Professional Documents
Culture Documents
8
http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2011.t.8/art.09.pdf
Od metody naukowej
do naturalizmu metodologicznego.
Ewolucja idei *
Paul de Vries, w reakcji na pojawienie si kreacjonizmu naukowego i jego rosnc popularno w konserwatywnych krgach protestanckich w latach szedziesitych dwudziestego wieku, zaproponowa pewien sposb rozumienia nauki, ktry nazwa naturalizmem
metodologicznym. Jako profesor filozofii w Wheaton College, znalaz si on w intelektualnym centrum amerykaskiego ewangelikalizmu i chcia zaoferowa studentom alternatyw dla kreacjonizmu naukowego, z jednej strony, oraz ewolucjonistycznego scjentyzmu,
z drugiej. Zdaniem de Vriesa oba te pogldy przedstawiaj znieksztacony obraz nauki i zmanipulowan wiar. 1
*
Harry Lee POE and Chelsea Rose MYTYK, From Scientific Method to Methodological
Naturalism: The Evolution of an Idea, Perspectives on Science and Christian Faith, September 2007, vol. 59, no. 3, s. 213-218, http://www.asa3.org/ASA/PSCF/2007/PSCF9-07Poe.pdf
(22.01.2010). Za zgod Autorw z jzyka angielskiego przeoyli: Bartosz BASZCZAK, Gerard
DMUCH, Ewa KOMOROWSKA, Iwona KUMISZCZE, Izabela OBACZYSKA, Katarzyna PIKA, Radosaw
PLATO , Marika POPRAWSKA, Dariusz SAGAN, Karolina STENCEL, Katarzyna SZOT i Piotr
WRBLEWSKI. Przekadu dokonali studenci filozofii na Uniwersytecie Zielonogrskim w ramach translatorium z jzyka angielskiego, prowadzonego przez mgra Dariusza Sagana. Recenzent: Jzef ZON, Katedra Biologii Teoretycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
1
Korespondencja elektroniczna midzy Paulem de Vriesem a Chelsea Mytyk, 28 kwietnia 2006; Paul DE VRIES, Naturalizm w naukach przyrodniczych. Perspektywa chrzecijaska, prze. Radosaw PLATO , Filozoficzne Aspekty Genezy 2011, t. 8, s. 124 [121-135],
http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/index.php?action=tekst&id=214 (05.02.2012).
138
Por. GIBERSON i YERXA, O gatunkach powstawania, s. 220-221. Jednym z najwaniejszych celw Plantingi, Morelanda i Meyera jest zapewnienie w nauce miejsca dla Boga.
Jeeli kto wierzy w Boga i stworzenie, to ta wiara powinna wpywa na jego praktyk naukow. Wydaje si, e t trjk uczonych jeszcze bardziej interesuje, w jaki sposb wiara moe
pomc w opracowaniu programu badawczego w ramach danej dziedziny nauki. Boga traktuj
gwnie jako przyczyn celow, nie za bezporedni, ale opowiadaj si za takim spojrzeniem na nauk, ktre dopuszcza moliwo bezporedniego dziaania Boga w wiecie. Susznie podejmuj oni kwesti podstawowych zaoe na temat rzeczywistoci, kierujcych badaniami naukowymi, mimo i problem ten naley raczej do dziedziny filozofii, a nie metodolo -
139
logiczny gwnie dlatego, e nie pozostawia w nauce miejsca dla bezporedniego dziaania (direct action) Boga. Chcieliby oni, aby oprcz
przyczynowoci bezporedniej (immediate causality), nauka braa pod
uwag take przyczynowo ostateczn lub celow. Pisz tak, jakby
przekonanie, e nauka powinna zajmowa si tylko przyczynami bezporednimi, stanowio wspczesn innowacj, a przecie przyczyn
celowych nie uwzgldniaa ju nauka w sensie zdefiniowanym przez
Francisa Bacona (1561-1626) w Novum Organum.
W zasadzie sowo nauka (ang. science), pochodzce od aciskiego sowa scientia, pierwotnie oznaczao wiedz. Kiedy redniowieczni scholastycy uznawali teologi za krlow nauk, mieli na
myli wszystkie dziedziny wiedzy. Znaczenie sw zmienia si jednak
z biegiem czasu pod wpywem czynnikw kulturowych, w tym rozmaitych pogldw filozoficznych. Dla Platona wiedza zmysowa bya jedynie mniemaniem, ale dla Arystotelesa stanowia najpewniejsz form wiedzy. Od czasw redniowiecznych, pod wpywem arystotelesowskiego pogldu na wiedz, przesiknitego myl Tomasza z Akwinu, sowo nauka zaczo oznacza wiedz zmysow. Od wieku
dziewitnastego terminem tym okrelano dziedzin nazywan niegdy
filozofi przyrody. Z upywem czasu filozofia przyrody otrzymaa
miano nauki przyrodniczej, a ta w kocu staa si po prostu nauk.
Nauka nie wyklucza innych form wiedzy, a jej kompetencje ograniczaj si do opisu wiedzy moliwej do uzyskania drog obserwacji
zmysowej. Nawet jeli Bg dziaa w fizycznym wiecie bezporednio, nauce pozostaje opisanie tego, co mona zaobserwowa za pomoc zmysw, nie za tego, co naukowiec uwaa za ostateczn przyczyn zaobserwowanego zjawiska. Powoujc si na autorytet Pisma
witego, ludzie mog wierzy, e Bg uksztatowa ich w onie matki. Aby jednak ten pogld mg by naukowy, naleaoby opisa, jak
gii naukowej. Ich stanowisko prawdopodobnie nie byoby tak kontrowersyjne, gdyby de Vries
nie zaproponowa metody naukowej, ktra jako swj punkt wyjcia przyjmuje naturalizm.
Por. Alvin PLANTINGA, Methodological Naturalism?, Perspectives on Science and Christian
Faith, September 1997, vol. 49, no. 3, s. 143-154, http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1997/
PSCF9-97Plantinga.html (25.01.2010).
140
6
Arthur PEACOCKE , Drogi od nauki do Boga. Kres naszych wszelkich poszukiwa,
prze. Joanna Gilewicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Pozna 2004, s. 178, 79, 177-180, 206,
208-209, 211, 236.
7
141
wiaj na rzecz naturalizmu metafizycznego. To nieporozumienie jest godne ubolewania i z pewnoci nie znajduje usprawiedliwienia. 10
10
11
12
DE
DE
DE
13
Korespondencja elektroniczna midzy Paulem de Vriesem a Chelsea Mytyk, 28 kwietnia 2006.
14
15
DE
142
143
144
17
C.S. LEWIS, The Allegory of Love: A Study in Medieval Tradition, Oxford University Press, New York 1958, s. 88. Najwaniejsi poeci z Chartres i ich dziea to: Bernard Silvestris (De Mundi Universitate sive Magacosmos et Microcosmos), Alanus ab Insulis (Anticlaudianus oraz De Planctu Naturae) i Johannes de Altavilla (Architrenius).
18
Por. etymologi tego sowa w: The Compact Edition of the Oxford English Dictionary I, Oxford University Press, New York 1971, s. 1900.
145
Za t uwag Harry Lee Poe jest wdziczny Gregoryemu Thornbury, z ktrym regularnie prowadzi dyskusje.
146
147
nia i regularnoci, ktre mona odkrywa w wiecie fizycznym. Przypadek, z drugiej strony, to przyczyna celowa, ktra peni rwnie
funkcj przyczyny sprawczej stanowi metafizyczne wyjanienie fizycznych zjawisk!
Naturalizm metodologiczny sugeruje, e badania naukowe naley
prowadzi w zgodzie z zaoeniem, i Bg nie odgrywa adnej roli
w wiecie fizycznym. Jeeli jednak metoda naukowa sprowadza si jedynie do obserwacji i opisu fizycznego wiata, to po co w ogle porusza zagadnienie Boga? Przyjmujc naturalizm metodologiczny, naukowiec posikuje si stanowiskiem filozoficznym jako metodologi
obejmujc idee metafizyczne, ktre nie maj istotnego znaczenia dla
badanego problemu naukowego.
Eksperyment
Rozpatrzmy prosty eksperyment naukowy. Chcemy dowiedzie
si, ile way lecy na stole bochenek chleba. Jaki chopiec twierdzi,
e chleb umiecia na stole jego matka. Inne dziecko mwi, e zrobi
to ssiad z mieszkania obok, a jeszcze kto inny przekonuje, e bochenek lea tam zawsze. atwo zauway, e aden z tych moliwych
scenariuszy nie ma wpywu na wag chleba. Nie trzeba zakada, e
kto pooy chleb na stole (teizm lub deizm), ani e chleb by tam zawsze (naturalizm), ani nawet e kto go tam pooy, ale naley way
go tak, jakby zawsze lea na stole (naturalizm metodologiczny). Zwaenie chleba w zgodzie z zaoeniem, e zawsze by na stole (nawet
jeli uwaamy, e kto go tam umieci), nie ma adnego wpywu na
wynik waenia.
Sowo natura to poetycki synonim lub metafora dowiadczalnego zmysowo wiata. Suyo take jako jego alegoryczna personifikacja, utosamiajca rzeczywisto fizyczn z bogini Natur. Gdy
w wiekach osiemnastym i dziewitnastym ta personifikacja zyskiwaa
coraz wiksz popularno, nie oznaczaa niczego metafizycznego czy
religijnego, ludzie Zachodu na og nie wierzyli ju bowiem w duchowo boskiego aspektu wiata fizycznego. W wieku dwudziestym, za
148
spraw przecicia si ruchu ekologicznego, skrajnej teologii feministycznej wraz z towarzyszcym jej odrodzeniem kultu bogini matki,
jak rwnie skonnoci do przypisywania procesowi ewolucji woli
oraz zdolnoci mylenia i podejmowania decyzji, doszo jednak do ponownej sakralizacji fizycznego wiata.
Jak na ironi, owa resakralizacja zbiega si w czasie ze mierci
poezji w szeroko rozumianej kulturze Zachodu. Ludzie piszcy poezj
dla siebie i nielicznych elit wci stanowi margines spoeczestwa,
za masy nie czerpi ju przyjemnoci z kontemplowania poezji. Ju
jej nie rozumiej. Nie przemawia do nich. Umiejtno rachowania
i zdolno obserwacji jego runo byo biae niczym nieg *
to dwa aspekty jednej caoci. Nauka polega na symbolicznej reprezentacji i analogii. mier wyobrani poetyckiej i zastpienie jej such, rzeczow dosownoci nie ubogaca nauki.
Naturalizm zdominowa liberaln teologi na przeomie dziewitnastego i dwudziestego wieku, kiedy to uczeni poszukiwali naturalistycznych wyjanie dla zjawisk religijnych. W badaniach biblijnych
pojawia si skonno do naturalistycznego wyjaniania cudw, proroctw, objawie, wcielenia Chrystusa i caej gamy innych chrzecijaskich wierze. Naturalizm przeczy temu, by jakikolwiek transcendentny byt dziaa w dowiadczalnym zmysowo wiecie. Z tego powodu
naturalizm cile wie si z filozoficznym materializmem, goszcym, e istnieje tylko wiat materialny.
Czy naturalizm metodologiczny posuwa nauk naprzd? Czy naley oczekiwa od ateistw, by przyjli metodologiczny agnostycyzm,
dziki ktremu mogliby zachowa obiektywizm w pracy naukowej?
Nie byoby to dobre rozwizanie, poniewa podobnie jak w przypadku naturalizmu metodologicznego do metody naukowej niepotrzebnie wprowadzano by tym samym kwesti Boga.
*
(Przyp. tum.) Jest to fragment dziewitnastowiecznej amerykaskiej rymowanki przedszkolnej i szkolnej Mary Had a Little Lamb. Autorzy odnosz si zapewne do przekonania,
e rymowanki i muzyka pomagaj uczniom rozwija wyobrani przestrzenn, dziki czemu
atwiej przyswajaj wiedz z zakresu matematyki i nauk przyrodniczych.
149
150
151
wiadomi jestemy wasnej fizycznoci. Fizyczno definiujemy najczciej na podstawie pogldw metafizycznych, jednak robimy to dopiero wtedy, gdy w wietle ustalonych wczeniej przekona na temat
tego, czym jest fizyczno, zdefiniujemy najpierw to, co metafizyczne.
Potrzebujemy zatem rygorystycznej metody naukowej. Filozofowie
mog natomiast wsplnie z naukowcami bada zwizek (o ile taki istnieje) midzy tymi dwiema sferami fizyczn i metafizyczn.
W eseju powiconym analizie kilku ksiek na temat nauki i religii ktrych autorami s teici Owen Gingerich i Francis Collins
oraz ateici Daniel Dennett i Richard Dawkins Cornelia Dean
susznie zauwaya:
W tym momencie wkracza metoda naukowa. Dopki naukowcy s gotowi formuowa hipotezy, opisywa sposb ich testowania, prezentowa dane, wyjania sposb ich analizy oraz pynce std wnioski, nie powinno mie znaczenia,
czy modl si do Zeusa, Jahwe, Wrki Zbuszki czy te do nikogo.
Ich praca bdzie mwi sama za siebie. 22
22
Cornelia DEAN, Faith, Reason, God and Other Imponderables, The New York Times,
25 July 2006, http://www.nytimes.com/2006/07/25/science/25books.html?_r=3&pagewanted
=all (26.01.2010).