Sztuczne Raje" - Motyw Alkoholu I

AKADEMIA PEDAGOGICZNA W KRAKOWIE
WYDZIA HUMANISTYCZNY
INSTYTUT FILOLOGII POLSKIEJ
Micha Mazur
SZTUCZNE RAJE MOTYW ALKOHOLU I

NARKOTYKW W LITERATURZE WSPCZESNEJ
Seminarium prof. dr hab. A Kulawika
KRAKW 2005
1
PDF stworzony przez wersj demonstracyjn pdfFactory www.pdffactory.pl
WSTP
1.1.
Cel pracy.
Pomys napisania pracy magisterskiej powiconej tematyce uywek w
literaturze nie jest przypadkowy. Informacje na temat stosowania substancji

zaliczanych do substancji odurzajcych pojawiaj si w literaturze polskiej i
wiatowej od zarania dziejw, za w szczeglnoci znalazy si w krgu
zainteresowania w cigu ostatnich lat 1 . Jest to szeroko pojta problematyka,
ktrej dotychczas nie powicono nalenej uwagi. Micha Kuziak we wstpie do
zbioru prac badawczych Sztuczne Raje stwierdza, e temat ten jest zwykle
pomijany w opracowaniach naukowych lub spychany na margines bada
literackich i kulturoznawczych.2.
Uywki w rozmaity sposb pojawiaj si na przestrzeni kultury i stanowi
przedmiot jej dyskursu, funkcjonuj jako fakt biograficzny zwizany z
postaciami poszczeglnych twrcw. Mog one rwnie dziaa jako czynnik
wpywajcy na poetyk dzie literackich lub na sam proces twrczy. Czsto w
literaturze temat uywek (alkohol, narkotyki) pojawia si ku przestrodze, w
ramach tpienia wad narodowociowych i masowego sigania ku sztucznym
rajom, przez zdegenerowane spoeczestwo. Szczeglnie fakt naogw
alkoholowych i narkotycznych odznacza si w historii literatury i odcisn
znamienne pitno w kwestii literatury na temat uywek. Rozpatrywane przeze
mnie zagadnienie jest o tyle bardziej skomplikowane, e czsto te rne aspekty
Myl o prekursorskiej na gruncie polskim pracy W. Szturca, Opium i wyobrania (Studium z poetyki
przekltej wyobrani), [w:] O obrotach sfer romantycznych, Bydgoszcz 1998
2
Sztuczne raje Uywki w literaturze pod red. Michaa Kuziaka, Supsk 2002., s. 5.
2
wystpowania uywek cz si ze sob, co jeszcze bardziej utrudnia

szczegowe badania problemu.
1.2.
Zakresy pracy.
Niewtpliwie problematyka uywek w literaturze wymaga szerokiego
ujcia
interdyscyplinarnego,
m.in.: psychologicznego (psychiatrycznego),
medycznego, religioznawczego 3 , biograficznego, socjologicznego i z zakresu

poszczeglnych sztuk. Mona na tej podstawie stwierdzi, e wyznaczanie roli
uywek w literaturze powinno mie charakter wszechstronnych bada
antropologicznych.
Temat uywek w literaturze jest na tyle wszechstronny, e naley
wyznaczy pewne zakresy pracy, skupiajc si wycznie na istotnych faktach.
Dlatego te uznaj fakty biograficzne za spraw drugorzdn dla caoci. Nie
jestemy w stanie wykorzysta cudzego yciorysu jako materiau badawczego,
gdy zwykle wydarzenia z ycia maj charakter subiektywny, a bez konkretnych
dowodw przytaczanie pewnych przykadw moe by uznawane za
nieobiektywn spekulacj.
Niestety szerszy dyskurs na temat uywek w polskiej kulturze by zwykle
niemoliwy byo to zwizane z rodzim obyczajnoci, spychajc to
zagadnienie na margines podejmowanych tematw zupenie jakby kwestie te
byy uznawane za swego rodzaju patologie, za unikanie ich zaegnywao w
problem. Niesusznie. Liczne rda literackie udowadniaj, e istnia on w
wiatowej kulturze od zarania dziejw.
Kwestia szans i niebezpieczestw zwizanych z uywkami istnieje od
dawna i jest przedmiotem refleksji m.in. Charlesa Baudelairea, autora ksiki
Sztuczne Raje, rozwaajcego kwestie stosowania wina, haszyszu i opium.
3
T.Sikora, Uycie substancji halucynogennych a religia, Krakw, 1999 r
3
Warto nadmieni, e przyj on jednoznaczn postaw moralizatorsk i uzna

uywki (w zasadzie z wyjtkiem wina, ktre stao si niepisanym bohaterem
podcyklu wierszy Kwiaty za) za mao wartociowy, mona powiedzie
iluzoryczny sposb szukania nowych horyzontw twrczych. Baudelaire
stanowczo stwierdza, e wszyscy poszukiwacze raju stosujc uywki gotuj
sobie co zgoa innego pieko. Nie tylko nie wykraczaj poza swoje ja, ale
te trac moliwo poznania siebie, dostrzeenia za tkwicego w ludzkiej
naturze. Poeta stwierdza, e przez uywki ludzie trac woln wol i moliwo
zwalczenia owego za. Czowiek pograjcy si w sztucznych rajach jedynie
niszczy swoj osobowo i udzi si czym, co tak naprawd jest tylko
namiastk prawdziwej mistyki.
1.3.
Alkohol i narkotyki w obrbie kultury wiatowej.

Uywki w obrbie kultury istniej od samych pocztkw ludzkiej
cywilizacji i czsto zwizane s z rnymi obrzdami nawizywania kontaktu

danej spoecznoci religijnej z bstwem, czyli wanym dla tej spoecznoci
sacrum. Wymieni tutaj mona takie praktyki, jak dziaalno szamanw,
misteria greckie i egipskie czy rytuay Indian z Ameryki Pnocnej. Trudno
jednostronnie stwierdza, e uywki maj charakter wycznie patologiczny,
skoro zaznaczyy si kulturotwrczo w historii wiata. Wielu twrcw, artystw
i mylicieli tworzyo swoje dziea pod ich wpywem. Na przykad: Romain
Rolland i Anatol France poszukiwali natchnienia podczas swojej pracy
korzystajc z dobrodziejstw wina; Jan Jakub Rousseau i Fryderyk Schiller
korzystali bardzo czsto z pomagajcej w skupieniu kawy; Gustawowi
Flaubertowi i Paulowi Valery podczas pracy twrczej czsto towarzyszyy kby
nikotynowego dymu; Stanisaw Przybyszewski i Paul Verlaine wspomagali
swoje twrcze umiejtnoci koniakiem i wdk; Samuel Coleridge, Charles
4
Baudelaire, amerykaski pisarz i poeta Edgar Alan Poe, czy Witkacy czerpali
inspiracj z narkotykw.
Problematyka uywek w literaturze szczeglnie rozwina si dopiero w
XX wieku, kiedy zaczto traktowa je jako rodek na bolczki codziennego
ycia spoecznego. W kulturze minionego stulecia rozwin si nurt
psychodeliczny, ktrego przedstawiciel Alduos Huxley polemizowa z
Baudelairem dowodzc, e uywki (zwaszcza substancje narkotyczne) stanowi
bramy percepcji. Odsaniaj one przed czowiekiem nowe, niezbadane dotd
wymiary ludzkiego umysu, pozwalaj wejrze w prawd o naszej egzystencji
oraz zaspokoi pragnienie nieskoczonoci i doskonaoci. Huxley uznawa
narkotyki za swego rodzaju wehiku umoliwiajcy przetransportowanie
czowieka w krain onirycznych wizji, przypominajcych olnienia dawnych
mistykw.
Ju
wtedy
zainteresowanie
uywkami
miao
charakter
interdyscyplinarny, gdy tropem tym zmierzali zarwno artyci (poeci, muzycy,

malarze), jak i wspczeni psychologowie i psychiatrzy, zajmujcy si
badaniem antypodw umysu. Na gruncie polskim warto wspomnie o
badaniach synnego psychiatry Antoniego Kpiskiego, ktry w swoich
eksperymentach poszed ladami Zygmunta Freuda - sam dokonywa na sobie
dowiadcze z narkotykami, by przybliy si w ten sposb do specyfiki
przey swoich pacjentw, chorych na schizofreni. Pytania, na ile rnego
rodzaju uywki poszerzaj ludzk percepcj i wpywaj na umysow kondycj
stosujcej je osoby przewijay si przez cae minione stulecie.
Prace naukowe powicone tematyce uywek czsto maj charakter
hermeneutyczny mona odnie wraenie, e badacze ufaj pisarzom, nie
zakadajc mylnie moliwoci swoistej autokreacji w wypowiedziach rnych
autorw na temat ich dowiadcze na polu narkotykw i alkoholu.
Uywki wystpoway ju w dawnych kulturach pierwotnych na terenie
caego wiata. Do dzisiaj stanowi wany element obrzdw wielu grup
5
etnicznych yjcych poniekd w tradycyjny sposb. Indiascy czarownicy z

wilgotnych lasw wntrza Ameryki Poudniowej powszechnie uywaj wywaru
pod nazwa ayahuasca (czytaj "ajaska"), co z jzyka Inkw znaczy "liana.
Rzeczywicie jednym ze skadnikw narkotycznego wywaru jest liana - rosnca
na dnie dungli rolina Psychotria viridis.4 Licie psychotrii zawieraj potny
halucynogen. Dlaczego do prosty zwizek chemiczny DMT ma waciwo
przenoszenia
ludzkiego
umysu w
inn rzeczywisto
i obdarza go
umiejtnociami, ktre w tamtejszej kulturze uchodz za czarodziejskie. W

Brazylii uywki wyszy z dungli i stay si czci tamtejszej ludowej religii.
W tym kraju od lat istniej trzy zarejestrowane, w peni legalne kocioy, w
ktrych zaywanie
ayahuaski jest gwnym sakramentem.
Prawdziwe
halucynacyjne kocioy! Najstarszym z nich jest religia Santo Daime. Koci

pod t nazw zosta zaoony w latach 30-tych przez Raimundo Irineu,
murzyskiego zbieracza kauczuku ze stanu Acre (przy granicy z Peru). Podczas
ayahuaskowych sesji, w ktrych Irineu bra udzia pod okiem metyskiego
szamana, objawia mu si bogini, ktra przedstawia si jako Krlowa Lasu.
Bya odziana w bkitne szaty i nie rnia si od Maryi Panny z katolickich
obrazw. Owa Pani powierzya mu misj stworzenia religijnego ruchu, w
ktrym narkotyczny wywar mia by sakramentem.
Indianie Ameryki Pnocnej, szczeglnie plemiona zamieszkujce
obszary Wielkich Rwnin, wyznaj religi zwan pejotyzmem.5 Jest to religia
synkretyczna, a jej nazwa wywodzi si od sowa peyotl, meksykaskiej nazwy
roliny z rodziny kaktusowatych, ktrej ojczyzn jest pnocny Meksyk otrzymuje si z niej uywk, znan jako pejotl. Spoycie tej roliny wywouje w
pierwszej fazie ble gowy, nudnoci, linotok, natomiast w drugiej - oywienie
umysowe, poczucie bogiego nastroju oraz stany halucynacyjne. Miejscowa
4
5
Ralph Metzner, Ayahuasca and the Greening of Human Consciousness, [w:] Shamans Drum, 1999, nr 53.
Z. Drozdowicz, Pejotyzm, [w:] Wiedza i ycie, 1997, nr 6.
6
ludno wykorzystywaa j nie tylko w swoich praktykach religijnych, ale take

leczniczych.
1.4.
rodki psychoaktywne, a potrzeba osigania
odmiennych stanw wiadomoci.

rodki psychoaktywne towarzysz czowiekowi prawie na kadej
paszczynie jego egzystencji. Kiedy wic zadamy pytanie o rol rodkw
psychoaktywnych w literaturze polskiej i wiatowej, bdzie ono bezporednio
zwizane z pytaniem o natur potrzeb ludzkich, m.in. potrzeby transgresji,
duchowoci, rozwoju, czy zwykej ucieczki od rzeczywistoci. Ludzie od setek
lat na kadym etapie rozwoju odczuwali potrzeb doznawania odmiennych
stanw wiadomoci. Mona nawet zaryzykowa stwierdzenie, i:
()pragnienie okresowych zmian wiadomoci jest wewntrznym, normalnym
deniem, analogicznym do godu czy pocigu seksualnego. Powszechno tego
zjawiska sugeruje, e mamy do czynienia nie z czym, co jest ugruntowane
spoecznie czy kulturowo, ale raczej z biologiczn charakterystyk gatunku 6.
Niezalenie od tego czy nastolatka sigajcego ukradkiem po nielegaln
marihuan z kolegami, czy szamana zaywajcego wite grzyby w celu
kontaktu z duchami, wszelkie te dziaania maj jeden cel: zmian stanu
wiadomoci. Podobnie jak w przypadku jednostki, tak i w przypadku kultury
lub spoeczestwa, w codziennym yciu moemy napotka liczne przejawy
obecnoci substancji psychoaktywnych. Wszystkie prby ograniczania ich
spoywania, wielokrotnie podejmowane w historii, za kadym razem koczyy
si fiaskiem. Najbardziej spektakularnym przypadkiem w dziejach gatunku
6
K. Frieske, R. Sobiech, Narkomania. Interpretacja problemu spoecznego, Warszawa, 1987.
7
ludzkiego bya oczywicie synna 18 poprawka do Konstytucji Federalnej USA

z dnia 17 XII 1917 r., ktra zabraniaa produkcji, sprzeday, przewozu i importu
napojw alkoholowych.
Powszechno tego typu substancji w naszej rzeczywistoci powiadcza
tez, jakoby uzyskiwanie odmiennych stanw wiadomoci stanowio potrzeb
natury biologicznej. Waciwie nie ma kultury, ktra by nie znaa substancji
psychoaktywnych kada z nich ma swj narkotyk, stanowicy jej
immanentny skadnik. W trakcie mijajcych wiekw wtopiy si one w ich
kontekst kulturowy. Spoywanie uywek miao miejsce w rytuaach religijnych,
o czym wiadcz nazwy pewnych substancji, np. ciao bogw na oznaczenie
halucynogennego grzyba, stosowanego powszechnie przez Aztekw.
Uywki odgrywaj szczegln rol we wspczesnej kulturze masowej,
gdzie ich funkcja spoeczna nabraa zupenie nowego znaczenia. Nastpia
desakralizacja substancji psychoaktywnych. Kiedy w kulturach tradycyjnych
byy one zarezerwowane wycznie dla dziaa rytualnych czy religijnych i byy
cile pod kontrol powoanych osb, we wspczesnej kulturze masowej stay
si elementem powszednim. Mimo nakazw prawnych s powszechnie dostpne
dla kadej zainteresowanej osoby, ktry tylko pragnie je zdoby. Ich dystrybucj
obecnie rzdzi rynek a nie jak to miao miejsce w pierwotnych
spoecznociach nakaz religijny czy rytua. Zmianie uleg te kontekst ich
stosowania, gdy korzystanie z nich nabrao charakteru rozrywki czy rekreacji.
Czsto uywki stosowane s w stanach wzmoonego wysiku fizycznego czy
intelektualnego.
Na uczelniach zaczyna si sesja. Dilerzy zacieraj rce, bo blisko dwa miliony
studentw prbuje wtedy przez par tygodni nauczy si wszystkiego, czego nie
nauczyli si przez cay semestr. Na potg sigaj po amfetamin.()
Amfetamina silnie pobudza utrzymujc organizm w stanie czuwania. Znosi
8
zmczenie, powoduje utrat aknienia i potrzeby snu, czasowo zwiksza

pojemno pamici i uatwia zapamitywanie materiau() przeczyta
mona w specjalnym raporcie tygodnika Polityka p.t. Studia na Amfetaminie7.
W czasach wspczesnych wiele osb siga po uywki rwnie w celu
wzmoenia odczu estetycznych, ktre towarzysz choby wyjciu do kina,
czy nawet zwiedzaniu galerii i muzew. Jest to w prostej linii nastpstwo trendu
wprowadzonego jeszcze przez bohemy artystyczne w XIX wieku. Przykadem
moe by tu zaoony w stolicy Francji przez Dr Jacquesa Morau Club des
Haschischins, do ktrego naleeli m.in. literaci: Dumas, Balzak i Baudelaire.
W XX wieku zjawisko zaobserwowano rwnie wrd odbiorcw sztuki.
Powysze fakty udowadniaj, e rozprzestrzenianiu si uywek w kulturze
masowej towarzyszya ich postpujca egalitaryzacja oraz oswojenie si z ich
istnieniem, stanowice nastpstwo ich czstego stosowania. Wyeliminowano
rytua, w jaki wpisane byy uywki w kulturach tradycyjnych. Narkotyk w
zracjonalizowanym spoeczestwie przesta by medium, ktre towarzyszy
nawizaniu kontaktw ze sfer wiata nadprzyrodzonego, odarty zosta z otoczki
mistycyzmu i tajemnicy, towarzyszcej niegdy zaywaniu tego typu
specyfikw8.
We wspczesnej kulturze sposobem na radzenie sobie z zagroeniami
zwizanymi z niekontrolowanym spoywaniem narkotykw s formalne zakazy,
czyli wszelkie postacie ustawodawstwa prohibicyjnego. W naszym pastwie
krucjata wytoczona przeciw rodkom psychoaktywnym przybraa wrcz
charakter fobii spoecznej, co idealnie ilustruj sowa Kazimierza Staszewskiego,
pochodzce z jednej z jego piosenek:
J. akowski, Studia na Amfetaminie, [w:] Polityka, 2003, nr 4, s. 4.

M. Zuberek, Kultura i narkotyki. Rola rodkw zmieniajcych wiadomo w kulturze [w:] Internetowy serwis
www.etnografia.org.
8
9
...co ty le wygldasz, pewnie pijesz heroin i wchasz hasz, ale ty mnie nie
oszukasz...9 .
Aldous Huxley by angielskim powieciopisarzem, nowelist, eseist,

poet i psychonaut.
Jego ojciec by wydawc, dziadek - biologiem i
przyjacielem Darwina. W szkole redniej Huxley zapad na chorob oczu, ktra

doprowadzia niemal do lepoty. Musia nauczy si czyta alfabetem Braille'a.
Mimo to w wieku 22 lat ukoczy studia w Balliol College w Oksfordzie z
najwysz ocen10. Pracowa m.in. jako dziennikarz i wykadowca. Pocztkowo
zajmowa si poezj wydajc wiksz ilo tomikw poetyckich, z czasem
jednak jego zainteresowania ukierunkoway si w stron prozy. By te wielkim
propagatorem rozsdnego uytkowania rodkw psychodelicznych, z ktrych
wybra dwa: meskalinie i LSD-25, ktrym powici wikszo czasu w trakcie
swoich bada. W 1937 roku przenis si do Kalifornii, liczc na to, e
soneczny klimat odwrci chorob oczu. W Ameryce zwrci si ku odmiennym
stanom wiadomoci, eksperymentowa z LSD i meskalin, czego wyrazem sta
si esej Wrota percepcji (1954).
Aldous Huxley w odrnieniu od wspominanego wczeniej Baudelairea

nie potpia uywek uwaa je za najprostsz metod transcendencji samego
siebie. Zapocztkowany przez niego nurt psychodeliczny odbi si wyranym
echem na literackiej twrczoci w XX wieku. Potrzeba wykroczenia poza
krpujc ja jest podstawowym pragnieniem duszy 11 . Huxley twierdzi, e
obowizkiem kadego czowieka jest wszelkimi sposobami poszerza i
wzmacnia zakres percepcji, gdy pozwala to zrozumie istot wasnej
egzystencji.
Czowiek
powinien
na
nowo
spojrze
na
wiat,
by
przebudzonym, czyli w peni wiadomym otaczajcej go rzeczywistoci w jej

9
Cytat pochodzi z piosenki Kazika Staszewskiego p.t. Oddalenie .

Zob. Aldous Huxley, Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/.
11
A. Huxley, Wrota Percepcji, s. 41.
10
10
rnorodnoci i jednoci. Jednym ze sposobw zmiany percepcji rzeczywistoci

s wanie uywki.
Czowiek, ktry wraca przez Drzwi w Murze, nigdy nie bdzie taki sam, jaki
by. Bdzie mdrzejszy, ale mniej arogancko pewny siebie, szczliwszy, ale
obdarzony mniejsz doz samozadowolenia, pokorniejszy w akceptacji wasnej
niewiedzy, a jednak lepiej przygotowany do pojmowania relacji pomidzy
sowami a rzeczami, midzy systematycznym rozumowaniem a niezgbion
Tajemnic, ktr prbuje zawsze na prno zgbia12.
Huxley w swoim psychodelicznym nurcie postuluje, by stworzy now

religi w oparciu o narkotyk, ktry staby si sakramentem transcendujcym
czowieka. W swoich rozwaaniach stwierdza, e dowiadczenia pod wpywem
meskaliny s tym, co katolicka teologia okrela mianem aski nadzwyczajnej.
Nie jest ona koniecznie potrzebna do zbawienia, ale zarazem potencjalnie
pomocna i dlatego naley by za ni wdzicznym.
1.5.
Motyw alkoholu i narkotykw we wspczesnym
filmie polskim.
Polscy scenarzyci tworzc fabuy nowych produkcji filmowych coraz
czciej sigaj po tematyk uywek. Alkoholowy i narkotykowy obyczaj
utrwalony spoecznymi zachowaniami, sposobem sprzeday, propagand
wizualn powielany jest w tysicach obrazw i sytuacji na ekranie kina i
telewizora. Film, ta najwaniejsza ze sztuk i powszechnie dostpna forma
rozrywki kreuje postawy podane, a na wzorach filmowych, specjalnie
tworzonych i powielanych w kolejnych produkcjach, wychowuj si cae
12
Jw., s. 48.
11
pokolenia widzw. Tematyka uywek z pocztku pojawiaa si epizodycznie,

ale z czasem urosa do rangi przewodniego tematu dzie zarwno krajowej, jak i
wiatowej kinematografii. Chciabym tutaj przyjrze si filmowi, gwnie
polskiemu, oraz sposobowi, w jaki utrwali on wzorce alkoholowej i
narkotycznej konsumpcji (film polski w wielu przypadkach naladuje trendy
kina zachodniego). Alkohol leje si niemal w kadym filmie wspczesnym.
Reyserzy zapytani o podobne sceny, zawsze odpowiadaj w identyczny sposb
film odzwierciedla ycie, a ycie takie wanie jest. Nie zgadza si z tym G.
Godlewski, ktry stwierdza, e jest to odpowied nieprawdziwa, naduywajca
realiw ycia, faszujca je w imi atrakcji, czy zagszczenia atmosfery. Gdy nie
dostaje dramaturgii treci, gdy brakuje rodkw wyrazu, gdy bohaterowie
niewiele maj sobie, i nam, do powiedzenia sigaj po butelk13. Wielokrotnie
w pierwszych sowach bohaterw pada zwrot: Napijesz si, a rzadko
odpowied Nie!. Synna Ptla w re. W. Hasa, na podstawie opowiadania z
1957 r. to film wstrzsajcy i do gbi poruszajcy. Ukazuje tragedi czowieka
zniszczonego przez alkohol. Twrca ukazuje cay splot uwarunkowa i sytuacji,
w ktrym alkohol objawia swoj niszczycielsk funkcj i staje si negatywnym
bohaterem obrazu. Czsto te w filmach, jak i literaturze, powiela si negatywne
stereotypy dotyczce alkoholu. Utrwalane w filmie, w yciu podnoszone s do
rangi normalnoci i obyczaju. Czsto do akcji filmw wprowadzony jest tak
zwany margines, czyli krg pijaczkw i nieudacznikw. Reyserzy upatruj
si w nim normalnoci, podnoszc go do rangi zjawisk kulturowych godnych do
zanotowania na tamie filmowej. W synnej scenie z kinowej adaptacji Popiou
i diamentu bohaterowie walk powstaczych zapalaj na ladzie baru spirytus w
kieliszkach reyser zmienia wymow powieci. Niemniej jednak wesza ona do
historii kina i bya pniej wielokrotnie powielana. Chciabym skupi si na
kilku przykadach, zaczerpnitych ze wspczesnej kinematografii.
13
G. Godlewski, Zy obyczaj eksponowany! [w:] Problemy alkoholizmu, nr 7-8/82.
12
W 1984 r. reyser Ryszard Rydzewski nakrci film Alabama (z udziaem

m.in. Marii Probosz, Grzegorza Matysika i Zbigniewa Buczkowskiego). Prosta z
pozoru historia o dwjce zakochanych, modych ludzi, szybko pokazuje swoje
prawdziwe oblicze. Zdradzona dziewczyna spotyka dealera narkotykw o
imieniu Joe bdc na krawdzi wytrzymaoci psychicznej bohaterka siga po
narkotyk lekarstwo na, jak to okrela Joe, zbyt dobr pami 14 . Kolejn
ciekaw produkcj poruszajc kontrowersyjny temat jest Pantarej z 1987 r. w
re. Krzysztofa Sowiskiego, z udziaem Pawa Krlikowskiego, Ewy
Szykulskiej i Tomasza Kpiskiego. Film przedstawia historie dwch
narkomanw, ktrzy zdobywaj uywk dziki faszowaniu recept. W
przypywie godu wamuj si do szpitala, skd kradn du ilo rodkw
odurzajcych rozpoczyna si ledztwo, a milicja stopniowo wpada na lad
dwjki recydywistw. W cigu ostatnich lat tematowi uywek powicono
produkcj e ycie ma sens (2000 r.) w re. Grzegorza Lipca. Akcja filmu
rozgrywa si na jednym z osiedli w zachodniej Polsce. Grupa przyjaci z
podwrka znajduje sposb na prowincjonaln stagnacj w amatorskiej
twrczoci filmowej. Niespodziewanie pojawia si chopak z
ssiedztwa z nowymi pomysami. Oprcz imprez techno i rozrywkowych
wieczorw w osiedlowej knajpie oferuje rwnie eksperymenty z narkotykami.
Obraz Grzegorza Lipca w skocznych rytmach techno i ze spor doz humoru
przedstawia degrengolad bohaterw.
Spord zachodnich produkcji trudno nie wspomnie o filmie The Doors

w re. Olivera Stonea, z 1991 r., przedstawiajcym uywki, jako wrota
percepcji. Lider synnej grupy muzycznej czynnie podziela pogldy
Baudelairea, autora Sztucznych Rajw. Oliver Stone w tej monumentalnej
filmowej monografii zespou pokazuje, e Jim Morisson stara si otwiera
wrota percepcji nieustannie i przy uyciu wszystkich moliwych rodkw
14
Recenzja filmu Alabama, Internetowy Portal Filmowy Filmweb, www.filmweb.pl.
13
(odurzajcych). W krgu interesujcej mnie w tej pracy tematyki uywek

znajduje si rwnie film Basquiat taniec ze mierci z 1996 r. w re. Juliana
Schnabela. Przedstawia on losy Jeana-Michela Basquata, bezdomnego
narkomana i grafficiarza, ktry na pocztku lat 80 sta si gwiazd rynku sztuki.
Basquiat by bliskim przyjacielem Andy Warhola i ozdob nowojorskiej
bohemy. Maszerowa on jednak cay czas po rwni pochyej, co ostatecznie
doprowadzio go do mierci z przedawkowania uywek. Reyser w filmie
stawia wane, cho nierozstrzygnite pytanie: czy Basquiat by artyst, ktry
tworzy, cho niszczy si narkotykami, czy moe artyst, ktry tworzy dziki
narkotykom? Rozpatrujc obecno uywek w scenariuszach wspczesnych
filmw chciabym rwnie wspomnie o kultowej produkcji, ktra staa si dla
wielu pniejszych obrazw rdem inspiracji. Mowa tu o Easy Riderze z 1969
r. w re. Dennisa Hoppera. Jest to przykad klasycznego kina drogi, gdzie
bohaterami s
samotni ludzie,
rzucajcy wyzwanie
nietolerancyjnemu
spoeczestwu. Podruj oni przez Stany Zjednoczone dowiadczajc

odmiennych stanw wiadomoci. Easy Rider by filmem pokoleniowym,
swoist
manifestacj
generacji
Dzieci-Kwiatw.
Wikszo
scen
wykorzystaniem uywek bya krcona z wykorzystaniem prawdziwych

narkotykw! Inspiracj dla przyszych produkcji kinowych, jak i literatury, staa
si
synna
scena
na
nowoorleaskim
cmentarzu,
narkotykowego tripu15.
15
Recenzja filmu Easy Rider, www.e-zone.pl.
14
ukazujca
obraz
ROZDZIA I
ALKOHOL
2. 1.
Alkohol w kulturze wiatowej.

Staroytni nazywali go wod ycia - "Aqua Vitae". Polacy swj alkohol
nazwali najpierw "gorzak", a potem, ju z aciska wanie "Aqua Vitae" "okowit" 16 . Cho z przegldu obyczajw wynika, e wdka nad Wis ma
swoje rodzinne strony, to samo picie nie byo sowiaskim wynalazkiem. Nawet
najbardziej prymitywne ludy spoyway go, a jego historia siga czasw
prehistorycznych. Ju czowiek z okresu neolitu potrafi w procesie fermentacji
zboa wytwarza napoje alkoholowe. Odnaleziono rwnie dzbany po piwie z
epoki kamiennej. O winie i piwie wspomina Stary Testament, te wanie trunki
porniy Noego z synami, a zwaszcza z jednym o imieniu Cham. W Ksidze
Rodzaju 9:20-1 podano, e:
Noe by rolnikiem i on to pierwszy zasadzi winnic. Gdy potem napi si wina,

odurzy si (nim) i lea nagi w swym namiocie17.
Potem upraw winoroli i produkcj wina opanowali wszyscy. Egipcjanie

(na jednym z papirusw egipskich znalazo si ostrzeenie: Nie czy si
bezbronnym pijc piwo w piwiarni Jeli si przewracasz, poamiesz sobie
koci i nikt nie pomoe ci si podnie18), Asyryjczycy, Babiloczycy i ydzi
oraz oczywicie Fenicjanie. Ci ostatni s podejrzewani, e ju 3000 lat temu
16
Maurycy Solecki , Z kieliszkiem w rku [w:] Uniwersytet Kulturalny, 2003, nr 38

Na podstawie Pisma witego Starego i Nowego Testamentu. Pozna-Warszawa, 1981.
18
M. Gossop, Narkomania. Mity i rzeczywisto, Warszawa, 1993, s. 16
17
15
rozpoczli
propagowanie
winiarstwa
uprawy
winoroli
krajach
rdziemnomorskich. A nauczyli tej sztuki Rzymian. Ludom sowiaskim

natomiast przyszo, z braku winogron, zaj si wynajdowaniem metod
przerobu miodu pszczelego na mid pitny. Pierwsze mocne alkohole
wykorzystujce spirytus zaczto produkowa z destylatu winnego z dodatkiem
olejkw aromatycznych lub miodu pszczelego. Woskie wyroby, przez Francj
dotary na rynki caej Europy, zapocztkowujc produkcj i masow utylizacj
wdek i likierw.
Polskiego pijaka wynosi na orbit gorzaka. U nas winorol nie owocuje.

Jestemy ludmi Pnocy i podobnie jak Brytyjczycy, Skandynawowie i caa
Europa Wschodnia po Wadywostok raczymy si najczciej, ale i najchtniej
trunkami wysokoprocentowymi
19
stwierdza Piotr Bikont w posowiu
towarzyszcemu nowemu wydaniu Polskiego Sownika Pijackiego Juliana

Tuwima.
2.2. Motyw alkoholu w polskiej literaturze wspczesnej.

Mona stwierdzi, motyw alkoholu na pierwszym planie pojawia si w
polskiej literaturze waciwie od niedawna. W praktyce pisarskiej zawsze
umiejscowiony by na drugim w tle, czy dyskretnie skrywany w cieniu. Nigdy
nie stanowi przewodniego tematu powieci. Mona by poprzesta na chodnej
konstancji , i Nard, ktry pije, nie musi mie literackich pomnikw swego
picia stwierdza Jerzy Pilch we wstpie do wspomnianego ju sownika20. W
historii literatury nie ma powieci czy utworu literackiego, w ktrym funkcj
gwnego wtku stanowiby alkohol. W historii literatury wiatowej mona
19
20
P. Bikont [posowie do:] J. Tuwim. Polski sownik pijacki, Warszawa, 2000., s.156.
J. Pilch [wstp do:] J. Tuwim, 1. cit. s. 10.
16
znale podobne dziea, jak Colas Breugnon R. Rollanda czy W matni E. Zoli.
Motyw alkoholu towarzyszy te powieciom John Barleycorn J. Londona, Pijak
H. Fallady czy Pod Wulkanem M. Lowryego. W Polsce zmiany obyczajowe
dokonuj si powoli na przestrzeni XX wieku, a do symptomw zmian mona
zaliczy publikacj utworw: Ptla M. Haski, Miaem jedno ycie T. Klona (S.
Kisielewskiego) oraz powieci J. Pilcha Pod mocnym anioem.
Istniej setki, a nawet tysice tekstw, w ktrych (niejako w drugim tle)

wdka leje si strumieniami, wpywajc (dosownie) na czyny i losy postaci
literackich. Demon czyha w sztafarzu, w akcesoriach, w dekoracjach, z drugiego
planu pocigajc nitki, na ktrych skacz pijane kukieki21. Rurawski stwierdza,
e wina nie ley jednak w gestii autorw dzie, stronicych od trudnego i
kontrowersyjnego tematu. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele, m.in. cika
sytuacja naszego pastwa. W XIX wieku literatura musiaa zastpowa
instytucj nieistniejcego pastwa i dba o utrzymanie narodowej wiadomoci.
Literatura romantyczna i pozytywistyczna miaa na celu swoist egzemplifikacje,
edukowanie spoeczestwa i przygotowywanie do zmieniajcych si warunkw
ycia. Wanie w krgu tej literatury pojawia si motyw alkoholu jako
zagroenia spoecznego, o czym mona przeczyta w Szkicach Wglem H.
Sienkiewicza. Literatura wojenna skupiona bya na ukazywaniu cierpie i
bohaterstwa narodu. Traumatyczne przeycia spowodoway jednak wzrost
spoycia alkoholu. Niepewno dnia jutrzejszego, ycie w cigym napiciu,
brak rozrywek sprzyja siganiu po rozmaite trunki. Bya to te cz wiadomej
polityki okupanta, o czym wspomina J. Rurawski. Nie byo przecie spraw
przypadku, e w zniszczonej we wrzeniu 1939 r. Warszawie, pozbawionej
wody, elektrycznoci i gazu, jednym z pierwszych zakadw, jaki otrzyma prd,
by Monopol Spirytusowy na Pradze! Rozpija spoeczestwo, trzyma je w
21
J.Rurawski, Wdko, wdeczko, Kielce, 2001, s. 7
17
alkoholowym rauszu i stanie osabienia siy woli, niszczy biologicznie oto

podstawowe zaoenia owej polityki22.
Z powodu wygrowanej ceny alkoholu powszechne byo pdzenie bimbru,

o czym wspomina jeszcze w Dwudziestoleciu Midzywojennym Roman Bratny
w pierwszym tomie swojej synnej powieci Kolumbowie. Rocznik 20 23 .
Stanowi on rdo utrzymania, ale stanowi te cz polityki walki z
okupantem, symbolem sprzeciwu. W owym okresie popularna bya przypiewka
My modzi, my modzi, nam bimber nie zaszkodzi, ktrej wtrowao starsze
pokolenie: My starzy, my starzy, nam z bimbrem jest do twarzy
24
Rzeczywisto okupacyjna znalaza pniej odbicie w literaturze powstajcej

bezporednio po wojnie, czego przykadem jest opowiadanie T. Borowskiego
Poegnanie z Mari
25
. Autor wspomina tam o produkcji, sprzeday i
konsumpcji bimbru, ktry towarzyszy bohaterom niemal we wszystkich

sytuacjach. K. Brandys w Miecie niepokonanym opisuje stan towarzyszcy
nadmiernemu spoyciu alkoholu. Spoycie alkoholu podczas okupacji skoczyo
ponad trzykrotnie w gr. Gorzak pacono za kontyngenty, za prac w
okopach nawet 12-latkom. Do pijanych nie strzelano, gwnie fotografowano
do celw propagandowych o zbydlconych Polakach.
W oczach wiruje tum, niebo i nieg, gdy wychodzimy z restauracji czujc pod
rk czyje ciepe rami. Pki czas, pki dzie, zanim zapadnie noc, w ktrej
mog otoczy nasz dom, trzymajmy si ciasno rami przy ramieniu. Nic zego
nie moe si nam sta, gdy miasto koysze si serdecznie przy naszej spojonej
gowie na kadym mijanym zakrcie. Patrol idcy od rogu ominiemy take, Bg
sprzyja pijanym, prowadzi ich za rk. Pijemy wic, aby prowadzi nas Bg26.
22
j.w, s. 17
R. Bratny, Kolumbowie. Rocznik 20. Warszawa, 1992.
24
j.w, s. 18
25
T. Borowski. Opowiadania. Warszawa, 1972.
26
K. Brandys, Miasto Niepokonane, Warszawa, 1947, s .118.
23
18
W czasach socjalizmu z kolei literatura ukazywaa rzeczywisto nie tak,

jaka jest, ale jaka by powinna. W socjalistycznych utopiach, gdzie wiat
malowano row kredk, pisaniu o alkoholizmie byo nie na miejscu.
Zasadniczy zwrot nastpuje po roku 1954, kiedy alkohol znw zaczyna la si
strumieniami na kartach krajowych powieci. Literatura wspczesna zadaje
sobie pytanie, jakie s powody sigania po alkohol? Po co pijemy? Pisarze
skupiaj si na pokazaniu dwch opozycyjnych rodowisk, sprzyjajcych
spoywaniu napojw procentowych. Mowa tu o grupach przestpczych i
artystycznych.
Przykadem
pierwszej
grupy
jest
powie
Sergiusza
Piaseckiego Kochanek Wielkiej Niedwiedzicy 27 , skupiajcej si na losach

rodowiska przemytnikw na wschodniej granicy Polski. Przedstawia ona ze
szczegami losy zamknitego, niedostpnego dla ludzi z zewntrz rodowiska
ludzi z pogranicza pastwa, jak i obowizujcego prawa. yj oni
niebezpiecznie ich gbokie wizy znajduj potwierdzenie we wsplnych
ucztach i towarzyszcemu im spoywaniu alkoholu. Jest on tutaj rodkiem,
ktry ma ow wsplnot zapewni.
Stanisaw Grzesiuk w swoich wspomnieniach (Boso, ale w ostrogach28)
opisuje z kolei rodowisko modych i zagubionych ludzi na yciowych
rozstajach, yjcych poniekd na marginesie ycia. W tej grupie pije si ostro
i niemal codziennie. Grzesiuk idzie dalej od poprzednikw, bo ukazuje
spoeczne przyczyny, dla ktrych bohaterowie ksiki sigaj po alkohol. Wrd
nich jest absolutny brak perspektyw na wydobycie si z nizin do miasta,
bezrobocie, niemono dalszego ksztacenia si, czy brak jakichkolwiek
instytucji kulturalnych. Wszystko to prowadzi do alkoholu, ktry jest opcj
27
28
S. Piasecki, Kochanek wielkiej niedwiedzicy, Krakw, 1989.

S. Grzesiuk, Boso, ale w ostrogach. Warszawa, 2005.
19
atw i powszechnie dostpn. Zapewnia pocieszenie i ucieczk od szarej

rzeczywistoci.
Jeszcze w Dwudziestoleciu Midzywojennym autorzy sigali po motyw

alkoholu, by ukaza problemy zwizane grupami artystycznymi, stanowicymi
swoist bohem ludzi debiutujcych w tym okresie. Literackim przykadem jest
tu Wsplny pokj Z. Uniowskiego29. Autor zawar w tej ksice cig obrazw
artystycznych popijaw, estetycznych sporw i bekotliwych dyskusji. Uniowski
ukazuje ndze pocztkujcych literatw oraz wegetatywny styl ycia. Alkohol
dla nich stanowi rodek na zapomnienie o codziennych troskach i kopotach
materialnych, a z drugiej ma wzmaga stany twrczego napicia i zapewnia
natchnienie. Tutaj rwnie mamy do czynienia z zamknit grup, niedostpn
dla nieartystw. Uniowski wyjania przyczyny powstawania grup literackich
w owych czasach jednostce trudno si byo przebi, a konsolidacja w zespole
uatwiaa wszystkim start artystyczny. Ludzie ci pozowali na cyganeri,
szokowali swoim wygldem i zachowaniem, za smutki topili wanie w
alkoholu. W powieci znajduje si dua ilo scen, ukazujcych ceremonia
spoywania trunkw. Panie, prosz ca butelk, tylko eby bya zakorkowana,
bo wy tak lubicie tego! wietnie si czujemy 30 przeczyta mona na
kartach powieci Uniowskiego. Autor jednak nie gloryfikuje picia alkoholu, co
podkrela bekotliwy jzyk wypowiedzi bohaterw. Trzeba zwrci uwag, e
to modzi ludzie, przedstawiciele krgw artystycznych, intelektualici
powinni oni dawa przykad spoeczestwu, a jest dokadnie odwrotnie. Alkohol
ani nie sprzyja ich siom twrczym, ani nie poprawia radoci istnienia. Jerzy
Pilch stwierdza, e sowo natchnione gorzak moe w najlepszym razie sam
gorzak, ewentualnie samo picie gorzaki opiewa nic wicej31. Artyci by
moe nie s winni bezporednio swojej sytuacji materialnej, na ktr wpywa
29
Z. Uniowski, Wsplny pokj, Warszawa 1956.

j.w, s. 40-41.
31
J. Pilch [wstp do:] J. Tuwim, 1. cit. s. 5
30
20
kryzys pocztku lat trzydziestych w Polsce. Alkohol jednak nie jest rodkiem
majcym poprawi ich nie majc adnego okrelonego celuegzystencje. Autor
jednak w kilku scenach powieci rozjania ponury obraz Wsplnego Pokoju
posugujc si postaci Dziadzi. Bohater wracajc z kolegami z nocnej
popijawy stwierdza:
Widz . Widz armi olbrzymi. Najpierw jedzie butelka szampaskiego

potem adiutanci sze butelek Martela potem czwrkami jarzbiak
winiwka starka czysta spirytus winka rne. W kocu oddzia
sanitarny aspirynka Bayera woda sodowa i rne takie na potem
Lucjanie, jutro powiem ci wszystko! pisz? Ochhohoho. Boe! . Zasnli!32.
Powysza scena ilustruj sytuacj artystw lat trzydziestych i przemiany

zachodzce w wiadomoci spoecznej i postawach estetycznych. Problem
rodowisk artystycznych ukazywany jest rwnie w twrczoci innych
wczesnych pisarzy (wspominali o tej kwestii m.in. Gowacki oraz liwonik).
2.3. Motyw alkoholu w okresie powojennym. Twrczo

Marka Haski.
W pierwszych latach po wojnie literatura, jak ju wspominaem skupiaa
si na przeyciach i sytuacjach ludzi, ktrzy na nowo ukadali sobie ycie po
koszmarze, jakiego dowiadczyli. Motyw alkoholu pojawia si tam i by
elementem towarzyszcym dniom i nocom wojennym. Sytuacja zmienia si po
1949 r., kiedy oficjalnie wprowadzono doktryn realizmu socjalistycznego. Jak
wiadomo, jedn z gwnych zasad nowej literatury byo pozyskiwanie
zwolennikw nowego ustroju i budowanie wizji spoeczestwa dobrobytu i
32
Z. Uniowski, 1. cit, s. 121
21
wszelkiej pomylnoci. W owej literaturze nie byo miejsca na alkohol. Tylko

trzewe i zdrowe spoeczestwo mogo przecie zrealizowa wizje radosnej
pracy, prowadzcej do pomnoenia narodowego bogactwa i wietlanej
przyszoci. Sytuacja zacza zmienia si po mierci Stalina (1953 r.). Wydana
w 1955 ksika L. Tyrmanda Zy33 i rok pniej zbir opowiada Pierwszy krok
w chmurach34 autorstwa M. Haski zaszokoway opini publiczn, ale zarazem
porwaa obrazem przedstawionego wiata, ktry daleko odbiega od oficjalnie
goszonych hase. By naturalistyczny, bliski codziennemu yciu przedstawia
codzienne ycie, pene chuligastwa, alkoholizmu brutalnoci i cynizmu. Obie
pozycje ukazyway miasto w caej jego brzydocie, pene rozbojw i alkoholu,
stanowicego obyczajowe to rozgrywanych wydarze. Gdy powie Tyrmanda
ukazuje panoram wczesnej Warszawy, Hasko skupia si na indywidualizacji
przey bohaterw, za alkohol wcza jako jeden z gwnych motyww,
przewijajcych si na kartach jego wczesnej twrczoci. wiat Haski topi si
w alkoholu, jest czarny, pospny i peen bezsensownej brutalnoci.
Pokolenie jest zmczone i skacowane; pokolenie czuje si oszukane przez

rewolucj. Pije i rozrabia na ponuro; modociani poeci pisz o bezsensie ycia,
osiemnastoletnie oddaj si kilku mczyznom na raz, bo nie wierz w mio
[] Oni s sabi, nie tragiczni i nie mieszni, tylko tragicznie, przeraliwie
sabi35.
Twrczo Haski stanowia uoglniony gos pokolenia zanurzonego w

bagnie ycia, krzyczcego o prawo do piknych przey i czystych uczu,
deptanych przez chamstwo pijanych wspobywateli. Obraz ten znale mona
w opowiadaniach Pierwszy krok w chmurach i smy dzie tygodnia.
Bohaterowie jego opowiada szukaj swojego miejsca w yciu, przeywaj
33
L. Tyrmand, Zy. Warszawa, 2004.

M. Hasko, Pierwszy krok w chmurach. Warszawa, 1956.
35
M. Hasko, Felietony, [w:] Utwory wybrane, Warszawa, 1985, t. 4, s. 9
34
22
swoje pierwsze miosne afekty i staraj si odnale w codziennoci, w jakiej

przyszo im y. Alkohol staje si u Haski jednym z gwnych bohaterw
opowiada i co ciekawe peni tam rnorakie funkcje. Jak wspomina Jzef
Rurawski, jest utrwalaczem podtrzymujcym stan rauszu, jest sposobem
odrtwienia pozwalajcego znosi mki codziennoci, a take pewn form
ucieczki od samotnoci i rozpaczy. Dobrym przykadem jest tu opowiadanie
Pijany o dwunastej w poudnie, gdzie Hasko przedstawia posta odurzonego
alkoholem czowieka, lecego na ulicy w socu. Przechodz obok niego ludzie,
wygaszajc rne sdy na temat jego stanu.
Jak on si mg tak upi? Czy nie wstyd mu? Robi z siebie bydlaka, marnuje
zdrowie za wasne pienidze stwierdza bezimienna dziewczyna36. Skd pani
wie powiedzia kto stojcy z tyu e jemu chce si uczy? Moe on jest sam?
Moe nikt go nie kocha i nie kocha?37.
Alkohol okaza si by lekiem pozwalajcym zapomnie o tragicznych
przeyciach byego akowca, wizionego przez szereg lat. Gdy w kocu
wychodzi na wolno, nie moe odnale si w obcej rzeczywistoci (mowa tu o
Grzegorzu z opowiadania smy dzie tygodnia). Kolejnym opowiadaniem
powiconym waciwie w caoci alkoholowej degrengoladzie jednostki, jest
Ptla 38 . Gwny bohater, alkoholik, by niegdy czowiekiem przyzwoitym i
zdolnym, ale cakowicie pogry si w koszmarze pijastwa, co w rezultacie
doprowadzio go do samobjstwa. Opowiadanie ukazuje waciwie ostatni etap
choroby alkoholowej i wstrzsa ostroci pokazywanych obrazw i scen. Hasko
ukazuje zarwno osobiste, jak i spoeczne przyczyny naogu wszystko to
przedstawione jest w atmosferze beznadziejnoci, za obraz wiata jest mroczny
i rozpaczliwy. M. Hasko odrzuca dydaktyzujc form literatury. Raczej
36
M. Hasko, Utwory wybrane, t. 1., Warszawa, 1984, s. 170.

Tame
38
Tame
37
23
przeciwnie, przystawia czytelnikowi mroczne zwierciado, aby mg on

rozpozna sam siebie i zamyli si nad sob stwierdza J. Rurawski39.
2.4.
Alkohol w twrczoci Kazimierza Brandysa.

Po wojnie temat alkoholizmu nadal przez wielu twrcw uznawany by za
ryzykowny, co powodowao, e wystpowa on jako to lub margines szerszych

refleksji. Jednym z literatw, ktry bez strachu podj si trudnej tematyki, by
Kazimierz Brandys. Wspomina o tym w synnej powieci-eseju, utrzymanej w
formie epistolarnej, Listach do pani Z.
Tkwimy w dziurach i prniach
atmosferycznych, ktre najatwiej zapeni alkoholem. Wdka stwarza

fascynujce iluzorium, jak gdyby wtrn rzeczywisto, zabarwion pozorami
zwizkw40 stwierdza Brandys. W dalszej czci swojego dziea nie ucieka
od kontrowersyjnych i naturalistycznych opisw problemu alkoholizmu. Ucieka
si do porwnania trzewej Polski z jej mrocznym, pijanym odpowiednikiem.
Pijana polska: pornite ciaa na odpustach, zarzygane bufety w powiatach,
kaue moczu w warszawskich klatkach schodowych.()Zamroczeni faceci w
przepoconych koszulach, wlewajcy w siebie dwunasty z rzdu kufel.
Smrodliwy, kwany zaduch, bekot i wzdte pcherze. Opary idiotyzmu41. Jak
si okazuje, obraz pijanej Polski sprzed ponad czterdziestu lat nadal nie straci
na aktualnoci
Brandys podejmuje si jeszcze jednego wanego tematu, a mianowicie
stosunku spoeczestwa do alkoholizmu i ludzi pijanych. Stwierdza on, e w
Polsce o niebezpieczestwie alkoholu pisz si tylko w cyfrach, za sami pijacy
otaczani s dyskretnym szacunkiem, s traktowani jak wite krowy. Jak
wida, mowa tutaj o spoecznym przyzwoleniu na alkoholizm. Brandys szukajc
wyjanienia tego zachowania powouje si na Witkacego, wspominajc o
39
J. Rurawski, Wdko, wdeczkoKielce, 2001, s. 32.

K.Brandys, Listy do pani Z. (1957-1958), Warszawa, 1962, s. 61
41
j.w, s.11-12
40
24
niepokoju metafizycznym wobec niematerialnych wizji, z jakimi obcuje

pijany.
2.5.
Alkohol w twrczoci pokolenia Nowej Fali.

W latach szedziesitych XX wieku pojawio si w kulturze szczeglne
pokolenie twrcw wyraajcych protest wobec rzeczywistoci, w jakiej

zmuszeni byli y. Nowa fala modej literatury dotara rwnie do Polski.
Rodzimi twrcy stanowczo ustawili si w opozycji do szarej rzeczywistoci i
braku perspektyw. W odrnieniu od kolegw zza oceanu szukali jednoczenie
oparcia moralno-etycznego, badajc rodowiska marginesu spoecznego.
Zafascynowali si ow subkultur, barwnym jzykiem. Dostrzegli w tym
wiecie wartoci, ktrych nie znajdowali w oficjalnym spoeczestwie. Wtki
marginesu spoecznego pojawiaj si w twrczoci A. Brychta, M.
Nowakowskiego, J.Himilbascha, A. Czycza, S. Mikoajka, A. Bojarskiego i I.
Iredyskiego. Andrzej Brycht w opowiadaniach z cyklu Suche trawy
42
przedstawia specyficzn sylwetk bohatera, ktry jest czonkiem marginesu,

uywajcym na codzie zwizanego z niskimi warstwami spoecznymi jzyka.
Bohater peni rwnoczenie funkcje narratora, patrzc na wiat oczami
czowieka z krgw przestpczych, uznajc i aprobujc wyznawane przez nich
wartoci. S one przeciwstawione normom i etyce goszonym przez oficjaln
propagand. rodowiskom tym towarzyszy nierozerwalnie z nimi zwizany
alkohol. Co ciekawe, uywka ta nie pomaga upora si z problemami
codziennoci i nie dodaje szaremu wiatu barw. Rzeczywisto przez pryzmat
dna butelki jest smutna i beznadziejna. Alkohol nie wzbudza w ludziach emocji
i nie suy niczemu, poza zwizanym z nim otpieniem i bezmylnoci. Bardzo
dobrze uj to J. Pilch, stwierdzajc: Natchnione gorzak sowo nie opisze
42
A. Brycht, Suche trawy. Warszawa, 1961.
25
wiata, natchniony gorzak pisarz, zanim zdoa co prawdziwie wanego

powiedzie unie. () Duch tego natchnienia jest wiotki. Ogie w kieliszku
ganie rycho43.
W opowiadaniu Relacja Brycht przedstawia modego grnika, ktrego
picie alkoholu doprowadza do nieumylnego zabjstwa. Po pracy wracajc do
domu zatrzymuje si w lokalu, gdzie wypija litr wdki. W rezultacie nastpuje
kolokwialnie okrelana przerwa w yciorysie, podczas ktrej nie jest wiadom
swoich czynw i reakcji. Chciao nam si co pi, wic aby si temu
Zwierzowi zrewanowa poprosiem go do bufetu, tam wziem jeden litr
karbitu, bo c jest litr na trzech? 44 Jest to gwn przyczyn nastpujcej
pniej tragedii.
Inn funkcj alkohol odgrywa w powieci Marka Nowakowskiego
Trampolina 45 , gdzie zastosowany jest jako rodek, pomagajcy w dokonaniu
przestpstwa usypia potencjaln ofiar, ktra staje si bezbronnym, atwym
upem. Alkohol peni tu rwnie rol towarzysko-obyczajow, gdy kradzie
uwieczona jest mocno zakrapian imprez, gdzie w duych ilociach
spoywane s wysokoprocentowe trunki.
Marek Nowakowski, podobnie jak jego imiennik Hasko, skupia si na
mrocznej stronie wczesnego ycia w Polsce, buntowa si przeciwko
ustalonym normom i postulowa
moliwo godnego ycia. Skupi si na
przedstawieniu ycia spoecznego i rnych sytuacji, ktrym co ciekawe

prawie niezmiennie towarzyszy alkohol. Tutaj nie by rodkiem prowadzacym
do zbrodni czy przestpstwa, ale nieodzownym elementem rnych sytuacji
literackich. Bohaterowie literaccy pod wpywem alkoholu ujawniali sekrety
swojego wntrza, myli, pragnienia i denia. Autor wprowadzajc do utworw
pijackie monologi, rwane i czsto nieskadne, mg uciec od restrykcyjnego oka
wczesnej cenzury. W alkoholowych dialogach bohaterw Nowakowski o
43
J. Pilch, 1. cit. s. 8
A. Brycht, Relacja, [w:] Sceny Miosne, Warszawa, 1967, s. 79-80
45
M. Nowakowski, Trampolina, Warszawa, 1964
44
26
czym wspomina J. Rurawski ukrywa swj sd o tamtych latach i tamtym

yciu 46 . W opowiadaniu Wieczr Literacki II autor przedstawia posta
wietlicowego, ktry pod wpywem alkoholu ujawnia swoje tsknoty i marzenia.
Napeni skwapliwie kieliszki. Wypili. Sabo poszo wietlicowemu. Zakrztusi
si wdk i parskn. () Po tym kieliszku kierownik wietlicy zama si
zupenie i ju tylko wyrzuca z siebie nieartykuowane dwiki
47
Rwnoczenie autor posugujc si postaci wietlicowego mg przedstawi

cik sytuacje humanistw i ludzi z artystycznymi aspiracjami w latach 70.
W twrczoci Nowakowskiego dla moich bada szczeglnie wane
okazuje si by opowiadanie Hades z tomu Ksie Nocy48. Alkohol staje si w
nim najwaniejszym elementem w
codziennej
egzystencji bohaterw,
elementem nadajcym ich yciu sens. Bohaterowie, naogowi alkoholicy, pij w

podziemiach restauracji (tytuowy Hades), gdzie znajduj si rne magazyny,
min. taki, gdzie znajduje si skad alkoholu. wiatem tym rzdzi magazynier
Czesiek, ktry jest dawc napoju zapomnienia. Nowakowski dokonuje
wiernego, wrcz prokotoowego zapisu libacji. Bohaterowie maj wiadomo,
e gdzie obok nich ludzie yj inaczej, ale tsknota za zmian wydaje si by
nie do zrealizowania. Pozostaje im wic nostalgiczne topienie swoich smutkw
w alkoholu. A dalej Horika cakiem nad nim zapanowaa. Stracili rachub.
Jedno byo pewne. Zawsze na stole staa flaszka. Tego nie miao prawa
zabrakn
49
. Butelka alkoholu jest te podstawowym rekwizytem w
opowiadaniu Wesele raz jeszcze, gdzie Nowakowski nawizuje do dramatu

Stanisawa Wyspiaskiego (Wesele) i opowiadania Marii Dbrowskiej (Na wsi
wesele). Jest on zwizany z nasz tradycj obrzdkami i sytuacj weseln.
Nowakowski w ten sposb przemyca swoje pogldy, kamuflujc je przed
bacznym okiem cenzury. Spoywanie alkoholu wyzwala ukrywane na co dzie
46
J. Rurawski, Wdko, wdeczkoKielce, 2001, s. 72.

M. Nowakowski, Wieczr literacki II, [w:] Chopak z gobiem, s. 114
48
M. Nowakowski, Ksie nocy. Biaystok, 1990.
49
M. Nowakowski, Hades, [w:] Ksie nocy, Biaystok, 1990, s. 171
47
27
postawy, lki, krzywdy i urazy. W rozgardiaszu towarzyszcym weselnym

rozmowom mog w kocu pada sowa, ktrych w innej sytuacji nie mona
byo wypowiedzie. Nowakowski nie ucieka rwnie od dydaktyzmu, ukazujc
nieszczsne skutki jazdy po pijaku. Jeden z goci weselnych, prezes PZGS,
wracajc do domu powoduje wypadek, wpadajc samochodem na furmank
pen ludzi. Przejechalicie czowieka powiedzia milicjant. Balonik do
sprawdzenia alkoholu z raportwki wycign. W stanie nietrzewym jestecie.
() czytamy na kartach opowiadania Nowakowskiego50.
M. Nowakowski porusza rwnie problemy ycia na wsi i panoszcego
si tam alkoholizmu. Da temu wyraz w opowiadaniu Gdzie jest droga na
walne?, gdzie opisa alkoholow libacj w gospodzie, w trakcje przerwy
podczas prac polowych. Skoczyli tam motorami, w mig rozebrali i tak sobie
siedzieli, flaszk po flaszce oprniajc. Byo ich czterech, cztery skrzynki. Ju
trzy puste, jedna na drugiej ustawione51. Autor przedstawia picie alkoholu, jako
powszedni czynno, stanowica ponury element wiejskiej codziennoci.
Alkohol suy rwnie bohaterom jako karta przetargowa w zaatwianiu
rnych spraw i problemw. Nowakowski daje do zrozumienia, e w
przedstawionym przez niego wiecie niczego si nie zaatwi bez apwki, czyli
w tym przypadku butelki alkoholu. Wida kontrast w ludowej obyczajowoci,
nieprzypominajcej zupenie czasw Reymontowskich, gdy chopi z wolna i
odwitnie raczyli si jadem i napojem52.
Edward Stachura w powieci Siekierezada rwnie porusza problem
sytuacji na Polskiej wsi, ukazujc postacie chopw sezonowo pracujcych przy
wyrbie lasw.
Pani! () Trzy setki! () Lepiej wiartk ja mwi Troch taniej
wychodzi jak na kieliszki () Wypilimy i odstawilimy szko. Ozwa si
50
M. Nowakowski, Wesele raz jeszcze, Warszawa, 1982, s. 7

M. Nowakowski, Gdzie jest droga na Waln?, Warszawa, 1974, s. 158 i nast.
52
J.Rurawski, Wdko, wdeczko, Kielce, 2001, s. 98
51
28
synny potrjny ten dwik pustych kieliszkw blat stou53. Stachura nie ucieka
w wiat fantazji, ukazujc ludzk egzystencj bez upiksze, w caym
zwizanym z ni majestatem. Jak stwierdza susznie Tadeusz Nyczek: Caa
Siekierezada jest jednym wielkim, heroicznym i absurdalnym zarazem, piewem
na cze ycia, ktre jest literatur, i literatury, ktra tak piknie udaje ycie.
Wicej: literatury w pewnym sensie nad tym yciem grujcej, w niej to mona
bowiem zrekompensowa niedobory egzystencji54.
Kolejnym wspczesnym utworem, ktrego nie sposb w tej pracy
pomin, jest tekst B. Madeja Gbok noc. Walc55. Jest to krtkie opowiadanie,
ktre powstao w 1975 r., ukazujce typow zabaw wiejsk w straackiej
remizie. Zabawach w znaczeniu pejoratywnym warto doda, gdy myl tutaj o
imprezach, gdzie nierzadko dochodzio do interwencji ze strony milicji i
wsparcia lekarskiego. Nieraz w prasie mona przeczyta o zbrodniach
popenianych pod wpywem alkoholu. Tekst Madeja nie jest typowym zapisem
reportaowym czy relacj. Autor stworzy swoist syntez pewnych sytuacji, do
jakich dochodzio
latach siedemdziesitych w
Polsce.
Narratorem
opowiadania jest mody mczyzna, napitnowany w swojej rodzinnej wsi z

powodu kalectwa i paskudnej, zwizanej z obecnoci na ciele wrzodw
choroby. Jest on przykadem pokrzywdzonego, odrzuconego przez lokaln
spoeczno obywatela, ktry cierpi nie z powodu wasnej winy, ale
niesprawiedliwoci losu. Alkohol dziaa tu jak legendarny eliksir prawdy,
rozwizujc ludziom jzyki. Atmosfera na zabawie zaczyna si zagszcza,
prowadzc do tragicznego finau. Autor nie sili si na ocenianie uywki,
pozostawiajc temat do refleksji czytelnikowi. Nie jest powiedziane, czy alkohol
stanowi przyczyn sprawcz nastpujcej pniej tragedii. Autor sugeruje, e
mg by on tylko katalizatorem, ktry przyspieszy wybuch tego wszystkiego,
53
54
55
E. Stachura, Siekierezada, [w:] Poezja i proza, t.3, Warszawa, 1982, s. 269

Tadeusz Nyczek, Siekierezada krtki komentarz. [w:] Miesicznik Literacki, 1972, nr 7
B. Madej, Gbok noc. Walc. [w:] Ma na szczury, Warszawa, 1983, s. 176
29
co skrywane byo wewntrz ludzkich serc. Ludzie! Ludzie! Kto Was tak od
siebie oddzieli? wykrzykuje jeden z bohaterw w obliczu zbrodni56.
2.6.
Alkohol w twrczoci modych gniewnych.

Alkohol odegra rwnie wan rol w twrczoci modych gniewnych,
czyli pokolenia takich twrcw, jak Andrzej Pastuszkek. Jest on autorem

opowiadania Opowie o dniu wypaty, gdzie zaobserwowa mona ciekawe
ujcie alkoholu, jako czynnika wpywajcego na proces twrczy wczesnych
literatw.
Wypijamy po kieliszku, wyobraamy sobie spokojnie podwrze osiedlowe.

() Wypijamy z Ediczk po nastpnym kieliszku wdki, widzimy wyranie
starego czowieka z rcznym wzkiem. () Basica od duszego czasu
przyglda si nam z uwag. Rozlewa bez sowa wdeczk, donosi nowe zakski,
wysypuje niedopaki z popielniczek, wszystko to czyni bezszelestnie, nie
skrywajc szacunku dla naszej pracy57.
A. Pastuszek ukazuje tutaj wyran ironi wobec postaw twrczych, jak i

samego procesu twrczego. Narracja wypeniona jest gorzkim humorem autor
nawizuje tutaj do twrcw epoki modernizmu (Berent, Irzykowski), ktrzy
atakowali improduktywizm wczesnej bohemy, majcej niezwyk sabo do
wysokoprocentowego absyntu. Kiedy jednak w owej epoce byo to uzasadnione
walk z oporn materi, bezmylnoci odbiorcw i uznaniem prawa artysty do
specyficznego sposobu ycia, tu Pastuszek przedstawia zgoa inny obraz.
Przedmiotem kpiny staje si postawa twrcza, sama twrczo, jak i jej sens. W
miejsce kontaktujcego si z muzami artysty stawia si bekoccego alkoholika.
56
57
Tame
A. Pastuszek, Opowie o dniu wypaty, [w:] owca gobi, Warszawa, 1976, s.43 i nast.
30
Uywka ta jest tu nie tylko katalizatorem procesu twrczego, ale i tematem

literackim bohaterowie Opowieci o dniu wypaty gubi zarobione pienidze
w znajdujcych si na drodze do domu lokalach. Picie jest tutaj czynnikiem
regresywnym, pretekstem do ucieczki zarwno przed samym sob, jak i
otaczajcym wiatem - zamiast wpywa dodatnio na moliwoci twrcy,
prowadzcym w kierunku bezsensownych dysput i pseudoliterackiego bekotu.
Nie jest to kwestia nowa, gdy sprawa improduktywizmu literatw
poruszona bya jeszcze w ksice Wsplny Pokj Z. Uniowskiego, najbardziej
chyba pesymistycznym obrazie pesymistycznych postaw wobec sztuki i wiata
w okresie Dwudziestolecia Midzywojennego. Temat ten wraca w twrczoci
pisarzy lat 70, czyli R. liwonika, I. Iredyskiego, czy wspomnianego ju A.
Pastuszka. Jak stwierdza J. Rurawski: w swojej twrczoci wiadomie
ograniczaj oni krg dowiadcze do duchowego rozmamania modego twrcy,
ktry siedzc przy kieliszku, snuje dziwne rozwaania o yciu i sztuce58. Jako
przykad stawia on tutaj opowiadanie Romana liwonika Obok59. Przedstawiona
jest tam historia kompozytora, ktry spotyka na ulicy dawno niewidzianego
przyjaciela.
Jest
on
cechujcym
si
wyjtkowym
brakiem
yciowej
zapobiegliwoci artyst, bez wikszych sukcesw na swoim koncie. Razem

wstpuj do knajpy, gdzie spoywaj alkohol. Pod wpywem napoju
wyskokowego dochodzi do niezwykej zamiany na artyst nieudacznika
kieliszek dziaa pozytywnie, kiedy sawny kompozytor popada w umysowy
marazm.
Patrzyem, jak wpeza w niego wdka. Mwi sprawniej, jasno, twarz

oczycia mu si z codziennoci, widzia wszystko przed sob precyzyjniej i
pewnie. Zaczyna si cieszy. () Wdka zacza ju peza we mnie, zetkna
si ze mn, zacza sycze, burzy si powoli, wiedziaem , e trzeba go
58
59
J.Rurawski, Wdko, wdeczko, Kielce, 2001, s. 123.

R. liwonik, Obok, [w:] Wybr opowiada, Warszawa, 1984, s. 86 i nast.
31
poegna, bo moje dowiadczenia niedobre, rne i to, co w wiecie widziaem,

zechce za chwile wyda si, nie wymia, ale wyjani bez emocji, a jednak
pyszakowato, gosem, ktry bd w sobie sysza, nie aprobujc go i czujc si
nim zmczony, ale zaczn mwi i to bdzie prawda, wszystko co powiem
bdzie prawdziwe60.
W powyszym cytacie wida pitno, jakie odcisna na wczesnych

pisarzach twrczo amerykaskiego pisarza Williama Faulknera, znanego ze
swoich mistrzowskich opisw stanw psychicznych i przey, wyraanych w
monologach wewntrznych bohaterw. liwonik jednak nie sili si na
pseudofilozoficzne rozwaania, zastpujc rozwaania o yciu samym opisem
ycia w caej jego ponurej okazaoci. Tekst ten przepeniony jest silnym
pesymizmem i wszechogarniajc szaroci egzystencji gwnych bohaterw,
szukajcych ucieczki od niej w lepszy wiat. Biletem do niego staje si
flaszka alkoholu. Jest to jednak podr w jedn stron
W powieci Andrzeja Pastuszka Dobranoc przedstawiona jest posta
pisarza - alkoholika. Ksika utrzymana jest w formie spowiedzi narratorabohatera, ktry przedstawia pokrtne drogi alkoholizmu, jak i zwizan z nim
niemoc twrcz. Autor nie stroni od barwnych opisw knajp i wszechobecnego
tam pijastwa. Jest to obraz polskiego pieka alkoholowego, co sugeruj
plastyczne wrcz opisy:
Tu ludzie wywalaj na wierzch nieprzytomne oczy i cienkie nitki liny
spywaj im po brodach. Pi metrw ode mnie jest labirynt spleciony z
zastawionych stow i kbi si pijany odr. Jaki facet zagaduje, czy nie napij
si z nim wdki. Przeykam potoki liny. Tak napije si61.
60
61
Tame
A. Pastuszek, Dobranoc, Warszawa, 1980, s.231 i nast.
32
Powie ta wzbudzia spore zainteresowanie z powodu kontrowersyjnego

przedstawienia smutnego koca ycia pisarza Andrzeja Kortadeli. Nie jest
uporzdkowana, raczej fragmentaryczna, rozoona na liczne rozmowy, zwidy i
nage przeskoki czasowe. Tego rodzaju opis alkoholika-twrczy jest rzecz
now w Polskiej prozie. Prbuje on bezskutecznie wyrwa si z zakltego krgu
naogu, ale sprawy wikaj si coraz bardziej. Trudno stwierdzi, czy niemoc
twrcza wpdza bohatera w alkoholizm, czy pijastwo jest czynnikiem
blokujcym dalsz prac zawodow. Czciow odpowied na t kwesti daje
nam J. Pilch, ktry stwierdza: Natchnione gorzak sowo nie opisze wiata,
natchniony gorzak pisarz, zanim zdoa co prawdziwie wanego powiedzie
unie62.
2.7.
Alkohol w latach siedemdziesitych XX wieku.

W latach siedzemdziesitych XX wieku literatura krajowa wesza w
narzucony przez system okres gloryfikacji wielkiego przemysu. Taka wanie

jest powie Kazimierza Orosia Trzecie kamstwo63, poruszajca kwesti ycia i
pracy na budowie. Wan rol odgrywa tam alkohol, ktry demaskuje rne
postawy ludzkie. Zamierzeniem Orosia byo przedstawienie terenu wielkiej
budowy jako alegorii caej wczesnej Polski oraz jej pozytyww i negatyww.
Pod wpywem napojw procentowych bohaterowie zdradzaj swoje pogldy na
sprawy polityczne.
() Upi si. Po raz pierwszy od przyjazdu na budow. Nie pamita, ile byo
kieliszkw. () Podnis kieliszek do ust. Pi maymi ykami. Radziecki koniak
mia cierpki smak. () Jak to wolno przyniosa Polsce Armia Czerwona?
() Poow kraju zabrali, ludzi powywozili, mczyli w obozach. Modli si do
62 62
63
J. Pilch [wstp do:] J. Tuwim, 1. cit. s. 5

K. Oro, Trzecie kamstwo, Warszawa, 1990, s. 29
33
Stalina kazali, a wy mwicie Wolno?64 stwierdza inspektor Socha, ktry po

spoyciu alkoholu ujawnia swj negatywny stosunek do obecnej sytuacji w
pastwie. Nie szczdzi on rwnie krytyki pod adresem pijanych uczestnikw
libacji, ktrzy bdc pod wpywem alkoholu piewaj patriotyczn piosenk
piosenk Czerwone maki.
Maki, maki! Teraz by si upiy. Tyle wdki w polskiej krwi.65
Jak wida, alkohol w adnym razie nie dodawa blasku technicznej
inteligencji. W powieci Tomasza Staliskiego (Stefan Kisielewski) Romans
Zimowy
66
przedstawiona
jest
sylwetka
inyniera
pracujcego
jako
zaopatrzeniowiec w zakadach produkujcych traktory. Autor ironicznie

sugeruje, e jednym z warunkw piastowania owej funkcji jest odporno na
alkohol,
czyli
silna
gowa.
fabryce
pij
wszyscy,
cznie
przewodniczcym rady zakadowej Jasiem Malakiem, ktry jak stwierdza

Staliski jest otyym, czerwonym na twarzy jak malina, rubasznie wulgarnym
mczyzn, ktry poza piciem nic nie robi i robi nie bdzie.
Malak pije przy tym nie tylko z setk znajomych pracownikw umysowych,
ale rwnie z robotnikami, zwaszcza modymi, ktrym bardzo imponuje
godno prezesunia, jak go nazywano67 czytamy w ksice Staliskiego,
ktry przedstawia bardzo ponury obraz wielkiego zakadu produkcyjnego. Autor
zaznacza tu podzia midzy robotnikami a pracownikami umysowymi. Obie te
grupy pij we wasnych, zamknitych dla ludzi z zewntrz gronach. Jedynym
wyjtkiem jest wspomniany Jan Malak, ktry pije ze wszystkimi. Wida tutaj
prawdziwe oblicze wczesnej propagandy, ktra bardzo rozmija si ze stanem
64
Tame
Tame
66
T. Staliski (S. Kisielewski), Romans zimowy, Warszawa, 1982, s. 18.
67
Tame
65
34
faktycznym. Gosia ona, e pracownicy zakadu to jedna wielka wsplnota,

gdzie wszyscy rami w rami pracuj dla dobra caej spoecznoci.
W rzeczywistoci, jak wida, istniay podziay klasowe i spoeczne, za
alkohol zosta wykorzystany przez autora jako narzdzie demaskatorskie.
Bohater ksiki, mody inynier, postanawia wyrwa si ze rodowiska ludzi
nadmiernie korzystajcych z trunkw i kierujc si wasnymi ideaami wraz z
grupk zapalecw buduje przysta kajakow z kawiarni. Mimo zmiany
rodowiska postacie nie s w stanie uciec przed widmem alkoholizmu, ktre
objawia si rwnie w nowej sytuacji. Kontynuuj niekontrolowane spoywanie
alkoholu, co najpierw prowadzi do nieprzyjemnego wypadku, a ostatecznie do
katastrofy. Franek Cubaa, kierowca cikiej wywrotki, jedzie w stanie upojenia
alkoholowego po kolejn flaszk. Dochodzi do tragicznego wypadku, w ktrym
nierozwany kierowca traci ycie.
Po katastrofie zwoane jest zebranie rady zakadowej, w ktrej zabierajcy
gos lekarz informuje o zatrwaajcej statystyce: Ta budowla kosztuje miliard
zotych. A w ostatnim roku w naszym kraju ludzie wydali na wdk sto
dwadziecia miliardw. Rozumiecie? () A wiecie ilu mczyzn takich jak wy,
modych, naduywa alkoholu? Okoo ptora miliona.. S to wrcz
przeraajce dane. Przy okazji ujawnia si stosunek kierownika zakadu do
swoich pracownikw, ktry ma ich za potencjalnych mordercw i bydlta.
Podkrela w ten sposb rozbieno midzy robotnikami a inteligencj. W
jednym z wywiadw, opublikowanym w pimie Nowe Ksiki (nr 2/1991),
stwierdza:
Koszmar prowincjonalnej, biednej, pijanej Polski trwa nadal. Trzeba wielu lat
i chyba kilku pokole, aby to naprawd zmieni. To cika choroba po
komunizmie, ale i spadek historyczny.
W ostatnich latach w literaturze poruszajcej kwesti alkoholowe doszo
do zasadniczych zmian. Stara si ona czsto dokonywa swoistych uoglnie,
czy raczej metaforyzacji przedstawianej rzeczywistoci. Nowy trend literacki
35
wida ju w opowiadaniach Tadeusza Konwickiego (Wniebowstpienie68, Maa

apokalipsa). W pierwszym z nich bohater nie moe przypomnie sobie wasnej
tosamoci, wic bka si z przypadkowo spotkanymi ludmi po rnych
podejrzanych knajpach, gdzie wpltany zostaje w rne dziwne sytuacje,
przypominajce bardziej koszmarny sen, ni rzeczywisto (oniryczna atmosfera
zwizana bya najprawdopodobniej z wczesn sytuacj polityczn i wzgldami
cenzuralnymi autor by moe w ten sposb chcia przedstawi mglisto i
niejasno wczesnej rzeczywistoci).
W powieci Bohdana Loebla Meta nasza pijana69 Polska porwnywana
jest do tytuowej pijanej mety, czyli miejsca, gdzie produkuje si, sprzedaje i
spoywa rnych gatunkw bimber. Do mety trafiaj ludzie o najrniejszym
statucie spoecznym, wyksztaceniu i profesjach, by prowadzi tam pijackie
rozmowy nie majce okrelonego sensu. O krok dalej w przedstawianiu
wczesnej rzeczywistoci poszed Krzysztof Jaworski, autor powieci Pod
Prd70, gdzie ukaza rzeczywisto, jako szpital dla chorych umysowo ludzi,
wiat gupkw, ktrego staym elementem jest alkohol. Gdy jeden z
pacjentw po raz pierwszy uzyskuje prawo do wyjcia poza teren szpitala,
otrzymuje od ordynatora jasne zalecenie, by absolutnie nie siga po alkohol.
Oczywicie pierwsz rzecz, jak robi poza murami szpitala, jest wizyta w
knajpie i spoycie piwa. Tutaj picie staje si swoist metafor codziennoci, w
jakiej przyszo ludziom y form oporu wobec wadzy usiujcej
ubezwasnowolni obywateli, ktrzy nie poddaj si szpitalnej presji. Bardzo
lubiem piwo, a to byo szczeglnie parszywe i ohydne, ale rwnie dobrze mogli
mi poda moje wasne szczyny i te bybym wniebowzity. Jak to mwi
niepowtarzalna kompozycja smakowa ()71.
68
T. Konwicki, Wniebowstpienie. Warszawa, 1982.

B. Loebl Meta nasza pijana. Rzeszw, 1990.
70
K. Jaworski, Pod prd, Warszawa, 1999.
71
j.w, s. 27-29
69
36
2.8.
Andrzej Stasiuk pisarz dungli wspczesnego
miasta.
Ku ciemnym stronom natury ludzkiej kieruje si rwnie Andrzej Stasiuk,
autor Opowieci Galicyjskich72. S. Burkot okresla go mianem pisarza dungli
wspczesnego miasta, a rwnoczenie pejzau spoeczno-obyczajowego
najdalszych zaktkw prowincji73. Z jednej strony wiat brudnych ulic, z drugiej
czyste krajobrazy. Stasiuk, podobnie jak L. Tyrmand i B. Schulz wielokrotnie w
swojej twrczoci przedstawia wizje miasta-pieka. Stasiuk ucieka si do
realistycznych opisw sytuacyjnych: ulice miast pene s pijakw i koczujcych
narkomanw. Nie stara si odpowiedzie na pytanie, czy uciekanie si do
uywek jest skutkiem niepokojw egzystencjalnych przedstawia wszystko w
ujciu faktograficznym. Co ciekawe, problem dotyczy rwnie wsi, gdzie
uciekinierzy z miasta przynosz swoje obsesje i patologie, co moemy
zaobserwowa w powieci Biay kruk.
Wedug Stasiuka podr to wieczny ruch w zakltym kole naszego ycia.
Nie jest to ruch do przodu w stron obranego celu, ale krcenie si w kko
czsto bez konkretnych planw czy nawet pragnienia, by si z tego zakltego
krgu wyrwa. Bohaterowie podruj wic w samym rodku zimy od knajpy
do knajpy, szukajc odrobiny ciepa i zapomnienia w umierzajcym
egzystencjalne ble alkoholu.
Opowieci Galicyjskie dalekie s od Reymontowskich obrazw obyczajnej
wsi, gdzie ycie toczy si w ustabilizowanym rytmie nastpujcych po sobie pr
roku. Pikny pejza i otaczajca bohaterw natura nie maskuje jednak brzydoty,
prezentowanej przez ludzi uzalenionych od alkoholu. Ich stopniowa degradacja
zwizana jest z grob utraty pracy, nieustannym, morderczym wysikiem i
72
73
A. Stasiuk, Opowieci Galicyjskie. Krakw, 1995.

S. Burkot, Literatura Polska w latach 1939-1999. Warszawa, 2002, s. 380.
37
chorob alkoholow. Widzimy te, jak gospodarstwa rolne (pozostaoci

dawnego PGR-u) przeksztacaj si, by sprosta wymogom kapitalizmu.
Patrzymy, jak z nagymi zmianami radz sobie poszczeglni mieszkacy maej
spoecznoci.
Stasiuk bawi si czasem, czc w jedno przeszo, teraniejszo i
przyszo. Jest to czas powtarzajcych si rytuaw, cykl wschodw i
zachodw soca, podzielony na okresy cikiej pracy i knajpianych libacji. W
wiecie Stasiukowych opowiada nie ma podziau na profanum i sacrum, bo te
dwa pojcia stay si jednym. Czas jest kolisty, tak jak ycie porusza si po
okrgu, a nawet, jeli kto si z niego wyrywa, za chwile na jego miejsce
pojawia si kto inny. Jzek, bohater otwierajcej zbir opowieci, staje si
najlepszym przykadem owej tezy. Jak wspomina autor, bohater dziaa na wiat
w ten sposb, e znika nastpstwo zdarze, przyczynowo i skutkowo ()
Wszystko dzieje si jednoczenie, zaczyna przed czasem i dobiega koca, nim
si zacznie. () Kolejnymi kieliszkami Jzek umierca czas () Po godzinie,
po oprnieniu flaszki, w trakcie mizerykordialnych piw zmienia moje imi na
jakie inne, dawne, biorce udzia w jego yciu. Po chwili znw je odnajduje i
zaprasza mnie przyszo, na wiosenne owienie pstrgw, ktre zjawiy si w
jego umyle jako daleka reminesencja z dziecistwa74.
W opowiadaniach Stasiuka alkohol dla bohatera staje si sposobem na
osignicie niepodlegoci, przeciwstawienia si problemom codziennoci.
Zamyka si w swoim maym wiecie, jest u siebie, poddaje si obrotowi
rzeczy. Ostatni traktorzysta PGR odchodzi po cichu pewnego sonecznego dnia.
Przyczyn jego mierci porednio staje si brak alkoholu. Narrator opowieci
stwierdza, e tego dnia nie byo nic do picia. Ani krztyny krajowego wina i
piwa.
Jzek
wypija
skaon
wod
pobliskiego
bajorka,
co
najprawdopodobniej staje si przyczyn jego zgonu. Inne zdanie na ten temat
74
A. Stasiuk, Opowieci Galicyjskie. Krakw, 1995, s. 8
38
maj lekarze, ktrzy przeprowadzaj sekcj i dostrzegaj ogrom szkd, jakie

przez laty spowodowao naogowe picie.
2.9.
Jerzy Pilch pisarz pod Mocnym anioem.

Sztandarowym wspczesnym pisarzem poruszajcym na gruncie Polskim
tematyk uywek jest Jerzy Pilch. Z pocztku uniwersytecki polonista, wybra

ostatecznie praktykowanie literatury. Wiern publiczno zdoby sobie jeszcze
za czasw stanu wojennego, tworzc niezwykle zabawne, satyryczne felietony
literackie, czytane na spotkaniach krakowskiego czasopisma mwionego "Na
Gos". Rozpocz niedugo pniej wspprac z redakcj "Tygodnika
Powszechnego", gdzie szybko sta si jednym z najpopularniejszych autorw.
Obecnie jest on staym wsppracownikiem "Polityki", gdzie peni rol
felietonisty.
Stosuje on rne gry z czytelnikiem, stanowice rodzaj autorskiego

komentarza, dyskretnie podpowiadajcego sposb, w jaki naley rozumie tekst.
W tej postawie mona si dopatrzy samousprawiedliwienia i wyjanienia,
czemu autorzy, w przeciwiestwie do literatury fikcjonalnej, nie s w stanie
zagwarantowa na adnym z poziomw znaczeniowych prawdy i tylko
prawdy. Tak naprawd litera niczego dowie nie moe, prcz tego, e jest
literatur, e prezentuje zmylone historie75. Jerzy Pilch jest przedstawicielem
debiutantw z lat dziewidziesitych, ktrzy w swojej twrczoci odkrywaj
mroczne strony natury ludzkiej i ycia zbiorowego. Jest to twrczo wyranie
odchodzca od opisywania mitw narodowych i koncepcji martyrologicznych.
Utwory, gdzie wyranie ograniczono metafizyczne koncepcje, objaniajce sens
ludzkiej egzystencji.
75
S. Burkot, Literatura Polska w latach 1939-1999, Warszawa, 2002, s. 364.
39
Stanisaw Burkot rozpatrujc tajniki nowej perspektywy literackiej Pilcha

i wspczesnych mu pisarzy wspomina o nowym ukadzie, w ktrym miejsce
jednostki w zbiorowoci zastpuje jednostka wobec ciemnego i obcego jej
wiata76. Cech zasadnicz tej nieprzychylnej rzeczywistoci zdaniem badacza
literatury jest chaos, przeciwstawiajcy si adowi i porzdkowi moralnemu.
Mowa tu o nowym centrum wiadomoci ponowoczesnej, gdzie umiejscowienie
jednostki wobec wszechobecnego chaosu stanowi jej swoiste centrum. Rozpady
si dawne ideologie, za nasza cywilizacja zmierza w niewiadomym kierunku.
Wytwarzaj si rozmaite zagroenia, w tym niektre prowadzce do
samozagady. Pojawiaj si nowe usymbolizowane stereotypy, ktre zastpuj
dawne, nieaktualne ju pojcia. W twrczoci Pilcha symbolem nowoczesnego
wiata staje si nocne miasto, tak czsto obecne w jego praktyce pisarskiej.
Bohaterowie powieci krakowskiego autora czsto poruszaj si po aglomeracji
miejskiej, ktra stanowi zbir brudnych ulic i knajp, podejrzanych spelun, gdzie
zaatwia si ciemne interesy. Bohaterowie powieciowi cigle w nim przed
czym uciekaj lub dokd d. Nad wszystkim tym unosi si widmo uywek.
Alkoholizm, narkomania i seks czsto wyznaczaj cele wdrwek gwnych
bohaterw. Schemat ten by obecny w naszej literaturze ju wczeniej m.in. u
Tadeusza Konwickiego
77
. Prowadzi on do zatarcia realnych konturw
przedstawianych fabu. Pilch skupia si w swojej twrczoci na przedstawianiu

miasta (Spis cudzoonic, 1993; Inne Rozkosze; 1995; Monolog z lisiej jamy,
1996). W ksice Miasto Utrapienia 78 z 2004 r. przeciwstawia dwa wiaty:
maomiasteczkowy, w ktrym wszystko jest realne, lecz nic si nie zmienia,
oraz wielkomiejski, w ktrym wszystko si zmienia, lecz nic nie jest realne.
Wybra on na gruncie kreowanej przez siebie historii nowatorski punkt widzenia.
Gdy Tadeusz Konwicki tworzy obraz Warszawy na bazie lkw i fobii
76
j.w, s. 375
T. Konwicki, Maa apokalipsa, Warszawa, 1979.
78
J. Pilch, Miasto utrapienia. Krakw, 2004.
77
40
mieszkacw, z ich mioci i niechci, z plotek i wieci ulicznych, z opowieci

kawiarnianych, to Pilch z kolei wzi na warsztat plastyczn mas doniesie
medialnych. Dziki temu ulepion z tego medialnego budulca w "Miecie
utrapienia" Warszaw rozpoznaj nawet osoby, nie majce z tym miastem
bezporedniej stycznoci. W trakcie czytania powieci Pilcha cay czas na myl
przywodzone s rozmaite obrazki z ycia stolicy uwany widz moe znale
analogi pomidzy opisami autora ksiki, a serwowanymi codziennie przez
pras czy telewizyjne "Wiadomoci" materiaami. Tradycyjnie odnale tu
mona typowo pilchowskie (autobiograficzne?) motywy, czyli kobiety i
alkohol.
Alkohol w funkcji przewodniego motywu literackiego pojawia si w

wikszoci powieci Pilcha w ksice Pod Mocnym Anioem z 2000 r.
przedstawia on posta Jurusia - alkoholika i uwodziciela, ktry jest do
opornym, bo przeintelektualizowanym, pacjentem na terapii odwykowej. Autor
otrzyma za ni nagrod Nike w 2001 roku. Profesor Maria Janion w
Uzasadnieniu Jury argumentujcym wybr tej konkretnej pozycji stwierdzia:
Powie Pilcha wpisuje si w narodow spirytiad polskiej literatury o piciu.
Pilch po mistrzowsku gra z tradycj powieci pijackiej dowodzc, jak
autokreacja alkoholika blisza jest opowiadaniu siebie przez pisarza. W ten
sposb powie Pilcha staje si aktem wiary w literatur. Wspaniay styl
delirycznobarokowy
oddaje
dowiadczenie
uzalenienia,
wykluczenia,
samotnoci i pokonywania jej przez mio. Powie Pilcha otwiera na mylenie

o nowych zadaniach literatury jako poznania i terapii. Jego pisarstwo darzy
radoci pisania / czytania. 79.
Wielu badaczy wspczesnej literatury utosamia gwnego bohatera z

postaci pisarza. Za tym punktem widzenia przemawiaj liczne argumenty, m.in.
79
Zob. Recenzja ksiki Pod Mocnym Anioem, [w:] www.wl.net.pl.
41
imi bohatera, jego zawd (pisarz, publicysta) oraz chroniczny alkoholizm,

ktry rzuci w przeszoci cie rwnie na ycie samego Pilcha. Zastanawica
jest te stylizacja narracji, szczeglnie, gdy rozwaymy zbieno cech Jurusia z
realn postaci twrcy Pod Mocnym Anioem - Jerzego Pilcha. Wspomnienia
Jurusia by moe s nie tylko literack fikcj, ale czerpaniem z faktycznej
biografii autora. Juru (czy raczej Jerzy Pilch?) ze swojej wasnej biografii
tworzy podmiot twrczej manipulacji. Autotematyzm jako forma osobistej
kuracji odwykowej? Jerzy Pilch przyzna zreszt w jednym z wywiadw, e
problem alkoholizmu nie jest mu obcy. "Byem we wadaniu jzyka, byem we
wadaniu kobiet, byem we wadaniu alkoholu" stwierdza gwny bohater
opowieci. Deklaracje t moemy rwnie potraktowa, jak streszczenie
najwaniejszego wtku jej fabuy. Pod mocnym anioem to utwr o naogu i
namitnociach,
jakie
przypady
udziale
bohaterowi
Jurusiowi,
intensyfikujc jego ycie do granic obdu. ycie to jednak bardziej przypomina

koszmarny sen, ni normaln egzystencj. Chwile powrotu do wiata ywych i
wyrwania si ze stanu otpienia zwizane s z pobytami na oddziale delirykw.
W ksice autor opisuje dowiadczanie stanw upojenia, w ktrych wiadomo
istnienia nabiera wrcz transcendentnego wymiaru. Autor nie pogra si jednak
w kracowy pesymizm, gdy zostawia gwnemu bohaterowi promyk nadziei.
Jest ni mio, ktra okazuje si by zarwno pikna, jak i uzdrawiajca.
Kobieta, w odrnieniu od demonicznych obrazw Witkacego, przedstawiona
jest tutaj jako anio, ktry pomoe bohaterowi wyj z naogu.
Pilch przedstawia ywot Jurusia wedug nastpujcego, z grubsza
ukadajcego si w pewien cykl wzoru: powrt do grona trzewych na
oddziale detoksykacyjnym, kilkudniowa terapia w orodku zamknitym i
wreszcie szczliwy powrt do pustego domu takswk, by skrci i
42
zminimalizowa stres wyjcia 80 . Nastpnie bohater udaje si do sklepu

monopolowego, w celu odtworzenia niezbdnych zapasw trunku. W takich oto
podstawowych ramach toczy si egzystencja Jurusia. Krytycy powieci Pod
mocnym anioem oskarali autora o literacki bekot i bezpodstawne
porwnywanie jego powieci ze synnymi przedstawicielami literatury pijackiej,
m.in. Malcolma Lowryego i jego ksik Pod wulkanem 81 oraz Wieniedikta
Jerofiejewa i jego Moskw Pietruszki 82 . Utwr ten w konfrontacji z
wymienionymi powyej dzieami faktycznie moe wypada niekorzystnie,
przywodzc na myl pijacki sowotok, w miejsce prezentowanej przez
powyszych autorw dostojnej prozy alkoholowej. Niemniej jednak powie
Pilcha moim zdaniem w peni zasuguje na nagrod NIKE, za poruszajc i
byskotliw histori, ktra pozwala czytelnikowi odkry tajemnic uzalenienia.
Nad alkoholizmem mona patetycznie rozpacza, jeli dotyka osobicie,

ale nie jest wasnym udziaem. Z alkoholizmu mona jednak uczyni te temat
artw, zwaszcza z perspektywy postronnego widza, obserwujcego innych
ludzi spoywajcych trunki. Istnieje co takiego, jak pijacka duma, zmieszana z
wstydem, ktrego dowiadcza kady nadmiernie pijcy amator teje uywki. O
kwestii tej wspomina J. Diamond w powieci Trzeci szympans83 , poruszajc
spraw pijackiej dumy z mocnej gowy, biologicznie wywodzc j od
zastraszajcych rozmiarw pawiego ogona, bezsensownie potnych jelenich
rogw i innych rozdtych, ale mao praktycznych czci ciaa u samcw rnych
gatunkw. eby si zbytnio nie rozwodzi nad kwesti, skrc wywd
Diamonda do prostego sformuowania:
W okolicznociach pierwotnych, naturalnych pakowanie si przez samce w
sytuacje ryzykowne i niezdrowe jest wynikiem presji maszynerii doboru
80
J. Pilch, Pod Mocnym Anioem, Krakw, 2000, s. 140

M. Lovry, Pod wulkanem. Wyd. Rebis, 2001.
82
W. Jerofiejew, Moskwa-pietruszki. Wyd. Literackie, 2000.
83
J. Diamond, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszo zwierzcia zwanego czowiekiem. Warszawa, 1996.
81
43
seksualnego. Jeeli ptak ma ogon tak wielki, e ledwo si rusza, jeeli jele ma
poroe tak gigantyczne, e aby je zbudowa, musi re bezustannie przez p
roku (po czym mu ono odpada ze strudzonej gowy), a mimo to i ptak, i jele s
w kwitncej formie, nieskalane, to oznacza to dla samicy niezbicie, e i spryt ich
(samcw) jest nieziemski. Dlatego picie typu mskiego i duma z nim zwizana
ma biologiczne konotacje z pokazywaniem samicom, e mimo kilku flaszek,
mimo oceanw wchonitych trucizn i kwasw on cigle stoi i ma si wietnie
oraz lnico. To je brao kilka milionw generacji wstecz w kadym razie.
Troch si dzi metoda ta zdewaluowaa, ale cigle echce mskie sumienia.
W literaturze alkoholowej czsto pojawiaj si 4 emocje, ktre stanowi
jej swoiste filary. Chodzi o rozpacz, humor, dum i wstyd. Echa tych czterech
stanw emocjonalnych znale moemy rwnie w powieci Pod Mocnym
anioem84 J. Pilcha, gdzie nie brak scen w ktrych humor i duma lej si z kartek
ksiki, zupenie jak litry spoywanej przez bohatera odkowej.
Podczas wywiadu wyemitowanego w programie Pegaz przez pierwszy
kana TVP 18 padziernika 2001 zadano Jerzemu Piachowi pytanie. Co pan
zrobi, jeeli ktrego dnia pojawi si mody czowiek i zada panu drastyczne
pytanie: ile trzeba wypi, by tak pisa?85. Pisarz odpowiedzia wtedy: Wbrew
pozorom nie mog udzieli mu dobrej i konstruktywnej rady, poniewa pomimo bardzo intensywnych i dramatycznych dowiadcze w tej brany nigdy w yciu nie napisaem linijki pod - jak to si mwi - wpywem. W moim
przypadku nigdy na biurku nie staa lampka koniaku... Mnie alkohol zupenie
wycza z pracy. Co na pewien sposb byo zbawcze, bo dosy lubiem prac i
pisanie. Z kolei powiedzie, e si lubi pisanie - to jest klasyczne wyznanie
grafomana. Ale radzibym mu, eby nie wierzy w to, e za wtajemniczeniem
alkoholowym stoi wiarygodne wtajemniczenie. To s rejestry dramatyczne i - co
tu kry chorobowe. Jak wida, Pilch wyranie oddzieli proces twrczy od
84
85
J. Pilch, Pod Mocnym anioem. Krakw, 2000.

Na podstawie materiaw archiwalnych TVP. (http://www.tvp.pl/pegaz/Strony/_39/39_2Wliteratura.html)
44
samej czynnoci spoywania alkoholu. Wrcz postawi te dwa aspekty w

opozycji, przyjmujc ostatecznie krytykujc uywki postaw Baudelairea,
znan z jego dziea Sztuczne raje.
Mam nieszczcie bycia w naogu, jest on moj wasnoci, tak jak

grzech jest wasnoci grzesznika, tak jak zbrodnia jest wasnoci zbrodniarza.
Znam na pami ciemn poezj wiecznych dygotw, porannych lkw,
oddziaw detoksykacyjnych, snw delirycznych 86 stwierdza J. Pilch, nie
ukrywajc swoich problemw alkoholowych. Jest on autorem o tyle
wyjtkowym, e w jego twrczoci krzyuj si praktycznie wszystkie motywy
alkoholowe, o ktrych powyej wspominaem, m.in. ucieczki w alkohol z
powodu problemw egzystencjalnych, czy negacji politycznej rzeczywistoci
ostatnich lat PRL-u. Pilch jednak, jak ju wspominaem, w odrnieniu od wielu
innych autorw poruszajcych temat alkoholizmu, pozostawia iskierk nadziei.
Pokazuje, e moemy przezwyciy nag, a wiat nie musi by wycznie zy i
grony.
2.10.
Podsumowanie.
Motyw alkoholu w literaturze przewija si przez poszczeglne epoki

historyczne, jak i cay XX wiek. Zaprezentowane powyej utwory stanowi
niezbity dowd na to, e uywka ta stanowi stay element naszej codziennoci
nie ma praktycznie ani jednej dziedziny ycia, gdzie nie odcisnoby si pitno
napojw procentowych. Motyw alkoholu w literaturze nie stanowi nieskadnego
zapisu pijackiego bekotu bohaterw jest czym wicej, gdy zawiera
ogromn literack si, co udowadniaj przytoczone wyej przykady. Ma
rwnie ogromne znaczenie kulturowe w caoksztacie wszystkich dokona
86
J. Cichy, J. Pilch, Gadasz to yjesz, Gazeta Wyborcza, 18/IX, 1998
45
epickich na przestrzeni minionych wiekw. wiat widziany przez pryzmat

kieliszka w literaturze z pewnoci stanie si jeszcze wielokrotnie przedmiotem
wszechstronnych bada literackich. Niestety alkohol stanowi rwnie cig
zagroe, z ktrymi nadal nie udao si w naszym kraju upora. Powtrz na
koniec jeszcze raz sowa Pilcha: Nard ktry pije, nie musi mie literackich
pomnikw swojego picia
46
ROZDZIA II
NARKOTYKI
3.1.
Narkotyki, jako stay element wspczesnej
rzeczywistoci.
Narkotyki w literaturze wiatowej pojawiaj si ju w czasach antycznych.
Jedna z pierwszych wzmianek na temat uywki o nazwie opium znajduje si w
Odysei Homera. Jest to wspomniane w scenie, gdzie Helena z Troi otrzymuje od
krla Egiptu podarek w postaci narkotyku o nazwie Nepente 87 .Polskie
nastolatki chtnie sigaj po powieci powicone narkomanii, a do ich
ulubionych ksiek nale m.in. Pamitnik narkomanki Barbary Rosiek i My,
dzieci z dworca Zoo Christianne F. dowiadujemy si z jednego z najnowszych
bada przeprowadzonych przez Instytut Ksiki i Czytelnictwa Biblioteki
Narodowej, o czym poinformowaa Rzeczpospolita88. Na wyniki bada zoyy
si dugie miesice monitorowania czytelnictwa wrd nastoletnich odbiorcw
literatury. Na licie najpopularniejszych wrd ankietowanych autorw Barbara
Rosiek zajmuje trzecie miejsce, za na czwartym znajduje si niemiecka pisarka
Christianne F. To zdumiewajce, zwaywszy fakt, e wysze pozycje zajmuj
ju wycznie dokonania J. R. R Tolkiena (Wadca piercieni) i Joanne K.
Rowling! (seria Harry Potter). Ankiet przeprowadzono w poowie maja 2003 r.
na reprezentatywnej grupie gimnazjalistw z losowo wybranych 70 szk z caej
Polski. Obok tych tytuw gimnazjalici wspomnieli jeszcze inne przykady
krajowej literatury narkotykowej, jak: puna Mervina Burglessa, Her moj
87
M. Gossop, Narkomania. Mity i rzeczywisto, Warszawa, 1993, s. 14.

Informacja na podstawie serwisu rzeczpospolita.pl. Nagwek z dnia 13 stycznia 2004, zatytuowany:
Martwi si, czy cieszy. Nastolatki czytuj o narkomanii.
88
47
mio Anny Onichimowskiej, Heroin Tomasza Pitka, Narkomank Jzefa

Stompa i Stokrotk Jana P. Krasnodbskiego.
Czy oznacza to, e modzi ludzie interesuj si tak tematyk, gdy chc
ustrzec si przed zagroeniem? Trudno jednoznacznie odpowiedzie na to
pytanie. Moe przeciwnie: poszukuj odpowiednich sw dla nazwania
wasnego wiata i ciekawi ich to, czego nigdy nie sprbuj. Moe te potrzeba
im narkotykowego "etosu", swoistej legendy? Rwnie na licie ksiek, ktre
ankietowani polecaj swoim rwienikom, literatura o uzalenieniu od
narkotykw lokuje si bardzo wysoko, zaraz po ulubionym przez modzie
gatunku fantasy, powieciach przygodowych i niektrych lekturach, jak
Kamienie
na
szaniec
A.
Kamiskiego
stwierdzia
autorka
bada
socjologicznych, Zofia Zasacka z Instytutu Ksiki i Czytelnictwa. - Modzi

potrzebuj wskazwek, jak y, s zagubieni i wystawieni na rne pokusy ze
strony ich otoczenia. Narkotyki wydaj si by atrakcyjn alternatyw na
szaro codziennego ycia zawikane losy bohaterw, zmagajcych si ze
swoj saboci do rodka psychoaktywnego, pobudzaj ich wyobrani.
Przyjmujc
najbardziej
niewinn
argumentacj,
mona
stwierdzi,
skomplikowane losy ludzi zmagajcych si ze swoimi problemami kompensuj

modym czytelnikom braki. Jak wynika z bada, pierwsza dziesitka
najpoczytniejszych wrd nastolatkw autorw na szczycie listy zawiera takich
autorw, jak: J. R. R Tolkien oraz J. Rowling. Tu obok wielkiej dwjki
ulubionych autorw wspczesnej modziey znajduj si ksiki Barbary
Rosiek i Christianne F. (trzecie i czwarte miejsce), ktre ciesz si niesabnc
popularnoci.
48
3.2. Marihuana psychodeliczny wpyw konopii na

percepcj.
Narkotyki to bardzo szeroki zakres poj, wic na potrzeby tej pracy
celowo skrc zagadnienie o sztandarowe rodzaje rodkw psychoaktywnych,
ktre
przewijaj
si
na
kartach
wspczesnej
literatury.
Jedn
najpopularniejszych wspczesnych substancji odurzajcych jest marihuana,

ktra wrd osb j stosujcych, jak i kolokwialnym jzyku wspczesnej
literatury, wystpuje take pod wieloma innymi nazwami, jak np. grass, trawa
lub
trawka,
ganja,
ziele,
marycha,
by
wymieni
tylko
kilka
najpopularniejszych 89 . Konopie pochodz ze rodkowej Azji. Jak wykazuj

badania archeologiczne, znane s ludziom od ok. 10 000 lat90. Opisywane byy
w najstarszych zabytkach literatury staroindyjskiej, Rigvedach, pochodzcych z
XV - VIII w. p.n.e. Znane byy Asyryjczykom, Scytom, a take w Chinach i
Tybecie. Konopie uywane byy dla celw rytualnych i religijnych oraz
przemysowych: do produkcji ptna, lin, papieru oraz oleju. W VII w. n.e. za
spraw
Arabw
konopie
rozprzestrzeniy
si
na
rejon
wschodniordziemnomorski, skd przenikny do Afryki. Do Europy dotary w

XV - XVIII w., a wraz z kolonizatorami i murzyskimi niewolnikami
przedostay si do obu Ameryk. Marihuana sprawia kopoty podczas prb jej
sklasyfikowania, gdy jej dziaanie na system nerwowy jest wci sabo
poznane, podobnie jak budowa chemiczna jej aktywnego skadnika tetrahydrokannabinolu (w skrcie: THC), std wielu autorw opisuje marihuan
zupenie oddzielnie, cho inni zaliczaj j do rodkw psychodelicznych91.
89
M. Gossop, Narkomania. Mity i rzeczywisto, Warszawa, 1993, s. 7.

Informacje zaczerpnite z pracy Grzegorza Kmity, studenta Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza,
p.t. Palenie marihuany a kontrola w Polsce lat dziewidziesitych.
91
"Psychedeliczny" (ang. psychedelic) to termin, utworzony w 1956 r. przez Aldousa Huxleya i Humphrey
Osmonda na oznaczenie rodkw odurzajcych lub stanw dziki nim osiganych.
90
49
Prb oddziaywania marihuany na ludzk podwiadomo w literaturze

podejmowao si wielu pisarzy i poetw. Wrd nich subiektywnego
eksperymentu dokona C. Baudelaire, ktry opisa w jednym z utworw skutki
uycia rodka na swoj percepcj:
Kady mzg i organizm, na ktry zadziaano haszyszem, reaguje na wszystko

tak, jak zwykle to robi: ostrzej, mocniej, szybciej, to prawda, ale zawsze
zgodnie ze swym przyrodzeniem (...); haszysz pozostanie zwierciadem dla
ludzkich odczu i myli, lustrem powikszajcym, a jednak tylko lustrem92
Stosowanie substancji halucynogennych wie si z osiganiem stanw
pogbionej percepcji. Baudelaire idzie dalej, wic stosowanie narkotyku z
samym procesem twrczym. W Sztucznych rajach mona przeczyta:
Jedna z najbardziej naturalnych form poezji, odzyskuje nalen sobie pozycj

w inteligencji owieconej przez haszysz. (...). Odlege pejzae, niknce
horyzonty, widoki miast przyobleczone mierteln bladoci burzy lub
rozjanione arem skoncentrowanych, zachodzcych soc () Nawet
gramatyka, ta sucha gramatyka staje si po trosze czarodziejskim zaklciem,
sowa oywaj przyobleczone w nowe ciao, rzeczownik w caym majestacie
rzeczy, przymiotnik, jego przejrzyste odzienie, ktre okrywa i barwi nadajc
polor niczym laserunek, i czasownik - anio ruchu poruszajcy zdanie93
Jedn z ciekawych wspczesnych powieci powiconych tematowi

palenia przez modzie marihuany jest Dryf autorstwa Jana Sobczaka94. Akcja
powieci dzieje si w latach 80, za jej bohaterami s warszawscy nastolatkowie,
wykazujcy si zadziwiajc pomysowoci podczas prb zdobycia kolejnych
porcji uywanego przez nich narkotyku. Elementem zaskakujcym w powieci
92
C. Baudelaire, Sztuczne raje. Warszawa, 1992, s. 28

Tame, s. 46
94
Jan Sobczak, Dryf, Warszawa, 1999.
93
50
Sobczaka jest podkrelana przez niego dostpno rodka odurzajcego, ktrego

wprawne oczy modych ludzi mog dojrze dosownie wszdzie:
Marihuana ma w sobie co z kapusty, im bardziej depczemy w jej
intencji, tym mamy lepszy materia na zim i przednwek. Ju od lipca
przemierzamy z Zikiem kilometry mokotowskich nieuytkw, dzikich dziaek
i innych cudnych manowcw w poszukiwaniu zasianych przez kogo krzaczkw.
Kade napotkane poletko, kady obiecujcy krzaczek nanosimy na map. I
pobieramy prbki. Nie macie pojcia, ile tego ronie. A jak na bezczela
niektrzy sadz, gowa pka. Wielkie dwumetrowe krzaki przed oknem
biurowym jakiej firmy produkcyjnej, umalowane oczy biurw szukaj wci
ukojenia w zielonym gszczu, gdy zrywamy prbk, jedna z nich wali w okno.
Albo dorodny krzak rosncy w doniczce w sklepie obuwniczym; nikt z obsugi
nie wyglda na waciciela, tym gorzej. Najbezczelniejsza plantacja ronie przy
wejciu do komisariatu na Okrnej. Pi okopanych, nawoonych rolin,
piciopalczaste licie jak bochny chleba, szczyciki jak sutki Magi twarde i
lepkie od lubienoci, a cae krzaki strojne i zwiewne jak Maga w zielonym sari.
Jednak Mag atwiej zerwa ni t plantacj za kratami gliniarskiego
ogrodzenia.95
W powyszym fragmencie autor podkrela wszechobecno konopi w naszej
Polskiej rzeczywistoci, ktr dojrze mona w zupenie pospolitych miejscach,
gdzie jest atwo dostpna dla najmodszych: zasadzon na ogrdkach
dziakowych, tu obok budynku jednego z lokalnych przedsibiorstw, a nawet
na terenie lokalnego komisariatu policji. Bohaterowie chc zerwa licie konopi
rosnce na jednej z dziaek, gdzie znajduj si starsi ludzie. Ale my nie chcemy,
eby panowie nam nasze pikne krzaki wyrywali. To nawet mj syn sadzi dla
ozdoby odpowiadaj waciciele ogrdka. Autor chcia w ten sposb
uwiadomi, e tak naprawd spoeczestwo czsto ma nike informacj na
temat narkotykw, przez co opiekunowie czsto bywaj bezradni wobec
95
j.w, s. 157.
51
problemw z uywkami, jakie coraz czciej staj si udziaem ich pociech.

Sytuacja jednak si komplikuje i jeden z chopcw zostaje zapany przez
milicjantw. Tym bardziej zaskakuje reakcja jego kolegw, ktrzy informuj o
zajciu jego rodzicw anonimowym telefonem, po czym wracaj do swojego
normalnego rytmu dnia: Ususzylimy ju worek eglarski, poowa Sadyby
bdzie chodzi ujarana. Bdziemy jara a si pochorujemy96.
Mirosaw Nahacz w swojej powieci Osiem cztery 97 skupia si na
autentycznym przedstawieniu rodowiska ludzi sigajcych po marihuan. Jest
to debiut 18-letniego autora z Beskidu Niskiego. Do tego stopnia, e
przystosowuje jzyk ksiki do poziomu leksykalnego bohaterw, co ma
podkrela jej autentyczno. Dialogi s wypenione kolokwializmami,
wyrazami uwaanymi za ordynarne, oraz charakterystycznym slangiem
narkotykowym, znanym rodowisku ludzi korzystajcych z tego typu uywek.
Grupa osiemnastolatkw, bohaterw ksiki Nahacza, beztrosko bawi si,
poszukujc sensu ycia w halucynogennych dowiadczeniach. Jest to niezwykle
ywym, autentycznym, barwnym i dowcipnym jzykiem nakrelony portret
pokolenia ludzi urodzonych w roku 1984. Bohater debiutanckiej ksiki
Nahacza jest przez to niezwykle bliski autorowi, a (susznie lub nie) czsto z
nim utosamiany, jak miao to miejsce w przypadku ksiki Pod mocnym
anioem J. Pilcha widniejcy w tytule powieci rocznik jest tosamy z dat
urodzin autora, co podkrela moliwo istnienia analogii.
Bohaterw ksiki poznajemy, gdy udaj si oni na grzybobranie. Nie
chodzi tu bynajmniej o tradycyjne spacery po lesie, poczone z szukaniem
dorodnych gatunkw owocw lenego runa, przeznaczonych pniej do
spoycia. Postacie o pseudonimach: Andrew, Patol, Tpy, Muko, Oblech,
Eugeniusz i Olgierd szukaj specjalnego gatunku grzybw o waciwociach
halucynogennych. S wtedy ju pod wpywem marihuany (Oblech i Muko
96
97
Tame
M. Nahacz, Osiem cztery. Woowiec, 2003.
52
rwnie po zastosowaniu amfetaminy). Udane zbiory zakoczone s

wyjazdem na znajdujc si na odludziu dziak. Odbywa si tam alkoholowonarkotykowa libacja. Obraz wiata przedstawionego jest pesymistyczny i nie
nastraja optymistycznie, ukazujc problemy wspczesnej rzeczywistoci, gdzie
uywki nabieraj dla nowego pokolenia coraz wikszego znaczenia. Modzie
cigle narkotyzuje si lub pije alkohol zagryzany grzybami. Powie nie
przekazuje modemu pokoleniu wartoci takich jak: mio, przyja, wierno i
lojalno. Pod warstw opisu tej cigej balangi autor ukazuje smutny obraz
wspczesnej modziey stwierdza jeden z krytykw ksiki Nahacza, Piotr
Wildanger (redaktor internetowego magazynu literackiego Oddech).
Atol jest zwolennikiem teorii, e marihuana odkrywa nowe horyzonty i
przestrzenie myli czowieka, e pogbia przemylenia i e w ogle im wicej
wypalisz, tym bdziesz mdrzejszy, a najmdrzejszy na wiecie by Bob Marley.
Patol tylko jara, pije i okresowo je grzyby, jak my wszyscy, czasami tylko u
ktrego wczy si mora i wtedy przez ile tam dni nie pali czy nie pije,
zaczynaj si gadki o tym, e nie wolno, e z mzgu robi si nam papka, e
trzeba si uczy, bo przecie jest szkoa, e rodzice 98 czytamy na kartach
ksiki Osiem cztery. W oczy od razu rzuca si charakterystyczny,
agramatyczny styl autora, zdaniem krytykw zbliajcy ca powie do
twrczoci Doroty Masowskiej 99 . Dua ilo obraliwych wyrazw zblia
cao do ksiki Z zamku do zamku 100 Louisa-Ferdinanda Celine`a. Race
wulgaryzmy, oraz spore nagromadzenie rusycyzmw i wyrazw pochodzenia
amerykaskiego oto jzyk pokolenia osiem cztery, okrelanego przez autora
rwnie zastpczo pokoleniem Koa
Fortuny, Ulicy Sezamkowej,
Dynastii (autor odnosi si tu do popularnych przed laty programw

emitowanych za porednictwem telewizji). Krytycy oceniajc powie Nahacza
98
Mirosaw Nahacz, Osiem cztery, Woowiec, 2003, s. 84

zob. Dorota Masowska, [w:] Wikipedia Wolna Encyklopedia, www.wikipedia.org
100
L.F. Celine, Z zamku do zamku. Izabelin, 1998.
99
53
stwierdzili, e nie jest ona histori przygodow napisan z pozycji zatroskanego

o przyszo autora, ale wyrazem wiadomoci modego pokolenia nic, ktre o
nic nie musiao walczy, nie dowiadczyo Owicimia i pieka II Wojny
wiatowej, nie przelao swojej krwi na barykadach w obronie ojczyzny, ani nie
przeywao rozki z ojczystym krajem na emigracji.
"Nawet fajnie si tak gada do siebie, bo pali mi si mniej chce, a w ogle to

chce mi si bardzo, a mnie ssie, jakbym nie jad, jakbym nic nie pi, jakby taki
drugi ja siedzia mi w odku i wciga powietrze. Ale od gadania, jak ju
wspomniaem, ssie mnie troch mniej" 101 stwierdza w pierwszych sowach
swojej wypowiedzi Bbel, tytuowy bohater nowej ksiki Mirosawa Nahacza.
Autor po zebraniu znacznej iloci pochlebnych opinii kontynuuje swoj
twrczo, ukazujc bez upiksze rzeczywisto ostatnich lat w naszym kraju.
Narkotyki, a w szczeglnoci marihuana, staj si nieodcznym elementem
krajobrazu bokowisk i podstawowym rekwizytem subkultur modzieowych.
Literatura opisujca to zjawisko ma t niezwyk cech, e przystosowuje si do
poruszanych kwestii rwnie pod wzgldem gramatycznym i leksykalnym.
Podobnie jak w Osiem Cztery jzyk powieci Bbel jest bardzo kontrowersyjny.
Zmienia si natomiast sam temat ksiki, ktra dotyka spraw powanych
kwestii samotnoci, mierci, alkoholizmu, biedy, czy problemw mniejszoci.
101
Mirosaw Nahacz, Bbel, Woowiec, 2004.
54
3.3. Narkotyki w wiadomoci Polakw lat

osiemdziesitych XX wieku.
W 1985 roku na rynek trafia bardzo ciekawa publikacja, ksika Po
tamtej stronie granicy 102 , stanowica zapis stanu wiadomoci o Polskich
narkomanach i narkomanii w latach 1981-1983, wydana przez Wydawnictwa
Radia
i Telewizji Warszawa.
Gwnym celem owej
broszury
byo
uwiadomienie spoeczestwu, jak powane rozmiary przybra w naszym kraju

problem uzalenie od rodkw psychoaktywnych. Bya to bardzo nowatorska
pozycja, a zarazem kontrowersyjna, jeli chodzi o nasz krajowy rynek. Przez
wiele lat nie byo mowy o wydaniu podobnej ksiki, gdy - zgodnie ze
stanowiskiem wczesnych wadz - w Polsce nie byo narkomanw ani
narkomanii. Kwestia ta znajdowaa si na marginesie ycia i powanych
problemw spoecznych. Mwiono, e problem ten dotyczy tylko zego
Zachodu, a nikt za zotwki nie sprzedaje narkotykw. Wstydliwie
przemilczano przez dugi czas problemy narkotykw po prostu nie pasowa on
do obrazu sukcesu, w jakie oficjalna propaganda ubieraa rzeczywisto lat
siedemdziesitych. Do tej pory bowiem problem narkomanii w Polsce oficjalnie
w ogle nie istnia. Propaganda natomiast a zachystywaa si zjawiskiem
narkomanii na Zachodzie, ktre miao by widomym znakiem dekadencji,
degrengolady i demaskujcym wady zego ustroju kapitalistycznego. Jake
wymownie brzmiao na tym tle: "a u nas...". Byy to czasy, gdy w Polsce nikt
nie mia jeszcze konkretnej wiedzy o narkomanii i jej zasigu, nie istniay
programy do walki z
uzalenieniami ani nie podejmowano dziaa
profilaktycznych. Ksika nie miaa na celu rozstrzyganie owych sporw, lecz

wyeksponowanie sdw i argumentw ludzi wypowiadajcych si w tej kwestii.
102
Po tej stronie granicy. Zapis stanu wiadomoci o polskich narkomanach i narkomanii w Polsce w pierwszej
poowie roku 1981, pod red. Mieczysawa Siemieskiego. Warszawa, 1985.
55
Miaa te przybliy przeycia ludzi dotknitych uzalenieniem oraz pomc ich

zrozumie. Bardzo ciekawie prezentuje si forma ksiki Po tej stronie granicy,
gdy skada si w znacznej czci z listw nadesanych do magazynu
telewizyjnego CDN. Tak wic materiaem do tej ksiki s fakty, za losy
bohaterw napisao samo ycie.
Ksika Po tej stronie granicy stanowi zapis strasznych, a zarazem
bolesnych dowiadcze dzieci i rodzicw z narkotykami. Po raz pierwszy
uczyniono krok w stron zebrania konkretnych i wiarygodnych danych,
dotyczcych liczby ludzi uzalenionych od rodkw odurzajcych. Od trzech
lat wiem, e mj syn jest narkomanem i od tego czasu trwa nieustanny koszmar.
Tego nie da si opisa, to jest chyba najgorsze nieszczcie, jakie moe spotka
rodzicw - patrze dzie po dniu, miesic po miesicu, jak wasne dziecko
rujnuje sobie zdrowie, traci siy, traci wszelkie szlachetne cechy charakteru,
poczucie godnoci i ambicj, jak nieuchronnie stacza si na dno. Wszystko, co
w yciu osignam, przestao si liczy, stracio sens. czytamy w licie
zdesperowanej matki, opisujcej redakcji magazynu telewizyjnego swoj
osobist tragedi. Pojawio si jednak wiele krytycznych gosw pod adresem
publikacji Po tej stronie granicy. Andrzej Siemaszko w artykule Odkrycie
narkomanii, czyli jak reklamowa polsk heroin
103
przestrzega przed
popadaniem z jednej skrajnoci w drug, czyli z pozycji bagatelizowania

problemu, do zbytniego eksponowania go za spraw rodkw masowego
przekazu. Obawia si on, e na wielu potencjalnych modocianych narkomanw
owa publikacja moga wywrze negatywny wpyw, tzn. zainteresowa
zaywaniem rodkw odurzajcych. Niektre z reportay, zdaniem dziennikarza,
mogy stanowi swoisty instrukta tego, jak w prosty sposb, w warunkach
domowych mona wyprodukowa narkotyk. Wymowa zaprezentowanych
reportay miaa w zamyle odstraszy ludzi od popadnicia w nag, przez
103
Andrzej Siemaszko, Odkrycie narkomanii, czyli jak reklamowa polsk heroin, [w:] Gazeta Prawnicza,
1-16 VII 1981
56
obrazowe ukazanie caej prawdy o tragicznych warunkach ycia w

rodowiskach narkomanw. Siemaszko podkrela jednak fakt, e w czasach
poprzedzajcych
wydanie
ksiki,
zaywanie
narkotykw
polskim
spoeczestwie stanowio tabu zarwno informacyjne, jak i kulturowe. Uwaa

on, e pewnej mierze naruszono to tabu, przez pokazanie zorganizowanej
podkultury narkomanw pewnego modelu ycia polegajcego deniu do
mierci na raty, co mogo wielu modym ludziom wyda si bardzo kuszce.
Dla czowieka dorosego drastyczny obraz egzystencji i losw modych
narkomanw moe wydawa si zatrwaajcy, ale jednak co podkrela autor
artykuu dla szesnastolatka punkt widzenia moe by zupenie inny. Z jednej
strony potworno naogu, z drugiej szczypta romantyzmu (bardzo specyficznej
natury), zawarta w tego rodzaju postawie.
Obawa Andrzeja Siemaszko jest moim zdaniem w peni uzasadniona
zaznacza on bardzo wan kwesti, zwizan z publikacjami na temat
narkotykw i narkomanii. Jest to groba wynikajca z modelowania bohaterw
na romantycznych, wraliwych stracecw. Takie ujcie moe wydawa si dla
modego czowieka w okresie dojrzewania, kiedy ksztatuje si jego psychika,
bardzo atrakcyjne. Po czci udowadniaj to wspomniane powyej wyniki
aktualnych bada socjologicznych Instytutu Ksiki i Czytelnictwa Biblioteki
Narodowej, ktre podkrelaj zainteresowanie nastoletnich czytelnikw tym
specyficznym typem literatury. Tytu publikacji Po tej stronie granicy okazuje
si by niezwykle trafny, gdy faktycznie ksika ta przekroczya pewn granic
obyczajowoci. Nie chodzio wycznie o wspomnian wczeniej kwestie
politycznej poprawnoci, ale przede wszystkim o draliwo tematu narkomanii.
Czsto traktowany jest on, jakby nie istnia. Spoeczestwo stara si unika tego
tematu, by nie wywoywa przysowiowego wilka z lasu. Uwaa si, e
rozmowy o narkomanii lub powicone jej publikacje, mog wywoa odwrotny
skutek i zainteresowa modzie narkotykami. Nie uwaam jednak, by
57
niewiedza okazaa si by rodkiem zaradczym na ten problem spoeczny. W

kocu suy to handlarzom narkotykw, ktrym atwiej przekona bdzie
niewiadomych klientw do kupna rodka odurzajcego. Dlatego istnienie nurtu
publikacji na temat narkotykw - powieci, dziennikw, poradnikw, pozwala
dostrzec, na czym polega mroczna sia substancji uzaleniajcych. Literatura
peni tu wan rol edukacyjn, gdy demaskuje narkotyczne mity, dajc czsto
rzeteln informacj na temat problemu. Uliczny handlarz nigdy nie wspomina
potencjalnym klimatom o kosztach uzalenienia i zwizanymi z tym
konsekwencjami104. Wiele osb uwaa, e krtkotrwae zaywanie narkotykw
nie prowadzi do uzalenienia i nie jest szkodliwe. Nie jest to prawda, co
podkrela psycholog Karl Gustaw Jung, stwierdzajc: Kada forma
uzalenienia jest szkodliwa - niezalenie od tego, czy narkotykiem jest alkohol,
morfina, czy idea 105 . Problem ten jest szczeglnie grony dla modziey w
wieku 13-18 lat. Powody s praktycznie identyczne, jak to ma w przypadku
motyww signicia po alkohol. Nie ma tutaj znaczenia pochodzenie spoeczne,
warunki materialne, czy poziom rozwoju umysowego. Podczas dojrzewania
uporzdkowany, bezpieczny wiat zaczyna si rozpada. Ten ciki moment w
yciu czowieka sprawia, e czsto pod wpywem emocji popenia si
niewaciwe decyzje.
104
Timothy Dimoff, Jak rozpozna, czy dziecko siga po narkotyki, Warszawa, 1993.
105
Philip Robson, Narkotyki. Krakw, 1997, s. 3
58
3.4. Twarde narkotyki. Amfetamina i heroina we

wspczesnej literaturze.
W Nowym, wspaniaym wiecie106 Aldousa Huxleya ludziom dostarczano

cakiem nowego narkotyku. By on produktem szeciu lat intensywnych bada
dwch tysicy farmakologw i biochemikw. Powodowa euforie i halucynacje,
a spoywany by z komunijnego pucharu wydzielano go rutynowo codziennie
po kadej zmianie cztery tabletki dziennie, sze w sobot. Pod jego wpywem
posuszestwo
stawao
si
szczciem,
smutek
zosta
cakowicie
wyeliminowany, niosc ostateczny komfort egzystencji107. Niestety substancje

narkotyczne o podobnym dziaaniu nios za sob duo wikszy stygmat
spoeczny, ni miao to miejsce w fikcyjnym spoeczestwie Huxleya. Ludzie
szybko gubi si w sztucznych rajach zdaj sobie spraw, e s to substancje
szkodliwe, ale mimo wszystko je stosuj.
Bardzo obecnie popularnym rodkiem odurzajcym, ktremu wspczeni

literaci powicaj sporo miejsca na kartach ksiek, jest amfetamina - rodek
zaliczany do tzw. twardych narkotykw. Jest rodkiem stosowanym w
leczeniu stanw depresyjnych i narkolepsji tumi aknienie, a wprowadzone
do krwi powoduj krtkotrwae uniesienie i stan samozadowolenie i wysokiej
samooceny, poczony ze swoistym poczuciem mocy108 .W sferze psychicznej
daje poczucie pewnoci siebie, wyostrza percepcj i wspomaga koncentracj
(wraenie
przyspieszenia
mylenia),
jednoczenie
skutkuje
niekiedy
upoledzeniem procesw mylowych. Od dziesicioleci stosowano amfetamin

jako rodek dopingujcy i zwikszajcy tolerancj na stres (podawano j
106
A. Huxley, Nowy, wspaniay wiat. Warszawa, 2003.

M. Gossop, Narkomania. Mity i rzeczywisto, Warszawa, 1993, s. 55
108
K. Frieske, R. Sobiech 1987, s. 41
107
59
zwierztom, onierzom, kierowcom rajdowym itd. przed wykonaniem trudnych

zada, przyjmowali j studenci i uczniowie, bya te lekiem w psychiatrii).
Obecnie zabronione jest stosowanie amfetaminy jako rodka dopingujcego w
sporcie,
funkcjonuje
ona
natomiast
ramach
subkultur,
gwnie
modzieowych, dostpna jest te jako jeden z czynnikw zmieniajcych

wiadomo.
Uzalenienie od twardych narkotykw to popularny wspczenie temat
literacki, ktry mona stwierdzi zapocztkowaa publikacja i ogromny
sukces ksiki My, dzieci z dworca Zoo autorstwa Christianne F 109 . Losy
dwunastoletniej dziewczynki, ktra zacza w modoci pali haszysz, a
nastpnie
signa
po
mocne
narkotyki,
spotkay
si
ze
sporym
zainteresowaniem czytelnikw w naszym kraju. Przeraajcy i przejmujcy

obraz narkomanii modziey z Berlina sta si bezlitosnym ostrzeeniem przed
konsekwencjami naogu. Ksika pokazaa te, e narkotyki powoli staj si
nieodcznym elementem ciemnej strony cywilizacji i problemem o tej samej
randze, co alkoholizm. Ten nowy gatunek literacki okrelany jest nieoficjalnie
mianem survivor memoir110, czyli zapisu wspomnie osoby, ktra przetrwaa.
Na midzynarodowym rynku wydawniczym pojawia si coraz wicej ksiek
napisanych przez osoby, ktre przeyy osobist tragedi i udao im si wyj z
cikiej sytuacji. W Polsce nurt ten prezentowany jest przez Barbar Rosiek.
Pisarka i poetka jest z zawodu psychologiem klinicznym. Zadebiutowaa w 1985
r. ksik Pamitnik Narkomanki. Stanowia ona zapis jej losw od 14 roku
ycia, kiedy po raz pierwszy signa po narkotyki, a do czasu studiw. Opisaa
w niej swoje autentyczne przeycia, zwizane z walk z naogiem. Warto doda,
e proces ten nieprzerwanie od lat trwa, co pisarka ilustruje w swoich kolejnych
ksikach:
Kokaina, Byam schizofreniczk, Alkohol, prochy i ja, a take tomikach wierszy:
109
Christanne F, My, dzieci z dworca ZOO. Warszawa, 1999.
60
Byam mistrzyni kamuflau, Jak ptak przytwierdzony do skay, A imi jego

Alemalem, Wdowa, Krzyk oraz Mio niespeniona. Pisarka zostaa doceniona
za swoj twrczo rwnie poza granicami kraju, otrzymujc Srebrny Medal
Cambridge w Londynie (2002 r.).
wiat w twrczoci Barbary Rosiek daje prawdziwe spojrzenie na temat
narkomanii. Autorka ostrzega przed grob, jak niesie za sob stosowanie
narkotykw, w tym biaego proszku (amfetamina) modzi ludzie sigaj po
niego, czsto nie rozumiejc, jak wielk ma on wadz. Pokazuje, e
wspczesne pokolenie ludzi yje w czasach narkotykw, kiedy temat ten
przesta by tabu, a sta si tani sensacj, z czego skrztnie korzystaj rodki
masowego przekazu.
Podobnie jak w ksice My, dzieci z dworca ZOO, Rosiek daje prawdziwe
spojrzenie na temat uzalenienia od narkotykw wiadectwo, ktre jest
zatrwaajco aktualne. Wstrzsa czytelnikiem, ukazujc problem narkotykw od
podszewki. Zalet literatury Rosiek jest to, e wymaga ona zaangaowania
emocjonalnego. Autorka stawia czytelnika w pozycji, gdzie staje on w samym
centrum rozpaczliwych wydarze, obserwujc jak bohaterka dokonuje
przeraajcych i nielogicznych dla normalnego czowieka wyborw. Widzimy
te dug i czsto nieskuteczn walk z naogiem. Autorka wyjania, czemu
signa po narkotyk:
Dlaczego kokaina? A dlaczego bomba atomowa?
To stao si na prywatce, na przyjciu w pewnych sferach towarzyskich. Byam
interesujcym przypadkiem, ktrym mona byo si zabawi podczas nudnej
nocy. Moja nieobliczalno bya yw legend w miecie. To byo lepsze na ten
czas, ni nieustanne roztrzaskiwanie siebie o bruk.111.
111
B. Rosiek, Kokaina. Warszawa, 2005, s. 32
61
Zagubiona dziewczyna dokonuje pierwszego kroku w stron samounicestwienia.

Nie podaje konkretnych powodw, gdy trudno uj je w racjonalne ramy.
Pierwszy rozdzia ksiki ukazuje jej problemy rodzinne i trudnoci w
przystosowaniu si do grupy rwieniczej. Jej balansowanie na granicy w kocu
zaprowadza j do kulminacyjnego momentu:
Nie chciaam pi alkoholu. Chciaam poczu wszystko. A poza tym wanie
mj ojciec powiesi si w deliryjnych zwidach na liwie w naszym ogrodzie. Nie
chciaam odci jego ciaa. Podano NARKOTYK. Cocainum hydrochloratum
5%, czyli metylobenzoiloekogonina, jak wyjani mi nagi chopak w
podnieceniu.112
Tak rozpoczyna si osobista tragedia pisarki, ktra przez szereg lat bdzie z
rn skutecznoci walczy ze swoim uzalenieniem. Dziewczyna stopniowo
stacza si na dno, zostawiajc za sob cae poprzednie ycie. Zaczynaj si
liczy wycznie narkotyki, dla ktrych gotowa jest sprzedawa wasne ciao i
dopuszcza si okropnych czynw (Szpryca zrobi wszystko, by zdoby
pienidze na narkotyk113). Co ciekawe, autorka posza w swoich rozwaaniach
w stron literackich poprzednikw (Baudelaire, Wiktacy), opisujc wiernie
swoje subiektywne doznania, zwizane z substancjami odurzajcymi.
Opad z zielonej chmurki. Stany trzewienia byy przebudzeniem ze zbyt wielu
snw. W odurzeniu zmieniajcy si koloryt wiata olepia i nawet najprostsze
rzeczy zdaway si by pikne i olniewajce, na przykad tusta plama na
ubraniu wprowadzaa mnie w zachwyt nad boskimi arkanami tajemnej sztuki.
Albo szczyny na klatce schodowej staway si yciodajnym rdem, ktre
odradza wdrowca po trudach podry. Ju wtedy przeczuwaam u siebie talent
malarski. Dusze ludzkie byy pikne, a twarze agodne, nawiedzane dobroci
112
113
Tame
Tame, s. 40
62
aniow. Szumy i trzaski nabrzmieway niebiaskimi symfoniami. Oto

YCIE.114
Ksika ta zostaa z pocztku odrzucona przez wydawnictwa, gdy zaprzeczaa
idei
literackiego
szczliwego
zakoczenia.
Staa
si
wstrzsajcym
wiadectwem nie tylko choroby ciaa autorki, ale take duszy na miesic przed
planowanym samobjstwem. Impresyjna spowied autorki pozwala lepiej
zrozumie ludzi, ktrzy nie potrafic poradzi sobie z ciarem ycia, trafiaj w
najczarniejsze z bagien nag.
3.5. W poszukiwaniu iluzji szczcia.

Motyw narkotykowy by na przestrzeni wielu lat ukryty przed oczami
wikszoci krytykw, historykw i teoretykw. Poruszajca ten temat literatura
prezentuje ca gam rnych gatunkw, stylw i konwencji. Wrd nich
znajdujemy wspomnienia, dzienniki literackie, reportae, liryczn proz,
powieci obyczajowe, paradokumentalne, poezje, a take eseje o charakterze
filozoficznym. Autorami tych dzie bywaj nie tylko twrcy wybitni,
ale te czsto pisarze mniej znani, a nawet osoby, ktre nie liczc napisania
jednej ksiki, nie miay z literatur nic wicej wsplnego. Ta daleko posunita
niejednolito rzadko staje si przedmiotem uwagi badaczy, kiedy dominanta
tych rozwaa jest jednoznaczna i atwa do rozpoznania. S ni substancje
psychoaktywne,
umoliwiajce zmienianie stanw wasnej wiadomoci. Motyw podry w
niezbadane dotd obszary wasnego jestestwa, to czsty element tego typu
utworw. Mamy tu do czynienia z eksploracj wewntrznych dowiadcze dlatego literatura ta ma czsto charakter wyznania, wspomnienia, za
dominujcym w niej sposobem narracji jest perspektywa pierwszoosobowa.
Wystpuje ona m.in. w ksikach Baudelaire'a, Witkacego oraz Christianne F.
114
Tame, s. 41
63
W utworach prozatorskich S. I. Witkiewicza gatunek powieci o

artycie nabra jeszcze innego wymiaru, opierajc si w znacznej mierze na
wtkach autobiograficznych. W utworach tych groteska, eksperymentowanie z
yciem i jego intelektualizowanie osadzone s na podou karykaturalnie
ukazanych obyczajw, w ktrych spoywanie narkotykw jest faktem zwykym,
nie wzbudzajcym gbszych refleksji. Literackie wiadectwo gino zreszt w
cieniu fantastycznych plotek na temat skonnoci alkoholowych i narkotycznych
Witkacego. On sam stara si te rewelacje nie tyle dementowa, co sprowadza
do waciwych rozmiarw. Twierdzi zreszt, e lepiej skoczy w piknym
szalestwie, ni szarej, nudnej banalnoci. Witkacy jednak w 1932 wyda
utwr Narkotyki 115 , gdzie bardzo energicznie napitnowa nikotyn, alkohol i
spoywanie narkotykw (kokaina, morfina i inne narkotyki) i zadeklarowa si
jako zwolennik cakowitej prohibicji i abstynencji!
Rafinowana heroina, nazywana w narkotykowym argonie braunem w
Polsce pojawia si w drugiej poowie lat 90. Jest to niezwykle niebezpieczny
narkotyk, wywoujcy silne uzalenienie psychiczne ju przy pierwszym
kontakcie, a niewiele pniej rwnie fizyczne. Wystpuje w formie brzowego
proszku, ktry podgrzewa si zapalniczk na kawaku folii, a nastpnie wciga
powstay dym przez rurk. O tej niebezpiecznej substancji mwi Heroina T.
Pitka
116
. Jest to debiutancka powie pisarza, czciowo oparta na
dowiadczeniach wasnego uzalenienia od tego narkotyku (jak stwierdza sam

autor, 30% treci stanowiy rzeczywiste sytuacje wyjte bezporednio z jego
yciorysu). Kiedy w ksikach Pamitnik Narkomanki i My, dzieci z dworca
ZOO za postaciami literackimi stoi bardzo problematyczna przeszo i
problemy rodzinne, bohaterem Pitka jest mody, wyksztacony czowiek - na co
dzie dobrze zarabiajcy pracownik telewizji. "Heroina zabraa mi dwa lata
ycia, a ksika "Heroina" daa mi poczucie, e co odzyskaem, wywalczyem
115
116
S.I. Witkiewicz, Narkotyki. Niemyte dusze. Wstp i opr. Anna Miciska, Warszawa, 1979.
T. Pitek, Heroina. Woowiec, 2002.
64
sobie. Napisaem co, co dla wielu ludzi jest wane, wic moje ycie nie jest w
tej chwili tak bezsensowne jak byo..." stwierdzi autor w wywiadzie, jaki
udzieli portalowi internetowemu Onet.pl117. Autor dokona bardzo ciekawego
eksperymentu literackiego, przeprowadzajc narracj z punktu widzenia
heroinisty oraz jego psychiki. Daje to wraenie wiarygodnoci. Sam narkotyk
staje si tu pierwszoplanowym bohaterem. Autor siga czsto po naturalistyczne
opisy Warszawy, jako miasta epatujcego brzydot i obrzydliwoci, a zarazem
opanowanego przez heroin, ktrej ulec moe kady, niezalenie od wieku czy
pozycji spoecznej. Powie zyskaa rozgos, za autor udziela wywiadw w
prasie (Gazeta Wyborcza, Polityka) oraz uczestniczy w programach
telewizyjnych. We wspomnianym wyej wywiadzie wyjania, skd w naszej
codziennoci bierze si problem uzalenie i skd bierze si tak wielka jego
popularno: Jest to wina naszej kultury. Nasza kultura uczy ludzi, e maj
szuka szczcia. No to szukaj. Na skrty i w jak najatwiejszy sposb. I nic
dziwnego, e tak szukaj, bo uczyli si, e szczcie jest najwaniejsze i
wszystko trzeba mu podporzdkowa. 118 Osobicie nie jestem do koca
przekonany, czy podobne ujcie motyww narkotykowych w literaturze jest
suszne. Osobicie popieram dydaktyczne ujcie Rosiek, za droga obrana przez
Pitka jest dla mnie zbyt dyskusyjna. Zadaem sobie pytanie podczas moich
bada literackich: Czy podobna literatura moe stanowi zagroenie dla
modziey i zamiast odpycha od eksperymentw narkotykowych zachca do
sprbowania? Podobn kwesti poruszya podczas rozmowy z autorem
dziennikarka. Autor odpowiedzia: Na miesic przed ukazaniem si Heroiny,
chciaem j wycofa. Ale zmieniem zdanie. Ostatnim sowem jest mier119
Pitek wyraa moe - w zalenoci od interpretacji - zarwno zacht, jak i
przestrog.
powieci
Heroina
mona
przeczyta
117
spersonifikowan
zob. B. Pietkiewicz , "Heroina" i "Kilka dni poza domem" [w:] rozmowy.onet.pl, dn. 9.20.2002
Tame
119
K. Surmiak-Domaska, Boj si szczcia [w:] Ksiki w duym formacie (Dodatek do Gazety Wyborczej),
13.06.2002 r.
118
65
wypowied heroiny: Ludzie najbardziej chc by szczliwi i dlatego w

kocu wszyscy przyjd do mnie
120
. Podobne ujcie uzna mona za
propagowanie faszywej idei, bo heroina nie daje wcale prawdziwego szczcia,

ktre kryj cnoty takie, jak mio. Heroina przekracza powie rodowiskow,
przenosi czytelnika w miejsce, ktrego si raczej nie spodziewa: metafor
uzalenienia od szczcia. Znajdzie tu siebie nawet, jeeli akurat nie jest
heroinist 121 . W kocowej czci ksiki autor ukazuje, jak uzaleniona
wiadomo jednego z bohaterw traci indywidualne cechy, przestajc by
wiadomoci konkretnego czowieka. Robert, jeden z bohaterw, zaczyna
utosamia si z narkotykiem, stwierdzajc: "Jestem tym, co czujesz po
brzowym proszeczku" 122 . Powie, mimo kontrowersyjnej treci, zostaa
doceniona przez krytyk, co wiadczy o zainteresowaniu tego typu literatur.
Nagrodzono j nagrod Ksika Lata 2002 przez Bibliotek Raczyskich w
Poznaniu oraz otrzymaa w 2003 r. nominacj do nagrody Paszport Polityki.
3.6. Ciemne strony literatury narkotykowej.

W rozdziale tym zaprezentowaem kilka pozycji, ktre stanowi na
paszczynie fabularnej relacj o yciu osb uzalenionych, nalecych do
wspomnianego powyej nurtu literatury narkotykowej. Wszystkie one maj
pewn wspln cech, czyli kwesti denia czowieka do szczcia.
Wspczesna kultura masowa uczy nas, e naley y peni ycia
popularno substancji uzaleniajcych, pozwalajcych na dotykanie bram
raju stale ronie. Jak dalekie jest to od antycznych, greckich ideaw, ktre
zakaday panowanie nad sob, czerpanie siy ze stawiania granic wasnym
dzom stwierdza M. Rychter123. Kolejn kwesti jest zmienianie si ideaw
120

B. Warkocki, Encore, czyli krtko o Pitku [w:] Pro Arte, nr 3(5)/2003 r.
122
123
M. Rychter, Pieko przyjemnoci [w:] Latarnik, nr 16.04 2002
121
66
pikna. Problem ten mona rozpatrywa na bazie poetyckich opisw stanw

zmienionej wiadomoci, jakie przeywaj literaccy bohaterowie. Wikszo
z prezentowanych pozycji przypomina Dantejskie opisy podry przez pieko,
ale mimo wszystko pod paszczykiem za i ochydy wspistnieje te pikno.
Kwestia ta pojawia si w powieci Pitka Heroina, ktra rozpoczyna si
znaczcymi sowami: "Najpikniejsze jest to...". Literaci daj tu jasno do
zrozumienia, e pikno yje nawet wrd za. Wprowadza to nas w kolejny
zakres moliwych rozwaa, czyli kwesti pedagogiczn tego typu literatury.
Zastanawiajce jest, ile modych ludzi, osb dnych nowych, silnych wrae,
po zapoznaniu si z malowniczymi obrazami narkotycznych euforii postanowi
samodzielnie sign po owo "ostateczne szczecie". Ile osb zrobi to, nie
zwaajc na tragiczne konsekwencje. Nawet wypeniona dydaktycznymi
wartociami ksika Pamitnik Narkomanki nie ustrzega si tego problemu.
Problem ten dotyczy rwnie jej literackiej poprzedniczki, autorstwa
Christianne F. Ksika My, dzieci z dworca ZOO staa si kultow pozycj
wrd narkomanw i wiele osb zachcia do brania coraz to silniejszych
substancji."
124
Pozostaje mie nadzieje, e moja obawa okae si by
nieuzasadniona, ale sam problem czsto nie jest jednoznaczny. Nie mona
autorom zarzuca wiadomego nakrcania spirali narkotykowej, ale etyczny
sens niektrych powieci pozostaje kwesti dyskusyjn. Skrajne stany
narkotycznych uniesie w rzeczowy sposb opisane, potrafi gboko zapa w
pami.
Na trzecim biegunie wspczesnej literatury narkotykowej znalaza si

powie Doroty Masowskiej Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon125,
ktra stanowi obraz stanu kultury w maych miasteczkach i wielkich
blokowiskach. Przez rodki masowego przekazu zostaa ona obwoana pierwsz
124
125
Tame
D. Masowska, Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon , Warszawa 2002.
67
polsk powieci dresiarsk. Ksika powstaa w czasie, gdy autorka bya

jeszcze licealistk. Zdobya przychylne recenzje wspczesnych autorw, m.in.
Jerzego Pilcha. Jest to opowie o przygodach dresiarza (tak potocznie okrela
si osoby lubice nosi stroje sportowe. Cechuj si one te brutalnym i
obelywym zachowaniem, stawiajc w miejsce racjonalnych argumentw
brutaln si fizyczn) o imieniu Silny i jego relacjach z picioma dziewcztami.
Jest to utwr bardzo dosadny, uwiadamiajcy, jak wielkim zagroeniem dla
czowieka s narkotyki (nieoficjaln bohaterk powieci staje si amfetamina,
rodek stopniowo niszczcy osobowo, oraz generujcy niebezpieczne
urojenia). Masowska podaje ten obraz, posugujc si jzykiem podkultury
spoecznego marginesu. Ksika nie ma jasno zarysowanej fabuy, stanowic
swobodny zapis kilku dni z ycia gwnego bohatera. Andrzej Robakowski
(Silny) jest osob niezrwnowaon, w czym dua rol maj spoywane przez
niego narkotyki. Jego psychika jest pynna. Silny nie zna pojcia samokontroli,
nie ma rwnie okrelonego systemu wartoci. Jedyne, co si dla niego liczy, to
jego potrzeby oraz sposb ich realizowania - najlepiej, jeli s to metody
szybkie, prowadzce do byskawicznych rezultatw. Mimo e osobicie nie
uznaje powieci Masowskiej za dzieo wybitne, autorka w znakomity sposb
ujmuje posta czowieka "nowej ery". Wychowanego na telewizji, przez co jego
myli s pene teledyskw , za sam mzg w jego przypadku nie jest organem
sucym do czynnoci umysowych, ale zbiornikiem przypadkowych uczu i
idei, przypadkowo odebranych przez zmysy. Bohater posuguje si medialnymi
sloganami, za uzalenienie od amfetaminy i dziaanie narkotyku przytumia
ostatecznie jego moliwo logicznego rozumowania. Masowska prezentujc
posta dresiarza, czowieka niezrwnowaonego, zarazem ukazaa posta
czowieka zniszczonego przez narkotyki. W odrnieniu od postaci literackich
Rosiek czy Pitka, jest to osoba bez adnej moralnoci. Amfetamina jest dla
niego sposobem na przystosowanie si do obecnej rzeczywistoci, jej
nieodcznym elementem. Bohater nie widzi w swoim naogu problemu, jest
68
wicie przekonany, e ma do niego prawo, podobnie jak do grabienia i

uszczliwiania si kosztem innej osoby. Nie widz adnego sensu w podobnym
ujciu literackim ukazywanie prymitywnego bohatera, ktry spdza swoje
ycie w narkotykowym rauszu (narkotyki kupuje za pienidze swojej matki),
dajc upust najniszym ludzkim instynktom. Staym punktem kadego dnia staje
si walka o zdobycie "kolejnej dziaki amfy". Autorka ukazuje niebezpieczny
narkotyk, jako co powszedniego, wrcz prezentujc jego dobroczynne
dziaanie. Czytamy: Ciocia amfa postawi na nogi umarego 126 ; Amfa ten
magiczny zasiek dla bezrobotnych127. Amfetamina jest te rodkiem dajcym
bohaterom pozorn wadz nad wiatem: Uzbrojeni w amfetamin, uzbrojeni w
adrenalin. Depcz trawnik, obrywaj kwiaty. Robi wgniecenia w chodniku,
robi podkop pod wiat128. Spoywanie narkotyku jest te dla bohaterw czym
zabawnym do tego stopnia, e nawet negatywne dziaanie amfetaminy autorka
przedstawia, jako okazj do artu: Jest to rzyg amfetaminowy, z odskokiem,
leccy hen przed siebie. Mam z tego niez tub, jak rwnie wszyscy, co stali
dookoa. Takiej ewolucji alpejskiej na oczy nie widziaem, czy to po wdce, czy
to po paleniu. Serialnie, dosownie szczam ze miechu129. Pozostaje pytanie, do
kogo kierowana jest ta pozycja? Osoby ze rodowiska gwnego bohatera nie
sign po t lektur, jak i zreszt po adn inn. Z kolei osoby o wyszym
stopniu intelektualnym mog si poczu podobn lektur zaenowane. Bekot
ulicy i dua ilo wulgaryzmw moe te wzbudzi wtpliwoci - szczeglnie,
e powie powstaa w miesic, o czym wspomina redaktor Gazety
Wyborczej130.
126
j.w, s. 49
Tame
128
j.w, s. 114
129
j.w, s. 37
130
zob. "Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon" Dorota Masowska [w:] Gazeta Wyborcza, 18.09.2002
127
69
Niestety Dorota Masowska znajduje swoich naladowcw, o czym

wiadczy choby powie Zakazane po legalu 131 , autorstwa jej imienniczki,
Doroty Pitek. Gwna bohaterka o imieniu Aneta korzysta tam z usug staego
dilera, zaopatrujcego j w narkotyki. Nabywa je ona w rozsdnej,
"przyjacielskiej cenie". Aneta jest osob towarzysk i lubi si dzieli nabytymi
przez ni rodkami odurzajcymi. Bohaterowie ksiki posuguj si dialektem
ulicy, penym neologizmw i slangu. Opisuje narkotykowe halucynacje gwnej
bohaterki, odwoujc si zarazem do najwyszej witoci - Boga. Czytamy w
powieci: Tak sobie myl, e Stwrca popatrzy na t nasz pikn planet i
rzek: spjrzcie na to moje dzieo, jest doskonae. Zamiast si nawala i toczy
wojny, [istota] woli si kocha132.
W powieci Szczepaskiej narkotyki (nazywane w jzyku slangowym:
gandzia, kwas, pigsy) otwieraj umys bohaterki na doznawanie Boga, wiata i
mioci. Ukazuj inn, prostsz drog do osignicia kadego celu. Kluczem do
zrozumienia tej ksiki po raz kolejny staje si kwestia szczcia, denia do
niego, poszukiwania we wspczesnym wiecie, niczym mitycznego witego
Graala. Aneta korzysta z ycia penymi garciami, za autorka prezentujc swoj
posta literack rwnoczenie reklamuje narkotyki.
"Lubi poimprezowa. Wrd ludzi si znale. Szczeglnie tych spanych, bo
oni s lepsi, sympatyczniejsi, bardziej otwarci, troskliwi i przyjacielscy. Bo my
to ycie potrafimy przey do ostatka. Zagldamy tam, gdzie wzrok nie siga.
Do sedna istnienia. My wicej widzimy. Wicej syszymy. Wicej czujemy.
Wicej wiemy. Wiem, e nadejdzie taki dzie, kiedy wszyscy zaczn tworzy.
Dzie, w ktrym ludzie odkryj w sobie Boga. I wtedy dopiero si zacznie!133
131
D. Szczepaska, Zakazane po legalu. Warszawa, 2004.

Tame
133
tame
132
70
3.7. Podsumowanie
Jak wida, tematy narkotykowe we wspczesnej literaturze przybieraj
najrniejsze formy, cho wyrni moemy liczne cechy wsplne, ktre
przewijaj si na przestrzeni wszystkich dzie. Bardzo niepokoi mnie jednak to,
w jak stron ta ga literatury ostatnio zmierza. Motyw narkotykowy staje si
obiektem naduy, za sigajcy po niego autorzy robi to czsto
nieodpowiedzialnie. Masowska napisaa swoj ksik chyba po to, bym ja
moga napisa moj - przyznaje Dorota Szczepaska 134 . Niebezpieczestwo
stale ronie autorka Wojny polsko-ruskiej ukazaa posta ograniczon, kiedy
bohaterka Zakazanego po legalu kreowana jest na osob inteligentn i
dokonujcego wiadomego wyboru. Autorka przyjmuje pozycj neutraln, tak
jakby uwaaa, e jej apele nie przynios waciwego rezultatu. Czy to jest
waciwy kierunek, w jakim ma poda wspczesna Polska literatura?
ZAKOCZENIE
W pracy tej staraem si na wybranych przykadach przedstawi kwesti
alkoholu i narkotykw na kilku wybranych przykadach, zaczerpnitych z
literatury wspczesnej. Jest to tylko fragment caoci, jak stanowi tematyka
uywek w literaturze. Uywki stanowi szeroko pojt tematyk, ktra moe
stanowi ciekawy temat dalszych rozwaa. Swoj prac traktuje jako wstp do
kontynuowania bada w tym zakresie.
134
Narkotyki, seks, imprezy w nowej ksice Doroty Szczepaskiej [w:] Rzeczpospolita, 28.01.04, nr 23
71
Zaprezentowaem motyw alkoholu i narkotykw z kilku moliwych uj,

co podkrela szerokie spektrum znacze, jakie kryj si pod pojciem uywek.
Wi si one czsto z biografiami twrcw literackich, dziaaj jako czynnik
wpywajcy na poetyk dzie. Motyw alkoholu i narkotykw zwizany jest te z
kultur i histori Polski. W trudnych dla narodu chwilach literatura przestrzegaa
wielokrotnie przed brakiem umiaru w siganiu po uywki. Problem alkoholizmu
przewija si przez kilka wiekw, obnaajc wady narodowe.
Szczeglnie wana dla mnie staa si kwestia literackiego motywu
narkotykowego, ktry w ostatnich czasach coraz czciej pojawia si na kartach
wspczesnych powieci. Niepokojcy jest fakt, e autorzy coraz czciej
porzucaj dydaktyczne aspekty literatury, przez co moe ona stanowi
zagroenie dla modziey. Atrakcyjne, szczegowo opisane efekty korzystania
z narkotykw mog stanowi zacht do signicia po namiastk raju na
ziemi. Rwnie gronie przedstawiaj si sylwetki bohaterw powieci, czsto
stylizowanych na romantycznych stracecw. W swojej pracy zarysowaem
tylko problem, ktry wydaje si by wart rozwinicia, zwaywszy na to, e ten
typ literatury nadal jest tematem do wieym i nie wyeksploatowanym.
Niestety nie mogem w tej pracy ze wzgldu na ograniczone rozmiary
pooy odpowiedniego nacisku na poezj i skupiem si przede wszystkim na
prozie. Nie pozwoli mi na to obszerny materia i groba tego, e praca
rozrosaby si ponad moje oczekiwania i wyznaczon odgrnie miar.
72
BIBLIOGRAFIA
Bibliografia podmiotowa
D. Szczepaska, Zakazane po legalu. Warszawa, 2004 r.

D. Masowska, Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon , Warszawa 2002 r.
T. Pitek, Heroina. Woowiec, 2002 r.
B. Rosiek, Kokaina. Warszawa, 2005
Christanne F, My, dzieci z dworca ZOO. Warszawa, 1999 r.
Po tej stronie granicy. Zapis stanu wiadomoci o polskich narkomanach i narkomanii w Polsce w pierwszej
poowie roku 1981, pod red. Mieczysawa Siemieskiego. Warszawa, 1985 r.
Jan Sobczak, Dryf, Warszawa, 1999 r.
Mirosaw Nahacz, Osiem cztery, Woowiec, 2003 r. , s. 84
Mirosaw Nahacz, Bbel, Woowiec, 2004 r.
L. F. Celine, Z zamku do zamku. Izabelin, 1998 r.
C. Baudelaire, Sztuczne raje. Warszawa, 1992 r., s. 28
A. Stasiuk, Opowieci Galicyjskie. Krakw, 1995 r
K. Jaworski, Pod prd, Warszawa, 1999 r.
Mikoaj Rej, Figliki, oprac. Maria Bokszczanin, wstp Julian Krzyanowski, Warszawa 1970 r.
Mikoaj Rej, Pisma wierszem, Wydawnictwo Universitas, 2003 r.
C. i J. Glenskowie, Myl, wic jestem, 1995 r., s. 188.
S.I. Witkiewicz, Narkotyki. Niemyte dusze. Wstp i opr. Anna Miciska, Warszawa, 1979 r.
Julian Tuwim, Pisma zebrane. Warszawa, 1986-1993 r. (opracowanie: A. Kowalczykowa, T. Januszewski, J.
Stradecki, A. Baakier)
K. Wierzyski, Poezje zebrane. Biaystok, 1994 r.
J. Tuwim. Polski sownik pijacki, Warszawa, 2000 r., s. 114
S. Wyspiaski, Wesele. Warszawa, 1999 r.
73
W. Berent, Prchno. Oprac. J. Paszek, Wrocaw, 1979 r.

A. Dygasiski, Co si dzieje w gniazdach? : i inne nowele, Stowarzyszenie Owiatowe Sycyna, 2002 r.
A. Sygietyski, Na skaach Calvados : [powie z ycia normandzkich rybakw], Wydawnictwo Universitas,
2003 r.
B. Prus, Placwka, Wydawnictwo Greg, 2003 r.
piewnik Polski pod red. M Wacholc, Warszawa, 1991 r.
A. Asnyk, Poezje, Krakw, 1993 r.
A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Warszawa, 1985 r.
A. Mickiewicz, Dziady cz. III, Warszawa, 1996 r.
H. Morsztyn, wiatowa rozkosz z ochmistrzem swoim i dwunastu swych suebnych panien, Wyd A. Karpiski,
1995 r.
I. Krasicki, Wybr bajek i satyr, Krakw, 2003 r.
I. Krasicki, Monachomachia i antymonachomachia, wstp i opr. Z. Goliski, Wrocaw, 1969 r.
Jan Chryzostom Pasek, Pamitniki, oprac. W. Czapliski, Wrocaw - Warszawa Krakw, 1968 r.
J. Kitowicz, Opis obyczajw za panowania Augusta III, wstep M. Dernaowicz, Warszawa, 1985 r.
J. Kochanowski, Fraszki, oprac. J. Pelc, Wrocaw 1991. BN I, 163.
K. Brandys, Miasto Niepokonane, Warszawa, 1947 r., s .118
S. Piasecki, Kochanek wielkiej niedwiedzicy, Krakw, 1989 r.
S. Grzesiuk, Boso, ale w ostrogach. Warszawa, 2005 r.
Z. Uniowski, Wsplny pokj, Warszawa 1956, s. 40-41.
A. Kpiski, Rytm ycia. Krakw ,1983 r., s.199-207
K. Brandys, Miasto Niepokonane, Warszawa, 1947 r., s .118.
S. Piasecki, Kochanek wielkiej niedwiedzicy, Krakw, 1989 r.
J. Pilch, Pod Mocnym anioem. Krakw, 2000 r.
J. Pilch, Miasto utrapienia. Krakw, 2004 r.
J. Pilch, Monolog z lisiej jamy. Krakw, 1996 r.
S. Nauta, Milczenie duszy. Matka, syn i alkohol, Wydawnictwo Jedno, 2004.
J.Rurawski, Wdko, wdeczko, Kielce, 2001 r
R. Bratny, Kolumbowie. Rocznik 20. Warszawa, 1992 r.
T. Borowski. Opowiadania. Warszawa, 1972 r.
M. Lovry, Pod wulkanem. Wyd. Rebis, 2001 r.
74
W. Jerofiejew, Moskwa-pietruszki. Wyd. Literackie, 2000 r.

T. Konwicki, Maa apokalipsa, Warszawa, 1979 r.
L. Tyrmand, Zy. Warszawa, 2004 r.
M. Hasko, Pierwszy krok w chmurach. Warszawa, 1956 r.
A. Brycht, Suche trawy. Warszawa 1961 r.
M. Nowakowski, Ksie nocy. Biaystok, 1990 r.
M. Nowakowski, Wieczr literacki II, [w:] Chopak z gobiem, s. 114
M. Nowakowski, Wesele raz jeszcze, Warszawa, 1982, s. 7.
M. Nowakowski, Gdzie jest droga na Waln?, Warszawa, 1974, s. 158 i nast.
E. Stachura, Siekierezada, [w:] Poezja i proza, t.3, Warszawa, 1982 r., s. 269.
B. Madej, Gbok noc. Walc. [w:] Ma na szczury, Warszawa, 1983, s. 176.
A. Pastuszek, Opowie o dniu wypaty, [w:] owca gobi, Warszawa, 1976, s.43 i nast.
K. Oro, Trzecie kamstwo, Warszawa, 1990, s. 29
T. Staliski (S. Kisielewski), Romans zimowy, Warszawa, 1982 r., s. 18.
T. Konwicki, Wniebowstpienie. Warszawa, 1982 r.
K. Jaworski, Pod prd, Warszawa, 1999, s. 27-29
A. Loebl Meta nasza pijana. Rzeszw, 1990 r.
Bibliografia przedmiotowa
A. Huxley, Nowy, wspaniay wiat. Warszawa, 2003 r.
M. Gossop, Narkomania. Mity i rzeczywisto, Warszawa, 1993 r.
Philip Robson, Narkotyki. Krakw, 1997 r.
Timothy Dimoff, Jak rozpozna, czy dziecko siga po narkotyki, Warszawa, 1993 r.
S. Burkot, Literatura Polska w latach 1939-1999. Warszawa, 2002 r
W. Szturc, Opium i wyobrania (Studium z poetyki przekltej wyobrani), [w:] O obrotach sfer
romantycznych, Bydgoszcz 1998 r.
Sztuczne raje Uywki w literaturze pod red. Michaa Kuziaka, Supsk 2002
T.Sikora, Uycie substancji halucynogennych a religia, Krakw, 1999 r.
R. Metzner, Ayahuasca and the Greening of Human Consciousness, [w:] Shamans Drum, 1999 r., nr. 53.
Z. Drozdowicz, Pejotyzm, [w:] Wiedza i ycie, 1997 r., nr. 6.
75
S. Benetowa, Konopie w wierzeniach i zwyczajach ludowych, przedruk z 1936 roku, s. 4

Encyklopedia Internautica, http://encyklopedia.interia.pl.
T.Witczak, Studia nad twrczoci Mikoaja Reja, Pozna, 1975 r.
K. Frieske, R. Sobiech, Narkomania. Interpretacja problemu spoecznego, Warszawa, 1987 r.
M. Zuberek, Kultura i narkotyki. Rola rodkw zmieniajcych wiadomo w kulturze [w:] Internetowy serwis
www.etnografia.org
A. Kryda, Szkolna i literacka dziaalno Franciszka Bohomolca. U rde polskiego klasycyzmu XVIII w,
Wrocaw, 1979 r.
E. Rabowicz, Stanisaw Trembecki w wietle nowych rde, Wrocaw 1965 r.
J. Diamond, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszo zwierzcia zwanego czowiekiem. Warszawa, 1996 r.
J. Kozielski, Transgresja i kultura, Warszawa, 1993 r.
Pisma witego Starego i Nowego Testamentu. Pozna-Warszawa, 1981 r.
Publicystyka i wywiady:
J. Besala, Gardowa sprawa - krtka historia dugiego polskiego pijastwa, [w:] Polityka, nr 8/2003.
G. Godlewski, Bachus w kontuszu [w:] Problemy Alkoholizmu, nr. 12/78.
G. Godlewski, Niepodlego i wino [w:] Problemy Alkoholizmu, nr 6/81.
G. Godlewski, W oparach absyntu [w:] Problemy Alkoholizmu, nr 7-8/80.
G. Godlewski, Chodnym okiem naturalistw [w:] Problemy Alkoholizmu, nr 2/80.
G. Godlewski, Energia skandalu energia realizmu [w:] Problemy Alkoholizmu, nr 11/79.
G. Godlewski, Pijani geniusze [w:] Problemy Alkoholizmu, nr 7-8/79.
Narkotyki, seks, imprezy w nowej ksice Doroty Szczepaskiej [w:] Rzeczpospolita, 28.01.04, nr 23.
"Wojna polsko-ruska pod flag biao-czerwon" Dorota Masowska [w:] Gazeta Wyborcza,
18.09.2002 r.
B. Pietkiewicz , "Heroina" i "Kilka dni poza domem" [w:] rozmowy.onet.pl, dn. 9.20.2002 r.
K. Surmiak-Domaska, Boj si szczcia [w:] Ksiki w duym formacie (Dodatek do Gazety Wyborczej),
13.06.2002 r.
M. Rychter, Pieko przyjemnoci [w:] Latarnik, nr 16.04 2002 r.
A. Siemaszko, Odkrycie narkomanii, czyli jak reklamowa polsk heroin, [w:] Gazeta Prawnicza, 1-16 VII
1981
J. Cichy, J. Pilch, Gadasz to yjesz, Gazeta Wyborcza, 18/IX, 1998 r.
J. akowski, Studia na Amfetaminie, [w:] Polityka, 2003 r., nr 4, s. 4.
A. Odyniec, Pie Filaretw, Magazyn Wileski, 1991 r, nr 3/4, s. 37
76
A. Mickiewicz, Pie Filaretw [w:] Gos Nauczyciela 1992 nr 2/3, s. 40-41

G. Godlewski, Zy obyczaj eksponowany! [w:] Problemy alkoholizmu, nr 7-8/82.
B. Warkocki, Encore, czyli krtko o Pitku [w:] Pro Arte, nr 3(5)/2003 r.
Maurycy Solecki , Z kieliszkiem w rku [w:] Uniwersytet Kulturalny, 2003 r., nr 38
Tadeusz Nyczek, Siekierezada krtki komentarz. [w:] Miesicznik Literacki, 1972, nr 7
77
Spis treci
Wstp
1.1.
Cel pracy.
1.2.
Zakresy pracy.
1.3.
Alkohol i narkotyki w obrbie kultury wiatowej.
1.4.
rodki psychoaktywne, a potrzeba osigania odmiennych stanw wiadomoci.
1.5.
Motyw alkoholu i narkotykw w scenariuszach wspczesnych filmw polskich.
11
2
4
Rozdzia I Alkohol
2.1.
Alkohol w kulturze wiatowej.
2.2.
Motyw alkoholu w polskiej literaturze wspczesnej.
2.3.
Motyw alkoholu w okresie powojennym. Twrczo Marka Haski.
2.4.
Alkohol w twrczoci Kazimierza Brandysa.
2.5.
Alkohol w twrczoci pokolenia Nowej Fali.
2.6.
Alkohol w twrczoci modych gniewnych.
2.7.
Alkohol w latach siedemdziesitych XX wieku.
2.8.
Andrzej Stasiuk pisarz dungli wspczesnego miasta.
2.9.
Jerzy Pilch pisarz pod Mocnym anioem.
2.10. Podsumowanie.
15
16
21
24
25
30
33
37
39
45
Rozdzia II - Narkotyki.
3.1. Narkotyki, jako element wspczesnej rzeczywistoci.

3.2. Marihuana psychodeliczny wpyw konopii na percepcj.
47
49
3.3. Narkotyki w wiadomoci Polakw lat osiemdziesitych XX wieku.

3.4. Twarde narkotyki. Amfetamina i heroina we wspczesnej literaturze.
3.5. W poszukiwaniu iluzji szczcia.
63
3.6 Ciemne strony literatury narkotykowej.

3.7. Podsumowanie.
Zakoczenie.
Bibliografia.
66
71
71
73
78
54
59

Sztuczne Raje" - Motyw Alkoholu I

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sztuczne Raje" - Motyw Alkoholu I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKADEMIA PEDAGOGICZNA W KRAKOWIE

SZTUCZNE RAJE MOTYW ALKOHOLU I

Seminarium prof. dr hab. A Kulawika

literaturze nie jest przypadkowy. Informacje na temat stosowania substancji

wystpowania uywek cz si ze sob, co jeszcze bardziej utrudnia

m.in.: psychologicznego (psychiatrycznego),

medycznego, religioznawczego 3 , biograficznego, socjologicznego i z zakresu

T.Sikora, Uycie substancji halucynogennych a religia, Krakw, 1999 r

Warto nadmieni, e przyj on jednoznaczn postaw moralizatorsk i uzna

Alkohol i narkotyki w obrbie kultury wiatowej.

cywilizacji i czsto zwizane s z rnymi obrzdami nawizywania kontaktu

interdyscyplinarny, gdy tropem tym zmierzali zarwno artyci (poeci, muzycy,

etnicznych yjcych poniekd w tradycyjny sposb. Indiascy czarownicy z

umiejtnociami, ktre w tamtejszej kulturze uchodz za czarodziejskie. W

ayahuaski jest gwnym sakramentem.

halucynacyjne kocioy! Najstarszym z nich jest religia Santo Daime. Koci

ludno wykorzystywaa j nie tylko w swoich praktykach religijnych, ale take

rodki psychoaktywne, a potrzeba osigania

odmiennych stanw wiadomoci.

K. Frieske, R. Sobiech, Narkomania. Interpretacja problemu spoecznego, Warszawa, 1987.

ludzkiego bya oczywicie synna 18 poprawka do Konstytucji Federalnej USA

zmczenie, powoduje utrat aknienia i potrzeby snu, czasowo zwiksza

J. akowski, Studia na Amfetaminie, [w:] Polityka, 2003, nr 4, s. 4.

Aldous Huxley by angielskim powieciopisarzem, nowelist, eseist,

Jego ojciec by wydawc, dziadek - biologiem i

przyjacielem Darwina. W szkole redniej Huxley zapad na chorob oczu, ktra

Aldous Huxley w odrnieniu od wspominanego wczeniej Baudelairea

przebudzonym, czyli w peni wiadomym otaczajcej go rzeczywistoci w jej

Cytat pochodzi z piosenki Kazika Staszewskiego p.t. Oddalenie .

rnorodnoci i jednoci. Jednym ze sposobw zmiany percepcji rzeczywistoci

Huxley w swoim psychodelicznym nurcie postuluje, by stworzy now

Motyw alkoholu i narkotykw we wspczesnym

pokolenia widzw. Tematyka uywek z pocztku pojawiaa si epizodycznie,

G. Godlewski, Zy obyczaj eksponowany! [w:] Problemy alkoholizmu, nr 7-8/82.

W 1984 r. reyser Ryszard Rydzewski nakrci film Alabama (z udziaem

Spord zachodnich produkcji trudno nie wspomnie o filmie The Doors

Recenzja filmu Alabama, Internetowy Portal Filmowy Filmweb, www.filmweb.pl.

(odurzajcych). W krgu interesujcej mnie w tej pracy tematyki uywek

spoeczestwu. Podruj oni przez Stany Zjednoczone dowiadczajc

wykorzystaniem uywek bya krcona z wykorzystaniem prawdziwych

Recenzja filmu Easy Rider, www.e-zone.pl.

Alkohol w kulturze wiatowej.

Noe by rolnikiem i on to pierwszy zasadzi winnic. Gdy potem napi si wina,

Potem upraw winoroli i produkcj wina opanowali wszyscy. Egipcjanie

Maurycy Solecki , Z kieliszkiem w rku [w:] Uniwersytet Kulturalny, 2003, nr 38

rdziemnomorskich. A nauczyli tej sztuki Rzymian. Ludom sowiaskim

Polskiego pijaka wynosi na orbit gorzaka. U nas winorol nie owocuje.

stwierdza Piotr Bikont w posowiu

towarzyszcemu nowemu wydaniu Polskiego Sownika Pijackiego Juliana

2.2. Motyw alkoholu w polskiej literaturze wspczesnej.

Istniej setki, a nawet tysice tekstw, w ktrych (niejako w drugim tle)

J.Rurawski, Wdko, wdeczko, Kielce, 2001, s. 7

alkoholowym rauszu i stanie osabienia siy woli, niszczy biologicznie oto

Z powodu wygrowanej ceny alkoholu powszechne byo pdzenie bimbru,

Rzeczywisto okupacyjna znalaza pniej odbicie w literaturze powstajcej

. Autor wspomina tam o produkcji, sprzeday i

konsumpcji bimbru, ktry towarzyszy bohaterom niemal we wszystkich

W czasach socjalizmu z kolei literatura ukazywaa rzeczywisto nie tak,

Piaseckiego Kochanek Wielkiej Niedwiedzicy 27 , skupiajcej si na losach

S. Piasecki, Kochanek wielkiej niedwiedzicy, Krakw, 1989.

atw i powszechnie dostpn. Zapewnia pocieszenie i ucieczk od szarej

Jeszcze w Dwudziestoleciu Midzywojennym autorzy sigali po motyw

Z. Uniowski, Wsplny pokj, Warszawa 1956.