Professional Documents
Culture Documents
Skad
i bezpieczestwo szczepionek
Zapobieganie chorobom poprzez szczepienia owocuje zmniejszeniem czstoci wy-
stpowania chorb w danej populacji i przynosi due oszczdnoci. Nadal nie wy-
produkowano szczepionki w 100 proc. skutecznej i bezpiecznej, cho naukowcy ca-
y czas do tego d. Powane odczyny poszczepienne po szczepionkach zarejestro-
wanych w Polsce zdarzaj si niezwykle rzadko. Dziaanie szczepionki czsto
nakada si na objawy choroby, dlatego trudno jest ustali dokadn czsto od-
czynw niepodanych. Rwnie techniki produkcji szczepionek zmieniaj si ka-
dego roku i s rne u poszczeglnych producentw, std trudnoci w opracowa-
niu uniwersalnych programw bada, ktre porwnuj i okrelaj bezpieczestwo
preparatw. Szczepionka przeciw tcowi nie jest t sprzed 50 lat. Biako jaja kurze-
go uywane przy produkcji szczepionki przeciw grypie rni si znacznie kadego
roku i u rnych producentw. Szczepionk przeciw bonicy Japoczycy pozbawi-
li elatyny, za do szczepionki przeciw odrze uywaj innej i mniej immunogennej
[1]. W dostpnych szczepionkach, poza antygenami, znajduj si rwnie adju-
wanty, stabilizatory, antybiotyki i inne. Kady z tych skadnikw moe by przyczy-
n niepodanych odczynw poszczepiennych.
Skadniki kadej szczepionki wyszczeglnione dzce z poywki lub biologicznego ukadu, w kt-
s w ulotce umieszczonej w opakowaniu. Takie sa- rym szczepionka jest produkowana (bbiako jaja
me szczepionki produkowane przez rne firmy kurzego, antygeny jaja, elatyna, hodowla tkan -
mog rni si aktywnoci, jak te zawartoci kowa namnaajca antygen i inne). Biako jaja ku -
nieczynnych skadnikw (sl fizjologiczna, forma- rzego jest skadnikiem szczepionek powstajcych
lina, inne). Gwne skadniki szczepionek dzieli z uyciem zarodkw kurzych (odra, winka, ta
si na 4 grupy: febra, grypa). W bardzo rzadkich przypadkach
I antygeny, szczepionki te mog wyzwala odczyn anafilak-
II zawiesina, tyczny lub inne objawy nadwraliwoci [3]. Oso-
III k o n s e r w a n t y , a n t y b i o t y k i i s t a b i l i z a t o r y by, ktre przebyy reakcj anafilaktyczn po zje-
(peni zblion funkcj), dzeniu jaja nie powinny otrzyma wymienionych
IV adjuwanty [2]. szczepionek. Naley jednak pamita, e niektre
szczepionki przeciw odrze i wince otrzymywane
I Antygeny daj odporno czynn. S to s z uyciem hodowli fibroblastw zarodkw ku-
biaka, wielocukry, kwasy nukleinowe patogenu, rzych; nios one znikome ryzyko reakcji anafilak-
ktre w szczepionkach stanowi rwnie skado- tycznych u osb z nadwraliwoci na biako jaja
w zoonych czstek, atenuowanych wirusw, za- kurzego [4]. Obserwowane reakcje na szczepion-
bitych bakterii [3]. ki zawierajce biako jaja kurzego najczciej
zwizane s z reakcj nadwraliwoci na elatyn
II Zawiesina (woda do iniekcji lub sl fizjo- i rzadko s typu anafilaktycznego [5, 6]. Dlate-
logiczna lub zoona pynna hodowla tkankowa) go, w odrnieniu od pacjentw po reakcjach ana-
moe zawiera biaka lub inne skadniki pocho- filaktycznych, ci z atopowym zapaleniem skry
88 przewodnik lekarza
klinika
o niewielkim lub rednim nasileniu zmian i z do- nie, w ktrym podkrelono konieczno kontynu-
datnimi reakcjami w testach alergicznych z elaty- owania szczepie szczepionkami zawierajcymi
n, maj wykonywane szczepienia pen dawk tiomersal do czasu otrzymania nowych, wolnych
szczepionki [7]. od tego zwizku. Nadal tiomersal jest uprzywilejo-
Niemal 6 proc. osb, ktre otrzymay dawk wany, chocia zgodnie z zapowiedziami, wiato-
przypominajc szczepionki przeciw wcieklinie wa Organizacja Zdrowia (WHO) swoje preferen-
przechodzi chorob posurowicz, ktra jest wyni- cje przeniesie z czasem na inny, rwnie skuteczny
kiem uczulenia na ludzkie albuminy , ulegajce stabilizator, gdy tylko znajdzie si on w powszech-
przemianom chemicznym pod wpywem substan- nym uyciu [1]. Czy tiomersal jest szkodliwy?
cji uywanych do inaktywacji wirusa w procesie Liczne badania pokazuj, e limity ste w orga-
otrzymywania szczepionki [8]. nizmie czowieka dotycz metylenu rtci, a nie ety-
lenu, ktry zawarty jest w tiomersalu. Badania
III Konserwanty, stabilizatory i antybiotyki. wskazuj, i ze szkodliwym wpywem rtci na or-
ladowe iloci pierwiastkw lub zwizkw che- ganizm spotykamy si po ekspozycji wielokrotnie
micznych (rtci = tiomersal, preparaty immu- wyszej ni ta po szczepieniu. Inne badanie, po-
noglobulin) i pewne antybiotyki (neomycyna, kazujce wpyw rtci po spoyciu zanieczyszczo-
streptomycyna) s skadnikami zapobiegajcymi nych ryb przez ciarne kobiety, wykazao szko-
rozwojowi bakterii lub stabilizuj antygen, przez dliwy wpyw tego pierwiastka na pd [9].
co czyni szczepionk termostabiln. Reakcje W szczepionkach zoonych, konserwant i sta-
alergiczne na te zwizki zdarzaj si niezwykle bilizator dodany do jednej ze skadowych wpywa
rzadko, dotycz osb uczulonych na te skadni- na dziaanie innych, np. tiomersal osabia dziaanie
ki szczepionki. inaktywowanej szczepionki polio kiedy jest skado-
w zoonej: polio+tec+bonica+adsorbowany
Konserwanty dodawane s do szczepionki, gdy krztusiec [10]. Jednak po szczepieniu pierwot-
jest ryzyko zanieczyszczenia produktu (np. fenol nym (3 dawki) uzyskuje si oczekiwany ochronny
do opakowa wielodawkowych). Poza fenolem in- poziom przeciwcia przeciw wirusowi polio [11].
ny rodek konserwujcy to tiomersal = etylen rt- W opakowaniach jednodawkowych unika si do-
ci, powszechnie uywany przez 30 lat. Nie obser- dawania konserwantw do szczepionek [3].
wuje si niepodanych reakcji alergicznych typu
pierwszego po szczepionkach zawierajcych rt, Stabilizatory zapewniaj stabilno szczepion-
nawet wtedy, gdy alergiczne testy skrne z tym ki, czyli oporno na zmiany, co czyni j bezpiecz-
zwizkiem s dodatnie. Nadwraliwo na ten n i immunogenn. W wielu regionach wiata nie-
skadnik szczepionki jest zwykle typu pnego moliwe jest zachowanie zimnego acucha podczas
i nie jest to przeciwwskazanie do podawania tego przechowywania szczepionek, dlatego te szcze-
typu szczepionek. Jednak Departament Kontroli pionki musz by termostabilne. Stosowane stabi-
ywnoci i Lekw (FDA) w 1997 r. wyda zale- lizatory to: MgCl2, MgSo4, laktoza, sorbitol, ela-
cenie usunicia zwizkw rtci ze szczepionek po- tyna, mleko, albuminy, maltoza, mid, histydyna,
wszechnie stosowanych w USA. Takie stanowisko heparyna, dekstroza, sacharoza, glicerol [12]. So -
FDA podyktowane byo wynikiem analizy ryzyka le magnezu w najwikszym stopniu spord in-
przekroczenia dopuszczalnych ste rtci po wie- nych stabilizatorw, czyni szczepionk termosta-
lokrotnym podaniu szczepionki. U niemowlt ma- biln. Dodane do antygenw polio i odry, day
tek zakaonych wzw B po podaniu szczepienia szczepionki, ktre mog by stosowane w krajach
przeciw wzw B, odnotowano przekroczenie do- tropikalnych [13]. Niektre szczepionki ywe
puszczalnych ste rtci, w wyniku czego USA (odra, winka, ryczka, ta febra, ospa wietrz-
zaniechao podawania szczepie a do czasu wpro- na) zawieraj elatyn, ktra jest substancj stabi-
wadzenia na rynki szczepionki wolnej od tiomer- lizujc. Osoby, ktre przebyy reakcje anafilak-
salu. Ta decyzja doprowadzia do wzrostu zacho- tyczn po zjedzeniu elatyny, mog dowiadczy
rowa na wzw B wrd noworodkw w USA. tych samych reakcji po zastosowaniu szczepionki
Wkrtce (2000 r.) ACIP, wsplnie z innymi me- z tym stabilizatorem. Poszukiwano zwizkw po-
dycznymi przedstawicielstwami, wyda owiadcze- midzy elatyn pochodzenia woowego a choro-
przewodnik lekarza 89
klinika
90 przewodnik lekarza
Tab. 1. Skad szczepionek zarejestrowanych w Polsce
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
klinika
woda do wstrzykiwa
Hexavac ------- DT>=30 j.m. wodorotlenek glinu medium 199, woda do iniekcji,
szczepionka TT>=40 j.m. fosforan dwusodowy,
przeciwko PT=25 g dwuwglan sodu, inne
bonicy, tcowi, FHA=25 g
krztucowi, wzw B, PRP 10 g
Hib, polio HbsAg 10 mg
inaktywowany wirus polio
typ 1=40 j antygenu D
inaktywowany wirus polio
typ 2=8 j antygenu D
inaktywowany wirus polio
typ 3=32 j antygenu D
przewodnik lekarza
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
ROUVAX ------- ywy atenuowany wirus odry neomycyna woda do wstrzykiwa hodowla
szczepionka (SCHWARZ)=1000TCID50 albumina ludzka na zarodkach
przeciwko kurzych
odrze
klinika
przeciwko
ryczce
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
klinika
przeciwko (szczep C11) 10 g siarczan protaminy,
Neisseria sacharoza
meningitis
brzusznemu,
tcowi
przeciwko
bonicy
Tab. 1. cd.
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
94 przewodnik lekarza
klinika
T ------- TT 40 j.m. tiomersal wodorotlenek glinu izotoniczny roztwr NaCl
szczepionka buforowany fosforanami
przeciwko
tcowi
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
Encepur K ------- inaktywowany wirus K 23 wodorotlenek sacharoza neomycyna, woda do wstrzykiwa, hodowla na
(dla dzieci) kleszczowego zapalenia opon glinu chlorotetracyklina, sole, fomaldehyd fibroblastach
szczepionka m-rdz. i mzgu 0,75 g gentamycyna kurzych
przeciwko
kleszczowemu
zapaleniu opon
mzgowo-
-rdzeniowych
i mzgu
Encepur adult ------- inaktywowany wirus K 23 wodorotlenek sacharoza neomycyna, woda do wstrzykiwa, hodowla na
szczepionka kleszczowego zapalenia glinu chlorotetracyklina, sole, formaldehyd fibroblastach
przeciwko opon m-rdz. gentamycyna kurzych
kleszczowemu i mzgu 1,5 g
klinika
zapaleniu opon
mzgowo-
-rdzeniowych
i mzgu
Ambirix GSK inaktywowany wirus wzw fenoksyetanol wodorotlenek chlorek sodu, woda do iniekcji
szczepionka A 720 j glinu
przeciwko HBsAg 20 g fosforan glinu
wzw A i wzw B
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
klinika
bonicy, tcowi, FHA=25 g
krztucowi, polio, PRN =8 g
wzw B HbsAg B=10 g
inaktywowany wirus polio typ
1=40 j antygenu D
inaktywowany wirus polio typ
2=8 j antygenu D
inaktywowany wirus polio typ
3=32 j antygenu D
HAVRIX Adult ------- antygen HAV 1440 j Elisa 2-fenoksyetanol wodorotlenek chlorek sodu , potasu,
szczepionka glinu woda do iniekcji,
przeciwko polisorbat 20, aminokwasy
wzw A do iniekcji, dwuwodorofosforan potasu,
wodorofosforan potasu
HAVRIX 720 ------- antygen HAV 720 j Elisa 2-fenoksyetanol wodorotlenek chlorek sodu , potasu,
junior glinu woda do iniekcji,
szczepionka polisorbat 20, aminokwasy do iniekcji,
przewodnik lekarza
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
98 przewodnik lekarza
Twinrix Junior ------- inaktywowane wirusy 2-fenoksyetanol glin siarczan chlorek sodu,
szczepionka wzwA=360 j Elisa neomycyny woda do iniekcji,
przeciwko HbsAg =10 g polisorbat 20, aminokwasy
wzw A, wzw B do iniekcji, formaldehyd,
Twinrix Adult ------- inaktywowane wirusy 2-fenoksyetanol glin siarczan chlorek sodu, woda do iniekcji,
szczepionka wzwA=720 j Elisa neomycyny polisorbat 20, aminokwasy
przeciwko HbsAg =20 g do iniekcji, formaldehyd
wzw A, wzw B
ENGERIX B ------- HbsAg =10 g/0,5 ml wodorotlenek chlorek sodu, woda do iniekcji,
szczepionka glinu polisorbat 20,
przeciwko wodorofosforan sodu
wzw B dwuwodorofosforan sodu
klinika
szczepionka glinu polisorbat 20,
przeciwko wodorofosforan sodu,
wzw B dwuwodorofosforan sodu
VARILRIX --------- ywy atenuowany szczep Oka laktoza siarczan albumina ludzka
szczepionka wirusa Varicella zoster neomycyny sorbitol
przeciwko >=2000 PFU mannitol
ospie wietrznej aminokwasy
woda do iniekcji
PRIORIX ------- ywy atenuowany szczep laktoza siarczan albumina ludzka wirus odry
szczepionka Schwarz wirusa odry 103,0 neomycyny sorbitol i winki
przeciwko ywy atenuowany szczep RIT mannitol hodowla
odrze, wince, wirusa winki 103,7 aminokwasy na zarodkach
ryczce ywy atenuowany szczep woda do iniekcji kurzych
Wistar wirusa ryczki 103,0
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
klinika
M-M-R II ------- wirus odry 1 000 TCID50 hydrolizat neomycyna wirus odry
szczepionka wirus winki 20 000 elatyny, i winki
przeciwko wirus ryczki 1 000 sorbitol hodowany
odrze, wince, na zarodkach
ryczce kurzych
pneumoniae
Hib, wzw B
Tab. 1. cd.
Szczepionka Producent Antygen Konserwant Adjuwant Stabilizator Antybiotyk Inne Jajo kurze
klinika
DTaP-IPV ------- DT 30 j.m. wodorotlenek neomycyna dwuwodorofosforan sodu,
szczepionka TT 40 j.m. glinu fenolosulfofaleina,
przeciwko TP 40 g medium 199 formaldehyd
bonicy, tcowi, inaktywowany wirus polio typ
krztucowi, polio 1=40 j antygenu D inaktywowany
wirus polio typ 2 =8 j antygenu D
inaktywowany wirus polio typ
3=32 j antygenu D
Pimiennictwo 22. Mendel: Principles and Practice of Infectious Diseases, 5th ed.,
Copyright 2000 Churchill Livingstone, Inc.
1. Crockett RE, Lockey RF. Vaccine hypersensitivity. Immunol 23. Thoelen S, DeClercq N, Tormeporth N, et al. A prophylac-
Allergy Clin North Am 2001; 21 (4): 7007-743. tic hepatitis B vaccine with a novel adjuvant system. Vaccine
2. AAP 2000 Red Book: Report of the Committee on Infectious 2001; 19: 2400-3.
Disease, 25th ed., Copyright 2000. 24. Podda A.: the adjuwvanted influenza vaccines novel adjuvants:
3. Md Plotkin. Vaccines. 3rd ed., Copyright 1999; W. B. Saun- experience with the MF59-adjuvanted vaccine. Vaccine 2001;
ders Company.
19: 2673-80.
4. Contani A, Serra A, Arese G, et al. Allergic reactions to
MMR vaccines in agg- and non agg-sensitive children: A conti-
Sownik skrtw i terminw
nuing controversy. Pediatric Asthma Allergy Immunol 1995;
DT toksoid boniczy
9: 7-14.
TT toksoid tcowy
5. Kelso JM, Jones RT, Yungingingen IW. Anaphylaxis to me-
TP toksoid krztucowy
asles, mumps and rubella vaccine mediated by IgE to gelatin. Al-
PT toksyna krztucowa
lergy Clin Immunol 1993; 91: 867-72.
PRN pertaktyna
6. Sakaguchi M, Nakayama T, Inonye S. IgE antibody to gela-
FHA fitohemaglutyninia
tin in children with immediete-type reactions to measles and
HBsAg antygen wirusa hepatitis
mumps vaccines. J Allergy Clin Immunol 1995; 96: 563-5.
PRP fosforan polirybozytorybitolu (powierzchniowy
7. Taniguchi K, Fujisawo T, Ihara T, et al. Gelatin-induced T-
antygen Hib)
cell activation in children with nonanaphylactic-type reactions to
DTPw bonica, tec, acelularny krztusiec
vaccines containing gelatin. J Allergy Clin Immunol 1998;
DTPa bonica, tec, acelularny krztusiec
102: 1028-32.
toksoid odzjadliwiona toksyna
8. Anderson MC, Baer H, Frazier SJ, Quinnan IV. The role of
specific IgE and beta-propiolactone in reactions resulting from bo-
oster doses of human diploid cell rabies vaccine. J Allergy Clin dr n. med. Maria Mroziska
Immunol 1987; 80: 861-8. ordynator Oddziau Pediatrycznego
9. Chen RT, DeStefano F, Pless R, et al. Challenges and Con- Szpitala Zachodniego
troversies in Immunization Safety. Infect Dis Clin North Am w Grodzisku Mazowieckim
2001; 15 (1): 21-39.
10. Guidance for Industry for the Evaluation of Combination prof. dr hab. med. Ewa Bernatowska
Vaccines for Preventable Diseases: Production, testing and Cli- kierownik Kliniki Immunologii
nical Studies. Washington, DC, U. S. Department of Health Instytutu Pediatrii Centrum Zdrowia Dziecka
and Human Services, Food and Drug Administration, Cen- w Warszawie
ter for Biologics Evaluation and Research 1997; pp. 1-4.
11. Pac M, Bernatowska E, Gut W i wsp. Efektywno i bezpie- mgr Ewa Mik
czestwo szczepionki Tetracoq. Przegld Pediatryczny 2002; kierownik Pracowni Mikrobiologii
Szpitala Zachodniego
30, 4: 288-91.
w Grodzisku Mazowieckim
12. Barbour EK. Evaluation of 12 stabilizers in a developed attenu-
ated Salmonella Enteritidis vaccine. Vaccine 2002; 20 (17-18):
2249-53.
13. Gradon J, Lutwick L. Maintaining and enhancing vaccine
immunogenicity. Infect Dis Clin North Am 1999; 13 (1):
39-60.
14. Pharmaceutical products [draft proposal] pharmaceutical
Research and manufacturers of America Bovine Spongi-
form Encephalopathy Committee, May 21, 1997.
15. Centers for Disease Control and Prevention: General re-
commendations on immunization. Recommendations of the
Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP)
MMWR 43 (RR-01): 1-38, 1994.
16. Halsey Neal A. The science of evaluation of adverse events asso-
ciated with vaccination. Seminars in Pediatric Infectious Di-
seases. July 2002; 13 (3): 205-16.
17. Clements CJ, Griffiths E. The global impact of vaccines con-
taining aluminium adjuvants. Vaccine 2002; 20: S24-S33.
18. OHagan DT, MAc Kichan ML, Singh M. Biomolecular
Engineering 2001; 18: 69-85.
19. Hunter RL. Overview of vaccine adjuvants: present and futu-
re. Vaccine 2002; 20: S7-S12.
20. Cherin P, Authier FJ, Gherard RK, et al. Gallium-67 scin-
tigraphy in macrophagic myofasciitis. Arthritis Rheum 2000;
43 (7): 1520-6.
21. Gherardi RK, et al. Macrophagic myofasciitis: an emerging en-
tity. Lancet 1998; 352 (9125): 347-52.