Zasoby i moliwoci techniczne rozwoju technologii geotermalnych w Polsce

Warszawa 17 maja 2016r.

Potencja i perspektywy wykorzystania

zasobw wd termalnych w Polsce
Wysoki
potencja wd
termalnych ?

Niski
potencja wd
termalnych ?

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Samodzielna Sekcja Wd Leczniczych i Termalnych

Pastwowa Suba Hydrogeologiczna

Wykorzystanie wd podziemnych zaliczonych do kopalin

=
nowoczesna gospodarka

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Wody podziemne
=
podstawa gospodarki

Wody podziemne w polskim systemie prawnym

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r.
Prawo wodne
(Dz. U. 2001 nr 115 poz. 1229)

Wody zwyke

Wody podziemne
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r.
Prawo geologiczne i grnicze
(Dz. U. 2015 poz. 196 ze zm.)

Wody podziemne
zaliczone do kopalin

Art. 5.
1. Kopalinami nie s wody, z wyjtkiem wd leczniczych, wd termalnych i solanek.
2. Wod:
1) lecznicz jest woda podziemna, ktra pod wzgldem chemicznym i mikrobiologicznym nie jest zanieczyszczona, cechuje si
naturaln zmiennoci cech fizycznych i chemicznych, o zawartoci:
a. rozpuszczonych skadnikw mineralnych staych nie mniej ni 1 000 mg/dm3 , lub
b. jonu elazawego nie mniej ni 10 mg/dm3 (wody elaziste), lub
c. jonu fluorkowego nie mniej ni 2 mg/dm3 (wody fluorkowe), lub
d. jonu jodkowego nie mniej ni 1 mg/dm3 (wody jodkowe), lub
e. siarki dwuwartociowej nie mniej ni 1 mg/dm3 (wody siarczkowe), lub
f. kwasu metakrzemowego nie mniej ni 70 mg/dm3 (wody krzemowe), lub
g. radonu nie mniej ni 74 Bq/dm3 (wody radonowe), lub
h. dwutlenku wgla niezwizanego nie mniej ni 250 mg/dm3, z tym e od 250 do 1 000 mg/dm3 to wody
kwasowglowe, a powyej 1 000 mg/dm3 to szczawy;
2) termaln jest woda podziemna, ktra na wypywie z ujcia ma temperatur nie mniejsz ni 20C.
3. Solank jest woda podziemna o zawartoci rozpuszczonych skadnikw mineralnych staych, nie mniejszej ni 35 g/dm3.
4. Wodami leczniczymi, wodami termalnymi i solankami nie s wody pochodzce z odwadniania wyrobisk grniczych.
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Wystpowanie wd termalnych w Polsce

Wystpowanie wd termalnych w Polsce zwizane jest z gwnymi jednostkami strukturalno-tektonicznymi platform
paleozoiczn z pokryw mezozoiczn Niu Polskiego, Karpatami i zapadliskiem przedkarpackim oraz Sudetami
i blokiem przedsudeckim. Platforma prekambryjska z uwagi na warunki geologiczne i geotermiczne wyrnia si
najmniejszym potencjaem dla wykorzystania tego rodzaju wd
Atlas zasobw
geotermalnych na
Niu Polskim
(mezozoik)(Grecki
[red. nauk] i in., 2006)

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Atlas zasobw
geotermalnych na Niu
Polskim(paleozoik)
(Grecki [red. nauk] i
in., 2006)

Atlas zbiornikw
wd geotermalnych
Maopolski
(Bujakowski i in.,
2006)

Atlas zasobw energii

geotermalnej w
regionie lskim
(Solik-Heliasz i in.,
2009)

Atlas zasobw wd i
energii geotermalnej
Karpat Zachodnich
(Grecki [red. nauk] i
in., 20011)

Atlas geotermalny
zapadliska
przedkarpackiego
(Grecki [red. nauk] i
in., 2012)

Atlas geotermalny
Karpat Wschodnich
(Grecki [red. nauk]
i in., 2013)

Mapa
zagospodarowania
wd zaliczonych do
kopalin w Polsce
(Felter i in. 2015)

Wody termalne w regionach

Platforma paleozoiczna
Wody termalne wystpuj tu w skaach osadowych mezozoiku i paleozoiku, tworzcych rozlege struktury o charakterze
zbiornikw. Szczeglnie korzystnymi warunkami dla ujmowania wd termalnych odznaczaj si zbiorniki kredy dolnej i jury
dolnej, zwaszcza w pnocno-zachodniej i rodkowej czci synklinorium szczecisko-miechowskiego i niecki
warszawskiej (fragmentu synklinorium brzenego) oraz w pnocnej czci monokliny przedsudeckiej.

Zbiornik kredy dolnej (parametry w otworach):

mineralizacja 0,2-100,0 g/dm3;
temperatura 23-71C;
wydajno 16-200 m3/h;
gboko wystpowania 759-2447 m;
wykorzystanie produkcja ciepa, rekreacja,
balneoterapia (Mszczonw, Poddbice, Uniejw).
Zbiornik jury dolnej (parametry w otworach):
mineralizacja 2,2-132,0 g/dm3;
temperatura 21-89C;
wydajno 5,4-320,0 m3/h;
wykorzystanie geotermia (Pyrzyce, Stargard),
rekreacja (Pozna, Marusza k. Grudzidza).
Szacuje si, e w osiowej czci niecki dzkiej temperatura wd w stropie zbiornika moe osiga 100C, a wydajno ujcia
300 m3/h.
W poudniowej czci platformy paleozoicznej kilkoma otworami udokumentowano wody termalne wystpujce w utworach
triasu rodkowego (Wojnw), triasu i permu (Ozimek) oraz triasu, permu i karbonu (Woczyn). Ponadto, w pobliu uskoku
brzenego w Duej Wlce k/Gogowa ujto wody termalne z osadw neogenu.
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Grecki [red] 2006, zmodyfikowany)

Karpaty wewntrzne niecka podhalaska

Typowy artezyjski basen geotermalny zbudowany ze ska wglanowych i piaskowcw triasu, jury i eocenu
Poudniowa cz niecki (parametry w otworach):
mineralizacja do 4,0 g/dm3;
temperatura do 37C;
wydajno do 130 m3/h.
Pnocna cz niecki (parametry w otworach):
mineralizacja do 3,1 g/dm3;
temperatura do 86C;
wydajno - do 550 m3/h.

wykorzystanie energetyka cieplna

(Geotermia Podhalaska w Baskiej)
i rekreacja (Bukowina Tatrzaska,
Biaka Tatrzaska, Szaflary, Zakopane).

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Chowaniec 1990)

Karpaty zewntrzne
W Karpatach zewntrznych wody termalne wystpuj w utworach fliszowych bd w skaach ich podoa. Skomplikowana
budowa geologiczna sprawia, i wody termalne s tu rozpoznane punktowo, zazwyczaj w strefach zwizanych z
niecigociami tektonicznymi.
Flisz Karpat zewntrznych wysoka mineralizacja, ograniczone zasoby mao perspektywiczny zbiornik wd termalnych.
Pozytywne wyjtki:
Rabka-Zdrj, Porba Wielka (jednostka grybowska):
mineralizacja 24,0-28,0 g/dm3;
temperatura 28-42C;
wydajno 16,1 m3/h.
Lubatwka (Karpaty wschodnie):
mineralizacja 16,0-19,0 g/dm3;
temperatura 21-25C.
wydajno 11,7 m3/h
Ustro, Jaworze (zachodnia cz
Karpat zewntrznych):
mineralizacja do 146 g/dm3 ;
temperatura do 32C.
wydajno 4,9 m3/h
Winiowa:
mineralizacja 7,0 g/dm3;
temperatura 84C.

Zapadlisko przedkarpackie
W zapadlisku przedkarpackim wody termalne wystpuj w utworach miocenu, mezozoiku i paleozoiku. Charakteryzuj si
wysok mineralizacj dochodzc miejscami do 250 g/dm3 i du zmiennoci temperatur od 20 do 60 C.
Udokumentowano je aktualnie jedynie w Busku Zdroju (25C) i w Cudzynowicach k/ Kazimierzy Wielkiej (28C) .
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Chowaniec 2009, zmodyfikowany)

Sudety i blok przedsudecki

W Sudetach wody termalne wystpuj w skaach metamorficznych i magmowych, na rnej gbokoci, gwnie w strefach
uskokowych. Cech wspln sudeckich wd termalnych jest ich niska mineralizacja. Wody te zawieraj czsto dwutlenek
wgla, radon, fluor, siarczki oraz kwas metakrzemowy, dlatego te zalicza si je w wikszoci do grupy wd leczniczych.

Wody termalne uytkowane:

Wody termalne nieuytkowane (przykady):

Ldek-Zdrj:
mineralizacja 0,2 g/dm3;
temperatura 20-29C (rda) , 45C (otwr);
wydajno 1,2-45,0 m3/h.

Staniszw (Staniszw ST-1) i Karpniki (Karpniki KT-1):

mineralizacja 0,5 g/dm3;
temperatura 37C i 54C;
wydajno 20,5 m3/h i 44,0 m3/h.

Cieplice lskie-Zdrj:
mineralizacja 0,4-0,6 g/dm3;
temperatura 20-87C;
wydajno 0,2-35,0 m3/h.

Duszniki-Zdrj (GT-1) samowypyw szczaw termalnych:

mineralizacja 3,4 g/dm3;
temperatura 35C.

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Czerski, Zawistowski 2009, zmodyfikowany)

Platforma prekambryjska
Z uwagi na budow geologiczn i warunki geotermiczne platforma prekambryjska jest uwaana za obszar o sabych
warunkach wystpowania i ujmowania wd termalnych.
temperatura 21-24C;
mineralizacja 1,0-38,8 g/dm3;
typ wody Cl-Na, (I), (F);
wykorzystanie lecznictwo (Godap), rekreacja (Lidzbark Warmiski).

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Znosko, Pajchlowa 1968, zmodyfikowany)

Bilans zasobw z kopalin

Zgodnie z art. 162 ustawy Prawo geologiczne i grnicze
pastwowa suba geologiczna wykonuje zadania
pastwa w zakresie geologii, m.in.
sporzdza krajowy bilans zasobw kopalin
Od 1994 r. Bilans zawiera informacje o zoach wd
podziemnych zaliczonych do kopalin, pocztkowo gwnie
o zasobach wd leczniczych, w tym termalnych,
wykorzystywanych w balneoterapii.
Pniej, pod koniec lat 90. XX w., w zwizku ze
zmian sposobu wykorzystywania wd, take o
wodach termalnych przydatnych do celw
grzewczych i rekreacji.

Bilans zwiera informacje o zasobach

eksploatacyjnych uj wd podziemnych zaliczonych do
kopalin oraz o wielkoci wydobycia tych wd, a take
dane dotyczce wielkoci oszacowanych zasobw
dyspozycyjnych wd leczniczych i termalnych
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Zasoby wd termalnych stan na 31.12.2014 r.

Wody termalne

37 z

Wody lecznicze,
termalne

17 z

4 011,4 m3/h
472,8

3
m /h

Wody termalne

Wody lecznicze,
termalne

czne zasoby eksploatacyjne poszczeglnych uj

wynosz 4 484,2 m3/h
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Skrzypczyk, Sokoowski, 2015)

Eksploatacja wd termalnych stan na 31.12.2014 r.

Wody termalne
(12 z)

9 214 129,00 m3

Wody lecznicze,
termalne
429 672,00 m3
(11 z)

czny pobr wd termalnych

(wg stanu na 31.12.2014 r.) wynosi
9 643 801,00 m3.
Co stanowi niespena 25% iloci
zatwierdzonych zasobw
eksploatacyjnych.

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Skrzypczyk, Sokoowski, 2015)

Zagospodarowanie wd
termalnych

17 geotermalnych orodkw
rekreacyjnych

6 ciepowni geotermalnych

Zasoby eksploatacyjne ciepowni

geotermalnych wynosz 1870 m3/h. Pobr
wody na potrzeby ciepowni w 2014 r.
wynosi 8 204 103 m3, co stanowio 85%
cakowitego poboru wd termalnych w
kraju.

12 uzdrowisk geotermalnych

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Skrzypczyk, Sokoowski, 2015)

Zmiany zasobw eksploatacyjnych i poboru wd

termalnych w latach 2000-2014

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Skrzypczyk, Sokoowski, 2015)

Geotermia to przedsiwzicie biznesowe

Inwestowanie w zagospodarowanie wd termalnych wie si z pojciem ryzyka inwestycyjnego, ktre rozumiemy jako
niepewno w kwestii osignicia zakadanych parametrw zoowych, ekonomicznych i spoecznych. Nie oznacza to jednak,
e naley zrezygnowa z inwestycji, tylko okreli wasny poziom tolerancji ryzyka inwestycyjnego, aby unikn problemw.

Czynniki zalene od
warunkw
hydrogeotermalnych
wystpujcych na danym
obszarze

Czynniki zalene od
sposobu obcienia
instalacji

Czynniki zalene od
makrootoczenia

Temperatura wd

Czas wykorzystania
penej mocy cieplnej
ujcia

Koszt produkcji ciepa

metodami
konwencjonalnymi

Gboko zalegania
warstwy wodononej

Stopie schodzenia
wd termalnych

Poziom stp
procentowych kredytw
inwestycyjnych

Wydajno
eksploatacyjna

Odlego otworw
wiertniczych od
odbiorcw ciepa

Polityka proekologiczna
pastwa

Skad chemiczny,
mineralizacja wd

Koncentracja
zapotrzebowania na
ciepo na obszarze
odbioru

Wysoko rodkw
finansowych
przeznaczonych na
badania naukowe i
promocj geotermii

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Efektywno
ekonomiczna
instalacji geotermalnej

Czynniki zalene od warunkw

hydrogeotermalnych wystpujcych na
danym obszarze

Geotermia to przedsiwzicie
biznesowe

ryzyko powszechnie kojarzone z tym parametrem to zbyt niska warto. Jednak sama
temperatura to za mao, konieczny jest te nonik czyli woda
Temperatura wd

Gboko zalegania
warstwy wodononej

Skad chemiczny,
mineralizacja wd

Wydajno
eksploatacyjna

dowiadczenia pokazuj, e porowato cakowita

w skaach osadowych (Ni Polski) poniej
gbokoci 3000 m w sposb istotny maleje, a
zatem ogranicza to istotnie wydajno
w przypadku wykorzystania wd termalnych im
wysza warto mineralizacji tym wiksze ryzyko,
ktre naley utosamia z korozj instalacji i
kolmatacj strefy przyotworowej.

w odrnieniu od pozostaych kopalin wody podziemne w zdecydowanej

wikszoci przypadkw znajduj si w ruchu, a wic charakteryzuj si dynamik
przepywu. Poza wodami wyczonymi ze strefy aktywnego obiegu wyrnia je
take odnawialno zasobw (w wikszym lub mniejszym stopniu). Ryzyko
zwizane z tym parametrem to niska odnawialno lub jej brak w wyniku czego na
pocztku pompowania uzyskamy bardzo wysok wydajno (efekt rozprenia),
ktra bdzie szybko spada w miar postpu pompowania wd termalnych.

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Szewczyk 2008)

Rekomendacje dla dziaa ograniczajcych geologiczne

ryzyko inwestycyjne

Udzia zespow zoonych z praktykw i naukowcw w trakcie wierce i eksploatacji uj termalnych

w celu gromadzenia dowiadcze i optymalizacji stosowanych rozwiza
(w szczeglnoci przy inwestycjach wspfinansowanych ze rodkw publicznych)

Opracowanie projektu zawierajcego dokumentacj typu inne, dla perspektywicznych obszarw

Sudetw i bloku przedsudeckiego wraz z podsumowaniem w formie Atlasu Geotermalnego Sudetw

Budowa systemu internetowego udostpniania map parametrw zbiornikw wd termalnych i bilansu

zasobw (statycznych i dyspozycyjnych) - cyklicznie aktualizowanych.

Stworzenie mechanizmw i zasad optymalizacji lokalizacji instalacji geotermalnych - analizy konfliktu

interesw oraz szacowanie zasobw wydobywalnych i eksploatacyjnych dla regionw (model pokrywy
osadowej 3D)

Utworzenie zespou oraz opracowanie procedur oceny projektw instalacji geotermalnych pod ktem:
optymalizacji lokalizacji, racjonalnego wykorzystania zasobw ciepa, unikania konfliktu interesw,
szacowania ryzyka geologicznego i ekonomicznego (procedura wspfinansowana przez oferenta).

Utworzenie funduszu gwarancyjnego obniajcego ryzyko inwestycje w projektach geotermalnych. W

przypadku wystpienia przeszkd naturalnych (np. nieodpowiednie parametry zoowe, tektonika itp..)
uniemoliwiajcych kontynuacj inwestycji fundusz gwarancyjny wypacaby rekompensat
poniesionych kosztw. Objcie zabezpieczeniem byoby warunkowe na podstawie rekomendacji
przedsiwzicia przez zesp oceny projektw instalacji geotermalnych.

Ocena przydatnoci
poszukiwawczych.
Pastwowy Instytut Geologiczny
Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

do

rekonstrukcji

wykorzystania

starych

otworw

badawczych

Czy naprawd energia geotermalna jest droga ?

5kg
SO2

3,5
kg
NOx

2,6
tony
CO2

20 kg
CO

3 kg
pyu
Rozwj gospodarczy regionu, wzrost ruchu
turystycznego, rozwj handlu i usug , wzrost
zamonoci mieszkacw

1 tona
wgla

Eog = KZW KZG

Eog Efekt ekologiczny netto z tytuu wykorzystania energii geotermalnej z rda geotermalnego [z/GJ]
KZW koszt zewntrzny obciajcy energi wytworzon z wgla [z/GJ]
KZG koszt zewntrzny obciajcy energi wytworzon z rda geotermalnego [z/GJ]

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Soliski 2007, Socha 2008)

Samorzdy powinny by gwnymi beneficjentami wsparcia finansowego

na wykorzystanie potencjau wd termalnych

Dotowane powinny by tylko te projekty, ktre przy dotacji mniejszej lub

rwnej efektowi ekologicznemu s wykonalne finansowo

DOJrzecz. DOJef.ekol.
DOJrzecz. rzeczywista wielko

DOJef.ekol. - wielko dotacji wyznaczona dla

dotacji zapewniajca osignicie

rda

wykonalnoci finansowej projektu

efektu ekologicznego

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

(Soliski 2007, Socha 2008)

energii

geotermalnej

na

podstawie

Perspektywy ujmowania i zagospodarowania wd

termalnych - PODSUMOWANIE
Zakadajc kryterium wydajnoci potencjalnego ujcia na poziomie co najmniej 60 m3/h i temperatury w stropie
poziomu wodononego nie mniejszej ni 40C oraz mineralizacji wody nie przekraczajcej 80 g/dm3 wyznaczono
obszary perspektywiczne dla ujmowania i zagospodarowania wd termalnych.
1) W obrbie Niu Polskiego wytypowano jako obszary perspektywiczne:
nieck szczecisk (utwory kredy dolnej i jury dolnej),
nieck mogilesko-dzk (utwory kredy dolnej i jury dolnej),
nieck warszawsk (utwory kredy dolnej i jury dolnej),
nieck pomorsk cz poudniow (utwory kredy dolnej i jury dolnej),
antyklinorium rodkowopolskie cz centralna (utwory jury dolnej).
2) W zapadlisku przedkarpackim obszary perspektywiczne wyznaczono m.in. w obrbie utworw miocenu, kredy
grnej oraz jury rodkowej i dolnej w rejonie Lubaczowa, Bigoraja, Leajska, Mielca, Buska-Zdroju i Brzeska.

3) W Karpatach zewntrznych obszary perspektywiczne, wystpuj w okolicy Bielska-Biaej (zbiornik dewoskokarboski), Bochni, Brzeska, Tarnowa, Rzeszowa i Przemyla (zbiorniki: mioceski, kredy grnej i jury rodkowej).
4) Sudety i blok przedsudecki zaklasyfikowano w caoci jako obszar perspektywiczny dla ujmowania wd
termalnych, jednak odznaczajcy si bardzo sabym stopniem rozpoznania. Strefami szczeglnie predysponowanymi
do wystpowania wd termalnych s gbokie rozamy tektoniczne.

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl

Dzikuj za
uwag
mariusz.socha@pgi.gov.pl
Tel. (22) 459 21 44
www.mineralne.pgi.gov.pl

Pastwowy Instytut Geologiczny

Pastwowy Instytut Badawczy

www.pgi.gov.pl