Co polska gospodarka zyska na

dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego?

Marek Kamiński
Andrzej Zienkiewicz

Warszawa, 28 stycznia 2010 roku

Wprowadzenie
Problematyka bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego oraz dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia w ten
surowiec praktycznie codziennie wdziera się na pierwsze strony gazet. Szczegółowej analizie
poddawane są m.in. renegocjacje kontraktu jamalskiego oraz warunki dostaw skroplonego gazu
ziemnego z Kataru i wykorzystania terminala LNG. W komentarzach analityków i obserwatorów
pojawiają się różnorodne opinie dotyczące sposobu optymalnego zabezpieczenia interesów Polski
w zakresie długoterminowego zaopatrzenia w gaz ziemny. Coraz częściej pojawia się teza,
że na polskim rynku może wystąpić sytuacja przekontraktowania wolumenu dostaw gazu ziemnego
oraz, że wynegocjowana przez polską stronę w kontraktach długoterminowych cena gazu ziemnego
może być zbyt wysoka. Jednym z kluczowych tematów dyskutowanych w ramach debaty publicznej jest
kwestia dywersyfikacji źródeł dostaw gazu ziemnego, rozumiana zarówno z perspektywy dostępu
do infrastruktury służącej dywersyfikacji dostaw gazu jak i z punktu kontraktowego zabezpieczenia
dostaw gazu ziemnego do Polski. W niniejszym raporcie staramy się odpowiedzieć na następujące
pytanie: Co polska gospodarka może zyskać na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego?

1. Kluczowe wnioski
W ostatnich latach pozycja krajów UE w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego uległa
poważnemu osłabieniu. Zależność od importu gazu w państwach UE wzrastała, przez co zwiększały się
również ryzyka związane z przesyłem tego surowca. Jednakże, do końca 2008 roku kwestia
zaangażowania Unii Europejskiej w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w zakresie
dostaw paliwa gazowego pozostawała poza głównym nurtem zainteresowania decydentów Wspólnoty.
Ostatni kryzys gazowy na linii Rosja-Ukraina istotnie zmienił optykę patrzenia organów UE na kwestie
bezpieczeństwa energetycznego oraz podważył wiarygodność dostawców gazu ziemnego z kierunku
wschodniego. Działania Komisji Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego są
w wyniku ostatnich kryzysów gazowych bardziej stanowcze. Jednakże, z polskiej perspektywy
działania UE w obszarze bezpieczeństwa energetycznego są w dalszym ciągu niewystarczające,
a zaproponowana przez Komisję Europejską koncepcja działań wspierających dywersyfikację dostaw
w zakresie paliwa gazowego (projekt nowego Rozporządzenia uchylającego Dyrektywę 2004/67/WE)
nie w pełni przystaje do sytuacji naszego kraju uzależnionego od importu gazu wyłącznie z jednego
źródła. Dodatkowo przełom w sposobie kształtowania polityki energetycznej Wspólnoty jest mało
prawdopodobny, gdyż w chwili obecnej podstawą podejmowania decyzji w tym obszarze są przede
wszystkim interesy poszczególnych państw członkowskich, zainteresowanych budową infrastruktury
jeszcze bardziej uzależniającej Unię od gazu rosyjskiego (gazociągi Nord Stream i South Stream).

W kwestii dywersyfikacji dostaw paliwa gazowego Polska jest zdana przede wszystkim na siebie,
a dywersyfikacja dostaw paliwa gazowego jest w Polsce konieczna. Niekorzystna sytuacja na polskim
rynku gazu ziemnego nie wynika tylko i wyłącznie z monopolizacji w zakresie dostaw paliwa na rynek
polski ze strony rosyjskiego dostawcy (kontrakty z Gazpromem), co istotnie naraża Polskę na ryzyko
kryzysów gospodarczych związanych z ograniczeniem lub wstrzymaniem dostaw tego surowca, ale
także z praktycznej monopolizacji w zakresie sprzedaży gazu na rynku polskim przez spółkę PGNiG
S.A., co określić można mianem podwójnego monopolu. Jesteśmy przekonani, iż tylko realizacja
kosztownych inwestycji dywersyfikacyjnych, połączona z budową podziemnych magazynów gazu może
zmienić tą niekorzystną dla konsumentów i całej gospodarki sytuację.

Spójna i przemyślana koncepcja dywersyfikacji powinna zatem zajmować szczególne miejsce

w kształtowaniu polityki energetycznej naszego kraju. Teza ta cieszy się poparciem społeczeństwa

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 2

polskiego, które świadome jest istnienia zagrożeń związanych z brakiem dywersyfikacji surowców
energetycznych. Badanie opinii publicznej przeprowadzone na zlecenie firmy Ernst & Young w grudniu
2009 roku pokazało, że aż 62% respondentów jest zdania, iż polska gospodarka jest narażona na
wystąpienie kryzysów spowodowanych brakiem dostaw surowców energetycznych i aż 86%
respondentów jest zdania, iż dywersyfikacja dostaw pozytywnie wpłynie na zapewnienie
bezpieczeństwa energetycznego Polski.

W praktyce dywersyfikacja dostaw paliwa gazowego w Polsce przyczyni się nie tylko do poprawy
bezpieczeństwa energetycznego naszego kraju poprzez zapewnienie stabilności i ciągłości dostaw
paliwa gazowego, ale ponadto przyniesie szereg dodatkowych korzyści obejmujących w szczególności:

 Przyspieszenie liberalizacji rynku gazu ziemnego oraz wejście na rynek nowych dostawców
paliwa gazowego, co będzie możliwe dzięki pojawieniu się nowych i wolnych przepustowości
systemu przesyłowego. W efekcie odbiorcy gazu ziemnego, a szczególnie duże zakłady
przemysłowe, uzyskają realną możliwość wyboru dostawcy tego surowca.

 Presję na obniżenie cen gazu ziemnego na rynku krajowym, możliwą do uzyskania poprzez
pojawienie się realnej konkurencji dla praktycznie jedynego dotychczas dostawcy gazu ziemnego
w Polsce (PGNiG S.A.) - zwiększenie płynności naszego rynku w wyniku pojawienia się konkurencji
cenowej pomiędzy dostawcami, mającymi możliwość tańszego importu gazu w kontraktach krótko
i średnioterminowych.

 Zwiększenie popytu na paliwo gazowe poprzez realizację nowych proekologicznych

projektów wytwarzania energii elektrycznej zasilanych gazem ziemnym, co będzie możliwe
poprzez zapewnienie stabilnych dostaw tego surowca dla potencjalnych inwestorów. Realizacja
tego typu projektów przyczyni się do zmniejszenia emisji CO2 oraz pozostałych zanieczyszczeń do
atmosfery, gdyż emisyjność źródeł zasilanych gazem ziemnym jest o ponad połowę niższa (CO2) od
emisyjności źródeł węglowych.

 Możliwość zbilansowania wielkości dostaw gazu ziemnego z prognozowanym

zapotrzebowaniem na ten surowiec poprzez ograniczenie ryzyka niedoboru lub nadwyżki gazu
ziemnego na rynku krajowym w perspektywie długoterminowej.

 Istotne polepszenie sytuacji negocjacyjnej strony polskiej w przypadku negocjowania

dodatkowych dostaw paliwa gazowego z kierunku wschodniego (ponad wielkości zarezerwowane
w ramach kontraktu jamalskiego). Nowe umowy gazowe będą z pewnością zawierane na bardziej
konkurencyjnych warunkach.

Przeprowadzone przez nas analizy potwierdzają sens i konieczność przeprowadzenia działań

dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego w Polsce. Konieczne jest jednak przeprowadzenie tego
procesu w sposób przemyślany i uwzględniający istnienie szeregu ryzyk związanych z jego
wdrożeniem, z których za kluczowe uważamy trudności w pozyskaniu finansowania na realizację
inwestycji dywersyfikacyjnych oraz ryzyko nadmiernego wzrostu obciążeń z tytułu dostaw gazu
ziemnego dla odbiorców końcowych. Odpowiedni sposób zarządzania procesem zmniejszy
przedstawione powyżej ryzyka i zwiększy korzyści wynikające z przeprowadzanych inwestycji
dywersyfikacyjnych.

Aby polska gospodarka mogła w pełni wykorzystać pozytywne aspekty przeprowadzenia procesu
dywersyfikacji związane ze zwiększeniem konkurencyjności na naszym rynku gazowym konieczna jest
pełna integracja z europejskim systemem gazowym oraz pozostawienie znacznej części wolnej
przepustowości z możliwością przesyłu gazu w obu kierunkach.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 3

2. Bezpieczeństwo energetyczne oraz dywersyfikacja źródeł dostaw gazu
ziemnego w Polsce a polityka Unii Europejskiej

2.1. Definicja bezpieczeństwa energetycznego

Bezpieczeństwo energetyczne to zdolność niezawodnych dostaw energii i paliw po odpowiednich

(akceptowalnych) cenach. W szerszym ujęciu można je określić także jako pokrycie zapotrzebowania
odbiorców na paliwa i energię w sposób zapewniający jednocześnie:
 Ciągłość/niezawodność dostaw o odpowiednich standardach,
 Opłacalność inwestycji z punktu widzenia dostawców kapitału,
 Bezpieczeństwo technologiczne (praca urządzeń i instalacji),
 Akceptowalny poziom cen dla odbiorców,
przy czym za akceptowalny poziom cen dla odbiorców indywidualnych można uznać taki, który nie
stanowi nadmiernego obciążenia budżetów domowych, zaś w odniesieniu do odbiorców przemysłowych
taki, który nie powoduje nieopłacalności produkcji lub istotnie nie pogarsza pozycji konkurencyjnej
przedsiębiorców.

2.2. Polityka Unii Europejskiej w obszarze bezpieczeństwa energetycznego i dywersyfikacji

dostaw gazu

W ostatnich latach polityka Unii Europejskiej w obszarze rynku gazowego koncentrowała się nie
na kwestiach bezpieczeństwa energetycznego, lecz na wysiłkach zmierzających do przyspieszenia
liberalizacji rynku gazu zimnego, zwiększenia efektywności oraz wzmocnienia pozycji
konsumentów w krajach UE. Uwieńczeniem tych wysiłków było przyjęcie przez Parlament Europejski
„Trzeciego Pakietu Energetycznego”. Dokumenty uchwalone w ramach tego pakietu (w tym
znowelizowana dyrektywa gazowa) będą miały z pewnością bardzo istotny wpływ na funkcjonowanie
rynku gazu ziemnego w UE, chociaż na rzeczywiste efekty wdrożeniowe należy jeszcze jakiś czas
poczekać. Aktualnie brak jest przejrzystych kryteriów umożliwiających ocenę skutków wdrażania
„Trzeciego Pakietu Energetycznego” w krajach UE. Ocena skutków jego wdrożenia, chociażby z punktu
widzenia cen nośników energii, jest przedwczesna i dodatkowo utrudniona przez szereg czynników
zewnętrznych takich jak globalny kryzys gospodarczy czy wahające się ceny ropy naftowej. Istnieje
jednakże powszechne i podzielane przez nas przekonanie, iż otwarty rynek spowoduje większą
efektywność w pozyskaniu nośników energii i rozsądny poziom cen tych nośników w długim
okresie.

2.2.1. Geneza stanowiska UE w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego

W ostatnich latach pozycja Europy w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego uległa
poważnemu osłabieniu. Zależność od importu gazu w państwach UE wzrastała, przez co zwiększały się
również ryzyka związane z przesyłem tego surowca. Jednakże, do końca 2008 roku kwestia
zaangażowania Unii Europejskiej w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego w zakresie
dostaw paliwa gazowego pozostawała poza głównym nurtem zainteresowania decydentów Unii
Europejskiej. W 2004 roku weszła w życie Dyrektywa 2004/67/WE dotycząca środków zapewnienia
bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego, która (po raz pierwszy na szczeblu UE) ustanawiała ramy
prawne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego oraz właściwego
funkcjonowania wewnętrznego rynku gazu również w przypadku zakłóceń w dostawach gazu.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 4

Jednakże, Dyrektywa ta pozostawiała państwom członkowskim dużą swobodę decydowania o wyborze
środków dotyczących realizacji ich własnej polityki w zakresie bezpieczeństwa dostaw gazu.
W przypadku wystąpienia zagrożeń dla bezpieczeństwa dostaw w danym państwie członkowskim
istniało i nadal istnieje ryzyko, że podjęte przez to państwo środki mogą nie być wystarczające w celu
zapewnienia prawidłowego funkcjonowania wewnętrznego rynku gazu.

Ostatni kryzys gazowy Rosja-Ukraina w styczniu 2009 roku był wyjątkowo długi, miał bardzo szeroki,
niespotykany do tej pory w sektorze gazowym zasięg i poważnie dotknął gospodarki wielu państw
europejskich. Jednakże, z polskiej perspektywy, przyniósł on wsparcie dla ważnych projektów
rozpatrywanych zarówno na płaszczyźnie europejskiej, jak i krajowej oraz mających przyczynić się
do poprawy bezpieczeństwa energetycznego, w szczególności w zakresie dywersyfikacji dostaw gazu
ziemnego. Kryzys ten istotnie zmienił optykę patrzenia organów UE na kwestie bezpieczeństwa
energetycznego oraz podważył wiarygodność dostawców gazu ziemnego z kierunku wschodniego.
W jego efekcie, jak i poprzednich kryzysów gazowych, działania Komisji Europejskiej w zakresie
bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego stały się zdecydowanie bardziej stanowcze i oparte na
następujących przesłankach:
 Kryzys gazowy potwierdził, że w interesie UE leży zdywersyfikowanie dostaw gazu ziemnego
pod względem kierunków, dostawców, dróg przesyłu oraz rodzaju paliwa (gaz sieciowy
i LNG)
 Dyrektywa 2004/67/WE nie jest już wystarczająca w sytuacji rosnącej zależności od importu.
 Istotne zakłócenia w dostawach gazu mogą mieć negatywne skutki dla wszystkich państw
członkowskich UE oraz mogą spowodować poważne straty w całej gospodarce Wspólnoty.
 Zakłócenia w dostawach gazu mogą mieć również poważne skutki społeczne, zwłaszcza dla grup
odbiorców indywidualnych.
 Z uwagi na fakt, że cele działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu we UE nie
mogą zostać osiągnięte w wystarczającym stopniu wyłącznie przez państwa członkowskie,
Wspólnota musi przygotować się na wypadek zakłóceń w dostawach gazu w przyszłości.

2.2.2. Działania UE prowadzące do poprawy bezpieczeństwa dostaw paliwa gazowego

Od końca 2008 roku w Komisji Europejskiej trwają prace nad wprowadzeniem mechanizmów
umożliwiających sprawne funkcjonowanie rynku gazu również w sytuacjach awaryjnych. Lepsza
koordynacja działań na wypadek sytuacji kryzysowych, zarówno w zakresie działań zapobiegawczych,
jak i reakcji na konkretne zakłócenia w dostawach jest bowiem niezbędna w celu zapewnienia
sprawnego funkcjonowania wewnętrznego rynku gazu ziemnego w UE, również w przypadku
niedoborów w dostawach. Analizie poddanych zostało kilka wariatów strategicznych zmian
legislacyjnych prawodawstwa UE obejmujące m.in. lepsze egzekwowanie lub zmianę istniejącej
Dyrektywy 2004/67/WE oraz nowe rozporządzenie. Ostatecznie, Komisja Europejska zdecydowała się
na wariant nowego rozporządzenia, ponieważ nie wymaga ono długotrwałej transpozycji, jednocześnie
zapewnia przejrzystość oraz spójność standardów i obowiązków w całej Wspólnocie oraz bezpośrednio
określa wymagane zaangażowanie instytucji wspólnotowych. W dniu 16 lipca 2009 roku opublikowany
został Projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące środków zapewniających
bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego, w ramach którego zaplanowano wprowadzenie nowych
rozwiązań regulacyjnych oraz jednoczesne uchylenie dotychczas obowiązującej Dyrektywy
2004/67/WE. Do kluczowych celów projektowanego rozporządzenia należą:

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 5

 Powierzenie przedsiębiorstwom gazowym i właściwym organom państw członkowskich zadania
zagwarantowania skutecznego funkcjonowania rynku gazu przez jak najdłuższy czas w przypadku
zakłóceń w dostawach paliwa, do czasu aż właściwy organ podejmie środki mające zaradzić
sytuacji, w której rynek nie jest w stanie dłużej zapewnić wymaganych dostaw gazu.
 Zwiększenie bezpieczeństwa dostaw gazu do krajów UE poprzez stworzenie zachęt
do inwestowania w połączenia wzajemne (dywersyfikacja kierunków dostaw) oraz w możliwości
odwrócenia przepływu gazu ziemnego (reverse flow).
Podstawowym narzędziem identyfikacji inwestycji w gazowe połączenia transgraniczne, które
są niezbędne na szczeblu wspólnotowym ma być dziesięcioletni plan rozwoju sieci
przygotowywany przez Europejską Sieć Operatorów Systemów Przesyłowych Gazu (ENTSO-
G) i nadzorowany przez Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER).
Zaproponowana przez Komisję Europejską w Projekcie Rozporządzenia z dnia 16 lipca 2009 koncepcja
zwiększenia bezpieczeństwa dostaw gazu do krajów UE zakłada stworzenie zachęt do inwestowania
w połączenia wzajemne wspierające dywersyfikację dostaw gazu w krajach członkowskich UE.
Kluczowym założeniem tej koncepcji jest zapewnienie zdolności infrastruktury gazowniczej krajów UE
do pokrycia maksymalnego zapotrzebowania na gaz na analizowanym obszarze 1 w przypadku zakłóceń
w funkcjonowaniu największej infrastruktury gazowniczej tego obszaru (tzw. koncepcja N-1). Zdaniem
Komisji Europejskiej zdolność techniczna pozostałej do dyspozycji infrastruktury gazowniczej,
w przypadku zakłóceń w funkcjonowaniu największej infrastruktury, powinna być co najmniej równa
całkowitemu zapotrzebowaniu na gaz na analizowanym obszarze przez okres 60 dni,
charakteryzujących się nadzwyczajnie wysokim zapotrzebowaniem na gaz (głównie w czasie
najzimniejszych okresów, występujących statystycznie raz na dwadzieścia lat).
Koncepcja zaproponowana przez Komisję Europejską nie w pełni przystaje do sytuacji Polski
w zakresie bezpieczeństwa dostaw. Zakłada ona bowiem, iż w przypadku awarii kluczowej
infrastruktury przesyłowej w naszym kraju (gazociąg jamalski) możliwe będzie pokrycie
zapotrzebowania odbiorców z wszystkich pozostałych kierunków dostaw. O ile w przypadku takich
punktów dostaw jak krajowe kopalnie gazu czy podziemne magazyny gazu takie podejście jest
uzasadnione, o tyle założenie o maksymalnych dostawach w sytuacjach awaryjnych we wszystkich
punktach granicznych (w tym punktach dostaw od tego samego rosyjskiego dostawcy) należy traktować
jako ryzykowne (np. w przypadku gwałtownego konfliktu dostawcy z krajami tranzytowymi – Białorusią
i Ukrainą). W przypadku Polski optymalna koncepcja bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego
powinna zakładać, iż w długim terminie technicznie możliwe będzie zapewnienie pokrycia
całkowitego zapotrzebowania odbiorców krajowych w przypadku zakłóceń dostaw
od kluczowego dostawcy (wszystkie dostawy z Gazpromu i podmiotów powiązanych), a nie tylko
zakłóceń w dostawach realizowanych za pośrednictwem jednej kluczowej infrastruktury. Aby
zrealizować taki cel niezbędna jest realizacja szeregu inwestycji wspierających dywersyfikację dostaw
gazu ziemnego (terminala LNG, połączeń transgranicznych oraz podziemnych magazynów gazu).

„Obszar analizowany” oznacza obszar geograficzny, dla którego oblicza się wskaźnik N-1. Domyślnie państwo członkowskie.
1

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 6

2.3. Kontekst geopolityczny dywersyfikacji dostaw gazu

Kontekst geopolityczny dywersyfikacji dostaw gazu w Polsce powinien zostać poddany analizie
w następujących obszarach:
 Największe projekty infrastrukturalne w obszarze transportu gazu ziemnego oraz polityka
poszczególnych państw UE oraz ich koncernów narodowych.
 Relacji pomiędzy kluczowym dostawcą oraz krajami tranzytowymi.

2.3.1. Największe projekty infrastrukturalne oraz polityka poszczególnych państw UE i ich

koncernów narodowych
Największe i najbardziej prawdopodobne projekty infrastrukturalne w zakresie dostaw gazu ziemnego
do Europy obejmują projekty służące dostawom gazu rosyjskiego (Nord Stream, South Stream) oraz
projekty infrastrukturalne wspierające dostawy z kierunków alternatywnych (Nabucco):
 Nord Stream – magistrala o długości 1.223 km o całkowitej planowanej przepustowości
55 miliardów m3. Po uzyskaniu zgód ze strony państw skandynawskich (Dania, Szwecja, Finlandia),
Rosji oraz stosownych urzędów niemieckich budowa gazociągu Nord Stream jest już praktycznie
przesądzona, a rozpoczęcie przesyłu gazu planowane jest już w 2011 roku (docelowa zdolność
przesyłowa ma zostać osiągnięta w 2012 roku). Planowany koszt budowy to astronomiczna kwota
ok. 7,6 miliarda EURO.
 South Stream – magistrala gazowa, którą rosyjski
gaz ma być tłoczony do Europy Południowej
i Środkowej przez Morze Czarne z pominięciem
Ukrainy. W inwestycji mają uczestniczyć Włochy,
Bułgaria, Serbia, Węgry, Grecja i - ewentualnie -
Austria. Przepustowość magistrali ma wynosić 63
mld m3 gazu rocznie. Gazprom zamierza oddać
South Stream do użytku przed końcem 2015 roku, a
do końca 2009 roku ma się określić w sprawie
ostatecznej trasy gazociągu.
 Nabucco – to magistrala gazowa, którą do Europy
ma być dostarczany gaz z rejonu Morza
Kaspijskiego, Bliskiego Wschodu oraz Azji
Środkowej z pominięciem Rosji, w projekcie tym
uczestniczą Austria, Węgry, Bułgaria, Rumunia
i Turcja. Gazociąg miałby wejść do eksploatacji w 2014 roku i zmniejszyć zależność UE od paliwa
z Rosji.
Polityka koncernów narodowych, m.in. niemieckich, które wspólnie z Gazpromem realizują projekt Nord
Stream czy włoskich zaangażowanych w projekt South Stream, silnie oddziaływuje na politykę
największych i najbogatszych krajów Unii Europejskiej. W chwili obecnej UE nie realizuje niestety
wspólnej i solidarnej polityki energetycznej, a podstawą podejmowania decyzji biznesowych
w tym obszarze są przede wszystkim interesy poszczególnych państw członkowskich.
Potwierdzają to m.in. rozbieżne deklaracje najważniejszych przywódców krajów UE o potrzebie

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 7

wsparcia budowy największych magistrali gazowych, wskazujące na ostre różnice zdań pomiędzy
interesami największych krajów członkowskich i ich koncernów oraz oficjalną polityką UE.

Stanowisko Polski w sprawie kluczowych projektów gazowych w Europie jest jednoznaczne: opór
w stosunku do budowy gazociągu Nord Stream i wspieranie wszelkich inicjatyw, które mogłyby
uniezależnić Europę od dostaw gazu rosyjskiego (w szczególności projekt Nabucco).

2.3.2. Relacje pomiędzy kluczowym dostawcą (Rosja) i krajami tranzytowymi (Ukraina, Białoruś)
Wzajemne stosunki energetyczne pomiędzy kluczowym dostawcą gazu ziemnego oraz krajami
tranzytowymi mają niewątpliwie istotny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne krajów UE, w tym
Polski. Na chwilę obecną trudno jest przewidzieć czy i kiedy dojdzie do kolejnego kryzysu gazowego,
chociażby dlatego, iż trudno przewidzieć reakcję Rosji na nieuregulowane płatności z tytułu dostaw gazu
ziemnego przez kraje tranzytowe. Naszym zdaniem, istnieją dwa podstawowe obszary, w jakich Polska
może przyczynić się do minimalizacji tego ryzyka:
 Po pierwsze wskazana jest aktywność Polski w rozmowach na temat zapewnienia bezpieczeństwa
energetycznego prowadzonych z Rosją oraz krajami tranzytowymi przez właściwe organy UE.
Oczywiste jest to, że rozmowy prowadzone na szczeblu unijnym będą skuteczniejszym narzędziem
niż działania indywidualnych krajów.
 Po drugie, bardzo istotne jest wspieranie reform rynku energetycznego w krajach tranzytowych,
a szczególnie na Ukrainie. W chwili obecnej Ukraina potrzebuje gruntownie zmodernizować swój
sektor energetyczny (tj. urealnić ceny energii, poprawić wydajność systemu i polepszyć klimat
inwestycyjny). Tylko w ten sposób możliwe będzie uniknięcie w przyszłości sytuacji niezapłaconych
rachunków za dostarczony gaz oraz przeprowadzenie gruntownej modernizacji ukraińskiego
systemu przesyłu gazu. Z przyczyn historycznych oraz położenia geograficznego Polsce przypada
szczególna rola wspierania reform sektora energetycznego (czy szerzej reform gospodarczych
i społecznych) na Ukrainie.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 8

3. Bezpieczeństwo energetyczne Polski w zakresie dostaw gazu ziemnego

3.1. Aktualna sytuacja Polski w zakresie bezpieczeństwa dostaw paliwa gazowego

Aktualną sytuację Polski w zakresie bezpieczeństwa dostaw paliwa gazowego (w tym stopnia
dywersyfikacji dostaw tego surowca) należy określić jako wysoce niezadowalającą. Nasza ocena
sytuacji wynika z następujących przesłanek:
 Po pierwsze, Polska jest w bardzo niewielkim stopniu połączona z systemami gazowymi państw
zachodnich, a zdecydowana większość połączeń transgranicznych zlokalizowana jest na
granicy wschodniej (Białoruś, Ukraina) i służy do transportu gazu od jednego dostawcy (Rosja).
 Po drugie, krajowy system przesyłowy (zarządzany przez OGP Gaz-System) został zaprojektowany
i zbudowany na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat w sposób zakładający import gazu
z kierunku wschodniego. W konsekwencji krajowa infrastruktura przesyłowa nie jest obecnie
przygotowana do odbioru znaczących ilości gazu z kierunku zachodniego oraz z terminala
LNG.
 Po trzecie, na skutek braku wolnych zdolności przesyłowych w punktach wejścia do krajowego
systemu oraz utrudnionego dostępu do pojemności magazynowych w chwili obecnej nie występuje
praktycznie żadna konkurencja pomiędzy dostawcami paliwa gazowego na rynek polski.
 Po czwarte, w obecnej sytuacji braku alternatywnych połączeń transgranicznych, monopolistyczny
dostawca gazu ziemnego na krajowy rynek jest skazany na „nierówne” negocjacje
z monopolistycznym dostawcą paliwa gazowego, jakim jest Gazprom.
 Po piąte, bezpieczeństwo dostaw gazu, rozumiane jako zapewnienie ciągłości i stabilności
dostaw gazu ziemnego do klientów końcowych jest zagrożone, co potwierdziły ostatnie kryzysy
gazowe z roku 2006 oraz 2009.

3.2. Stosunek społeczeństwa polskiego do kwestii bezpieczeństwa energetycznego kraju

w zakresie dostaw paliwa gazowego

Społeczeństwo polskie dostrzega aktualną sytuację kraju w zakresie bezpieczeństwa dostaw

paliwa gazowego i ma świadomość zagrożeń płynących z braku dywersyfikacji dostaw tego surowca.
Stosunek społeczeństwa polskiego do kwestii bezpieczeństwa energetycznego kraju w zakresie dostaw
paliwa gazowego został oceniony za pomocą badania opinii publicznej zleconego firmie GfK Polonia
przez firmę Ernst & Young w grudniu 2009 roku w ramach prac związanych z przygotowaniem
niniejszego raportu. W przeprowadzonym sondażu poddano ocenie kwestie związane z:
 Narażeniem kraju na ryzyko kryzysów spowodowanych brakiem dostaw surowców energetycznych
(gaz ziemny, prąd, ropa naftowa).
 Istotnością dla bezpieczeństwa energetycznego kraju gwarancji dostaw surowców energetycznych
z różnych źródeł (od różnych dostawców, z różnych krajów).
 Koniecznością solidarnego ponoszenia opłat związanych z bezpieczeństwem energetycznym kraju
przez wszystkich odbiorców gazu ziemnego.
Wyniki przeprowadzonego badania opinii publicznej są następujące (wykres 1):
 62% (suma odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak) mieszkańców naszego kraju jest
przekonanych, że Polska jest narażona na ryzyko kryzysów spowodowanych brakiem dostaw

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 9

 surowców energetycznych. Wyrazicielami takiej opinii istotnie częściej były osoby w wieku 40-49
lat, mające wyższe wykształcenie oraz pracownicy umysłowi.
 86% (suma odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak) respondentów jest zdania, że
dywersyfikacja dostaw surowców może pozytywnie wpłynąć na zapewnienie bezpieczeństwa
energetycznego Polski. Zdecydowanie częściej są o tym przekonani mężczyźni, osoby
o najwyższych dochodach oraz ludzie dobrze wykształceni.
 Niemal 86% respondentów jest przekonana, że za bezpieczeństwo energetyczne powinni
płacić solidarnie wszyscy odbiorcy. Odmienną opinię (zaledwie 14% społeczeństwa) wyrażały
częściej osoby w wieku 60 i więcej lat oraz pracownicy fizyczni.
Wykres 1. B ezpieczeństwo energetyczne P olski.
R aport z badania opinii społeczeństwa polskiego w kwestii bezpieczeństwa energetycznego kraju.
Pytanie 1 Pytanie 2 Pytanie 3
C zy P olska jest narażona na ryzyko Czy zagwarantowanie dostaw surowców C zy za bezpieczeństwo energetyczne
kryzysów spowodowanych brakiem dostaw energetycznych z różnych źródeł (od powinni płacić solidarnie wszyscy
surowców energetycznych (gaz ziemny, różnych dostawców, z różnych krajów) jest odbiorcy?
prąd, ropa naftowa)? istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa
energetycznego Polski?

TAK 62% TAK 86% TAK 86%

Zdecydowanie tak Raczej nie Trudno powiedzieć
Raczej tak Zdecydowanie nie

Przedstawione powyżej dane wskazują jednoznacznie, iż kwestia dywersyfikacji dostaw paliwa

gazowego jest w opinii społeczeństwa polskiego zagadnieniem istotnym. Świadczy o tym nie tylko
przekonanie większości społeczeństwa wskazujące, iż Polska jest narażona na ryzyko kryzysów
spowodowanych brakiem dostaw surowców energetycznych, ale także przeświadczenie zdecydowanej
większości społeczeństwa, iż dywersyfikacja surowców energetycznych jest istotnym czynnikiem
zapewniającym bezpieczeństwo energetyczne kraju. Ten sam znaczący odsetek społeczeństwa uważa
także, iż koszty gwarancji bezpieczeństwa energetycznego Polski powinny być poniesione solidarnie
przez wszystkich odbiorców paliwa gazowego. Podsumowując badanie należy uznać, że
społeczeństwo polskie jest przychylne procesowi dywersyfikacji dostaw paliwa gazowego.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 10

4. Korzyści płynące z zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego

Korzyści płynące z zapewnienia bezpieczeństwa dostaw gazu należy rozpatrywać pod kątem
zapewnienia bezpieczeństwa technicznego oraz bezpieczeństwa kontraktowego. Pod pojęciami tymi
należy rozumieć:
 Bezpieczeństwo techniczne, czyli- zapewnienie fizycznych możliwości dostaw gazu ziemnego
z alternatywnych kierunków (budowa połączeń transgranicznych i terminala LNG)
 Bezpieczeństwo kontraktowe, czyli zapewnienie kontraktowych możliwości dostaw gazu
ziemnego.
Analiza powyższych zagadnień w kontekście rynku polskiego przedstawiona została w podrozdziałach
poniżej.

4.1. Kluczowe korzyści wynikające z zapewnienia bezpieczeństwa technicznego dostaw gazu

Zapewnienie dostępu do infrastruktury służącej do dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego przyniesie

szereg korzyści zarówno w kwestii rozwoju rynku gazu ziemnego, jak i zwiększenia konkurencyjności
całej polskiej gospodarki. Kluczowe korzyści wynikające z budowy infrastruktury służącej dywersyfikacji
dostaw gazu są następujące:
 Po pierwsze, dostęp do infrastruktury dywersyfikacyjnej przyczyni się do rozwoju
konkurencyjnego rynku gazu ziemnego, co w konsekwencji pozytywnie wpłynie na wzrost
konkurencyjności polskiej gospodarki.
 Po drugie, dostęp do infrastruktury dywersyfikacyjnej zapewni ciągłość i niezawodność dostaw
gazu ziemnego z alternatywnych źródeł w sytuacjach kryzysowych.
 Po trzecie, dostęp do infrastruktury dywersyfikacyjnej istotnie polepszy pozycję negocjacyjną
strony polskiej w negocjacjach z wiodącym dostawcą.

4.1.1. Rozwój konkurencyjnego rynku gazu

W chwili obecnej na polskim rynku gazu mamy sytuację podwójnego monopolu – zarówno po stronie
dostawcy paliwa gazowego na polski rynek jak i monopolu w zakresie sprzedaży gazu na krajowym
rynku. Z jednej strony skazani jesteśmy bowiem na zakup paliwa gazowego z kierunku wschodniego
(kontrakty z Gazpromem). Z drugiej strony na krajowym rynku praktycznie niepodzielnie króluje inny
monopolista (firma PGNiG S.A.). Jesteśmy przekonani, iż tylko realizacja kosztownych inwestycji
w połączenia transgraniczne, połączona z rozbudową krajowej sieci przesyłowej oraz budową
podziemnych magazynów gazu może zmienić monopolistyczną strukturę rynku gazu ziemnego.
Zapewnienie dostępu do wolnych przepustowości w połączeniach transgranicznych oraz do wolnych
przepustowości w podziemnych magazynach gazu przyczyni się do wejścia na krajowy rynek
alternatywnych dostawców paliwa gazowego (innych niż PGNiG S.A.). Odbiorcy gazu ziemnego
(szczególnie duże zakłady przemysłowe, które od wielu lat narzekają na wysokie ceny gazu ziemnego
oraz monopolistyczną pozycję PGNiG) zyskają rzeczywistą możliwość wyboru dostawców, tak jak to ma
miejsce na rozwiniętych rynkach gazowych. Klienci nie będą dalej skazani na kupno gazu od PGNiG
S.A. po cenach, na które nie mają żadnego wpływu i które mogą różnić się istotnie od tych jakie płacą

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 11

ich zagraniczni konkurenci, lecz będą mogli decydować się na zakup gazu od alternatywnych
dostawców, którzy korzystać będą z alternatywnych połączeń. Równocześnie zwiększy się płynność
naszego rynku gazowego oraz rozpocznie się proces transparentnego kształtowania cen gazu
ziemnego (konkurencja cenowa pomiędzy dostawcami, możliwość importu tańszego gazu
w kontraktach krótko i średnioterminowych).

Bardzo istotną kwestią jest zapewnienie dostępu do nowych inwestycji dywersyfikacyjnych dla
wszystkich potencjalnych użytkowników m.in. poprzez brak odstępstw od stosowania zasady
swobodnego dostępu (TPA) oraz przeznaczenie części przepustowości nowobudowanej infrastruktury
na potrzeby realizacji kontraktów krótko i średnioterminowych (zwiększenie płynności i elastyczności
rynku).

Rozwój konkurencyjnego rynku gazu ziemnego będzie niewątpliwie sprzyjać dalszemu rozwojowi całej
gospodarki m.in. poprzez zapewnienie możliwości optymalizacji kosztów pozyskania paliwa gazowego
przez odbiorców przemysłowych.

4.1.2. Zapewnienie ciągłości i niezawodności dostaw

Rozbudowa infrastruktury służącej dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego jest podstawowym warunkiem
zwiększenia bezpieczeństwa technicznego dostaw gazu ziemnego do Polski. Dywersyfikacja dostaw
paliwa gazowego zapewni ciągłość i niezawodność dostaw tego surowca i docelowo powinna zapewnić
pokrycie całkowitego zapotrzebowania odbiorców krajowych w przypadku zakłóceń dostaw
od kluczowego dostawcy (wszystkie dostawy z Gazpromu i podmiotów powiązanych).

4.1.3. Polepszenie sytuacji negocjacyjnej Polski

Wymuszona przez stronę rosyjską w 2006 roku 10% podwyżka cen gazu ziemnego korygująca na stałe
formułę cenową zawartą w kontrakcie jamalskim w połączeniu z przebiegiem obecnych negocjacji
dotyczących tego kontraktu wskazują jednoznacznie, iż sytuacja negocjacyjna Polski w rozmowach
z Gazpromem jest słaba, a Gazprom jawnie wykorzystuje negocjacje gazowe jako realizację polityki
państwa rosyjskiego. Zakończenie renegocjacji kontraktu jamalskiego skutkować będzie tym, iż od 2010
roku PGNiG S.A będzie importować około 10,3 mld m3 gazu rocznie, przy czym strona polska
wynegocjowała 15% poziom elastyczności importu. W konsekwencji, w całym okresie obowiązywania
renegocjowanego kontraktu Polska będzie importować pomiędzy 8,8 mld m3 a 10,3 mld m3 gazu
ziemnego rocznie, czyli około 10% więcej niż przed renegocjacją kontraktu. Pomimo zwiększenia
ilości gazu zarezerwowanego w ramach kontraktu jamalskiego uważamy, iż w praktyce możliwy
jest wariant, że dostawy z kierunku wschodniego w najbliższych kilku / kilkunastu latach
obejmować będą nie tylko wolumen objęty kontraktem jamalskim, lecz również inne kontrakty
krótko i średnioterminowe. W przypadku negocjowania dodatkowych dostaw paliwa gazowego
z kierunku wschodniego posiadanie alternatywnych dróg dostawy tego paliwa z innych
kierunków będzie niewątpliwie kluczowym argumentem negocjacyjnym przedsiębiorstw
zaopatrujących polski rynek.

Wnioski

Zapewnienie technicznego bezpieczeństwa dostaw gazu (poprzez budowę infrastruktury służącej

dywersyfikacji) jest przedsięwzięciem bardzo kosztownym. Nie wszystkie inwestycje, które służą
zapewnieniu / zwiększeniu bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego mają pełne uzasadnienie
ekonomiczne. Wysokie koszty realizacji tych inwestycji mogą powodować, iż koszt dostawy gazu przy

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 12

wykorzystaniu nowowybudowanej infrastruktury jest wyższy niż przy wykorzystaniu istniejącej (często
w znacznym stopniu zamortyzowanej) infrastruktury. W takim przypadku interes publiczny może
wymagać tego, aby różnica w kosztach dostawy z kierunków alternatywnych była pokrywana przez
wszystkich klientów końcowych (np. w postaci dodatkowych opłat). 2 Zaniechanie realizacji inwestycji
dywersyfikacyjnych wyłącznie z przyczyn czysto ekonomicznych może stać w sprzeczności
z interesem Państwa w zakresie zwiększania bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego i każdy taki
przypadek powinien podlegać szczegółowym wielowymiarowym analizom. Według ostatnich doniesień
prasowych budowa interkonektora łączącego polski i słowacki system gazowy może nie zostać
zrealizowana ze względu na wysokie koszty jego realizacji (inwestycja wymagałaby budowy ponad 100
km gazociągów po obu stronach granicy) oraz brak opłacalności ekonomicznej. Pod znakiem zapytania
stoi również realizacja projektów mających na celu bądź połączenie Polski z systemem niemieckim
(projekt ITG), bądź z krajami skandynawskimi (projekt Scanled, projekt Pipeline). Z drugiej strony należy
pamiętać, że dywersyfikacja kierunków i źródeł dostaw gazu ziemnego nie może doprowadzić do
nadmiernego wzrostu opłat taryfowych płaconych przez odbiorców końcowych. Dlatego też,
w żadnym wypadku nie można doprowadzić do sytuacji, w której realizowane będą inwestycje, które nie
są kluczowe z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego oraz rozwoju
konkurencyjnego rynku gazu. W długim terminie mogłoby to doprowadzić do przeinwestowania,
a w konsekwencji przeniesienia nadmiernych kosztów ponoszonych przez operatorów inwestycji
dywersyfikacyjnych na odbiorców końcowych poprzez wzrost opłat taryfowych.

Podstawowe wnioski z przeprowadzonych przez nas analiz są następujące:

 W interesie Polski (tak jak i całej Unii Europejskiej) leży zdywersyfikowanie dostaw gazu ziemnego
pod względem kierunków dostaw, dostawców, dróg przesyłu oraz rodzaju paliwa (gaz sieciowy
i LNG).
 Zapewnienie fizycznych możliwości dostaw gazu z różnych kierunków i od alternatywnych
dostawców przyczyni się do pojawienia się konkurencji na rynku gazowym i jest sposobem
na ograniczenie monopolistycznej pozycji PGNiG S.A. jako jedynego dostawcy.
 Wzrost konkurencyjności rynku gazowego umożliwi odbiorcom końcowym swobodny wybór
dostawcy tego paliwa oraz spowoduje powstanie presji na obniżenie hurtowych cen gazu
poprzez zintegrowanie krajowego rynku gazu z rynkiem europejskim. Kwestia ta jest szczególnie
istotna dla największych odbiorców przemysłowych (PKN Orlen, wielka synteza chemiczna), dla
których koszt paliwa gazowego jako towaru stanowi ponad 85% całkowitych kosztów dostawy tego
surowca (ok.15% to koszty transportu i magazynowania).
 Uważamy, iż w realizowane w Polsce inwestycje służące dywersyfikacji dostaw gazu powinny
obejmować:
• Inwestycje, na które jest zapotrzebowanie rynkowe i które mogą zostać zrealizowane
i sfinansowanie przy zastosowaniu standardowej procedury Open Season.
• Inwestycje, na które nie ma obecnie pełnego zainteresowania, lecz ich realizacja służyć będzie
zwiększeniu bezpieczeństwa energetycznego oraz rozwojowi konkurencyjnego rynku
gazu. Inwestycje te narażone są na ryzyko trudności w pozyskaniu finansowania na realizację
inwestycji dywersyfikacyjnych oraz niosą ze sobą ryzyko nadmiernego wzrostu obciążeń z tytułu

2
Filozofia finansowania inwestycji dywersyfikacyjnych opartych na systemie opłat pobieranych od wszystkich
klientów została przedstawiona m.in. w raporcie przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej przez firmę
Rambol z kwietnia 2009 roku („Future Development of the Energy Gas Market in the Baltic Sea Region)

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 13

 przesyłu gazu dla klientów indywidualnych oraz przemysłowych w wyniku ich realizacji(kwestie
opisane w dalszej części niniejszego raportu).

4.2. Kluczowe korzyści wynikające z zapewnienia kontraktowego bezpieczeństwa dostaw gazu

Aktualna sytuacja Polski w zakresie

zapewnienia bezpieczeństwa kontraktowego
dostaw gazu ziemnego jest dość
skomplikowana. Po pierwsze, w dniu 29
czerwca 2009 roku zawarta została umowa
na dostawy skroplonego gazu ziemnego
(LNG) pomiędzy PGNiG oraz Qatargas.
Umowa dotyczy zasad, w oparciu o które
będą realizowane długoterminowe dostawy
LNG do Polski, przy czym strony ustaliły, iż
dostawy LNG będą realizowane od 2014 roku
przez okres 20 lat w wysokości ok. 1 mln ton
LNG rocznie (ok. 1,5 mld m3 gazu ziemnego).
Punktem dostaw będzie terminal LNG
w Świnoujściu. Po drugie, w chwili obecnej
finalizowane są negocjacje dotyczące
podpisania aneksu do kontraktu
jamalskiego, który zakłada:
 przedłużenie obowiązywania kontraktu
o 15 lat, tj. do dnia 31 grudnia 2037 roku;
 zwiększenie wolumenu dostaw gazu
rosyjskiego do Polski począwszy od dnia
1 stycznia 2010 roku do dnia 31 grudnia
2037 roku do poziomu 10,27 mld m3
rocznie, przy zachowaniu 15%
elastyczności poboru w całym okresie
trwania kontraktu
 utrzymanie dotychczasowej formuły
cenowej za paliwo gazowe oraz
możliwości elastyczności poboru gazu
ziemnego w całym okresie trwania
kontraktu na poziomie 15%
zakontraktowanego wolumenu.

W dużym uproszczeniu, podstawowe korzyści z zapewnienia kontraktowej dywersyfikacji dostaw paliwa

gazowego to zbilansowanie wielkości dostaw gazu ziemnego z prognozowanym
zapotrzebowaniem na ten surowiec oraz zwiększenie popytu na gaz ziemny na krajowym rynku.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 14

Podpisanie kontraktu z Quatargas oraz aneksu do kontraktu jamalskiego istotnie wpłynie na sytuację
kontraktową Polski. Przed podpisaniem powyższych kontraktów Polska narażona była na ryzyko
kontraktowego niedoboru gazu zarówno w krótkim terminie (ograniczenia w dostawach do 1 stycznia
2010 roku) jak i w długim okresie (brak możliwości zapewnienia stabilnych dostaw dla potencjalnych
nowych odbiorców gazu ziemnego). Sytuacja taka miała negatywny wpływ m.in. na rozwój energetyki
gazowej, ponieważ zagwarantowanie stabilnych długoterminowych dostaw gazu jest warunkiem
koniecznym podejmowania decyzji inwestycyjnych przez inwestorów. Podpisanie aneksu do kontraktu
jamalskiego zwiększające wolumen dostaw począwszy od 2010 roku istotnie ograniczy ryzyko
wystąpienia niedoboru paliwa gazowego na polskim rynku.

Począwszy od roku 2014 zakontraktowane w długim terminie dostawy gazu ziemnego wynosić będą
około 12 mld m3 (10,3 mld m3 z kontraktu jamalskiego oraz 1,5 mld m3 dostaw LNG) co po dodaniu
około 4,5 mld m3 z wydobycia krajowego daje łącznie około 16,5 mld m3 rocznie (czyli o kilkanaście
procent więcej niż obecne całkowite zużycie gazu w Polsce). Jednocześnie należy pamiętać,
że w kontrakcie jamalskim zawarta została klauzula 15% elastyczności poboru gazu, która oznacza
że wolumen gazu zakupywanego w ramach kontraktu jamalskiego może wahać się w całym okresie
trwania kontraktu w przedziale pomiędzy 8,8 – 10,3 mld m3. Struktura fizycznych dostaw gazu ziemnego
do Polski w długim okresie zależna jest od dynamiki wzrostu popytu. Analiza potencjalnego
zapotrzebowania na gaz przez odbiorców przemysłowych wskazuje, iż zdecydowanym liderem
w zakresie planowanego zwiększenia zużycia gazu ziemnego jest segment energetyki gazowej.
Istniejące plany budowy elektrowni gazowych zakładają realizację inwestycji o łącznej mocy około 2,5 -
3 tys. MW i obejmują m.in.:
 800 MW – Projekt koncernu Energa wspólnie z irlandzkim koncernem ESB
 400 MW – Projekt Stalowa Wola realizowany przez Tauron wspólnie z PGNiG
 200 MW – Projekt koncernu Energa wspólnie z Lotosem i PGNiG
 400 – 450 MW - Projekt planowany przez PKN Orlen
 430 MW – Elektrownia Skawina (CEZ)
 126 MW – Elektrociepłownia Gorzów (PGE)

Elektrownie/ elektrociepłownie gazowe o łącznej mocy 2,5 – 3 tys. MW zużywałyby rocznie około 4 mld
m3 gazu ziemnego. Zakładając więc, iż obecny poziom zużycia gazu ziemnego (około 14,5 mld m3)
będzie rósł w tempie około 2% rocznie (bez energetyki) to uwzględniając planowane projekty
energetyczne zużycie paliwa gazowego w roku 2020 może wynosić nawet 22 mld m3 (czyli istotnie
więcej niż zakontraktowane obecnie w długim terminie wolumeny paliwa gazowego). Szacunkowe
porównanie zakontraktowanego poziomu dostaw gazu ziemnego oraz planowanego zapotrzebowania
na paliwo gazowe w 2020 roku zostało przedstawione na wykresie 2. W chwili obecnej wielkość zużycia
gazu ziemnego w Polsce (np. w przeliczeniu na 1 mieszkańca lub na wielkość PKB) istotnie odstaje od
sytuacji w innych krajach UE. Bardzo niski poziom zużycia gazu w Polsce występuje szczególnie
w sektorze energetyki. Według danych Eurostat produkcja energii elektrycznej w Unii Europejskiej
wyniosła w 2007 roku 3,4 mln GWh. Wzrostowi produkcji energii w latach 1996-2007 towarzyszył
również dynamiczny wzrost udziału gazu ziemnego w generacji energii elektrycznej. W badanym
okresie udział ten wzrósł z 11% do 22%. Dane na temat wielkości produkcji energii elektrycznej
w krajach Wspólnoty oraz procentowego udziału gazu ziemnego w generacji energii zostały
przedstawione na wykresie 3. Do grona liderów, w zakresie udziału gazu ziemnego w generacji energii

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 15

elektrycznej, można zaliczyć m. in. Holandię, Włochy, oraz Irlandię. W wymienionych państwach ponad
połowa energii elektrycznej powstaje w sektorze energetyki gazowej. Dla porównania udział gazu
ziemnego w generacji energii elektrycznej w Polsce wyniósł w 2007 roku zaledwie 1,9%. Można
oczekiwać, że planowany rozwój sektora energetyki gazowej pozwoli na zwiększenie udziału tego
surowca w generacji energii elektrycznej co najmniej do poziomu 6% w 2020 roku 3. Udział gazu
ziemnego w generacji energii elektrycznej w wybranych państwach Unii Europejskiej został
przedstawiony na wykresie 4.

Wnioski

Podstawowe wnioski z przeprowadzonych przez nas analiz są następujące:

 Zwiększenie kontraktowej pewności dostaw gazu ziemnego na rynek polski będzie mieć
pozytywny wpływ na decyzje inwestycyjne podejmowane przez inwestorów zużywających gaz
ziemny (szczególności w energetyce gazowej), a w konsekwencji wpłynie na wzrost popytu.
 Uważamy, iż z punktu widzenia bezpieczeństwa kontraktowego kluczowe jest zapewnienie, aby
gazociągi transgraniczne z krajami ościennymi posiadały funkcjonalność dostaw dwukierunkowych
(gaz przesyłany w obu kierunkach, tzw. „reverse flow”). Możliwość przesyłania gazu w obu
kierunkach zapewni rzeczywistą integrację krajowego rynku gazu z rynkiem europejskim oraz
umożliwi zrównoważenie bilansu paliwa gazowego (realizacja dostaw awaryjnych w przypadku
wystąpienia niedoborów wolumenu paliwa gazowego na rynku / sprzedaż ewentualnych nadwyżek
gazu do krajów ościennych). Kwestia reverse flow jest szczególnie istotna w przypadku gazociągu
jamalskiego. W chwili obecnej możliwość zastosowania reverse flow na tym gazociągu (dostawy
gazu z Niemiec do Polski) napotyka na zdecydowany sprzeciw strony rosyjskiej. Kwestię tą mogłyby
zmienić regulacje europejskie, które wymuszałyby reverse flow na kluczowej infrastrukturze,
szczególnie w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa dostaw gazu. Zapewnienie technicznych
możliwości reverse flow jest również istotne w przypadku nowobudowanych połączeń
transgranicznych. Według aktualnych informacji zarówno magistrala łącząca systemy gazowe
Czech i Polski (Cieszyn), jak i magistrala łącząca polski i niemiecki system przesyłowy (Lasów),
będą dwukierunkowe. Postulat prawnych rozwiązań w sprawie obowiązku reverse flow na poziomie
UE został zgłoszony przez Polskę w grudniu 2009 roku w trakcie dyskusji ministrów ds. energii
krajów UE w trakcie obrad nad przedstawioną w lipcu 2009 roku przez Komisję Europejską
Rozporządzenia dotyczącego środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego.
Uważamy, iż stanowisko Polski w tej sprawie znajduje pełne uzasadnienie merytoryczne,
a wdrożenie odpowiednich uregulowań prawnych mogłoby przyczynić się do istotnej
poprawy bezpieczeństwa energetycznego krajów UE.
 Część przepustowości w nowobudowanych połączeniach transgranicznych powinna zostać
zachowana na potrzeby realizacji kontraktów krótko i średnioterminowych – przyczyni się to do
znacznego zwiększenia elastyczności i płynności krajowego rynku gazu.

3
Przy założeniu mocy zainstalowanej na poziomie 40-45 tys. MW, w tym mocy elektrowni gazowych na poziomie
2,5-3 tys. MW.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 16

5. Kluczowe ryzyka zagrażające dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego

Dywersyfikacja dostaw gazu ziemnego na polski rynek niesie ze sobą szereg korzyści zarówno dla
rozwoju rynku gazowego jak i wzrostu konkurencyjności całej polskiej gospodarki. Zwracamy jednakże
uwagę, iż proces dywersyfikacji dostaw gazowego powinien zostać dokładnie przemyślany
i zaplanowany oraz że konieczne jest odpowiednie ograniczenie kluczowych ryzyk związanych
procesem dywersyfikacji. Naszym zdaniem, kluczowe ryzyka mające wpływ na zwiększenie
dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego są następujące:
 Ryzyko 1: Trudności w pozyskaniu finansowania na realizację inwestycji dywersyfikacyjnych.
 Ryzyko 2: Nadmierny wzrost obciążeń z tytułu dostaw gazu dla klientów indywidualnych oraz
przemysłowych w wyniku realizacji inwestycji dywersyfikacyjnych.

5.1. Ryzyko trudności w pozyskaniu finansowania na realizację inwestycji dywersyfikacyjnych

Większość inwestycji infrastrukturalnych, których celem jest stworzenie nowych kanałów dostaw gazu
ziemnego, alternatywnych do zakupu tego surowca z Rosji, określana jest jako „bardzo kosztowne”.
Wysoki poziom nakładów ma bezpośrednie przełożenie na poziom rentowności projektów i może
istotnie utrudnić lub wręcz uniemożliwić pozyskanie finansowania na realizację inwestycji
dywersyfikacyjnych. Niezbędne nakłady inwestycyjne na realizację inwestycji dywersyfikacyjnych
przekraczają z reguły możliwości finansowe podmiotów je realizujących i będą w zdecydowanej
większości pochodzić ze źródeł zewnętrznych (kredyty, obligacje, środki unijne).

W celu uzyskania finansowania na budowę infrastruktury dywersyfikacyjnej niezbędne jest zapewnienie

źródeł finansowania inwestycji. W tym kontekście, optymalny z punktu widzenia pozyskania
finansowania model funkcjonowania inwestycji dywersyfikacyjnych polega na tym, iż zdecydowana
większość mocy przesyłowych (lub mocy regazyfikacji w przypadku terminala LNG) jest zarezerwowana
przez uczestników rynku w kontraktach długoterminowych (obejmujących cały okres finansowania –
minimum 15 lat). Model taki jest pożądany zarówno z punktu widzenia instytucji finansujących jak
i z punktu widzenia inwestora, lecz niesie za sobą określone ryzyka dla dostawców gazu (konieczność
zarezerwowania mocy przesyłowych na bardzo długi okres dla konkretnego punktu wejścia do systemu;
konieczność kontraktowego zabezpieczenia dostaw na tak długi okres; ograniczone możliwości
realizacji kontraktów krótko i średnioterminowych) jak i ryzyka dla klientów końcowych (ograniczenie
konkurencyjności rynku poprzez brak dostępności wolnych mocy przesyłowych w nowych punktach
wejścia do systemu dla kontraktów krótko- i średnioterminowych; brak możliwości rzeczywistej integracji
z europejskim systemem gazowniczym).

Uwzględniając obecną sytuację kontraktową Polski w zakresie dostaw gazu ziemnego (renegocjowany
kontrakt jamalski oraz umowa z Qatargas, które w pełni pokrywają obecne zapotrzebowanie odbiorców
krajowych na gaz ziemny) można zaryzykować stwierdzenie, iż potencjalni dostawcy (w tym PGNiG
S.A.) będą z dużą ostrożnością podchodzić do długoterminowych rezerwacji mocy przesyłowych
w nowobudowanych punktach wejścia do systemu. Uważamy, iż problem ten może istotnie utrudnić,
bądź wręcz uniemożliwić, pozyskanie finansowania na realizację nowych niezbędnych inwestycji
dywersyfikacyjnych.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 17

Stosowanie modelu realizacji inwestycji dywersyfikacyjnych wyłącznie pod długoterminowe zamówienia
całości lub zdecydowanej większości mocy spowodują, iż w sytuacjach kryzysowych wystąpi brak
możliwości dodatkowych dostaw gazu z alternatywnych kierunków – do tego niezbędne są wolne
moce przesyłowe w punktach wejścia.

Uważamy również, iż pozostawienie kwestii finansowania inwestycji dywersyfikacyjnych na barkach

jednej instytucji jest ponad jej siły i może doprowadzić do nadmiernego zadłużenia spółki,
a w konsekwencji zagrozić realizacji jej celów w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa
energetycznego zapisanych w Prawie Energetycznym.

Wnioski
Ryzyko trudności w pozyskaniu finansowania na inwestycje dywersyfikacyjne może zostać ograniczone
poprzez zastosowanie następujących narzędzi:
 Wdrożenie modelu funkcjonowania rynku gazu, który umożliwiłby pozyskanie finansowania
inwestycji dywersyfikacyjnych bez konieczności długoterminowej rezerwacji zdecydowanej
większości dostępnych przepustowości.
 Stabilna i przewidywalna polityka regulacyjna Prezesa URE w zakresie przeniesienia kosztów
i nakładów ponoszonych na nowe inwestycje w taryfach operatora/ operatorów inwestycji
dywersyfikacyjnych.
 Efektywne wykorzystanie środków unijnych na przygotowanie i realizację inwestycji
dywersyfikacyjnych.

5.2. Ryzyko nadmiernego wzrostu obciążeń z tytułu dostaw gazu dla klientów indywidualnych
oraz przemysłowych

Realizacja kolejnych inwestycji dywersyfikacyjnych wiązać się będzie nieuchronnie ze wzrostem

kosztów dostaw paliwa gazowego do odbiorców końcowych (wzrost kosztów operacyjnych przesyłania
paliwa gazowego oraz wzrost oczekiwanego przez operatorów inwestycji zwrotu z zaangażowanego
kapitału). Sytuacja ta wytworzy presję na wzrost taryf, która tylko częściowo może zostać zniwelowana
przez równoległy wzrost wolumenu przesyłanego gazu. Nie ulega wątpliwości, że koszty dywersyfikacji
w końcowym rachunku zostaną poniesione przez odbiorców końcowych, jednakże zgodnie
z przytaczaną wcześniej definicją bezpieczeństwa energetycznego „pokrycie zapotrzebowania
odbiorców na paliwa i energię musi być realizowane w sposób zapewniający akceptowalny poziom cen
dla odbiorców, przy czym za akceptowalny poziom cen dla odbiorców indywidualnych można uznać taki,
który nie stanowi nadmiernego obciążenia budżetów domowych, zaś w odniesieniu do odbiorców
przemysłowych taki, który nie powoduje nieopłacalności produkcji lub istotnie nie pogarsza pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorców”. W tym kontekście dostrzegamy dwie podstawowe grupy ryzyk:
 Ryzyko nadmiernego wzrostu stawek przesyłowych dla wszystkich klientów na skutek
przeinwestowania (wysokie koszty jednostkowe poszczególnych inwestycji, budowa zbyt dużej ilości
połączeń transgranicznych) oraz/lub nieefektywne funkcjonowanie operatora/operatorów inwestycji
dywersyfikacyjnych.
 Ryzyko nadmiernego wzrostu stawek przesyłowych dla odbiorców końcowych, do których gaz
dostarczany jest z konkretnego punktu wejścia do systemu, istotnie droższego niż pozostałe
(np. punkt wejścia w terminalu LNG, w którym konieczne jest poniesienie wysokich kosztów
regazyfikacji).

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 18

Odrębnym tematem do analiz, który pojawia się w ostatnim czasie dyskusji ekspertów rynku gazowego
jest kwestia, czy wydłużenie kontraktu jamalskiego nie doprowadzi do zbyt wysokich cen gazu ziemnego
na polskim rynku. W chwili obecnej bardzo trudno jest oszacować ryzyko zakupu paliwa gazowego
przez PGNiG po zbyt wysokiej cenie, ponieważ zależeć ono będzie w decydującej mierze od relacji
rynkowych cen gazu ziemnego na rynku europejskim i cen produktów ropopochodnych. Należy
jednakże zwrócić uwagę, iż w przypadku ukształtowania się cen gazu na rynku europejskim poniżej cen
zakupu gazu przez PGNiG S.A. w kontrakcie jamalskim, odbiorcy będą mogli swobodnie zmienić
dostawcę i dokonywać zakupu gazu od alternatywnych dostawców, korzystających z uprzednio
wybudowanej infrastruktury dywersyfikacyjnej.

Wnioski
Ryzyko nadmiernego wzrostu obciążeń z tytułu dostaw gazu dla odbiorców końcowych może zostać
ograniczone poprzez następujące narzędzia:
 Racjonalna kontrola nad planowaniem i realizacją inwestycji dywersyfikacyjnych (poziom nakładów
versus uzyskiwane efekty). Wydaje się, iż optymalnym rozwiązaniem w tym zakresie byłoby
planowanie procesu dywersyfikacji dostaw paliwa gazowego na poziomie centralnym (np. poprzez
nadzór ze strony odpowiednich organów rządowych). Dobrym przykładem scentralizowanego
modelu planowania inwestycji dywersyfikacyjnych może być rynek gazu ziemnego w Hiszpanii.
 Stworzenie mechanizmów umożliwiających równomierne ponoszenie kosztów budowy infrastruktury
przez wszystkich uczestników rynku gazu ziemnego w Polsce (np. alokacja kosztów na odbiorców
końcowych proporcjonalnie do wielkości zużycia / zamówionej mocy).
 Stworzenie bodźców taryfowych dla odbiorców do efektywnego korzystania z punktów wejścia do
systemu przez obecnych oraz potencjalnych dostawców gazu ziemnego
(np. zniwelowanie/ograniczenie różnic w poziomie taryf za korzystanie z poszczególnych punktów
wejścia do systemu).
 Sprawna polityka regulacyjna Prezesa URE wymuszająca efektywność działania operatorów
inwestycji dywersyfikacyjnych.

Co polska gospodarka zyska na dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego? 19

Ernst & Young

Assurance | Tax | Transactions | Advisory

Firma Ernst & Young jest globalnym liderem w

zakresie usług audytorskich, podatkowych,
transakcyjnych i doradczych. Na całym świecie
144 000 naszych pracowników jednoczą
wspólne wartości i świadczenie wysokiej jakości
usług. Zmieniamy rzeczywistość, pomagając
naszym pracownikom, naszym klientom oraz
naszej coraz szerszej społeczności w
wykorzystaniu ich potencjału.

Aby uzyskać więcej informacji, odwiedź

www.ey.com/pl.

© 2009 Ernst & Young

Wszelkie prawa zastrzeżone.