You are on page 1of 15

Sztuka starożytna

Sztuka grecka
I. SZTUKA EGEJSKA ( MINOJSKA I MYKEŃSKA)

Sztuka ta rozwijała się na terenach przyszłej Grecji.


Kulturę egejską można podzielić pod względem geograficznym na:
-minojską ( na Krecie):
Nazwa pochodzi od imienia/tytułu legendarnego władcy Krety- Minosa i nadana
została przez Artura Evansa ( I badacz Krety na przełomie XIX/XX wieku).
Podział chronologiczny:
a. wczesnominojska
b. średniominojska ( pierwsza połowa II tysiąclecia p.n.e.; ok. 2000-1580
p.n.e.)
c. późno minojska (druga połowa II tysiąclecia p.n.e. ; ok. 1580-1100 p.n.e.)
-helladzką( na lądzie greckim)
-cykladzką ( na wyspach)

• Architektura minojska
Najbardziej znanym przykładem jest pałac w Knossos, odsłonięty przez Evansa
na początku XX w. Skupia on w sobie najbardziej istotne cechy tego
budownictwa. Najbardziej charakterystycznym rysem pałacu jest wielki,
centralnie położony dziedziniec-znajduje to potwierdzenie w innego tego typu
budowlach( w Phaistos, Malia, Hagia Triada, Kato Zakro) oraz to, że magazyny i
warsztaty zajmowały pomieszczenia piwniczne i parterowe, a mieszkania
i sale reprezentacyjne znajdowały się na piętrze.
Materiały:
- ciosy miejscowego wapienia ( fundamenty, fragmenty dziedzińca)
-drewno (elementy dźwigające)
-kamień łamany+ ramowa konstrukcja drewniana ( wyższe piętra budynków)-
dawało to szorstkie, nieregularne lico ściany, wymagające wyprawy tynkowej
( stąd malarstwo ścienne)

• Malarstwo minojskie
! Ogromna ilość znanych obecnie fresków powstała w wyniku
rekonstrukcji ekipy Evansa!
Tematyka:
-brak prawie tematów wojen i łowów, pracy, wyobrażeń o życiu pozagrobowym,
wizerunków bóstw, władców
-dominuje tematyka dworska z wyraźnie podkreśloną rolą kobiet ( możliwe, że
pokrywa się z tematyką kultową), świat natury, pejzaż (lądowy, morski):
a. p. morski ma bardzo specyficzne ujęcie- mieszkańcy morza zawsze ujęci są z
profilu, a skały z lotu ptaka
b. p. lądowy ma charakter ogrodowy- rośliny są bardzo stylizowane
*kolorystyka jest konwencjonalna- „niebieskie małpki” charakterystyczne dla
sztuki egipskiej-> wpływy egipskie widoczne są także w konwencji kolorystyki
ciała ludzkiego: mężczyźni- barwa rdzawa, kobiety- barwa biaława
Wykopaliska na wyspie Thera (Santorin) w latach 60. i 70. XX w. ujawniły
malowidła w znacznie lepszym stanie niż na Krecie- analogiczna stylistyka.

• Rzeźba minojska
Sztuka przestrzenna odgrywała tu niewielką rolę. Brakuje przykładów o
charakterze monumentalnym, jedynie występują niewielkie statuetki, przede
wszystkim kobiece.
Wyróżnia się dwie tendencje:
1. schematyczną
2. naturalistyczną- figurki kreteńskie epoki średniominojskiej, przedstawiają
wspaniale odziane damy w falbaniastych spódnicach i obcisłych, otwartych
z przodu gorsetach(wizerunki bogini-matki-ziemi) i wykonywane są z
fajansu barwnego

• Ceramika minojska
Grupy:
I. W stylu Kamares ( od groty w pobliżu Phaistos)- niezwykła biegłość
techniczna toczeniu naczyń, pozwalająca na ukształtowanie nadzwyczaj
delikatnych ścianek i plastycznych zdobień; wielobarwna dekoracja o
charakterze roślinnym, z wysokim stopniem stylizacji( czasami abstrakcja),
zwykle ornamenty na ciemnym tle
II. Styl morski- sięga po motywy podwodne, szczególnie często po
motyw ośmiornicy, rozgwiazdy, muszli i wodorostu; duży realizm
III. Styl pałacowy- dominują rośliny ogrodowe, kwiaty lilii ( bardzo
syntetyczne), kompozycja staje się sztywna, motywy uszeregowane są w
powtarzalnych ciągach, układach symetrycznych

• Epoka mykeńska
Nazwa wywodzi się bezpośrednio z poematów Homera. Pierwsze obwarowania
Myken i pierwsze groby królewskie powstały ok. XIV w. p.n.e.
Odkrywcą Troi był Henryk Schliemanna.

• Architektura mykeńska
Budowane ośrodki musiały mieć charakter obronny, ponieważ Achajowie
osiedlali się wśród ludu etnicznie obcego. Mykeny i Tiryns były silnie
ufortyfikowane, otaczały je mury o grubości kilku metrów, budowane z wielkich
głazów- naturalnych, bądź ociosanych od strony licowej.

W architekturze mykeńskiej umieszczano nad wszystkimi monumentalnymi


wejściami trójkąt odciążający ( Brama Lwic w Mykenach- relief z tej bramy jest
jedynym przykładem monumentalnej rzeźby z terenu Egei).

Typowa kolumna minojska ma charakterystyczny, rozszerzający się ku górze


trzon.

Sale reprezentacyjne we wszystkich mykeńskich pałacach noszą cechy


wspólne=> są to budowle prostokątne, osiowe, z wejściem na krótszym boku, z
dwukolumnowym portykiem przed wejściem i ścianami bocznymi przedłużonymi
tak, aby obejmowały ów portyk- jest to tzw. MEGARON.
Oprócz megaronu występuje jeszcze jeden, charakterystyczny dla architektury
mykeńskiej, typ budowli- MONUMENTALNY GROBOWIEC KOPUŁOWY( np.
Grób Świątynny). Składały się z dziedzińca, kolumnowego przedsionka i trzech
komór; obecność schodów sugeruje, że na piętrze znajdowały się jeszcze jakieś
pomieszczenia.
Typy grobów:
- skrzynkowe
- komorowe
-izbowe
-szybowo-komorowe
Najwspanialsze grobowce powstały w Mykenach w XIII w. p.n.e., czego
przykładem jest tzw. Grób Agamemnona:
składa się z korytarza ( dromos), dużej komory na planie koła i małego
prostokątnego pomieszczenia właściwego pochówku; zbudowany jest z
ociosanych bloków, a okrągłą komorę przekrywała pseudokopuła.

• Mykeńskie malarstwo ścienne i ceramiczne


Na sztukę mykeńską duży wpływ miała kultura minojska- możliwe, że malowidła
były wykonywane przez minojskich artystów z Krety.
Rozkwit mykeńskiego malarstwa przypada na XIV-XIII w. p.n.e.
W sztuce mykeńskiej brak tematyki:
-pejzaży ogrodowych
-przedstawień małp
-przedstawień stworzeń morskich
Występuje tematyka:
- polowania
-sceny dworskie
-sceny wojenne

W malarstwie ceramicznym występuje pewne naśladownictwo motywów


minojskich z odmiennym traktowaniem ich formalnie- jest to sztywny minojski
styl pałacowy o silnej stylizacji motywów roślinnych, sprowadzonych
praktycznie do abstrakcji.

II. SZTUKA GRECKA EPOKI ARCHAICZNEJ

• Okres geometryczny

Wieki X i IX p.n.e. to okres kształtowania się ceramiki geometrycznej, zwanej


najpierw protogoemetryczną, natomiast wiek VIII to okres pełni stylu
geometrycznego, zwany także wiekiem stylu dipylońskiego ( brama miejska w
Atenach, za którą rozciągał się cmentarz)

Cechy charakterystyczne:
-horyzontalny układ dekoracji
-zestaw motywów geometrycznych na zasadzie prostej łamanej : ciągi zygzaków,
rombów, trójkątów
- wykształcenie się motywu geometrycznego- MEANDRA
-koncentryczne koła ( protogeometryczna)

*naczynia dipylońskie pełniły swoistą funkcję nagrobków- były miejscem


wlewania ofiar libacyjnych

• Okres orientalizujący
Jednym z pierwszych miast, w którym już pod koniec VIII w. p.n.e. zarysowały się
tendencje orientalizujące był Korynt.
Cechy charakterystyczne:
- pozioma kompozycja strefowa
- szersze pasy dekoracyjne
- ornament- szereg form zoomorficznych o bardzo zróżnicowanych kształtach
oraz motywy roślinne
- zasady kompozycyjne: heraldyczne lub antytetyczne ustawienie dwóch zwierząt
i element dzielący
-swoisty horror vacui
-odmienna kolorystyka
-motywy malowane sylwetowo

• Porządki architektoniczne (plus notatki z wstępu do historii sztuki; podr.


str. 32-39)
Plany rzutów poziomych(templum in antis, prostyl, amfiprostyl, peripter, dipter,)
a. Megaron: prostokątny budynek z wejściem w krótszym boku,
przedłużonymi ku przodowi ścianami bocznymi i zawartym między nimi
dwukolumnowym portykiem tworzącym przedsionek;
*anty- wysunięte boczne ściany ( świątynia na antach)
*stylos- kolumna ( distyl- f. dwukolumnowa itp.)
b. Budynek świątynny: składa się dwóch zasadniczych części: głównej-
naosu i przedsionka- pronaosu
c. Tolos- świątynia na planie koła
d. Monopter- budynek pozbawiony naosu, ażurowa konstrukcja kolistego
wieńca kolumn
Duże świątynie doryckie wybierały z reguły rzut poziomy perypteru, natomiast
wielkie realizacje jońskie- dipteru; mniejsze budynki doryckie- templum in antis,
mniejsze jońskie- amfiprostyl.

• Rzeźba
Wszystkie posągi nadnaturalnej wielkości datowane są na VII w. p.n.e.- większość
z nich pochodzi z wysp, wśród których Naksos wydaje się właściwym ośrodkiem
rzeźbiarskim.
Geneza rzeźby monumentalnej:
a. Można ją wyprowadzić z Egiptu ( Wielka Kolonizacja)
b. Pochodzenie od xoanonu- wykonanego metodą ciesielską lub rzeźbiarską
słupa drewnianego, ale również wyciosany z grubsza posąg kultowy, w
którym wyodrębniono głowę, ewentualnie dłonie i stopy, resztę kryjąc pod
szatą z tkaniny

• Kuros i kora
W VI w. p.n.e. wykształciły się dwa podstawowe typy rzeźby statuarycznej- kuros
i kora. Spełniały one funkcję wotywną i nagrobną. Nie przekraczały one na ogół
wysokości człowieka lub też były od niego mniejsze. Materiałem był marmur.
Dają się wśród nich zauważyć dwie tendencje:
- dorycką- masywne, krępe; kory odziane są peplos
-jońską- smukłe, mniej umięśnione; kory odziane są w chiton i himation
W ciągu Vi w. p.n.e. różnice te zacierają się, do pełnego ich połączenia dojdzie w
Atenach u schyłku okresu archaicznego.

• Rzeźba architektoniczna
Płaskorzeźba architektoniczna w ciągu VI w. p.n.e. odegrała większą rolę:
- z powodu urozmaicenia tematów
-specyficzna relacja pomiędzy architekturą a rzeźbą (poczucie tektoniki
przedmiotu)

Cechy charakterystyczne:
a. wczesna: ustawienie postaci frontalnie, wypełniając całe przeznaczone na
dekorację pole, twarze o „archaicznym uśmiechu” postaci zwrócone są ku
widzowi, ciała przerysowane
b. późniejszy: niezwykła dynamika ruchu, opanowanie kompozycji, doskonałe
opanowanie anatomii

• Ceramika czarno- i czerwonofigurowa VI w. p.n.e.


Technologia dekorowania:
Wytoczone z gliny naczynie malarz przed wypaleniem pokrywał- w tych
miejscach, które miały potem być czarne- zawiesiną gliny- ANGOBĄ. W
pierwszym etapie wypału odparowywano całą wodę, uzyskując twardy czerep
naczynia. Następnie uszczelniano komorę piecową, aby osiągnąć w niej
atmosferę jak najuboższą w tlen- etap redukcji ( wtedy naczynie przyjmowało
czarną barwę w miejscach pokrytych angobą. W końcowym etapie otwierano
komorę piecową dopuszczając tlen= co nadawało nie pokrytym zeszkliwioną
angobą partiom naczynia piękną, ceglastoczerwoną barwę.

Początki stylu czarnofigurowego w ceramice zbiega się niemal z nastaniem VI w.


p.n.e.

Mistrzowie:
- Sofilos
- garncarz Ergotimos
-malarz Klitias
- Eksekias

Ostatnie trzy dekady VI w.p.n.e. to okres powolnego przechodzenia do stylu


czerwonofigurowego.
( warsztat Andokidesa ok. 530 r. p.n.e. )

amfory panatenajskie- komponowane w dwóch polach metopowych; po jednej


stronie musiała być postać Ateny Promachos, ujętej profilowo, kroczącej,
uzbrojonej we włócznię; po drugiej stronie wyobrażano zawodnika lub grupę
zawodników; zawsze czarno figurowe

III. SZTUKA GRECKA EPOKI KLASYCZNEJ

Sztuka okresu V i IV w. p.n.e- V w. to starsza epoka klasyczna, a IV w. jest


młodszą epoką klasyczną.

• Starsza epoka klasyczna


Olimpia- panhelleńskie sanktuarium Zeusa (znane z igrzysk olimpijskich)
powstałe ok. 470-460 r. p.n.e.; ogromny dorycki peripteren, rzeźby wykonane z
marmurów, budowla z miejscowego wapienia

• Architektura klasyczna- Akropol Ateński


Prawdziwa budowa Akropolu rozpoczęła się w 449 r. p.n.e., kiedy uczyniono go
niejako symbolem zwycięstwa i potęgi miasta.
Składa się na niego:
a) Partenon- peripter dorycki; osiem kolumn w elewacji w elewacjach
węższych, w dłuższych znajdowało się siedemnaści; architekci- Iktinos i
Kallikrates; wznosi się na trójstopniowym krepidiomie, stylobat stanowi
obszerną krzywiznę, którą powtarza belkowanie, kolumny narożne były
grubsze niż pozostałe; kapitele są prostymi echinusami; wewnątrz
kolumnady znajdował się naos w formie amfiprostylu o dwóch
sześciokolumnowych portykach, tworzących bardzo płytki pronaos i
opistodomos- naos był wewnątrz podzielony; fryz ciągły był joński
! pierwsza grecka świątynia w całości z marmuru!
b) Erechtejon- znajdował się tam grób króla Erechteusa i Kekropsa, źródło
wywołane ze skały przez Posejdon oraz oliwka zasadzona przez Atenę;
najważniejszą częścią zespołu była światynia Ateny Polias- mieściła się we
wschodniej części kompleksu, poprzedzona szcześciokolumnowym
portykiem, tworzącym płytki pronaos, a naos był zbliżony do kwadratu,
również płytki; posiadał jeszcze dwa portyki-północy- czterokolumnowy,
głęboki, prowadzący z boku do pronaosu świątynie Posejdona i
południowy- rodzaj balkonu, ganku o sześciu postaciach kor zamiast
kolumn.
!budowla całkowicie jońska!
c) Świątynia Ateny Nike-architektem był Kallikrates, powstała w ostatnim
dwudziestoleciu V w. p.n.e.; typowy joński amfiprostyl, od wschodu i
zachodu wznoszą się czterokolumnowe portyki, tworzące dość płytki
pronaos i opistodomos; budowla wzniesiona z białego marmuru z
Pentelikonu; trzony kolumn wykuto jako monolity, fryz przedstawia walki z
Persami

d) Propyleje- frontowy element całości założenia architektonicznego ;


projektantem był Mnesikles; korpus główny to amfiprostyl o doryckich,
szcześciokolumnowych portykach; nad portykami wznosił się dwuspadowy
dach, tworząc trójkątne przyczółki ( dwustopniowe przykrycie); ku
przejściom, utworzonym z nieregularnie rozstawionych kolumn, prowadziły
schody oraz rampa; obramowanie od zachodniej, niższej części portyku
utworzone jest z jońskich kolumn; powstały niewielkie skrzydła
zewnętrzne, wysuwające się przed fasadę główną, połączone schodami
bocznymi z zasadniczym podejściem- z dorycką dekoracją; skrzydło
południowe- rama łącznika z wysuniętym wysoko bastionem- Pygros,
północne- mieściła się w nim Pinakoteka
*Świątynia Apollina w Bassai- autorem miał być Iktinos (nie jest to pewne);
doryckie perypter- na bku krótszym jest sześć kolumn, na dłuższym (wyjątkowo)
piętnaście, a oś świątyni biegnie według linii północ – południe; w naosie znajdują
się przyścienne wsporniki, zakończone półkolumną stojącą na ¾ bazy;
zbudowana z bloków miejscowego wapienia, detal architektoniczny z marmuru
!po raz pierwszy kapitel wykonany jest w nowym stylu- korynckim( Kallimachos
wynalazcą)!

• Rzeźba V w. p.n.e.
Zachowało się tak mało oryginalnej rzeźby z tego okresu, ponieważ była to
rzeźba brązowa ( często przetapiana).
*Auriga- odnaleziony w Delfach, powstał najprawdopodobniej w latach 80-tych V
w. p.n.e.
*przyczółki ze świątyni Zeusa w Olimpii- wschodni opowiada historię
Pelopsa( statyczna, frontana i symetryczna kompozycja) i jego wyścigu, zachodni-
walkę Lapitów z centaurami (bardzo dynamiczna)
Przedstawiciele:
a) Myron-dzieła: Dyskobol, Atena z Marsjaszem
b) Poliklet- autor ścisłych obliczeń proporcji ludzkiego ciała, wprowadził do
rzeźby zasady zwane kanonem Polikleta
dzieła: Doryforos (Niosący Oszczep), Diadumenos (Wiążący Diadem)
c) Fidiasz:
I. Rzeźba architektoniczna- autor koncepcji rzeźb Akropolu (możliwe);
fryz panatenajski (dzieło wotywne), rzeźby przyczółkowe( lata 30-ste
V w. p.n.e.)
II. Rzeźba wolnostojąca- Atena Partenos(wierną kopią jest tzw. Atena
Varvakion), Zeus Olimpijski, Atena Promachos, Atena Lemnia,
d) Kallimach- Nike Rozwiązująca Sandał

*kontrapost- przeciwwaga poszczególnych członków ciała; cały ciężar wspierał


się na prawej nodze, lewa, lekko odsunięta ku tyłowi, ledwie dotyka ziemi
palcami, w przeciwwadze dla nóg, lewa ręka ukazana jest w geście dźwigania,
prawa zwisa swobodnie wzdłuż ciała;
*chryzelefantyna- technika łącząca płytki złota i kości słoniowej na szkielecie
drewnianym

• Malarstwo i malarstwo ceramiczne V w. p.n.e.


Malarze:
- Polignota z Tazos
- Zeuksis
-Parrasjos
Malarze ceramiczni:
-Duris
-tzw. Malarz Niobidów
- Meidias

• Architektura IV w. p.n.e.

Pojawia się monumentalna forma architektoniczna teatru- zawsze odkryty, część


przeznaczona dla widzów wykorzystuje naturalny uskok wzgórza lub specjalnie
wyrobioną w stoku nieckę, gdzie budowano rzędy siedzeń lub wykuwano je
bezpośrednio w skalnym podłożu; widownia kręgami siedzeń otacza okrągły plac
zwany orchestrą, na której stycznej znajdował się niewielki budynek, zwany
skene, na którego tle wznosiło się niewysokie podium dla aktorów

W tym okresie upowszechniła się forma świątyni na planie koła.

• Rzeźba
Mistrzowie epoki klasycznej:
a) Praksyteles- dzieła: Odpoczywający Satyr( postać w spoczynku, frontalna,
manieryczna kontynuacja kontrapostu, esowato wygięte ciało), Apollo
Sauroktonos( podkreślenie młodzieńczości), Afrodyta Knidyjska( pierwszy
przykład aktu kobiecego), Hermes z Małym Dionizosem z Olimpii ; chętnie
tworzył w marmurze
b) Skopas-dzieła: Szalejąca Menada( przezwyciężenie frontalności),
Meleager, wystrój rzeźbiarski Mauzoleum w Halikarnasie, głowa Heraklesa
z Egei, głowa Ariadny ; tworzył w brązie; oryginały rzeźb zachowały się
głównie dzięki temu, że były to dekoracje architektoniczne (tympanony w
świątyni Ateny Alea w Tegei);
!jako pierwszy uzewnętrznił uczucia w swoich dziełach!
c) Lizyp- dzieła: Apoksyomenos ( nowy kanon ludzkiego ciała, mało
rygorystyczne zastosowanie kontrapostu, przedstawienie zwykłego
zawodnika), Herakles Farnese ( ciało zmęczona nadmiarem wysiłku),
Siedzący Hermes (sprzeciw frontalności rzeźby, wieloosiowa bryła, bardzo
przestrzenna bryła), głowa Sokratesa; był portrecistą Aleksandra
Wielkiego- przejaw odejść od „idealnego realizmu” ku naturalizmowi

III. EPOKA HELLENISTYCZNA


Chronologia: III, II, I w. p.n.e.

• Architektura hellenistycznej Grecji


Dzieła:
- Didymaion ( świątynia Apollina)- monumentalne założenie, którego nigdy nie
udało się zakończyć ; zbudowana w porządku jońskim
- akropol w mieście Lidnos na Rodos- zbudowany w porządku doryckim; wszystko
poddane jest kategorycznej regule osi i absolutnej symetrii (bez świątyni)
- Ołtarz Zeusa i Ateny z Pergamonu- monumentalna skala całego założenia wraz z
osobnym, otaczającym ołtarz te menosem

Cechy charakterystyczne:
- dużo większa skala budowli niż w okresie klasycznym
- całościowe traktowanie zespołów budowlanych

• Rzeźba okresu hellenistycznego


Dzieła:
-Ołtarz Pergamoński- budowę datuje się na lata po 180 r. p.n.e.; tematem jest
gigantomachia; głębokość reliefu chwilami przechodzi w rzeźbę pełną ; dużą
część postaci objaśniono na fryzie za pomocą inskrypcji
-Pomnik Galów-w centrum grupy znajdował się posąg Gala zabijającego żonę,
dookoła zaś cztery postacie rannych i konających wojowników galijskich;
piramidalna kompozycja grupy, rzeźby odlane są w brązie
-Nike z Samotraki- wykuta z paryjskiego marmuru, a baza posągu wykonana
była z wapienia z Rodos; wotum dziękczynne Rodos za zwycięstwo w 190 r. p.n.e.
-Grupa Laokoona- rzeźbiarze: Agesandros, Polidoros, Atenadoros
( prawdopodobnie); oryginał hellenistyczny
-Wenus z Milo( Afrodyta z Melos)- monumentalny spokój, frontalność, odwołanie
do starszych tradycji
-Przykucnięta Afrodyta- przedstawienie anegdotyczne
- Afrodyta, Eros i Pan
-Śpiąca Ariadna
-Śpiący Eros- prawdopodobnie oryginał
-Chłopiec z gęsią- autorstwo przypisuje się rzeźbiarzowi Boetosowi z III w.
p.n.e.
- Stara Pijaczka- autorem był niejaki Myron z Teb

Rodos było miejscem szkoły rzeźbiarskiej epoki hellenizmu.

W epoce hellenistycznej obserwuje się odejście od tematyki heroicznej. Rzeźba


szuka postaci dających się przedstawić w odmiennych ujęciach, np.
przedstawienie postaci we śnie. Równie dużą popularnością cieszył się wtedy
temat dziecka.
Hellenizm jest kontynuacją starszych epok, swoistym novum jest nurt nazwany
rodzajowym, wiązany z Aleksandrią.

*neoattycyzm- I w. p.n.e.; greccy rzeźbiarze prowadzili działalność na terenie


Rzymy i na zamówienia rzymskie; czysto dekoracyjne przedmioty dla ozdoby
domów rzymskich

• Mozaika hellenistyczna
Malarstwo wazowe ustępuje miejsca ornamentowi plastycznemu odciskanemu w
formie .

Pod koniec IV w. p.n.e. w macedońskiej stolicy Pelli zastosowano dekoracyjne


mozaiki podłogowe. Techniki mozaikowe zyskały nazwę opus tesellatum i opus
vermiculatum. Wzorem było malarstwo ścienne i sztalugowe. Najczęściej w
centrum kompozycji znajdował się imitowany obraz, pozostała część miała
charakter dekoracyjnej bordiury, geometrycznej bądź roślinnej. Tematyka była
przeważnie niefrasobliwa.

Mistrzowie mozaiki:
-Dioskurides z Samos
-Sosos z Pergamonu
-Sofolis z Aleksandrii

Sztuka rzymska
Cechy sztuki rzymskiej:
- iluzjonizm
-zasada kontynuacyjnej narracji (styl kontynuacyjny)
-wierność rzeczywistości

I. SZTUKA ETRUSKÓW

Najstarsze ślady kultury pochodzą z Italii Środkowej z VIII w. p.n.e. .


Tarkwinie było ośrodkiem malarstwa freskowego, Weje wsławiło się wyrobem
dużych glinianych figur a w Wulci- figurami z brązu. Inne ośrodki artystyczne to:
Peruzja, Cere, Kluzjum i Wolaterry.

Chronologia:
a) Okres geometryczny- VIII w. p.n.e.
b) Sztuka orientalizująca- VII w. p.n.e.
c) Faza jońska- VI w. p.n.e.
d) Okres klasyczny( recesja)- V w. p.n.e.
e) Renesans sztuki etruskiej- IV w. p.n.e.
f) Okres wpływów hellenistycznych i rzymskich- III- I w.p.n.e.
• Architektura sakralna
Budowla na planie prostokąta niewiele odbiegającego od kwadratu. Wejście
zawsze było na krótszym boku, który stanowił fasadę. Wznosiła się na wysokim
podmurowaniu i była dostępna tylko od frontu dzięki kondygnacji schodów.
Najbardziej rozbudowaną partią świątyni był jej przedsionek- mocno wysunięty do
przodu okap dwuspadowego dachu podtrzymywany dwu-lub trzyrzędową
kolumnadą ( po cztery kolumny w rzędzie). Wnętrze podzielone było na trzy
części.

• Architektura świecka
Typowe miasto etruskie:
Składało się z wyniosłej akropoli mieszczącej pięć świątyń oraz dużej dzielnicy
mieszkalnej przeciętej piętnastometrową arterią, biegnącą z północy na południe,
i dwie prostopadłymi do niej ulicami.

Domy były drewniane na kamiennych fundamentach o formie czworoboku,


przykrytych dachem.
Był on czterospadowy, nachylony do wewnątrz i rozpięty pomiędzy ścianami
zewnętrznymi a rusztowaniem z belek stropowych.

*atrium- pomieszczenie tylko częściowo przykryte dachem; budowano mały


basenik na wodę deszczową; później atrium zostało przykryte dachem tworząc
izbę

• Architektura sepulkralna
Etruskowie sypali kurhany ponad grobową konstrukcją i obmurowywali ich
podstawy.
Pierwotnie były to prostokątne fosy, które stopniowo przekształciły się w grób
korytarzowy. Ryto go najchętniej w skale lub budowano z kamiennych bloków
częściowo podziemną, częściowo nadziemną budowlę o tym samym kształcie
korytarza lub komory i zasklepiano ją wielkimi głazami. Całość konstrukcji
przesklepiano tzw. fałszywą kopułą.
Najstarszy znany grób etruski pochodzi z VII w. p.n.e. i znajduje się w Cere. Do
najbardziej rozbudowanych należy grób rodziny Velima w Peruzji.

• Malarstwo grobowe
*pinaksy- obrazki malowane na wypalanych płytkach glinianych

Najpiękniejsze przykłady malarstwa znaleziono na terenie nekropolii w Tarkwinii,


np. w Grobie Polowania i Wędki.
Etruskowie czerpali również dużo tematów z mitologii greckiej( zwłaszcza z mitów
trojańskich).

• Rzeźba
Rzeźby powstawały albo w glinie( koroplastyka) albo w brązie(toreutyka).
Najstarsze dzieła koroplastów powstawały u schyłku VII w. p.n.e.
Sarkofagi:
Pokrywa upodobniała się do łoża, na którym spoczywano przy posiłkach.
Zmarłych przedstawiano w pozycji półleżącej, wspartych łokciem o wezgłowie.
Czasami przedstawiano na pokrywie parę małżonków. Boki ozdabiano
płaskorzeźbą o tematyce zaczerpniętej często z mitów greckich.
Punktem centralnym dekoracji architektonicznej był dach budowli, gdzie
umieszczano wielkie figury z gliny, tworzące tzw. naszczytniki (akoterie), np. na
świątyni Minerwy w Wejach.( figury wykonane z barwnie pomalowanej terakocie)

*antefiks- przedmiot, który jest umocowany przed czymś

Rzeźby w brązie służyły jako wota lub zdobiły groby.

• Rzemiosło artystyczne
Wazy etruskie – bucchero nero( ze względu na ich połyskliwą czerń)
Rozwój dekoracji waz:
a) Schyłek VII w. p.n.e.- skromny szlak ryty na glinie przed wypaleniem
b) VI w. p.n.e.- skrzydlate sfinksy, lwy i syreny wymodelowane plastycznie za
pomocą stemplowania lub odciskania naczyń w formie
c) V w.p.n.e.- oblepianie wielką ilością wykonanych osobno figurek

*cysty- szkatułki z brązu, do przechowywania klejnotów ,o najróżniejszym


kształcie zaopatrzone w wieczka z uchwytem, np. cysta Ficoroni

II. SZTUKA RZYMSKA

Idealne miasto rzymskie zbudowane było na planie prostokąta, pokryte regularną


siatką ulic, przecinających się pod kontem prostym, jego główne arterie biegły
przez środek osi Wschód-Zachód i Północ-Południe.

• Forum
Forum cesarskie- zamknięcie forum z trzech stron murem i krytą kolumnadą-
portykiem; w głębi znajdowała się świątynia ( np. Forum Trajana, autor
Apollodoros z Damaszku)
Regularnie podłużne place zamknięte portykami, niedostępne dla ruchu
kołowego. Mieściła się na nich siedziba władz miejskich itp. Cała zabudowa placu
charakteryzowała się symetryczną i osiową kompozycją.
*insule- wysokie kamienice na Suburi

• Akwedukty
Lekkie arkady, nad którymi ułożone były rury doprowadzające wodę. Służyły
zarazem jako mosty, np. Pont du Gard

• Architektura
Najwybitniejsi architekci:
-Pomponiusz
- Marek Witruwiusz Pollio
-Rabiriusz ( pałac cesarski na Palatynie)
-Apollodor z Damaszku

Dekoracja rzymskiej architektury nie jest organiczna, nie jest konstrukcyjna, lecz
stanowi przykład „ sztuki dla sztuki”.

A. Cegła i cement
Rzymianie rozpowszechnili budownictwo ceglane.
Typy wątków murów rzymskich:
a- Nieregularny- bezwładna mieszanina gęstej zaprawy i niewielkich kamieni,
którą wrzucano pomiędzy szalowanie z desek (typ budowy cementowy)
b- Siatkowy- obrabiany wapień w kształcie piramidki, wsadzany w zaprawę
spiczastym końcem
c- Ceglany
B. Łuk
Najstarszymi łukowymi konstrukcjami były bramy i arkadowe przęsła mostów.
W I w. p.n.e. gdy rozpowszechniła się palona cegła i dobra zaprawa zaczęły
powstawać najstarsze ceglane łuki- arkady rzymskich akweduktów.
Zestawianie łuków wytworzyło sklepienie kolebkowe stosowane przez Rzymian od
II w. p.n.e. Później powstało sklepienie krzyżowe.
C. Rzymskie budowle
*Amfiteatr
Rzymianie budowali amfiteatry od I w. p.n.e. . Kilkupiętrowe, odkryte budowle z
wieloma rzędami ław, które obiegały wokół owalny plac( tzw. arena).
Najsłynniejszym przykładem jest Koloseum.
*Cyrk
Służył wyłącznie do wyścigów konnych. Tor wyścigowy był bardzo wydłużoną
elipsą. Przez środek tory biegł mur- spina. Opatrzony był z dwóch stron
potrójnymi słupami- metami. Nieopodal jednej z nich wznosiła się kapliczka.
Ławy dla widzów wznosiły się amfiteatralnie z trzech stron toru. Czwarta strona
była zarezerwowana dla koni. Cyrk był zawsze odkryty.
Przykłady:
-Cicrus Maximus
-cyrk Maksencjusza
*Teatr
Wysoki na dwa lub trzy piętra budynek, wzniesiony na planie prostokąta, którego
jeden dłuższy bok stanowił tylną ścianę wychodzącą na ulicę, a drugi- zwrócony
do wnętrza teatru- był fasadą frontową ( front sceny), stanowiącą stałą dekorację.
Na parterze scena opatrzona była w troje drzwi( środkowe dla najważniejszej
postaci, pozostałe dla gońców opowiadających akcje). Na pierwszym i drugim
piętrze były okna(ukazywali się w nich bogowie). Pośrodku fasady, w centralnej
niszy ustawiano posąg cesarza, za którego panowania teatr został założony.
Aktorzy występowali na estradzie- tzw. pulpicie. Dla chóru przeznaczony był
placyk zwany grecką orkiestrą. Teatr był przykryty dachem.
Osoby o wysokiej randze społecznej siedziały w orkiestrze- półkolisty,
amfiteatralnie wznoszący się placyk. Inni zajmowali drewniane lub kamienne ławy
właściwej widowni.
*odeony- niewielkie teatry służące do popisów muzycznych
*Termy
Najstarsze termy rzymskie pochodzą z II w. p.n.e. i zachowały się w Pompei.
Westybul z szatnią, nieogrzewana sala z zimnym basenem, izba ciepła , izba
gorąca z ciepłą wodą w basenie lub kadzi i ewentualnie łaźnie parowe.
*Bazylika
Bazyliki foralne należą do najstarszych budowli rzymskich.
*Łuk tryumfalny
Inaczej nazywany łukiem monumentalnym (ze względu na różnie przeznaczenie).
Przykłady:
-Łuk Tytusa- jednoprzelotowy
-Łuk Septimiusza Sewera- trójprzelotowy
-Janus Quadrifrons- łuk poczwórny (tetrapylon)
*Kolumna-pomnik
Pamiątka czyjejś chwały, którą głosił napis na bazie, płaskorzeźba owijająca trzon
spiralną wstęgą oraz posąg, np. kolumna Trajana i kolumna Marka Aureliusza
D. Architektura sakralna
Prostokątne świątynie, wznoszące się na wysokim podmurowaniu dostępnym
tylko z jednej strony- od frontu dzięki kondygnacji schodów. Mieszcząca się na
podium budowla złożona jest z wspartego na kolumnach dość głębokiego
przedsionka i zamkniętej czterema ścianami celli. Ta ostatnia jest otoczona
kolumnami, najczęściej tylko z trzech stron. Kamienny sufit okapu podparty w
przedsionku kolumnami zdobiono bogato kasetonami. Gzyms podpierały
wsporniki-konsole w kształcie zwiniętej spiralnie woluty.
Najstarsze zachowane częściowo świątynie pochodzą z VI-IV w. p.n.e.
Rzymska architektura wykształciła również absydę ( świątynia Marsa Mściciela).
E. Architektura mieszkalna
Jednorodzinne domki, zazwyczaj parterowe lub jednopiętrowe. Ich ośrodkiem było
atrium. Było ono otwarte na przestrzał stanowiąc niejako hall pomiędzy
przedsionkiem (vestibulum) a tablinum, pełniącym rolę otwartego salonu. Łączył
się on z małym ogrodem z tyłu domu. To stanowiło główną oś domostwa. Po jej
dwóch stronach umieszczano symetrycznie mniejsze izby o różnorakim
przeznaczeniu.
W Ostii wykształcił się innym tym domu, który był połączeniem powyższego i
insuli.
F. Architektura sepulkralna
*kolumbarium- duże, kopulaste, wewnątrz drążona setkami nisz na urny z
prochami budowle pełniące rolę grobowców.
Bardzo popularne były mauzolea., np. mauzoleum cesarza Augusta na Polu
Marsowym ( 28 r. p. n. e.) lub mauzoleum Hadriana.

• Malarstwo
Cztery style pompejańskie:
I- Styl inkrustacyjny- występował w Pompei w II w początkach I w. p.n.e.;
naśladownictwo wnętrz greckich pałaców wyłożonych marmurowymi
płytami
II- Styl architektoniczny- przypadł na lata 80 do 30; imitowanie w
malarstwie architektury; w ciągu IV faz tego stylu nastąpiło narastanie
elementów architektonicznych i wywoływanie złudzenia głębi. Przykłady:
„Wesele aldobrandyńskie”
*megalografie- pokrywające całą ścianę figury nadnaturalnej wielkości, np.
w Wilii Misteriów
III- Styl egiptyzujący- od 30 r. p.n.e. do 63 r. p. n. e.; występowanie licznych
motywów egipskich w charakterze ornamentalnych ozdób; często
stosowany kontrast barw, całość urozmaicona szlakami figuralnymi.
Przykłady: freski w Prima Porta, w wilii Cycerona lub w Domu Złoconych
Amorków
IV- Styl iluzjonistyczny ( „architektury fantastycznej”)- elementy
architektoniczne w fantastycznym układzie; określany niekiedy jako
barok rzymski(towarzyszy panowaniu Nerona); często występuje martwa
natura
*grylloni- malarskie groteski

• Mozaika
Do połowy I w. przeważały wzory geometryczne( czarne na białym tle). Potem
przyszła moda na wielobarwność i stopniowe wprowadzenie motywów
figuralnych. W III w. nastąpiła wielka popularność mozaiki( np. w Piazza
Armerina). W okresie IV i V w. mozaika przenosi z posadzek na ściany.

• Rzeźba
Rzeźba rzymska jest typowo wtórna- podatna na wiele wpływów różnych
podbitych państw. Sztuka ludowa była bardziej zautonomizowana i reprezentują
ją zazwyczaj nagrobki i wota.
A. Kopie
Wprowadzano często modyfikacje do rzeźb greckich i wykonywano je w innym
materiale- marmurze ( dzięki użyciu świdra). Rzymskich kopii nie pokrywano
barwną polichromią, lecz polerowano marmur do połysku.
Kopiści:
- Pazyteles
-Stefanos
- Menelaos
Działalność kopistów osiągnęła największe nasilenie w I w. p.n.e. . Wtedy też
pojawiły się imitacje- mniej wierne oryginałom przetworzenia greckich typów i
masowo wytwarzane miniatury.
B. Rzeźba parkowa
Wymogi:
-dekoracyjność
- sielankowa tematyka
- poprawna forma
*wazy- najczęściej nadawano im formę krateru; pokrywała je bogata dekoracja
reliefowa (tańczące menady, fleciści itp.), postacie ustawione były „gęsiego”
tworząc pas dekoracyjny; wtedy też wyroby ateńskie zaczęto kopiować w Rzymie
i powstał styl wspólny dla rzeźby i rzemiosła artystycznego zwany
neoattycyzmem- od I w. p.n.e. do końca II w. , artyści: Salpion, Pontios, Sosibios
C. Reliefy pejzażowe
Pejzaż jako główny motyw pojawia się dopiero w sztuce
rzymskiej( prawdopodobnie). Dzielą się ona na mitologiczne i rodzajowe, np.
przedstawienie Bellerofona z Pegazem, „Korytarz rzymski” w Nieborowie.
D. Reliefy
Reliefy o przeznaczeniu kultowym przedstawiały najczęściej sceny liturgiczne.
Umieszczano je na bazach pomników albo ołtarzach ofiarnych, np. fryz z ołtarza
Ahenobarbusa z II-I w. p.n.e. ( skromne fałdy togi), relief z Bazyliki Emiliańskiej.
Na reliefach przedstawiano sceny mitologiczne- wydźwięk propagandowy , sceny
historyczne- dokumentarna wierność i kultowe. Występowały również sceny
rodzajowe.
! Właściwy sztuce rzymskiej stosunek do rzeczywistości polegał na dokładnym
odtwarzaniu konkretów- historycyzm rzeźby rzymskiej!
E. Rzeźba portretowa
Pierwowzorem rzeźby portretowej były maski pośmiertne.
Marmurowe głowy portretowe miały zapewne gromadzić się w galerii przodków.
Tworzono wtedy popiersia, np. Gajusz Septimiusz. Portrety werystyczne
wykonywano na zamówienie ludzi prywatnych aż po schyłek Republiki i również w
okresie Cesarstwa.
*rzeźba oficjalna- dwa elementy:
- korpus przybrany w togę lub pancerz
-portretowa głowa
Dużą rolę odegrały portrety wybijane na monetach.
W okresie pryncypatu wzorowano się na kanonie greckim, np. August z Prima
Porta.
*statua loricata- posąg w pancerzu
Od poł. II w. zaczęto opracowywać tęczówkę oka i źrenicę (rzymski barok).
W II w. sztuka oficjalna zbliżyła się bardzo sztuki ludowej.
F. Relief historyczny
W rzeźbie tej powstały proporcje hieratyczne. Zaczęto też przestawiać bogów
obok postaci rzeczywiście istniejących.
Odrębną grupę stanowiły personifikacje.
Wytworzyły się pewne schematy w przedstawieniach wojen, zwycięstw itp. Relief
zyskał charakter kontynuacyjny bądź narracyjny, np. Ara Pacis z 17 r. p.n.e.
Występuje dwoistość treści ( w tematyce i w stylu). Dużą popularnością cieszył
się relief obrysowany.
G. Rzeźba sepulkralna
Zazwyczaj zmarłych palono a ich prochy zsypywano do glinianej urny i
zakopywano, a na grobie stawiano płytę z płaskorzeźbionym portretem. W
rodzinach patrycjuszowskich chowano zmarłych w sarkofagach ( trumna Scypiona
Brodatego z III w. p.n.e.).
W okresie Cesarstwa zaczęto budować kaplice, mauzolea lub kolumbaria, a
gliniane urny chowano w marmurowych skrzynkach z wieczkami: miały one
kształt prostokątnego budynku z dwuspadowym dachem; w maleńkim frontoniku
umieszczano portret zmarłego lub symboliczne przedstawienie ptaka bądź tarczy
słonecznej; na froncie urny ryto epitafium, a pozostałą przestrzeń zajmowały
motywy dekoracyjne, a w narożnikach elementy architektoniczne.
Podobnie jak urny zdobiono ołtarze nagrobne- forma cmentarnego pomnika.

• Sztuka prowincji rzymskiej


Wpływ klasycznej kultury grecko-rzymskiej sięgał niezmiernie daleko i osiągał
ogromne nasilenie.
A. Egipt
Powstawały domy mieszkalne typu hellenistyczno-rzymskiego, budowane z
palonej cegły, łaźnie. Wznoszono również łuki monumentalne i takie kolumny
oraz świątynie na cześć cesarzy.
Romanizacja nie działała korzystnie na egipską rzeźbę sakralną.
Egipt był ośrodkiem, w którym powstały najlepsze portrety. Najpopularniejszą
formą nagrobka w Aleksandrii była płaskorzeźbiona podobizna zmarłego
( Wzgórze Skorup).
Inną formą portretu żałobnego występującego tylko w Egipcie w wiekach II i III
były malowane na płótnie lub deseczce podobizny zmarłych, które następnie
bandażami przymocowywano do zmumifikowanych zwłok- tzw. portrety
fajumskie.
B. Palmyra
Historia sztuki palmyreńskiej zaczyna się w I w. p.n.e.
Najokazalszym gmachem była świątynia boga Bela wzniesiona w I w. p.n.e.
Budowle wznoszona z wapienia o ciepło żółto-różowej barwie. Grobowce były w
kształcie wież i wież-hipogeum (grobowce ryte pod wieżami).
Rzeźbione portrety z białego wapienia, niekiedy o malowanych włosach i oczach.
W 283 r. powstał na tych terenach tzw. Obóz Dioklecjana.
C. Gandhara
Północno-zachodnie tereny Indii.
Od II w. zaczęły pojawiać się figury Buddy stojącego lub siedzącego,
przyjmującego postawę posągów grecko-rzymskich, noszącego rzymską togę.

• Antykwa
Są to kroje czcionki o pionowo ukształtowanym rysunku.
I i II w.- harmonijne proporcje, starannie cieniowane, wykańczane długimi,
cienkimi wąsami lub trójkątnymi ostróżkami
III w.- zmiana proporcji, linie falujące, zmniejszenie wybrzuszeń do minium

You might also like