indywidualna
Pamitaj: W wiczeniu ta-lu opisanym poniej,cae ciao poda za
ruchem stp, a ramiona za ruchem tuowia, tak jak we wszystkich ru
chach tai-chi.
Pozycja wyjciowa: Sta twarz do pnocy,ze zczonymi pitami.
VVycignij prawe rami do gry przed sob na wysoko gowy, z lekko
ugitym okciem; nadgarstek powinien by rozluniony ale wyprostowa
ny. W ntrze doni zwr na zachd. Lekko ugnij kolana.
Krok 1: Z ciarem ciaa na prawej nodze okr si na rdstopiu
lewej nogi, przesuwajc pit o okoo gO" tak, eby palce lewej stopy
wskazyway pnocny wschd. Przenie ciar ciaa na lew nog.
Krok II: Zrb krok do tyu praw nog i sta w pozycji uku i Strzay,
z twarz zwrcon na pnocny wschd. Podczas gdy przenosisz ciar cia
a na praw nog, obr tuw zgodnie z ruchem wskazwek zegara, a two
je wycignite rami niech poda za ruchem ciaa rysujc uk wygity
w d, na wysokoci talii, przeciwnie do ruchu wskazwek zegara.
Krok III: Przenie cir ciaa na lew nog. Nie odrywajc levvej
stopy od podogi zrb krok praw nog, a prawym ramieniem zatocz uk
wygity w gr, zgodnie z ruchem wskazwek zegara.Jeste znowu w po
zycji wyjciowej, twarz na wschd.
Krok IV: Zrb krok do przodu lew nog.
Krok V: Dostaw praw nog i zcz stopy. Jeste znowu w pozycji
wyjciowej. Przenie ciar ciaa na praw nog, podczas gdy lewa do
naciska prawy okie od wewntrz. Pozycja ta nazywana jest Uderze
niem Barkiem. Pamitaj, eby trzyma plecy proste.
Krok V I: Przenie ciar ciaa na lew nog. Wycofaj praw nog
i zcz stopy. Prawe rami zatacza uk wygity do gry, przeciwnie do
ruchu wskazwek zegara, wykonujcRmg, czyli Odparcie. Na kocu je
ste znowu w pozycji wyjciowej.
B. Praktyka z partnerem
wiczenie polega na tym, e partner A wykonuje Krok I, a partner

B odpowiada Krokiem Iv. A wykonuje Krok II, a B Krok V; A wykonuje
Krok III, B odpowiada Krokiem VI; A wykonuje Krok
Iv, a B - Krok I,
itd. Wane jest, eby poda za ruchem partnera i wiczy pynnie.

Pozycja wyjciowa: A i B staj w tej pozycji, stykajc si wierzchami
nadgarstkw.
Krok I (A)/IV (B): A wykonuje Krok I. B wykonuje Krok IV, z lew
nog z przodu.
Krok II (A)N(B): A chwyta B za nadgarstek i robi krok do tyu stajc
w pozycji uku i Strzay, pocigajc rami B w d
(Tsai). B czy stopy,
a nastpnie wykonuje Krok V, czyli Uderzenie Barkiem. A dotyka wierz

chem lewego przedramienia ramienia B powyej okcia, obejmujc pra
w doni wntrze prawego nadgarstka B, z zamiarem zamania mu rki
(Chue). B broni si podpierajc prawy okie od wewntrz lew doni.

Krok III (A)NI (B): A puszcza nadgarstek B i rysuje uk wygity do
gry, przeciwnie do ruchu wskazwek zegara, chcc uderzy
B w twarz
otwart doni (Uderzenie Gromu, czyli Shan). Rwnoczenie B wyko

nuje Krok VI blokujc uderzenie A przy pomocyPeng. W tym momencie
B powinien sta twarz do A. Jeli tak nie jest, B moe skorygowa
pozycj przesuwajc lekko lew pit, zanim wycofa si z Uderzenia
Barkiem.
5. Tai-chi Chin
Chi-kung wzmacnia chi, zarwno pourodzeniowe, jak i przeduro
dzeniowe. Podobn rol odgrywa medytacja, ktra dodatkowo roz
prowadza chi do wszystkich czci ciaa. Kiedy zaczynamy wiczy
chan-ssu-chin, nasze ciao porusza si jako cao. Indywidualna forma
tai-chi czy energi (chi) i wiadomo, tworzc chin, ktre z kolei
skada si z dwch przeciwiestw: l. Twardo w mikkoci lub mik
ko zawierajca twardo, nazywane tan-chin, albo "elastycznym
chin". Jego symbolem jest uderzajcy bicz, poruszajcy si mikko
i pynnie ale zakoczony twardym dem. 2. Mikko w twardoci,
albo twardo zawierajca mikko, nazywana jestjin-chin, czyli "ci
gliwym chin".Jego symbolem jest sztaba kowalnej stali.
Chin gromadzi si w tan-tienie jak woda w zbiorniku. wiczenie Pcha
jcych Doni i ta-lu mona porwna do wytwarzania cinienia wody
w rurach. Dziki regularnej i dugiej praktyce, chin staje si atwe do
prowadzenia,mikkie ale cikie,jak fala oceanu,wygldajca wdzicz
nie,cho posiadajca ogromn si. Chiczycy porwnuj je rwnie do
elaznej sztaby owinitej w bawen. Kiedy osigniemy ten poziom tech
niczny, chin uzdrowi nas i odmodzi, a jeli uyjemy go w walce, nie na
potkamy oporu. Potrzeba dziesiciu lat, aby wyroso drzewo, a rozwj
chin moe potrwa dwa razy duej.
Jeli wiczymy Pchajce Donie bez tai-chi chin, robimy to zupenie
biernie,pozwalajc przeciwnikowi kontrolowa sytuacj.J estemy wte
dy jak piechur, ktry niesie tylko lekk bro, zamiast by jak onierz
pancerny z cikim uzbrojeniem.
Cechy yin w tai-chi chuan to pynno i ruchliwo, ktre ilustruj
oboki pynce po niebie, i ktre przejawiaj si w tsou i hua. Cech
yang w tai-chi chuan jest ciko, ale bez twardoci. Przejawia si ona
w
nien i hua, ktre s zdecydowane i agresywne, i "vfa, potnym jak
:2H4
grzmot. Symbol tai-chi przedstawia yin i yang uzupeniajce si na

wzajem i tworzce koo, a take zawierajce ziarno swego przeciwie
stwa. T sam rwnowag trzeba osign w Pchajcych Doniach.]est
to atwe.]eli bdziesz za bardzo yang, twojemu przeciwnikowi wystar
czy zneutralizowa twoj si przy pomocy hua, eby wyrzuci ci z po
zycji.Jeli bdziesz za bardzo yin, zdoasz tylko broni si bez szansy
na atak, czyliJa']eli bdziesz na zmian yin i yang,
\\'
kocu uda ci si
kontrolowa ruch przeciwnika i kiedy straci rwnowag, wyrzuci go

z pozycji. Gdy ju osigniesz rwnowag yin i yang i rozwiniesz chin,
aden przeciwnik nie bdzie w stanie ci dotkn, a ty sam bdziesz
mg zaatakowa w kadej chwili. Ekspertem tai-chi zostaje si dziki
dugiej i wytrwaej praktyce.
Sowniczek waniejszych
terminw chiskich 1
An
Pchnicie
"
"energia jedwabnego kokonu ; przepyw energii wewntrznej
ugruntowanie
chan-ssu-chin
chen
Chen - nazwisko rodowe; nazwa najstarszego z trzech gwnych stylw tai-chi

chuan
trygram "grzmot"
energia yciowalbiologiczna
Chen
chi
Chi
Nacisk
Chien - trygram "niebo"
chi-kung - taoistyczna technika oddychania
-
chin
energia psychiczna i duchowa, wytwarzana po duszej praktyce tai-chi
chuan
ching
Chou
Ja
lekko
Uderzenie okciem
atak
IlUa
neutralizacja
hsu-jing
prnia i bezruch
hsing - element Ueden z Piciu Elementw)

hsing-i
jeden z wewntrznych stylw walki
hu-tien - l.stan po stworzeniu wszechwiata

2.ukad Omiu Trygramw wg Chou Wen-Wanga
hsien-tien
Kan
Kao
Ken
Kun
l.stan sprzed stworzenia wszechwiata
2.ukad Omiu Trygramw wg cesarza Fu-Hsi

trygram "woda"
Uderzenie Barkiem
trygram "gra"
trygram "ziemia"
Kung-Chien-Pu
Pozycja uku i Strzay

trygram "ogie"
Lie Rozdzielenie
Li
lin
wawo
Liung-Yi
lu
Dwie Formy (Y in i Yang)
forma
I
Sowniczek zawi"ra terminy wielokrotnie powtarzajce si w tekcie. Podane wyjanie
nia pochodz ot! Autora.
, Nazwy Trzynastu Pozycji znajduj si rwnie w tabeli na str. 286, w zestawieniu
Omioma Trygramami i Pi<;cioma Elementami.
286
Lu -Zawinicie
Ma-Pu -Pozycja]edca
man -powolno
ming-men-hsue - punkt na plecach na wysokoci ppka
na -przytrzymanie
ni-chan - chan-ssu-chin przeciwne do ruchu wskazwek zegara
nien -przyklejenie
pa-kua - jeden z wewntrznych stylw walki
Pa-Kua - Osiem Trygramw
Pa-Men - Osiem Bram
pao-twi -druga forma stylu Chen
Peng -Odparcie
po -"dusza nicwiadoma"
shen - "duch ywotnoci"
shiao-jar "maa forma" stylu Chen, wczona do stylu Wu
shun-chan - chan-ssu-chin zgodne z ruchem wskazwek zegara
-
Ssa-Cheng - Cztery Kierunki

Ssa-Yu -Cztery Rogi
Ssu-Hsiang -Cztery Symbole (Wielkie Yang, Mae Y in, W ielkie Y in, Mae Yang)
Sun -trygram "wiatr"
sung -rozlunienie
"
"
tai-chi
"wielki wze , "wspaniay cel
tai-chi-chuan -"najwysza sztuka walki"
-
ta-lu - wiczenie oparte na Czterech Rogach

tan-tien -centrum energetyczne, punkt znajdujcy si w odlegoci trzech palcw
poniej ppka i dwa palce w gb brzucha

ting -suchanie
tong -rozumienie
Tsai -Pocignicie
tsou -prowadzi ustpujc
Tui - trygram "jezioro"
Wu - nazwisko rodowe; jeden z trzech gwnych stylw tai-chi chuan
Wu -jedna z wariacji stylu Yang, stworzona przez Wu Chian-Chyana
WIt-Chi - "kracowa nico"
Wu-Hsing - Pi Elementw
Wlt-Pu
Pi Krokw
Yang - nazwisko rodowe; jeden z trzech gwnych stylw tai-chi chuan

yao -linia
yuan -ruch po kole
yun - stae tempo ruchu
287
Numer
Osiem Bram
pozycji
Pa-Men
Osiem Trygramw
Pa-Kua
Nazwa polska
Nazwa chiska
Obraz
Trygram
Odparcie
Peng
niebo
Chien
poudnie
Cztery Kierunki
Zawinicie
Lu
ziemia
Kun
pnoc
(Ssa-Cheng)
Nacisk
Chi
woda
Kan
zachd
Pchnicie
An
Uderzenie okciem Chou
Kierunek!
ogie
Li
wschd
jezioro
Tui
pd-wsch
Cztery Rogi
Rozdzielenie
Lie
grzmot
Chen
pn-wsch
(Ssa-Yu)
Pocignicie
Tsai
wiatr
Sun
pd-zach
Uderzenie Barkiem Kao
gra
Ken
pd-wsch
Pi Krokw
Pi Elementw
(Wu-Pu)
(Wu-Hsing)
Kierunki
poudnie
krok w przd
ogie
10
krok w ty
woda
pnoc
11
spojrzenie w prawo
metal
zachd
12
spojrzenie w lewo
drewno
wschd
13
rwnowaga centrum
ziemia
rodek
Na poczqtkl1 byo wu-chi;

z niego spontanicznie wyonio si tai-chi,
ktre rozdwoio si na jin i jang,
od ktrych z kolei pochodzi sto tysicy rzeczy.
Lao-tsy
oznacza fundamentaln zjednoczon aktywno, ktra

jest pierwotna wobec wszelkich rozdwoje i podziaw na czas
i przetrze, przeszo i przyszo, energi i form, wiadomo
i ciao. Za tai-chi chuan to starodawna chiska sztuka
rwnowaenia wewntrznej energii dziki cyklom pynnych ruchw
caego ciaa. Osignicie mistrzostwa w tej sztuce niesie zdrowie,
dugowieczno i pogod ducha, ale przede wszystkim oznacza
przekroczenie bariery midzy umysem a wiatem zewntrznym
i rozpoznawanie w kadej ywej istocie siebie samego.
Jou Tsung Hwa, chiski nauczyciel matematyki i autor ksiek
z tej dziedziny, w wieku 37 lat zapad na powan chorob, nie
poddajc si leczeniu farmakologicznemu. Za namow przyjaciela
zacz wiczy tai-chi chuan pod kierunkiem najwikszych mistrzw.
W cigu kilku lat wrci do zdrowia, stajc si zarazem wielkim
entuzjast tej sztuki. Od ponad dwudiestu lat naucza jej w USA.
Piszc t ksik postawi sobie za cel ukazanie wicze tai-chi
chuan na tle uniwersalnej filozofii tai-chi, a zarazem w odniesieniu
do potrzeb codziennego ycia.
Tai-chi

Droga Tai Chi - Jou Tsung Hwa

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Droga Tai Chi - Jou Tsung Hwa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

D

Jou Tsung Hwa

Jou Tsung Hwa

Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz tej publikacji

Copyright Jou Tsung -;lwa & Tai Chi Foundation, Warwick, NY

. .. . . ........ .. ..... ....

4. Dziea klasyczne otai-chi chuan

. .. ... ....... .... 253

Byem wykadowc matematyki z dorobkiem okoo trzydziestu na

moj, przy naszej rnicy wieku, uwiadomiem sobie, e ludzie, ktrzy

dbaj o siebie, mog cieszy si dugim i szczliwym yciem.

System punktowy, stosowany w uczelniach amel')'kaskich,jcst odpOl\'iednikiem znanego nam

systemu oceniania studentw za pomoc stopni. (przyp. pol. I\vd.)

Po przeczytaniu wszystkich moliwych do zdobycia ksiek o tai-chi,

zwana jest w taoizmie ')'ang pord Yin".

uciekniesz lub przestraszysz si

dojdziesz do wniosku, e musisz

przyj czyj krzywdzc opini,poczujesz si zdenerwowany, sfrustro

W ten sposb potrafisz kontrolowa siebie i swoje dziaanie.

Moja ksika omawia trzy gwne szkoy Tai-chi chuan: Chen,Yang

pozycji Zotego Baanta Stojcego naJednej

Nodze dotyka okciem kolana.Jednak kiedy si zestarza, brzuch urs

cali". W przedmowie do swojej ksiki Tseng stwierdza: Pytaem moje

Pekinie i prowadzi bardzo uregulowany tryb ycia.

,W wieku siedmiu czy

sztuki, tak bardzo sprzyjajcej zdrowiu ciaa, umysu i ducha.

ksiki byo dla mnie wielkim wyzwaniem. Kiedy skoczyem przekad

Chciabym specjalnie podzikowa grupie osb za pomoc w napisa

Staroytni filozofowie chiscy po wnikliwych i intensywnych stu

rok p.n.e.) wykorzystano

filozofi tai-chi do leczenia chorych i podtrzymywania ludzkiego zdro

"najszlachetniejsz sztuk walki". Opiera si ono na trzech zasadach:

na przemiennoci trygramw I-Ch ing, na symbolu tai-chi oraz na Piciu

l. Chang San-Feng, pierwszy mistrz tai-chi chuan

urzdnicz. Chang San-Feng spdzi duszy czas, medytujc i planujc

rok n.e.), zyska niemiertelno (zob.

Po mierci rodzicw Chang San-Feng zrezygnowa ze stanowi

ska i powrci w rodzinne strony tylko po to, by rozda krewnym swj

dyjskiej wityni Shao-Lin, zbudowanej za dynastii Wei w III wieku n.e.

527 roku n.e.

i naucza w Shao-Lin przez wiele lat za dynastii Liang w VI wieku n.e.

, Bodhidanna: okrelenie: stopnia doskonaoci

bydd)'zmie; Bodhi (sanskr.) - naj,,yszy etap

pc:lni odbija sic; Duch Absolutny, oraz Dharma

(sanskr.), trudno przetumaczalny te:rmin zar"",no buddyjski, jak i hinduistyczny, \\'\'Odzcy

stanowi rozwin ten system, dodajc wasne wiczenia. W ten spo

wityni okoo dziesiciu lat i opanowa mistrzowsko wszystkie wi

System powstay w wityni Shao-Lin nazwano Picioma Chuana

chuan wykracza poza sam sztuk walki i zmierza do kszta

Pojcia "nicnlicrt(lnoe' nic: naley rozullli( dosownie.

\A/ taoiZlllic oznacza ono dugo

take pomiertn s awc;. (przyp. tum )

e popad w obd. Przezwano go wtedy pogardliwie "Rozchestanym

(l fi2:1 fi22), makmatyk,

fizyk i filozof francuski; wsptwrca rachunku pr<l\\'.

wietle znanego mistycyzmu Pascala, ktry zasyn jako ,'{orliwy obroca

jansenizmu i kryt"k jezuit{l\\' ("l'v!y\i", "Prowincjaki"), (przyp, wyd,)

jest bowiem skierowanie chi (energii wewntrznej) do shen (umysu),

Opowieci o Chang San-Fengu przekazywano z pokolenia na pokole

zjawiska wskazuj, e sia wewntrzna Chenga osigna szczytowy po

-Tang. Mistrz wiedzia,e Mongoowie s wietnymi ucznikami,ale nie

Mam lito dla ywych stworze, nie chc skrz)"vdzi sokow"

ni". Strzaa wbia si gboko w pie.