NR 4(11) KWIECIE 2016 ORGAN

STOWARZYSZENIA PRZYJACI SZCZEBRZESZYNA

Polskie przysowia ludowe na kwiecie

Drodzy Czytelnicy !
Poprzedni numer ,,Chrzszcza wydalimy omykowo bez korekty. Serdecznie
przepraszamy.

Kwiecie czwarty miesic w roku, wedug uywanego w Polsce kalendarza gregoriaskiego ma 30

dni. Kwiecie jest wiosennym miesicem na pkuli
pnocnej, a jesiennym na pkuli poudniowej.
Kwiecie zawsze zaczyna si w ten sam dzie
tygodnia co lipiec, a w latach przestpnych dodatkowo take - co stycze. Nazwa miesica (wedug
Brcknera) pochodzi od kwitncych wtedy kwiatw
(por. ukr. / kwite; czes. kvten maj).
Dawniej uywane byy rwnie nazwy: ykwiat
(lub udzikwiat), brzezie od brzozy (por. czes.
bezen i ukr. / bereze marzec) i dbie
(por. czes. duben kwiecie). aciska nazwa
Aprilis (zobacz: kalendarz rzymski) zostaa zapoyczona przez wikszo jzykw europejskich.

Kwiecie, plecie, bo przeplata, troch zimy, troch lata.

Kiedy w kwietniu sonko grzeje, wtedy chop nie
zuboeje.
Ciepy kwiecie, mokry maj, bdzie ytko jako gaj.
Pogody kwietniowe - soty majowe.
Deszcze czste w kwietniu wr, e owocw bdzie duo.
Prima aprilis (z ac. 1 k wietnia, c.: Prima dies
Aprilis), dzie artw obyczaj zwizany z
pierwszym dniem kwietnia, obchodzony w wielu
krajach wiata. Polega on na robieniu artw, celowym wprowadzaniu w bd, kamaniu, konkurowaniu w prbach sprawienia, by inni uwierzyli w co
nieprawdziwego. Tego dnia w wielu mediach pojawiaj si rne artobliwe informacje. Pochodzenie
tego zwyczaju nie jest jeszcze wyjanione.
Prima Aprilis zacz by popularny w pnym redniowieczu. Prawdopodobnie nawizuje on do

SZCZEBRZESZYN

CHRZSZCZ NR 4(11)

dawnych starorzymskich praktyk.

Niektrzy uwaaj, e geneza zwyczaju ma zwizek
z oddawaniem czci bogini Ceres. Wedug jednej z
legend, kiedy poszukiwaa ona swojej porwanej crki, zostaa wyprowadzona w pole. Grecy wi histori tego dnia z mitem o Demeter i Persefonie. Persefona miaa zosta porwana do Hadesu na pocztku
kwietnia. Matka Demeter, szukajc jej, kierowaa si
echem gosu crki, ale echo j zwiodo.
Prawdopodobna wydaje si rwnie wersja, e obyczaj ten wywodzi si z rzymskiego wita Veneralia,
poczonego czsto ze witem Fortuny Virilis i Cerialiami (ku czci Ceres), obchodzonego 1 kwietnia.
W tym dniu dozwolone byy arty, wygupy i kaway. Kwiryci odstawiali komiczne wystpy, mczyni przebierali si w damskie palle (okrycia), zakadali peruki, taczyli na ulicach, co nie przydarzyoby
si im w innych dniach.
W wielu krajach Europy panowaa wiara, ktra mwia, e 1 kwietnia to czas, kiedy duchy zaczynaj
si mci na ywych i sprowadza nieszczcia. Wedug Elbiety Zarych chrzecijastwo, nie mogc si
pogodzi z kolejnym pogaskim witem, Prima
Aprilis zaczo wiza z Judaszem Iskariot. Mia
si on urodzi wanie pierwszego kwietnia i dlatego
dzie w kojarzy si z kamstwem, obud, faszem
i nieprawd.
Kwiecie
Po niebie pdzi chmur konnica
I mrucz dzikie zwierzta.
Drzew nagie szczyty gnie wichrzyca
I zmiata kurz jak na wita.
Kwietniowa burza niecierpliwa
Spieszy krokami wielkiemi
I w pochd cay wiat porywa,
Deszcz bbni marsza na ziemi.
Wszystko doboszem si zachwyca,
miej si zmoke dziewczta
Po niebie pdzi chmur konnica
I mrucz dzikie zwierzta.
Leopold Staff
2

Fijoki
Te fijoki, co mnie nc,
Te nie siedz skryte w trawie Lecz spod dugiej, ciemnej rzsy
Patrz na mnie tak ciekawie.
Spod tej rzsy, co ocienia
Pikniej nili traw zielono,
W niebieskiego mgle spojrzenia
Patrzy na mnie nieskoczono.
Niezmierzona, dziwna gbia!
W niej si wszystko, wszystko mieci:
Wymarzone senne skarby,
Czarodziejskich raj powieci.
Ale na tych skarbach wrka
Pooya swe pieczcie,
Strzee oczt i serduszka
Sen cudowny i zaklcie.
I te oczy drzemi jeszcze
Otoczone tajemnic,
Cho z nich czasem bynie pomie
Jedn, wielk byskawic.
Spod spuszczonych skromnie powiek
Wida jakby jutrzni now...
O, szczliwy stokro czowiek,
Kto odgadnie zakl sowo!
Szczsny, komu si otworz
Pene blasku i pieszczoty! Wdrowabym na kraj wiata,
Byle znale w klucz zoty.
O fijoki! lube, zdradne!
Troska drczy mnie surowa Bo ja zgin i przepadn,
Nie znalazszy zakl sowa.
Adam Asnyk

CHRZSZCZ NR 4(11)

wity Jan Nepomucen wrd nas.

Kapliczka to najczciej may budynek stawiany
przy drogach, czsto na rozstaju drg. Moe to by
tylko drewniany daszek zawieszony np. na drzewie,
lub sup murowany z wnk zawierajc obrazy lub
figury witych. To jedno z miejsc kultu poza kocioem. Niegdy przechodzcy obok ludzie zdejmowali czapki, czynili znak krzya. W maju odprawiano tam naboestwa maryjne. Bya kapliczka
oznak przynalenoci religijnej.
Miejscowa ludno stawiaa kapliczki w miejscach objawie nie potwierdzonych przez Koci,
lecz uznawanych przez mieszkacw. Miay one
chroni przed rozprzestrzenianiem si zarazy, takiej
jak duma, cholera, a take przed zymi mocami.
Wierzono, e chroniy podrnych. Mogy mie
rwnie charakter dzikczynny. Obecnie najczciej ludzie przechodz obok kapliczek obojtnie.
A trzeba przyzna, e wikszo z nich posiada
warto zabytkow.
Taka kapliczka znajduje si rwnie w Szperwce. Zbudowano j prawdopodobnie na pocztku
XIX wieku. Legenda gosi, e jej fundatorem by
Doroszewski. Nie zachowaa si w swojej pierwotnej postaci. W poowie XX wieku przebudowa j
miejscowy rolnik. Jest to ogromna strata, wane, e
figura w. Jana pozostaa nie zmieniona. Mwi si,
e w rodzinie Doroszewskich urodzio si kalekie
dziecko chopiec, chodzcy tylko na rkach i kolanach, utalentowany artystycznie rzebiarsko.
By on prawdopodobnie twrc figury w. Jana.
w. Jan by bardzo wanym witym. Ludzie,
spotykajc si, skadali sobie yczenie ,,Bd jak
w. Jan Nepomucen .Odnosio si to szczeglnie
do wanej cechy tego witego, ktry - po prostu
by dyskretny. W czasie zaborw pomagao to zachowa wiele tajemnic, ktre nie mogy przedosta
si do zaborcy.
W tym czasie posta w. Jana bya ju powszechnie znana. Pochodzi on z miejscowoci
Pomuk obecnie Nepomuk w Czechach. y w la-

tach 1350 1393. By kanonikiem praskim, rwnoczenie spowiednikiem krlowej Zofii Bawarskiej.
Po odmwieniu ujawnienia tajemnicy spowiedzi
Zofii Bawarskiej krlowi czeskiemu Wacawowi IV
(krl podejrzewa krlow o niewierno) zosta
poddany cikim torturom i utopiony w Wetawie.
w. Jan trzyma w tym czasie krzy. Jego atrybutami s: klucz, ksika, kdka, krzy w rce, zapiecztowany list, most (z ktrego zosta zrzucony),
piecz, wieniec z piciu gwiazd (w rodku napis
tacui milczaem), woda, zamek. Jest patronem
jezuitw, Pragi, spowiednikw, szczerej spowiedzi,
dobrej sawy i toncych oraz ordownikiem podczas powodzi. Jest take patronem mostw.
W 1729 r. Jan z Pomuka zosta kanonizowany.
W Kociele katolickim jest otoczony szczegln
czci, gdy ponis mier mczesk za zachowanie tajemnicy spowiedzi. W czasie homilii ksia
uywali sformuowania: ,,o dochowaniu tajemnicy
choby ci kamie uwizano do szyi.
Rodzina Doroszewskich naleaa do gboko
wierzcych. W domu rozmawiano o w. Janie Nepomucenie. Mody, zdolny chopiec sucha i postanowi, e w drewnie lipowym wyrzebi figur w.
Jana. Figur wstawiono do wybudowanej kapliczki.
I od tego czasu weszo do miejscowego zwyczaju
pozdrowienie cytowane na pocztku.
W wieku XIX podrowanie, szczeglnie z towarem lub pienidzmi ,byo bardzo ryzykowne. Pisa o tym choby Adam Mickiewicz w wierszu pt.
Powrt taty . Do tej pory s przekazywane opowieci na temat wierzbowego mostu, ktrego ju dawno nie ma. Znajdowa si on na skrzyowaniu drg
pomidzy Rozopami a Szczebrzeszynem. Bardzo
niebezpieczna bya rwnie droga prowadzca od
Wygonu (ul. Partyzantw) w stron Gorajca. W
kady wtorek chopi udawali si na wielki jarmark
w Szczebrzeszynie, wieli mk, zboe, olej, wen,
winiaki. Sprzedawali to i kupowali potrzebne w
gospodarstwie artykuy. We wspomnianych miejscach czekali na nich bandyci i odbierali wszystko.
Zrodzi si wic pomys, aby na tym rozstaju
3

CHRZSZCZ NR 4(11)

drg (teraz ul Partyzantw i Konopnickiej) postawi

kapliczk. Powstaa ona w sadzie Jzefa Podzika, a
wykona j Marian Czuk. Rodzina Doroszewskich
podarowaa figur w. Jana. Kapliczka ta w niezmienionym ksztacie przetrwaa do dzisiaj. Odtd
podrujcy ulic Turobisk modlili si przy tej
kapliczce o szczliw podr. Przechodzc t ulic
warto zatrzyma si chwil, wspomnie w. Jana
Nepomucena i powierzy mu swoje najgbsze tajemnice.
Rodzina Doroszewskich pozostawia po sobie
wiele pamitek. W czci wsi nazywanej dawniej
Doroszewszczyzn sta dwr. Posiada gbok studni, murowan, jedyn w okolicy. Zabudowania
miay charakter dworski, by sad , sadzawka, a take
kapliczka na supie kamiennym stojca do dzisiaj.
Poniewa na mapach wojskowych niemieckich i
austriackich cz dolnej Szperwki nazywana bya
Doroszewszczyzn, Niemcy podczas brania zakadnikw wzili tylko mczyzn ze Szperwki (z czci
grnej).
W latach 60 tych ubiegego wieku przyjeda
do Szperwki prof. Witold Doroszewski. Wtedy redagowa on Sownik Poprawnej Polszczyzny wydany pniej przez PWN w 1973r., potwierdzi, e pochodzi ze Szperwki, ale rodzina wyjechaa do Warszawy. Dowiedziaem si od niego, e na Zamojszczynie , z maymi wyjtkami, jest najczystsza polska mowa. Moemy by z tego powodu dumni.
Edward Marian Hadam
.

Wizerunek w. Jana w kapliczce na skrzyowaniu

ulic Partyzantw i Konopnickiej wymaga pilnej konserwacji. Krzy zamiast w doni witego stoi obok
postaci.

Rozpoczynamy cykl spotka z kultur ludow,

pod tytuem: ,,Malowana skrzynia. Redagowa go
bdzie pani Aneta Bartoszczyk -Trochimiuk. W
tym numerze pierwszy wprowadzajcy tekst. W
imieniu autora prosimy o wsplne redagowanie
tego cyklu, poprzez przysyanie informacji zawierajcych zwyczaje i obyczaje ludowe. Korespondencj prosimy przysya na adres redakcji
sps@onet.eu lub do autorki

Malowana skrzynia
czyli wspczesne powroty do kultury ludowej
Drodzy Czytelnicy!
Zapraszam na cykl spotka z kultur ludow
- zagadnieniami,
ktre wi si
z obrzdami i obyczajami kultywowanymi przez
najstarszych mieszkacw naszego regionu. Symbolicznie cykl spotka z folklorem zaczynamy
wiosn Wiosna to przecie czas entuzjazmu i
nowych pomysw.
Temat obyczajowoci ludowej jest mi bliski z dwch powodw po pierwsze z sentymentu
do opowieci zasyszanych od dziadkw, po drugie
z troski spowodowanej zanikaniem wielu elementw regionalnego folkloru. Dla wielu z nas
obyczajowo ludowa to temat tak anachroniczny,
jak tytuowa malowana skrzynia. W domu nalecym niegdy do moich dziadkw stoi taka malowana skrzynia stara, posagowa, pamitajca zampjcie mojej prababci Dawniej bowiem panna
wychodzca za m wnosia do wsplnego gospodarstwa swj posag. Czasami byy to grunty lub
inwentarz, czsto za pociel, obrusy, odwitne
ubrania. Skrzynia posagowa mojej prababci Teraz stoi w sieni i przechowuje rodzinne pamitki
zdjcia, dokumenty, rkopisy, obrazy witych.
Kade spotkanie z jej zawartoci to dla mnie magiczne przeycie podr w czasy odlege, nieznane, zasyszane z opowieci dziadkw. Kade zetknicie z ni to te refleksja, by do tych czasw
wrci, opisa je, sprbowa zrozumie, ocali od
zapomnienia.

CHRZSZCZ NR 4(11)

Kilkanacie lat temu zainteresowaam si

tematem kultury ludowej naszego regionu podczas
opracowywania materiaw do pracy magisterskiej.
Podczas wywiadw z moimi respondentkami zgbiam zagadnienie cyklicznoci obrzdw i obyczajw ludowych.
Rozmowy z najstarszymi mieszkankami naszego regionu uwiadomiy mi, e dominacja magiczno religijnej waloryzacji wiatopogldowej w
kulturze wsi wizaa si z postrzeganiem czasu jako
segmentw powtarzajcych si cyklicznie.
Szczeglne znaczenie w magiczno religijnej obrzdowoci wiejskiej zajmowaa wiosna.
witowanie wiosenne rozpoczynao si Wielkim
Postem i Wielkanoc, a koczyo w dzie w. Jana.
Szczegln rol w podejmowanych wwczas zabiegach magicznych odgryway woda i ogie ywioy o mocy oczyszczania i dawania ycia. Wiosn
rozpoczyna si czas prac rolniczych, dlatego w
przekonaniu mieszkacw wsi by to okres szczeglnie wany. Pierwsze prace polowe wizay si z
magi dobrego pocztku, zaklinaniem urodzaju i
szeregiem obrzdw religijnych. Rozpoczynajcy
wiosenn ork gospodarz podkada pod pierwsz
skib palm albo ziele powicone w poprzednim
roku. Zdarzao si, e pogoda nie sprzyjaa podjciu prac polowych, ale starano si to uczyni choby symbolicznie w Wielkim Tygodniu. Obserwowanie przyrody i ycie w zgodzie z jej rytmem byo
jednym z podstawowych wyznacznikw wiejskiej
obyczajowoci. Oczekiwano na zwiastuny wiosny wpatrywano si w niebo, oczekujc na pierwsze
grzmoty lub powracajce bociany. Wszystko to
czyniono w nadziei na pojawienie si nowej energii, symbolicznego oczyszczenia i szczcia. Pierwszy wiosenny grzmot by wedug naszych przodkw znakiem, e siy ciemnoci zostay pokonane,
a ziemia otworzya si na przyjcie rolin. Powracajce z dalekich, egzotycznych stron bociany
byy najbardziej oczekiwanymi zwiastunami wiosny. Wedug wierze powinny si one pojawi najpniej na wito Zwiastowania Paskiego. Jeli

nie pojawiy si do tego dnia, wrono nieurodzajny rok. Ptaki te darzono szacunkiem, a w symbolice
chrzecijaskiej czono je z takimi cnotami jak:
pobono, wierno i niewinno. Ten, kto pierwszy zobaczy powracajcego bociana, mia zapewnione szczcie na cay rok. Wierzono take, e
obejcie, w ktrym zagniedzi si bocian, byo
bezpieczne i chronione, starano si wic przygotowa dla niego jak najlepsze miejsce, bo zapewniao
to dobrobyt caej rodzinie. Niewtpliwie niektre z
tych wierze ludowych przetrway do dzi. Przecie
kady z nas wchodzi w czas wiosny z witalnoci,
now energi i wypatruje symbolicznego pierwszego bociana.
Mam nadziej, e kade spotkanie z kultur
ludow bdzie dla Was Drodzy Czytelnicy powrotem do przeszoci, prb poznania tamtych ludzi, ich wierze, codziennoci, zwyczajw. Tematyka kultury ludowej jest bardzo obszerna, a walory
folklorystyczne naszego regionu niewyczerpane,
dlatego czekam na listy, informacje lub spotkania,
ktre wzbogac nasze comiesiczne podre.
Aneta Bartoszczyk - Trochimiuk

12 maja mija 81 rocznica mierci Jzefa

Pisudskiego
mier Pisudskiego
Jak grom spada wie oMarszaka zgonie.
A potem cisza Jak zawsze po gromie.
Jak byskawica, nard przerazia,
A po byskawicy ciemno wiat okrya.
Marszaek nie yje! Chorob zamany,
Umar nasz Komendant, Wdz nasz ukochany,
Gdy wie ta okropna rozbrzmiaa dokoaNikt nie uwierzy, e kto j odwoa.
Czekano ze dreniem, - nikt nie odwoywa,
Cay kraj si cik aob okrywa.
Nie ma takiego serca - coby nie pakao,
Nie ma w kraju serca by smutkiem nie drao.
Bole, al i rozpacz, gos ludziom zamyka,
Cisza nawet czowiek czowieka unika.
5

CHRZSZCZ NR 4(11)

Tylko jeszcze dzwony twarde serca maj,

I do Boga jki swoje wysyaj.
A moe modlitw l do bramy nieba,
Aby Wdz broni Polski, gdy potrzeba.
Bo gdzie taki drugi , jak nasz Wdz kochany,
Co odszed w zawiaty prac wyczerpany.
Osieroci Polsk, na zawsze niebog,
Tylko Konstytucj wskaza dalsz drog.
Czy to tak w nagrod, za boje, za mstwo,
Nasz ojciec si zabra na inne krlestwo?
Czy to za cierpienia, za mk w niewoli,
Nie mg si Ojczyzn nacieszy do woli?
A gdy mu ju kres i godzina dobiega,
Wyrzek: ,,Aby Polska swoich granic strzega.
Dwunastego maja o wieczornej porze
Zabrae nam twrc Polski Wszechmogcy Boe!
Nawet, chyba niebo tego nam zazdroci,
e Jzef Pisudski z nami w kraju goci.
To te odszed od nas z umiechnit twarz,
I tam mu si inne ideay marz.
O! pij wielki Polaku! W podwawelskim grobie,
I o swej Ojczynie przypominaj sobie.
A gdy bdziesz kiedy bardzo blisko Boga,
Popro Go o spokj wszak nam Polska droga.
Duszo Marszaka u Boga szczliwa,
A tu wiat wiosennym kirem si okrywa.
Drzewa stoj w bieli, szepc tajemnic,
I tylko kroplami zraszaj swe lice.
Brzozy, jeszcze niej gazki spuszczaj
I pacz one take Wodza kochaj.
Soce ze wszystkiego, duej si bronio,
Chciao wiat utuli i jasno wiecio.
Lecz i ono zaamao si, mimo mstwa,
Bo wiedziao, e ten Wdz w rocznic zwycistwa
Odszed. Cisza tylko chorgwie opoc skrzydami
Jak czarny ptak mierci, krcy nad nami.
Cisza owiona nas tylko pustka gucha
Bo nic nam nie zostao, prcz Ora i ducha.
A duch Wodza , bdzie zawsze z nami,
My - bdziemy ceni jego ideay!
6

Polacy! Nad nami szumi Orze biay!

Jego to w spucinie od Marszaka mamy.
Z rk na sumieniu, zapytajmy siebie,
Czy te broni go bdziemy, w kadej potrzebie?
Bo jeli Jego ducha w sercach mamy,
Drogiego nam symbolu wrogom nie oddamy!
A to Marszaku, bd nam gwiazdk w niebie.
A my bdziemy si modli do Ciebie.
Wiersz ten uoya Sabina Czubianka, obecnie
Greniuk. Wysaa go do prezydenta Ignacego Mocickiego. Dostaa wwczas nagrod pikn
ksik od prezydenta p.t. Pan Balcer w Brazylii. Za nagrod podzikowaa.
Panie prezydencie , bd Pan tak askawy,
Od na minut swoje wane sprawy.
I przypomnij sobie, e ju miesic minie,
Jak prezent przysae Czubwnie Celinie.
Teraz Ci przesya, bo ni jestem Panie:
Moc najszczerszych ycze i podzikowanie.
Ale , e nie mog wyrazi, co czuj,
Bo przez wielk wdziczno sw mi wci
brakuje.
Znamy te sam fakt wrczenia tej nagrody. Pani
Sabina pisze: ,,przy tej okazji miaam wiele strachu, poniewa nasz kuzyn wjt Wnuk mia mnie
przywie do starosty (Zamecznik si zwa), on
nie wiedzia, po co, ani ja. A to po wrczenie tej
ksiki. Byli tam jeszcze jacy naukowcy, ktrzy
usiowali nakoni j do nauki bezpatnej. A u nas,
jak wiesz Jasiu, byy te kopoty z chor mam. I
moe to byoby moje szczcie, a moe nie. I dalej: ,,co do tego wiersza. Ja wiem, e on wikszych
wartoci nie ma, ale jest duo serca, uczucia, smutku. Kiedy kochao si wadz. Teraz poniewieraj
si wzajemnie.
R.

CHRZSZCZ NR 4(11)

Kwietniowa refleksja
Jednym z wielu symboli o szczeglnym znaczeniu
w historii Polski, cierpicej i walczcej w czasie II
wojny wiatowej, wsplnie z narodami podbitymi
przez Niemcy hitlerowskie, s obozy koncentracyjne. Byy to obozy mierci i zagady narodw przeznaczonych przez wadze III Rzeszy do wyniszczenia. Obozy takie byy tworzone rwnie na terenie
okupowanej Polski. Byy to m.in.: Owicim, Majdanek, Treblinka, Sobibr, Beec i inne.
Uzasadnienie podboju i wyniszczenia innych
narodw Hitler zawar w napisanej przez siebie
ksice ,, Mein Kampf moja walka. Ksika ta
zawieraa elementy rnych teorii filozoficznych i
przyrodniczych, ktre autor wyjani na swj sposb. Np. z teorii walki o byt (Karola Darwina) przej Hitler tez, e w przyrodzie toczy si nieustanna
walka, a zwycistwo silniejszego jest prawem natury. Teori t sztucznie przenosi ze wiata przyrody
w dziedzin stosunkw midzyludzkich. Na tej
podstawie twierdzi, e racj ma zawsze silny, a saby powinien si mu podporzdkowa lub ulec zagadzie.
Od filozofa niemieckiego Fryderyka Nietzschego wzi Hitler teori o istnieniu istot wyszych
nadludzi, Ubermenschen, ktrzy z racji swej doskonaoci i mocy maj wszelkie prawa do rzdzenia
innymi istotami niszymi podludmi
(Untermenschen). Do nadludzi zaliczy nard niemiecki, ktry jest narodem panw, jako taki powinien panowa nad innymi maowartociowymi
narodami, szczeglnie sowiaskimi, ktre naley
podbi i obrci w niewolnikw, a czciowo wyniszczy. Wszyscy ydzi i Cyganie, jako podludzie
niepotrzebne miecie, powinni ulec cakowitej
zagadzie. ydzi i Polacy znajduj si na pierwszym miejscu. Narody te otwieraj dug list ,,ydowskiego i sowiaskiego miecia, ktre
Hitler przeznaczy na spalenie w piecach krematoriw licznych obozw mierci.
Zgodnie z ludobjczym programem Niemiec

okrelonym w ,,Generalnym Planie Wschodnim a

take zgodnie z rasistowsk ideologi hitlerowsk
Polacy jako ,,podludzie i ydzi jako ,,wroga masa
mieli by cakowicie wyniszczeni. Skutkiem tej
zbrodniczej polityki straty biologiczne Polski wyniosy 6 028 000 obywateli polskich, w tym
2 700 000 obywateli polskich pochodzenia ydowskiego. Ju od wrzenia 1939 r. obozy hitlerowskie,
a zwaszcza koncentracyjne, stay si gwnym instrumentem wyniszczenia Polakw, ydw i innych narodowoci. W 14 000 hitlerowskich obozw
i podobozw, wizie i gett, obozw i podobozw
jenieckich, zlokalizowanych przez Niemcy hitlerowskie w caej niemal Europie zgino okoo 11
milionw winiw i jecw wojennych wielu narodowoci. I tak w obozach hitlerowskich zlokalizowanych na ziemiach polskich zamordowano:
okoo 800 000 jecw radzieckich, 22 000 jecw
woskich i kilkanacie tysicy - francuskich, angielskich i amerykaskich. Cakowitej niemal zagadzie
ulegli Cyganie polscy. Najwicej jednak zamordowano Rosjan, Polakw i ydw.
Martyrologia ydw polskich oraz podjta przez
nich 19 kwietnia 1943 r. walka zbrojna przeciwko
hitlerowskim ludobjcom ( o walkach Polakw o
zachowanie ycia i niepodlego pisalimy ju
wielokrotnie), jest integraln czci historii walki i
mczestwa narodu polskiego. W powstaniu w getcie uczestniczyli te bezporednio Polacy. W meldunkach z akcji likwidacyjnej getta hitlerowcy napisali: ,, Gwna grupa bojowa ydw przemieszana z polskimi bandytami wycofaa si ju pierwszego czy te drugiego dnia na tzw. Plac Muranowski.
Tam zostaa zasilona przez wiksz liczb polskich
bandytw. Planem jej byo utrzymanie si wszelkimi moliwymi sposobami w getcie, aeby przeszkodzi wtargniciu z naszej strony. Na jednym z
betonowych budynkw wywieszono flagi ydowsk i polska, jako wezwanie do walki przeciwko
nam. Budzi podziw, szacunek i zdumienie , e grupa 110 bojownikw getta, le uzbrojona i sabo wyszkolona bojowo, wspierana przez polski ruch opo7

CHRZSZCZ NR 4(11)

ru zdoaa zmusi do wycofania si Niemcw, ktrzy

mieli stukrotnie wiksz si ognia.
I w tym miejscu mona, a nawet naley przypomnie sowa Korczaka doktora, wielkiego pedagoga i wychowawcy dzieci ydowskich i polskich. Za
przemycenie przez polskie podziemie gwiazdkowych podarkw dla dzieci ydowskich w 1942 r.,
zdumiony odwag tych, ktrzy to zrobili, wysa list
zza muru getta zawierajcy jedno zdanie: ,,Nard
ydowski nigdy nie zapomni tego penego humanizmu i solidarnoci czynu, nigdy nie zapomni swoim
braciom Polakom.
Od 1941 r. polski ruch oporu wysya na Zachd
noty i dokumenty o sytuacji ydw w gettach i obozach w Owicimiu, Chemnie, Treblince, Becu i
innych. Rwnie i przywdcy ydowscy wysyali
apele na Zachd, w ktrych bagali o pomoc. Np.
Berman i Feiner w kwietniu 1943 r., w depeszy
skierowanej do Londynu woali: ,,Imieniem milionw ju pomordowanych ydw, imieniem obecnie
palonych i mordowanych, imieniem heroicznie walczcych i nas wszystkich na mier skazanych, woamy wobec caego wiata: niech si ju teraz, a nie
w mrokach przyszoci dokona potny odwet aliantw na krwioerczym wrogu w sposb powszechnie jako rewan zrozumiay.
Tragedii mordowania ydw wiat przyglda si
biernie. Jedyna pomoc, jak otrzymali cierpicy ydzi pochodzia od rwnie cierpicych Polakw. To
polskie podziemie nawizao kontakt z przywdcami
ydowskich partii politycznych. Dostarczao ywno, lekarstwa i bro do gett na terenie okupowanej
Polski. Ukrywajcym si ydom organizowano
schronienie na wsiach, a take w samej Warszawie,
wyrabiano faszywe dokumenty a nawet przeprowadzano operacje plastyczne. Humanitarn kart pomocy ydom spisaa unikalna w Europie organizacja
pod nazw Rada Pomocy ydom - ,,egota, ktra
skupiaa ofiarny aktyw z rnych rodowisk spoecznych. Rada udzielia pomocy w Warszawie ponad 4
tysicom na ogln liczb okoo 20 tysicy ukrywajcych si w stolicy ydw oraz paru tysicom na
8

prowincji.
Z naraeniem ycia, a czsto za jego cen Polacy uratowali na ziemiach polskich okoo 120 000
ydw. Liczba ydw, ktrym pomoc okazano,
ale ktrych nie udao si ocali, bya o wiele wysza. ydzi czsto ginli wraz z Polakami, ktrzy
ich ratowali. Za ukrywanie ydw i udzielanie im
pomocy karano Polakw mierci. Za ten czyn
hitlerowcy mordowali cae rodziny polskie, palc i
niszczc wsie wraz z ich mieszkacami. Tak skrajnych rygorw czy sankcji Niemcy nie stosowali w
okupowanych krajach zachodniej Europy.
Wedug danych ydowskiego Instytutu Historycznego w okresie od 13 wrzenia 1942 r. do 25
maja 1944 r. na kady wykryty przypadek pomocy
udzielonej ydom w Generalnej Guberni, tracio
ycie co najmniej 3 Polakw. Na pytania: ilu Polakw pomagao ydom? ilu stracio przy tym ycie?- trudno dzi jednoznacznie odpowiedzie.
Kierowali si oni bowiem potrzeb serca i chrzecijask powinnoci ratowania ycia innym, a
nie perspektyw jakiej nagrody i dlatego nie ogaszali wiatu swoich czynw. Naley sdzi, e wymieniana w dokumentach liczba 300 tysicy Polakw biorcych udzia w ratowaniu ydw w latach
1939 1945 jest zaniona.
Wydarzenia tamtych lat w zestawieniu z obecn
sytuacj wewntrzna i midzynarodow Polski
mog nam dostarczy okazji do zadumy na losem
dwch narodw polskiego i ydowskiego
wsptworzcych przez wieki dzieje tej ziemi.
Aleksander Przysada
Elegia miasteczek ydowskich
Nie masz ju, nie masz w Polsce ydowskich miasteczek,
W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy
Prno by szuka w oknach zapalonych wieczek,
I piewu nasuchiwa z drewnianej bnicy.
Zniky resztki ostatnie, ydowskie achmany,
Krew piaskiem przysypano, lady uprztnito
I wapnem sinym czysto wybielono ciany

CHRZSZCZ NR 4(11q)

Jak po zarazie jakiej lub na wielkie wito.

Byszczy tu ksiyc jeden, chodny, blady, obcy,
Ju za miastem na szosie, gdy noc si rozpala,
Krewni moi ydowscy, poetyczni chopcy,
Nie odnajd dwu zotych ksiycw Chagala.
Te ksiyce nad inn ju chodz planet,
Odfruny sposzone milczeniem ponurym.
Ju nie ma tych miasteczek, gdzie szewc by poet,
Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.
Nie ma ju tych miasteczek, gdzie biblijne pieni
Wiatr czy z polsk piosnk i sowiaskim alem,
Gdzie starzy ydzi w sadach pod cieniem czereni
Opakiwali wite mury Jeruzalem.
Nie ma ju tych miasteczek, przeminy cieniem,
I cie ten ka si bdzie midzy nasze sowa,
Nim si zbli bratersko i zcz od nowa
Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.
Antoni Sonimski
Wycig z Ksigi Pamici Gminy ydowskiej w
Szczebrzeszynie Kiriat Yam 1984
Ksig t napisano ku czci gminy szczebrzeszyskiej, jednej z ponad tysica gmin ydowskich unicestwionych w miastach i miasteczkach caej Polski . Ukazaa si w 42 rocznic masakry popenionej na miejscowych ydach i w 39 lat po upadku
nazistw (pod koniec II wojny wiatowej). Czy to
nie zbyt pno? Czy te dni nie przeminy i ich
wano nie stracia na znaczeniu? Czy nie powiedziano ju wszystkiego o zagadzie polskich ydw? Czy ten temat nie zosta cakowicie wyczerpany? Ten mroczny okres w dziejach ludzkoci
wci nie jest zapomniany i wszystko, co dotychczas opublikowano, nie oddaje ogromu strat: tragicznego koca ydostwa, na trwale zwizanego z
Polsk od ponad tysica lat.
Wiele jest Ksig Pamici", modlitw pamici,
opublikowanych ku pamici unicestwionych spoecznoci ydowskich, lecz to nie zaspokaja potrzeb. Nikt, kto przey holocaust, nie moe uwol-

ni si od swoich wspomnie. Kady pragnie, by

"ujto" go w tej Ksidze, nie zapomniano w rodzinnym miecie, pragnie uwieczni to, co jest mu najblisze [dla niego najcenniejsze]. Kade miasto i
miasteczko byo w pewien sposb maym wiatem
[samym w sobie], ydowskim wiatem razem z jego symbolik, publicznymi instytucjami, ugrupowaniami politycznymi, organizacjami, synagogami
i szkoami, zbiorow tradycj, - wszystko to jest
zachowane w pamici i domaga si opublikowania.
I takim by Szczebrzeszyn - prowincjonalne miasteczko w powiecie zamojskim, wojewdztwie lubelskim liczcy 8000 mieszkacw, w tym okoo
3000 ydw przed II wojn wiatow. Jednake nie
tylko upyno wiele lat od tamtych wydarze, lecz
zaszy take istotne zmiany w wielu dziedzinach,
koncepcjach, w yciu spoecznym, politycznym, w
pogldach, co umoliwio zaoenie pastwa Izrael
- lecz wci odczuwana jest tsknota za tamtym
okresem - yciem we wsplnocie, za poczuciem
jednoci, bycia razem w smutku i nadziei.
Dzisiaj po upywie wielu lat od unicestwienia
miasteczka [Szczebrzeszyna] jego mieszkacy
[ydowscy] s przygotowani, by wybaczy mu
wszystkie jego wady i zaniedbania, i tskni za
nim. Wiadomym jest, e ludzie powracaj do
miejsc swojej modoci, by szuka korzeni. Lecz
niech Bg broni, oni nie chc tam powraca nawet
na krtk wizyt. Nie ma tam nikogo, kogo mogliby odwiedzi. To wanie tam ich ukochani zostali
zabici i zmasakrowani, a ci ,co ocaleli, uciekli dokdkolwiek ich oczy poniosy. Nie mona odnale
tam adnego szczcia, lecz tylko bl i udrk. Zaledwie kilku z uchodcw, ktrzy przeyli, maj
wol i odwag, by odwiedzi to miejsce przywodzce udrk i bolesne wspomnienia.
Miasteczko na pewno z czasem zmienio swj
wizerunek, bez wtpienia na zgliszczach zostay
wzniesione nowe budowle, lecz tamci ydzi nosz
w sercach jego pierwotny obraz, ten sprzed tych
przeraliwych zdarze. To wyimaginowane miasto
z ich wyobrae stao si symbolem, wok ktrego
9

CHRZSZCZ NR 4(11)

gromadz si jako jedna rodzina. Ci mieszkacy dzi

yj w rozproszeniu na rnych kontynentach, z dala
od siebie. Ich serca s rozdzielone - oto s w swoich
domach, spdzajc dnie i noce ze swymi rodzinami,
w pracy, w interesach, lecz czuj blisz wi z
przyjacimi swojej modoci, z ktrymi mog wymienia wspomnienia z przeszoci, rozmawia o
czasach obecnych i dzieli si nadziejami na przyszo; rozmawiaj z nimi na wiele wicej tematw
ni z najbliszymi ssiadami. To wanie dzielenie
tej spucizny tworzy wi midzy nimi. Czowiek z
Nowego Yorku, Montrealu, Buenos Aires, z San
Paulo czuje si bliszym ze swoim przyjacielem z
Hajfy, Tel - Awiwu, i Jerozolimy ni ze swoim
obecnym ssiadem.
Naturalnym jest, e Ksiga Pamici ukazaa si w
kraju Izraela. Nie tylko dlatego, e jest on centrum
narodu ydowskiego, lecz rwnie dlatego, e tu yje najwicej szczebrzeszyskich ydw. Niech ta
Ksiga bdzie znakiem i symbolem wsplnego losu i
zadumy. Wsptwrcy przekazali wasne myli, nadzieje i bogactwo swego wntrza, pragnc by ich
uczucie "bycia razem" rozprzestrzenio si poza
wszelkie granice. Po przeczytaniu tej pracy okae
si, e bez wzgldu na kontrasty, rnice i pogldy
twrcy jej jeszcze raz stanli razem, zjednoczeni w
uczuciach i mylach.
Regina Smoter Grzeszkiewicz

Mity na temat zdrowego odywiania

Jedzcy duo owocw rzadziej choruj? Niekoniecznie!
ywno Eko jest zdrowsza? Nie zawsze!
Ludzie z nadwag yj krcej? Nieprawda!
Powrt do natury, unikanie tuszczw, rezygnacja z
misa, spoywanie duej iloci warzyw i owocw
pomysw na zdrowe odywianie jest cae mnstwo.
Demaskujemy powszechne mity ywieniowe.
Czy jedzenie duych iloci owocw chroni nas
przed chorobami?
Od dziecka jestemy zachcani do spoywania owocw jako rda witamin majcych utrzyma nas
10

przy zdrowiu. Z jednej strony to prawda s one

bogate w cenne skadniki odywcze. Z drugiej jednak owoce nie kademu su, a ich nadmiar moe sprzyja niektrym schorzeniom. Gwnie ze
wzgldu na zawart w nich sodycz. Niektre owoce ( zwaszcza liwki oraz gruszki) zawieraj spore
iloci sorbitolu alkoholu cukrowego, ktry w duych dawkach ma dziaanie przeczyszczajce. To
tumaczy, dlaczego jedn z najpopularniejszych
metod na zaparcia jest zjedzenie garci suszonych
liwek. Ten efekt nie zawsze jest podany. Sorbitol w duych ilociach nasila procesy fermentacyjne w jelitach i przypiesza ich perystaltyk. Dlatego m.in. osoby z zespoem jelita draliwego powinny ogranicza spoywanie owocw zawierajcych go w najwikszych ilociach.
Czy tusta ywno wywouje choroby?
Sysza o tym kady z nas: jedzc tusto, bdziemy
nie tylko grubi i nieatrakcyjni, ale przede wszystkim chorzy.
Cae pokolenia lekarzy i naukowcw uznaway,
e gwn odpowiedzialnoci za nadwag i zwizane z ni choroby ponosi tuste jedzenie, miliony
pacjentw poddano terapiom, by uwolni ich od
niezdrowych nawykw ywieniowych. Na walk z
tym zagroeniem wydaje si miliardy zotych rocznie. Powsta nawet odrbny ,,beztuszczowy przemys. Ale sytuacja nie jest wcale tak oczywista.
Przeprowadzona kilka lat temu meta analiza 21
niezalenych bada, w ktrych udzia wzio cznie prawie 350 tysicy uczestnikw, wykazaa, e
nie ma bezporedniego zwizku midzy nasyconymi kwasami tuszczowymi ktre wystpuj w
produktach zwierzcych np. w czerwonym misie , serach i male - a zawaem serca czy miadyc. Nie udao si znale jednoznacznych dowodw na to, e tuste potrawy zwikszaj ryzyko
zachorowa.
Szkodliwe s nie tyle tuszcze nasycone, co poczenie ich z produktami bogatymi w cukry.
Tuszcz stanowi bowiem nieodzowny skadnik diety czowieka, odpowiednia jego ilo (w przypad-

CHRZSZCZ NR 4(11)

ku osoby dorosej od 60 do 80 gramw dziennie)

jest zalecana po to, by dostarczy sobie skadnikw
niezbdnych: nienasyconych kwasw tuszczowych
czy rozpuszczalnych w tuszczach witamin A, D, E
i K.
Co jest zdrowsze margaryna czy maso?
Margaryna bazuje wprawdzie na tuszczach rolinnych, ale to nie sprawia automatycznie, ze jest lepsza od masa. Wskutek przemysowego utwardzania oleju rolinnego w procesie produkcji margaryny powstaj nienaturalne zwizki zwane tuszczami
trans, ktre m. in. zaburzaj przemiany metaboliczne i sprzyjaj rozwojowi cukrzycy. Znany lekarz i
ekspert w dziedzinie ywnoci dr Bruce West nazywa margaryn ,,pynnym plastikiem. Na szczcie
nowoczesne technologie przetwarzania tuszczw
pozwalaj zminimalizowa zawarto izomerw
trans ale czy podczas zakupw zwracamy na to
uwag? Co wicej luksusowe margaryny zwykle
s wzbogacane o tzw. fitosterole, ktre mog pomc w wyregulowaniu poziomu cholesterolu we
krwi. O korzystnym efekcie decyduje jednak dawka: wiele osb traktuje drogie margaryny jako produkt zdrowy i dlatego spoywa je w iloci wikszej, ni jest zalecane.
Wic moe jednak maso? Przemawia za nim
fakt, i jest produktem naturalnym, dostarczajcym
organizmowi witamin A. D i E. Masa nie naley
si obawia, pod warunkiem, e bdziemy uywa
go z umiarem, od 2 do 4 yeczek dziennie.
Czy grubi yj krcej?
Od dziesicioleci wszyscy doskonale wiemy, e
ludzie z nadwag czciej choruj na raka, cukrzyce i nadcinienie ttnicze a w konsekwencji yj
krcej. O dziwo, nie jest to do koca prawda.
Od pokole lekarze usilnie przestrzegaj przed
otyoci traktujc ludzi z nadwag jak osoby
chore, ktre trzeba podda leczeniu. Jednak moe
si to wkrtce zmieni. Pierwsze wtpliwoci co do
susznoci takiej oceny ryzyka wyrazili lekarze z
pogotowia ratunkowego i oddziaw intensywnej

terapii. Zauwayli dziwn prawidowo: zawa u

ciszych, niewysortowanych pacjentw rzadziej
koczy si mierci ni u szczupych wytrenowanych ludzi w typie biegacza- cho wedug podrcznikw medycyny powinno by zupenie odwrotnie.
Badania dugoterminowe potwierdziy te obserwacje: ludzie z nadwag, z medycznego punktu widzenia, s nie tylko zdrowsi, ale i wrcz yj duej.
Ryzyko zgonu jest u nich o 6 % nisze ni u osb o
normalnej wadze. Przyczyn tzw. ,, paradoksu wagowego jest to, e grubsi ludzie maja wiksze zapasy energii, co jest korzystne w przypadku wielu
chorb. Lekarz Achim Peters z uniwersytetu w Lubece wraz z grup kolegw odkry nawet, e kilka
kilogramw wicej chroni przed chorobami takimi
jak: miadyca, udar, depresja, zanik mini czy
osteoporoza. Potwierdza to, e ludzie z niewielk
nadwag faktycznie yj duej. .
Czy ywno wytwarzana tradycyjnie jest
zdrowsza?
Roliny i miso produkowane ekologicznie maj
wicej wartoci odywczych od tych wytwarzanych
przemysowo? W rzeczywistoci obie grupy rni
si znaczco pod jednym wzgldem. Wielu z nas
sdzi, e to co uroso bez zbdnej chemii, zawiera
wicej witamin i mineraw. Jednak czy ekobanan
jest rzeczywicie lepszy od tego wyprodukowanego
w sposb konwencjonalny? Badania bazujce na
ponad 200 rdach nie znalazy adnego potwierdzenia tej tezy. Pod wzgldem substancji odywczych banany z upraw ekologicznych i konwencjonalnych nie rni si od siebie.
Podobnie jest z innymi gatunkami owocw i warzyw. Jedyna rnica midzy nimi (poza cen) dotyczy substancji szkodliwych produkty Eko zawieraj od 10 do 100 razy mniej rodkw ochrony
rolin. Nie oznacza to, e ywno konwencjonalna
moe by toksyczna czy sprzyjajca powstawaniu
chorb. Zanim trafi na pki sklepowe, musi bowiem speni okrelone standardy jakoci, w tym
rwnie zawizane z bezpieczestwem jej spoywania, jeli kto woli dmucha na zimne, moe ku11

CHRZSZCZ NR 4(11)

powa produkty Eko musi jednak mie na wzgldzie, e nie dowiedziono jednoznacznie , i s one
lepsze dla naszego zdrowia.
Zebra R.

Z miasta
Nagrody konkursu wielkanocnego rozdane.

- modzie i doroli Micha Chwiejczak Publiczne Gimnazjum w Michalowie.

Nagroda gwna za najokazalsz palm Izba
Regionalna dziaajca przy Szkole Podstawowej
nr 1 w Szczebrzeszynie.
MDK Szczebrzeszyn

NOWOCI WYDAWNICZE
NA KWIECIE

Na kwiecie Miejsko Gminna Biblioteka Publiczna w Szczebrzeszynie proponuje pastwu kolejne

nowoci wydawnicze.
Kidd S.M. ,, Opactwo witego grzechu
Jessie Sullivan ona psychiatry i matka dorosej crki, zmaga si z syndromem pustki i niezadowolenia.
Nieoczekiwanie dostaje wiadomo o dziwnym wypadku matki. Wyrusza do Karoliny Poudniowej, by
odnowi wizi rodzinne i stawi czoo mrocznej tajemnicy otaczajcej mier ojca. Jessie odnajdzie
W czterech kategoriach: PISANKA, PALMA, tam co, co postawi pod znakiem zapytania jej maSTROIK i KARTKA WITECZNA pierwsze estwo.
,,Opactwo witego grzechu jest porywajc, metamiejsca zajli:
foryczn i zmysow podr w gb duszy kobiety.
I. kategoria pisanka (wpyno 28 prac):
- tradycyjna Szymon wistowski Szkoa
podstawowa nr 1 w Szczebrzeszynie
- nowoczesna Julia Kiecana - Szkoa Podstawowa w Michalowie
II. kategoria palma (wpyno 8 prac):
- Magdalena Niechaj WTZ Rozopy
III. kategoria stroik (wpyno 68 prac):
- stroik zbiorowy Gr upa 4 -5 latkw ,,Motylki Przedszkole Samorzdowe
W Szczebrzszynie
- stroik indywidualny Oliwia Maciaszek Szkoa podstawowa nr 1 w Szczebrzeszynie
Hill T. ,,Pikni samobjcy noc Trzech Krli,
- stroik indywidualny doroli Dominika Koo- na barceloskiej stacji metra pod koami pocigu
dziejczyk WTZ Rozopy
ginie moda kobieta, Sara Mahler. Wszystko wskaIV. kategoria kartka witeczna (wpyno 51 zuje na samobjstwo, poza przesanym na jej koprac):
mrk makabrycznym zdjciem.
- dzieci i modzie Arleta Chwiejczak Szkoa
MGBP w Szczebrzeszynie
Podstawowa w Michalowie
- dzieci starsze Maria wist Koo Plastyczne
MDK w Szczebrzeszynie
W czwartek 17 marca w sali widowiskowej MDK
miao miejsce ogoszenie wynikw poczone
z rozdaniem nagrd laureatom konkursu "Tradycje
Wielkanocne". Jury ocenio ponad 150 prac.
Ogoszenie wynikw zgromadzio licznie uczestnikw konkursu, ktrzy przybyli, aby osobicie przekona si o wynikach rywalizacji. Z pewnoci wielu z nich odnajdzie si wic na zdjciach, ktre zamiecilimy w galerii.

Chrzszcz miesicznik infor macyjny

Wydawca Stowarzyszenie Przyjaci Szczebrzeszyna
Redakcja Zygmunt Krasny, Joanna Dawid, Mateusz Sirko
Adres : 22-460 Szczebrzeszyn ul. Pl. T. Kociuszki 1
E-mail: sps@onet.eu
Projekt rysunku Chrzszcza Monika Niechaj

12

www.chrzaszcz.com.pl