UClIMY Sl~ J~ZYKOW GBelCH

EUGENoiUSZ MROCZKa

Jezyk

weuierski

dla poczatkujqcych

. , . ~

o •

WIEDZA. POWSZE,CHNA

,. ~ - , .

WARSZAWA 1973

Koncepcja metodYOZ1ll4 MIECZYSLA W JAWOROWSKI

Redaktor nalikowy PROF. DR JAN REYCHMAN

Recenzent

PROF. DR ISTVAN CSAPLAROS

Okladka, karta tytulowa J0ZElF CZESLA W BIENIEK

llustracje WIT8LD JANOWSKI

ltedaktorzy BLANDYN$I. LISIECKA EUSENIUSZ BARTKOWICZ

Redaktor techniczny HALINA LUKASZCZYK

Korektor MARIA MOLSKA

PRINTED IN POLAND

PW "Wiedza PoWSzechna'.' - Warszawa lQ7S. Wydanie nr, Naklad 20000+264 egz, Obj(ltoM 31 ark. wvd., 42,5 ark. druk. Papier druk sat. kl. III, 70 g, SBX 122. Druk z klisz wykonano

w kWJetniu 1973 r, Zam. nr 830/$1.178. Cena U 65,L6Clzka Drukarnla Dzielowa, L6dZ, ut, ReWOIUCjl 1905 r. nr 45.

J~ZYK WEiGIERSKI DLA POCZATKUJACYCH

o

Ze$zyt 1.

on AUTORA SPIS TRESeI

OGOLNE WIADOMOSCI 0 lliZYKU W~GIERSKIM WSKAZOWKI DLA UCZ1\CEGO SIFt

Ksiqzka jest pierwszym w Polsce podr£:cznikiem do systematycznej nauki i.jezyka wegterskiego. Zawiera podstawowy material leksykalny i gramatyczny j~zyka wElgierskiego, ujety »r 50 lekcji. Trudniejsze i nie majqC€ an alogi i z j~zyldem polskim zjaw.isk a gramatyczne zostaJ:y zilustrowane

rysunkami.

P odrecznik ten - choc w zasadzie przeznaczony dla os6b uczqcych sie samodzielnie, bez pomocy nauczyciela - zostal specjaln'ie dostosowany do potrzeb uniwersyteckich lektorat6w jE:;zyka wegier-

skiego w Polsce.

OD AUTORA

Najwi~kszq trusinoscui, jakq napotykakrn w swej pracy lektora j~zy1ca wQgierslciego 'W Instytucie W ~gierslcim w Warszawie, by! brak podreczniko. do nauki .J~zyka wC'igierskiego, kt6ry zaspokajalby potrzeby osob pragnqcych poznac ten jQzyk od poczqtku, jak tez rozszerzuc i poglQbic posiadanq znasomos«. Opracowany przeze mnie w roku 1955 skrypt pt. "JQzyk w~gierski dla Potakou:" spelnit pod tym wzglQdem swq rolQ tylko cZQSciowo, gd.yz pomyslany by" jako uzupelnienie wyk~ad6w, a wiQc nie byl dostosowany do nauki samodzielnej; pcmadto, ze wzglQdu na niski nakIad, dostt;pny byl tylko dla sIuchaczy lektoratu przy Instytucie W t;gierskim.

Dlatego tez z mdosciq pountaiem. propozycjQ Panstwciwego Wydawnictwa "Wiedza Pawszechna", dotycza.cq opracowania syste.matycznego podrQcznika jQzyka w~gie1'Skiego, przeznaczonego dla samouk6w. Zebralem wszystkie moje dosunaiiczenui rax przestrzeni kiLku Lat pracy Lekiora tego jQzyka i opracowalem niniejszy podrQcz7J,ik zgodnie z wytycznymi Wydawnictwa, czyli w postaci sosnouczka.

J~zyk w~giers1!.i rMni siQ zasiuiniczo pod wzgl~dem konstrukcji gramatycznej od j~zyka palskiego. W obec tego wyjasnienie zjawisk gramatyki j~zyka wr;gierskiego za pomocq polskiej terminologii gramatycznej nie zawsze jest moZLiwe, zwlaszcza ze ze wzgLl?du na stosunlcowo malq dotychczas popuIarnosc j~zyka wr;gierskiego w Polsce, nie wyksztalcHa sift jeszcze dostateczna w tej dziedzinie praktyka. Nic iez dziwnego, ze terminologia gramatyczna, jaku, zastosowalemdo w~gierskich zjawisk gramatycznych, wywodzC{ca si<,: z doslownego przekladu terminow wQgierskich, jest ,cz<,:sto odmienna ad terminologii polskiej,

Uwazam za sw6j mily obowiqzek wyrazic serdeczne podziekowanie Panom Profesorom Janowi Reychmanowi i Istvcinowi Csapuirosouii za konsultacj~ i rady udzielane mi w toku pracy nad podr~cznikiem.

Osobom kOTzystajqcym z sosnouczka b~d({ niezmiernie wdzi~czny zei wszelkie uwagi dotyczqce zaroumo jego treiei, jak tez formy. Oddajqc 1m do uzytku niniejszq prace, pragn~, aby znalezli w niej to wszystko,' co jest potrzebne do opanowania j~zyka w~gieTskiego w mowi'e i pismie.

Mam nxuizieje, ze podrlfcznik "J~zyk wr:gierski dla poczqtkujqcych"przyniesie pomoc wszystkim, kt6rzy bedo; si~ uczyli j~zyka wlfgierskiego, przyczyni silf do jego rozpousszechmienia w Potsce, a tym samym jeszcze ba,rd;iej zblizy zlqczDne wiekowym braterstwem narody polski i w~gierski, ktorych nic nie dzieli oprocz tru.dnosci j~zykowych.

SPIS TRESeI

Warszawa, w gTudniu 1957 r.

AUTOR

Og61ne wladomosei 0 jllzyku wegiersklm

1. Pochodzenie j~zykJa weglersklego

2. Oechy j~zykow ugrofinskich

Wskaz6wki dla. uezacego sill

C z ~ s c L ZASADY WYMOWY I PISOWNI

XVI!

xx

Lekcja I

1. Alfabet wegierski

2. Gloski wegterskle wymawiane tak samo jak polskie

3. Gloski weglerskie wymawiane inaczej nit polskie

4. Transkrypcja

5. Wymowa samoglosek a, d, a

6. Akcent

'Lekcja. II

1. Wymowa samoglosek e, s. i, i

2. Wymowa samoglosek 6, 0, i5

3. Wymowa samoglosek '11., U, ii, if.

1

6

..

Lekcja III

1. Wymowa spolgtosek gy, tv, ny, Iy

2. Litera y

3. Wymowa spolglosek t, v, s, sz

4. Wl'mowa spolglosek cs, dz, dzs, zs

5. Alfabet weglerskl z transkrypcja polska

6. Pisownia starych nazwisk

7. Litery obce w alfabecie wegierskim

Lekcja. IV

1. Samogloski krotkie i dlugie

2. Spolgloski pojedyncze i podwojne . . . '

3., Wia'dom~ci z pisowni. (Skrocona pisowma mektorych Sp61g1osek

podwojnych. Dzielenie wvrazow)

4. Skracanie spolgloski dlugiej

5. Wydluzani·e sporgtoski kr6tkiej

6. Zanik sp61gloski

12

16

x

Lekcja. V

1. Spolgtoski dzwie:czne i bozdzw ieczne

2. Udzwi~cznienie

3. UbeZidzwi~cznienie

4. Zmiany zachodzace w zwlazku ze spolgloska n

5. Zmiana spolglosek

6. wtadomosct z pisowni (wlelkie i male litery)

Lekcja. VI

1. Harmonia samoglosek

2.. Zasady stosowanla harmonii samoglosek

C Z El sell. METODYCZNE WPROW ADZENIE W GRAMA TYKE; I SLOWNICTWO

Lekcja 1

Czytanka: K1 ez? Ki az? Mi ez? Mi az?

1. Orzeczenie imienne

2. Zaimki wskazuiace ez, az

3. Zaimki pytajq.ce ki? mi?

4. Zdania pytajqce

Lekcja 2

Czytanka: Milyen?

1. Zaimek pytajqcy miLye'n?

2. Przedimek okreslony a, az

3. Przydawka wyroiniaJqca

Lekcja 3

.Czytanka: Kik ezek? Mik ezek? Kik azok? Mik azok?

1. Liczba mnoga zaimkow, rzeczownikow i przymiotnikow

2. Zgodnosc podmiotu i orzeczenia pod wzgledem liczby

3. Zgodnosc przydawki wyrozniajacej z rzeczownikiem pod wzgledem liczby

Lekcja 4

Czytanka: Kik vagyunk? Hoi vagyunk?

1. Zaimki osobowe

2. Odmiana czasownika nieregularnsgo lenni (bye)

3. Orzeczenie ztozone

4. Tytuly osob

5. Akcent zdaniowy i tonacja

Lekcja 5

Czytan'ka: Magyarul tanulunk

1. Odmiana czasownik6w regularnych w czasie terazniejszym trybu orzekaiacego

2. Przys16wki z przyrostkiem -u!, -iiI

3. Orzeczenle czasownikowe

21

28

37

43

47

63

XI

Lekcja 6 .

Czytanka: A konyvtarban

1. Odmiaria czasownlkow nieregularnych (czas teraznieiszy, tryb orzekajacy) menni i jonni

2. Przyrosfki -ban, -ben; -ba, -be; -baL, -bO[

Lekcja. 7

Czytanka: "I'alulkozas

1. Przyrostek -t (biernikl

2. Dopelnienie

3. Szyk wyrazow W zdaniu

Lekcja 8

Czytanka: Mit cslnalunk?

1. Czasown iki "ikowe"

2. Przcdrostk] czasownik6w (meg-, iet-, te-, e[-)

3. Okreslanie pory dnia

Lekcja 9

Czytanka: A fiatal sportolok

1. Przyrostck -cot., -vel (narzednik)

2. Sposob zwracania ste do osob

3. Okreslante pory dnia (ciag dalszy)

4. Przedimek nieokreslony egy

5. Przydawka Iakosciowa

Lekcja 10

Czytanka: A Magyar -Intezetben Przyrostki -n.; -ra, -re; -rol,-rol

Lekcja. 11

{is

76

82

89

,96

103

Czytanka: A piacon

L Odmiana czasownik6w nieregularnyeh venni (kupowac) (klasc)

2. Liczebniki (okreslone, nieokreslone)

3. Liczebnik w 'roli przydawki (przydawka Ilosciowa)

Lekcja 19

Czytanka: Az idojaras

1. Przyrostki przy nazwach por roku stosowane w odpowiedzi na pytanie rnikor? (kiedy")

2. Zmiany w rdzeniach niektorych wyraz6w

L,e!tcja 13 • 119

Czytanka: Az ~tkezesek

1. Koniugacja ezasownikow enni (jesc) i inni (pic)

2. Przyrostki -neil, -nel; -noz, -hez, -hoz; -tot, -t61

3. Zgodnose podmiotu i orzeczenla pod wz gladem Ticzby (ciag dalszy)

Lekeja 14 125

Czytanka: A varosi utea

1. Tworzenie przymiotnikow od rzeczownikow i przys16wk6w Z3 POffiOC"! przyrostka -i

2. Tworzenie przyslowkow od przymiotnikow za pomoca przyrostka -n

3. Przedrostki czasownikow (dt-, be-, ki-)

tenni

112

XII

133

Lekcja 15

Czytanka: A varos cs a falu

1. Stopniowanie przyrniotnikow -,

2. Stopniowanie Iiczebnikow nieokreslonych

3. Zastepowanie sp6jnika przecinklern

Lekcja 16 .'

Czytanka: A Iakasunk

1. Przyrostki osobowo-dzierzawcze dla [ednego przedmiotu

2. Przeczenie zlozone

3. Wyrazy ztozone

Lekcja 17 Czytanka: Beszelgetes

1. Koniugacja przedmiotowa

2. Warunki wystepowania koniugacji przedmiotowej

3. Czas terazniejszy wyrazajacy czynnosc przyszta

'Lekcja 18 , 162

Czytanka: A csalad

1 Nieprawidlowosci przyrostkow osobowo-dzlerzawczych

2. Przyrostki osobowo-dzierzawcze dla wielu przedmiotow

3. Zmi.ana samogloski tematu przy dotaczaniu przyrostka osobowo-dz ierzawczego

4. Uzywanie przyrostkow osobcwo-dzierzawczych w mowie potocznej

• 141

. 152

Lekeja 19

Czytanka: Magyarorszag

1. Przyrostek -nak, -nek:

2. Konstrukcja dzierzawcza

3. Przedimek okreslony przy nazwach geograficznych

Lekcja 20

Czytanka: Az olvas6teremben

1. Opuszczanie przedimka okreslonego

2. Koniugacja przedmiotowa czasownik6w zakcnczonych na -e,

-sz, -z

3. Koniugacja przedrniotowa czasownikow zmieniajqcych rdzen

4. Tabela przyslowkow na oznaczanie mieisca i kierunku

5. Zaimki wskazujace ez, Q.Z z przyrostklern -t

Lekcja 21

170

lSi

189

Czytanka: A fiuk sielnek.

1. Koniugacja przedmiotowa czasownik6w enni (jesc),

2. Czasowniki z ternatarni samogloskowyrni

3. Czasowniki tracace samogloske ternatu

4. Koniugacja przedmiotowa czasownlkow "ikowych". zwrotny magam

5. Stopniowanie przyslowkow

inni (pic)

Zaimek

"_- .~

"

.. r'.

199

Leltcja 22 Czytanka: Oltozetiink

Czas przeszly sposoby tworzenia

XIII'

. 207

Leko.ia 23 Czytanka: Az iiz.letekrdl

1. Forma potencjalna czasownika (w czasie teraznlejszym) 2, Konstrukcja dzierzawcza (ciqg dalszy)

3, Formy grzecznosciowe

Lekeja 24 Czytanka: 'I'clefonbeszelgetes

1. Przyrostek -ert

2. Czas- przeszly czasownikow "ikowych"

3. Oddzielanie siE: przedrostkow od czasownikow

4. Pcdkreslenie osoby wlasciciela

Lekcja 25 225

, 215

Czytanka: A postan

1. Polaczenia przy rostkow okolicznlkow z przyrostkami osobowo-dzierzawczymi

2. Przydawka dz ierzawcza

Lek,cja 26 .' 235

Czy tanka: Budapest

Poimki

Lekcja 27 . 244

Czytanka: Meghivas

1. Zairnek osobcwy z przyrostkiem -t

2. Przyrostek -laic, -lelc

3. Stosowani€ koniugacji wobec zalrnka osobowego w bierniku (-t)

4. Czasownikowa konstrukcja dzierzawcza

. 256

Lekcja 28 Caytanka: Utazas

1. Okreslenie dokladnego czasu

2. Przyrostek -kor

3. Przyrostek -ig \

4. Przyrostkl okolicznik6w miejsca przy nazwach micjscowosci

Lekcja 29 ' 264

'11

Czytanka: Az UzelTIl'6I

1. Zaimki wskazujqC€ az, ez z przyrostkarni okolicznikcw 2, Przyrostek -SZ01', -szer, -szor

3. Partykula -e, nadaiaca orzeczeniu charakter pytajqcy

Lekcja 30

Czytanka: Kirandulas

1. Imieslow wspolczesny przymiotnikowy

2. Imleslow wspolczesny przyslowkowy

3. Czas przyszly

4. Przedrostkl czasownikow (ide-, oda-, vissza-, haza-)

5, Przyslowki pochodzace z polaczenia rzeczownikow i poimkow

.275

XIV

, 286

Lekcja 31 Czytanka: A naptar

1. Liczebniki g lowrie (ciag dalszy)

2. Liczebniki porzadkowe

3. 'Wyrazanie daty

Lekcfa 32 Czytarika: A nok linnepe

1. Przyrostek -ek na oznaczenie cgolu rodz iny i grupy Iudzi

2. Przyrostek -ne na oznaczenie nazwiska mczatki

3. Przyrostek -no na oznaczenle zi'lwodu kobiety

4. Wy raz arrie zwyczaju (przyzyvyczajenia)

5. 'l'worzenie przymiotnik6w (ciag dalszy)

Lekc.ia 33

Czytanka: Latogatas

1. Tryb rozkazujacy

2. Oddzielanie sie prz edrostkow od czasownikow w trybie rozkazujqcym

Lekcja 34 Czytanka: Level

1. Irniestow bierny czasu przeszlcgo

2. Imiesl6w bierny czasu przyszlego

3. Przyrostki -nkent; :;nta, -nte

4. Wvr azenie okresu czasu

5. Pl:zeczenie w trybie rozkazujacym

Lekcja 35

Czytanka: Szal loda

1. Poirnki .1. przyr ostkaml osobowo-dztcrzawcaymi

2. Tworzenie przymiotnik6w (ciag dal szy)

3. Liczebnik z przyrostkiem -s

Lekeja 36

Czytanka: A Matraban

1. Zaimki wskazujace ez, (LZ z poimkaml,

2. Zairnki wskazujaee ez, az jako przydawk i do wyraz6w z przyrostkami okolicznik6w lub poimkami

Lekcja 37

342

• 294

• 302

· 314

· 323

333

Czytanka: Szarnol as

1. Forma potencjalna czasownika w czasie przeszlym

2. Stosowanie trybu rozkazujacego

3. Forma potencjalna trybu rozkazujacego

4. Dzlalania arytmetyczrie

Lekoja 38

Czytanka: Az allatok

Tryb warunkowy

Lekoda 39 364

Czytanka: Az etteremben

1. Oddzielanie sie: przedrostkow od czasownikow (ciag dalszy)':"

2. Stopniowanie przvslowkow (ciag dalszy)

3. Forma bezosobowa (poclmiot nleokreslony)

353.

Lekcja 40

Czytanka: Betegseg

1. Zairnek zwrotny magam (ciag dalszy)

2. Tworzenie przyrniotnikow od rzeczownik6w za pomoca przy-

rostka -8 (ciag dalszy)

3. Przcdroatki czasownik6w (szet-, dssze-)

4. Znaczenie czasownika lenni

5. Przyrostek -va, -ve

Lekcja 41

Czytanka: A Budapesti allatkertben

1. Liczebnik zbiorowy

2. Bezokolicznik z przyrostklcm osobowo-dzierzawczym

3. Przeczenie zlozone (ciag' dalszy)

Lekcja 42

Czytanka: Majus elseje

1. Zaimki wskazujace

2. Zaimki wzgledne

3., Przyrostlci okolicznikow przy nazwach kraj6w panstw 4. Przedrostki czasownik6w (koriH-, vegig-)

Lekcja 43

Czytanka: Az operaban

1. Podkreslenle osoby przez uzycie zaimka osobowego

2. Zaimek dzierzawczy

3. Bezosobowy przyrostek dz ierzawczy -e

Lekcja 44

Czytanka: Az aruhazban

1. Zaimki riieokreslone

2. Podwojne przeczenie

3. Wyrazarrie odpowledzi

4. Irnieslow wspolczesny przystowkowy w znaczeniu Imieslowu biernego

5. Imieslow od formy potencjalnej czasownika

Lekcja 45

Czytanlca: Udiiles a Balatonnal

1. Przyrostek' -stul, stilL (okolicznika towarayszenia)

2. Wystepewanie koncowki -Iulc, -lek we wszystkich czasach

i trybach \

3. Ulamki

Lekcja 46

Czytanka: Lever Magyarorsxagrol

1. Tworzenie przymiotnikow (eiag dalszy)

2. Niekt6re typowe zakonczenla przymiotnikow

3. 'I'worzenie ' przyslowkow (ciag dalszv) '

4. Przyrostek -til, -iiI z rzeczownikarni

5. Przyrostek -kent

6. Przyrostek'-kepp (-kcippen)

"

xv

· 374

· 385

396

· 406

417

428

440

XVl

Lekcja. 47

. 451

Czytanka: Az ipar es a mez6gazdasag

1. Podzial pl'zys16wlt6w

2. Czasowniki nier,egularne, przyjmuiace do rdzenia spolgroske v

3. Tworzenie rzeczownik6w

Lekcja 48 . 463

Czytanka: Kakas meg a babszem

Zdrobnienia

. 468

Leke.ia 49 . • .

Czytanka: Magyurorszag tortenete

1. Zwrot imieslowowy

2. Tworzenie rzeczownik6w (ci,qg dalszy)

Lekcja. 5~

Czytanka: Ha te iitod az en guzdamat

1. Zaimek wzajemny

2. Forma. kauzatywnaczasownil{6w

. 474

C Z El {; c III. PRZEGLA,D ZAGADNIEN Z ZAKRESU MORFOLOGII I KROTKI ZARYS SKLADNI WE;GIERSKIEJ

. 481

A. Przeglad zagadnien z ' zakresu morfologii . .

Rzeczownik Przymiotnik Liczebnik Zaimek Czasownik Przyslowek Poimek Przedlmek Sp6jnik

Wyrazy modyfikujace i emocjonalne

B. Krotki zarys skladnl w~gierskiej Uwagi ogolne

Czlony zdania

G16wne czlony zdania Orzeczenie

Podmiot

Zgoda podmiotu z orzeczeniem Drugorzedne czlony zdania Dopetnienie

Okolicznik

Przydawka

Rodzaje zdan

498

Cz~{;c IV. KLUCZ- TLUMACZENIE CZYTANEK I ROZWIl\ZA~

NIE CWI.CZE"N' 517

C z E;: S C V., SLOWNIK Cz~sc wElgier5ko~po~ska CZE;:SC polskO~WElgierska

567 611

OGOLNE WIADOMOSCI 0 JE;ZYKU W~GIERSKIl\i

1. POCHODZENIE JF{ZYKA WF,;GIERSKIEGO

Jezyk wegierski nalezy do grupy [ezykow ugrofinskich, ktor a wchodzi w sklad urals,kiej rodziny jezykowej.

Grupa ugrofinska jest stosunkowo nieliczna i odznacza sit; daleko idaca odrebnoscia oraz zupelnym brakiem pokrewienstwa

Rozmieszczenie ludow mowiacych j~zykami ugrofinskimi (W nawiasach podano dawna nazwe)

1. W~grzy. 2. Mansi (wogutowue), 3. Cllantowie (Ostiacy), 4. Mor dwo albo Mor dwtni, 5 .. Mari (Czererntst), 6. Udmurlowie (Wotiiacy)" 7. Komi (ZyruanLe}, B. Estonczycy. 9. FJnoWie, 10. Laponczycy , 11. Inne Judy.

XVIII

Ogolne wiadomosci 0 j~zyku W"lgieTsk-im

z glownymi indoeuropejskirni gru p ami j~zykowytni (romanska,

germanska i .slowianska). .

Porownujac cechy systemu gramatyeznego i podstawowego zasobu wyrazowego j~zykow grupy ugrofinskiej, stwierdzamy pokrewienstwo [ezyka w~gierskiego z innymi jf;zykami tej grupy. Praprzodkowie W~gr6w nalezeli do wspolnoty, ktora mowila jednym jezykiem. Jezyk ten dzielil sie na ki1ka narzeczy, z ktorycn rozwinely sie poznie] jezyki ugrofinskie.

Nie mozna ustalic dokladnego miejsca przebywania lud6w mowiacych j~zykami pochodzacyrni od wspolnego. prajezyka ugrofinskiego. Wedlug dotychczasowych wynikow badan, zyly . one poczatkowo na terenie dzisiejszego ZSRR, w dorzeczu srodkowej Wolgi 1 Kamy, ok010 2000 lat przed nasza era, W tym okresie ludy te odrywaly si€;! oel swej praojczyzny i .wedrowaly w rozne strony Europy 'i -A-zji. Ugrofinska wspolnota j~zykowa rozpadla sie z biegiem czasu na dwie grupy: f'insko-permska i ugryjska.

Grupa finsko-permska rozpadla si€lpozniej na dwie podgrupy, z ktcrycb powstaly jezyki ludow Komi. i Mari, udmurcki, mordwinski, laponski oraz [ezyki tzw. baltycko-Iinskie, do ktorych naleza m. in. f'inski i estonski:

Grupe ugryjskq·· stanowili przodkowie dzisiejszych We,gr6w oraz ludy znane obecnie pod nazwa Mansow i Chantow. M6wily one wspolnym j~zykiem ugryjskim, a kazdy z tych lud6w uzywal swego_ narzecza, ktore z czasem wyksztalcilo si~' w j~zyk.

!frisk!

esfoilski

i inne

. IIdmllfC/(1

mDrdwinsK! (IYOfiC/ckl)

Pochodzenie i pokrewienstwo [ezyka wegierskiego z innymi ugrofiilskimi (W nawiasach podano dawns nazwe)

OgMne wiadomosci 0 j"lzyku wfigierskim

XIX

Trudno jest rowniez ustaiic miejsce zamieszkania tych Iudow. Najprawdopodobniej zamieszkiwaly one zachodnia CZEiSC Uralu oraz dorzecze dolnej .i srodkowej .Kamy. -

Oko10 roku 500 przed nasza era wspolnota ugryjska rozbila sie.

Przodkowie ·We,gr6w odlqczyli sie od pozostalych ludow i powedrowali na poludnie poprzez stepy poludniowej Rosji, skad riastepnie dotar-li do basenu dunajskiego: Tu w polowie IX wieku naszej ery zaloayli swe panstwo,

2. CECHY JElZYKQW UGROFINSKICH

Jezyki grupy ugrofinskiej nie sa tak do siebie podobne, azeby ludy mowiace nimi mogly bezposr ednio porozurniec sie ze soba, jak np. Slowianie ezy inne ludy nalezace do tej samej grupy indoeuropejskiej rodziny [ezykowej, istnieje jednak w i6h budowie gramatycznej szereg cech wspolnych, mianowicie:

1. Bra k rod z a j 0 w g ram a t y c z 11- Y c h. Jezyki indceuropejskie rnaja, jak wiemy, rodzaje gramatyczne: rrieski, zenski, a przewaznie i nijaki, W jezykach ugrofinskich wszystkie rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i zaimki sa jed n a k owe g 0 rod z a j u, czyli rodzajow w znaczeniu grarnatycznym nie posiadaja.

2. Przyrostki i p o i m k i. Stosunek jednych wyraz6w do drugich wyraza sie w jezykach ugrofinskich przyrostkami lub poimkami znajdujacymi sie po wyrazach'l a nie jak w jezykach indoeuropejskich przyimkami, ktore znajduja .sie przed wyra-. zami.

3. P r z s r 0 s t k i 0 sob o- w 0 - d z i e r z a w c z e.

Stosunek dzierzawczy w [ezykach ugrofinskich wyraza sie przez przyrostki osobowo-dzierzawcze, dolaczane do wyrazu, a nie przez zaimki dzierzawcze, uzywane w jezykach indoeuropejsklch. Na pozor wyglada to tak, jak gdyby rzeczownik odmienial sit; na wz6r czasownika.

4. D w 0 i s t 0 S c k ani u g a c j i. W licznych [ezykach ugrofii1skich (rowniez w wegierskimrIstnieja dwa rodzaje koniugacji tych samych czasowrrikow. Jednej koniugaeji uzywamy wtedy, kiedy przedmiot, kt6rym rzadzi czasownik, jest komunikujacym sie stronom znany (okreslony). Nazywa sie ona pr z e d-

II

XX OgcHne wiadomosci 0 il?zyku Wl?g./Wskazowki dla uczqcego sil?

m i 0 tow <I, poniewaz [uz sama koniugacja zawiera w sobie przedmiot (dopelnienie). W innych wypadkach (jesli przedmiot jest nieokreslany lub nie. rna go) uzywamy innej koniugacji, zwanej bezprzedmiotowa.. N azywa sie jq rowniez pad m i at 0 W q, poniewaz wyraza ona tylko ezynnosc wykonywana przez podmiot.

5. H arm 0 n i a sam 0 g los e k. W wi~kszosci j~zyk6w ugrofinskich, tak jak w wegierskim, istnieje podzial samoglosek na t yIn e (wymawiane przy tylnym polozeniu [ezyka) i p r z e dn i e (wymawiane przy przednim polozeniu j~zyka). Wyrazy zbudowane sa przewaznie przy pornocy sarnoglosek tego samego szeregu. Dlatego tez koncowki grarnatyczne posiadaja zwykle dwie postacie: z samogloska tylna, np. a, 0., oraz z samogloska przednia, np. e, O. Przy dolaczeniu koncowki do wyrazu obowiazuje zachowanie harmonii samoglosek.

Poza tym prawie wszystkie koncowki,cechy i przedrostki wegierskie maja odpowiedniki (czesto identyczne lub dose zblizone) w pozostalych [ezykach ugrofinskich. Nie rna prawie takiej fanny gramatycznej w jakimkolwiek innym j~zyku ugrofinskim, kt6rej sladu nie znalezlibysmy w j~zyku w~gierskim.

WSKAZOWKI DLA UCZi\CEGO SI~

Podrocznik rna charakter samouczka. Przeznaczony jest zarowno dla ludzi z przygotowaniem filologicznym, jak i dla tych, kt6rzy znaja tylko podstawy grarnatyki polskiej, Wystarczy bowiem zas6b wiadomosci z jezyka polskiego z zakresu szkoly podstawowej, aby moe calkowicie zrozumiec przedstawione w przystepny spos6b zjawiska gramatyki wegierskiej.

Podrecznik zawiera calosc materialu gramatycznego, zgrupowanego z uwzgledriieniern zasady stopniowania tr udnosci.

Kurs zaczyna sie od wprowadzenia fonetyczno-ortograficznego pt. "Zasady wymowy i pisowni". Ma to na celu wstepne, praktyczne opanowanie wymowy wegierskiej, rozniacej sie bardzo od polskiej, a takze podanie zasad pisowni wegierskiej.

W czesci nastepnej pt. "Metodyczne wprowadzenie w gramatyke i slownictwo" podano praktyczne zastosowanie wyrnowy

W skazowki d!a. uczq,cego si<?

XXI

w polaczeniu z budowa i odmiana wyra:z6w. W czesci tej wyczerpany jest material morfologii, a ponadto, w miare moznosci i potrzeby, wprowadzono podstawowe elementy skladni wegierskiej.

Ze wzgledu na to, ze uklad zjawisk morrologicznych, jaki zastosowano w kursie praktycznym, odbiega zupelnie od przyjetego powszechnie ukladu teoretycznego, dla zorientowania uczacego sie podano uklad teoretyczny, typowy, w rozdziale pt. "Przeglqd zagadnien z zakresu morfologii". U czacy sie znajdzie tu rowniez material dodatkowy na temat poszczeg61nych zjawisk, ktorego nie mozna bylo wlaczyc do lekcji ze wzgledu na ich zamkriieta calosc tcmatyczna.

Jak wiadomo, material skladni jest obszerny. Nie mozna go bylo zatem wcatosci pomiescic w czesci lekcyjnej, przeznaczonej glownie do wyjasnienia zjawisk z zakresu morfologii. Oczywiscie, w czytankach wystepuja roznego typu zdania i mozna sie nirrri poslugiwae bez omawiania ich teorii. Natomiast budowe typowyoh rodzajow zdan zawiera osobny rozdziat, noszacy tytut "Krotki zarys skladni wegierskie j".

W podreczniku znajduje sie tlumaczenieczytanek (od 1 do 30) oraz rozwiazanie cwiczen (tzw. "Klucz"), ktore maja sluzyc samoukowi do kontrolowania wlasnej pracy. Zamieszczony na kDr1CU podrecznika slownik wegiersko-polski i polsko-wqglerski sluzy do odnajdywania stow, ktorych uczacy sie moze zapomniec w ciagu nauki, a takie slow potrzebnych mu do opracowania cwiczen,

Chociaz w podreczniku podane sf! dokladnie zasady wymowy wegierskiej, to wiadomo, ze nawet najdokladniejszy opis nie zastapi zywego slowa. To jest bodaj najslabszy punkt kazdego samouczka jezykowego. Dlatego wskazane byloby, aby samouk nauczyl sie specyficznej melodii [ezyka wegierskiego na przykladach iywego slowa. Powinien wiec korzystac z wszelkich sposobnosci poznawania zywego [ezyka, [akimi sa konwersacja z OSObarni mowiaeymi po wegiersku, sluchanie radia, nagran lingwafonowych i tekst6w filmowych, obserwacja os6b mowiacych po w~giersku itd.

XXII

Wskazowki d(a uczqcego si~

u czyc sie z samouczka mozna indywidualnie lub g.rupowo.

Nalezy pamietac 0 tym, ze praca grupowa ma te zalet~). ze oso~y uczace sie mega sie nawzajem kontrolowac ewentualme wspor-

zawodniczyc z€ soba,

Przed rozpoczeciem .nauki sarnouk powinien zaopatrzyc sie w zeszyt, '?1 ktoryrn w trakcie uczenia sie bedzie wypisywal nowe wyrazy i zjawiska, tlumaczyl czytanki, a takze odrabial cwi-

czenia.

Prace nalezy zaczac od dokladnego zapoznania sie z trescia podr'eczn ika, a nastepnie ulozenia sobie planu zaj~c wedlug wytycznych podanych nizej.

Lekcje I-III czesci I maja na celu nauczenie prawidlowej wyrnowy samoglosek i spolglosek wegierskich. Wymo~ pos~czegolnych dzwiekow nalezy sie uczyc zgodnie ze wskazowk.ami P,odanymi osobno dla kazdego dzwieku, Uklad warg przy wyn:awlaniu samoglosek, zwlaszcza. odmiennych oct samoglosek w Nzyku polskim, nalezy wzorowac na fotografiach. Wskazane jest ciagle powtarzanie -poczqtkowo poszczegolnych dzwiekow, a potem calych wyrazow podanych w cwiczeniach wymowy.

Lekcje IV i V cz~&ci I podaja dalszy ciag nauki ~o~ z uwzgl~dnieniem oddzialywania sasiedztwa j~dnych, ~:W1~kow na drugie, tzw. asymilacji. Nalezy tu szczegolnie Z"WT,~CIC uwa~~ 1'1a dlugosc samoglosek i spolglosek, powtarzajac ~nl~a~otll1e podane cwiczenia. Teoria oddzialywania jednych dzwiekow na drugie wyglqda na pozor skomplikowanie, nalezy jedn~. paml~tac, ze zjawiska te w [ezyku w~gierskim Sq bardzo zblizone ~o podobnych zjawisk w j~zyku polskim. Dlatego tez w ~raktyce, ~le znajac nawet teorii, wymawialibysmy wyrazy r_:>raWldlowo,. kle,rujac sie naturalna wymowa, Zasady pisowni trzeba .zapaml~tac, poniewaz bedziemy je stosowac przez caly czas nauki.

Zasade harmonii samoglosek, objasniona w -Iekcji VI, najlepiej zapamietac sobie na przykladach, podanych dla kazdego typu wyraz6w.

Wprowadzenie w slownictwo i zagadnienia morfologii, a takze czesciowo skladni, zawiera druga czesc podr~cznika, ad lekcji 1 do 50.

W skazowki d~a uczqcego sir:

XXIII

Tok pracy nad kazda lekcja powinien bye nastepujacy:

1. Glosne przeczytanie .tekstu czytanki. Tekst nalezy czytac z oryginalu, kt6ry pisany jest normalnym drukiem, w odroznieniu od kursywy, ktora oznacza transkrypcje (czyli sposob wymawiania wyraz6w wegierskich); znajduje si~ ona pod tekstem orjginalnym, a w· slowkach - obok wyrazow wegierskich w nawiasach kwadratowych. W r azie watpliwosci poslugujemy si~ w czasie czytania tekstu transkrypcja podana W lekcjach 1-4: dla calego tekstu czytanek, w lekcjach . 5-6 tylko dla wyrazcw mogqcych nastreczac trudnosci, a przy slowkach - az do lekcji 12. Po lekcji 12 transkrypcja oraz objasnienia wymowy podawane sa tylko W odniesieniu do wyrazow mogacych budzic watpliwosci.

Korzystajqc z tr anskrypcji nalezy pamietac, ze znaki transkrypcyjne sa umowne i ze bez opanowania zasad fonetyki czytanie tekstu transkrybowanego byloby tak samo bledne, jak czytanie tekstu oryginalnego.

2. Zapoznanie si~z objasnieniami gramatycznymi.

3. WypisaIiie z tekstu wyrazow, kterych nie rozumiemy. Czesc tych wyraz6w stanowic beda nowe slowkavczesc zas. - znane juz slowka z nowym element em gramatycznym danej lekcji. Nowe slowka moga tez zawierac nowy material grarnatyczny. Jedynie pierwsza {I} lekcja bedzie Jnna, bo w niej kazdy wyraz bedzie 110WY, nie znany uczacemu sie. Dlatego czytanki lekcji 1, zamiast przepisywac, lepiej nauczyc sie w calosci na pamiec.

4. Tlumaczeniewyrazow z nowymi elementami gramatycznymi. Dokonujemy tego, wyszukujac znaczenie wyrazu w sl:6wkach, podanych pod czytanka, z uwzglednieniem zmian gramatycznych, jakie podaja objasnienia gramatyczne dla dane] lekcji. Gdyby uczacy sie wypisal: jako nowy tab wyraz, ktorego nie rna w slowkach pod czytanka lub ktorego zmiany gramatycznej nie omawia sie w danej lekcji, oznacza to, ze jest to slowko albo element gramatyczny uzyty w poprzednich lekcjach, ktorego uczacy sie zapomnial: N alezy wtedy poszukac znaczenia wyrazu W slowniku na koncu podrecznika lub powtorzye zjawisko gramatyczne, ktoro znajdziemy wedlug spisu rzeczy w jednej z poprzednich lekcji.

XXIV

Wskaz6wki eUa uczqcepo sir;:

5. Tlumaczenie po kolei calych zdan czytanki. Poslugujemy sie wypisanymi w zeszycie wyrazami, ktore poprzednio przetluruaczylismy, Przy tlumaczeniu zdan naleiy brae pod uwage objasnienia slowek, ktore spotykamy nieraz pod slowniczkami lekcyjnymi. 'I'himaczone zdania nalezy zapisac w zeszycie, Po przetlumaczeniu calejczytanki trzeba sprawdzic poprawnosc tlu-

- maczenia wed tug "Klucza". W "Kluczu" podano tlumaczenia czytanek tylko do lekcji 30. Z tlumaczeniem dalszych czytanek uczacy sie nie powinien miec juz trudnosci,

6. Przyswojenie sohie objasnien gramatycznych.

7. Przerabianie ewiczcfi. Cwiczenia piszemy w zeszycie. Gdyby uczacemu sie zabraklo przy odrabianiu cwiczen jakiegos slowka, powinien poszukac go w slowniku, Odrobione cwiczenia nalezy sprawdzie i poprawic wedlug "Klucza".

8. Uczenie si~ slowek na pamiec,

Powyzszy sposob poslugiwania sie podrecznikiem podany jest jako typowy. Uczacy sie moze [ednak przyjac jakas wlasna metode, Wazne jest, aby uwzglednil wszystkie podane momenty.

Wskazane jest rowniez stosowanie powtarzania lekcji z poprzedniego dnia lub okresu. Zalezne to jest od indywidualnych potrzeb uczacego sie.

Po przerobieniu kursu samouk nie powinien poprzestawac na przyswojonych wiadomosciach, lecz starac sie je uzupelniac przez praktyczne poslugiwanie sie jtlzykiem. Najlepszym sposobern zastosowania w praktyce wiadomosci jezykowych jest kenwersacja, chocby nawet z osobarni rowniez uczacymi sie jezyka. Ponadto samouk powinien czytac i tlumaczyc gazety, teksty literackie itp., a takze rozszerzac zas6b wyraz6w przez korzystanie z innego rodzaju pomocy, jak np. rozrnowki, gramatyki i slowniki. POlUOCa. w nabieraniu wpravvy w samodzielnym poslugiwaniu. sie jezykiem obcym jest prowadzenie korespondencji z osobami dobrze znajqcymi ten [ezyk.

J~ZYK -W~GIERSKi DLA POCZATKUJACYCH

D

Zeszyt 2 l.ekcje I-VI

CZE;SC I

. ZASADY WYMOWY I PISOWNI

I

LEKCJA PIERWSZA

1. . Alfabet wegierskt.iz. G{oski wegierskje wymawiane t~k SCl?,O jak polsk ie. S. Gloski wegierskie wy~aWlane inaczej nit polskie, 4: Transkrypcja.

0. Wymowa samogtoselr a, a, O. 6. Akcent.

1. Alfabet wegierski

A - a F - f -M - m Sz
- 5Z
A - a G - g N - n T -.t
B - b Gy - gy Ny --ny Ty ty
~
c - c H - h 0 - 0 U
- u-
Cs - cs I - i 0 - 6 U U
-
D - d I - i tL ij U ii
- . ..
Dz - dz .T - j 0 - Q U ii
-
Dzs - dzs K - k p -:-;-:,p V
- v
E - e L - 1 R - r Z
- z
£- e Ly -_ ljr' S - IS Zs
- .zs
.. 4 ~.'"
Zeszyt n 2

Lekcja I

2. Gloski w~gierskie wymawiane tak samo jak polskie

Tak samo [ak w je.zyku pot~kim wymawia sie naste,pujEtce

gloski wE:gierskie:

Samogloski: i, 0, u.

Sp61g1oski: b, c, d, f, g, h, j, k, m, n, p, r, t, z,

3. Gloski w~giei'skie wymawiane inaczej nii: polskie Inaczej n12: w jE:zyku polskim wymawia sie naste,pujqce gloski w~gierskie:

Samogloski: a, a, e, e, i, 6, 0, 0, u, ii, ii.

Spolgloski: cs, dz, dzs, gy, I, ly,ny, s, sz, ty, v, zs.

4. Transkrypcja

", w pocza.tkowym okresie nauki, dla ulatwienia przyswojenia ;< sobie wymowy wf;gierskiej, be.dziemy poslugiwali sie tr.ansl~rypcja. Obok tekstu pisanego oryginalnym alfabetem w~gierskim podany zostanie sposob wymowy z zastosowaniem znak6w alfabetu polskiego, ale tylko w odniesieniu do niekt6rych glosek:

a. Sarnogloski i sp61g10ski wE:gierskie -wymawiane i pisane tak samo jak polskie beda w tekstachfonetycznych (ptsanycu transkrypcjq) takie same jak w tekstach oryginalnych.

b. Samogloski i sp61g10s1d w~gierslde wymawian~ tak samo jak polskie, ale pisane innymi znakami w jElz.yku WElgierskim, beda pisane w transkrypcji odpowiednimi znakami polskimi.

c. -Samogloski i sp61g1oski wqgierskie zblizone do polskich beda pisane znakami umownymi, ktore bEldq przypominaly._wy-

mowe wElgierskq.

d. Niekt6rych samoglosek w~gle:rskich ni€- mozna. nawet w przyblizeniu napisac znakami alfabetu polskiego. Dlatego pozostawione b~dq w transkrypcji W pisowni oryginalnej.

Znaki transkrypcyjne podane bElclc:!: przy objaSnianiu wymoWY poszczeg61nych ~losek.

Le1ccja 1

3

5. Wymowa samoglosek a -

, a, 0

Litera

Transkrypcja

I Sposob wymawianla

a

za~krqglaj<tc wargi [ak do pol~k1ego 0 wymawiamy polskie a, jezyk cofriiety

szeroko

jak polskie a, lecz dl • •

ruzej, wargi

a

o

jak polskie 0

Uk lad warg przy wymaw ianiu samogloski a

Uklad warg pr ."

zy wymawiaruu

samogtoski it

Uklad

c warg przy wymawianiu

samcglosk i 0

Ze~zyt II

o

[,ekcja I

6,' Akcent .

W j~zyku - w·~gieiskinl akcent wyrazowy pada - zawsze na pierwsza sylabe wyrazu.

Oprocz akceritu wyrazowcgo istnieje jeszcze akcent zdanioW)" kt6ry bedzie omowiony szczegolowo W· lekcji 4.

Cwiczenia wymowy

1. Zaokragliwszy wargi do 'przodu.i-jak do wymawiania 0, wymawiamy polskie a. Powstaje dzwiek posredni miedzy a i o. Taki to wlasnic dzwiek oznacza sie w alfabecie wEigierskim litera a. Pamietajmy Q tym, ze przy wymawianiu tego dzwieku nie nalezy warg rozszerzac ani rozluzniac z zaokrqglenia, bo wtedy zaczniemy w wymowie 'zhliiac sit: do dzwieku oznaczonego w alfabecie wcgierskim znakiern ji, a wiqc szerokiego, jak. poiskie a.

Zwolnijmy teraz wargi, otworzrny'Tusta szeroko i wyrnowmy polskie a, .lecz dluze] i pelniej: a ... a ... a. Wymawiarny w ten sposob dzwiek, ktory w all'abecie wegicrskim oznaczony 'jest litera ii.

Wymawiajqc wegierskie a, bardzo czesto sklonni jestesmy wymawiac je jako polskie o. Azeby tego uniknac, nalczy pamietac, ze przy 0 (zarowno polskirn, [ak wqgierskim) przyblizamy niece dolna szczeke ku gornej, natomiast przy wymowic WEigierski,i?go a i ft, jak Jez polskiego ::( otwieramy usta szerzcj, czyli oddaiamy bard.zif'j·jzcz~kG dolna ad gorrie]. Tak wiec r02:nica pomiedzy wElg~erski*n a i a polega na tym, zc' a wymawiamy z zaokraglonymi wargami,a zas bez zaokraglenia warg. Oba dzwieki wymawiane sa jednak przy rozszerzonyrn ukradzie

szczek. .

2. Wymowmy wyrazy:

apa [apa] - ojcicc ad [ad] - daje

az [dz] - ten, ta, to bak [bak] - koziol 'akar [akar} '"'- chce akna [c!kna) - szyb akarat [akarat] -, alakja[aWkja] - je-

wola go postae'

bab [bab] - Iasola baba [babel] - 1a1k<1 rakta [r{Lkta] -

Idadl(a), ladowat(a) karja [karj&] ..:...... jega ramie;

Lekcja 1

5

Wymawiajqc te wyrazy mamy przez caly czas wargi zaokraglon~ d? przodu. ~ teraz wyrnawiajmy nast~pujqce w az

pamietajac 0 otwarciu warg: yr y,

ar [ar] - Gena bar [bar] - choc

at [at] - przez mar [mar] - juz

ag rag] - galqz kat' [kar] - szkoda

art [art] - szkodzi kad [kad] -. wanna

rak [rak] - yak gat [gat] - tama

z ar [zar]" - zamek (do drzwi)

~ym6~m~ teraz kilka wyrazow, pamil;~tajqc, ze przy wymo:V1€0 ka~deJ sy1aby musirny, zmieniac uklad warg:

agar [agarJ - agar babak [Moak] - lal- ara [ant] :_ jego cena

apam [apam] - moj ki .

arpa [arpal- jElCZ-

oj,dec 0 0 kabat [kabaL] - rna- mien

aknaban [aknaban] - rynarka k

ra nam [raknamJ-

w szybie Iadowalbyrn

d' ~ :eraz ;~~6wmy nastepujacs wyrazy, pamietajac, ze przy

ZWl~ oU 0 z liz amy, a przy dzwieku a oddalamy dolna szczeke:

azon ~azon] - na tym gabona [gabona] - orgona [organa] _

(teJ) boz

z ze bez (kwiat)

rako~ [ralwm] - 1a- dalolnak [dcHolndk]-

dUJ~ spiewaja

kapok [kapok] - poharat [poharatJ _

ctrzymujo . szk1ank~

korona [korona] - azokat [azokat] _

korona tych (4 przyp .. )

cwiczenia wymowmy kilka wyrazow z samo-'

katona [katona] - zolnierz

oda [ada] - tam borona [barana] - brona

Na zakonczanis gloskami a a' o:

, , .

a.rkokat [arkok&t] - rowy (4

przyp.)

arakon [arakon] - po cenach orkan [oTkan] - burza

ba~'at?m [M.?·atam] - moj przyJaelel·

orgonak [orgonak 1 - bzy bordak [bordak] - zebra kabatomra [kClbatomra) - na

mojq marynarke

zarakhoz [zarakhoz] - do zamkow (do drzwi)

II

LEKCJA DRUGA

, .. 2 Wyrnowa samo-

1. Wymowa samoglosek e, e, I, 1. '. ......

, k' 0" 0'- 3 Wyrnowa samoglosek u, u, u, u. glose 0, , • •

1. Wymowa samoglosek e, e, i, i

jak polskie i, lecz dluiej

jak polskie i

i

Litera

Spos6b wyrnawlania

'I'ranskrypcja

jak polskie e, lecz przy szerszym ukladaie warg i wiekszym rozwarciu szczek

e

e

dzwick posredni miedzy polskim yJ a ij, wymawianyrn z ledwo doslyszalnym j, w jezyku niemieckirn en, np. w wyrazie ,;gehen"

yj

i

Uklad warg przy wymawlaniu samogtoski ·e

ki . •. . kczaja poprzedza-

Nalezy pamietac, ze samoglos 1 1, 1 me ~mH~ .... _

jacych je sporglosek, jak .ma to rniejsce w J~zyku polskim,

Lekcja II

7

Uk lad warg przy wvmawiaotu s8mogloski e

Uklad warg przy wvmawianiu samoglosek i, i

Cwiczenia wymowy 1. Wymowmy na zmian~ wyrazy polskie "jez" i "tez". Zauwazymy, ze w wyrazie "tez" samogl{)sk~ e wymawiamy nieco szerzej niz W wyrazie "jei". W jezyku wegierskim e brzrni zawsze tak, jak w wYl'azie polskim "tez", a nawet nalezy je wymawiae jeszcze szerzej.

2. Wymawiajmy szeroko wyrazy:

te - ty ember - czlowiek

kerek - okragly retek - rzodkiewka

bent - wewnCltrz eke - plug

menet - pochod nektek - wam kender -- konopic

WymawiajqC nast~pujqce wyrazy, pamifitajmy, ze przy wylllowie e nalezy wargi trzymac nieco blizej siebie, a jezyk bardziej do przodu niz przy wymowie e:

cerna [cyj7'nu] - nic repa [ryjpa] _ burak

er [yjrJ - zylq beka [byjkaJ -_ zab~ . J

•

I

, II

Lekcja II

8

beke [byjke] - pokoj (w po lit.) kep [kyjp] - obraz

kerek [kyjrek] - prosze

kreta [kryjta] - kreda

ek [yjk] ---'- klin

kek [kyjk] ~ niebieski

derek [deryjk] - dziclny (-a, -e) bena [byjncl] - spar alizowany

(-a, -e)

Wymawiajmy wyrazy z samogloskami i, I, parnietajac, ZC 1: wymawiamy dluzej oraz ze obie te samcglo.ski nic zrniekczaja poprzcdzajacych je sp61g10Gek:

papir [papir] - papier kirakat [kirakut] - wystawa hir - wiadomosc

ki - kto

mig - dopoki .igen - tak

kint - na zewnatrz kilenc - dziewiec

citrorn (c, a nie c) - cytryna bicikli (c, a nie c) - rower irni (n, a nie 11.) - pisac

mozi (z, a nio z) - kino

2. Wymowa samoglosek 6, 0, 0

6

Litera

Spos6b wvmawiania

Tr an skr'ypcja

jak 0, lecz dluzcj

6

dzwiek posredni miedzy polskirn o a u

zaokrqglonymi war gami, jak przy polskim 0, wymawiamy e lub y, jezyk blizcj zebow (w jc:~ zyku niernieckim 0, np. w wyrazic "kejnnen", we Irancuskirn e, np. w wyrazie "Ie")

Cwiczenia wymawy

1. Zaokraglijmy wargi jak przy wymawianiu polskiego o. Wymowmy w ten sposob samogloski on jednyrn ciagiem, jednq po dru-

giej, nie przerywajqn wymawiania po dzwieku 0; OU. Powt6rzmy to kilka razy: ou, ou, au. Wymawiamy samogloskq oznaczonq w altabecie wegierskim litera o.

Uklad warg przy wymawianiu samogtosek 6, 0, 6

Przy :ak.i~1~ samym. ukladzie ust jak przy 0, a nawet u, usilujemy wymowic e lub y, trzymajac jezyk blisko zebow, Wym6wimy w ten sposob dzwiqk, oznaczony w alfabccie wegierskim Iiter a o. Powtorzmy go kilka razy, krotko: 0, 0, 0.

A teraz wymawiajmy ten sam dzwiok dluzej. Uklad ust nie z~ienia sie. Zmienia sie tylko dlugosc wymowy. Powtorzrny go kllka razy: 0, 6, o. Tak wlec doszlismy do wymowy dzwieku oznaczonego litera o.

2. Wymawiajmy wyrazy: 6 [ou] - dawny

t6 [tau] - jezioro r6ka [rouka] - lis .. ora [aura] - godzina biro [birou] - sedzia

tororn - JamiE;

tok - arbuz

orom - radosc korom ~ paznokise godor - row

0- on

fa - g16wny k6.- kamien b.o1'( - skora

'hqdero [hddet5J - sily zbrojne

I

I

I I

I

-

10

Lekcja It

3. Wymowa samoglosek u, ii, ii, U

ii

Litera

Spos6b wymawiania

.1'ranskr'ypcja

jak polskie U

u

u

jak polskie u, lecz dluzej

ij

zaokraglonymi wargami, jak przy u, wymawiamy i (w j~zyku niemieckim U, np, w wyrazie "mude", we francuskim u, np. w wyrazie "une")

ii

jak ti, lecz dluzej

Uklad warg przy wymawianlu samogrosek u, u, u, ii

Cwiczenia wymowy

1. Wymawiajmy polskie u dluzej: u ... u.; u. Tak wymawia 'sie II wegierskie.

Przy takim samyrn ukladzie ust jak do wymowy u starajmy sie wyrnawiac i. Przecwiczmy to kilka razy, a dojdziemy do prawidlowego wymawiania wegierskiego ii. Wymawiamy je kr6tko.

Ten sam dzwiek wymawiajrny dlugo: U ... il ... U. Jest to wsgier-

skie 6 .. Powtorzmy go kilka razy: ii, (i, U. .<,_ ... ~ ... _",~-~-

Lekcja II

11

2. Wymawiajmy nastepujace wyrazy:

lit - droga tukor - lustro

ur - pan

kut - studnia

buza [buza] - pszenica turo [turou] - twarog

kurt - rog mysliwski UWk - uderzarn orulok -. ciesze sie ttid5 - pluca

iizni (n, a nie i~) - pedzic betu - litera

ttiz - ogien

bun - grzech

bokezti - hojny (-a, -€)

3. Wymawiajmy po kilka razy nastepujace wyrazy, zwracajac uwage na zaokraglenie warg przy wyrazach znajdujacych sie na drugim miejscu:

ti - wy

Hz - dziesiec ide - tu

faj - boli

tag - obszerny

tti - igla tuz - ogien

lide - swiezy (-a, -e) faj [jaj] - gatunek tag [tag1 - czlonek

I I

I I

-

III

LEKCJA TRZECIA

1. Wymowa. spolglosek gy, ty, nv, Iy, 2. Litera y. 3. Wymowa spolglosek I, v, s, sz, 4. Wymowa spotglosek cs, dz, dzs, ZS. 5. Alfabet wegierski z transkrypcja polska. 6. Pisownia starych nazwisk.

7. Litery obce w alfabecie wegiersklm.

1. Wymowa spolglosek gy, ly, ny, ty

Transkrypcja

Litera

Spa sob wymawiania

gy

[ak d w wyrazie diwa (w rosyjskim An, w czeskim 'd')

Iy

j

j ak polskie j

ny

jak polski€ n

--------~------

jak t w wyrazie iiui (w rosyjskim Tb, w czeskim t')

ty

Nalezy pamietac, ze n w tekstach pisanych fonetycznie (transkrybowanych) nie rnoze bye zmiekczonew inny sposob, jak ty1ko przez znaczek n. A wiec wystepujaca w tckscie fonetycznym samogloska i nie zmiekcza poprzedzajacej spolgloski. Spolgloske taka nalezy zawsze czytac twardo (np. iizni czytamy iizn-i nie iZzni" a wiec przez n, a nie przez ri). Natomiast miekko nalezy wymawiac n wtedy, kiedy znajduje sie nad nim znaczek o. nawet wtedy, kiedy moglibysmy t~ spolgloske napisac fonetycznie po polsku przez ni (np. nyak piszerny w transkrypcji [nuk}, mimo ze moglibysmy napisac [nidk]).

2. Litera y

Z powyzszego wyjasnienia wymowy spolglosek gy, ny, ty widzimy, ze litera y nie jest wymawiana, lecz spelnia tu role znaku

LekcjalHI

13

zmi~kc.zenia. Przyspolglosce Iy. nie jest. onaznakiem zmiekczenia, lecz wraz z litera 1 wyrnawia sie jq jako j. Ly zachowano w alfabede wftgierskim ze wzgledu na irma . jego wymowe w przeszlosci. Je.zyk wspolczesny rna wiec dwa sposoby oznaczania dzwieku j: za pomoca litery j oraz dwuznaku ly, oczywiscie nie vw tych samych wypadkach.

Litere y mozerny [eszczespotkac w starych nazwiskach; wymawia sie jq w.tedy jak i.

Cwiczenia wymowy

1. Chcac wyrnowic spolgloske d, przytykamy koniec jezyka do dziasel. Sprobujmy przylozyc do dziasel . nie tylko sam koniec, lecz i dalsza czesc (dopolowy jezyka), i w: ten sposoo wymawiajmy dj. Powtorzmy to kilka razy, a nauczymy sie wymawiac zmiekczone d, ktorego w .~sa9zie'~y.r . j~zyku polskim nie _ ma. W alfabecie wegierskim oznaczamy je przez gy.

VI taki sam sposob wymawiajmy tJ. Zauwazymyze wymawiamy dzwiek zblizony bardzo do gy. Wymowimy zmiekczone t, ktorego rowniez nie ma . wsrod typowych dzwiekow polskich, a: ktore w alfabecie wegierskim, oznaczone [est iprzez ty.

2. Wymawiajmy wynazy:

gyar. [diar] - fabryka \ .

gyik [diik] - jaszczurka jegy [jedi] -'bilet - , . megyek [mediek] - ide

gyemant Idiyjmant] ~ diament -.

g61ya [g6Uja] -- bocian

goly6 [goj6U] - kula

ibolya [iboja] -- fiolek

kolyok [kojOk] - szczenie, potomstwo zwierzat

errge-dely"[ enged yj] -' pozwole-:

~~ __ .. .. __ I.... _.. .__ .

nyak [nak] - szyja banya [banal -- kopalnia

. . anya [(hid] ......., matka nyereg [neregI - siodlo nyu (nu] - czerw

tyuk [tLuk] -- k~ra

batya [batia] -- starszy brat kutya [kutid] -- pies gyertya [diertia] .:_ swieca ketyeg [~etieg] -- cyka lyuk [juk] -- dziura

, -

,

.. ,'~ _. __ .r. ~ __ . __ ~, . _.L __ ~'_

I
14

L
,
I
"
I
I

I c
I II W
mowi
I I lamp
I level
lesZ€
lesek
Ievegr
I szorno
-e)
L
I



- Lekcja III

Lekda lIt

15

3, Wym9wa spdlgfesek I, v, s, sz

Cwiczenia wymowy

Wymawiajmy wyrazy: madzag [mddz-zag] - sznurek dzsungel [dzungel] - dzungla bridzs [bridz] ~ bridz

dzsem [dzem] - dzem csokolcdzik [czoukoloudz-zik]-

caluje si~

edz5 [edz-zo] ~ trener

Transkr'ypcja

Sposob wymawiania

itera

zsinor [zino1l-r] - sznur rozsa [rouza] ~ roza

csereszrtye [ezeresii.e] - ezeres-

nia

zseb [zeb] - kieszen

cserelsz [czeryjls] - zamieniasz csues [ezucz] - szezyt

1

podobnie jak polskie 1, lecz twardziej, sztywnym koncem jezyka

-~-I---~-_:____:_--~'-_:;-~-- -----

jak polskie w

v

w

[ak polskie sz

s

sz

jak polskie s

sz

s

5. Alfabet wegierski z transkrypcj1t polska

wiezenia. wymowy

a - [a] ! - [f] m- (m] sz - [s]
a - ra] g- [g] n --,- en] t- [t]
b - [b] gy - [di] ny - [n] ty - [ti]
c - [e] h - [h] 0-[0] u - [u]
cs - [ez] i - [iJ 6 - [ou] u - [u]
d - rd] i - [i] ij - [0] u ~ iii]
dz - [dz-z] j - [j] 0- [6] u- [u]
dzs - [di] k - [k] p- [pI v- [wI
e ~ [e] I - llJ r - [T] z- [z]
e - [yj] ly -:- [j] "8- [szl zs- [z] ymawiajmy nastepujace wyrazy, pamietajac 0 twardej wy"

e I: .

a [[ampul - Iampa [lewyjl] - list, lisc k [lesek] - bede [leszek] - zagladam

o Ueweg8l - powietrze ru [sorncrti] - smutny (-a,

vese [weszeJ - nerka szomszed [somsyjd] - sqsiad leny [lyjn] - istota

legy [Lyjdi] - mueha

halasz [haIas] - rybak

halas [hatasz] - wdzieczny

(-a, -e)

4. Wymowa spotglosek cs, dz, dzs, zs

6. Pisownia starych nazwisk

. Pisownia starych nazwisk odbiega niece ad pisowni wsp6lezes-

nej. W starych nazwiskach mozemy spotkae: .

Transk.rypcja

itera

Sposob 'wymawiania

j ak polskie cz

a) sam 0 g los k i a - Gaal [gal] aa = a ~ Paal [pal]

i:i -E6tvos [otwosz] 5 - Beothy [b5ti]

6 - Thewrewk [tOrok]

cs

ez

aa =

ew = 0 - Dessewffy [dez5fiJ 00 .:_ 6 - Boos [szous.z I .

06 = 6 - J06 [j6UJ

uu = u - Kuun [k'lln]

y = i - Kolcsey [kOlczeil

dz

tiz-z

jak polskie dz-z

dzs

e6 =

d±

[ak polskie di

eo =

jak polskie z

zs

ew=

['

I

Le"kcjaUWV

b) s p 6 1 g los k i

ch cs - Madach [madacz]

cz c _ Rak6czi [mk6Uci1

ff f . - Palffy [palfi]

gh = g - Vegh [wyjg] 11 = 1 _. Szel] [syjl]

pp = P - Papp [pap]

s zs _. J6sika [jouzikaJ -

ss s - Kiss [kisz]

S8 zs ~ Dessewffy [dezofi]

tho = t - Kossuth [koszut]

ts cs ~- Takats [tclkac.z]

tz c _. Atzel [aGyjl]

w - v - Wesselenyi

[weszelyjni]

7. Liter.y obce.w alfabecie wegierskim

W wyrazach obcych, uzywanych w tekstach wegierskich, spo-

1

tykamy tez litery nie nalezace do alfabetu wegierskiego, [ak np.

a- Gartner; ch - Champagne, technika; q - :pan Quijote; sch - Schiller; w - wolfram; x - xilofon; y. ~ York itd. Wymawiamy Je tak, [akw jezykach, Z "ktorych pochodza:

L E xc J A C Z WAR T A

1. Samoglosk i krotkic i dlugie. 2. Spo lgloskl po[edyncze i podwojne. 3. Wladornosci 7. pisownL [Sk rocona pisownia niekt6rych spotgtosek podw6jnych.· Dzielcnie wvrazow), 4. Skracanie spotgloski dlugiej. 5. Wydtuzanie spolgl oski

krotkle]. 6. Zanik spotgloski.

i. Samogloski k~6tki~ i dlugie

Samogloski Sq' k~6tl{ie fdlugie: :Kazda. samogloska krotka rna

sw6j odpowiednik dlugi~'" ... , \

Krotkie: a, e, i, 0, 0, u, ii.

Dlugie: Ii, e, i; 0, .. 0, .u~ fi, .. _ . . _

Samogloski krotkie . wyroznlajs; sie tym, ze'nad "Iiter a zasadnicza nie rrraja zadnego znaku hib maj?t dwie kropki.

Samogloski dlugie- oznaeza sie [edna lub dwiema' kr eskami nad litera,

Lekcia IV

17

S~mogloski dlugie wymawia sie dluze], np, w wyrazie rruultir (ptak) sylabe -ddr (z dlugim d) wymawiamy 0 wiele dluzej niz sylabe me- (z kr6tkim a):

[ma - dar]

, Nalezy ponadto pamietac, ze samogloski a - Ii, e - e o....:.._ 0 r6~ni~ s~~ mi~dz?, SO~q nie tylko dtugoscia, lecz rowniei' innym brzmieniem (porowna] wymowo na str.3, 6 i 8). Pozostale samogloski (i - I, 0 - 0, u - U, ii - Ii) r67.ni!i si~ tylko dlugosciq.

. Z~znaczanie dlugoSci samoglosek, zarowno w pismie jak w mowie, Jest bardzo wazne, porriewaz wiaze sie to scisle ze znacze-

rriem wyrazow: .

Gto przyldady:

baba [Mba] - Ialka Mba [babd] - akuszerka

bal [bdl] - lewy (-a, -e) bal [ball _ bal

hat [hat] - szesc hat [hat] - plecy

kar [karl - ramie kar [karl ......:... szkoda

kor - wiek kat [kour] - choroba

orult - cieszyl (~a, -ot sle bruit _ szalony (-a, -e)

at - piGC at - jego, jq

rak [ralc] ~ laduje rak [rak] - rak

tor - Iamie tbr - sztylet

teli - pelny (-a,-e) teli [tyjli] - zimowy (-a, -e)'

ver [uier] - bije Vel' [wyjr] - krew

vet [wet] - rzuca vet [wyjtl - grzeszy

kerek - okrElgly (-a, -e) kerek [keryjk] _ kolo

kerek [kyjrek] - prosze

Veres [weresz] (-a, -e)

czerwony veres Iu:yjresz] - krwawy

(-a, -e)

veres [weryjsz] - bicie

~a1.eZy zwrocic uwage na to, ze na koncu wyrazow nigdy nie Z?aJdZlemy samoglosek kr6tkich: 0, 0, lecz ich odpowiedniki dlugle; 6, 0.. .

Np. ollo [oHou] ~ nozyce

~~~ .

W!jqtkiem pod tym wzgledem jest wyraz no i nono (znaezenie'

pOlski.e takie samo). '

Lekcia tV

2. Sp61g1oski pojedyncze i podw6jne

Sp6J:gloski sa pojedyncze i podwojne. W gramatyce wegierskiej nazywaja sie one krotkimi i dlugimi, Krotkimi sa wiec: b, e, d, f itd., dlugimi natomiast SCI: pary tych sarnych spolgtosek: bb, ee, dd, ff itd. Dlugie spolgloski wymawia sie podwojnie,

Nalezy zwrocic uwage na dokladne wymawianie spolglosek krotkich i dlugich, gdyz maze to wprowadzic nieporozumienie co do znaczenia wyraz6w.

Przyldady:

hal [heH] - ryba var [war] - blizna

vezetem [wezetem] - .prowadz~

hall [hall] - 1. hall, 2. slyszy varr [WarT] - szyje

vezettem [wezettem] - prowadzilem (-am)

II

3. Wiadomosci z pisowni

Skrocona pisownia n Le k f c r y c h s pol g l osek p o d w o j n y c h

Spclglosek dlugich nie nalezy utozsamiac ze spolgloskami pisanymi za pomoca podw6jnego znaku, jak np. CSt gy, SZ itd., oraz potrojnego dzs. Sa to rowniez spolgtoski kr6tkie. Przy podwojeniu (wydluzeniu) takich spclglosek stosuje sie pisownie uproszczona wedlug ponizszej tabeli:

cs + cs = ccs gy + gy - ggy ty + ty = tty

dz + dz = ddz ly + ly - lIy sz + 5Z = ssz

·dzs + dzs = ddzs ny + ny - nny zs + zs = zzs

Skrocona pisownia wystepuje tylko wtedy, [ezeli spolgloski podwojne, pisane za pomoca dwoch (trzech) znakow, wystepuja w obrebie wyrazu pojedynczega (prostego), a. nie na. pograniczu dwoch wyrazow pojedynczych w wyrazie zlozonym, [ak np. nagy [nadi] - wieTki + gyiiles [diiilyjsz] - zebranie = nagygyiiles [nadidiiityjsz] - walne zebranie. W wyrazie tym -gygy- nie otrzymuje postaci skrocone] -ggy-, poniewaz pierwsze -gy~ jest spolgloska koneowa pierwszego wyrazu zlozenia, a drugie jest poczatkowa spolgloska drugiego wyrazu.

Lekcja. IV

19

Dzielenie w y r a z o w

Przy dzieleniu wyraZQW mozerny oddzielac. tylko cale sylaby. Sylaba w [ezyku wegierskim musi miec samogloske. Sarna

samogloska moze bye syla:bi\,a nawet wyrazem.

Np. () - on

6 - dawny.

Same spolgtoski nie tworza zasadniczo sylaby ani wyrazu, z wy[atktem wykrzyknikow .takich, jak brr! psztl [psr] itp.

Przyklady wyrazow-podzielorrych na sylaby:

BU-da-pes-ten - w Budapeszcie

nep-koz-tar-sa-sag - republika ludowa

Jezeli w wyrazie samogloska stanowi osobna sylabe, to mozemy j,! dowolnie przenosic lubpozostawic.

Np. fi-a:-tal - mlody kony-ve-i-tek - wasze ksiazki

fia-tal konyvei-tek

fi-atal konyve-itek

Nienalezy dzielic wyrazu tak, azeby przenoszona byla lub pozostawala na koncu [edna tylko samogloska, nawet [esli stanowi ana sylabe,

Np. aka-rat - (wo1a), a nie ~ a-karat ha-zai - (ojczysty), a nie - haza-i

Spolgtoski dlugie, 'pisane za pomoca podw6jnych (potrojnych) .znak6w, przy ktorych stasujemr pisownie skrocona, piszerny przy przenoszeniu pelna iloscia znakow,

Np, asszony - ko- hattyu -labEtdz briddzsel - bridiem

bieta .~. haty-tyu bridzs-dzsel

.. asz,..szo~~,.

4. Skracanie sp6lg1oski dlugiej

Jezeli obok spolgloski dlugiej znajduje sie inna ·sp61g1oska, wtedy spolgloske dluga wymawiamy kr6tko. Pisownia [ednak tego nieuwzgl~dnia i spclgloske piszemy podw6jnie, mimo iz wyma.: Wiamy j~ pojedynczo..,., ..

20

Lekcja IV

Przyklady:

p i s z e m y:

jobbra (11a prawo) meggybol (z wisni) varrta (szyl, -a)

szalldogal (lata, unosi sie) otthon (w domu)

arccal (twarza)

galambb61 (z golebia) mondd! (powiedz l)

sarkkor (okreg polarny)

Rowniez miedzy wyrazami: pis z ern y:

adott neki (dal mu) vidd be (wnics)

w y m a w i a my: [jobra]

[medibOl]

[varta]

[sa~dogar]

[othonj

[arcal] [galamboul] [mondj

[szdrkor]

w y m aw i a rn y: [ddot neki]

[wid be]

Skracanie w pisowni stosuje si~ jednak wtedy, gdyby do spolgloski dlugiej (podw6jnej) 'miala dojsc na skutek zrnian gramatycznych jeszcze trzecia taka sarna spolgloska. W takich wypadleach piszerny i wymawiamy tylko spolgloske podwojna:

toll + lal [ldl] = tollal [toHaL], a nie tohllal ItoHlaL] ~·pi6rem

rossz [ross] + szal [sal] ~.=.;: rosszal [rosscU], a nie rossszal [rosssdl]

-~ym,z~ . .

vadlott [wadlottJ + t61 [tOul] = vadlottol [wadlottOulJ, anie vadlottt61 [wadlottt6UQ - od oskarzonego

orr + ra [ra] = or ra [orra],a nie orr ra [orrrd] - na nos

kevesebb [keweszebb] +- bol = kevesebb61 [keweszebb61), a nie kevesebbbol [kewesz.ebbb6ll- z mniejszej ilosci

5.Wydluzanie sp61gloski kr6tkiej

W nielicznych wypadkach sporgloske pisana krotko (za oomoca jednej litery) wymawia sie dlugo (podwojnie),

Przyklady:

pis z e my: egyet (jednego) kisebb (mniejszy) lesz (bedzie)

w y rna w i amy': [edidiet]

[ki~zszeb b]

[less]

Lekcja IV!V

21

6. Zanik spolgtoski

Sposrod kilku .nast~pujqcyeh po sobie spolgtosek jedna (na og6l srodkowa) moze w wyrriowie zaniknac,

Przyklady:

pis z em y: mindnyajan (wszyscy) mondta (powiedzial) penzsovar (sknera)

w Y rna w i amy: [mimia}an] [monta] [pyjnszou,war]

v

LEKCJA PI1\TA

~------------------------------------.->

1. Spolgloski dzwieczne 'i bezdzwiqczris, 2. Udzwiecznlenie. 3. Ubezdzwiecznienlo, 4. Zrnlany z achodzace w zwiazku ze sp61g1osk<'jn. 5. Zmiana sp61g1osek. 6. Wladomosci z pisowni (wielkio i ma-

le Jitery).

1. Spolgloski dzwi~czne i bezdzwieczue

Sa takie pary spolglosek, ktore wymawiamy przy takim samym ukladzie narzadow rnowy r lecz [edna z drganiemstrun glosowych, a wiec diwi~cznie, druga bez drgarr'a strun, a wiec bezdzwiecznie.

Dzwieczne: b, d, g, v, Z, ZS, gy, dz, dzs Bezdzwieczns: p, t, k, f, sz, s, ty, c, cs

H jest bezdzwieczne i nie rna odpowiednika dzwiecznego.

J, 1, m, D, ny, r sq dzwieczne i nie maja odpowiednikow bezdzwi~cznych.

2. Udzwi~cznienie

W wyrazach spolgloski dzwieczne dzialaja .udzwieczriiajqco na poprzedzajqce je spolgloski bezdzwieczne. N astepuje wtedy wy_ .lno.Wa niezgodna z pisownia.

22

Lekcja V

Przyklady:

kb=-gb kd=-gd pd-vbd pg"'"'bg

P i s z em y:

fiokban (w szufladzie) Iokdos (traca)

kapdos (chwyta) nepgazdasag (gospodarka

dowa)

helyesbiteni (sprostowac) oroszbol (z rosyjskiego) kutba (do studni) szovetgyar (fabryka tkanin)

sb [szb]"-'zb szb [sb]""zb tb ...... db

tgy [tdi] ""di'di

3. Ubezdzwiecznienie

II I

w y m a w i a m y: [fiougban] [lOgdosz] [kdbdosz]

naro-] n yjbgdzdaszag]

{hejezbiteni] [orozboul] [kudba] [sowedicZiar]

Spolgloski bezdzwieczne, uzyt€ w wyr azach, pozbawiaja dzwiecznosci poprzedzajace je spclgtoski dzwieczne.

Przyklady:

P isz em y:

szabtam (krajalem, -am) vedtern (bronilem, -am) csokolodztam (calcwalern, -am

si~)

dzsp [dzp] ....... czp bridzsparti (partia hridza)

gt""kt magtar (magazyn zbozowy)

gyt [dit] "'tIt fogytam (zeszczuplalem, -am)

vt [wt] "'ft elvtars (towarzysz)

zp=-sp rezpenz (pieniadz miedziany)

zsk [zk] =-sk rozskenyer (chleb zytni)

wymawi am y: [saptum] [wyjttem] [czoukolouctam]

[briczpdrtiJ [maktar] (fot1tam]

[ eljtarsz] [ryjspyjnz] [roszkenyjr]

Ubezdzwiecznienie moze nastapic tylko przez oddzialywanie nastepnej spolgloski bezdzwiecznej; nie wystepuje natomiast na koncu wyrazu.

Np. vag (tnie) wymawia si~ [wag], a nie [wak] rozs (zyto) wymawia sie [roil, a nie [rosz]

Ze wzgledu na to, ze w jezyku polskim spclgloski dzwificzne na koncu wyrazu zatracaja dzwiecznosc (np. leb - wymawiamy

tekcia iT

lep, gad - wyrnawiarny gat itd.), Polacy maja tendencje do bezdzwi~cznego wymawiania. divne.cznychsp61g1osek wegierskich, Jest to blad, ktory moze spowodowae zmiano znaczenia wyraz6w

w~gierskich. .

Np, had [had] - wojsko rag [rag] - koncowka rez [ryjz] - miedz mez [myjz]-- rniod

agyad [adidd] --:- twoje 16zko

kereg [kyjreg] - kora hold - ksiezyc

"harrnad [hdrmddl - [edna

trzecia

kez [kyjz] - reka oz -,sarna

huz - ciagnis

hat [hat] - szesc

rak [rak] laduje

resz [ryjs] - czesc mesz [myjs] - wapno

agyat [adidt] - lozko (4 przyp.)

kerek [kyjrek] - prosz~ holt - zmarly

harmat [harmdtJ - rosa

kesz [kyjsJ - gotowy (-a, -e) 6sz - [esien

husz rhus] - dwadziescia

Sp61g1oska h nierna odpowiednika dzwiecznego. Powoduje ona ubezdzwlecznienle, lecz sam a rue staje sle dzwieczna mimo clzwi~cznego sasiedztwa. 'I'ak wiec:

pis z e ill y:

rezhenger (walec miedziany) dobhartya (bebenek uszny)

ale

p~tr~hba~ (w odwloku) wymawiamy [potrohb&nJ; 11 nie udzwieczma sierrumo nastepowanla PO nim dzwiecznej sp6lg1oski h.

Sp61gloski h nie wymawia si~ net k'oncu -wyrazow:

pis z e m y: w y maw i amy: pis z e ill s: w y.m a w i a ill y:'

ceh (cech) [c1Jj] juh (owca) [ju]

cseh (Czech) [eze] mehIpszczola) [myjl

duh '(ztosc) [dill ,ph~h (blacha) [plyj]

eh (gloo) [yjJ ruh (swiersb) [rftl

" Nie wymawia si~ jej 1"Qwniez przy dolaczaniudo tych wyrazow przyrostk6wzaczynajqcych siE: na sp6Ig1osk~:

wym a w i a m y: [ryjshenger] [dophart/d]

24

. np, pis z e my: cehnek (cechowi) dilhben (w zlosci)

teiccja V'

wymawiamy: [cyjnek]

[dilben]

Jesli przyrostki przylegajq do tych wyrazow samogloskami, wtedy h wymawiamy, np.:

pisz.emy: wymawiamy:

csehek (Czesi) [czehek]

mehet (pszczols) fmyjhet]

. Sp6{glosk~ h wymawiamy w kazdyrn wypadku w wyrazach:

Allah [alldh] - Allach, doh (stechlizna), potroh (odwlok) i sah [szah] - szach,

Sp6J:gloska v rna wprawdzie odpowiedriik bezdzwieczny f i moze sie ubezdzwieczntac, lecz nie udzwi~cznia innych spolglosek. Np. p i s z e m y:

elvtars [towaezysz] konyvszekreny (biblioteczka)

csontvaz (szkielet)

wymawiamy: [elftarsz] Ikofifsekryjn]

[czontwaz]

4. Zmiany zacbodzaee w zwlazku ze sp61glosklt n Zmi~kczanie s i e s p u l g l o s k i n

Spolgloska n zmiekcza sie przed spolgtoskami miekkimi gy, ty.

N p. pis z e m y c z Y tam y:

. , lengyel ~ Polak [lendiel]

r e. . ponty - karp [poMi] .

Zmienianie s i e s p o l g l o s k I n w s p o l g l o s k e m Spolgloske n przed wargowymi b, m, pwymawiamy jak m lub w formie dzwieku bardzo bliskiego m, mimo ze w pismie pozostawiamy n.

Np. piszemy:

azonban (natomiast) vaszonhol (z plotna) tanmenet (przebieg nauki) szenpor (pyl weglowy) biinper (proces karny)

w y m a wi a m y: [azomban] [wasomb6Ul] [tammenet]

\ [syjmpor] [bumper]

Lekcja V

25

U n 0 sow i a j q C e d z i a 1 ani e s p oj: g los kin

Spolgloski n przed g, k na ogol nie wymawia sie; unosawia ona tylko poprzednia samogloske,

Np. p i s z o m y hang (glos)

wymawiamy:

[MUg] IJ oznacza, ze nalezy wymawiac nosowo poprzedzajaca samogloske) [mu?Jka]

munka (praca)

W transkrypcji nie uwzgledniono znakow nosowych, poniewaz nie jest to zjawisko talc wyrazne w jezyku wegierskim, azeby trzeba bylo specjalnie sie go uczyc, UCZ1tcy sie bedzie wymawial unosowione przez sp61g106k~ -n- samogloski odruchowo, a [esli bedzie je wymawial dobitnie, bez unosowienia, rue bedzie to bledne.

5. Zmiana sp61glosek

Calkowite zmiany wymowy spolglosek moga zachodzicw nastepujacych zestawieniach spolglosek:

p i s z e my:

dj - [didi] adjon (niech da)

gyj - [didi) hagyja (pozostawia)

Ij - [jj] tanuljon (niech si~ uczy)

wymawiamy: [ddidion]

[hcldidid]

[tanujjon (row-

niez tanuljon)J [oroslanna] [annuk] [egyjszszyjg] [lat~tid]

[batitid] [koszszyjg]

nj - inn] oroszlanja (jego lew) nyj - [nn1 anyjuk (ich matka) szs - [szsz] egeszseg (zdrowie)

tj - [tit)] latja (widzi)

tyj - [titi] batyja (jego starszy brat) zs - [szsz] kozseg (gmina)

Wszelkie oddzialywanie jednego dzwieku na drugi wchcdzi w zakres zjawiska as y mil a c j i. Jesli asyrnilacja wystepuje tylko W wyrnowie, a nie jest uwzgledniona w pisowni, w gramatyce we gierskiej nazywa sie ona c z ~ sci 0 w 9,. Asymilacja wystepujaca w wymowie i uwzgledniona w pisowni nazywa si~ cal k () W j t <l,

26

Lekcja V

6. Wiadomosci z pisowni (wielkie i male litery) Wielkimi literami piszemy:

1. Pierwszy wyraz zdania (zdanie poczatkowe lub po kropce, znaku zapytania czy wykrzykniku).

Np. Al1j meg! Hova mesz?

Zatrzymaj siel Dokad idziesz?

2. Na ogol poczatek Iinijek wiersza:

Fekudjetek - polozcie sie

Mar le - juz

Emberek! - ludziel

(Niekt6rzy poeci zaczynaja linijki wierszy malymi Iiterami).

Orvoshoz megyek. Ide do lekarza.

3.. W korespondencji - pierwszy wyraz tytulu i wszystkie rzeczowniki tytulu:

Titkar Elvtars!

Ti.sztelt Asszonyom! Draga Apam es Anyam] Tisztelt Szabo UrI Kedves Laszlo!

Towarzyszu Sekretarzu l Szanowna Pani!

Drogi Ojcze i Matko! Szanowny Panie Szab6! Mily Wladyslawie!

4. W liscie - zaimki osobowe w formie bezkoncowkowaj, jesli ma to bye wyrazem uszanowania:

J6 volna, ha Te jonne] el, Dobrze byloby, gdybys Ty

przyjechal.

(Nie nalezy uzywac duzej litery w formach konc6wkowyeh tychze zaimk6w, np. toled - od ciebie, vele [we-le] _ z nim itd.).

I

5. Pierwszy wyraz napisow informacyjnych lub ostrzegawczych, Bejarat - Wejscie

Vigyazz, ha jon a vonat! - Strzec sie pociagul

6. N azwy wlasne astronomiczne; Fold - Ziemia

Nap - Slonce

'7. Wyrazy tytulow pism (z wyjatkiem przedimkow i spojnikow):

EIE;t es TUdomany - Zycie ~ Wiedza . .

~-.-----------~-

Lekcja V

27

(Jezeli tytuly sa dluzsze, wielka .litera piszemy tylko pierwszy wyraz, np. 'I'artos bekeert, nepi demokr aciaert! - o trwaly pokoj i dernokracje ludowa).

. 8. Pierwszy wyraz tytu16w ksiazek, wierszy, rozpraw, artykulow 'itp.:

A magyar helyesiras szabalyai - Prawidla ortogr.afii wegierskiej

Nernzeti dal - Piesn narodowa

(Niektorym tytulom zabytkow Iiterackich mozria pozostawic tradycyjny sposob pisania wielka litera kazdego istotnego wyrazu; np. Halotti .Beszed ~ Mowa pogrzebowa).

9. Imiona i nazwiska osob:

Pete-r - Piotr Petof'i Sandor

10. Imiona wlasne zwierzat:

Bodr i - Bodri (imie psa)

11. Nazwy geograficzne:

Balaton - Balaton Lengyelorszag - Polska Karpatok - Karpaty

12. Nazwy panstw:

Magyar Nepkoztarsasag - Wegierska Republika Ludowa

13. Nazwy instytucji, urzedow, przedsiebiorstw itp. (z wyjatkiera przedimkow i spojnikow):

Magyar Tudomanyos Akaclemia- Wegierska Akademia Nauk Koho- es Cepipari Miniszterlum - Ministerstwo Przernyslu Hutniczego i Maszynowego

Malymi literami piszerny:

1. Nazwy dni i miesiacy: szerda - sroda januar -_ styczen

2. Nazwy swiat:

a f'elszabadulas napja - Dzien Wyzwolenia karacsony - Boze N arodzenie

23

Lekcia v/Vl

3. Nazwy obchodzonych dni, tygodni itp.: .anyak napja - Dzien Matki

lengyel f ilmhet - 'I'ydzien Filmu Polskiego

4. Nazwy wydarzen historycznyeh:

a francia forradalom ~ rewolucja francuska

.a masodik vilaghaboru -druga wojna swiatowa

(Wyjatki: a Nagy 'Honvedo Haboru -Wielka Wojna Narodowa i Nagy Okt6beri Szocialista Forradalom - Wielka Socjalistyczna Rewolucja Pazdzierriikowa),

5. Nazwy narodowosci i ludow: magyar - W~gier

Ierigyel - Polak

szekely - Sekler

VI

LEKCJA SZQSTA

L Harmonia samoglosek, 2. Zasady stosowania harmonii samoglosek

1. Harmonia samoglosek

W [ezyku wegierskim obowiazuje prawidlo tak zwanej harmonii samoglosek. Azeby zrozumiec to zjawisko, musimy wpierw przeprowadzic nastepujace cwiczenie: wymawi.ajmy kolejno samogloski e, e, i, i, 0, 0, ii, ti, obserwujac przy tym polozenie jezyka, Zauwazyrny, ze pay wymawlaniu kazdej z tych samoglosek [ezyk wysu'ni~ty jest do przodu w kierunku zebow, A teraz obsorwujemy polo-

zenie jezyka, wymawiajac samogloski a, 8, 0, 6, u,u. ZauwaZymy, ze [ezyk jest cofniety w strong gardla. AZeby to [eszcze lepiej zaobserwowac, wymawiajmy kolejno: a, e, ii, e, 0, 1, 6, i, 0, 0, -6, 0 u, ii, ii, ii. Co zauwazymy? Zauwazymy, ze jezyk na przemian cofa sie i przechodzi do przodu. Cofa sie przy wyrnawianiu a, a, 0, 6, u, tl, wysuwa sip, zas do przodu przy wymawianiu pozostalych samoglosek. Dlatego podstawq pr awidla harmonii same-

--

Lekeio: VI

glosek jest ieh podzial na dwie grupy: na wymawiane prz.y przednirn i przy tylnym polozeniu [ezyka, czyli grupe szeregu przedniego i grup.:;; szeregu tylnego. Dla uproszczenia nazwijmy je. przednimi i tylnymi.*)

Sarnoglosl~i przednie

Samogloski tylne

e, e, i, i, 0, 0, ii, ii

a, .8, 0, 6, 11, it

W wyrazach rdzennie wegierskich (pochodzenia ugrofinskiego), stanowiaeych wiekszosc ogolnej ilosci wyrazow w j~zyku wegierskim, znajdziemy na ogol samogloski tej samej grupy, a wiec alba przednie, albo tylne. Zobaczymy to na kilku przykladach:

Wyrazy' z s a m o g Lo s ka m i

p rz e d n i rn i szenvedelem [senwedeLem]

cierpienie

fiizet [fUzet] - zeszyt

kulonos [kulOnosz] - szczeg61ny nevetseges [newetszyjgesz] -

srnieszny

t y l n y mi

munkas [munkasz] - robotnik csomagclas [czomagolasz] - pakowanie

butorozott - umeblowany alkotmany [alkotman] - kenstytucja

Na podstawie znajdujaeych sie w wyrazie samoglosek nalezy wyraz zakwalifikowac do grupy przedniej ( z samogloskami przednimi) lub tylnej (z samogloskami tylnymi). Jest to konieezne przy stosowaniu koncowek i przyrostkow gramatycznych, ktore rowniez beda na ogol posiadaly dwoista postac - przednia itylna, J ak si~ pozniej przekonamy, podzial koncowek i przyrostkow pod wzgl~dem harmonii uzalezniony jest rowniez od znajdujqcych si~ w nich samoglosek. Prawidlo harmonii samoglosek wymaga, aieby do Wyraz6w dostosowywac koncowki i przyrostkitego samego 'brzmienia, a wiec przy wyrazach grupy przedrriej nalezy uzywac koncowek i przyrostk6w grupy przedniej, a przy wyrazach grupy tylnej koncowek i przyrostk6w grupy tylnej.

*) Wegierskn nauka fonetyki stosuje tradycyjna nazwe .~amogloski wysokobrzmiqee i ni.~kobrzmiqce. W innych jttzykach nazywa siEl ie samog!oskami seereau przedniego i tylnego. Taka nazwa wydaje siEl najwlasciwsza. Nazwe Samogloski przednie i tylne zastosowano dla uproszczenia. Nalezy [ednak pamiEltat, zo przedntmi i tylnymi moga bye tylkci sp61g~oski.

LekcJa Vi'

Samogloski o b o j e t n e

Zakwalifikowanie _wyrazu do jednej z grup nie jest trudne, jesli wyraz zawiera wszystkie samogloski [ednej grupy.

Musimy tu zwnocic uwage na samogloski e, i, i z grupy przedniej, kt6re maja charakter -obojetriy z dwoch powodow:

1) wyst~pujqC w wyrazie obok samoglosek tylnych, nie wplywaja na charakter calego wyrazu, a wiec podporzadkowuja si~ niejako samogloskom tylnym,

2) wystepujac w wyrazach bez samoglosek tylnych, nie nadaja w niektorych wypadkach wyrazowi przedniego charakteru, a wiec musi on mimo swych przednich samoglosek przyjmowac koncowki i przyrostki tylne.

2. Zasady stosowania harmonii samoglosek

W celu zrozumienia harrnonii samoglosek oraz jej prawidlowego stosowania musimy obrac sobie jakis przyrostek, ktory bcdziemy dolaczac do roznego pod wzgledem harmonii typu wyrazow, Dla przykladu bedziemy sie poslugiwali przyrostkiem odpowiadajacyrr, na flytanie komu? czemu?, a WiE;C odpowiednikiern koncowki polskiego cclownika, kt6rym w weglerskim jest -nak dla wyrazow z samogloskami tylnymi i -nek dla wyraz;Ow z samogloskami przednimi. (0 przyrostku tym bedzie poznie] mowa szczegolowo),

a. W y ra z y z sam 0 g 1 o s k ami g r u p y p r zed n i e j

.Jezeli wyraz zawiera wylaeznie samogloski przednie, a wiec rna charakter brzmienia przedniego, stosujemy przyrostek rowniez brzmienia przedniego.

Np ember - czlowiek embernek - czlowiekowi

b. W y r a z y z sam 0 g 1 0.8 k a mig r u p y t y l n e j

Jezeli wyraz zawier a tylko samogloski tylne, a wiec rna charakter brzmierua tylnego, stosujemy przyrostek rowniez brzrnienia tylnego.

Np. asszony [&SS011] - kobieta asszonynak [assoimak] - kobiecie

Lekcja VI

31

c. W yr a z y z sam 0 g los k ami r 6 Z nyc h g r u p (n i e jed n 0 1 i t e)

Czesc wyr.azow w jezyku wegierskim zawiera samogloski obu grup. Zaliczamy do nich wyrazy pochodzenia obcego i rodzime, rdzennie wegierskie, kt6re w swym rozwoju historycznym zatracily jednO'litosc brzmienia,

Jezeli wyraz zawiera samogloski tylne, przednie i przednie oboj~tne, ° charakterze jego decyduje ostatnia nieoboj~tna sarnogloska.

Przyklady:

telefon - telefon

telefonnak [teLefonnak] - telefonowi

(Obojetnych samoglosek wyraz nie posiada, ostatnia wiec jest tylna 0; dlatego nosi on charakter brzmienia tylnego i przyjal przyrostek brzmienia tylnego -nak),

kaye [kawyj] - kawa

kavenak [kawyjnak] -kawie

Ostatnia samogloska jest e, ale poniewaz e jest samogloska przednia obojetna, ostatnia zas nieobojetna jest tylne a, caly wyraz rna charakter brzmienia tylnego i przyja! przyrostek brzmienia tylnego -nak).

vereb - wrobel verebnek - wrcblowi

(Ostatnia samogloska nieobojetna jest przednie e, wyraz rna wiec charakter brzmienia przedniego, dlatego przyjal przyrostek brzmienia przedniego -nek),

mozi - kino

mozinak [mozinak] - kinu

(Ostatnia samogloska i jest obojetna; 0 charakterze calego wyrazu decyduje wiec tylne 0, dlatego wyraz przyjal przyrostek brzmienia tylnego -nak).

W niektorych wypadkach, przy wyrazach pochodzenia obcego, charakter wyrazu jest niezdecydowany, mozerny wiec uzywac obu

form przyrostka. - - .

32

Lekcja. VI

Przyklady:

Albert - Albert

Albertnak [cHbertnak] alba Albertnek [albertnek] Albertowi

oktober [oktouber] - pazdziernik

oktobernak [oktOubernak] albo oktobernek [oktoubernek] - pazdziernikowi

anket [ankyjtJ - ankieta

anketnak [ankyjtnak] lub anketnek [ankyjtneTc] - ankiecie

d. W Y r a z y z sam 0 g 10 s k ami 0 b 0 j ti t n y m I (e, I, i)

Z wyrazow zawierajacych same samogloski obojetne jedne przyjmuja koncowki i przyrostki tylne, drugie - przednie, Koncowki i przyrostki tylne przyjmuja nastepujace wyrazy:

eel [cyjl] - eel in - sciegno .

csik [czik] - 'smuga kin - meka

csin [czin] - schludnosc pir - czerwien

dij - nagroda sik [szik] - plaszczyzna

gyik [d1ik] - jaszczurka sip [szip] - gwizdek

hej [hyj)- lupina sir [nir] - grob

hid - most szi] [sij] - pas

ij - Iuk zsir [.zir] - tluszcz

Tak wiec polskiemu wyrazowi "celowi" odpowiadac bedzie wegierski wyraz celnak [cyFnak], "smudze' - csiknak [cziknak] itd,

Inne wyrazy zsamogloskami obojetnymi maja charakter brzmienia przedniego i przyjmuja koncowki brzrnienia przedniego.

Przyklady:

cim - adres

cimnek - adresowi

szek [syjk] - krzeslo szeknek [syjknek] - krzeslu

Lekcja. VI

33

e. Wyrazy z l oz o ne

W j~zyku wegierskim: spotykamy wyrazy ztozone. Wielka ich Hose sldada sie z wyraz6w prostych, ktore mega miec samogloski z tej samej grupy albo z dw6ch innych grup.

Przyklady:

vVyrazy z

z tej samej grupy

ruha [ruha1 - ubranie tar [tar] - skl ad

l'uhatar - szatnia

viz [wiz] - woda

vezetek [WI'~zetyjk] - przewod vizvezefek - wodociag

samogloskami

2 r o z n y c h cipf - obuwie

bolt - sklep

cipiibolt - sklep z obuwiem

had [Md] - wojsko

era - sila

haderfi - sity zbrojne

grup

W wyrazach zlozonych ostatni wyraz, do ktorego przyrostek dolqczamy, decyduje 0 charakterze przyrostka. Ostatni wyraz zlozenia stosuje sit: do tej z wyjasnionych powyzej zasad (punkty a., b., c., d.), ktorej podlega.

Przyklady:

nepgazdasag [nyjbgdzdaszag] - gospodarka narodowa nepgazdasagnak [nyjbguzdaszagnakl -r-t- gospodarce narodowej

(Przyrostek przyjmuje wyraz gazdasag [gazdaszag] - gospo-

darka, ktory jest brzrnienia tylnego, zgodnie z punktem a).

takarekbetet [Mkaryjgbetyjt] - wklad oszczednosciowy takarektetetnek [takaryjgbetyjtnek] - wkladowi oszczeddnosciowemu

(Przyrostek przyjmuje wyraz betet [betyjt] - ~klad, ktory jest brzmienia przedniego, zgodnie z punktem c).

Cwiczenia wymowy

Dla powtorzenia prawidlowej wym~wy przeczytajmy glosno kilka razy nastepujace pary wyraz6w, rozniace sie miedzy soba sam.ogloskami:

34

Lekcja VI

hal [hal] - ryba lap [lclp] - kartka kar [karl - ramie

kartars [kartarsz] - kolega hava [hUwa] - jego snieg

bab [bab] - marionetka Mba [baba1 - akuszerka bal [ball - bal

Say [szaw] - skrawek part [part] - partia vad [wad] - oskarzenio

harrnat riwnnat] - trzech, trzy,

trojo (4 przyp.)

Iaza [laza] - jego goraczka van [waUl - bark

vagy [wadi] - tesknota

I a-o 1

hoI - gdzie lop -- kradnie kor - wiek

kortars [kortarsz] - rowiesnik hova? [howa] - dokad?

I a-al

ba b [bab] - fasola baba [baba1 - Lalka bal [balL - lewy say [szdzo] - kwas part [part] - brzeg

vad [u:ad] - 1) dziki (-a, -e), 2) dzik

harrnat [harmat] - rosa

laza [Wzd] - Iueny vall [wMl] - zeznaje

vagy [wadi] 1) albo, 2) jestes

1 e - e I

fel --- w g6r~

mely [mejJ - ktory mer - smie

vel' [wer] - uderza kert - ogr6d

tell - pelny (-a, -e) vet [wet] - rzuca

szeles [selesz] - wietrzny, przewiewny (-a, -e) vesz [wes] - 1) kupuje,

2) bicrze

f'el - boi sip,

mely [myjJ - glebokl (-a, -e) mer [myjT] - mierzy

Vel' [wyjr]. - krew

kert [kyjrt] - prosil (-a, -0) Leli [tyjliJ - zimowy (-a, -e) vet [wyjt] - grzeszy

szeles [syjlesz] - szeroki (-a,-e)

vesz [wyjs] - przepada'

Lekcja Vi

35

kor ~ wiek par - kurz

futok - biegne adak [ad ok] - daj~

kor [k6ur] - choroba

p6r [paur] - chlop panszczyzniany

fut6k tfutouk1 - biegacze ad6k [ad6uk] - dluzniey

Powtarzajmy dokladnie podobne do siebie wyrazy:

zsir [.ZiT] - tluszcz sir [sz+r] - 1) placze, 2)grob

zseb [zeb] - kieszen; seb [szeb] - rana; szebb [sebb] - Iadniej-

szy (-a. -e) ves [wyjsz1- rzezbi

enekkel [yjnekkeL] ~ spiewem vizem [wizem] - moja woda lovak [lowakJ- konie

at - jego, jq (4 przyp.)

kat - splata, wiaze

oszes [6sesz] - szpakowaty, siwawy (-a, -e)

vesz [wyjs] - przepada enekel [yjnekel] - spiewa viszem [wisem} - riiose Iovag [lowdg] _. rycerz

(it -pie,c

kod - mgta

osszes [dssesz] - wszystko, caly

•

J~ZYK W~GIERSKI DLA POCZATKUJACYCH

o

Zeszyt 3 Lekc;e 1-24

c z s s c II

METODYCZNE WPROWADZENIE W GRAMATYK~ I SLOWNICTWO

1

Lekcja pierwsza - Elso lecke

1. Orzeczenie imienne. 2. Zaimki wskazujqce ez, az. 3. Zaimki pytaiacs ki? mi? 4. Zdania pyta'iace.

Dotychczas ezytaliSmy tylko oderwane wyrazy. Mlalo to na eelu poznanie prawidel wymowy, a nastepnie jej cwiczenie. W dalszym ciagu nauki przejdziemy do tekstow, Kolejnosc prac nad tekstamt bedz ie nastepujaca: czytanie, wyszukiwani'€ nowych s16wek, analiza grarnatyczna oraz tlumaczenie.

'I'ekst nalezy czytac z oryginafu. W r'azie trudnoscl nalazy poslugiwac siE: transkrYPcjel, kt6ra przez kilka Iekcji podawana jest pod tekstem oryginalnym.

CZYTANKA

Ki ez? Ki az? Mi ez? Mi az? ki ez ki az mi ez mi az Xi ez? Ez diak, Ki ez? Ez tanar,

ki ez ez diJak ki ez ez Ulnar

•

ablak [abldk] - okno ajto [ajtou] - drzwi Anna [anna] - Anna

az [az) - tamten (-ta, -to)

SLOWKA

dtaI, [dijak] - student, uczen es [yjsz] - 1, a

ez [ez] - ten, ta, to fal [faL] - sciana

38

LekcjiL pienvsz(~

'--~-----------~~~~-,

j_

Mi az?

Ki az? Az Karoly. Ki az? Az Anna- Es ki az? Az Istvan,

ki az dz karoj ki uz az anna yjsz ki ilz tiz zsztwan

Mi ez? Ez szoba. Mi ez? Ez fal. Mi ez? Ez padlo.

mi ez ez soba mi ez ez iiU mi ez ez pildlou

Mi az? Az ablak. Mi az? Az ajto. Mi az? Az mennyezet.

mi az tiz dbLiU{; mi liz tiz c1jtot( mi uz az mennezet

Diak ez? Igen, ez dial, Nem, ez nem diak.

dijak ez igen ez dijak nem ez nem dijak

'I'ariar ez? Nem, ez nern tanar, ez diak, Es ez? Ez tanar. Karoly uuiar ez nem ez nem tiuiar ez dijak yjsz ez ez tdnar karoj

ez? Igen, ez Karoly, Es ez? Ez Anna. Es az? Az Istvan, cz igen ez karoj yjsz ez ez anna yjsz liz elZ isztwan

Ablak az? Az nem ablak, az padlo, Mennyezet az? Igen, az abUik dz az nem dbla1c {lz padl6U, mennezet az igen dz az fal.

az fal

mennyezet. Es az? Az nem mennyezet, men,neze[ yjsz uz az nem mennezet

Lekcja pierwsza

39

____ -- --~

igen ligen] - tall:

Istvan [.jsztwiLn] - Stefan ki? [ki] - kto?

Karoly [1caroj] - Karol rnennYE;lz-et [rnennezet] - sufit

mi? [mil -co? nem [nemJ - nie

padl!'! [padIou] - podloga szoba [soba] - poke], izba tanar [tanaT] - profesor

mennyezet

szoba

Objasnienia do slowek

Tytul tanar (profesor) uzvwany jest na Wegrzech w stosunku do profesorow szk61 wyzszych i nauczycieli szkol srednich.

OBJASNIENIA FONETYCZNE

Nalezy zwrocic uwage na prawidlowe wymawianie nastepujacych wyrazow:

diak [dijak] - czytajao poszczegolne sylaby, mowirny di-ol«, jesli jednak wyraz wyrnawiamy jednym ciagiem, wtedy porniedzy samogloski:l i na koncu pierwszej sylaby a .samogloska a na poczl-!tku drugiej sylaby wymawiamy Iekko spolgloske j, rozdzielajqc,,! te dwie samogloski,

Istvan [isztw'an] - spolglo-slca v nie traci dzwiecznosci po ~w6ch bezdzwi~cznych st, a wiec wymawia sift jq jako w, a me Jak f (porownaj zasady na str. 24)_

. lllennyezet [mennezet] - zestawienie liter nny jest oznacze~:ern podwojnego ny, a wiec ny + ny, dlatego wyrnawia si~ jake nn, lUimo ze przy pierwszym n brak jest znaku zmiekczenia ;Y (porownaj zasady na str, 18).

40

Lekcja pierwsza

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. Orzeczenie i m i e n n e

Znajac znaczeme wyrazu lei i ez mozemy przethrmaczye krotkie zdanie:

Ki ez? Doslownie: kto to? i>

Tak samo:

Mi ez? Co to?

Prawidlowo po polsku zriaczy to:

Kto to jest? Co to jest?

Widzimy, ze w zdaniach wegierskich brakuje czasownika "jest" To samo zauwazyrny w odpowiedzi:

Ez tanar. To jest profesor .. Ez szoba. To jest izba,

W czytance wszystkie zdania S<l tego typu. SOl to zdania, w kt6- rych nie ma orzeczenia czasownikowego. Orzeczeniam] sa rzeczowniki taruir, szoba itd.

Tego rodzaju zdania, gdzie orzeczeniem nie jest czasownik, lecz irma CZEiSC mowy, nazywamy i m i en n y m i (nominalnyrni). W jezyku wegierskim zdania takie sa prawidlowe i stanowia ceche char akterystyczna [ezyka,

DIa latwiejszego zrozumienia zdan nominalnych niech posluzy przyslowie:

Czas to pieniadz, (Az ida penz).

ez

at

tekcja pierWsz(1.

41

2. Z aim k i w s k a z u j q c e ez, az

Ez, az sa to z aim k i w s k a z 1.1. j it c e. Ez (z samogloskf!, przedniq) wskazuje na przedmiot blizszy: fen, ta, to; az (z sarnogloskf!, tylnq). wskazuje na prZ€dmiot: dalszy; tamten, tamtu, tamto. Ze wzgledu na to, ze jezyk wegier ski nie posiada rodzaj6w gramatycznych, forma zaimka jest bezrodzajowa.

3, Z a i mk i. p Y t a j <l c e ki? mi?

Ki? mi? (kto? co?) sa Z aim k ami p y t a j q c y m i. Xi odnosi sie do os6b, mi - do rzeczy.

Na pytanie: Ki ez? Kto to jest? Doslowriie: kto ten (ta, to) jest?

Odpowiadamy: Ez tanar, To jest profcsor. Doslownie: ten jest profesor.

Ez dink. To jest student.

Ki az? Kto to jest? Doslownie: kto tamten (-ta, -to) jest?

Odpowiadamy: Az Karoly. To jest Karol. Doslownie: tamten jest Karol.

Na pytanie:

Az Anna. To jest Anna. Az Istvan. To jest Stefan.

Na pytanie: Mi ez? Co to jest?

Odpowiadamy: Ez fal, To jest sciana.

Ez padlo, To jest podloga.

Na pytanie: Mi az? Co to jest? Doslownie: co tamto jest?

Odpowiadamy: Az ablak.. To jest okno.

Az ajto. To s~ *) drzwi.

Az merinyezet, To jest sufit.

4. Zdania p y t a j a c e Przypatrzrny sie zdaniom:

Diak ez? 'I'anar ez?

Czy to jest student? Czy to jest protesor?

*) Rzeczownik ajt6 rna zar6wno Iiczbe poiedyncza, jat> i mnoga. W iezYk~ .wegiersklm nie ma rzcczownikow nie posiadajacych liczby pojedyriczej, jak w polskirn: drzwi, skrzypce,spodnie, nozyce, wakacje itp,

42

Lekcja pierwsza

Karoly ez? Czy to jest Karol?

Ablak az? Czy to jest okno?

Merinyezet az? Czy to "jest sufit?

W zdaniach tych pytamy a osoby lub przedmioty. Sq to wi~c z dan i a p y t a j q c e. Zwrocmy uwage na to, ze w zdaniach powyiszych wyraz, 0 ktory pytamy, znajduje sie na pierwszym miejscu i to jest cccha charakterystyczna tych zdan: Podobnymi zdaniami sa tez poznane juz przedtem zdania z zairnkami pytajacymi: ki ez? ki az? mi ez? 'mi CLZ?

Zapamietajmy sobie, ze w zdaniu imiennym zaimek wskazujacy ez, az wystepujacy w roli podmiotu odpowiada polskiemu to jest.

ez ~.> to jest az

CWICZENIA

1. Odpowiedziec n a pytania:

Mi ez? (okno) Mi az? (podloga) fesor)

Ki ez? (Karol) Ki az? (pro-

.

2. Przetrumaczyc na jezyk wegierski:

Czy to jest sciana? Tak, to jest sciana. Czy to jest sufit? Nie, to nie jest sufit. To jest sciana. Czy to jest Stefan? Nic, to nie jest Stefan. A kto to jest? To jest Anna.

3. Powtorzyc kilka razy wymowe wyraz6w: ablak, ajto, pad 1o, diak, Istvan, mennyczct, Karoly, szoba, tanar.

2

Lekcja druga - Masodik lecke

1. Zairnek pytajl:lcy mHyen? 2. Przedirnek okre- I slony a, nz. 3. Przydawka wyrozniajaca.

Czytaj,!C tekst wegierski, akcentowalismy dotychczas pterwsza sylabe k~zdego wyrazu. W dzisiejszej lekcjl poznamy taka cZfiSC mowy, ktora nie jest akcentowana. Jest nia przedimek okreslony a, az. Nalezy zwroclc na to uwage przy czytaniu, W tekscie niniejszej lekcji przcdimki oznaczono tlustym cl ruki em. Czytajmy, nie akcentujac przedimkow a, az.

magas alacsony

p;szkos

tlszta

fekete

1eher

Bzelss

CZYTANKA Milyen? [mijen]

Ez szoba. Milyen a szoba? A szoba nagy. Milyen a padlo? ez soM mijen Q saba. d soM nddi mijen d pddlrSU

A padI6 hosszu es szeles, Szeles a padI6? Igen, a padlo d Pad~6U hossu yjsz syjlesz. syjlesz d pddlou igen a padIou

s~les. Milyen az ajto? Az ajto keskeny. Milyen ez az ajto? ~Y}lesz mijen az iijtou dz ajt6U keszket: mijen ez az ajtrSU

44

Lekcja dru.ga

Ez az ajto keskeny. ez az iljtou keszkei:

Az az ajt6 szeles. Milyen Anna? Anna iiz az ajtou syjLesz mijBn anna anna

alacsony, Milyen Karoly? Karoly rnagas. aWCZGn mijen karoj karol magasz

Milyen az az ablak? Az az ablak tiszta. Milyen ez a fal? mijen az az abWk iiz az dbldk tista mijen cz rl jal

Ez a fal feher.

ez a j(ll fehyjr.

A tabla fekete. A kreta reher. Fekete a kreta? Ncm, a tabla jekete d kryjta fehyjr fekete a kryj.tii nem

a kreta a kryjta

t,Jad16 pddl61J.

nem fekete, a kreta nem [ekete a kryjta

Ieher. Milyen az a padlo? Az a jehyjr mijen az d padIou liz a

barria. Milyen a szek? A szek alacsony. Milyen 3Z asztal? Az bUrna mijen a. syjk a syjk dlUczon mijen az astal az

asztal magas. Milyen a tabla? A tabla piszkos. Milyen a d iak? astal magdsz mijen d tabUi a tabId piskosz mijen il dijak

A diak magas.

a dijak mclgasz

SLOWKA

ObjaSnienia do slowek

W jE;zyku wegierskim nie rna rodzajow gramatycznych, dlategu przymiotnikorn polskim W trzech formach (rodzaj meski, zenski i nijaki) odpowiada jedna tylko (bezrodzaiowa) forma przymiotnika wegierskiego.

a ,[a], 10 .. [az] - przedirnek okreslo-

ny, nie majacy odpowiednika

w jezyku polskim

alaesonv [aU!czon] - niski (-a, ~e) asztal [(btal] - stot

barna [barna] - brazowy (-a, -e),

brunatny (-a, -e)

f'eher [fehyjrJ - bialy (-a, -e) f'ekete [fekete] - czarny (-a, ~e) hosssu [rwssu] ~ dlugi (-a,-e) keskeny [keszkenl - waski (-a, -e)

kreta [kryjta] - kreda

maga~ ImagJsz] - wysoki (-a, -e) milven? [mijen] - jaki? jak,§l]j

[akie?

nagy [nadi] - wielki (-a, -e), du-

zy (-a, -e)

piszkos [piskosz] - brudny (-a, ~e) szek [syjk] - krzcslo

szeles [syj!esz] ~ szerok i (-a, -e) tabla [tab!a.] - tablica

tiszta [tista.] - czysty (-a, -e)

Lekcja dru.ga

\ \

\

45

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. Z aim e k p Y t a j q C Y milyen? (j a k i? j a k a? jakie?)

Przyjrzyjmy sie nastepujacym zdaniorn:

Milyen a diak? J aki jest uczen?

Milyen az asztal? J aki jest stol?

W zdaniach tych wystapil zaimek pytajacy mil yen?, ktory ze wzglE;:du na to, ze w jezyku wegierskim nie rna rodzajow gramatyeznych, odpowiada polskiernu zaimkowi w trzech rodzajach: jaki? jaka? jakie?

Zaimek milyen? odnosi sie zar6wno do osob, jak do rzeczy.

2. P r zed i me k 0 k res Ion y a, az

Milyen a szoba? Jab jest pokoj?

A szoba nagy. Pokoj jest wielki.

Milyen az asztal? J aki jest st6l:?

Az asztal alacsony. St6l: jest niski.

W zdaniach tych przed wyrazem szoba znajduje sie wyraz a, natomiast przed wyrazern asztol ~ wyraz az.

A, az jest p r zed i m k i e m 0 k res Ion y m. U zywarny go wtedy, kiedy przedmiot jest okreslony,' znany obu stronom rozmawiajacym, czyli kiedy obie strony mowia 0 t Y m sam y m (nie 0 takim samyrnl) konkretnym przedmiocie. Jesli przedmiot jest osobie mowiacej nie znany, uzywamy przedimka nieokreslone go, 0 czyrn bedzie mowa w nastcpnych lekcjach.

Przedirnka a uzywarny ,przed wyrazami zaczynajacymi sie od spolglosek, np. a szoba, a uibui,

az - przed wyrazami zaczynajqcymi si~ od r amoglosek, np. az asztol; az ablak.

W j~zyku polskim riie ma przedimka okreslonego. Maja je natomiast inne jezyki (angielski ~ the; w niernieckim Iunkcje przedimka okreslonego spelnia rodzajnik der, die, das, we francuskim Ie, la).

Przedimka okreslonego az nie nalezy utozsamiac z zaimkiem Wskazujqcym (dalszym) az, majacym taka sarna forme. Zaimek az - W odroznieniu od przedimka .az - jest akcentowany:

46

I

Lekcja drugn

az asztal - stol (z przedimkiem)

az asztal - to jest stol (z zaimkiem)

Przedimka okreslonego a az l11'e' .

, uzywa SIr: przed irnionami

nazwiskami:

Milyen Anna? Jaka jest Anna?

Anna alacsony. Anna jest niska,

Karoly magas. Karol jest wysoki.

3. Przydawka wyrozniajqca

. ~rzedimek okresiony a, az wystr:puje zawsze przed rzeczow-

nikiern z zaimkiern wskazujacym ez, az ..

Por6wnajmy przyklady z czytanki:

Milyen ez a tal? Jaka

Ez a fal .fehej-, Milyen az a padI6? Az a padl6 barna, Milyen ez az ajto? Ez az ajt6 keskeny. Milyen az az abIak7 Az az ablak tiszta.

jest ta sciana? Ta sciana jest biala, .Jaka jest ta podloga?

'I'a podloga jest brazowa. Jakie s<! te drzwi?

Te drzwi sa waskie. Jakie jest to okno?

To okno jest czyste.

. Zaimek wskazujqcy, wystepujqey przed rzeczownikiem spel-

rna tu 1'010 p r Z Y d w k i Pd' '

. " . . a I. . rzy awka ta stwierdza, ze cho-

dzi ~. t~n przedml.ot, a nie inny. Inaczej mowiac, przydawka ta wyroz,n~a _pr~edmlOt sposrod innych, dlatego nazywa si~~ ana w y r 0 z n 1 a J q c q.

CWICZENIA

1.. Uzupelnic zdania.

A tanar . . . (wysoki) A diak ... (niski)

Ez a tabla (szeroka)

Az azablak (waskio)

A padlo . . . (czysta)

Az az asztal ... (czarny)

2. Przetlumaczyc zdania uzupelnione w punkcie 1.

3. Odpowiedziec przeczqco na pytania:

\

47

Lekcja trzecia

~eketea faI? Feher a padI6? Hosszu a szoba? Barna ~tabla?

Alacsony a tanar? Magas a diak? Keskeny a mennyezet? Keskeny az az ajto? Szeles a fa I? Keskeny az a fal? Feher ez a kreta?

4. Ulozyc pytania, na ktore odpowiedzia bylyby zdania punktu l.

5. Napisac antonimy przymiotnik6w alacsony i keskeny.

6. Przetlumaczyc na wegierski zdania:

J aki jest stol? J aki jest. ten profesor? Kto to jest? J aki jest ten pokoj? Jaki jest tamten pokoj? Jakie jest to okno? Jakie jest tamto okno?

3

Lekcja trzecia - Harmadik lecke

1. Liczba mnoga zaimkow, rzeczownikow i-przymiotnikow. 2. Zgodnosc podrniotu i orzeczenia pod wzgledern Iiczby .. 3. Zgodnosc przy dawk i wyrozniajace] z rzeczownlkiem pod wzglqdem

liczby.

If

..,..

..

•

181

II

I

ezek? azok?

Kik

1

J

i

J .

I

ezek'? azok?

ez? JilZ?

Ki

ez? az?

Mi

Mik

CZYTAl\'l{A

Kik ezek? Mik ezek? Kik azok? Mik azok? kik ezek snik: ezek: kik azok mik azak

Ki ez? Ez diak. Es ki ez? Ez is diak, Tehat kik ezek? Ezek ki ez ez dijak yjsz)d ez ez isz dijak tehat kik ezek ezek

48_j_

/ -------------------------------------

diakok. Mi ez? Ez Iampa, dijakok mi ez ez lampa.

Ezek lampak.

ezek lampak

Ki az? Az tanar. Tanar ez? Nern, ez nem tanar, ez diak. Ez ki a.z a.z tanar tanar ez nem ez nem tiisuxr ez dijak ez

Lekcja trzecia

Es mi ez? Ez is lampa. Mik ezek? yjsz mi ez ez isz lampii mik ezek;

is diak. Diakok azok? Igen, azok diakok, Milyenek a diakok? isz dijak dijakok azol~ igen azok dijakok mijenek d dijakok

A diakok szorgalmasak. Milyenek a leckek? A leckek erdekesek, Ii dijakok sorgalmaszo.k mijenek a leckyjk a leckyjk yjrdekeszek

Milyen ez a tabla? Ez a tabla fekete. Milyenek ezek a tahlak? mijen ez a tabla ez Ii tabla fekete mijenek ezek cI tablak

Ezek a tablak Ieketek.

ezek a tablak feketyjk

Az ajto Ieher, Az E\ijt6k teherek. Az al Itizet

(1z djtou fehyjr cIZ djtrSUk jehyjrek az a filzet

vekony, wyjkon

A fiizetek vekonyak, ii [iizetek: wyjkonak

A konyvek vastagok. A tollak rovidek. (i kotiuiet: wasztagok Ii tollak rowidek

Az asztalok rosszak. A szekek alacsonyak es barnak.

az astalok rossak a syjkek dUiczoiiak yjsz bClrnak

Eza fiiggony hosszu. Ezek a fuggonyok hosszuak. Az a szoba ez d jilggon hossi: ezek d juggonok hossudk dz d soM

gyonyor ti, Azok a szobak

di onoru azok a sobak

Azok a ceruzak j6k. azok cI ceriizak jouk

gyonyoruek. di onijriie k

Ez a ceruza jo. ez a ceruza joti

, '.- .... '-

hosszu

vekony

f '>

rovld

v3stag

Lekcja trzecia

49

SLOWKA

uza. [CerllZa] - olowek

(Jet - t .

crdekes [yjrdekesz] -- In eresu)qcy,

ciekawy

fiiggOlly[fUggOft] -- firanka flizet [fuzet] -- zeszyt

Yonyorfi [d/oiiOru] -- wspanialy

g .

jii [j6Ul - dohry

kOllYV [k6nw] -- ksiazka is [isz] -- tez, takie

OBJASNIENIA

Iampa, [[ampa] - lampa Jecke [lecke] - lekcja rovid [rowid] - kr6tki szorgalmas [sorgalmcbz] teh:i.t [tehat} -- wiec toll [tort] -- pi6ro

vastag [wasztdg] - gruby vekuny [wyjkoft] - cienki rossz [ross] -- z]y

GRAMATYCZNE

pilny

1. L i c z bam no g a za i m k 6 W, r z e c Z 0 W n i k 6 W i P r z ymi.otnik6w

Zaimki

Ki ez? Kto to jest? (jedna osoba znajdujaca sie blizej) Ki az? Kto to jest? (jedna osoba znajdujaca sie dalej) Mi ez? Co to jest? (jedna rzecz znajdujaca sie blizej) Mi az? Co to jest? • (jedna rzecz znajdujaca sie dalej)

Jesli a to samo chcemy zapytac w liczbie mnogie], m6wimy:

Kik ezek? Kto to jest? (wiele os6b znajdujqcych si~ blizej) Kik azok? Kto to jest? (wiele os6b znajdujacych sie dalej) Mik ezek? Co to jest? (wiele rzeczy znajdujacych sie blizej) Mik azok? Co to jest? (wiele rzeczy znajdujacych sie dalej)

Zaimkow ki, mi, ez, az uzylismy w liczbie mnogiej. Azeby utworzye Iiczbe mnoga, dodalismy do nich przyrostek -k. Do zaimkow ki, mi przyrostek doszedl bezposrednio, poniewaz zakonozone Sq one na samogloske (-i):

ki (kto) - kik mi (co) - mik

Do zaimk6w ez, az dodalismy przyrostek -k, poprzedzajac go samogloskami e, 0 (stosownie do harmonii samoglosek):

ez (ten, tat to) - szek (ci, tel

az (tamten, tarnta, tamto) - azok (tamci, tamte)

Jesli zaimki ezek, azok wystepuja w zdaniu nominalnym w charakter~e podmiotu, odpowiada to polskiemu to sq.

50

I

Lekcjo: t'1'zecia

.> to sa

czek azok

W jezyku polskirn zaimki lcto, co nie maja liczby mnogiej i 0 wielu osobach lub rzeczach .mowimy rowniez kto, co, natomiast zaimek ten, ta, to w liczbie mnogiej posiada forme ci, te, a tamten, ~amta - tamci, tamte. W jezyku wegierskim oba typy zaimkow wystapia w regularnej Iiczbie mnogiej.

Liczba mnoga zaimka milyen - jaki, -a, -e jest milyenek - jacy, jakie.

Rzeczowniki i przymiotniki

Liezbe mnogq rzeczownik6w i przymiotnik6w tworzymy r6wniez za pomoca przyrostka -k,

W jezyku wegierskim obowiazuje zasada, ze jesli wyraz kenezy si~ na samogloske ~a lub -e, to samogloski te, po dodaniu do nich przyrostk6w, wydluzaja sie na -6, ~e.

Zasada wydluzanta sie samoglosek -a, -e na koncu wyrazu . obowiazuje t€z przy tworzeniu liczby mnogiej:

lampa - lampal<.imp6k - lampy

tabla - tablica tilb16k - tablice

szoba - izba

barn a - hrazowy, -a,-e ceruza - olowek

lecke - lekcja

fekete - czarny, -a, -e

szobdk - pokoje barndk - brazowi, -e ceruzdk - ol6wki leckck - lekcje f'eketek - czarni, -e

Jezeli wyraz konczy sie na inne samogloski, to przy dodaniu przyirostka -k nie nastepuja zadne zrniany:

j6 - dobry, -a, -e jok - dobrzy, dobre

ajto - drzwi (jedne) ajt6k - drzwi (wiele)

(Porowna] kik? mik?)

.Iesli wyraz konczy sie na spolgloske, to pomiedzy ternat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy samogloske iqez.<j,cq. Dla wyraz6w z samogloskami przednlrni jest nia -e- lub ~o-·, dla wyraz6w Z samogloskami tylnymi jest niq -a- lub -0-.

I_"""

Lekcja, trzeci.a

51

-----

Przyklady:

fiizet - zeszyt

rovid - krotki, -a, -e

szek - krzeslo .

szeles - szerolu, ~a, -e erdekes - interesujacy,

(Por6wnaj ezek). Samogloskp, lqczqcq

-a, -e

tuzetek - zeszyty rovidek - kr6tkie szekek - krzesla szelesek - szerokie

erdckesek - interesujacy, -e

-e- otrzymuja tez przymiotniki zakon-

czone na -ii:

gyonyoru - wspanialy, a, -e gyony6ruek - wspaniali, -1e

Samoglosk~ -0- stosujemy dla zachowania scislejszej harmonii przy wiekszosci wyraz6w zawierajacych w ostatniej sylabie samogloski przednie, wymawiane z zaokragleniem warg (a wiec zawierajqcych samogloski 0, 6, ii, u):

Iuggony - Iiranka fUgg6nyok - firanki

Niektore wyrazy, mimo posiadania samoglosek przednich, wymawianych z zaokrqgleniem warg, przybier aja jako laczaca samogloske -e-, np. konyv - ksiqzka, konyvek ~ ksiazki.

Samogloske Iaczaca -a- przybiera mniejszosc rzec~ownik6w, ale wiekszosc przymiotnikow, zawierajacych samogloski .tylne, jak np.:

toll - pi6ro fal - sciana

piszkos - brudny, -a, -e magas - wysoki, -a, -e vekony - cienki, -a, -e alacsony - niski, -.a, -e rossz - z1y, a, -e Szorgalmas - pilny, -a, -e

Samog1osk~ -a- otrzyrnuja na ~u, np.:

hOSSZl1 - dlugi, -a, -e

tollak - pi6ra

Ialck - sciany

piszkosak .,- br udni , -e magasak - wysocy, -kie vekonyak - cienkie alacsonyak - niscy, niskie rosszck - ili, -zle szorgalmasak- pilni, -e

rowniez przymiotniki zakonczone

hossziick - dludzy, dlugie

Wi~kszosc rzeczownikow oraz nieliczne przymiotniki z samogloskami tylnego szeregu otrzymuja samogloske lqczqcq -o~:

52

Lekcja trzecia

ablak - okno diak - uczen tanar - profesor asztal - stol

nagy - wielki, -a, -e vas tag - gru by, -a, -e

kOnl:iv

konyvek

I toll

tollak

ablakok - okna

diakok - uczniowie tanarok - profesorowie asztalok - stoly nagyok - wielcy, -kie vastagok - grubi, -e

ceruZlil

lampa

ceruzik

2. Z god nos cpo d m i 0 t u d e rn liczby

Przypatrzmy siE: nastepujacym zdaniom:

A konyv vastag. Ksiazka jest gruba.

. Podmiotem w tym zdaniu jest rzeczownik konyv. Znajduje SlE: on w Iiczbie pojedynczej, W zwiazku z tym orzeczenie vastJag znajduje sie rowniez w liczbie pojedynczej.

Jesli zdanie to zechcem,y uzyc w liczbie mnogiej, to zarowno do po~~iotu, jak i do orzeczcnia musimy dodac przyrostek liczby mnogleJ -k.

A konyvek vastagok. Ksiazki sa grube.

Zauwazmy, ze w jezyku pols kim wyraz.y k . 'k'" . b t:

" 'SlqZ ' 1 1 "gru e

przybraly rowniez liczbe rnnoga.

J est to zasada zgodnosci podmiotu i orzeczenia pod wzglE:dclT liczby.

o r z e c zen i a pod w z g I E)-

Lekcja trzecia

53

3 Z god nos b P T Z Y d a iN k i w y r 6 z n i a j q c e j Z T Z e-

. czownikiem pod w z g l e d e m l i c z b y

Milyen ez a tabla? J aka jest ta tablica?

Ez a tabla fekete. Ta tabllca jest czarna.

Milyenek ezek a tablak? Jakie sa, te tablice?

Ezek a tiibHik feketek, Te tablice sa czarne.

Az a fUzet vekony. Ten zeszyt jest cienki.

Azok a fiizetek vekonyak, Te zeszyty sa cienkie.

W zdaniach tych zaimek wskazujacy ez, az, wystepuiacy w roli przydawki wyrozniajacej, zastosowal sie pod wzgl~dem liczby do rzeczownika, przy kt6rym sie znajduje:

ez a tabla - ta tablica

ezek a tahlak - te tablice

az a Idzet azok a fiizetek

- ten zeszyt

- te zeszyty

Oto inne przyklady z czytanki:

Ez a fiiggony hosszu, Ta firanka jest dluga.

Ezek a fuggonybk hosszuak. Te Iiranki sa, dlugie.

Az a szoba gyonyorti. Ten pok6j jest wspanialy.

Azok a szobak gyonyoruek. Te pokoje S,! wspaniale.

N alezy pamietae, ze zaimek wskazujacy ez, az; wystepuiacy

w roli przydawki, stosuje sie zawsze pod Wzgl~dem liczby do rzeczownika, ktorego dotyczy, czyli do zairnka ez, nz dodajemy • przyrostek liczby mnogiej -k wtedy, kiedy przyrostek taki dodajerny do rzeczownika.

(Przydawka wyrozniajaca ez, azprzybiera rowniez inne przyrostki wtedy, kiedy przyjmuje [e rzeczownik, przy ktorym ona si€;: znajduje. Bedzie 0 tym mowa pozniej).

CWICZENIA

1. Odpowiedziec na pytania:

Mi ez? (stol) Mi az? (okno) Mik ezek? (pokoje) Mik azok? (tablice) Ki ez? (Stefan) Ki az? (Anna) Kik ezek? (uczriiowie).. Kik azok? (profesorowie) Milyen a ceruza.? {kr6tki) Milyen ez a ceruza? (dlugi) Milyen az a ceruza? (czarny)

Zeszyt III

54

Lekcja CZWClTta

Milyenek a ceruzak? (cienkie) Milyenek ezek a ceruzii.k? (dobre) Milyenek azok -a ceruzak? (zIe)

2. Uzupelnic zdania:

A szek (dobre)

A szekek (zle)

Ez a diak (wysoki)

Ezek a diak.; . _ . (niscy)

Az a kdriyv (cienka)

Azok a k6nyv (grube)

3. Przetlumaczyc na wegierski:

Lampa jest biala. Ta Iampa jest dobra. Tamta lampa jest dobra. Tamta lampa jest zla. Lekcja jest dluga. Ta lekcja jest wspaniala, Tamta lekcja jest interesujaca,

4. Utworzyc liczbq mnoga zdan przetl:umaczonych w punkcie 3.

5. Podae antonimy przymiotnik6w: vastag, rovid, j6, tiszta.

4

Lekcja czwarta -- Negyedik lecke

1. Zaimki osobowe. 2. Odmiana czasownika n ieregularnogo 1enni (bye). 3. Orzeczenie zlozone, 4. 'I'ytuty osob, 5._ Akcent zdaniowy i tonacja.

CZYTANKA

Kik vagyunk? HoI vagyunk? kik wadfunk hot wadjunk

Ki ez? Ez Kovacs relvtars. Ki 5? 0 tanar. Ki vagy te? En ki ez ez kcuiacz eijtcrsz ki 5 {5 tanar kiwadi te yjn

munkas vagyok, Es te ki vagy? En is munkas vagyok. 'I'ehat munkasz wadiok yjsz te ki wadi yjn isz munkasz wadiok tehat

kik vagyunk? Munkasok vagyunk. Kik vagytok ti? Mi diakok 1-cik wddiunk munkaszok wiidiunk lcik: wiiditok ti mi dijakok

vagyunk. Ti is diakok vagytok? Nem, mi nem vagyunk diakok. wadiunk ti isz dijakok waditok nem mi nem wadiunk dijakok

Mi mernokok vagyunk. 6 orvos, Ok tan arok.

mi myjrn6kbk wadiunk 6 arwosz ok tanarok

•

Lekcio: czwaTiu

55

, f i. A. ., Ezek gyerekek. Janos fill. Marta leany, Ilona

Ez ferh. z no. .. . " 0 l ' ·10 a

_ . j' °z no ezek dferekek janosz ft)U marta ean t n ez jYlf ~ a

asszony. assail.

itt? Itt szekreny van. Mik vannak ott? Ott k~pek itt sekryjn wan mik wannak ott ott kYJpek

NIi van mt wan itt

k Hol van az asztal? Itt

vanna .. .

o Ok hol wan o.z astdl ttt

wanna

'kek? Ott vannak a szekek ,

a sze ., 0 0 •

a syjkek ott w&nnak a sy)kek

En itt vagyok. Te ott vagy. ? is ott v~. Mi .ittvag!~nk. T~ yjn itt wadiok te ott wadJ b isz ott wan mt ztt wad unk tz

ott vagyto-k. Ok is ott varinaok. E~ nem va~~k di~~. ~e nern ott waditok ok isz ott wannak YJn nem wad ok db)ak e nem

k·· N vagyunk orvosok. Ti nem

vagy· tanar, 0 nem mun as. em ne''''.

k wadJunlc orwoszok ti ,,~

wadi tanar {5 nem mun asz nem

van az

asztal, HoI vannak astdL hol wannak

wan az

vagytok tanarok, Ok nero me~no~~o~. wdditok tanarok ok nem' mYJrnokok

0" nines ttt. Ok ninesenek itt. Ha itt vagy,

Te nem vagy ott. 0d'

0': n;ncz z.'tt ok ninczenek itt hd itt wa I

te nem wadi ott •

nem vagy ott. Hoi van ha nines itt? Ott van. Itt nin.esenek, nem wiLa) ott hoI wc1~ h.ii nincz itt oit wan itt nmczenek

d€ ott vannak.

de ott wanno.k

no

fill (gyernk)

56

Lekeja ezwart(t

BLOWK A

W nawiasach, obok wyrazow zakonczonych na spolgtoski, podano samogfoskq laczaca, potrzebnq do utworzenia Iiczbv rnnoaiej.

asszony [asson] (0) - rnezatka itt [itt] - tu, tutaj

de [de] - ale, lecz kep [kyjp] (e) - obraz

etvtars [elftarszl (a) - towarzysz Janos (janoszl - Jan

ferfi [fyjrjiJ (a) - mezczyzna Ieanv [lean] (0) - dziewczyna

fiu [jiju] - chlopie c Marta [marta] - Marta

gyerek[dierek] (e) - dziecko merndk [myjrnok] (0) tnzynier

(chlopak) munkas [munkasz] (0) - robotnik

ha [ha] - jeieli no [no] - kobieta

hoI? [hol] - gdzie? orvos [orwosz] (0) Iekarz

Ilona [Hona] - Helena ott [ott] - tam

szekr eny [sekry]nj szafa

Obfasnlenia do slowelc

1) asszony znaczy nie tylko "mflzatka", lecz rownlez "kobieta" albo "pani",

2) gyerek oznacza dziecko jako ezlowieka w mlodym wieku, nie zas stopien, pokrewienstwa.

3) fedi (rnezczyzna) w liczbie mnogiej przybiera samogtoskq taczaca -a-, mimo ze zakonczony jest 11a sarnogtoske: jertiak - mezczyzn! (porownaj tworzenie liczby mnogiej przez przymiotniki zakonczona na sarnogloski -ii, -11).

4) wyraz is (tez) nie jest akcentowany.

5) Ieany (dziewczyna) ma rowniez postac Iany,

OBJASNIENI,A GRAMATYCZNE 1. Zaimki osobow€

en - [a te - ty

o - on, ona, ono

mi-my ti - wy

ok - oni, one

en

te

Lekeja ezwarta

57

2. Odmiana c z a s o w n i k a n i e r e g u l a r n.eg o ienni (bye) Tryb o r z e k a fa c v

Czas terazniejszy

Licliba pojedyncza Liczba mnoga

vagyok - jestem vagyunk - jestesmy

vagy - [estes vagytok - jestescie

van - jest vannak - so.

Forme przeczaca dla 1 i 2 osoby liczbypcjedynczej i mnogiej tworzymy umieszczajac przeczenie nem przed czasownikiem:

Liczba pojedyncza

nem vagyok - nie [estern nem vagy - nie jestes

Liczba mnoga

nem vagyunk - nie jestesmy nem vagytok - nie [estescie

W trzeciej osobie forma jest nieregularna:

Liczba pojedyncza

nines (nincsen) - nie rna (go, jej), nie jest

Liczba mnoga nincsenek

sa.

nie rna (ieh), nie

nem -+ van = nines

nem -+ vannak = ninesenek

vannak?

van

vannak

nincsenek

-

58

Lekcja czwarta

. Przy odm~anie c~a~~wnika zaimek osobowy nie jest konieczny.

Uzywamy zaimka, jesli chcemy podkreslic osobe.

En vagyok, es nem teo Ja jestem, a nie ty.

() van itt. On jest tu.

3 .. 0 r z e c zen i e z I 0 Z 0 n e

En munkas vagyok. J a [estern robotnikiem.

Podm~otem w tym zdaniu jest zaimek osobowy en ja.

Orzeczeriiem Set dwa wyrazy: munkas - robotni7" i vagyok -_ [estern; Tego typu orzeczenie nazywa sie 0 r z 13 c zen i e m z I 0- Z 0 n y rn, poniewaz sklada sie z dwu wyrazow, Orzeczenie zlozone sklada sie z jednej z form czasownika lenni - bye oraz innego. wyrazu .. W czasie terazriiejszym mozerny tworzyc podobne zda~la w 1 1 2 osobie obu liczb. Wedlug tego samego wzoru mozemy tworzyc takie zdania:

Te munkas vagy.

Mi 'munkasok vagyunk. Ti magasak vagytok.

Ty [estes robotnikiern, My jestesmy robotnikami,

Wy jestescie wysocy (wysokie).

W osobie trzeciej budujerny zdanie bez czasownika van i vannak:

o munkas.

6k munkasok. Ok szorgalmasak.

On jest robotnikiem. Oni sa robotnikami.

Oni (one) Sq pilni (pilne).

Zdania takie juz poznslismy, Sq to zdania Z orzeczeniami imiennyrni (nominalnyrni).

Podobne zdania przeczace

z orzeczeniami zlozonym] (osoba En nem vagyok diak.

Mi nem vagyunk alacsonvak Ti riem vagytok rosszak, v •

z orzeezeniami imiennymi 6 nem orvos.

Ok nern magasak.

1 'i 2):

Ja nie jestern uczniem. My nie jestesmy niscy. Wy nie jestescis iii.

(osoba 3):

On nie jest Iekarzem.

Oni (one) nie sa wysocy (wy-sokie).

Lekcja czwarta

59

Zdaniern Z orzeezeniem zlozonym mozemy odpowiadae na pytania z zaimkiern ki? i miLyen?, np. ki vagyok? - kim jestem? milyenek ok? - jacy (jakie) ani (one) sq?

Nalezy zwrocic uwage, ze okreslenie "bye kims" w [ezyku w~gierskim wyrazamy nie zmieniona forma rzcczownika, ktor a Vol jElzyku polskim odpowiada mianownikowi, W j~zyku polskim odpowiadarny narzednikiem.

A oto inne przyklady z czytanki:

Janos fiu Jan jest chlopcem (dosl. chlo-

piec).

Marta leany. Marta jest dziewczyna (dosl.

dziewczyna) .

Ilonaasszony. Helena jest mezatka (dosl. me-

zatka).

Jesli zdaniem z orzeczeniem zlozonym odpowiadamy na pytanie z przyslowkiern hal? t wtedy rowniez w. trzeciej osobie wystepujeczasownik.

Przyklady:

HoI vagyok? Gdzie jestem? (Itt vagyok, Jestem tu). Hoi vagy? Gdzie jestes? (Ott vagy .. Jestes tam).

Hal van a ceruza? Gdzie jest olowek? (Ott van. Tam jest). HoI vagyunk? Gdzie jestesmy? (Itt vagyunk. Jostesmy tu). HoI vagytok? Gdzie jestescie? (Ott vagytok. Jestescie tam).

HoI vannak a fiuk? Gdzie sa chlopey? (A Iiuk ott vannak. Chlopcy sa tam) ..

Zdania przeczace tego typu:

Nem vagyok ott.

Nie ma mnie tam. (Nie jestem tam).

Nie rna ciebie tam. (Nie jestes tam).

Nie rna go tu.

Nie rna nas tam. (Nie [estesmy tam).

Nie rna was tu. (Nie jestescie tu).

Nern vagy ott.

Nines itt.

Nern vagyunk ott.

Nem vagytok itt.

Nincsenek itt.

Nie ma ieh tu.

60

Lekcia czwarta

Nalezy ZWrOCIC uwage, ze w jezyku polskim po przeczeniu uzywamy formydopelniacza. W jezyku wegierskim PO przeczeniu uzywamy forrny nie zrnienionej, a wiec odpowiadajacej polskiemu mianownikowi,

4. T y t u 1 y a s.6 b Przyjrzyjmy .si~ zdaniu:

Ez Kovacs elvtars. To jest towarzysz Kovacs.

Widzimy, ze tytul osoby (elvtars - towarzysz) znajduje sie po nazwisku Kovacs.

W jezyku wegierskim wszelkie tytuly znajduja sie po nazwiskach, a nie j ak w polskim - przed nazwiskami.

5. A k c e n t z dan i 0 w Y ito n a c j a

Pr6ez akcentu wyrazowego, ktory w jezyku wegierskim znajduje sie Za(WSZ€I na pierwszej sylabie, w zdaniu vstosujemy a k c e n t z dan i Q W y. Akcentem zdaniowyrn podkreslamy najwazniejszy, najistotniejszy wyraz w zdaniu. Wiaze sie z tym ton a c j a zdania. Pierwsza sylaba wyrazu akcentowanego zdaniowo otrzymuje tonacje wyzsza, pozos tale - nizsza. Wystepuje to w zdaniach oznajmujacych, rozkazujacych i takich zdaniach pytajacych, kt6re maja wyraz pytajacy. Tonacja zdan pytajacych nie majacych wyrazu pytajacego rozni sie tym od innych zdan, ze tonacja wysoka pojawia sie na przedostatniej sylabie w zdaniu.

Zwr6Cmy uwage na akcent zdaniowy i tonacje poszczeg61nych grup zdan czytanki (tonacje wysoka oznaczono umieszczeniem sy1aby nad linia). Nie nalezy zapominac 0 akcentowaniu pierwszych sylab wyraz6w.

a. Zdania osnadmufaee twlerdzace

Akcentujemy zdaniowo (wymawiamy tonacja wYZSZq) pierwSZq sylabe najwazniejszego wyrazu w zdaniu.

mun-

Ja [estern robotnikiem,

En Mun-

-kas vagyok.

Jestesmy robotnikami,

-kasok vagyunk.

LekcJa czWartd.

61

di-

My [estesmy studentami.

:NIi -akok vagyunk.

mer-

My jestesmy inzynierami,

_---------

Mi -nokok vagyunk.

b. Zdani::J, oznajmuface przeczaee

Akcentujemy zdaniowo (wymawiamy tonacja wYZSZq) wyraz przeczqcy, poniewaz jest to najwazniejszy wyraz w zdaniu.

New

Nie jestesmy lekarzami.

vagyunk orvosok.

nin-

van-

Tu ich nie ma, ale tam Sq.

Itt

-csenek, de ott

-nak.

c. Zdania pvta.iaee z wvrazem pytadacvm

Akcentujerny zdaniowo (wyrnawiamy tonacja wYZSZq) wyraz pytajacy, poniewaz jest to najwazniejszy wyraz w zdaniu.

Ki
ez?
Ki
vagy te?
ki
Es te vagy?
HoI
van az asztal?
Mi- Kto to jest?

Kto (kim) ty [estes?

A ty kto (kim) [estes?

Gdzie jest stol?

-Iyen az asztal? Jaki jest stol?

W zdaniach tych znajduja sie wyrazy pytajace: ki? - kto? hal? - gdzie? i milyen? - jald, -a, -e?

W zdaniu pytajacyrn, posiadajacym wyraz pytajacy, moze wyst0,powac inny wyraz, wazniejszy ad wyrazu pytajqcego. W takim przypadl{u wyraz pytajacy nie jest akcentowany zdaniowo, a akcentowany jest (przez wYZSZq tonacje) wyraz najistotniejszy.

e-

Jakie sa te drzwi?

MUyenek -zek az ajt6k?

,

62

/Lekda c.zwarta

Jezeli w takim sarnyrn zdaniu bedzie nam chodzilo 0 zaakcentowanie wyrazu pytajacego, to wtedy tonacje wysoka otrzymuje zairnek milyen? - jaki, ~a, ~e?

Mi-

J akie Sq te drzwi?

-Iyenek ezekaz ajtok?

Sens zdania jest oczywiscie inny.

d. Zdania pytaj~ce bez wyrazu pytaja,cego

Tonacje wysoka otrzymuje przedostatnia sylaba w zdaniu.

vagy-

Wy tez jestescie student ami?

Ti is diakok -tok?

sze-

Czy krzesla sa tam?

Ott vannak a

-kek?

e. Zdania pytajqcc przeezace

W zdaniach pytajacych przeczacych tonacje wysoka otrzymuje nie wyraz przeczacy, lecz przedostatnia sylaba w zdaniu,

ta-

Ty nie [estes profesorern?

Te nem vagy

CWICZENIA

1. Przepisac czytanke z lekcji 2 w liczbie mnogiej i podkreslic w kazdym zdaniu miejsce akcentowane wysokim tonem,

2.. Odpowiedziec na pytania:

Hal vagyunk? (tu) Hol van a konyv? (tam) Ki 5? (profesor) Kik ezek? (uczniowie) Mi van itt? (kreda)Mi van ott? (krzeslo) Mik vannak itt? (firanki) Mik vannak ott? (sciany) Ki van itt? (Marta) Ki van ott? (Karol) Kik vannak itt? (chlopcy) Kik vannak ott? (dziewczeta)

3. Odmienic przez wszystkie osoby:

En itt vagyok. En orvos vagyok. En nem vagyok mernok, :En nem vagyok ott.

5

Lekeja piata - titOdik Ie eke

1. Odmiana czasownik6w regularnych w czasle terazmejszym trybu orzekajacsgo. 2. Przyslowki z przyrostkiem -ul, -iii. 3. Orzeczenie czasow-

nikowe.

CZYTANKA

(Pocz::jwszy od dzisiejsze] czy l.anki transkrypcja podana bedzie tylko przy wyrazach trudniejszych)

Magyarul tanulunk mr'ldidrut tdnulunk

Most magyar ora van. Most itt tiliink es tanulunk. Magyarul moszt madiar oura wan maszt iiWnk yjsz madidruL

tanulunk, Lengyeliil nem tanulunk. LengyelUl mal' tudunk.

lendieWl lendielUL mar

A tanar magyar. <5 ir, olvas es beszel magyarul. Mi is irunk,

Ulnar {5 ir olwas!Z yj.sz besyjl madldruI. isz irunk

olvasunk es beszelunk. Mi lengyelek vagyunk. A tanar kerdez. olwdszunk yjsz besyjWnk lend/erek tanar kyjrdez

A diakok fe lelnek. Hogy kerdez a.tanar? A tanar magyarul kerdez,

dijakok horl! kyjrdez tanar tanar madiaruL kyjrdez

Hogy felelsz? 'En is magyarul felelek. Hogy tanultok? J 61 hodi feleIs yjn isz rnadhlTul hadj jour

tanulunk, Janos nem tanul jol. o rosszul tanul- Nem akar

jou1 rossu!

tanulni. Es ti nagy tanultok? J 61. Ti nem tanultok rosszul. J 61

yjsz hodj jour rossu]

tanu1tok. Ti akartok tanulni? Igen, mi akarunk tanulni, Mar: beszelunk magyarul.

mar besyjWnk madiarul

"Tanulni, tanulni, tanulnil' (Lenin)

64

Lekcja piqta

SLOWKA

~Cza~own,~ki podan_o w ,formi.e bezokoliczni~a, kt6rego cecha W j~zyku wcgierskim ,Jest zakonczenie -ru, Po odlaczeniu cechy -ni otrzymuiemy temat {rdzen) czas?~n~ka, kt6ry r6wna sie,_ trzeciej osobie liczby pojedynczej czasu ter azriiejszego, trybu orzekajacego).

akarrri [akami] - chciec magyar [mad/ar] - Wqgier, We,_-

beszelni [besyjtnil - rozrnawiac, gierka, wegierski

mowic rnagvarul [mcldia.rul] - po wcgier-

felelni (felelni] - odpowiadac sku

hanem [hanem] - leez, ale mar [mar] - jut.

hogy? [nodi] - jak? nlvasn] [o!Waszni] - czytac

irni [irni] - pisac ora [oltra] - godzina, lekcja

j61 [jouL] _ dobrze rosszul [rossul] - z le

kerdezn! [kyjrdezni] - pytac (sie) tanulnl [tdmtlni] - uczyc sj~

lengyel [lendieL] - Polak, Polka, tudni [tudni] - wicdzlcc, umiec

polski iiIni [iitni] - sledz icc

lengyeHil [lendieIiil,] - po polsku most [mosztj - teraz

Objusnieula do stowek

Wyr.azy mag'yur i lenl1yeL sa zar6wno rzeczow nikarni, jak tez przymiotnikami i oznaczaja: Wegier, Wegicrka, wegiersk.i, -3, -e; Polak, Polka, polski, -a, -e.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. Odmiana czasownik6w regularnych (c z a s t era Z 11 i e j s Z y, try b 0 r z e k a j q C y)

Azeby odmienic czasownik, nalezy do jego tematu (rdzenia) dodac koncowki osobowe, stosujac s,i~ do harmonii samoglosek.

Oto wzory odmian czasownikow, wystepujacych w dzisiejszej lekcji:

tudni - wiedziec, umiec

(tud·- temat, -ni - cecha bezokolicznika)

Liczba pojedyncza

Tryb o r z e k a f a c v Czas teminiejszy Liczba mnoga

tudok - wiem, umiem tudsz - wiesz, umiesz tud - wie, umie

tudunk - wiemy, umiemy tudtok - wiecie, umiecie tudnak - wiedza, urnieja

(W ten sam sposob odmieniaja sie: akami - chciec, tanulni - uczyc si~).

Lekcja piQtu

65

[eieltii - odpowiadae

(fele! - temat, -ni - ceeha bezokolicznika)

Liczba pojedyncza

felelek - odpowiadam felelsz - odpowiadasz felel - odpowiada

Tryb u r z e k a La c v Czas terazniejszy Liczba mnoga

Ielelunk - odpowiadamy feleltek - odpowiadacie felelnek - odpowiadaja

(W ten sam sposob odmienia sit'; beszeuii: - rozmawiac) iHni - siedziec

(iiI - temat, -ni - cecha bezokolicznika)

Liczba pojedyncza

Tryb o r z e k a La e y Czas terainiejszy

Liczba mnoga

tilok ~ siedze ulunk - siedzimy

ulsz ._ siedzisz iilt6k - siedzicie

iiI - siedzi iilnek - siedza

Jezeli temat czasownika konczy sit'; na spogloske -s, -3Z, ~z, wtedy w drugiej osobie liczby pojedynczej wystepuje koncowka -1, a nie ~SZ.

Przyklady:

Liczba pojsdyncza kerdezek - pytam kerdezel - pytasz kerdez .~ pyta

olvasok -czytam olvasol - czytasz olvas - czyta

kerdezn: - pytac

Tryb o r z e k a d a c v

Czas terainiejszy

Liczba mnoga kerdezunk - pytamy

kerdeztek pytacie

kerdeznek pytaja

olvasni - czytac

olvasunk - czytarny olvastok - czytacie . olvasnak - czytaja .

66

Lekcja piqtg

Tabela koncowek

Liczba pojedyncza

1 osoba -ok, -ek, -ok

2 " -sz (-01, -<el, -01)

Liczba mnoga

1 osoba -unk, -unk

2 " -tok, -tek, -tok

3

') LI

-nak, -nek

"

Wiclzi~y, ze spolglosld dla kazdej z osob sa takie same, natomiast samogloski Sq rozne,

Nalezy tu zwrocic uwage na stosowanie sie do harrnonii samegtosek:

a) jesli ternat rna samogloski tylne, stosujemy:

dla 1 osoby liczby pojedynczej, dla 2 osoby liczby pojedynczej przy tematach zakonczonych na s, SZ, Z oraz dla 2 osoby liczby mnogiej - samogloske 0;

dla 1 osoby liozby mnogiej - samogloske U, dla 3 osoby liczby mnogiej - samogloske a.

b) jesli temat rna samogloski przednie, wyrnawiane bez zaokraglenia warg, stosujemy:

dla 1 osoby liczby pojedynczej, dla 2 osoby Iiczby pojedynczej przy tematach zakonczonych na s, SZ, Z oraz dla 2 i 3 osoby liczby mnogiej - samogloske e,

dla 1 oscby liozby rnnogiej - sarnogloske ii.

c) [esli temat rna samogloski przednie, wymawiane z zaokragleniem warg, stosujemy;

dla 1 osoby liczby pojedynczej, dla 2 osoby liczby pojedynczej przy tematach zakonczonych na s, SZ, Z oraz dla 2 asoby Iiczby rnnogiej - samogloske 0,

dla 1 asoby liczby mnogiej - .samcgloske ii, dla 3 asoby liczby mnogiej - samogloske e.

o dill ian a c z as 0 W n i k a irni _. pis a c

Zgodnie z prawidlem harmonii samoglosek, [esli w wyrazie znajduja sie tylko samogloski obojetne, wyraz przyjmuje przyrostki (koncowki) z samogloskami przednirni lub tylnymi. Czasownik irni, przyjmuje koncowki z samogloskami tylnymi, Cala cdmiana jest nastepujaca:

Lekcja piqta

67

Liczba pojedyncza Irok - pisze irsz - piszesz ir - pisze

Liczba mnoga

irunk - piszemy irtok - piszecie irnak - pisza

2. Przys16wki z przyrostkiem -u], -iLL

Na pytanie hogy? (jak?) odpowiadaja przyslowki, Zwrotom polskim typu "po wegiersku", "po polsku" itp, odpowiadaja przys16wki wegierskie, tworzone od przyrniotnikow za pomoca przyrostka -ul (brzmienie tylne) i -iLL (brzmienie przednie),

Np. magyar - Wegier, wegierski magyarul - po wegiersku lengyel - Polak, polski. lengyelul - po polsku

W taki sam sposob utworzony zostal przyslowek rosszul - He (od rossz - zly, -a, -e).

Przyslowek jor - dobrze (od j6 - dobry, -a, -e) utracil samoglosko -U-.

3. 0 r z e c zen i e c z a is 0 W n i k 0 w e Poznalismy dotychczas dwa rodzaje orzeczen: a.) imienne

6 orvos,

Ilona asszony.

A diakok szorgalmasak.

On jest lekarzem. Helena jest mezatka. Uczniowie sa pilni.

Orzeczeniami w tych zdaniach sa imienne czesci mowy (w danym wypadku rzeczowniki orvos i asszony oraz przymiotnik 8zorgalmas). Po polsku m6wimy: jest lekarzem, jest mezatka, sq pilni, a wiec dodajerny slowo posHkowe (jest, sa), W j~zykJ.l wegierskim wyraz6w "jest" i "Sq" nie uzywa sie, orzeczenie zatem Wyst~puje tylko w formie imiennej czesci mowy, Stad 'jego nazwa.

b) zlo.zonc

11:n munkas vagyok.

Az asztalok ott vannak.

Ja [estern rob0thikcilllm. Tam sEl stoly,

68

Lekcja piqta

W zdaniach tych orzeczenie sklada sie z czasownika (vag yak, vannak) i Innej czesci mowy, mianowicie rzeczownika munkas i przyslowka ott. Ze wzgledu na to, ze orzeczenie sklada sit'; z dwoch czesci, nazywa si~ zlozonym.

Dzis pozrialismy trzeci rodzaj orzeczenia, jakim jest orzeczenie c z a sow ri i k 0 w e.

Przyjrzyjmy sie zdaniom:

A tanar kerdez,

A diakok felelnek.

Profesor pyta. Uczniowie odpowiadaja.

W zdaniach tych orzeczenia wyr azaja czynnosc za pomoca czasownikow kerdez i felelnek. Takie orzeczenie, kt6re wyrazone jest za pomoca samego czasownika, nazywa sie czasownikowym.

CWICZENIA

1. Odmienic czasowniki: akarni -chciec, beszelni - rozmawiac, tanulni - uczyc sie.

2. Odpowiedziec na pytania:

Mi van most? (lekcja wcgierskiego) HoI ulunk most? (tu) Ki ir, olvas es beszel magyarul? (profesor) Kik tanulnak magyarul? (uczniowi.e) Ki Ielel magyarul? (ja) Ki nem akar tanulni? (Helena) Ki nern tanul j61? (wy)

3. Uzupelnic zdania:

Mi mar •.. (dobrze) beszelunk magyarul. Ok ... (z le) tanulnak.

Te . . . (pilny) vagy.

En . . . (tu) vagyok.

Ti tanulni (chcecie).

Jol tanultok (po wegiersku)?

o olvas ... (po polsku).

4. Przetlumaczyc na wegierski:

My ni~ uczymy si~ po w~giersku. Marta czyta dobrze po polm€u. Jtrn Q€fz.y sie zle po wegiersku. U czenchce odpowiadac. Fr6f~sor pyta. Karol siedzi i pisz e.

6

Lekcja szosta

Hatodik lecke

1. Odmiana czasownikow nieregularnych (czas terazniejszy, tryb orzekajacy) menni i jonni 2. Przyrostki -ban, -ben; -ba, -be; -bol, -boi.

CZYTANKA A konyvHirban

~ Horman jossz? joss

- Az iskolabol jovok, Es te honnan jl)SSZ'C

iszkolab6tLL yjsz joss

~ En az uzletbol jovok,

yjn iizledbol jotJok

Hova rnesz?

howa myjs

Konyvtarba megyek. konftarbil metliek:

Itt jon a diak. o konyvtarbol JO~1. Ez a kislany tizletbe

jon dijak 6 Icofiftarb6uL jon kiszlan ilzledbe

megy. med!

- Nem JOssz konyvtarba?

joss konftarba

Dehogynem. Megyek olvasni. dehodinem

- A konyvtarban emberek vannak. .Ionnek es mennek. Itt.

konftarbdn wannak jonnek yjsz

konyvek vannak, koiiwek wanna.k

a szekek,

syjlcek

Mi is itt maradunk. Gyonyoriiek az asztalok,

isz dioiioriiek astdlok

70

Lekcio. sz6sta

Mibol vannak az asztalok?

miMI wanniik dstfiLok

Az asztalok fabol vannak,

astalok fanOuI wannak

Miben vannak a kbnyvek?

wannak ka11wek

- A kbnyvek a szekrenyekben vannak.

konwek sekryj1t.egben wanndk

Hal vannak a szckr enyek?

sekryj/l,ek

- A szekrenyek a konyvtarban vannak.

sekryjnek karijtaTbiln wclnnak

- Mi itt vagyunk es olvasunk. Ti is olvastok. Szep

wQ,dinnk yjsz olwaszunk isz olwasztok syjp

a konyvtar. koil,ftar

Szeret iink itt olvasni.

sereti1nk

olwaszni

SLOWKA

dehogynem [dehod1nem] - dlacze-

g6± by nie, owszem

ember [ember] (.e) - czlowiek fa [fa] - drzewo

honnan? [honnan] - skad?

jonni [jonni] - przychodzic (isc) hova [howa] lub hova [howaj - do-

kqd?

Isknla [iszkoldl - szkola klslany [kis;;:run] (0) - panna,

dziewczyna, dziewczynka konyvt<tr [konftar] - biblioteka maradni [marddni] - pozostawac menni [menni] - isc

iizlet [idet] (e) - sklep

szeretni [seretni] - lubic, kochac

OBJA8NIENIA GllAMATYCZNE

1. Odmiana czasownik6w nieregularnych menni i jon n i (isc, przychodzic)

W czytance spotykamy nastepujace wyrazenia: jossz, jovok, jon, mesz, megyek,. megy itd.

Sa to formy dwoch nieregularnych czasownikow wegierskich menni i jonni.

Lekcja sz6sta

71

Czasownika menni uzywa sie w wypadku, kiedy wyrazarny oddalanie sie lub przechodzenie obok, lecz nie zblizanie sie, Zblizanie sie wyraza czasownik janni.

1 !

jon

megy

megy

Tryb o r z e k a f a e y Czas terazniejszy

menni - isc

Liczba rnnoga megytink - idziemy mentek - idziecie mennek - ida

przychodzic

Liczba pojedyncza megyek - ide

mesz (megy) - idziesz megy - idzie

jonni jovok - przychodze (ide)

jossz - przychodzisz (idziesz)

jon - przychodzi (idzie) Przyklady z czytanki:

Horman jossz? - Skad idziesz? Iskolabol [ovok. - Ide ze szkoly.

[ovunk - przychodzimy (idziemy)

jottok - przychodzicie (idziede)

[onnek - przychodza (ida)

Hova mesz? - Dokad idziesz? Konyvtarba megyek. - Ide do biblioteki.

2. P r z y r as t k i -han, -ben; -ba, -be; -bol,-boi

A konyvtarban emberek van- W bibliotece sa ludzie. nak.

A k6nyvek a szekrenyben van- Ksiazki sa w szafie. nak,

72

Lekcja szosm

W zdaniach tych przy rzeczowniku konyvtar (biblioteka) widizimy przyrostek -ban, natorniast przy szekreny (szafa) - przyrostek -ben.

Przyrostkiem -ban, -beti odpowiadamy na pytanie hol? - gdzie? W jezyku polskirn forme taka zastepuje przyimek w

z miejscownikiern.

Konyvtarba megyek. Ez a kislany uzletbe

Ide do biblioteki.

Ta dziewczynka idzie do sklepu.

W zdaniach tych rzeczownik konyvtar (biblioteka) rna przyrostek -ba, zas iizlet. (sklep) - przyrostek -be,

Przyrostkiem -ba, -be odpowiadamy na pytanie hova? - dokqd?, co w jezyku polskim odpowiada przyimkowi do z dopel-

megy.

niaczem.

Az iskolabol [ovok,

Ide (dosl.: preychodze) ze szkoly.

J a ide ze sklepu,

z przyrostkiem -b6l, a iizie:

En az uzletbol jovok.

Wyraz iskola (szkola) wystapil (sklep) ~ z przyrostkiern -bb):

Przyrostek -b6l, -bol odpowiada na pytanie honnan? - skqd?

W podohnej sytuacji w jezyku polskim odpowiadamy przyimkiem z, ze z dopelniaczern.

Zasady stosowania przYrostk:6w

Przy poslugiwaniu sie przyrostkami obowiazuje zasada harmonii samoglosek. Dlatego do wyraz6w z samogloskamt tylnego

Lekcia szosia.

73

szeregu dodajemy przyrostki z sarnogloskami tylnyrni -bosi; -ba;' -bo):

konyvtarban - w bibliotece konyvtarba - do biblioteki konyvtarbol - z biblioteki

Natomiast do wyrazow z samogloskami przedniego szeregu

dodajemy przyrostki z samogloskami przednimi: -ben, -be, -bal:

szekrenyben - w szafie

uzl etbe - do sklepu

iizletbOl - ze sklepu

Nalezy -tez pamietac, ze samogloski -a, -e na koncu wyrazu wydluza .sie przy dodaniu przyrostk6w. Dlatego w zdaniu:

Az iskolabol jovok, Ide ze szkoly samogloska -a w wyrazie iskola wydluzyla sie:

iskola -I- b61 = iskolaooJ

P.oznan€ dzis przyrostki okreslaja kierunek lub polozenie wzgledem wnetrza przedmiotu,

Przy dostawianiu przyrostkow do wyrazu w liczbie mnogiej na pierwszym miejscu stawiamy przyrostek -k (liczby mnogiej), a nastepnie -ban, -ben. itd.

wyraz + k -1-

-ban -ben

/ '

- -ba, -be

"" -bOl, -b~l

A konyvek a szekrenyekben \'annak.

Ksiazki sa w szafach.

(szekreny-ek-ben) Przyrostki mozemy tez dodawac do zaimk6w:

Mibol vannak az asztalok? Z czego sa stoly?

Miben vannak a konyvek? W czym sa ksiazki?

74

Lekcja sz6sta.

Zaimki p,ytajl\ce z przyrnstklem -ben, -be, -b5~

Liczba pojedyncza I Liczba rnnoga \ Liczba pojedyncza
i rnnoga
kiben? kikben? w kim?
kibe? kikbe? w kogo?
kibol? kikhfil? z kogo?
miben? mikben? w czym?
mibe? " mikbe? w co? do ezego?
mib6l? mikbol? z czego? Okoliczniki mlefsca

A ki:inyvek a szekrenyben vannak.

A szekrenyek a konyvtarban vannak.

W zdaniach tych rzeczowniki a szekdmyben (w szafie) i a konyvtarban (w bibLiotece) wyrazaja miejsce, w kt6rym zna.jduje sie podmiot (c konyvek _. ksiqzki, a szekrenyek - szafy).

Ez a kislany iizletbe megy. Ta dziewczyna idzie do

sklepu.

Az iskolabol jovok. Ide ze szkoly.

Konyvtarba megyek. Ide do biblioteki.

W zdaniach tych rzeczowniki iizletbe (do skLepu), az iskolcib6l (ze szko1;y) i konyvtcirba (do bibLioteki) wskazuja kierunek odbywania sie czynnosci.

Miejsce lub kierunek odbywania sie ezynnosci mozerny tez wyr az'ic za pornoca przys16wk6w, jak np. w zdaniach:

Mi itt vagyunk es olvasunk. My jestesmy tu i czytamy.

Itt nincsenek, de ott van- Nie rna ieh tu, ale sa tam.

nak.

Ksiazki sa W szafie.

Szafy 8101 w bibliotece.

Honnan [ossz?

Sk"ld idziesz?

Taka czesc zdania, kt6ra wyraza rniejsce lub kierunek odnywania sie czynnosci, nazywa sie 0 k 0 1 i c z n i k i e m m i e j s ca. Z wyzej przytoczonych przyklad6w zdan widzimy, ze okoliczni-

Lelccja szosfa,

75

kiem miejsca moze bye rzeczownik z przyrostkiem -ban, -ben; -ba, -be; -b6l, bf.H lub niekt6re przyslowki (itt, ott, honnan?).

Okolicznik pochodzenia

Na pytanie:

Mibol vannak az asztalok? Odpowiadamy:

Fab61 vannak az asztalok,

Z czego sa stoly?

Story sa z drzewa.

W zdaniu tym przyrostek -b61 zostal uzyty w znaczeniu przenosnym, poniewaz wyrazenie jabM - z drzewa rue oznacza kierunku czynnosci, lecz material, z ktorego przedrniot jest zrobiony. W takim wypadku przyrostok wraz z rzeczownikiem tworza 0 k 01 ic z n i k po c hod zen i a.

Okoliczniki sa drugorzednymi czlonami zdania.

CWICZENIA

1. Uzupelnic zdania:

A diak a kdnyvtar . . ul, A fiu iskola . . .' megy.

A ceruza fa ... van (z drzewa).

A kislany az uzlet jon.

A konyv a szekreny van.

A Ierfi a szoba . . . megy.

2. Uzupelrrione zdania. punktu 1 przepisac w liczbie mnogiej.

3. Odrnienic czasownik martuini uzyc w zdaniu wedlug wzoru:

En nem maradok ott.

4. Odpowiedziec na pytania:

Hova megy a gyerek? (do sklepu) Horman jon Anna? (ze szkory) HoI van a kep'? (w pokoju) HoI van a no? (w bibliotece)

5. Przetlumaczyo na wsgierski:

Ten chtopicc nie idzie do szkoly, On idzie do biblioteki. Lekarz jest w pokoju. Robotnik jest w sklepis. Inzyriier idzie ze sklepu.

6

Przetlumaczone zdania punktu 5 przeksztalcic na liczbe mnogq.

Lekcja siodma - Hetedik Iecke

1. Przyrostek -t (biernik). 2. Dopelnienie. 3. Szyk wyrazow w zdaniu,

CZYTANKA

(Poczawszy od dzisiejszej lekcji czytanki podawane sa bez transkrypcji)

Talalkozas

J6 napot kivanok, Sandor! Szervusz, Janos! Mit csinalsz te most itt? Moziba megyek. Meg koran van. Egesz nap lecket tanu- 10k. Most pihenek. Milyen fp,rgalmas a varos! Az emberek jonnek es mennek. A gyerekek az iskolabol ji:innek. Az iskolaba reggel mennek a gyerekek. Most mar nem tanulnak. Itt jar a villamos. Ott latunk gepkocsit, autobuszt, trolibuszt, Kit latunk? Embereket latunk, Fiukat, lanyokat latunk, Iskolat, gyar.at, hazat Iatunk. Most szep ida van. Az emberek setalnak. Mit csinalsz csunya id6ben? Szeretsz konyvet olvasni? Szeretek konyvet oIvasni. Mik azok ott? Azok uzletek. Milyen szepek a kirakatok. Ez itt konyvuzlet, Ji:issz konyveket vasarolni? Ma nem, mert mar sietek a moziba. Minden jot! Szervusz!

aut6busz [cmtoubus] (0', -t) - auto-

bus

csinalnt [czinalnij - robic esunva [czioml - brzydki cges:r. [egyjs] - caly

forgalmas [forgiHmasz] (a) - ruch-

liwy

gepkocsi [glJjpkoczi] - samochod ·gyar [dlar] (a) - fabryka

haz [haz] Cal - dom

ido [ido] - 1) pogoda, 2) czas jarni [jarni] - chodzic

kirakat [kirakc1tJ (0) - wystawa

SLOWKA

kivannl [kiwannj.} - zyczyc koran [koran] - wczesnie

konyvuzlet [k<i1iwiizlet] (e) ksle-

garnia

IMni [1atni] - widziec meg [m1Jjg] - [eszcze

mert (meTt] - bo, poniewaz minden [minden] (-t) - wszystko mozi [mozi] - kino

nap [nap] (0) - 1) dzien, 2) slonce nemesak [nemczrlk] - me tylko pillenni [pihennil - odpoczywac reggel [reggd) (-t) - rano

Lekeja si6d~a

77

Sandor [szandor] (-t) - Aleksander setalni [8zy]talnil - przechadzac sill, spacerowac

sietni [szijetni] - spieszyc sie szervusz [serwus] - serwus (pozdrowienie)

szep [syjp] (e) - Iadny

talalkozas [tillulkozusz] (0, -.t) - spotkanie

trolibusz [trolibus] (0, -t) - troleibus

varos. [waroszl (0, -t) - miasto vasarolnl [waszarolni] - kupowac (robic zakupy)

villamos [winiimosz] (0, -t) - tramwaj

utca [utea] - ulica

ma [m(L] - dzis, dzisiaj

Obfasnienla do st6wek

1) jo napot kivanok - zycze dobrego dnia (lub skrocone: jo nap~t! - dobrego dnia!) - pozdrowienie uzywane w ciagu dnia (nie ranol), odpo-

wiada polskiemu: dzien dobry! -

2) szervusz! - serwus! - pozdrowienie uzywane zar6wno przy powitaniu, jak i przy pozegnaniu, ale tylko wtedy, kiedy zwracamy sie do kogos po imieniu (na "ty").

3) minden jot kivanok! (lub skrocone: minden jot!) - oznacza :z:yczt: wszystkiego dobrego! lub po prostu: wszystk,lego dobrego! W polskim r6wniez: wszystkiego najlepszego! albo nawet: powodzeni(L! .- .~- 4) reg gel - jako przyslowek oznacza: rano, jako rzeczownik - ranek.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE 1. P r z y r 0 s t ek -t (b i ern i k)

Przypatrzmy sit: nastepujacym zdaniom:

J6 napot kivanok. Zycze dobrego dnia.

Embereket latunk, Widzimy ludzi.

Iskolat, gyarat, hazat latunk. Widzimy szkole, fabryke, dOl11.

Szeretsz konyvet olvasni? Lubisz czytac ksiqzkl}?-

Jossz konyveket vasarolni? Idziesz kupowac ksiazki?

Zauwazymy, ze rzeczowniki nap, emberek, iskoLa, gyrir, luiz, konyv i konyvek przyjely przyrostek -t i powstalo:

napot - dnia gyarat -- Iabr'yke

embereket Iudzi . hazat - dom

iskolat ~ szkole konyvet - ksiazke

konyveket - ksiazki

Przyrostek -t jest odpowiednikiem polskiego biernika. Odpowiada na pytanie: kit? mit? - kago? co?

(Formy kit? mit? powstaly z dodania przytostka. -t -do - zaim-

k6w pytajnych lei? mi?) - .-- - --~-'-- '/L~'_

78

Le7cc:ia si6dma

A oto zdania z czytanki:

Kit latunk?

Mit csinalsz csunya idoben?

Kogo widzimy?

Co robisz podezas brzydkiej pogody? (doslownie:

w brzydkiej pogodzie) Przy uzywaniu przyrostka -t niektore wyrazy zakonczone na

sp61gloski otrzymuja samcgloski taczace: nap-o-t konyv-e-t gyar-a-t

Po niektorych wyrazach przyrostek -t przylega bez samo-

:_. ,--

gloski laczacej. Do takich naleza w dzisiejszej lekcji:

. v ill amos-t Sandor-t ember-t

aut6busz-t . milyen-t talalkozas-t

trolibusz-t varos-t minden-t

Moze to nastapic przy niektorych wyrazach konczacych sie na spolgloskt -j; -1, -ly, -n, -ny, -r, -S, -sz, -x, -zs.

W slowkach, obok wyrazu w nawiasie, przy samoglosce laszacej dla przyrostka liczby mnogiej, podawany bedzie przyrostek -t, jesli wystepuje on bez samogloski. Jesli przyrostek wyst~pujez samogloska, to: [est ana identyczna z samogloskq l<!czqcE! Iiczby mnogiej.

JeW np. w slowniczku znajdujemy wyraz: nap (0) - dzien, to . znaczy, ze liczba mnoga od nap jest: napok, a odpowiednik bierriika: napot.

Jesli w slowniczku znajdujemy wyraz: viHamos (0, -t), to znaczy, ze Iiczba mnoga ad viHamos jest: villamosok, a odpowiednik biernika: viHamost (bez samogloski lqczqcej).

W wyrazach zakonczonych na samogroske -a, -e nastepuje znane nam juz zjawisko wydluzania si~ tych samoglosek na

-a, -e.

Przyklady z czytanki:

Egesz nap") le~ket tanulok,

Przez caly dzien (dosl. caly dzien) ucze sie lekcji.

.. "'-) Zwrot egesz ·nap. - przez caly dzien, oznacza doslownie: caly dzien.

Nalezy zwrocie uwage na podobna forme w j~zyku polskim: na pytanie kiec!y? odpowiadamy ; przez caly dzien, ale rowniez: caly dzien.

Lekcja si6dma 79

----------------------~----------------------

IskoHit, gyarat, hazat latunk.

Widzimy szkole, fabryke, dam.

Inne samogloski procz -u, -e nie wydluzaja sie,

Jezeli przyrostek -t dodajemy do wyrazu w liezbie mnogiej (z przyrostkiern -k), wtedy na pierwszym miejscu stawiamy przyrostek liczby mnogiej -k, a nastepnie przyrostek -t:

fiuk-a-t - chlopcow

lanyok-a-t - dziewczeta

konyvek-e-t - ksiazki

emberek-e-t - ludzi

Samogloskami laczacymi sa w takim wypadku zawsze: -n'"' dla 'wyraww z samogloskami tylnymi, -e- dla wyraww z samogloskami przednimi,

k a, wyraz + +--e t

2. Do pel n i en i.e Przyjrzyjmy sie zdaniom:

Ott latunk gepkocsit, autobuszt, trolibuszt.

Szeretek olvasni.

Tam widzimy samoch6d, autobus, trolejbus,

Lubie czytac.

W pierwszym zdaniu pr6cz orzeczenia lcitunk - widzimy (podmiot dornyslny - my) mamy szereg wyrazow, ktore sa przedmiotem naszej czynnosci, mianowicie rzeczowniki gepkocsit (samochod), autobuszt (autobus), trolibuszt· -ctrolejbus). Sa to dopelnienia, oechujace sie W jezyku wegierskim przyrostkiem i-r (biernik w [ezyku polskim). Dopelnienie takie w gramatyce polskiej nazywa sie blizS'zym.

W zdaniu drugim procz orzeczenia szeretek - l'ubi~ (podmiot domyslny - ja) mamy rowniez przedrniot czynnosci: be·z~ko1icz-. nik olvas7),i (czytac). Jest to dopelnienie w Iorrnie bezokolicznika. W, takim dopelnieniu nie uzywamy przyrostka -r. W gramatyce polskiej nazywamy je dalszym .

Dopelnienie zarowno blizsze, jak dalsze nazywa siew gramatyee. wegierskiej p r zed m i 0 t re. m, poniewaz stanowi ana przed-

80

L~/<:cja siodma

miot czynnosci wyrazonej w zdaniu, Ze wzgledu na to, ze funkcja dopelnienia wiaze sie ze stosowaniem koniugacji tzw. przedmiotow:ej. ktora poznamy pozniej, w dalszym ciagu nauki nazywac je bedzierny przedmiotem.

Przedmiot jest jednym z drugorzednych czlon6w zdania.

Glownymi czlonami sa, podmiot i orzeczenie,

Forma zawolania

J6 napot kivanok, Sandor! Szervusz, Janos!

Dzien dobry, Aleksandrze! SerW'US, Janie!

Zwrocmy uwage na forme imion Sandor i Janos. W jezyku wegierskim uzylismy tych wyraz6w w formie zasadniczej, odpowiadajacej mianownikowi w [ezyku polskim, Po polsku natomiast m6wimy: Aleksandrze! i Janie!,. czyli uzywamy specjalnej formy, zwanej wolaczem.

Zapamietajmy sobie, ze w [ezyku wsgierskim, wolajac kogos, wyrnawiamy jego imie w formie nie zmienionej, zasadniczej,

3. S z Y k w y r a z ,6 w w z dan i u

Szyk (nastepstwo) wyraziJw w zdaniu jest w [ezyku w~gierskim dose dowolny. Zalezy to 00 sensu mania. Przy ukladaniu zdania nalezy pamietac, ze na ogol: na poezatku zdania stawia sie najwazniejsza cz~sc zdania (wyraz akoentowany tonacjq wysoka), a bezposrednio po tej czesci stawia sie orzeczenie, Jesli akcentowana czescia zdania jest orzeczenie, to stawia sie je na poczatku zdania, Podmiot nie ma stalego miejsca w zdaniu. Jesli jest akcentowany, znajduje sie bezposrednio przed orzeczeniem, jesli nie jest akcentowany, maze znajdowac si~ w dowolnym miejscu ..

Zobaczmy to na przykladach:

A gyerekek az Iskolabol Chlopcy ze szkoly idq.

jonnek.

(Zaakcentowano wyraz iskolab6l - ze szko!y. Podmiot gyerekek -- chlopcy znajduje sie na poczatku zdania) ,

Az iskolabol [onnek, a gy€- Ze szkoly ida chlopcy.

rekek. .

-

Lekcja si6dma

__ ---------------------

81

(Zaakcentowario wyraz iskolcib6l- ze szko~y. Podmiot gyerekekchlopcy znajduje si~ na koncu zdania).

~onnek a gyerekek az isko- Ida, chlopcy ze szkoly.

Jabol.

. (Zaakcentowano orzeczenie jonnek - idq),

A gyerekek ji:innek az isko- Chlopcy ida ze szkoly,

lab6l.

(Zaakcentowanc podmiot gyerekek - chlopcy). To samo w innym zdaniu:

Szeretsz ki:inyvet olvasni? Konyvet szeretsz olvasni? Olvasni szeretsz konyvet?

Lubisz czytac ksiazke? Ksiqzk~ lubisz czytac? Czytac lubisz ksia,zk~?

CWICZENIA

1. Odmienic czasowniki: jarni - chodzic kivanni zyczyc,

pihenni -- odpoczywac, sietni -- spieszye sie.

2. Uzupelnic zdania:

Kirakat . , . Iatunk (wystawe) Emberek . . . latok (ludzi)

Mi . . . kivansz?

Vasaroltok ceruza '" (olowek), toil ... (pioro) es kreta ... (kreds), Mi nem latunk trolibusz . " (trolejbus6w), autobu,sz . '.' (autobus6w), gepkocsi , , . (samochodo,w), mozi . , .

3, (kin), :lll~,os . . . (tramwaj6w), konyvuzlet ... (ksiegarn). Odpo,wledzlec na pytania:

Mit Iatsz? (fabryke, miasto, ulice)

Mit latnak a fiuk? (£abryki, miasta, ulice)

M~t Iattok ti? (tablice, sciane, obraz, ksiqzk~, zeszyt)

M~t l~tnak a diakok?(tablice, sciany, obrazy, ksiaz ki, zeszyty) MIt latnak az asszonyok? (sklep, szkolo, biblioteko, pok6j, okno, stol)

Mit latok? (sklepy, szkoly, bibliot.eld, pokoje, okna, stoly)

4. Przetlumaczyc na wegierski:

Widze tam kobiety, mezczyzn, chlopc6w, dziewczqta, dzieci. Co robisz w szkole? W szkole ucze sie. Czego uczysz sie w szkole? W szkole ucze si~ lekcji. Jakie sa lekcje? Lekcje sa dlugie.

8

Lekcja osma - N yolcadik lecke

1. Czasownikl "ikowe". 2. Przedrostki czasownikow (meg-, fol-, Ie-, el-), 3. .Oknesl an ie pory dnia.

CZYTANKA

Mit csinalunk?

Istvam Jo. reggelt! Mar nem alszol? Peter: Nem. £n mindig koran kelek. Istvan: Es mit csinalsz reggel?

Peter: Reggel felkelek. Azutan megborotva.lkozom, meg-

mosakszorn, mcgtorulkozom, megfesulkodom es feloltozom.

Istvan: f's hol reggelizel?

Peter: Itthon reggelizem. Istvan: Mit csinalsz azutan? Peter: Azutan munkaba sietek. Istvan: Most hol dolgozol?

Peter: Most gyarban dolgozom, Sandor is ott dolgozik, Istvan: Messze van a gyar?

Peter: Nem nagyon. En itt lakom. A gyar kozel van. Istvan: Az tizemben ebedeltek?

Peter: Igen, ott ebedel.iink. Az uzemben f6znek ebedet, Istvan: Es hol vacsorazol?

Peter: En mindig itthon vacsorazom, Istvan: Sandor is otthon vacsorazik? Peter: Igen, 6 is:

IStvan; Es mikor tanulsz?

Peter: Este tanulok. Azutan levetk6zi:im, Iurdom, lefekszern es elalszom, No de most mar megyek.

Istvan; Er6t, egeszseget! Peter: Minden; jbt kivanok!

Lekcja 6sma

83

ahldni [aludni] (alszik (alsik]) - spac

borotvalkozni [borotwaLkoz7ti] (~ik) - golic si~

dolgozni [doLgozni] (-ik)- praco-

wac

ebecJ. (ebyjd] (e) - oblad

ebedelni [ebyjdelni] - jesc obiad egesZSeg [egyjszszyjg] (e) ~ zdro-

wie

elaludn.i [el(Uudnij (elalszik [elalsik)) el'o [era] - sila [- usnac feIkeIni [fdke[ni] - wstawac

. fel1iltiizni [felQltozni] (-ik) - ubierae sif;l

fhiUkiidni [fyjszmk5dni] (-ik) czesac sie

fozni [f6zni] - gotowac

filriidni [furodni] (fiirdik [fiirdikJ) - kapac sie

itthon [ithon] (przyslowek) - w domu (tu)

j6 reggelt! [1011. regg8!t] dzien

dobry!

kelni [kelni] - wstawac klizel [k6zel] - blisko

SLOWKA

este [eszte] - wiecz6r, wieczorem lakni [Laknij (-ik) - mieszkac lefekiidni [lefekiidni] (lefekszik [!e-

feksik]) - klasc sie

levetk6zni [lewetkozni] (-ik) - roz-

bierac si~ .

messze (me sse] - daleko

mikor? [mikor] - kiedy?

mindig [mindigl- zawsze mosa.kodni [mo8zakodni] (mosako-

dik [moszdkodik], mosakszik [moszaksik]) - myc sie

munka [munka] - praca

nagyon [ndd1onJ - bardzo

no (noJ - no

otthon [othon] (przyslowek) - w domu (tam)

Peter (pyjter] (-t) - Piotr

reggelizni (reggeliznL] (-ik) jesc

sniadanie

ti:irillkozni [tOriUkozni] (':'ik) - wy~ cierac sle

iizem. [iizem] (e) - zaklad (pracy) vacsoreznl [waczoraznil (-ik) - jesc kola cj 0;;:

azutan [azutan] ~ potern, nastE;pnie

Objasnienia do sl6wek

1) otthon - w domu. Jest to przyslowek oznaczajacy potozenie dalsze, Naldokladnie] oznacza "tam w domu". Tak wyrazamy sie wtedy, kiedy zoajdujemy 5if;l poza domem. Jesli jestesmy w domu, uzywarny podobnego Pl'.zys16wka 0 znaczeniu blizszym, jakim jest itthon - (tu) w domu,

Zauwazmy, ze otthon - w domu. (polozonyrn dalej) uzywa samogtoski tylnej 0, natomiast itthon - w domu (polozonym blizej) - samogloeki przedniej-i.

Podobne zjawisko miellsmy pl"zy przyshrwkach ott - tam i itt - ttl, a takze przy zaimkach wskazujacych az - tamten, -a, -o; ez - ten, ta, to.

2) j6 reggeItl. - dzieii dobryJ Doslownle znaczy: dobrego rana! Mozna tei; uzywac formy pelne], dluzsze}: j6 1"egge~t kivcinok! - iycz~ dobrego Tana! Pozdrowienia tego (w obu Iormach) uzywa sle tylko rano.

3) erot, egeszseget - silY,zdrowial Pozdrowienie odpowiadaiace pol-

84

Lekcja 6sma.

skiemu "trzymaj siel" "bqdz zdr6w!" (Nalezy zwrocic uwage na prawidlowa wyrnowe wyrazu egeszseget - ronetyczrne: [egyjsz3zyjget]).

4) este jako przyslowek oznacza: wieczorem, jako rzeozownik -

wiecz6r.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE l , C z as 0 W n i k i "i k 0 w e"

Przyjrzyjmy sie nastepujacym wyrazom uzytym W czyta~ce: megborotv6Jko:zom, megmosakszom, megtOriHko:zom, megfesiiLk6dbm, feU::iLtozom, reggelizem, dolgozom, Iakom, vacsorazom, levetk6zom, lefekszem, elaiszou: - sa, to pierwsze osoby nowego rodzaju czasownika, .kt6ry dzis poznamy, Wszystkie te formy koncza sie na om, a nie jak dotychczas poznane przez nas czasowniki na ok.

AIszol, reggelizel, dolgozol ._ to druga osoba liczby pojedyn-

czej, natomiast

dolgozik, vacsorazik - to trzecia osoba liczby pojedynczej

tychze czasownikow.

Tego r'odzaju czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu terainiejszego maja koncowke om, w druglei osobie -t (ezesto nawet po temacie nie zakonezonym na s, SZ, z), a w trzeciej osobie maja -ik, w odroznleniu od innych czasownikcw, kt6re w tejze osobie maja sam temat. Stad nazywamy je "ikowymi". W pozostalych osobach, czasach i trybach odmieniaja siG normalnie.

Wzory odmian regularnych czasownikow "ikowy,ch": dolgozni - pracowac

Tl'yb Czas

orzekaj~cy terainiejszy

dolgozunk pracujemy dolgoztok -- pracujecie dolgoznak - pracuja

dolgozom -- pracuje dolgozol - pracujesz dolgozik - pracuje

reggelizni - [esc sniadanie

reggelizem - [ern sniadanie regge lizjmk - jemy sniadanie

reggelizel - jesz sniadanie reggelizteW - jecie sniadanie

reggelizik - je sniadanie reggeliznek - jedza sniadanie

Lekcja 6sma

--------~----------------~----------

85

tOriilk6zni tiirillk6zom - wycieram sie t6rulki..izol -- wycierasz si~ toriilkozik - wyciera si~

-- wycierac sie

torulkozilnk - wycieramy sie torulkoztok -- wycieracie sif;! torulkoznek - wycieraja sie

W koniugacji niekt6rych czasownik6w "ikowych" nastepuje zmiana tematu (ostatnia spolgloska zmienia sie na sz). Set to czasowniki "ikowe" nieregularne.

Przyklady:

alszom - spie alszol - spisz alszik -- spi

fekszern - leze fekszel - lezysz fekszik - lezy

aludni - spac Tryb o r z e k a La c y

Czas terainiejszy

alszunk - spimy alusztok -- spicie

alusznak (alszanak) - spia

fekildni- Idee

feksziink -- lezymy fekiisztok- lezycie

Iekusznek (fekszenek) - leza

Czasownik mosakodni - myc si~ maze odmieniac sie w dwojaki sposob:

regularnie:

rnosakodorn mosakodol mosakodik mosakodunk m0sakodtok mosakodnak

Czasownik dW6jnq forme

albo nieregularnie (ze zmiana spolgloski tematu)

mosakszorn mosakszol mosakszik mosakszunk mosakosztok mosakszanak

- myje sie

myjesz si~ - myje sie

- myjemy siEl,

- myjecie sie

- myja si~

jUrodni posiada rowniez temat furdent oraz po~ niekt6rych osob w czasie terazniejszym:

fUrodni (filrdeni) - kapac sie

ffudom - k<}piE;; sie

fi.irdesz lub fiirodsz - kapiesz si:~

ftirdik - kapie sie

Z<!szyt III

filrdi.ink - kapierny s;if;! filrodtok- kapiecie si~ filrdenek lub filri::idnek - kq-

pia si~

86

Lekcja 6sma

Czasownik lakni - mieszkac rna VI drugiej osobie liczby po., jedynczej forme podwojna, z ktorych [edna jest typowa dla czasownikow "ikowych" , druga - dla "nieikowych". Tak wiee cala koniugacja jest nastepujaca:

lakni - mieszkac

Tryb Czas

or z e ka j 3i c y terazniejszy

lakunk - mieszkamy laktok - mieszkacie laknak - mieszkaja

lakom - mieszkam

lakol lub laksz - mieszkasz lakik - rnieszka

2. Przedrostkiczasownik6w (meg-, fel-, le-, el-) Czasowniki wegierskie - tak jak polskie - mogq. wystepowac z przedrostkami.

Przedrostek preeyzuje czynnosc wyr azona przez czasownik. W tekscie czytanki znajdujemy czasowniki z przedrostkami.

I meg~

MegborotvcHkozom - gol~ sie. Przedrostek meg- okresla czynnose jako dokonana. Latwiej zrozurniemy to na przykladzie bezokolicznika:

borotvcHkozni - golic sie

megborotvci!lkozni - ogolic si.::

Czynnosc dokonana maze w [ezyku wegierskim wystepowac rowniez w czasie terazniejszym,

Megmosakszom .- myj~ si<: (doslownie: "umywam sie"); przedrostek meg- oznacza czynnosc dokonana,

Megtorii.lkozom - wycieram sie; przedrostek meg- oznacza dokonanie czynnosci, co po polsku wyrazamy w danym wypadku przedrostkiem unj-,

MegjesUlkodbm - czcsze si~ (doslownie: "uczesuj~ sie", "za~ czesuje si~"); prze.drostek meg- oznacza dokonanie czynnosci, co po polsku przy -czasowniku "cz1;'Sac sie" nie rna zastosowanla w czasie terazniejszYl!l'

-

Lekcja 6sma

87

I feI- I

F.elkeI·ek - wstaj~. Czasownik kelek: (bezokolicznik: kelni - wstawac) oznacza czynnosc niedokonana natomiast jel- (znaczenie przedrostka - w gore) zmienia czynnosc na dokonana, tak wi~c "wstaj~" nra po wegiersku znaczenie dokonane.

FelblWzom - ubieram sie, Przedrostek fel- (w gore) oznacza tu dokonanie czynnosci, a takze to, - i;€ czynnosc odbywa sie z dolu do gory. Przedrostek fel- moze miee postac fo1- (np. foLkelek - ws~aj~).

Levetk6z6m - rozbieram si~. Przedrostek Ze- (w dol) oznacza tp nie tylko dokonanie czynnosci, lecz rowniez to, ze czynnosc odbywa sie z gOry na d6:]: (przedrostek le- jest odwrotnoscia przedrostka fel-),

Leiekszem. - kiad~ si~. Czasownik fekudni (bez przedrostka le-) oznacza .Jezec", Przedrostek le- wskazujac na odbywanie S'i~ czynnosei z g6ry na d6l, czyni jq rownoezesnie dokonana, co po polsku w danym wypadku musimy wyrazic innym czasownikiem ("klasc sie" zamiast "lezec").

I el- I

Elalszom - zasypiam. Przedrostek el- ozncczc w zasadzie od-, [ak w czasownikach polskich: odlozyc, odebrac, odHczyc itp., w danym jednak wypadku uzyty jest do wyrazenia czynnosci dokonanej (aludni - spac, elaludni - usnqc). ELalszom t1umaczy si~ na polski innym czasownikiem: zasypiam, poniewaz od usnqc nie ma czasu terazniejszego,

Jak z powyzszych przyklad6w widzimy, przedrostki fer-, lei. eI- maja czesto zastosowanie odbiegajace od ich funkcji zasadnic21ej, doslownej. Zriaczenie doslowne tych przedrostkow zrozumiemy dokladnie na czasownikach wyrazajacych ruch, np. menni - isc.

\

88

Lekcja 6sma.

felmenni Iemenni elrnenni

- wchodzie (na g6r~)

- schodzic

- odchodzic

fel- (felmegy) le- (lemeg~)

Uwagi: 1) czasownikl "ikowe" oznaezane b~dq w slowniczku przez znak (-ik), np. doLgozni Hk) - pracowae.

2) w nawlasie podawane tez beda nieprawidlowe formy czasownika, jesli czasownik je posiada, np, "ahLdni (alszik) - spac" oznacza, ze czasownik aludni zmienia temat na alsz-.

.3. Okreslanie pory d n i a

Reggel felkelek. Rano wstaje,

Es mit csinalsz este? A co robisz wieczorem?

Este levetkozom. Wieczorefn rozbieram sie,

Wyrazy regge~ (ranek) i este (wiecz6r) sa rzeczownikami, lecz

maja tez znaczenie przyslowkow, odpowiadajacych na pytanie kiedy? (mikor?).

CWICZENIA

1. Odmienic czasowniki "ikowe"; borotvalkozni - golic sie, torulkozni - wycierac sie.

2. Odmienic czasowniki "nieikowe": ebedelrri - jesc obiad, f6zni - gotowac, felke1ni - wstawac, csinalni - robic,

3. Uzupelnie zdania:

A munkasok gyarban ... (pracowac) Sandor reggel ... (golic sie)

Peter . . . (myc sie)

En mindig otthon .. . (jest obiad) Te este ... (pracowac)

Ok uzemben ... (bye)

Lekcja dZiewiqta

89

Az emberek hazakban ... (mieszkac) Ti nem ... ? (jesckolacje)

Mi ... (klaSc si~ i czytac)

4. Odpowiedziec na pytania:

Mit csinalunk reggel? (wstajemy, myjemy sie, czeszemy sie,

ubieramy sie)

HoI reggelizi.ink? (w domu)

Hal reggelizik Sandor? (w fabryce) Hal reggelizik Marta? (w szkole) Hal dolgozik Karoly? (w ksiegarni] Mit csinal Anna? (pisze)

Mit csinalsz este? (czytam)

Mit kivan Istvan? (sily, zdrowia) Mikor reggeliznek az emberek ?,(rano) Mikor vacsoraztok? (wieczorem)

9

Lekcja dziewiata - KiIencedik lecke

1. Przyrostek -val, -vel (narzeduik). 2. Sposob zwracania sie do os6b. 3, Okreslanie pory dnia (ciag dalszy). 4. Przedimek nieokreslony

egy. 5. Przydawka [akosciowa,

CZYTANKA A fiatal sportolok

Reggel van. Mar silt a nap. Sandor fiatal sportolo, 0 a sta-

dionha kesziil, Ott edzes van. Sandor talalkozik Mariaval. - Jossz te is?

- Megyek en is.

Mennek a stadionba, Ok szeretnek sportolni, Ok j.o sporto- 16k. Ott jon egy ember.

- On is a stadionba megy, ugye?

- Igen. Megyek magukkal. En mindig a sportolokkal va-

gyok.

90

Lekcja dziewiqta

- On edzo talan?

- Igen, en edzo vagyok. Es maga?

- En sportolo vagyok.

Az edz5 mindig a sportoloval van. A sporto16 is folyton az cdzovel van. 0 mindig sporttal foglalkozik. Az edzo beszelget a sportol6kkal. Sandorral es Mariaval is beszelget,

Delben .a sportolok ebedelni mennek. J.6 etvaggyal ebedelnek. Nappal es este tanulnak, ejjel pedig pihennek. A leckevel nines baj. Ok j6 tanulok: .Iol tanulnak. A j6 sportolo majdnern mindig j6 tanul6 is.

Sl.OWKA

baj [ban (0, -t) - klopot

beszelg'etni [beslJjLgetni] rozma-

wiae, rozprawiac

del [dlJj[] - poludnie, delben -

w poludnie

edzes [edz-zyjsz] (e, -t) - trening edzo [edz~z6] - trener

ctvagy [lJjtvadlJ (a) - apetyt foglalkozni [fogUUkozni] (.:.ik) - zaj-

mowac si!i

folyton [fojton] - ciagle

kesziilni [klJjsiHni] - szykowae ste, przygotowywac .si!i

maga [magaJ - wy, pani, pan (zwracanie sic do jednej osoby) maguk [magukJ- wy, panie, panowie (zwracanie si~ do wielu osob)

mafdnem [majdnem] - prawie Maria [marw] - Maria

on [onJ - pan, pani, wy

pedig [pedig] - natomiast, zas, a sport [szpor't] (0) - sport sportolni (szportolni] - uprawiac

sport

sportolo [szportotoul - sportowlec stadlon [sztadijon] (0, -tl - stadion sutni [sziltni] - swiecie, piec taIalkozni [talalkozni] (-ik) - spot-

kat sie

talan [talan] -moze tanul6 [tanul6U.] - uczen

ugye? [udie] - prawda?, czy nie? ej [yj] (e, -t) - noc

fiatal [fijdtdlj (0, -t) - mlody

Objasntenia do s16wek

delben - w potudnie, Wyraz del nalezy do grupy wYI"az6w, ktore W. pewnych forrnach skracaja sarnogtoske e na e. Liczba mnoga b~dzjc zatem delek - potudnia, biernik - ddet - poludnie,

o wyrazach tego typu bedz ie jeszcze mowa pozrtiej.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. P r z y r 0 s t e k - val, - vel (n a r z ~ d n i k)

Sandor talalkozik Mariaval. Aleksander spotyka sit:

z Mari'l.

Az edzo mindig a sportolo- Trener jest zawsze ze spar'

val van. towcem,

Lekcja dziewiqia

91

A sportolo is folyton az edzovel van.

o mindig spcrttal foglalkozik.

Sandor'ral as Mariaval be-

szelget.

A leckevel nines baj.

Sportowiec tez jest zawsze z trenerem,

On zawsze- zajmuje sit: sportern.

Rozma.wia z Aleksandrem i z Maria,

Z lekcja nie rna klopotu,

W zdaniach tych wyrazy Mtiriavat, sportol6vaZ, edzovel, sporttal, Sandorral i teckeoe! przybraly nowy przyrostek, mianowicie -val, -vel.

Przyrostek -ual, -vel jest odpowiednikiem polskiego narzednika, Odpowiada na pytanie: kivel? - kim? z kim? .i mivel? - czym? z czym?

ki + vel = kivel mi + vel = mivel

Przy wyrazach konczacych sie na samogloske przyrostek wyste-

puje w formie oryginalnej (nie zasymilowanej):

sportolo sportowiec

sporto16val - sportowcem, ze sportowcern

edzo - trener

edz5vel

._ trenerem, z trenerem

Samogloski -a, -e na koncu wyrazu wydluzaja sie na -ri, -e:

Maria Maridval lecke leckevel

-- Maria

- Maria, z Maria

-- lekcja

- lekcja, z Iekcja

Przy wyrazach zakonczonych na spolgloski nastepuja asymi-

Jacja spolgloski przyrostka -v- z€ spolgloska koncowa wyrazu:

Sando'!' - Aleksander

Simdorral (r + val ~~ rral) - Aleksandrern, z Aleksandrem

sport - sport

sporttal (t + val = ttal) - sportem, ze sportem

nap - dzien

nappal (p + val = ppal) - dniem, z dniem

92

Lekct« dziewiq;ta

ember - czlowiek

emberrel (r + vel = rrel) - czlowiekiern, z czlowiekiem

etvagy - apetyt

etvaggyal (gy + val = ggyal) - apetytem, z apetytem

ej - noc

ejjel (j + vel = jjel) - noca, z noca

J edyna spolgloska, z ktora spolgloska v przyrostka -val, -ve~ nie asyrniluje sie, jest h, ale tylko wtedy, kiedy na koncu wyrazu nie jest wymawiane (nieme h). Wyrazy zakonczone na nie wymawiane h zawiera wykaz w lekcji V.

Przyrostek -oal, -vel przy wyrazach w liczbie mnogiej.

Przyjrzyjmy sie zdaniu:

En mindig a sportolokkal J a zawsze [estern ze spor-

vagyok, towcami,

Przy Iiczbie rrmogiej wyraz6w spclgloska v przyrostka asymiluje sie ze spolgloska -I" (przyrostek liczby mnogiej).

-k + val

-k + vel

-kkal

-kkel

Znajdujemy tu odpowiedz na pytanie:

kik + vel = kikkel? - kim? z kim? (1. mn.) mik + vel = mikkel? - czym? z czym? (1. mn.)

Ten sam przyrostek w odpowiedzi:

sportolok - sportowcy .

sportolokkal _. sportowcami, ze sportowcami

napok - dnie

napokkal - dniami, z dniami etvagyak - apetyty

etvagyakkal - apetytami, z apetytami

edzok - trenerzy

edz5kkel - trenerami, z trenerami leckek - lekcje

leckekkel - lekcjami, z lekcjami

Lekcja dziewiqta

93

emberek - ludzie

emberekkel - Iudzmi, z ludzmi

2. Sposob z w ra c a n i a si~ do os o b

a. J ezeli mowimy do kogos po imieniu, zwracamy sie przez drugq osobe czasownika:

Do jednej osoby:

Hova mesz? Dokad idziesz?

Mozernyprzy tym uzywac zaimka te (ty):

Te hova mesz? Ty dokad idziesz?

Do wielu oscb:

Howl merrtek? Dokad Idziecie?

Moiemy przy tym uzywac zaimka ti (wy); Ti hova mentek? Wy dokad idziecie?

b. Forme grzecznosciowa zwracania sie dOl osob wyrazamy przez trzeciq osobe czasownika:

Do jednej osoby:

Hova megy? Dokqd (pan, pani) idzie?

Mozerny przy tym uzywac zaimka on lub rnJaga (pan, pani).

Zaimek an jest bardziej uprzejmy i oficjalny, Zaimka maga uzywamy do os6b 0 wiele mlodszych od nas lub jesli pozostajemy z kims na stopie przyjacielskiej:

On (maga) hova megy? Dokad (pan, pani) idzie?

Do wielu os6b:

Hova mennek.? Dokad (panowie, panie) ida?

Mozerny przy tym uzywae zaimkow on, maga w liczbie mnogiej (onok, maguk):

Onok (maguk) hova mennek? Dokad (panowie - panie) ida? Zaimka on, maga, jakkolwiek jest on odpowiednikiern polSkiego pan (pani), nie mozemy uzyc wolajac kogos.

3. Okreslanie pory dnia (c i a g d a l sz y)

PoznaliSmy dotychczas sposob okreslania pory dnia: rano - reggel i wieczorem - este (lekcja 8). Reggel i este Sq to rze-

94

Lekcja dziewiqta

czowniki, ale [ako okreslenie pory dnia maja znaczenie przyslawkow.

Inne pory dnia okresla sie nastepujaco:

napp·al _:_ dniem, W dzien, W ciagu dnia (forma utworzona za pomoca przyrostka -vaL);

delben - w poludnie (forma utworzona zarpomoca przyrostka -ben);

tjjel - noca, w nocy (forma utworzona za pomoca przyrostka

-vel).

Przyklady zdan Z czytanki:

Delben a sportolok ebedelni mennek.

b. Nappal es este tanulnak, ejjel pedig pihennek.

4. P r zed i ill e k n i e 0 k res Ion y egy

Ott jon egy ember. ' Tam idzie czlowiek.

Egy jest (w powyzszyrn zdaniu) przedimkiem nieokreslonym i ozriacza "jakis", "pewle:h". Przedimka tego uzywamy wtedy, kiedy przedmiot, 0 ktorym mowimy, jest nieokreslony, nie zriany blizej rozmawiajacym. Jest on przeciwienstwem przedimka okreslonego 0, cz, ktorego uzywamy wtedy, kiedy przedmiot jest okreslony i znany osobom rozmawiajacym.

W j~zyku polskirn nie rna przedimka nieokreslonego, dlatego przedimka egy nie tlumaezymy. Pamietajmy jednak, ze uzywamy go wtedy, kiedy przedmiot nie jest nam dobrze znany i okreslilibysmy go j ako ;,jakis", "pewien".

(W irmych jE)zykach przedimek nieokreslony istnieje: w nieniernieckirn ein, eine, ein; we francuskim un, une; W angielskirn a, an).

Przedirnek egy nie jest akcentowany, podobnie jak przedimek

a, cz.

5. P r z y·d a w k a j a k 0 sci ° w a Zwrocmy uwage na zdania:

Sandor Hatal sportolo.

J6 etvaggyal ebedelnek.

Aleksander jest mlodyrl1 sportowcem.

Jedza obiad z dobrym ape' tytem.

Lekcja dziewiqta

95

A j6 sporto16 majdnem .mindig j6 tanul6is.

Dobry sportowiec jest r6wniez prawiezaw~ze dobrym uczniem,

Oni sa dobrymi uczniami. Oni Sq dobrymi, mlodymi sportowcami,

Przyrniotniki fiatal - mlody i j6 - dobry wystapily w zdaniach w roli przydawek do rzeczownikow, Przymiotnik okresla jakosc rzeczownika, wobec tego przydawka w postaci przymiotnika nosi .nazwe j a k ° Ii c i 0 w e j.

N alezy .zwrocicuwage na to, ze wszystkie przymiotniki znajduj<1 sie w liezbie pojedynczej, niezaleznie od tego, ze rzeezowniki mogly znaleze sie W liczbie mnogie]:

fiatal sportolo ~ mlody sportowiec

f iatal sporto16k - mlodzi sportowcy

j6 tanu16 - dobry uczen

j6 tanu16k - dobrzy uczniowie

j6 sporto16 -dobry sportowiec j6 sporto16k - dobrzysportowcy

Ok j6 tanul6k.

Ok j6, flatal sportolok.

r-

Przydawka jakosciowa w [ezyku wegierskim nie stosuje sie pod wzgledem liczby do rzeczownika. Dlatego np. fiatal sporto16 w Iiczbie mnogiej bedzie: fiatal sportoL6k, a wiec przyrostek -k przyjmie tylko rzeczownik. Inaczej jest w [ezyku polskim, Zar6wno przydawka, jak rzeezownik. przyjma forme Iiczby mnogioj: mtodzi sporrotocy.

Zwrot j6 etvaggyal - z dobrym apetytem pochodzi od j6 etvagy - dobry apetyt, Przyrostek (zasymilowany) -val doszedl tylko do wyrazu etvagy, j6 natomiast pozostalo bez przyrostka,

. Pod tym wzgledem inaczej jest w jezyku polskirn. Zarowno rzeczownik, jak [ego przydawka podlegaja tym .samymzmianom, a wiec przyjmuja ten sam przypadek: z dobrym apetytem.

. Ptzydawka jakosciowa nie przyjmuje tez innych przyrostk6w, Jakie maze miec rzeczownik.

CWICZENIA

1. Uzupelnic zdania:

En (sportowiee) vagyok,

96

Lekcja dziewiqtaldziesiqta

:En (dobry .sportowiec) vagyok.

:En . (uczen) vagyok.

:En. . . (pilny uczen) vagyok.

2. Uzupelnione w punkcie 1 zdania odmienie przez wst_ystkie

osoby (ty, on, my, wy, oni). .

3. Odpowiedziec na pytania zgodnie z trescia czytanki: __ ' Hove. keszul Sandor? Mi van a stadionban? Kivel talalkozik Sandor? Jon Maria is? Mit SZ€ret Sandor? Milyen sportolo . Sandor? Milyen sportolo Maria? Milyen sporto16k ok? Ki jon ott? Hova megy o? Ki az az ember? Kivel van mindig az edzo? Kikkel beszelget az edzo? Beszelget az edzf Mtriaval es Sandorral? Ok is beszelgetnek az edzovel? Mikor mermek a sportolok ebedelni? Milyen etvaggyal ebedelnek a-sportolok? Mikor tanulnak a sportolok? Mikor pihennek? Mivel nines baj? Milyen tanul6k a -sportolok?

4. Przetlumaczyc na wegierski:

W szkole pisze olowkiem, Ty piszesz kreda, Rano idziecie do sklepu .. Robotnicy [edza obiad w poludnie, W dzien pracujemy. Wieczorem Helena idzie do kina z Anna. W nocy ludzie spia.

10

Lekcja dzlesiata

'I'izedik Iecke

Przyrostki on; ora, -re: -rol, -rdl,

CZYTANKA

A Mag'yar Intezetben

J ozsef Ilonaval talalkozik a Magyar' Intezetben. J6zsef: J6 estet, Ilona! Hova sietsz?

Ilona: Magyar orara sietek. A magyar oran eloadasokat hallgatunk a magyar nyelvrcl. Magyar nyelvtant tanulunk. Gyakorlatok is vannak. A gyakorlatokon az olvasmanyrol es nyelvtanr61 beszelgetiink, Az €l6adasok a f6ldszinten vannak, a gyakodatok pedig az emeleten,

Lekcja dziesiqta

"97

J6zsef: Milyen nyelven beszeltek?

Jlona: Magyarul beszeliink, Az' eloadasok is magyar nyelven vannak.

J6zsef: Erdekesek a Ieckek?

nona: A leckek nagyon erdekesek. A tanar szoveget olvas, nyelvtant magyaraz es mondatokat ir a tablara, Mi is olvasunk.

Azok a hallgatok is tanulnak magyarul. Gyakorlatr61 [onnek.

Lejonnek most az emeletrol es a levegore mennek. Ezek pedig f6ldszinten maradnak, A Ioldszinten konyvtar is van. Itt konyveket, ujsagokat, folyoiratokat olvasunk, Vannak itt szotarok is.

Jozsef: Es ezek a hallgatok hova mennek?

Ilona: Ezek a hallgatok Ielmennek az emeletre. Gyakorlatra sietnek.

Az Intezet szep, A falakon kepek es szfinyegek, az asztalokon pedig gyonyoru viragok vannak, A szekrenyekben, a polcokon konyvek esuj Iapok vannak. Itt magyar es lengyel ujsagok vannak.

Ilona: Nagyon szeretunk itt tanulni, No de sietek mar a gyakorlatra, Viszontlatasra!

J6zsef: Viszontlatasra! J6 ejszakatl

SLOWKA

t>loadlis IeI6Udasz] (0, -t) - wyklad emelet. [emelet] (e) - pietro felmenni [felmenniJ (felmegy I[fel-

medl]) - iS6 na g6r~

folYOirat [foj61tirat] (0) - czasopismo

fiildszint [fi.i!tsintl (e) - parter gyakorlat [d1dkorlat] (0) - cwiczenie, praktyka

hallga.tlli [hUHgdtni] sluchac,

rnilczec

haUgatu [hdilgdtou] sluchacz

(student)

j6 estet! (jau esztyjt] ~ dobry wieczar!

JiizSef [jouzefJ - J07Jef

lap [rap] (0) - czasopismo, gazeta (kartka)

lejonni Uejonni] (lejdvok [lejowlik]) - schodzie, 2!ejsc

Ievegf [leweg6] - powietrze magyarazn! [mdcVarazni] - objasniac, wyjasniac

Magyar Intczet [mddfdr intyjzet}-

Instytut VV~gierski

mondat [mandat] (0) - zdanie nyelv [neLw] (e) - j"~zyk

nvelvtan [nel.ftiin] (0, -t) _ gramatyka

pole [polc] (0) - 'polka olvasmanv [oLwaszman] (0, -t)

czytanka

sz6tir (soutar] (0, -t) - slownik szonyeg [s6neg] (e) - dywan

iij fUJI (a) - nowy

szcveg [:>owegJ (e) - tekst

98

Lekcja dzie;;iqta

ujsag [ujszagl (0) - gazeta, no- viszontlatasra;! [w,isonHataszra]

woSe

Virag [wirag] (0) - kwiat

do widzenial ejszaka [yjsakCi] ~ noe

Objasnienia do sl6wek

1) Magyar Intezet - Instytut Wegierski w Warszawie jest placowka popularyzujaca kulture weglerska wsrod spoleczenstwa polskiego, Funkcjonuje na podstawle umowy kulturalnej miedzy Polska a WElgrami z roku 1949. Analogiczna placowka polska w Budapeszcie jest Czytelnia Polska,

2) Wyraz lap ma wiele znaczeri, W tekscie niniejsze] Iekcji oznacza pismo lub czasopismo, W innych wypadkach oznaeza .Jcartka", a· takze "plyta".

OBJASNIENIA GRAMAT~CZNE P r z y r 0 S t k i -n; -ra, -re: -rol, -rdl Przypatrzmy sie zdaniorn:

Az eloadasok a foldszinten vannak, a gyakorlatok peddg az erneleten.

A Ioldszinten konyvtar is

Wyklady sa na parterze, a cwiczenia na pietrze,

van..

Na parterze jest tez biblioteka.

Wyrazy f8ldszinten, emeleten otrzyrnaly przyrostek -no Przyrostkiem tym odpowiadamy na pytanie hol? - gdzie? lub kin? - na kim?, min? - na czym?

ki + n = kin? mi + n = min?

Przyrostek moze bye uzyty do okreslenia polozenla wzgledem przedmiotu lub osoby (np, na tablicy, na ezlowieku), jak ro,Y"· niez w znaczeniu przenosnym (np. na lekcji, na cwiczeniu).

Jezeli wyraz konczy sie na sarnogloske -a, -e, to przy otrzymaniu przyrostka wydluza sie oua na -d, -e:

lecke - lekcja tabla - tablica

leckcn - na lekcji tabldn - na tablicy

Do wyraz6w zakonczonych na inne samogloski przyrostek dodajerny bet zadnych zmian:

ajt6 - drzwi

ajt6n - na drzwiach

leveg6 - powietrze Ievegfin - na powietrzu

Lekcja dziesiqta

99

P~ZY wyrazach zako~czonych na spolgloski stosujemy samog!oski Iaczace (-0- dla wyrazow z samogloskami tylnymi, -e-0- dla wyraz6w z samogtoskaml przednimi): •

aszta1 - stol gyakorlaton - na ewiczeniu

asztalon - na stole emelet - piqtro

ember - czlowiek emeleten - na pietrze

emberen - na czlowieku fUggony - firanka

fOldszint - parter fiiggony8n - na firance

fOldszinten - na parterze konyv - ksiazka

gyakorlat - cwiczenie' konyvon - na ksiqzce

Przyrostkiem -n odpowiadamy rowniez na pytanie: milyen nyelven? - Jakim j~zykiem?

Np. Milyen nyelven beszeltek?

Magyarul beszelunk,

Albo: Magyar nyelven besz.Hek.

Przypatrzmy sie zdaniom:

Ezek a hallgat6k felmennek az emeletre.

Gyakorlatra sietnek.

J akim [ezykiem mowieie? Rozmawiamy po wegiersku, (Doslownie: M6wi~ na jE,lzyku wegierskim) .

M6wi~ jezykiem wegierskim.

Ci sluchacze ida na pietro,

Spiesza na cwiczenia (dosl.: na cwiczenie).

Wyrazy emeletre i gyakorlatra zakonczone sa ria przyrostek -rc, -re. Przyrostkiern tyro odpowiadamy na pytanie hotxi _ d.okqd? kire? - na kogo? mire? - na co?

ki + re = kire mi +.re = mire

. Przyrostek rna zastosowanie zar6wno przy przedrniotach i osobach (np. na stol, 11a czrowieka}, jak tez w znaczeniu przenosnym (np. na lekcje, na powietrze).

W wyrazach konczacych sie na samogloski -a, -e samogloski

te wydluzajq sie na -d, -e:

ordra - na godzine (lekcje) tabldra - rta tab licE; leckere - na Iekeje

..

100

Lekc)a dziesiqta

Do wyraz6w zakonczonych na pozostabe samogloski Drat na

spolgloski przyrostek dodajemy bez zadnych zmian: ajtora - na drzwi

gyakorlatra - na cwiczenia (dosl.: cwiczenie)

emeletre - na pietro

leveg6re - na powietrze

ernberre - na czlowteka

konyvre - net ksiazke

Przypatrzmy sie zdaniom:

Schodza, teraz z pi~tra i ida, na powietrze.

Ida, z cwiczeii (dosl.: z C,w1-

czenia).

ZauwaZymy, ze wyrazy emeletr6~ i gyakorlatr61 maja PfZYrostek -r61, -ro], Przyrostkiem tyro odpowiadumy zar6wllo w znaczeniu konkretnym (z krz€sla, z pietra), [ak tez w znaczeniu przonosnyrn (z lekcji) na pytanie honnan? - skqd? oraz kir61?-

z kogo?? mirol - z czego?

ki + rol = kirol?

Lejonnek most az emeletrfil es a leveg6re mennek.

Gyakorlatr61 jennek.

mi + rol = mirol?

W wyrazach zakonczonycb na samogloski -a, -e samogloski te wydluzajs, sie n a -ri, -e:

tablcrol - z tablicy leckerol - z Iekcji

Do wyraz6w I zakonc?Ollych na pozostale samogloski oraz na

sp61g1oski przyrostek dodajemy bez zadnych zmian: ajtor61 - z drzwi

asztalr61 - ze stolu

leveg6rol - z powietrza emeletrol - z pietra fUggonyr61 - z firanki

Dodajac przyrostk\ -n; -rc, -re; -rol, -r6[ do wyraz6w w lic:Z;~ bie mnogiej, na pierwszym miejscu stawiamy przyrostek liczb1

mnogiej -k:

Lekcja dziesiqia

101

/ -n wyraz + k + - -ra, -re <,

'" -rdl, -rol

W .ten sposob OdPOWl·· d ' b d .

a ac ~ ziemy na pytania:

ki~ -I- (e)n = kiken? - na kim? (1. mn.) n:1k+ (e)n =.miken? - na czym? (1. mn.)

10k + re =. kikre? - na vkogo? (1 )

.. mn.

lP:ik+ T: = mikre? - na co? (1. mn.) kl~ + rol = kikrcl? - z kogo (1. mn.) mik-l-rol = mikrfil? _ z czego? (l. mn.)

Te same przyrostki w odpowiedzi: ajt6kon - na drzwiach ajtokra _. na drzwi ajtokrol - z drzwi embereken - na ludziach emberekre - na ludzi emberekr61 - z ludzi konyveken - na ksiazkach konyvekrs - na ksiazki konyvekrfil - z kSia,z'ek

leckeken - na lekcjach leckekre - na lekcje leckekrol - z lekcji. fuggonyoki:in - na firankach fUggonyokre - na firanki ftiggonyokr61 _ z firanek gyakorlatokon - na 'cwicze-

niach

gyakorlatokra - na cwiczenia gyakor Iatokrol - z cwiczen

~oz~anedzis przyrostki w znaczeniu nieprzenosnym okreslaja POloze~le. wzgl~der.n z~~n~t:znej powierzchni przedmiotu, Uzywane SE! [ako okoliczniki miejsca.

-ra+re

-ral;- rol

Zeszyt III

102

Lekcia dziesiqta

Przyrostkiem -ro], -rot odpowiadamy tez na pytanie kirot? - o kim? i mira!? - 0 czym? W tym wypadku ma on jui Inne

znaczenie:

A magyar' 6ran. eloadasokat hallgatunk a magyar nye~vrol.

Na lekcji w~giers:kiego sluchamy wyklad6w 0 [ezyku wegierskim.

N a cwic21eniach rozmawiamy 0 czytance i 0 gramatyce.

A gyakorlatokon az olvasmanyrol es nyelvtanrol beszel-

geWnk.

CWICZENIA

1.. Odpowiedziec na pytania zgodnie z trescia czytanki:

Mire siet Ilona? Mit hallgatnak a di<ikok a Magyar Intezetben? Mirdl beszelgetnek a diakok a gy.akorlatokon? Hal vannak az e16adasok? HoI vannak a gyakorlatok? Hogy beszelnek a diakok? Milyen nyelven vannak az el6adasok? Mit csinal a tanar? Mit csinalunk mi? Honnan [onnek azok a diakok? Hova mennek ok? Mi van a ioldszinten? Mit olvasunk ott? Hova sietnek a diakok gyakor:latra? Mik vannak a falakon? HoI vannak a vir<lgok? Hal vannak a konyvek es a lapok?

Ki siet a gyakorlatra?

2. Wypisac z czytanki wszystkie wyrazy z przyrostkami na oznaczenie rniejsca i kierunku, a nastepnie podac ich znacze-

nie.

3. Odmienic czasownik menni He z przedrostkami fel-, Ie-,

eI- i podac znaczenie polskie.

11

Lekcja [edenasta - Tizenegyedik lecke

1. .Odmiana czasownik6w nieregularnych venm. (kupowac) i tenni (k~asc). 2. Liczebn:iki (okreslone, nieol~eslone). 3. Liczebniki w roli

przydawki (przydawka ilosciowa),

CZYTANKA A piacon

Ilona talalkozik Mariaval a piacon. A piacon sok ember vasarol, Itt sok aru van.

- Mit veszel?

- Zoldseget es gyumolcsot vesZ€k. Para-

dicsomot, kaposztat es almat is. - Mennyit veszel?

- Egy kil6 paradicsomot, ket kilo almat,

egy nagy fej kaposztat, Es te mit veszel?

- Harem kilo kortet meg egy kilo ~old paprikat,

- Kerek egy fej kaposztat.

Az €larusit6 egy nagy kaposztat tesz a mer-

legre.

- Hany kilo az?

--- Az csak ket kilo.

- Mennyi?

- Ketto.

- Mennyibe kerul egy kilo paradicsom?

- Harem forintba.

- Kerek egy kilo paradicsomot.

- Egy kH6t?

- Egyet. Mennyi van' a merlegen?

- Csak fel kilo.

V' - Az keyes. Meg felet kerek. Fizetek. Itt . an a penz, Itt van egy forint, itt meg ketto,

104

Lekcja jedenasta

Kerek negy ki16 burgonyat. Mennyit fizetek?

_ Harorn forint husz fillert fizet, Kerek egy ·kis paprjkat is. Harry darabot veszel?

Negy darabot veszek. Vagy inkabb otot. Hetvenot fillerbe kerul.

Maria fizet. Beszelget meg egyet Ilonaval. Egytitt tavoznak

a piacr61.

SI:.QWKA

alma [!'irma] - jablko am [aru1 - tOW31'

burgonya. Iburgona] - ziemniak darab [ddrdb] (0) - sztuka, kawa-

csak [czdk] - tylko [lek

egy [edi] - jeden

egy kls [etj kisz] - troche, niece egyiitt [edid/11tt] - razem elarusit6 [elaruszitou]- sprzedawca

fej Uej] - glowa

£(il [fyjL}- pol, polowa

fUler [filly"]r] (e, -t) - filler

fizetni [fizetni] - placic

forint [forint] (0) - forint gyiimOles [diilmoTcz] (0) - owoc bany? [han,} - ilu?, He?

luirom [harom] - trzy

betvenot [hetweniit] - siederpdzie-

siqt piE;e

bust rhus] - dwadziescia inkibb [inkabb] - raczei kiposzta [kaposta1 - kapusta

keriUni [keriiLni] (z przyrostkiem

-bc, -be) - kosztowac

ket 1kyjt] lub kett5 [kettO] - dwa keves [kewYisz] - malo

kilo [kHou1 - kilogram

kort.c [korte] - grllszka

meg [meg] - i, oraz

mennyi? [meMti] - He?

merleg [myjrleg] (e) - waga paprika [paprika] - papryka paradicsom [paradiczom] (0) - posok [szok] (-at) - duzo, wiele [midor penz [IYyjnz] (e, -t) - pieniadze

piae [pijac] (o) - bazar, targ, rynek tavozni [tawozni] (-ik) - oddalac sie,

odchodzic

tenni [tenni] (tesz [tes)) - 1. klase,

2. ezynic

vagy [wadi] - albo, lub

vennl [wenni] (vesz Ewes]) - 1. ku~

pic, kupowac, 2. brae -

zold (z61d1 (e) - zielony

zoldseg (zNtszyjg] (e) -warzywo

Objasnienia do st6wek

1) Rzeczowniki zoldseg, gyumOlcs, alma, korte, burgonya,. ~enz. itP~ wystE;pujq w liczbie pojedynczej, lecz moga miec znaczerue POJE;c Z~lO;;a wych a wiec: warzywo lub warzywa, owoc Iub owoce, jablko lub jab . itd. ~ojE;Cia zbiorowe, wyrazane w [ezyku pols kim liczbq. mnoga, wyra~~ sie w J'''zyku wegierskim liczba poje'dynczfl. Uzycie powyz5zych rzeczo~,

" -e . . ,.., o]E;c

nik6w wegiersktcn w Iiczbie mnogiej oznaczaloby wiecei roozajow P .

zbiorowych.

Lekda JedenasM

~~~~--------------

105

Pr'zyklady:

zoldseg - warzywo, ale rowniez warzywa zoldsegek - warzywa (wiele rodzaj6w warzyw) gyumolcs - owoc, ale rowniez owoce gyDmolcsok- awoce (wiele rodzaj6w owocow)

2) Wyraz feJ oznacza: u ludzi - glowe, u zwierzat - Ieb, przy warzy-

wach - gtowke, Wyraz ten ma ponadto rozne znaczenia techniczne. '\

3) Wyrazy fel - polowQ.., pot i keves - malo skracaja samogloske \ rdzerina przed niektoryrni przyrostkami, np. felet, jelek, kepesei, Tego rodzaju zmiany ornowione beda w jednej z nastcpnych lekcjl.

4) forint, fillcr- jednostki pieniezne na Wegrzech, 1 forint = 100 filler.

5.) Przyrniotnik kis [ako przydawka uzyty z przedimkiem egy rna znaczenie malej Ilosci.

Kerek egy kis paprikat is. Prosze tei troche papryki,

6) Zwrot "beszeIgetni egyct" rna znaczenle "trochE;" porozmawlac, W kt6rym Iiczebn ik egy, uzyty z przyrostkiem -t, ma znaczenie: nieco,

troche.

Beszelget meg egyet Ilonaval, Rozmawia jeszcz.e troche z Helena,

7) Wymawlaiac wYl'azy egyet i egyiitt nalezy parnietac, ze pomimo pisownl przez jedno "gy" spolgloslca tE;: wymawiamy podwojnie. Jest to niezgodnosc pisowni i wymowy (patrz lekcja IV).

'8) kilo - ... wvrazenie potoczne; urzedowo: ki!ogT(tmm.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. 0 d. m ian a c z a sow n i k 6 w n i ere g u 1 a rDye h venni - kupolJ..)w5 i tenni - klase

a. venni (kupowac, brae)

Mit veszel ? Co kupujesz?

Zoldseget es gyumclcsot ve- Kupuje warxywa owoce. szek.

W zdaniach tych wystapily dwle formy czasownika: »eszet i veszek. Sq to; druga i pierwsza osoba czasu terazniejszego czasownika venni - kupowac (brae), ktory jest nier.egularny, poniewaz zmienia sporgloske rdzenna. Tak wiec w trybie orzekajacym czasu terazniejszego

rdzen bezoko]icznika zmienia sie na

ven-

vesz-

106

Lekcia jedenasta

Cala odmiana jest nastepujaca:

Tryb o r ze k a La e y Czas terazniejszy

Liczba rrmoga

vesziink - kupujemy (blerzemy)

vesztek - kupujecie (bierzecie)

vesznek - kupuja (biora) b. tenni (klase, czynic)

Az elarusito egy nagy ka- Sprzedawca kladzie na wag~

posztat tesza merlegre. [edna wielka kapuste,

W zdaniu tyrn wystapila forma tesz - kladzie. Jest to trzecia osoba 1. p. czasownika tenni - klasc (czynic). Czasownik ten odmienia sie podobnie jak czasownik venni:

Liczba pojedyneza

veszek - kupuje (biore) veszel - kupujesz (bierzesz) vesz - kupuje (bierze)

rdzen hezokolkznika ten-

zmienia sie na tesz-

'.rryb o r z e k a La e y

Czas terainiejszy

Liczba mnoga

teszunk - kladzierny (czyni-

my)

tesztek - kladziecie (czynicie) tesznek - klada (czynia)

2. Liczebniki (o kr es l o ne i n i e o kr e s l one)

W czytance spotykamy po raz pierwszy nowa, nie znana dotyehczas cz~sc mowy - liczebnik,

Liczebniki dzielirny na okreslone i nieokreslone. Liezebniki okreslone moga bye g16wne Iub porzadkowe.

W dzisiejsze] lekcji om6wione sa liczebniki okreslone glowne l niekt6re liczebniki nieokreslone.

Liczba pojedyneza

teszek - - klade (czynie) teszel - kladziesz (czynisz) tesz - kladzie (czyni)

1. Liczebnild okreslone (gl6wne)

W nawiasach obok liezebnikow podano przyrostek, biernika -t wraz z samogloska laczaca, jesli przy dolaczaniu go nie na-

Lekcja. jedenasta

107

stepuja zmiany rdzenia Iiczebnika . Jesli w liczebniku powstaja zmiany, podano cala forme biernika. Biernik liczebnik6w ponad 10, zakonczonych na jednostki, tworzymy w ten spos6b, ze przyrostek -t dodajemy do jednostek zgodnie z zasadami podanymi w nawiasach.

1 - egy (-et) 6 - hat (-ot)

2 - ketto aibo ket (kett6t) 7 -- het (hetet)

3 -- harem (harmat) 8 - nyolc (-at)

4 - negy (-et) 9 - kilenc (-et)

5 - ot (-ot) 10 - tiz (tizet)

Liczebniki od 11 do 19 tworzymy w ten sposob, zoe do 10 (tiz) dostawiamy -en (przez co samogloska i skrooi s,i~ na i), a n,astepnie dotaczamy liczebnik glowny ad 1 do 9.

11 - tizenegy 16 - tizenhat

12 - tizenkett5 (tizenket) 17 - tizenhet

13 -- tizenharom 18 - tizennyolc

14 -- tizennegy 19 - tizenkilenc

15 - tizenot

20 -- husz (huszat)

ad 21 do 29 tworzymy VI podobny spos6b, dostawiajac do 20 (husz) -on (przez co 11, skroci sie na u), a nastepnie dolaczajqc Iiczebniki od 1 do 9.

21 - huszonegy

22 - huszonketto (huszonket) 23 - huszonharom

24 -- huszonnegy

25 - huszonot

26 - huszonhat

27 - h uszonhet

28 -- huszonnyolc 29 -- huszonkilenc

30 harmine (-at)

Do dziesiatek od 30 dodajemy jednostki bezposrednio:

31 - harmincegy 43 - negyvenharom itd.

32 -- harminckettti (harmincket) 50 -- otven (-et)

33 - harmincharom itd. 60 -- hatvan (-at)

40 -- negyven (-et) 70 - hetven (-et)

41 - negyvenegy 80 - nyolcvan (-at)

42 ~ negyvenloetto (negyven- 90 - kilencven (-et)

ket) 100 - szaz (-_at)

o - nulla albo zerus (-t)

108

Lekcja jedenasta

b. Liczebniki nleokreslene

W dzisiejszej czytance wystepuja dwa liczebniki nieokreslo-

ne:

sok (-at) - duzo, wiele keyes (keveset) - malo

(W [ezyku polskim sa to przyslowki).

3. Lie z e b n i k w r 0 1 i p T Z Y d a w k i (przydawka i losciowa)

Liczebniki odpowiadaja na dwa zasadnicze pytania:

a. hany? - ilu? ile? W ten sposoh mozemy pytac tylko wt€dy, jesli po wyrazie hany wymienimy jakikolwiek przedmiot lub [ednostke miary.

Np. Hany kilo az? Ile to jest kilogram6w?

Hany darabot veszel? Ile sztuk kupujesz?

Na pierwsze pytanie mozemy odpowiedziec:

Az egy kilo. To jest jeden kilogram. Az Cit kilo. To jest pi~c kilogram6w.

Na drugie pytanie mozemy odpowiedziec w podobny spos6b:

Egy darabot veszek. Kupuje jedna sztuke, bt darabot veszek. Kupuje piec sztuk.

W zdaniach tych liczebniki (egy, at) wystapily w roli przydawki, tzw. flosciowej. Charakterystyczne dla niej j€'St to, ze po Iiczebniku wystepujacym W rcli przydawki rzeczownik nie przyjmuje liczby mnogiej, Dlatego wyraz kiJl6 i darabot zachowaly forme liczby pojedynczej zarowno przy egy - [eden, jak przy at - piec. Przydawka Ilosciowa nie przyjmuje ponadto przyrostka, jaki moze posiadac rzeczownik, kt6rego Qna dotyczy. Dlatego to egy i ot nie przyjelo przyrostka (biernika) -t, [aki rna wyraz derobot, wystepujacy w dwoch ostatnich zdaniach W roli dopelnienia. To sarno prawidlo dotyczy rowniez wszelkich innych przyrostk6w.

J ezeli w charakterze przydawki wystepuje liczebnik kett6 - dwa, ma on forrne krotsza keto Jesli uzywamy samego liczebnika, czyli [esli liczebnik ten wystepuje w roli podmiotu, orzeczenia lub tp., poslugujemy sie forma dluzsza ~ kett6.

Lekcja jedenasta

109

Przyklad:

Az csak ket kilo. Mennyi? Kett6.

To tylko dwa kilogr amy, Ile? Dwa.

b. mennyi? - He? W ten sposob pytamy, [esli nie wyszczegolniamy w pytaniu przedmiotow, jednostek miary itp.

Np. Mennyi az? Ile to jest?

Mennyibe kerul egy kilo Ile kosztuje [eden kilogram po-

paradicsom? midorow?

Mennyit fizetek? Ile place?

Odpowiadamy na to liczebnikiem okreslonym lub nieokreslonym, z wyszczegolnieniem przedmiotow, [ednostek miary itp, lub ogolnie, bez wyszczegolnienia.

Na pytanie pienwsze mozerny odpowiedziee:

Az csak ket kilo. To SCl tylko dwa kilogramy.

A'l. keyes. To malo.

Na pytanie drugie mozemy odpowiedziec:

Harem forintba. Trzy forinty.

Poniewaz keriilni - kosztowac rzadzi przyrostkiem -ba, -be, w pytaniu i odpowiedzi musimy uzywac tego przyrostka (mennyihe, forintba).

Zamiast zwrotu menny~be keriH? - ile kosztuje? uzywae tez mozna zwrotu mibe keriH? - co kosztuje?

J esli chcemy odpowiedziec zdaniem, w ktoryrn uzyc nalezy liczebnika nieokreslonego sok - wide, duzo I rzeczownika penz - pieniqdze (pieniqdz), wtedy m6wimy:

Sok penzbe keriil. Kosztuje duzo pleniedzy,

lub krccej:

Sokba kerul. Kosztuje duzo.

W tym wypadku przyrostek -ba, kt6ry wystepowal przy rzeczowniku (penzbe) i nie obowiazywal przy przydawce sok, przechodzi na wyraz. sok, wystepujacy samodzielnie.

Z liczebnikiem keves - mato podohnych zdan w j~zyku potocznym nie uzywa sie,

110

Lekcja jedenasta

Na pytanie trzecie mozemy odpowiedziee:

Harem forint busz: fiIlert Placi pan(i) trzy forinty i 20

Iizet. filler6w.

W odpowiedzi uzylismy liczebnika okreslonego z przyrostkiem -r (biernika), poniewaz czasownik fizet - placi pan (i), rzqdzi dopelnieniem jakim jest w tym wypadku harom forint i husz faLer - trzy forinty i 20 fiHe1'6w. Nalezy zwroeie uwage, ze przyrostka -r uzylismy tylko [eden raz, przy drugim rzeczowniku calego dopelnienia, a wiec przy finer; nie jest on natomiast potrzebny przy forint. Gdybysmy zdanie skrocili do r6wnej liczby forintow, otrzymalibysmy:

Harem forintot fizet.

Phd pan{i) trzy forinty.

Tu przyrostek -t obowiazuje przy wyrazie forint.

Podobnie moglibysmy cdpowiedziec liczebnikiern nieokreslonym:

Keveset*) fizet. Sokat fizet.

Had pan(i) malo. Placi panti) duzo.

W takim wypadku przyrostek -t ll:lczy sie z liczebnikiem nieokreslonym,

Zanalizujmy jeszcze mania:

A piaeon sok ember vasarol. Na bazarze kupuje duzo ludzi.

Liczebnik nieokreslony sok: wystapil tu w roli przydawki, dlatego rzeczownik embet nie przybral formy liczby mnogiej. Zauwazmy, ze w j~zyku pclskim obok przyslowka duio, ktory jest odpowiednikiem, wegierskiego liczebnika nieokreslonego, wystapil rzeczownik (ludzi) W liczbie mnogiej.

Nalezy pamietac, ze takie formy polskie, jak: [eden forint

dwa, trzy, cztery forinty pice, duzo, malo itp, forint6w

w [ezyku wegierskim maja postae [ednolita, niezmienna, nieaaleznie od ilosci, A wiec:

~) Wyraz keve« ·przy dolaczeniu do niego przyrostka -t skraca samegloske -e- na e.

Lekcja jedenasta

111

egy ket harom negy ot

sok '

forint

keyes

(Wyraz forint wystepuje w formie zasadnicze], co w [ezyku polskim odpowiada mianownikowi).

Liczebnik egy - w odroznieniu od przedimka nieokreslonego

egy - jest akcentowany,

Przyklady:

Kerek egy kis paprikat, Kerek egy kis paprikat. 'Egy ember iiI ott.

Egy ember ill ott.

Proszq troche papryki.

Prosze 0 [edna mala papryke, Siedzi tam (jakis) czlowiek, Siedzi tam [eden czlowiek,

CWICZENIA

1. Odpowiedziec na pytania:

Hal talalkozik Ilona Mariaval? Mit vesznek ok? Hany kil6 paradicsomot vesz Maria? Hany fej kaposztat vesz? .Hany kilo kdrtet vesz Ilona? Hany kilo paprikat vesz? Mennyibe kerul egy kilo paradicsom? Mennyibe kerirl negy kilo burgonya? Mennyibe keriil ket kilo burgonya? Mennyibe keriil egy kilo burgonya? Mennyibe keriil at darab paprika? Menhyibe keriil harom darab paprika? Mit tesz az elarusito a merlegre?

2, Przetlumaczyc na wegierski:

Ile kupujesz pomidorow? Ile kupujesz jablek? Kupuje malo. .Kupujesz duzo, To nie jest duzo, To nie jest malo. Prosze o dwa olowki. Prosze 0 piec zeszytow, Ile place? Prosimy ° trzy kilogramy ladnych gruszek: He prosicie? Trzy kilogramy.

3. Napisac slownio liczby:

34, 35, 36, 44, 46, 47, 48, 55, 56, 59, 61~ 62, 63, 77, 85, 89, 92, 97, 99.

4. Odmienic czasownik "ikowy" talalkozni - spotykacsif;, dodajac do kazde] osoby zaimek osobowy.

12

Lekcja dwunasta -. Tizenkettedik lecke

1. Przyrostki przy nazwach p6r -roku stosowane w a dpowiedzi na pytante ·mikor? - kie~y? 2. Zmiany w rdzeniaeh niektorych wyrazow.

CZYTANKA Az idojaras

Az ev negy evszakra oszlik. Az evszakok a k6vetkez6k: tavasz, nyar, 6sz, tel. A tavasz meleg evszak. Nyaron is meleg van, Az

OSZ hUVQs. A telen hidegek vannak, _

Tavasszal szep a vilag. Szepek a varosok, :S. falvak. A levego frisses kellemes. A kertben vira.gzanaka viragok, a bokrok Enekelnek a madarak, Minden zold, minden vida.m.

Nyaron silt a nap .. A tiszta, kek egen nincsenek felh5k.

A diakok udiilni mennek falura. Nem tanulnak, mert szunet van.

Osszel a kertben sok gytimolcs van. A park gyonyorii, szines: sarga, barna, voros. A keso osz mar nem olyan szep, Esik az esd. Neha kod is van. Osszd szelek fujnak, Mar nines olyan meleg, mint tavasszal vagy nyaron. Az egen felhoket Iatunk.

A .tel szep evszak. Esik a h6 .. Feher pelyhek hullanak 'a f6ldre.

Az emberek a havon [arnak. Minden feber: a hazak, a fak, a hegyek, Neha hidegek is vannak.

tavasz

,

n'lar

Lekcja dwunasta

113

SLOWKA

bokor [bokor] (bokrok [bokrok])

krzew

eg [yjg] (egek [egek])- niebo enekelni [yjnekelni} - spiewac esni [eszni] (-ik) - padae

eso [eszo] -;' deszcz

ev [yjw] (e) - rok

evszak [yjwsak] (0) - pora -roku ralu [tdtu] (falvak [ialvdk]) - wies felho [telho] - chmura

fold [i/Hd] (e) - ziemia, pole friss [iriszsz] (e) - swiezy fujni [tujni] - wiac, dmuchac hegy [hedl] (e) - g6ra

hideg [hideg] (e) ztmny, ztmno,

mr6z

ho [hau1 (havak [Mvak]) - snieg hullani Ihulw'ni] (-ik) '- spadac hiivds [hUv6sz] (e) - chlodny idojaras [idojarasz) (0, -t) - pogoda kellemes [keUem.esz] (e) - Pt:7..Y-

jemny

k.ek [kyjkJ (e) - niebieski kert [kert] (e) - ogrod

kovetkezo [kowetlCez6] - nastepuj1!cy, nastepny

keso [kyjszo] - pozny kiid [kod] (6) - mgla

madar ,rmddar1 (madarak [maaarak]) neha [nyjhO.] - czasem, nieraz G-ptak meleg [meleg] (e) - cleply, cieplo mint [mint] - niz, jak, jako

ny:ir [naTI (nyarak [nydrak]) - lato olyan [ajan] (0, -t) - taki, tak

OSZ [as] (0, -t) - [eslen

oszlani [asLani] (-ik) - dziehc si~ park [park] (0) - .park

pehely [pehej] (pelyhek [pejhek])

puch, platek

sa.rga [szargdJ - i6Ity

szel [sym (szelek [sdek]) - wiatr sziinet [siinet] (e) - przerwa sziues [sinesz} (e) - kolorowy tavasz [!dvas] (0, :-t) - wiosna tH [tYm (telek [telek]) - zima tidiilni [udUlni] - przebywac na

wczasach

vid.am [widam] (a) - wesoly vilag [wHo.g] (0) - swiat

viragzani [wiragzdni] (-ik) - kwitnac voros [wliroszJ (e) - czerwo-ny

Objasnienia do slOwelt

1) osslanl - dzielic sie (ria co-s); wI i 2 osobie Lpoj. nie rna praktyeznego znaczenia. Mirna iz jest to czasownik "ikawy", w 2. osobie wystepuie koncowka -sz (por6wnaj: lakni - mieszka«, lekcja 8): oszicsz dzjelisz sip, (na czesci), Forma ta nie rna praktycznego zastosowania,

,

II

OSlo

tel

114

Lekcja dwunasta

2) Zgodnie z zasadami interpunkcjl wegierskiei, [ezeli sp6jnik mint slu±y do por6wnywania, stawia i>i~ przed nim przecinek. W wypadku takim rna on polskie znaczenie: niz, jak. Sp'6jnik ten moze miee tez znaczenie jako i wtedy w teksoie wegierskim ni€ uzywa si€< przed nim przeeinka ..

..

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. Pr z yc o s t k i przy na zw a c h p o r r ok u s t os o w a n e

w 0 d pOW i e d z ina p y tan i e mikor? - kiedy?

Przyjrzyjmy sie zdaniom:

Na wiosne (dosl. wiosna) swiat jest piekny,

W lecie (dosl. na lecie) swieci slonce.

Jesienia W ogrodzie jest duzo owoe6w.

Zima (dosl, ·na zimiT)- ,sOl mrozy.

Okreslenia taoasszol. (ad. tavasz), nydron (od nyar), osszeI (ad 6sz) i telen (od tel) odpowiadaja na pytanie mikor? - .kiedy? W odpowiedzi nazwy por roku przybieraja nastepujace przyrostki:

Tavasszal szep a vilag.

Nyaronsut a nap.

Osszel a kertben sok gyii-

moles van.

A tHen hidegek vannak.

tavasz i OSZ - przyrostek -val, -val:

tavasz + vaL = tavasszal - na wiosne (wiosna) OSZ + vel = Osszel - w jesierri (jesienia) nyar i teL - przyrostek -n:

ny6.r + (o)n = nyaron- w lecie (latem) . teL + (e)n ;;-'" telen - w zimie (zimq)

2. Z'mia n y w r d ze n i a c h niekt6rych wyraz6w

W niekt6rych wyrazach przy dodawaniu przyrostkow, przylegajacych samogloska laczaca, nastepuja zmiany rdzenia (ternatu). 'Zmiany te nie nastepuja, jesli koncowka przylega do wyrazu spolgloska,

a, Wyp~danie samogloski Przyjrzyjmy sie zdaniu:

A kertben viragzanak a viragok, a bokrok.

W ogrodzie kwitna kwiaty, krzewy.

Lekcja d.wlmasta

115

W zdaniu tym wyraz bokrok pochodzi od bokor >« k,Tzew.

W liczbie mnogiej, przy dodaniu przyrostka-k, wypadla [edna sarnogloske, mianowicie o:

bokor + ok = bokrok - krzewy

To Sarno zjawisko nastapi przy dodawaniu innych przyrostk6w, ktore beda przyIegaly do wyrazu samogloska:

bokor + ot = bokrot - krzew (biernik)

bokor + on = bokron -na krzewie

Wypadanie samogloski me nastapi natomiast, jezeli przyrostek

bedzie przylegal do wyrazu spolgloska, np.: .

bokor + ban = bokorban - W krzewie

bokor + fa = bokorra - na krzew

Wyraww, w ktorych nastepuje wypadanie samoglosld rdzenia (tematu), jest wiecej, Podano je na str. 483 i 484.'

b. Skracanie samogloski

Przyjrzyjmy sie zdaniu: :Enekelnek a madarak.

Spiewaja ptaki.

'Wyraz madarak jest liczba mnoga rzeczownika uuuuir - ptak.

Widzimy, ze przy dodaniu do mega przyrostka -k z samogloska lqezqcq dhrga samogloska a skrocila sie na a:

madar + ak = madarak A teraz innezdanie:

Osszelszelek fujnak, Jesienia wieja wiatry.

Wyraz szelek jest liczba mnoga rzeczownika szel, Tu r6w-

niez przy dodaniu przyrostka -k, kt6ry przylega samogloskq htczqeq, samogloska e skrocila si!,: na e:

szel + ek = szelek

To samo zjawisko nastapi rowniez w razie dodania do tego wyrazu przyrostka -t (biernik):

madar + at = madarat - ptaka (biernik) szel + et= szelet - wiatr (biernik)

Wyrazy te zachowaja samogloske dluga, [esli dodany do nich Pl"zyrostek bedzie przylegal spolgloska:

116 Lekcja dWtU1asta

___ . ---------=~~~------~--~--

madar T rol = madarrol - 0 ptaku ' szel + re = .szelre - na wiatr

Samogloska pozostanie rowmez dluga przy dclaczaniu do tych wyraz6w przyrostka okolicznika miejsca -n:

madaron - ua ptaku

szelen - na wietrze

W dzisiejszej czytance wyrazami skracajqcymi samogloske

rdzenna sa jeszcze':

nyar - lato (nyarak, nyarat)

tel - zima (telek, telet)

eg - niebo (egek,eget)

Z poprzednich lekcji pamietamy:

del - poludnie (delek, delet)

fel - polowa (felek, felet)

keyes - malo (keveset)

Wyraz6w skracajacych samogloskE; rdzenna jest w jezyku wE;gierskim wiecej. Podano je na str. 485.

c. Przyjmowanie sp61g1oski v PJ:zyjrzyjmy si~ zdaniu:

Az emberek a havon [arnak.

Ludzie chodza po (doslow-

nie: na) sniegu.

Wyraz havon pochodzi od rzeczownika h6 - snieg. Pay dodaniu do niego przyrostka okolicznika miejsca -n (z sa~oglo~~'l lqczqcq 0) w rdzeniu nastapila dwojaka zmiana, mianowicte doszla sporgloska v, a przy tyrn samogloska 6 zmierula sie na a:

h6 + on = havon - na sniegu

Takie samo zjawisko nastapi, jesl.i do wyrazu 'h6 dodarnY przyrostek -k lub -t:

havak - sniegi

havat - snieg (biernik)

Zmiana rdzenia nie nastapi, jesli przyrostek przylegac bE;dzie spolgtoska, np.:

h6ban hora

- w sn iegu

- na snieg

Lekcja dwunasta

117

A teraz przyjrzyjmy sie zdaniom:

Szepek a varosok, a falvak. -A diakok iidiiini mennek

~

falura,

Piekne s~ miasta., wsie. Studenci [ada na wczasy na wies,

W obu zdaniach wystapil rzeczownik falu. - wies, W zdaniu pierwszym, ze wzgledu na przyrostek -k, wyraz przybral spolgloske v, ale wypadla przy tym samogloska koncowa -u:

falu +ak = falvak

Procz tej formy istnieje tez regularna:

falu + k = faluk

Regularne Sq tez formy z przyrostkiern -t i -n: falut - wies (biernik)

falun - na wsi

Forma falura w drugim zdaniu jest prawidlowa ze wzgledu na to, ze przyrostek przylega spolgloska do wyrazu:

falu + ra = fa lura

Wyraz6w przybierajacych do rdzenia spolgloske v jest kilkanascie. Omowiono [e na str. 486 i 487.

d. Przestawienie spolgfnsek (metateza)

Przyjrzyjmy sie zdaniu:

Feher pelyhek hullanak a Biale platki (puch) spadaja

foldre. na ziemie.

Wyraz pelyhek jest liczba mnoga od pehely - puch, platek.

Przy dodaniu przyrostka -k, -t i -n (z samogloska laczaca) w wyrazie tyrn nastepuje przestawienie spolglosek, a przy tyrn zanik samogloski rdzennej:

pehely + ek pehely + et pehely + en

pelyhek - puchy, platki

pelyhet - puch, platek (biernik) pelyhen - na 'puchu, na platku

Podobne zmiany przechcdza jeszcze tylko dwa wyrazy: kehely (kelyhek, kelyhet) - ldelich i ieher (terhek, terhet) - ci~zar.

Uwaga: W slowkach przy wyrazacn, W ktorych wystepuja zmiany i:dzenne, obok formy zasadniczej podawana bedzie forma liczby mnogiej. Forma ta .wskaze nam, ktora z powyzszych zmian nastepuje w wyrazie,

Zeszyt III

118

Lekcj(l. dwunasta.

JezeU nsstepure cam sxrocenie samogtoski (om6wion~ w punkcie .b), . to zmiana dotyc<!:.y ponadto przyrostka -t. Jezeli nastepuie wypa.damesamo- gloski (punkt.a) lub przyjmowanie sp6lg1oski v (punkt c), zrmana dotyczy

przyrootka -t i -no

Przyklady:

1) bokor (bokrok) - krzew

Z podanej w nawrasie fonny Uczby mnogiei (hokrok) wynika, ze

zmiana polega na wypadaniu samoglosld.

h6 (havak) - snieg

Z pi>danej w nawlasie forrny Iiczby mnogiei (havak) wynika, ze naste-

puje tu przyjmowanie do rdzenla sp61gl05ki V.

W obu wypadkach wiemy, ±e zmiana do,tyczy r6wniei. przyrostka

-t (biernika) 'i -n (okolicznika miejsca):

bokrot, bokron

havat, havon

2) tel (teiek) - zima . .

Z podanej w nawiasie formy liczby mnogiej (telek) wymka, ze w wy-

razie tet nastepuie sk1'6ceniesamogloski.

Wiemy, ze tego rodzaju zrniana dotyczy pn.yrostka -t, nie dotyczy

natomiast orzyrostka -no Fonny te zatem beda brzmialy:

telet

telen

Ki:izmondas - Przyslowie

Egy fecske nem esinal, nyarat. Jedna [askolka nie robi lata.

(Przeklad doslowny) ..

(;WICZENIA

1. Wy-pisac z czytanki wszystkie rzeczowntki, a nastepnie _uloZyt [e w nastepulace kolumny:

a) niezmieniajq_ce tematu, b) zmieniajqoe temat.

2. Utworzyc formy z przyrostkami -k: -t; -n; ~r6l, -rol ad wyrazow: tel, nyar, eg, del, ho, Ialu, pehely.

3. Odmierric czasownik esni (-ik) - padac,

4.

Przetlumaczycna wE;gierski:

Ptak siedzi na krzaku. Ptaki siedza na krzakach. Ptaki siedZ&

na krzaku. Na niebie jest ohmura. Na niebie SOl chmur::rW ogrooz.ie kwitnie kwiat, W ogrodzie kwitnq kwiaty. W ogro-

dach kwitna kwiaty.

Lekcja dwunasta

5. Odpowiedziec na pytania:

Mikor esik sok eso? (jesienia) Mikor van hideg? (zima)

Mikor viragzik sok virag? (wiosna) Mikor €mekel sok madar? (latem)

..

13

Lekcja trzynasta - Tizenharmadiklecke

1. Konlugacja czasownikow enni - jesc i -inni - pic. 2. Przyrostki -nal, -nel;. -hes, -hez, -hliz;

-to), -UiI.3. ZgQonoS{: podmiotu i orzeczenia pod

wzgledem liczby (eiag dalszy).

C.zYTANKA Az etkezesek Mihaly es Karoly talalkozik az utcan. Mihaly: J6 estet! Hova megy?

Karoly: Megyek vacsorazni az etterembe. Mihaly: IMindig ott vacsorazik?

Karoly: Nem mindig. Neha otthon vacsorazom. Mihaly: Es hoI reggelizik?

Karoly: Mindig otthon.

Mihaly: Mit reggelizlk?

Karoly: Teat, vajates kenyeret. Neha tejet, kavet vagy kaka6t iszom,

Mihaly: En tojast, lekvart es sajtot eszern zsemlevel, On hol

ebedel?

Karoly: Az iizemben. Mihaly: Mi jo.t ebedel?

Karoly: Ott j6 eb€deket kapunk. Az ebed 1 eve sse 1 kezdodik, Azutan hust esziink fOzeiekkel, burgonyaval es salataval. A hushoz rizs is j6. Gyiimolcsot vagy sutemenyt is kapunk az ebedhez.

Mihaly: Es bert, sort v.agy mas italt nem iszik az etelhez? Karoly: A gyumolcshoz nem j6 a sor, A bor nem is rossz az ~bMhez, de nem iszom .. A bort61 szedulok. Az pedig zavar a. munkaban.

120

tek.cJa trzynrtstil

Kozelednek az etteremhez. Utkozben Istvannal talalkoznak, Karoly: Nem jon vaesorazni?

Istvan: Dehogynem. Megyek en is.

Leulnek egy asztalhoz. ·Etlapot kernek a pincertol. Harem vacsorat rendelnek a pincernel. .A vacsoranal beszelgetnek, Azutan Karoly es Istvan Mihalyhoz megy. Mihalynal is beszelgetnek,

Sf.,OWKA

Ieves (-:t) - zupa l\'[iMly (-t) - Michal. neha - czasem, nieraz pincer - kelner reggeli - sniadanie rendelni - zamawiac "rizs (e, -t) - ryz

bor (-t) - wino enni (eszik) - jesc etel (-t) - jedzenie

etkezes (-t) -posilek, jedzenie etlap - jadlospis

etterem (ettermek) ~ jadlodajnia

(jadalnia) fozelelt- jarzyny .hus (-t) - mieso inni (iszik) - pic Ital (-t) - napo] kakao - kakao

kapni - otrzymywac, dostawac klive - kawa

kenyer (kenyere t) - chleb kemi - prosic

kezdiidni (-ik) - rozpoczynac sie kiizeledni HIe) - zblizac sle Iekvar (-t) - marrnolada

leiilni - usiasc

sajt - ser

salata - salata SOl' (0, -t) - piwo

sutemenv (-t) - ciastko, pieczywo szedUlni - mlee zawroty glowy

tea - herbata

tej - mleko

tQjas (-t) - [aio

utkiizben - po drodze

va] (a) - rnaslo

zavarm - przeszkadzae zsemle - bulka

mas (-t) - inny

Objasnieniaao sl6wek

1) Poczawszy od lekcji dzisiejszej, obok slowek z samogloskami szeregu tylnego nie bedzle juz podawana samogloska laczaca 0, a obok sl6- wek Z samcgloskami szeregu przedniego - samogloska e, wyst~pujqce prawldlowo w wiekszosci rzeczownikow. Podawane beda tylko samogloski a i 0, wystepuiace rzadziej.

Podawany bedzie, jak dotychczas, przyrostek -t w wypadku, jesli nastepuje po wyrazie bczposrednio (bez samogloskl Iaczacej),

W wypadkach watpliwych (wylacznie samogtoski neutralne) saroo' g105ka lqczllca bedzle podawana.

Przyklady;

bar (-t) - wino

Lekcja trzunasta,

121

------~-~---~-".---.--

Liczbe mnoga tworzymy za pomoca samogloski -0-: borok, ale biernik: bart, a nie "borot".

vaj Ca) - maslo

Liczba mnoga: vajak, biernik: vajat.

etkezes C-t) - posilek

Liczba mnoga: etkezesek, biernik: etkezest.

tej - mleko

Liczba mnoga: tejek, biernik: tejet.

2) reggeli - sniadanie; inne znaczenie: poranny.

3) etterem - ettermek - wypadanie samogtoski,

4) kellyer - kenyeret - skracanie samogloski,

5) kozeledlli (-ik) - 2 osoba 1. poj.: kozeledsz,

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. K 0 n i u g a c j a c z a sow n 1 k 6 w enni - jesc i inni '- pic

Przypatrzmy sie zdaniom:

En tojast, lekvart es sajtot eszern zsemlevel.

Neha tejet, kavet vagy kakaot iszom.

Ja jem jaja, marmolade i ser z bulka.

Czasern pije rnleko, kawe lub kakao.

W zdaniach tych wystepuja dwie nowe formy czasownikowe: eszem, pierwsza osoba ad bezokolicznika enni - jest i iszom, pierwsza osoba od bezokolicznika inni - pic.

Sa to dwa podobne do siebie czasowniki .Jkowe", kt6re w odmianie zmieniaja spolgloske rdzenna:

en ...., esz in "" isz

Przy odmianie nalezy pamiqtac, ze enni przyjmuje koncowki z samogloskami przednimi, inni - z tylnymi.

Tryb o r z c k a J a c v Czas terainiejszy

Liczba pojedyncza

Liczba mnoga

enni (jesc)

eszem - [ern eszel - [esz eszik - je

eszunk jemy

esztek - jecie esznek - jedzq

122.

Lekcja trzynasta

inni (pic)

iszom pije i5z01 - pijesz iszik - pije

iszunk - pijemy isztok - pijede isznak - pija

2. P r z y r 0 5 t k i -nal, -nel: -hoz, -hez, -hoz; -t61,-tol

A vacsoranal beszelgetnek, Rozmawiaja przy kolacji.

Mihalynal is beszelgetnek, U Michala tez rozmawiaja.

Harem vacsorat rendelnek Zamawiaja u kelnera trzy ko-

a pmcernel. Iacje.

W zdaniach tych wystapil przyrostek ~ncil, -net, sluzacy do

okreslenia miejsca (rowniez w znaczeniu przenosnym): vacsoranal - przy kolacji

Miha l ynal - u Michala (przy Michale) pincernel _·u kelnera (przy kelnerze)

Przyrostkiem tyro odpowiadamy na pytania:

hol? - gdzie?

kinel? - u kogo? minel? - przy czym?

W odpowiedzi nalezy przestrzegac nastepujacych znanych nam juz zasad:

Jesli wyraz konczy sie na samogloski -n, -e, samogloski te wydluzaja sie na -6, -e:

vacsora - kolacja zsemle - bulka

vacsorcnal. - przy kolacji zsernlenel - przy bulce

Do wyraz6w zakonczonych na inne samogloski lub na spotgloski przyrostek dochodzi, nie powodujac zadnych zmian:

(ki + Del = kinel) (mi + riel = minel)

kavenal - przy kawie asztalnal .- przy stole

Mihalynal - u Michala, przy Michals reggelinel - przy sniadaniu

pincernel - u kelner a, przy kelnerze sornel - przy piwie

Nalezy zwrocic uwag~, ze przyrostek -ntH, -nel w stosunkU do osoo rna znaczenie nie tylko "przy", lecz r6wniei "u", na~ tomiast w stosunku do rzeczy - tylko "przy".

Lekc}a trzyn·asta

1~3

Przypatrzmy sie zdaniom:

A hushoz rizsIs j6.

Karoly Mihalyhoz megy, Gyumolcsot vagy sutemenyt

is kapunk az ebedhez.

A gyumolcshbz nem j6

Do miesa dobry jest tez ryz. Karol idzie do Miehala.

Do. obiadu dostajemy tei owoce i ciastka.

Do owoc6w me jest dobre

a sor, piwo.

W tych zdaniach wystapil przyrostek -hoz, -hez, -hiiz, Odpo-

wiadamy: nim na pytania:

hC'va? - dokqd?

kihez? - do kogo? (ki + hez = kihez) mihez? - do czego? (mi + hez = mihez)

Przy wyrazach, zakonczonych na samogloski -a, -e, po dodaniu przedrostka samogloski te wydluzaja sie na ~a, -P.:

vacsorahoz - do kolacji

zsemlehez - do bulki

Do wyraz6w zakonczonych na inne samogloski oraz na spol-

gloski dodajemy przyrostek bez zadnych zrnian:

kavehoz - do kawy

asztalhoz - do stolu

Mihalyhoz - do Michala

reggelihez - do sniadania

pincerhez - do kelnera

Przyrostek -hoz stosujemy przy wyrazach z samogloskarni przednimi, wymawianymi z zaokraglcniem warg (porownaj samogtoske Iaczaca -0- przy liczbie mnogiej):

gyumolcshoz - do owoc{Jw

Przypatrzmy sie z ko1ei zdaniom:

A bort6lszedtilok. Od wina mam zawroty glo-

wy.

Etlapot kernek a pincertol. Prosze kelnera 0 jadlospis

(dosl. od kelnera jadlospis) ..

W wyrazach bort6l i pinceri6l wystapil przyrostek ~t6L, -toL Przyrostkiem tym odpowiadamy na pytania:

124

Lekcia. trzynastd.

hannan? -- skqd?

kit61? - od kogo? (ki + toL = kWH)" mitol? - ad czego? (m.i + tol = mitol)

Jezeli wyraz konczy sie na samogloske -u lub -e, przy dodaniu przyrostka wydluzaja sit! one na -6, -e:

vacsoratol - od kolaoj!

zsemletol - od bulki

Do wyraz6w zakonezonyeh na inne samogloski i na sp6lg1oski

dodajemy przyrostek bez jakichkolwiekzmian: kavetol - od kawy

asztaltol !,_ ad stolu

bortol - od wina

reggelit6l - od sniadania

pincertol - ad, kelnera

sortol - od piwa

-hOZthez,.hoz

-mll.-nel

-'t6I,-tol

Przy dodawamu przyrostk6w -naI, -nel; -hoz, -hez, -hoz; -t6~, -t6i do wyraz6w w liczbie mnogiej na pierwszym miejscu stawiamy przyrostek liczby mnogiej -k:

/-mU,-nel

wyraz + k + - -hoz, -hez, -hdz "-tol, -tol

W ten sposob odpowiadac bedziemy na pytania:

kik + nel = kiknel"- - przy kim? u kogo? (1. mn.) mik + riel = miknel? - przy czym? (1. mn.)

Lekcja trzynasta 12- "

~~ ~~~~ ~ ~~a_

kik + hez = kikhez? '- do kogo? (1. mn.) ~ik + hez = mikhez? - do czego? (1. mn.) kik + tel = kikt61? - ad kogo? (1. mn.) mik + tol = mikt61? - ad czego? (1. mn.)

Te same przyrostki w odpowiedzi: vacsoraknal - przy kolacjach. vacsorakhoz - do kolacji (1. mn.) vacsoraktol - od kolacji (1. mn.) zsemlekriel ---'- przy bulkach zsernlekhez - do bulek zsemlektol - od bulek

pincereknel - u kelner6w, przy kelnerach pincerekhez - do kelnerow

pincerektfil - od kelnerow

soroknel - przy piwach

sorokhoz - do piw

soroktol - ad piw

Przyrostki -ruil, -nel; -hoe, -liez, -hiiz; -toi, ~UH okreslaja polozenie przedmiot6w wzgledern siebie.

3. Z g o d noli cpa d m i a t u i 0 r z e c zen I a p o d w z g I ~d e m liczby

Mihaly es Karoly talalkozik az utcan.

Michal i Karol spotykaja (doslownie: spotyka) sie na uliey.

Azutan Karoly es Istvan Potem Karol i Stefan ida

Mihalyhoz megy. (doslownie: idzie) do Michala,

W skladni wegierskiej obowiazuje zasada, ze jezeli podmioty (dwa .1ub wiecej) znajduja sie w liczbie pojedynczej, to wspolne dla nich orzeczenie znajduje sie rowniez w Iiczbie pojedynczej. Poza tym zasady zgodnosci liczby podmiotu I orzeczenia Sq takie same, [ak w [ezykupclskim,

CWICZENIA

1. Uzupelnic zdania:

Mihaly es Karoly etterem ... megy. Karoly Vaj... es zsemle ... €szik.

126

Lekcja trzynasta/czternasta

Mihaly bor... vagy tej ,.. iszik.

Mi tea... vagy kaka6 ... .is iszunk. \

Mindig aa.. e~deltek?

ltn nem eszem leves.»

A vacsorahUs... kezdodi~.

Karoly kozeledik az iskola.i.

A bor zavar a munka ...

Kerunk vacsorat apincer ... Megrendelunk zoldseget liz clarusito ...

2. Odmienic ezasowniki: kapni - dostawac i szedulni - rniec zawroty glowy.

3. Odpowiedziec na pytania: . . .

Hova megy Karoly? HoI vacsorazik Karoly? HoI reggelizik

Karoly? Mit reggelizik Karoly? Mivel kezdodik a reggeli? Mit eszunk az ebedre? Mihez j6 a rizs? Mit kapunk az ebedhez? Mit iszunk az etelhez? Mihez iszimk bort vagy sort? Mit61 szediil Karoly? Mihez ,kozeledik Karoly es Mihaly? HoI ul Karoly es Mihaly? Mit kernek a pincertol? Mit rendelnek? Mit csinalnak a· vacsoranal? Kihez mennek azutan? Mit csinalnak ott?

14

Lekcja czternasta - Tizennegyedik lecke

1. Tworzenie przymiotnikow od rzeczownilcow i przysl6wk6w za PO~OCq przyr~tka, .~1. 2. Tworzenie przysl6wkow od przynu0t:nikow za pomoea przyl'ostka-n. 3. Przedrostln eza-

sownik6w (at~·, be-, kl-).

CZYTANKA A varosi utca

Budapest szep varos.' A budapesti utca nagyon forgalmas.

Kulonosen a mai napon. Ma hatkoznap van .. Reggel a [ardan so~ ember jar. Az uttesten gyorsan mennek a gepkocsik, a trol,l~ buszok. Az autobuszok nagyon gyorsan k6z1ekednek. Azok szep

Lekcja czternasta

127

kocsik. Az ernberek allnak es varnak, mert .a lampa piros. Most. meg nem szabad az uton [ami. Mar zold a lampa. A:z. emberek most mar atmennek az uttesten, Vidaman mennek. Vannak itt 6regek es fiatalok. Ezek az urak lassan mennek. Azok a munkasok pedig sietnek, mert munkaba mennek. Villamosmegallohoz mennek "es felszallnak a villamosra, Azok ott leszalluak a villamosrol. A gyerekek iskolaba mennek. Atszaladnak a jardan. A gyerekek pontosak. Pontosan mennek az iskolaba. Ki van itt? Egy render. Mit csinal? Ugyel a rendre, Felszallok a villamosra. A villamosban munkasok, katonak es gyerekek vannak. V.annak itt ferfiak, asszonyok, fiuk es lanyok. Reggeli orakban mindig igy van .. Nagy a forgalorn az iizletekben is, Az asszonyok bemennek az iizletekbe. Arukat vasarolnak, azutan kijonnek,

Vars6ban is nagy a forgalom. A vars6iak is ugy sietnek mindig, mint a budapestiek. A villamosok is gyorsak, Az tizletek szepek. OleSG az aru, Oleson vasarolunk. Megyiink az utcan. Melegen slit meg az 65Zi nap. Gyenge szel fuj. Gyengen fuj.

Szep a varsoi- utca.

SLOWKA

aUni - stae

Atmenni (atrnegyek) przechodzlc

atszaladni - przebiegac

bemenni (bemegyek) - wchodztc Budapest - Budapeszt

felszallni - wsiadac

forgalmas (a) - ruchliwy forgalom (forgalmak) - ruch gyenge - sraby

gyors (a) - szybki

hetkoznap - dzlen powszedni igy - tak, w ten spos6b jiirda - chodnik

katona - zolnierz

kocsi - w6z

ktilonosen - szczeg6lnie kijonni (kljovok) - wychodzic koziekedni (-ik) - kursowae leszallni - schodzte, wysiadac

lass an - powol i, wolno mert - poniewaz, bo olcso - tani

oreg - stary

piros (a) - czerwony

nontos (a) - punktualny, dokladny rend - porzadek

rendor (0, -t) - milicjant szabad - wolny, wolno ugy - tak, w ten spos6b lir (urak) - pan

lit (utak) - droga uttest _. [ezdnia

iigyelni - uwazac, dogladae, pilno-

wac

varni - czekac

Varso - Warszawa vlllamosmegallo

przystanek

tramwajowY

12:~8~ ~L~e~k~c~]a~c:z:t€~r~n=a8=t~a __

Obja&nienla. do sl6wek

1· ." "g odnosi si~ do poj~ia 1) igy odnosl sf~ do' poj'~cia "tu", "b izel , u y

"t'am;', "dalej"., . t t k: to mamy na mysli porownanio

J . r 6wimy ~gy van - 3€S a, t t k.

eze 1 mowir .. t k . kbysmy mieli powiedzlec: jes. a

Z czyms blizszym, bezposrednirn, . a ja . t tak to' rnysl imy 0 czyms

. t . my ugy van- j€S ,

[ak tu, [ezeli n~toml,as . p~le . d . c , jest tak jak tam (porownaj: ez, cz, dalszyrn, [akbysmy chcieli POWle ziec:

itt, ott). . . he.'

2) menni - isc; drugie znaczeme: lee c. d .

3) forgalom _. forgalmak - zachodzi tu zjawiskc w~a ama same-

gtoski, u't _ utak _ skracanie sarnogtoski rdzennej,

4) ur - urak,

OBlASNJENIA GRAMATY(:ZNE

. ' .. k ' o d r:z e C'zo wn i-

1. Tworzenie· p r z y m i o t n i OW "przy.rostka-i k6w i pr z y s l o w k o w za p o m o ca

J esli do rzeczownika lub przyslowka dodamy przyrostek -i, to powstanie przymiotnik,

Przyklady tego znajdujemy w dzisiejszej c~y~a~ce:

varosi - miejski, -a, -e budapesti - budapesztenski,

-a, -e

mai - dzisiejszy, -a, ..;€ reggeli - ran ny, -a, -e vars6i -. warszawski, :-a, -e oszi - [esienny, -a, -e

nazw geograficznych ma rowniez

varos -- miasto Budapest - Budapeszt

ma - dzis

reggel - ranD Varso -- Warszawa

6sz - jesien

Przymiotnik utworzony od znaczenie rzeczownika:

budapesti - budapeszcianin, bu.dapeszdanka

varsoi - warszawiak, warszawianka ..

. t iki tworzone za pomoca przyrostka -i przyjmule

Przymio nI . . l' ,. d har-

. . ·1 ke a lub -e- w za eznosci 0

w liczbie mnogleJ samog os ... - - , .

monii:

varosiak - miejscy, miejskie maiak- dzisiejsi, -sze reggeliek - ranni, -e

osziek -- [esienni, -e

Lekcja czterncr~ta

------------------------------------------~---------------

129

budapestiek -- budapesztenscy,' -skie: budapeS2iciahie, budapeszcianki

vars6iak - w.arszawscy', -skie; warszawiacy, warszawianki

2. Two r Zen i e p r z y s low k 6 W 0 d p r z y m i 0 tn i k 6 w zap 0 m 0 C q P r z y r 0 s t k a -n

Przyjrzyjmy si~ zdaniom:

KUlonosen a mai napon, Szczeg6lnie w dniu dzisiejszym.

W zdaniu tym uzylismy przyslowka kiilOnosen (szczeg6Inie), pochodzqcego od przymiotnika kiilonos - szczeg6Iny.

Az uttesten gycrsan mennek Po (dosl.: na) jezdni jada

a gepkocsik, a tro1ibuszok. szybko samochody, trolejbusy.

Tu przys16wek gyorsan (szybko) pochodzi od przymiotnika gyors -- szyblci.

Az aut6buszo.k nagyon gyor- Autobusy kursuja bardzo

san k02;lekednek. szybko.

W zdaniu tym przys16wek nagyon (bardzo) pochodzi od przymiotnika nagy - unelki (por6wnaj "wie!ce").

Wypiszemy po kolei wszystkie inne pfzyslowki z czytankt i obok nich dopiszemy przYmiotniki, od kt6rych pochodzq:

(

vidaman -- we solo pontosan -- punktualnie, dokladnie

vidarn - wesoly

pontos - punktualny, dokladny

olcson - tanio oIeso _ tani

gyengen - slabo gyenge __ slaby

Przysl6wek lassan -- powoli tworzy si~ nieregularnie od przyrniotnika Lassti -- powolny; przy tworzeniu przysl6wka wypadla samogloska U.

Tworzqc przys16wek od przymiotnika poslUgiwalismy sie prZyrostkiem -n, Jest to jeden ze sposobow tworzenia przysl6wka. Przy dodawaniu przyrostka -n obowiqzujq znane j~z dotyehczas Zasady tworzenia liczby mnogiej. Obowiazujq wiec identyczne samogloski 1qczqce, jezeli przymiotnik koilczy sit: na sp61glosk<:, ,I tdkze wvdtuzents samoglo,s'ek c, e na koncu przymiotnikay

Dla por6wnania zrobimy zestawienie:

130

Lekcja czternasta

. Przymiotnlk . Przyslowek
Liczba Ldczba I
pojedyncza mnoga
kulonos kulondsek kulonosen
gyors gyorsak gyorsan
nagy nagyok nagyon
vidam vidamak vidaman
pont os pontosak pontosan
gyenge gyengek. gyengen
oles6 olcsok olcson Uwaga: Takie przy:rn:iotnlki, jak j6, meleg! hideg itp., maja rowniez

znaezenie.rzeczowntkow i przys16wk6w. Dlatego tez spptykamy takie zdanta:

J6. Dobrze,

Meleg van. Jest cieplo, Hideg van. Jest zimno.

Wiemy jednak, ze wyraz.y takie moga tworzyc 'formy pnys16wkowe

przez dodante odpowiednleh p~yrostk6w: 'j61 - dobrze

.melegen - cieplo

hidegen ._ ztmno

Nalezy w zwtazku z tyro pamletae, ze takie postacie pt:zys16wkov.r uzywamy w zdaniach w pofacaeniu z ezynnoseiaml, a wieo w zaleanosci od czasownik6w (p .. ·oez czasownika van i nines), np.:

j61 tanul - uczy si~ dobrze

melegen sut a nap ,_. slonce swieci eleplo hidegen. fuj a szel - wiatr wteie zimno

Przys16wki odpowiadaia na pytanie hogy? alba hogyan? - jak? Przyklady:

Hogy tanul a 'fiu? Jak uczy si~ chlopiec?

Hogyan siita nap? Jak swieci sfonce?

Hogy fuj a sZE!l? Jak wieje wiatr?

3. Przedrostki cz aso wn i k o w (at-, be-, ki-) Dzis poznaxn,y nowe przedrostki czasownikow,

at-

Az emberek atmennek az Ludzie przechodza przez

uttesten. jezdnie.

Lekcia czternasta

lal

Atszaladnak a jardan .

Przedrostek at- jest menni - isc

szaladni - biec

Przebiegajq chodnikiem (dosf, na chodniku).

rOdpowiednikiem polskiego prze-: atmenni - przejsc, przechodzic atszaladni - przebiec, przebie ... gal!

I. be-

Az asszonyok bemennek az uzletekbe.

Kobiety wchodza do sklep6w.

Pr~dr~,t~k be- jest oopowiednikiem poIskiego w- we-;

menrn - lSC .'

bemenn] - wejsc, wchodzic

;-----

ki-

Aruka t vasarolnak, azutan K

kijonnek. upuja towary, a nastepnls

wychodzq.

Pr~edrostek ki- odpowiada polskiemu wy-: menrn - isc

kimenni - wyjsc, wychodzic

be- (bemegy)

ki- (kime9!1)

at,,: (:!Itmegy)

W dzisiejszej czytance wyst~puJ'" tez

l'~stJd: .. znane nam juz przed-

jel- (w gor/?)

felszallni - wsiadac (na cos, do czegos] Przyklady:

Villamosmega116hoz mennek

I<4 do przystanku tramwa-

132

Lekc}acziernasta

[owego i wsiadaja do tramwaju (dosr.: na tramwaj).

. Wsiadam do tramwaju (dosl.: na tramwaj).

le- (w d6l)

es felszallnak a villamos:ra.

Felszallok a villamosra.

leszallni

wysiadac, zsiadac (z czegos)

Przyklad:

Azok ott leszallnak a villamosr6l.

Ci (tam) wysiadajq (dosl.: zsiadaja) z tramwaju.

CWICZENIA

1. Utworzyc przymiotniki od nastE:pujqcych rzeczowni~6W: .

tel, katona, ur, ut, del; podac ich znaczeme polskie nyar, 05Z,

2. Utworzye liczbc nmogQ'przymiotnik6w Wymieniortych

w punkcie 1.

Utworzyc liczbe mnoga i przyslowki od przYl'niotr:~k6w: ...

3. barna feher, fekete, kek, szep, alacsonv, magas, zold, rovid. vastag, vekony, vords, szines, hfivos, rriss, kellemes, sarga,

szeles, keskeny, piros, fiatal, oreg.

4. Przetlumaczyc na WE;gierski: . lode szkoly

Chlopcy wchodza do biblioteki. UcznioWle wyc 1 Zq Z ' " .

Robctnicy przechodzq przez droge (az uton). Ja wchod~~ (w g.6r~) na pietro. Ty schodzisz z g6ry (he~y). My ,odchod~; my od Michala. 'Ny wsiadacie do tramwaju (w gore -

Lekcja pi~tnasta

133

tramwaj). Oni wysiadaja (w dol) z autobusu, Zolnierze przebiegaja przez jezdnie (az tittesten). Ten czlowiek idzie szybko . Ci ludzie spiesza sie, Tamta kobieta kupuje, Tamte kobiety pracuj~.

5. Do czasownika: [onni - isc (w naszym kierunku) dodac poznane dotychczas przed.rostki i opisac znaczenie utworzonych w ten spos6b czasownikow.

15

Lekcja pietnasta - Tizenotodik lecke

1. Stopniowanie przymiotnik6w. 2. Stopniowanie liczebnik6w nieokreslonych, 3. Zastepowanie sp6jnika przecinkiem.

CZYTANKA

A varos es a falu

,:En a varosban lakom. A varos nagyobb, mint a falu. A falu kisebb a varosnal. A tanya a IegkisebbvBudapest a legnagyobb YarOS Magyarorszagon, Te falun laksz, ugye? En falun lakom. A falu szebb es lcellemesebb, mint a Yaros. Nyaron nagyon szep a falu, 'I'isztabb, hfivosebb, iidebb ott a levego, mint a varosban. Nyaron a munkasok pihenni mennek falura. Legjobb a pihenes falun. A parasztok pihenni mennek a varosba, Ok telen mennek szabadsagra, Telen kevesebb a munka a falun. Nyaron tobbet dolgoznak a f6Ideken. Aratnak, esepelnek, szantanak. A falun tobb a ked, a ret; a fa, mint a varosban. Mindeniitt zold. A varosban nagyobbak, magasabbak az epuletek, gyonyorubbek az lizletek. Sok a hivatal, a gyar, Legtobb hivatal a fovarosban van. Ott vannak a miniszteriumok, Falun nines sok hivatal. Kisebbek a hazak, A legkevesebb haz a tanyakon van. Ott nagyon keyes ember el.

Sl.OWKA

aratni - zbierac zboze, robi6 zniwa ~sepelni - ml6cic

doigozo - pracownik elni - zyc

Zeszylt III

134

Lekcja pip,tnasta

epilIet - budynek fov11"08 (-t) - stolica bivatal (-t) -- urzad. kis - !mruy

mindeniitt - wszedzie miniszterium - ministerstwo paraszt -- chlop

pihenes (-t) -- odpoczynek pihenni - odpoezywac

l'et (e) - l'lka

szabadsag -- urlop szantani -- orac

tanya -- osada

tide - swiezy, rzeski

Objasnienia do s16wek

tanya -osada. Na Wegrzech pr6cz duzych wsi (falu) istnieja male wloskt. Iiczace po kilka nieraz zagrod. Nosza one nazwe tanya.

OBJASNIENIA GRAl\IATYCZNE

1. S top n i 0 wan i e p r z y m i 0 t n i k 6 w

nagy nagyobb

(a) 169nagyobb

stopien wYZSZy

l

\

\

-bb

A varos nagyobb, mint a falu.

A varosban nagyobbak, magasabbak az epuletek, gyonyorilbbek az uzletek.

A falu kisebb a varosnal,

Kisehbek a hazak.

A falu szebb es kellemesebb, mint a varos.

Miasto jest wieksze niz wies,

W miescie budynki . slt wieksze i wyzsze, sklepy wspanialsze.

Wie§ jest mniejsza niz mia-

sto,

Domy sa mniejsze.

Wies jest ladniejsza i przJ# [emniejsaa niz miasto.

Lekcja Pi~tttdsta.

135.

. Tiszta'bb, hiivosebb;udebb ott a Ievego, mint a varosban.

Powietrze jest tamczystsze, chlodniejsze 1. swiezsze niZ w rriiescie,

W zdaniach tych przyrniotniki: nagyobb '- 1.vi~kszy, na~ gyobbak - wi~ksze~ magasabbak - urqzsze, 9yonyorubbek _ wspanial8ze, kisebb - mniejszy, kisebbek - mniejsze, szebb _ ladniejsza, kellemesebb -przyjemniejsza, tisztcibb -czy§ciejsze, huvosebb - ch1odniejsze, iidebb - suiiezsze Wystl¥pily w stopniu vi y i s z y m. . .

S top i e n w y Z s z y tworzymy przy pomoey przyrostka -bu ..

W wyrazach konczacych sle na samogloskq dodajemy koncowkq bezposrednio (a, e wydluzaja sie),

tiszta - czysty, -a, -e

tisztabb - czysciejszy, -a, -e

tide - swiezy, -a, -e

tidebb ---:-swiezszy,. -a, -e

gyonyoru - wspanialy

gyonyorubb - wspanialszy

W wyrazach zakonczonych 11a sp6lgloski przed przyrostkiern

-bb stosujemy samogloske l'l,('z'l,c'l, a lube.

magas - wysoki

magasabb - wyzszy

kellemes - przyjemny kellemesebb - przyjemniejszy

huvos - chlodny

huvosebb - chlodniejszy

Przyrniotnik nagy - wielki stopniujs sie nieregularnie, poniewai; zamiast samogloski lqczqcej a przyjmuje samogloske. 0: nagyobb - wiekszy

Przyniiotnik kis - maZy nie moze wystepowae samodzielnie, leC2; tylko jako przydawka, np.:

kis haz - maly dam

Samodzielnie (jako podmiot, orzeczenie lub tp.) maze wystepowac [ego postac kicsi lub rzadziej kicsin1j, np.:

Lekcja pi~tn((sta

136

Lekcia p1t:inasia

, .

A varos nagyobb, mint a falu.

a kicsi tanul - maly uczy sie

a haz kicsi - dom jest maly Stopniuje sie jednak tylko wyraz kis:

kisebb - mniejszy, -a, -e

Uwaga: Wyraz Tdsebb wymawiarny ze zdwojona (wydluzona) spolgloska s: kis:zszebb.

Jest to rzadkie z iawisko wydluzania spolglosk! w mowie, nie

uwzgl~dnione ,w pisowni (patrz Iekcja IV).

Przymiotnik szep - ladny stopniujemy nieprawidlowo, skracajac samogloske e na e i opuszczajac spolgloske p:

szebb - ladniejszy, -a, -e

Stepien wyzszy od przymiotnika j6 - dobry tworzy si~ przy skr6ceniu samogloski 6 na 0:

jobb - lepszy

(Inne nieprawidlowosci w stopniowaniu przymiotrrikow zobacz w uwagach dotyczacych stopniowania przymiotnik6w na stronli€ 490 i 491).

Liczbe mnoga przymiotnika w stopniu wyzszym tworzy sie przez dodanie przyrostka -k do formy stopniowanej. Obowia"zuje przy tym samogloska la"cza"ca a (dla przymiotnik6w z samogloskami tylncgo szeregu) i e (dla przymiotnikow' z samogloskami przedniego szeregu):

tiszbibbak - czysciejsi, -sze iidebbek ~. swiezsi, -sze gyonyorubbek - wspanialsi, -sze magasabbak - 'wyzsi, -sze kellemes.ebbek - przyjemniejsi, -sze huvosebbek -chlodniejsi, -sze nagyobbak - wieksi, -sze

kisebbek - mnicjsi, -sze

szebbek - Iadniejsi, -sze

jobbak - lepsi, --sze

Miasto

jest

wi~ksze

niz

wies.

Do por6wnania uzylismy s ,. iks .

razem, z kt6rym por6wn . pojni a :nmt (niz, jak) przed wy-

cinkiem. uJemy, oddZIelaja"c je od siebie prze-

A falu kisebb a varosnal,

Wi€s jest mniejsza niz mia-

W t sto (dosl.: przy miescie).

ym wypadku do por6wnani . 1"

(przy), dodanego do wy , . a uzy lsmy przyrostka -tuii

razu z ktorvm ' .

, 'J porownuJemy.

Mozemy za tern porownac

sujac: przedmioty w dwojaki spos6b, sto-

1) sp6jnik mint

2) przyrostek -tuil, -nel

stopiefi. najwyzszy

A tanya a legkisebb. Budapest. a legnagyobb ros Magyarorszagon.

Legjobb a pihenes falun.

Os ada jest- naimniejsz~,

. Budapeszt jest najwiekszym miastern na W egrzech.

Na wsi wypo-czynek jest

W . najlepszy.

. yrazy a legkisebb - najmnie'sz .

Wl~kszy, a legjobb _ na'le sz _ .J ":". leg~ag~obb .:,_ naj-

tniotnik6w kis, nagy i jl P Y to stopien naJwyzszy od przy-

Stopien n a i .

dod . a] w y z S z Y przymiotnika

. arne przedrostka leg- do formy st "

naJWYzs' oprua 'I zy wystepujs praktycznie na ogol z

s.onym a:

va-

tworzy sie przez wyzszego. Stopien przedimkiem okre-

(a) leg~.is:tabb - najczysciejszy, -a, -.e (a) legudebb - najswiezszy, -a -e

(a) Ieggyonyorubb ~ najwspanfalszy - -e (:) _legmagasabb _ najwyzszy, -a, _~ a,

( ) legkeUemes.ebb - najprzyjemniejszy, -a, -e

Sposiib porownvwania

Stosujac przyrniotn ik w stcpniu wyzszyrn porownujerny przed-

mioty ze soba.

138

tekcja pi~tnasta

--------------------------------------------------------~

(a) leghuvQsebb - najchlodniejszy, -a, -e (a) legnagyobb -- najwiekszy, -a, -e

(a) legkisebb -- najmniejszy, -a, -e

(a) legszebb -- najladniejszy, -a, -e

(a) legjobb -- najlepszy, -a, -e

Liczbe mnoga przyrniotnikow w stopniu najwy:iszym tworzymy przez dodanie -k (z samogloskami laczacymi) do formy liczby pojedynczej: a legtiszt6bbak -- najczysciejsi, -sze; a legudebbek -- najswieisi, -sze; a Iegjobbak -- najlepsi, -sze itd.

Do formy stopnia wyzszego i najwyzszego mozemy dodawac

wszelkie inne przyrostki, np.:

tisztabbat -- czysciejszego, -SZ"1 (biernik)

rnagasabbra -- na wyiszego, -SZ"1 (okolicznik miejsca)

a legnagyobban*) -- w najwiekszym, -ej (okolicznik miejsca) a logszebbel'") -- najladniejszym, -SZ"1

a legjobbakat -- najlepszych, -e (biernik)

a leghuvosebbekhez -- do najchlodniejszych itp.

Uwaga.: W j~zyku w~gierskim stopniowanie przymiotnika nie konczy si~ na stopniu najwyi:szym; istnieje jeszcze stopien wyzszy od stopnia odpowiadajacego naszemu stopniowi najwyzszemu. TworzylPY go przcz dodanie przedrostka leges- do stopnia najwyzszego:

legeslegmagasabb -- naiwyzszy z najwyzszych legeslegnagyobb - najwiekszy z najwiekszych

Forma ta uzywana jest na agol dose rzadko.

,
•
I
t
•
1 lIil;"
A. 1"- •
I
I rnagas I I I

, .

• 1

______ ..;...... 'P' .. A

y I

maqasabb (lI}legmagasabb\ (a) legl!slegmagasabb

*) a legnagyobb + ban = a Iegnagyobban (redukcja trzeciego b). .

"*) a legszebb + vel = a legszebbel (asyrrrilacja v na b i redul{cJ3 trzeclego b) (patrz lekcja IV) ..

Lekcja pi~tnasta

139

nieokreslonych

2. St"opniowanie

liczebnik6w I~eves ~ malo

Ott keyes ember el,

'I'elen kevesebb a munka a falun.

A legkevessbh haz a tanyakon van.

Tam zyje malo ludzi. .Zimq jest mniej pracy na WSI.

Najmniej domow jest w osadach.

Sok a hivatal, a gyar.

A falun tobb a kert, a ret, a fa, mint a varosban.

Legt6bb hivatal a f6varosban van.

W zdaniach tych wystapily trzy

lonego keves: stopnie liczebnika nieokres-

keves -- malo

kevesebb -- mniej

legkevesebh - najrnniej

1. ~alez_y zwrocic uwage na to, ze w fOITnI·,e t .

n ., s opnia wyzszego

. ajwyzszego nastapilo skrocenie samogloski rdzennej (porownaj forme biernika: keveset - malo).

sok -- duzo

Jest duzo urzedow i fabryk. ~a wsi [estwiecej ogrod6w, 1"1k 1 drzew niz w miescie, Najwiqcej urzedow jest w stolicy.

keyes

kevesebb

legkevesebb

140

Lekcja pi!ltnasta

----------------------

W zdaniach tych wyst'lPHy trzy stopnieliczebnika nieokreslone go sok:

sok - duzo

tobb -- wiecej lcgtobb - najwi~cej

Forma stopnia wyzszegc i najwyzszego tworzona jest od innego rdzenia.

Do stopnia wyzszego i nnjwyzszego liczebnika nieokreslonego

mozemy dodawac wszelkie przyrostki, jak np. w zdaniu:

Nyaron tobbet dolgoznak. Latem wiecej pracuja.

(tobbet = tobb -I- et, forma biernika)

3. Z a s t ~ pow ani e s p 0 j n i k apr z e c ink i e m Przypatrzmy sie zdaniom:

Nyaron tobbet dolgoznak. Aratnak, csepelnek, szimtanak.

Sok a hivatal, a gyar.

Late-m wiecej praeujq. Zbi~rajq zboze, mloca i orza-

Jest duzo urzedow i fabryk.

Wymiepiajqc W jezyku polskim dwie lub wiecej czynnoscl, przedmioty itp., przed ostatnim z tych wyraz6w stawiamy na ogol spojnik "i". W j~zyku WE:gierskim stawiame spojnika nie jest konieczne, zwlaszcza jesli szereg 'W-yraz6w znajduje sie na koncu zdania. Mozemy go zastqpiC przecinkiem. Dlatego "mtoca. i orza" mozemy po woglersku wyrazic "csepelnek, szantanak" i "urzE:d6w i Iabryk" -- "a hivatal. a gyar". Ui.ycie w podobnych wypadkach sp6jnika "es" byloby przesadne, ale nie byloby bl~dem. Dlatego w mnych miejscach spotykamy podobne zdanio

ze spojnikiern,.

Kozmondasok - Przyslowia Mindenutt jo, de legjobb otthon.

Legjobb orvos az ida.

CWICZENIA.

1. Wypisac uzyte w czytanc€ przymiotniki i do kazde] z form dodac pozostale stopnie (tych samych p['zymiotnik6w nie

powtarzac).

Lekcja szesnusta

141

2. Odpowiedziec na pytania:

Mi nagyobb, a falu vagy a varas? Mi kisebb a f I

a tanya? M' t bb ' au vagy

,', 1 v~ aga ,a k6nyv vagy a fuzet? ]VIi nagyobb

a .ta~yanal? Ml n,agyobb a falunal? Mi kisebb a varosnal? M1 kisebb a falunal? Hal nagyobbak az epuletek, a varosban vagy a falun? HoI van a Iegtobb hivatal? HoI el a legtobb paraszt? Hal van kevesebb fa, a parkban vagy a reten?

3. Przetlumaczye na wegierski: .

Ja. tu mieszkam, Ty mieszkasz w miescie, On mieszka w osadZl~ (dosl.: na osa,dzi€). My mieszkamy w pokoju, Wy mieszkame w domu (haz). Oni mieszkaja w stolicy.

4. Przetl.umaczyc przyslowia podane na koncu lekcji.

16

Lekcja szesnasta - Tizenhatodik Iecke

1. Przyrostki osobowo-dzierzawcze dla jednego przedmiotu, 2, Przeczenie zlozone. 3. Wyrazy ztozone,

CZYl'ANKA A Iakasunk

Anna: Milyen az uj Iakasotok?

ill Marta: Nagyon j6. Ket szobabol, konyhabol es turdcszobabol al '. Igaz, hog~ nem nagy, de kellemes. En nern szeretek nagy

akasban lakm. 0

Anna: Es a ferjed,?

Marta: Ferjem sern szeret. A szobaja nagyon kicsi. 6 miuciig

a szobajaban ul, Egyforma az izlesunk.

Anna: 19y jobb is.

Marta' K'T' be .' . ,

. . u on - n lakasunk JO helyen is van Kozel

a v~lamo:s~eg~1l6, a posta, a piac. Kint egy kis ke;t is va~ van

nna: Es butorod a regi? _.

142

Lekcja szesnnsta

Marta: Igen, N agyon [ol befer az uj lakasunkba. A ruha beter a ruhaszekrE!Dybe. A ruhaszekreny .az ajtonal all, a divany pedig az ablaknal. Radionk az ejjeliszekr€myen van. A falrial allnak a karosszekek A falakon kepek lognak, A viragok az ablaknal vannak. Levelukkel az ablakliveghez ernek. A viragok mindig a napon vannak. Itt van az asztal es ott a konyvespolc.

A fliggonyom u].

Anna: Es milyen a konyhatok?

Marta: Vilagos es tiszta. Az eloszobabbl nyilik az ajt6 a konyhaba es a fUrdoszobaba. A konyhaban egy asztal, egy szekreny meg egy pad van. A szekrenyben edenyek es uvegek

vannak.

Anna: HoI itt a viz es ·a gaz?

Marta: A vizcsap ott van a sarokban, a gazvezetek pedig

a ttizhelyhez vezet. Kozponti ffites is van. 'I'elen nem fazunk. Boldogok vagyunk a ferjemmel az uj, szep lakasunkban. Nagyon kallemes itt, kulonosen ha egyi.itt vagyunk.

SLOWKA

ablaktiveg - szyba

allni (z przyrostkiem -bol, boll - skladac sie z czegos

beferni (z przyrostkiem -ba, -be) -

zmlescic sie

boldog - szczesliwy

bittor (-t) - mebel

dival1Y (-t) - tapczan edenv (-t) - naczynie egyforma - jednakowy ejjeliszeltrtmy (-t) - szafka

Docna

elOszoba - przedpok6j crni - siegac

fazni (-ik) - marznac ferj (e) - mf\z fiirdoszoba - lazienka ga.z (-tJ - gaz

gazvezeteIt - przew6d gazowy hely - miejsce

izUs (-t) - smak, gust, upodoba-

ig'az (a) - prawda [nie

karosszek (e) - fotel kert - ogr6d

kint - na zewnatrz, na dworze konvha - kuchnia

konvvespolc - biblioteczka ki.izponti fUtes - centralne ogrze-

wanie

kiilol1ben - zreszta

Iakas (-t) - mieszkanie levH (levelek) - lise, list logni - wisiec

nyilni (-ik) - otwierac sie, pro-

wadzic (drzwi) pad - Iawka posta - poczta radio - radio regi - dawny ruha - ubranie

ruhaszekrenv (-t) - szafa na ubrasarok (sarkok) - kat, r6g !Pie tiizhely - palenisko

vi1ar;os - jasny

Lekcja szesnasta

143

iiveg - szklo, butelka v~zetni - prowadzic

viz (vizek) - woda

yizcsap - kran Objasnlenia do stewek

1) butor - mebel. [ako pojecie zbiorowe; meble.

2) .1~,vH - levelek - skracanie samogtoski, wyraz rna dwa znaczenia:

I - lIse, II - list.

3) sarok - sarkok - wypadanie samogloski,

4) viz - vizek - skracanie samogtoski.

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE 1. P

r z y r 0< S t k os o b ow o c d a i e r z a w c z e

jednego przedmiotu

A lakasunk.

dla

Milyen azuj lakasotok?

N asze mieszkanie.

Jakie jest wasze nowe mieszkanie?

Przyjrzyjmy sie wyrazom: lak.tisunk - nasze mieszkanie i lakasotok - wasze mieszkanie. Obie formy pochodza od deczownika ZakaS - mieszkanie, do ktorego dolaczono przyrostki -unk i -otok ria oznaczenie przynaleznosci, wyrazone po polsku przez zaimki dzierzawcze "nasze" i "wasze".

W dalszym tekscie czytanki spotykamy tez inne przyrostki: ferjed - twoj maz

ferj em - m6j maz

szobaja - jegol pok6j

izlesunk - nasze upodobanie

butorod - twoje meble (doslownie tw6j mebel) radionk -nasze radio

fuggonyom - moje firanki (doslownie moja firanka) konyhatok - w:asza kuchnia

W ceh~ wy:-azenia posiadania albo wlasnosci uzywa sie W j~zyk~ w~glers~lm przyrostkow osobowo-dzierzawczych, ktore odpowlad~H zaimkom dz ierzawczym jezyka polskiego, Przyrostki lqc~~ sie z rz~czownikiem, oznaczajacym posiadany przedmiot. Ilosc .przyrostkow odpowiada ilosci osob i liczb koniugacji czasownika. Przyrostki te nazywaja sie przyrostkami osobowo-dzierzawczymi,

144

Lekcja stesnasta

~--~--~------~~-----

Jesll, wiec chcemy powiedziec, ze jakis przedmiot (osooa) ,;jest mOJ'" nalezy do mnie", zamiast zaimka dzierzawczego rnaj, maja,

,t, .

moje, do wyrazu oznaczajacego przedmiot (osobe) dolaczamy przyrostek -m. Jesli chcemy powiedziec, ze przedmiot jest "tw6j", uzywamy przyrostka drugiej osoby -d itd,

Przyrostki dla wszystkich os6b sa nastepujace:

Dla wyrazenia:

Dla wyra'[.ow zakonczonych na 1

~--,-----'

samogloski

spclgtoski

I ..

-am, -om, -em,-om

-ad, -od, -ed, -od

1) moj, moja, rnoje

2) tw6j, twoja, twoje

3) jego, jej

-rn ~d

-ja, -je

-a, -e

-nk

-tok, -tek, -tok

-juk, -juk

-unk, -unk .

-atok, -otok, -etek,

-uk, -uk [-6ti:ik

1) nasz, -a, ",e

2) wasz, -a,-e

3) ieh

Przy poslugiwaniu si€; przyrostkami obowiazuja zasady stosowane przy lqczeniu innych przyrostkow z wyrazami. Tak wiec:

Jesli wyraz konczy sle na samcgloske, przyrostek przylega do niej bezposrednio dla osoby pierwszej i drugiej. Dlaosoby trzeciej stosujerny przyrostek Z€ spotgloska lqczqcq j. Samogloski a, ena koncu wyrazu wydluzaja sie na a, e. Pozostale samogloski, [akie mega znajdowac sie 11.a koncu wyrazu, nie ulegaja zmianom przy dolaczaniu przyrostkow,

Przyklady:

ezoba - pok6j

szobam - m6j pokoj szobad - twoj pok6j szobaj a - [ego, j ej pokoj

szobank - nasz pok6j szobatok - W,asz pok6j szobajuk - ich pok6j

lecke - lekcja

leckem - moja lekcja 'Iecked - twoja lekcja leckeje - [ego, jej 'lekcja

leckenk - nasza lekcja lecketek - wasza lekcja Ieckejuk - ich lekcja

LekcJo szesnasto

145

radio - radio

radiom - mojo radio radiod - twoje radio radioja - jego, jej radio

radionk - nasze' radio radiotok - wasze radio radiojuk - ich radio

J esli ~az konczy sie na spolgloske, wtedy przy dolaczaniu przyrostka osobowo-dzierzawczego kierujemy sie harmonia samoglosek, czyli dolaczamy przyrostek z odpowiednia samogloska lqczqca.. W osobie pierwszej i drugiej liczby pojedynezej oraz w osobie drugiej liczby mnogiej samogloska laczaca jest identyczna zsamogloska l~czqcq liczby mnogiej (a, 0, e, 0). Dl;3. osoby pierwszej i trzeciej liczby rnnogiejsamogloski zawieraja si~ [uz w przyrostkach (u, u), a wiec nie mozna stosowac innych, Przyrostek osoby trzeciej liczby pojedynczej jest samogloska ~a, -e, wobee tego nie rna potrzebystosowania samogloski laczace],

Przyklady:

Zakas - mieszkanie

lakasom - moje mieszkanie lakasod - twoje mieszkanie lakasa - [ego, jej mieszkanie

lakasunk - nasze mieszkanie lakasotok - wasze mieszkanie lakasuk - ich mieszkanie

izles - upodobani.e

Izlesem - moje upodobanie izlesunk - nasze upodobanie

izlesed - twoje upodobanie izlesetek - wasze upodobanie

izlese -- jego, jej upodobanie izlesuk - ich upodobanie

fiiggony - firanka

fUggonyom - moja firanka fUggonyiink ._ nasza firanka

fUggony6d'-:- twoja Iiranka Iiiggonyotok --- wasza firanka

fUggonye - jego, jej firanka Iuggonyuk - ich firanka

Niekt6re wyrazy zakoii.czone na sp61gloski przyjmuja jednak przyrostek -ja, -je; -juk, -juk- Takimi w dzisiejszej czytance sa: pad - Lauslea. i kert - ogr6d.

padom - moja lawka ):ladod - twoja Iawka lladja.,...,.. jego, jej lawka

padunk - nasza lawka padotok - wasza lawka padjuk - ich .lawka .f

i46

----------------------------------------------------_

Lekeja szesnasta

kertem - moj ogr6d kerted - tw6j ogrod kertje - jego,' jej ogr6d

kertiink -- nasz ogr6d kertetek -- wasz ogr6d kertjuk - ich ogrod

Istnieje zasada, na podstawie ktorej mozna prawie dokladnie ustalic, kiedy w 3 osobie wyrazow konczacych sie na spolglosk! wystapi przyrostek samogloskowy (-a, -e, -ul«, -ilk), a kiedy spol, gloskowy (-ja, -je, -juk, -jilk).

Przyrostek samogloskowy wystepuje przy wyrazach:

a) zakonczonych na spolgloski syczace: -c, -cs, -tiz, -dzs, -s, -sz, -z, ·-zs,

b) zakonczonych na sp61g1oski miekkie: -gy, -j, -ly, -ny, -ty.

Przyrostek sp61g1oskowy wystepuje przy wyrazach:

a) zakonczonych na 2 spclgtoski, z ktorych druga jest: -b, -d, -g, -Jc, -p, -t;

b) wiecej niz I-sylabowych, zakonczonych na spolgloski -g, -k, -n, -p, -T, -r, [esli poprzedza je sarnogloska dluga.

Co do innych wyraz6w nie da sie ustalic zasady. Zreszta od 'powyzszych prawidel zdarzaja sie -- aczkolwiek rzadko - wyjatki.

W celu. unikniecia bledow wyrazy zakonczone na sp61g1os1d, a przyjmujace przyrostki spolgloskcwe, oznaczono w slowkach przez -ja lub -je. Pozostalych wyraz6w (przyjmujacych przyrostki -samogloskowe oraz przyrostki spolgloskowe po samoglosce) nie oznaczono.

Sq tez takie wyrazy zakonczone na spolgtoske, kt6re w trzeciej osobie maja przyrostek -a, -e, -uk; -ilk, ale moga tez przyjmowac przyrostek -ja, -je, -juk, -juk. Do takich nalezy uveg - butelka, szk~o!

uvegem - moje szklo uveged - twoje szklo iivege lub uvegje - jego, jej

szklo

uvegunk - nasze szklo uvegetek - wasze szklo uveguk lub uvcgjuk - ich

szklo

Nalezy zwrocic uwage na asymilacje, jaka zachodzi przy sto· sowaniu przyrostka ze spolgloska -j-, Jezeli wyraz zakohczon:Y

Lekcja s:zesnasta

147

jest na -d, -n, -t, to -j- mime zachowania go w pisowni nie jest wymawiane, lecz powoduje zmiekczenie i podwojenie spolglosek -d, -n, -to Tak wiec

piszerny: dj

nj

tj

Przyklady: padja [pu(zidia], kertje [kertitie], (Porownaj: zmiana spolglosek - lekcja V).

wymawiamy: didi

Wyrazy, kt6rych rdzen (temat) ulega zrnianie przy dolaczaniu do nich przyrostka -k, i -t (opisane w lekcji 12), zachowuja te same zmiany przy dolaczaniu przyrostka osobowo-dzierzawczego, W czytance wystepuja wyrazy, w kt6rych zachodzi wypadanie i skracanie samogloski rdzennej.

a) wypadanie samogloski

sarok - kat, reg (sarkok, sarkot)

sarkom - m6j k~t sarkod - tw6j kat sarka - jego, j,ej kat

sarkunk -- nasz kat sarkotok - wasz kat sarkuk - ich kat

b) skrocenie samogloski

level - lise (levelek, leveler)

levelern - moj lise leveled - twoj lisc levele - jego, jej lise

levelunk -- nasz lise Ieveletek - wasz lise ieve 1uk - ich lise

Dolaczanie innych przyrostk6w do przyrostkow osobowo-dzierzawczych,

Przypatrzm,y sie zdaniom:

(5 mindig a szobajaban ul.

Leveltikkel az ablakiiveghez ernek.

Igen, Nagyon Uj lakasunkba,

On zawsze siedz i w swoim (doslownie: w jego) pokoju. Swymi (dosl.: ich) liscmi siegaja do szyby.

Tak. Bardzo dobrze miesci sie w naszyrn nowym mieszkaniu (dosl..' do naszegonowego mieszkania).

j61 befer az

148

Lekcio. szesnasta

Boldogok vagyunk a ferJemmel az u], szep lakasunkban,

Jestesmy szczesliwi z moim mszem w naszym nowym, pieknym mieszkaniu.

W zdaniach tych niekt6re rzeczowniki, procz przyrostkow osobowo-dzterzawczych, maja inne przyrostki.,

szobcljaban

szoba - pokoj

szoba + ja = szobaja - [ego pok6j (samogloska -a na koncu wyrazu wydluzyla sie na -d)

:szobaja + ban = szobajaban - W jego (swym) pokoju (-a przyrostkowe wydluzylo sie na -a ze wzgledu na nastepny przyrostek)

leveWkkeL

level - lise

level + iik = leveluk - ich lise (samogloska -e skrocila sie) leveluk -I- vel = Ievelukkel - ich lisciem (spolgloska v przyrostka -vel zasyrnilowala sie)

(W zdaniu ma to znaczenie: ieh liscmi, poniewaz level uzyte jest jako· pojecie zbiorowe).

lakasunkba

lakas - mieszkanie

lakas + unk = lakasunk - nasze mieszkanie

Iakasunk -I-- ba = Iakasunkba - do naszego mieszkania

ferjemmel

ferj ~ maz

£erj + em = f'erjern - m6j maz

Ierjem + vel = ferjernrnel - z moim mezern (asymilacja spolgloski v)

lakasunkban

lakas - mieszkanie

lakas + unk = lakasunk - nasze mieszkanie

lakasunk + ban = Iakasunkban - w naszym mieszkaniu

Widzimy wiec, ze do wyraz6w z przyrostkami osobowo-dzierzawczymi mozerny dolaczac inne przyrostki (-t, przyrostki oko-

Lekcja szesnast(~

149

lrcznikow). N alezy przy tyro pamietac, ze pierwszenstwo maja zawsze przyrostki osobowo-dzierzawcze.

Jezeli do przyrostk6w osobowo-dzierzawczych trzeciej osoby liczby pojedynczej, zakonczcnych zawsze na samogloski -a, -e, dolaczamy inne przyrostki, to samogloski -a, -e wydluzaja sif) na -6, -e (szoba - szobrija - szobdjdban).

Do wyraz6w z przyrostkami osobowo-dzierzawczymi nie rnozna dolaczac przyrostka Iiczby rnnogiej -k. Liczbe mnoga przedmiot6w dzierzawionych (moje, twoje, [ego, jej itd.) wyrazamy winny sposob; bedzie 0 tym mowa w jednej z nastepnych lekcji.

Nalezy jeszcze zwrocic uwage na to, ze przyrostki osobowo-dzierzawcze rnozemy w zaleznosci od potrzeb jezyka polskiego tlumaczyc zaimkiem bezosobowym sw6j, swoja, swoje itd.

2. P r z e c zen i e z 1 oz 0 ne

En nem szeretek nagy Iakasban Iakni, Ferjem sem sze-

ret.

Ja nie lubie mieszkac w duzym mieszkaniu. M6j maz tez nie lubi.

W zdaniu drugim wystapilo przeczenie zlozone. Ze zdania pierwszego wynika, ze osoba mowiaca nie lubi czegos. W zdaniu drugim inna osoba l;€i tego samego nie lubi. Przeczenie wyrazone zostalo slowern "sem", zamiast "is nem", W kazdyrn wypadku, kiedy vi jezyku polskim wyrazamy "tez nie", w [ezyku wegierskim przeczenie to wyrazamy forma skroccna "sem".

I is + nem = sem I Porownajmy dla lepszego zrozumienia takie zdania:

En szeretek, Ierjem is J a lubie, m6j maz tez lubi.

szeret.

En nem szeretek, ferjem Sem szeret.

Ja nie lubie, m6j mqz tez nie lul.i.

3. W Y r a z y z 1 0 ion e

W dzisiejszej czytance spotykamy wiele wyraz6w zlozonych:

fQrd6 ~ kapiel szoba - pokoj furdoszoba - lazienka

Zeszyt rrr

150

Lekcja szesnasta

ablakuveg - szyba konyvespolc - bibliotecz-

ka, etazerka

csap - kran vizcsap - kran wodny

szoba - pokoj eloszoba -:- przedpok6j

vezetek - prze- gazvezetek - przew6d

w6d gazowy

ttiz ---,. ogien . hely - miejsee tUzhely - palenisko

Tego rodzaju wyrazy zlozone SI! w [ezyku wegierskim bardzo czeste, poniewaz jednym ze sposobow tworzenia nowyeh wyrazow jest ich skladanie. Nalezy pamietac, ze w wyrazie zlozonym z dw6ch innych wyraz6:w znaezenie zasadnicze rna wyraz drugi, pierwszy natomiast okresla przeznaczenie, wlasciwosc, pochodzenie itp, przedmiotu oznaczonego wyrazem. drugim.· Pojecia wyraione w [ezyku wegiersktm przez wyrazy zlozone nie majq jednolitej formy w jezyku polskim. Moga bye wyrazone:

egy - jeden

forma - ksztalt, rodzaj

villamos - tram- megallo - przy-

waj stanek

ruha - ubranie szekreny szafa

ejjeli - nocny

szekreny

szafa

ablak-;;- {)~o konyves - ksiazkowy

viz -'woda-

tiveg - szklo pole - polka

e 10 :_ przed ..

gaz - gaz

egyforma - jednakowy (jednakowego ksztaltu, rodzaju) villamosmegallo - przystanek tramwajowy ruhaszekreny - szafa do ubrania

ejjeliszekreny - szafka noena

1) doslownie:

eloszoba - przedpok6j

2) doslownie z malymi rozbieznosciami:

ejjeliszekreny - szafka nocna (dosl.: szafa noena)

3) przymiotnikowo:

gazvezetek - przewod gazowy

4) opisowo:

ruhaszekreny - szafa do ubrania

5) innym wyrazem: furdoszoba -fazienka . ablakuveg - szyba

Lekcja szesnasia

151

Przy dolaczaniu przyrostkow do wyraz6w zlozonych parnietajmy, ze zgodnie z zasadami harmonii samoglosek, 0 harmonii deeyduja samogloski ostatniego wyrazu, do ktorego dolaczamy przyrostki, Sarnogloski wyrazu pierwszego nie odgrywaja tu roli.

CWICZENIA

1. Wypisac z czytanki rzeczowniki z przyrostkami osobowo-dzierzawczymi i podac ich znaezenie.

2. Dodac przyrostki osobowo-dzierzawcze do nastepujacych rzeczownikow: munka, zsemle, ablak, szek, konyv, SOl',

3. Przetlumaczye na wegierski:

Ja ide do kina. Ty tez idziesz do kina. Ja nie ide do kina.

.,' 'I'y tez nie idziesz do kina.

:M6j maz ehee czytac, Ja tez chce czytae. M6j maz nie chce czytac. Ja tez nie chce. Tu pada deszcz. Tam tez pada.

'Tam nie pada deszcz. Tu tez nie pada.

4. Uzupelnic zdania:

A:z asztal... (moj) a szoba ... (w moim) van.

A ruha (twoje) a szekreny ... (w twojej) van.

A kep (jego) a faL. (na jego) log.

A lampa, .. (nasza) a feher mennyezet... (na naszym) log A gyerek. .. (ieh) az iskola ... (w naszej) tanul,

A fiiz.~t... (wasz) az asztal.; (na ich) van. _

5. Stopniowac przymiotniki: boldog, u], vilagos.

Lekcja siedemnasta - Tizenhetedik lecke

1. Korrlugacia przedmiotowa, 2. Warunki wystepowania koniugacjl przedmiotowej, 3. Czas terainiejszy wyrazajaey czynnosc przyszla.

CZYTANKA Beszelgetes

Kowalski ur a konyvtarban iiI. Kezeben fogja a magyar nyelvtant es tanul. Felemeli a fejet es meglatja Szab6 urat. Szabo ur mondja:

- Jo napot kivanok! Milyen j6, hogy latom onto Mit csinal?

Latom, hogy tanul.

- Tanulok - feleli Kowalski ur.

- Nehez a magyar nyelv?

- Nem, eleg konnyii.

- :Es mit csinal ma este?

- Alighanem otthon maradok. Megtanuloma lecket. Meg-

from a hazi feladatot, Az uj szavakat is j01 begyakorolom. Es on mit csinal rna este?

- Meg nem tudom biztosan, de talan moziba megyek.

- EgyedUl?

- Nem, egyedUl mindig unatkozom. A felesegemmel megyek.

Sajnalom, hogy on nem tud jonni, Es melyik moziba mennek?

- Mi nagyon szeretjuk a Bastya mozit. A Bastyaba megyiink.

- Elmegyekszivesen, de mas alkalommaL

- Akkor bocsanat, nem zavarom tovabb, Megyek, mert vat

a felesegern. Felek, hogy nem kapunk mar jegyet. - J6 szorakozast kivanok.

- Kdszonom szepen. Viszont kivanok minden j6t ..

Lekcja siedemna.sta

153

Sl,OWKA

holnap - jutro

kez (kezek) - reka

klinnyli (-uek) - Iatwy, lekki kdszdnn! - dziekowac, pozdrawiae,

witac (sie)

mondanl - mowic, powiedziec meglatnl - zobaczye

melyik? - kt6ry? kt6ra? kt6re? nehez (nehezek) - trudny, ci~zki

akkor - wobec tego, no to, wiec, wtedy

alkalom (alkalmak) - okazja, spo-

sobnosc

allghanem - prawdopodobnie .Bistya mozi - kino Bastya begyakorolni - przecwiczyc beszeIget~s (-t) - rozmowa biztosan - na pewno bQcsanat - pI'Zepraszam egyediil - samotnie

eleg - dose

elmennl (elmegy) feleseg - zona

fej - growa felemelni - podnosic feIni (z przyrostkiern

sajnalni - zatowac szivesen - chetnie

sz6 (szavak, sz6t)- wyraz, slowo,

slowko

sz6rakozas (-t) - rozrywka tovabb - dalei, nadal unatkozni (-ik) - nudzic sie

vlseont nawzajem

zavarni (z przyr. -t) - przeszkadzac

jegy - bilet

pOJSC, odejsc, [odjechac

-tol, -toll -

bae ste, obawiac sie

fogni - trzymac, chwytac hazi feladat - zadanie domowe

Objasnlenia do slriwek

1) kez - kezek, nehez - nehezek, eleg - eleget - skr6cenie samogtoski,

2) meglatni - zobaczyc, pochodzi od latni - widziec. przedrostek meg- nadaje czynnosci charakter dokonany, lecz czas pozostaje terainiejszy, W je:zyku polskim czasownik "zobaczyc" nie ma czasu terazniejszego, wobec tego mowimy: widze, widzisz, widzi itd.

3) tudni - umiec, wiedziec; oznacza tez: moe, potroJic.

4) sz6 - szavak - przyjecie do rdzenia v 'i zrniana samogloski 0 na a; biernik prawidlowy: szot, liczba mnoga w znaczeniu gramatycznyrn rowniez prawidlowa: sz6k.

5) boesanat - oznacza: przebaczenie; uzywa sie zamiast "przepraszam", 'kt6rego nie rna w j~zyku w~gierskim."Przepraszac" wyraza sie: "bocsanatot kerni" - dosl.: prosic 0 przebaczenie.

6) bastya - baszta; w czytance nazwa kina.

OBJASNIENIA GR.t\MATYCZNE

1. K 0 n i u g a c ja p r zed m i 0- tow a

W czytance spotykamy znane nam [uz fQrmy czasownikow ~ nastenujacvmi koncowkami:

154

Lekcja siedemnasta

iiI - siedzi

tanul - uczy sie kivan-ok - zycz~

·41sina1 - robi tanul-ok - UcZ~ si~ mar ad-ok - pozostaje megy-ek - id~··.

unatkoz-om - nudze sie tud - moze

men-nek - ida megy-iink - idziemy siet-ek - spiesze

fel-ek - boje sie kap-unk - dostajemJ:"

Patrzac na koncowki tych form, bez trudnosci potrafirny ustalit osoby:

.~-ok, -ek i-om (ikowe) - osoba pierwsza liczby pojedynczej, -umk, -iink - osoba pierwsza liczby rnnogiej,

-nek - osoba trzecia liczby mnogiej,

sam temat (rdzen) czasownika - osoba trzecia liczby pojedyn .. czej.

Ptocz tych form rzucaja sie nam W oczy no we, nie znane

nam dotychczas zakonczenia czasownikow. Sa to:

fog-ja - trzyma tud-om - wiem

meglat-ja - widzi sajrial-om - z~luj~

lit-om widze szeret-jiik - lubimy

felel-i _. odpowiada koszon-om - dziekuje

zavarom przeszkadzam

Widzimy, ze do tematow (rdzeni) czasownikow doszly koncowki: -ja, -i, -om, -jiik, -am. Sq to koncowki innego sposobu koniugacji.

1

W j~zyku wegierskim istnieja dwa rodzaje koniugacji. Dotychczas poznalismy koniugacje tzw. podmiotowa, kiedy koncowka osobowa wyrazala tylko osobe i liczb€) podmiotu, W koniugacji tej nie, zawieral sil'; przedmiot (dopelnienie) okreslony, Jdli czasownik rzadzi] nawet przedmiotem (dopelnieniem), to byl on nieokreslony, Druga .koniugacja, bedaca charakterystyczna cech& [ezykow ugrofinskich, odznacza sie tym, ze sama fo.rrna ezasownika zdradza w sobie istnienie przedmiotu, Ze wzgledu na to, ze koniugacja ta zawiera w sobie przedmiot, naz;ywa si~ przec1- miotowq,

Lckcja siedemMsk

.155

o przedmiocie i warunkach obowiazywania koniugacji przedmictowe] bedzie dokladnie mowa poznie]. Wpierw poznajmy sama koniugacje.

Koniugacja przedmiotowa odznacza si€) innymi koitc6wkami osobowymi:

Liczba pojedyncza

Liczba mnoga

1. -juk, -juk

2. -jatok, -itek

3. -jak, -ik

1. -om, -em, -om

2. -ad, -ed, -od

3. -ja, -i

Przy odmianie obowiazuje harmonia samoglosek, Przy czasownikach z samogloskami szeregu tylnego obowiazuja koncowki z takimi samymi samogloskami; dla czasownik6w z samogloskami przednimi - koncowki z samogloskami przednimi; ponadto, w osobie pierwszej i drugiej liczby pojedynczej istnieja koncowki z samogloska a dla czasownikcw 0 samogloskach przednich, wymawianych zaokraglonymi wargami (0, 6, ii, ii).

Znajac powyzsze zasady, odmieniamy typowe dla kazdej z grup czasowniki w obu koniugacjach:

..

Tryb orzeka.jl\:cy

Czas terainiejszy

Koniugacja

p e d m i o t o w a

przedmiotowa

tudni - wiedziec Liczba pojedyneza tudom

tudod

tudja

wiem - wiesz

- wie

tudok tudsz tud

Liczba mnoga tudjuk tudjatok tudjak

tudunk tudtok tudnak

-wiemy

- wiecie

- wiedza

1M

Lekcja siedemnasta

szeretek szeretsz szeret

szeretunk szerettek szeretnek

koszonok koszonsz koszon

koszonunk koszontok

, koszormek

szeretni - lubic, kochac Liczba pojedyncza

szeretem

szereted

szereti

lubie, kocham lubisz, kochasz lubi, kocha

J esli koncowka zaczynajaca sie na spolgloske -j- dojclzie do czasownikow, ktorych temat konczy si~ na spolgloski -d, -gy, -1, -n, -ny, -t, nastepuje asymilacja w wymowie (tzw. asyrnilacja czesciowa) .

Liczba mnoga szerctjuk szeretitek szeretik

lubimy, kochamy lubicie, kochacie lubia, kochaja

Przyklady: tudja [tudidid], szeretjUk [senWtiiikJ, ki:iszi:injiik [kosOfnhik].

(Por6wnaj: zmiana spolglosek - lekcja V, przyrostki osobowc-dzierzawcze - lekcja 16).

k8szonni - pozdrawiac, dziekowac Liczba pojedyncza

koszcnom koszonod koszdni

pozdrawiam, dziekuje - pozdrawiasz, dz.iekujesz pozclrawia, dziekuje

Liczba mnoga koszonjuk koszonitek koszonik

- pozdrawiamy, dziekujerny pozdrawiacie, dzickujecie - pozdrawiaja, dziekuja

Piszemy: Wymawiamy:
dj did!
gyj didi
Ij ]J (lub normalnie l j)
nj fiJi
nyj nn
tj titi Lekcja sledemn(l.sta

157

2. Wa run k i w Y s t ~ pow ani a k 0 n i u g a c j i przedmiotowej

Koniugacji przedmiotowej uzywa sie wtedy, kiedy w zdaniu czasownik rzadzi przedmiotem (dopelnienie m blizszyrn), ale tylko w nastepujacych wypadkach:

1) Kiedy przedmiotem jest i m i ~ w 1 a s 11 e,

np.: Meglatja Szabo urat. Wi.dzi pana Szabo.

(Czasownik megkitja uzyty jest w koniugacji przedmiotowej, poniewai rzadzi nazwiskiem Szabo).

2) Kiecly przedmiotern jest w y r a z, p r zed k t 6 r y m s t 0 i P r Z e dim e k 0 k res Ion y a, az,

np.: Kezeben fogja a rna- Trzyma w (swej) rece gra-

gyar nyelvtant. matyke wegierska.

(Przed wyrazeriiem magyar nyelvtan znajcluje sie przedirnek okreslony a, wobec tego czasownik jogja uzy ty zostal w koniugacji przedmiotowej).

3) Kiedy przedmiptem jest w y r a z z p r z y r 0 s t k i e m d z i e r z a w c z Y ill,

np.: Szeretem anyamat. Kocham rnoja matke,

(Wyraz any6.m .. ~ moj« maik:« sklada sie z anya - matka i przyrostka dzierz awczego -m - moja,. Czasownika szeretem uzyto w koniugacji przedrniotowej).

4) Kiedy przedmiotern jest ktorykolwiek z nizej podanych z ai m k 0 w:

(j (on, ona, ono), on (wy), magam (ja sam), magad (ty sam), mag a (on sam), magunk (my sami), magatok (wy sami), magnk (oni sami), ez (ten, ta, to), az (tarnten, tamta, tarnto), vara~ mennyi (wszyscy, wszystko), egymds (sicbie) oraz zakonczone na -ii«, jak: melyik? (ktory, ktora, ktore), valamelyik (ktorys, ktoras, ktores) itd.

Np.: Milyen j.6, hogy latom Jak to dobrze, ze pana (was)

ont. widze.

(On - wy, pan, pani ~ pociaga za scba koniugacje przedmiotowa, stad forma czasownika latom).'

Uwag a: Zaimki bl';dq [eszcze omawiane pczmej.

1M3

Lekcja siedemnasta.

5) Kiedy (0 tym cji 31).

przedmiotem jest 1 ie z e b n i k p·o r z q d k 0 w y. bedzie mowa przy licz ebnikach porzqdkowych w lek-

6) Kledy przedmiotsm jest ca 1 e z dan i e pod r z ~ d n e:

a) wyrazone. mowa zalezna (spojnikowe),

np.: Latorn, hogytanul. Widze, ze pan sie uezy.

(Przedrniotem jest zdanie hogy tanu: - "ze pan si~ uezy", we.bec tego 16t01l1 - und.ze - znalazlo si~ w koniugacji przedmiotowej).

b) wyrazon€ mowa ciiezalezna,

np.: Tanulok- feleli Ko- Ucze sie

walski ur. Kowalski.

odpowiada pan

Zdanie wyrazone mow'! niezalezna mozerny wyrazic mowa zaleznq:

Kowalski

u1'

feleli,

hogy

Pall Kowalski odpowiada, ze

tanul,

si~ uezy.

W .kazdym wypadku czasownik fele1i - odpowiada wystapi :' kOlllUg~Cji przedmiotowej, pouiewaz rzadzi przedmiotem, jakirn Jest zdame od niego zalezn o (tanulok - ucz~ si~, hogy tanul _ ze si~ uczu],

Przedrniot, kt6rym rzadzi czasownik uzyty w koniugacji przedmiotowo], nie musi bye w zdaniu obecny. Moze on bye domyslny.

Dla wyjasnienia zanalizujemy Lakie zdania:

P y tan i e:

,Es on mit csinal rna este?

A pan eo robi dzis wieezorem?

.O d p.o w i e d z:

Meg nem tudorn bizto san. J '.

eszcze Ill€ wiern na pewno.

- W zdaniu drugirn czasownik iudom. uzyty jest w koniugacji p~zedmiotowej, poniewaz odnosi sie do ealego zdania poprzedruego. W ~lr~glm zdaniu nie rna przedmiotu, ale jest On dornyslny; cale zdanie Jest przedmiotem dla zdania drugiego. Zdariiedrugie w pernym brzmieniu wygladaloby nastepujacc:

Lekcja siedemn(Lsta

159

Meg nem tudom biztosan, mit csinalok ma este.

J'eszcze nie wiem na p€Wl10, eo robie dzis wieczorem.'

A teraz takie zdanie:

Akkor bocsanat, nem zava- Wobee tego przepraszam,

rom tovabb, nie przeszkadzam dalej.

W zdaniu wystapil czasownik zavarom - przeszkadzam, uzyty W koniugaeji przedmiotowej. Za varni - przeszkadzac rzadzi , przyrostkiem -t (biernika). Wyrazem domyslnym z przyrostkiern -t jest ant - pana, co odpowiada polskiemu: panu. Koniugacja przedmiotowa obowiazuje wiec nawet wtedy, kiedy przediniot jest domyslny,

Reasumujac powyzsze, rnusimy sobie j€szeze raz zapamietac, ze koniugacji przedmiotowej uzywa si~ wtedy, kiedy czasownik rzadzi przedmiotem, a wiec kiedy czasownikiem dajemy odpowiedz na pytanie leogo? co?, ale pod warunkiem, ze przedmiotern tym bedzie jedna z wyzej przytoczonych form (pkt 1-6) .. Jesli w zdaniu jest przedmiot, ale nie w kt6rejkolwiek Z opisanych form, lub jesli przedmiotu nie rna, wtedy uzywamy koniugaeji podmiotowej.

Przykrady:

Mit csinal maeste?

Co pan robi dzis wieczor.em?

Przedmiotem tym w zdaniu jest zaimek mit? - co?, ale wiemy, ze zaimek mi - co nie znajduje sie wsrod zaimk6w pociagajacych za soba koniugacje przedmiotowa, wobee tego czasownik csiruii - robi uzyty zostal w koniugacji podrniotowej,

Felsk, hogy nem kapunk Obawiam sie, ze juz nie do-

mar jegyet. staniemy biletu.

Przedmiotem jest tu wyraz jegyet - biletu, ale wyraz nie rna przedimka okreslonego ani przyrostka osobowo-dzierzawczego, dlatego czasownika kapunk - dosta.niemy (dosl.: dostajemy) uzyliSmy w koniugacji podrniotowej. Gdyby wyraz jegyet byl pojeeiern okreslonym i posiadal przedimek okreslony albo gdyby rnial przyrostck osobowc-dzierzawczy jakiejkolwiek osoby, wtedy

zdania moglyby bye nastepujace: ,

a) Felek, hogy nern kapjuk Obawiam sie, ze juz nie do-
mar a jegyet. staniemy biletu. 1.
b) Felek, hogy nem kapjuk Obawiam sie , ze juz nie do-
mar a jegyi.inket. stanierny naszego biletu. 160

Lekcja siedemnasta

W obu przypadkach forme kapunk (koniugacja podmiotowa) musielismy zmienic na kapjuk (koniugacja przedrniotowa), *)

w y r a z a j a c y

3.. C z as t era z n i e j s z y

p r z y s z l a

Czasowniki wegierskie, wystepujace w czasie terazriiejszym, mega wyrazac czynnosc przyszla.

Przyklady z czytanki:

c z y n n os e

Es mit csinal ma este?

A co pan robi dzis wieczorern?

Widzimy, ze csinaZ ~ robi wystapilo w czasie terazniejszym, ale ma znaczenie czasu przyszlego. Zwrocmy uwage na to, ze w 'danym wypadku to samo wystapilo w jezyku polskim, gdzie wyraz "robi", uzyty w czasie terazniejszym, odnosi siE; do czynnosci, jaka ma nastapie w przyszlosci.

Megtanulom a lecket, Naucze sie lekcji,

Megirom a hazi feladatot. Napisze zadanie domowe,

Az uj szavakat is j61 begya- Przecwicze tel dobrze nowe

korolom. slowka (dosl.: slowa):

W tych zdaniach polskie przedrostki na- i prze- spowodowaly, ze czasownik znalazl sie w czasie przyszlym, jednak ieh odpowiedniki meg- i be- nie zmienily czasu czasownikow w~gierskich. Czas pozostal nadal terazniejszy, ale ze znaczeniern czasu przyszlego.

Uwaga: Prawidl.owe tworzenie czasu przyszlego omowione bt;dzie p6tniej.

*) Zdania skonstruowano sztucznie, dla zobrazowania rozmcy waruI~kow, w jakich wystepuie koniugacja przedmtotowa, w por6wnaniu z tyWl, w jakich wystepuje koniugacja podmiotowa. W prak tyce zdania talde, mimo poprawnosci gramatycznej, nie S,Cl uzywane. W dane] sytuacji, lepSze: jest zdanie: "F€lek, hogy nem kapunk mar ~e~yet .. "·

Lekcja siedemnasta

161

CWICZENIA

Odrnienic w koniugacji podmiotowej i przedmiotowej nastepujace czasowniki: Iogni - trzymac, sajnalni - zalowac, csinalni - robic, Ielernelni ~ podnosic,

2. Uzupelnic zdania:

Lat ... (widzisz) ezt a kbnyvet.

Megtanul . .. (nauczymy sie) a magyar lecket. Tud . " (wiem), hogy nem vagyok szorgalmas.

Kovacs felemel a fejet.

A gyerekek fog a ceruzakat.

Ti nem szeret. . . Karolyt?

3. Pr'zetlurnaczyc na wegierski, zwracajac uwage koniugaeji przedmiotowej i podmiotowej:

Wiemy, ze wy nie chcecie tu pozostac, Aleksander lubi tych chlopcow.

Ci .chlopcy lubia tez Aleksandra. Widzimy go zawsze na ulicy.

Nie wiem, kto to jest.

Bardzo ich zalujecie?

Uczysz sie po wegiersku?

Robotnicy lubia SWq fabr yke.

Robotnicy Iuoia pracowae w swej fabryce. Piszemy [ego olowkiem.

Nie chce tego widziec.

Co robicie dzis. wieczorem?

na stosowanie

18

Lekcja osiemnasta - Tizennyoleadik Ie eke,

1. Nieprawidfowosci przyrostk6w osobowo-dzierzawczych. 2. Przyrostkt osobowo-dzterzawcze db wielu przedmiotdw. 3. Zmianasamogloski .ternatu przy dotaczaniu ' przyrostka "osooowo-dzterzawczego. 4. Uzywanie przyroatkow osobowo-

-dzierzawczych w rnowie potocznej,

CZYTANKA A csalad Margit: Katalin, .hova sietsz ugy?

Katalin: Vasarolni rnegyeka 'kozertbe. Zoldseget, lisztet, s6t, cukrot es kolbaszt akarok venni, Sietek, mert otthon varnak

a gyermekeim es a szuleim.

Margit: Kik a sztileid?

Katalin: Apam villanyszere16. Anyam nern dolgozik. Otthon marad az unokaival, mert en dolgozom. Persze a f'erjem is.

Margit: Es a testvereid?

Katalin: Az ocsem egyetemre Jar, kulonben -volegeny es szabad idejeben mindig a menyasszonyanal van. A noverem nines itt. Videken lakik az anyosaval es az -aposaval, A hugom meg nagyon fiatal. A bat yam meg most is munkaban van ..

Margit: Ferjed Drill biztosan, hogy a felesege olyan gondos es annyit vasarol._., ,

Katalin: A rokonaim jonnek VaCSOT<1ra. N agynenim, nagybatyam, unokatestvereim es nagyszuleirn jonnek, illetve csak nagyapam, mert nagyanyam mar most is ott van, A dedunokaival beszelget.

Margit: Kellemes dolog olyan nagycsaladdal talalkozrii, ugye? Katalin: Nagyon kellemes.

SI:.OWKA

anyos (-t) - tesciowa annyi - tyle

apa - ojciec ap6s (-t) - tesc

Lekcja osiemnasta

1'63

'batya - starszy brat b,izony _ owszem, wlasnie eukor (cukrot) - cukier esalad (-ja) - rodzina dedunoka _ prawnuk

dolog (dolgok) - rzecz, sprawa egyetem ._ uniwersytet

I'eleseg - zona

gondos (a) - troskltwy gyermek _ dziecko hug - mtodsza siostra

illetve - a raczej, a wlasclwie KataUn. (-t) - Katarzyna kclbasz (-t) '-. kielbasa

kozert - sklep spozywczy

Iiszt (-je) - maka

Margit ___:, lVIalgorzata menvasszonv (- t) _!_' narzeczona persze - oczywiscia

nagyanya ___: babka

nagyapa - dziadek nagybatya - wujek nagyneni - ciotka nagysziilok - dziadkowie nover (-t) - starsza siostra ocs. (0) _ mlodszy brat rokon (-t) - krewny-·

so - s61

sziilok - rodzice

testver (-t) - brat, siostra (rodzenstwo)

unoka - wnuk

',;

unokatestver (-t) - kuzyn, kuzynka varnt - czekac

videk (e) - prowincja, okolica "illanyszerelo - elektromcntar . vOiegimy (-t) - narzeczony ". iiriHni - c'ieszyc' sie ,

f_

'l

, ..

_ 'Objasnienia do sl6wek

1) kiizert - sklep spozywczy, jest skr6tem nazwy Ki:izsegi E!e!misze'rf~Tt~kesit6, Valla[at - Spoleczne Przedsieblorstwo Handlu Artykulam! spozywczymi.

, .

,J2) sziilok - rodzice, nagysziilok _ dziadkowie; w Iiezbie pojedynczej:

s:dHo - jedno z rodzic6w, nagyszulo - [edno ;C dztadkow (rzadko 'uzy-

wane). . , , ..

r:» 3) <gyermek - diiecko, 'rna znaczenie stopnia pokrewlenstwa; .dziecko w znaczeniu czfowieka w mlodym wieku nazywa sie po wE;gierskil i,liy~rek".

164

Lekcja osiemnasta

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

p r z y r o s t ko w

o s o b ow o-

1. Nieprawidlo.wosci <d z i e r z a w c z y c h

W czytance wystepuje kilka wyrazow, nazw czlonk6w rodziny, do ktorych przyrostki osobowo-dzierzawcze dolaczane SC} w sposob nieprawidlowy, .dotad nie spotykany.

a. Utrata samogloski w' 3 osobie: anya - matka

anyam - moja matka anyank - nasza matka

anyad - twoja matka anyatok - wasza matka

"anyja '_ jego, jej .matka anyjuk - ich matka

g,tya (apa) - ojciec

at yam (apam) - mOJ. ojciec at yank (apank) - nasz ojciec

atyad (apad) - tw6j ojciec atyatok (apatok) - wasz ojciec

atyja (apja) -' jego, jej ojciec atyjuk (apjuk) - ich ojciec

batya - starszy brat

bat yam - m6j starszy brat bat yank - nasz starszy brat

batyad - twoj starszy brat batyatok - wasz starszy brat

batyja - jego, jej starszy brat batyjuk - ich starszy brat

Spolgloska przyrostka osobowo-dzierzawczego w 3 osobie j- po spotgloskach -ny i "-ty powoduje zmiane ich wymowy:

piszerny . wyma wiamy:

nyj nn

tyj tit!

Przyklady: anyja: [d:fi:na], batyjuk [batitiuk].

(Por6wnaj: zmiany spolglosek - lekcja V, przyrostki osobowo-dzierzawcze - lekcja 16, koniugacja przedmiotowa - Iekcja: 17).

r "Do grupy wyraz6w przyjmujacych nieregularnie przyrostki osobowo-dzierzawcze nalezy tez wyraz nene - starsza siostra, :ktory jest .malo uzywany (3 osoba: nenje - jego, jej starsza siostra, nenjiik - zch starsza siostra).

b. Wydluzenie samogloski laczacej -e~ na ~e~ w 1 i 2 osobie oraz podwojenie spolgloski -cs- w 3 osobie:

Lekcja osiemnasta

165

Des - mlodszy brat

?cs~m rri~~ rnlodszy brat ocsenk - nasz mlodszy brat

?csed - ~woJ ~:odszy brat ocsetek - wasz mlodszy brat

oecse - jego, J€J mlodszy brat occsuk - ich mlodszy brat

c. Utrata samogloski u;

fiam ~ moj syn Iiad ._ two] syn f'ia --:- jego, jej syn

fiu - syn

fiunk - nasz syn fiatbk - wasz syn fiuk - Ich syn

2 ... P r z y r 0 s t k i 0 sob 0 w 0 - d z i e r z a w c z e d 1 a w i e 1 u przedmlot6w

. Poz~ane dotychczas przyrostki osobowo-dzierzawcze odnosily sie do jednego przedmiotu posiadanego.

v:~raz z przyrostkiem osobowo-dzi€rzawczym nie rnoze tworz!c Iiczby mnogi-ej za pomoca przyrostka ~k. Tworzy jq natomiast za pornoca cechy -i-.

'Przypatrzmy sie zdaniom:

Dtthon marad az unokaival

mett en' dolgozom. '

A rokonarm jonnek vacsorara.

Zostaje w domu z€ swymi wnukarni, poniewaz ja pracuje, Moi krewni przychodza na kolacje.

. W zd.aniach tych wyraz unokaival -' ze swymi wn~kami I roko~alm . - moi krewni rnaja przy koncowcs dZierzawczej cech~ -1-, ktora tworzy liczbe mnogq posiadanego przedmiotu .. unoka - wnuk

un ok am - moj wnuk (wydluzenis -a na -6)

unokai - jej wnuki (doszlo -i-, cecha liczby mnogiej) unok8.ival - z jej (swymi) wnukami

tOkon - krewny

rokonom - m6j krewny

tokonaim - mal krewni (cecha liczby mnogiej -i- oraz samogloska Jqczq¢a -a- ) ..

Do wyrazenia Iiczby mnogiej posiadanego przedmiotuuzy\Vamy przyrostkow osobowo-dzierzawczych charakteryzujacych

Zeszyt lITI

166

LekcjcL ,osiemrW,sta

sie samogloska -i-, Przyrostki Je majq forme niece irma niz przy_ rostkirdla liczby pojedynczej przedmiqtu.-, Dla rulatwienia stoso; wania-iprzyrostkow w Iiczbie mnogiej . wszystkierwynazy pddzis;

limY'"Q,a 3, g:rllPY: .. : ' ,., c -, "

I. Wyrazy zakonczone na samogioski~ Pl'?Cf' ,j'J,np. un_ok~L,~lecke, radio.

II, Wyrazy zakonczone 11a spolgloski, pr6cz tY~,h, ktor e przy' jednym przedmioeie posiadanyrn przyjmuja przy~·.?stki' -fa, ':-je; np. -rokon, testuer: . " , .,;, ",' III. Wyrazy zakoi1czone' n':i sarnogloske -i oraz te' i' zakonCZ911ye~1 na ispolglosk], ktore przyjr,nujqW .3 osobie, przyrostek

-j«, -je, np, kocsi, pad, kert. " , ,~' " -r c. ".'

. Do wyrazenia wlasnosci (posiadania) wielu przedrniojow uzywamy' przyrostkow osobowo:cizieri:i\:i.rc'iYc;h' dla '~~a#.fl,el',z . "grllP

", I-. ~ ... _-. _ ~ _ .'.'_l. !::__J ....... _ .•.... -~ ~J~,

wyraz6w:

,-t,·· ..- . I

, _~~?je 'f': ,twoj~

" '.~ _ r.":'o .f .'

~jego, jej.

1 ; _;. .......

nasze

wasze

, .,

ich"

( .:

• ~., J • :-,. I ', ••

.:-jaim, ,;jeirp.,1F -pid".Tjeid, --;

<..-J "" ~ ,;' "~ •

.. ,-\."

-aim, .. ~im,. . -aid, -eid

01

-im .r id

-i. -ai,. -e,~~.-jai; _+j~i),l'/'

-ink-aink, -eink -jaink, -jeink

-itok, -itek -aitok -eitek -jaitok, -jeit ek .

'~i~ ; ~ail(,~ik' ',.' ;' '~{~ik'/ _j~{~(;:" i

. ", l-.----,--:'"'-'""""",.....--"""-l---::- . ...." ""'_'--;., -,,"";, '----"' .......... "'-'--'---_...;...;...:.. ....... ~

Grupa I

(samogloska -a, -:e wydlyza si~),

J -- - - .' f ...

- wnuk : .~' ..... J."' "J".">o i_.~. i; '"'r)

unokaim _' moje wnuki unokaink _ nasze .wnukij: ,j

unokaid _' twoj e wnuki 'l'l~okaitok _ W~s.2)~''0'r:J..u.ki.J,.;.

unokai _ jego, jej wnuki unokaik ~ J~hvv,nuki. ., .i, ..•.

~ ':_':: ::; <. .. .. _ ' .r., decJ:-..e .-=- Jekcja I, U'.< .', .: ~ - .. - 'f' ~

leckeim _ moje lekeje leckeink _ nas-zec,t$Ke!tei .:;~.~ !e~Mid:- twoje, le,l\(je ' . '0' _. -.Jeck~te~.·~w~s~~;;,~~lf9je .«:

l~bl;~i.' ~ ~J'~go; jea )~kcje' - le, c.k .. ,~~,1~.; 7) iG_tr l~l~.sj.~,,;: t .f.

~, .. c, .'. ... '. ,~. . . . . ~ - ...

unpka

~J.l !

t

, .. _I ,

Lel<:cjd 'osiemnti.Ha

raUi6ini ,"-- :ilio'j~ radia ' , r adloid! _:__:-tWoje r:adi~" ~ :"

t,*4,i9i _ jegp, jej Jf.l.5ii?

_' , , -,' ...' "

radioink -;i:....c.·~'asz~ 'iadfc{"'-, " ' radioitok - wasze radia

. ;ri!pi¢il-.:, _ ich.iradia

'Grlipa. II ' ' ... rokon. _ krewny

tesiuer _ brat, siostra > '

testvereirn _ moi braciarmO-Je" testvereink ~ n"~sCbracia, nasze

F 9.~9.~trY" ~'.. . ." ,

J L .~~ -;, . ~.., ) ~ , '... I

te9F~~r:jq _ t¥{pi bracia, ;twojl7.

". plo::;try . .

t~~t~er~i' :_ jeg'~," jej" bAcia,

siostry ;:' ',~., _

rokonaim -~ moi krewni rokonaid _ twoi krewni rokonai _ jego, jej krewni

," - rokonafnk -:. ___. "nasi krewni

'~ job)naitok ___:_ \¥'a~i':krewni rokonaik ; ,~ ,; ich krewni

.. ,siostry. ., _

rf: ~ .~:

-te~tver:eitek :-::- ,,~asr ' bracia,

,'~ .wasze' siostry; .,', ',: ..

e 'testvereik ._ ich br'icia, siostr'y

/' .11 "',' GruJ?a u~

r': ' ~.; rt ; kocsi _ w6!' ' ',,'

kocsijaim _ moje wozY',:. kocsijaink. - ilasze' wozy, ,

h:Q~s.Hajd _ tw~je WO:?-Y., 1;;ocsijaitok -:- wasze WO"Wh" , .

koesijai _ jego, jejw.o_,zy J kocsijaik .:_ ich wozy ''-' ' ..

Si" 'r,,:.) pdd",- Iawka '.' "

padjaim _ moje lawki :~,' padjaid _ twoje lawki padjai _ jeg~,. jeJ .lawld

1<,

kert

kertjeim _ moje ogrody kertjeid -:- twoje ogrody keftJei' ~r jegO';" jE'j ogrb~y"

padjaink _ nasze lawki padjaitok _ waSle l:awki padjaik _ ieh Iawki

"

ogr6d

kertjeink =: naszeogrody kertjeitek _ ~asze ogrody

, keytje,il< '.:_ 'iefl 'ogrody

3, Z m i ,il:.n, a" s a m 0 g 1. 0 ski t e mat u p r z y d 0 1 q c Z an i u p rzy r ,o's t k.,ao. s o.b 0 w 0 - d z i e r z a \V_c, z e g <? :.

Kik a 'sziflkid? ti , ; , Kim 5'11, twoi rddzice?

168

Lekcja. osiemnasta

Szabad idsjeben mindig a menyass.!onyanal van,

W (swym) wolnym czasie jest zawsze u (swej) narzeczonej. (przeklad doslowny) > \"

Wyrazy sziileid. - twoi rodzice i idejeben - w jego czasie pochodza od rzeczownikow sziilO - jedno z rodzic6w i ida czas:

sziil6 - jedno z rodzicow szuleid - twoi rodzice

ida - czas

ideje - jego czas

idejeben - w jego (swym) czasie

Niektore wyrazy zakonczone na sarnogloske -0 zmieniaja jq na -e- przy dolaczaniu do niej przyrostkow osobowo-dzierzawczych. Wszystkie tego typu wyrazy zawiera wykaz na str. 488.

\ .

Odmienrny wyrazy szura i ida do konca: sziiLO - jedno z rodzicow

szulonk - jedno z naszych rodzicow

szulotok -_ jedno z 'waszych

rodzicow .

szulejuk - jedno z ich rodzi-

szulfim - jedno z moich rodzicow

szil16d'i....:... [edno ~ twoich rodzi-

cow

szuleje - jedno z jego, jej rodzicow

id6m m6j czas iddd - tw6j czas Ideje :_ jego, jej czas

cow

ida

czas

id6nk - nasz· czas idotok - wasz czas idejuk ~ ich czas

Przyrostki osobowo-dzierzawcze dla wielu przedmiotow dolaczamy do rdzenia 0 zrnienionej samoglosce:

szuleim .:_ moi rodzice szuleid - twoi rodzice sztile.i - jego, jej rodzice

szuleink - nasi rodzice szuleitek - wasi rodzice sziileik - ich rodzice

Lekcja osiemnasta

16~

ideim ~'moje czasy ideid .~. twoje czasy idei - jego, jej czasy

ide ink - nasz~ czasy ideitek - wasze czasy ideik - ich czasy

Uwaga: Wyraz sziilo posiada rowniez formy regularne: szuIOje, szULojilk, szilWi, szilloik, kt6re sa rzadzie] uzywane,

4. U Z Y wan i e p r z y r 0 s t k 0 w 0 sob 0 w 0 - d z i e r za: w-

c z y c h w rn 0 w i e pot 0 C Z 11 e j . r ,

Przyjrzyjmy sie zdaniom:

Kezeben fogja a magyar nyelvtant.

Varnak a gyermekeim es a szuleim.

Az ocsem egyetemre jar.

Trzyma w swej rece gramatyke wegierska.

Czekaja moje dzieci f moi rodzice.

Moj mlodszy brat chodzi na uniwersytet.

Moja babeia rozmawia ze swoimi prawnukami.

Nagyanyam beszelget a dedunokaival.

W tlumaczeniu kazdego z tych zdan na [ezyk polski widzimy pewna przesade w poslugiwaniu sie zaimkarni dzierzawczymi. Przesadne Sq wiec formy "w swej rece", "moje dzieci", "moi rodzice", "moj brat", "moja babcia" i "s,woimi prawnukami". Tego rodzaju wyr azen uzywa sie w j~zyku polskim tylko wtedy, jezeli podkreslamy wlasnosc, W jezyku wegierskim wlasnosc podkresla sie w kaidym wypadku i nie jest to przesada. Nieuzywanie obok pr~edmiotow 'przyrostkow osobowo-dzierzawezych czyni zdanie w(:fgierskie niezrozurnialyrn. Gdybysmy na prsyklad powiedzieli:

"Var~ak a gyermekek t=,s Czekaja dzieci i ~odzice. ~~;

a szulok. . .... ~\ - z(

to w .zdaniu polskim jest to. zrozumiale, ze chodzi 0 dzieci i' rodzi-' c6wosoby mowiace], natomiast w zdaniu wegierskirn oznacza to,

- ,. - ,-:_:

~e w ogOle jakies . dzieci i jacys rodzice czekaja ..

_..1. •• ~

CWICZ.ENIA

l. Dodac przyrostki osobowo-dzierzawcze dla jednego i wielu 'przedmiotow do wyraz6w: .nyar, gyermek, lap (-ja); ero (.ereje), cukor , .", ~',_, '1..61

1.110

..

Lekcja dztewi~tna$~a

2. Odpowiedziec .na pytania zgodnie z trescia. -czytanki ; ~iv~l talalkozik ¥.?rgj,t? Hova .. siet Katalin? Mit akar ~I vasar;oJr~ a kozertbenj-Kik varnak otthon? Kit 'varnak? Ki marad otthon az unokaival? Hova , jar az occse? .rlo~ . van a i·p~v~:re} .. Kivel hiki.k ott? Milye~ a huga? Ho~ Yfll1-: aJ)atyj~? ,K,~~el, b~~?~lgyt a nagyanyja? Kik jonnek vacsorar ar Kihez [onnek ok vacso-

'''i rata? . ... ~i. .. "; ~i~~ ~. J .-,

3. Przetlumaczyc na wegierski: .. .,,: '.'.'. . .. : , .

Jestem u rnojej babki. Widzisz swych (twoich) .. mlodszych braci? Helena koeha swe (jej) dzieci. .Ro~zm~Y.:i~l.lny: o' naszych .. rodzicach, Spotykacie si~ z was~ylui'star~zym(bracci.ifD~iad. ,ko.wje .czckaja na "swyeh' wnuko,o/ .. (d?sI..: ,c~kaj~·.·~~ch

'owiiuK"ow): .J.. .. _, .. 1.".0.1 J'

il

"I ,';:.

19

- ~ ,I,

. ~. -.._. ._)J • "'_:: :: ~J J

r' ~,

Lekcja -dziewietnasta - Tizenkilencedik lecke:

'1.. Przyr6Stek' -nak, -nek. 2_"Kon'strukcjii, d~ier~ .. ~,: zawcza. 3. Przedimek okreslony ptzy nazwach,

t '. geograficzrrych .. : '.. "

:.,_" ... t;( .

·• • .:..i

"') " 1,'.~!iZy~·AN~.A ..... ;,: '_0-':"/'"

i" -: " .... c"'" .: ,.M~gyaf;orszag ':;' ::, "/:

.A.Magyar Nepkoztarsasag kozep-europai allam. A~:Ot.ma-,es a Ti.sz_a. folyo partj an}ek.szik,.9. Karpatoktol cClelre.-A.;;;.~Qrs~ag: -!5.~e-p. Magyarorszag sZJ?!?-szed8:i~. ~szakkeletr51 a $,zovjetpn,i6"es?;akr61 Csehsalovakia, keletrfil Romania, delrril Jugoszlavla, ny~I;l~~~~6l

p€clig Ausztri~.. . . .' _ ". . .. ,.,.-. " '

. ~.?g!.9-~?rs~,ag ~,legnagyo~p 9arafs~gb,~,~' .e~ ~ep~y;€lo~~~~ggJ~1J

es mas orszagokkal is. -, . .... ..... _, .. ' .. r .

MagyarorszagTtivarosa Budapest.' Gyony6iu""f~Yvese '§_'Duna ket partjan az egesz vilagol'i ismeretes. Magyarorszag mas

nagyqbb varosai: Debrecen Szeged, Misf;:~lc; Pees, " .... '.[

Magyarorszag legnagyobb, ,~a.va a Balaton, A Balfl.t9:~t: "lU?,gyar

tengernek" hivjuk. Mas kisebb tavak is vannak, .' ." r;.'

Hi

~. ,~, ,-'" ,~

...........

••. 1

• T '. :'.

A Dunari szigetekvannek: a Margitsziget es a Csepel-sziget .

A Csepel-szigeten nagy ipari rmivek vannak.' .

A magyar- n:ep' ~p{ti . ;szoeialist~ ha~ajAt. A sok gyar..' epulet, iskola, g~p, .~l¢l:nii.sz€r es'ruha a munkasok esparasstokrmunka-

._ ...... : _!, _,~ H .~~.. ¥ .. __ , ~,

janak az eredmenye. ,,' ..

Fej16dik az ipar es a mezogazdasag. Halad a tudomany. Az allarn boldog eletet biztosit a munkasoknak, a' parasztoknak es az ertelmisegriek.

.... :: .. ~ - ,

.,' ~~ ... ; I . ~ f. '

<!.qa.~.?:)2~;ns.t.wo <". ..,.:; ,. esza"kel~.t - polnocny _ wschod,

Ausztria - Austria fejiodni (:ik) - ro~wijac si~.·

::~~!~:gt5\. ~rZ~~~~?~' (jezior~), ft)~ves (-t) -. polozez:ie ..

~iztosltli";"r !.._.' zapewriiac; 'zabeipie-" :'foly(i . _:_ rzeka' .,

czae g'ep '(ef':_ maszyna

Csehszlovakla Czechoslowacj a, r haladnl. . .,...,. postepowac

Osepel-sziget - Wyspa Csepel haza ~"'" o'jczyzna

Debrecen (-t) - Debreczyn hh~ni (z<przyrostkiem'-nak,'-n;k) -

Dun~:'; p,\ln:a·,h,,·· .. · : , . '\.. nazywac'-' ;)

.ele_lmi!!z~r ,..,t) ----:" .zywnosc .' ~par (-t) ,.- przemysl

epiteni - budowac . ipart :-:=;. przemystowy

ere4me~y H) - wy~iik~ ~:~zuita·t. ismeretes - znany .

'~itelhiis'eg,:':"':':: : fntel1'gend'a ' ~.. .!". ~ .: • ·:·JugoszHiiria .. ··_::_ .. j l:tgoifaVh'a "'~:

es~ak - polnoc .,.~K.~;rpatok._:_:'Kafpa~yi' t";'i~".:

172

Lekcja dziewi~tnasta

kelet - wseh6d

!{tizep-europai - srodkowoeuropejskl Lengvelorszag - Polska

Magyar Nepkilzta.rsasag - W~gier-

ska Republika Ludowa Magyarorszag - W<;_gry mezogazdasag - rolnietwo Miskolc - Miskolc (miasto) mil (rmivek) - obiekt, dzielo nep (e) - lud, nar6d

nyugat - zaeh6d

orszag<- kra]

part (-ja) - brzeg

Pees (e) - Pees (miasto) Romania - Rumunia

Szeged - Szeged (Segedyn, miasto) sziget - wyspa

szomszed (-ja, ~ aim) - sasiad Szovjetunto - Zwiazek Radzieeki tenger (-t) - morze

Tisza - Cisa

to (tavak) - [eztoro

tudomanv (-t) - nauka, wiedza

E - eszak

EK - eszakkelet K -- kelet

OK - delkelet o - del

DNy - delnyugat Ny - nyugat

ENy - eszaknyugat

Obfasntenla do s16wek

1) htvnt z przyrostkiem -nak, -nek rna znaczenie polskiego "nazywac" (z narzednikiem) ; z przyrostkiem -t - "wolac" (z biernikiem).

2) Magyarorsziig - oznacza kraj wegierski: wyraz w liczbie pojedynczej.

3) mil - miivek - zmiana rdzenia przez dodawanie spclgloski v.

4) szomszed, przyr, dzierz, 3 osoby -ja i -juk, jednak w Iiczbie mno-

gte]: szornszedaim, szomszedaid itd. - .

OBJASNIENIA GRAMATYCZNE

1. J?rzyrpstek -nak, -nek

Az allam boldog eletet biz- Panstwo zapewnia szczesli-

tosit a munkasoknak,: a parasz- we zycie robotnikom, - chloporu

toknak es az ertelmisegnek. i inteligencji,

W zdaniu tym wyrazy: munkcisoknak, pqrasztokngk, erteLrni·

segn?k majq przyrostki -nak, -nek. '

Lekcja dziewi~tn(lsta

173

Przyrostek -nak, -nek spelnia w [ezyku wegierskim role celownika:

munkas - robotnik munkasnak - robotnikowi

munkasok - robotnicy munkasoknak - robotnikom

chlopi chloporn

paraszt - chlop parasztok -

parasztnak chlopu parasztoknak

ertelrniseg inteligencja

ertelmisegnek - inteligencji

W roli celownika przyrostek -nak, -nd~ odpowiada na pytanie kinek? - komu? minek? - czemu?

ki + nek = kinek? mi + nek = minek?

Przy dolaczaniu przyrostka obowiazuje, jak w podobnych wypadkach, wydluzanie samoglosek -a, -e na koncu wyraz6w,

Przyklad:

a Duna - Dunaj

a Dunanak - Dunajowi

samoglosk ach oraz przy spolgloskach przyrostek jakichkolwiek zmian wyrazu:

eredmeny - wynlk eredmenynek - wynikowi

Pay innych dolacza si~ bez foly6 - rzeka foly6nak - rzece

W liczbie mnogiej przyrostek -nak, -nek odpowiada na pytanie kiknek? - komu? (Iiczba mnoga), miknek? - czemu? (liczba mnoga)

kik -I- nek = kiknek? mik + nek = miknek?

munkak - prace munkaknak - pracom.

nepek - ludynepeknek - ludom

2. K 0 n s t r u k c j adz i e ria w c z a

W jezyku wegierskim konstrukcja dzierzawienia (posiadania) jest odmienna niz w polskim. Odwrotnie niz w jezyku polskim, na pierwszym miejscu znajduje sie posiadacz, a na drugim przedmiot posiadany, .J ezyk wegierski . nie rna dop~lniacza .

. ~, ..

Lek_CjCL dziewir;t-nasta

w' pewnym stopniu zastepuje- goodpoWiednikce16wnika,przyrostek -nak, -nek, ale· tylko w rozwinietych formach dzierzawienia, kt6re poznamy pozniej.

Konstrukeja dzierzawcza jest jednym z typ6w przydawki wegierskiej i nazywarny jq rowniez p r z y d a w k q d z i e rz a W o z q.

Konstrukcj a dzierzawcza dzieli sit: zasadrsiczo poJedynczego i podw6jnego dzierzawienia.

-

ria konstrukcje

a. -Konstrukcja pojedynczego dsierzawienia ri1oie:byc: prosta lub rozwinieta,

W k ons t r uk e j i pro s t e j wyr az (przewaznte rzeczownik) oznaczajacy posiadacza, kt6ry moze si~ znajdowac w liczbie pojedynczej lub mnogiej, nie otrzymuje zadnego przyrostka,natomiast wyraz oznaczajacy przedmiot posiadany (rowniez rprzewaznie rzeczownik) przyjmuje przyrostek osobowo:-dzierzawczy trzeciej osoby liczby pojedynczej . (-a, -e, -ja, -je) lub liczby mnogiej (-i, -ai, -ei, -jai, -jei), W zalezriosci od tego, ile jest przedrniot6w posiadanych. Przed wyrazem oznaczajqcym posiadacza moze sit: znajdowac przedimek a, az (w obu liczbach) lub egy (tylko w Iiczbie pojedynczej):

1

Jeden posiadacz

[eden przedmiot posiadany

a: I wyraz

egy

J -a -e wyraz + '.' . 1: -]a,-Je

I~----------------------------------------"~

Przyklady:

a (egy) foly6 X partja

brzeg rzeki

" (doslownie: rzeka -- jej brzeg)

a munka Xeredmenye '

wynik· pracy

" "< (doslownie: praca -- jej ,wynik)

Lekcja. dziewir;tnasta.

175

Jeden posiadacz - wie le przedrniotow posiadanych

~ ). wyraz

egy

Przyklady: i

a (egy) foly6 X partjai ,

brzegi rzeki

(doslownie: rzeka -- jej brzegi) a mun~~ ·x eredrnenyei

wyrriki pracy

(doslownie: praca ---: je j wyniki)

Wieiu posiadaczy - [eden p~zetlmiot' posiadany

'::z '} wyraz -t _k" .wyraz -+ {' ~a, '-e -ja, '-je

Przykl:ady:

a foly6k X partja

brzeg rzek, - -,

(doslownie: rzeki- ich brzeg) a munk~k 'X eredmenye

wynik prac

(doslownie; prace -- ich-Wyn'i'R)

~. . i ..

..

,

Wielu posiadaczy -

wiele, .przedmiotow posiadanych

, "

a } wyraz + k az

-'.

wyraz + { -1, -ai, -ei -jai, -jei

.~ ~ " - .-~ -

Pdyklady:

a foly6k Xi;' partjai

brzegt .rzek

(doslownie: rzekF- ich brzegi) "a rnunkak X €l'edm(myei

wynik-i prae

(doslownie: pr ace -ieh wyniki)