Krlewski Bdzin

Przewodnik
Travel Guide

Zapraszam w podr, w ktrej usyszysz szepty dynastii Piastw, Jagiellonw, Cesarza Karola IV,
spektakularnych przodkw, Krla Kazimierza Wielkiego, Jana III Sobieskiego i Marysieki, Stanisawa
Augusta Poniatowskiego, Stefana eromskiego, Bolesawa Prusa i wielu innych.
Historia Bdzina histori ludzi jest,
Wtopiona w oddech pokole, w kady kamie i ciek,
A niebo wydaje si takie samo jak przedtem .

Marek Mark J. Wagner

Wszelkie Prawa Zastrzeone 2016
2

Dedykuj t ksik spoecznoci Bdzina,

ludzi, ktrzy pisali histori tej ziemi.
Z powaaniem,
Marek Mark J. Wagner

Bdzin

* Bdzy: rdosw bd, widoczny, osada na wzgrzu, lub od imienia Bda lub Bdzan.
* Legenda o Krlu Kazimierzu III Wielkim, ktry w czasie postoju mia powiedzie:
My bdziem tu, tam Pogo, a tam Czelad nasza, a jeli tu mao bdzie miejsca to reszta stanie za gr.
(50 19' 7" szer. geogr., a 36 48' 1" dug. geogr)

Muzeum Zagbia
Zamek Krlewski na Wzgrzu Zamkowym
ul. Zamkowa 1
42-500 Bdzin
Tel: 32 267 47 31
www.muzeum.bedzin.pl

* 150 000 200 000 p.n.e.

Historia tego wyjtkowego miejsca jakim jest niewtpliwie geograficznie zakotwiczony Bdzin, wraz
z malowniczymi lasami, wapiennymi wzniesieniami, rzekami i strumieniami, datuje si na ok.150 000 lat p.n.e.,
kiedy koczowniczy owcy plemienni zasiedlali jaskinie Jury Krakowsko-Czestochowskiej. Okres aktywnoci
ludzkiej tej piknej i bogatej ziemi by definiowany przez okresowe zlodowacenia, ktre stanowiy naturaln
barier klimatyczn.
* VII p.n.e. - Kultura uycka.
W tym okresie ludzie ju na stae zasiedlili uroczy region jakim jest Jura Krakowsko-Czstochowska.
Plemienna spoecznoci coraz bardziej przeksztacaa si w dobrze zorganizowane osady i grody.
* IX-X w redniowiecze.
Odkrycia archeologiczne jednoznacznie wskazuj na intensywne osadnictwo na Wzgrzu Zamkowym lub
Bdziskim. Tu ttni yciem grd palisadowo-ziemny zaoony przez plemi Wilan (wielko osady ok.:100 m
x 140 m), ktre dao pocztek pniejszej stolicy Polski Krakowowi. Osada znajduje si na wzniesieniu 285
m.n.p.m., wraz malowniczo opywajc dolomitowe Wzgrze Zamkowe Rzek Przemsz.
* 1241/1259
Najazd Tatarski w czasie ktrego osada bya prawdopodobnie spalona (1). Zaraz po przejciu przez ten
teren najedcy, ludno, ktra ukrya si w trudno dostpnych mokradach i borach, odbudowuje grd. Tym
razem wzniesiona zostaje kamienna wiea cylindryczna tzw. stop.
* 1251 ( druga poowa XIII wieku.)
Budowa wiey (stop): 10.5 m. rednicy i ok. 35 metrw wysokoci. Budow wiey (2) przypisuje si
Bolesawowi Wstydliwemu lub Leszkowi Czarnemu. Naley tutaj wspomnie i od antycznych czasw handel
oraz rzemioso rozwijao si bardzo dynamicznie na Wzgrzu Zamkowym (Kultura uycka).
Wiea-stop speniaa kilka funkcji, m.in. suya jako punkt obserwacyjno-obronny, prawdopodobnie
wykorzystywano j take jako rdldow latarni nawigacyjn ((3), z ktrej korzystali tzw. Wodni Ludzie
zwani take Rybitwami, ktrzy zajmowali si spawianiem towarw rzek Przemsz, czca szlaki handlowe
z Wis i Wart. Na pnoc od Bdzina znajdowa si port rdldowy (4), oraz tzw. przewoka, ktr
transportowano odzie, trabazy, statki, tratwy, galary, szkunery i krypy.

Komiga Rzeczna (Wikiwand)

Bdzin
Mathias Gerung ok. 1536

(litografia Napoleona Ordy)

6

1349
Pierwsze zapiski historyczne o zamku bdziskim znajdujemy we wzmiance o Rycerzu Wiernku, ktry
by w owym czasie Burgrabi.
* 1251 -1358 (2 polowa XIII wieku).
Osada dynamicznie si rozwija wraz z handlem i rzemiosem. Topografia a take szlaki handlowe
s czynnikiem stymulujcym rozwj.
* 1358
Kazimierz Wielki doceniajc charakter ludzi, dynamizm Bdzina (5) i dogodne pooenie,
nadaje prawa miejskie osadzie w dniu 5/08/1358 r. Krl mianuje Hinco Ethiopusa pierwszym wjtem miasta.
W tym okresie miasto wraz zamkiem jest otoczone murami obronnymi, 13 basztami wykuszowymi i dwiema
basztami wjazdowymi, Sawkowsk i Bytomsk. Jednoczenie powstaje kasztel mieszkalny dla rycerstwa,
burgrabiego. Od strony pnocnej znajduje si wjazd do zamku, do ktrego mona si dosta przez most
zwodzony (6) i baszt obronn. Bdzin staje si wanym i dochodowym miastem dla Korony, tutaj mieci si
komora celna, gdzie pobierane jest myto-podatki od kupcw i handlarzy.
Krl Kazimierz Wielki nadaje przywilej Bdzinowi m.in. zwolnienie z opat na okres 6 lat, a take,
zgodnie z zapisem, mieszczanie maj prawo do darmowego korzystania z lasw do budowy domostw i zagrd.
W krtkim czasie Bdzin ulega radykalnej transformacji, staje si zamonym grodem, generujc jednoczenie
znaczne dochody z handlu, rzemiosa, transportu oraz upraw (7).
W Bdzinie krzyuj si wane trakty handlowe, krajowe i midzynarodowe, m.in. z dalekiej Rusi
poprzez Kijw, Krakw, Bdzin, Wrocaw do Poznania, oraz intensywny ruch handlowy na rzece Przemszy.
Krl Kazimierz Wielki jest jedynym wadc , ktry nosi przydomek Wielki. Krl jest fundatorem
Parafii w. Trjcy (8), ktra w redniowieczu suya jako Kaplica Zamkowa. W pniejszych wiekach miejsce
kultu intensywnie si rozbudowuje, a wiea Kocielna suya take jako punkt obserwacyjno-obronny. Naley
tutaj doda i kociek drewniany istnia w tym miejscu ju wczeniej, bo w roku 1308 r. (wzmianka o
plebanie Gowinie) .(9)
Oryginalny Dokument Lokacyjny Krlewskiego Bdzina, ktry zosta podpisany w
Krakowie, Anno Domini 1358 zagin, mamy nadziej, e zostanie odnaleziony, gdy stanowi
esencj wiadomoci narodowej i wany etap w rozwoju pastwa polskiego.
* 1415-1434
Burgrabi zostaje mianowany synny rycerz Mikoaj Kornicz-Siestrzeniec. Posta barwna, dla jednych
rozbjnik i zawadiaka, dla innych wierny i odwany rycerz krla Jagiey, z ktrym wojowa
w wojnie z Krzyakami (10).
* 1434
Z uwagi na uciliwy problem z rabusiami, ktrzy nkali ludno i majtki monowadcw,
Biskup Krakowski Zbigniew Olenicki zwouje zjazd, na ktrym uchwalono pokj midzy panami
z Polski i lska.

* 1536-1537
Mathias Gerung maluje wedut panoram Bdzina, ktra stanowi najstarszy wizerunek
krlewskiego miasta Bdzina.
* 1588
Traktat Bedzisko-Bytomski. Zamieszanie o Koron Polsk pomidzy austriackimi Habsburgami,
a szwedzkimi Wazami. Na zamku przebywa hetman wielki koronny Jan Zamojski, arcyksi Maximilian III,
kardyna Ippolito Aldobrandini, ktry w 1592 roku zostaje wybrany Papieem Klemensem VIII. To ten sam
papie ochrzci kaw, ktra przybya do Europy z dalekiej Arabii, po tym jak rozesza si plotka, e mog
kry si w tym zdrowym napoju demony.
* 1616-1617
Wielki poar Bdzina. Pomimo dotkliwych zniszcze, krlewski grd zostaje w krtkim czasie
odbudowany.
* 1630
W Bdzinie dziaa regularna obsuga kurierska na trasie Tarnowskie Gry - Krakw. W 1741 powstaje
urzd pocztowy, a w 1796 r. Bdzin ma ju 8 listonoszy.
* 1655
Najazd szwedzki tzw. Potop. Zamek pomimo uszczerbku nie uleg zniszczeniu. W warowni
bdziskiej stacjonowa hetman wielki koronny Stefan Czarniecki.
* 1683
Jan III Sobieski w drodze pod Wiede zatrzymuje si w Krlewskim Bdzinie. Prawdopodobnie
towarzyszya mu Marysieka (11). Obelisk postawiony na wschodniej stronie Wzgrza Zamkowego upamitnia
to wydarzenie.
* 1772
Rozbir Polski. Bdzin jest kolejno pod kontrol Prus, Austrii i Rosji.
* 1834
Hrabia Raczyski, przedstawiciel Banku Polskiego, urzeczony piknem opuszczonego i podupadajcego
zamku, proponuje zarzdowi utworzenie Szkoy Grniczo-Hutniczej. Do tego celu zatrudnia architekta
Franciszka Mari Lanci. Zamek odzyskuje dawny blask. Architekt skraca wie-stop o 1/3, jednoczenie
dekoruje arkadami mur od strony wschodniej.
* 1839 -1840
Na Rzece Przemszy obsuguje pasaerw statek parowy.
* 1838-1863
Na Zamku mieci si kaplica protestancka grnikw z Saksonii (1838), a take szpital, a w roku 1863
korzystaj z zamku Powstacy Styczniowi. (12)
* 1918-1919
W odpowiedzi na administracyjn decyzj zburzenia zamku bdziskiego, lokalni obywatele powouj
Towarzystwo Opieki nad Gr Zamkow.
8

* 1952 1956
Odbudowa zamku. W trakcie prac archeologicznych znalezione zostaj cenne przedmioty: monety,
sprzczki, narzdzia. Z uwagi na to, e oryginalne wyposaenie zamku si nie zachowao, w kasztelu powstaje
zbrojownia wraz z mozaik broni z wielu regionw wiata, de facto, jedna z ciekawszych kolekcji militariw w
Polsce. Znajduj si tutaj eksponaty broni europejskiej, tureckiej, bakaskiej, perskiej, afrykaskiej, japoskiej.
Kolekcje.
* Zbroje: napierniki, hemy, kolczugi, tarcze.
* Bro Biaa (krtka i duga): miecze, szable, rapiery, paasze, szpady, noe,
kordelasy,
bagnety, tasaki.
* Bro Drzewcowa: lance, spisy, oszczepy, halabardy, partyzany, kosy, cep bojowy.
* Bro Palna: lontowa, skakowa, kapiszonowa, koowa-tarczowa, iglicowa, wiatrwki, modzierze, armatki,
hakownice, bro maokalibrowa, pistolety, strzelby myliwskie i onierskie.
* Bro Miotajca: kusze.
* Prochownice: adownice i akcesoria.
* Przybory Jedzieckie: siodo oraz strzemi.
* Kule Armatnie: kamienne, elazne.
* Wojskowy Frak oraz bbny.
* Grafiki. Mapy. Monety.
Jednym z najcenniejszych eksponatw jest miecz rycerski z X wieku.
Zamek Krlewski w Bdzinie jest zaprojektowany zgodnie ze Zot Zasad, zwan inaczej Bosk
Proporcj, ktr Fibonacci odkry w naturze w 1202 roku. Z uwagi na pooenie oraz orientacj wobec
Soca, Zamek Krlewski w Bdzinie stanowi wyjtkowo fotogeniczny obiekt architektoniczny, gdzie wraz
naturalnym wiatem, oraz nocn iluminacj kreuje unikalne impresje o kadej porze roku.

Letni Mundur Paradny Oficera Ksistwa Polskiego 1815-1831.

Miecz - Zbiory Muzeum Zagbia

Paac Mieroszewskich i Park

Styl: Cour d'honneur

Muzeum Zagbia w Bdzinie

ul. wierczewskiego 15
42-500 Bdzin
Paac Mieroszewskich
Tel: 32 267 44 61

10

Barokowo- klasycystyczna siedziba magnacka, wraz z rozlegym kompleksem parkowym, wzorowane

na francuskich paacach wiejskich, zostaa wzniesiona ok.1700-1702 roku przez Kazimierza Mieroszewskiego
w Ksistwie biskupim - siewierskim. Od tego czasu Paac by sukcesywnie przebudowywany, rozbudowywany.
Mieroszewscy wywodz si z Miroszowic nieopodal czycy. Na przeomie XV-XVI wieku rd osiedla si
w Maopolsce i na lsku.
W komnatach paacowych znajduj si ciekawe polichromie z XVIII wieku, przedstawiajce m.in.
antycznych wodzw, romantyczne sceny z polowa, pejzae, medaliony rodowe oraz turnieje.
* Najstarsze wzmianki dotyczce rodu Mieroszewskich znajdujemy w Parafii w. Trjcy w Bdzinie.
Ksiga Metrykalna zawiera notatk o tzw. kluczu majtkowym rodu Mieroszewskich, ktry w latach
1644-1647 obejmowa ok. 1000 hektarw.
* Jan Mieroszewski, senior, sprawowa urzd skarbnika bdziskiego.
* Jan Mieroszewski (zm.1687), wnuk Jana seniora, uwaany jest przez historykw protoplast rodu,
z uwagi na penione stanowiska m.in. starosty, peni take funkcj sdziego w Ksistwie Siewierskim.
* Kazimierz Mieroszewski (1680-1749) dziedziczy po ojcu majtek, penic jednoczenie wane funkcje
m.in. Chorego i Hetmana Siewierskiego. Kazimierz Mieroszewski rozpoczyna budow Paacu w Gzichowie
(ok.1700), malowniczo pooonego pomidzy Gr Dorotk a Rzek Przemsz.
Zmysowej pikanterii dodaje magnackiej siedzibie rozlegy park oraz wspaniay widok na wzgrze
zamkowe, gotycki zamek, a take koci w. Trjcy. W trakcie budowy Kazimierz Mieroszewski korzysta
z finansowego wsparcia majtnych braci: Jana Krzysztofa (1676-1745), ordynata mysowickiego, stolnika
podlaskiego, starosty siewierskiego, sdziego siewierskiego, bytomskiego i pszczyskiego. Kazimierzowi
pomaga take brat Jerzy Antoni (1644-1756), ksidz, kustosz koronny, kanonik krakowski, kanclerz siewierski,
mysowicki i bogucicki. Wszyscy z wymienionych posiadali niezalene klucze majtkowe.
* Sched po Kazimierzu Mieroszewskim obejmuje jego syn Stanisaw Kostka Mieroszewski
(1727 1803), ktry rozbudowuje rodow rezydencj. Stanisaw peni zaszczytn funkcj starosty
bdziskiego, kapitana wojsk koronnych, komisarza krlewskiego.
* Po Stanisawie Mieroszewskim, dziedzicem rodowego majtku zostaje Jzef, hrabia Mieroszewski
(1759-1833), ktry peni urzd szambelana na dworze ostatniego wadcy Polski, Krla Stanisawa
Poniatowskiego. Jzef to niezwykle barwna posta rodu, de facto, jest ostatnim mskim Dziedzicem klanu.
Hrabia Mieroszewski jest Kawalerem Orderu w. Stanisawa, peni funkcj adiutanta gen. Zajczka w randze
pukownika i bierze aktywny udzia w Powstaniu Listopadowym (1831).
* Ludwika Mieroszewska, crka Jzefa, hrabiego Mieroszewskiego jako nastpna obejmuje majtek
rodowy. Nowa dziedziczka, po zalubieniu Wincentego Siemieskiego, umiera w modym wieku a ca sched
gzichowsk przejmuj Siemiescy. Po 120 latach rd Mieroszewskich wygasa.
* W roku 1863 hrabina Mycielska, nabywa dobra gzichowskie od Siemieskich.

12

* Majtek wraz z Paacem na Gzichowie przejmuje (1883) Gwarectwo Chrystiana von Kramsta,
zamonego potentata przemysowego, barona lskiego, waciciela hut i kopal na Grnym i Dolnym lsku,
posiadajcego take wpywy na ziemi krakowskiej.
* Klan von Kramstw sprzedaje Towarzystwu Kopal Wgla i Hut, rozlegle posiadoci i aktywa wraz
ze stalowniami, kopalniami wcznie z kluczem gzichowskim . Z ramienia nowego waciciela, zarzdc
zostaje Mieczysaw Krkowski (1913), ktry wzorowo administruje majtkiem.
* W 1920 roku, w trakcie marszruty wiodcej z Francji na front wschodni, stacjonuj w Gzichowie
Hallerczycy.
* W okresie II Wojny wiatowej (1939 1945) Paac w Gzichowie jest siedzib Sosnowitzer Bergwerks
und Hutten AG.
* 1945 1954 Paac wraz z parkiem jest pod zarzdem Pastwowego Orodka Maszynowego.
* 1954 1960 trwaj prace porzdkowo - remontowe w Paacu wraz z przylegym parkiem, ktre
nadzoruje Wojewdzki Konserwator Zabytkw w Katowicach.
* W roku 1960 kompleks paacowo-parkowy jest siedzib Modzieowego Domu Kultury.
* 1970 1983: Paac Mieroszewskich wraz z parkiem i oficynami poddany jest gruntownej renowacji
oraz adaptacji do celw muzealnych.
* W roku 2002 w trzechsetn rocznic budowy Paacu Mieroszewskich, z inicjatywy wadz miasta
Bdzina, Paac Gzichowski wraz z parkiem zostaje zrewitalizowany.
Zbiory i kolekcje w Paacu Mieroszewskich.

Ekspozycja Archeologiczna: epoka kamienna, epoka brzu, epoka elaza, Kultura uycka. Wrd
bezcennych znalezisk wyrni naley miecz z epoki brzu oraz miecz rycerski z X wieku, ostrogi,
zausznice i wiele innych.

Ekspozycja Etnograficzna. Izba Zagbiowska: styl ycia ludnoci na terenie Zagbia Dbrowskiego.
Komnaty Paacowe wyposaone s w stylowe meble, rzemioso artystyczne, tkaniny, malarstwo
portretowe:

Salon Wodzw Antycznych.

Salon Myliwski.
Salon Turniejowy.
Salon z Medalionami (portrety).

Komnaty paacowe.
13

Kompleks Parkowy. Na dziedzicu Paacu znajduje si unikalna aranacja ogrodowa. Od strony

zachodniej mona si przechadza alejkami pord starych, pamitajcych klan Mieroszewskich kasztanowcw,
orzechowcw, tulipanowcw, platanw czy sosen, znajduj si tam take dwie oryginalne rzeby Bachusa
i Flory.

Herb rodowy Mieroszewskich lepowron.

Wojciech i Dorota Mieroszewscy.

(oryginalne portrety zaginy)

14

Malowniczy park na Wzgrzu Zamkowym

Ze wzgldu na pooenie, Wzgrze Zamkowe od pradawnych czasw, na co wskazuj wykopaliska

archeologiczne, byo dynamicznie zasiedlane. Due pitno wywara w tym miejscu Kultura uycka (13 000
p.n.e. 500 p.n.e.) obejmujca ziemie Polskie, pnocno-zachodni i rodkow Sowacj, pnocne i rodkowe
Morawy, pnocne i pnocno-wschodnie Czechy, Saksoni, uyce, wschodni Turyngi, wschodni
Brandenburgi, a po zachodni Woy.
Park na Wzgrzu Zamkowym zosta utworzony w okresie midzywojennym z inicjatywy Towarzystwa
Ochrony Wzgrza Zamkowego. W roku 2013 Park zosta zrewitalizowany. Jest to idealne miejsce do
wypoczynku i spotka. Muzeum Zagbia jest oficjalnym patronem historycznego parku w Bdzinie.
Atrakcje historycznego parku:

Czciowo odtworzone redniowieczne 7-metrowe way obronne wraz z palisad.

Pomidzy neogotyckim zamkiem a kocioem w. Trjcy znajduj si krgi magiczne (15), historyczne
alejki spacerowe, plac zabaw, kameralny amfiteatr.
aweczki parkowe s dedykowane synnym dzieom literackim.
Tablice informacyjne zawieraj ciekawostki i opisy drzewostanu.
redniowieczne chaty, pziemianki. Od staroytnych czasw rozwijaa si w tym miejscu metalurgia,
rzemioso oraz handel.

Ostroga (Muzeum Zagbia).

Zausznica Typu Bizantyjskiego
(Muzeum Zagbia).
15

Podziemia Bdziskie

Siekierka.

Podziemia.

Budowa schronu przypada na okres drugiej wojny wiatowej. Wadze nazistowskich Niemiec podjy
decyzj o budowie schronw przeciwlotniczych na przeomie 1942/43 roku, w wyniku coraz czstszych
nalotw na obiekty wojskowe i fabryki w okupowanych krajach. Pod cisym nadzorem stranikw pracowali
przymusowo Polacy.
Pod Wzgrzem Zamkowym wydrono w dolomicie chodniki o cznej dugoci ok. 700 metrw, wraz z
czterema pomieszczeniami, w tym dostpnych do zwiedzania jest ok. 400 metrw. Wntrza systemu byy
czciowo wzmocnione cementowymi cianami.
Podziemia.
Staa temperatura ok. 9 C, wilgotno ok. 82% utrzymuje si przez cay rok.
Wentylacja grawitacyjna: rnica poziomu od najwyszego do najniszego to ok. 9 m.
Worki z cementem z okresu II wojny wiatowej.
Wagonik sucy do transportu urobku.
Hibernaculum.
elazna siekierka z okresu II wojny wiatowej.
Wyryty napis na cianie: SL 1944.
Archiwalne zdjcia. Wystawy czasowe.
Przeciwwybuchowa ciana oraz tzw. luza.
Uskok bdziski.
Muzeum Zagbia organizuje w podziemiach wystawy czasowe, spotkania, wernisae. Wanym
i unikalnym punktem zwiedzania jest tzw. uskok bdziski. Przypuszcza si, e w sztolniach schronu miecia
si montownia elementw do V1 i V2. Ponadto istniej powane hipotezy, e bya tutaj siedziba faszerzy
pienidzy oraz dokumentw, ktre na masow skal fabrykowano w czasie II wojny wiatowej (13).
Podziemia Bdziskie
Al. Kotaja
42-500 Bdzin
Kontakt telefoniczny z sekretariatem Muzeum (tel. 32 267 77 07)

16

Dom Modlitwy Mizrachi

1925-1930

Dom Modlitwy Mizrachi

ul. Potockiego 3
42-500 Bdzin
Kontakt telefoniczny z sekretariatem Muzeum: 32 267 77 07

17

Historia osadnictwa ydw na tych terenach datuje si na XVI wiek. Po licznych pogromach.
starozakonni przybywali do Polski z caej Europy Na przeomie wiekw populacja ludnoci ydowskiej
sukcesywnie si powikszaa. W XVIII wieku zostaje wzniesiona okazaa Synagoga.
Bdzin w okresie midzywojennym staje si miastem ydowskim, de facto, Jerozolim Zagbia:
w centrum miasta 80% ludnoci to ydzi, na obrzeach 60%.
Od wiekw Bdzin jest dla starozakonnych bram wjazdow do Polski. To tutaj nowo przybywajcy
migranci s przekierowywani do innych regionw i miast m.in. do Warszawy, Krakowa i dalej na wschd
i poudnie.
Bdziska Gmina ydowska dynamicznie si rozwija. Znajduje si tutaj okazaa synagoga, rytualna
mykwa, drukarnia, restauracja, kramy, organizacje kulturalne, kluby sportowe a nawet dom dla dorosych i
ydowskie wizienie.
Dom Modlitwy Mizrachi (ok. 1925-1930) by jednym z wielu w miecie. Bogaci kupcy i waciciele
organizuj w swoich kamienicach domy modlitw, w ktrych odbywaj si mody, a take schadzki polityczne.
Bdzin staje si w tym czasie jednym z najwaniejszych centrw syjonizmu, ktremu nada zorganizowany
charakter Teodor Herzl, stawiajcy za cel odbudow Pastwa Izrael na zasadach Tory. Plan ten zosta
zrealizowany w 1948 roku.
W Domu Modlitwy Mizrachi znajduj si ciekawe realistyczne polichromie: ok. 110 m kwadratowych,
malowane technik olejno-temperow, ktre zawierajce trzy gwne wtki:

12 Plemion Izraela (sufit typu Klein): patroniczni synowie Jakuba.

Ziemia wita pejzae.
12 Znakw Zodiaku oraz symbolika sakralna.

Dom Modlitwy Mizrachi jest arcyciekawe ze wzgldu na tematyk, symbolik religijn, ktra w
poczeniu z dziaalnoci polityczn-syjonistyczn o zasigu regionalnym i globalnym stanowi wany punkt
nawigacji turystyczno-historycznej.
Autorem polichromii jest prawdopodobnie Altek Wiener, syn bogatego kupca, ktry dekorowa
Mizrachi ( z hebrajskiego wschd), zgodnie z tradycj ydowsk, wzorujc si na synagodze bdziskiej.
W 2004 roku Dom Modlitwy zosta odkryty na nowo, a w roku 2007 wpisany zostaje do Rejestru
Zabytkw. W latach 2010-2011 wadze miasta podjy decyzj o renowacji zabytku. Dom Modlitwy Mizrachi
jest obecnie pod patronatem Muzeum Zagbia.
Jedn z barwniejszych postaci Gminy ydowskiej w Bdzinie jest Rabin Jakub Natan, ktry zapisa si
w pamici Polakw i ydw jako posta nietuzinkowa i szanowana. Rabin Natan m.in. organizowa skadki w
czasie powsta narodowych. Rabin spotka si m.in. z Adamem Mickiewiczem w Wielkopolsce. Po jego
mierci (ok.1843), Polacy umiecili na Macewie Rabina Ora Rzeczypospolitej.

18

Koci w. Trjcy

Rzymskokatolicka Parafia witej Trjcy

42-500 Bdzin, ul. Plebaska 2
Tel. (32) 267 39 85
http://www.parafia.bedzin.pl/historia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_witej_Trjcy_w_Bdzinie

19

Koci witej Trjcy stanowi i stanowi integralna cz Wzgrza Zamkowego, oraz suy jako
kaplica zamkowa.
* 1308
Pierwsza wzmianka o bdziskim plebanie imieniem Gowin (Godzvin), oraz
kociku drewnianym (Anno Domini 1326).
* 1363
Krl Polski Kazimierz Wielki funduje murowan jednonawow kaplic zamkow w stylu gotyckim
pod wezwaniem w. Trjcy (14).
* 1513
Na plebanii bdziskiego kocioa w. Trjcy mieci si szkoa i szpital.
* XVIII wiek.
Rodzina Mieroszewskich funduje kaplic Matki Boskiej Czstochowskiej.
* 1888
W poudniowej czci wityni zostaje dobudowana kaplica Najwitszego Serca Pana Jezusa.
Wrd cennych pamitek z przeszoci w Parafii w. Trjcy, w skarbczyku, znajduje si m.in. kielich
mszalny, dar Kardynaa Ippolito Aldobrandiniego, ktry zostaje w 1592 papieem Klemensem VIII,
podarowany z okazji Traktatu Bdzisko-Bytomskiego.
Historyczne wntrza.
Papie Klemens VIII

Organy parafialne.
20

Mury Miejskie
Krl Polski Kazimierz Wielki, nadajc prawa miejskie Bdzinowi w roku 1358, rozbudowa ju
istniejce miasto, a take ufortyfikowa zamek oraz podgrodzie, wcznie z potnymi murami obwodowymi,
ktrych fragmenty przetrway do dnia dzisiejszego.
Umocnienia zamkowe oraz potne na 2 metry mury miejskie (wysoko ok 10-12 m.), zakoczone
krenelaem, stanowiy zintegrowan cao umocnie, w ktrego skad wchodzi zamek grny, zamek dolny,
podgrodzie parafialne oraz miejskie:

Zamek obronny wraz z podgrodziem.

Kaplica zamkowa, a pniej koci w. Trjcy oraz ufortyfikowane podgrodzie.
Mury obronne wraz z 2 basztami miejskimi i 13 basztami wykuszowymi (pbaszty).

21

Szlak Orlich Gniazd

Krakw - Czstochowa

1. Zamek Krlewski (romantyczne ruiny) w Olsztynie

2. Zamek Krlewski Suliszowice
3. Zamek Krlewski Ostrnic
4. Stranica Przewodziszowice
5. Stranica utowiec
6. Zamek Rycerski (romantyczne ruiny) koo Mirowa
7. Zamek Krlewski w Bobolicach
8. Zamek Rycerski (romantyczne ruiny) Bkowiec w Morsku
9. Zamek Biskupw Krakowskich w Siewierzu
10. Grd Birw
11. Zamek Rycerski Ogrodzieniec - Podzamcze
12. Zamek Rycerski w Pilicy
13. Zamek Rycerski Udrz
14. Zamek Rycerski (romantyczne ruiny) w Smoleniu
15. Stranica Ryczw
16. Zamek Rycerski (romantyczne ruiny) w Bydlinie
17. Zamek Krlewski w Bdzinie (14) http://orlegniazda.pl/Poi/Pokaz/2608/327/zamek-w-bedzinie
18. Zamek Sawkw
19. Zamek Rycerski (romantyczne ruiny) w Rabsztynie
20. Zamek Krlewski w Pieskowej Skale
21. Zamek Krlewski na Zotej Grze w Ojcowie
22. Zamek Rycerski w Korzkwi
23. Zamek Lipowiec w Babicach
24. Zamek Tenczyn w Rudnie
25. Zamek Krlewski na Wawelu
22

Historyczny Dom Wjta

Gmerk Hinco Ethiopusa

Historyczny gmerk Hinco Ethiopusa jest wbudowany na cianie poudniowej Domu Wjta (ok.1889)
na ul. Czeladzkiej przy Placu Kazimierza Wielkiego (dawny rynek). Warto przypomnie t nietuzinkow posta
jak by H. Ethiopus, ktry w roku 1358 zostaje mianowany przez krla pierwszym wjtem, co dopiero
lokowanego na prawie magdeburskim miasta krlewskiego Bdzina. Gmerk Ethiopusa, w odrnieniu do
herbw szlachty i arystokracji, by klejnotem zamonych mieszczan i rzemielnikw.
Krl Polski w akcie lokacyjnym wyraa si o Hinco Ethiopusie bardzo pochlebnie. Moemy jedynie
domniemywa jak rol ta tajemnicza posta odgrywaa w planach krlewskich w roku 1358, de facto,
kulminacji wieloletnich stara w kwestii lokowania miasta. Zanim podpisano historyczny dokument
dobudowano do istniejcego stopu kasztel, wcznie z podwjnym piercieniem murw obronnych, a
podgrodzie i miasto zyskao potne baszty wjazdowe i tzw. wykuszowe, mury obronne stanowice
nowoczesny, jak na owe czasy, system obronny. Wydaje si bardzo prawdopodobnym, i wanie Hinco
Ethiopus by czowiekiem, ktremu dwr krakowski powierzy realizacj skomplikowanego projektu jakim z
pewnoci byo nadanie praw miejskich Bdzinowi (15).
Hinco Ethiopus by prawdopodobnie mistrzem mularstwa, dzi zastpione sowem murarz, mao tego,
mularstwo, od zamierzchych czasw byo synonimem wszechstronnej wiedzy w zakresie inynierii, czenia
materiaw, architektury, projektowania, geometrii, wcznie ze skomplikowanymi obliczeniami technicznymi,
estetyk, proporcjami, perspektyw, topografi.
Zamek krlewski w Bdzinie, pomimo burzliwej historii, miny stulecia od chwili wzniesienia na
malowniczym Wzgrzu twierdzy obronnej, stanowi elokwentny dowd w odniesieniu do krlewskiej wizji
wraz z ludmi, ktrzy t wizj realizowali.
23

Bdzin na starych fotografiach.

Dyrekcja Muzeum Zagbia prowadzi bogaty program edukacyjny:

Lekcje muzealne i dydaktyczne.
Lekcje historii.
Etnografia.
Archeologia.
Warsztaty artystyczne, plastyczne.
Zajcia w szkoach.
Wernisae i wystawy (tel/fax: 32 267 77 07, e-mail: muzeum@muzeum.bedzin.pl).

Via Regia i Droga w. Jakuba. Bdzin znajduje si na szlaku Via Regia i w. Jakuba. Budowa Via
Regia zostaa zapocztkowana przez Legiony Rzymskie w zachodniej Europie (Hiszpania). Od II wieku naszej
ery do czasw wspczesnych Via Regia, Szlak Handlowo-Turystyczny, czy cay kontynent od Hiszpanii
a po Rosj.
Imprezy Cykliczne:
Bdzin - Urzd Miasta: http://www.bedzin.pl/strona-148-imprezy_cykliczne.html
Teatr Dzieci Zagbia im. Jana Dormana, 42-500 Bdzin ul. Teatralna 4,
tel./fax (32) 267-36-25 , 267-36-68 (http://www.teatr.bedzin.pl/).
Bractwo Rycerskie: http://bractwobedzin.rycerstwo.pl/
Rozrywka: http://bedzin.naszemiasto.pl/kalendarz-imprez/
Kardyna Jean Marie Lustiger
Jean-Marie Lustiger, urodzony jako Aron Lustiger (1926 2007), honorowy obywatel Bdzina,
kardyna pochodzenia ydowskiego, metropolita Parya: https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Marie_Lustiger

Brama Cukermana

Fundacja Brama Cukermana, Al. Hugona Kotaja 24/28

42-500 Bdzin http://www.bramacukermana.com/new/foundation/
24

Szlaki Turystyczne:
http://www.powiat.bedzin.pl/turystyka-menu/szlaki- turystyczne-menu

Pogoria Jeziora
http://www.pogoria.org/pogoria_info.htm

Rekreacja: korty tenisowe, boiska, pywalnie i inne.

OSIR: http://osir.bedzin.pl/obiekty

Kino Nowo, ul. Potockiego 3, 42-500 Bdzin.

tel. (32) 267 35 52, http://www.kinonowosc.bedzin.pl/
Jezioro Pogoria - Pojezierze Dbrowskie, Dbrowa Grnicza.

Pogoda: http://www.twojapogoda.pl/polska/slaskie/bedzin
Hotele i Restauracje: http://www.naszlaku.pl/dane/prezent/_prez_gm/4_bedzin/b9.htm
Transport Publiczny: http://rozklady.kzkgop.pl/index.php?co=mapa
Szlak Zabytkw Techniki: http://www.zabytkitechniki.pl/Przewodnik/Mapa/27266

Gzichw - Paac Mieroszewskich

Widok z Zamku Bdziskiego (XIX w.).

25

Sobtka Bdziska
(twrczo ludowa)

A teraz w ten wieczr sawny,

miechy jako zwyczaj dawny,
Niecc ognie do witania,
Nie bez pieni, nie bez grania.

Pocztwka z Bdzina.
Pimiennictwo:
* Praca zbiorowa. Bdzin 1358 2008 Monografia. Bdzin 2008.
* W. Baszczyk. Bdzin przez Wieki. Pozna 1982.
* Marian Kantor-Mirski (opracowa Jan Przemsza-Zieliski). Krlewskie Miasto Bdzin. , Sosnowiec, Bdzin 1996.
* A. Swaryczewski, F. cibao. Katalog Zbiorw Broni i Uzbrojenia. Muzeum Zagbia w Bdzinie 1979.
* Marceli Antoniewicz. Mikoaj Kornicz-Siestrzeniec Sawny Burgrabia Bdziski. Slski Instytut Naukowy 1987.
* Aleksandra Daab. Paac 1702 2002. Muzeum Zagbia w Bdzinie 2002.
* Jarosaw Krajniewski. Szwedzi w Bdzinie. Bdzin : Sawomir Brodziski, 2005.
* The Museum of the Basin in Bdzin. Wydawnictwo ZET Wrocaw 2004.
* Muzeum Zagbia w Bdzinie. Zeszyty Zagbiowskie 1986, Nr. 2.
* Jurajskie Zamki i Stranice. Wydawnictwo Altus 2013.
Przypisy:
(1)
str. 6: istniej hipotezy i grd zosta zniszczony jeszcze przed najazdem Tatarskim.
(2)
str.6: dokadna data budowy wiey cylindrycznej-stopu nie jest znana.
(3)
str. 6: trwaj dyskusje na ten temat. Wydaje si logiczne i wysoka na 30-35 m. wiea-stop moga suy lokalnym rybakom i podrnikom jako rdldowa latarnia nawigacyjna.
(4)
str.6: pogldy s zrnicowane na ten temat, wydaje si jednak prawdopodobne (raczej pewne) i port rdldowy znajdowa si w okolicach Bdzina z uwagi na poowy oraz handel rybny na tym terenie.
(5)
Str.7: Krl Polski Kazimierz Wielki podpisa si pod aktem nadania praw miejskich Bdzinowi, co jednoznacznie sugeruje zawarta tez.
(6)
Str. 7: istniej rone opinie na ten temat.
(7)
Str.7: wietno Bdzina przypada na okres dynastii Piastw i Jagiellonw: w 1364 roku przebywa w Bdzinie Cesarz Karol IV.
(8)
Str. 7 i 14: trwaj dyskusje na ten temat.
(9)
Str.7: prawdopodobnie kociek drewniany istnia w tym miejscu ju wczeniej, bo w roku 1308 r (wzmianka o plebanie Gowinie).
(10) str.7: istniej rne opinie na ten temat: Marceli Antoniewicz. Mikoaj Kornicz-Siestrzeniec Sawny Burgrabia Bdziski. Slski Instytut Naukowy 1987.
(11) str. 8: istniej rone opinie na ten temat. Kwestia sporna dotyczy obecnoci krlowej Marysieki.
(12) str.8: wiemy ze w roku 1863 na zamku miay miejsce zbirki powstacw.
(13) str.16: tocz si dyskusje na ten temat.
(14) str. 22: monarchowie zwyczajowo byli fundatorami i patronami kaplic zamkowych, kociow, klasztorw.
(15) str. 23: istnieje wiele spekulacji na ten temat. Posta Hinco Etiopusa stanowi integralny rozdzia w historii, jest, de facto, zakotwiczony w dzieje Bdzina. rda historyczne s do skpe, mamy jednak pewne
wskazwki co do jego roli jako administratora", a nastpnie pierwszego burmistrza miasta. Brak rde pimiennych nie wyklucza racjonaln interpretacj epoki oraz roli ludzi, ktrzy yli i tworzyli histori.

26