BIULETYN INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Seria Specjalna Uchodcy w Europie

Rola izb przemysowo-handlowych

w procesie integrowania uchodcw
w Niemczech
Marta Balcerek-Kosiarz

Redakcja:
Radosaw Grodzki
Jacek Kubera
(redaktor naczelny)
Piotr Kubiak
Krzysztof Malinowski
Korekta:
Hanna Ranek

Nr 241/2016
18.05.16
ISSN 2450-5080

Biuletyny dostpne
take dziki:
NEWSLETTER IZ
FACEBOOK
SCRIBD
LINKEDIN
TWITTER

Niemieckie firmy w sektorze duych przedsibiorstw obawiaj

si osabienia tempa rozwoju. Poziom inwestycji przedsibiorstw w czwartym kwartale 2015 r. wynis 0,3 pp. Instytut
Gospodarki w Kilonii oceni, e w 2016 r. 62% firm wykazuje
brak perspektyw w zakresie planw inwestycyjnych na najbliszy rok. Bardziej negatywnie nastawione s firmy z czci
wschodniej Niemiec, poniewa a 70% deklaruje niewielki
wzrost gospodarczy lub ryzyko, e nie osignie go w ogle.
Wikszy optymizm cechuje firmy z zachodniej czci Niemiec,
gdzie stagnacj gospodarcz potwierdza 63% firm.
Pesymizm niemieckich przedsibiorstw wynika ze: wzrostu
kosztw utrzymania pracownika, wzrostu kosztw zaopatrzenia
w energi, czstych zmian regulacji prawnych dotyczcych
zatrudnienia uchodcw na rynku pracy, rosncego zaduenia
pastwa; prawdopodobiestwa zwikszenia podatkw na pokrycie
tego zaduenia; problemu akumulacji kapitau i odsuwania
decyzji o inwestycjach; przejcia na wczeniejsz emerytur
pracownikw oraz wprowadzenia minimalnej pacy oraz nadmiernej biurokracji.
Proces integracji uchodcw Niemieckie Zrzeszenie Izb
Przemysowo-Handlowych-(DIHK) wspiera poprzez szkolenie tych
pracownikw przedsibiorstw, ktrzy s odpowiedzialni za ich
integracj w firmie. Ponadto zajmuje si wyznaczaniem ich
cieki kariery zawodowej oraz pomaga izbom przemysowo-handlowym w tworzeniu profili zawodowych uchodcw, ktrzy
nie ukoczyli 25 lat. Oprcz tego organizuje kursy jzykowe,
ktre umoliwiaj zdanie certyfikatu (IHK-Zertifikat) potwierdzajcego niezbdny poziom znajomoci jzyka umoliwiajcy
zatrudnienie na rynku pracy. DIHK przeznaczyo na powysze
zadania w 2016 r. 20 mln euro.

1z5

Z kolei 79 izb przemysowo-handlowych realizuje proces integracji uchodcw

w Niemczech w ramach federalnego programu Ankommen in Deutschland Gemeinsam untersttzen wir Integration.
W pierwszym kwartale 2016 r. zmiany objy dostosowanie struktury organizacyjnej izb do wymaga integracji. Dla realizacji tego zadania zatrudniono 170 nowych
pracownikw, czyli okoo 3 osoby w jednej izbie. Utworzenie nowego dziau ds. uchodcw w izbach pozwolio na przystpienie do nastpnego etapu prac, ktry polega
na przygotowaniu przewodnika dla przedsibiorcw w sprawie zatrudnienia uchodcw
oraz ich edukacji na terenie krajw zwizkowych. Istotnym elementem jest wprowadzenie usug doradczych dla firm w sprawie wykorzystania potencjau uchodcw
do rozwoju przedsibiorstw. W celu zachcenia niemieckich pracodawcw do ich
zatrudnienia izby gwarantuj pomoc finansow, ktra czciowo ma odciy firmy
z obowizkowych kursw szkoleniowych dla uchodcw, ktre umoliwi im pozyskanie
niezbdnych kwalifikacji pod ktem pracy w danej firmie. Pozostaa cz kwoty
przeznaczonej na doszkalanie bdzie pochodzi z budetu przedsibiorstw.
Kolejnym etapem realizacji procesu integracji byo wyznaczenie izbom nowych
zada wzgldem uchodcw podzielonych na dwie grupy wiekowe. W pierwszej grupie
znaleli si uchodcy, ktrzy nie ukoczyli 25. roku ycia. Dla tej grupy izba przygotowaa specjalny program podnoszenia kwalifikacji zawodowych podanych z perspektywy
gospodarki niemieckiej. Komplementarnie wobec inicjatyw izby, firmy zostay zobowizane do pogbionej wsppracy w ramach systemu szkolnictwa zawodowego, ktra
polega na przygotowaniu wikszej liczby miejsc praktyk i stay. Uchodcy s traktowani
jako gwna grupa osb, dziki ktrej otwiera si szans na odbudow szkolnictwa
zawodowego w Niemczech.
Drug grup, do ktrej skierowane s dziaania izby, s uchodcy po 25. roku
ycia. W celu ich szybkiej asymilacji na rynku pracy instytucje samorzdu gospodarczego odpowiedzialne s za nostryfikacj tytuw zawodowych oraz dyplomw i
wiadectw uchodcw. Dziki temu przedsibiorcy, przynalecy do izb, maj wiksz
pewno co do kwalifikacji przyszych pracownikw. Izby oferuj rwnie usugi
z zakresu doradztwa zawodowego dla uchodcw. W kadej izbie funkcjonuje program
Stark fr die Ausbildung, w ramach ktrego izby organizuj kursy przekwalifikowujce
uchodcw pod ktem wymaga przedsibiorcw. Po przeprowadzeniu nostryfikacji
dokumentw powiadczajcych umiejtnoci zawodowe izby maj obowizek znalezienia dla nich odpowiednich miejsc zatrudnienia. Zanim pracodawcy podpisz umow
o prac z uchodc izba informuje i doradza w zakresie regulacji prawnych dotyczcych ich zatrudnienia. Po przyjciu do pracy izba kontroluje plan pracy uchodcw
dostosowany do obowizkowych kursw jzykowych. Jej zadaniem jest take organizowanie w miejscach pracy dodatkowych kursw jzykowych z danej brany gospodarki.
Ma ona rwnie kompetencje w zakresie wspierania uchodcw, ktrzy chc rozpocz
wasn dziaalno gospodarcz.
Oprcz dziaa doradczych izba peni take funkcje integracyjne wzgldem
uchodcw. Polegaj one na proponowaniu akcji integrujcych pracownikw firmy
oraz organizowaniu spotka powiconych sytuacji spoeczno-politycznej pastw, z ktrych pochodz nowi pracobiorcy. Naley doda, e na zrealizowanie powyszych zada
79 izb przeznaczyo cznie 20 mln euro w swoich budetach na 2016 r.

2z5

Po zatrudnieniu uchodcy przedsibiorca jest zobowizany do spenienia licznych

wymaga. Firmy maj obowizek udziela pomocy uchodcom w nabyciu umiejtnoci
jzykowych, uczestniczeniu w szkoleniach oraz czuwa nad procesem ich przekwalifikowania. W celu sprawnego wdroenia w proces pracy firmy musz wprowadzi system
mentorski oraz zapewni krtszy czas pracy dostosowany do kursw i szkole podnoszcych kwalifikacje uchodcw. Na przedsibiorcw zostay rwnie naoone obcienia
z tytuu pomocy socjalnej dla zatrudnionych uchodcw. Maj oni ponie czciowy
koszt wiadcze socjalnych, w szczeglnoci zagwarantowa opiek nad dziemi
w przedszkolach oraz zapewni wynagrodzenie w wysokoci odpowiadajcej minimum
egzystencjalnemu, co rwna si stworzeniu prawidowych warunkw wykonywania
pracy. Wszystkie te dziaania maj doprowadzi do zatrudnienia uchodcw na rynku
pracy oraz zbudowania w przyszoci nowej kadry specjalistw, ktrych wymaga niemiecka gospodarka.
Powysze obowizki przedsibiorcw bd generowa jeszcze wiksze koszty
z powodu niewystarczajcych rozwiza administracyjnych, ktre obejmuj przede
wszystkim dug procedur nadawania statusu uchodcy trwajc okoo 5 miesicy.
Bezporedni konsekwencj tej sytuacji jest problem zwizany z procedur przyjmowania uchodcy do pracy, na sta lub na praktyk do firmy. Zgodnie z obowizujcymi przepisami przedsibiorca ma obowizek w pierwszej kolejnoci zatrudni obywatela Niemiec. W przypadku braku zainteresowania ze strony Niemcw pierwszestwo
przed uchodcami maj mieszkacy krajw czonkowskich Unii Europejskiej. Dopiero
po upewnieniu si, e nie ma chtnych kandydatw, firma moe przyj uchodc. Procedura ta jest duga, kosztochonna oraz uniemoliwia sprawne funkcjonowanie
przedsibiorcw. Interesujcym aspektem tej sprawy jest kwestia dyscyplinowania
pracodawcw, aby procedura zatrudnienia lub przyjcia na sta czy praktyk
uchodcy zakoczya si powodzeniem. Jeeli przedsibiorcy nie zdecyduj si na ich
przyjcie, to zostan wykreleni z rejestru firm oferujcych miejsca praktyk i stay
w ramach systemu szkolenia zawodowego w Niemczech. Skutki tych dziaa odczuj
w perspektywie dugoterminowej z powodu braku przeszkolonych kadr.
Kolejnym problemem dla przedsibiorcw jest zapewnienie uchodcom wiadcze socjalnych. Najwikszy sprzeciw firmy wyraaj w zakresie dostpu uchodcw
do: pacy minimalnej, urlopu macierzyskiego czy przejcia na wczeniejsz emerytur
w wieku 63 lat. W ubiegym roku powysze wiadczenia kosztoway pracodawcw
w Niemczech 9 mld euro. Objcie tymi wiadczeniami uchodcw, zdaniem izb przemysowo-handlowych, w znaczny sposb obciy przedsibiorstwa. Z tego wzgldu postuluj wyduenie powyej 6 miesicy okresu koniecznego do uzyskania pacy minimalnej oraz ograniczenie dostpu do wiadcze socjalnych, w szczeglnoci urlopu
macierzyskiego czy przejcia na wczeniejsz emerytur.
Wzrost kosztw polityki integracyjnej ds. uchodcw rodzi ryzyko zaduenia
przedsibiorcw, zwaszcza z powodu wymaga stawianych przez izby przemysowo-handlowe. Uchodcy uwaani s za gwn si robocz, ktra pozwoli utrzyma
tempo rozwoju gospodarczego na odpowiednim poziomie. Z tego wzgldu najwiksze
koszty integracji spady na przedsibiorcw, ktrzy s odpowiedzialni za ich wdroenie
do rynku pracy. Koszty dla przedsibiorcw z powodu dugiego oczekiwania na moliwo przyjcia na praktyki uchodcw DIHK obliczya na 10 mln euro rocznie dla 623

3z5

firm. Za gwne przyczyny tych kosztw uwaa si wolny proces nadawania statusu
uchodcy, dodatkow biurokracj, utrzymywanie uchodcw w obozach.
Tworzenie otoczenia instytucjonalnego dla uchodcw w zwizku z integracj
na rynku pracy realizowane jest z inicjatywy Niemieckiego Zrzeszenie Izb Przemysowo-Handlowych. Polega na wsppracy z administracj rzdow i samorzdow.
Ukady sieciowe kooperacji obejmuj: wadze kraju zwizkowego, gminy, powiaty,
izby przemysowo-handlowe, izby rzemielnicze, urzdy pracy, urzdy imigracyjne,
szkoy zawodowe, aparat pomocy spoecznej, stowarzyszenia charytatywne, kocioy,
organizacje ds. migrantw oraz instytucje oferujce kursy i szkolenia.
Przykadowo 9 marca 2016 r. rozpocz si wsplny projekt federalnego ministerstwa gospodarki i DIHK Unternehmen integrieren Flchtlinge. Program finansuje
zatrudnienie uchodcw na rynku pracy. Niemieckie Zrzeszenie Izb PrzemysowoHandlowych zobowizane jest do zbudowania sieci przedsibiorstw, ktre bd bray
udzia w tym projekcie. Obecnie uczestnicz w nim 623 podmioty gospodarcze. Program
jest oparty na funkcjonowaniu platformy dobrych praktyk, na ktrej firmy przedstawiaj
swoje dowiadczenia we wsppracy z uchodcami. Celem programu jest pozyskanie
rocznie 500 nowych firm gotowych na przyjcie uchodcw do pracy. W praktyce
tylko stuttgarcka firma Daimler zatrudnia na praktyk 40 uchodcw.
Z powodu duych kosztw wdraania uchodcw do rynku pracy izby przemysowo-handlowe, reprezentujce wszystkich przedsibiorcw w Niemczech, postuluj
rozpoczcie procesu integracji od edukacji. Jest to konieczne z powodu bdw
w ocenie kwalifikacji uchodcw podczas ich rejestracji. Konsekwencj tego s wysze
koszty przekwalifikowania lub doszkolenia uchodcw po stronie firm. Takie podejcie
wynika rwnie z faktu, e okoo 50% uchodcw nie przekroczyo 25. roku ycia oraz
z tego, e 80% nie ma ukoczonych 9 lat nauki. Jak dowodz wstpne rozmowy przeprowadzone z uchodcami, a 2/3 z nich nie posiada adnych kwalifikacji uytecznych
z perspektywy gospodarki niemieckiej.
Wskutek tego izby przewiduj, e proces integracji uchodcw w firmach potrwa
od 5 do 10 lat. Na podstawie dowiadcze z wczeniejszymi falami migrantw ocenia si,
e tylko 10% zintegruje si w przecigu jednego roku, po 5 latach 50%, a po 15 latach
70%. Na tej podstawie suszne byo wprowadzenie zasady 3+2 (3 lata nauki i 2 lata
pracy na rynku dla uchodcw bez ryzyka deportacji) w ramach drugiego pakietu azylowego (Asylpaket II).
Jednak z perspektywy przedsibiorcw okres 2 lat bez ryzyka deportacji jest
za krtki, aby przedsibiorcy mogli wykorzysta nowy kapita ludzki dla realizacji
nowych inwestycji.
W ramach dziaa z zakresu edukacji wprowadzono w Rosenheim w Bawarii
form kooperacji sieciowej, ktra obejmuje jednostki samorzdu terytorialnego,
wadze kraju zwizkowego oraz izby przemysowo-handlowe. Zainicjowano tam program adaptacyjny zakadajcy wsplne ksztacenie uchodcw i modziey niemieckiej.
Wsppraca polega na tym, e kraj zwizkowy przekazuje dodatkowe subwencje
na realizacj zada z zakresu szkolnictwa do gmin, gminy zapewniaj infrastruktur
spoeczn niezbdn do realizacji tego zadania, natomiast izby decyduj o kierunku
ksztacenia dzieci uchodcw.

4z5

Wedug izb przemysowo-handlowych uchodcy mog rozwiza istotne problemy

Niemiec zwizane z: koniecznoci przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego w duszej perspektywie czasowej, rozwizaniem problemw demograficznych w zwizku
z konsekwencjami starzenia si spoeczestwa, uzupenieniem niewystarczajcej liczby
modych osb na rynku pracy oraz potrzeb sanacji szkolnictwa zawodowego.

Wnioski
1. Izby przemysowo-handlowe w Niemczech w nierwny sposb wspieraj zatrudnienie uchodcw i emigrantw ekonomicznych z krajw czonkowskich.
2. Rzd CDU/CSU/SPD przenosi odpowiedzialno za integracj uchodcw na rynku
pracy na przedsibiorcw.
Zobowizanie przedsibiorcw do realizacji procesu integracji uchodcw jest wymierzone zwaszcza w mae i rednie firmy, ktre jeeli odmwi utworzenia miejsca
na odbycie praktyki lub stau przez uchodc, zostan wykluczone z rejestru podmiotw gospodarczych wiadczcych usugi w systemie szkolnictwa zawodowego w Niemczech.

Tezy zawarte w tekcie wyraaj jedynie opinie autora.

Tekst powsta w ramach Serii Specjalnej Biuletynw IZ powiconej biecym problemom

masowych migracji ludnoci z terenw objtych konfliktami do Europy. Prezentowane zagadnienia obejmuj kwestie skutkw spoecznych, percepcji i nastawienia opinii publicznej, oraz
wyzwa politycznych i ekonomicznych zwizanych z napywem uchodcw w Niemczech, Polsce,
a take innych krajach Europy. Kolejne numery Biuletynu bd przybliay te kwestie z rnych
perspektyw.

Marta Balcerek-Kosiarz dr, adiunkt w Instytucie Zachodnim. Zainteresowania naukowe koncentruj si na systemie politycznym i gospodarczym Niemiec, polityce rozwoju lokalnego
i regionalnego, zarzdzaniu publicznym oraz prawie samorzdowym w perspektywie porwnawczej.

Instytut Zachodni
im. Zygmunta Wojciechowskiego
ul. Mostowa 27A, 61-854 Pozna

tel. +48 61 852 76 91, fax. +48 61 852 49 05

email: izpozpl@iz.poznan.pl
www.iz.poznan.pl

5z5