Lublin, 2015-08-12

Andrzej Radomski

Humanistyka Cyfrowa czyli rewolucja w praktyce

naukowej (10 tez)
Po roku 2000
w rnego typu opracowaniach
powiconych wiatu wspczesnemu jednym z
najczciej pojawiajcych si okrele jest: cyfryzacja.
Zastpia ona inne modne pojcia, typu: postmodernizm
czy globalizacja. Co wcale nie oznacza, e utraciy one
swe znaczenie w wyjanianiu rnych aspektw
rzeczywistoci dzisiejszej. Sytuacja po prostu jest tak
dynamiczna, a zmiany zachodz w tak szybkim tempie,
e nauka reaguje na nie z pewnym opnieniem. Z
dygitalizacj ( w jednym ze znacze tego terminu)
mielimy ju do czynienia w latach 90-tych XX wieku.
Dotyczya ona jednake wybranych dziedzin ludzkiej
aktywnoci (np. muzyki, fotografii czy filmu). W XXI
stuleciu ogarna wszystkie ludzkie praktyki
zastpujc ich wariant analogowy. W ten oto sposb
(pod wpywem gwatownego rozwoju technologii:
cybernetycznych,
informatycznych
czy
telekomunikacyjnych) weszlimy w nowy etap rozwoju
rozwoju cyfrowego. Powsta nowy cyfrowy wiat, ktry
doprowadzi do rewolucyjnych przeobrae kadego
niemale wycinka ludzkiej kultury/ur.
Badacze i filozofowie dopiero w obecnej dekadzie
s w stanie ogarn mylowo ogrom przeobrae, jakie
s konsekwencj digital turn. Nie jest to oczywicie

proces zakoczony i naley sdzi, e w kolejnej

dekadzie nastpi dalsze gbokie zmiany bdce
konsekwencj kolejnych wynalazkw i odkry
- z
dziedziny bio-techno-info.
W niniejszej wypowiedzi chciabym zajc si
konsekwencjami cyfryzacji dla praktyki naukowej.
Poka przemiany teje praktyki na przykadzie
humanistyki z tego prostego wzgldu, ze sam
reprezentuj t gam dyscyplin i bdzie mi atwiej
posikowa
si
przykadami
humanistycznymi
ilustrujcymi rewolucj jaka si dokonaa pod wpywem
zwrotu cyfrowego w praktyce naukowej. Swe
spostrzeenia zawarem w 10 tezach, ktre oddaj
( moim zdaniem) zasadnicze przemiany, jakie ju si
dokonay w rnych aspektach praktyki naukowej. Ich
uosobieniem jest take Humanistyka Cyfrowa i ona
bdzie gwn bohaterk wspomnianych tez. Od razu
te zaznacz, e rzeczone przemiany zawarem w
sposb hasowy jedynie co byo podyktowane
ograniczeniami wydawniczymi1.
Zaczn moe od zarysowania pojcia praktyki
naukowej, ktre dalej bdzie respektowane i bdzie
wyznaczao ramy do sformuowania zasygnalizowanych
tez. Ot przez praktyk naukow rozumi og dziaa
sterowanych okrelonymi reguami (kwalifikowanymi
najczciej jako kulturowe), ktrych celem jest
wytwarzanie, komunikowanie i prezentowanie wiedzy
nazywanej
naukow.
Reguy
wytwarzania
i
etykietowania
wiedzy
naukowej
s
oczywicie
historyczne zmiennie. W danym momencie mog te
1 Zainteresowanych czytelnikw odsyam do mojej monografii: Humanistyka w
wiecie Informacjonalizmu, ktr mona pobra za darmo z witryny wydawnictwa
e-naukowiec: www.e-naukowiec.eu (lub do zapoznania si z wersj papierow
rzeczonej pozycji).

wystpowa rne ich warianty co jest pewn norm

na gruncie np. humanistyki czy dyscyplin spoecznych 2.
Wytwarzanie wiedzy (z przydawk naukowa) polega
min. na stawianiu okrelonych pyta badawczych,
stawianiu wstpnych hipotez i zaoe, wyjanianiu,
uzasadnianiu czy, powiedzmy, eksperymentowaniu i
testowaniu (w gr wchodz te testy mylowe).
Komunikowanie
wiedzy
sprowadza
si
do
przedstawienia gotowych teorii, modeli czy faktw,
ktre mog by przedmiotem krytycznej debaty czy
negocjacji w krgu zainteresowanych osb (najczciej
profesjonalistw).
Na
koniec
prezentowanie
wytworzonej wiedzy to przede wszystkim forma, w
jakiej si j rozpowszechnia w spoeczestwie. Moe to
przybiera
posta
tradycyjnej
narracji
(tak
charakterystycznej dla humanistyki), lecz rwnie
wizualizacji za pomoc infografik, filmu, modelowania
trjwymiarowego czy multimedialnej opowieci. Obok
tego na praktyk naukow skada si tzw. sfera
instytucjonalno-organizacyjna,
a
wic:
polityka
naukowa, zarzdzanie nauk, projektami, dziaalno
wydawnicza i towarzystw naukowych, a take
charakterystyczne rytuay i obyczaje (po czci
nieformalne). Oczywicie wymienione przed chwil
aspekty te s sterowane odpowiednimi reguami
kulturowymi.
Majc zarysowane rozumienie praktyki naukowej
moemy przej do opisu jej wariantu cyfrowego, a
mwic cilej do prby pokazania jakie s
konsekwencje zwrotu cyfrowego dla nauki na czele z
2 Jest to definicja nawizujca (bardziej z ducha) do koncepcji praktyki
naukowej sformuowanej przez Jerzego Kmit. Czytelnikw chccych bardziej
wgry si w t teori zapraszam do przestudiowania odpowiednich monografii
J. Kmity, np. O kulturze symbolicznej, Kultura i Poznanie czy Spoecznoregulacyjna koncepcja kultury

humanistyk, ktra nas tu szczeglnie interesuje.

Jednym sowem: jak zmienia/a si humanistyka pod
wpywem nowych technologii?
Teza 1. Cyfrowa rzeczywisto przedmiotem nowej
humanistyki
W XXI wieku oswoilimy si ju z tym, e yjemy w
cyfrowym wiecie. Cyfrowe praktyki na dobre
zadomowiy si w ludzkiej rzeczywistoci. Wkroczyy
rwnie do nauki. Co ciekawe dygitalizacja zdaje si
mie wiksze konsekwencje dla humanistyki anieli,
powiedzmy, dla przyrodoznawstwa. Zmienia bowiem
przedmiot zainteresowania badaczy rnych dyscyplin
humanistycznych i to w dwojakim sensie. Po pierwsze w
aspekcie ontologicznym. Humanista bowiem zaczyna
pracowa na wytworach spoeczestwa informacyjnego,
ktre maj charakter cyfrowy i wystpuj w wielkiej
skali. Po drugie cae dotychczasowe dziedzictwo
historyczne jest dygitalizowane i badacze otrzymuj do
dyspozycji cyfrowe rda i obiekty. I bynajmniej nie jest
to tylko zwyka zamiana nonika. Zdygitalizowany
materia stwarza bowiem zupenie nowe moliwoci
pracy,
umoliwia
postawienie
nowych
pyta,
przeprowadzenie testw i eksperymentw, ktre nie
byy moliwie na materiale analogowym, a take
szeregu innych operacji. Tytuem przykadu: I tu z moeje
wczeniejszej ksiki o eksperymencie z Coloseum i np.
z Zeukisem
Teza 2. Wartoci hakerskie
podstawa Humanistyki Cyfrowej

jako

mylowa

We wspczesnej nauce dominuje pogld, e

kadym ludzkim dziaaniom zarwno indywidulanym,

jak i zbiorowym (np. zespoom badawczym) mona

przypisa
respektowanie
okrelonego
zespou
pogldw motywujcych i okrelajcych owe
dziaania. Mog to by: ideologie, dyskursy, habitusy,
imaginaria, a w przypadku praktyki naukowej:
paradygmaty,
epistemy
czy
wiadomo
metodologiczna. Wszystkie je mona by nazwa
reguami kulturowymi. Najwaniejsz cze owego
zbioru tworz wartoci powszechnie respektowane w
jakiej dziedzinie ycia (w naszym przypadku w nauce).
Jakie zatem da si wyodrbni wartoci dominujce
wrd humanistw cyfrowych?
Idc w lad za Manuelem Castellsem moemy
powiedzie, e w praktyce humanistw cyfrowych na
czoo wybijaj si tzw. wartoci hakerskie, ktre, jak
argumentuje hiszpaski socjolog okrelaj rwnie
charakter dziaa w caym Internecie. Humanistyka
cyfrowa funkcjonuje gwnie w sieci, a wic niejako z
automatu okrelone reguy respektowane w Internecie
obowizuj take w praktykach cyfrowych humanistw.
S to przede wszystkim: a) wolno tworzenia, b)
wolno informacji, c) wolno w dostpie do wiedzy, d)
dzielenie si wiedz. Do tego dochodz: kult odkry
technicznych, wiara, e przyczyniaj si one do rozwoju
spoecznego i szerzenia dobra na wiecie i darmowe
rozpowszechnianie informacji, a take nieufno do
organizacji pastwowych i innych instytucji. Wyrazem
respektowania wspomnianych wartoci s konkretne
projekty, ktre okreliy ksztat dzisiejszego Internetu
(2.0), a porednio oblicze spoeczestwa sieciowego i
jego praktyk i zmieniy take praktyk naukow. Naley
tu wymieni: Ruch Free Software, goszcy ide wolnego
oprogramowania, system licencji GPL (General Public
Licence), pozwalajcy uytkownikom na modyfikacj

kodu rdowego, Ruch Open Source umoliwiajcy

prac nad kodem rdowym i darmowe jego
rozpowszechnianie i Ruch Open Access czyli
propagowanie wolnego dostpu do treci naukowych.
Jego przedueniem staa si organizacja Creative
Commons nadajca nowy typ licencji (CC) dziki
ktrym uczeni i inni twrcy (np. artyci) mog swe
dziea udostpnia za darmo w sieci i pozwala na
pewne operacje na nich (np. miks bd remiks).
Teza 3. Odmiejscowienie bada
Jednym z najwikszych przeomw dla praktyki
naukowej jest przeamane monopolu uniwersytetw i
wyspecjalizowanych
instytutw
naukowych
na
wytwarzanie wiedzy. Od redniowiecza do koca wieku
XX istniay specjalne instytucje - czyli uczelnie
(akademie), ktre miay licencje na uprawianie wiedzy
kwalifikowanej jako naukowa. Bya ona zagwarantowana
na paszczynie prawnej, politycznej i organizacyjnej.
Zwyczajowo take trudno byo sobie wyobrazi
badacza, ktry chciaby prowadzi badania naukowe bez
zaplecza instytucjonalnego, dostpu do fachowej
literatury, moliwoci uczestniczenia w konferencjach
czy prowadzenia eksperymentw. A to wszystko
gwarantowaa praca na wyszej uczelni lub/i w
instytucie
naukowo-badawczym.
Powstanie
i
upowszechnienie si Internetu spowodowao nasycenie
si tej sieci wiedz wszelkiego rodzaju. Badacze rwnie
docenili potencja i moliwoci komunikacyjnej tego
medium i czym ju codziennym stao si publikowanie
w sieci, fachowe dyskusje na forach i platformach
dedykowanych nauce, tworzenie cyfrowych archiww i
baz
danych
,
organizowanie
konferencji
w
cyberprzestrzeni czy pojawienie si wirtualnych
laboratoriw
(nie
mwic
ju
o
dziaalnoci

dydaktycznej). Humanistyka jest wrcz szczeglnie

predystynowana do takiego, sieciowego modelu
funkcjonowania. Dla bada humanistycznych bowiem
wystarczy dostp do archiww, publikacji (repozytoria) i
moliwo rozmowy z innymi, a to wszystko jest w
stanie zapewni siec drugiej generacji czyli Web 2.0.
Tak wic wspczesny humanista moe uprawia swe
badania w kadym miejscu, z ktrego ma dostp do
Internetu. Co wicej, moe to czyni nie ruszajc si z
wasnego domu i praktycznie moe obej si bez
uniwersytetu.
Teza 4. Kady moe uprawia Humanistyk Cyfrow
W
dotychczasowych
dziejach
praktyki/yk
naukowych badaniami przyrody, historii czy kultury
mogy zajmowa si wybrane grupy osb okrelanych
pracownikami
naukowymi.
Musieli
oni
przej
dugotrway okres przygotowania do zawodu. Samo
ukoczenie studiw wyszych byo tylko wstpem do
kariery naukowej. Kandydat na naukowca musia
posiada specjalne predyspozycje, ponadprzecitn
inteligencj. By zobowizany terminowa u wybranego
Profesora, zrobi doktorat, odby wojae zagraniczne i
powici czsto dla kariery naukowej rodzin i
przyjaci. Stawanie si profesjonalnym badaczem
(zwaszcza
w
humanistyce)
przebiegao
latami.
Humanista
bowiem
(w
przeciwiestwie
do
przyrodoznawcy) musia zwykle zapozna si z caym
dorobkiem
merytorycznym,
teoretycznym
i
metodologicznym
reprezentowanej
przez
siebie
dyscypliny niekiedy od czasw antycznych jeszcze. Na
uznanie mg zatem liczy dopiero w wieku bardzo
dojrzaym (40-50 lat). Dziaalno naukowa bya zatem

dla wybranej grupy ludzi i miaa charakter wybitnie

elitarny.
W spoeczestwie informacyjnym i sieciowym ta
sytuacja zmienia si diametralnie. Szczeglnie wida to
w humanistyce. Powodw tego stanu rzeczy jest co
najmniej kilka. Do najwaniejszych zaliczy
mona
nastpujce: a) dostpno wiedzy take tej naukowej
w Internecie (zwykle ju na licencjach CC), b) moliwo
kontaktw o charakterze naukowym z caym wiatem za
pomoc sieci, c) inflacja stopni i tytuw naukowych
wynikajca z szybko zmieniajcej si wiedzy i
technologii, a take upowszechnienia si wyszego
wyksztacenia i studiw doktorskich, d) konieczno
bada holistycznych wymuszajca wspprac wielu
specjalistw i to spoza instytucjonalnej nauki (z
pogranicza nauki, sztuki czy biznesu), e) pojawienie si
konkurencji w postaci wielkich koncernw zwaszcza z
brany ICT i bio-techno-info, f) narodziny fenomenu
zbiorowej (otwartej inteligencji) bdcej konsekwencj
rozwoju cyfrowych technologii, g) skrcenie czasu
dochodzenia
do
profesjonalizmu

jako
efekt
upowszechnienia si w nauce technologii cyfrowych i
zmiany przedmiotu bada.
Aby praktykowa
humanistyk cyfrow nie trzeba zapoznawa si z jej
wielowiekowym (przedcyfrowym) dorobkiem. Wystarczy
opanowanie odpowiednich narzdzi (np. do badania
sieci , wizualizacji czy tworzenia infografik), ktre s
coraz bardziej intuicyjne w uyciu oraz metodologii
pracy z danymi cyfrowymi (zwaszcza big data), ktrej
nie trzeba trenowa latami. W rezultacie nie trzeba
nawet koczy studiw wyszych aby zosta cyfrowym
humanist tak jak nie trzeba by absolwentem
informatyki aby sta si dobrym programist i zmienia
wiat (przykady Gatesa czy Zuckerberga s tu bardzo

wymowne). Stosown za wiedz i instrukcje mona

bez problemu znale w Internecie. Tak wic, w XXI
wieku potencjalnie kady moe zajmowa si
dziaalnoci o charakterze badawczym.
Teza 5. Humanistyka cyfrowa nauk obywatelsk
W poprzednim fragmencie postawiem tez, e
humanistyk cyfrow (tak, jak i inne dziedziny wiedzy)
potencjalnie kady moe uprawia. Nie istniej ju
bowiem powaniejsze bariery w dostpie do rde,
opracowa, narzdzi czy moliwoci publikowania, a w
dodatku zaczynaj powstawa niezalene portale
naukowe. Tak wic kady kto ma w sobie yk
badawcz moe sprbowa swych si na polu tej czy
innej dyscypliny wiedzy. W ostatnich latach wystpi
jeszcze inny czynnik, ktry spowodowa, e rozszerzenie
grona osb zajmujcych si prac badawcz stao si
wrcz nieodzowne. T przyczyn staa si powszechna
dygitalizacja
caego
dotychczasowego
dorobku
kulturowego ludzkoci, a take gwatowny przyrost
danych cyfrowych nazywanych big data. Tego zbioru
informacji nie s ju w stanie przerobi najwiksze
nawet zespoy tzw. profesjonalnych uczonych. Pomoc
osb z zewntrz staje si w wielu wypadkach
niezbdna. I tak dzieje si faktycznie. Wemy kolejny
przykad. Jest to program Zooniverse zainicjowany przez
Uniwersytet w Oxfordzie. W jego ramach jest
realizowany projekt Ancient Lives, ktrego celem jest
odczytanie tysicy staroegipskich papirusw. Zostay
one odkopane w miecie Oxyrynchos, ktre najwiksz
wietno przeywao w czasach hellenistycznych. W
wyniku prac archeologicznych udao si wydoby ok. p
miliona papirusw. Tylko niewielk ich cz zdoali
odczyta i opracowa zawodowi badacze. Do dalszych
wic prac badacze uniwersyteccy zaprosili ochotnikw z

caego wiata, z ktrych wikszo na co dzie nie

zajmowaa si ani histori ani archeologi. Tym
obywatelskim badaczom udostpniono papirusy w
Internecie wraz z odpowiednimi narzdziami i
oprogramowaniem. Dziki temu mogo nastpi due
przyspieszenie prac.
Teza 6. Humanistyka cyfrowa jest tworzona dla
spoeczestwa
Twierdzenie to moe wyda si nieco zaskakujce
zwaywszy na fakt, e caa nauka ma przecie suy
spoeczestwu: pomaga rozumie, wyjania fakty i
rne stany rzeczy, formuowa nowe teorie i budowa
nowatorskie technologie czy uatwia przewidywanie
okrelonych zjawisk. W praktyce nie zawsze tak si
dzieje. Uczeni bowiem nader czsto zajmowali si
problemami,
ktre
byy
przez
nich
samych
artykuowane za wane i odzwierciedlay rne naukowe
mody i walki paradygmatw. Dodatkowo sytuacj t
umacniaa tendencja do daleko idcej autonomii
wyszych uczelni przejawiajca si take w roszczeniu
sobie prawa (przez to rodowisko) do ksztatowania
tematyki badawczej, a nawet polityki naukowej. Tak
zwane otoczenie zewntrzne miao by
gwnie
odbiorc gotowych prawd goszonych przez rodowiska
akademickie. Co wicej rzdy wielu pastw finansoway
nie tylko okrelone tematy i projekty badawcze, ktre
uwaay za istotnie dla gospodarki i spoeczestwa, lecz
take kariery naukowcw, tj. zdobywanie przez nich
stopni i tytuw naukowych3.
W humanistyce cyfrowej sytuacja ta zaczyna si
pomau zmienia. Decydujcym jest tu fakt, e ten
3 Taka sytuacja ma na przykad miejsce w Polsce, gdzie istnieje rozbudowana
hierarchia akademicka

paradygmat funkcjonuje przede wszystkim w sieci

ze wszystkimi tego konsekwencjami, takimi jak: a)
wszyscy internauci maj dostp do treci naukowych co
wymusza liczenie si z ich opini i potrzebami, b) mog
oni sami uczestniczy w badaniach (wspiera te
profesjonalistw
bd
podejmowa
wasne),
c)
humanistyka cyfrowa uprawiana i prezentowana w sieci
realizuje takie projekty i posuguje si takimi mediami,
ktre nie zawsze s akceptowane w akademickiej
humanistyce4 natomiast ciesz si spor popularnoci
wrd
internautw.
Mona
nawet
zaryzykowa
stwierdzenie, e robione s one z myl o tych
odbiorcach5.
Teza 7. Baz Humanistyki cyfrowej s big data.
Jak ju we wczeniejszych tezach zaznaczono wiat
wspczesny,
a
mwic
cilej
usieciowione
spoeczestwo informacyjne produkuje gigantyczne
iloci informacji, ktre okrela si jako big data. Ten
zbir obejmuje rwnie specjalny podzbir, ktry
powsta w wyniku digitalizacji dotychczasowego
dziedzictwa historycznego6. Dla zrozumienia wic
rnych procesw i relacji, ktre zachodz we
wspczesnych ludzkich praktykach niezbdna jest
analiza big data. Mona zaryzykowa stwierdzenie, e
big data staj si (bd lada moment stan si)
4 Chodzi tu o to, e wiele projektw humanistyki cyfrowej nie spenia pewnych
formalnych kryteriw nakadanych na prace naukowe co powoduje, e nie s
one uznawane za publikacje naukowe. Sytuacje dodatkowo komplikuje fakt, e
nowatorskie formy prezentacji bada cyfrowych humanistw, takie jak, cyfrowe
makiety, infografiki czy digital strorytelling nie mieszcz si w obowizujcym
wzorcu dziea naukowego takiego jak monografia, synteza czy artyku.
5 Znakomitym tego przykadem mog by (na gruncie polskim) chociaby
produkcje lubelskiego Teatru NN
6 W chwili gdy pisz te sowa proces ten nie zosta jeszcze ukoczony

gwnym
przedmiotem
zainteresowania
nauk
spoecznych i humanistyki. Zasadniczym problemem
przed jakim staje humanista cyfrowy w obcowaniu z big
data jest nieadekwatno dotychczasowych metod i
metodologii do interpretacji wielkich zasobw danych
(tekstw, zdj, grafiki czy filmw). Ponadto, te
klasyczne
(fenomenologiczne,
psychoanalityczne,
semiotyczne, hermeneutyczne, strukturalistyczne czy
poststrukturalistyczne) zostay wypracowane z myl o
tekstualnym wiecie bd dziaaniach ludzkich
penych znacze i sensw. W odpowiedzi na t sytuacj
od pocztku obecnego stulecia tworzone s nowe
programy i aplikacje przystosowane do pracy z big data.
Wiele z nich dziaa na wolnych licencjach. Ich
opanowanie staje si warunkiem niezbdnym dla
prowadzenia bada w ramach humanistyki cyfrowej.
Teza 8. Wytwory
zwizualizowane

Humanistyki

Cyfrowej

Jest ju banaem stwierdzenie, e yjemy w wiecie,

w ktrym ogromn rol odgrywaj obrazy we wszelkich
postaciach i formach. Informacjonalizm preferuje obrazy
i obrazowanie. Odnosi si
wrcz wraenie, e
zdominoway one ju nasze ycie na dobre. Tak wic
jednym
z
najbardziej
znaczcych
skutkw
informatycznej rewolucji jest zdetronizowanie pisma
drukowanego i narracji pisanych w opisywaniu wiata i
komunikowaniu naszych dziaa poznawczych ( i
innych).
Dziki cyfrowym narzdziom potencjalnie kady
moe robi zdjcia, krci filmy, tworzy grafik czy
komponowa muzyk. I nietrudno zauway, e w
ostatnich kilkunastu latach nastpia istna eksplozja
ludzkiej twrczoci (zwaszcza po roku 2000).

Pismo byo do koca XX wieku gwnym

narzdziem komunikacji w nauce i to we wszystkich
dyscyplinach. Podstawow rol odgrywao (odgrywa ?)
jednak w humanistyce. To humanici przede wszystkim
pisz ksiki. Staraj si odda wszystkie ludzkie
dowiadczania wiata i sam wiat (historii, kultury, etc.)
za pomoc narracji pisanych. Samo pismo (rozumiane
szeroko: wiat jako tekst) take jest jednym z gwnych
przedmiotw bada.
W przypadku jednake humanistyki cyfrowej ta
sytuacja podlega sporym transformacjom. Po pierwsze
bowiem wan w jej ramach rol ogrywaj badania
obrazw i mediw (ju nawet bez podziau na stare i
nowe).
Najwaniejszym
jednak
zjawiskiem
jest
wizualizacja polegajca na obrazowaniu za pomoc
rnych technik i nowego typu narracji poszczeglnych
aspektw rzeczywistoci w tym nawet tekstw. Wynika
to nie tylko z samego znaczenia obrazw w kulturze/ach
wspczesnej/ych
ale
take
z
faktu
istnienia
wspomnianego ju wielokrotnie big data. Nie sposb
ogarn zbiorw danych liczonych w ju nawet w
petabajtach za pomoc tradycyjnego warsztatu
badawczego, ani ich przedstawi w klasycznych
narracjach (poza elementarn statystyk). Wizualizacja
zatem (na gruncie cyfrowej humanistyki) jest a:
badaniem (zarwno obrazw, sieci spoecznych i relacji
jaki i rwnie tekstw) i b) prezentowaniem uzyskanych
rezultatw, ktre mog (jeli zachodzi taka potrzeba)
nadal by eksplorowane poznawczo (take za pomoc
tradycyjnej metodologii bada jakociowych).
Wizualizacja w humanistyce cyfrowej przybiera
posta infografik, animacji, filmw, modelowania
trjwymiarowego, makiet (np. historycznych miast), a
take wszystkim dobrze znanych multimedialnych

prezentacji. Ukuto nawet nowe pojcie dla tego typu

niestandardowych narracji (czyli wychodzcych poza
pismo), a mianowicie: digital storytelling. Cech
wspln tych nowych narracji jest: ich cyfrowy
charakter, multimedialno oraz interaktywno.
Teza
9.
Humanistyka
Cyfrowa
wymaga
zaawansowanych kompetencji informatycznych
Uprawianie danej dyscypliny wiedzy wymaga
odpowiednich
kompetencji
i
to
nie
tylko
merytorycznych,
lecz
take
teoretycznych
i
metodologicznych. W przypadku humanistyki cyfrowej
dochodzi jeszcze jeden element, a mianowicie tzw.
kompetencje
informatyczne.
Znajomo
bowiem
pakietu Office czy prezentacji w Power Poincie to tylko
elementarz. Aby w peni wykorzysta potencja i
moliwoci humanistyki cyfrowej trzeba umie znacznie
wicej. Tak wic humanista cyfrowy powinien: a) zna
zaawansowane edytory do prezentacji multimedialnych,
typu: Prezi, Sway czy Aurora 3D, b) stworzy animacj
np. w Powtoon, Anime Studio Pro czy Toon Boom, c)
umie modelowa obiekty i postaci w 3D za pomoc np.
Blendera, 3 ds Maxa czy Cinema 4D, montowac filmy w
Avid Media Composer czy Adobe Premierre, d) tworzy
infografiki (Palladio, Gephi, e) bada i wizualizowa
obrazy bd teksty za pomoc np. image plot,
Textexture czy Stylo.
Osobn umiejtnoci jest programowanie. Do tej
pory za humanist w tym i badaczem cyfrowym sta
informatyk. Jednake na obecnym etapie to te ju nie
wystarcza. Znajomo bowiem jzykw programowania
jest tak sam wana, a moe i waniejsza ni np.
znajomo jzykw obcych (w jakiej czci mog tu
nas
wyrczy
translatory).
Nieprzypadkowo
w

niektrych krajach nauka programowania rozpoczyna

si ju w pierwszej klasie szkoy podstawowej (Anglia,
otwa). Humanista cyfrowy dla rozwizania swoich
codziennych problemw badawczych nie bdzie si za
kadym razem zwraca do informatykw o pomoc. Tak
wic pisanie kodu to kolejna umiejtno, ktr
powinien przyswoi sobie wspczesny humanista. Z
jednej strony bd to jzyki do tworzenia stron www
(Java Script, PHP), a z drugiej jzyki programowania w
peni ju obiektowego (np. Python czy Ruby).
Teza 10. Humanistyka
Trzeciej Kultury

Cyfrowa

przynaley

do

Wrd badaczy, do lat 90-tych XX wieku,

obowizywa
sztywny
podzia na
dwa wiaty:
humanistw i przyrodnikw czy, jak to okreli Snow:
dwie kultury.
Podzia na dwie odrbne kultury (humanistw i
przyrodnikw), ktry jeszcze do niedawna dominowa w
nauce owocowa min. tym, e ci pierwsi nie orientowali
si czym tak naprawd zajmuj si ci drudzy, jakie
stosuj procedury, jakie tworz teorie i czy ich wyniki
bada mog by rwnie uyteczne dla nauk o kulturze
(humanistycznych i spoecznych). Z kolei przyrodnicy
zwykle lekcewayli humanistw uwaajc ich badania
za nieprzydatne
i wrcz odmawiajc im prawa
naukowoci.
Std na pocztku lat 90-tych XX wieku narodzia si
idea Trzeciej Kultury. Pocztkowo jej zwolennicy (a byli
to
gwnie:
przedstawiciele
przyrodoznawstwa)
argumentowali, e tylko twrcy nauk cisych mog
przedstawi spjny i prawdziwy obraz wiata, stworzy
prawdziwie naukow filozofi przyrody i udzieli
wyczerpujcych
odpowiedzi
na
fundamentalne,

egzystencjalnie najwaniejsze, pytania czowieka 7.

Humanici, chccy si przyczy do tego ruchu winni
zaakceptowa opcj naturalistyczn zarwno w
aspekcie teoretycznym, jak i metodologicznym.
Jednake
po
roku
2000
(wraz
z
rozwojem
Informacjonalizmu) sytuacja zmienia si diametralnie.
Oto okazao si, e zarwno humanici, jak i przyrodnicy
znaleli si w tym samym zaprogramowanym cyfrowo
wiecie odpowiednio: Kultury 2.0 i Natury 2.0. Zamiast
wic wzajemnej nieufnoci i krytyki nastpi okres coraz
bardziej zauwaalnej wsppracy przy realizacji rnych
projektw.
Zaczyna zatem upowszechnia si przekonanie o
koniecznoci
przekraczania
granic
pomidzy
historycznie uksztatowanymi obszarami, ktre tworzc
swoje kultury w gruncie rzeczy zamykay si w
monokulturowych klatkach8. W pocztkach XXI stulecia
nie da si jednak tak dalej postpowa gdy narodzi
si nowy wiat, ktry zburzy te dotychczasowe. Uczeni
zatem musz znale nowe sposoby jego penetrowania
i pokazywania. Zarwno humanici jak i przyrodnicy
musz posugiwa si tymi samymi narzdziami
badawczymi. Musz ze sob wsppracowa.
Przykadem takiego wspdziaania moe by
Cyberkultura.
czy
ona
dokonania
artystw,
wynalazcw, aktywistw sieciowych oraz tych, ktrzy
zajmuj si badaniem, opisem i teoretyczn refleksj
dotyczc technokultury9. Nowa elita, czyli cyberelita
myli coraz czciej liczbami, formami, kolorami,
7 http://autodafe.salon24.pl/64902,ponowoczesnosc-trzecia-kultura-i-nowa-fizyka

8 P. Zawojski, Trzecia kultura a cyberkultura, w: www.wiedzaiedukacja.eu

9 Idem: Cyberkultura, Warszawa, 2010, s.16

dwikami, a w coraz mniejszym stopniu sowami 10.

Zatem dzisiejsza Trzecia Kultura ju nie przeciwstawia
sobie przyrodnikw i humanistw, ju nie namawia tych
ostatnich do stania si rzecznikami tych pierwszych
tylko nakania do wsppracy, ktra wydaje si
niezbdna w nowej rzeczywistoci. I jedni i drudzy
bowiem zmuszeni s radyklanie zmieni swj warsztat
pracy: metodologi, narzdzia badawcze oraz sposb
postrzegania wiata i czowieka. Zyskuj na tym obie
strony - szczeglnie jednak humanistyka, ktra za
spraw jej wariantu cyfrowego pozbywa si kompleksu
braku uytecznoci i mniejszej naukowoci.
Ukazane powyej zasadnicze przemiany, ktrym
ulega humanistyka pod wpywem zwrotu cyfrowego
(wyraone w 10 tezach) uzasadniaj twierdzenie o
rewolucji w praktyce badawczej i to w praktycznie
wszystkich dyscyplinach. Humanistyka nie jest tu
bowiem adnym wyjtkiem. Na t rewolucj skadaj si
take inne elementy, ktre nie weszy do gwnego
zbioru. W pierwszej kolejnoci mona by wymieni coraz
wiksz rol wydawnictw on-line (e-booki, czasopisma
elektroniczne),
zmniejszenie
roli
tradycyjnych
konferencji na rzecz dyskusji na forach i portalach
naukowych. Ponadto transmisje on-line z wykadw czy
wanych wydarze ze wiata nauki (zjazdy, kongresy,
itp.), wirtualne konferencje i seminaria (np. w Second
Life) czy obrony prac doktorskich za porednictwem
Internetu. I rzecz chyba nie do przecenienia.
Humanistyka cyfrowa, dziki nowym technologiom,
staa si nauk otwart i to w dwojakim sensie: a)
otwart na inne dyscypliny co umoliwia realizacj
rnych interdyscyplinarnych, midzydyscyplinarnych
czy transdyscyplinarnych projektw (grupujcych take
10 Ibidem, s. 31

przyrodnikw czy informatykw), b) otwart na

spoeczestwo

tworzc
dla
spoeczestwa,
kontrolowan przez spoeczestwo i zasilan przez
zastpy niezalenych bd obywatelskich badaczy.