BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Niemcy a kryzys wywoany

napywem uchodcw
geneza, reakcje i wyzwania
Marcus Engler

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 233/2016
12.04.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Poczwszy od lata 2015 r. Niemcy stay si krajem docelowym

dla niezwykle duej fali uchodcw przede wszystkim z Syrii,
Iraku i Afganistanu poszukujcych bezpiecznego schronienia.
Napyw uchodcw sta si tematem, ktry cakowicie zdominowa debat polityczn i spoeczn. Z biegiem czasu spory dotyczce sposobw radzenia sobie z uchodcami staway si coraz
ostrzejsze. Jak dotd nie udao si wdroy oglnoeuropejskiego
rozwizania, do ktrego dy rzd federalny, a ktre polegaoby
na sprawiedliwym rozdzieleniu poszukujcych azylu pomidzy
wszystkie pastwa Unii Europejskiej. Tak wielka fala ludzi oznacza
dla Niemiec ogromne wyzwania spoeczne. Znaczna cz przybyszw pozostanie w tym kraju przez duszy czas lub nawet
na stae. Fakt ten stanowi z jednej strony szans w obliczu starzenia si spoeczestwa niemieckiego oraz rosncego deficytu
wykwalifikowanej siy roboczej na rynku pracy. Z drugiej strony
napyw uchodcw stwarza ogromne wyzwania zwizane z przygotowaniem programu integracji setek tysicy osb pochodzcych z odlegego krgu kulturowego, majcych zupenie odmienne
moliwoci uczestnictwa w rynku pracy oraz odnalezienia si
w nowym dla nich spoeczestwie. Sytuacja na rynku pracy oraz
istniejce uregulowania w zakresie polityki integracyjnej s obecnie korzystniejsze ni w przeszoci, jednak proces integracji
bdzie dugotrway i bd mu towarzyszyy konflikty spoeczne.
Od wielu lat nieustannie ronie odsetek ubiegajcych si
o azyl w Niemczech. Poczwszy od lata 2015 r. fala przybyszw
osigna jednak niespotykane dotd rozmiary. W 2015 r. osb
przybywajcych do Niemiec w poszukiwaniu schronienia byo
najwicej w historii (por. wykres). Odnotowano wwczas
441 899 nowych wnioskw. czna liczba przypadkw ubiegania
si o azyl z uwzgldnieniem aplikacji skadanych po raz kolejny
wyniosa 476 649. Faktyczna liczba bya jednak znaczco wysza,
1 z 10

gdy formalne skadanie wnioskw nastpowao ze znacznym opnieniem z powodu

duego napywu osb i wynikajcych std problemw z ich rejestracj. Setki tysicy
ludzi wjechao na terytorium RFN, ale nie mogo formalnie zoy wniosku o azyl.
Wedug danych rzdu federalnego Niemiec w minionym roku w tzw. systemie EASY
przeznaczonym dla osb ubiegajcych si o azyl w caych Niemczech zarejestrowano
niemal 1,1 mln wej1. Oprcz tego Republika Federalna Niemiec przyja wiele tysicy
uchodcw w ramach programw pomocy humanitarnej.
Wnioski o azyl w Niemczech w latach 19732015

1 000 000
800 000
600 000
400 000
200 000
0

wnioski skadane
po raz pierwszyFolgeantrge
wnioski skadane po raz
kolejny ogem
rejestracje w systemie EASY
Erstantrge
Gesamt
EASY-Registrierungen
rdo: Urzd Federalny ds. Migracji i Uchodcw, analiza wasna.

Przewaajca wikszo osb ubiegajcych si o azyl pochodzi z pastw ogarnitych wojn Syrii, Iraku i Afganistanu lub z Bakanw Zachodnich (por. tabela).
Ogem w ubiegym roku mniej wicej co drugiej osobie udzielono azylu. W 2015 r.
czny wskanik przyznanej ochrony ktry obejmuje wszystkie jej formy (a wic
take uprawnionych do azylu, uchodcw przyjmowanych w ramach konwencji genewskiej czy osoby objte opiek subsydiarn) wynis niemal 50%2. Byo to przede
wszystkim spowodowane duym udziaem wrd ubiegajcych si o azyl uchodcw
z Syrii i innych pastw ogarnitych wojn domow, jak na przykad Iraku i Erytrei,
w przypadku ktrych niemal wszystkie wnioski rozpatrzono pozytywnie. W przeciwiestwie do nich wskaniki udzielonej ochrony dla wnioskodawcw z Bakanw
Zachodnich wyniosy niemal zero procent. W zwizku z du liczb wnioskw wysokie
wskaniki udzielanej ochrony oznaczaj, e wiele setek tysicy uchodcw otrzymuje
w Niemczech prawo pobytu na dugi okres bd nawet na stae oraz e przysuguje im
take prawo sprowadzenia maonkw i niepenoletnich dzieci.

System EASY to aplikacja komputerowa suca do rozdzielenia pomidzy landy niemieckie

osb ubiegajcych si o azyl. Nie mona w niej wykluczy bdnych lub podwjnych rejestracji.
2
W rzeczywistoci poziom ochrony jest nawet wyszy, jeli uwzgldni rozpatrzone decyzje
formalne oraz pozytywnie rozpatrzone skargi na decyzje odmowne Urzdu Federalnego
ds. Migracji i Uchodcw (BAMF) w sprawie azylu.

2 z 10

Dziesi krajw, z ktrych pochodzi najwiksza liczba przybyszw oraz czne wskaniki
przyznanej ochrony w 2015 r.
Kraj pochodzenia
1.

Syria

2.
3.

Pierwsze wnioski
o azyl

Rejestracje w systemie
EASY

czny procent osb

objtych ochron

158 657

428 468

96,0%

Albania

53 805

69 426

0,2%

Kosowo

33 427

33 049

0,4%

4.

Afganistan

31 382

154 046

46,5%

5.

Irak

29 784

121 662

86,1%

6.

Serbia

16 700

20 365

0,2%

7.

Erytrea

10 867

25 505

92,4%

8.

Macedonia

9 083

14 004

0,6%

9.

Pakistan

8 199

28 392

9,2%

10.

Iran

5 394

29 826

59,6%

441 899

1 091 894

49,8%

Ogem

rdo: Urzd Federalny ds. Migracji i Uchodcw, 2016.

Rzekoma polityka otwartych ramion Angeli Merkel

Interpretacja przyczyn wysokiego napywu uchodcw budzi kontrowersje.
W wielu mediach, w niektrych partiach politycznych w Niemczech oraz w szeregu innych
pastw europejskich mona zetkn si ze stanowiskiem, e dua fala uchodcw
bya cakowicie lub w gwnej mierze skutkiem polityki otwartych ramion prowadzonej
przez rzd Niemiec, a odpowiedzialno czsto przypisywano kanclerz Angeli Merkel.
Na pocztku wrzenia 2015 r., w ramach decyzji uzgodnionej z Austri, rzd federalny
zgodzi si na przyjazd uchodcw z Wgier do Niemiec. Miao to jakoby uruchomi
si zasysajc. Ponadto retoryka rzdu prowadzona pod hasem damy rad (Wir
schaffen das) oraz zdjcia z uchodcami uznano za zaproszenie dla kolejnych osb.
Naley przede wszystkim zauway, e decyzja podjta we wrzeniu stanowia
reakcj na kryzys humanitarny dotyczcy uchodcw na Wgrzech, a w adnym razie
nie bya pomylana jako zaproszenie skierowane do uchodcw z krajw pozaeuropejskich dotknitych kryzysem. Dziaanie to zrozumiano jednak inaczej. Skutki rozstrzygni politycznych oraz ich symboliczny wpyw na ruchy migracyjne trudno jest
oszacowa pod wzgldem ilociowym. Jest wprawdzie prawdopodobne, e decyzja
rzdu federalnego utwierdzia poszczeglne osoby w postanowieniu podjcia podry
do Niemiec i do Europy, nie stanowi ona jednak penego wyjanienia tej bezprecedensowej fali uchodcw spoza Europy. Mona raczej zakada, e mielimy do czynienia z cznym oddziaywaniem wielu czynnikw. Przede wszystkim naley podkreli,
e obecnie odnotowuje si najwysze w historii liczby osb migrujcych w poszukiwaniu
ochrony. Wedug danych Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Uchodcw (UNHCR),
pod koniec 2014 r. na caym wiecie 59,5 mln ludzi znajdowao si poza swoim miejscem
zamieszkania, ktre porzucili ze wzgldu na przeladowania, przemoc lub naruszenia
praw czowieka3. To najwysza liczba od momentu, gdy rozpoczto gromadzenie takich
3

W tym czasie liczba ta moga jeszcze wzrosn. UNHCR publikuje dane liczbowe tylko raz
do roku, w wiatowym Dniu Uchodcw, ktry przypada 20 czerwca.

3 z 10

danych w 1989 r. Szczeglnie znaczenie przypisa tutaj naley trwajcej od 2011 r.

wojn domow w Syrii, ktra spowodowaa wielomilionow fal uchodcw, zarwno
wewntrz kraju, jak i do krajw ssiadujcych. W pierwszych krajach migracji przede
wszystkim w Turcji, Libanie czy Jordanii uchodcy znaleli si w wyjtkowo trudnej
sytuacji i stopniowo przekonywali si o braku perspektyw. Z reguy nie otrzymywali penoprawnego zezwolenia na pobyt, pozwole na prac, a ponadto niemal nie mieli dostpu
do placwek owiatowych, do ktrych mogyby uczszcza ich dzieci. Co wicej, koszty
utrzymania byy wysokie, a przywiezione przez uchodcw rodki powoli si wyczerpyway.
Pogorszenie sytuacji w zakresie uzyskiwania pomocy ywnociowej za porednictwem
World Food Programme (WFP) w trakcie 2015 r. byo dla wielu uchodcw dodatkowym
argumentem za tym, aby wyruszy w drog do Europy4. Niedostateczne zaopatrzenie
w ywno w regionie oraz to, e pastwa uprzemysowione w bardzo niewielkim zakresie
stworzyy legalne programy przyjmowania uchodcw, sprawio, e coraz wicej uchodcw
decydowao si wyruszy w drog na wasne ryzyko. Ruch ten szed w parze ze zmian
gwnej trasy migracji. Do 2014 r. dominowaa centralna trasa rdziemnomorska przez
Wochy. Od poowy 2015 r. nastpi silniejszych napyw uchodcw poprzez wschodni
tras rdziemnomorsk (Turcja-Grecja), ktra jest znacznie tasza i mniej niebezpieczna5.
W debacie publicznej wci pada pytanie, dlaczego osoby poszukujce ochrony
szukaj jej wanie w Niemczech (i niewielkiej liczbie innych pastw). Badania pokazuj,
e rwnie w tym przypadku przy podejmowaniu decyzji o wyborze kraju docelowego
oddziauje rwnoczenie wiele czynnikw. Najsilniejszy wpyw wywieraj czynniki strukturalne oraz te, ktrych nie da si zmieni w krtkim czasie wskutek dziaa politycznych,
jak na przykad poziom dobrobytu, wysoko wiadcze socjalnych, a przede wszystkim
istniejce ju w tych krajach sieci spoeczne migrantw. Fakt ten moe rwnie wyjani
ogromne rnice pod wzgldem pochodzenia uchodcw w rnych pastwach czonkowskich UE. Do Niemiec przybywa szczeglnie wielu Afgaczykw, Syryjczykw oraz
uchodcw z Bakanw Zachodnich, poniewa istniej tu due spoecznoci osb o tym
pochodzeniu w porwnaniu z innymi krajami europejskimi.

Nowe kontrowersje w sprawie polityki azylowej

W minionych latach niemiecka polityka dotyczca uchodcw miaa tendencj
do stopniowej liberalizacji, co oznacza, e zwikszano prawa uchodcw. Sprzyjay temu
warunki: umiarkowana liczba wnioskw, korzystny rozwj gospodarczy i przypieszajcy proces starzenia si spoeczestwa. W tej sytuacji stopniowo modernizowano
polityk w zakresie migracji i integracji6. Z jednej strony chciano unikn znalezienia
4

UNHCR: Seven factors behind movement of Syrian refugees to Europe [Siedem czynnikw powodujcych
napyw uchodcw syryjskich do Europy], Briefing Notes 25.09.2015, online: http://www.unhcr.org.
5
P. Fargues, The year we mistook refugees for invaders [Rok, w ktrym pomylilimy uchodcw
z najedcami], Policy Briefs, European University Institute and Migration Policy Center, San
Domenico di Fiesole, 2015.
6
Sachverstndigenrat deutscher Stiftungen fr Integration und Migration: Deutschlands Wandel zum modernen Einwanderungsland [Przemiana Niemiec w nowoczesne pastwo bdce
celem migracji], Jahresgutachten 2014 mit Integrationsbarometer, Berlin; Sachverstndigenrat deutscher Stiftungen fr Integration und Migration: Unter Einwanderungslndern:
Deutschland
im
internationalen
Vergleich
[Kraje
docelowe
migracji
Niemcy na tle midzynarodowym], Jahresgutachten 2015, Berlin.

4 z 10

si w niekorzystnej sytuacji w wycigu o przycignicie najlepszych umysw. Z drugiej

za strony chodzio o uniknicie bdw z przeszoci, takich jak przegapienie asymilacji gastarbeiterw, co doprowadzio do licznych problemw spoecznych. Chodzio
te o uatwienie adaptacji uchodcw. W szczeglnoci zapewniono dostp do kursw
jzykowych i integracyjnych, co umoliwio przybyszom szybsze wchodzenie na rynek
pracy. Przykadowo, wraz z przyjtym we wrzeniu 2014 r. pakietem ustaw skrcono
okres obowizywania zakazu pracy dla osb ubiegajcych si o azyl z 9 do 3 miesicy.
Do przejaww prowadzenia przez RFN bardziej humanitarnej polityki w sprawie
uchodcw zaliczy te mona stworzenie zorganizowanego programu przyjmowania
uchodcw, w ramach ktrego mogli oni przybywa do Niemiec legalnie i bezpiecznie.
Wprawdzie RFN ju w przeszoci angaowaa si za kadym razem w odpowiednim
czasie w zorganizowane przyjcia uchodcw z terenw ogarnitych wojn7, jednak
dopiero od 2012 r. Niemcy bior regularnie udzia w prowadzonym przez UNHCR programie nowych osiedle. Ponadto w ramach reakcji na kryzys w Syrii Niemcy jako jeden
z niewielu krajw europejskich uruchomiy szeroko zakrojony program tymczasowego
przyjmowania uchodcw syryjskich. Midzy majem 2013 r. a czerwcem 2014 r. rzd
federalny i poszczeglne landy udostpniy cznie 20 tys. miejsc dla przybyych
z regionw ogarnitych kryzysem. Uchodcy przyjmowani w tym trybie otrzymuj
bezporednio pozwolenie na pobyt (pocztkowo na dwa lata) i od razu zyskuj zezwolenie na prac. Dodatkowo 15 landw niemieckich umoliwia Syryjczykom mieszkajcym
w Niemczech sprowadzenie rodziny, o ile zobowi si do samodzielnego pokrycia
kosztw zwizanych z ich zakwaterowaniem i utrzymaniem. Do koca 2015 r. w ten
sposb przyjto okoo 20 tys. osb.
Gwatownie rosnca liczba wnioskw doprowadzia do kolejnego zaostrzenia dyskusji
politycznych i spoecznych dotyczcych udzielania azylu i ochrony uchodcw w Niemczech.
Wsplnoty samorzdowe borykay si z coraz wikszymi wyzwaniami przy zakwaterowywaniu uchodcw. W caym kraju powstay w krtkim czasie miejsca tymczasowego zakwaterowania, na przykad w koszarach, kontenerach, namiotach czy szkolnych salach
gimnastycznych. W marcu 2016 r. w caych Niemczech 687 hal sportowych byo zajtych
przez uchodcw8. Dla ubiegajcych si o azyl oznacza to niemal cakowity brak prywatnoci i naraenie na permanentny stres, co w efekcie doprowadzio w wielu przypadkach
do konfliktw z mieszkacami. Urzd Federalny ds. Migracji i Uchodcw (BAMF), odpowiedzialny za rozpatrywanie wnioskw o azyl, mimo zwielokrotnionej liczebnoci personelu nie dysponowa wystarczajcymi mocami przerobowymi. W efekcie liczba wnioskw
czekajcych na rozpatrzenie wci rosa, a czas ich rozpatrywania si wydua. Na pocztku stycznia BAMF ogosi, e na rozpatrzenie czeka nawet 700 tys. wnioskw o azyl9.

Przegld informacji nt. zorganizowanego programu przyjmowania uchodcw zawiera praca

M. Engler, Sicherer Zugang. Die humanitren Aufnahmeprogramme fr syrische Flchtlinge
in Deutschland [Bezpieczny przyjazd. Programy przyjmowania syryjskich uchodcw ze wzgldw humanitarnych w Niemczech], Policy Brief, Forschungsbereich beim Sachverstndigenrat
deutscher Stiftungen, 2015, online: http://www.svr-migration.de.
8
Deutscher Bundestag, Aktuelle Meldung, 17.03.2016 (https://www.bundestag.de/
presse/hib/201603/-/415614).
9
Asylantrge beim BAMF: 280.000 Flle entschieden, mehr als 670.000 offen [Wnioski o azyl
w BAMF 280 tys. przypadkw rozpatrzono, ponad 670 tys. nadal czeka na swoj kolej], Spiegel
Online, 5.02.2016.

5 z 10

Rnicowanie polityki azylowej

W tej sytuacji gwnym celem rzdu federalnego stao si przypieszenie rozpatrywania wnioskw o azyl i znaczca redukcja liczby nowych aplikacji. W szczeglnoci
ju od 2012 r. napyw przybyszw z Serbii, Macedonii oraz Boni i Hercegowiny, a take
bardzo niskie wskaniki udzielania azylu w tych przypadkach doprowadziy do tego,
e na nowo rozgorzaa debata na temat naduywania prawa do azylu. Na pocztku
listopada 2014 r. ogoszono, e Serbia, Macedonia oraz Bonia i Hercegowina s bezpiecznymi krajami pochodzenia, co sprzyja przyspieszonemu rozpatrywaniu dokumentw
i ma by sygnaem dla osb z tych krajw, e ich skadanie si nie opaca.
Na dramatyczne wydarzenia lata 2015 r. rzd federalny zareagowa bezporednio,
przyjmujc tzw. Pakiet azylowy I, ktry zosta przyjty w przypieszonej procedurze
parlamentarnej i wszed w ycie 24 padziernika. Oprcz wikszego udziau rzdu
federalnego w finansowaniu zakwaterowania uchodcw pakiet przewidywa liczne
rodki majce przyspieszy procedur azylow. Chodzio o to, aby uchodcw majcych
realne perspektywy pozostania w Niemczech (obecnie s to osoby z Syrii, Iraku, Iranu
i Erytrei) integrowa na jak najwczeniejszym etapie pobytu. Ju w trakcie postpowania
azylowego otrzymuj oni moliwo uczszczania na kurs integracyjny. Z kolei osoby
ubiegajce si o azyl bez perspektywy pozostania w Niemczech powinny szybciej wyjecha
z Niemiec. Ponadto w placwkach pierwszego kontaktu przyjmujcych uchodcw
wypaty gotwkowe miay zosta w znacznej mierze zastpione wiadczeniami rzeczowymi. Zmieniono prawo budowlane, aby mona byo szybciej i przy mniejszych obcieniach
biurokratycznych tworzy miejsca zakwaterowania dla uchodcw. W dalszej kolejnoci
za bezpieczne pastwa pochodzenia uznano rwnie Albani, Kosowo i Czarnogr. W zamian za to obywatelom pastw Bakanw Zachodnich uatwiono dostp do rynku pracy.
Jednak rwnie te rodki okazay si niewystarczajce z punktu widzenia rzdu
niemieckiego w obliczu dalej wzbierajcej fali uchodcw. Ju na pocztku listopada
2015 r. szefowie koalicji uzgodnili Pakiet Azylowy II. Przewiduje on utworzenie wikszej
liczby szczeglnych orodkw przyjmowania osb ubiegajcych si o azyl z bezpiecznych krajw pochodzenia, majcych zakaz ponownego wjazdu, skadajcych kolejne
wnioski lub nie wykazujcych gotowoci wsppracy. W tych orodkach Urzd Federalny
ds. Migracji i Uchodcw w przyszoci bdzie rozpatrywa wnioski o azyl w cigu jednego
tygodnia. Odrzuceni wnioskodawcy powinni by bezporednio z tych orodkw kierowani
do swoich krajw lub deportowani. Pakiet Azylowy II zakada te podejmowanie dalszych
rodkw, w tym ograniczenie prawa czenia rodzin w przypadku niektrych uchodcw
oraz uatwienie deportacji. Mechanizmy te weszy w ycie w poowie marca 2016 r.
Wprowadzenie kolejnych restrykcyjnych instrumentw jest przedmiotem zaartych
dyskusji rwnie w obrbie rzdu. Od kilku miesicy postuluje si okrelenie grnego
limitu ubiegajcych si o azyl, po osigniciu ktrego poszukujcy ochrony bd zawracani na granicy. Zgoszono ju jednak w tym zakresie wtpliwoci prawne. Tocz
si take rozmowy o wprowadzeniu obowizkowego miejsca zamieszkania dla wnioskodawcw, ktrym przyznano azyl, w celu zmniejszenia presji zwizanej z napywem
uchodcw w najwikszych miastach. Ponadto przewiduje si, e Algieria, Maroko
i Tunezja zostan uznane za bezpieczne kraje pochodzenia.

6 z 10

Ambiwalentne nastroje wrd spoeczestwa

Reakcje na wyzwania zwizane z przyjmowaniem uchodcw okazay si bardzo
zrnicowane i naley je oglnie oceni jako ambiwalentne, co pokazuj rwnie
sondae opinii spoecznej10. Z jednej strony mielimy do czynienia z dugotrwaymi
przejawami solidarnoci oraz spontanicznym wsparciem dla uchodcw wrd spoeczestwa niemieckiego. Tysice osb witay uchodcw na dworcach, przekazyway dary
rzeczowe, pomagay w wydawaniu ywnoci w orodkach czasowego zakwaterowania
lub oferoway prowadzenie kursw jzykowych. Wedug sonday w dziaaniach tych
brao udzia nawet do 10% ludnoci Niemiec11. Niejednokrotnie podkrelano przy tym,
e aktualna sytuacja bya znacznie korzystniejsza w porwnaniu z pocztkiem lat 90.
XX wieku, kiedy to setki tysicy ludzi uciekao do Niemiec przed wojn na Bakanach.
Z drugiej strony dziaaniom tym sprzeciwiay si ruchy obywatelskie, przede wszystkim chodzio o budow nowych siedzib zakwaterowania dla uchodcw w okolicy.
Odnotowano tu pene spektrum reakcji od sceptycyzmu a do odrzucenia. Liczne
protesty przeciwko przyjmowaniu osb ubiegajcych si o azyl byy przy tym inicjowane
lub wykorzystywane instrumentalnie przez siy radykalnej prawicy, jak NPD. Protesty
miay miejsce rwnie w zamonych dzielnicach, gdzie wynikay one ze strachu przed
spadkiem wartoci nieruchomoci na rynku lokalnym. Oprcz protestw miay miejsce
take liczne akty przemocy skierowane przeciwko orodkom dla uchodcw doszo
m.in. do wielu podpale. Wedug danych Federalnej Policji Kryminalnej Niemiec
(BKA) w 2015 r. odnotowanych 924 takie czyny karalne (w 2014 r. 199)12. W ich wyniku
wielu uchodcw doznao obrae.
Innym zjawiskiem jest znaczcy wzrost popularnoci wrogiego migrantom ruchu
Pegida, ktry regularnie organizuje demonstracje, a take wzrost znaczenia populistycznej partii prawicowej Alternatywa dla Niemiec (Alternative fr Deutschland AfD).
W jednym z sonday opinii, przeprowadzonym w lutym 2016 r., 12% respondentw
w caym kraju opowiedziao si za parti AfD. By to najwyszy wynik poparcia dla AfD,
ktra w tym sondau okazaa si trzeci pod wzgldem popularnoci parti polityczn13.
Partii tej, poczwszy od 2014 r., udao si wprowadzi swoich przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego i do 8 spord 16 parlamentw lokalnych w niemieckich landach.

Integracja duej liczby osb jako proces dugotrway

Jest prawdopodobne, e dua liczba uchodcw pozostanie w Niemczech przez
duszy okres lub wrcz na stae. Wci podkrela si, e uchodcy stanowi rwnie
szans dla starzejcego si spoeczestwa niemieckiego, gdy s przecitnie znaczco
10

http://www.zdf.de/politbarometer/politbarometer-5990568.html; http://www.infratestdimap.de/umfragen-analysen/bundesweit/ard-deutschlandtrend/2016/maerz/
11
Viele Deutsche helfen, haben aber auch Angst [Wielu Niemcw pomaga, ale take si boi],
Die Welt, 21.12.2015.
12
Pro Asyl: 2015: Dramatischer Anstieg von Gewalt gegen Flchtlinge [2015 dramatyczny wzrost
aktw przemocy skierowanych przeciwko uchodcom], 13.01.2016, online: http://www.proasyl.de.
13
Infratest Dimap, Eine Umfrage zur politischen Stimmung im Auftrag der ARD-Tagesthemen
und der Tageszeitung DIE WELT [Sonda nastrojw politycznych na zlecenie ARD-Tagesthemen
i dziennika Die Welt], luty 2016.

7 z 10

modsi ni ludno Niemiec, a tym samym mog przyczyni si do stabilizacji niemieckiego

systemu socjalnego finansowanego ze skadek oraz do zmniejszenia niedoboru wykwalifikowanej siy roboczej na rynku. Konieczne do tego ramy prawne s obecnie korzystniejsze przynajmniej dla uchodcw, wobec ktrych istnieje wysokie prawdopodobiestwo
pozostania w Niemczech, a sytuacja na rynku pracy jest dzi lepsza ni w przeszoci.
Aby integracja jak najwikszej liczby uchodcw przebiega pomylnie i moliwie szybko, niezbdne jest podjcie znacznych wysikw. Niemiecki system ksztacenia
i owiaty stoi przed wielkim wyzwaniem w obliczu ogromnej liczby modych uchodcw,
wrd ktrych wielu nie uczszczao do adnej szkoy przez duszy czas. Istniejce
niedobory odpowiednio wykwalifikowanego personelu dydaktycznego stwarzaj zagroenie
opnienia procesu integracji. Niedobory istniej take na rynku mieszkaniowym, tak
wic tysice uchodcw, ktrym przyznano azyl, przez duszy czas musi mieszka w miejscach zakwaterowania tymczasowego lub zbiorowego, co znaczco utrudnia ich integracj.
Naley take zachowa realizm przy formuowaniu oczekiwa. Wprawdzie nie
istniej jeszcze rzetelne dane na temat predyspozycji uchodcw, jednak wstpne
analizy pozwalaj na wycignicie wniosku, e istnieje bardzo dua rozpito w zakresie poziomu ich umiejtnoci. Wyzwaniem bdzie przy tym dopasowanie nieformalnych kwalifikacji uchodcw do silnie sformalizowanego niemieckiego rynku pracy.
Naley zaoy, e dua cz poszukujcych ochrony nie bdzie od razu gotowa do wejcia
na rynek pracy i bdzie potrzebowa czasu na dostosowanie si14. Wrd uchodcw
znajduje si wiele osb, ktre m.in. z powodu chorb lub doznanych traumatycznych
przey w najbliszym czasie nie bd mogy pracowa. W kadym przypadku najpierw
niezbdne bdzie opanowanie jzyka niemieckiego, co wymaga czasu, choby dlatego,
e istniej rwnie ograniczenia w dostpnoci kursw jzykowych.

Zmagania o wypracowanie europejskiego rozwizania

Rzd Niemiec ju w 2013 r. opowiada si za wypracowaniem oglnoeuropejskiego rozwizania kryzysu uchodcw, w ramach ktrego zarwno spontanicznie
przybywajce osoby poszukujce azylu, jak rwnie kontyngenty przyjmowane
w sposb zorganizowany mogyby by rwnomiernie rozdzielane pomidzy kraje
Wsplnoty Europejskiej. Osignicie takiego zgody na takie rozwizanie okazao si
jednak trudne, gdy tylko niektre pastwa byy gotowe wzi w nim istotny udzia 15.
Poniewa inne rodki polityki zagranicznej, ktre mogyby doprowadzi do zmniejszenia
liczby uchodcw migrujcych do Niemiec, okazayby si skuteczne dopiero po upywie
pewnego czasu, pojawiy si coraz silniejsze postulaty na rzecz rozwizania krajowego,
tzn. czciowego lub cakowitego zamknicia niemieckich granic. 13 wrzenia 2015 r.
rzd federalny podj decyzj o tymczasowym wznowieniu kontroli na niemieckich
granicach, ze szczeglnym uwzgldnieniem przejcia midzy Austri a Niemcami. Jak
dotd niemiecki rzd odrzuca postulaty zamknicia niemieckich granic i uznawa
14

S. Johansson, Was wir uber Fluchtlinge (nicht) wissen. Der wissenschaftliche Erkenntnisstand zur Lebenssituation von Fluchtlingen in Deutschland [Co wiemy, a czego nie wiemy o
uchodcach. Stan wiedzy naukowej o sytuacji yciowej uchodcw w Niemczech], ekspertyza
na zlecenie Robert Bosch Stiftung i SVR-Forschungsbereich, 2016.
15
M. Engler, Europische Flchtlingspolitik: Und sie bewegt sich doch [Europejska polityka w sprawie
uchodcw], Flchtlingsforschungsblog, 2.09.2015, online: http://fluechtlingsforschung.net.

8 z 10

je za ostateczno na wypadek, gdyby proponowane europejskie rozwizanie miaoby

nie by przyjte. Kolejne kraje wprowadziy podobne dziaania (m.in. Szwecja, Dania
i Francja). O krok dalej posza Austria i pastwa lece na szlaku bakaskim, ktre
od koca 2015 r. stopniowo zamykay go dla uchodcw. Doprowadzio to do wyranego spadku liczby uchodcw przybywajcych do Niemiec, poczwszy od marca.
Aby trwale zmniejszy liczb uchodcw, rzd federalny zaangaowa si znaczco we wspprac z Turcj. Po wielomiesicznych negocjacjach Unia Europejska
i Turcja zawary umow, na mocy ktrej Turcja przyjmuje wszystkich migrantw
przybyych nielegalnie do Grecji od 20 marca 2016 r. W zamian za to za kadego nielegalnie przybyego Syryjczyka odesanego do Turcji UE bdzie przyjmowaa jednego
Syryjczyka z Turcji w ramach przesiedlenia lub programu przyjmowania uchodcw
ze wzgldw humanitarnych. Pocztkowo program przyj uchodcw przez kraje UE
zosta ograniczony do 72 tys. osb i powinien by realizowany na zasadach dobrowolnoci. Szefowie pastw czonkowskich UE wychodzili z zaoenia, e jest to tymczasowe
rozwizanie, ktrego skuteczno ma by dokadnie weryfikowana, i e doprowadzi
ono do zaniku nielegalnej migracji przez Morze Egejskie. Jeeli ta inicjatywa faktycznie
zakoczy si powodzeniem, w pniejszym okresie w ramach dodatkowego szeroko
zakrojonego programu przyjmowania uchodcw ze wzgldw humanitarnych kolejni
przybysze bd mogli by przejmowani od Turcji.

Perspektywy na przyszo
Duym poziomem niepewnoci obarczona jest kwestia osignicia trwaego spadku
nielegalnej migracji na podstawie ukadu z Turcj oraz zgodno tej umowy ze zobowizaniami UE w zakresie przestrzegania praw czowieka. W obliczu utrzymujcej si wysokiej
liczby uchodcw na caym wiecie wydaje si bardzo prawdopodobne, e przynajmniej
cz uchodcw przeniesie si na inne trasy.
Tak czy inaczej Republika Federalna Niemiec stoi przed mudnym i budzcym wiele
kontrowersji politycznych, ekonomicznych i spoecznych wyzwaniem zwizanym z integracj
uchodcw. Problem zwizany z du fal przybyszw naley rozpatrywa w powizaniu
z rozpocztym w 2012 r. duym napywem migrantw z pastw UE lecych w poudniowo-wschodniej i poudniowej Europie16. W samym tylko roku 2015 r. RFN odnotowaa okoo 2 mln
osb z innych krajw17. Z drugiej strony odnotowano wyjazd ok. 860 tys. cudzoziemcw. Oznacza to, e osignito najwyszy w historii RFN poziom imigracji netto 1,14 mln obcokrajowcw.
Niektrzy obserwatorzy przewiduj w zwizku z tym daleko idc transformacj
niemieckiego spoeczestwa, ktrej znaczenie moe by porwnywalne ze skutkami
ponownego zjednoczenia Niemiec18. Pewne jest jedno istotnie wzronie etniczna,
wyznaniowa i narodowociowa rnorodno niemieckiego spoeczestwa.
16

M. Engler, M. Weinmann, EU-Migration nach Deutschland: Aktuelle Trends [Migracja wewntrzunijna do Niemiec aktualne trendy], Note du Cerfa 121, 2015.
17
Pressemitteilung des Statistischen Bundesamtes (DESTATIS) [Komunikat prasowy niemieckiego
urzdu statystycznego], Nr. 105, 21.03.2016.
18
S. Vertovec, Germanys second turning point: long-term effects of the refugee crisis [Drugi
punkt zwrotny w Niemczech dugofalowe skutki kryzysu uchodczego], wystpienie dla
openDemocracy, 30.09.2015, online: https://www.opendemocracy.net.

9 z 10

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Marcus Engler dr, socjolog, badacz zjawisk migracji i doradca polityczny. Od wielu lat zajmuje
si trendami i wydarzeniami politycznymi w dziedzinie migracji, uchodstwa i azylu, w szczeglnoci w Niemczech i w Europie. Ponadto jest on autorem wielu publikacji o tej tematyce. Obecnie
pracuje m.in. jako konsultant w niemieckim oddziale UNHCR i wykadowca na Uniwersytecie
Humboldta w Berlinie, a ponadto jest autorem publikacji i prelegentem wystpujcym na forum
wielu organizacji i w mediach. Naley do redakcji bloga powiconego badaniom nad uchodcami
oraz sieci Migration in Europa (Migracja w Europie). W latach 2013-2015 by pracownikiem
naukowym przy Radzie Ekspertw (Sachverstndigenrat SVR) niemieckich fundacji dziaajcych
w obszarze integracji i migracji.

Tekst ukaza si jednoczenie na stronie Fundacji im. Heinricha Blla oraz w Biuletynie Instytutu
Zachodniego i stanowi wprowadzenie do wsporganizowanej przez obie instytucje konferencji
pt. Konsekwencje kryzysu migracyjnego dla Niemiec i Unii Europejskiej, ktra odbdzie si
26 kwietnia 2016 r. w Poznaniu.

Projekt ten zosta zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji

Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlaj jedynie stanowisko
ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialnoci za umieszczon w nich zawarto merytoryczn.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

10 z 10