Wstp

Wydarzenia ostatnich lat zwizane z narastajca fal atakw

terrorystycznych, szczeglnie atak na Stany Zjednoczone z 11 wrzenia
2001 roku, oraz rosnca ilo informacji ogaszanych w mediach wywoaa
moje zainteresowanie tym tematem. Zainteresowanie to, wzmogo si
podczas moich studiw a dziki mojemu pobytowi za granic miaam szanse
poszerzenia w pewien sposb swoich horyzontw. Podczas mojej pracy za
granic

miaam

moliwo

poznania

osobicie

namiastki

kultury

muzumaskie, przez co upewniam si, oczywicie w mojej subiektywnej

ocenie o tym, i islam nie jest rdem terroryzmu, co bd chciaa
przedstawi w mojej pracy
Allach powiedzia: Tego, kto napad na ciebie, napadnij tak samo.
A take Odpowiedzi na zo jest podobne zo. A take: Gdy cie ukarano,
uka tak, jak ukarano ciebie. Sowa te napotkaam w publikacji
P.L.Williamsa pt. Al-Kaida, zmusiy mnie one do gbokiej refleksji. Co
sprawia, e sowa te dla kadego wyznawcy islamu stanowi rdo inspiracji
w kadym pierwiastku ycia?; gdzie religia jest wykadnikiem zarwno
postpowania w yciu codziennym jak i wykadni prawa. Czy gbia wiary
muzumaskiej jest nakazem czy te wytumaczeniem dla zbrodniczych
dziaa...?
Przyjmuje si, e wikszo muzumanw chciaaby narzuci wasnym
spoeczestwom pewien program polityczny, jakoby wyprowadzony z ich
religii. Przemilcza sie fakt, e wikszo muzumanw nie popiera ruchw
fundamentalistycznym, poniewa muzumanie wybieraj t szczegln drog
tylko w pewnych okolicznociach. Wszystko zbyt atwo przypisuje sie
oglnemu wpywowi islamu. Naley rozgraniczy odrbno poj: islam
i fundamentalizm oraz nie traktowa ich jako synonimy.
Gwnym celem pracy jest analiza islamu, jako religii oraz etiologia
i rozwj terroryzmu, a take wykazanie rnic i powiza miedzy islamem,
4

terroryzmem i fundamentalizmem. Praca ta skada si ze wstpu, czci

zasadniczej obejmujcej trzy rozdziay oraz zakoczenia. W kocowej czci
zamieszczona zostaa bibliografia.
W rozdziale I przedstawiono genez islamu oraz terroryzmu jako
odrbne dziedziny. Ich specyfik, podstawy funkcjonowania oraz ewolucje na
przestrzeni lat.
Rozdzia II powicony jest cakowicie fundamentalizmowi. Jego
korzeniom oraz prbie zdefiniowania zjawiska. Przedstawieniu pastw
wspierajcych fundamentalistw.
Rozdzia III zawiera opis islamskich organizacji terrorystyczny, ich
ideologie, stanowic rdo wykorzystania zamachowcw samobjcw jako
gwne narzdzie globalnego terroryzmu.
W zakoczeniu przedstawiono uwagi i komentarze dotyczce treci
zawartych w pracy. Zasadniczy okres bdcy przedmiotem uwagi badawczej
obejmuje lata po zakoczeniu II wojny wiatowej a po dzie dzisiejszy.
Jednake temat pracy zmusza mnie do jeszcze gbszej retrospekcji dla
wykazania genezy niektrych zjawisk koniecznych do penego zrozumienia
tematu. Niestety rozlego tematu oraz mnogo istniejcych organizacji
terrorystycznych nie pozwala mi na wyczerpanie tematu w peni. Zmuszona
byam do wyselekcjonowania najwaniejszych i kluczowych, moim zdaniem,
zagadnie.
Praca zostaa przygotowana w oparciu o metod analizy. Pocztkowo
posuono si metod analizy elementarnej, nastpnie metod historyczn
i opisow, a w zakoczeniu analiz przyczynowo skutkow.
Tematyka ta doczekaa si licznych opracowa. W prezentowanej
pracy wykorzystano liczne monografie, opracowania oraz artykuy z prasy
i rda internetowe. Niezwykle przydatne okazay si prace takich autorw,
jak miedzy innymi: B. Hoffman, Ch. Reuter czy te J. Danecki.

Rozdzia I
5

Islam i terroryzm
1.1.Zarys historii islamu.

W VII w n.e. na Pwyspie Arabskim panowa chaos spoeczny.

Poszczeglne plemiona toczyy ze sob nieustannie walki, ktre w duym
stopniu spowodowane byy prawem wendety, wedug ktrego naleao
pomci

nie

tylko

niesprowokowan

napa,

ale

rwnie

podjte

w odpowiedzi na ni dziaania odwetowe 1.Oprcz tego caa Arabia bya

objta kryzysem wiary. W otoczeniu uznanych monoteistycznych religii takich
jak chrzecijanizm czy judaizm, arabskie pogaskie wierzenia opierajce si
na plemiennych kultach panteonu bogw utosamianych najczciej
z samotnymi drzewami czy kamieniami sprawiay wraenie prymitywnych.
Arabowie byli tego wiadomi i czuli si pokrzywdzeni przez swojego boga,
gdy nie zosta im zesany aden prorok tak jak miao to miejsce
u chrzecijan i ydw.
Wszystko zmienio si w 610 roku n.e., za spraw Muhammada Ibn
Abd Allach, nikomu nie znanego arabskiego kupca. Noc 27 ramadanu
odmienia zarwno jego ycie jak i ycie wszystkich Arabw i nie tylko...

1.1.1.Mahomet i narodziny islamu

Muhammad Ibn Abd Allach urodzi si w Mekce w ok. roku 570.
Muhammada, oznacza wychwalony, sawiony, zwano te, Ahmadem, co
w stopniu wyszym od wczeniejszego oznacza jeszcze bardziej chwalony.
Powszechnie znane i stosowana jest znieksztacenie imienia, Muhammad na
Mahomet.
Mahomet pochodzi z rodziny osiadych Arabw utrzymujcych kontakty
z koczownikami.

Prowadzi

ubogie

ycie

pracujc

przy

karawanach

K. Armstrong, Krtka historia islamu, Wrocaw 2004, s. 9.

kupieckich. Polubi jednak bogat wdow, Chadide, co znaczco

odmienio jego dotychczasowe ycie.
Zyska wiele wolnego czasu, ktry spdza na rozmylaniach. Co roku
spdza miesic w samotnoci w jaskini na szczycie gry Al-Hira w pobliu
Mekki. I wanie w tym miejscu ok. roku 610, w nocy 27 ramadanu dozna
objawienia. Objawi mu si ibrl archanio Gabriel. Od tej pory objawienia
byy staym elementem ycia Muhammeda.
Przez dwa lata nie mwi o tym nikomu za wyjtkiem swojej ony i jej
kuzynowi, chrzecijaninowi o imieniu Waraka Ibn Naufal 2. Za ich namowami
w roku 612 rozpocz nauczanie zyskujc stopniowo coraz wiksze rzesze
zwolennikw nowej wiary; ktrej nada nazw islam (poddanie si Bogu)3.
Przez dwadziecia jeden lat zosta objawiony Mohametowi Koran4wita ksiga islamu.
Nie wszystkim podobao si to, co gosi Mahomet. Pocztkowo
ignorowano jego nauki z czasem jednak obojtno przerodzia si
w nienawi. Przeciwnicy Mahometa uwaali, e jest faszywym prorokiem
chccym zniszczy wiar przodkw.
ycie muzumanw w Mekkce stao si coraz bardziej uciliwe,
konflikt narasta, a doprowadzi do tego, e pozycja ummy (wsplnoty)
w Mekkce bya niemoliwa do utrzymania. Mahomet musia znale nowe
miejsce by rozwija swoj religie i chroni wyznawcw islamu. Mahometowi
udao si pozyska przychylno mieszkacw Jasribu (zwanego tez
Medyn)5 i w roku 622 muzumanie opucili, Mekke udajc si na emigracje,
ktr okrela si mianem hidra (wyemigrowanie).
Hidra bya momentem przeomowym dla islamu, ta wielka emigracja
zapocztkowaa rozkwit tej religii. W Medynie muzumanie stworzyli swoj
wasn gmin, gdzie Mahomet wybudowa skromny meczet (masdid
miejsce bicia pokonw6) a z czasem okrelano j mianem Al-Madina czyli
2

K. Armstrong, op. cit., s. 10.

Tame, s. 11.
4
Koran- kuran, co oznacza recytacja.
5
W roku 620 wysannicy z Jasribu spotkali si z Mahometam, przyjli islam i zawarli porozumienie
na mocy, ktrego przyrzekli nie atakowa si i chroni wzajemnie. K. Armstrong, op. cit., s. 12.
6
K. Armstrong, op. cit., s.18.
3

miasto. Po raz pierwszy w historii Arabii nastpio poczenie plemion, ktre

nie byy zwizane ze sob wizami krwi, co byo dla Kurajszytw czynem
haniebnym. Umme w Jasribie tworzyli ludzie, ktrych dzielio wyznanie
i pochodzenia a poczya ich ideologia. Mahomet osign co, co wydawao
si wczeniej niemoliwe i tym samym udowodni sil muzumanw.
W skad ummy wchodzili miedzy innymi ydzi, z ktrymi Mahomet
pragn doj do porozumienia. Niestety do wyranie zarysowane rnice
teologiczne nie pozwoliy na to. W konsekwencji tych wydarze Mahomet
zrobi krok do przodu. Odwrci si od Jerozolimy i to w dosownym
znaczeniu tego sowa; dotychczas muzumanie modlc si byli zwrceni
w kierunku

Jerozolimy, teraz zwrcili si w stron Mekki. Zmiana kibli

(kierunku) wprowadzia islam na nowy tor, od tego momentu islam sta si

odrbn religia, niezalena od innych wyzna.
Pniej nadszed czas wielkiej prby dla islamu. Wzrastajca pozycja
muzumanw bya coraz bardziej niepokojca dla przeciwnikw Proroka, co
doprowadzio do licznych atakw na umme. Najwikszym wrogiem
Mahometa by Abu Sufjan7, ktry pragn cakowicie unicestwi muzumanw.
W 625 roku u podny gry Uhud8 doszo do bitwy, ktra zapocztkowaa
wieloletni walk w obronie religii proroka Mahometa z Abu Sufjanem.
Kolejne zwycistwa muzumanw nad przewaajcymi liczebnie
mekkaczykami, wpyno na zmian pogldw sceptycznie nastawionych
plemion do Mahometa i jego religii.
Imponujce sukcesy Mahometa spowodoway, e wiele plemion
dyo do utworzenia sojuszu. Nastpstwem tego, byo powstanie swoistej
konfederacji, ktrej czonkowie byli zwizani paktem o nieagresji i wzajemnej
ochronie.
Dihad9, czyli wojna toczona w subie religii miaa przebieg
niezmiernie brutalny. Bezlitosne dziaania Mahometa miay na celu szybkie
zakoczenie dziaa wojennych, gdy wedug Koranu wojna jest rzecz tak

Nalea do mekkaskiego rodu Umajjadw. Po licznych walkach stoczonych z Mahometem w kocu

sam przeszed na islam. S. Bruce, Fundamentalizm, s. 54-55.
8
K. Armstrong, op. cit., s.24.
9
Dosownie oznacza wysiek, w takim terminie pojawia si w Koranie.

straszn, e naley j jak najszybciej zakoczy, podejmujc wszelkie

moliwe rodki10.
I tak w roku 628 Mahomet wraz z 1000 muzumanw wyruszy na
pielgrzymk do Mekki. Miaa ona charakter pokojowy, wedug tradycji nie
mogli mie oni przy sobie broni a Kurajszyci nie mogli zaatakowa
bezbronnych

pielgrzymw.

Ta

pokojowa

demonstracja

spowodowaa

podpisanie ukadu midzy Kurajsztami a Mahometem.

Wydarzenia te wywoay fale zainteresowania islamem i cae rzesze zaczy
przyjmowa t religie.
Kolejnym kluczowym wydarzeniem w rozwoju islamu, byo w 630 roku
naruszenie traktatu przez Kurajszytw, ktrzy zaatakowali jedno ze
sprzymierzonych

Mahometem

plemion.

Mahomet

nie

waha

si

i w odpowiedzi na to, wkroczy z dziesiciotysiczn armi 11 do Mekki.

W obliczu tak liczebnej armii, Kurajszyci poddali si nie podejmujc walki. Po
zajciu Mekki Mahomet zniszczyli posgi starych bogw w wityni Al-Kab 12,
powici j Allachowi, jedynemu Bogu.
Prorok Mahomet zmar w roku 630 wypeniajc w peni swoj misje.
Doprowadzi do pokoju na Pwyspie Arabskim, gdzie wikszo plemion
wyznawaa islam.
W nastpnych latach muzumanie umocnili swoja potg. Sto lat po
mierci proroka imperiom islamskie rozcigao si od Pirenejw po
Himalaje13.

1.2.Podstawowe informacje o islamie

Islam jest religi objawiona, powsta w konkretnym historycznym
momencie. Podobnie jak chrzecijastwo jest uwaane przez jego
wyznawcw za dopeniajce i zastpujce religi ydowsk, boskie
objawienie, ktre stao si udziaem Mahometa. Islam, zatem nie jest kolejn
10

Tumaczenie z Koranu , J. Danecki, Podstawowe wiadomoci o islamie s. 8, 16 18.

K. Armstrong, op. cit., s. 28.
12
Tame, s. 32.
13
Tame.
11

religi, jest religi w sposb zasadniczy odmienn, a niekiedy wrcz stojca

w sprzecznoci z wierzeniami ydw i chrzecijan. Jednake jest to tarze
wyznaniu ludzi ksigi, majcych swojego Proroka.

1.2.1.Koran i sunna
Koran, Al-Qur'an- kuran; recytacja. wita ksiga muzumanw,
zawiera nauki, ktre Allach objawi Mahometowi za porednictwem
archanioa Gabriela w cigu dwudziestu jeden lat. Stanowi zarazem jedno
z najwikszych dzie literackich arabskiej prozy i poezji. Gwnym cudem
Koranu jest jego wysoki poziom literacki. Arabowie nie byli w stanie i nadal
nie s w stanie napisa, chocia jednego wersetu na takim poziomie. Allach
rzuci wyzwanie do wszystkich Arabw i nie-Arabw, aby napisali ksik
w sposb podobny do stylu samego Koranu, jednak nikt z nich nie potrafi.
Tekst Koranu dzieli si na 114 sur, czyli rozdziaw, te z kolei dziel si
wersety (po arabsku ya).
Sunna- tradycja14, zostay spisane przez rodzin oraz bliskie otoczenie
proroka Mahometa, dotycz jego zwyczajni oraz praktyk religijnych.
ycie Mahometa mona podzieli na dwa gwne okresy, czas medyski
i mekkaski. W zwizku z tym, e dotyczyy jego ycia i postpowania sury
dziel si tak samo.
Sury mekkaskich, ktrych jest 90 zawieraj gwnie dogmaty wiary,
natomiast sury medyskich, ktrych jest 24 dotycz przypisw prawa. Sury
s uporzdkowane w sposb od najduszej do najkrtszej.
Pierwsza i zarazem najkrtsza sura tzw. fatiha brzmi nastpujco: W imi
Boga Miosiernego, Litociwego! Chwaa Bogu, Panu wiatw Miosiernemu,
Litociwemu. Krlowi Dnia Sdu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy
o pomoc. Prowad nas drog prost, drog tych, ktrych obdarzye
dobrodziejstwami; nie za tych, na ktrych jeste zagniewany, i nie tych,
ktrzy bdz15.
14
15

K. Armstrong, op. cit., s. 200.

J. Bielawski, Koran, Warszawa 1986 r., s. 1-7.

10

Koran zosta objawiony w jzyku arabskim i tylko w nim jest cytowany, co

wpyno

konsekwencji

na

dominacj

tego

jzyka

wiecie

muzumaskim16. Sowo Koran, odnosi si wycznie do oryginau

napisanego w jzyku arabskim, wszystkie inne tumaczenia stanowi jedynie
indywidualn ludzk interpretacje sw Allacha, sw, ktrych adna
interpretacja nie jest w stanie przekaza. Dowodem na to s sowa Allacha,
ktre rzek w Koranie, a w polskim tumaczeniu oznaczaj:
"My wysalimy arabski Koran"
(Surah Ta-Ha - 20:113)
Sury s uzupenieniem Koranu i stanowi jedno z czterech gwnych rde
prawa islamskiego.
Wspczesny islam dzieli si na dwa gwne odamy. Pierwszy z nich
to sunnici wyznawcy sunny. Stanowi oni wikszo muzumask, ktrzy
darz

szacunkiem

wszystkich

posuszestwo wadcy i

czterech

raszidunw 17

nakazuj

uznaj sytuacj polityczn w wiecie islamu za

legaln.
Drugim odam stanowi szyici, sziat Ali, czyli stronnicy Alego. Wedug nich
wadz powinien przej tylko jeden z czterech raszibw- Ali Ibn Abi Talib,
mczyzna najbardziej spokrewniony z Prorokiem. Czcz okrelon liczb
immanw18, bdcych w prostej linii potomkami Alego i jego ony Fatimy,
crki Proroka.

1.2.2.Muzumaskie dogmaty wiary

Islam

opiera

si

na

piciu

podstawowych

dogmatach

wiary 19,

obowizkiem kadego muzumanina jest przestrzeganie wszystkich piciu

dogmatw gdy stanowi one o integralnoci islamu, nie mona ich
traktowa wybirczo.
WIARA W JEDNEGO BOGA
16

Wicej informacji o Koranie w J. Danecki, Podstawowe, t. 1, op. cit., s. 54-86.

Rasziduni- czterej sprawiedliwi kalifowie, towarzysze i spadkobiercy proroka Mahometa; Abu
Bakr, Umar Ibn al.-Chattab, Usman i Ali Ibn Abi Talib. K. Armstrong, op. cit., s. 204.
18
Imam - przywdca wsplnoty muzumaskiej.
19
J. Danecki, Podstawowe, t. 1, op. cit., s. 110.
17

11

Islam to religia monoteistyczna, dlatego te podstawowym dogmatem

jest wiara w istnienie jednego Boga. Istota Boga podkrelana jest za kadym
wypowiedzeniem formuy szehady, czyli muzumaskiego wyznania wiary:
Nie ma bstwa oprcz Boga, a Muhammad jest wysannikiem Boga 20.
Bg

muzumaski

istnieje

poza

wiatem

ludzkim,

nie

jest

antropomorfizowany, nie mona przypisa mu adnych fizycznych cech, jest

cakowicie transcendentny. Istnieje poza wiatem ludzkich zmysw, jest,
wic niepoznawalny przez czowieka i do niczego niepodobny 21. W pewnym
sensie jest abstrakcyjny i teoretyczny.
Bg w islamie nosi 99 najpikniejszych imion (al.- asma al.- husna) 22,
oznaczajcych jego transcendentne i psychologiczne cechy. Wymienianie
tych imion ma charakter rytuau, suy do tego specjalny raniec- misbah.

WIARA W ANIOY I DINY

Anioy
Anioowie s posacami Boga i jego sugami. Powstali ze wiata, nie
maj ciaa, ale s istotami rozumnymi.
W niebie zajmuj si obron murw przed demonami oraz chroni
i obserwuj ludzi, spisuj ich uczynki, aby przedstawi je w dniu Sdu
Ostatecznego.
Angelogia muzumaska wprowadza podzia Aniow, ze wzgldu na
penione przez nich funkcje23:

Anioy najblisze Bogu, wykonujce zadania zlecone przez Boga.

Zalicza si do nich posaca - Gabriela, anioa mierci - Azraela,

anioa si przyrody - Mkla, Isr,f la, ktry bdzie d w trb w dniu
zmartwychwstania.

20

www.arabia.pl
J. Danecki, Podstawowe, t. 1, op. cit., s. 111-112.
22
www.arabia.pl/content/view/259568/2/
23
J. Danecki, Podstawowe, t. 1, op. cit., s., s. 115-116.
21

12

Anioy sprawujce opiek nad ludmi.

Muzumanie wierz, e maj dwch aniow strw: Nakr i Mrt,

ktrzy spisuj ich dobre i ze uczynki.

Anioowie-stranicy, penice piecze nad bramami pieka, ktrych jest

dziewitnastu i przewodzi im Malik.

Haruta i Matuta, anioy, ktre s przykadem pokusy i zarazem

przestrzegaj przed ni.

Diny
Dogmatyka muzumaska uznaje take wiar w ze duchy, demony
i Szatana-Iblisa. Diny stworzone zostay z ognia palcego- samum
i w odrnieniu od aniow maj posta cielesn. Dziel si na ghule, ifrity
i silaty24.
Niegdy diny zamieszkiway ziemi, lecz zaczy ze sob walczy.
Wtedy to wysa na ziemi Iblisa by zaprowadzi porzdek i sprowadzi diny
do nieba. Gdy Bg stworzy czowieka, zadaby anioy oddamy mu pokon.
Iblis odmwi wykonania nakazu Stwrcy, czym go bardzo rozgniewa,
w konsekwencji sprzeciwu Iblisa, Bg skaza go na potpienie i wygna
z raju. Od tego czasu Iblis mci si na ludziach kuszc ich do grzechu.
Jedynie w czasie ramadanu za moc Iblisa i innych dinw zanika.

WIARA W WITE KSIGI

Bg przekaza swoj drogocenn nauk przez objawienia, ktre pniej

przybray form sowa pisanego w postaci witych ksig. Zalicza si do
nich: Koran, Tor, Psalmy Dawida, Ewangelie.
Koran stanowi jednak ostateczn wersj objawienia Boskiego i poprawia
wszystkie ich bdy. Statusu niewiernych nie maj chrzecijanie, ydzi
i sabejczykowie, gdy islam uznaje ich za ludzi ksigi - ahl al-kitab.
24

www.arabia.pl/content/view/259568/2/

13

 WIARA W PROROKW

Bg przekaza swoje Objawienia wybranym ludziom, czynic z nich

rzecznikw swojego przesania i piewcw monoteizmu. ycie prorokw jest
przedstawione wedug pewnego schematu. Najczciej w wieku czterdziestu
lat otrzymuj oni misje goszenia monoteizmu, nie czynili oni przy tym cudw,
ale potrafili pokaza rk Boga w swoich czynach.
Koran mwi o 28 prorokach, z ktrych 21 wystpuje take w Biblii,
poczwszy od Adama do Mahometa. Jednake Koran nie opisuje losw ich
wszystkich25
Dzieli si ich na dwie grupy: prorokw (anbija) i wysannikw (rusul).
WIARA W DZIE SDU OSTATECZNEGO
W rozumieniu muzumanw mier jest czym pozytywnym, gdy
oznacza powrt do Boga. Koniec wiata nastpi, gdy anio Israfil zadmie
w trbie i wwczas spadn na ziemie wszelakiego rodzaju katastrofy,
wszyscy zmarli zmartwychwstan 26. Wszyscy ludzie udadz si na sd
ostateczny przed tron Boga, gdzie kady bdzie osdzony za swoje uczynki,
a jedynymi wiadkami i zarazem wystawiennikami bd anioowie i prorocy.
Ci, ktrzy uwierzyli w nauki Proroka i stosowali si do nich przejd przez
legendarny most- sirat, rozpostartym nad piekem.

1.2.3. Spoeczestwo islamu

Narodzinami wsplnoty muzumaskiej byo utworzenie przez proroka
Mahometa w Medynie pierwszej gminy muzumaskiej, zwanej UMMA.
Dzisiaj tym terminem okrela sie muzumanw mieszkajcych na caym
wiecie.

25
26

J. Danecki, Podstawowe, t. 1, op. cit., s. 120-122.

Tame, s. 124.

14

Podstawowa jednostka w spoecznoci muzumaskiej jest rodzina,

zorganizowana na wzr maego spoeczestwa. Prawa i obowizki
czonkw rodziny opisuje ok 1/3 prawnych przypisw w Koranie. Podajc
t myl analogicznie, z muzumaskiego punktu widzenia rodzina jest
najmniejsza komrka spoeczna. Na kultur muzumask w pewnym stopniu
wpywaj siy zewntrzne, jak choby sytuacja na wiecie, w poszczeglnych
krajach, w ktrych spoecznoci muzumaskie wystpuj, ale ostatecznie
jest sama w sobie ogromnym potencjaem. W oderwaniu od podstaw wiary
i rozoeniu na elementy mogaby by ona niezrozumiaa. Dlatego te rodzina
muzumaska powinna by rozpatrywana i analizowana na paszczynie
muzumaskiego wiatopogldu. Islam czyni wiar i religi podstaw
spoeczestwa

oraz

gwnym

motorem

napdzajcym

poszczeglne

elementy ycia czowieka. Cho grupy spoeczne i wsplnoty utworzone

zostay na podstawie ras, pochodzenia etnicznego i geograficznego,
w islamie odnale mona form organizacji wywodzc si z wiary
w Jedynego Boga wanie. Oddanie si religii jednoczy ludzi we wsplnot
wierzcych i zblia ich do Boga. Muzumaskie pojcie ummy nie jest oparte
na rasie, jzyku, pooeniu geograficznym bd te przynalenoci polityczno
gospodarczej. Spoeczestwo muzumaskie oparte jest na braterstwie
w wierze. Ktokolwiek wierzy w Allacha Jedynego i Jego Proroka Mahometa,
wyznaje islam, jego ideologi, jest czci tej wsplnoty, niezalenie od rasy,
jzyka czy pochodzenia. Pojcie spoeczestwa ideologicznego, jakim jest
wanie spoeczno muzumaska, jest nie tylko moralnym nakazem czy
nauk, posiada ono wymiar spoeczny, polityczny i prawny. Tworzy now
infrastruktur dla relacji czowiek wiara. Daje ono pocztek instytucjom
spoecznym poczwszy od rodziny, koczc na pastwie.
Badacze podkrelaj, i w islamie nie mona odseparowa poj
religii i etyki, za umys adnego muzumanina nie rozrnia takich
przeciwiestw jak religijny wiecki, sacrum profanum czy koci
pastwo.

Egzystencja

czowieka

odznacza

si

caym

kompleksem

zachowa, do kontroli, ktrych niezbdny jest caociowy system, stanowicy

integraln syntez religii, moralnoci i prawa. W prawie muzumaskim kade
dziaanie moe by ocenione, wedug piciostopniowej skali klasyfikacji
uczynkw, ktrych skutki nie ograniczaj si jedynie do doczesnoci, ale
15

rwnie maj wpyw na ycie przysze. W takim ujciu szari`at stawia przed
czowiekiem

cele

znacznie

wykraczajce

poza

jego

bezporedni

wiadomo czasu i przestrzeni, czynic z kadego ludzkiego postpowania

akt, ktrego bezporednie konsekwencje maj wymiar prawny, religijny
i moralny.
Moralno muzumanw jest oparta na naukach zawartych w Koranie
i sunnie proroka, na islamu prawie, ktre ma charakter totalitarny, rzdzcy
kad czynnoci czowieka nalecego do spoecznoci muzumaskiej.
Praktyczne zasady etyki muzumaskiej s zawarte w kadym dziale
prawnym (fikh) i stosownie do nich czyny s dzielone na klasy w zalenoci
od nastpujcych kategorii: 1) istotne obowizki, ktrych wypenianie jest
wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadib), 2) obowizki zalecane,
lecz nieistotne, ktrych wypenienie jest nagradzane, ale zaniedbanie nie jest
karane (mandub), 3) czynnoci prawnie i moralnie obojtne (da'iz, mubah),
4) czyny ganione, lecz niezakazane (makruh), 5) czyny zabronione i karalne
(haram).
Zwizek islamu z pastwem i prawem jest widoczny w wielu krajach
muzumaskich, gdy przymierze tronu z otarzem dokonywao si w islamie
ju od kolebki. Im tekst kanoniczny jest pniejszy, tym bardziej naznaczony
duchem prawa, ktre miao regulowa ycie tej wsplnoty w najdrobniejszych
szczegach. To wanie, dlatego Mahomet jednoczenie peni funkcj
patriarchy, proroka, kapana i wadcy.
Doktryna islamu nie tylko ogarnia wszelkie dziedziny ycia jednostki
i spoeczestwa, lecz rwnie obejmuje je prawem koranniczym- szaria,
egzekwowanym przez instytucje pastwowe.

1.3.Pochodzenie i definicja terroryzmu.

Zjawisko terroryzmu jest powszechnie znane, wiemy, co oznacza

i czym si przejawia. Niemale kadego dnia media donosz o kolejnych
16

atakach

terrorystycznych.

Wspczesny

terroryzm

wiadomoci

spoeczestwa to atak na World Trade Center z 11 wrzenia 2001 roku, to

ofiary

zamachw

bombowych

Madrycie,

Egipcie,

Londynie...,

to

doniesienia o kolejnych eksplozjach w Izraelu, to zamachowcy samobjcy,

to porwania i egzekucje osb cywilnych.
Pojcie terroryzmu ewoluowao przez lata, zmienia si, ulega
wielkiemu rozwojowi i wystpuje na coraz szerszej przestrzeni.
Jednoznaczne zdefiniowanie pojcia sprawia wiele trudnoci, gdy
terroryzm jest fenomenem zoonym. Maj z tym problem nawet znawcy
zagadnienia, o czym wiadczy wspistnienie szeregu rnych definicji.
W zwizku z tym konieczna jest analiza wybirczych definicji dla potrzeb
niniejszej pracy.

1.3.1.Prba zdefiniowania terroryzmu

Etymologicznie pojcie terroryzmu pochodzi od aciskiego sowa
terrere, co w jzyku polskim oznacza - dre27.
Definicje encyklopedyczne przybliaj nam pojcie tylko czciowo, gdy
pozostaje ich wad - archaiczno zwizana z historycznym pojmowaniem
terroryzmu.
Oksfordzki sownik jzyka angielskiego ujmuje terroryzm jako rzdy za
pomoc zastraszania, sprawowane np. we Francji przez pozostajc
u wadzy parti podczas rewolucji 1789-94 ().
Polityka zmierzajca do stosowania terroru wobec tych, przeciwko
ktrym jest skierowana; stosowanie metod zastraszania; fakt terroryzowania
lub sytuacja bycia terroryzowanym28. Definicja ta, ma warto jedynie
informacyjn, pokazujc jak terroryzm ewoluowa przez lata. Ze wzgldu na
swoja historyczno nie jest uyteczna. Jako podstaw do dalszych
rozwaa mona uzna definicj podawan przez Now encyklopedi
powszechn

PWN,

wg,

ktrej

terroryzm

to

rnie

umotywowane

27

F. Ryszka, Terroryzm polityczny. Wstp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm polityczny, pod

red. J. Muszyskiego, Warszawa 1981, s. 245.
28
The Oxford English Dictionary, Oxford 1971, s. 3268. Cyt.z B. Hoffman, Oblicza terroryzmu,
Warszawa 1999, s. 12.

17

ideologicznie planowane i zorganizowane dziaania pojedynczych osb lub

grup, skutkujce naruszeniem istniejcego porzdku prawnego, podjte
w celu wymuszenia od wadz i spoeczestw okrelonych zachowa
i wiadcze (); dziaania te s realizowane z ca bezwzgldnoci ()
w warunkach specjalnie nadanego im rozgosu i celowo wytworzonego
w spoeczestwie lku29.
Cz badaczy jako bezwzgldn determinant terroryzmu przyjmuje
przemoc lub grob jej uycia. K. Karolczyk w Encyklopedii terroryzmu
wie terroryzm z immanentn przemoc piszc, e wszystkie () prby
definiowania terroryzmu jako zjawiska politycznego, podkrelaj jego
zwizek z przemoc30. Karolczak podaje kilka sposb budowania definicji
terroryzmu powoujc si na R. Schulza i jego definicj terroryzmu
politycznego jako: prb uycia poza normalnych form politycznej
przemocy[...], w celu osignicia okrelonych zamierze politycznych[...].
Takie dziaanie ma na celu wywarcie wpywu na zachowanie postawy
okrelanej zbiorowoci, zgodnie z celem grup znaczenie szersze ni
bezporednie ofiary31. Wedug A. Pawowskiego terroryzm to taktyka
dziaania politycznego zaangaowanych osb, polegajca na stosowaniu
spektakularnych rodkw fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym
prawom drugich osb, w celu zwrcenia na siebie i swoje idee uwagi
publicznej, bd z zamiarem wywoania grozy, aby osoby trzecie poczuy si
zmuszone do zachowania si odpowiadajcego terrorystom 32.
Dla P. Wilkinsona polityczny terroryzm to zastraszanie przez
przymus i systematyczne uycie morderstw i zniszczenia dla zastraszania
jednostek, grup, spoeczestw lub rzdw, pozwalajce terrorystom na
polityczne dania33
Oprcz przemocy B. Hoffman podaje jeszcze inne cechy uwaane za
dystynktywne, s to midzy innymi: polityczny, strach, groba, sia i inne.

29

Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, Warszawa 1997, s. 370.

K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995, s. 9.
31
R. Schultz, Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978, s 8,
32
A. Pawowski, Typologia terroryzmu politycznego, w: Terroryzm polityczny...,s. 24.
33
P. Wilkinson, Terrorism and the liberal state, MacMillan Press, London 1979, s. 49.
30

18

Przystpujc do dalszych analiz pojcia, warto rozrni dwa

pokrewne pojcia: terroru i terroryzmu. Terror to przemoc stosowana przez
organy pastwowe wobec

obywateli

celu

zastraszania

i podporzdkowania sobie spoeczestwa. Jest to tzw. terror rzdowy 34.

Natomiast terroryzm to pewna strategia, taktyka osigania zamierzonych
celw, gdzie przemoc czy si z innymi sposobami dziaania. Stosowanie
gwatu w celu wywarcia wpywu na rzd i opinie publiczn.
W Leksykonie politologii Antoszewski i R. Herbut podaj trzy rne
pojcia. Jako pierwszy wymieniaj terror jako sposb dziaania pastwa35
przy wykorzystaniu przemocy wcznie z fizyczn eliminacj przeciwnika,
ktrej celem jest szerzenie grozy czy te strachu ()36. Nastpnie definiuj
terroryzm midzynarodowy, ktry stanowi akty terrorystyczne o wyranie
midzynarodowych

konsekwencjach,

oddziaywujce

na

stosunki

midzynarodowe i ogln sytuacj midzynarodow37. Trzecim pojciem

jest terroryzm polityczny i jest to metoda walki politycznej, strategia i taktyka
uznajca stosowanie przemocy (np. porwania, zamachy bombowe) jako
najbardziej skuteczny sposb i zarazem rodek sucy osigniciu
okrelonych celw politycznych38.
Terroryzm midzynarodowy dotyczy grup lub osb, ktrych dziaalno
skierowana jest przeciwko rnym krajom i rzdom na caym wiecie oraz
takich, ktrych dziaania przekraczaj granice pastwowe. Leksykon
wspczesnych midzynarodowych stosunkw politycznych wyrnia dwa
typy terroryzmu midzynarodowego. Pierwszy to dziaania zorganizowane w
skali ponadnarodowej; drugi to dziaalno w danym kraju, ale suca take
przeprowadzaniu akcji terrorystycznych poza granicami kraju 39.
Wielo postaci terroryzmu, rnorodno motyww i subiektywizm
ocen znacznie utrudniaj stworzenie uniwersalnej, midzynarodowej definicji.

34

Tame, s.12.
A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocaw 1999, s. 598.
36
A. Antoszewski, R. Herbut, op. cit., s. 598.
37
Tame, s. 599.
38
Tame, s. 602.
39
Cz. Mojsiewicz, Leksykon wspczesnych midzynarodowych stosunkw politycznych, Wrocaw
2000, s.346.
35

19

Uwarunkowania te sprawiy, e wikszo aktw prawnych poszczeglnych

pastw, zawiera wewntrzne koncesje tego pojcia 40.
W prawodawstwie amerykaskim mona odnale, co najmniej trzy rne
definicje terroryzmu, gdzie kada okrela sposb dziaania poszczeglnej
agendy rzdowej i ma by dla niej po prostu uyteczna..W artykule 22
Kodeksu Stanw Zjednoczonych, terroryzm to, zaplanowana, umotywowana
politycznie przemoc, wobec celw nieuczestniczcych w walce, stosowana
przez subnarodowe grupy czy tajnych agentw, zwykle majca na celu
oddziaywanie na audytorium41. Wedug FBI terroryzmem jest bezprawne
uycie siy lub przemocy wobec osb lub mienia, aby zastraszy lub wywrze
przymus na rzd, ludno cywiln albo czci wyej wymienionych, co
zmierza do promocji celw politycznych lub spoecznych42.
Powysza analiza stanowi jedynie namiastk rozwaa powiconych
prbie zdefiniowania terroryzmu. Podsumowujc mona przyj definicj
B. Hoffmana, gdy jest zarazem wyczerpujca i zwiza.
Terroryzm definiuje jako wiadome budzenie strachu uywajc do tego
przemocy lub groby w deniu do zamierzonego celu. Ma wywoa jak
najbardziej dalekosine skutki psychologiczne, siejc strach i zastraszajc
jak najszersz grup docelow (moe to by grupa etniczna, narodowa, rzd
czy partia)43. Terroryzm ma tworzy wadz tam, gdzie jej nie ma, lub
konsolidowa t, ktra jest saba44. Rozgos ma suy zdobyciu wadzy
i wpyww.

1.3.2.Rys historyczny
Terroryzm ma bardzo dug histori, towarzyszy ludzkoci od czasw
staroytnych. Wraz z rozwojem cywilizacji rozwija si terroryzm, nabiera

40

Por. S. Pikulski, Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 11.

B. Hoffman, op. cit., s. 36.
42
Tame.
43
B. Hoffman, op. cit., s. 42.
44
Tame.
41

20

nowego znaczenia, rozplenia si niczym choroba, znajdujc nowych

poplecznikw.
Niektrzy badacze przyjmuj za pierwszy przejaw terroryzmu,
dziaalno ydowskiej sekty religijnej Sicari, znanej take jako Zeloci, ktra
dziaaa w latach 66-73 n.e. na terenach dzisiejszej Palestyny i Egiptu 45.
Dziaali oni w sposb skrytobjczy, mord dokonywany by przy uyciu
krtkiego miecza (sica) skd wywodzi si ich nazwa 46.
Pierwszym czowiekiem, ktry uczyni z terroryzmu metod walki, by
prawdopodobnie Hassan Ben
asasinw

47

Sabbah, zaoyciel tajnego stowarzyszenia

w Persji48. Jej czonkw obawiali si nie tylko uczestnicy wypraw

krzyowych, ale take sami mieszkacy wiata arabskiego. Zakon ten,

wywodzcy si od skrajnych ismailitw (szytiw), jako pierwszy zastosowa
terror, zamachy i skrytobjstwa w grze politycznej i wycigu o wadze.
Wedug jednego z czoowych ekspertw z dziedziny terroryzmuBruce Hoffmana, sowo terroryzm zostao spopularyzowane po raz pierwszy
w okresie rewolucji francuskiej, kiedy miao ono jeszcze pozytywne konotacje
(z pewnoci samo zjawisko terroryzmu jest duo starsze 49). Regime de la
terreur lat 1793-94 by sposobem na zapanowanie porzdku w okresie
chaotycznych niepokojw po wydarzeniach 1789 roku. Miao to na celu
konsolidacje wadzy nowego rzdu przez zastraszanie kontrrewolucjonistw
wywrotowcw, ktrzy byli dla nowego rzdu; wrogami ludu. Maksymilian
Robespierre, przywdca rewolucyjny, uwaa,, e cnota jest zasadnicz
cech ludowego rzdu w czasie pokoju, ale w okresie rewolucji musi wiza
si z terrorem, by ostatecznie zwyciya demokracja. Odwoywa si przy
tym do cnoty, bez ktrej terror jest zem; do terroru, bez ktrego cnota jest
bezradna, a terror to jedynie sprawiedliwo, szybka, surowa i niezomna,
jest, wic emanacj cnoty50.

45

M. Tomczak, op. cit., s. 7.

Zelota nieumiarkowany zwolennik lub fanatyczny entuzjasta.
47
Termin asasyn- ang. i fr. assassin, w. assasino-zabjca, morderca. Szerzej w R. M. Barnas, Od
Asasynw do Osamy bin Ladena, Wrocaw 2001, s. 31 39.
48
Obecnie Iran.
49
Niektrzy wi pocztki zjawiska z powstaniem w Persji stowarzyszenia asasynw i dziaalnoci
Hassana ibn Sabbaha. Czonkowie jego sekty, odurzani haszyszem musieli zabija rycerzy
krzyowych. Szerzej w J. Tomasiewicz, Wrg bez twarzy, onierz Polski, 10/2001.
50
R. R. Palmer, The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle, Princeton 1970, s. 126.
Cyt. za B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 14.
46

21

Terroryzm, ktry narodzi si podczas rewolucji francuskiej pomimo

tego, e znacznie rni si od dzisiejszego postrzegania tego pojcia, to
mona w nim wyrni kilka cech czcym go z wspczesnoci.
Mianowicie by zorganizowany, celowy i systematyczny oraz mia na celu
utworzenie nowego adu spoecznego. Fala terroru, odwrcia si w kocu
przeciw jego twrcom i zarwno Robespierre jak i jego poplecznicy zostali
cici na gilotynie. Od tego czasu terror nabra wyranie pejoratywnego
znaczenia, kojarzc si gwnie z naduyciami wadzy, a samo sowo
popularnym uczyni Edmund Burke, piszc: tysice tych piekielnych psw
zwanych terrorystami swobodnie ksajcych lud51.
Znacznie

bliej

do

wspczesnych

terrorystw

byo

rosyjskim

rewolucjonistom walczcym z caratem. Ruch socjalistyczny zrodzony

w poowie wieku XIX propagowa Walker z pastwem, nie okrelajc
jednoznacznie jak zastpi wadze pastwow. Anarchici stosowali terror
indywidualny, mordujc potajemnie osoby zwizane z aparatem pastwowym
porednio bd bezporednio. Ruch ten nie mia nic wsplnego z walk
narodowowyzwolecz, lecz wynika z utopijnych idei i absurdalnych
zaoe, w myl, ktrych po obaleniu wczesnej wadzy miaby nastpi
ustrj sprawiedliwoci spoecznych. Prawdopodobnie pierwsz organizacj
posugujc si przemoc w celu uzyskania przemocy politycznej bya
rosyjska

Narodnaja

Wola.

Lista

ofiar

zamachw

terrorystycznych

dokonanych przez anarchistw na przeomie wieku XIX i XX jest duga,

jednak do najbardziej spektakularnych akcji naley udany zamach na cara
Aleksandra II 1 marca 1881 roku, ktry zgin od bomby rzuconej przez
czonka Narodnej Woli.

W pocztkach XX wieku na Bakanach dziaaa Czarna Rka (rna

Ruka)52. Organizacja ta przeprowadzia zamach na ksicia Franciszka
Ferdynanda 28 czerwca 1914 r., ktry by najwaniejszy w konsekwencji dla
Europy i wiata. Organizacja owa bya inspirowana europejskim ruchem
anarchistycznym odpowiedzialnym za wiele zamachw. Stanowia poczenie
51
52

Tame.
N. Davies, Europa, Krakw 1999, s. 331-332.

22

najbardziej nieciekawych cech wczeniejszych komrek anarchistycznych

odpowiedzialnych za liczne zabjstwa w Europie, ktrych metody wywary
wielki wpyw na modzie serbsk za porednictwem pism rosyjskim
anarchistw i amerykaskiego Ku-Klux-Klanu. Istniay krwawe rytuay i
przysigi lojalnoci, mordowanie wahajcych si czonkw, identyfikacja za
pomoc numerw, dystrybucja karabinw i bomb ()53.
W drugiej poowie XX wieku dochodzimy do zagadnienia: terroryzm
a wielka polityka.

Czarne koszule Mussoliniegosiay groz, mordoway

i prawie bezkarnie toroway sobie drog do wadzy. wczesny rzd woski

bardziej obawia si lewicowego ruchu rewolucyjnego ni faszystowskich
awanturnikw. Drog terroru ruch faszystowski doszed do wadzy i zdoby
panowanie nad krajem. Podobn sytuacje obserwujemy w Niemczech, gdzie
Hitler drog terroru zdoby najwysz wadze w pastwie.
Wrzesie 1972r., Igrzyska Olimpijskie Monachium ukazay nowe
oblicze terroryzmu. Palestyscy komandosi z organizacji Czarny Wrzesie
wtargnli do wioski olimpijskiej do siedziby reprezentacji Izraela i zabili
dwch sportowcw, a innych wzili jako zakadnikw. W wyniku starcia
z policj zgino wprawdzie piciu terrorystw, ale wraz z nimi ponioso
mier dziewiciu sportowcw izraelskich.
We Woszech w 1978r. Czerwone Brygady porway i zamordoway
premiera Aldo Moro, a w 1980r. Dokonay zamachu bombowego na dworcu
w Bolonii, w wyniku, ktrego zgino 85 osb.
W wane wydarzenia obfitowa szczeglnie rok 1979, kiedy to
ajatollah Ruhollah Chomeini odsun od wadzy szacha Mohammeda Rez
Pahlawiego, bliskiego sojusznika Stanw Zjednoczonych, a zarazem wadc,
ktry przedkada wieckie obyczaje nad islam. Po raz pierwszy islamscy
fundamentalici objli rzdy w kraju muzumaskim ustanawiajc pastwo
islamskie. Drugim czynnikiem istotnym dla konsolidacji wiata arabskiego
bya wojna w Afganistanie. W 1979 roku wojska radzieckie wkroczyy do
Afganistanu. Sowieci zabili urzdujcego prezydenta, ustanawiajc wasny
53

L. Lafore, The Long Fuse: An Interpretation of the Origins of World War I, London 1966, s. 180.
Cyt. za B. Hoffman, op. cit., s. 20.

23

rzd. Pastwa islamskie byy zbyt sabe, by udzieli pomocy, ale do kraju
przenikno ponad 25 tys. bojownikw muzumaskich z 35 pastw. Spraw
finansowania afgaskich rebeliantw zajy si Stany Zjednoczone. W wojnie
uczestniczy m. in. Osama ben Laden, ktremu przypisuje si pomys
uzyskania dla bojownikw od Amerykanw wyrzutni pociskw Stinger 54.
Po zakoczeniu zimnej wojny gwnym celem dziaa terrorystycznych
pozosta Izrael. Powstay organizacje takie jak Hamas czy Islamski Dihad,
a na terenach okupowanych przez Izrael w Libanie dziaay bojwki
Hezbollahu.
Trudno policzy zamachy terrorystw palestyskich skierowanych
przeciwko ludnoci ydowskiej. Bywaj okresy, kiedy codziennie gin
niewinni ludzie, gin te zamachowcy- samobjcy.
11 wrzenia 2001 roku atak terrorystyczny na World Trade Center
i Pentagon, symbole potgi Stanw Zjednoczony wstrzsn wiatem. Ataku
dokonaa afgaska organizacja terrorystyczna Osamy bin Ladena, al-Qaida.
W wyniku zamachu zgino od 5 do 7 tysicy ludzi. By to najwikszy atak
terrorystyczny w historii. Atak na Ameryke zosta potraktowany jako
wypowiedzenie wojny i sta si pretekstem do kampanii antyterrorystycznej
na nieznan dotd skale z wykorzystaniem arsenau broni konwencjonalnej
oraz precyzyjnie zaplanowanej strategii propagandowej.
Warto wspomnie take o nieprawdopodobnych reakcjach niektrych
spoeczestw bezporednio na wiadomo o tragedii USA. W wielu krajach
islamskich ludzie wylegli na ulice i wiwatowali na cze zamachowcw,
cieszyli si z ataku na Ameryke.
Mona w tym zachowaniu dostrzec, jak ogromn nienawici darzy
Amerykanw spoeczno muzumaska. Sulaiman Abu Ghaith, oficjalny
rzecznik Al.- Qaidy w wywiadzie udzielonym dla Al-Daziry 55 powiedzia: ()
Nie wyrwnalimy z nimi rachunkw. Mamy prawo zabi 4 mln Amerykanw,
54

B. Hoffman, op. cit., s. 67.

Al.-Dazira; arabska stacja telewizyjna, stacjonujca w Katrze. Ogasza si stacj politycznie
niezalen, porusza wiele kontrowersyjnych tematw w swoich reportaach, stacja posiada
wyczno na emitowanie przekazw Al.-Qaidy, szerzej na http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D
%C5%BCazira.
55

24

w tym 2 mln dzieci, dwukrotnie wicej wypdzi z domw oraz zrani

i okaleczy i okaleczy setki tysicy. Ponadto naszym prawem jest walczy
z nimi broni chemiczn i biologiczn, aby odczuli identyczne miertelne
dolegliwoci,

jakie

byy

udziaem

muzumanw,

zaatakowanych

(amerykask) broni chemiczn i biologiczn. Ameryka rozumie jedynie

jzyk siy. Jest to jedyny sposb, aby j powstrzyma i spowodowa, by
wzia rce precz od muzumanw i ich spraw. Ameryka nie zna jzyka
dialogu! Albo jzyka pokojowego wspistnienia! Ameryk trzyma na dystans
jedynie krew.() 56.
Po tym wystpieniu odebrano mu obywatelstwo Kuwejtu. Jego przesanie
zostao umieszczone na oficjalnej stronie Al.-Qaidy.57

1.3.3.Specyfika i rodzaje terroryzmu.

Z przyjtej definicji terroryzmu wynika, e terroryzm suy m.in.
zdobyciu wadzy i wpyww. Istotna pozostaje jednak dokadniejsza analiza
motywacji, jak kieruj si organizacje terrorystyczne.
K. Jaoszyski w ksice Zagroenia terroryzmem w wybranych
krajach Europy Zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych, proponuje
nastpujc

klasyfikacj

organizacji

terrorystycznych.

to

grupy:

separatystyczne, nacjonalistyczne, ideologiczne, rasistowskie, religijne.

W Encyklopedii Terroryzmu58 oprcz wyej wymienionej klasyfikacji,
zostaj przedstawione jeszcze inne kryteria takie jak: rewolucjonizm,
ekstremizm

prawicowy,

grupy

walczce

konkretn

spraw.

Dodatkowo podkrela take, rnice w specyfice terroryzmu:

- pastwowego i niepastwowego; terroryzm pastwowy stosowanie

metod terroru przez rzd przeciwko wasnym obywatelom, druga form jest
terroryzm kierowany przez pastwo rzd kontroluje grupy terrorystyczne
56

P. L. Williams, Al.-Kaida, Pozna 2007., s. 31.

Tame, s. 29.
58
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, pod red., B. Zasiecznej, Warszawa 2004.
57

25

operujce w innym pastwie, ostatni to terroryzm wspierany przez pastwo

i wtedy to, rzd dostarcza rodki finansowania.

- wewntrznego i midzynarodowego, charakter wewntrzny maj

grupy terrorystyczne, ktrych celem jest wywarcie wpywu na polityk
w granicach wasnego pastwa. Z reguy jednaj terroryzm ma charakter
midzynarodowy.

- miejskiego i wiejskiego, kluczowym aspektem jest rny charakter

wsi i miasta. Miejscy terroryci musz dziaa szybko i potajemnie. Na wsi
terroryci mog otwarcie przej kontrole.
Oczywicie

podoe

dziaalnoci

poszczeglnych

grup

terrorystycznych rzadko jest jednorodne i zwykle wymyka si z powyszej

klasyfikacji. W danym regionie nacjonalizm miesza si czsto z tendencjami
separatystycznymi.
Kategoryzacja wedug celw pozwala na rozrnienie midzy terrorem
wspieranym lub stosowanym przez pastwo i terrorem skierowanym
przeciwko pastwu. Podzia terroryzmu wedug celw uatwia zdefiniowanie
reimw terroryzujcych wasne spoeczestwo.
Ideologia jako narzdzie analizy, jest jednym z podstawowych
kryteriw podziau organizacji terrorystycznych. Ideologia moe mie
charakter polityczny np. marksizm leninizm, lub religijny np. islamski
fundamentalizm. Religijne dogmaty s w wysokim stopniu nasycone polityk.
Poza powszechnie znanymi przypadkami, jak islamski Dihad, mona
wymieni take katolickich nacjonalistw w Irlandii, ktrzy dokonali rozamu,
tworzc Tymczasow irlandzk Armie Republikask 59. Z punktu widzenia
ideologii najbardziej ekstremaln form przyjmuje terroryzm na Bliskim
Wschodzie. W arabskim nacjonalizmie zawsze wspistniay dwie gazie.
Jedna stanowili arabscy wieccy nacjonalici, a drug nacjonalici religijni.
Pomimo pewnych rnic czynnikiem wsplnym tych dwch grup jest
sprzeciw wobec obecnoci wpyww zachodnich na Bliskim Wschodzie.

59

Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, s. 190.

26

Nacjonalizm z punktu widzenia historycznego jest zjawiskiem

stosunkowo modym. Religia, ekonomia, jzyk, przynaleno etniczna
i geografia, to czynniki, ktre tworz narodow tosamo. Kiedy ludzie
dochodz do wniosku, e wadze w ich pastwie sprawuje przedstawiciel
innego narodu, d do samostanowienia, a w osigniciu celu sigaj
czsto do wszelkich rodkw, cznie z terroryzmem 60. Chcc mie
jakkolwiek nadzieje na sukces, terroryci musz zdoby poparcie
wikszoci narodu, ktrego zamierzaj reprezentowa. Rezultatem wojen
o niepodlego moe by ponowne signicie po terroryzm przez inn grup
terrorystyczn. Na Bliskim Wschodzie akty terroru czsto maj rdo
nacjonalistyczne.
Motywy terrorystw religijnych s odmienne. Przemoc jest witym
obowizkiem, wykonywanym w zwizku ze specyficznymi przekonaniami
religijnymi. Terroryci religijni pragn dobra tylko dla wyznawcw wasnej
religii. Wbrew powszechnemu przekonaniu, terroryzm motywowany religijnie
nie ogranicza si do grup islamskich. Miedzy innymi w Izraelu, fanatyczna
grupa Lifta skupiajca fanatykw ydowskich 61.
Obecnie zjawisko terroryzmu stao si bardzo szerokim tematem.
Mona powiedzie, e uroso do rangi problemu oglnowiatowego.
Terroryzm zosta czci codziennego ycia. Niektrzy terroryci powicaj
si jednej sprawie innych natomiast motywuj skrajne pogldy lub fanatyzm
religijny. Terroryzm jest rwnie zjawiskiem przekraczajcym granice; ma to
miejsce to miejsce w przypadku ugrupowa dokonujcych zamachw poza
granicami wasnego pastwa. Niektrych terrorystw popieraj wadze
pastwowe, udzielaj im wsparcia finansowego oraz politycznego. Istnieje
take dua liczba grup, ktre dziaaj samodzielnie, co wicej niejednokrotnie
walcz one z wadz pastwow. Terroryzm przyjmuje rne formy
organizacyjne zalenie od tego, czy bazy terrorystw znajduj si
w miastach, czy na wsi, poniewa dziaalno grup terrorystycznych wpywa
na mieszkacw miast i terenw wiejskich w rny sposb. Wspczeni
terroryci dysponuj bogatym arsenaem nowoczesnego uzbrojenia.
60
61

Tame, s. 195.
M. Borucki, Terroryzm, zo naszych czasw, Warszawa 2002, s. 7-24.

27

Radykalni

rewolucjonici

muzumascy

dali

pocztek

fundamentalistycznym grup terrorystycznym, ktrzy odwouj si do islamu.

Wspczeni teoretycy muzumascy usprawiedliwiaj stosowanie terroru,
jako usankcjonowan przez Allacha odpowied na zo panujce na wiecie.

Rozdzia II
Fundamentalizm islamski

Degradacja religii do rangi pozbawionej znaczcych konsekwencji

aktywnoci prowadzonej w czasie wolnym, a wic niemal rozrywki, stanowi
nowoczesny fenomen zachodniego wiata. Religia zwykle miaa ogromne
znaczenie, a w wikszoci regionw kuli ziemskiej nadal nie zostaa go
pozbawiona.

Nie

zrozumiemy

islamskich

fundamentalistw

jeli

nie

rozpoczn od przypomnienia, e muzumanie niegdy wadali ogromnymi

poaciami globu, a ich panowanie opierao si przede wszystkim na potdze
wojskowej. Poudniowa Hiszpania w VIII wieku bya terenami islamskimi
w wyniku podboju przez muzumanw z pnocnej Afryki. W X wieku staa si
krajem chrzecijaskim wskutek wyparcia muzumanw przez chrzecijan
z pnocnej Europy. Ujmujc to bardziej bezporednio, mona powiedzie, e
zmiany w rozmieszczeniu i popularnoci wiatowych religii niewiele
zawdziczaj nowoczesnej koncepcji nawracania jednostek, a duo wicej
samej wadzy. Kolejnym aspektem jest fakt, broni jdrowej. Przypomina on
o znaczeniu przemocy jako sposobu na skupienie na sobie uwagi.
28

Mieszkacy

Zachodu

obdarzyli

zainteresowaniem

muzumaskich

fundamentalistw, gdy ci zaczli bra zakadnikw i wysadza ludzi

w powietrza islamscy bojownicy zagrozili zachodnim interesom, szczeglnie
w zakresie handlu ropa naftow. Bomba budowana przez Pakistan
przypomina o innych globalnych siach umacniajcych si dziki broni. Nakaz
witej wojny62 nazwano w Koranie dihad. Ma on na celu obron prawdy,
a nie partykularnych interesw politycznych. W tak rozumianym znaczeniu
pojcie wielkiego dihadu stao si jednym z obowizkw muzumaskiej
spoecznoci. Od czasw proroka, Mahometa arabsk nazw witej wojny
dihad wykorzystywano rwnie do okrelania rnego rodzaju dziaa
duchowych czy pokojowych prb szerzenia norm moralnych i religijnych 63.
Walk wewntrzn okrela si mianem maego dihadu, s to zmagania
czowieka, z samym sob ze swoimi sabociami i niedoskonaociami, jest to
walka, ktra wedug Koranu trwa przez cae ycie. Walka ta ma za cel
pokonanie

pokus

doczesnych

lub

przejcie

odpowiedzialnoci

za

spoeczno muzumask.64
W ostatnich dwch dekadach XX w. mona spotka si w rodkach
masowego przekazu z kreowaniem wizerunku islamu, jako religii archaicznej,
obcej etnicznie, nastawionej negatywnie do postpu i wiata zachodniego.
Obraz ten utrwalany w wiadomoci spoeczestw wysoko rozwinitych,
przedstawia przewanie przywdcw religijnych lub politycznych wiata
muzumaskiego, jako przepenionych nienawici i ignorancj, czsto tym
samym wypaczajc zaoenia Koranu. Religia w takich wypadkach staje si
narzdziem doranej polityki, a Bg staje si zakadnikiem ludzkiej ambicji.
Sytuacja ta pogbia poczucie niezrozumienia i wprowadza atmosfer
nieufnoci, utrudniajc konstruktywny dialog pomidzy zainteresowanymi
spoeczestwami.

62

Wojna jest ostatecznym rodkiem, stosowanym tylko w nadzwyczajnych okolicznociach, kiedy

zawiody wszystkie inne sposoby, szerzej w: H. Abdalati, Spojrzenie w islam, Warszawa 2002, s. 181.
63
Sowo dihad oznacza zmaga si lub stara si i oprcz znaczenia dziaa wojennych, ktre
jest drugorzdne i nazywane dihadem mniejszym przede wszystkim oznacza indywidualne
zmagania kadego czowieka, muzumanina, ktry prowadzi indywidualny wielki dihad, szerzej
w: P. L. Williams, Al Kaida, bractwo terroru, Warszawa 2002, s. 145.
64
Tame, s. 145.

29

2.1.Prba zdefiniowania fundamentalizmu.

Samo pojecie pojawio sie w Stanach Zjednoczonych w latach 20.

wraz z opublikowaniem szeregu pamfletw pod wsplnym tytuem The
Fundamentals of The Faith (Podstawy wiary).wczeni konserwatywni
ewangelicy zawarli w nich to, co uznawali za sedno protestanckiej prawdy,
dajc wyraz swojemu sprzeciwowi wobec liberalnemu i postpowemu
duchowi czasu. Termin ten, zatem okrela pocztkowo wiadomie
antymodernistyczne nastawione skrzydo protestantyzmu. Juz od pocztku
by rwnie uywany w odniesieniu do szczeglnego traktowania sposobu,
w jaki moe skoczy sie wiat.
W kontekcie amerykaskim mianem fundamentalisty okrelany by
premillenarysta65

ze

zdolnoci

do

przewidywania

apokalipsy.

Fundamentalici podkrelali grzesznoci i niepewnoci ludzkiej kondycji,

oskarajc ludzi postpu o to, o to, e uzurpuj sobie bosk wadz.
Pomimo, e jest to spr charakterystyczny dla protestantyzmu, w obrbie
wikszoci

tradycji

religijnych

istnieje

optymistycznymi

a pesymistycznymi

W wikszoci

nich

istniej

podobne

pogldami

pewnego

napicie
na

rodzaju

pomidzy

wspczesno.
nurty

i tendencje

millenarystyczne66. Silny nurt millenarystyczny istnieje w korzeniach islamu

w odamie szyitw, ktrzy oczekuj rychego nadejcia mahdiego, tzw.
Ukrytego dwunastego imama. Silna mesjaska tendencja obecna jest take
w sekcie lubawiczerw w obrbie chasydyzmu.
Powszechnie w takiej sytuacji, nastpuje wycofanie si ze wiata
w celu pielgnowania i doskonalenia swojej osobistej pobonoci 67.Istnieje
jednak przeciwny pogld to tego w niektrych tradycjach religijnych.
Odnajdujemy w nich przekonanie, e mona przyspieszy nadejcie
upragnionego koca, podejmujc pewne dziaania rewolucyjne, wywrotowe.
65

Premillenarystami nazywa si cz chrzecijan wierzcych ,e Sd Ostateczny oddzieli

zbawionych od potpionych jeszcze zanim nadejdzie obiecane tysicletnie panowanie
sprawiedliwych. Natomiast mianem postmillenarystw okrela si tych, ktrzy uwaaj e Sd
nastpi po okresie milenium.
66
Tendencje millenarystyczne- przekonanie, e istniejemy u kresu czasu oraz, e mesjasz lub kto
podobny wkrtce powrci na wiat i pooy kres wszystkiemu.
67
S. Bruce, op. cit., str. 20

30

Powysze signicie do przeszoci pozwala na wyodrbnienie

fundamentalizmu w kontekcie historycznym.. Na przestrzeni lat zasig jego
uycia zwikszy si i obj najbardziej konserwatywne manifestacje pewnych
blokw religijnych. Pod koniec XX wieku , gdy iraska rewolucja przecigna
chrzecijaskie odamy i staa si wzorem fundamentalizmu, termin tez
uywany by dla oznaczenia wszelkich grup , ktre sw religie traktoway
bardzo powanie. Szczeglnie uywane przez liberaw wywodzcych si
z tej samej tradycji religijnej okrelenie- fundamentalizm, stao si obelg,
sugerujca niedojrzaoci intelektualn tych, ktrzy prezentowali pogldy
o charakterze bardziej konserwatywnym.
Natomiast

Wg

Nowej

encyklopedii

powszechnej

PWN

fundamentalizm to oglna nazwa ruchw religijnych uznajcych nadrzdn

warto tradycji religijnych i niech do wszelkich zmian odczuwanych jako
naruszenie tosamoci wyznaniowej () nastawiony negatywnie do
tendencji modernistycznych () w islamie w XX wieku (zwany take
islamizmem

integryzmem

islamskim)

okrela

si

tradycjonalizm

muzumaski, ktry przeciwstawia si tendencjom reformatorskim w islamie;

gwnym deniem muzumaskich ruchw fundamentalistycznych () jest
oparcie pastwa na prawie islamu68.
Wrd badaczy zjawiska wystpuje tendencja do spycania pojcia
fundamentalizmu poprzez prb wyeksponowania wiodcej cechy badanego
zjawiska.

Tego

rodzaju

definicje

przytacza

A.

Mrozek-Dumanowska

w Poszukiwaniach prawdziwej wiary. Przykadem moe by twierdzenie M.

Marty i A. Appleby, e gwn cech ruchw fundamentalistycznych
o zasigu midzykulturowym jest reakcja obronna spowodowana poczuciem
zagroenia wasnej tosamoci kulturowej69. Mona wic powiedzie, e
fundamentalizm stanowi niejako powrt do rde wasnej kultury i jest
zarazem reakcj obronn wasnej tosamoci. W tym przypadku czy si to
z powrotem do korzeni w postaci Biblii, Koranu, Tory i Wed.
Z kolei J. D. Hunter uwaa, e wszystkie odamy fundamentalizmu
religijnego s przekonane o tym, e historia rozwija si w zym kierunku, lub
68
69

Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 7, op. cit., s. 451.

M. E. Marty, R. S. Appleby, Fundamentalism Observed, Chicago-Londyn 1991, VII-IX., s. 13.

31

e pozostaje ona niespeniona70. Aktualnie istniejcy system wartoci jest

negowany przez wszystkie ruchy, fundamentalistyczne, ktre d do jego
zmiany. W kontekcie jednej cechy ujmuje fundamentalizm Ch. Mouffe, ktry
zakada, e jest to kompleks gry jzykowej stanowicej powizania
specyficznych cech i regu danego jzyka z aktualn sytuacj politycznospoeczn danej grupy jzykowej71. W przypadku fundamentalizmu istnieje
tendencja

do

wprowadzania

poj

kluczowych

dla

wasnej

tradycji

i wykorzystania ich do odmiennej konfiguracji gry jzykowej. Celem jest

zmiana systemu wartoci.
Niektrzy badacze twierdzili jednak, e adna angielska nazwa nie jest
w stanie odda pewnego pragnienia odzyskania utraconego czasu zgodnie
i wsplnie wyznawanej wiary, e zamiast tego powinnimy uywa
wywodzcego si z jzyka francuskiego terminu integryzm.
Wtek ten w kontekcie islamu porusza J. Danecki w Podstawowych
wiadomociach o islamie. Wedug Daneckiego jedynie w jzyku francuskim
istniej terminy istniejce obok samego pojcia fundamentalizmu. S to
integryzm, ktry oznacza wszechobejmujcy charakter jakiej ideologii lub
religii. Odnoszc to islamu, oznacza to, e prbuje on peni w dzisiejszym
wiecie tak sam funkcj, jak przypisywano mu w dziejach klasycznych.
Obok integryzmu funkcjonuje te pojcie islamizmu, oznaczajce take
wszechobejmujcy, by nie powiedzie totalitarny, charakter islamu. Jest to,
wic rozwizywanie wszystkich problemw spoecznych za pomoc religii,
nie zmieniajc przy tym dogmatw wiary. Niemiecka arabistka, G. Kramer
twierdzi, e pojcia integryzmu i fundamentalizmu naley rozwaa na
rnych paszczyznach, przy czy to pierwsze oznacza wszechogarniajcy
charakter islamu i integrowanie przy tym wszystkich aspektw ycia
wyznawcw tej religii. Fundamentalizm jest za procesem historycznym
i odwoywaniem si do przeszoci72. Pomimo tego, e fundamentalizm jest
obecnie terminem obiegowym stosowanym wobec wszelkich ruchw
70

J. D. Hunter, Fundamentalism: An Introduction to a General Theory, Jewish Fundamentalism in

Comparative Perspective. Religion, Ideology and the Crisis of Modernity, New York University 1993,
s. 31.
71
Ch. Mouffe, Radical Democracy: Modern or Postmodern, Universal Abandon: The Politics of
Postmodernism, University of Minnessota Press, 1988, s. 176.
72
J. Danecki, Podstawowe, t. 2, op. cit., s. 125-126.

32

w obrbie

religii

monoteistycznych

to

jednak

europejskich

lub

amerykaskich mediach odnosi si do ruchw odnowy islamu lub czciej do

ich najbardziej radykalnych odamw. Nie dostrzega si, e fundamentalizm
w uproszczeniu jest pojciem odnoszcym si do wszystkich religii i zwykle
odwouje si do witej Ksigi (ktrejkolwiek z religii), jako jedynego
i nieomylnego rda prawdy73.

2.2.Fundamentalizm religijny- Islam

Islam ustanowi porzdek sprawiedliwoci, ustalajc to, co suszne

i niesuszne, to, co jest dobre i moralnie pikne i co ze i moralnie brzydkie.
W muzumaskiej teorii prawa jedynie Bg, rdo wszelkiej wiedzy, wadzy
i sprawiedliwoci, posiada znajomo prawa doskonaego 74. Islamici
uwaaj, i uniwersalny kodeks postpowania zawarty w naukach islamu
obejmuje wszystkie dziedziny ycia, w tym take polityczne i reguluje prawo.
Prawo islamskie tzw. szaria. Obejmuje i reguluje wszystkie czynnoci
czowieka

nalecego

muzumanina,
i sklasyfikowany

choby
przez

do

spoecznoci

najdrobniejszy
jurystw

muzumaskiej.

Kady

jest

przewidziany

niejako

muzumaskich.

Islam

jako

czyn
religia

uniwersalna skierowana w przekonaniu jego wyznawcw do caej ludzkoci

dy do likwidacji dawnych podziaw spoecznych i etnicznych 75. Celem
proroka byo moliwie jak najszersze rozprzestrzenienie nowej religii, ktra
miaa sta si ostatecznym, najdoskonalszym przekazem monoteistycznego
Boga. Nastpcy Mahometa z determinacj kontynuowali dzieo niosc
sowo stwrcy, tym bardziej, i tendencje do ekspansji i podboju plemiona
Beduinw przejawiay od najdawniejszych czasw.

73

A. Mrozek-Dumanowska, Midzy ascetyzmem a reformacj, Warszawa 1994, s. 67.

J. Kellera, Islam, w: Zarys dziejw religii, pod red. J. Kellera, Warszawa 1986r, .s. 770.
75
Wyranie wskazuj na ten fakt wersety: Stworzylimy was jako rody i ludy, abycie uznali, e
najgodniejszym wobec Boga jest ten wrd was, ktry jest najpoboniejszym (59:3), szerzej
w: wity Koran, Warszawa 1996, s. 1201.
74

33

Jednym z kluczowych hase myli muzumaskiej, ktre uksztatoway

fundamentalizm by panislamizm76. Wsplnym mianownikiem dla rosncych
w si ruchw fundamentalnych w islamie, niezalenie od nurtu, jaki
reprezentuj s: uznanie Koranu, duma z wasnej przeszoci, upolitycznienie
religii i antyeuropejsko, tj. nastawienie przeciwko cywilizacji Zachodu 77.

2.2.1.Geneza fundamentalizmu islamskiego

Punktem wyjciowym dla tradycyjnych muzumanw jest podzia

wiata na dwa obszary; stref panowania islamu i reszt wiata,
postrzeganego jako teren wojny. Obowizkiem kadego muzumanina byo
poszerzanie strefy islamistw, kosztem reszty wiata. Miao to pewien sens
miedzy IX a XII wiekiem, kiedy to islam przechodzi dynamiczny rozwj,
a jego zasig by tak wielki, e niewielu muzumanw miao jaki bliszy
kontakt ze wiatem nie islamskim. Pomimo tego, ju wtedy rozpoczto
dyskusje na temat czystoci religijnej islamu. Razem z rozwojem
muzumaskiej filozofii i mistyki, a take nowymi problemami, z ktrymi
musiao poradzi sobie rozwijajce si spoeczestwo. W dyskusji tej
najwiksz rol odegraa ksztatujca si wwczas szkoa hanbalicka, ktrej
twrc by Ahmad Ibn Hanbal78.
Uczony ten opowiada si ze dosown interpretacj tekstu Koranu
i tradycji, odrzuca wszelkie posugiwanie si rozumowym dialektyzmem,
a uzasadnianie witych tekstw uwaa za profanacj.
76

Panislamizm (z greckiego pan = 'wszystko' + 'islam') - doktryna religijno-polityczna goszca

potrzeb zjednoczenia wszystkich wyznawcw islamu i wyzwolenia si spod wpyww europejskich.
Koncepcja ta powstaa na Bliskim Wschodzie w XIX w. Naley nadmieni, i poczwszy od XVIII w.
pojawiy si orodki w wiecie muzumaskim, ktre nawoyway do moralnego odrodzenia przez
powrt do Koranu i tradycji proroka., szerzej w: J. Danecki, Arabowie, Warszawa 2001, s. 379.
77
J. Karczmarek, Problemy wspczesnego wiata. Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm
islamski, Wrocaw 1999, s. 65.
78
Jedna z czterech gwnych szk prawnych islamu (to wanie na ni najczciej powouj si
wspczeni fundamentalici islamscy). Hanbalici s najbardziej konserwatywn szko prawna
islamu sunnickiego, ktra rozwina si z zasad nauczanych przez Ibn Hanbala. Pogldy Ibn Hanbala
zostay usystematyzowane przez jego uczniw, m. in. Abu Bakra al-Challala (zmarego w 855 r.)
i w X w. przez Al-Barbahariego (zmarego w 941 r.). Szkoa hanbalicka rozwina si jako
ortodoksyjna reakcja na spekulatywn teologi i sufizm. Ibn Hanbal dyskutowa z mutazylitami,
odrzucajc ich twierdzenie, e Koran zosta stworzony w czasie, a nie objawiony, szerzej
w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., s. 293.

34

Jego zwolennik, dziaajcy w X wieku Al-Barbahari, stara si narzuci

poszanowanie moralnoci publicznej: napada na sprzedawcw wina,
rozbija

instrumenty

muzyczne,

zarzuca

ze

prowadzenie

kobietom,

przeladowa uczonych szkoy szafiickiej 79, ktrych obarcza win za

stosowania w swym rytuale zwyczajw waciwych szyizmowi. Dziaalno
Al-Barbahariego zyskaa popularno wrd biedniejszej ludnoci miast i wsi,
a jej rezultatem byy nie tylko liczne demonstracje, ale i akty przemocy.
Dziaalno oraz gwaty hanbalitw tak si nasiliy, e kalif Ar-Radi w 935r.
wyd owiadczenie, w ktrym potpi ich doktryn 80. W 1071 r. hanbalizm
zosta uznany przez kalifa Al-Kadira za oficjaln szko prawn. Jednak
pomimo umocnienia si jej w Damaszku w epoce Ajjubidw (1171-1250) oraz
popularnoci jej kaznodziejw (m.in. Ibn al-Dauziego) w ostatecznej
ewolucji sunnizmu zwyciya bardziej racjonalna szkoa aszarycka 81,
prbujca pogodzi sprawy rozumu i wiary.
Napicie midzy zwolennikami tych dwch szk utrzymywao si jednak
przez wieki, a walka midzy nimi brutalna 82. Lista obfitujca w tego typu
wydarzenia jest niezwykle duga, ale, co warto podkreli, nie jest to zjawisko
charakterystyczne jedynie dla islamu.
W XIII wieku pojawi si powany problem, zwizany z reakcj na
obcych. Byli nimi przybyli z Azji Centralnej Mongoowie. Wwczas w obliczu
zagroenia, przywdcy religijni chtnie sigali po nauki Ibn Tajmijja 83;
79

Szafi'ici, zwolennicy szkoy (mazhab) prawa muzumaskiego, ktr zaoy Asz - Szafi'i. Do
najwaniejszych przedstawicieli szkoy nalea Al - Mawardi. Szkoa szafiicka synie
z umiarkowania, reprezentuje stanowisko porednie midzy tradycjonalizmem i racjonalizmem.
szerzej w: Tame, s. 293.
80
Atakujecie najlepszych ze wsplnoty; oskaracie o bezbono i zboczenie z drogi cnoty
zwolennikw Muhammada; zachcacie do przyjmowania w religii jawnych i przewrotnych doktryn
nieznanych Koranowi..., szerzej w: J. D. Sourdel, Cywilizacja islamu, Warszawa 1980, s. 178.
81
Imamici, dwunastowcy, isna aszarijja, najliczniejszy odam szyitw, ktry wyodrbni si w IX w.;
i. przyjli zasad imamizmu, uznaj dziedziczn lini 12 imamw (rozpoczyna j kalif Ali Ibn Abi
Talib, a koczy Muhammad al-Mahdi, ktry mia znikn ok. 874), w przeciwiestwie do isma'ilitw
i zajdytw (uznajcych lini 7 i 4-5 imamw). W 1502 doktryn imamick ogoszono w Persji religi
pastwow, szerzej w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., ,s. 286.
82
Po jednym z kaza Ibn al-Kuszajriego (aszarjjia) hanbalici zorganizowali demonstracj.
W dpowiedzi aszaryccy studenci napadli na skupiska hanbalickie. To z kolei sprowokowao
hanbalitw - w akcie odwetu ukamienowali kaznodziej przeciwnikw, szerzej w: Islam a terroryzm,
pod red. A. Parzymies, Warszawa 2003, s. 45 i n.
83
Ibn Tjmijja (1263-1328 Jeden z teologw, dla ktrych powrt do przeszoci stanowi warto
podstawow, hanbalicki teolog i prawnik . To wanie on odegra wan rol w ksztatowaniu si
muzumaskiego fundamentalizmu. Na jego dzieach i fatwie (opinii rozstrzygajcej w sprawach
wiary) opieray si muzumaskie nurty tradycjonalistw i z jego ideologii czerpay powstae kilka
wiekw pniej ugrupowania fundamentalistyczne, szczeglnie wahabici i Bractwo Muzumaskie.

35

nieposusznym i niewierny - to wrg Allacha i jego proroka. Wrg Boga

zasuguje na kar, a kar jest dihad, czyli walka 84.
Przy uyciu takiej ideologii uzasadniali moraln konieczno dihadu 85.
Od XVI wieku potga zachodu rosa, Europa zacza si gwatownie
rozwija ekonomicznie jak i naukowo, pojawiy si nowe teorie polityczne.
W raz z upywem czasu dysproporcje w poziome technicznym i naukowym
cywilizacji pogbiay si. Od koca XVIII wieku ingerencja Zachodu nie tylko
w polityk, lecz w rne sfery ycia mieszkacw pastw okrelanych
mianem muzumaskich, zacza by coraz bardziej wyrana.
W XIX wieku nastpio drastyczne pogorszenie sytuacji, gdy wadcy
znajdujcego si ju w stanie rozkadu imperium osmaskiego stali po
stronie niemieckiej, a wiek gospodarczego upadku zwieczya klska
militarna.

2.2.2.Fundamentalizm islamski jako zjawisko

J. Danecki rde fundamentalizmu islamskiego upatruje w XIXwiecznych

nurtach

modernistycznych,

tzw.

salafiyy86i

pogldach

Muhammada Rasida Ridy87. Dla wspczesnych fundamentalistw islamskich

religia muzumaska w obecnej formie jest nie do przyjcia, naley, wic
wrci do rde, likwidujc przy tym myl lub reformy narose w cigu
wiekw. Cech charakterystyczn dla fundamentalizmu islamskiego jest jego
Ibn Tjmijja opowiada si za koniecznoci walki o islam, sta si gwnym ideologiem witej
wojny"
84
E. Wnuk Lisowska, Fundamentalizm i dihad op. cit., s.112-113.
85
W XIII wieku, znacznych podbojw dokonywali Mongoowie. Cho prowadziy one do
podporzdkowania znaczcych obszarw, to jednak nie zmieniy wiele w istniejcych kulturach.
Mongolscy wadcy wtapiali si w lokalne tradycje podbitych ludw i stawiali si Chiczykami,
Turkami i Iraczykami, szerzej w J. Danielecki, Arabowie op. cit, s. 127 i n.
86
Salafiyya - oddanie szacunku ideom przodkw.
87
Muhammad Rasida Rida (1865-1935). Przedstawiciel fundamentalizmu z nurtu salafiyy. Rida dy
do oczyszczenia religii z wszelkich nowinek" - bid'a oraz bezwarunkowego powrotu do Koranu.
Zabiega o odtworzenie kalifatu i stworzenie pastwa arabskiego, ktre dziaaoby, opierajc si na
szariacie, szerzej w: The Islamic Traditions of Wahhabism and Salafiyya , (URL)
http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm, z 15 VI 2005.

36

organizowanie si. Ju w latach dwudziestych minionego wieku, zaczy

powstawa

pierwsze

ugrupowania islamskie majce charakter partii

politycznych. Pierwsze byo Stowarzyszenie Braci Muzumanw 88 zaoone

przez Egipcjanina Hasana al-Banna. Gosili oni potrzeb powrotu do
pierwotnych nauk Koranu i sunny, podkrelajc przy tym potrzeb
cakowitego opanowania wszystkich sfer ycia przez islam. Panislamizm
przejawia si w deniu do przywrcenia spoecznoci muzumaskiej
nalenego jej miejsca w wiecie ()89. Po II wojnie wiatowej Bracia
zyskiwali poparcie w coraz szerszych krgach spoecznych jako odpowied
na coraz wiksz dominacj kulturow Zachodu. Organizacja jest obecnie
nielegalna w wikszoci krajw muzumaskich, a jej ekstremistyczne
odamy s odpowiedzialne za wiele zamachw terrorystycznych.
B. Tibi zarzuca fundamentalistom, e w wikszym stopniu ich dziaanie
jest nasycone ideologi polityczn ni misj odnowy religijnej. Zaznacza przy
tym jednak, e sami fundamentalici s boymi wojownikami, walczcymi
zupenie szczerze ze swoim pastwem lub globalnemu porzdkowi i s
gotowi odda ycie, by ustanowi rzdy Boga lub zniszczy jego wrogw 90.
S. Huntington wciela fundamentalizm w znacznie szerszy ruch
odrodzenia islamu podkrelajc przy tym, e nie jest to ruch ekstremistyczny,
ale powszechny. Z kolei J. L. Esposito okrela przebudzenie islamu
w codziennym yciu jako wzmoone praktyki religijne, wiksza liczba
programw

religijnych

(przegldajc

kanay

satelitarne

atwoci

znajdziemy te zajmujce si studiowaniem Koranu) i publikacji 91.

Ali E. Hillal Dessouki postrzega ruch odrodzenia islamu jako nie tylko
prb nadania wikszego znaczenia prawu muzumaskiemu, ale wrcz
nadanie mu roli jedynego obowizujcego, a take m. in. denia do
zwikszenia liczby szk religijnych oraz dominacji fundamentalistw wrd
opozycji wobec wieckich rzdw w krajach muzumaskich 92. Tendencj
uchwycili politycy akcentujc islamski charakter pastwa lub reimu. Krl
88

Ideologia Braci to mieszanina fundamentalizmu z panislamizmem.

J. Danecki, Podstawowe, t. 2., op. cit., s. 127.
90
B. Tibi, Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 24-25.
91
S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000, s. 154.
92
Tame.
89

37

Maroka, Hasan II, zacz podkrela, e pochodzi od Proroka, a prezydent

Tunezji, Ben Ali, zacz w swoich wystpieniach czciej odwoywa si do
Allacha93.
Fundamentalizm muzumaski wyrnia jego uniwersalno, a co za
tym idzie zasig. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzumaskie, ale te
pastwa, gdzie wyznawcy islamu nale do mniejszoci. Fundamentalici
potpiaj demokracj jako import z Zachodu, odwoujc si do pogldu, e
jest ona przeszczepiona na grunt muzumaski w celu podzielenia ummy94.
A.

Mrozek-Dumanowska

ksice

Islam

demokracja

zarzuca

organizacjom fundamentalistycznym, e przyznaj sobie nadrzdne prawo

do decydowania, co jest islamistyczne, a co nie. Uniewanione wybory
w Algierii w 1991 czy te dziaania Stanw Zjednoczonych wobec Iraku
zniechcaj tamtejsze spoeczestwa i daj argumenty wrogom demokracji 95.
J. Danecki do innych cech fundamentalizmu oprcz wspomnianego
ju upolitycznienia, zalicza jego antyeuropejsko, ktra przejawia si
w traktowaniu kultury europejskiej jako rda wszelkiego za. Obecnie
zamienia si to w szczegln nienawi do Stanw Zjednoczonych, jako
patrona Izraela. Izrael do dzisiaj pozostaje symbolem zachodniej ingerencji
w wiecie islamu. Nie ma tutaj mowy o zwykym antysemityzmie,
pojmowanym w rozumieniu europejskim, ale wanie traktowaniu ydw
i Izraela jako cz Zachodu przeszczepion na terytorium muzumanw 96.
B.

Tibi

pewien

sposb

demaskuje

fundamentalistw,

a w szczeglnoci ugrupowania terrorystyczne, uzasadniajc swoj tez, e

w gruncie rzeczy nie chodzi o religi, a o polityk. W Fundamentalizmie
religijnym przytacza cz Koranu mwic, e kadego, kto zabije innego
muzumanina czeka wieczne potpienie. Pomimo tego, ze islamie nie ma
wikszej witoci ni Koran, to terrorystw, uwaajcych si za sugi Boga,
nie

powstrzymuje

to

przed

mordowaniem

swoich

wspwyznawcw.

W Algierii czonkowie Muzumaskiego Frontu Ocalenia, w jednym tylko roku

1994 zabili 20 tys. muzumanw, a rok pniej gino ju tysic ludzi
93

Tame, s. 163.
Oglnie pojmowana spoeczno wyznawcw islamu na caym wiecie.
95
A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.
96
J. Danecki, Podstawowe, t. 2, op. cit., s. 124-125.
94

38

tygodniowo. Przykady przytaczane przez Tibiego zdaj si potwierdza

bardziej regu ni przypadkowe incydenty, ktry idzie jeszcze dalej
nazywajc wprost fundamentalizm islamski totalitarn ideologi opart na
wiadomie dobranym zastpczym elemencie islamie97.
Podsumowujc powysz analiz moemy uzna, e u rde obecnej
fali islamskiego integryzmu le historyczne niepowodzenia procesw
modernizacyjnych poczwszy od lat pidziesitych XX wieku. A oglnie
rzecz ujmujc, fundamentalizmy opieraj si na przekonaniu, e pewne
rdo

idei,

zazwyczaj

jaki

tekst,

jest

nieomylne

kompletne.

Fundamentalizm muzumaski wyrnia jego uniwersalno, a co za tym

idzie zasig. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzumaskie, ale te
pastwa, gdzie wyznawcy islamu nale do mniejszoci. Fundamentalici
potpiaj demokracj jako import z Zachodu, odwoujc si do pogldu, e
jest ona przeszczepiona na grunt muzumaski w celu podzielenia ummy.
Fundamentalizm islamski jako sposb adaptacji do wymaga rzeczywistoci
oraz element wytyczajcy drog rozwoju dla spoecznoci pastw islamskich
rozprzestrzeni si masowo w ostatnich trzech dekadach XX w. Analizujc
przesanki zawarte w tezach prekursorw ruchu fundamentalistw islamskich
mona zauway, i wiadcz one o nieuchronnoci zmian w duchu nauk
islamu. Zmiany te nie polegaj na prostym powrocie do korzeni religii, lecz
reinterpretacji pod dyktando doranych potrzeb i celw politycznych.
Deklarowany powrt do czystego islamu98 czy si przewanie z krytyk
postawy teologw i stosowaniem osdu indywidualnego 99, ktry we
wczesnym okresie islamu by zastrzeony wyczne dla najwyszych
autorytetw w zakresie nauk Koranu 100. A.Mrozek-Dumanowska w ksice
Islam a demokracja zarzuca organizacjom, fundamentalistycznym, e
97

B. Tibi, op. cit., s. 31.

R. Malik, Fundamentalizm oznacza czysto. Rozmowa z Rez Astaneparastem, ambasadorem
Iranu w Polsce, Rzeczpospolita, z 24 IV 1995.
99
Idtihad, opinia i samodzielny wniosek uczonego muzumaskiego, prba interpretacji Koranu,
skrajna forma moe prowadzi do niebezpiecznych tez reformacji, zdaniem uczonych islamskich:
bramy idtihadu zamkny si ostatecznie w czasach Imama al Ghazzalego(RA), szerzej
w S. H. Nasr, Idee i wartoci islamu, Warszawa 1988, s. 175.
100
Alimanowie, Ulemowie, ulema (z arabskiego "uczeni"), muzumascy teologowie. Tytu
okrelajcy zwykle sdziw (mufti, kadi). Ulemowie s obrocami czystoci islamu i przestrzegania
przepisw religijnych. W kalifacie bagdadzkim (750-1258) tworzyli siln konserwatywn grup, ktra
wywieraa wpyw na wszystkie dziedziny ycia, szerzej w: S. H. Nasr, Idee i wartoci islamu... ,
s. 174.
98

39

przyznaj sobie nadrzdne prawo do decydowania, co jest islamistyczne,

a co nie101. Ironia fundamentalistw tkwi w tym, e niejednokrotnie cz one
w sobie przywizanie do wybirczo postrzeganej przeszoci ze skonnoci
do wykorzystania nowoczesnej technologii.

2.3.Pastwa wspierajce fundamentalistw islamskich.

Na przeomie XX i XXI w. Obserwuje si wzrost aktywnoci

radykalnych ugrupowa islamskich, ktre dla osignicia swych celw
sigaj do aktw przemocy102. Analizy pochodzce z 2004 r. ukazuj jak
wielki

odsetek

wrd

wszelkich

ugrupowa

organizacji

stanowi.

Terrorystyczne grupy islamskie. Obecnie zauway mona nie tylko

ilociowy, ale rwnie jakociowy rozwj radykalnych organizacji islamskich,
ktre stanowi coraz wiksze wyzwanie dla rzdw zainteresowanych
pastw.
Przedstawiciele

fundamentalnych

ruchw

islamskich

odrzucaj

wartoci wywodzce si z kulturowego modernizmu takie jak: pluralizm,

sekularyzm

liberalna

tolerancja

zastpujc

je

swymi

ideami 103.

Muzumascy fundamentalici nie tylko potpiaj demokracje, ale i odrzucaj

ca ide wieckiego pastwa jako niezgodn z Koranem, ktry sprzeciwia
si wadzy faraonw104. Demokracja przedstawicielska bdc produktem
przemian ekonomiczno spoecznych i kulturowych, zwizanych z rewolucj
przemysow, nie posiada swego odpowiednika na gruncie islamu 105.
101

A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.

W porwnaniu z tymi grupami terrorystycznymi podkrela si regres w dziaalno organizacji
o charakterze etniczno narodowym, separatystycznym lub ideologicznym, szerzej w: ibidem, s. 86.
103
B. Tibi, Fundamentalizm religijny, s. 26.
104
Okrelenie wadcy, ktry rzdzi we wasnym imieniu, a nie w imieniu Allaha, ktry legitymizuje
swoj wadze na podstawie wieckiej legitymacji wadzy pastwowej, szerzej w: J. Bielawski,
Islam..op. cit., s. 277.
105
Warto zauway, i w samym j. arabskich brak terminu, ktry okrelaby demokracj czy
liberalizm, funkcjonuj tylko zapoyczenia, kopie sw europejskich: dimugratijja czy liberalijja,
szerzej w: .A. Mrozek Dumanowska, Islam a demokracj op. cit., s. 18.
102

40

W erze postkolonialnej nowo wyksztacone pastwa nie uksztatoway

instytucji demokratycznych, popadajc w wikszoci w neotradycjonalizm 106.
Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy moe by fakt, i w wikszoci
tych pastw liberalizacja ekonomiczna i polityczna jest wprowadzona przez
rzd, ktry autorytarnie, arbitralnie dokonuje zmian w systemie politycznym.
Zmiany te maj jednak charakter powierzchowny i nie prowadz do
wypuszczania z rk kontroli politycznej 107. Maj, zatem natur obronn,
zmierzajc do utrzymania dotychczasowego systemu. Rzdy pastw
Bliskiego Wschodu z powodzeniem stosuj ograniczony pluralizm 108.
Dodatkowym czynnikiem moe by brak w pastwach islamu przesanek
wanych dla ksztatowania si znanych w pastwach zachodnich form
demokracji,

takich

jak:

struktura

narodowa,

instytucje

obywatelskie,

uprzemysowienie, wartoci laickie, tradycja.

Islamskie ugrupowania terrorystyczne nie istniayby gdyby nie
mocodawcy, ktrzy wspieraj je politycznie i finansowo. Nikt nie ma
wtpliwoci, e Iran wspiera najwiksze organizacje terrorystyczne, takie jak
Hezbollah. To sam zreszt robi Syria i Sudan, a do niedawna Libia
(rzdzcy ni pukownik Kadafi, zdaje si zmienia swoj polityk wobec
Zachodu). W tym wydaniu terroryzm staje si swoistym dziaaniem
wojennym, mogcym suy osigniciu wybranych celw przez pastwa, nie
prowokujc jednak przy tym otwartego konfliktu zbrojnego. Jak mocn broni
moe by terror pokazuje przykad Hiszpanii, gdzie po ataku na dworzec
w Madrycie, poparcie dla prawicy i premiera Aznara zaamao si
w byskawicznym tempie? Terroryzm staje si te drog do szerszej
aktywnoci politycznej, a po mierci Jasera Arafata, miejsce dla Hamasu we
wadzach Autonomii Palestyskiej jest spraw otwart.
106

W wielu krajach krgu islamu, mimo pewnych zmian ustrojowych, nadal obowizywa
i obowizuje patriarchalizm, utrzymywany dziki rozbudowanemu systemowi biurokracji, czsto
poczony z rozbudowan funkcj rozdzielczo zaopatrzeniowa pastwa, zwaszcza w krajach tzw.:
naftowych. szerzej w: Leksykon wspczesnych midzynarodowych stosunkw politycznych.. op. cit., s.
261.
107
Najlepszym przykadem moe by Turcja, dla ktrej elity wieckie za pomoc prawa i armii
staraj si utrzyma wiecki charakter pastwa, szerzej w: D. Koodziejczyk, Turcja, Warszawa 2000,
ss. 327, Leksykon wiedzy o Turcji, pod red. T. Majdy, Warszawa 2003, ss. 297;
108
Pewnym katalizatorem przemian politycznego systemu pastw arabskich, staa paradoksalnie
wojna
w zatoce Perskiej (1990-1991), ktra uwypuklia kryzys legitymizacji wadzy w tym regionie wiata,
szerzej w: Mrozek Dumanowska, Islam a demokracja op. cit., s. 16.

41

W islamie radykalne ugrupowania, a waciwie grupy o charakterze

terrorystycznym pod wzgldem postulatw czstokro nie odbiegaj od
siebie znaczco, mimo faktu przynalenoci do rnych spoecznoci,
pastw czy regionw geograficznych 109.
Wsplnym mianownikiem dla da wysuwanych przez przywdcw tych
grup jest radykalnie deklarowana niech do wszystkiego, co obce
kulturowo, poczwszy od dbr konsumpcyjnych, a skoczywszy na
zaoeniach systemw politycznych pastw Zachodu.
Nie ulega te wtpliwoci, e podstawowym celem fundamentalistw
islamskich, mimo atakw na Stany Zjednoczone, pozostaje Izrael. Terroryzm,
zdaje si by jedyn broni, na jak sta wspierajce go pastwa arabskie,
gdy Izrael dysponuje zarwno broni jdrow jak i jednymi z najlepiej
wyposaonych

jednostek

wojskowych

na

wiecie.

Problem

rozpala

nieuregulowana kwestia pokoju z Palestyczykami, wrd ktrych nietrudno

znale ludzi gotowych na wszystko.
Do

innych

pastw

otwarcie

lub

porednio

wspierajcych

ruchy

fundamentalistyczne nale;

Syria w stolicy pastwa, Damaszku, znajduj si centra organizacji

takich jak Hamas, Islamski Dihad, Ludowy Front Wyzwolenia
Palestyny110;

Sudan orodki szkoleniowe dla Hamasu i Islamskiego Dihadu,

a take ekstremistw muzumaskich z Boni i islamskich republik
byego ZSRR;

Arabia Saudyjska wsparcie finansowe dla Hamasu i Islamskiego

Dihadu;

Pakistan cho wadze oficjalnie terroryzmu nie wspieraj, to znaleli

tu schronienie zarwno czonkowie Al-Qaidy jak i reim talibw. Nie

109

U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004., (URL)

http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm, z 15 III 2005; OFFICE OF FOREIGN
ASSETS CONTROL, U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004, (URL)
http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10254.htm, z 15 III 2005, U.S. Department of the
Treasury, (URL) http://www.treasury.gov/offices/enforcement/ofac/sanctions/terrorism.html, z 15 III
2005.
110
Tame.

42

brakuje take baz szkoleniowych dla czonkw Hamasu i Islamskiego

Dihadu111;

Liban std Hezbollah dokonuje ostrzau rakietowego na tereny

graniczne Izraela. W Libanie znajduj si bazy Hamasu i Islamskiego
Dihadu;

Libia pastwo do niedawna wspierajce wszelkie formy terroryzmu,

obecnie

zdaje

si

zmienia

swoj

polityk

wobec

Stanw

Zjednoczonych.

2.3.1.Iran
Iran okrela si mianem centrum islamskiego terroryzmu. Islamska
rewolucja, ktra tam wybucha stanowi jeden z najbardziej zadziwiajcych
niedawnych

sukcesw

fundamentalizmu.

Ustanowiona

tam

islamska

republika staa si modelem dla wszystkich fundamentalistw, a jego geneza

pokazuje

wyranie

spoeczne

napicia,

ktre

mog

sprzyja

fundamentalistycznym reakcj.
Dlatego te, chciaabym szerzej omwi wspczesn historie tego kraju,
poniewa uwaam, e pomoe to w oglnym zobrazowaniu zagadnienia.
Iran jest niezwykym krajem pod tym wzgldem, e przewaa tam
szyicki, a nie sunnicki odam islamu. Iran by rwnie niezwyky, pod
wzgldem niezalenoci, jak cieszyli si w nim przywdcy religijni. W innych
pastwach islamskich podatki na cele wyznaniowe i inne rda finansowania
instytucji religijnych kontrolowane byy przez wadze wieckie imamitom
udao si jednak udao si zachowa wolno polityczn, poniewa utrzymali
niezaleno finansow. Ta praktyczna przewaga opieraa sie na jednym
z elementw myli szyickiej, ktry przypadkowo zrodzi nad wyraz skuteczny
typ organizacji spoecznej. Cho w teorii wszyscy muzumanie s rwni
111

Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia op. cit. s. 382- 386.

43

w obliczu

Boga,

praktyce

ci,

ktrzy

byli

doskonale

wyszkoleni

w interpretowaniu Koranu i hadis112 cieszyli sie znaczcymi wpywami

spoecznymi113. W poowie XIX wieku upowszechni si pogld, e kady
muzumanin powinien wybra sobie jaki wzr do naladowania 114.
Przywdcy ci zajmowali kolejne w nierefolmowanej hierarchii sdowej.
W odrnieniu od Egiptu czy Turcji, Iran dysponowa potn instytucj
religijn. Iran rni si od nich take pod wzgldem gospodarczym,
mianowicie pozosta sabo rozwinity. Zarwno Wielka Brytania oraz Rosja
pragny, aby Iran pozosta krajem rolniczym, w ktrym mocarstwa te staray
si utrzyma swoje wpywy.
W wyniku programu racjonalnej modernizacji w 1930 roku, tempo zmian byo
o wiele wiksze ni w wielu innych krajach islamskich. Jeden jednak problem
by wsplny wszystkim krajom graniczcym bd pozostajcym w kontakcie
z potgami Zachodu. Kraje te stany przed trudnym wyborem podania za
przykadem zachodu w nadziei zdobycia podobnego bogactwa materialnego,
czy tez odrzucenia, odwrcenia sie od zachodnich modeli, dc do
odnalezienia wasnego rozwizania.
Dokonany w 1921 roku przez Reza Chan-a zamach stanu wywoa lawin
przemian. Pi lat po zamachu Reza Chan obwoa si szachem oraz
przybra nazwisko Pahlawi 115.

W szybkim tempie szachowi, udao sie

zbudowa spjne i jednorodne pastwo narodowe.

Szach wierzy, e gospodarczy rozwj wymaga spoecznych przemian
i kulturowych reform. Uznawa on, hidab 116 za oznak zacofania i zakaza
jego noszenia. Czador by oznaka spoecznego niedorozwoju zabroni take
zasaniania twarzy.

112

Hadisy- czyli opowieci o zachowaniach proroka Mahometa.

F.Halliday, Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002,s.151
114
Wrd szyitw wzorem do nasladowania byl muzumaski nauczyciel majcy prawo
interpretowania kanonu oraz postpowania wedle jego nakazw i orzecze.
115
Reza Szach Pahlawi obierajc za nazwisko nowej dynastii sowo Pahlavi uywane do okrelenia
jzyka rednioperskiego i partyjskiego, ktrymi posugiwano si przed podbojem arabskim.
http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi
116
Hidab pochodzce od sowa haja, czyli skromno, tradycyjnie oznacza muzumaski skromny
sposb ubierania si - zarwno kobiecy jak i mski. Tame.
113

44

Podejmujc

tego

typu

dziaania

szach

zrazi

do

siebie

religijnych

tradycjonalistw i doprowadzi do znacznego spoecznego wyobcowania.

W czasie II wojny wiatowej szach stan po stronie Osi. Wielka Brytania
obawiaa si sie utracenia iraskiej ropy naftowej, a Rosja, e Niemcy
wykorzystaj Iran jako baz ataku na jej poudniowe flanki. Gdy szach
odmwi wsppracy z aliantami, brytyjskie i radzieckie oddziay dokonay
inwazji i obaliy szacha, osadzajc na tronie jego dwudziestoletniego syna,
drugiego i zarazem ostatniego czonka dynastii Pahlawi.
Nowy szach kontynuowa rozpoczty przez ojca program modernizacji, stajc
sie celem atakw ze strony radykaw. W kocu pod wpywem presji zosta
zmuszony
stanowisku

do

zaakceptowania

premiera117.Szach

doktora
odzyska

Mohammeda
wadz

Mossadeka
wyniku

na

zamachu

wojskowego inspirowanego i opacanego przez Wielk Brytanie i USA 118.

Kontynuowa on swoja Bia Rewolucje, ktra w jeszcze wikszym stopniu
uzalenia kraj od zachodniego kapitau i politycznego przywdztwa.
Wiele jeszcze mona by mwi o Biaej Rewolucji, lecz sam problem
nie jest zbyt skplikowany. Bogactwo pochodzce z ropy naftowej dawao
moliwo rozwoju gospodarczego oraz stanowio obietnic materialnego
dobrobytu, lecz dziao si to w sposb, ktry podkopywa spoecznie
znaczce sektory tradycyjnej gospodarki. Ropa naftowa nie tylko nie
wyzwolia Iranu, lecz wrcz przeciwnie, wzmoga jego zalenoci od
Zachodu. Poraka centralnie planowanego rozwoju w Iranie bya o wiele
bardziej widowiskowa ni, ta, ktra miaa miejsce w Egipcie, lecz
sprowadzaa si do tego samego; prba wprowadzenia etatyzmu zakoczya
sie niepowodzeniem. Odpowiedzi szacha na rosnc krytyk byo nasilenie
represyjnych dziaa pastwowych. Stopniowe powikszanie si zakresu
atakw religijnej opozycji mona przeledzi na podstawie stanowisk, jakie

117

Mossadek znacjonalizowa w 1951r. Przemys naftowy i odebra Angielsko-Iraskiej Kompanii

Naftowej sprawowan nad ni wczeniej kontrole. W kontekcie zimnej wojny Zachd nie by
przygotowany na rozcignicie wpyww Zwizku Radzieckiego na poudnie a po Zatoke Persk.
Nikt nie mg zachowa neutralnoci. F.Halliday, op. cit. ,s.52
118
Tame.

45

zajmowa ajatollah119 Chomeini, duchowny o stale rosncych wpywach,

dziaajcy w Qom, duchownym centrum kraju o znaczeniu symbolicznym 120.
Ruhollah Chomeini121 swa pierwsz publiczn krytyk ogosi w 1941 roku.
Co interesujce na tym etapie nie wysuwa jeszcze propozycji przejcia
wadzy przez przywdcw religijnych? Nie sugerowali nawet, by bojkotowali
oni polityk rzdu. Krytyki stay si bardziej zacieke w odpowiedzi na ustawy
o samorzdzie lokalnym z 1962 roku przyznajce prawo wyborcze kobietom
i ludnoci

niemuzumaskiej.

Nowa

ustawa

jak

sugerowa

Chomeini

opracowana zostaa przez ydowskich szpiegw i syjonistw, ktrzy przybyli

do Iranu w przebraniu bahaitw. Ruch bahaitw, powsta w wyniku rozamu
wrd szyitw w latach 60. XIX wieku, stanowi przysparzajc najmniej
kopotw mniejszo. Jego czonkowie byli jednak przeladowani w sposb
szczeglny, dlatego, e niegdy byo im dane pozna prawd, od ktrej si
pniej odwrcili. Przyznawali oni rwnie o wiele wysz ni wikszo
islamskich sekt pozycj kobietom i nie pochwalali poligamii.
W

tym

miejscu

chciaabym

podkreli

wy

odbicie

fundamentalistycznego mylenia: konstruowanie pojedynczej postaci wroga

z caego szeregu odrbnych budzcych irytacje przeciwnikw. Podejmowane
przez szacha ataki na umme, przemiany stosunkw pomidzy pciami, jego
tolerancja wobec bahaizmu, sabo Iranu na arenie midzynarodowej, nowe
powstae pastwo Izrael- wszystko to zostao sprowadzone do postaci
pojedynczego problemu, majcego wspln przyczyn.
Znaczc

zacht

oglnowiatowa

dla

fala

aktywistw

islamskich

antykolonialnych

ruchw

Iranie

stanowia

niepodlegociowych.

Szczeglnie znaczca postaci dla de rewolucyjnych w Iranie by Ali

Szariati. Nowatorstwo

Szariatiego polegao na nadaniu radykalnego

119

Ajatollah( od arab. Ajat Allah; cudowny znak Boga)wysoki tytu znawcy teologii i prawa
w szyizmie imamickim. Tytu ten wprowadzono pod koniec XIX wiwku. Ajaatollahowie uwaani s
za namiestnikw dwunastego imama. Upowanieni sa do tworzenia prawa, std niekiedy tytuuje si
ich takze- marda at-taklid(rdo do naladowania) http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah
120
Qom, miasto w Iranie, jest jednym z najwietszych miast Iranu i najwaniejszym orodkiem
teologicznym, tu urodzi si Chomeini. Znajduje sie w nim niezliczona ilo meczetw i szk
koranniczych . Qom jest celem wielu wietych pielgrzymek dla muzumanw.
121
Ruhollah Chomeini (1902-1989)szyicki przywdca religijny i polityczny,ajatollah. Pochodzi
z odziny szyickich nauczycieli duchownych. Odebra staranne wyksztacenie religijne przez co zyska
uznanie jako naukowiec i wykadowca akademicki zajmujcy si gnostyckim nurtem szyizmu.
Jednoczenie angaowa siw dziaalno religijn. S. Bruce, op. cit., s. 66.

46

charakteru

islamskiej

z midzynarodowym

odnowie

religijnej

antyimperializmem122.

poprzez
Twierdzi

powizanie
on,

jej

walka

o sprawiedliwo spoeczn stanowi prawdziw istot islamu. Tego rodzaju

postawy mogy stanowiy niebezpieczestwo dla ajatollahw, jednak
dostrzegali oni pynce korzyci, pozwalajce roci sobie prawo do
przewodzenia caemu szeregowi ruchw przeciwnych szachowi.
W konsekwencji zjednoczenia si religijnych i wieckich ruchw opozycji pod
wodz ajatollaha Chomeiniego, przebywajcego wwczas na wygnaniu we
Francji, doszo do obalenia szacha. W 1979 szach uciek z Iranu
pozostawiajc podzielony kraj pod przywdztwem Szahpura Bachtira.
Jednake jego rzdy zostay obalone przez zwolennikw Chomeiniego 123.
Fundamentalizm iraski nie by ani konserwatywny ani tradycjonalny.
Fundamentalici wykorzystali przeszo jako rdo retoryki i symboliki.
Cho sednem ich krytyki dziaalnoci szacha byo to, e zapomnia on
o islamskiej przeszoci kraju. Wyjtkowo rewolucji iraskiej polega przede
wszystkim na roli, jak odegraa w niej religia. Zauwaywszy sposb, w jaki
usiuje si wprowadzi prawodawstwo muzumaskie w wielu dziedzinach,
pierwiastek religijny nis ze sob prb przeksztacenia prawa, kultury
i polityki na wzr jakby VII-wieczny
Upyw czasu pozwala nam spojrze na rewolucje z dystansu; w retrospekcji
mona miedzy innymi zauway to, jak islam zosta uksztatowany przez
dania polityczne i potrzeby rzdzcych. Wraz ze mierci ajatollaha
Chomeiniego( 3 czerwca 1989r.) zakoczyo si pierwsze dziesiciolecie
istnienia Muzumaskiej Republiki Iranu. Konsolidacja wadzy po 1979 roku
i jej trwanie po mierci Chomeiniego dostarcza nam wiele materiaw do
analizy, czym w praktyce jest fundamentalizm w terminach kontroli
politycznej i spoecznej. Ilustruje take najwiksz uomno ruchw
fundamentalistycznych w ogle; to znaczy brak programu gospodarczego.
Obecnie pastwo to jawnie wspiera organizacj terrorystyczn
Hezbollah, a take udziela schronienia czonkom Hamasu i Islamskiego
122
123

F. Halliday, op. cit., s. 68.

Tame, s. 55.

47

Dihadu

organizujc

take

obozy

szkoleniowe

dla

czonkw

tych

organizacji124. Iran zosta zaliczony przez prezydenta Stanw Zjednoczonych

do pastw tzw. osi za.
Motywy postpowania fundamentalistw muzumaskich s trudne do
zrozumienia dla zachodnich rzdw, postpujcych wedug zupenie innego
systemu wartoci. Zastanawiajce jest dla mnie, dlaczego fundamentalizm
i z nim zwizane grupy terrorystyczne zakorzeniy si tak bardzo w wiecie
arabskim. Odpowiedz moe faktycznie lee w religii; islamie, gdy,
podstawowym powoaniem muzumanina jest posuszestwo wobec woli
Allacha oraz wewntrzne zmagania z grzechem. Jednake analogicznie jest
w innych religiach, takich jak chrzecijanizm czy judaizm. Rnica jest jednak
w tym, e muzumanie dostosowuj styl swojego ycia do sw pyncych ze
witej Ksigi. W islamie nie ma podziau na ycie publiczne i prywatne.
Naley take pamita, e ogromny wpyw odgrywa w tym rwnie
wielowiekowa historia krajw ropy naftowej z Zachodem oraz z innymi
krajami niemuzuamskimi lecymi na Bliskim Wschodzie. W tym wieloletnia
walka muzumanw z pastwem Izrael.
Silne powizanie religii z polityk oraz oglne niezadowolenie spoecznoci
pozwala czonkom grup fundamentalistycznych interpretowa sowa Allacha
w taki sposb, e znajduj usprawiedliwienie i poparcie dla swoich dziaa.
Fundamentalici gboko wierz, e nieludzka przemoc moe powstrzyma
wpyw chorej zachodniej cywilizacji.

Motywowani religijnie terroryci wybieraj powicenie wasnego ycia za

swoje przekonania. Zamachowcy samobjcy stali si symbolem atakw
terrorystycznych,

zapocztkowanych

na

szerok

skale

przez

fundamentalistw islamskich.
Zdobycie moliwoci wgldu w umysy terrorystw jest na tyle fascynujce,
szczeglnie jeli dotyczy to ludzi cakowicie oddanych swojej sprawie, jak
zamachowcy samobjcy, o ktrych bd mwia szerzej w kolejnym rozdziale
124

K. Jaoszyski, Terroryzm, op. cit., s. 79.

48

mojej pracy. atwo jest odrzuca

terrorystw, uznajc ich za szalonych

fanatykw, jednak w rzeczywistoci musz mie oni silne umysy,

pozwalajce im na radzenie sobie z dugimi okresami skrupulatnych
przygotowa pomidzy penej przemocy dziaalnoci.

Rozdzia III
Islamskie organizacje terrorystyczne
Wsplnym

postulatem

fundamentalistycznych
islamistycznych.

grup

wysuwanym
islamskich

w
jest

Charakterystycznymi

programach
plan

cechami

wszystkich

budowy

pastw

wsplnymi

tych

teoretycznych koncepcji s: szczeglna pozycja prawa szariatu i zaoenie

suwerennoci

Boga,

tym

samym

odrzucenie

wadzy

wieckiej

W koncepcjach tych neguje si wszelki indywidualizm, a podkrela silnie

nakaz bezwzgldnego posuszestwa ludzi wzgldem Boga. Schemat taki
wystpuje bez wzgldu na odam islamu, z ktrego tradycji wywodzi si dana
grupa fundamentalistw islamskich. Za kadym razem taki model teoretyczny
uwaany jest przez liderw tych ugrupowa za idealne rozwizanie, czce
w

sobie

szczytne

wartoci

islamu

odpowied

na

wyzwania

wspczesnoci125. Ten zadziwiajcy powrt do religii islamu moe mie

125

Zwracajc si w kierunku wasnych rde religijnych, podbudowujcych nadzieje na pomylne

rozwizanie potgujcych si trudnoci ycia codziennego, muzumanie odwracaj si od obcej
ideologii, szerzej w: A. Mrozek Dumanowskiej, Wspczesny ruch odnowy islamu, s. 22.

49

dwojakie podoe. Z jednej strony jest przejawem ruchu rewitalizacyjnego na

gruncie doktryny, a z drugiej zdaniem islamistw protestem przeciw
utrzymujcej si ingerencji pastw Zachodu w wewntrzne sprawy pastw
islamskich.
Zdaniem ortodoksw islamskich przywdcy polityczni opierajcy swoj
wadze na prawach wieckich w narzuconym przez zachd modelu pastwa
s niepodani w spoecznoci islamskiej, poniewa osabiaj si Ummy
przez jej dodatkow fragmentaryzacj 126.
Dla

ortodoksw

Umma

oznacza

stosunki

czce

muzumanina

w wiksz caoci, co nabrao wymiaru moralnego. Odejcie od Ummy

stanowio posunicie naganne, zrywnie kontaktu nie tylko z ludmi,
ale rwnie z Bogiem. Powstanie Ummy wprowadzio bardzo ostry podzia na
muzumanw i niewiernych.

3.1.Organizacje terrorystyczne jako przejaw fundamentalizmu

islamskiego.

Wikszo organizacji fundamentalistw islamskich zakada powstanie

teokratycznych republik w obrbie dotychczasowych granic wasnego
pastwa. Cze przywdcw ugrupowa islamskich, tak jak w przypadku
Jemaah Islamiya (JI)127, pragnie poczy w jedno islamskie pastwo trzy
dotychczas suwerenne organizmy pastwowe lub wcieli w granice
istniejcego pastwa cz terytorium innego podmiotu.

126

Idea Ummy okazaa si celnym odkryciem, stworzya now jako w stosunkach na Pwyspie
Arabskim. Stanowia ona nie tylko polityczny alians, ale poczucie zorganizowanej wsplnoty majcej
swoj wasn ideologi. Islam sta si gwnym narzdziem integracji spoecznej, co dawao
muzumanom poczucie wsplnoty wykraczajcej poza podziay plemienne, cho te istniej do
naszych czasw. Umma stanowia swego rodzaju fenomen, ktry pozostawa ponad podziaami i nie
narusza ich, szerzej w: J. Danecki, Arabowie, s. 129.
127
Celem dziaalnoci tej radykalne grupy islamskiej, o charakterze zbrojnym jest powstanie na
terytorium Malezji, Singapuru i poudniowych Filipin, pastwa wyznaniowego, na ksztat Islamskiej
Republiki Iranu, dziaalno tej organizacji wadze Malezji odkryy w 1997 roku.

50

W takich wanie programach uwidacznia si w sposb najbardziej

oczywisty

upolitycznienie

programw

tych

organizacji

opartych

na

zaoeniach islamu i powoujcych si w swych dziaaniach na autorytet

Koranu. Przenikaj si w nich interesy poszczeglnych grup etnicznych oraz
ich promotorw.
Interesujcym

aspektem

funkcjonowania

islamskich

grup

terrorystycznych jest publikowanie przez ich przywdcw programw

w postaci fatwy128, ktre kierowane s do ogu wierzcych muzumanw.
Przewanie nie zawieraj one wskazwek bogobojnego ycia, tylko
stanowi apele nawoujce do wojny i nienawici. Oprcz postulatw czysto
politycznych, cze z ugrupowa przedstawia swoje dziaanie jako
odpowied na zagroenie ze strony innych organizacji posugujcych si
aktami terroryzmu, ktre dotykaj wyznawcw Allacha.

3.1.1.Partia Boga....Hezbollah, Liban.

Hezbollah jest polityczno wojskowo - religijn

organizacj

zrzeszajc

wiele

radykalnych

formacji

szyickich przychylajcych si do ideologii Chomeiniego. W

Libanie

ruch

wyznaczy

sobie

za

cel

utworzenie

fundamentalistycznego pastwa szyickiego.

Celem dziaalnoci Hezbollachu jest idea stworzenia
zjednoczonego pastwa islamskiego, ktre mogoby si
oprze wpywa zachodniej kultury.
Powstanie Hezbollahu zainspirowaa rewolucja w
Iranie w 1979r., oraz izraelska operacja w Libanie w 1982
128

Jest to odezwa duchowych i politycznych przywdcw islamu, skierowana do wiernych, ktra

okrela ramy zachowania i postrzegania problemw politycznych, spoecznych i ekonomicznych,
z jakim spotykaj si czonkowie spoecznoci islamskiej, ma ona skoni ich do refleksji i pomc
w wyborze najlepszej drogi postpowania, zgodnej z nakazami doktryny religijnej w: H. Abdalati,
Spojrzenie w islam..., s. 22.

51

r. Jednak, by zanalizowa i pozna Hezbollah naley

sign gbiej, do historii pastwa Liban.
Nazwa

Liban

uywana

bya

za

panowania

Osmanw w odniesieniu do niezbyt cile okrelonego

regionu

otaczajcego

gry

Liban.

Okolice

te

byy

zamieszkiwane przez maronitw129,mniejszo stanowili

druzdowie, wyznawcy jednego z odamw islamu.
Kontrole nad tym obszarem po I wojnie wiatowej
uzyskaa Francja.
wikszo

Z braku silnego pastwa dobrobytu

Libaczykw

w o wiele

niszym

stopniu

identyfikowaa si ze swoj grup etniczn, z ktrej si

wywodzia

ze

swymi

tradycyjnymi

przywdcami.

Ogromny wpyw na dalszy los Libanu miao powstanie

pastwa Izrael w 1948 roku, w konsekwencji czego byo
przybywanie pierwszych uchodcw palestyskich do
Libanu.
Cho w latach 60-tych gospodarka zacza kwitn,
wiadomo narodowa nad wyraz wzrastaa wolno.
Kolejny
pojawieniem

upadek
si

Libanu

i dziaalnoci

spowodowany
na

jego

zosta

terytorium

Organizacji Wyzwolenia Palestyny.

Pod koniec lat siedemdziesitych i na pocztku lat
osiemdziesitych Izrael najecha na terytorium Libanu,
gdzie z pomoc maronitw podj prb usunicia OWP 130
z obozw dla uchodcw rozlokowanych na poudniowych
przedmieciach

129
130

Bejrutu.

Stany

Zjednoczone

Maronici-ugrupowanie religijne katolikw, powstae w VI w. i do

OWP- Organizacja Wzwolenia Palestyny.

52

wynegocjoway

zawieszenie

broni,

umoliwiajce

wycofanie si bojownikw i przywdcw OWP.

W 1989 roku po czternastu latach wojny domowej,
masakrach

ludnoci

cywilnej,

podkadaniu

bomb

samochodach, porwa i przetrzymywaniu zakadnikw,

Stanom

Zjednoczonym

udao

si,

wraz

Arabi

Saudyjsk, doprowadzi do zawarcia porozumienia, ktre

utrzymywao w mocy zasad wyznaniowego podziau
wadzy pastwowej, by muzumanie otrzymali poow
oglnej sumy miejsc w parlamencie i wzmocnili pozycje
muzumaskiego premiera dla zrwnowaenia uprawnie
chrzecijaskiego prezydenta.
Kryzys libaski otworzy iraskim fundamentalistom
doskonay rynek zbytu dla eksportowanego przez nich
rewolucyjnego
okresowo

islamu.

najedane

Pastwo
i

byo

opanowywane

od

poudnia

przez

ydw.

Zachodnie cesarstwa czsto mieszay si w wewntrzne

sprawy krajw Bliskiego Wschodu z uwagi na wasny
interes.
Najazd izraelskich czogw na Liban 6 czerwca 1982
roku131, mia na

celu zniszczenia znajdujcych si tam

baz

Wyzwolenia

Organizacji

Palestyny.

Miejscowym

partyzantom szyickim pomocy udzieli Iran wysyajc do

Libanu
pomogli

czonkw
tam

czonkowie

Iraskiej

Stray

zorganizowa

wdzieliby

udzia

ruch
w

Rewolucyjnej,
islamski,

dihadzie

aby

ktrego
przeciwko

Izraelowi. Tak narodzi sie jeszcze jeden wrg Izraela

131

H.Jaber Hezbollah, Warszawa 2001, str.15.

53

Hezbollah (Hizballah- Partia Boga). Mona, wic uzna, e

organizacja sponsorowana jest przez Iran.
Okupacja

izraelska

wywoaa

masowe

powstawanie

regionalnych ruchw oporu. Niektre wioski

takie jak

Dibszeet i Maarakeh, stao si znanych zarazem jako uk

oporu132 oraz jako postrach dla izraelskich onierzy. W
miar jak nowi bojownicy przenikali na poudnie Libanu
z doliny Bekaa, rozkrcao si koo przemocy.
W czasie inwazji na Liban oddziay si zbrojnych
Izraela dotary a po stolic Libanu i podday zachodni
Bejrut wyniszczajcemu atakowi i obleniu. W sierpniu
siy OWP zostay z Bejrutu ewakuowane pod nadzorem si
wielonarodowych,

1983

roki

Izrael

rozpocz

wycofywanie swoich si na lini rzeki Awali, na pnoc od

Sydonu.
Wycofanie si si izraelskich z czci terytorium
Libanu zbiego si pojawieniem si Hezbollahu na arenie
politycznej oraz spoecznej i w pierwsz rocznice mierci
Harba133 . W dzie po wycofaniu sie oddziaw izraelskich
z Sydonu , zaczy tam napywa grupy bojownikw
Hezbollahu.
Jeden z znamiennych bojownikw Chalil Darradi 134 w
swojej wiosce Maarakeh kierowa grup bojownikw,
czsto naraajc wasne ycie i bra bezporedni udzia w
atakach na onierzy izraelskich. W jednym z wywiadw,
132

H.Jaber, op. cit.,.27.

Ragheb Harb, szejk, jeden z waniejszych mczennikw Hezbollahu . jeden z pierwszych, ktry
nawoywa do stawienia oporu. Zamordowany podczas powrotu do domu, zgin od strzalu-trafiony
zosta trzema kulami w gow.
134
Ch. Darradi, lokalny nauczyciel teologi islamskiej, kierowa operacjami z Husseinija w swojej
wiosce Maarakeh.
133

54

udzielonym

gazecie

Al-Safir,

Darradi

powiedzia:

Niech Izraelczycy przyjd do Maarakeh, czy do innej

z siedmiu wiosek, w niewielkiej sile, a nie w cztery tysice
onierza i wspierajcych ich migowcw. My, bowiem
wierzymy w nasz kraj, w nasz ziemi. Prawnie si nam
ona naley, wic mamy prawo jej broni i wyzwoli ja
spod obcej okupacji. Ruch oporu nie jest kierowany przez
kogokolwiek, przez przywdcw, liderw. Kieruj nami
tylko nakazy islamu.135 Przytoczyam tutaj ta wypowied,
gdy

uwaam,

i,

stanowi

ona

podstawach

ideologicznych, Hezbollahu, ktr stanowi islam.

Organizacja take bazuje na przekonaniach goszonych
przez

Chomeiniego,

wszechislamskiego

mwice

pastwa

stworzeniu

rzdzonego

przez

duchownych muzumaskich. Jej czonkowie uwaaj, e

tylko

ten

sposb

uda

sie

ocali

kraj

przed

nadchodzcym z zachodu rozkadem. Drugim z celw

formacji jest cakowita likwidacja pastwa Izrael, oraz
przywrcenie

dawnych

ziem

Palestynie.

Wyzwolenie

Jerozolimy, jej powrt do islamu stanowi dla nich religijny

obowizek.
Hezbollah adna take cakowitego wycofania zachodnich
instytucji

z terenu

Libanu.

Dziaania

organizacji

przyczyniy sie do izolacji poudniowego Libanu 136.

Hezbollah nie jest typow organizacj terrorystyczn, a
raczej zorganizowan partyzantk, ktrej gwnym celem
135

H.Jaber,op. cit., s. 28.

Poudniowy Liban , ktory by atrakcja turystuczna uleg degradacji, zabroniono sporzywania
alkoholu,kapieli w basenach damsko-mskich, kobietom zabroniono noszenia strojw kapielowych.
Region ten by jak w stanie wojny.Szerzej w H.Jaber, op. cit., s. 33.
136

55

pozostaj formacje wojskowe i wielu uwaa je za siy

narodowowyzwolecze137, cho na pewno nie reprezentuj
one w caoci spoeczestwa Libanu. Popularno wrd
trzymilionowej spoecznoci szyickiej w Libanie wynosi ok.
40%, co potwierdziy wybory parlamentarne w 1992 roku,
w ktrych Hezbollah zdoby osiem mandatw. Organizacji
nie popieraj jednak chrzecijanie, ktrzy uwaaj j za
gwny

czynnik

destabilizujcy

regionie 138.

Mimo

wszystko poparcie dla Hezbollahu jest due, szczeglnie,

e stawia nie tylko opr siom izraelskim, ale take
dokonuje akcji odwetowych za ataki si Izraela na
libaskie obiekty cywilne.
Czonkowie organizacji egzekwowali swoje idee czynaminajczciej

atakami

terroru.

Przeprowadzi

on

wiele

szeroko zakrojonych zakrojonych atakw terrorystycznym

przeciwko

przeciwko

celom

izraelskim,

oraz

midzynarodowych w Libanie.
Na przestrzeni lat organizacja ta przeksztacaa si,
pod

wieloma

wzgldami.

rewolucjonistw

Pod

organizacja

wpywem

ulega

iraskich

transformacji

niewielkich grup do doskonale zorganizowanej organizacji,

z zapleczem militarnym139. Hezbollah ewoluowa take
z ruchu wyzwoleczego do fundamentalnej organizacji
terrorystycznej.
W struktury Hezbollahu wchodzi rada konsultatywna
(szura),

w ktrej

skadzie

jest

12

duchownych

pod

137

Amerykanie zaliczaj Hezbollah do grup terrorystycznych, podczas gdy rzd w Bejrucie uwaa
Parti Boga za siy narodowowyzwolecze.
138
http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1908671.stm.
139
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia op. cit., s.392.

56

przewodnictwem

naczelnego

sekretarza.

Sekretarzem

Generalnym i wieckim dowdcom Partia Boga jest

Hassan Nasrallah140.

Za duchowego ojca ugrupowania

uznaje si Mohammeda Husejna, Fadlallaha, ktry jest

zarazem gwnym sdzi prawa koranniczego w Libanie.
On sam jednak zachowuje raczej bezpieczny dystans od
samej organizacji.
Organizacja posiada specjalne komisje, zajmujce si
problemami ideologicznymi, militarnymi, politycznymi,
prawnymi, informacyjnymi oraz spoecznymi. W celu
utrzymania bezpieczestwa wewntrznego dowdztwo
suby

bezpieczestwa

odpowiedzialne

za

porwania

obywateli Zachodu skada si z 12 ludzi pochodzcych z

rnych klanw. Podczas najwaniejszych operacji jest
wspierana przez skrzydo Hezbollahu- Islamski Opr 141.
mierci Chomeiniego oraz zawarcie porozumienia w
Taif

po

Libanowi

pitnastu
pokj.

latach

1991

wojny
roku

domowej
dziaania

przyniosy
Hezbollahu

zwizane z porwaniami ucichy142 . Hezbollah zaprzesta

atakw antyzachodnich, a wzmg dziaania partyzanckie
przeciwko wojskom izraelskim.
Hezbollah stanowi obecnie zarwno moralne, jak
ideologiczne

oparcie

dla

radykalnych

palestyskich

ugrupowa islamskich, takich jak Hamas czy Islamski

Dihad,

ich

kampanii

terrorystycznej

przeciwko

140

Sayyed Hassan Nasrallah, ur. 1960 w poudniowym Bejrucie jako najstarszy z dziewiciorga
dzieci ubogiego kupca, libaski polityk, szyita.
141

Islamski Opr (Islamic Resistance) skada si z ponad 5000 doskonale wyszkolonych i wietnie
uzbrojonych bojownikw.
142
Stao sie tak w wyniku trjstronnej ugody zawartej pod auspicjami ONZ, na mocy ktrej
uwolniono 450 Libanczykw i Palestyczykw przetrzymywanych przez Izrael.

57

Izraelowi.

Zakres

natura

kampanii

terrorystycznej

Hezbollahu ukazuje cis zaleno od Iranu. W swoich

aktach terroru stosowali liczne uprowadzenia oraz ataki
samobjcze.Bezkompromisowy

91

.Duch

ideoligi

odzwierciedlony jest w symbolu organizacji; na ktrym

widnieje uniesiona rka z karabinem na tle kuli ziemskiej i
haso Boska partia na pewno zatriumfuje 143, oraz w
czci dolnej Rewolucja islamska w Libanie144.

3.1.2 .HAMAS; Islamski Ruch Oporu, Palestyna

Hamas jest skrtem od Harakat

al- Mauqawamah al- Islamija

(Islamski Ruch Oporu)145. Natomiast Hamas po arabsku oznacza odwag

i waleczno. rda organizacyjne i ideologiczne Hamasu pochodz od
ruchu Bractwo Muzumaskie146. Celem Bractwa system istotnych dziaa
spoecznych, ktre nazywaj Dawah.
Organizacja powstaa w 1987 r. w strefie Gazy po wybuchu intifady
z inspiracji czonkw Stowarzyszenia Braci Muzumaskich. Organizacja
bardzo szybko znalaza poparcie wrd Palestyczykw, poniekd dziki
swym

bardzo

radykalnym

hasom

bezkompromisowej

postawie.

W dokumencie zwanym Zobowizaniem Hamasu z 18 sierpnia 1988 mona

przeczyta, e Izrael bdzie istnia tak dugo dopki islam nie zrwna go
z powierzchni ziemi, ponadto gosi take, ze rozpoczyna wit wojn
z pastwem izraelskim, a konferencje pokojowe to tylko strata czasu147.
Ruch Hamasu zosta prawnie zarejestrowany w Izraelu w 1978 roku, przez
szejka Ahmeda Jassina148, duchowego lidera ruchu, jako nieprzynoszca
143

Werset zaczerpnity z Koranu , od ktrego Hezbollah przyj nazw.

Przez ten napis uwidacznia sie wpyw Iranu, nawizanie bd kontynuacja Biaej Rewolucji
w Iranie.
145
Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia... op. cit., s.396.
146
Bractwo Muzumaskie powstao w latach dwudziestych XX wieku w Egipcie i odnowi swoj
dziaalno w latach siedemdziesitych w wiecie arabskim,gwnie w Jordani i Egipcie.
147
http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.
148
Szejk Ahmad Ismail Jassin (1936) czonek Bractwa Muzumaskiego, jeden z zaozycieli Hamasu.
144

58

zysku organizacja pod nazw al-Mujama. Stowarzyszenie to przede

wszystkim podejmowao dziaania majce na celu nakanianie spoecznoci
do cilejszego przestrzegania islamu. W toku intifadyHamas nabra tempa,
rozszerzajc swoje dziaania na Zachodni Brzeg Jordanu, aby w efekcie sta
sie dominujcym fundamentalistycznym ruchem islamskim na Terytoriach
okupowanych.
Hamas finansowany by gwnie przez prywatnych sponsorw z caego
wiata, paccych islamski podatek religijny zwany zakatem 149. Wikszo
funduszy Hamasu trafia do na akcje charytatywne, prowadzenie szpitali
i meczetw. Hamas uczestniczy take w dziaalnoci zwizkw zawodowych
i izb handlowych. Dziaalno zbrojna podj po wybuchu, w 1987 roku
palestyskiego powstania zwanego intifad 150. Po wojnie w zatoce Perskiej
Hamas sta si wiodcym ugrupowaniem terrorystycznym na Terytoriach
Okupowanych, a take w samym Izraelu. Dzi jest druga, po Fatah, co do
znaczenia grup, a czasami postrzegany jest nawet jako grony konkurent
dla sowieckiego ruchu nacjonalistycznego. Obecnie stanowi najsilniejsz
grup stanowica zagroenie dla procesu pokojowego, a eskalacja jego
dziaalnoci terrorystycznej poprzez samobjcze ataki bombowe na cele
cywilne w Izraelu w 1996 roku niemal doprowadzia do zerwania rozmw
pokojowych.
Statut Hamasu odrzuci koncesyjny styl OWP, poniewa odzwierciedla
zile wpywy zachodnich misjonarzy, orientalistw i kolonialistw. Hamas
przyj dihad jako obowizek kadego muzumanina. Mimo, e Hamas
uwaa zniszczenie Izraela za priorytet, jego celem jest take zintegrowanie
spoeczestwa od podstaw, poprzez sie meczetw, instytucji oraz
ugrupowa spoecznych.
Struktura organizacji zmienia si po aresztowaniu duchowego
przywdcy, Jassina, kiedy to ujawniy si wpywy z innych krajw, takich jak;
149

Zakat; prawo wsplnoty muzumanw do nadwyki indywidualnego majtku wyznawcy islamu.

W pastwach muzulmaskich jest to obowizkowy podatek. Stanowi on minimaln oczekiwan
kwot, wielu muzumanw ofiaruje znacznie wiksze kwoty na cele charytatywne.
http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.
150

Sowo intifada oznacza w jzyku arabskim nage otrznicie si ze snu, a take drenie lub
dreszcze z powodu choroby czy strachu. Powstanie Palestyczykw przeciwko izraelskiej okupacji
terytoriw zamieszkaych przez arabw. Miay miejsce dwa takie powstania; I intifada obejmujc
lata 1987-1991 oraz II intifada obejmujca lata 2000-2004. Tame.

59

Jordan, Syria, Stany Zjednoczone. Jednak mimo aresztowania Jassina,

czciowo kontrolowa on dziaalno organizacji. Jego uwolnienie byo
jednym z gwnych da Hamasu151.
W skad dowdztwa Hamasu, oprcz gwnego duchowego przywdcy,
szejka Jassina, wchodzi naczelna rada konsultatywna, ktr tworzy religijna
starszyzna kapanw. Pochodz oni czciowo z terytoriw okupowanych,
oraz w wikszoci z zewntrz.
Za ataki terrorystyczne odpowiedzialne jest militarne skrzydo HamasuBrygady Izz al-Din al-Kassem152 .
Terroryzm Hamasu ma dwa cele taktyczne. Pierwszym jest trzymanie
spoecznoci ydowskiej w strachu, co miaoby doprowadzi do powstania
wewntrznej, izraelskiej opozycji sprzeciwiajcej si okupacji i budowaniu
osiedli ydowskich. Drugim zadaniem jest sprowokowanie Izraelczykw do
zemsty, co wywoa u Palestyczykw niepokj, ktry pniej mogaby
wykorzysta Hamas. Hamas odegra wan rol w penej przemocy
islamskiej

dziaalnoci

terrorystycznych,

wywrotowej

skierowanych

zarwno

radykalnych
przeciwko

operacjach

Izraelczykom,

jak

i arabskim kolaborantom. Na pocztku stosowali gwnie tradycyjne metody

terrorystyczne: podpalenia, samochody puapki, podkadanie bomb
i porwania.

biegiem

czasu

ugrupowanie

wyspecjalizowao

si

w samobjczych atakach bombowych.

3.1.3.Al-Qaida, Afganistan.
Al-Qaida (baza), to midzynarodowa grupa wsparcia finansujca
i kierujca dziaalnoci islamskich bojownikw na caym wiecie. Uwaana
za najgroniejsz organizacj terrorystyczn wiata, walczc ze wszystkimi
narodami i rzdami, ktre nie kieruj si skrajn interpretacj islamu.
Powstaa podczas wojny ze Zwizkiem Radzieckim w Afganistanie, a jej
rdze stanowi weterani wojenni z caego islamskiego wiata. Al-Qaida
zaoy ok roku 1988 saudyjski milioner i islamski bojownik, Osama bin
151

Dom Wydawniczy Bellona,Encyklopeia op. cit.,s. 396.

Brygady Izz al-Din al-Kassem, zaoone w 1991 r., a nazwane na cze charyzmatycznego
duchownego zabitego w 1935r., gdy stawia opr brytyjczykom. Tame, s. 397.
152

60

Laden, po zamachu na USA w dniu 11.09.2001 r., uwaany za jednego

z najniebezpieczniejszych terrorystw na wiecie. Osama bin Laden wkroczy
na drog wojownika witej wojny w 1979r., kiedy sowieckie wojska
najechay Afganistan. Przenis swoje interesy, w tym kilkaset lojalnych
pracownikw i ciki sprzt z Arabii Saudyjskiej do Afganistanu, by broni
islamskie ziemie przed niewiernymi. Pierwszym krokiem byo stworzenie
zorganizowanego programu, poboru. Wraz z przywdca Palestyskiego
Bradztwa Muzumaskiego, zorganizowa urzd rekrutacyjny Maktab alKhidamat (MAK)153. Utworzy sie biur naboru na caym wiecie, take
w Europie i Stanach Zjednoczonych. W cigu niespena roku bin Laden
dysponowaa tysicami ochotnikw trenowanymi w jego prywatnych
obozach.

Kwaterujcy

Afganistanie

bin

Laden

utworzy

potn

midzynarodow sie czc wszystkich muzumaskich ekstremistw

w rnych krajach.
Osama bin Laden pochodzi z Arabii Saudyjskiej gdzie jego rodzina
dorobia si pokanej fortuny w brany budowlanej. W okresie interwencji
radzieckiej w Afganistanie wspomaga mudahedinw, wsppracujc z siami
specjalnymi Stanw Zjednoczonych i Pakistanu. Jego stosunek zmieni si
radykalnie po wojnie z Irakiem o wyzwolenie Kuwejtu, w wyniku ktrej
amerykascy onierze zostali rozmieszczeni na terenie jego rodzinnej Arabii
Saudyjskiej . Pozostawienie amerykaskich baz wojskowych w Arabii po
zakoczeniu operacji Pustynna Burza przez radykalnie nastawionych
fundamentalistw muzumaskich zostao odebrane jako swego rodzaju
obraza honoru narodowego. Pozbycie si wpyww Zachodu i Zachodniej
cywilizacji

stao

si

gwnym

celem

ideowym

ugrupowa

fundamentalistycznych w wiecie muzumaskim, a w obliczu przewagi

militarnej przeciwnika sposobem realizacji tego celu sta si terroryzm 154.
Wkrtce wikszo zamachw terrorystyczny kojarzono z Osam bin
Ladenem: eksplozj w Adenie w 1992 r.; nieudany zamach na prezydenta
Clintona na Filipinach; zamach na amerykaskie bazy wojskowe w Rijadzie
153

Maktab al- Khidamat, MAK- Urzd Suzby Wojskowej, zachcal modych Arabw z caego wiata
do wstepowania w szeregi bojownikw walczcych o wyzwolenie Afganistanu.
http://en.wikipedia.org/wiki/Maktab_al-Khadamat
154
Rocznik strategiczny 2001/2002, s. 340-341, Jadwiga Kiwerska, wiat w latach 1989 2004,
Pozna 2005, s. 326-328.

61

i Dahranie w 1996 r.; wysadzenie w powietrze w 1998 r. ambasad USA

w Nairobi i Dar es-Salaam; zatopienie w 2000 r. w adeskim porcie
amerykaskiego okrtu wojennego USS. "Cole" 155. Osama bin Laden, sta si
tym samym najbardziej poszukiwanym terroryst na wiecie.
Naley zauway, i dopiero od poowy lat dziewidziesitych XX
wieku

Osama

bin

Ladin

zacz

mwi

otwarcie

amerykaskim

imperializmie i jego roli w procesie rozkadu Ummy islamskiej, od pocztku

lat siedemdziesitych XX w.156 Aby odcign uwag od faktycznych
przyczyn antyamerykaskiej postawy, w swoich wypowiedziach podkrela
fakt uznania niepodlegoci Izraela przez sekularyzowany rzd Egiptu, ktry
stworzy niebezpieczny precedens w stosunkach pastw islamskich regionu
Bliskiego Wschodu157. Widzc sabnce zainteresowanie swoj dziaalnoci
ze strony pastw arabskich, przywdcy Al Kaidy zaczli si domaga
prawa do odgrywania wikszej roli politycznej w regionie Bliskiego
Wschodu158, szczeglne pretensje wysuwano w deklaracjach w stosunku do
wadz Arabii Saudyjskiej159.
Kolejnym

krokiem

zapowiadajcym

rozprawi

z polityk

USA

w regionie Bliskiego Wschodu by wywiad z marca 1997 r. dla amerykaskiej

stacji informacyjnej CNN, w ktrym Osama bin Laden zapowiedzia, i: (...)
My deklarowalimy dihad przeciw rzdowi USA, poniewa rzd ten jest
niesprawiedliwy,

zbrodniczy

tyraski,

popenia

czyny

ohydne

i niesprawiedliwe w swoim imieniu lub popiera dziaania Izraela. Przez te

155

Tame.
W kwietniu 1995 r. w wywiadzie dla francuskiego dziennikarza przywdca Al-Kaidy twierdzi:
() sprzeciwiajc si ateistycznemu ZSRR, Saudowie wybrali mnie jako reprezentanta
w Afganistanie. Ja nie walczyem z komunizmem zapominajc o zagroeniu z Zachodu; Dla nas
nie bya wana walka z ZSRR w obronie interesw USA tylko, manifestowanie muzumaskiej
solidarnoci (...); komunizm by pierwszym celem, Ameryka bdzie nastpnym. To jest dopiero
pocztek walki do mierci albo do zwycistwa, International Islamic Front for Jihad Against the
Jews and Crusaders, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet .cfm? orgid=74, z 24 III 2004.
157
Szerzej w: J. Brya, Bliski i rodkowy Wschd w stosunkach op. cit., s. 147.
156

158

Panujca dynastia Saudw przybraa tytu Stranikw Dwch witych Meczetw, aby poprawi
wasny wizerunek, gdy skostniay system polityczny coraz bardziej staje si podatny na niepokoje
wewntrzne, ktre wykorzystuje raczkujca opozycja, szerzej w: W. Gieyski, Penia pksiyca,
Wprost, 19 IV 1998.
159
3 sierpnia 1995 r. Osama bin Laden wyda komunikat: Otwarty list do Krla Fahda, w ktrym
zarzuca rzdom Saudw m. in: brak poparcia dla sunickiego islamu, nieudoln polityk obronn,
trwonienie publicznych petrodolarw , obecno niemuzumaskich obrocw w krlestwie, wzywa
do partyzanckiej walki przeciw si USA stacjonujcym na terenie Arabii Saudyjskiej. The
International Policy Institute for Cunter Terrorism, Al-Qaida, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter
/ orgdet.cfm?orgid=74,z 24 III 2003.

62

czyny deklarowalimy dihad przeciw wam tak jak nakazuje nam nasza
religia. Sowo najwyszego Boga kae nam wypdzi Amerykanw jak
najdalej od muzumaskich krajw. Nasz dihad kierowany jest przede
wszystkim przeciwko wszystkim onierzom amerykaskim i cywilom w kraju
Dwch witych Miejsc oraz cywilnym celom w Stanach Zjednoczonych 160.
Al Kaida jest przykadem struktury terrorystycznej nowego typu. To
sie wielonarodowa, zoona i powizana, z co najmniej kilkunastoma
organizacjami fundamentalistycznymi dziaajcymi samodzielnie w rnych
czciach wiata. Jednoczy je nienawi do Zachodu, prozachodnich
i wieckich

rzdw

wiecie

muzumaskim

oraz

wpyw

fundamentalistycznej interpretacji sunnickiego odamu islamu. Poszczeglne

organizacje s rozproszone, czciowo upione i dodrze zakonspirowane.
Al Kaida stanowi struktur samofinansujc si, nie jest bezporednio
finansowo wspierana ani politycznie kontrolowana przez rzdy konkretnego
pastwa161. Obserwujc rozwj Al - Kaidy, profesjonaln koordynacj jej
dziaa, struktur mona stwierdzi, i zacza ona przypomina agend na
ksztat wywiadu i kontrwywiadu 162. Organizacja ta zasuguje na szczegln
uwag ze wzgldu przynajmniej na trzy znamienite cechy: potencja ludzki,
zasig terytorialny prowadzonych dziaa oraz rda finansowania.
Pierwiastek ludzki w tej organizacji stanowi o jej sukcesie. Ze wzgldu
na przygotowanie taktyczne, trening fizyczny i psychologiczny czonkowie.
Al. - Kaidy mogli rzuca wyzwanie USA. Kierownictwo Al - Kaidy dziki
posiadanym moliwociom technicznym publikowao nawet podrczniki
dotyczce zasad i wariantw walk partyzanckich w terenie zurbanizowanym.
Jednym z podstawowych rde finansowania by przywdca Osama
bin Laden, ktry dziki osobistemu majtkowi i koneksjom rodzinnym
dysponowa majtkiem co najmniej w wysokoci 300 mln dolarw USA.
Oprcz zyskw z inwestycji w legalne przedsiwzicia ugrupowanie to
mogo liczy na due wsparcie pochodzce gwnie z regionu Bliskiego
160

Findlaw, CNN
March
1997 interview
with Osama
bin
http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf, z 24 III 2004.
161
W. Szymborski, Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004, s. 94-95.
162
P. L. Williams, Al. Kaida op. cit., s. 32 .

Laden,

(URL)

63

Wschodu163. O wspieranie tego ugrupowania podejrzewanych byo wiele

bankw i agend rzdowych pastw Zatoki Perskiej, m.in. Dubami islamie
Bank164.

Oprcz

darowizn

od

zaprzyjanionych

Al

-Aid

grup

przedsibiorcw i finansistw, pomoc pyna szerokim strumieniem od

organizacji charytatywnych, przykadem moe by: Mery International Relief
Agency165. Bojownicy zdobywali te rodki finansowe w akcjach zbrojnych,
rnego rodzajach napadach i wymuszeniach. Obecnie trudna jest do
oszacowania kwota, jak uzyskaa ta organizacja z handlu broni
i narkotykami166.
Naley zauway, i stosunek tzw. wiata islamu do osoby Osamy bin
Ladena nie by jednoznaczny. Przywdcy pastw, elity intelektualne
odegnyway si od jego ekstremizmu i metod walki, postrzegajc Lagena
jako rdo kompromitacji wysikw politycznych o wiary muzumaskiej.
Zdawali sobie spraw, i lider Al Qaidy uzurpowa sobie prawo do
wystpowania w roli rzecznika ucinionych z Trzeciego wiata. Natomiast dla
arabskiej ulicy sta si symbolem, miakiem, ktry oficjalnie nawoywa do
walki z Ameryk. Arabska ulica nienawidzca Ameryki, w pierwszej kolejnoci
za wsparcie dla Izraela w konflikcie o palestyskie ziemie, nastpnie za
amerykaskie ataki rakietowe na Afganistan w 1998 roku (w odwecie za
zamachy bombowe w Kenii i Tanzanii) uczynia go idolem dla biedoty ze
slumsw od Bejrutu po Manil. Im bardziej dziaalno jego budzia rozgos,
tym atwiej byo mu zdobywa rekrutw, a take monych sponsorw.

3.1.4. Inne islamskie organizacje terrorystyczne

163

Przedstawiciele wadz Arabii Saudyjskiej w 1999 roku, owiadczyli, e tylko z ich pastwa na
swoj dziaalno organizacja ta otrzymaa okoo 50 mln dolarw USA, zebranych w formie jamuny
,szerzej w: Overview of State-Sponsored Terrorism, Department of State Publication Office of the
Secretary of State Released by the Office of the Coordinator for Counterterrorism, (URL)
http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html, z kwietnia 2004.
164
P. L. Williams, op. cit., s. 179.,
165
Tame s. 47.
166
Wydaje si, e jedynie najwysi przedstawiciele afgaskiego reimu Talibw mogliby oszacowa
domniemane kwoty z wymienionych wczeniej procederw. Tym bardziej, e sam reim wielokrotnie
by oskarany przez spoeczno midzynarodow o podobne praktyki oraz wspieranie
midzynarodowego terroryzmu, szerzej w: A. Rashid, Talibowie, op. cit., ss. 416.

64

Ilo organizacji o charakterze terrorystycznym nie pozwala mi na

omwienie tego tematu cakowicie, jednake w tym podrozdziale chciaabym,
cho

nakreli

istnienie

wiekszej

liczby

islamskich

ugrupowa

terrorystycznych.

Abu

Sajaf,

Filipiny

Niewielka

grupa

islamska

walczca

o ustanowienie muzumaskiego pastwa w stylu iraskim na

Mindano, wyspie pooonej na poudnie od Filipin. Dziaalno
terrorystyczna

grupy

to

ataki

bombowe,

zabjstwa,

porwania

i wymuszenia od firm i bogatych biznesmenw.

Al-Damaa al- Islamija (Grupa Islamska), Egipt Powstaa w latach

siedemdziesitych XX wieku, pocztkowo jako ruch. Gosi, e
pastwa muzumaskie maja by rzdzone przez Koran. Grupa nie
cieszy sie poparciem spoecznym, jest silnie podzielona. Jej ataki s
powane i przynosz wiele szkd.

Brygada, 17 ( Force 17), Palestyna powstaa we wczesnych latach

siedemdziesiatych. Utworzona zostaa przez oficerw organizacji alFatah,

wkrtce

po

wydaleniu

OWP

Jordanii.

Dziaalno

terrorystyczna uatwia sie infrastruktury w rnych krajach.

Damaat ul- Fuqra, Pakistan islamska sekta pragnca oczyci

islam. Ugrupowanie atakuje rozmaite cele, w tym take innych
muzumanw.

Fatah, Rada Rewolucyjna, Liban Palestyska Fatah znana take

jako Abu Nidala, powstaa w 1947r., Organizacja utrzymuje, e walka
przeciwko Izraelowi jest wita zasad. Przeprowadzia liczne ataki.
65

Fatah tanzim, Palestyna powstaa w 1995r.,powoana przez Jasira

Arafata

dowdztwo

Fatah.

Stanowia

przeciwwag

dla

fundamentalistw islamskich przeciwnych Arafatowi i OWP.

Front Wyzwolenia Palestyny, Liban powstaa w kwietniu 1977r.,

w rezultacie

rozamu

Ludowego

Frontu

Wyzwolenia

Palestyny.

Organizacja prowadzi walk zbrojna z Izraelem.

Grupa Dihad, Egipt istnieje od koca lat siedemdziesitych,

podzielona

na

dwa

odamy.

Celem

wsplnym

jest

obalenie

istniejcego rzdu oraz wprowadzenie reimem islamskim.

Zbrojna

Grupa

Islamska,

Algieria

ugrupowanie

rozpoczo

dziaalno w 1992r., islamska grupa ekstremistyczna, ktrej celem

byo obalenie wieckiego rzdu Algierii. W ostatnich latach organizacja
wczya sie do kampanii terrorystycznej, ktrej skutkiem byo kilka
masakr cywilw.

3.2.

Za

spraw

waniejsz

ni

ycie....Zamachowcy

samobjcy

Zamachowcy samobjcy, czyli ludzie, ktrzy decyduj si odda

wasne ycie, podejmuj walk za wysze ideay i cele, unicestwiajc wasne
ycie167. Wczesnymi takimi formami byli ydowscy sykariusze w staroytnoci
167

Ch. Reuter, Zamachowcy samobjcy,Warszawa 2003,str.15.

66

, przez redniowiecznych assasynw i muzumaskich bojownikw przeciwko

zachodnim imperiom kolonialnym. Zjawisko to objo w ostatnich dwudziestu
latach objo Iran, Liban, Izrael, Sir Lanke, a teraz staje nam si blisze,
poniewa widmo zagroenia takim atakiem jest obecnie prawdopodobne w
kadej czci wiata....
Cho droga samobjczych zamachw jest bardzo rozgaziona, to wcale
jednak nie jest dowolna. Zaczy ta bro stosowa nieliczne ugrupowania tj.
Hamas i Hezbollah, nie korzysta za z nich IRA 168 podobnie jak Czerwone
Brygady we Woszech, wietlisty Szlak w Peru, ale take OWP i inne grupy
palestyskiej partyzantki miejskiej, czy muzumascy bojownicy w Boni czy
Kosowie. Warto tutaj podkreli pewien paradoks, tzn., Co sprawio, e idea
zabijania w poczeniu z ofiarowaniem ycia pojawia si w islamie,
aczkolwiek w niektrych przypadkach nie zostaa zaakceptowana. Ci sami
wyznawcy jednej religii, muzumanie, podzielili sie na zwolennikw
i przeciwnikw tej taktyki.

Z drugiej strony widniej ugrupowania, ktre

z islamem nie maja nic wsplnego a signli po ten rodek wali, jak wiecka
Partia Pracujcych Kurdystanu w Turcji, czy te separatyci tamilscy, ktrzy
s przewanie wyznawcami hinduizmu. Jeeli nie religia, to, co mobilizuje
pewn cz ludzi to podjcia tak drastycznych krokw.....
Straszliwy terror zwizany z zamachami samobjczymi po raz
pierwszy w czasach nowoytnych sta sie udziaem zag amerykaskich
okrtw wojennych na Pacyfiku, podczas II wojny wiatowej. W 1944r., kiedy
to Takijiro Onishi obj dowdztwo japoskiej jednostki lotniczej w Manilii,
zaproponowa on nowa taktyk walki, polegajc na samobjczych atakach
lotniczych. Z punktu widzenia Japoczykw, ataki kamikadze, jak nazwano
pilotw

samobjcw, miay wiele

zalet; nalot mogli

przeprowadza

niedowiadczeni piloci, samolot kamikadze by trudny do zwalczenia,

poniewa, eby go powstrzyma trzeba byo go zestrzeli. Heroizm pilotw
wpywa na morale Japoczykw i potgowa strach u przeciwnikw.

168

Irlandzka Armia Republikask, powstaa w 1969r.,jako tajne skrzydo Sinn Fein, legalnego
ruchupolitycznego, starajacego sie o usunicie si brytyjskich z Irlandii, szerzej w R. M. Barnas,
op cit., s. 115.

67

Piloci samobjcy wierzyli, e przynosz Japonii chwa. Onishi

mwi; Juz jestecie Bogami. Nie brakowao ochotnikw. Midzy 6 kwietnia
1945r., a 22 czerwca 1945r., w dziesiciu atakach kamikadze uczestniczyo
1456 samolotw. Tuz przed misj jeden z pilotw napisa: Prosz mi
pogratulowa , poniewa dano mi zaszczyt moliwoci mierci. Japoscy
lotnicy kamikadze jednak przeminli wraz z kocem wojny 169.
Samobjcze zamachy bombowe na szeroka skale odrodziy si
w latach siedemdziesitych w niektrych krajach arabskich. Pocztkowo
sporadyczne samobjcze ataki bombowe stosowali Palestyczycy. Taktyka
ta rozwina sie po inwazji Izraela na Liban w 1982 roku. Islamskie
ugrupowania terrorystyczne dziaajce na Bliskim Wschodzie zaczy
permanentnie stosowa ta metod walki.
Hezbollah
i rozpocza

stworzy

wysyanie

motywowana
zamachowcw

religijnie

armi

partyzanck

samobjcw

przeciwko

Izraelczykom170. Islam zabrania samobjstwa, jednak mier w wietlej

wojnie zapewnia wiernym miejsce w raju.
W listopadzie 1982 r., mody mczyzna wjecha samochodem osobowym
wypenionym materiaami wybuchowymi w budynek izraelskiego dowdztwa
w Tyrze. Hezbollah w bym czasie formalnie jeszcze nie istnia, ale
przedstawia ten atak jako jeden z pierwszych przeprowadzonych przez jego
czonkw171. W kolejnych latach organizacja przeprowadzia liczne ataki
terrorystyczne z zastosowaniem ywych bomb. Podczas niektrych akcji
terrorystycznych uwidoczni sie pewien problem w stosowaniu tej broni, ot
wrd ofiar atakw znajdowali sie muzumanie. Jak to miao miejsce miedzy
innymi w Tyrze, kiedy to podczas zamachu, gdy samochd- bomba, uderzy
w kwater armii izraelskiej, zgino 80 osb w tym jednak byo 15
Palestyczykw i Libaczykw?. I na to znaleli usprawiedliwienie duchowni
blisko zwizani z Hezbollahem. Odnaleli oni w prawie pozwolenie na
zabijanie muzumanw, w przypadku gdyby wrogowie uywali muzumanw
jako ywych tarcz. Stopniowo przez lata powstaa kultura mczennictwa.
169

Ch. Reuter, op. cit., ,s. 15.

Dom Wydawniczy Bellona.Encyklopedia.. op. cit., s. 256
171
H.Jabel op. cit., s.68.
170

68

Samobjcze ataki nie mnoga by z definicji samobjstwem, uywa asie wiec

w stosunku do nich pojcia amaljiat al-istiszhadijja; czyli mczeska
operacja.
Amerykaska

badaczka

terroryzmu

Martha

Crenshaw,

zanalizowaa

spektrum przyczyn, kiedy i w jakich sytuacjach staja w szczeglnoci

samobjcze ataki, a w oglnoci terroryzm. Stawiania opr rzdowi moe
w prawdzie prowadzi do jego osabienia, ale rwnie dobrze do jego
wzmocnienia, gdy wicej osb bdzie si identyfikowa z grup i domaga
si zemsty. Studia prbujce ustali co osabia terroryzm wskazuje na inne
czynniki:sabnce poparcie ze strony ludnoci, demoralizacja, lecz take
przewiadczenie przywdcw, e terroryzm speni swj cel i nie jest juz
potrzebny172 .
Hezbollah w pewnym sensie awansowa, z pozycji sabszego przeszed do
ofensywy. Odnis zbyt wielki sukces i nie musi juz wymaga od swoich
zwolennikw, by powicali dla niego Zycie. Hezbollah nada zamachom
samobjczym nowy wymiar. Opracowa cay mechanizm posugiwania si t
metoda walki, zadba nawet o odpowiedni promocje. Zachowania, ktre dla
nas s abstrakcyjne w tej spoecznoci s codziennoci. Rodziny martwych
zamachowcw s dumne z swoich bliskich, ktrzy id waczy z wrogiem
a broni w tej walce jest wasne ycie. Niejednokrotnie czyn ten jest
powielany w rodzinach, tzn. po ojcu idzie syn, za synem crka.... Rodziny
mczennikw s obdarzane szczeglnym szacunkiem.
Samobjcze ataki to bro bezsilnych bd desperatw. Opierajc si na
szyickiej tradycji roli ofiary, Hezbollah czerpa jednak tyle energii, e teraz nie
chce ju by ofiar i pragnie si pozby aury niemocy. Kultur ofiary ma
zastpi kultura zwycizcy, za jakiego uwaa si Hezbollah.
We wrzeniu 1993r., zosta podpisany izraelsko palestyski ukad
pokojowy. Hamas, ktry nie zgadza si nawet na uznanie Izraela, rozpocz
dziaania przeciwko OWP. W celu zwikszenia swojej wydajnoci Hamas
wszed w sojusz z Iranem, aby sabotowa proces pokojowy. W zamian za
zwikszenie atakw na Izrael, Iran obieca Hamasowi pomoc finansow
172

Ch. Reuter, op. cit., s. 92.

69

w wysokoci 30 mln dolarw rocznie173. Doprowadzio to do wyonienia si

z brygady

al-Kasem,

samobjczych

mczennikw,

zainspirowanych

proirask organizacj Hezbollah w Libanie. Dua cz z tego rocznego

budetu idzie na utrzymanie meczetw, szk, sierocicw, szpitali. Hamas
troszczy si o rodziny samobjcw, umozliwia on ycie jak i mier.
Idea mczestwa z islamu czerpie cae osadzenie samobjczego ataku
w sieci splecionej z sur Koranu, fatw i obietnic raju. Dla islamskiego kodeksu
postpowania jest decydujca rnic czy zamach jest samobjstwem czy
nie. Albowiem od najdawniejszych czasw samobjstwo w wiecie islamu
stanowio temat tabu. mier w walce bya chwalebna, ale mier z obcej
reki. Specjalna opcja pozwalajca na zabicie innych ludzi, stosujc czowieka
jako chodzc bomb, nie moga by dzieem Proroka, z jednako prostego
powodu; w czasach Mahometa nie byo adunkw wybuchowych.... Jedyn
dostpn broni by miecz bd bro podobnego typu. Jednostka
pozostawaa w walce jednostk, skazan na wasne umiejtnoci a nie na
wynalazki techniki.
Zamachowcy samobjcy s niekonwencjonaln broni w rkach
fanatycznych przywdcw. Kwestionuj oni kady rozkaz, adna groba nie
moe ich zastraszy, dlatego wzbudzaj tak ogromny strach.
Wiele monaby jeszcze napisa na temat zamachowcw samobjcw, gdy
w nieskoczono mona analizowa portrety psychologiczne takich
zamachowcw. Przyglda si z rnych stron i w rnych kontekstach.
Niemniej jednak ja zaprzestane ta tej krtkiej analizie, poniewa uwaam, e
ten fragmenty jednoznacznie nakrela prawdziw istot samobjczych
atakw. Podstaw tej dziaalnoci nalewno nie jest islam, religia w tym
przypadku jest jedynie narzdziem stosowanym do manipulacji naiwnymi
jednostkami. Podsumowujc temat ten chciaabym przytoczy pewien cytat,
ktry oddaje powag problemu: Nie roszcze sobie jednak pretensji do
osdzania innych, moe musielimy pj t straszliw okrn drog, eby
wycign z niej nauk. Nie sdzie by to bya wola Boga, kiedy kto tak
porostu odrzuca swoje ycie174.
173
174

Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia op. cit., s. 399.

Ch. Reuter, op. cit., s. 353.

70

Sowa te padaj z ust kobiety, ktrej trzynastoletni syn zgin jako jeden
z zamachowcw-samobjcw..

Zakoczenie

Zamachy z 11 wrzenia w sposb dramatyczny ujawniy wspczesne

zagroenia ze strony struktur terrorystycznych. Zmusiy do zastanowienia
nad adekwatnymi formami walki z nimi, zrozumienie mechanizmw dziaania
oraz przyczyn, co ley u rde zjawiska, gdy sigajc do podstaw atwiej
jest zrozumie problem. Po wydarzeniach w Madrycie stao si jasne, e
terroryzm moe doprowadzi do zmiany wynikw wyborczych, co wywoao
szok w pastwach demokratycznych. Wiadomo, e terroryzm jest stary jak
wiat, ale obecnie wraz z procesem globalizacji, sta si globalny.

71

Wojna przeciwko Irakowi rwnie bya uzasadniona oskareniami

o wspprac z organizacjami terrorystycznymi, chocia dowody na to byy
mao przekonujce. Z punktu widzenia fundamentalistw jednak okupacja
kolejnego kraju muzumaskiego staa si potwierdzeniem ich twierdze
o pyncym

std

zagroeniu

dla

wiata

islamu.

Obecno

wojsk

zachodnich w Iraku staa si wic okazj do wzmoenia aktywnoci militarnej

wymierzonej przeciwko siom okupacyjnym 175.
Pastwa musz toczy wojn z tworem bezpastwowym, nie
majcym granic, ktrego nie mona tak po prostu najecha i zgnie. Mona
zada sobie oczywicie pytanie jak bdzie wyglda terroryzm przyszoci
(by moe najbliszej). Nie ma wtpliwoci, e w XXI w. coraz mniejsz rol
odgrywa bd pastwa narodowe a coraz wiksz midzynarodowy kapita
czyli ponadpastwowe korporacje, a przychody niektrych s wysze ni
jednego pastwa. Jak walczy z terroryzmem i wrogiem, ktrego nie wida?
Czy moliwe jest zdefiniowanie warunkw, w jakich samobjcze
zamachy mog sta si regularnymi rodkami walki lub terroru. Samobjczy
atak stawia na gowie wszelkie reguy wojny i wadzy i dlatego
konwencjonalne metody zwalczania s bezskuteczne, a nawet mog odnosi
skutek odwrotny od podanego. Albowiem mier utracia swoj groz dla
kogo, kto mczestwo traktuje jako wybawienie. W efekcie utracia take
swoj moc wadza, ktra nie moe grozi czym wicej ni mierci...... Na to
pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Istnieje pogld, e naley
zwalcza rda zapalne terroryzmu, czyli po prostu hamujc rozrost biedy
i wspomagajc regiony III wiata. Oczywicie tego typu dziaanie jest
potrzebne, chociaby z powodu zwykej solidarnoci midzyludzkiej. Czy
jednak zastopuje to terroryzm? Nie sdz, tym bardziej, e jest to zjawisko
natury politycznej i w polityce ma on swoje korzenie. Za kadym atakiem
stoj due prywatne lub pastwowe pienidze biedni ludzie nie majcy nic
do stracenia s tylko instrumentem w rkach ludobjcw, chccych osign
cel czy to polityczny czy czysto ekonomiczny. Nie jest, wic do koca
prawd, e jest to walka biednych z bogatymi. Jest to raczej pocztek
nowego rodzaju walki politycznej lub gospodarczej, w ktrej ycie ludzkie
175

Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004, s 308-309.

72

traktowane jest instrumentalnie, a cel zawsze jest ten sam wadza

i pienidze.
Religia

jest

powszechnie

wykorzystywana

dla

uzasadnienia

zasadniczo wieckich konfliktw narodowych bd etnicznych, nawet, gdy

walczce strony s tego samego wyznania. Uwaam, i faszywe jest
twierdzenie, e islam jest zagroeniem dla Zachodu w jakim oglnym
sensie. Zagroenie wojskowe ze strony zjednoczonych przez imperium
osmaskie si islamu dawno przemino. W rzeczywistoci kraje islamu
realizuj

wasne,

narodowe

interesy,

niejednokrotnie

zwalczajc

si

nawzajem; Iran z Irakiem, Egipt z Libi, Algieria z Marokiem. Rzecz jasna,

kraj muzumaski wyposaony w urzdzenia nuklearne mogaby wyrzdzi
znaczne szkody, podobnie jak Chiny czy Izrael, ale i tak byoby to niewiele
w porwnaniu z tym, co taki kraj mgby wycierpie od swoich przeciwnikw.
Bez sensu jest szukanie w islamie odpowiedzi na pytania polityczne
i spoeczne. Przyjte a priori odpowiedzi na te pytania okrelaj interpretacje
tekstw. Niemuzumanie wyjaniajcy dziaanie niektrych muzumanw na
podstawie religii nie pojmuj istoty zagadnienia. Podobnie ja ci muzumanie,
ktrzy prbuj usprawiedliwi swoje dziaania odnoszc si do religii.
Prawdziwym zagroeniem s fundamentalici oraz dziaania polityczne, ktre
zachodz

na

arenie

midzynarodowej.

Powstawanie

ruchw

fundamentalistycznych i powoywanie si na islam dla usprawiedliwienia

dziaa politycznych nie s to zjawiska oglne i transhistoryczne; stanowia
wynik

dziaania

konkretnych

si

poszczeglnych

spoeczestwach

wspczesnych. Innymi sowy mwic jest to odpowied na obecne problemy

czsto

natury

spoecznej

politycznej.

Gdziekolwiek

pojawia

si

fundamentalizm nie mamy doczynienia ze skutkiem jakiej ponadczasowej

siy, ale z dzisiejszymi
np. wtrcaniem
w prawodawstwie,

si

problemami tych

pastw
dominacj

do

ycia

zewntrzn,

spoeczestw i wsplnot,
codziennego,
zmianami

zmianami
kulturowymi

i spoecznymi...aden z tych problemw nie ogranicza si do wiata

muzumaskiego, a kady z nich w znacznym stopniu wystpi w wyniku
niedawnych zmian. Sprawa midzy islamem a Zachodem jest bardziej

73

zoona i bardziej zalena od wspczesnych problemw, ni by chcieli

zwolennicy i przeciwnicy fundamentalizmu islamskiego.

Bibliografia
Opracowania:
Abdalati H., Spojrzenie w islam, Warszawa 2002.
Alexander Y., Hoenig M., Superterroryzm, Warszawa 2001.
Alexander Y., Swetnam M. S., Siewcy mierci, Warszawa 2001.
Antoszewski A., Herbut R., Leksykon politologii Wrocaw, 1999.
Armstrong K., Krtka historia islamu, Wrocaw 2004.
Barnas R. M., Terroryzm; Od Asasynw do Osamy bin Ladena, Wrocaw 2001.
Bielawski J., Koran, Warszawa 1986.
Borucki M., Terroryzm zo naszych czasw, Warszawa 2002.
74

Bruce S., Fundamentalizm, Warszawa 2006.

Ciechanowski G. i Sielski J., Konflikty wspczesnego wiata, red., Toru 2006.
Danecki J., Arabowie, Warszawa 2001.
Danecki J., Podstawowe wiadomoci o islamie, Warszawa 1998.
Davies N., Europa, Krakw 1999.
Fiedler R., Wojciechowski S., Totalitaryzm przeszo czy realne zagroenie,
Pozna 2001.
Firley M., Kaczmarek J., Szum skrzyde Azraela, Pozna 2003.
Halliday F., Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002.
Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999.
Huntington S., Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000.
Jaber H., Hezbollah, Warszawa 2001.
Jaoszyski K., Terroryzm fundamentalistw islamskich, Warszawa 2001.
Jaoszyski K., Zagroenie terroryzmem w wybranych krajach Europy Zachodniej
oraz w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2001.
Kaczmarek J., Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocaw
2001.
Karczmarek J., Problemy wspczesnego wiata. Terroryzm i konflikty zbrojne a
fundamentalizm islamski, Wrocaw 1999.
Kellera J., Islam, w: Zarys dziejw religii, Warszawa 1986.
Karolczak K., Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995.
Kisielewski Tadeusz A., Imperium americanum?, Warszawa 2004.
Kiwerska J., wiat w latach 1989 2004, Pozna 2005.
Kukuka J., Historia wspczesnych stosunkw midzynarodowych 1945-1996,
Warszawa 1997.

75

Kopaliski W., Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych z almanachem,

Warszawa 2000.
Landau E., Osama ben Laden Wojna z Zachodem, Warszawa 2001.
Majdy T. (red.), Leksykon wiedzy o Turcji, Warszawa 2003.
Malendowski W., i Mojsiewicz Cz., (red.), Stosunki midzynarodowe, Wrocaw 2004.
Modrzejewska-Leniewska J., Talibowie, Putusk 2001.
Mojsiewicz Cz., Leksykon problemw midzynarodowych i konfliktw zbrojnych,
Wrocaw 1999.
Mojsiewicz

Cz.,

Leksykon

wspczesnych

midzynarodowych

stosunkw

politycznych, Wrocaw 2000.

Mrozek-Dumanowska A., Islam a demokracja, Warszawa 1999.
Mrozek-Dumanowska A., Midzy ascetyzmem a reformacj, Warszawa 1994.
Mroek-Dumanowska A., W poszukiwaniu prawdziwej wiary, Warszawa 1995.
Muszyskiego J., Warszawa 1981.
Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1997.
Palmer R. R., The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle,
Princeton 1970.
Pawowski A., Terroryzm w Europie XIX-XX wieku, Zielona Gra 1980.
Pikulski S., Prawne rodki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.
Parzymies A. (red.), Islam a terroryzm, Warszawa 2003.
Reuter Ch., Zamachowcy samobjcy, wspczesna historia, Warszawa 2003.
Rocznik Strategiczny 1998/1999, Warszawa 1999.
Rocznik strategiczny 2001/2002, Warszawa 2002.
Rocznik strategiczny 2002/2003, Warszawa 2003.
Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004 .

76

Rocznik strategiczny 2004/2005, Warszawa 2005.

Rocznik strategiczny 2005/2006, Warszawa 2006.
Ryszka F., Terroryzm polityczny. Wstp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm
polityczny, Warszawa 1999.
Schultz R., Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978.
Sownik Polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999.
Sourdel J. D., Cywilizacja islamu, Warszawa 1980.
Szymborski W., Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004.
wieca J., Bliskowschodni proces pokojowy, Uniwersytet lski, Katowice 1996.
wieca J., Regionalne i globalne oddziaywania midzynarodowe w kryzysie
bliskowschodnim, Katowice 1993.
Tibi B., Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997.
Wnuk Lisowska E., Fundamentalizm i dihad, Warszawa 2002
Williams P. L., Al.-Kaida, Pozna 2007.
Witkowski I., Supertajne bronie islamu, Warszawa 1999.
Zasiewicz B. (red.), Encyklopedia Terroryzmu, Warszawa 2004.

Artykuy
Dickey, Opowieci arabskie, Newsweek, nr 14 z 7 kwietnia 2002 r.
Gieyski W., Penia pksiyca, Wprost, 19 IV 1998.
Tomasiewicz J., Wrg bez twarzy, onierz Polski, 10/2001.
Rybarczyk M., Starcie nad Zatok, Newsweek, nr5, 4 lutego 2007 r., s. 52.
Rzeczpospolita, z 24 IV 1995., Fundamentalizm oznacza czysto. Rozmowa z
Rez Astaneparastem, ambasadorem Iranu w Polsce.
Zawadzki M., Iran kontratakuje, Gazeta Wyborcza, 9 lutego 2007 r., s. 13.

rda internetowe
77

http://www.arabia.pl/content/view/259568/2/
http://www.arabia.pl/content/view/280224/2/
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,53600,3719132.html
http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D%C5%BCazira.
http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah
http:// www.izrael.badacz.org/historia/camp_david.html
http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi
http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm
http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm
http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet.cfm?orgid=74
http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf
http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html

78