You are on page 1of 5

BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Stereotyp Polski i Polakw


w Niemczech
Andrzej Sakson
Postrzeganie Polski i Polakw w Niemczech jest wynikiem uksztatowanych historycznie stereotypw i uprzedze oraz ocen dotyczcych aktualnego stanu stosunkw polsko-niemieckich. Pomimo
zaniku wizerunku Polaka jako wroga skojarzenia na temat Polski
pozostaj od lat podobne i nie ulegaj istotnej poprawie. Nadal
oparte s one na negatywnych stereotypach dugiego trwania.
Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 237/2016
27.04.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

1. Niemiecka karykatura i kabaret o sytuacji


politycznej w Polsce
Przejawem rosncego krytycyzmu niektrych opiniotwrczych niemieckich mediw wobec Polski i polskich wadz stay
si karykatury prasowe, telewizyjne programy kabaretowe oraz
karnawaowa parada w Dsseldorfie (luty 2016). Przemiewczy
atak obecny np. w karykaturach rysownikw Mariana Kamenskyego czy te Burcharda Mohra i prezentowany m.in. na amach
Sddeutsche Zeitung koncentruje si gwnie na antyeuropejskiej polityce rzdu oraz demontau demokracji. W jednej
z karykatur polskie wadze domagaj si funduszy europejskich,
podpalajc flag Unii Europejskiej plikami banknotw euro dowoonych taczk z napisem Solidarno przez kanclerz A. Merkel.
Inne karykatury nawizuj do wyprowadzenia flagi Unii Europejskiej z budynku polskiego rzdu czy te deptania europejskiej
szmaty na demonstracji narodowcw w Gdasku. Innym wtkiem
jest siganie do niemieckiej symboliki z czasw III Rzeszy (np. w nazwie partii rzdzcej PiS umieszcza si zamiast litery S symbol
SS, a w miejscu stojaka na witeczn choink z polsk flag
na czubku pojawia si podstawka w ksztacie swastyki symbolu
narodowosocjalistycznych Niemiec). Na innym rysunku wyrzucana
jest flaga Unii Europejskiej (Sddeutsche Zeitung 27.11.2015).

1z5

Karykatury tego typu su wsparciu tez goszonych w rnego rodzaju artykuach


prasowych publikowanych na amach najbardziej opiniotwrczych gazet i czasopism.
Przykadem moe by nastpujcy fragment artykuu z Die Welt (4.01.2016). Torsten
Krauel pisze w nim, i Polski rzd jest nie tylko neurotyczny i ksenofobiczny. Kumuluj
si w nim uczucia, ktre istniej w kraju, ktry by przez 300 lat pionkiem w grze
swoich ssiadw.
Innym przejawem krytycznego stosunku do polskiego ssiada by teledysk
o wspczesnej Polsce zaprezentowany w programie satyrycznym na antenie pierwszego
programu telewizji publicznej ARD (23.01.2016). Polsk okrelono jako Pupo-Pupo-Polska: Czy znasz ten kraj, gdzie protestuj, bo rzdzi Flip i Flap, to Polska, PupoPupo-Polska. W tej dupowatej Polsce lider populistycznej partii PiS pokazany jest
jako Yoda z Gwiezdnych wojen. Niemieccy satyrycy piewaj: W Polsce, w Pupo-Pupo-Polsce pobonisie katole chc by bardziej prawi od Orbna, eby go wyprzedzi,
a polska premier i lider PiS na rowerze prbuj przecign Viktora Orbna. Przewracaj
si jednak i wpadaj w boto. Pod filmikiem umieszczono napis: Partnerska relacja
midzy Polsk a reszt Unii si ochodzia. Samodzielnie rzdzca partia nie przyjmuje
krytyki z Niemiec. Moe w piosence jako j przeknie. W podobnej konwencji
utrzymany jest inny teledysk emitowany przez drugi program niemieckiej telewizji
publicznej ZDF w dniu 1 kwietnia 2016 r. Ten z zaoenia antyrasistowski teledysk ukazuje wspczesne Niemcy jako kraj otwarty i tolerancyjny. Wynika z niego, i Niemcy
wycignli waciwe wnioski z hitlerowskiej przeszoci. Przeciwstawieni s im europejscy nacjonalici. Grupa takich nawiedzonych osb demonstruje z transparentami,
na ktrych widniej napisy w rodzaju: Uchodcy niemile widziani oraz zdjcia politykw, ktrzy przeciwstawiaj si przyjmowaniu uchodcw w swoich krajach. S to
m.in. Marine Le Pen z francuskiego Frontu Narodowego oraz premierzy: Wgier Viktor
Orbn i Polski Beata Szydo, ubrani w stroje stylizowane na mundur funkcjonariuszy
partyjnych z czasw III Rzeszy. Wystpujcy w teledysku komik Jan Bhmermann
piewa: My dostalimy nauczk, wic posuchajcie naszej rady: trzymajcie si razem
i starajcie by mili. Zauwaa take, e: Chcecie silnych przywdcw, murw i potw,
ale to bycie jak my wymaga wikszych jaj. Niemieckie wadze stosuj zasad podwjnej moralnoci w ocenie przywdcw pastwowych. I tak np. kanclerz A. Merkel
przeprosia w dniu 11 kwietnia 2016 r. prezydenta Turcji R.T. Erdoana za obraliwy
spot emitowany w telewizji publicznej. Spraw bada take berliska prokuratura.
Podobnych dziaa nie podjto w przypadku przywdcw z Wgier i Polski, bo jak pisa
Die Welt (11.04.2016) nie naruszao to interesw politycznych.
Program o Pupo-Polsce nawizuje do wczeniejszych filmw i programw satyrycznych o Polsce i Polakach emitowanych w niemieckiej telewizji. Do negatywnych
skojarze nawizywa cieszcy si du popularnoci program rozrywkowy o rodzinie
Po-polskich: Der Familie Popolski: From Zabrze with Love, nazywany popularnie Der
Popolski Show. Program wymylony przez znanego komika Achima Hagemanna emitowany by od 2010 r. w takich kanaach niemieckiej telewizji, jak 3 SAT, NDR czy
WDR. W audycji grupa niemieckich satyrykw i muzykw wciela si w polsk rodzin
z zabrzaskiego bloku. lska familia to wsaci mczyni, ktrzy tocz si w ciemnym
pokoju, pij wdk, rzucaj kieliszkami, a najczciej syszanym zwrotem jest gromkie
na zdrwko. Jak mwi frontman grupy A. Hagemann, pochodzcy z zagbia Ruhry,

2z5

gdzie zetkn si z tamtejsz Poloni, program o Popolskich to dowcipne ujcie typowych polskich cech.
Do podobnych wyobrae nawizywaa kuka lidera PiS, ktra pojawi si miaa
na specjalnej platformie podczas karnawaowej parady w Dsseldorfie w dniu 8 lutego
2016 r. Ze wzgldu na z pogod pochd zosta odwoany. W dniu 13 marca 2016 r.
mia miejsce zalegy przemarsz karnawaowy, podczas ktrego ulicami miasta przejechaa kontrowersyjna figura, majca symbolizowa zniewolon Polsk. Lider rzdzcej partii, przebrany za generaa W. Jaruzelskiego, przedstawiony zosta przez autora
instalacji Jacquesa Lilly w mundurze, w ciemnych okularach i w oficerskich butach
z pistoletem przy pasku. U jego stp znajdowa si rowy odbiornik radiowy z napisem
Radio Maryja. Nog trzyma na gowie zapakanej i najwyraniej pobitej kobiety
uosabiajcej Polsk, odzianej w barwy narodowe: bia koszul i czerwone spodnie.
Spraw otwart pozostaje kwestia, w jakim stopniu te niewyszukane dowcipy
s wynikiem utrzymujcego si nadal wrd czci Niemcw przekonania o wyszoci
cywilizacyjno-kulturowej, ekonomicznej i duchowej nad innymi narodami, a na ile s
wyrazem cikiego niemieckiego poczucia humoru. Nie zmienia to jednak faktu, e
przyczyniaj si one do umacniania negatywnych i zabarwionych emocjonalnie wyobrae o Polsce i Polakach.

2. Odrodzenie si stereotypu Wschodu


Europejski kryzys migracyjny ostatnich miesicy nie tylko postawi pod znakiem
zapytania stref Schengen, ale te wywoa gbokie podziay i napicia midzy pastwami Unii Europejskiej oraz wewntrz nich. Polska i inne kraje Europy rodkowej
nie chcc przyjmowa uchodcw, stay si w Europie Zachodniej chopcami do bicia,
niewdzicznikami, ktrzy bior unijne pienidze i nie chc dzieli si wspodpowiedzialnoci w rozwizaniu problemw. Za kar grozi im si obciciem funduszy strukturalnych oraz zamroeniem dyskusji o zwikszeniu obecnoci NATO na wschodniej
flance, gdy solidarno musi dziaa w obie strony.
Niemcy zarzucaj szczeglnie Polsce, jako najwikszemu krajowi Europy rodkowej, brak solidarnoci, nacjonalizm i ksenofobi. Jednoczenie zaczto powraca
do starego podziau na Europ Zachodni i Wschodni. Cywilizowana Europa Zachodnia:
Francja, Niemcy, Austria, Szwecja, Holandia, czyli kraje, ktre gotowe byy zaakceptowa uzgodnione kwoty uchodcw, przeciwstawione zostay Europie Wschodniej,
gdzie Polska, Czechy, Sowacja, Wgry, Litwa odwracaj si od imigrantw.
W tym kontekcie Polska coraz czciej jest postrzegana w niemieckich mediach
nie jako integralna cz Zachodu, kraj sukcesu majcy najbardziej prozachodnie
spoeczestwo, ale jako nieprzewidywalny Wschd (dziki Wschd), euroazjatycka
ptyrania, upodabniajca si do orbanowskich Wgier i putinowskiej Rosji. Taki kraj
moe by zdaniem niemieckich publicystw genetycznie i kulturowo skazany na gorszo.
Mona go zatem ignorowa bez zbdnych wyrzutw sumienia, niech maszeruje swoj
trzeci drog.
Pogrona w kryzysie Unia Europejska nie radzi sobie z problemem uchodcw.
W tej sytuacji Berlin oczekuje od Polski minimum solidarnoci. Jeszcze niedawno

3z5

Polacy przybywali na Zachd jako uchodcy polityczni, prosili o unijn pomoc, prawie
2,1 mln polskich emigrantw zarobkowych przybyo do bogatego Zachodu (560 tys.
pracuje w Niemczech). Std atwo o krzywdzce uoglnienia i zarzuty o niewdziczno,
dwulicowo i hipokryzj. Jak pisay Dresdner Neueste Nachrichten (21.12.2015):
najedli si przy unijnym stole, a teraz wstaj bekajc. Wedug Sddeutsche Zeitung
(17.10.2015): Polska zmierza do ksenofobicznego, nacjonalistycznego i betonowego
kta, w ktrym dekoway si tylko Wgry. Orbn sta si naraz z budapeszteskiego
pieniacza trendsetterem. () Dla Europy nie jest to zabawna sytuacja. Skdind
wiadomo, e Wschd to Wschd.
Konsekwencje symbolicznej deklasacji Polski z Europy rodkowej do Wschodniej
s niezwykle grone i dugofalowo niebezpieczne, gdy utwierdzaj gboko zakorzenione w Niemczech wyobraenia na temat Wschodu (Ost). Ten negatywny stereotyp dugiego trwania jest istotnym elementem niemieckiej mitologii i tosamoci narodowej.
Jako historycznie uwarunkowana kategoria Wschd posiada wiele znacze. Dotyczy
przestrzeni geograficznej w Europie (Osteuropa, Ostmitteleuropa, Mittelosteuropa
itp.), oznacza take Azj z jej bezkresnymi obszarami.
W wiadomoci Niemcw im dalej na Wschd, tym wiksze zacofanie i bieda.
Z popularnej w XVIII w. tablicy ludw (Vlkertafel) bdcej opisaniem wiata
wynika, e wraz z przesuwaniem si w kierunku wschodnim okrelenia poszczeglnych
narodw staj si coraz bardziej negatywne. Uszeregowane s one pod wzgldem
stopnia rozwoju cywilizacyjnego: Polak, Wgier, Moskal, Turek. W zestawieniu tym
uwidacznia si rasowo-kulturowy uskok cywilizacyjny. Sowianie (m.in. Polacy) usytuowani s porodku, pomidzy dzik Azj (Turcy) a cywilizowanymi Germanami.
Niemcy stanowi tym samym trzon cywilizacji europejskiej.
Niemcy silniej ni inni mieszkacy Europy Zachodniej podkrelali odmienno
swojego modelu pastwa i spoeczestwa oraz kultury, wskazujc na odrbn mentalno midzy Niemcami a Polakami.
Arnulf Bahring na amach FAZ (11.03.1998) zauway, i: Jeeli chcemy
odkry Polsk jako wanego partnera, to wymaga to odrzucenia tradycyjnej zachodnioeuropejskiej pychy, ktra kryje si w aroganckim zaoeniu, e istnieje ogromna
przepa kulturowa midzy Wschodem a Zachodem.
Konrad Schuller z FAZ (11.03.2016) zwraca uwag na inn przypado Polski
jako Wschodu. Wskazuje na analogie pomidzy komunizmem a wspczesnoci.
Kiedy skadano deklaracje w imieniu klasy robotniczej i ludu, a obecnie mowa
jest o woli narodu (ludu). Niklas Frank dostrzega podobiestwo pomidzy obecn
sytuacj w Polsce a Niemcami z lat trzydziestych XX w., z t rnic, e Polska
zmierzajc w kierunku autokracji, ma sta si zamknitym pastwem katolickim
(Duy Format. Dodatek do Gazety Wyborczej 18.02.2016).
Rodzi si pytanie, czy nowa praktyka nazewnicza odwoujca si do Wschodu
jest wyrazem szerszej tendencji w postrzeganiu Polski w Niemczech? Istnieje natomiast
realne niebezpieczestwo utraty, budowanego z takim trudem, wzajemnego zaufania
midzy Polsk a Niemcami. Jego odzyskanie kosztowa bdzie wiele wysiku i czasu.

4z5

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Andrzej Sakson prof. dr hab., pracownik Instytutu Zachodniego w Poznaniu, socjolog,


zainteresowania badawcze: stosunki polsko-niemieckie, migracje, mniejszoci narodowe
i etniczne.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05


email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5

You might also like