Miejsce uwalniania Nazwa Hormonu Natura Rola

chemiczna
HORMONY TROPOWE
TYREOTROPINA glikoproteina -pobudza czynności wewnątrzwydzielnicze
(TSH) tarczycy
KORTYKOTROPINA polipeptyd -pobudza czynności wewnątrzwydzielnicze
(ACSH) nadnerczy
-kontroluje ogólny wzrost ciała (pobudza
wzrost chrząstek przynasadowych kości
długich)
SOMATOTROPINA białko -uczestniczy w regulacji przemiany materii
(hormon wzrostu, GH) Niedobór: karłowatość
Nadmiar: gigantyzm (ogromne rozmiary
ciała z zachowaniem właściwych proporcji),
akromegalia (rozrost dłoni, stóp, kości
twarzy)
PRZYSADKA PRZEDNI
HORMONY GONADOTROPOWE
-pobudza rozwój czynności jajników oraz
MÓZGOWA PŁAT
FOLITROPINA (FSH, glikoproteina jąder (min. rozwój pęcherzyków
h. folikulotropowy) jajnikowych i proces spermatogenezy)
-stymuluje proces owulacji i przekształcenie
H. LUTEIZUJĄCY się pęcherzyka jajnikowego w ciałko żółte,
(luteina, K: LH, glikoproteina -pobudza wydzielanie: M: testosteron, K:
M: ICSH) progesteron
-warunkuje rozwój gruczołów mlecznych
PROLAKTYNA białko -pobudza procesy laktacji
PŁAT MELANOTROPINA polipeptyd -pobudza rozpraszanie pigmentu w
ŚRODKOWY (MSH) melanocytach
-reguluje gospodarkę wodną
-reguluje wrotne wchłanianie wody w
kanalikach nerkowych
WAZOPRESYNA Niedobór: moczówka prosta (nadmierne
(VP, ADH, H. peptyd wydalanie niezagęszczonego moczu,
PŁAT TYLNY antydiuretyczny) poczucie pragnienia)
Nadmiar: zbyt duże uwodnienie org., brak
pragnienia
-pobudza skurcze mięsień macicy podczas
porodu
OKSYTOCYNA peptyd -pobudza skurcze mięsień gładkich
przewodów mlecznych
-wyzwala odruch wydzielania mleka
-przyspiesza przemianę materii wpływając
na syntezę białek i przemianę tłuszczów
Niedobór: kretynizm u dzieci, obrzęk
śluzowaty skóry, wole
TARCZYCA TYROKSYNA tetrajodotyroi Nadmiar: wytrzeszcz oczu, wole, ch.
na Groversa-Basedowa (nadmierne tempo
przemiany materii, potliwość, drażliwość)
-reguluje metabolizm wapnia i fosforu
Niedobór: obniżony poziom wapnia we
krwi- powoduje ch. zwaną tężyczką
(nadmierna pobudliwość mięśni i nerwów,
PARATHORMON polipeptyd drgawki)
PRZYTARCZYCE Nadmiar: nadmierny poziom wapnia-
powoduje zmiękczenie kości/ śpiączkę

Antagonista parathormonu (obniża poziom

KALCYTONINA polipeptyd wapnia we krwi, odprowadzając wapń do
kości)
-pobudza tk. Limfoidalną w okresie rozwoju
GRASICA TYMOZYNA polipeptyd org. Do produkcji limfocytów
-reguluje produkcję limfocytów
 -wpływają na metabolizm węglowodanów i
białek
-przyspieszają syntezę glikogenu w
wątrobie
GLIKORTYKOIDY sterydy -utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni
(kortyzol, -biorą udział w reakcjach stresowych
kortykosteron) Niedobór: ch. Addisona (brązowienie skóry,
niestrawność, osłabienie mięśni)
MINERALOKORTYK sterydy -wpływają na utrzymanie równowagi
OIDY (aldosteron) wodnej i mineralnej (min. poprzez regulację
KORA resorpcji jonów sodu, potasu, chloru i
NADNERCZY wodorowęglanów w kanalikach nerkowych)
ANDROGENY sterydy -wpływają na syntezę białek
-wpływają na rozwój II rzędnych cech
płciowych
Nadmiar: u chorych przedwczesne
NADNERCZA dojrzewanie, u dzieci: maskulizacja (min.
rozrost mięśni, niski tembr głosu)
-wspomaga działanie współczulnej cz. ukł.
wegetatywnego
-stawia organizm w stan gotowości
(podwyższenie tętna i częstości oddechów,
ADRENALINA amina zwężenie naczyń krwionośnych)
(hormon „walki, kateholowa -pobudza glikogenolizę zwiększając poziom
RDZEŃ obrony, ucieczki”) glukozy we krwi
NADNERCZY -działa podobnie jak adrenalina, ale
znacznie słabiej (nie uczestniczy w procesie
glikogenolizy)
NORADRENALINA amina -uczestniczy w reakcjach stresowych
kateholowa -jest mediatorem w przewodzeniu bodźców
w synapsach nerwowych
-wpływa na metabolizm węglowodanów i
TRZUSTKA białek
-obniża poziom glukozy we krwi
KOM. α INSULINA polipeptyd (stymulując jej wiązanie w wątrobie w
glikogen i zwiększając jej zużycie przez
kom. mięśniowe)
Niedobór: cukrzyca
Nadmiar: niedobór glukozy we krwi
(drgawki, omdlenia)
-jest antagonistą insuliny (podwyższa
poziom glukozy we krwi przez
KOM. β GLUKAGON polipeptyd przyspieszenie rozkładu glikogenu w
wątrobie)
-warunkują rozwój i różnicowanie się
narządów rozrodczych
-wpływają na rozwój drugorzędnych cech
płciowych
-regulują cykl płciowy i zachowania
ESTROGENY (estron, sterydy seksualne
JAJNIKI estriol, estradiol) Niedobór: niekobieca sylwetka, cienka
warstwa podskórnej tk. Tłuszczowej,
GONADY zaburzenia popędu płciowego i płodności
PROGESTAGENY -odpowiadają za prawidłowy przebieg ciąży
(progesteron) sterydy -wpływają na rozwój gruczołu mlecznego
RELAKSYNA polipeptyd -rozluźnia więzadła miednicy i spojenia
łonowego w czasie porodu
-wpływają na dojrzewanie plemników,
rozwój narządów płciowych
JĄDRA ANDROGENY -regulują zachowanie seksualne
(np. testosteron, sterydy Niedobór: kobieca sylwetka, wysoki głos,
androsteron) brak zarostu, zaburzenia popędu płciowego
i płodności
 HORMONY LOKALNE (TKANKOWE)- substancje występujące w tkankach w postaci fizjologicznie nie czynnej, lecz w
pewnych sytuacjach mogą się aktywować
KOMÓRKI DOKREWNE GASTRYNA peptyd -pobudza wydzielanie kwasu żołądkowego
BŁONY ŚLUZOWEJ ŻOŁĄDKA przez kom. okładzinowe żołądka
-pobudza wydzielanie soku trzustkowego
SEKRETYNA peptyd zawierającego wodorowęglan sodu
KOMÓRKI DOKREWNE regulującego odczyn w 12-stnicy
BŁONY ŚLUZOWEJ 12-STNICY ENEROGASTRON polipeptyd -hamuje wydzielanie soku trzustkowego i
ruchy mięśniówki żołądka
KOMÓRKI OŚRODKOWEGO -pobudza skurcze mięsień gładkich naczyń
UKŁADU NERWOWEGO SEROTONINA indoloamina krwionośnych, oskrzeli, macicy i jelit
(SZYSZYNKI)
-rozszerza naczynia krwionośne, obniżając
KOMÓRKI TUCZNE SKÓRY I HISTAMINA pochodna ciśnienie krwi
PŁUC histydyny -odpowiada za miejscowe i ogólne odczyny
alergiczne
-pobudzają ciężarną macicę do skurczów
KOM. PĘCHERZYKÓW nienasycone porodowych
NASIENNYCH, MACICY, PŁUC PROSTAGLANDYNY kwasy -współdziałają w owulacji
I TĘCZÓWKI OKA tłuszczowe -powodują rozszerzenia oskrzeli
-obniżają ciśnienie krwi
-zwężają tęczówkę
-pełni rolę pośrednika w przekazywaniu
MASTOCYTY ACETYLOHOLINA polipeptyd pobudzeń nerwowych
-jest niezbędna do wykonywania
rytmicznych czynności życiowych (skurcz
serca, jelit)
Gruczołami dokrewnymi nazywamy narządy, które nie mają przewodów wyprowadzających i oddają swą
wydzielinę bezpośrednio do krwi. Substancje wydzielane przez te gruczoły nazywamy hormonami.

Działanie hormonów:
-w obszarach odległych od miejsca powstania, dokąd zostają przeniesione z krwią
-regulują i koordynują czynności narządów wew.
-utrzymują stałość składu środowiska wew.
-pozostają w ścisłym związku czynnościowym z ukł. nerwowym

Gruczoły dokrewne są:

-rozrzucone w różnych częściach ustroju
-różnią się między sobą wielkością, kształtem i budową wew.
-gruczołami wspólnymi dla obu płci są: przysadka mózgowa, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne,
gruczoły nadnerczowe, część wewnątrz wydalnicza trzustki, gruczoły płciowe są swoiste
-hormony są wytwarzane i działają w małych ilościach
-działanie hormonów jest swoiste- poszczególne hormony wywierają wpływ na pewne narządy, tkanki, procesy
zachodzące w ustroju
-pod względem chemicznym hormony można podzielić na: pochodne fenolu (adrenalina, tyroksyna), pochodne
białkowe (h. przysadki tj. insulina, parathormon), sterydowe (h. płciowe i kory nadnerczy)

ENDOKRYNOLOGIA- nauka zajmująca się badaniem właściwości i działaniem hormonów

PRZYSADKA MÓZGOWA HYPOPHYSIS

-gruczoł n nieparzysty
-waży 0,5g
-kształtu owalnego
-położona w podst. mózgu w zagłębieniu siodła tureckiego
-łączy się z podst. mózgu za pomocą lejka
-w jej budowie wyróżniamy 3 płaty (przedni, środkowy, tylny)
-płat przedni jest silnie unaczyniony i zbudowany ze zrębu łącznotkankowego
-płaty tylny i środkowy zbudowane są z elementów neuroglejowych
-stanowi ogniwo łączące ukł. dokrewny z nerwowym
 TARCZYCA GLANDULA THYROIDEA

-jest narządem nieparzystym

-położona w przedniej ok. szyi, przed tchawicą i krtanią
-waży 30-60g
-składa się z 2 płatów bocznych i nieparzystej cz. środkowej zwanej więziną
-więzina leży na tchawicy w obrębie 2-4 jej pierścienia
-płaty boczne dolnym brzegiem dochodzą do 5 pierścienia tchawicy o górnym brzegiem sięgają krtani
-tarczyca pokryta jest torebką łącznotkankową od której odchodzą do jej wnętrza wyrostki rozdzielające ją na
zraziki
-miąższ tarczycy zbudowany jest z pęcherzyków gruczołowych, a ich wnętrze wypełnia koloid

FUNKCJA: w dużej mierze zależy od jodu; prawidłowa dawka jodu 30-50 mg/rok; przy braku jodu w wodzie i
pożywieniu tarczyca ulega powiększeniu (tzw. wole). Powstające w pęcherzykach hormony są przechowywane w
gruczole w postaci koloidu.

PRZYTARCZYCE GLANDULE PARATHYROIDEAE

-leżą na tylnej pow. tarczycy

-mają kształt okrągławych/ półowalnych tworów
-dł. Ok. 6-8 mm
-składają się z pasm kom. nabłonkowych, które są przegrodzone warstwami tk. Łącznej
-czynność tych gruczołów nie jest regulowana przez przysadkę mózgową, ani ukł. nerwowy
-produkują parathormon

HIPERKALCEMIA- wzrost poziomu wapnia w płynach ustrojowych (przy nadczynności przytarczyc)

HIPOKALCEMIA- spadek poziomu wapnia we krwi (niedoczynność przytarczyc)

Nadmiar wapnia uruchomianego z kości w nadczynności przytarczyc jest wydalany przez nerki co sprzyja
powstaniu kamicy nerkowej.

GRASICA GLANDULA THYMUS

-narząd w kl. piersiowej- za mostkiem w śródpiersiu przednim górnym

-w wieku dorosłym ulega zanikowi
-zbudowana ze zrazików podzielonych tk. łączną
-produkuje limfocyty (T)

NADNERCZA GLANDULE SUPRARENALES

-dwa płaskie twory położone na górnych biegunach każdej nerki

-otoczone torebką łącznotkankową
-prawe nadnercze ma kształt trójkąta, lewe jest półksiężycowate

BUDOWA:
a)część rdzenna- wytwarzane są tu i wydzielane do krwi: adrenalina o noradrenalina; hormony te są stale
wydzielane do krwi, ale w małej ilości, a stany emocjonalne tj. stres, gniew, strach powodują wyrzucenie
większej ilości tych hormonów na obwód dając objawy: przyspieszona czynność serca,
zblednięcie/zaczerwienienie twarzy, skurcz mięsień przywłosowych
b)część korowa- wytwarzane są tu: hydrokortyzon (wywiera wpływ na przemianę węglowodanów i chroni ustrój
przed stresem), kortykosteron (zajmuje miejsce pośrednie wykazując cechy hydrokortyzonu i aldosteronu) i
aldosteron (reguluje gospodarkę elektrolitową, powoduje zatrzymanie sodu „Na” z równoczesnym wydalaniem
potasu „K”)
 TRZUSTKA PANCREAS

-długi, wąski gruczoł o budowie zrazikowej

-barwy szaroróżowej lub żółtoróżowej
-ma miękką konsystencję
-waży 70-90g
-długości 15-20 cm
-ułożona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem na poziomie l1-l2

BUDOWA ZEW:

-głowa, która leży wew. pętli 12-stniczej, jest zrośnięta z część zstępującą 12-stnicy
-trzon ciągnący się ku str. lędźwiowej i nieco ku górze
-ogon sięgający do wnęki śledziony
Centralnie w osi trzustki przebiega przewód trzustkowy do którego dochodzą mniejsze przewody zrazikowe.
Przewód trzustkowy otwiera się do 12-stnicy razem z przewodem żółciowym wspólnym. Od przewodu
trzustkowego odchodzi przewód trzustkowy dodatkowy, który uchodzi ok. 2 cm powyżej brodawki Watera.

BUDOWA WEW:

-ma budowę zrazikową

-wśród tkanki w każdym zraziku rozsiane są grupy kom. tworzące tzw. wyspy trzustki Langerhansa, które
wydzielają hormony bezpośrednio do krwi (insulina, glukagon)

FUNKCJA:
-wytwarzanie soku trzustkowego
-wydzielanie insuliny i glukagonu

JAJNIKI OVARRIUM

Zlokalizowane są wew. otrzewnowo. Leżą w miednicy małej w bocznej jej cz. Mają wielkość orzecha włoskiego,
są koloru jasnoróżowego i konsystencji spoistej.

Umocowane są za pomocą więzadeł:

-macicy (leży w jego obrębie)
-właściwe jajnika
-wieszadłowe jajnika (kreza)

BUDOWA WEW.:

a)część rdzenna leżąca w śr., tworząca tzw. zrąb jajnika (silnie unaczyniony). Kom. znajdujące się w rdzeniu
produkują estrogeny tj.: estron, estriol, estradiol- hormony te wpływają na rozwój cech płciowych żeńskich tj.:
-ukrwienie skóry i jej delikatność
-rozrost śluzówki macicy
-powiększenie piersi i bioder
-dojrzewanie kom. jajowych
-wyższy tembr głosu

b)część korowa w której znajdują się pęcherzyki jajnikowe, a w nich kom. jajowe tzw. pierwotne. Kom. te
dojrzewają w tzw. kom. wtórne, a potem w dojrzałe. Kom. I rzędu nazywamy oocytami, a kom. II rzędu kom.
jajową dojrzałą. W przeddzień pęknięcia pęcherzyka następuje podział chromosomów w kom. jajowej (z 46 do 23
w tym 22 autosomy i 1 płci). Moment pęknięcia pęcherzyka i wydostanie się kom. jajowej zwany jest owulacją.
Występuje to mniej więcej w połowie cyklu i jest zmienne. Po okresie owulacji mamy 2 fazę cyklu, która jest
stała dla danej kobiety- wynosi średnio 14 dni (10-14). Z pęcherzyka Graffa powstaje ciałko żółte, które
produkuję progesteron- hormon odpowiedzialny za podtrzymywanie ciąży. Na rozwój kom. jajowych mają też
wpływ hormony przedniego płata przysadki: luteina (LH) i folikulina (folikulostymulina FSH). Z ciałka żółtego
powstaje ciałko białawe, które ulega resorpcji.
 JĄDRA TESTIS

-kształt i wielkość orzecha

-zlokalizowane są w worku mosznowym, gdzie są luźno zawieszone na tzw. powrozku nasiennym
-na zew. jadra otacza bł. biaława utworzona z tk. łącznej
-na tylnej pow. jądra bł. biaława wnika do wnętrza jądra tworząc śródjądrza od których odchodzą cienkie
przegródki dzielące jądro na płaciki
-w każdym płaciku znajdują się cewki kręte, w których produkowane są plemniki skąd dostają się do cewek
prostych, które uchodzą do śródjądrza tworząc tzw. sieć jądra
-między cewkami prostymi i krętymi leżą kom. Leidiga które produkują testosteron
-testosteron odpowiada za rozwój psychicznych i fizycznych cech męskich
-produkcja testosteronu rozpoczyna się od 12-14 rż. do późna
-proces tworzenia się plemników nazywa się spermatogenezą i polega on na podziale kom. rozrodczych
(macierzystych)
-początkowo powstają spermatocyty I rzędu i dojrzewają, przekształcając się w spermatocyty II rzędu (mają
zredukowaną o połowę liczbę chromosomów) z których powstają dojrzałe plemniki.

Budowa plemnika:
-główka- pokryta jest bł. kom. , a w jej środku znajduje się materiał genetyczny
-szyjka
-wić (witka)- umożliwia poruszanie się plemnikowi