Professional Documents
Culture Documents
Tazwart
I wakken ad nernu asurif nniven $er zdat, assa, ad
nessenked amahil d amaynut. Adlis-a, d yiwen wallal i
d-nga ger ifassen n yal win yeb$an ad yesnerni aswir-is,
di tutlayt. D anelmad, d aselmad ne$ d wayev, nessaram
kan ad t-afen d tagnit i usilqey n tmusniwin-nsen.
Si tazwara, tu$ neb$a-t ad yili d ummid daymi ara tafev
deg-s, a gma ne$ a weltma, aas yixfawen i igebren
tibuda, ilugan d isegziyen s imedyaten d waas tfelwiyin.
S waya, nerev ad as-nefk yiwen wudem atrar i umahil i
d-nessewjed. Ma tella kra n tuccva tafessast ara d-ibanen
deg-s, ad a$-tili kan d tamsirt i uzekka.
I usihrew n tegzi d usemres, nefka-d azal n yal awal
amazi$ s tutlayt tafransist. Si tama, nesfallat akken ad
yefk waya, ugar ufud i waas n yemdanen; si tama
nniven, neb$a ad yili d aseb$es i wiyev, i tu$alin $er
tutlayt-nsen ne$ i usekfel n Tmazi$t.
Neqqar, nekkni s Leqbayel Ad temlil tasa d wi ay
turew. Asirem-nne$ d akken ad yaf wedlis-nne$ amviqis, ama deg u$erbaz, di twacult, di tmarit ne$ di yal
tamkarvit
Tt@
Xvx x y|? tx wtttzx? wx tt? xx
tx wy|? t t xt| wx vx x tzx x
x xx t|A
i | vvx wx x |xt? x t |z||x?
x x txt? xx|zt |xx |x t t
tzx wx [x |ux? x {t| x wxtx wx wx
wxxx x ux w|A
T vx xyyx? tyw|xx wx vt|tvx? vx |x
x x x |wtA ct v| w tzx y|? t
xv tzx w Ytt|A Wx x|vt| x wx |tx
wx xxt w x|x ztt|vt w? wt vxx
tzxA
at|? wx xyy vxt|x? wx x t? t|x
t xxx w|yy|v? x tyt|x t||t| wx
z|x t|| x wx xx | ttt|x xtA
_x vw wx yt| ut wx tv|x x wx zx
|xx tt|z{xA
Prsentation :
ISEM D YEGLEM
ISEM
LE NOM
Taqcict
Yuba
Kahina
Uccen
Aruy
Izinzer
AKMAM
AMADWAN
Adlis
Tagut
Akal
Tilelli
Tameddit
Axemmem
Isem amatu:
Le nom commun
Isem uzzig:
Le nom propre
Isem uzzig d isem yerzan yiwet tegmest, yiwet t$awsa ne$ aas;
ma sant yiwet tmagit i ur nettbeddil ara.
Md : Masensen, Iflisen, Baya (d ismawen uzzigen mmalen
tigemsin).
13
ISEM D YEGLEM
Ismawen uddisen:
Les noms composs
Akilumiter
Tasnakta
Tasnilsit
agim imitren.
tussna + tikti.
tussna + iles (tutlayt).
Tuddsa s bu:
Bu terurt (amalay) : M terurt (unti).
Burekku (bu + rekku); tabuzewwa$t ( bu + azewwa$ di taggara n
wunti).
Tuddsa s Ayt, At (iderman):
14
ISEM D YEGLEM
Ismawen n Trakalt:
Les noms de gographie
Iferdisen n
tuddsa
Isem + isem
Isem +
iglem
Amyag +
isem
Im$an
Ti$awsiwin
Iles ufunas
Ibiw n yilef
Ameu$ n yilef
Tu$mest n tem$art
Aberquq n ta$avt
Abelluv urumi
Taduvt n wulli
Tivt n tejqa
Asennan n we$yul
Arir n yigran
Fudel$em
Ajanjal aberrani
A$anim arab
Aman n tasa
Amagraman
idelmum
Amager isaffen
Cuff mejjir
I$ersiwen
A$yul n lexla
Tinejdemt n liv
Amergu amezda$
Aqelqul azegzaw
Amcic aqerun
15
ISEM D YEGLEM
Ismawen n timmarewt:
Les noms de parent
AMALAY
Asuf
asget
jeddi
baba
gma
UNTI
asuf
Asget
ijedditen
ibabaten
ayetma, atmaten,
ayetmaten
idaddaten
jida, setti
yemma
weltma
nanna
tijidatin, tisettitin
tiyemmatin
yessetma,
tiyessetmatin
tinannatin
arraw
yelli
yessi
arraw n gma
yelli-s n gma
yessi-s n gma
ayyawen
arraw n weltma
tayyawt
yelli-s n weltma
Tayyawin
yessi-s n weltma
mmi-s n
mmi
mmi-s n
yelli
emmi
arraw n mmi
yelli-s n mmi
yessi-s n mmi
arraw n yelli
yelli-s n yelli
yessi-s n yelli
mumi
emmti
mumati
xali
xwali
xalti
Xwalati
dada
mmi,
memmi
mmi-s n
gma
ayyaw
mmi-s n
weltma
16
ISEM D YEGLEM
mmi-s n
emmi
mmi-s n
xali
argaz n
emmti
argaz n
xalti
argaz n
yemma
am$ar
argaz
arraw n emmi
yelli-s n emmi
yessi-s n emmi
arraw n xali
yelli-s n xali
yessi-s n xali
irgazen n
mumati
irgazen n xwalati
tameut n emmi
tilawin n mumi
tameut n xali
tilawin n xwali
tameut n baba
tilawin n baba
im$aren
irgazen
tam$art
tameut
tim$arin
tilawin
alwes
aslif
arbib
ilewsan
islifen
irbiben
talwest
taslift
tarbibt
tilewsatin
tislifin
tirbibin
mmi-s n
welwes
mmi-s n
telwest
arraw n welwes
yelli-s n welwes
yessi-s n welwes
arraw n telwest
yelli-s n telwest
yessi-s n telwest
takna
takniwin
arraw n takna
yelli-s n takna
yessi-s n takna
ivewlan
tavewwalt
tivewlatin
mmi-s n
takna
avewwal
TALIWIN N YISEM:
Les formes du nom
17
ISEM D YEGLEM
Sin yemvanen:
Deux nombres
Amalay izewwir s te$ri: iles, udem, amger; maca llant tsuraf anida
izewwir s tergalt: dadda, bururu. Llan kra yismawen san kan yiwet
tewsit:
a- d amalay kan : imi, adlis.
b- d unti kan: tawla, tunt.
Asile$ n wunti:
Formation du fminin
18
ISEM D YEGLEM
Tamawt:
Di kra yismawen, unti izewwir s usekkil nniven: ulli (yezwar s te$ri
u), lmut ( yezwar s tergalt nniven).
Inumak n wunti:
Les sens du fminin
19
ISEM D YEGLEM
Tamawt:
Llan yismawen i yesan kan yiwen wemvan:
a - d asuf kan: temlel, talwit.
b - d asget kan: aman, imetman, tuccanin (im$i).
Asile$ n wesget:
Formation du pluriel
2- S temlellit::
Amcic / imcac, tamcict / timcac.
3- S temlellit d tehrayt::
Izimer / izamaren, tizimert / tizamarin.
4- D amalay:(yeffe$ $ef ulugen)gen):
Ass / ussan, timmi / tammiwin.
Tamawt:
Ismawen ijenaven i d-yusan si tutlayt tarabt yeqqimen di tal$a-nsen
tamezwarut, tt$iman di tal$a-nsen n wesget taqburt ne$ ttbeddilen am
wacemma:
lhemm lehmum
ddwa ddwawi
loar loiran
lbir
lebyur
20
ISEM D YEGLEM
Ti$ri tamezwarut:
La voyelle initiale
Tahrayt
Tamlellit
Tamlellit d
tehrayt
ai
axxam/ixxamen
afrux/ifrax
abrid/iberdan
ii
iger/igran
tiddest/tiddas
ibiw/ibawen
aa
addad/addaden
Amalay
tarda/tardiwin
au
ass/ussan
ia
iccer/accaren
iu
iv/uvan
21
ISEM D YEGLEM
Asget s tehrayt:
Pluriel avec dsinence
Amalay Unti
an
atin
en
in
awen
awin
iwen
iwin
wen
win
ten
tin
yen
yin
n,en+tussda
Imedyaten
22
Asget s temlellit:
Pluriel avec alternance
Tamlellit
a / i-a
a / iwa
Amedya
tamart / timira
tala / tiliwa
e / u-a
tagest / tigusa
i / a(y)
i / (y)a
i / (w)a
targit / tirga
tasirt / tisyar
tigi / tiegwa
---a
---w
taluft / tilufa
targa / tiregwa
a-a / u-a
a-e / i-a
a-e / u-a
asalas / isulas
asakwen / isikwan
amayeg / imuyag
a-i / i-a
tamazirt / timizar
a-i / u-a(y) tacacit / ticucay
a-u / u-a
asaru / isura
asumer / isumar
23
ISEM D YEGLEM
ISEM D YEGLEM
adrar / idurar
Tamlellit
a / iwin
a / win
a / u-an
a / en, in
Amedya
i / an, atin
i /a-en
i / awen, awin
i / an, atin
i / aS-en, a-tin
u / an, atin
u / awen
u / an, atin
u / in
u / aS-en
i-e/ a-a-en,a-a-in
Sa / -San
Si / -Swan
Su /-Sen, - Sin
S / -Swan
tabarda / tibardiwin
tamilla / timillwin
aar / iuran
aekkaz / iekkzen, taekkazt / tiekkzin
24
ISEM D YEGLEM
-S d tukksa n tussda.
3- Addad:
Ltat
Addad ilelli d tal$a tamagnut n yisem ideg ur yuriz ara $er kra n
wawal nniven s ususru. Md : Tagrest tekfa.
b. Addad amaruz:
Ltat li (annexion)
Addad amaruz d tal$a n yisem yurzen s ususru $er wawal i yevfer. S
umata, yettili ubeddel di te$ri tamezwarut, maca, tikwal, ur d-yettili
ara ubeddel.
Addad ilelli
Addad amaruz
Tagrest tekfa.
Ass yuli.
Tafsut ad d-tas.
Tekfa tegrest
Yuli wass.
Ad d-tas tefsut.
Ti$ri tamezwarut:
La voyelle initiale
Amalay
asif / wasif
abrid / webrid
afus / ufus
iles / yiles
iqcer / yeqcer
igenni / igenni
Tal$a
ta
ta
te
t
ti
ti
te
t
25
Unti
taga / taga
tamsirt / temsirt
tamurt / tmurt
tileft / tileft
tiqcert / teqcert
tilelli / tlelli
tu
ulmu / wulmu
ISEM D YEGLEM
tu
te
tu
te
tulmut / tulmut
temlel / temlel
Tamawt:
-Amalay ibeddun s u, yettu$al wu , di tazwara-s, deg waddad
amaruz.
-Unti ibeddun s tu ne$ s te, ur yettbeddil ara deg waddad amaruz.
Ismawen irmeskilen n waddad:
Noms tat invariable
26
ISEM D YEGLEM
n tmentilt----------Yekkaw si fad.
unelmad.
4. Asemmad agucclan:
n yisem---------------Neswa aman n tala.
umernu---------------Ufgen aas izivav.
n yeglem-------------Qasi d unciw uqerru.
n wemqim-----------D wid n tala i neswa.
n wemvan------------D iger n sin watmaten.
Tamawt:
Tinza$ ar, war (bla), s (n tnila) d s$ur , sselkament addad ilelli.
Melmi yettili waddad ilelli?
Cas dexistence de ltat libre
Yettili wawal deg waddad ilelli ma ur yelli waruz deg ususru gar-as d
wawal nniven i t-yezwaren. Tiwuriwin n waddad ilelli d ti:
27
ISEM D YEGLEM
akilugram.
uselmad adlis.
28
ISEM D YEGLEM
--As-d s axxam.
--Itett war tiflewt.
I G L E M (ARBIB):
Ladjectif qualificatif
Iglem d awal ameskil i yemmalen ta$ara n yisem ne$ amek iga. Iglem
yevvafar uglim deg wemvan d tewsit, md:
Am$ar afermac.
uglim iglem
asuf amalayiasuf amalay
Im$aren ifermacen.
uglim iglem
asget amalayiasget amalay
Tim$arin tifermacin.
uglim
iglem
asget unti i asget unti
TALIWIN N YEGLEM:
Formes de ladj. qualificatif
29
ISEM D YEGLEM
Asget n yeglem:
Le pluriel de ladj. qualificatif
b-S temlellit:
Amalay
aqbur / weqbur
amezwaru/umezwaru
iqburen / yeqburen
imezwura / imezwura
ubrin / wubrin
:
Tal$a
tate
tat
tite
tit
tutu
Unti
taqburt / teqburt
tamezwarut/tmezwarut
tiqburin / teqburin
timezwura / tmezwura
tubrint / tubrint
30
Ti$ri
tamezwarut
au
awe
awa
ii
i ye
i yi
Tirgalin ivefren
ti$ri tamezwarut
Tisawalin
ISEM D YEGLEM
Imedyaten
yiwet
snat
yiwet
yiwet
3 ne$ ugar
snat ne$ ugar
2 ne$ ugar
3 ne$ ugar
a$erbazu$erbaz
Adrarwedrar
addalwaddal
inelmadeninelmaden
snat
yiwet
targalt
tussidt
Iwtalyewtal
ilesyiles
Icceryiccer
Udemwudem
uwu
31
ISEM D YEGLEM
UNTI
isem
amaruz
amyag
yeftin
te$zert
tidet
tnelmadt
tamurt
tussna
tegzem
ad tili
tbedd
ad taf
tu$al
Alugen:
Mi ara neb$u ad naru isem (ne$ awal nniven) deg waddad-is
amaruz, ad t-nerr d asemmad anez$an s $er:
Aselway $er uselway
Adrar
$er wedrar
Asif
$er wasif
Igenni
$er igenni
Itran
$er yetran
$er yiij
Iij
Uffal
$er wuffal
Tame$ra $er tme$ra
Tamdint $er temdint
Tala
$er tala
Tizi
$er tizi
32
ISEM D YEGLEM
$er terget
LE VERBE
33
AMYAG
Tal$a taerfit:
La forme simple (linfinitif)
Amyag alugan:
Le verbe rgulier
Amyag alugan d amyag ideg tal$a n wurmir temgarad $ef tin n yezri:
md: amyag kcem---urmir:: (ad)yekcem, (ad) kecmen
izri :
yekcem,
kecmen
Amyag arlugan:
Le verbe irrgulier
Amyag arlugan d amyag ideg tal$a n wurmir temgarad $ef tin n yezri:
md: amyag kcem---urmir: (ad) yazzel, (ad) azzlen
izri :
yuzzel,
uzzlen
Imyagen n t$ara:
Les verbes de qualit
34
AMYAG
Tamawt:
Akk imyagen n t$ara nezmer ad d-nessuddem seg-sen igelman:
Ihriw ahrawan, tahrawant, ihrawanen, tihrawanin.
Uzur azuran, tazurant, izuranen, tizuranin
Ifsus
afessas, tafessast, ifessasen, tifessasin.
Zegzew azegzaw, tazegzawt, izegzawen, tizegzawin.
Imyagen isenvanen d yersenvanen :
Les verbes transitifs et intransitifs
Amyag asenvan:
Le verbe transitif
35
AMYAG
o Izri:
Izri yemmal ayen yezrin ifukk , md: yeffe$, temmut, ne$ra.
o Urmir:
Urmir yemmal tigawt taerfit, md: ad yeffe$, ad temmet, ad
n$er.
o Urmir ussid:
Urmir ussid yemmal tigawt yettalsen ne$ tanumi, md: iteffe$,
la tettmettat, neqqar.
o Anav:
Anav yemmal asendeh (tasunva) $ef tigawt taerfit, md: ff$et,
ddu, $remt.
o Anav ussid:
Anav ussid yemmal asendeh $ef tigawt yettalsen ne$ tanumi,
md: teff$et, teddu, qqaremt.
Tafelwit n tmera:
Tableau des aspects
Ilaw
tlemvev
ad tlemvev
tlemmvev
ibaw
ur telmidev
ara
ur tlemmdev
ara
36
Ama$un
ilaw
ibaw
ilemden
ur nelmid ara
ara ilemden
ilemmden
ur nlemmed
ara
lmed
Anav
ussid
lemmed
AMYAG
ur lemmed ara
Ama$un:
Tella yiwet tal$a ur nfetti ara neqqar-as ama$un. Ama$un mai d
timeri xas akken tebva $ef 3 yericen ilmend unamek :
Ama$un n yezri: yeff$en, yeddan, ye$ran.
Ama$un n wurmir: ara yeff$en, ara yeddun, ara ye$ren.
Ama$un n wurmir ussid : iteff$en, iteddun, yeqqaren.
Tasemlilt:
Synthse
37
AMYAG
IMYAGEN
ILUGANEN
IMYAGEN
IRLUGANEN
Taggayt ta 1 ut
-s tussda n tergalt
sni / senni
rnu / rennu
Taggayt ta 2 ant
-s tmerna umatar n wussid
if / ttif
all / ttall
Taggayt ta 3 ant
-s temlellit
Taggayt ta 4 ant
-s temlellit d tussda n tergalt
Taggayt ta 5 ant
-s temlellit d tmerna umatar
n wussid
ssekcem/ssekcam sserwu/sserway
gen / ggan
mel / mmal
-Tasureft:
-Tasureft tettili s tussda n tergalt d tmerna umatar n wussid eg/tegg.
Tasureft deg-s kan yiwen wemyag (eg), ur yessefk ara ad d-nini d
taggayt s timmad-is.
38
AMYAG
UDMAWEN:
LES PERSONNES
nitenti.
Tamawt:
Udem d ameskil seg mi yezmer ad yesu: asuf, asget, amalay d wunti.
er wudmawen-a, ad d-rnun sin wudmawen uddisen. Udem uddis ur
yesi ara amqim udmawan ilelli i t-yemmalen maca zdin deg-s sin
wudmawen:
Uddis amalay J Azal-is: Nekkni ne$ nekkenti d kunwi.
Uddis unti
J Azal-is: Nekkni ne$ nekkenti d kunemti.
Imataren udmawanen:
Les affixes personnels
Amatar udmawan d isekkilen i d-irennun, di tseftit, di tazwara d
taggara n wemyag; yemmal-d anwa udem wi$er yefti wemyag.
md: yufeg y = netta 3.sf. m
ufant nt = nitenti 3. gt. Nt
Tamawt:
Amatar udmawan n wudem uddis yegber sin imataren zdin:
Nessnet (n-----------) d (-----------t) 1gt+2gt.m
39
AMYAG
Tafelwit n wudmawen :
UDMAWEN IMQIMEN
IMATAREN
UDMAWANEN
IZRI+URMIR+URMIR USSID
1.sf
2.sf
2.gt.nt
3.sf.m
3.sf.nt
1.gt.m
1.gt.nt
2.gt.m
2.gt.nt
3.gt.m
3.gt.nt
ds.m
ds.nt
nekk
ke
kemm
netta
nettat
nekkni
nekkenti
kunwi
kunemti
nitni
nitenti
------------------------$
t-----------------------v
i, y--------------------t-----------------------n----------------------t----------------------m
t---------------------mt
----------------------n
---------------------nt
n----------------------t
n--------------------mt
Timawin:
1-Amatar udmawan 3.sf.m, yettili :
i : zdat yiwet tergalt, md: ibedd, itett, imuqel.
ye: zdat snat tergalin ne$ zdat tergalt tussidt, md: yensa, yeddem.
y: zdat te$ri, md: yuli, (ad) yaf, (ad) yini.
2- Nrennu ti$rie:
a- I umatar udmawan n tazwara, ma yebda ufeggag s snat tergalin:
kcem / t.kcem, n.kcem ------tekcem, nekcem.
b- I umatar udmawan n taggara, ma yekfa ufeggag s tergalt:
kcem / kecme$, tkecmem, tkecmemt, nkecmet, nkecmemt.
40
AMYAG
IBRIK
IFSUS
IHRIW
UZUR
41
IWSIR
IWRI
berrike$
berrikev
berrik
berriket
Berrikit
Fessuse$
fessusev
fessus
fessuset
Fessusit
AMYAG
zure$
zurev
zur
zuret
zurit
hrawe$
hrawev
hraw
hrawet
hrawit
wessre$
wessrev
wesser
wessret
wessrit
werra$e$
werra$ev
werra$
werra$et
werra$it
Udmawen uddisen:
Les personnes composes
Tal$a tibawt
Ur yuri ara unelmad taseddart.
Ur yessin ara wegdud amezruy-is.
Ur in ur swin.
Timawin:
1-Urmir d wanav ulac $ur-sen tal$a tibawt.
2-Deg wanav ussid d wurmir ussid, tal$a tibawt am tal$a tilawt.
42
AMYAG
Tal$iwin nniven
Amedya n tseftit:
1.sf:bedre$ (ur) bdire$
bder / bder bdir
2.sf:tbedrev (ur) tebdirev
kker / kker kkir
3.sf.m:yebder (ur) yebdir
mseglu/mseglumsegla
3.sf.nt:tebder (ur) tebdir
adef / adef udif
1.gt:nebder (ur) nebdir
idir / idir ddir 3.gt.m:
2.gt.nt:tbedrem (ur) tebdirem
tbedremt (ur)tebdiremt
2.gt.m:bedren (ur) bdiren
3.gt.nt:bedrent (ur) bdirent
ds.m:nbedret (ur) nebdiret
ds.nt:nbedremt (ur) nebdiremt
b-Amgired deg wudmawen akk, anagar deg wudmawen 1.2.sf:
Amedya ntseftit:
2.gt.nt: tebramt (ur) tebrimt
3.gt.m: bran (ur) brin
1.sf: bri$ (ur) bri$
2.sf: tebriv (ur) tebriv
3.gt.nt: brant (ur) brint
3.sf.m: yebra (ur) yebri
ds.m: nebrat (ur) nebrit
3.sf.nt: tebra (ur) tebri
ds.nt: nebramt (ur) nebrimt
Tal$iwin nniven:
1.gt: nebra (ur) nebri
2.gt.m: tebram (ur) tebrim
bru / bra bri
43
AMYAG
af / ufa ufi
ili / ila ili
mel / mla mli
els / lsa lsi
eg / ga gi
Tamawt:
Deg yemyagen iswa$en d yettwa$en, d yemyagen n t$ara, izri ibaw am
yezri ilaw.
Sselmed
nesselmed = (ur) nesselmed.
Ttubeddel yettubeddel = (ur) yettubeddel.
Imsus
messus = (ur) messus.
Tizel$iwin n tnila:
Les particules de direction
Tettili tzel$a n tnila zdat wemyag ma tella tzel$a n yimal ne$ umiran
ne$ ma yella umernu n tibawt ne$ amqim amassa$ ::
44
AMYAG
2-Deffir wemyag:
Derrire le verbe
45
AMYAG
SEL
IMQIMEN
Amyag arlugan.
Ussid-is: s tussda n tergalt.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
sli$
tesliv
yesla
tesla
nesla
teslam
teslamt
slan
slant
neslat
neslamt
ur sli$
ur tesliv
ur yesli
ur tesli
ur nesli
ur teslim
ur teslimt
ur slin
ur slint
ur neslit
ur neslimt
ad sle$
ad teslev
ad isel
ad tsel
ad nsel
ad teslem
ad teslemt
ad slen
ad slent
ad neslet
ad neslemt
selle$
tsellev
isell
tsell
nsell
tsellem
tsellemt
sellen
sellent
nsellet
nsellemt
AMAUN
yeslan
ur nesli
ara yeslen
isellen
(ur nsel)
ANAV
sel
slet
slemt
46
sell
ANAV
USSID
AF
AMYAG
sellet sellemt
Amyag arlugan.
Ussid-is: s tmerna umatar n wussid.
IMQIMEN
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
ufi$
tufiv
yufa
tufa
ur ufi$
ur tufiv
ur yufi
ur tufi
ad afe$
ad tafev
ad yaf
ad taf
ttafe$
tettafev
yettaf
tettaf
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
nufa
tufam
tufamt
ufan
ufant
nufat
nufamt
ur nufi
ur tufim
ur tufimt
ur ufin
ur ufint
ur nufit
ur nufimt
ad naf
ad tafem
ad tafemt
ad afen
ad afent
ad nafet
ad nafemt
nettaf
tettafem
tettafemt
ttafen
ttafent
nettafet
nettafemt
AMAUN
Yufan
ur nufi
ara yafen
yettafen
(ur nettaf)
ANAV
ANAV
USSID
af
ttaf
afet
ttafet
ttafet
ttafemt
47
SNI
IMQIMEN
AMYAG
Amyag alugan.
Ussid-is: s tussda n tergalt.
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
sni$
tesniv
yesni
tesni
nesni
tesnim
tesnimt
snin
snint
nesnit
nesnimt
ur sni$
ur tesniv
ur yesni
ur tesni
ur nesni
ur tesnim
ur tesnimt
ur snin
ur snint
ur nesnit
ur nesnimt
ad sni$
ad tesniv
ad yesni
ad tesni
ad nesni
ad tesnim
ad tesnimt
ad snin
ad snint
ad nesnit
ad nesnimt
senni$
tsenniv
isenni
tsenni
nsenni
tsennim
tsennimt
sennin
sennint
nsennit
nsennimt
AMAUN
yesnin
ur nesni
ara yesnin
isennin
ANAV
ANAV
USSID
sni
snit
Senni sennit
snimt
sennimt
48
(ur nsenni)
IF
AMYAG
Amyag alugan.
Ussid-is: s tmerna umatar n wussid.
IMQIMEN
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
ife$
tifev
yif
tif
nif
tifem
tifemt
ifen
ifent
ur ife$
ur tifev
ur yif
ur tif
ur nif
ur tifem
ur tifemt
ur ifen
ur ifent
ad ife$
ad tifev
ad yif
ad tif
ad nif
ad tifem
ad tifemt
ad ifen
ad ifent
ttife$
tettifev
yettif
tettif
nettif
tettifem
tettifemt
ttifen
ttifent
AMAUN
Yifen
ur nif
ara yifen
yettifen
(ur nettif)
ANAV
if
ifet
ifemt
ANAV
USSID
ttif
ttifet
ttifemt
49
SSIWEL
IMQIMEN
AMYAG
Amyag arlugan.
Ussid-is: s temlellit.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
ssawle$
tessawlev
yessawel
tessawel
nessawel
tessawlem
tessawlemt
ssawlen
ssawlent
nessawlet
nessawlemt
ur ssawle$
ur tessawlev
ur yessawel
ur tessawel
ur nessawel
ur tessawlem
ur tessawlemt
ur ssawlen
ur ssawlent
ur nessawlet
ad ssiwle$
ad tessiwlev
ad yessiwel
ad tessiwel
ad nessiwel
ad tessiwlem
ad tessiwlemt
ad ssiwlen
ad ssiwlent
ad nessiwlet
ssawale$
tessawalev
yessawal
tessawal
nessawal
tessawalem
AMAUN
Yessawlen
ur nessawel
ara yessiwlen
ANAV
ANAV
USSID
ur nessawlemt
50
ad nessiwlemt
tessawalemt
ssawalen
ssawalent
nessawalet
nessawalemt
yessawalen
(ur nessawal)
DEL
IMQIMEN
AMYAG
Amyag arlugan.
Ussid-is: s temlellit d tussda n tergalt.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
dli$
tedliv
yedla
tedla
nedla
tedlam
tedlamt
dlan
dlant
nedlat
nedlamt
ur dli$
ur tedliv
ur yedli
ur tedli
ur nedli
ur tedlim
ur tedlimt
ur dlin
ur dlint
ur nedlit
ur nedlimt
ad dle$
ad tedlev
ad idel
ad tdel
ad ndel
ad tedlem
ad tedlemt
ad dlen
ad dlent
ad nedlet
ad nedlemt
ddale$
teddalev
yeddal
teddal
neddal
teddalem
teddalemt
ddalen
ddalent
neddalet
neddalemt
AMAUN
yedlan
ur nedli
ara yedlen
yeddalen
ANAV
ANAV
USSID
del
ddal
dlet
dlemt
ddalet ddalemt
51
(ur neddal)
SSEKCEM
IZRI
ILAW
AMYAG
Amyag alugan.
Ussid-is: s temlellit.
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
sskecme$
tesskecmev
yessekcem
tessekcem
nessekcem
tesskecmem
tesskecmemt
sskecmen
sskecment
nesskecmet
nesskecmemt
ur sskecme$
ur tesskecmev
ur yessekcem
ur tessekcem
ur nessekcem
ur tesskecmem
ur tesskecmemt
ur sskecmen
ur sskecment
ur nesskecmet
ur nesskecmemt
ad sskecme$
ad tesskecmev
ad yessekcem
ad tessekcem
ad nessekcem
ad tesskecmem
ad tesskecmemt
ad sskecmen
ad sskecment
ad nesskecmet
ad neskecmemt
ssekcame$
tessekcamev
yessekcam
tessekcam
nessekcam
tessekcamem
tessekcamemt
ssekcamen
ssekcament
nessekcamet
nessekcamemt
Yesskecmen
ur nessekcem
ara yesskecmen
yessekcamen (ur
nessekcam)
52
GEN
IMQIMEN
AMYAG
Amyag alugan.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
gne$
tegnev
igen
tgen
ngen
tegnem
tegnemt
gnen
gnent
negnet
negnemt
ur gne$
ur tegnev
ur igen
ur tgen
ur ngen
ur tegnem
ur tegnemt
ur gnen
ur gnent
ur negnet
ur negnemt
ad gne$
ad tegnev
ad igen
ad tgen
ad ngen
ad tegnem
ad tegnemt
ad gnen
ad gnent
ad negnet
ad negnemt
ggane$
tegganev
yeggan
teggan
neggan
tegganem
tegganemt
gganen
gganent
negganet
negganemt
AMAUN
yegnen
ur ngen
ara yegnen
yegganen
ANAV
ANAV
USSID
53
(ur neggan)
GGALL
IMQIMEN
AMYAG
Amyag arlugan.
Ussid-is: s temlellit d tmerna umatar n wussid.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
ggulle$
teggullev
yeggull
teggull
neggull
teggullem
teggullemt
ggullen
ggullent
neggullet
neggullemt
ur ggulle$
ur teggullev
ur yeggull
ur teggull
ur neggull
ur teggullem
ad ggalle$
ad teggallev
ad yeggall
ad teggall
ad neggall
ur ggullen
ur ggullent
ur neggullet
ad ggalen
ad ggallent
ad neggallet
ad neggallemt
ttgalla$
tettgallav
yettgalla
tettgalla
nettgalla
tettgallam
tettgallamt
ttgallan
ttgallant
nettgallat
nettgallamt
AMAUN
yeggullen
ur neggull
ara yeggallen
yettgallan
ANAV
ANAV
USSID
ur teggullemt
ur neggullemt
54
ad teggallem
ad teggallemt
(ur nettgalla)
BUDD
AMYAG
Amyag alugan.
Ussid-is : s temlellit d tmerna umatar n wussid.
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
budde$
tbuddev
ibudd
tbudd
nbudd
tbuddem
tbuddemt
budden
buddent
nbuddet
nbuddemt
ur budde$
ur tbuddev
ur ibudd
ur tbudd
ur nbudd
ur tbuddem
ur tbuddemt
ur budden
ur buddent
ur nbuddet
ur nbuddemt
ad budde$
ad tbuddev
ad ibudd
ad tbudd
ad nbudd
ad tbuddem
ad tbuddemt
ad budden
ad buddent
ad nbuddet
ad nbuddemt
AMAUN
Ibudden
ur nbudd
ara ibudden
ANAV
ANAV
USSID
IMQIMEN
55
URMIR
URMIR
USSID
ttbuddu$
tettbudduv
yettbuddu
tettbuddu
nettbuddu
tettbuddum
tettbuddumt
ttbuddun
ttbuddunt
nettbuddut
nettbuddumt
yettbuddun
(ur nettbuddu)
EG
AMYAG
Amyag arlugan.
Ussid-is: s tussda n tergalt d tmerna umatar n wussid.
IMQIMEN
IZRI
ILAW
IZRI
IBAW
URMIR
URMIR
USSID
Nekk
Ke
Netta
Nettat
Nekkni
Kunwi
Kunemti
Nitni
Nitenti
Ds.m
Ds.nt
gi$
tgiv
iga
tga
nga
tgam
tgamt
gan
gant
ngat
ngamt
ur gi$
ur tgiv
ur igi
ur tgi
ur ngi
ur tgim
ur tgimt
ur gin
ur gint
ur ngit
ur ngimt
ad ge$
ad tgev
ad yeg
ad teg
ad neg
ad tgem
ad tgemt
ad gen
ad gent
ad nget
ad ngemt
tegge$
tetteggev
itegg
tettegg
ntegg
tetteggem
tetteggemt
teggen
teggent
ntegget
nteggemt
AMAUN
Igan
ur ngi
ara igen
iteggen
(ur ntegg)
ANAV
ANAV
USSID
eg
get gemt
tegg tegget teggemt
56
AMYAG
Ilugan n tseftit:
Rgles de conjugaison
57
AMYAG
58
AMYAG
59
AMYAG
URMIR
ANAV
USSID
URMIR
USSID
Aru
Arut
Arumt
taruv
tarum
tarumt
ttaru
ttarut
ttarumt
tettaruv
tettarum
tettarumt
60
ASUDDEM
IXEF III: A S U D D E M:
LA DERIVATION
Asuddem d asuffe$ n wawal seg wawal nniven, awal i dyettusuddmen d awal asuddim, yettili d isem, d iglem, d amyag...
Si zik ar assa, simmal ttlalen-d wawalen imaynuten, rennun-d $er
umawal n tutlayt. Tarrayt tagejdant deg wesnelfu-nsen d asuddem.
Seg wemyag, nessudum-d:
-Ismawen:
-Igelman:
61
aRRaR
azdar si zder
azway si zwi
afa
si fe
aRRuR
affug
alluy
si afeg
si ali
a-----------
amured si mured
aselmed si sselmed
a----------i
asemlili si ssemlil
a$illi
si $ill
a---------u
abuddu si budd
aneRRuR
anekcum si kcem
i----------i
i$imi
ibeddi
si qqim
si bedd
u----------i
ui
si e
u----------u
uzu
si zzu
uRuR
u$ud
si qqed
------------
urar
inig
fad
si urar
si inig
si ffad (da, tekkes tussda).
b. Asget amalay:
Masculin pluriel
62
ASUDDEM
iraran
ASUDDEM
si err-d
c. Asuf unti:
Fminin singulier
taRuRi
ta-------i
ta-------it
ta-----awt
ta-------a
tane------a
ta-------t
te-------ti--------t
ti--------it
ti---------i
tim(e)-----iwt
tuRRRa
tu-------t
tuRut
d.
taguni
ta$uri
tasusmi
taduli
talalit
tagallit
tazedmawt
tazzla
tarda
tanekkra
taayt
tatut
tewzel
tizegzewt
tifit
tizelgi
timesliwt
tuddza
tuzzya
tudert
tuzert
tuut
asget unti:
Fminin pluriel
ti--------in
63
si gen
si $er
si ssusem
si del
si lal
si ggall
si zdem
si azzel
si irid
si kker
si aay
si ttu
si iwzil
si zegzew
si if
si zleg
si sel
si ddez
si zzi
si idir
si uzur
si u
tifin
tigin
tu$alin
tu-------in
ASUDDEM
si af
si eg
si u$al
2. Isem umeggay :
Le nom dagent
amekraz
anelmad
amakkas
aselmad
asemmad
amaway
amuvin
amsuter
ameksa
amallu
aneqqamu
iminig
si krez
si lmed
si kkes
si sselmed
si smed
si awi
si aven
si ssuter
si eks
si all
si qqim
si inig
3. Isem n wallal:
Le nom dinstrument
ise--------isi----------
areqqas
akemmus
asagem
si rqes
si kmes
si agem
64
imelwi
si lwi
ASUDDEM
imcev,timcevt si mcev
isegni, tisegnit si gnu
tisiqqest
si qqes
IMYAGEN ISUDDIMEN:
LES VERBES DERIVES
AMYAG
ASUDDIM
AMYAG
AMENZU
s s e lm e d
myaf
ttwaqqes
lmed
af
qqes
Aswa$:
Le factitif
s
sse
ISEKKILEN S
WAYES
YEBDA
WEMYAG
AMENZU
R
RR
RR
AMYAG
AMENZU
AMYAG
ASWA$
bedd
nnerni
rwel
sbedd
snerni
sserwel
65
TAMAWT
-Tekkes tussda.
ssu
ss
ASUDDEM
Rru
ddu
sseddu
Rre
$R
ffe$
ers
afeg
imlul
ilqiq
ssuffe$
ssers
ssifeg
ssimlel
ssilqeq
-Amyag amenzu
deg-s kan yiwet
tergalt tussidt.
-Tella temlellit di
tazwara.
-Tella temlellit di
taggara.
Amya$:
Le rciproque
ISEKKILEN S
WAYES YEBDA
WEMYAG
AMENZU
AMYAG
AMENZU
AMYAG
ASWA
my
$R
aru
if
err
asem
kcem
zzem
issin
nadi
gaber
myaru
myif
myerr
myasam
myekcam
myuzzam
mye
my
m
RR
RR
$RR
R
myussan
mnadi
mgabar
TAMAWT
-Tella temlellit.
-Tella temlellit.
-Tella temlellit.
-Tella temlellit.
-Tella temlellit.
Attwa$:
Le passif
66
ASUDDEM
ISEKKILEN S
WAYES YEBDA
WEMYAG AMENZU
AMYAG
AMENZU
AMYAG
ttu
ttwa
RR
RR
$R
beddel
dawi
mudd
lmed
ddem
awi
azen
els
zlu
e
ttubeddel
ttudawi
ttumudd
ttwalmed
ttwaddem
ttwawi
ttwazen
mmels
mmzel
mme
AZWIR
ttw
mm
eR
RR
eRR
TAMAWT
ASWA
-Tella temlellit.
67
ASUDDEM
Aswa$ n
wemya$
Amya$ n
weswa$
Attwa$ n
weswa$
AZWIR
UDDIS
AMYAG
AMENZU
TALA
TASUDDIMT
TA ERFIT
TALA
TASUDDIMT
TUDDIST
Ssem
ssemy($)
my($)s
Ms($)
ttus($)
Ttwas
wali
hder
bedd
nger
lmed
bedd
mwali
myehdar
sbedd
ssenger
sselmed
sbedd
ssemwali
ssemyehdar
myesbedd
msengar
ttuselmed
ttwasbedd
Tamawt:
Attwa$ ur d-nesuddum ara seg-s tal$a tuddist.
Asekkil ($) yemmal ti$ri.
Tarrayt usile$ n yemyagen isuddimen:
Procd de formation des verbes drivs
68
ASUDDEM
Asuddem n weswa$:
-Zdat yiwet tergalt, yiwet tsawalt [gen-sgen]
s
-Zdat yiwet tergalt iwumi tekkes tussda, aas
tsawalin [dder$el-sder$el]
sse
ssu
ssi
ss
[ev-ssuev]
Asuddem n wemya$:
m
myu
mye
-Zdat yiwet tergalt [nadi-mnadi]
mm
my
69
ASUDDEM
-Zdat te$ri e,
yiwet tsawalt
[en$-mmen$]
u$al-myu$al]
Asuddem n wettwa$:
ttu
ttwa
ttw
ASUDDEM IGELMAN:
LA DERIVATION DADJ. QUALIFICATIFS
a------------an
uRRiR
ame--------u
uRRiR
aneRRaRu
70
ameqqran
aReRRan----- azedgan
ASUDDEM
aRRaRan------ ahrawan
------------------ ubrin
------------------ uddiz
ameRRu------- amerku
ameRReRRu-- ameqqersu
ameRRaRu---- amezwaru
ameRRaRu---- amellau
------------------ aneqqaru
------------------ aderwic
------------------ azegzaw
------------------ aftatas
------------------ asellaw
------------------ awra$
------------------ imseggem
a------------an
ams(e)-------aRuRRiR
------------------ adelsan
------------------ amsedrar
------------------ a$urbiz
Akken nwala deg ufella, yettili usuddem ula seg yismawen. Xas ur
teggit ara tarrayt-a, tezmer ad tili, deg yimal, d yiwen wallal s
wazal-is, i wesnelfi d wesnerni n tutlayt-nne$ am di tutlayin
nniven n umaval. Abrid yenjer i waya mi ara ner imedyaten-a:
a-Asuddem seg yisem amatu:
Drivation du nom commun
iglem: a$urbiz a$erbaz, agdudan agdud.
71
72
ASUDDEM
IMQIMEN
LES PRONOMS
73
IMQIMEN
UDEM
1.sf
AMQIM
nekk
2.sf
2.sf.nt
3.sf.m
3.sf.nt
ke
kemm
netta
nettat
UDEM
1.gt.m
1.gt.nt
2.gt.m
2.gt.nt
3.gt.m
3.gt.nt
AMQIM
nekkni
nekkenti
kunwi
kunemti
nitni
nitenti
Timawin:
1-Udmawen 1.sf, 2.sf.m + nt, $ur-sen snat tal$iwin:
-Tal$a tawezzlant: nekk, ke, kem.
-Tal$a ta$ezzfant: nekkini, keini, kemmini.
2-Imqimen n wesget, nezmer ad ten-naf $ef tal$a-a: kenwi, kennemti,
nutni, nutenti.
74
IMQIMEN
DEFFIR
TERI
1.sf
2.sf.m
2.sf.nt
3.sf.m
3.sf.nt
-w
-k
-m
-s
-s
1.gt.m
1.gt.nt
2.gt.m
2.gt.nt
3.gt.m
3.gt.nt
DEFFIR TERI
D
DEFFIR TERGALT
-inu
-nnek
-nnem
-nnes
-nnes
-nne$
-nte$
-nwen
-nwent
-nsen
-nsent
DEFFIR
TERGALT
UDDIDEN
N YISEM
N TIMMAREWT
-iw
-ik
-im
-is
-is
--k
-m
-s
-s
-tne$
-tente$
-twen
-went
-tsen
-tsen
Timawin:
1- Tikwal, uddiden n yisem ttilin d unsiren di tefyirt, ma ur qqinen
ara $er wawal i ttgucculen: Nne$ tmurt-a. Nnes wemam-nni.
2- Uddiden n yisem: nnek, nnem, nnes, nne$ yegget usemres-nsen di
tuget n tmeslayin, di Tcawit, di Tmahe$t, di Teqbaylit, di Temabt.
75
IMQIMEN
UDEM
1.sf
2.sf.m
2.sf.nt
3.sf.m
3.sf.nt
USRID
deffir te$ri
deffir tergalt
-iyi
-yi
-ik
-k
-ikem
-kem
-it
-t
-itt
-tt
1.gt.m
1.gt.nt
2.gt.m
2.gt.nt
3.gt.m
3.gt.nt
-ane$, a$
-ante$
-ken
-kent
-ten
-tent
-ane$, a$
-ante$
-iken
-ikent
-iten
-itent
ARUSRID
-iyi, yi
-ak
-am
-as
-as
-ane$, ne$
-ante$
-awen
-awent
-asen
-asent
Tamawt:
Zdat wemyag, uddid n wemyag (1- gt.m) yettili d a$ ne$ yettu$al d
a$en, maca weroin d ane$:
Yemla-ane$ Ad a$en-imel. Ad a$-imel.
Ad ane$ imel.
UDEM
B
76
IMQIMEN
-i
-ak
-am
-as
-as
-a$,-ane$
-ante$
-awen
-awent
-asen
-asent
1.sf
-i
2.sf.m
-k
-m
2.sf.nt
-s
3.sf.m
-s
3.sf.nt
1.gt.m
-ne$
1.gt.nt
-nte$
2.gt.m
-wen
2.gt.nt
-went
3.gt.m
-sen
3.gt.nt
-sent
b3-Uddiden (iwsilen) n tenze$t:
-i
-ak
-am
-as
-as
-atne$
-ante$
-atwen
-atwent
-atsen
-atsent
Affixes de prposition
Tamawt:
A: D uddiden yerzan tinza$: deg, seg, $ur, yid, nnig, zdat, yis,
deffir, s nnig, s deffir, s zdat.
B: d uddiden yerzan tinza$: fell, gar.
D: d uddiden yerzan tinza$: ddaw, s ddaw.
77
IMQIMEN
UDEM
1.sf.
2.sf.m
2.sf.nt.
3.sf.m.
3.sf.nt.
1.gt.m.
1.gt.nt
2.gt.m
2.gt.nt
3.gt.m
3.gt.nt
ds.m+nt
USRIDEN
DEFFIR
DEFFIR
TERI
TERGALT
Acu-i?
Acu-k?
Acu-kem?
Acu-t?
Acu-tt?
Acu-ane$(a$)?
Acu-ante$?
Acu-ken?
Acu-kent?
Acu-ten?
Acu-tent?
Acu-ane$(a$)?
Annect-iyi?
Annect-ik?
Annect-ikem?
Annect-it?
Annect-itt?
Annect-ane$(a$)?
Annect-ante$?
Annect-iken?
Annect-ikent?
Annect-iten?
Annect-itent?
Annect-ane$(a$)?
IRUSRIDEN
Acu-iyi-t?
Acu-ak-t?
Acu-am-t?
Acu-as-t?
Acu-as-t?
Acu-ane$(a$)-t?
Acu-ante$-t?
Acu-awen-t?
Acu-awent-t?
Acu-asen-t ?
Acu-asent-t?
Acu-ane$(a$)-t?
Tamawt:
Uddiden usestan am wuddiden n wemyag, ama di tal$a ama di
twuri: llan wusriden, llan irusriden.
IMQIMEN IRBUDA, IMESKANEN D ISESTANEN:
Imqimen irbuda:
Les pronoms indfinis
78
IMQIMEN
Imqimen imeskanen:
Les pronoms dmonstratifs
inelmaden-a
inna yemmal agugu adrar-inna, idurar-inna
nni yemmal abdar amcic-nni, imcac-nni, timcacnni
ISESTANEN
Anwa
IRBUDA
wayev
Anta
tayev
Anwi
wiyev
wiyiv
wiyav
Anti
tiyev
tiyiv
tiyav
N TAMA
wa, waki
wayi, wagi
ta, taki
tayi, tagi
wi, wiki
wiyi, wigi
ti, tiki
tiyi, tigi
79
IMESKANEN
N TUGUGT
winna
Wihin
tinna
Tihin
wigad-inna
widak-inna
wikad-inna
tigad-inna
tidak-inna
tikad-inna
N WEBDAR
win
tin
wid-wigad
wikad-widak
wigad-nni
wikad-nni
tid-tigad
tikad-tidak
tigad-nni
tidak-nni
TINZA :
LES PREPOSITIONS
Ur nettaru ara
Mmi-s wedrar.
Tamurt n Leqbayel. Tamurt Leqbayel.
Ta$erma n Iran.
Ta$erma Iran.
Asirem ufella.
Tanze$t s n tnila:
80
Tamurt n Imazi$en.
Asirem n ufella.
TAMSERTIT:
LASSIMILATION
Tamsertit d abeddel ususru i yettilin mi ara mlilen sin imesla (sin
isekkilen). Tamsertit tezmer ad tili s tenze$t i yevfer yisem (ne$
wemqim) ne$ s wemqim amassa$ d wemyag i yebdan s usekkil i
ne$ y. Di temsertit, ilaq ad nqader ilugan n tjerrumt, ma dayen
yerzan ta$uri ur yelli wugur ma nevfer tamsertit, ne$ tajerrumt.
1-Tanze$t d yisem:
81
Prposition et nom
TAMSERTIT
n + t tt
n+w
bbw
n + y gg
g + u ggw
g + w ggw
g + y gg
g + i gg
f + u ff
f + w ff
m + w mm
d + t tt
TIRA
ASUSRU
n tefsut
n weqcic
n yexxamen
ttefsut
bbweqcic
ggexxamen
deg ufus
deg webrid
deg yexxamen
deg iberdan
$ef uvar
$ef wedrar
am wergaz
deggwfus
deggwebrid
deggexxamen
deggberdan
$effvar
$effedrar
ammergaz
teqqim d tselmadt
teqqim ttselmadt
Timawin:
1-Deg yismawen irmeskilen n waddad ur tettili ara temsertit, md: -Yezde$
Wilyam di Irlanda. Yusa-d Wilyam si tmurt n Irlanda.
2-Tinza$ seg, deg teggent tamsertit maca mi ara u$alent $ef tal$a di, si ur
teggent ara tamsertit:
TELLA TEMSERTIT
ULAC TAMSERTIT
Afus deg ufusseg ufus Yeqqim di taddertYekka-d si taddert
Deg igenniseg igenni Yeqqim di IslandaYekka-d si Islanda.
Deg yilesseg yiles
Yeqqim di lexlaYekka-d si lexla.
Deg wawalseg wawal Yeqqim di WehranYekka-d si Wehran.
2-Amassa$ d wemyag:
82
Relatif et verbe
i + i igg
i + yigg
D Yuba i ibedden
D Yuba iggbedden.
D argaz-a i yettbeddan D argaz-a iggettbeddan.
3-Tas$unt mi d wemyag:
Conjonction mi et verbe
-Aman n leber
-Aekka n Masensen
-Axxam n Fu$al
-Awal n Rebbi
-Tamurt n baba
Aman lleber
Aekka Mmasensen.
Axxam Ffu$al.
Awal Rrebbi.
Tamurt bbaba.
b-Tettili temsertit ula deg yiwen wawal ne$ ger sin wawalen s:
v + t :
-Tacvavt
Tacva
Tabla
-Tablavt
-Tufiv-ten? Tufien?
c- Tamsertit s tzel$a n yimal ad d umatar udmawan:
83
ad + ttt , ad+nn
Attawim
Annawi
-Ad tawim
-Ad nawi
TANA S IMESLI Y:
Tana s imesli y tettili mi ara mlilent snat te$ra: taneggarut n
wawal d tmezwarut n wawal nniven i yeqqnen ne$ ur neqqin ara
$ur-s s tjerrivt n tuqqna. Imesli y yettili kan deg ususru, ur yessefk
ara ad t-naru. Ha-tent-aya tegnatin ideg tettili tana s imesli y :
TAGNIT N TANA
TIRA
ASUSRU
Amyag d wuddidis
Amyag d ara
umernu n tibawt
Isem d wuddid-is
Isem d wuddid
ameskan
Nenna-as.
Nenna-y-as.
Ur as-nenni ara.
Ur as-nenni-y-ara.
Asefru-ik igerrez.
Asefru-a ad igerrez
Asefru-y-ik igerrez.
Asefru-y-a ad igerrez.
Isem d wuddid-is
ameskan
Asestan d wuddidis
Tazel$a usiwel d
usemmad ilelli
usiwel
Tazel$a n yimal
ara d wemyag
Tala-aki teqqur.
Tala-y-aki teqqur.
Acu-ak-t, Mend?
Acu-y-ak-t, Mend?
Kker, a Amazi$.
Kker, a y Amazi$.
Tazel$a n tilawt d:
84
D winna.
D netta.
Anamek-is: D anwa-t.
Anamek-is: D anwa-t.
d + iglem:
D aberkan .
d + aggay n wawalen:
D tamurt Imazi$en.Anamek-is: D acu-tt.
TISUNIN :
LES CONJONCTIONS
-Yexdem iv d wass.
85
tas$unt
usentel
asumer imsentel
as$unan
Tamawt:
Mi teqqnent ger sin isumar, tis$unin n tuqqna ur ssentalent ara
asumer $er wayev. Isumar i teqqnent ttilin d ilelliyen ulac gar-asen
agejdan., ulac win isemmden wayev.
-Ad tedduv $er Dra Lmizan ne$ ad teqqimev deg wexxam.
Nezmer ad d-nefk tafyirt-a, $ef tal$a nniven war ma ibeddel kra deg
unamek-is:
- Ad teqqimev deg wexxam ne$ ad tedduv $er Dra Lmizan.
asumer ilelli
asumer ilelli
Tis$unin n tuqqna:
Les conjonctions de coordination
Tis$unin n tuqqna d ti: Abeda, ahat, ammar, da$en, d$a, ihi, ini,
la-la, lad$a, lamena, maca, meqqar, mena, ne$, ni$, nniqal,
wamag, wannag, waqila, yerna, zi$, zi$en, zuni.
Tamawt:
Tikwal, d tettili d tas$unt n tuqqna, ur-sen tazert d
uzemmur ; maca mi ara teqqen ger wemyag d wawal nniven, tettili d
tanze$t, Ddant d Dihya.
86
Tis$unin usentel:
Les conjonctions de subordination
Tis$unin usentel d ti: Acku, akken, alamma, alarmi, armi, ala, ma,
asmi, ar, ar asmi, ar d, bac akken, belli, d akken, amzun, imi, i
wakken, aca ma, lemmer, limer, ma, mi, mi akken, ma drus, ma
ulac, segmi, seg wakken, seg wasmi, send, skud, ulama, ulamma,
xas, xas ma, xas akken, $as, $as ma.
IMERNA:
LES ADVERBES
inelmaden.
D ameqqran aas.Amernu aas isemmed anamek n yeglem
ameqqran.
waas
uzekka
Azekka
Ivelli
yivelli
Tameddit
tmeddit
Llan aas waggayen imerna ( n wadeg, n wakud, n t$ara, n
tesmekta, n tilawt, n tibawt, usurdu, usesten).
87
Imerna n wadeg:
Les adverbes de lieu
Imerna n wadeg mmalen adeg (amkan): Da, daki, dayi, dagi, din,
dinna, dihin, sya, syaki, syayi, syagi, syin, syinna, syihin, daxel,
berra, deffir, zdat, akkin, akkina, s wadda, d akessar, d asawen, i
ukessar, i usawen, yeffus, zelmev, yeffes
Imerna n wakud:
Les adverbes de temps
88
Imerna n tilawt:
Les adverbes daffirmation
89
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
90
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
Imvanen:
91
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
les nombres
0-izider
10- mraw
20- snat tmerwin
1-yiwen, yan (yiwet) 11- mraw yan
30- kradet tmerwin
2-sin, sen (snat)
12- mraw sin
40- ukkuet tmerwin
3-krad (kradet)
13- mraw krad
50-smuset tmerwin
4-ukku (ukkuet)
14- mraw ukku 51- smuset tmerwin d
yan
5-smus,semmus(smuset) 15- mraw smus
52- smuset tmerwin d sin
6-svis (sviset)
16- mraw svis
100-timivi
7-sa (sat)
17- mraw sa
200-snat tmav
8-am (amet)
18- mraw am
203-snat tmav krad
9-ta (tat)
19- mraw ta
309-kradet tmav ta
1000- agim
2000- sin igiman 3000- krad igiman
65009- svis tmerwin semmus igiman d ta
100000- amelyun
2000000- sin imelyunen (imelyan)
1000000000- amelyar 7400532- sa imelyunen d ukkuet tmav
igiman d smuset tmav kradet tmerwin sin
17800000000-mraw sa imelyaren d amet timav imelyunen
Timawin:
1-Ilmend usemmad n wemvan unti, nrennu t n wunti di taggara n
yemvanen : si 11 ar 19, si 21 ar 29, si 31 ar 39, si 121, ar 129, si 131 ar
139
Imedyaten:
11: mraw yan inelmaden mraw yiwet tnelmadin.
39: mraw ta yetbiren mraw tat tetbirin.
45: ukkuet tmerwin smus yexxamen ukkuet tmerwin smuset texxamin.
1346: agim kradet tmav d ukkuet tmerwin svis iyuzav.
agim kradet tmav d ukkuet tmerwin sviset tyuzav.
2-Zdat igiman, imelyunen, imelyaren, nettaru sin, krad, ukku
92
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
Ismawen n tunin:
Les noms de fractions
Anekrad 1/3
azgen
anekrad
anku
1
/5
anesmus
1
/6
anesvis
1
/7
ansa
anam
1
/9
aneta
1
/10 anemraw
1
/100 amivan
1
/1000 agiman
1
/10000 amraw giman
1
/100000 amelyunan
asget
izegnan
inekraden
inkuen
inesmusen
inesvisen
insan
inamen
inetan
inemrawen
imivanen
igimanen
imraw gimanen
imelyunanen
93
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
Tamawt:
Si 1/11 d akessar, ismawen n tunin am igelman isuslanen, maca ur
sin ara tal$a n wunti.
1
/11 amraw yanan, 1/12 amraw sinan, 1/13 amraw kradan, 1/14 amraw
kuan
Igelman isuslanen:
Les adjectifs numraux ordinaux
Asinan
Akradan
n
Akuan
1 Amezwaru
2 Asinan
3 Akradan
4 Akuan
5 Asmusan
6 Asvisan
Imezwura
Isinanen
Ikradanen
Ikuanen
Ismusanen
Isvisanen
UNTI
ASUF
ASGET
Tamezwarut Timezwura
Tasinant
Tisinanin
Takradant
Tikradanin
Takuant
Tikuanin
Tasmusant
Tismusanin
Tasvisant
Tisvisanin
93
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
7 Asan
Isanen
Tasant
Tisanin
8 Aaman
Iamanen
Taamant
Tiamanin
9 Atan
Itanen
Tatant
Titanin
10 Amrawan Imrawanen Tamrawant Timrawanin
11 amraw yanan imraw yananen tamraw yanant timraw yananin
12 amraw sinan imraw sinanen tamraw sinant timraw sinanin
13 amraw kradanimraw kradanentamraw kradanttimraw kradanin
14 amraw kuanimraw kuanentamraw kuanttimraw kuanin
15amraw smusanimraw smusanentamraw smusanttimraw smusanin
16 amraw svisanimraw svisanentamraw svisanttimraw svisanin
17 amraw san imraw sanen tamraw sant timraw sanin
18 amraw aman imraw amanen tamraw amant timraw amanin
19 amraw tan imraw tanen tamraw tant timraw tanin
20 asin mrawan isin mrawanen tasin mrawant tisin mrawanin
30 akrad mrawanikrad mrawanentakrad mrawanttikrad mrawanin
40 aku mrawaniku mrawanentaku mrawanttiku mrawanin
50asmus mrawanismus mrawanentasmus mrawanttismus mrawanin
60 asvis mrawanisvis mrawanentasvis mrawanttisvis mrawanin
70 asa mrawan isa mrawanen tasa mrawant tisa mrawanin
80 aam mrawaniam mrawanentaam mrawanttiam mrawanin
90 ata mrawan-ita mrawanentata mrawanttita mrawanin
100 amivan
imivanen
tamivant
timivanin
101 amiv yanan imiv yananen tamiv yanant timiv yananin
200 asin mivan isin mivanen tasin mivant tisin mivanin
300 akrad mivan ikrad mivanen takrad mivant tikrad mivanin
400 aku mivaniku mivanen taku mivanttiku mivannin
1 000 agiman igimanen tagimant tigimanin
2 000 asin giman isin gimanen tasin gimant tisin gimanin
3 000 akrad giman ikrad gimanen takrad gimant tikrad gimanin
1 006 agim d svisanigim d svisanentagim d svisanttigim d svisanin
94
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
3 000 007 akrad melyun d san ikrad melyun d sanen takrad melyun d
sant tikrad melyun d sanin
10 000 000 amraw melyunan imraw melyunanen tamraw melyunant
timraw melyunanin
50 000 000 asmus melyunan ismus melyunanen tasmus melyunant
tismus melyunanin
1 000 000 000 amelyaran imelyaranen tamelyarant timelyaranin
210 asin miv mrawan isin miv mrawanen tasin miv mrawant tisin
miv mrawanin
230 asin miv krad mrawan isin miv krad mrawanen asin miv krad
mrawant tisin miv krad mrawanin
4 015 aku gim d mraw smusan iku gim d mraw smusan taku
gim d mraw smusant tiku igiman d mraw smusanin
95
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
96
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
tan
97
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
a 133 an
a 220 an
asuf amalay
a------------------an
asget amalay
i---------------anen
asuf unti
ta---------------ant
asget unti
ti--------------anin
98
ADDAD AMARUZ
u------------------an
we----------------an
i----------------anen
ye--------------anen
t-----------------ant
te----------------ant
t---------------anin
te--------------anin
IMVANEN D ISUDDIMEN-NSEN
Unti
ASUF
a1 u
a 2 an
a 3 an
a 4 an
a 5 an
a 6 an
a 7 an
a 8 an
a 9 an
a 10 an
a 11 an
a 12 an
a 13 an
a 14 an
a 15 an
a 16 an
a 17 an
a 18 an
a 19 an
ASGET
i1a
i 2anen
i 3 anen
i 4 anen
i 5 anen
i 6 anen
i7 anen
i 8 anen
i 9 anen
i 10 anen
i 11 anen
i 12 anen
i 13 anen
i 14 anen
i 15 anen
i 16 anen
i 17 anen
i 18 anen
i 19 anen
ASUF
ta 1ut
ta 2ant
ta 3 ant
ta 4 ant
ta 5 ant
ta 6 ant
ta 7 ant
ta 8 ant
ta 9 ant
ta 10 ant
ta 11 ant
ta 12 ant
ta 13 ant
ta 14 ant
ta 15 ant
ta 16 ant
ta 17 ant
ta 18 ant
ta 19 ant
ASGET
ti 1a
ti 2anin
ti 3 anin
ti 4 anin
ti 5 anin
ti 6 anin
ti 7 anin
ti 8 anin
ti 9 anin
ti 10 anin
ti 11 anin
ti 12 anin
ti 13 anin
ti 14 anin
ti 15 anin
ti 16 anin
ti 17 anin
ti 18 anin
ti 19 anin
a 100 an
a 1000 an
a 10000 an
a 1000000 an
i 100 anen
i 1000 anen
i 10000 anen
i 1000000 anen
ta 100 ant
ta 1000 ant
ta 10000 ant
ta 1000000 ant
ti 100 anin
ti 1000 anin
ti 10000 anin
ti1000000 anin
99
ASENQEV
LA PONCTUATION
Ticcert .
Taneqqivt.
Ticcert tunqivt.....
Snat tneqqivin......
Taneqqivt usesten (n tuttra).....
Taneqqivt n webhat.....
Tineqqivin n wegzam..
Tacciwin..
Tajerrivt...
Tusligin........
Asekkil ameqqran
Tannuft
,
.
;
:
?
!
()
Ticcert :
La virgule
100
ASENQEV
S umata, ticcert tunqivt tettili ger sin isumar. Tettader ta$ect ugar
mi ara tili ticcert, war ma yegzem wawal ger sin isumar.
101
ASENQEV
102
ASENQEV
Tajerrivt:
Le tiret
103
ASENQEV
La majuscule
Tamawt:
Nettaru da$en asekkil ameqqran di tazwara n yal isem uzzig.
Imedyaten: Tadmayt, Awras, Tafna, Nijer.
Fellag, Dilem, Sliman Ben isa.
Tannuft:
Le retrait (lalina)
104
TIWURIWIN N YISEM
FONCTIONS NOMINALES
105
TIWURIWIN N YISEM
-Nlemmed amezruy.
-Nlemmed amezruy n Tmaz$a.
-Yeddem amellal, yeooa aberkan.
-Ddem wa, teooev winna.
-Yura aas.
-Yura-t.
-Yeb$a ad d-ya$ aselkim.
d isem
d aggay isman
d iglem
d amqim
d amernu
d uddid n wemyag
d asumer
Timawin:
1-Asemmad usrid, addad-is d ilelli, ur iteqqen ara s tenze$t. Yettak-d tiririt
i isestan (tuttriwin): Acu? Anwa? ( Anta? Anwi? Anti?)
2-Di tefyirt $ur-s aydi, wergaz-inna. Aydi d asemmad usrid. Anamek n
tefyirt Yesa aydi, wergaz-inna.
ASEMMAD ARUSRID:
C.O.I
106
TIWURIWIN N YISEM
Timawin:
1-Asemmad arusrid, addad-is d amaruz. Yettak-d tiririt i usesten iwumi,
imumi, iwimi?
Iwumi tuzen Masilya takarva? i tselmadt.
2-Mi ara yilin sin wuddiden n wemyag, yalass d arusrid i izewwiren
usrid.
Tura - as - tt.
Ad - as - tt - taru.
amyag + uddid arusrid + uddid usrid
ISEMMADEN INEZANEN:
Complments prpositionnels
107
TIWURIWIN N YISEM
Tamawt:
Asemmad anez$an, addad-is d amaruz slid ma yedded s yiwet si
tenza$-a: ar, war (bla) d s n tnila.
ISEMMADEN WAR TANZET:
COMPLEMENTS CIRCONSTANCIELS
108
TIWURIWIN N YISEM
109
TIWURIWIN N YISEM
Tamawt:
Asemmad war tanze$t, addad-is d ilelli.
ISEMMADEN ISEGZAYEN:
COMPLEMENTS EXPLICATIFS
2-asegzay n wubdir
C.E. de sujet inactif(C.E de lvoqu)
5- asegzay n tenze$t
C.E. de prposition
6- asegzay n yeglem
C.E. dadjectif qualificatif
7- asegzay n yisem
C.E. de nom
8- asegzay n wemqim
C.E.de pronom
110
TIWURIWIN N YISEM
ASEMMAD
ILELLI
AMARUZ
ASEGZAY
THEMATISATION
COMP.
REFERENCIELS
umeggay
n wubdir
n wuddid n
wemyag usrid
n wuddid n
wemyag arusrid
n wuddid n
tenze$t
n yeglem
n yisem
n wemqim
n wuddid n
wesnekdan
n wuddid
usestan
Anelmad-a, fkan-as
arraz.
Tacmuxt, tga deg-s,
aman.
Aqendur-is d amerku.
Winna, d anemhal.
Anaddal, d wa.
Aselway, ha-t.
Tasarut, anida-tt?
Anida-tt, tsarut?
Timawin:
1-Asemmad asegzay yettili d isem, d iglem ne$ d amqim udmawan ilelli,
ameskan, asestan ne$ arbadu.
2-Asemmad asegzay umeggay yemmal win ixedmen tigawt:
Amedya: Amedyaz yura asefru.
Anamek-is: Amedyaz yemmal win igan tigawt n tira.
Asemmad asegzay n wubdir ibedder (yemmal) win i$ef tevra tigawt.
Imedyaten: Aqcic yettwet.
Anamek-is: Aqcic tevra fell-as tigawt n tyita = Aqcic yu$ tiyita.
Yegzem webrid.
111
TIWURIWIN N YISEM
Anamek-is: Yegzem ahat seg wedfel ne$ d imdanen i t-igezmen maca, abrid
yebder-d win i$ef tevra tigawt n wegzam.
ISEMMADEN IGUCCLANEN:
COMPLEMENTS DETRMINATIFS
112
TIWURIWIN N YISEM
yeqqar di Bumerdas).
-Yessaram uder$al yiwet t$awsa: tafat.
113
TIWURIWIN N YISEM
Tamawt:
Asemmad ilelli yettili deffir wawal i isemmed (yevvafar-it srid).
ASEMMAD ILELLI USIWEL:
LAPOSTROPHE:
Asemmad ilelli usiwel yettili, iman-is kan ne$ tettili zdat-s tzel$a
usiwel a .
-Masil, kker ad truev s a$erbaz.
-Kker, a Masil, ad truev s a$erbaz.
-Kker, a argaz ad d-tesskeflev izerfan-ik.
Timawin:
1-Asemmad usiwel yezmer ad yili di tazwara, di tlemmast ne$ di
taggara n tefyirt.
2-Zdat te$ri, xas nessusruy ay argaz , nettaru a argaz .er
tana s imesli y .
TAUYIT TAZELA N N WEBHAT :
LINTERJECTION
iw !
114
TIWURIWIN N YISEM
ad $ellten warraw-iw!
Awelleh
Ccett, $ur-k ad d-tessikiv gma-k!
TEMPS VERBAUX
Ivelli
Tura
Azekka
/////////////////
yeksa (izri)
la ikess (amiran)
ad yeks (imal)
Azenzi$ 2: Imu$an
Schma 2: les participes
/////////////////
yeksan
(la) ikessen
115
ara yeksen
ama$un n wurmir
AKUDEN IMYAGANEN
IZRI :
LE PRETERIT (LE PASSE)
tamsirt.
-Mi yeffe$ uselmad, llan inelmaden ur urin ara tamsirt.
-Mi yeffe$ uselmad, ur urin ara inelmaden tamsirt.
116
AKUDEN IMYAGANEN
URMIR:
LAORISTE
117
AKUDEN IMYAGANEN
a-Asunvan uvfir:
Injonctif enchan
118
AKUDEN IMYAGANEN
Optatif enchan
a-Tanumi:
119
AKUDEN IMYAGANEN
a-Amiran:
Prsent
120
AKUDEN IMYAGANEN
Amallal ili:
Lauxiliaire ili
TIMERA
IZRI
IZRI
URMIR
URMIR
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
TALA TILAWT
TALA TIBAWT
121
AKUDEN IMYAGANEN
Amallal a$ :
Lauxiliaire a$
TIMERA
IZRI
URMIR
URMIR
Tu$ ad nagem
aman.
Tu$ nettagem
aman.
Ad ta$ nugem
aman.
Ad ta$ ad nagem
aman.
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
URMIR
USSID
Tal$a tilawt
IZRI
IZRI
Ad ta$ nettagem
aman.
Tetta$ nugem
aman.
URMIR
Tetta$ ad nagem
aman.
URMIR
USSID
Tetta$ nettagem
aman.
122
Tal$a tibawt
AKUDEN IMYAGANEN
Tamawt :
Tal$a tibawt tettili deg umallal kan ne$ deg wemyag kan:
TIMERA
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
IZRI
URMIR
URMIR
USSID
AMALLAL
ILI
AMALLAL A
WAR
S WUDDID
UDDID
Llan uran.
Llan ad arun.
Llan ttarun.
Tu$ uran.
Tu$ ad arun.
Tu$ ttarun.
Tu$-iten uran.
Tu$-iten ad arun.
Tu$-iten ttarun.
Ad ilin uran.
Ad ilin ad
arun.
Ad ilin ttarun.
Ad ta$ uran.
Ad ta$ ad
arun.
Ad ta$ ttarun.
Ad ten-ta$ uran.
Ad ten-ta$ ad
arun.
Ad ten-ta$ ttarun.
Ttilin uran.
Ttilin ad arun.
Tetta$ uran.
Tetta$ ad
arun.
Tetta$ ttarun.
Tetta$-iten uran.
Tetta$-iten ad
arun.
Tetta$-iten ttarun.
Ttilin ttarun.
Tasemlilt:
Synthse
123
AKUDEN IMYAGANEN
1- Anav:
Limpratif
124
AKUDEN IMYAGANEN
125
126
AKUDEN IMYAGANEN
TAFYIRT D USUMER
PHRASE ET PROPOSITION
Ay tecbe tefsut!
127
TAFYIRT D USUMER
TAFYIRT TAERFIT:
PHRASE SIMPLE
er imedyaten-a:
123456-
Temsel tabuqalt.
Temsel teqcict tabuqalt.
Temsel-as teqcict tabuqalt.
Temsel-as-tt i nanna-s.
Temsel-as-tt, ivelli.
Temsel teqcict tabuqalt i nanna-s, ivelli.
128
TAFYIRT D USUMER
Tafyirt taramyagant:
Phrase non verbale
Tanze$t n + isem:
Prposition n + nom
-N tselmadt wedlis-a.
129
TAFYIRT D USUMER
-N taki wedlis-a.
Tanze$t n + iglem:
Prposition n + adjectif
-N tmeqqrant wedlis-a.
Uddid n yisem: n + sen, n + wen, n + sent.
Affixe de nom
Tanze$t + iglem:
Prposition + adjectif
130
TAFYIRT D USUMER
131
TAFYIRT D USUMER
aken.
akent.
a3an.sf.m: ha-t.
a3an.sf.nt: ha-tt.
a3an.gt.m: ha-ten.
a3an.gt.nt: ha-tent.
d- Tinawt tarlugant:
Enonc irrgulier
-Ddeqs-ik. Akka-t.
Amernu + uddid-is.
-Anwa-t? Acu-tt?
Asestan + uddid-is.
-Ulac tirugza di tmurt. Awal uddis (=Ur +yelli +c), di Tcawit.
-Ulay$er.
Awal uddis (=Ur +yelli + ay$er).
TAFYIRT TUDDIST:
PHRASE COMPLEXE
Tafyirt tuddist deg-s sin isumar ne$ ugar, yettili gar-asen wassa$ n
tuqqna ne$ usentel: s tes$unt ne$ s tsamit. Isumar i tgebber tefyirt
tuddist zemren ad ilin:
132
TAFYIRT D USUMER
asumer ilelli 2
133
TAFYIRT D USUMER
Tamawt:
Asumer imsentel d asumer i ilan, di tefyirt tuddist, tawuri n wawal.
Asumer agejdan d asumer wi$er yurez usumer imsentel.
Asumer ilelli d asumer ur nelli d agejdan ur nelli d imsentel.
TUQQNA :
LA COORDINATION
Tamentilt:
La cause
134
TAFYIRT D USUMER
Aserdes:
La gradation
LA PROPOSITION SUBORDONNEE
135
TAFYIRT D USUMER
136
TAFYIRT D USUMER
Aserwes:
La comparaison
asumer
asaman1
asumer
asaman2
Timawin:
1-Asumer asaman yezmer ad yu$al d isem.
Teb$a ad te. @ Teb$a ui.
2-Asumer asaman yezmer ad yili d tinawt war amyag.
Yu$al yezwar. @ Yu$al d amezwaru.
3-Asumer agejdan yezmer ad yili s wesnekdan d wuddid-is.
137
TAFYIRT D USUMER
138
TAFYIRT D USUMER
Tamawt:
Amqim amassa$ i yezmer ad yettwakkes si tefyirt war ma ibeddel unamek-
is :
Muqel abernus i teva Kahina=Muqel abernus teva Kahina!
Kahina d taqcict i yevan abernus=Kahina d taqcict yevan abernus.
Tafelwit imassa$en:
Tableau des relatifs
TINZA
i
IMQIMEN
IMERNA
i, ay
iwumi, imumi
deg
$ef
seg
$er
$ur
s
(n wallal)
d
ideg, deg i
deg way deg
i$ef, $ef i,
$ef way deg
iseg, seg,
seg way deg
i$er, wi$er
u$ur, wu$ur
anida
anda
anisi
ansi
ani$er
(aniwer?)
s (n tnila)
TIWURIWIN
-asemmad asegzay
-asemmad usrid
-asemmad arusrid
-asemmad n wadeg
-asemmad n wakud
-tettemgarad twuri
-asemmad n wadeg
-asemmad n wadeg
-asemmad n wallal
-asemmad n tdukli
sani
Tiwuriwin imassa$en:
Les fonctions des relatifs
139
-asemmad n wadeg
TAFYIRT D USUMER
Asemmad usrid:
Complment dobjet direct
Asemmad arusrid:
Complment dobjet indirect
140
TAFYIRT D USUMER
LANALYSE
141
TASLEVT
d amassa$, d as$unan
-Tawuri:
La fonction
142
Aglam
Amezgun
Tamedyazt
Ullis
Tamacahut
TASLEVT
) La description
) Le thtre
) La posie
) Le rcit
) Le conte
2-Tiskiwt:
La structure
A$awas
) Plan
Tara n tektiwin ) Fil conducteur
Invanen
) Transitions
3-Ider:
Fond
Tiktiwin
) Ides:
Afrayen
Asugen
Amvay
) Sentiments
) Imagination
) Got
4-A$anib:
Style
Aserwes: La comparaison
Tarvelnamka: La mtaphore
Rvel + anamek = areal unamek.
143
TASLEVT
Asmiwer: Lnumration
Asemden: La personnification
S ( n weswa$) + amdan = err d amdan.
Asifses umeslay: LEuphmisme
Asemgel: Lantithse
S (n weswa$) + mgal
Tarevledmit: Lallgorie
Rvel + tidmi = areal n tedmi.
Talsawalt: Lanaphore
Ales + awal = allas n wawal.
Tasenrenfalit: Lhyperbole
Snerni + tanfalit = asnerni n tenfalit.
Tasegdezt: La litote
S (n weswa$) + gdez.
Tamsiswalt Loxymore ou oxymoron
Tamsisit n wawalen: Msisi + awal.
144
TASLEVT
TALMEST
ESPECE
Amyag:
-d asenvan
-d arsenvan
-Amatar
udmawan
-Amatar
uma$un
TALA
FORME
Taggayt:
1...5
Timeri:
izri,urmir
Tal$a(terza
kan
ama$un):
-n yezri
-n wurmir
-n wurmir
ussid.
Udem:1,2,3.
Amvan:
asuf,asget.
Tawsit:
amalay,unti.
145
TAWURI
FONCTION
-d ameggay
-d ubdir
TASLEVT
-Isem amatu
-Isem uzzig
-Isem n tunt
Amvan
-asuf
-asget
Tawsit
-amalay
-unti
Addad
-ilelli
-amaruz
-ameskil
-armeskil
n addad
Iglem
- amagnu
- asuslan
Amvan
-asuf
-asget
Tawsit
-amalay
-unti
Addad
-ilelli
-amaruz
Amernu
n wadeg
n wakud
n t$ara
n tibawt
n tilawt
asestan
abehtan
Am twuriwin n yisem
Amvan
Amqim
-Asemmad usrid
-Asemmad arusrid
-Asemmad anez$an (n wadeg, n
wakud, n t$ara, n wallal, n tdukli,
n yeswi, n tmentilt, userwes)
-Asemmad war tanze$t ( n wakud,
n wadeg, n tesmekta, usegzi)
-Asemmad asegzay ( umeggay, n
wubdir, n wuddid n wemyag
usrid, n wuddid n wemyag
arusrid, n tenze$t, n yisem, n
wemqim, n wuddid n wesnekdan,
n wuddid usestan)
-Asemmad agucclan (n yisem,
umernu, n yeglem, n wemqim, n
wemvan)
-Asemmad ilelli
-Asemmad ilelli usiwel
-Am twuriwin n yisem
Am twuriwin n yisem
- ameskan
- arbadu
-asestan
(amattar)
Am twuriwin n yisem
Asemmad usrid
146
TASLEVT
-Asemmad usrid.
-Asemmad arusrid.
-Asemmad anez$an (n wallal, n
tdukli, n yeswi, userwes).
-Isemmaden isegzayen (akk).
-Asemmad ilelli.
-Asemmad ilelli usiwel.
-n yisem, n tenze$t, n wesnekdan,
usestan (usrid, arusrid), n wemyag
(usrid, arusrid).
-Tetteqqen awal $er wayev.
-udmawan
uddid
Tanze$t
s, $er, n,
$ef
Tas$unt
-n tuqqna
-usentel
Tazel$a
-n yimal
-umiran
-n tilawt
-n tnila
-usiwel
Asnekdan
ad, ara,
awer
La
D
-d, n, id, in,
an, a, aya
a (ay?)
ha, a, aql
Ta$uyit
AGAMA
TALA
TAWURI
NATURE
FORME
FONCTION
Asumer ilelli
Asumer agejdan
147
TASLEVT
Asumer imsentel
amassa$
as$unan
asestan
asaman
asemmad n wuzwir.
asemmad n wakud, n tmentilt, n
yeswi, n tenmegla, userwes.
asemmad usrid.
asemmad usrid.
TISKIWT
STRUCTURE
IDER
FOND
148
AANIB
STYLE
TASLEVT
A$awas
Tarakti (tara n
tektiwin)
Invanen
Tiktiwin
- Amyevfer
- Amuqqen
- Inumak
Afrayen
Asugen
Amvay
- d imgerrez
- d amagnu
- d unnim
Ta$ara n tenfalit
Tugniwin u$anib
yettwamersen
-Aserwes
-Tarvelnamka
- Asmiwer
- Asemden
- Asemgel
- Asifses
umeslay
- Tarevledmit
- Talsawalt
- Tasenrenfalit
- Tasegdezt
- Tamsiswalt
(Tamsisit n
wawalen)
Turdiwin
(timu$liwin i
yeb$a umaru ad dyeoo s tira-s deg
ume$ri.
Tiwuriwin n wawalen:
Fonctions des mots
149
TASLEVT
Asemmad arusrid.
Asemmad anez$an:
n wadeg, n wakud, n t$ara, n wallal, n tdukli, n yeswi, n tmentilt,
userwes.
Asemmad war tanze$t:
n wadeg, n wakud, n t$ara, n tesmekta, usegzi.
Asemmad asegzay:
umeggay, n wubdir, n wuddid usrid, n wuddid arusrid, n wuddid n
tenze$t, n wuddid usestan, n wesnekdan, n yisem, n yeglem, n
wemqim (ameskan, arbadu, udmawan ilelli).
Asemmad agucclan:
n yisem, umernu, n yeglem, n wemvan, n wemqim (ameskan,
arbadu, udmawan ilelli).
Asemmad ilelli.
Asemmad ilelli usiwel.
150
TASLEVT
Amyag
Isem d yeglem
Verbe
151
TASLEVT
4- Ma d asuddim uddis, ad
nekkes seg-s amatar n tal$a
tuddist (aswa$ n wemya$, amya$
n weswa$, attwa$ n weswa$).
4- Ma d asuddim n wemyag
asuddim ad nekkes seg-s
amatar n weswa$, n wemya$
ne$ n wettwa$.
Timawin:
1- Deg usuffe$ uar n wawal tussda nettaru-tt d asekkil ameqqran. Md: mDn
(Medden), zMr (azemmur).
2- Mi ara yili imesli yettwales deg wawal, nettaru-t snat tikwal deg usuffe$
uar.
Md: sMm (asemmam).
Kra imedyaten:
Quelques exemples
AMYAG
ISEM
152
IG L E M
TASLEVT
Yessekcem
1- ssekcem
2- sskcm
3- kcm
aar-is: kcm
Tinelmadin
1- tanelmadt
2- nlmd
3- lmd
aar-is: lmd
Isellawen
1- asellaw
2- sllw
3- sLw
aar-is: sLw
Nekk ----------------F nK
Ke------------------F k
Kem-----------------F km
Netta----------------F nT
Nettat---------------F nT (t)
Tal$a ta$ezzfant ::
Nekkini------------F nK (n)
keini-------------F k(n)
153
TASLEVT
Kemmini-----------F kM (n).
Uddiden (iwsilen):
Les affixes
inu-----------------F n
nnek---------------F N/k
nnem--------------F N/m
nnes---------------F N/s
nne$---------------F N/$
nte$----------------F n/t
tne$---------------F tn/$
tente$-------------F tn(t)$
twen--------------F twn
twent-------------F twn(t)
tsen---------------F tsn
tsent---------------F tsn (t)
nsen---------------F n/sn
nsent--------------F n/sn (t)
nwen--------------F n/wn
nwent-------------F n/wn(t)
Isestanen:
Les interrogatifs
anwa-anwi-------F n (w)
anta-anti---------F n (t)
Irbuda:
Les indfinis
wayev-wiyev----F (w) yv
tayev-tiyev------F (t) yv
Imeskanen:
Les dmonstratifs
wa-wi-----------F w
waki-wiki-------F (w)k
154
TASLEVT
win--------------F (w)n
wihin-----------F (w)hn
ta-ti--------------F t
taki-tiki---------F (t)k
wid--------------F (w)d
tihin-------------F (t)hn
Imerna:
Les adverbes
azekka---------F zK
dagi------------F dg
tameddit-------F mD
sellazekka------F sL/zK
seg llina--------F dg/Ln
d asawen------F d/swn
Tinza$:
Les prpositions
n----------------F n
i----------------F y
ddaw----------F Dw
deffir----------F dFr
s deffir--------F s/dFr
ger--------------F gr
nnig-------------F Ng
s nnig-----------F s/Ng
$ef---------------F $f
Tis$unin:
Les conjonctions
ahat-----------F ht
ammar--------F Mr
wamag--------F wmg
ini-------------F n
acku-----------F ck
ma--------------F m
ma drus--------F m/drs
xas akken------F xs/Kn
seg wakken-----F sg/Kn
Imvanen:
Les nombres
yiwen-------F ywn
sin-----------F sn
mraw-----------F mrw
155
TASLEVT
Ismawen n tunin:
Les noms de fractions
azgen-------F zgn
anekrad----F (n)krd
agiman---------F gm
Igelman isuslanen:
Les adjectifs numraux ordinaux
amezwaru--F zwr
akradan----F krd
Amawal umris
Lexique utilis
Abdar vocation
Abhat: exclamation, tonnement
Addad amaruz: tat li
156
AMAWAL UMRIS
157
AMAWAL UMRIS
Ider: fond
Iferdisen: lments
Igelman isuslanen: adjectifs numraux
ordinaux
Iglem, igelman: adjectif(s)
qualificatif(s)
Ilaw, ilawen: affirmatif(s)
Ilelli, ilelliyen: libre(s), autonome(s)
Imal: futur
Imyagen isuddimen: verbes drivs
Imyagen n t$ara: verbes de qualit,
dtat
Inaw asnegman: discours didactique
Inaw, inawen: discours
Isem amatu: nom commun
Isem n tigawt: nom daction
Isem n umeggay: nom dagent
Isem n wallal: nom dinstrument
Isem uzzig: nom propre
Isem, ismawen: nom(s)
Ismawen irmeskilen n waddad: noms
tat invariable
Ismawen isuddimen (izelman): noms
drivs
Ismawen n tunin: noms de fractions
Ismawen n timmarewt: nom de parent
Ismawen n trakalt: noms de gographie
Ismawen uddisen: noms composs
Iswi: but
Izider, izudar: zro(s)
Izri: pass (prtrit)
Snat tneqqivin: deux points
Tabehtant: exclamative
Tacciwin: parenthses
Tadukli: accompagnement
Tafelwit, tifelwa: tableau(x)
Tafyirt taerfit: phrase simple
Tafyirt taramyagant: phrase non verbale
158
AMAWAL UMRIS
159
AMAWAL UMRIS
160
AGBUR
AGBUR
TAZWART .................................................................................................................. 7
AVANT-PROPOS ..................................................................................................... 9
PRSENTATION ..................................................................................................11
IXEF I : ISEM D YEGLEM .........................................................................................13
Isem ..........................................................................................................................13
Isem amatu .....................................................................................................13
Isem uzzig ......................................................................................................13
Ismawen uddisen ...........................................................................................14
Tuddsa s bu...... ........................................................................................14
Tuddsa s ayt, at (iderman) ......................................................................14
Ismawen n trakalt ..........................................................................................15
Ismawen n timmarewt...................................................................................16
Tal$iwin n yisem .....................................................................................................17
Tawsit .............................................................................................................18
Asile$ n wunti. ........................................................................................18
Inumak n wunti .....................................................................................19
Amvan ............................................................................................................19
Asuf.................. .........................................................................................19
Asget................ ..........................................................................................19
Asile$ n wesget .........................................................................................20
Ti$ri tamezwarut .....................................................................................21
Tal$iwin tigejdanin n wesget ..................................................................21
Asget s tehrayt ..........................................................................................22
Asget s temlellit ........................................................................................23
Asget s temlellit d tehrayt ........................................................................24
Addad .............................................................................................................25
Addad ilelli: ..............................................................................................25
Addad amaruz ..........................................................................................25
Ti$ri tamezwarut ....................................................................................25
Ismawen irmeskilen n waddad..............................................................26
Melmi yettili waddad amaruz? .............................................................26
Iglem (arbib) ............................................................................................................29
Tal$iwin n yeglem .........................................................................................29
Unti n yeglem ................................................................................................29
Asget n yeglem ...............................................................................................30
Addad amaruz n yeglem ...............................................................................30
161
AGBUR
Alugen.... .........................................................................................................32
IXEF II: AMYAG .......................................................................................................33
Tal$a taerfit............................................................................................................34
Imyagen iluganen d yerluganen ............................................................................34
Amyag alugan ................................................................................................34
Amyag arlugan ..............................................................................................34
Imyagen n t$ara ............................................................................................34
Imyagen isenvanen d yersenvanen ......................................................................35
Amyag asenvan..............................................................................................35
Amyag arsenvan ............................................................................................35
Timera d tal$iwin ..................................................................................................36
Izri...................................................................................................................36
Urmir ..............................................................................................................36
Urmir ussid ....................................................................................................36
Anav ...............................................................................................................36
Anav ussid ......................................................................................................36
Tafelwit n tmera ..........................................................................................36
Aggayen n yemyagen ..............................................................................................38
Udmawen .................................................................................................................39
Imataren udmawanen...................................................................................39
Izri n yemyagen n t$ara ................................................................................41
Udmawen uddisen ........................................................................................42
Tal$a tibawt ...................................................................................................42
Tizel$iwin n tnila...........................................................................................44
Zdat wemyag..........................................................................................44
Deffir wemyag .......................................................................................45
Ilugan n tseftit..........................................................................................................57
IXEF III: ASUDDEM .................................................................................................61
Ismawen isuddimen (izelman) ..............................................................................61
Isem n tigawt .................................................................................................61
Isem umeggay ...............................................................................................64
Isem n wallal ..................................................................................................64
Imyagen isuddimen .................................................................................................65
Aswa$ .............................................................................................................65
Amya$ .............................................................................................................66
Attwa$ ............................................................................................................66
Tal$iwin tuddisin...........................................................................................67
Asile$ n tal$iwin tuddisin .......................................................................................68
Tarrayt usile$ n yemyagen isuddimen ..................................................................68
Asuddem igelman ...................................................................................................70
162
AGBUR
163
AGBUR
164
AGBUR
165
AGBUR
166