Professional Documents
Culture Documents
AD1
Stały kurs walutowy- ustalany jest przez państwo. Gdy rząd zobowiązuje się do utrzymywania stałego kursu to
konieczna jest interwencja rządu przy pomocy rezerw dewizowych gromadzonych przez Bank Centralny.
Gdy rząd zdecyduje się obniżyć kurs stały to jest to dewaluacja (gdy jest tendencja do deprecjacji waluty).
Jeżeli jest tendencja do aprecjacji waluty to rząd może podwyższyć kurs stały czyli jest to rewaluacja.
AD2
Płynny kurs walutowy – jest to sytuacja gdy kurs walutowy kształtuje się swobodnie w zależności od popytu i podaży
walut oraz nie ma tu interwencji rządu.
Współczesne kursy walutowe
Do lat dwudziestych naszego wieku mieliśmy do czynienia z systemem waluty złotej. Od lat 70-tych dominuje pieniądz
papierowy. Wraz z pojawieniem się pieniądza papierowego pojawił się coraz bardziej skomplikowany system walutowy.
W 1944 roku na mocy umowy z Brekford Woods utworzono Międzynarodowy System Walutowy. Organizacja ta miała
czuwać nad systemem walutowym, a także miała świadczyć pomoc dla krajów członkowskich mającym problemy z
1
kursem walutowym. Po II wojnie światowej w ramach tego systemu przyjęto zasadę kursów stałych. Na początku lat 70-
tych załamał się system kursów stałych a upowszechniły się kursy płynne. Były to jednak kursy płynne regulowane,
umożliwiające pewien zakres ingerencji państwa. Obecnie są stosowane na świecie w ramach zaleceń MFW trzy typy
głównych systemów kursowych:
1. kurs płynny (nieograniczenie płynny)-bez żadnej interwencji państwa,
2. kursy płynne administrowane (regulowane, kierowane)- kursy te wyznacza popyt i podaż ale państwo może
interweniować w pewnych granicach,
3. kurs stały (kurs centralny)-państwo utrzymuje stałą relację kursu własnej waluty w stosunku do jednej wybranej
waluty obcej lub do wiązki takich walut. Dopuszcza się pewien wąski zakres wahań walut. Po ich przekroczeniu
państwo bardzo często interweniuje.
Na świecie stosuje się:
-kursy nieograniczenie płynne (48 krajów)
-kursy płynne administrowane (38 krajów)
-kursy centralne (81 krajów)
WYMIENIALNOŚĆ I KURS POLSKIEGO ZŁOTEGO.
Wymienialność waluty -to prawo swobodnego kupowania i sprzedawania zagranicznego pieniądza za walutę krajową i
dokonywanie rozliczeń międzynarodowych w dowolnej walucie bez ograniczeń- jest to tzw. całkowita (absolutna)
wymienialność.
Od 1914 roku absolutna wymienialność praktycznie nie istnieje. Najczęściej mamy do czynienia z ograniczeniami
wymienialności waluty, wprowadzanymi przez prawo dewizowe poszczególnych krajów, czyli tzw. wymienialnością
częściową.
Dewiza – to pieniądz zagraniczny używany w rozliczeniach międzynarodowych prowadzonych przez banki. Jest to
pieniądz w różnych formach np. zagraniczne papiery wartościowe. Dewiza nie dotyczy pieniądza krajowego.
Wymienialność waluty może być ograniczona tylko do obrotów handlu zagranicznego. Najczęściej występują
ograniczenia wymiany walut ze względu na podmiot wymiany. Mamy tu:
• wymienialność wewnętrzną- prawo do wymiany waluty krajowej na obcą mają tylko obywatele danego kraju, podmioty
gospodarcze z tego kraju i inne instytucje i jednostki określone przez prawo dewizowe czyli tzw. rezydenci krajowi;
• wymienialność zewnętrzna- prawo dewizowe upoważnia rezydentów zagranicznych czyli obcokrajowców do
dokonywania wymiany waluty danego kraju.
Wymiany walut dokonuje się na rynkach walutowych gdzie kształtuje się cena kursu walutowego. Na rynkach
walutowych kształtuje się popyt i podaż, ustalają się transakcje kupna i sprzedaży. Uczestnikiem jest przede wszystkim
Bank Centralny. Taki rodzaj rynku jest to krajowy rynek walutowy.
Gdy do transakcji dopuszczeni są uczestnicy z różnych krajów to mówimy o międzynarodowym rynku walutowym.
Transakcje na takim rynku zawierane są 24 godziny na dobę.
MFW w art.8 precyzuje jaki ma być rodzaj wymienialności. Fundusz zaleca nie stosowanie żadnych ograniczeń wymiany
walut w zakresie transakcji bieżących z zagranicą (są to przede wszystkim obroty towarowe i usługowe)- chodzi o
wymienialność zewnętrzną i wewnętrzną.
Na początku lat 90-tych około 70 krajów członkowskich spełniała warunki MFW.
Wymienialność polskiego złotego wprowadzono w ramach planu Balcerowicza 01.01.1990roku. Była to tylko
wymienialność wewnętrzna ograniczona do rezydentów krajowych i obrotów bieżących z zagranicą. Postanowiono, że
wywóz i przywóz polskiego złotego jest zabroniony.
Wcześniej istniała gospodarka nakazowo-rozdzielcza. Istniało więc rozdzielnictwo waluty. Kursy były jedynie
przelicznikami, służyły do ewidencji. Od 1982 roku próbowano prowadzić pewne reformy. Istniały różne kursy.
01.01.1990roku wprowadzono kurs na poziomie 1$ USD= 9500 starych złotych. Był to poziom zbliżony do kursu
czarnorynkowego. Czarny rynek przestał więc istnieć. Był to kurs stały w stosunku do dolara czyli tzw. kurs centralny.
Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluację złotówki (1$=11000zł). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do
wiązki (koszyka) 5 walut- dolar USD (45%), marka niemiecka (35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank
francuski (5%). Od 14 października 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stały pełzający czyli crawling peg. Wprowadzono
zasadę że złotówka będzie ulegała miesięcznie deprecjacji o 1,8%- zasada codziennej dewaluacji. Zasadę stałego
obniżania wartości złotówki zmieniano najpierw do 1% a 26.02 1998r. podano, że złotówka będzie ulegała deprecjacji
0,8% miesięcznie.
Większe zmiany w zakresie systemu kursowego rozpoczęły się 16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. częściowe
upłynnienie kursu walutowego polskiego złotego.
Przedział wahań wokół kursu centralnego rozszerzono z pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mógł jednak
interweniować znacznie szybciej nawet gdy odchylenie było np. +3(-3)%.Utrzymano zasadę dewaluacji złotówki .Od
2
końca lutego 1998r. pasmo wahań rozszerzono na +10(-10)% . B.C sprzedaje i kupuje waluty od banków komercyjnych
w granicach tych wahań. Banki komercyjne uzyskały możliwość przeprowadzania transakcji walutowych między sobą i
ze swoimi klientami po kursach jakie ustalą w granicach wahań +10(-10)% od kursu centralnego. Zmiany te wg.
niektórych oznaczały częściowe upłynnienie kursu złotówki. Ciągle jednak utrzymywana jest interwencja B.C. Rok 1995
był przełomowy w polityce walutowej i kursowej Polski. Od 01.01.1995r. Polska wprowadziła istotne zmiany w prawie
dewizowym. Zadeklarowano wolę przyjęcia przez Polskę wymienialności waluty wg. standardów MFW (wymienialności
zewnętrznej). Po 1995r. próbuje się liberalizować prawo dewizowe w zakresie obrotów kapitałowych. Obcokrajowcy
otrzymali zezwolenie na zakup bonów skarbowych , akcji i obligacji notowanych na polskiej giełdzie.(nie otrzymali
jeszcze prawa otrzymania rachunków dewizowych w bankach polskich).Prawo dewizowe wprowadza też pewne
udogodnienia w zakresie obrotu zagranicznymi papierami wartościowymi.
WYKŁAD 2:
BILANS PŁATNICZY KRAJU I SYTUACJA PŁATNICZA POLSKI.
Bilans płatniczy – to zestawienie wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą.
Zestawienie to dotyczy określonego czasu- zwykle 1 rok; sporządza się też bilanse kwartalny , półroczne.
Bilans płatniczy wyraża więzi gospodarcze jakie dany kraj posiada z zagranicą oraz wyraża stopień otwarcia gospodarki
wobec zagranicy. W sposób istotny wpływa na politykę gospodarczą, monetarną, fiskalną, w zakresie handlu
zagranicznego. Stan bilansu wpływa na poziom kursu walutowego i na politykę kursową państwa.
Części składowe bilansu płatniczego:
1.rachunek (bilans) obrotów bieżących,
2.rachunek (bilans) obrotów kapitałowych:
- zmiany stanu oficjalnych rezerw dewizowych państwa.
Rezerwy dewizowe – są to zasoby walut obcych trzymane w B.C.
AD1.
Rachunek obrotów bieżących są to:
• (towary) transakcje związane z przepływem towarów, czyli eksport i import towarów.
Eksport i import powoduje powstanie pewnych zobowiązań. Jest to tzw. handel z zagranicą.
• Transakcje związane z usługami (płatności powstające z tyt. sprzedaży i zakupu usług ) np. usług transportowych,
frachty morskie, turystyka.
• Dochody netto z inwestycji zagranicznych (dywidendy i odsetki otrzymywane przez dany kraj od zagranicznych pap.
wartościowych, odsetki jakie trzeba płacić od zaciągniętych kredytów za granicą).
• Płatności związane z utrzymaniem placówek dyplomatycznych za granicą
• Wydatki wojskowe
• Dochody danego kraju z patentów i licencji
• Dochody z pracy obywateli danego kraju za granicą
• Transfery nieodpłatne (rządowe składki do organizacji międzyn. )
AD2.
Rachunek obrotów kapitałowych- obejmuje:
• transakcje finansowe (krótko i długoterminowe) z zagranicą. Chodzi tu o przepływ kapitałów czy pieniędzy osób
prywatnych, rządu, B.C , lub banków komercyjnych.
W obrotach kapitałowych nie uwzględnia się całości transakcji ale tylko zmiany stanu jakie powodują transakcje
finansowe.
• Transakcje kapitałami długoterminowymi (kapitały rządowe, prywatne czy organizacji międzyn.) . Formy obrotu
tymi kapitałami:
-inwestycje bezpośrednie,
-inwestycje portfelowe,
-kredyty długoterminowe.
Gdy inwestorzy zagraniczni inwestują w danym kraju otwierając swoje przedsiębiorstwa lub filie to następuje napływ
kapitału poprzez inwestycje bezpośrednie (związane z działalnością produkcyjną).
Inwestycje portfelowe to inwestycje związane z zakupem pap. wartościowych (akcji, obligacji).
Kredyty długoterm. to zaciąganie pożyczek przez rząd lub dane firmy lub udzielanie kredytów długoterm.
• Transakcje kapitałami krótkoterm. (pożyczki, kredyty, lokaty o terminie zwrotu do 1 roku) np. krótkoterm. kredyty
handlowe, krótkoterm. pap. wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych- czyli tzw. hot money, który ma często
charakter spekulacyjny co wynika z różnic w stopach procentowych i oczekiwania na zmiany kursów walutowych.
RÓWNOWAGA BILANSU PŁATNICZEGO
3
Z rachunkowego punktu widzenia bilans jest zawsze zrównoważony. Bilans jest zestawieniem sporządzonym według
ogólnych zasad księgowości czyli każda transakcja jest księgowana podwójnie.
Z ekonomicznego punktu widzenia bilans jest zrównoważony gdy saldo obrotów na rachunkach bieżących równy jest
saldu obrotów na rachunkach kapitałowych. Gdy kurs walutowy jest nieograniczenie płynny to bilans równoważy się w
sposób automatyczny. Gdy kurs walutowy jest kursem centralnym to nie ma automatycznego równoważenia się bilansu.
Saldo nie musi równać się zero i zwykle występuje nadwyżka lub deficyt w bilansie płatniczym. Konieczne są wtedy
transakcje wyrównawcze polegające na zmianie stanu oficjalnych rezerw walutowych państwa i zaciągnięciu przez
państwo pożyczek w taki sposób, że deficyt w obrotach bieżących musi być zrównoważony. Aby ocenić czy bilans jest
zrównoważony dokonuje się podziału transakcji na 2 kategorie:
1. Transakcje autonomiczne:
Obroty bieżące + przepływ kapitałów długoterminowych (z kredytami);
2. Transakcje wyrównawcze:
♦ Przepływ kapitałów krótkoterminowych (przede wszystkim w formie pożyczek, które powodują zmiany zadłużenia
kraju)
♦ Zmiany stanu rezerw dewizowych.
Wiek XV-XVI to okres wielkich odkryć geogr. ,podróży Kolumba, Magellana. Wykształcił się wówczas system
określany syst. gospodarki europejskiej gdzie kilka krajów zachodnich specjalizowało się w produkcji towarów
przemysłowych (potęga- Anglia). Europa środ. i wsch. to rolnictwo i przemysł surowców. Kolejnym etapem były
podboje kolonialne i ekspansja na inne kontynenty (półkulę zach. ,Azję i Afrykę). Współzależności ekonomiczne o
charakterze globalnym wykształciły się w II poł. XIXw. Powiązania gosp. jakie wykształciły się na przełomie XVIII-
XIXw. (rewolucja przemysłowa) określa się jako tradycyjny międzynarodowy podział pracy. Był to podział świata na
centrum przemysłowe i zaplecze surowcowo rolnicze oraz rynki zbytu. W XIXw. syst. gospodarki światowej oparty na
tradycyjnym podziale pracy był rozwinięty na tyle, że produkcja przemysłowa i handel międzyn. wzrosły 30-krotnie.
T.m.p.pracy przetrwał do I wojny św. , w wyniku której doszło do gwałtownych zmian politycznych, społecznych i
gospodarczych. Zaczęła się zasadnicza przebudowa całej struktury gosp. światowej. Zmiany te dokonywały się też po II
w.św. i trwają do dzisiaj.
Główne czynniki zmian to:
rozpad syst. kolonialnego i dwubiegunowej struktury t.m.p.pracy.
rewolucja w Rosji
5
wojny światowe (zwłaszcza II w.św.)
rozpad bloku socjalistycznego i upadek komunizmu w Europie ( po II w.św.)
wyłanianie się nowej struktury gosp. światowej określanej współczesną gosp. światową (po II w.św.)
W obrębie tej gosp. światowej dochodzi do zmian ilościowych i jakościowych.
Zmiany ilościowe zachodzą w strukturze produkcji i handlu .
Zmiany jakościowe to:
- przekształcenia struktury towarowej i geograficznej handlu międzynar.
- zmiany w zakresie struk. podmiotowej gosp. światowej. (inna regionalizacja , podsystemy ekonomiczne, ośrodki
dominujące- Japonia, rosnąca rola organizacji międzyn. )
-pojawienie się nowych form współpracy gospodarczej (to specjalizacja technologiczna i przedmiotowa w dziedzinie
produkcji ).
Specjalizacja przedmiotowa ozn. koncentrowanie nakładów na niektórych wybranych grupach wyrobów.
Specjalizacja technologiczna ozn. koncentrację nakładów na wybranych procesach technologicznych lub fazach
procesów technologicznych np.: montaż wyrobów gotowych.
Specjalizacja umożliwia obniżenie jednostkowych kosztów wytworzenia gdy produkcja dokonywana jest na dużą
skalę. Tworzą się powiązania kooperacyjne. Kooperacji towarzyszą zakupy licencji i dóbr inwestycyjnych. Powiązania
kooper. łączą więc aparat wytwórczy podmiotów które współpracują ze sobą.
12
III. Usługi pozostałe (usługi handlowe, bankowe, giełdowe, reklamowe, organizacja targów i wystaw, usługi
telekomunikacyjne, techniczne-obroty licencjami, patentami i prawami autorskimi, usługi budowlano-
montażowe)
IV. Inne – usługi związane z kulturą, sztuką lecznictwem, konsultacje prawne
Klasyfikacja MFW obejmuje usługi czynnikowe, a więc kapitał i dochody w formie dywidendy i procentów, oraz usługi
pracy- przekazy emigrantów.
Rola usług w gospodarce i obrotach handlowych z zagranicą.
Występuje tu pewna prawidłowość- im bardziej rozwinięty kraj i wyższy poziom rozwoju gospod. tym większe znaczenie
usług. W krajach rozwiniętych udział usług w tworzeniu PKB wyn. 60-70%, zatrudnienie w sektorze usług 60%. Dla
Polski usługi w PKB-45% (początek lat 90-tych). Światowy eksport usług bez dochodów z inwestycji zagranicznych w
1993r stanowił 22% handlu międzynar towarami i usługami.
Główni eksporterzy usług: USA, Francja, Niemcy, Włochy, Wlk. Brytania .
Importerzy- (te same kraje oraz: ) Arabia Saudyjska, Meksyk, Azja połudn-wsch.
Udział Polski w światowym handlu usługami wyn 0,4%
Największy udział w światowym eksporcie usług mają usługi transportowe- 30% wpływów, podróże zagraniczne
(turystyka)- 23%, reszta- 47% wpływów. Usługi stanowią bardzo ważną pozycję w bilansach obrotów bieżących. Saldo
bilansu handlu zagr. towarów często jest ujemne ale występuje dodatnie saldo usług ( kompensują więc ujemne saldo h.z)
Wpływy z eksportu usług- niektóre kraje np. Grecja mają te wpływy większe niż wpływy z eksportu towarów. W Austrii
75% usługi w stosunku do wpływów towarowych, Polska 29%, Francja 50%.
WYKŁAD 9
MIĘDZYNARODOWA WYMIANA CZYNNIKÓW PRODUKCJI
KAPITAŁ
Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu- to każdy odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. W
wąskim znaczeniu- to przepływy podejmowane z motywu zysku.
Obroty kapitałowe prowadzone przez BC nie mają motywu zysku, także gdy kraje świadczą pomoc innym krajom, np.: w
stanie klęski żywiołowej.
Klasyfikacja przepływów kapitałowych:
1. wg. czasu:
krótkoterminowe (do 1 roku)
długoterminowe
2. wg. pochodzenia kapitału:
ze źródeł publicznych (rządy, agendy rządowe, org. międzynar.)
ze źródeł prywatnych (banki komercyjne, przedsiębiorstwa, instytucje, osoby prywatne)
3. wg. formy wywozu kapitału:
lokaty na rynku walutowym (krótkoterm. depozyty na zagr. rynkach lub niektóre pap.wart.)
kredyty handlowe
inwestycje portfelowe
inwestycje bezpośrednie
kredyty finansowe
kredyty handlowe są związane z obsługą handlową. Eksporter udziela go importerowi. Często mają one postać wekslową.
Jeśli chodzi o formy wywozu kapitału, to wyróżniamy też następujący podział:
kapitał pożyczkowy (kredyty handlowe i finansowe)
inwestycje bezpośrednie
inwestycje portfelowe
Kredyty finansowe nie są udzielane na konkretny cel. Mogą ich udzielać rządy państw, banki lub organizacje międzyn.
Dużo ich udzielano w latach 1970-1980. Udzielano ich bez konkretnego celu co doprowadziło do wielkiego kryzysu
zadłużeniowego (zadłużenie krajów rozwijających się wzrosło z 70 mld $ w 1970r. do 1000 mld $ w 1980r.). Po roku
1980r. zaczęły działać niekorzystne tendencje w zakresie terms of trade i okazało się że dłużnicy nie są w stanie spłacać
ani rat kapitałowych ani odsetek.
Inwestycje portfelowe- są to lokaty w zagraniczne pap.wart. (akcje, obligacje, bony skarbowe).
Inwestycje bezpośrednie- to podejmowanie działalności gospodarczej zagranicą (zakup lub utworzenie przedsiębiorstw,
przejęcie kontroli nad już istniejącym przedsiębiorstwem).
Inwestycją portfelową będzie lokata w zagraniczne papiery w celu udziału w zyskach (dywidenda) lub otrzymanie
odsetek. W przypadku inwestycji bezpośrednich chodzi o udział w kierowaniu przedsiębiorstwem.
13
Inwestycje portfelowe rozwinęły się w XIX – XX wieku. Były to wówczas głównie inwestycje w obligacje zagraniczne.
We współczesnej gospodarce jest tendencja wzrostu inwestycji w akcje.
Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane przez korporacje trans narodowe. Jest to element strategii
przedsiębiorstw dążących do ekspansji na rynek światowy. Wywozowi temu towarzyszy transfer technologii i technik
zarządzania.
Można badać jak inwestycje bezpośrednie wpływają na:
kraj macierzysty
kraj przyjmujący inwestycje.
Kraj macierzysty
W krótkim okresie w kraju macierzysty może wystąpić pogorszenie bilansu płatniczego. W dłuższym okresie zyski
trafiają do kraju macierzystego i to może wpłynąć dodatnio na bilans płatniczy. Inwestycje bezpośrednie mogą pobudzać
eksport, a co za tym idzie- zatrudnienie w kraju macierzystym bo omija się bariery w eksporcie, rozwija się eksport
kooperacyjny (części zamienne, materiały, podzespoły), rozpoznaje się rynek, filie zagraniczne powodują wzrost
zainteresowania produktami kraju macierzystego. W myśl innych poglądów- produkcja w filiach zagranicznych może
stać się konkurencyjna w stosunku do eksportu kraju macierzystego.
Kraj lokaty
Wpływ jest pozytywny szczególnie w przypadku krajów rozwijających się, gdzie brak jest rodzimego kapitału. Tym
inwestycjom towarzyszy dopływ technologii.
Jeśli obcy koncern wchodzi tylko po to by zdobyć rynek i zniszczyć rodzime przedsiębiorstwa- wpływ negatywny.
PRACA
W szerszym znaczeniu mówi się o międzynarodowym przepływie ludności. Jest to:
ruch turystyczny,
migracje z powodów politycznych, religijnych itp.
migracje zarobkowe.
W przypadku migracji zarobkowych motywem jest osiągnięcie wyższego dochodu lub znalezienie pracy. W migracjach
zarobkowych pomija się migracje przygraniczne i sezonowe. Wyróżniamy migracje :
czasowe wyjazdy w celach zarobkowych na okres dłuższy niż 1 rok;
Wielkie przepływy ludności rozpoczęły się w wiekach średnich. XIX wiek to okres masowych migracji
międzykontynentalnych głównie z Europy do USA, Kanady, Argentyny, Brazylii, Australii. Po II w.św. zostały
utrzymane tradycyjne kierunki emigracji z tym że zaczęło wyjeżdżać dużo ludzi dobrze wykwalifikowanych. Od
połowy lat 50-tych pojawił się nowy kierunek- od Europy Zach. z Europy Pd. (Włochy, Jugosławia, Portugalia, Turcja,
Afryka Pn). W latach 70-tych – do krajów Zatoki Perskiej (Kuwejt, Liban) napływ imigrantów z Egiptu, Palestyny,
Pakistanu.
Dla krajów pochodzenia emigrantów – jest to korzystne gdy w kraju jest bezrobocie. Niekorzyści to: emigracja kadr
wysokokwalifikowanych uszczupla rodzime zasoby kapitału ludzkiego. Może to być łagodzone przez przekazy dewiz
dokonywane przez emigrantów.
Kraje przyjmujące imigrantów- jeśli są to kadry kwalifikowane to jest to korzyść. Skutki ujemne to problemy społeczne.
Korzyści są jednak zwykle większe niż niekorzyści.
WYKŁAD 10.
POLITYKA HANDLOWA
Polityka handlowa jest główną częścią składową zagranicznej polityki ekonomicznej państwa. Zagr. polityka
ekonomiczna to oddziaływanie na stosunki gospodarcze z zagranicą. Istnieje ścisłe współzależności tej polityki z
polityką gospodarczą wewnętrzną (krajową). W zakres celów zagr. polit. ekonomicznej należy w długich okresach czasu
pobudzanie eksportu i wzrost aktywności gospodarczej. Wzrost eksportu wymaga spełnienia celów polityki wewnętrznej.
Narzędzia (instrumenty- bariery) polit. handlowej dzielimy na 3 grupy:
1. cła
2. bariery parataryfowe
3. bariery pozataryfowe.
Cła są najstarszym instr. polityki protekcjonizmu. Przy po,ocy ceł wpływa się na cenę towaru w wymianie zagranicznej.
CŁO – to opłata pobierana od towaru przy przekraczaniu tego towaru przez granicę. Cła mogą być pobierane od importu,
eksportu i tranzytu. Najczęściej stosuje się cła importowe. Istota cła polega na tym, że produkt importowy staje się
droższy od krajowego. Wyróżniamy cła:
ilościowe (ustalane od ilości)
wartościowe (ustalane od wartości).
14
BARIERY PARATARYFOWE – wpływają na wymianę dóbr w wymianie międzynarodowej. Do barier tych należą:
- zmienne opłaty wyrównawcze;
- subsydia eksportowe;
- podatek od importu;
- dumping;
- inne opłaty importowe.
Do NARZĘDZI POZATARYFOWYCH zaliczamy wszystkie pozostałe przeszkody w handlu a więc
- zakazy importu lub eksportu (embargo);
- kontyngenty (ustalanie ilościowo pewnych kwot);
- normy techniczne;
- przepisy sanitarne weterynaryjne, fitosanitarne (dotyczące roślin).
- licencje importowe i eksportowe (czyli zezwolenia);
- dobrowolne ograniczenia eksportu (VERs).
SUBSUDIA (SUBWENCJE) EKSPORTOWE to dopłaty państwa do eksportu.
Aby zwiększyć konkurencyjność cena za granicą (w eksporcie) jest niższa niż cena tego dobra w kraju. Różnicę między
cenami dopłaca producentom państwo. Wyróżniamy:
subsydia bezpośrednie – wypłacane producentom
subsydia pośrednie – ulgi podatkowe lub kredytowe dla producentów.
Subsydia stosują rządy państwa.
DUMPING oznacza sprzedaż za granicę po cenach niższych niż w kraju a czasem nawet poniżej kosztów produkcji.
Dumping stosują same przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa chcą zwiększyć eksport a więc ustalają większe ceny eksportu.
Dumping jest zakazany na mocy porozumienia międzynarodowego. Kraj importujący ma prawo do obrony przed
dumpingiem. Może nałożyć cła antydumpingowe. Musi udowodnić, że towary te eksportuje się po cenach niższych niż w
kraju i on ponosi straty.
ZMIENNE OPŁATY WYRÓWNAWCZE– jest to taka sytuacje ,kiedy rząd ustala na rynku wewnętrznym minimalne
ceny gwarantowane. Rząd nie dopuszcza do importowania dóbr po cenach niższych niż gwarantowane- w przeciwnym
wypadku importer musi dopłacić różnicę.
Kontyngenty - dotyczą głównie importu. Najczęściej wprowadza się licencję na import by kontrolować ograniczenia .
Chodzi o to by chronić krajowych producentów.
VERs – dobrowolne ograniczenia eksportu.
NORMY TECHNICZNE, JAKOŚCIOWE, SANITARNE -Wszystkie te normy mogą stać się przeszkodą w handlu gdy
są nadużywane w celu ochrony przed importem. Między krajami występują różnice w regulacjach prawnych. Obecnie
dzięki porozumieniom międzynarodowym rola ceł jest coraz mniejsza. Zyskują na znaczeniu innego typu bariery a
głównie przeszkody pozataryfowe.
W 1948r układ GATT – układ ogólny w sprawie ceł i handlu. Porozumienie wielostronne.
Dąży do zliberalizowania handlu światowego. Dopiero od 1995roku porozumienie to zastąpiono WTO - Światowa
Organizacja Handlu.
W ramach GATT postanowiono, że cła są narzędziem przy pomocy którego można ochronić rodzimą produkcję przed
konkurencją. Za cel postawiła sobie stopniową redukcję taryf celnych i eliminowanie innych przeszkód w wymianie
handlowej. GATT stworzył kodeks postępowania w handlu międzynarodowym. Zalecał przede wszystkim zasadę
stosowania niedyskryminacji i równości traktowania partnerów handlowych. Wprowadzono Klauzulę Największego
Uprzywilejowania KNU- ozn. równość traktowania partnerów w wymianie (np. jakiś kraj da przywileje jednemu
partnerowi to ta klauzula zobowiązuje do podobnego potraktowania innych partnerów). Obowiązuje też zasada
wzajemności (coś za coś). Możliwość interwencji w handlu tylko za pomocą cła. Dopuszcza się pewne ograniczenia
ilościowe w wymianie np. wprzypadku ochrony bilansu płatniczego.
Przyjęto też Klauzulę Narodową – stwierdza ,że produkt importowany musi być traktowany tak jak produkt krajowy
(chodzi tu o podatki lub o przepisy). Klauzula Narodowa dotyczy też obywateli innych krajów, osób prawnych, statków
innych krajów
Runda urugwajska-
W latach 70-tych odbywała się tzw. runda tokijska- zajęto się tam sprawą dumpingu (postanowienia- cła dumpingowe).
Runda Kenediego- zajęto się obniżaniem stawek celnych.
15
W ramach Światowej Organizacji Handlu należy się spodziewać, że organizacja ta będzie czuwać nad realizacją tych
postanowień.
WYKŁAD 11
MIĘDZYNARODOWA INTEGRACJA GOSPODARCZA
Międzyn integ gospod (wg. prof. Kanieckiego) ozn. scalanie się gospodarek krajowych w jednolitą strukturę
ekonomiczną, który to organizm ze względu na wysoki stopień wewnętrznych powiązań gospodarczych wyodrębnia się
w widoczny sposób z całokształtu gospodarki światowej. Integracja (łac. Integer )-scalać.
W integracji podstawowym celem jest wzrost efektywności gospodarowania, co ozn. szybszy wzrost i rozwój
gospodarczy. O rozwoju decyduje prz.wsz. produkcja przemysłowa i dlatego olbrzymie znaczenie ma postęp techniczny i
przepływ technologii. Na większym rynku, jaki się tworzy w wyniku integracji, łatwiej jest osiągnąć korzyści, niż w
gospodarce jednego kraju.
Korzyści z integracji:
• powstaje wielki rynek, gdyż znikają (są znoszone) bariery w wymianie;
• wielki rynek umożliwia korzyści jakie daje specjalizacja ( w zakresie produkcji, wymiany oraz postępu
technicznego);
• wielki rynek umożliwia osiąganie tzw. korzyści skali (chodzi tu o produkcję masową)- obniżanie się
długookresowych przeciętnych kosztów wytwarzania w miarę wzrostu skali produkcji;
• na wielkim rynku występują korzyści zwiększonej konkurencji.
• Integracja zawsze daje wzrost wymiany handlowej między tymi krajami w wyniku znoszenia przeszkód tej
wymiany.
Podstawowe formy integracji:
♦ Strefa Wolnego Handlu (jako najniższa forma integracji)- polega na znoszeniu ceł i innych przeszkód
pozataryfowych w wymianie w obrębie krajów integrujących się. W stosunku do krajów trzecich prowadzona jest
polityka autonomiczna.
♦ Unia Celna –polega na zastąpieniu polityki autonomicznej wspólną ujednoliconą polityką w stosunku do krajów
trzecich.
Unia celna daje 2 efekty:
- efekt. przesunięcia handlu (zmiana kierunku handlu) –polega na tym że zwiększa się wymiana handlowa między
krajami należącymi do Unii Celnej i zmniejsza się udział krajów trzecich w tym handlu.
- efekt. kreacji handlu –polega na tym że wzrastają wzajemne obroty handlowe krajów tworzących Unię Celną.
Obie te formy dotyczą wymiany towarów. Różnią się traktowaniem krajów trzecich. Obie polegają na liberalizacji ceł.
Dają też wzrost wymiany i korzyści specjalizacji.
♦ Wspólny Rynek – Tworząc wspólny rynek liberalizuje się obroty handlowe i rynek pracy (oprócz handlu
towarami występuje obrót kapitałem i rynek pracy).
♦ Unia Ekonomiczna i Monetarna – Na etapie Unii Europejskiej kraje integrujące się harmonizują i ujednolicają
politykę mikroekonomiczną, a więc występuje harminizacja tzw. polityk odcinkowych tj: podatkowej, przemysłowej,
transportowej, rolnej itd. Chodzi tu również o wspólną politykę walutową i finansową.
Niektórzy autorzy wyodrębniają również Pełną Unię Ekonomiczną (to jednak nie istnieje).
Każdy z krajów pretendujących do UE musi opracować program integracji europejskiej- przystosowanie do prawa
europejskiego.
17
Czego oczekuje UE od Polski w tym roku:
Cele krótkoterminowe:
• radykalnej poprawy polskiej administracji;
• powołania niezależnej od zawirowań służby cywilnej;
• powołania niezależnej instytucji (komisji) która ma się zajmować kontrolą środków otrzymywanych od innych;
• zasadniczego uszczelnienia polskich granic;
• poprawy kontroli fitosanitarnej i weterynaryjnej;
• wzmocnienia służb odpowiedzialnych za ochronę środowiska;
• efektywne rozpoczęcie decentralizacji państwa poprawy jakościowej służb celnych;
• zapewnienie ochrony własności intelektualnej;
• wdrożenie polityki modernizacji rolnictwa;
• przystosowanie zakładów przetwórstwa żywności (głównie mleczarnie) do norm UE;
• restrukturyzacji hutnictwa;
• dostosowanie systemu zamówień publicznych do norm UE.
Cele średnioterminowe:
przeszkolenie sędziów w prawie europejskim;
wdrożenie kompleksowej strategii antykorupcyjnej;
zapewnienie swobody zakupu ziemi przez cudzoziemców;
całkowite zliberalizowanie przepływów kapitałowych (wprowadzenie nowego prawa dewizowego);
wzmocnienie ochrony praw konsumenta;
dostosowanie zasad wizowych;
liberalizacja rynku telekomunikacji;
reforma systemu ubezpieczeń społ.
spełnienie przez Polskę kryteriów z Maastricht;
poprawa infrastruktury drogowej i telekomunikacyjnej;
dostosowanie rolnictwa do polityki rolnej UE.
18