Udzbenik Viz Pojanja

Ïðâî ïîãëàâšå
ÌÓÇÈ×ÊÎ ÏÈÑÌÎ — ÂÐÅÌÅ È ÐÈÒÀÌ

Î ÈÍÒÅÐÂÀËÈÌÀ
Î ÌÓÇÈÖÈ
Ñòàðè Ãðöè ñó äåôèíèñàëè ìóçèêó êàî „ïîçíàâàœå ìåëîäè¼å è
îíîã øòî ñå ó œî¼ çáèâà“.1 Ìåëîäè¼à ñå äåëè íà:
(à) âîêàëíó (óêîëèêî ¼å ïðîèçâîäè ãëàñ) è íà
(á) èíñòðóìåíòàëíó (óêîëèêî ¼å ïðîèçâîäå ìóçè÷êè
èíñòðóìåíòè).
Âîêàëíà ìåëîäè¼à, ñ¼åäèœåíà ñà ðå÷èìà (ïîåòñêèì
òåêñòîì), íàçèâà ñå ïåñìà2 è ìîæå ñå ïîäåëèòè íà:
(à) ðåëèãè¼ñêó (ïñàëìè, õèìíå è òðîïàðè) è íà
(á) ñâåòîâíó èëè íàðîäíó 3.
Èçðàçîì âèçàíòè¼ñêà ìóçèêà (èëè èñïðàâíè¼å ãð÷êà
ìóçèêà4 íàçèâà ñå ìóçè÷êà óìåòíîñò êî¼à ñëåäè öðêâåíî ìó-
çè÷êî ïðåäàœå, îäíîñíî ïîñåáàí è çàîêðóæåí ñèñòåì èçó÷àâàœà
è èçâî‡åœà ìåëîäè¼å ïî ãëàñîâèìà, ðîäîâèìà è áî¼àìà. Íàçâàíà
¼å „âèçàíòè¼ñêîì“ çàòî øòî ïî÷åòàê œåíîã ðàçâî¼à ïàäà ó âðåìå
Âèçàíòè¼ñêîã öàðñòâà, íàêîí ïîáåäå Õðèøžàíñòâà.
Âèçàíòè¼ñêà ìóçèêà èìà ñâî¼ ñèñòåì çàïèñèâàœà
(ñåìèîãðàôè¼ó — ïàðàñåìàíòèêó). Åòàïå ó ðàçâî¼ó íîòíîã ïèñìà
ñëåäèëå ñó ¼åäíà çà äðóãîì è íàñëå‡èâàëå ¼åäíà äðóãó, ñâå äî
äàíàøœåã „àíàëèòè÷êîã“ ïèñìà.
ÑÀÑÒÀÂÍÈ ÄÅËÎÂÈ ÌÅËÎÄÈ£Å

Îñíîâíè ñàñòàâíè äåëîâè ìåëîäè¼å ñó: òîíîâè (fqo1ggoi),
ðàçëè÷èòè ãëàñîâè 5 (çâóöè) êî¼è ñå êîðèñòå ó ìóçèöè; âðåìåíà
(cro1noi), òà÷íà îäðå‡åœà òðà¼àœà òîíîâà; è èçðàç (e7kfrash),
íà÷èí (êàêâîžà)6 èçâî‡åœà ìóçè÷êèõ òîíîâà è ìåëîäè¼ñêèõ
ôðàçà.
7
ÌÓÇÈ×ÊÈ ÒÎÍÎÂÈ
Ðàçëè÷èòîì çàòåãíóòîøžó ãëàñíèõ æèöà èëè æèöà íà ìóçè÷êèì
èíñòðóìåíòèìà ïðîèçâîäå ñå ðàçëè÷èòè òîíîâè, ó çàâèñíîñòè îä
œèõîâå âèñèíå è íà÷èíà èçâî‡åœà (êàêâîžå). Ìóçèêà êàî
óìåòíîñò êîðèñòè ñåäàì òîíîâà çà ïðîèçâî‡åœå ìåëîäè¼å, à òî
ñó:
Pa Bou Ga Di Ke Zw Nh7
Îíè ñå ìå‡ó ñîáîì ðàçëèêó¼ó ïî âèñèíè, ïðè ÷åìó ¼å Pa
íà¼íèæå, Bou ¼å âèøå îä Pa è ò. ä.
Œèõîâè íàçèâè èñïèñàíè ñëîâèìà ãð÷êîã àëôàáåòà
pA Bou Ga Di kE Zw nH
çíà÷å äà ¼å pA ïðâî, Bou äðóãî, Ga òðåžå è òàêî ðåäîì äî Nh
êî¼å óñëîâíî óçèìàìî çà ïî÷åòàê ëåñòâèöå:
Nh / Pa Bou Ga Di Ke Zw Nh.
MÓÇÈ×ÊÀ ËÅÑÒÂÈÖÀ
Ìóçè÷êîì ëåñòâèöîì (ñêàëîì) íàçèâà ñå íèç îä îñàì òîíîâà è
ñåäàì èíòåðâàëà ìå‡ó œèìà. Îíà ïî÷èœå îä ¼åäíîã òîíà êàî
ïîëàçèøòà — îñíîâå è ïî œî¼ ñå êðåžåìî äîê íå ñòèãíåìî îïåò
äî ïî÷åòíîã òîíà, âèñîêîã (ñåäìîãëàñ¼å)8 èëè íèñêîã
(óìåñòîãëàñ¼å)9. Ñâàêè ãëàñ (h8coj)10 âèçàíòè¼ñêå ìóçèêå èìà
ñâî¼ó ëåñòâèöó, ñà ðàçëè÷èòèì èíòåðâàëèìà èçìå‡ó òîíîâà.
Êàäà êîðèñòè ñâå òîíîâå è ñâå èíòåðâàëå ñâî¼å ëåñòâèöå, êàæåìî
äà ñå ãëàñ êðåžå ïî îêòàâè èëè îïñåã ñèñòåìó11.
ÌÓÇÈ×ÊÎ ÏÈÑÌÎ
Âèçàíòè¼ñêà ìóçèêà èìà ñâî¼å ïèñìî (ìóçè÷êå çíàêå) êî¼èì ñå
ìåëîäè¼à çàïèñó¼å. Îâî ïèñìî ñå ðàçëèêó¼å îä ñëîâà ïîåòñêîã
8
òåêñòà, à äåëè ñå ó òðè êàòåãîðè¼å: íà ñâèäåòåšñòâà (marthri1e),
îáðàçå (carakth~rej) è îòêëîœåœà (fqore1j).
ÑÂÈÄÅÒÅŠÑÒÂÀ ÒÎÍÎÂÀ
Ñâèäåòåšñòâà òîíîâà ñå ñàñòî¼å îä äâà äåëà. Îä ïî÷åòíîã ñëîâà
ñâàêîã òîíà è îä ñâèäåòåšíîã çíàêà12. Äåëå ñå, ó çàâèñíîñòè îä
ìóçè÷êîã ðîäà, íà äè¼àòîíñêà, õðîìàòñêà, è åíõàðìîíñêà.
Ñâèäåòåšñòâà äè¼àòîíñêå ëåñòâèöå, îä êî¼å žåìî ïî÷åòè,
ñó ñëåäåžà:
cC vV bB nN m<C ,<V .B c/<N

Ñâèäåòåšñòâà ñå íå ïî¼ó, íå ïåâà¼ó13 íèòè ñå êîðèñòå çà
çàïèñèâàœå ìåëîäè¼å. Êîðèñòå ñå:
(à) êàî ïîëàçèøòà, êî¼à ïîêàçó¼ó òîí îä êî¼åã žå ìåëîäè¼à
ïî÷åòè14, è (á) êàî âîäè÷è ó òîêó è íà êðà¼ó ìåëîäè¼å, êî¼è
ïîêàçó¼ó äà ëè ¼å êðåòàœå ïî òîíîâèìà áèëî èñïðàâíî; ó îâîì
ñëó÷à¼ó ñå ñâèäåòåšñòâà îäíîñå íà ìóçè÷êè îáðàç êî¼è ñå
íàëàçè èñïðåä œèõ.
Òîíîâè ìóçè÷êå ëåñòâèöå ñå ïîíàâšà¼ó ïî èñòîì
ðåäîñëåäó, êàêî íàâèøå, òàêî è íàíèæå.
ÏÎÊÐÅÒÈ ÃËÀÑÀ
Òîêîì èçâî‡åœà ìåëîäè¼å ãëàñ ìîæå äà ïðàâè òðè ïîêðåòà:

óçëàæåœå (a3na1bash), ñèëàæåœå (kata1bash) è ¼åäíàêîñò
(i3so1thta).
Óçëàæåœåì ñå íàçèâà ïîêðåò ãëàñà îä íèæèõ êà âèøèì
òîíîâèìà. Íà ïðèìåð: Nh - Pa - Bou- Ga - Di è ò. ä.
Ñèëàæåœåì ñå íàçèâà ïîêðåò ãëàñà îä âèøèõ êà íèæèì
òîíîâèìà: Di - Ga - Bou - Pa - Nh è ò. ä.
£åäíàêîøžó ñå íàçèâà ïðåáèâàœå è íåïîêðåòíîñò
9
(ïîñòî¼àíîñò) ãëàñà íà áèëî êîì òîíó: Nh - Nh - Nh è ò. ä.
Šóäñêè ãëàñ ñå îáè÷íî ïðîòåæå ó òðè îïñåãà:
(à) Íèñêà îêòàâà (barei1a diapasw~n) îäãîâàðà
ìóøêàðöèìà ñà äóáîêèì ãëàñîì; îáóõâàòà òîíîâå îä äîœåã Zw
V B C
äî äîœåã Ke, êî¼è ñå çîâó íèñêè òîíîâè:
c
. c v b G{ Dr KC
(á) Ñðåäœà îêòàâà (me1sh diapasw~n) îäãîâàðà óîáè÷à-
¼åíèì ìóøêèì ãëàñîâèìà è äóáîêèì æåíñêèì ãëàñîâèìà;
îáóõâàòà òîíîâå îä Zw äî Ke, êî¼è ñå çîâó ñðåäœè òîíîâè:
.c cC vV bB nN m<C ,<V
(â) Âèñîêà îêòàâà (o3xei1a diapasw~n) îäãîâàðà
ìóøêàðöèìà ñà âèñîêèì ãëàñîì è óîáè÷à¼åíèì æåíñêèì è
äå÷è¼èì ãëàñîâèìà; îáóõâàòà òîíîâå îä ãîðœåã Zw äî ãîðœåã
.B/ c/N vV / bB/ nN, m<C, ,<V,

Ke, êî¼è ñå çîâó âèñîêè òîíîâè:
Âèñîêè æåíñêè è äå÷¼è ãëàñîâè ïðîòåæó ñå è èçíàä âèñîêîã

îïñåãà, ó ïðåâèñîêî¼ îêòàâè, ÷è¼èì ñå ñâèäåòåšñòâèìà äîäà¼ó
äâîñòðóêè àêöåíòè, äà áè ñå ðàçëèêîâàëà îä ñâèäåòåšñòàâà
âèñîêîã îïñåãà:
.B,, cN,, vV ,, bB,, nN,, m<C,, ,<V,,

ÎÁÐÀÇÈ ÂÈÇÀÍÒÈ£ÑÊÅ ÌÓÇÈÊÅ
Îáðàçè ñó çíàìåœà êî¼à ïîêàçó¼ó ïîêðåò ãëàñà, âðåìåíñêî
òðà¼àœå òîíîâà è óìåòíè÷êî èçâî‡åœå ìåëîäè¼å. Îáðàçè
âèçàíòè¼ñêå ìóçèêå íå ïðèêàçó¼ó îäðå‡åíè òîí, âåž ñó âåçàíè çà
10
ïðåòõîäíè îáðàç èëè ñâèäåòåšñòâî. Äåëå ñå íà:
(à) ãëàñîâíå îáðàçå (ãëàñîâå)15
(á) âðåìåíñêå îáðàçå (áåçäå¼ñòâè¼à)16 è
(â) îáðàçå èçðàçà (ðóêîïîêàçàœà)17
Ãëàñîâíè îáðàçè (Ãëàñîâè)

Îáðàçè êîëè÷èíå 18
Ãëàñîâèìà, îäíîñíî ãëàñîâíèì îáðàçèìà ìîæåìî äà ïðàâèìî
ïîêðåòå óçëàæåœà, ñèëàæåœà èëè äà çàäðæèìî ãëàñ íà èñòî¼
âèñèíè. Èìà èõ óêóïíî ¼åäàíàåñò è äåëå ñå íà:
(à) ¼åäàí îáðàç ¼åäíàêîñòè,

(á) øåñò îáðàçà óçëàæåœà,
(â) ÷åòèðè îáðàçà ñèëàæåœà.
(à) Îáðàç ¼åäíàêîñòè ¼å óðàâœåœå (i7son)

0
. Îí íå
îçíà÷àâà íè óçëàæåœå íèòè ñèëàæåœå ãëàñà, âåž ïîíàâšàœå
òîíà êî¼è ¼å ïîêàçàí ïðåòõîäíèì ãëàñîâíèì îáðàçîì èëè
ñâèäåòåšñòâîì íàïèñàíèì èñïðåä œåãà. Íà ïðèìåð:
cC 000 m<C 0 00
Nh Nh Nh Di Di Di
èòä.
(á) Îáðàçà óçëàæåœà èìà øåñò (6):

ìàëåíèê (o3li1gon)
îøòðà (o3xei1a) 1
À
óçëàçè 1 òîí
ëåòåžè (petasth1)
áîäåœà (kenth1mata) q
`~
óçëàçå 1 òîí
áîäåœå (ke1nthma) óçëàçè 2 òîíà
»
âèñîêè (u3yhlh1) óçëàçè 4 òîíà
11
(â) Îáðàçà ñèëàæåœà èìà ÷åòèðè:
ïîâðàòíèê (a3po1strofoj)
ïîäòî÷íèê (u3porroh1) !) ñèëàçè 1 òîí
ñèëàçè 2 òîíà ïîñòóïíî
(êàî äà ñó äâà ïîâðàòíèêà)
ëàêè (e3lafro1n)
íèñêè (camhlh1) @
$
ñèëàçè 2 òîíà
ñèëàçè 4 òîíà
Îä îâèõ ãëàñîâíèõ îáðàçà, ìàëåíèê, îøòðà, ëåòåžè, áîäå-

œà, ïîâðàòíèê, ïîäòî÷íèê, ëàêè è íèñêè çîâó ñå òåëåñà
(sw1mata), äîê ñå áîäåœå è âèñîêè çîâó äóõîâè (pneu1mata). Êàî
øòî ñå ó ãðàìàòèöè äóõîâè íèñó ïèñàëè ñàìè íåãî èçíàä ñëîâà,
òàêî ñå è îâè íå ïèøó ñàìè çà ñåáå âåž ñå îñëàœà¼ó íà òåëåñà,18
è òî:
íà ìàëåíèê
1~ 2 4 5
íà îøòðó
À~ Á Ã Ä
íà ëåòåžè
r
Îäãîâàðà¼óžå êîìáèíàöè¼å îâèõ îáðàçà îçíà÷àâà¼ó óçëàæå-
œå èëè ñèëàæåœå çà òðè, ÷åòèðè è ò. ä. òîíà (âèäè äîëå, ñòð. è
äàšå).
Ïëåòåœå 19 îáðàçà
Îáðàçè êî¼è ñå ïîòïèñó¼ó è ïîä êî¼å ñå ïîòïèñó¼ó äðóãè
(à) Áîäåœà
`
Áîäåœà ñó çíàê êî¼è îçíà÷àâà óçëàæåœå çà ¼åäàí òîí, àëè „ïîâå-
çàíî è ãëàòêî“, íà ¼åäíîì ñëîãó ðå÷è ñà ïðåòõîäíèì ãëàñîâíèì
îáðàçîì. ×åñòî ñå íà èñòîì ñëîãó ðå÷è áîäåœà „ïëåòó“ ñà ìàëå-
íèêîì èëè îøòðîì, íå ìåœà¼óžè ïðèòîì íè ìåòàð óçëàæåœà íè
12
âðåìåíñêî òðà¼àœå îáðàçà. Ïîñòî¼å äâà ñëó÷à¼à ïëåòåœà
áîäåœèìà:
(à) Êàäà ñå áîäåœà íàëàçå èçíàä ìàëåíèêà èëè îøòðå ïðâî
ñå ÷èòà ìàëåíèê èëè îøòðà à ïîòîì ñëåäå áîäåœà. Íà ïðèìåð:
O 1` =
(á) êàäà ñå áîäåœà íàëàçå èñïîä ìàëåíèêà èëè îøòðå, ïðâî
ñå ÷èòà¼ó áîäåœà à ïîòîì ñëåäè ìàëåíèê èëè îøòðà. Íà ïðèìåð:
o `1 =
!
(â) Ïîâðàòíèê
Êàäà ñå ó ïëåòåíè¼ó ïîâðàòíèê íà‡å èñïîä áèëî êî¼åã ãëàñîâíîã
îáðàçà, íå äîëàçè íè äî êàêâå èçìåíå âðåìåíà îáðàçà è ìåòðà
ìåëîäè¼å. Íà ïðèìåð:
J P P J J 0!0!J =
Êàäà ñå óðàâœåœå èëè áèëî êî¼è ñèëàçíè îáðàç íà‡å èçíàä

îáðàçà óçëàæåœà (ìàëåíèê, îøòðà è ëåòåžè), îáåçãëàøàâà ãà,
îäíîñíî îäóçèìà ìó êîëè÷èíó ãëàñà, à äîáè¼à îä œåãà ñàìî
êàêâîžó. Íà ïðèìåð:
é 9é pé Ié Q ¬ 6é W
0 òîíîâà 0 òîíîâà -1 òîí -1 òîí -2 (-1 -1) òîíà -2 òîíà -2 òîíà
Ïðèëèêîì ïëåòåíè¼à îáðàçà ÷èòà ñå íà ñëåäåžè íà÷èí:

(à) Óçëàçíè îáðàçè ó ïëåòåíè¼ó ñå ÷èòà¼ó îäîçäî íàâèøå.
Íà ïðèìåð:
cC OOm<C cC 1`1`m<C=
cC 0oom<C cC 0`1`1m<C =
13
(á) Ñèëàçíè îáðàçè ñå ÷èòà¼ó îäîçãî íàíèæå. Íà ïðèìåð:
m<CP P PvV m<C0 ! 0!0!vV =
Áîäåœà è ïîäòî÷íèê íå ìîãó íà ñåáè íîñèòè ñëîã ðå÷è,

íèòè ñå ìîãó ïèñàòè íà ïî÷åòêó ìåëîäè¼å, áóäóžè äà ñå íà œèõ
ãëåäà êàî íà çíàêå êî¼è ïðîäóæàâà¼ó ñëîã ïðåòõîäíîã ãëàñîâíîã
îáðàçà.
Áîäåœà è ïîâðàòíèê ñå ìîãó ïðåïëèòàòè ñà ìàëåíèêîì èëè
îøòðîì, çàòî øòî ñå íàñòàâšà èñòè ñëîã ðå÷è ó ìåëîäè¼è.
Ïîñòóïíî è ïðåñòóïíî
óçëàæåœå è ñèëàæåœå ãëàñîâà
Ïîñòóïíî óçëàæåœå èëè ñèëàæåœå ¼å îíî ó êî¼åì ñå òîíîâè
èñïåâàâà¼ó ¼åäàí çà äðóãèì, áèëî íàâèøå, áèëî íàíèæå, áåç
èçîñòàâšàœà. Íà ïðèìåð:
Nh - Pa- Bou- Ga- Di èëè Di- Ga- Bou- Pa- Nh.
Ïðåñòóïíî óçëàæåœå èëè ñèëàæåœå ¼å îíî ó êî¼åì ñå

òîíîâè íå èñïåâàâà¼ó ïðèðîäíèì ðåäîì, íåãî ñå èçîñòàâšà ¼åäàí
èëè âèøå, áèëî íàâèøå, áèëî íàíèæå. Íà ïðèìåð:
Nh - Bou - Di èëè Zw - Di - Bou - Nh.

Îáðàçè êî¼è ñå êîðèñòå:
(à) çà ïîñòóïíî óçëàæåœå ñó: ìàëåíèê, îøòðà, ëåòåžè è

áîäåœà;
14
(á) çà ïîñòóïíî ñèëàæåœå ñó: ïîâðàòíèê è ïîäòî÷íèê;
(â) çà ïðåñòóïíî óçëàæåœå ñó: áîäåœå è âèñîêè;
(ã) çà ïðåñòóïíî ñèëàæåœå ñó: ëàêè è íèñêè.
Î ÂÐÅÌÅÍÓ È ÐÈÒÌÓ
Ìåëîäè¼à ¼å íèç òîíîâà êî¼è ñå èçâîäå ó îäðå‡åíîì âðåìåíñêîì

ïîðåòêó è ðèòìó.
Äóæèíà òðà¼àœà ñâàêîã ãëàñîâíîã îáðàçà íàçèâà ñå âðåìå
(cro1noj). Îñíîâíà ¼åäèíèöà ìåðåœà âðåìåíà ¼å ïðâî âðåìå20.
Ñâàêè âðåìåíñêè îáðàç (îñèì ïîäòî÷íèêà) èìà àïñîëóòíó
âðåìåíñêó âðåäíîñò ¼åäíîã âðåìåíà, îäíîñíî ¼åäíîã ïîêðåòà
ðóêå, áèëî íàíèæå â (òåçà)21, áèëî íàâèøå á è ñëè÷íî òîìå ß
èëè à (àðçà)22. Ïîñëå òåçå êàî ïîêðåòà íåïîñðåäíî ñëåäè àðçà è
îáðàòíî. £åäíà òåçà è ¼åäíà àðçà îáðàçó¼ó ìåòàð èëè ñòîïó (òàêò),
êî¼à ¼å ó¼åäíî íà¼ìàœè è íà¼ïðîñòè¼è ñêóï âðåìåíà.
Ðàñòàâšàœå ìåëîäè¼å ïî îäðå‡åíîì ðåäó íà ñêóïîâå
âðåìåíà, íàçèâà ñå ðèòàì, à äåëîâè ðèòìà íàçèâà¼ó ñå ðèòìè÷êå
ñòîïå (¼åð îçíà÷àâà¼ó, ïîêàçó¼ó ïîêðåòå íîãó, ñòîïâ ó êîëó) èëè
òàêòîâè.23
Ïðàžåœå ðèòìà ðóêàìà èëè íîãàìà ïðåäñòàâšà âèäšèâè
çíàê áðî¼àœà âðåìåíà. Ñâàêà ðèòìè÷êà ñòîïà ¼å ñêóï âðåìåíà
êî¼è ïî÷èœå óâåê òåçîì (ïîêðåòîì ðóêå êà äîëå) à çàâðøàâà ñå
àðçîì (ïîêðåòîì êà ãîðå). £åäíó ñòîïó ìîðà¼ó ñà÷èœàâàòè
íà¼ìàœå äâå âðåìåíñêå ¼åäèíèöå (¼åäíà òåçà è ¼åäíà àðçà), à
ñâàêî âðåìå ïðåäñòàâšà ¼åäàí œåí äåî. Ðèòìè÷êå ñòîïå èëè
òàêòîâè ñòîãà äîáè¼à¼ó íàçèâå ó çàâèñíîñòè îä áðî¼à âðåìåíà
êî¼à ñàäðæå ó ñåáè (äâîäåëíå, òðîäåëíå, ÷åòâîðîäåëíå,
ïåòîäåëíå, øåñòîäåëíå, ñåäìîäåëíå, îñìîäåëíå è ò. ä.).* 24
* Îïøèðíè¼å î ðèòìè÷êèì ñòîïàìà âèäè äîëå „Ðèòàì è ðèòìè÷êå ñòîïå ó öðêâåíî¼

ìóçèöè“, ñòð. ? è äàšå.
15
Çíàöè ðèòìè÷êîã íàãëàøàâàœà èëè òàêòèöå
Äà áè ñìî ðàçëèêîâàëè îáðàçå êî¼è ñå íàëàçå íà òåçè îä îíèõ

êî¼è ñå íàëàçå íà àðçè, èñïðåä ãëàñîâíîã îáðàçà òåçå ïèøåìî
J
çíàê ðèòìè÷êîã íàãëàøàâàœà êî¼è ñå çîâå òàêòèöà .25 Íà
ïðèìåð:
cC J00J10J10J10JnN
Ðèòìè÷êå ñòîïå ìîãó áèòè ïðîñòå è ñëîæåíå. Ó âåæáàìà è
ìåëîäè¼àìà îâîã óŸáåíèêà îáåëåæåíå ñó ïðîñòå ðèòìè÷êå ñòîïå:
äâîäåëíå, òðîäåëíå è ÷åòâîðîäåëíå, ÷è¼è ñâàêè ïîêðåò òðà¼å
¼åäíî âðåìå.
Äâîäåëíà ðèòìè÷êà ñòîïà ñå îáðàçó¼å îä äâà âðåìåíà: ïðâî
¼å òåçà â , à äðóãî àðçà á .
Òðîäåëíà ðèòìè÷êà ñòîïà ñå îáðàçó¼å îä òðè âðåìåíà: ïðâî
âðåìå ¼å íà òåçè â , äðóãî íà àðçè óäåñíî à , à òðåžå íà àðçè
óâèñ è óëåâî ã .
×åòâîðîäåëíà ñå îáðàçó¼å îä ÷åòèðè âðåìåíà: ïðâî ¼å íà
òåçè â , äðóãî íà àðçè óëåâî ß , òðåžå íà àðçè óäåñíî à , à
÷åòâðòî íà àðçè óâèñ è óëåâî ã .
Âðåìåíñêè îáðàçè
Êàî øòî ñìî âåž ïîìåíóëè, ìóçè÷êè îáðàçè ñå äåëå íà (à)
ãëàñîâíå (ãëàñîâå; âèäè ãîðå, ñòð. ? — ?), (á) âðåìåíñêå
(áåçäå¼ñòâè¼à) è (â) îáðàçå èçðàçà èëè êàêâîžå (ðóêîïîêàçàœà;
âèäè äîëå, ãëàâà „Ìóçè÷êè èçðàç“, ñòð. ? è äàšå).
Âðåìåíñêè îáðàçè è îáðàçè èçðàçà íàçèâà¼ó ñå áåçãëàñíèì
çíàöèìà,26 ¼åð íåìà¼ó ãëàñîâíî27 äå¼ñòâî (ãëàñ), íåãî ïîêàçó¼ó
âðåìåíñêî òðà¼àœå èëè óêðàñe ãëàñà.
16
Îáðàçè êî¼è ïðîäóæàâà¼ó âðåìå — Áåçäå¼ñòâè¼à
Ñâè ãëàñîâíè îáðàçè (ñà èçóçåòêîì ïîäòî÷íèêà) òðà¼ó ¼åäíî
âðåìå. Äà áèñìî ñå íà òîíó çàäðæàëè äóæå îä ¼åäíîã âðåìåíà,
êîðèñòèìî ó ìóçè÷êîì ïèñìó çíàêå êî¼è ñå çîâó âðåìåíñêè
îáðàçè èëè áåçäå¼ñòâè¼à, à êî¼è ïðîäóæàâà¼ó âðåìå ó òðà¼àœó:
{
é> ×
ëîìíèê (kla1sma) ¼åäíîã âðåìåíà
ñàêðóøåœå (tsa1kisma) ¼åäíîã âðåìåíà
òà÷êà (a3plh1) ¼åäíîã âðåìåíà
äâîòà÷êà (diplh1) >> äâà âðåìåíà
òðîòà÷êà (triplh1) >>> òðè âðåìåíà, è ò. ä.
Îâè çíàöè íå ïðåäñòàâšà¼ó íåêè îäðå‡åíè òîí, âåž ñå

áåëåæå èçíàä èëè èñïîä ãëàñîâíèõ îáðàçà è ïðîäóæàâà¼ó
œèõîâî òðà¼àœå. Íà ïðèìåð:
(ãëàñîâíè) îáðàç + ëîìíèê = 2 âðåìåíà
(ãëàñîâíè) îáðàç + òà÷êà = 2 âðåìåíà
(ãëàñîâíè) îáðàç + äâîòà÷êà = 3 âðåìåíà, è ò. ä.
Îáðàçè êî¼è äåëå âðåìå

Ðåêëè ñìî äà ñâàêè ãëàñîâíè îáðàç (èçóçåâ ïîäòî÷íèêà) òðà¼å
¼åäíî âðåìå. Ìîæå ñå, ìå‡óòèì, ó ìåëîäè¼è óêàçàòè ïîòðåáà äà
ñå ó òðà¼àœó ¼åäíîã âðåìåíà îòïåâà âèøå îáðàçà. Çáîã òîãà
ïîñòî¼å âðåìåíñêè îáðàçè êî¼è äåëå âðåìå íà ìàœå äåëîâå, à òî
ñó ñëåäåžè:
(à) óñêîðåœå (gorgo1) $
(á) äâîóñêîðåœå (di1gorgo) %
(â) òðîóñêîðåœå (tri1gorgo) P
Îâè çíàöè ñå ïèøó óâåê íà äðóãîì (ãëàñîâíîì) îáðàçó îä
îíèõ êî¼å æåëèìî äà îá¼åäèíèìî. Ïðâè îä îáðàçà êî¼å
îá¼åäèœó¼åìî èçâîäè ñå óâåê åíåðãè÷íè¼å.
17
(à) Óñêîðåœå
Óñêîðåœå ñàæèìà äâà ãëàñîâíà îáðàçà ó ¼åäíî âðåìå è ïðèòîì
ãà äåëè íà äâà ¼åäíàêà äåëà:
00s 00x 0
½ ½
èëè
½ ½
=
1
(âðåìåíñêà âðåäíîñò)
cCJ0 1 J 1 1 J 1m<C
Nh Pa Bou Ga Di
J00s10sJ10s10sJ10s
Nh1 Nh Pa1 Pa Bou1 Bou Ga1 Ga Di1 Di
Óñêîðåœå ñå óâåê ïèøå íà äðóãîì, à íàãëàøàâà ñå ïðâè

îáðàç.
Óñêîðåœå ñå íèêàäà íå ïèøå èçíàä ëåòåžåã. Êàäà ¼å ó
ïëåòåíè¼ó íàïèñàíî èçíàä ìàëåíèêà èëè îøòðå ñà áîäåœèìà,
îäíîñè ñå óâåê íà áîäåœà. Òó âàæå ñëåäåžà ïðàâèëà:
(à) Àêî ñó áîäåœà ñà óñêîðåœåì èçíàä ìàëåíèêà èëè
îøòðå, ìàëåíèê èëè îøòðà è áîäåœà ñå ÷èòà¼ó íà ¼åäíî âðåìå.
Íà ïðèìåð:
cC0lbB cC01` x bB
=
cC0Ò!vV cC0À` !x vV
=
(á) Àêî ñó áîäåœà ñà óñêîðåœåì èñïîä ìàëåíèêà èëè

îøòðå, ÷èòà¼ó ñå íà ¼åäíî âðåìå ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì. Íà
ïðèìåð:
cC0osbB =
cC0` x1bB
m<C! Îs,<V =
m<C!` xÀ,<V
18
Ïîäòî÷íèê ñà óñêîðåœåì
Êàäà ñå óñêîðåœå íàëàçè èçíàä ïîäòî÷íèêà, îäíîñè ñå íà ïðâè
òîí (äàêëå íà ïðâè ïîâðàòíèê) êî¼è ñå ñàæèìà ó ¼åäíî âðåìå ñà
ïðåòõîäíèì îáðàçîì. Íà ïðèìåð:
m<C0-bB =
m<C0! s! bB
m<C0--cC =
m<C0! s!! s!cC
Ïîñòóïíè ëàêè
(èëè ïîâðàòíèê êàî âðåìåíñêè îáðàç)
Êàäà ñó ïîâðàòíèê
ïîñòóïíè ëàêè
_ ! è ëàêè
@ ïîâåçàíè, ñà÷èœàâà¼ó
, êî¼å òóìà÷èìî êàî äâà ïîâðàòíèêà îä
êî¼èõ ¼å ïðâè ñà óñêîðåœåì (
! s!).
Êàî è êîä ïîäòî÷íèêà, ïðâè òîí (ó îâîì ñëó÷à¼ó ¼å òî
ïîâðàòíèê) ÷èòà ñå íà ¼åäíî âðåìå è íà èñòè ñëîã ñà ïðåòõîäíèì
îáðàçîì, à äðóãè (îäíîñíî ëàêè) ÷èòà ñå íà ñëåäåžå âðåìå è ñà
äðóãèì ñëîãîì.
Ðàçëèêà èçìå‡ó (à) ïîñòóïíîã ëàêîã, (á) äâà ïîâðàòíèêà îä
êî¼èõ ¼å ïðâè ñà óñêîðåœåì è (â) ïîäòî÷íèêà ñà óñêîðåœåì ¼å
ñëåäåžà:
(à) Ïîñòóïíè ëàêè íîñè äâà ñëîãà èç òåêñòà (ïðâè ¼å ñëîã
èñòè êàî íà ïðåòõîäíîì îáðàçó), (á) äâà ïîâðàòíèêà ñà
óñêîðåœåì èìà¼ó ñâàêè ñâî¼, ðàçëè÷èòè ñëîã è (â) ïîäòî÷íèê ñà
óñêîðåœåì èìà èñòè ñëîã ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì íà îáà
ïîâðàòíèêà (êàêî ãà òóìà÷èìî). Ïðèìåð:
ïîñòóïíè ëàêè ïîâðàòíèê ïîäòî÷íèê

ñà óñêîðåœåì ñà óñêîðåœåì
m<C!_vV m<C0! s!bB m<C0-bB

ãî(î) ñïî ãî ñïî äè ãî î
19
(á) Äâîóñêîðåœå
Äâîóñêîðåœå ñàæèìà òðè ãëàñîâíà îáðàçà ó ¼åäíî âðåìå è
ïðèòîì ãà äåëè íà òðè ¼åäíàêà äåëà:
cC00d0cC
¹/³ ¹/³ ¹/³
Äâîóñêîðåœå ñå ïèøå íà äðóãîì, à íàãëàøàâà ñå óâåê ïðâè
îä òðè îáðàçà Nh1 — Nh — Nh.
Êàäà ñå äâîóñêîðåœå íàëàçè ó ïëåòåíè¼ó ìàëåíèêà èëè
îøòðå ñà áîäåœèìà, óâåê ñå îäíîñè íà áîäåœà. Ïðåìà òîìå:
(à) Àêî ñó áîäåœà èñïîä ìàëåíèêà èëè îøòðå, ïëåòåíè¼å
÷èòàìî íà ¼åäíî âðåìå ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì. Íà ïðèìåð:
cC0odbB =
cC0` d1 bB
bB!odnN =
bB!` dÀnN
Èñòè ¼å ñëó÷à¼ è êàäà ñå äâîóñêîðåœå íàëàçè íà ïîäòî-
÷íèêó. Íà ïðèìåð:
m<C0) bBd m<C0! !d bB m<C!) vVd m<C!! !d vV

= = =
(á) Àêî ñó áîäåœà èçíàä ìàëåíèêà èëè îøòðå, ïëåòåíè¼å

žåìî ÷èòàòè íà ¼åäíî âðåìå ñà íàðåäíèì îáðàçîì.
cCL!vV cC1` !d vV
=
cCÆÓD !vV cCÀ` !d vV

=
20
(â) Òðîóñêîðåœå
Òðîóñêîðåœå ñàæèìà (îá¼åäèœó¼å) ó ¼åäíî âðåìå (íà ¼åäàí
ïîêðåò) ÷åòèðè ãëàñîâíà îáðàçà è ïðèòîì ãà äåëè íà ÷åòèðè
¼åäíàêà äåëà:
¼ cC 0 0f 0 0cC
¼ ¼ ¼
È ó îâîì ñëó÷à¼ó óâåê íàãëàøàâàìî ïðâè îä ÷åòèðè îáðàçà:
00f 0 0 10f 0 0
Nh1 Nh Nh Nh Pa1 Pa Pa Pa
Íà ¼åäàí ïîêðåò ñå èçãîâàðà¼ó: îáðàç íàä êî¼èì ¼å
òðîóñêîðåœå, ïðåòõîäíè è äâà íàðåäíà.
Èñòîâåòíà ïðàâèëà âàæå è êàäà ñå ÷åòâîðîóñêîðåœåì
âðåìå äåëè íà ïåò, ïåòîóñêîðåœåì íà øåñò ¼åäíàêèõ äåëîâà è ò.
ä.
(ã) Óñêîðåœå è äâîóñêîðåœå ñà òà÷êîì

Îñèì ïîäåëå âðåìåíà íà ¼åäíàêå äåëîâå óñêîðåœåì,
äâîóñêîðåœåì, òðîóñêîðåœåì è ò. ä, âðåìå ñå ó ìóçèöè ìîæå
ïîäåëèòè è íà íå¼åäíàêå äåëîâå, øòî ñå ïîñòèæå èñòèì
âðåìåíñêèì îáðàçèìà êî¼èìà ñå äîäà¼å òà÷êà (= 9 i n o)
èëè äâîòà÷êà (.= 9.). Îáðàç êî¼è ñå íàëàçè ñà ñòðàíå òà÷êå èìà
äâîñòðóêó âðåìåíñêó âðåäíîñò, à òðîñòðóêó àêî ¼å äîäàòà
äâîòà÷êà, ó îäíîñó íà äðóãè îáðàç ó äåîáè. Íà ïðèìåð:
00h 0;0d0
²/³ ¹/³0 =
¹/³ ¹/³ ¹/³
=
1
00d 0 0;0f00 0
²/4 ¹/4 ¹/4
=
¹/4 ¹/4 ¹/4 ¹/4
=
1
0 0h
|
¾ 0;0f;00 0
¹/4
=
¹/4 ¹/4 ¹/4 ¹/4
=
1
21
Îáðàçè êî¼è äåëå è ïðîäóæàâà¼ó âðåìå
Îáðàçè êî¼è äåëå è ïðîäóæàâà¼ó âðåìå ñó ñëåäåžè:
(à) êîñàí (a3rgo1) 6
(á) òðîïîëóêîñàí (trihmi1argo) q
(â) ñóãóáîêîñàí (di1argo) r
Îâà òðè îáðàçà ñå ïèøó èñêšó÷èâî ó ïëåòåíè¼ó ìàëåíèêà
èëè îøòðå ñà áîäåœèìà îäîçäî:
og oG oJ
(à) Êîñàí
Êîñàí ñàæèìà áîäåœà ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì ó ¼åäíî âðåìå,
ïîïóò óñêîðåœà, à ìàëåíèê èëè îøòðó ïðîäóæàâà çà ¼îø ¼åäíî
âðåìå ïîïóò ëîìíèêà. Ïðåìà òîìå:
6 = 4 + [
êîñàí óñêîðåœå ëîìíèê
cC 0ogbB cC 0`x1sbB =
(á) Òðîïîëóêîñàí
Òðîïîëóêîñàí ñàæèìà áîäåœà ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì ó ¼åäíî
âðåìå, ïîïóò óñêîðåœà, à ìàëåíèê èëè îøòðó ïðîäóæàâà çà ¼îø
äâà âðåìåíà êàî äâîòà÷êà. Ïðåìà òîìå:
q = 4 + ..
òðîïîëóêîñàí óñêîðåœå äâîòà÷êà
cC 0oGbB cC 0`x1kbB =
22
(â) Ñóãóáîêîñàí
Ñóãóáîêîñàí ñàæèìà áîäåœà ñà ïðåòõîäíèì îáðàçîì íà ¼åäíî
âðåìå, ïîïóò óñêîðåœà, à ìàëåíèê èëè îøòðó ïðîäóæàâà çà ¼îø
òðè âðåìåíà ïîïóò òðîòà÷êå. Ïðåìà òîìå:
r = 4 + ...
ñóãóáîêîñàí óñêîðåœå òðîòà÷êà
cC 0oJbB cC 0`x1k:bB
=
ËÓÊéé ; Ý È ÊÎÐÎÍÀ
Ëóê (u3fe1n) è êîðîíà (korw1na) ñó çíàöè ñòàðå íîòàöè¼å êî¼è ñå
êîðèñòå è äàíàñ.
Ëóê ñïà¼à äâà ãëàñîâíà îáðàçà êî¼è ëåæå íà èñòîì òîíó, à
îçíà÷àâà äà ñå èçâîäå êàî ¼åäàí òîí êî¼è èìà äâîñòðóêó
âðåìåíñêó âðåäíîñò. Íà ïðèìåð:
óìåñòî
cC 00 èçãîâàðàìî
cC 0;0
óìåñòî
cC 000 èçãîâàðàìî
cC 0;0;0
Êîðîíà îçíà÷àâà çàäðæàâàœå íà îáðàçó íà êî¼åì ¼å
íàïèñàíà, îíîëèêî êîëèêî òî ïî¼àö æåëè (óêîëèêî æåëè).
ÏÀÓÇÅ
Ïðåêèäè ìóçèêå çà îäðå‡åíî âðåìåíñêî òðà¼àœå íàçèâà¼ó ñå
ïàóçå (pau1seij). Ïðèêàçó¼ó ñå ïîñåáíèì èñòîèìåíèì çíàöèìà,
23
Ù ÙÙ \
äâîòà÷êà ( ) èëè òðîòà÷êà ( ) è ò. ä. Ù
êî¼è ñå ïðåäñòàâšà¼ó òåøêîì ( ) êî¼î¼ ¼å äîäàòà òà÷êà ( ),
ïàóçà 1 âðåìåíà
|
|Ù
|ÙÙ
Âðåìå ó ðèòìè÷êî¼ ñòîïè íà êî¼åì ñå çàäåñè ïàóçà
ïðåêèäàìî áåç ðåìåžåœà èëè èçìåíå ðèòìà (äóæèíå òðà¼àœà).
Ïàóçà ìîæå èìàòè ñâà âðåìåíñêà ñàæèìàœà. Îíà ìîæå
áèòè:
Ïàóça ½
cC0\Ù s cC|0x
èëè
Ïàóça ¹/³
cC00d | cC0| 0
d cC| 0d 0
èëè èëè
Ïàóça ¼
cC00f 0| cC00f |0 èëè èëè
cC0| f00 èëè

cC|0f00
24
ÏÎÒÏÓÍÈ, ÍÅÏÎÒÏÓÍÈ È ÏÐÀÇÍÈ ÒÀÊÒÎÂÈ
Ðèòìè÷êå ñòîïå êî¼å ñå ñàñòî¼å îä:
(à) ãëàñîâíèõ è âðåìåíñêèõ îáðàçà, çîâó ñå ïîòïóíå. Íà
ïðèìåð:
J01J J0a O J J0o1J

(á) ãëàñîâà è ïàóçà, çîâó ñå íåïîòïóíå. Íà ïðèìåð:
J0|J J|Ù0J J0|0|J

(â) ñàìèõ ïàóçà, çîâó ñå ïðàçíå. Íà ïðèìåð:
J|ÙJ J|ÙÙ J J|ÙÙ J

Ïî÷åòàê íà àðçè
Ó ñëó÷à¼ó äà ñå íà ïî÷åòêó ìåëîäè¼å íàëàçå íåïîòïóíå ñòîïå ñà
ïàóçîì íà òåçè, ïî÷åòíå ïàóçå ñå èçîñòàâšà¼ó, à ìåëîäè¼à
ïî÷èœå àðçîì. Äà áèñìî îäðåäèëè ïðâó ðèòìè÷êó ñòîïó,
óïîðå‡ó¼åìî ¼å ñà îñòàëèì ñòîïàìà ó ìåëîäè¼è. Íà ïðèìåð:
cC0J1oJ1m<C cCJ|Ù0 J1oJ1m<C=
ÇÍÀÖÈ ÇÀ ÄÀÕÎÂÅ
Çàïåòà
Ü+ (ko1mma) ñå ïèøå ïîñëå îáðàçà (ãîðå èëè äîëå), íà

ìåñòó íà êî¼åì æåëèìî äà óçìåìî âàçäóõ. Çàïåòà îçíà÷àâà
÷åòâðòèíó âðåìåíà.
Êðñò (stauro1j) ïðåäñòàâšà âåžè âàçäóõ, îêî ïîëîâèíå
âðåìåíà. Äàõ ìîæåìî óçåòè è íà ñâèäåòåšñòâèìà òîíîâà. Íà
ïðèìåð:
cCJ0`1aÜJ0!! acC cCJ1`1a+J0!! aJvV

=
25
ÒÅÌÏÎ28
Çà ¼åäèíèöó ìåðåœà âðåìåíà ó ìåëîäè¼è óçèìàìî òðà¼àœå ¼åäíîã
ãëàñîâíîã îáðàçà, ¼åäíîã ïîêðåòà (èçóçåâ ïîäòî÷íèêà).
Ìå‡óòèì, òî âðåìåíñêî òðà¼àœå íè¼å àïñîëóòíî âåž ðåëàòèâíî, à
çàâèñè îä áðçèíå êî¼îì ñå ìóçè÷êî äåëî èçâîäè.
Àïñîëóòíà âðåäíîñò âðåìåíñêå ¼åäèíèöå êî¼à îäðå‡ó¼å
áðçèíó ñâàêîã ïîêðåòà ðèòìè÷êå ñòîïå íàçèâà ñå òåìïî. Ó
öðêâåíî¼ ìóçèöè êîðèñòå ñå óãëàâíîì ñëåäåžà òåìïà:
6
Ñïîðè òåìïî â ,29 êî¼è ñå ïðåäñòàâšà ñëîâîì â 30 (ïî÷åòíî
ñëîâî ðå÷è âðåìå) íà êî¼åì ¼å íàïèñàí êîñàí. Ñïîðè òåìïî
ïðèëè÷è êîñíèì ïàïàäè÷êèì öðêâåíèì ìåëîäè¼àìà.
Ëàãàíè âë è óìåðåíè òåìïî âîó 31, äîëèêó¼ó ñàìîãëàñíèì
ñòèõèðàìà, êàòàâàñè¼àìà è êîñíîêðàòêèì ïàïàäè÷êèì
ìåëîäè¼àìà.
$
Áðçè òåìïî â 32 (âðåìå ñà óñêîðåœåì), îäãîâàðà êðàòêèì
èðìîëîøêèì è ïàïàäè÷êèì ìåëîäè¼àìà.
Îñèì îâèõ, êîðèñòè ñå ¼îø ¼åäàí âåîìà áðç òåìïî â %
(âðåìå ñà äâîóñêîðåœåì), êî¼è ñå êîðèñòè çà ÷òåíè¼à,
âîçãëàøàâàœå îäðå‡åíèõ ïñàëàìñêèõ ñòèõîâà (áèëî èñïðåä
ñòèõèðà, áèëî èñïðåä ïðîêèìåíà) è ó ñòèõîâèìà äðóãèõ âåîìà
êðàòêèõ öðêâåíèõ ìåëîäè¼à (50. ïñàëì, àíòèôîíè Áîæåñòâåíå
ëèòóðãè¼å).
Äî ïðîìåíå òåìïà, óáðçàœà èëè óñïîðåœà ó îäíîñó íà
ïî÷åòíè, ìîæå äîžè è ó òîêó íåêå ìåëîäè¼å.
ËÅÑÒÂÈÖÀ — ÈÍÒÅÐÂÀËÈ — ÑÒÅÏÅÍÈ

Ëåñòâèöà (èëè ñêàëà) ¼å óçàñòîïíè íèç îä îñàì (8) òîíîâà è
ñåäàì (7) èíòåðâàëà êî¼à ñå îáðàçó¼ó èçìå‡ó œèõ.
Ðàñòî¼àœå èçìå‡ó áèëî êî¼à äâà òîíà íàâèøå èëè íàíèæå
íàçèâà ñå èíòåðâàë. Èíòåðâàë äîáè¼à èìå îä òîíîâà êî¼è ãà
îìå‡àâà¼ó. Íà ïðèìåð:
26
cC vV bB m<C ,<V bB
— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó äâà ñóñåäíà òîíà ìóçè÷êå ëåñòâèöå

íàçèâà ñå ñòåïåí (Nh - Pa, Pa - Bou, Ke - Zw è ò. ä.).
Ñòåïåíè ïðèðîäíå (ìåêå)33 ëåñòâèöå îä Nh

Öåëà îêòàâà ïðèðîäíå ëåñòâèöå ñå ñàñòî¼è îä îñàì òîíîâà è
ñåäàì ñòåïåíà34 (èíòåðâàëà) èçìå‡ó œèõ, êî¼è, ìå‡óòèì, íèñó ñâè
ìå‡ó ñîáîì ¼åäíàêè. Ïîñòî¼å òðè âðñòå ïðèðîäíèõ ñòåïåíà, à òî
ñó:
âåšè (mei1zonej)
ìàœè, (e3la1ssonej) è
ìàëè (e3la1cistouj)
Ïðèðîäíà ëåñòâèöà ñå äåëè íà 72 ¼åäíàêà äåëà èëè
÷åñòèöå,35 êî¼å ñó ñàäðæàíå:
ïî 12 ó ñâàêîì âåšåì
ïî 10 ó ñâàêîì ìàœåì è
ïî 8 ó ñâàêîì ìàëîì.
Ó ñâàêî¼ ïðèðîäíî¼ (ìåêî¼ äè¼àòîíñêî¼) ëåñòâèöè íàëàçå ñå:
3 âåšà ñòåïåíà, cC vV nN m<C m<C ,<V

– , – , –
2 ìàœà ñòåïåíà vV bB ,<V .B/

– , – è
2 ìàëà ñòåïåíà bB nN .B/ c/N

– , –
œèõîâ çáèð (3 õ 12) + (2 õ 10) + (2 õ 8) èçíîñè ñóìó îä 72 äåëà

èëè ÷åñòèöå ëåñòâèöå.
Ñâàêà ëåñòâèöà ñàñòî¼è ñå îä äâà èñòà òåòðàõîðäà è ¼åäíîã
âåšåã ñòåïåíà êî¼è ñå, àêî ðàçäåšó¼å òåòðàõîðäå, íàçèâà
ðàçäåëèòåšíè ñòåïåí36 (êàðàêòåðèñòè÷àí çà èñêàðœå ãëàñîâå)37,
27
à àêî ñå íàëàçè íà ïî÷åòêó èëè íà êðà¼ó ëåñòâèöå íàçèâà ñå
ïðèñà¼åäèœåíè ñòåïåí38 (êàðàêòåðèñòè÷àí çà èçâîðíå ãëàñîâå).
Ñâàêè òåòðàõîðä ñàäðæè 30 ÷åñòèöà.
Áðî¼÷àíè íàçèâè ìóçè÷êèõ èíòåðâàëà

Ñâàêè òîí ëåñòâèöå ìîæå ñå ñàãëåäàòè êàî ¼åäàí œåí ñòóïàœ
(ñòåïåíèê). Ó òîì ñëó÷à¼ó èíòåðâàëèìà ìîæåìî äàòè áðî¼÷àíå
íàçèâå, è òî:
Èíòåðâàë èçìå‡ó äâà ñóñåäíà ñòóïœà íàçèâà ñå èíòåðâàë
ñåêóíäå39 èëè ñòåïåí. Íà ïðèìåð:
cC vV m<C ,<V bB vV
— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó òðè óçàñòîïíà ñòóïœà íàçèâà ñå

èíòåðâàë òåðöå40 èëè äâîãëàñ¼å. Íà ïðèìåð:
cC bB bB m<C nN vV
— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó ÷åòèðè óçàñòîïíà ñòóïœà íàçèâà ñå

èíòåðâàë êâàðòå41 èëè òðîãëàñ¼å. Íà ïðèìåð:
cC nN vV m<C ,<V bB
— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó ïåò óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

èíòåðâàë êâèíòå42 èëè ÷åòâîðîãëàñ¼å. Íà ïðèìåð:
cC m<C vV ,<V m<C c/N

— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó øåñò óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

èíòåðâàë ñåêñòå43 èëè ïåòîãëàñ¼å. Íà ïðèìåð:
cC ,<V bB c/N ,<V cC

— , — , —
28
Èíòåðâàë èçìå‡ó ñåäàì óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå
èíòåðâàë ñåïòèìå44 èëè øåñòîãëàñ¼å. Íà ïðèìåð:
cC .B/ vV c/N c/N vV

— , — , —
Èíòåðâàë èçìå‡ó îñàì óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

èíòåðâàë îêòàâå45 èëè ñåäìîãëàñ¼å è îïñåã. Íà ïðèìåð:
cC c/N vV vV/ c/N cC

— , — , —
Ìóçè÷êè èíòåðâàëè ñå äåëå íà îíà êî¼à óçëàçå (óçëàæåœà)46 è

íà îíà êî¼à ñèëàçå (ñèëàæåœà)47
Ïðîìåíå ìóçè÷êèõ èíòåðâàëà — Àëòåðàöè¼å48

Ó òîêó ìåëîäè¼å âðåäíîñòè èíòåðâàëà ìîãó áèòè èçìåœåíå. Òå
ïðîìåíå ñå íàçèâà¼ó àëòåðàöè¼å è äåëå ñå íà:
(à) Îïøòå è òðà¼íå, êî¼å ñå ïðåäñòàâšà¼ó ïîñåáíèì çíàöèìà
— îòêëîœåœèìà. Îòêëîœåœà îäðå‡ó¼ó òà÷àí ðàñïîðåä
èíòåðâàëà ïî êî¼èìà žå ñå ìåëîäè¼à êðåòàòè.
(á) Ïîñåáíå è ïðèâðåìåíå (ñëó÷à¼íå), êî¼å ñå îçíà÷àâà¼ó
ïîâèñèëèöàìà (die1seij) è ñíèçèëèöàìà (u2fe1seij). Îâå
èçìåíå îçíà÷àâà¼ó ïîìåðàœà îäðå‡åíèõ, ñïîðåäíèõ òîíîâà
ëåñòâèöå êà äðóãèì, íåïîìè÷íèì è ãëàâíèì. Ïîâèñèëèöå ñå
49
áåëåæå íà òîíîâèìà êî¼è ñå íàëàçå èñïîä (íà íàäëåæåžèì), à
ñíèçèëèöå íà òîíîâèìà êî¼è ñå íàëàçå èçíàä ãëàâíèõ òîíîâà (íà
50
ïîäëåæåžèì).
Ïîâèñèëèöå Ñíèçèëèöå
g 2 ÷åñòèöå g
] 4 ÷åñòèöå i
å 6 ÷åñòèöà è
ç 8 ÷åñòèöà ¼
29
Íà îâà¼ íà÷èí àëòåðîâàíè òîí žå áèòè âèøè ó îäíîñó íà
íîðìàëíó âèñèíó çà îíîëèêî ÷åñòèöà êîëèêî ïîêàçó¼å çíàê
ïîâèñèëèöå, èëè íèæè çà îíîëèêî ÷åñòèöà êîëèêî ïîêàçó¼å çíàê
ñíèçèëèöå.
Ïîâèñèëèöå è ñíèçèëèöå ìåœà¼ó âèñèíó ñàìî îíîã òîíà íà
êî¼åì ñòî¼å è ñàìî ó òîì îäðå‡åíîì òðåíó.
Ïðåñòóïíî óçëàæåœå è ñèëàæåœå ãëàñà

Èíòåðâàë òåðöå — Äâîãëàñ¼å
Ïðåñòóïíî óçëàæåœå çà äâà ñòåïåíà ïðåäñòàâšà ñå:
1. Áîäåœåì:
(à) èñïðåä (ñà äåñíå ñòðàíå) ìàëåíèêà
èçâîäè ïðîñòî. 1~ , êàäà ñå òîí
(á) èñïðåä (ñà äåñíå ñòðàíå) îøòðå

èçâîäè îøòðî À~ , êàäà ñå òîí
(â) èñïîä îøòðå

Á , êàäà ñå òîí èçâîäè îøòðî.
2. Ñèíòåçîì ìàëåíèêà è ëåòåžåã
w , êàäà ñå òîí èçâîäè ñ
óçëåòîì ãëàñà.
Ïðåñòóïíî ñèëàæåœå çà äâà ñòåïåíà ñå ïðåäñòàâšà ëàêèì
@ .
Èíòåðâàë êâàðòå — Òðîãëàñ¼å

Ïðåñòóïíî óçëàæåœå è ñèëàæåœå çà òðè ñòåïåíà ïîñòèæå ñå
ñèíòåçîì ãëàñîâíèõ îáðàçà ÷è¼è çáèð èçíîñè òðè ñòåïåíà
(áîäåœà è ïîäòî÷íèê ñå íå ñàáèðà¼ó íè ñà ¼åäíèì ãëàñîâíèì
îáðàçîì).
òîíà;
1. óçëàæåœå ìàëåíèêîì è áîäåœåì
3
: ïðîñòî èçâî‡åœå
2. óçëàæåœå îøòðîì è áîäåœåì

îøòðî;
Â : òîí ñå èçâîäè
30
3. óçëàæåœå ëåòåžèì è áîäåœåì
óçëåòîì ãëàñà. e
: òîí ñå èçâîäè ñà
Ïðåñòóïíî ñèëàæåœå ñå ïîñòèæå ñèíòåçîì ëàêîã è

ïîâðàòíèêà
# .
Èíòåðâàë êâèíòå — ×åòâîðîãëàñ¼å

Ïðåñòóïíî óçëàæåœå çà ÷åòèðè ñòåïåíà ïðåäñòàâšà ñå âèñîêèì
êî¼è ñå êàî äóõ íåïèøå ñàì, âåž ñòî¼è ñà äåñíå ñòðàíå èçíàä
ïðàòåžåã îáðàçà, êî¼è ñå ïîò÷èœàâà (îáåçãëàøàâà ñå):
1. íà ìàëåíèêó
4 : ïðîñòî èçâî‡åœå òîíà;
2. íà îøòðî¼
Ã : òîí ñå èçâîäè îøòðî;
3. íà ëåòåžåì
r ; òîí ñå èçâîäè ñà óçëåòîì ãëàñà.
×åòâîðîãëàñíî ñèëàæåœå ñå ïîñòèæå íèñêèì
$ .
Èíòåðâàë ñåêñòå — Ïåòîãëàñ¼å

È ïåòîãëàñíî óçëàæåœå ñå ïðåäñòàâšà âèñîêèì êî¼è ñå ïèøå ñà
ëåâå ñòðàíå èçíàä ïðàòåžåã îáðàçà, êî¼è ñå óðà÷óíàâà ó êîëèèíó
ñêîêà.
2. íà îøòðî¼
Ä : òîí ñå èçâîäè îøòðî;
t : òîí ñå èçâîäè ñà óçëåòîì ãëàñà.
Ïåòîãëàñíî ñèëàæåœå ñå ïðåäñòàâšà ñèíòåçîì íèñêîã è

ïîâðàòíèêà
% .
31
Èíòåðâàë ñåïòèìå — Øåñòîãëàñ¼å
Øåñòîãëàñíî óçëàæåœå ñå èçîáðàæàâà ñèíòåçîì áîäåœà è
âèñîêîã êî¼è ñòî¼è ñà äåñíå ñòðàíå ïîâðõ ïðàòåžåã îáðàçà êî¼è ñå
ïîä÷èœàâà:
6
1. íà ìàëåíèêó : ïðîñòî èçâî‡åœå òîíà;
Å
2. íà îøòðî¼ : òîí ñå èçâîäè îøòðî;
y
3. íà ëåòåžåì : òîí ñå èçâîäè ñà óçëåòîì ãëàñà.
ñèëàæåœå çà øåñò ñòóïœåâà ñå ïðåäñòàâšà ñèíòåçîì

íèñêîã è ëàêîã
^.
Èíòåðâàë îêòàâå — Ñåäìîãëàñ¼å èëè Ñóãóáîñò

Ñåäìîãëàñíî óçëàæåœå ñå ïðåäñòàâšà ñèíòåçîì òðîãëàñíîã
óçëàæåœà è âèñîêîã, êî¼è ñòî¼è íà œåìó:
2. íà îøòðî¼ »
Â : òîí ñå èçâîäè îøòðî;
u : òîí ñå èçâîäè ñà óçëåòîì ãëàñà.
Ñåäìîãëàñíî ñèëàæåœå ñå ïðåäñòàâšà ñèíòåçîì íèñêîã è

òðîãëàñíîã ñèëàæåœà
&.
Ñåäìîãëàñíî óçëàæåœå ñå çîâå ñåäìîãëàñ¼å è ñóãóáîñò

(diplasmo1j), à ñåäìîãëàñíî ñèëàæåœå — óìåñòîãëàñ¼å.
32
ÄÎÄÀÒÀÊ ÎÁÐÀÇÈ ÓÇËÀÆÅŒÀ — ÑÈËÀÆÅŒÀ
Óçëàæåœå Ñèëàæåœå
1 Àq`
, , , 1 ãëàñ
!
1~ À~ w , , 2 ãëàña
@
3 Â e , , 3 ãëàña
#
4 Ã r , , 4 ãëàña
$
5 Ä t , , 5 ãëàñîâà
%
6 Å y , , 6 ãëàñîâà
^
7 Â» u , , 7 ãëàñîâà
&
8 Ç i , , 8 ãëàñîâà
*
9 È ( , , 9 ãëàñîâà
(
0 À p , , 10 ãëàñîâà
*
@
1 À q , , 11 ãëàñîâà
*
#
2 Â w , , 12 ãëàñîâà
*
$
33
34
Äðóãî ïîãëàâšå
ÌÓÇÈ×ÊÈ ÈÇÐÀÇ
ÎÏØÒÅ
Êàî øòî ñìî ðàíè¼å èñòàêëè, ìóçè÷êè îáðàçè ñå äåëå íà
ãëàñîâíå (ãëàñîâå)1, âðåìåíñêå (áåçäå¼ñòâè¼à)2 è íà îáðàçå èçðàçà
èëè êàêâîžå (ðóêîïîêàçàœà)3
Îáðàçè êàêâîžå èëè èçðàçà (ðóêîïîêàçàœà) ñó áåçãëàñíå
ïîäñòàâêå4 (çíàêå), àëè óç œèõ è íåêîëèêî ãëàñîâíèõ îáðàçà êî¼è
ñâî¼èì èçãëåäîì (îáëèêîì) ïîêàçó¼ó ãëàñîâíå, ìåëîäè¼ñêå ôè-
ãóðå — óêðàñå (ïîêðåò ãëàñà íàíèæå èëè íàâèøå). Îâè îáðàçè
ñó èìå äîáèëè îä „ðóêîïîêàçàòåšà“ (ceirono1moj) öðêâåíîã
õîðà, êî¼è ¼å ïîêàçèâàî ïîäåñíèì ïîêðåòèìà ðóêó îäãîâàðà¼óžè
ïîêðåò ãëàñà çà ñâàêè îáðàç êàêâîžå.
Ìíîãå îä îâèõ ðóêîïîêàçàœà òðî¼èöà ó÷èòåšà íîâå ìåòîäå
(Õðèñàíò Ìàäèòñêè, Õóðìóçè¼å Êœèãîõðàíèòåš è Ãðèãîðè¼å
Ïðâîïî¼àö) ðàçëîæèëè ñó ó ñàâðåìåíîì ìóçè÷êîì ïèñìó, íå áè
ëè èõ êàêî ñà÷óâàëè îä çàáîðàâà, êî¼è ¼å âåž ó îíî âðåìå
(ïî÷åòàê 19–îã âåêà) ïî÷åî äà èõ ïîêðèâà. Ìå‡óòèì, èçâåñíè
çíàöè çà êàêâîžó îñòàëè ñó ó íîâîì ïèñìó íåïðîòóìà÷åíè, ¼åð
ñó îçíà÷àâàëè ìàœå ãëàñîâíå óêðàñå êî¼è ñó ñå ìîãëè ëàêî
çàïàìòèòè è ñà÷óâàòè êàêâè ñó áèëè ó óñìåíîì ïðåäàœó.
Îáðàçè — ðóêîïîêàçàœà êî¼è ñó óñâî¼åíè ó íîâî¼ ìåòîäè
ñó:
(à) ¼åäàí îáðàç ñà ãëàñîâíîì âðåäíîøžó:
ëåòåžè (petasth1)
q
'
(á) è ïåò áåçãëàñíèõ èëè áåçâðåìåíèõ ïîäñòàâêè:
èçáðàíî (yhfisto1)
òåøêà (barei1a)
ãëàòêî (o2malo1) \{
35
óìåñòîóïðàæœåœå (a3ntike1nwma)
äðóæåíèê (e7teron) èëè ñàâåç (su1ndesmoj) ]é }
Îâäå òðåáà ïîìåíóòè ¼îø ñåäàì îáðàçà — ðóêîïîêàçàœà,
êî¼å ¼å ãð÷êè ìóçèêîëîã Ñèìîí Êàðàñ ïðåóçåî èç ñòàðå íîòàöè¼å
è óíåî ó íîâó. Íà òà¼ íà÷èí, îí ¼å äàî âåëèêè äîïðèíîñ îáíîâè
è òóìà÷åœó ìóçè÷êîã ïèñìà „ó äóõó“ à íå „ïî ñëîâó“.* Òî ñó
ñëåäåžè îáðàçè:
ª
(à) äâà îáðàçà ñà ãëàñîâíîì âðåäíîøžó:
ðàâíî (i3sa1ki)
îøòðà (o3xei1a)
À
(á) ¼åäàí îáðàç — ðóêîïîêàçàœå ñà âðåìåíñêèì òðà¼àœåì:
ñàêðóøåœå (tsa1kisma)
×
(òåøêà è îøòðà)
(â) ïåò ðóêîïîêàçàœà, èëè áåçãëàñíèõ è áåçâðåìåíèõ

ïîäñòàâêè:
ñóãóáà òåøêà èëè ïðèòåøœåœå ¦
(diplh1 barei1a h1 pi1esma)
ñâèòè¼å (lu1gisma) ééñé¡
éééééé¢
òðåïåòíè (tromiko1)
èçâèòî (èëè âèòî) éééééé£
(strepto1 h1 e3kstrepto1)
ÐÓÊÎÏÎÊÀÇÀŒÀ ÎÁÐÀÇÀ ÑÀ ÃËÀÑÎÂÍÎÌ

ÂÐÅÄÍÎØŽÓ
Ðàâíî ª
Ðàâíî ¼å çíàê êî¼è ¼å çàáåëåæåí ¼îø ó ïîñòâèçàíòè¼ñêèì
ìóçè÷êèì ðóêîïèñèìà**, à ïèøå ñå îáè÷íî èñïðåä îáðàçà ñà
* „Ó ïî¼à÷êî¼ ïðàêñè žå ñå ñà÷óâàòè œèõîâî äå¼ñòâî“ ïèøå Ñèìîí Êàðàñ,
Òåîðåòèêîí, òîì 1, ñòð. 180.
** Ñèìîí Êàðàñ, èñòî, ñòð. 181, áåëåøêà 1.
36
ëîìíèêîì èëè òà÷êîì:
1. Èñïðåä óðàâœåœà èëè óçëàçíîã îáðàçà áåëåæè ñå ñà
äîœå ñòðàíå, à èçâîäè ñå íà ñëåäåžè íà÷èí:
cCª1a1}s!1@acC cCPS;01}s!1@acC
=
2. Èñïðåä ñèëàçíîã îáðàçà ñà ëîìíèêîì, áåëåæè ñå ñà

ãîðœå ñòðàíå, à èçâîäè ñå íà ñëåäåžè íà÷èí:
m<CÂ'!©! a! am<C m<CÂ'!\0! s:! am<C

=
3. Ó îäðå‡åíèì ôðàçàìà çàìåœó¼å ëåòåžè èëè òåøêó (èç

ïðàâîïèñíèõ ðàçëîãà) è òàäà èìà œèõîâî äå¼ñòâî:
q q„u u qqæi
do b( =do b(
Îøòðà
À
Îøòðà ¼å ¼åäàí îä çíàêîâà êî¼è ñó òðî¼èöà ó÷èòåšà îäñòðàíèëè
èç íîâîã ïèñìà. Ó íåêèì ñëó÷à¼åâèìà ñó äàëè œåíî òóìà÷åœå, à
ó äðóãèì ñó ¼å çàìåíèëè, ìàäà áåçóñïåøíî, ìàëåíèêîì.
Äàíàñ, êàêî ïèñàíîì òàêî è ó óñìåíîì öðêâåíîì ïðåäàœó,
îøòðà, ñà ñâî¼èì ðàçíîâðñíèì òóìà÷åœèìà, ïîòâð‡ó¼å
äåôèíèöè¼å ñòàðèõ òåîðåòè÷àðà. Ó èçâî‡åœó îíèõ êî¼è ïîøòó¼ó
è ïî¼ó ïî ïðåäàœó, œåíà òóìà÷åœà óäàõœó¼ó æèâîò ñóâîïàðíèì
îáðàçèìà ó øòàìïàíèì ìóçè÷êèì êœèãàìà.
1. Îøòðà çàõòåâà óçëåò ãëàñà îäîçãî íàíèæå, ïðè ÷åìó ñå
íà ¼åäíî âðåìå èçâîäè òîí êî¼è ïðåäñòàâšà îøòðà ñà
ïðåòõîäíèì òîíîì:
37
m<C01À'!!m<C m<C012! s!!m<C =
2. Êàäà èçíàä îøòðå ñòî¼å áîäåœà, œåíî äå¼ñòâî ñå:

(à) ïðåíîñè íà áîäåœà:
m<0 C 112!s!!!am<C
C 1Ó'!!!am<C m<0 =
(á) íàëàçè èçìå‡ó îøòðå è áîäåœà:
w8uug wwèuuug
do do = do do
3. Êàäà èçíàä îøòðå ñòî¼è ëîìíèê, ïî¼å ñå îâàêî:
m<CÀa '! am<C m<C2!! ma <C m<Cl!! am<C

= =
4. Êàäà ïîñëå îøòðå ñëåäè óðàâœåœå, ïî¼å ñå îâàêî:
vV1À0`0aam<C vV1l!`0am<C =
5. Îøòðà íå ãóáè äå¼ñòâî íè êàäà ¼å íàïèñàíà èñïîä äðóãèõ

îáðàçà êàî ïîäëîãà (îñëîíàö).
,<VÌS\0! s0a,<V ,<V0Od!!s0am<C =
Ëåòåžè
q
Ëåòåžè ñå îáè÷íî ïèøå êàäà èçà œåãà ñëåäè ïîâðàòíèê. Çàõòåâà
óçëåò ãëàñà îäîçäî íàâèøå, ïðè ÷åìó ñå íà ¼åäíî âðåìå èçâîäè
òîí êî¼è ëåòåžè îçíà÷àâà ñà òîíîì èçíàä œåãà:
38
1. Ïðîñòî äå¼ñòâî ëåòåžåã:
cCq!0cC cCl@0cC =
Êàäà ¼å ëåòåžè ñà ëîìíèêîì èëè ñàêðóøåœåì, èçà œåãà

îáè÷íî ñëåäè âèøå îä ¼åäíîã ïîâðàòíèêà. Òàäà ìîæå äîžè äî
èçðàçà œåãîâî ïîòïóíî äå¼ñòâî, òà÷íî êàêî òî îïèñó¼ó ñòàðè
òåîðåòèêîíè:
2.
m<Cq z!!! abB m<Cl!!!! abB
=
3.
m<Cq z!!! abB m<C11!s!!! abB
=
4.
m<Cq z!!! abB m<C12s!!s!!! abB
=
5.
m<Cq z!!! abB m<C1od!!s!!! abB
=
6à.
m<CQØ_avV m<C!! fO!!s! avV
=
6á.
m<C¨Qz_avV m<C@od!!s! avV
=
7.
m<Cp!!sbB m<C00s!!sbB m<C0`d!!!bBx
= =
8.
cC1`q '!z sbB cC1`l!!sbB
=
Ëåòåžè íå ãóáè äå¼ñòâî íè êàäà ¼å íàïèñàí èñïîä äðóãèõ

îáðàçà êàî ïîäëîãà (îñëîíàö).
39
ÐÓÊÎÏÎÊÀÇÀŒÅ ÎÁÐÀÇÀ ÑÀ ÂÐÅÌÅÍÑÊÈÌ
ÒÐÀ£ÀŒÅÌ
Ô
Ñàêðóøåœå
1. Ñàêðóøåœå äîäà¼å ¼åäíî âðåìå ãëàñîâíîì îáðàçó íà êî¼åì ñå
íàëàçè. Çà ðàçëèêó îä ëîìíèêà, ñàêðóøåœå „êðøè“, ðàçáè¼à ãëàñ
îäîçãî íàíèæå, à ïîòîì ñå âðàžà íà ïðâîáèòíó âèñèíó:
m<C01× Ó'!.B/ m<C01!s1Ó'!.B/

=
2. Êàäà ñå èçà îáðàçà ñà ñàêðóøåœåì íàëàçè ïîäòî÷íèê ñà

óñêîðåœåì, èìà îâàêâî äå¼ñòâî:
m<C1× -nN m<C1!fO!-nN

=
ÐÓÊÎÏÎÊÀÇÀŒÀ ÁÅÇ ÃËÀÑÀ È ÂÐÅÌÅÍÑÊÎÃ

ÒÐÀ£ÀŒÀ
(ÁÅÇÃËÀÑÍÅ È ÁÅÇÂÐÅÌÅÍÅ ÏÎÄÑÒÀÂÊÅ)
Èçáðàíî n
1. Èçáðàíî ¼å ¼åäíà âðñòà îøòðå è ïèøå ñå êàäà èçà œå ñëåäå
ñèëàæåœà èñòîã âðåìåíà. Ñòîãà èçáðàíî çàõòåâà äà ñå òîíîâè
èçãîâàðà¼ó ðàçäâî¼åíî è íàãëàøåíî (èçàáèðàòè = îäâà¼àòè):
m<C 1 À' ! !m<C

âî çâàõú ê,Òå áý
2. Êàäà ¼å èçáðàíî íàïèñàíî èñïîä îøòðå, ñà èëè áåç
áîäåœà, òóìà÷è ñå íà ñëåäåžè íà÷èí:
nNÓ'! am<C nN1À0s! am<C

=
40
Òåøêà
\
1. Òåøêà ñå ïèøå èñïðåä óðàâœåœà è óçâðàòíèêà, èëè èñïðåä
äâà óçâðàòíèêà è ïîâåçó¼å èõ. Îíà âåçó¼å òîíîâå çà èñòè ñëîã è
äå¼ñòâó¼å êàî ëåòåžè:
m<C\P\PbB m<CPS@PS @bB

=
Ðàçëèêà èçìå‡ó òåøêå è ëåòåžåã ¼å ñëåäåžà: îáðàçè êî¼å

ïîâåçó¼å òåøêà èìà¼ó èñòè ñëîã, äîê óçâðàòíèê êî¼è äîëàçè èçà
ëåòåžåã èìà äðóãè ñëîã.
2. Êàäà òî òåìïî äîçâîšàâà, òåøêà ìîæå ïîòïóíî äà
ðàçâè¼å ñâî¼å äå¼ñòâî:
m<C\!!\!!cC m<CUD!!UD!!cC
=
Òåøêà ÷åñòî ñëóæè è êàî „ñàáðàœå“,5 ¼åð îá¼åäèœó¼å íà

èñòîì ñëîãó âèøå âðåìåíà è îáðàçà ñà œèõîâèì ðàçëè÷èòèì
ðóêîïîêàçíèì äå¼ñòâèìà.
Ãëàòêî [
Ãëàòêî ñå ñàñòî¼è îä îøòðå è òåøêå. Îíî èìà è äå¼ñòâî óïðàâî
ïðåìà ñâîì èçãëåäó, çàïðàâî êàî ïîäèçàœå è ñïóøòàœå ãëàñà:
1à. Ó ïðîñòîì îáëèêó œåãîâî äå¼ñòâî äîëàçè èçìå‡ó ïðâîã
è äðóãîã îáðàçà (êàäà ñå ìåëîäè¼à ïåœå) áèëî íà ÷åòâðòèíó
âðåìåíà:
cC\0[01[0vV cCPS!l!vV =
41
1á. áèëî ñà óñêîðåœåì íà îñìèíó âðåìåíà:
cC\0[0s1[0svV m<CPD!L!vV =
2. Ó äóæèì âðåìåíñêèì òðà¼àœèìà, êàäà îáðàç òðà¼å äâà

âðåìåíà, à çà œèì ñëåäè ñèëàçíè îáðàç èñòîã òðà¼àœà:
vV4{a ! ma <C vVuS !! am<C vV42s!! !s ma <C

= èëè
3. Ó çàâðøåòöèìà è èçìå‡ó äâà óðàâœåœà èìà îâàêâî

äå¼ñòâî:
bB1~\0[00am<C bB1~PFU!m<C =
4. Ó êîíà÷íîì çàâðøåòêó îçíà÷àâà ïðîòóìà÷åíè êðà¼

ìåëîäè¼å, óñïîðàâà¼óžè ãà:
a {g!KvV vV! a` xl!UD !KvV

vV! o =
Óìåñòîóïðàæœåœå X
Óìåñòîóïðàæœåœå ñå ïèøå èñïîä îøòðå ïîñëå êî¼å äîëàçè
ñèëàçíè îáðàç ñà äðóãèì ñëîãîì:
1. Êàäà ñëåäè îáðàç áåç ñêîðåíè¼à, óìåñòîóïðàæœåœå
äå¼ñòâó¼å êàî ãëàòêî:
vV0Â}#avV vV030s#avV =
2. Êàäà ¼å íàïèñàíî èñïîä îáðàçà ñà òà÷êîì èçà êî¼åã

äîëàçè óçâðàòíèê ñà óñêîðåœåì, äå¼ñòâó¼å íà ñëåäåžè íà÷èí:
vV1};! scC vVl!!scC

=
42
3. Êàäà ñòî¼è èñïîä îáðàçà ñà ðàâíèì, èìà îâàêâî äå¼ñòâî:
m<Cª !";! s0abB m<C@od!! s0abB

=
Êàäà ¼å íàïèñàíî èñïîä ëåòåžåã ñà òà÷êîì, çàäðæàâà ñâî¼å

äå¼ñòâî; ëåòežè îçíà÷àâà ïðîìåíó ñëîãà:
vVq";! svV vVl!! svV

=
Äðóæåíèê èëè ñàâåç C

1. Äðóæåíèê ñå ïèøå èñïîä äâà îáðàçà è èìà îâàêâî äå¼ñòâî:
vV3]PS!!:1
s am<C vV3!sl!!:1
s am<C
=
Äðóæåíèê ñàêóïšà (îá¼åäèœó¼å) ó ¼åäíó öåëèíó è íà ¼åäàí

ñëîã âèøå ãëàñîâíèõ îáðàçà. Êàäà ¼å ïðâè îä œèõ ñà äâîòà÷êîì
èëè òðîòà÷êîì, à èçà œåãà ñëåäè ñèëàçíè îáðàç ñà èëè áåç
óñêîðåœà, äðóæåíèê èìà äå¼ñòâî óìåñòîóïðàæœåœà îä òðåžåã
âðåìåíà íàäàšå:
2.
m<0C ] !k: s0nN m<0
C P
=
a S !!s0anN èëè ñà ëåòåžèì:
3.
m<0
C !og
] k: ,<V m<C0p
=
a !og,<V m<0 a D!og,<V
C P =
4. ×åñòî èìà äå¼ñòâî ïîïóò ãëàòêîã:
m<C!]0!]0!]0vV m<CUS!US!US!vV=
43
Ñóãóáà òåøêà èëè ïðèòåøœåœå §
1. Ñóãóáà òåøêà ¼å çíàê åêôîíåòñêîã ñèñòåìà. Çà ðàçëèêó îä
6
òåøêå, îíà îá¼åäèœó¼å íà èñòîì ñëîãó îáðàçå êî¼è òðà¼ó ïîëà

âðåìåíñêå âðåäíîñòè (îáðàçè ñà óñêîðåœåì):
m<\C ! -vV a§ m<!C _

= =
C Ø_vV m<!C ! O
a§ vV m<Q f !!s!vV
=
2. Êàäà ¼å íàïèñàíà íà ïðâîì îä òðè ñóñåäíà óçâðàòíèêà îä

êî¼èõ äâà èìà¼ó èñòè ñëîã, äå¼ñòâó¼å íà ñëåäåžè íà÷èí:
vV e z!§!!vV vV eãî z\!!f

ãî ñïî î äè
=
O\!!sî î!vVäè
ñïî î î
Ñóãóáà òåøêà ñå íàçèâà è ïðèòåøœåœå, çàòî øòî, ïî

ìèøšåœó ñòàðèõ òåîðåòè÷àðà, ïðèòèñêà è ìðâè òîíîâå.
Ñâèòè¼å Ç
Ñâèòè¼å, ïðåìà ñâîì èçãëåäó, „ñàâè¼à“ ãëàñ îäîçäî íàâèøå. Îíî
ìîæå áèòè íàïèñàíî èñïîä áèëî êî¼åã îáðàçà è äå¼ñòâó¼å íà
ñëåäåžè íà÷èí:
1.
nN1aÀ¡ x0a,<V nNl!Àx0a,<V
=
2.
m<C!o¡,<V m<C! aos,<V m<CUS!os,<V
= =
3.
m<C1aÓ¡ '!!! am<C m<Cl!Ó'!!! am<C
=
44
Ó íîâîì ìóçè÷êîì ïèñìó ñâèòè¼å ¼å ó îäðå‡åíèì ôðàçàìà
çàìåœåíî ãëàòêèì, èàêî íåìà¼ó èñòî äå¼ñòâî.
Òðåïåòíè è èçâèòî
Òðî¼èöà ó÷èòåšà ñó èç íîâîã ïèñìà èçáàöèëè òðåïåòíè è èçâèòî
(èëè âèòî), à çàäðæàëè ñàìî èçáðàíî, êî¼å ¼å è ñàìî ñòà¼àëî íà
èñòîâåòíèì ìóçè÷êèì ôðàçàìà. Èçáðàíî ¼å çàäðæàíî äà áè
óïóžèâàëî ïî¼öå ê¼è ñó íàïàìåò çíàëè ìåëîäè¼ñêå ôðàçå è
ïðàâèëà ìóçè÷êèõ ìàòèìà. Òå ôðàçå ñó ñå ó ìóçè÷êèì êœèãàìà
ïîâðåìåíî ïèñàëå ïðîòóìà÷åíå, à ¼îø è äàíàñ ñå ó ïóíî¼ ìåðè
óïîòðåášàâà¼ó ó óñìåíîì ïðåäàœó. Ìîæåìî, äàêëå, íà
èñòîâåòíèì ôðàçàìà ñà èçáðàíèì íàïèñàòè, áèëî òðåïåòíè, áèëî
èçâèòî è òàêî íàçíà÷èòè ìåëîäè¼ñêè ïîêðåò êî¼è ñå ïîäóäàðà ñà
œèõîâèì äå¼ñòâîì, à äà ïðèòîì íå èçâðøèìî äå¼ñòâî èçáðàíîã.
(à) Òðåïåòíè ¢
1. Òðåïåòíè ¼å äîáèî èìå îä äå¼ñòâà êî¼å äà¼å îøòðî¼, áèëî äà ¼å
ñàìà, áèëî äà ¼å ñà áîäåœèìà:
cC1Ó'¢!!!cC cC1\1!dÎ0s!!!cC
=
2. Êàäà ¼å íàïèñàí èñïîä äâîãëàñíîã èëè òðîãëàñíîã

óçëàæåœà ñà îøòðîì (ó ìíîãèì ôðàçàìà ¼å çàìåœåí
óìåñòîóïðàæœåœåì), èìà îâàêâî äå¼ñòâî:
vV0Á¢!!vV vV0É!!vV = =
vV020s!!vV vV0Îs0s!!vV =
45
3. Êàäà ñòî¼è èñïîä îáðàçà ñà ñàêðóøåœåì ïîñëå êî¼åã
äîëàçè ïîäòî÷íèê ñà óñêîðåœåì, äå¼ñòâó¼å íà ñëåäåžè íà÷èí:
,<V À× '£ -!1km<C ,<O

V FU!!s!!1km<C
=
(á) Èçâèòî ‡
Èçâèòî ñòî¼è íà èñòèì ôðàçàìà êàî è òðåïåòíè è ïðåìà ñâîì
îáëèêó èçâè¼à ãëàñîâå îäîçäî íàâèøå:
m<C1Ó'£!!! am<C m<C11os!!s !! am<C

=
Òðåïåòíè è èçâèòî ñó ïî ïðàâèëó ïèñàíè íàèçìåíè÷íî,

êàäà ñå ó èñòîì òåêñòó ïîäóäàðà¼ó äâå ìóçè÷êå ëèíè¼å.
Óêðàòêî, ìîæåìî ðåžè äà, êàäà ó øòàìïàíî¼ êœèçè âèäèìî
ìóçè÷êó ëèíè¼ó
,<V O'!!! am<C ìîæåìî äà ïî¼åìî íà ñëåäåžè íà÷èí:
ñà îøòðîì è èçáðàíèì
,<VÓ'!!!am<C ,<V12s!!!!am<C ,<V12!s!!!am<C

= =
ñà òðåïåòíèì
,<V Ó'¢!!! am<C ,<V1!do0s!!! am<C

=
ñà èçâèòèì
,<VÓ'£!!! am<C ,<V1os!!s !! am<C

=
46
Òðåžå ïîãëàâšå
ÎÏØÒÅ Î ÃËÀÑÎÂÈÌÀ
Öðêâåíå õèìíå èìà¼ó ìåëîäè¼ñêå îáðàçöå ó îñàì ðàçëè÷èòèõ
ãëàñîâà — ìîäóñà. Ñòàðè ó÷èòåšè ñó ñâàêîì îä œèõ äàëè èìå è
îäðåäèëè œèõîâå ìå‡óñîáíå îäíîñå ó çàâèñíîñòè îä
ìåëîäè¼ñêèõ ôðàçà è ðàñïîðåäà èíòåðâàëà (óíóòàð òåòðàõîðäà
èëè ïåíòàõîðäà).1
Ñâàêè ãëàñ èìà ïîñåáíó çâó÷íîñò, ñà ñâî¼èì
ïðåïîçíàòšèâèì îáåëåæ¼èìà êî¼à ãà ÷èíå ¼åäèíñòâåíèì. Íà
ïðèìåð, íåêè ãëàñîâè êîðèñòå èñòó ëåñòâèöó (èñòè ðàñïîðåä
ñòåïåíâ óíóòàð òåòðàõîðäà èëè ïåíòàõîðäà), à èïàê ñå ðàçëèêó¼ó
¼åäàí îä äðóãîã. Òè ñàñòàâíè äåëîâè (óõóôáôéêÜ) ïî êî¼èìà ñå
ãëàñîâè ðàçëèêó¼ó ñó:
(à) îñíîâà2
(á) èíòåðâàëè
(â) ãëàâíè òîíîâè
(ã) çàâðøåòöè ìåëîäè¼å3
(ä) âî‡èöå.4
Ïîñòî¼å ¼îø äâà îáåëåæ¼à êî¼à ñâàêè ãëàñ ÷èíå îäìàõ

ïðåïîçíàòšèâèì:
(à) ñâèäåòåšñòâî ãëàñà

(á) îäãëàøåœå5 ãëàñà.
ÑÀÑÒÀÂÍÈ ÄÅËÎÂÈ È ÎÑÎÁÅÍÎÑÒÈ ÃËÀÑÎÂÀ

Îñíîâà ¼å íàçèâ çà òîí íà êî¼åì ñå òåìåšè ëåñòâèöà ãëàñà.
Èíòåðâàë ¼å ðàçëèêà ó âèñèíè èçìå‡ó áèëî êî¼à äâà òîíà.
Ó ñâàêîì ãëàñó èíòåðâàëè ñó ñòàáèëíè è, ïîëàçåžè óâåê îä
îñíîâå ãëàñà, ñòâàðàìî êàðàêòåðèñòè÷àí èçãëåä òåòðàõîðäà èëè
47
ïåíòàõîðäà.
Ãëàâíè ñó îíè òîíîâè êî¼è, óîïøòåíî ãîâîðåžè,
ïðåîâëà‡ó¼ó ó ìåëîäè¼è.
Ìóçè÷êè çàâðøåòöè ñó êðà¼åâè ìóçè÷êèõ ðå÷åíèöà íà
âëàäà¼óžèì òîíîâèìà ñâàêîã ãëàñà è íåïîñðåäíî ñó âåçàíà çà
èíòåðïóíêöè¼ó ïîåòñêîã òåêñòà.
(à) Íà ìåñòó íà êî¼åì ñå ó òåêñòó íàëàçè çàïåòà, ìóçè÷êè
çàâðøåòöè ñå íàçèâà¼ó íåñâðøåíè (’áôåëåßò) è îáè÷íî ïàäà¼ó íà
äâîãëàñ¼å, ÷åòâîðîãëàñ¼å èëè íà ñåäìîãëàñ¼å ãëàñà;
(á) Íà ìåñòèìà ó òåêñòó íà êî¼èì ñå íàëàçå äâå òà÷êå èëè
òà÷êà, ìóçè÷êè çàâðøåòöè ñå íàçèâà¼ó ñâðøåíè (’åíôåëåßò) è
îáè÷íî ïàäà¼ó íà ÷åòâîðîãëàñ¼å èëè íà îñíîâó ãëàñà, è
(â) Ìóçè÷êè çàâðøåòöè êî¼èìà ñå çàâðøàâà òåêñò íàçèâà¼ó
ñå êîíà÷íè (ôåëéêÝò) è ïàäà¼ó íà îñíîâó ãëàñà, îáè÷íî ó
ïîñåáíîì, êàðàêòåðèñòè÷íîì îáëèêó.
Âî‡èöå: Áóäóžè äà ãëàâíè òîíîâè ñâàêîã ãëàñà
ïðåîâëà‡ó¼ó ó œåãîâèì ìåëîäè¼àìà, îíè ÷åñòî ïðèâëà÷å è
ìàœîì èëè âåžîì ïðèâëà÷íîì ñèëîì, êî¼à çàâèñè îä òîêà
ìåëîäè¼å, ïðèšóášó¼ó óç ñåáå òîíîâå êî¼è ñå íàëàçå èçíàä èëè
èñïîä œèõ. Òàêî ñå, îâèì ïîìåðàœèìà îñòàëèõ (ñïîðåäíèõ)
òîíîâà ïðåìà ãëàâíèì, øòî ñå ïîñòèæå ïîâèñèëèöàìà è
ñíèçèëèöàìà, äà¼å ïå÷àò ñâàêîì ãëàñó è èñòè÷å îñîáåíîñò
œåãîâå ìåëîäè¼å.*
* Êàðàêòåðèñòè÷íî ¼å øòà î âî‡èöàìà êàæå Ñèìîí Êàðàñ: „Î âî‡èöàìà ïðâà äàäå

ñâî¼å ìíåœå Ïàòðè¼àðøè¼ñêà ìóçè÷êà êîìèñè¼à ãîäèíå 1881 - 83. Îä òîãà âðåìåíà
ïðî‡å âåž ñòî ãîäèíà, à îíè êî¼è ñå áàâå öðêâåíîì ìóçèêîì, îñèì âåîìà ðåòêèõ
èçóçåòàêà, íå áåõó ó ñòàœó ðàçóìåòè îñíîâíó óëîãó âî‡èöà ó ïðàâèëíîì
óîáëè÷àâàœó ìåëîäè¼ñêîã òîêà. Íåêè ñå ÷àê è ïðîòèâå, ¼åð ïðâà òðî¼èöà ó÷èòåšà
íîâîã ìóçè÷êîã ïèñìà íå ïèñàõó âî‡èöå ó òàäà èçäàâàíèì ìóçè÷êèì êœèãàìà. À
îíå ñå, îñèì ïîíåêàäà, (...) íèñó áåëåæèëå, ¼åð ïðèïàäàõó ó îíî äîáà (1815) ¼îø óâåê
æèâîì ñòàðîì ìóçè÷êîì ïðåäàœó. Äà ìå‡óòèì, ïðåäàœå î âî‡èöàìà ïîçíàòî áåøå
è ïîòîœèì ïîêîëåœèìà, äîêàç ¼å øòî ñå, ïîñëå îíèõ ïðâèõ, ìóçèêîó÷èòåšè 1881 –
48
Ñâèäåòåšñòâî ãëàñà: ïðå ñâàêîã ìóçè÷êîã äåëà ïîòðåáíî
¼å íàïèñàòè åëåìåíòå êî¼è žå íàì óêàçàòè êàêî äà ïî¼åìî è îä
êî¼èõ ñå ñàñòî¼è ñâèäåòåšñòâî ãëàñà. Òî ñó:
(à) ðå÷ ãëàñ

(á) ñòåíîãðàôñêî èìå ãëàñà
(â) òîí îñíîâå ãëàñà, è
(ã) îòêëîœåœå ãëàñà, êî¼å îäðå‡ó¼å ðàñïîðåä èíòåðâàëà.
Íà ïðèìåð ñâèäåòåšñòâî Èñêàðœåã ×åòâðòîì ãëàñà:
Ãëàñú èño Íç s
Ñàñòî¼è ñå îä ñëåäåžèõ åëåìåíàòà:
(à) ðå÷è ãëàñú

(á) ñòåíîãðàôñêîã èìåíà ãëàñà: èño = Èñêàðœè ×åòâðòîì
(Îñìè)
(â) îñíîâå ãëàñà: Íç
(ã) îòêëîœåœà ãëàñà s
Îäãëàøåœå ãëàñà: îäãëàøåœå èëè óãëàøåœå ñâàêîã ãëàñà

¼å êðàòêè ìóçè÷êè îáðàçàö êî¼è ñàäðæè, êîëèêî ¼å òî ìîãóžå,
œåãîâå ãëàâíå åëåìåíòå: îñíîâó, èíòåðâàëå, ãëàâíå òîíîâå,
ìåëîäè¼ñêå âî‡èöå è êðà¼, ïîêàçó¼óžè òàêî êàðàêòåðèñòè÷íó
çâó÷íîñò, „ñëèêó“ ãëàñà. Îäãëàøåœå îáè÷íî ïî¼å ïðåäâîäíèê
õîðà, äà áè è îñòàëè ïî¼öè äîáèëè ïðåäñòàâó î ãëàñó. Ìóçè÷êè
83 èç¼àñíèøå î âî‡èöàìà, êàî î ïî¼àâè ïðèñóòíî¼ ó äîòàäàøœî¼ ïî¼à÷êî¼ ïðàêñè.

Ïðåìà òîìå, àêî ñå è äàíàñ îá¼àâšó¼ó èëè ïîíîâî øòàìïà¼ó ñòàðå ìóçè÷êå êœèãå
áåç îáåëåæåíèõ âî‡èöà, òî ¼å çàòî øòî î îâèì è ðàçíèì òåìàìà ïîðóêå ñòàðèõ —
çáîã îòïîðà âèçàíòèíî–åâðîïå¼ñêèõ ìóçèêîó÷èòåšà — êàñíå óñïóò, øòî òðà¼å è äî
íàøèõ äàíà. (Òåîðåòèêîí, I, 225.)
49
îáëèê ñâàêîã îäãëàøåœà ìîðà áèòè ñàîáðàçàí ìóçè÷êîì äåëó
êî¼å ìó ñëåäè. Îäãëàøåœà ìîãó áèòè: êðàòêà (óýíôïìá) (çà
èðìîëîøêå è êðàòêå ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å), êîñíîêðàòêà
(’áñãïóýíôïìá) (çà êîñíå èðìîëîøêå, ñòèõèðàðñêå è êîñíîêðàòêå
ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å) è êîñíà (’áñãÜ) (çà êîñíå ñòèõèðàðñêå è
êîñíå ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å).**
ÊÀÊÎ ÍÀËÀÇÈÌÎ ÎÑÍÎÂÓ ÑÂÀÊÎÃ ÃËÀÑÀ

Ãëàñîâè öðêâåíå ìóçèêå äåëå ñå íà èçâîðíå (Ïðâè — à, Äðóãè —
â, Òðåžè — ã, ×åòâðòè — ä) è èñêàðœå (Èñêàðœè Ïðâîì — å,
Èñêàðœè Äðóãîì — s, Òåæàê — ç è Èñêàðœè ×åòâðòîì — è).
Îñíîâà èçâîðíîã ãëàñà ¼å óäàšåíà ÷åòèðè ñòåïåíà èëè
¼åäàí ïåíòàõîðä (42 ÷åñòèöå) îä îñíîâå èñêàðœåã. Êðåòàœåì
íàâèøå óâåê òâîðèìî èçâîðíå ãëàñîâå, äîê õîäîì íàíèæå
òâîðèìî óâåê èñêàðœå.
Àêî çà îñíîâó òâîðáå óçìåìî òîí Äé ñðåäœåã îïñåãà
(šóäñêîã ãëàñà) è êðåžåìî ñå ïî ïåíòàõîðäó ïðèðîäíå ëåñòâèöå
êî¼è ñå ñàñòî¼è îä ñòåïåíà âåšåã, ìàœåã, ìàëîã è âåšåã (äà áè
ñìî ïðîíàøëè îñíîâå ãëàñîâà íà òîíîâèìà ïðèðîäíå ëåñòâèöå)
òåîðè¼ñêè òâîðèìî îñíîâå ãëàñîâà.
Óçëàçèìî ïî âåž ïîìåíóòîì ðàñïîðåäó èíòåðâàëà ó
ïåíòàõîðäó Äé — Ðá'.
** Ó öðêâåíî¼ ìóçèöè îäãëàøåíè¼à ñå äà¼ó ìóçè÷êèì èìåíîì ñâàêîã ãëàñà: ’ÁíáíÝò

(ãëàñ à), ÍåáíÝò (ãëàñ â), ÍáíÜ (ãëàñ ã), ‘¢ãéá (ãëàñ ä), ’ÁáíÝò (ãëàñ èñ. ã èëè Òåøêè —
ç), Íå÷åáíÝò èëè ËÝãåôïò (ãëàñ èñ. â — s), ’ÁíåáíÝò (ãëàñ èñ à — å), ÍåÜãéå (ãëàñ èñ
ä — è).
50
ÒÅÎÐÈ£ÑÊÀ ÎÑÍÎÂÀ ÈÇÂÎÐÍÈÕ ÃËÀÑÎÂÀ
óçëàæåœå 1– îã ñòåïåíà îä Äé = Êå : ãëàñ Ïðâè

óçëàæåœå 2 ñòåïåíà îä Äé = Æù' : ãëàñ Äðóãè
óçëàæåœå 3 ñòåïåíà îä Äé = Íç' : ãëàñ Òðåžè
óçëàæåœå 4 ñòåïåíà îä Äé = Ðá' : ãëàñ ×åòâðòè
ÒÅÎÐÈ£ÑÊÀ ÎÑÍÎÂÀ ÈÑÊÀÐŒÈÕ ÃËÀÑÎÂÀ
ñèëàæåœå 4 ñòåïåíà îä Êå (à ãëàñ) = Ðá : ãëàñ Èñêàðœè à (å)

ñèëàæåœå 4 ñòåïåíà îä Æù (â ãëàñ) = Âïõ: ãëàñ Èñêàðœè â (s)
ñèëàæåœå 4 ñòåïåíà îä Íç' (ã ãëàñ) = Ãá : ãëàñ Èñêàðœè ã (ç)
ñèëàæåœå 4 ñòåïåíà îä Ðá' (ä ãëàñ) = Äé : ãëàñ Èñêàðœè ä (è).
Ó ïðàêñè ¼å, ìå‡óòèì, áèëî òåøêî ïî¼àòè ×åòâðòè ãëàñ îä

ãîðœåã Ðá èëè Òðåžè ãëàñ îä ãîðœåã Íç. Ñòîãà ñó ñòàðè ìåëîäè:
(à) èëè òâîðèëè èçâîðíå ãëàñîâå íà îñíîâè èñêàðœèõ è
íàçèâàëè èõ íèñêè (÷áìçëïß) èëè óíóòàðœè (’Ýóù). Ó îäíîñó íà
œèõ ñó êàñíè¼å òâîðèëè (÷åòèðè ñòåïåíà íèæå) èñêàðœå,
(á) èëè ñó ãëàñîâå ÷è¼à ¼å îñíîâà áèëà èçíàä òîíîâà ñðåäœå
îêòàâå òðàíñïîíîâàëè íà óìåñòîãëàñ¼å (ñåäàì ñòóïœåâà íèæå).
Çàêšó÷àê:
×åòâðòè ãëàñ îä ãîðœåã Ðá òðàíñïîíîâàí ¼å íà Äé ñðåäœå
îêòàâå, à œåãîâ èñêàðœè ¼å îáðàçîâàí ÷åòèðè ñòåïåíà íèæå (íà
Íç).
Òðåžè ãëàñ îä ãîðœåã Íç òðàíñïîíîâàí ¼å íà Ãá ñðåäœå
îêòàâå, à œåãîâ èñêàðœè ¼å îáðàçîâàí ÷åòèðè ñòåïåíà íèæå (íà
ñíèæåíîì Æù).
Äðóãè äè¼àòîíñêè ãëàñ îä ãîðœåã Æù òðàíñïîíîâàí ¼å íà
Âïõ ñðåäœå îêòàâå èëè íà ñâî¼å óìåñòîãëàñ¼å, íà äîœå Æù.
Ñòàðè ó÷èòåšè è ìåëîäè, ñàñòàâšàëè ñó ìåëîäè¼å ïðâîã
51
ãëàñà ñà îñíîâîì íà òîíó Êå. Ïîøòî ñó êàñíè¼å ìåëîäè¼å ïèñàíå
ñà âåžèì ðàñïîíîì íàâèøå, ãëàñ ¼å òðàíñïîíîâàí íà Ðá (íà
îñíîâó Èñêàðœåã Ïðâîì — å) êàî ãëàñ Óíóòàðœè (íèñêè)
Ïðâè. Äàêàêî, ¼îø óâåê ïîñòî¼å è êîðèñòå ñå ìåëîäè¼å Ïðâîã
ãëàñà ïèñàíå ñà îñíîâîì Êå.
Ïðåìà òîìå, òàêî îáðàçîâàíè èçâîðíè ãëàñîâè, ÷è¼å ñå
òåîðè¼ñêå îñíîâå òâîðå îä òîíà Äé ñðåäœå îêòàâå, êàêî ñìî
ðàíè¼å ðåêëè, ó ïðàêñè ñå ïî¼ó çà ¼åäàí ïåíòàõîðä íèæå, ñà
îñíîâîì íà òîíó Íç.
Êàî ðåçèìå ìîæåìî äà èçâó÷åìî ñëåäåžå:
Ó öðêâåíî¼ ìóçèöè ïîñòî¼å äâà òîíà êî¼è ñå óçèìà¼ó çà
îñíîâó òâîðáå ãëàñîâà: Íç è Äé, êðåžåìî ñå ïî ïåíòàõîðäó êî¼è
ñå ñàñòî¼è îä ñòåïåíà âåšåã, ìàœåã, ìàëîã è âåšåã. Êðåòàœåì
íàâèøå óâåê òâîðèìî èçâîðíå ãëàñîâå, à êðåòàœåì íàíèæå —
óâåê èñêàðœå.
Ñà îñíîâîì Íç: £åäàí ñòåïåí íàâèøå, íà Ðá, íàëàçè ñå
îñíîâà (Óíóòàðœåã) Ïðâîã ãëàñà. Äâà ñòåïåíà íàâèøå, íà Âïõ,
íàëàçè ñå îñíîâà (Óíóòàðœåã) Äðóãîã ãëàñà. Òðè ñòåïåíà
íàâèøå, íà Ãá, íàëàçè ñå îñíîâà (Óíóòàðœåã) Òðåžåã ãëàñà.
×åòèðè ñòåïåíà íàâèøå, íà Äé, íàëàçè ñå îñíîâà ×åòâðòîã.
×åòèðè ñòåïåíà èñïîä Äé íàëàçè ñå îñíîâà èñêàðœåã ×åòâðòîì.
Ñà îñíîâîì Äé: £åäàí ñòåïåí íàâèøå, íà Êå, íàëàçè ñå
îñíîâà Ïðâîã ãëàñà. Äâà ñòåïåíà íàâèøå, íà Æù, íàëàçè ñå
îñíîâà Äðóãîã (äè¼àòîíñêîã) ãëàñà. Òðè ñòåïåíà íàâèøå, íà
ãîðœåì Íç, íàëàçè ñå îñíîâà Òðåžåã ãëàñà. ×åòèðè ñòåïåíà
íàâèøå, íà ãîðœåì Ðá, íàëàçè ñå îñíîâà ×åòåâðòîã.
×åòèðè ñòåïåíà íàíèæå îä ãîðœåã Ðá, íà Äé, íàëàçè ñå
îñíîâà Èñêàðœåã ×åòâðòîì (Îñìîã). ×åòèðè ñòåïåíà íàíèæå îä
ãîðœåã Íç, íà Ãá, íàëàçè ñå îñíîâà Èñêàðœåã Òðåžåì (Ñåäìîã).
¼å ñåäìè ãëàñ ×åòèðè ñòåïåíà íàíèæå îä Æù, íà Âïõ, íàëàçè ñå îñíîâà
òðîâèž, èñòî.)
Èñêàðœåã Äðóãîì (Øåñòîã) (äè¼àòîíñêîã). ×åòèðè ñòåïåíà
íàíèæå îä Êå, íà Ðá, íàëàçè ñå îñíîâà Èñêàðœåã Ïðâîì
(Ïåòîã).
556, 806, 807,
ëîêóïíè ôîíä
öè ó Áåîãðàäó
52
Áóäóžè äà ñå ×åòâðòè ãëàñ îä ãîðœåã Ðá, íàëàçèî èçâàí
òîíîâà ñðåäœå îêòàâå òðàíñïîíîâàí ¼å íà Äé è çâàî ñå ãëàñ
×åòâðòè Àãè¼à Ïàïàäè÷êè îä Äé. Èç œåãà ñå óïîðåäî îáðàçîâàî
è Èñêàðœè ×åòâðòîì (Îñìè) íà òîíó Íç ñðåäœå îêòàâå. Èñòè
ãëàñ ¼å òðàíñïîíîâàí è íà ñâî¼å óìåñòîãëàñ¼å, íà òîí Ðá ñðåäœå
îêòàâå, è çîâå ñå ãëàñ ×åòâðòè Ñòèõèðàðñêè îä Ðá.
Êàêî ñå è Äðóãè äè¼àòîíñêè ãëàñ îä ãîðœåã Æù íàëàçèî
èçâàí ñðåäœå îêòàâå, òðàíñïîíîâàí ¼å íà Âïõ êàî Óíóòàðœè
Äðóãè, àëè è íà ñâî¼å óìåñòîãëàñ¼å, íà Æù ñðåäœå îêòàâå. Ïîøòî
¼å èìàî îñíîâó íèæó è îä Èñêàðœåã ×åòâðòîì (Îñìîã) îä Íç
(îñíîâà òâîðáå îñìîãëàñ¼à), íàçâàí ¼å ãëàñ Òåæàê5 (Ñåäìè) îä
Æù.
ÂÐÑÒÅ ÖÐÊÂÅÍÈÕ ÍÀÏÅÂÀ

Ó çàâèñíîñòè îä òåìïà è ìåëîäè¼ñêå ëèíè¼å êî¼à ïðàòè ñâàêî
ìóçè÷êî äåëî, èçâåäåíå ñó è âðñòå öðêâåíèõ íàïåâà, êî¼è ñå äåëå
íà:
(à) èðìîëîøêå6
(á) ñòèõèðàðñêå,7 è
(â) ïàïàäè÷êå.8
Èðìîëîøêå ìåëîäè¼å
Èðìîëîøêèì ñå íàçèâà¼ó êðàòêå ìåëîäè¼å, íå ñàìî ó ïîãëåäó
òåìïà œèõîâîã èçâî‡åœà, âåž ïðâåíñòâåíî ó ïîãëåäó
ìåëîäè¼ñêîã ñêëîïà. Ñâàêè ñëîã òåêñòà îäãîâàðà, ïî ïðàâèëó,
¼åäíîì òîíó — âðåìåíó ìåëîäè¼å, à íàãëàøåíè ñëîãîâè è
çàâðøåòöè òðà¼ó ÷åñòî äâà èëè âèøå âðåìåíà. Ïîøòî ñâàêè ñëîã
òåêñòà ïàäà íà ¼åäàí òîí è òðà¼å ¼åäíî âðåìå, ñàìà ñòðóêòóðà
óòè÷å äà ñå îâå ìåëîäè¼å ïî¼ó ó áðçîì òåìïó.
Èðìîëîøêå ìåëîäè¼å ñå äåëå íà:
(à) êðàòêå è
53
(á) êîñíå, êî¼å íàñòà¼ó èçâî‡åœåì êðàòêèõ ìåëîäè¼à íà
äâîñòðóêî âðåìå, êàêî ñó ãîâîðèëè ñòàðè ó÷èòåšè. Îíè ñó èñòå
êîìïîçèöè¼å ïî¼àëè èëè íà êðàòêè, èëè íà êîñíè íà÷èí.
Ó èðìîëîøêå ìåëîäè¼å ñå óáðà¼à¼ó: òðîïàðè, îòïóñòè-
òåšíè, êîíäàöè, ñ¼åäàëíè, èðìîñè êàíîíà, åêñàïîñòèëàðè,
ïîäîáíå ïðàçíè÷íå ñòèõèðå, àëè è êðàòêå ìåëîäè¼å ïàïàäè÷êèõ
ïñàëàìà. Òå ìåëîäè¼å ñå íàëàçå äàíàñ ó ìóçè÷êèì êœèãàìà êî¼å
ñå çîâó Èðìîëîãèîí.
Ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å
Ñòèõèðàðñêèì ìåëîäè¼àìà ñå íàçèâà¼ó êîìïîçèöè¼å —
ñàìîãëàñíå íà Âå÷åðœè è £óòðåœè — êî¼èìà ïðåòõîäå
ïñàëàìñêè ñòèõîâè, à ðàçëèêó¼ó ñå îä êîìïîçèöè¼à Èðìîëîãèîíà
ïî òîìå øòî èìà¼ó ñâî¼ó (ñîïñòâåíó) ìåëîäè¼ó. Ñâàêè ñëîã
ïîåòñêîã òåêñòà òðà¼å îáè÷íî äâà âðåìåíà, à íà íàãëàøåíèì
ñëîãîâèìà è îêîí÷àíè¼èìà ñëîã òðà¼å ÷åòèðè èëè âèøå âðåìåíà.
Ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å ñó íà¼÷åøžè âèä öðêâåíèõ ïåñàìà.
Ñàìîãëàñíå ñòèõèðå ñå äåëå íà:
(à) ñàìîãëàñíå êî¼èìà ïðåòõîäè ïñàëàìñêè ñòèõ, è

(á) ñàìîãëàñíå êî¼èìà ïðåòõîäè ìàëî ñëàâîñëîâšå Ñëàâà
Töó è Ñèíó…(Ñëàâíèöè),9 à êî¼å ñå ïî¼ó íà êîñíè¼å
âðåìå îä ñàìîãëàñíèõ ñà ñòèõîì.
Ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å ñå ¼îø äåëå è íà êðàòêå è êîñíå. Ó

êðàòêå ñïàäà¼ó ñâå êîìïîçèöè¼å î êî¼èìà ñìî ïðåòõîäíî
ãîâîðèëè, äîê ó êîñíå ñïàäà¼ó ñâà òóìà÷åœà ñàìîãëàñíèõ ó
ïîñòâèçàíòè¼ñêî¼ åïîõè. Ìå‡ó êîñíèì ñòèõèðàðñêèì
ìåëîäè¼àìà íàðî÷èòî ñå èñòè÷ó ñàìîãëàñíè ñëàâèöè — ñâå÷àíå
ìåëîäè¼å íà ïðàçíè÷íèì ñëóæáàìà èçâî‡åíå íà êîñíî âðåìå —
ïîïóò îíèõ ó ñêðàžåíîì Ñëàâèêó (ÄïîáóôÜñéïí) £àêîâà
Ïðâîïî¼öà (ÉÜêùâïò ÐñùôïøÜëôçò) (ó òóìà÷åœó Õóðìóçè¼à
54
Êœèãîõðàíèòåšà è Ãðèãîðè¼à Ïðâîïî¼öà) è ó ðóêîïèñàíèì
êîäåêñèìà Õóðìóçè¼à Êœèãîõðàíèòåšà. Òè êîäåêñè ñå äàíàñ
÷óâà¼ó ó Íàðîäíî¼ áèáëèîòåöè Ãð÷êå (MS 707, 708 è 709).10
Ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å
Ïàïàäè÷êèì ìåëîäè¼àìà ñå íàçèâà¼ó êîìïîçèöè¼å êî¼å ñó
ìåëîäè ñàñòàâèëè ñëîáîäíî, ó ãëàñó ó êî¼åì ñó æåëåëè (íà
ïîåòñêå òåêñòîâå ñòèõîâà Ïñàëòèðà èëè íåêîã äîöíè¼åã
õðèøžàíñêîã òåêñòà êî¼è íè¼å èìàî ñâî¼ó ìåëîäè¼ó). Îñíîâà èì
íèêàäà íè¼å ïðîèçâîšíà. Îíà ¼å óâåê ó öðêâåíîì ìóçè÷êîì
ïðåäàœó, ìåëîäè¼ñêèì ïðàâèëèìà è ìóçè÷êèì îñîáåíîñòèìà
ñâàêîã ãëàñà.
Âåîìà ¼å ìàëè áðî¼ õðèøžàíñêèõ ïåñàìà êî¼å ñó ïðâîáèòíî
êîìïîíîâàíå ó ïàïàäè÷êîì ðîäó (ïîïóò äðåâíîã Ñâýòå òèõié è
õåðóâèìñêèõ ïåñàìà: Âåëèêîã ×åòâðòêà Âå÷åðè Òâîåÿ òàéíûÿ,
Âåëèêå Ñóáîòå Äà ìîë÷èòü âñÿêàÿ ïëîòú ÷åëîâý÷à,
Ïðå‡åîñâåžåíå Ëèòóðãè¼å Íûíý Ñèëû è Èæå õåðóâèìû òàéíî
wáðàçóþùå).
Êîìïîçèöè¼å ïñàëàìà ó ïàïàäè÷êîì ðîäó äåëå ñå íà
êðàòêå, êîñíîêðàòêå è êîñíå.
Êðàòêå ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å (èçàáðàíè ïñàëìè ó ñïîìåí
ñâåòîì, êðàòêè ïîëè¼åëå¼è) ïî¼ó ñå ó áðçîì, èðìîëîøêîì òåìïó.
Êîñíîêðàòêå (êîñíîêðàòêè ïîëè¼åëå¼è) ó ñðåäœåì,
ñòèõèðàðñêîì òåìïó. Êîñíå (õåðóâèêå, ïðè÷àñíè) ñå ïî¼ó ó
ñïîðîì òåìïó. Íåêå êîñíå ìåëîäè¼å ñå ïî¼ó ó áðæåì òåìïó
(êàíîí Åâõàðèñòè¼å è W Òåáý ðàäóåòñÿ Áëàãîäàòíàÿ íà Ëèòóðãè¼è
ñâ. Âàñèëè¼à).
ÒÂÎÐÁÀ ÑÏÎÐÅÄÍÈÕ ÃËÀÑÎÂÀ

Îñàì ãëàñîâà, ó ñêëàäó ñà òîêîì ñâî¼èõ ìåëîäè¼à ïîíåêàä ïðàâå
êîíà÷íå çàâðøåòêå íà ãëàâíèì òîíîâèìà, óìåñòî íà îñíîâè. Ó
55
òàêâèì ñëó÷à¼åâèìà îáè÷íî ñå ìóçè÷êà äåëà èçâîðíèõ ãëàñîâà
çàâðøàâà¼ó äâà, òðè è ÷åòèðè òîíà èñïîä îñíîâå, à èñêàðœè äâà,
òðè, ÷åòèðè, ïåò èëè ÷àê ñåäàì òîíîâà èçíàä îñíîâå. Îâå
ïîäâðñòå îñíîâíîã ãëàñà çàäðæàâà¼ó ñâå œåãîâå êàðàêòåðèñòèêå.
Êàäà ñå èçâîðíè ãëàñîâè çàâðøàâà¼ó äâà ñòåïåíà èñïîä
îñíîâå, íàçèâà¼ó ñå ñðåäèøœè11; êàäà ñå çàâðøàâà¼ó òðè ñòåïåíà
èñïîä, íàçèâà¼ó ñå ïðèñðåäœè12, à êàäà ñå çàâðøàâà¼ó ÷åòèðè
ñòåïåíà èñïîä îñíîâå íàçèâà¼ó ñå èñêàðœè.
Êàäà ñå èñêàðœè ãëàñîâè çàâðøàâà¼ó äâà ñòåïåíà èçíàä
îñíîâå, íàçèâà¼ó ñå äâîãëàñíè13; êàäà ñå çàâðøàâà¼ó òðè ñòåïåíà
èçíàä, íàçèâà¼ó ñå òðîãëàñíè14; êàäà ñå çàâðøàâà¼ó ÷åòèðè
ñòåïåíà èçíàä îñíîâå, íàçèâà¼ó ñå ÷åòâîðîãëàñíè15; êàäà ñå
çàâðøàâà¼ó ïåò ñòåïåíà èçíà, íàçèâà¼ó ñå ïåòîãëàñíè16, à êàäà ñå
çàâðøàâà¼ó ñåäàì ñòåïåíà èçíàä îñíîâå, íàçèâà¼ó ñå
ñåäìîãëàñíè17.
Íåðåòêî ñå äåøàâà äà ìåëîäè¼à îä ïî÷åòêà äî êðà¼à
êîðèñòè êàî îñíîâó äâîãëàñ¼å, òðîãëàñ¼å, ÷åòâîðîãëàñ¼å,
ïåòîãëàñ¼å, ñåäìîãëàñ¼å è ñðåäèøòå. Òàäà ãëàñ íàçèâàìî èìåíîì
è îäðå‡åœåì. Íà ïðèìåð:
Ãëàñ Èñêàðœè Äðóãîì (Øåñòè) ÷åòâîðîãëàñíè.
ÌÓÇÈ×ÊÈ ÐÎÄÎÂÈ
Äà áèñìî ìîãëè óïîðå‡èâàòè ãëàñîâå ¼åäíå ñà äðóãèìà ìîðàìî
ïðåòõîäíî çíàòè âðñòå èíòåðâàëà èëè ñòåïåíà ó òåòðàõîðäó êî¼è
ïî÷èœå îä îñíîâå ãëàñà. Òà¼ òåòðàõîðä ¼å îñíîâà è ïî÷åòàê ñâàêå
ìóçè÷êå ëåñòâèöå. Ñâàêè ãëàñ ñå ñàñòî¼è îä äâà ¼åäíàêà
òåòðàõîðäà è ¼åäíîã âåšåã ñòåïåíà, à ðàñòî¼àœå èçìå‡ó îñíîâå
ãëàñà è œåãîâîã ñåäìîãëàñ¼à (í.ïð. Ðá — Ðá') èçíîñè 72
÷åñòèöå. Ñâàêè òåòðàõîðä ñå ñàñòî¼è îä 30 ÷åñòèöà, à âåšè
ñòåïåí ñàäðæè 12, øòî äà¼å çáèð ÷åñòèöà ó ëåñòâèöè ãëàñà: 30 +
30 + 12 = 72.
Ëåñòâèöà èçâîðíîã ãëàñà ñå êðåžå ïî òåòðàõîðäó,
56
òåòðàõîðäó è âåšåì ñòåïåíó (èëè ïî âåšåì ñòåïåíó, òåòðàõîðäó
è òåòðàõîðäó). Ñòîãà ìîæåìî ðåžè äà ñå òà¼ ãëàñ êðåžå ïî
ïîâåçàíèì18 òåòðàõîðäèìà, à âåšè ñòåïåí ñå íàçèâà
ïðèñà¼åäèœåíè.
Íà ïðèìåð:
äâà ïîâåçàíà òåòðàõîðäà + ïðèñà¼åäèœåíè ñò.
Ãëàñ Ïðâè îä Êå: k= bP) bdo,bk=,
Ëåñòâèöà èñêàðœåã ãëàñà ñå êðåžå ïî òåòðàõîðäó, âåšåì

ñòåïåíó è òåòðàõîðäó. Ñòîãà ìîæåìî ðåžè äà ñå òà¼ ãëàñ êðåžå ïî
ðàçäâî¼åíèì19 òåòðàõîðäèìà, à âåšè ñòåïåí ñå íàçèâà
ðàçäåëèòåšíè ñòåïåí.
òåòðàõîðä + ðàçäåëèòåšíè ñò. + òåòðàõîðä
Ãëàñ Èñ. ä îä Íç: n9 bg-bdobN-
Íåêè ãëàñîâè ó ñâî¼èì ëåñòâèöàìà èìà¼ó èñòå èëè ñðîäíå

ìóçè÷êå èíòåðâàëå. Îíè çà¼åäíî ñà÷èœàâà¼ó ìóçè÷êó ïîðîäèöó
êî¼à ñå çîâå ðîä20.
Ñâàêè ðîä, ñàîáðàçíî âðñòè ñòåïåíà êî¼å êîðèñòè, ìîæå ñå
ïîäåëèòè íà äâå êàòåãîðè¼å — íè¼àíñå, êî¼å žåìî óáóäóžå çâàòè
áî¼å: (à) ìåêà (ìáëáêÞ) è (á) òâðäà (óêëçñÞ).
Ïîñòî¼å òðè ìóçè÷êà ðîäà, è òî ñó:
1. äè¼àòîíñêè ðîä, êî¼è ñå ñàñòî¼è îä ñòåïåíà âåšåã,
ìàœåã, ìàëîã è ïîëóñòåïåíà (‘çìßôïíá),
2. õðîìàòñêè ðîä, êî¼è ñå ñàñòî¼è îä ïðåâåšåã
(‘õðåñìåßæïíåò) (ïðåêîìåðíîã ñòåïåíà), âåšåã è ïîëóñòåïåíà, è
3. åíõàðìîíñêè ðîä, ÷è¼à ñó ãëàâíà êàðàêòåðèñòèêà
åíõàðìîíñêå ïîâèñèëèöå, ïðåêîìåðíî è óìàœåíî äâîãëàñ¼å.
57
Äè¼àòîíñêè ðîä
Äè¼àòîíñêè ðîä ñå äåëè íà (à) ìåêè è (á) òâðäè.

(à) Çà ãëàñ êî¼è ñïàäà ó ìåêó äè¼àòîíñêó áî¼ó êàðàêòå-
ðèñòè÷íà ñó òðè ïðèðîäíà ñòåïåíà ëåñòâèöå (âåšè, ìàœè è
ìàëè). Ïðåëàç ñà ñòåïåíà íà ñòåïåí ¼å ìåê è ãëàäàê, òå ñå çàòî è
íàçèâà áî¼à ìåêà äè¼àòîíñêà. Ó îâó áî¼ó ñïàäà âèøå ãëàñîâà
öðêâåíîã îñìîãëàñ¼à: Èñêàðœè ×åòâðòîì (Îñìè), Ïðâè,
Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè), ×åòâðòè, Ëåãåòîñ (Èñêàðœè Äðóãîì
äè¼àòîíñêè) è Òåæàê (Ñåäìè) îä Æù (Äðóãè äè¼àòîíñêè
óìåñòîãëàñíè).
(á) Òâðäà áî¼à äè¼àòîíñêîã ðîäà ñëóæè ñå âåšèì ñòåïåíèìà
è ïîëóñòåïåíèìà. Îíà ¼å èçâåäåíà èç ìåêå áî¼å äè¼àòîíñêîã ðîäà
è ïðèðîäíå ëåñòâèöå ñà ñòàëíîì àëòåðàöè¼îì íà òðåžåì è
ñåäìîì ñòóïœó. Çáîã òîãà ïðåëàç ñà òîíà íà òîí íè¼å ìåê è
ïðèðîäàí (ñà âåšåã íà ìàœøè è íà ìàëè) âåž íàãàî è òâðä (ñà
âåšåã íà ïîëóñòåïåí), çáîã ÷åãà ñå è íàçèâà áî¼à òâðäà
äè¼àòîíñêà. Ó îâó áî¼ó ñïàäà¼ó Òðåžè, Èñêàðœè Òðåžåì
(Ñåäìè) îä Ãá (Òåæàê), Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) òâðäè
äè¼àòîíñêè è ×åòâðòè òâðäè äè¼àòîíñêè.
Ãëàñîâè äè¼àòîíñêîã ðîäà êîðèñòå ñëåäåžà îäêëîœåœà:
s E 8 o W H 7 A
n9 p) b( g- do k= Z( N-
Õðîìàòñêè ðîä
Õðîìàòñêå ëåñòâèöå ñó èçâåäåíå èç äè¼àòîíñêèõ. Êàäà ñå íà
îäðå‡åíèì òîíîâèìà äè¼àòîíñêèõ ëåñòâèöà íàïèøó ñòàëíå è
ïîñòî¼àíå àëòåðàöè¼å, ñòâàðà¼ó ñå èíòåðâàëè ïîïóò „òðîìàœèì –
58
åíõàðìîíñêå“21 (16 ÷åñ.), „òðîïîëóñòåïåí“22 (18 ÷åñ.),
ïîëóñòåïåíà äè¼àòîíñêèõ (5 ½) è ïîëóñòåïåíà õðîìàòñêèõ (6
½).* Òàêî ñå ñòâàðà¼ó íîâè òåòðàõîðäè, êî¼è îáëèêó¼ó äâå
íè¼àíñå õðîìàòñêîã ðîäà:
(à) Áî¼à ìåêà õðîìàòñêà, ñà êàðàêòåðèñòèêàìà: ìàëè
ñòåïåí, òðîìàœè — åíõàðìîíñêè è õðîìàòñêè ïîëóñòåïåí. Ó
îâó áî¼ó ñïàäà¼ó Äðóãè è ñâè ãëàñîâè êî¼è ñó èç œåãà èçâåäåíè.
(á) Áî¼à òâðäà õðîìàòñêà, ñà êàðàêòåðèñòèêàìà:
äè¼àòîíñêè ïîëóñòåïåí, òðîïîëóñòåïåí è õðîìàòñêè
ïîëóñòåïåí. Ó îâó áî¼ó ñïàäà¼ó Èñêàðœè Äðóãîì (øåñòè), è ñâè
ãëàñîâè êî¼è ñó èç œåãà èçâåäåíè.
Îïøòà êàðàêòåðèñòèêà ãëàñîâà õðîìàòñêîã ðîäà ñó:
õðîìàòñêè ïîëóñòåïåí íà âðõó ñâàêîã òåòðàõîðäà è õðîìàòñêà
äâîãëàñ¼à (à) îä îñíîâå òåòðàõîðäà äî äâîãëàñ¼à è (á) îä
ñðåäèøòà èëè îä äâîãëàñ¼à äî âðõà òåòðàõîðäà.
Ïîñòî¼å ïî äâà îäêëîœåœà êî¼à ñå êîðèñòå ó õðîìàòñêîì
ðîäó çà ñâàêó áî¼ó: çà ìåêó áî¼ó < è : , à çà òâðäó M è F .
Ó ïîãëåäó ëåñòâèöå, ðàçëèêà èçìå‡ó ãëàñîâà ìåêå è òâðäå
áî¼å ëåæè ó ïðâîì èíòåðâàëó îáà òåòðàõîðäà; ó ìåêî¼ áî¼è òî ¼å
ìàœè ñòåïåí äîê ¼å ó òâðäî¼ òî ïîëóñòåïåí (õðîìàòñêè).
Ó ïîãëåäó ìåëîäè¼å: êàäà ñå Äðóãè ãëàñ (ìåêå áî¼å) ïî¼å îä
îñíîâå êàî èçâîðíè ãëàñ (ìåëîäè¼å ñòèõèðàðà è êîñíå ìåëîäè¼å
ïàïàäèêå), çàâðøåòöè ïàäà¼ó ïðåòåæíî íà œåãîâî äâîãëàñ¼å,
ñðåäèøòå è íà îñíîâó, ñà ñâî¼èì ïîñåáíèì ìóçè÷êèì
îêîí÷àœèìà. Êàäà ñå ãëàñ Èñêàðœè Äðóãîì (Øåñòè) (òâðäå
áî¼å) ïî¼å îä îñíîâå, çàâðøåòöè ïàäà¼ó ïðåòåæíî íà œåãîâî
òðîãëàñ¼å, ÷åòâîðîãëàñ¼å è íà îñíîâó, ó ñêëàäó ñà ìóçè÷êèì
çàâðøåòöèìà ãëàñà.
Êàäà ¼å ïàê Äðóãè ãëàñ óíóòàðœè (íèçàê), çâó÷è ïîïóò
èñêàðœåã, ¼åð ìó ñå ìåœà¼ó ãëàâíè òîíîâè, âî‡èöå è çàâðøåòöè.
Ìå‡óòèì, œåãîâè èíòåðâàëè îñòà¼ó ìåêè õðîìàòñêè. Èñòè ¼å
ñëó÷à¼ è ñà Èñêàðœèì Äðóãîì (Øåñòèì) òâðäèì õðîìàòñêèì.
* Âèäè óïîðåäî Ïðåäãîâîð, ñòð ? è íàïîìåíó.
59
Êàäà ñå ïî¼å îä ÷åòâîðîãëàñ¼à, çâó÷è ïîïóò èçâîðíîã ãëàñà, ¼åð
ìó ñå ìåœà¼ó ãëàâíè òîíîâè, âî‡èöå è çàâðøåòöè. Èïàê, œåãîâè
èíòåðâàëè îñòà¼ó òâðäè õðîìàòñêè.
Êàäà, äàêëå, ó øòàìïàíèì ìóçè÷êèì êœèãàìà âèäèìî
îòêëîœåœà òâðäå áî¼å ó ìåëîäè¼àìà ìåêå, òî íå çíà÷è ïðîìåíó
áî¼å (èç ìåêèõ ó òâðäå èíòåðâàëå) âåž îçíà÷àâà äà ñå ìåëîäè¼à
êðåžå ïî ïåíòàõîðäíîì ñèñòåìó ñà ïðîøèðåœåì íàâèøå, áèëî
çàòî øòî ¼å œåãîâà îñíîâà íèñêà, áèëî çàòî øòî ñå ìåëîäè¼à
êðåžå ïî ðàçäâî¼åíèì ïåíòàõîðäèìà. Èñòî âàæè è çà Èñêàðœè
Äðóãîì.
60
×åòâðòî ïîãëàâšå
ÃËÀÑÎÂÈ ÌÅÊÈ ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ (À)
ÃËÀÑ ÈÑÊÀÐŒÈ ×ÅÒÂÐÒÎÌ (ÎÑÌÈ)
ãëàñú èñ
r Íç s
Îñíîâà ãëàñà Èñêàðœåã ×åòâðòîì (Îñìîã) ¼å íà òîíó Íç, êî¼è ñå
ñìàòðà äîœîì îñíîâîì òâîðáå öðêâåíîã îñìîãëàñ¼à.
Ñâèäåòåšñòâî ãëàñà îçíà÷àâà:
Íç r
ãëàñú èñ = Ãëàñ Èñêàðœè ×åòâðòîì (Îñìè)
= îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Íç ñðåäœå îêòàâå.
s = îòêëîœåœå ãëàñà îäðå‡ó¼å ðàñïîðåä èíòåðâà-
ëà ó ëåñòâèöè:
888
12 10 8 12 12 10 8
cC vV bB nN m<C ,<V .B/ cN/

Ëåñòâèöà ãëàñà èìà ðàçäâî¼åíå òåòðàõîðäå, êî¼è ñå ñàñòî¼å
îä ñòåïåíà âåšåã, ìàœåã è ìàëîã.
Ó Èñêàðœåì ×åòâðòîì (Îñìîì) ãëàñó êîìïîíîâàíå ñó
ìåëîäè¼å èðìîëîãè¼å, ñòèõèðàðà è ïàïàäèêå. Îäãëàøåœå ãëàñà
¼å ÍåÜãéå:
Çà êðàòêå ìåëîäè¼å:
cC0J l]3éUS]@J 0a2é cCJ
Íå á á ãé å
Çà êîñíîêðàòêå:
cC0J1]`q !}; Js \0a¦-1}s!J 0a2é cCJ

Íå á á á á ãé é é é å
61
Âëàäà¼óžè òîíîâè ãëàñà ñó Íç, Âïõ, Äé è ãîðœå Íç.
Íåñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Âïõ, Äé è ãîðœå Íç; ñâðøåíè
íà Íç è Äé, à êîíà÷íè íà Íç.
Ïîâèñèëèöå ñå ïèøó íà Æù ( G ] ) ïðåìà Íç, íà Ðá ( G ] )
ïðåìà Âïõ è íà Ãá ( ] å å ) ïðåìà Äé. Ãîðœå Æù ¼å ñíèæåíî
êàäà ñå ìåëîäè¼à ñàìî ïîïíå äî œåãà è âðàžà ñå íàíèæå, à
ïðèðîäíî ¼å êàäà ìåëîäè¼à ïðîëàçè êðîç œåãà è êðåžå ñå íàâèøå.
Ïðè ñèëàñêó ¼å Æù îïåò ñíèæåíî.
Ñòèõ êî¼è ïðåòõîäè ìåëîäè¼è (êàäà ïðåòõîäè) ïî÷èœå îä
òîíà Íç, ïåœå ñå íà Äé è çàâðøàâà ñå ó ñêëàäó ñà âðñòîì íàïåâà
íà Íç.
Èç ñòèõîñëîâšà íà Âå÷åðœè
ãëàñú èñ
r Íç s
J1~1]J1aJq!J00J¨!!J11J
î ëî æè ãî ñïî äè õðà ín íi å u
Jq@J1m< C 0 Jl!J!1JÀ' ! J! a J @
ñòwìú ìî èìú è äâå åðü o ãðà æäå íû ÿ w
À'J! !J ! aJ| cC
uñò íàõú ìî èõú
5'J¨!! J]é1aJ\!- J11]

å ]é JÀ0J!1J
u êëî íè ]é
ñå åðä öå ìî å âî ñëî âå
Jq!JÁ'[!J! amJ<C 0!J1×

ñà ëó êàâ ñòâi ÿ ]é J@! JÓ'
]é £J!! J ! acCJ
íå ïùå âà òè âè íû o ãðý ñýõú
J1~os]éJ0!;Jé11JÀ'![ J! !J1a
ëà à ;é mJ <C
ñîìú ìî èìú êî ãî ñïî äó âîm mâàõú
62
J\1[ 0 J!0J0! J]é1× J #é] ÀJ0@J
ãëà à ñîìú ìî èìú êî ãî ñïî äó ïî ìî
Jl !J! aJ|cC
ëè èõ ñÿ
4J3' ! J é[ ! !Jp ! J;éÀ' ! J! a b BJ e!J

m áà à âè ìÿ t ãî íÿ ùèõú ìÿ z êî
J0! J;éÀ' ! J!! J;éÓ'£ J !!J! ca CJ

u êðý ïè è øà ñÿ ïà ÷å ìå íå
Èç ñòåïåíà Èñêàðœåã ä (îñìîã) ãëàñà
ãëàñú èñ
r Íç s
t0JÓ~'£!! J]é11]1a J¨!!1]1 J þ íî ñòè ìî n k âðàãú ìÿ èñ êó
JO [@ 0Jp! q ;é !! s J 0q!1]J À
øà åòú ñëàñòü ìè ïà ëè è èòú ìÿ àm æå íà äý
0 0 a m<JC ! 1
ÿ ñÿ ;é À ' ! J ! ! ! 1
]é J À' !
íà òÿ ãî î ñïî äè ïî áý æäà à
! !J0acC
þ ñå ãî
c 1~1]J1000Jq!O [J@0
âÿ òûìú äó õîìú e æå æè òè âñÿ ÷åñ êèì
q ! J ! _ ]é1 1 ]J 1a m<C 0 1 J À' [!

câýò t ñâý òà áîãú âå ëèêú ñî oò öåìú ïî
63
!0J#]é`0@J O]2é J @k4é cC
åìú e ìó ó è ñî cëî âîìú
0J1~os]é! 1
îm
;é Jq!0! J;é10!;
mâà
4éàõú òå áý ãî ñïî äè âîí ìè è ïðè
1 J q!JÁ'
êëî
2é [! !0J\!!1]1 J l4é [!
íè ìè u ó õî òâî e å âî ïi þ ó
! a mJ <C 01JÀ
ùó
2é è [0 !!J\1[ 0 !0J
w ÷è ñòè ïðå æäå äà à æå íå
J ¥'4é ! ! ! ]éJ q@JO]

âîm ìå øè ìå
2é é@acJ C íå t ñþ äó
J0040J pØ4é _1]J 1a2é mJ <C ¥'!

î öà ðèò ñÿ ãî ñïîäü âî âýêú áî îãú
! ! J]éÀ~ 0 ! !J!K cC
òâîé ci î íå â, ðîäü è ðîäü
×åñòœå¼øà¼à
× ãëàñú èñ
r Íç s
1]J1a00J¤A 00Jq@]1abB
å ëè ÷è äó øà ìî ÿ ãî ñïî äà
00Jp ! ]é1 1]J 10a m < C Ú 0Jq!J

' è âîm ðà äî âà ñÿ äóõú ìîé w áî sý
J¥' ! !! J!K cC
ñïà à ñå ìî åìú
64
0J4̀'¢!!J!1]10JP0@]J1a
åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëàâ íýé øó þ
0! J1×;é @À' J ! ! ! a cCJ 1~1]J À0

áåm ñðàâ íå íi ÿ cå ðà ôèìú áåm èñ òëå íi
0a J ¨!!1]1 Jq@]1 a mJ C< e z ! [é! J !4é!

ÿ áî ãà cëî âà ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî
À' ! J !2éaJÀ' ! !!JO@a cCJ

ðî äè öó òÿ à âå ëè ÷à åìú
Èç Ñëàâîñëîâšà Ìàíóèëà Ïðâîïî¼öà
ãëàñú èñ
r Íç s
c J5[0!0Jl!!0J
[é ¥!' !1]J 1a2é mJ< C
ëà à âà òå áý ý ïî êà màâ øå ìó íàìú ñâýòú
l!!! [é J101]]é osJ#00!Jq!! s

ñëà à âà âî âûø íèõú áî î ãó è íà må ìëè è è
0abJ B w!JÀ'
2é !!0J !2é]é̀ xÀ'J!! ! acCJ
õ
ìèðú â, ÷å ëî âý ý öýõú áëà ãî î âî ëå íi å
JÅ'!!_J [é 1]2é 1JO @a[é mJ<CÁ'[!!0J

âà ëèìú òÿ áëà ãî ñëî âèìú òÿ êëà íÿ åìú òè
J\0 !11JÀ']é
ñÿ à ñëà [!!_J1]2é 1JO[@m<C
âî ñëî âèìú òÿ áëà ãî äà ðèìú òÿ
@J0os]é0! JÀ'
âå ëè è ]é !!! JÀ~0!!J
êi ÿ]é ðà à äè è !K3écJ C
ñëà âû òâî å ÿ
J 401]
3é ëà
JÓ'¢!! ]é̀ xJ q4é!z !J¦[é ! 2éam<J C Â'! [
ãî ñëî âåíú e ñè è ãî ñïî î äè íà ó
˜
65
US !! Js 0am<C #] 1JÀ0 ! ! J !K cC
÷è è è ìÿ
˜
w ïðàâ äà íi åìú òâî èìú
4Je z! !Jé[ US4é !_1J 1a2émJ <C Ñ'£ !

ðî áà âè è ìè è ëîñòü òâî þ âý äó
! J ! ca C 4 qJ!_1]1 Jl!!m< C 0 J
ùûìú òÿ câÿ òûé áî æå câÿ òûé êðý ýï êié câÿ
q!¥' ! !! JÀ' ] é ! ! a cCJ

òûé áåm ñìå åðò íûé ïî ìè ëóé íàñú
Ïðîêèìåí Ñâåòëå ñåäìèöå

ó óòîðàê íà âå÷åðœè
r ãëàñú èñ
JO]O]J@al]! J]é1]PS\! ! : ;Jés 1amJ<C

Íç s
ëà à ñîìú ìî î è è è èìú êî
1]`ÌS\0! Js \0! 1JÌS

ãî î î s] é î!_À}s!Jî ñïî î î äó ó âî î îm
J0am<CJª1a~1}s@]éoés= J0ac N/ # a J À' ! ©! aJ

mâàõú ãëà à à à ñîìú ìî è è èìú
J\0! P s] S@aJ0]`ÌS\0! J\s 0a¦-À}s!

ê, áî î î ãó è è è è è âíÿ à à àòú
J0kcCJ
ìè
66
Ïî £åâàí‡åšó íà ¼óòðåœè
ó íåäåšå Âåëèêå ×åòðäåñåòíèöå
ãëàñú èñ
r Íç s
c J1a{! aJl]! J1{

] a! aJÓ'£ ! ¦!J!×oés ¡1]
ëà âà
é] J
o oò öó
é
è cû íó ó è è ñâÿ
J1× ÑS\0! sJ\0a¦-À}s!J0acC

òî ìó ó ó äó ó ó ó õó
1~1]JÀ00aJ\!! s1JÓ'£!!JÐ' ¦ !
é] J1× ÑS\0! sJ\0a¦-À}s!J0acC
î êà ÿ íi ÿ w w t âåð çè è ìè è
!J!o¡1]
è äâå å ðè æè çíî î î äà à à àâ ÷å
Ã̀J0'!\!!J1]` 1]él J \! a¦-À}s!J

u òðå å íþ ó å åòú áî î äó ó ó óõú
J0a m < C 0 qJ! ©a ! a J \0!: s! a J 0]` qz ' ! s J

é] =s ! !J! é̀] J
ìîé êî õðà ìó ñâÿ òî î ìó òâî î î î
J\0a ¦ - À} s ! J0a c C w ! J1×

å å å å ìó õðàìú íî ñÿ à à àé òý ý
JÌS\0! s0aJ\0! s]l!!JUS!_]`J

]é ¢! ¦!J! am<C
ëå å å ñíûé âå å å å åñü w w ñêâå åð
J1acC4Jq! aJ3z\0!: sJUS]!JÓ'

íåíú íî z êw ùå äà àðú w w ÷è è è ñòè
0x01J2'!US!! sJ0a©! a\0! s]PS

@aJ1`1×]é ÑS\0! sJ\0a¦-À}s!J0kcCJ
áëà ãî ó òðî î áíî î î þ òâî å å å
þ ìè è è ëî î î ñòi i i i þ
67
68
ÃËÀÑ (ÓÍÓÒÀÐŒÈ) ÏÐÂÈ
ãëàñú
Q Ðá A
£åäàí ñòåïåí èçíàä òîíà Äé, êî¼è ñå ñìàòðà ãîðœîì îñíîâîì
òâîðáå ãëàñîâà öðêâåíîã îñìîãëàñ¼à, íàëàçè ñå òîí Êå. Íà œåìó
ñå òåìåšè Ïðâè ãëàñ, êî¼è ñå äàíàñ ñìàòðà ïàïàäè÷êèì. Êàêî ¼å
òîí Êå ïî ñâîì ïîëîæà¼ó âèñîê, îñíîâà ãëàñà òðàíñïîíîâàíà ¼å
íà òîí Ðá, îäíîñíî íà îñíîâó Èñêàðœåã Ïðâîì. Òàêî ñàäà
ãîâîðèìî î Óíóòàðœåì (íèñêîì) Ïðâîì ãëàñó, êî¼è êîðèñòè
ëåñòâèöó èñêàðœåã ãëàñà è êðåžå ñå ïî ðàçäâî¼åíèì
òåòðàõîðäèìà, êàêî ïîêàçó¼å è œåãîâî ñâèäåòåšñòâî.
ãëà
Q = Ãëàñ Ïðâè. Îøòðà
Àîçíà÷àâà äà ñå ãëàñ
íàëàçè ¼åäàí ñòåïåí èçíàä Èñêàðœåã ä. Äàíàñ
ñå, ìå‡óòèì, óãëàâíîì ïèøå ÷åòâîðîãëàñíî
óçëàæåœå äà áè ñå èñòàêëî äà ¼å ãëàñ èçâîðíè,
ñà òåîðè¼ñêîì îñíîâîì íà òîíó Êå.
Ðá = îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Ðá ñðåäœå îêòàâå.
e = îòêëîœåœå ãëàñà îäðå‡ó¼å ðàñïîðåä èíòåð-
âàëà ó ëåñòâèöè:
888
10 8 12 12 10 8 12
vV bB nN m<C ,<V .B/ cN/ vV /

Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÁíáíÝò:
vVJ ! aÀx0avVJ
Á íá íåò
69
Ó Ïðâîì ãëàñó îáðà‡åíå ñó ìåëîäè¼å Èðìîëîãè¼å,
Ñòèõèðàðà è Ïàïàäèêå.
Ãëàâíè òîíîâè ó èðìîëîøêèì ìåëîäè¼àìà ñó Ðá, Äé è Êå
(ðåòêî). Íåñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Äé è íà Êå, à êîíà÷íè
íà Ðá.
Ãëàâíè òîíîâè ó ñòèõèðàðñêèì è ïàïàäè÷êèì ìåëîäè¼àìà
ñó Ðá, Ãá, Äé, Êå è ãîðœå Ðá. Íåñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà
Ãá, Äé è íà Êå, à êîíà÷íè íà Ðá.
Âî‡èöå ñå ïèøó íà Âïõ (G ]) è íà Äé (V ), êàäà ïðåîâëàäàâà
òîí Ãá. Íà Ãá ( ] å) êàäà ïðåîâëàäàâà Äé, à íà ãîðœåì Íç êàäà
ïðåîâëàäàâà ãîðœå Ðá. Òàäà ìåëîäè¼à äîáè¼à çâó÷íîñò ×åòâðòîã
ãëàñà. Ãîðœå Æù ¼å ïðèðîäíî êàäà ìåëîäè¼à ïðîëàçè êðîç œåãà
è ïåœå ñå. Ó îñòàëèì ñëó÷à¼åâèìà ¼å óâåê ñíèæåíî.
Ñòèõ êî¼è ó èðìîëîøêèì ìåëîäè¼àìà ïðåòõîäè ìåëîäè¼è
(êàäà ïðåòõîäè), ïî÷èœå îä òîíà Ðá, çàäðæàâà ñå íà Äé íà êî¼åì
ñå è çàâðøàâà ñàîáðàçíî ìåëîäè¼è (äà ëè ¼å êðàòêà èëè êîñíà),
äîê ó ñòèõèðàðñêèì ïî÷èœå îä Ðá è çàâðøàâà ñå, ñàîáðàçíî
ìåëîäè¼è íà èñòîì òîíó.
ãëàñú
Q Ðá A
I
J400a J À' !!!Jq!p!J 1
î ëî æè
] ãî ñïî äè õðà ín íi n u ñòwìú
I
À0m<C 1J2'! !!JÀ' !! aJ !!Á'
ìî èìú è äâå åðü o ãðà æäå íû k o uñò íàõú
!J !K vV
ìî èõú
70
I
5' J ! !]@ 1a J Ã' ! ! 1
å u
] J1@ êëî íè ñå åðä öå ìî n âî
I
1
] 1 Jq!Á' ! J! a mC< ]! 1 JÀ' ! !!J
ñëî âå ñà ëó êàâ ñòâi z íå ïùå âà à òè âè
Jqz!!Jl@kvVJ
íû o ãðý ñý ýõú
I
JÅ
n ! !!Jp!JÀ' ! ! 1J1a
ëà
] mJ <C l
à ñîìú ìî èìú êî ãî ñ ïî äó âîm mâàõú ãëà
!! !Jp!J\1[0!ÀJ0@JOJ@kvV
c 0J3`p!JÀ ~0!!Jw!! s
à ñîìú ìî èìú êî ãî î ñïî äó ïî ìî ëèì ñÿ
I
ìî òðÿ ÿõú o äå ñíó þ è âîç ãëÿ ÿ ÿ
0amJ C< @ ]11aJÐ'£! !J! a vVJ

äàõú è íå áý çíà ÿé ìå íå
Íà £óòàðœè
ãëàñú
Q Ðá A
00JÓ'!!J1]11am<C]! Js 11J
îãú ãî ñïîäü è z âè ñÿ íàìú áëà ãî ñëî
I
JÀ' ! !m<C ! JÀ'! !!JO@a vVJ
âåíú ãðÿ äûé âî è è ìÿ ãî ñïî äín
0 0 J 3 0 0 0 J 9é0 0
ñ ïî âý äàé òå ñÿ ãî ñïî äå
71
000J0a mC < J q ! 0 À'J! ! ! é
âè z êî áëàãú z êî âî âýêú ìè è ëîñòü
1
] J1a m<C
e ãw
Âàñêðñíè îòïóñòèòåšíè
ãëàñú
Q Ðá A
J300J ]!1JÀ' ! !!J ]1 ÀJ
à ìå íè çà ïå ÷à òà íó t i ó
I
J0am<C1JÀ0! !J\1[0 ! !JÓ'£ ! !J
äåé è âî è íîìú ñòðå ãó ó ùèìú ïðå ÷è ñòî e
I
JÀ' ! ! ]1 J1k m<C 0 JÂ' ! !!JÀ' ! ! !J
òý ý ëî òâî e âîñ êðå å ñàëú e ñè òðè äíåâ íè
J ]Ó 0a mC< J q !z _Jq !z !JO @a vV J1~

ñïà ñå äà ðó ÿ ìi ðî âè æè çàíü ñå
1 1 0 J \ 0 ! ]1 ` x 1 J Ê ' ! ! a J
ãî ðà äè ñè è ëû û íå áåñ íû ÿ
J ]! 1 1 # J q z ! ! J O @ a vV J 3 0
âî ïi z õó òè æè çíî äàâ ÷å ñëà âà
I
01JÀ' !! Ja #01 1
âîñ êðå ñå
] J1a m < C q !J
íi þ òâî e ìó õði ñòå ñëà âà
I I
l !!!J! 11a ]
öà àð ñòâi þ òâî e m<CJ1a {! 1JÓ'
] ! !J!]!
ìó ñëà âà ñìî òðå íi þ òâî e
10JÀ'! ! aJ !À0_JO@a v V J
ìó e äè è íå ÷å ëî âý êî ëþá ÷å
72
Èç ñòåïåíà Ïðâîã ãëàñà
Q A ãëàñú Ðá
I
J01 1J1000Jl !!!JÀ
íå ãäà
]ñêîð áý òè ìè u ñëû û øè ìî ÿ
@J]1`0a J q!p!JÃ' ! ! a vV
áî ëý ýç íè ãî ñïî äè òå áý çî âó
0x J 3 0 ]! 1 J q ! 0 ! J l !
ó ñòûí íûìú íå ïðå ñòàí íî e áî æå å
_]1J10Jp!p!JÓ
ñòâåí íî e
] 0a mJ <C q !p
æå ëà íi e áû âà eòú ìi ðà ñó
é! JÓ'£ ! !J! ! Jl@avV

ùûìú ñó e òíà ãî êðî ìý ý
3JÀ' ! ]!J1a 0 J0' ! !JO@

à ãî ðû òâî èõú âîç íå ñàëú e ñè ìÿ
ÀJ 0
çà
] `0amJ <C 00J 1Î'
êî î íwâú
] s! !J! å!1aJ
äî áðî äý ý òåëü ìè ïðî ñâý òè
JÀ'! !_JO@a vV
áî æå äà ïî þ òÿ
0x J 300a J q!0!Jp!J ]Ó
ðåê øèõú ìíý âíè äåìú âî äâî ðû ãî ñïî
I
0a mJ C< ]! 11JÀ' ! ! ]! J 1a m<J C Ã' ! !
äíè âîç âå ñå ëè è ñÿ ìîé äóõú ñðà äó eò
!JO@a vVJ
ñÿ ñåðä öå
73
×åñœå¼øó¼ó
×
ãëàñú
Q Ðá A
0J3z00J000J0a00am<C
å ëè ÷è äó øà ìî z ãî ñïî äà
#0J3000J00a Ú 0p!J
è âîm ðà äî âà ñÿ äóõú ìwé o áî sý
J1'! ! 1 ] J1k m<C

ñïà à ñå ìî nìú
#J31} ! !J! 1
åñò íý
] 11 ] JÓ' ! !J
ýé øó þ õå ðó âèìú è ñëàâ íýé øó
J! am<C !!J1Îs'!!JÃ' ! ! avVJ 1 1Jw!

þ áåm ñðàâ ín
]å íi z cå ðà ôèìú áåm èñ òën íi
0aJp!p!J1À0a
z
] mJ <C P0!J10J
áî ãà cëî âà ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî
J1'!!-Jqz!!JOJ@kvV
ðî äè öó òÿ âå ëè ÷à nìú
Èç f ïåñìå
¼àìáñêîã êàíîíà Ðîæäåñòâà Õðèñòîâà
ãëàñú
Q Ðá A
40Jl !_0JÀ'
íåñú [ !!JÀ' ! ! J
âëà äû û êà ðà æäà nò ñÿ z êw ìëà
Ó0a
] m<C 0x JÀ'!!_Jl!! a vV
äå íåöú t ìà à òå ðå äý ý âû
74
03 ]1JÓ' ! !!
þ [¦ Ja À' ! !JÀ' ! !J
áè òè u áw w íàìú z êw áåm áý äíî n
Ó0a
] 0x JÂ' ! !!JÀ'
ñòðà õîìú [ u! !!JÁ' ! !!Jl
äî áý n ìîë ÷à íi n ëþ áî âi þ æå äý
!! avV 1~ 0JO! a 0 !Jq z ! !J 1À

ý âî ïý
]
ñíè òêà òè ñïðî òÿ æåí íw ñëî æåí íû
0am<C]!1JÀ'! ! a J !À0_Jl!! avV

ÿ íå ó äî áíî eñòü íî è ìà òè ñè è ëó
1x~Jq@1anN0x0!JÁ'!!!Jl@avV
e ëè êî eñòü ïðî èm âî ën å íi n äà àæäü
Âñ¼àêî¼å äèõàíè¼å Ïðâîã ãëàñà
ãëàñú
Q Ðá A
Jq!01JÀ'a ©! aJ!0Jp z\!!J1
ñÿ êî n
i äû õà íi n äà õâà ëè èòú ãî
olJ\! -À}
î a ¦ s!J0avV1~Jq!`JÓ'£ ! ¦!J
î ñïî î î î äà õâà ëè òå å ãî ñïî î
\QØ _ g` Jq z \ !!J\!! 1
äà ñ íå å s 10Jl!
áåñú õâà à ëè è è òå e ãî î
OJ\! -a ¦ À} s ! J0a vV 1~JÀ' ! !JÓ0a

âî âû û û ûø íèõú òå áý ïî äî áà nòú
q!! \s 0! 1
ïý ý ý s JPS!-À}s ! J0avVJ
ñíü ü ü áî î î î î ãó
75
Èç âàñêðñíèõ ñòèõèðà íà Õâàëèòå à ãëàñà
ãëàñú
Q Ðá A
1JÀ0!!Jq!JÁ' ! J! !a `JPS
î nìú õði ñòå òâî þ ñïà ñè è òåëü íó ó þ
\0! sJ0a vV 1~JPS ! ! 1

ó ó ñòðàñòü
] J1a m<J C US
è ñëà à âèìú òâî n âî
!_a J 1`q z'! Js \0a ¦-À}s!J0avVJ

î ñêðå ñå å å å íi i i i n
JÁ'!!Jl!!vV! J11JÀ0 !!J äà ïëý íè è âûé è ÷å ëî âý êà âîñ êðå
Jq!01JÀ' ! Ð'
ñè âûé âîñ êðå
i
J !\! J! l
a !J1a vV 1 ~J ñå íi nìú òâî î èìú õði i ñòå ñïî
JÀ' ! !Jl!_`J 0`0a

äî áè íàñú ÷è
] nNJ ! 1 Àa J
è ñòû ûìú ñå åðä öåìú òå áå ïý
JQØ_a J1`q z'! Js \0a¦ - À}s !J0a vVJ

òè è ñëà à à à âè è è è òè
ÃËÀÑ ÏÐÂÈ ×ÅÒÂÎÐÎÃËÀÑÍÈ ÎÄ ÊÅ

(ÂÀŒÑÊÈ ÏÐÂÈ)
ãëàñú
Q Êå X
Ó ñòàðî âðåìå, ñâå ìåëîäè¼å Ïðâîã ãëàñà êîìïîíîâàíå ñó îä
òîíà Êå, êî¼è ¼å ïðèðîäíà îñíîâà ãëàñà. Òà¼ ãëàñ ñå äàíàñ çîâå
Ïðâè ×åòâîðîãëàñíè, à ñìàòðà ñå ãëàñîì ïàïàäè÷êîã íàïåâà.
76
×åñòî ñå œåãîâà ìåëîäè¼à çàäðæàâà íà Ãá, Äé èëè Ðá ñà
îäãîâàðà¼óžèì âî‡èöàìà:
888
10 8 12 10 8 12 12
,<V .B/ cN/ vV / bB/ nN/ m<C / ,<V /

é
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÁíáíÝò, êî¼å ïî÷èœå îä òîíà Ðá, à
çàâðøàâà ñå íà òîíó Êå:
,<VJ $ aJ\3¢`0aJvV
Á íá á íåò
Èç Ñëàâîñëîâšà Õóðìóçó¼à Êœèãîõðàíèòåšà
ãëàñú
Q X
cJÁ' ! !Jq!1JÓ' Q !! Js 00J
Êå
ëà âà òå áý ïî êà màâ øå å å ìó íàìú
J1× 1} s ! ! ,s: J V< Â' ! !1JPS ] US @a J ]Ó

ñâý ý ý ýòú ñëà à âà âî âû û øíèõú áî
0vV / $ JÀ' ! !!J!À' - !J\0! ,s: < 7

ãó è íà à må å ìëè è è è ìè èðú â÷å
0 Jl ! _ 0 J11Jl ! _À}s
ëî âý ý öýõú áëà ãî âî ën å íi i
!J0k:,J V<
i n
77
i
$J3`p!J11JÓ'
i
à
i
£ ! ¦!J! a ,< V À'
âñz àêú äåíü áëà ãî ñëî âëþ ó ó òÿ è
!JU@0J3[ 0 !` J1À' - !J!0

è è âîñ õâà ëþ ó ó ó è è è è ìÿ òâî
11J1×]-GoJs 0acN/#0J1`Jl!-À}s
n âî âý ý ý êè è âî âý ýêú âý ý ý ý
!J0k,<V
ý êà
ÃËÀÑ ÈÑÊÀÐŒÈ ÏÐÂÎÌ (ÏÅÒÈ)
ãëàñú èñ
q A
×åòèðè ñòåïåíà èñïîä îñíîâå Ïðâîã ãëàñà îä Êå, íàëàçè ñå
Ðá
œåãîâ èñêàðœè. Ëåñòâèöà îâîã ãëàñà êðåžå ñå ïî ðàçäâî¼åíèì

òåòðàõîðäèìà.
888
10 8 12 12 10 8 12
vV bB nN m<C ,<V .B/ cN/ vV /

ãëà èñ = = Ãëàñ Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè)

Ðá = îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Ðá ñðåäœå îêòàâå.
e = îòêëîœåœå ãëàñà, êî¼å îäðå‡ó¼å ðàñïîðåä
èíòåðâàëà ó ëåñòâèöè:
78
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÁíåáíÝò:
vV0JÁ'!! aJvV
Á íå á íåò
Ó îâîì ãëàñó ñó îáðà‡åíå ìåëîäè¼å ïàïàäè÷êîã íàïåâà,

ïîïóò ïîëè¼åëå¼à, âñÿêîå äûõàíiå, ñëàâîñëîâšà, ïðîêèìåíà è
àëèëó¼àðà àïîñòîñòîëà, õåðóâèìñêèõ ïåñàìà, ïðè÷àñíèõ,
êðàòèìà, ìàòèìà, ñëàòêîãëàñíèõ èðìîñà è äð. Çáîã òîãà ñå è
íàçèâà Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) ïàïàäè÷êè.
Ãëàâíè òîíîâè ãëàñà ñó Ðá, Ãá, Êå è ãîðœå Ðá. Íåñâðøåíè
çàâðøåòöè ñó íà Ãá, Êå è íà ãîðœåì Ðá, à ñâðøåíè è êîíà÷íè
ñó íà Ðá. Ãîðœå Ðá ÷åñòî ïðèâëà÷è, êàî ó ×åòâðòîì ‘¢ãéá ãëàñó,
ãîðœå Íç. Ãîðœå Æù ¼å ïðèðîäíî êàäà ìåëîäè¼à ïðîëàçè êðîç
œåãà è êðåžå ñå íàâèøå; ó ñâèì îñòàëèì ñëó÷à¼åâèìà ¼å
ñíèæåíî.
Ñòèõ êî¼è ïðåòõîäè (êàäà ïðåòõîäè) ìåëîäè¼è ïî÷èœå îä
Ðá, çàäðæàâà ñå íà Êå, à çàâðøàâà ñå íà Ðá.
Èç äðóãå ñòàòè¼å ïîëè¼åëå¼à
q A ãëàñú èñ Ðá
i
00J3100J2'! !!J\0!
ñ ïî âý äàé òå ñÿ ãî ñïî äå âè z à
1`J0]l@!J!!!avVJ Ã'!!0J
êw w áëà àãú àë ëè ëó i à z à êw âî
J\!!OJq z # a J 1oÀJ0!!ÀJ
âý ý ýêú ìè è ëî îñòü e ãw w àë ëè
J\!!\0!J0avV
ëó ó i i à
79
i
00J3100J2'! !!J\0!
ñ ïî âý äàé òå ñÿ áî î î î ãó ó
1`J0]l@!J!! !a vVJ Ã'!!0J

áî î ãî îâú àë ëè ëó i à z à êw âî
J\!!\0!J0avV
ëó ó i
i
i à
00J3100J2'! !!J\0!
ñ ïî âý äàé òå ñÿ ãî ñïî äå âè ãî î
1`J0]l@!J!! !a vVJ Ã'!!0J

ñïî î äå åé àë ëè ëó i à z à êw âî
J\!!\0!J0avV
ëó ó i i à
Èç ïðâå ñòàòè¼å ïîëè¼åëå¼à
A
Ïåòðà Ëàìïàäàðè¼à Ïåëîïîíåñêîã
¡ q
c0J!oÀJ\!! 0òîs: a vV 0x J 1o¡
ÿ ÿ
ãëàñú èñ
ÿ
Ðá
ùi i è âî õðà à
1}J©! ©a ! Jªa ! a1}s!!J0aJª1a0os

à ìý ãî ñïî î ] J0amJ <C À'a
î î äíè âî äâî î ðýõú äî
! aJQØ_`J1l!USJ\! a -¦ À}s!J0a3} s
ìó áî ãà à íà à à à øå å å å ãw w
80
!!J! =
w w w a s! Ja ! ×Àx0@J1avVJ \3 ! l
w w w w ]s w w w à à àë
\@! s]1 JPS !_À}s! J0avV

õ ëè è è ëó
0x J l!! Ja Ó' \ !!J0a vVJ 4 P

âà ëè è òå
ó
] S
i
i
ãî
i
ñïî î
i à
äà z à
@aJq!! Js PS ! -À} s ! J0a v VJ Â' ! ! =

êw áëà à àãú ãî a sJ
î î î î ñïî î î î î
J! × - ! x1o
î î î î J g J YS 01} s @ a v VJ \3 ! l
î õî]s î î îäü à à àë
\@! 1ëè è s] JPS !_À}s! J0avV

è ëó ó i i i à
Ó ïàïàäè÷êèì ìàòèìàìà òîíîâè Äé è Æù ñó óâåê ñà
ñíèçèëèöîì (i). Òàêî, îä òîíà Ãá è íàâèøå, îâà¼ ãëàñ çâó÷è êàî
ìåêè õðîìàòñêè. ×åñòî ñå ìåëîäè¼à çàóñòàâšà íà ãîðœåì Æù
(ñíèæåíîì). Âî‡èöå ñå ïèøó íà Âïõ (G]) ïðåìà Ãá è íà Êå (G)
ïðåìà (ñíèæåíîì) Æù.
Èç Õåðóâèìñêå ïåñìå Òåîäîðà Ôîêå¼ñêîã
ãëàñú èñ
i q A Ðá
i
J01Jl
i
!w
! J1k 1s J !";
! J
áðà mó ó ó
s \0!
i
s
] ] 0i
ó ó ó ó ó ó ó
ogÌS
ó
] i J\!]!0Àx
ó
]s i 0anJ N ]!`0` J1`
ó ó ó ó ó w w áðà à mó ó
À'! J!K] !J1À' -!0

ó ó ó ó
] s ÀxJp! G! 1
ó ó
s anJ N ó ó ó ó ó ó ó ó
81
Ãëàñ Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) òðîãëàñíè
Ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å ãëàñà Èñêàðœåã Ïðâîì çàâðøàâà¼ó ñå íà
Äé òå ñå ãëàñ íàçèâà Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) òðîãëàñíè.
Çàäðæàâàœå ìåëîäè¼å íà Äé çàõòåâà äà Ãá áóäå ïîâèøåíî ( ] å).
Êîíà÷íè çàâðøåòöè ìåëîäè¼å, ïîñëå êî¼èõ ñëåäè âîçãëàñ
ñâåøòåíèêà, ïàäà íà Ðá. Ó îâîì ãëàñó Æù ¼å óâåê ñà ñòàëíîì
ñíèçèëèöîì êî¼à ñå îçíà÷àâà îòêëîœåœåì K.
A
Õðèñòîñ âîñêðåñå
õ 0J3`0aJÁq'! \!!J\PJ Ó0a,J<V

ãëàñú èñ Ðá
K
ði ñòî îñú âî ñêðå å ñå å
]
èm ìåðò âûõú
JÀ'!!!JUS!1aJ1o1J\@};! s1`J
ñìå åð òi i þ ó ñìåðòü ïî î î ïðà à à àâú
Jqz ! !J!oÀ' _a
è J ! a J ! a n Nl !J1a J
ñó ó ùû û ûìú âî ãðî áýõú æè è âîòú
JÀ× '¢ -]!J1km<C

äà à ðî âàâú
Èç Íåïîðî÷íèõ òðîïàðà Ïåòðà Ïåëîïîíåñêîã
ãëàñú èñ
q A Ðá
Jez\!!Jw !z \!J!×os oaJ ,J V < P'£\!!J

ëè è ëó i i à à à àë ëè è
J\0!ÓJ0a,J <V !1
ëó ó a ] ` Jq z! !J!`0osJ
i
K
à àë ëè è ëó i i à à ñëà à
J@0JÀ'!\! ]!J1k: m<J C

âà òå áý ý áî î æå
82
Èç âàñêðñíèõ ñòèõèðà íà Õâàëèòå
q A ãëàñú èñ Ðá
Je z! ¦!J! a J 4a !` J PS \ 0! s 0 a ,V<
î ñïî î äè àäú ïëý ý íè è è âûé
K
! Js l ! ! a J QØ _ ` J 111}s ! US J
è ñìå åðòü ïî ïðà âû ûé cïà à à à à
\! a -¦ À} s !J0a vV 41 J 1' ! ! ! J0`

ñå å å
K
å íàøú ïðî ñâý òè âûé ìiðú êðå ñòî îìú
0a J @aos0 JÀ× '¢-:\!!1k:~m<C

÷å ñòíû ûìú ïî ìè è ëó óé íàñú
Èç ïðâå ñòàòè¼å íà ¼óòðåœè Âåëèêå Ñóáîòå
ãëàñú èñ
i q A Ðá
i
J31JP @Jw ! a,JV <!0JP@
è míü âúãðî áý õði ñòå ïî ëî æèë ñÿ
1J1a,<V01JÀ000J\0-10J
e ñè u æà ñà õó ñÿ æå à àã ãåë wâú
JÀ'!! a,J <V 01Jq

âî èíñòâà
i
z!!JÀ'
i
!! å!J1am<C
ñíèm õî æäå íi n ñëà âÿ ùå òâî n
J01JP @Jw ! a,JV < !0JP@

å ëè ÷à åìú òå áå i è ñó ñå
1J1a,<V01JÀ000J\0-10J
öà ðþ ÷òåìú è ñòðà ñòè è òâî z à ïî ãðå
83
JÀ'!! a,J <V 01JÀ0!!JÀ'
áå íi z
i i
t! ! å!J1am<C
èñ òëå íi z íàñú è ìè æå ñïà ñå
J01JP @Jw ! a,JV < !0JP@

è míü âúãðî áý õði ñòå ïî ëî æèë ñÿ
1J1a,<V01JÀ000J\0-10J
e ñè u ìåð ùâëå íi åìú òâî èìú ñìåðòü ïî
JÀ'!! a,J <V 01JÀ0!!JÀ'!! å!J1am<C

ïðàëú e ñè è ñòî ÷èëú æå e ñè æè míü ìi ðî âè
Èç äðóãå ñòàòè¼å íà ¼óòðåœè Âåëèêå Ñóáîòå
ãëàñú èñ
i q A Ðá
4JÂ' ! ! !J!
î
¦ a mC< ! 1JÀ00a J
ñòî îé íî î eñòü âå ëè ÷à òè òÿ
J00J@os0a,JV < 01OJ\!-10J

æè míî äà à öà íà êðå ñòý ðó öý ïðî
K
JÀ'!! a,J <V 01JÀ0! !JÀ'!! å!J1km<C
ñòåð øà ãw è ñî êðóø øà ãw äåð æà âó âðà æi þ
84
Ãëàñ Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) ÷åòâîðîãëàñíè
Ó îäðå‡åíèì êðàòêèì è êîñíîêðàòêèì ïåñìàìà Èñêàðœåã

Ïðâîì ãëàñà ìåëîäè¼à ñå çàâðøàâà íà òîíó Êå. Îâà ïîäâðñòà
ãëàñà íàçèâà ñå Èñêàðœè Ïðâîì ×åòâîðîãëàñíè.
Ó îâîì ãëàñó ¼å ãîðœå Æù óâåê, íåïðåñòàíî ñíèæåíî
(çíà÷è, ÷àê è êàäà ñå ìåëîäè¼à êðåžå èçíàä œåãà). Îâà ñíèçèëèöà
ñå óñòâàðè îçíà÷àâà îòêëîœåœåì K, êî¼å ñíèæàâà ãîðœå Æù è
ãîðœå Âïõ. Îäãëàøåœå ¼å êàî ó Èñêàðœåã Ïðâîì, ñà èçâåñíèì
óçëàæåœåì íà ÷åòâîðîãëàñ¼å ãëàñà:
vV0JÁ'!! aJ3!do0a,J <V

Á íå á íå å å å åò
K
4 ãëàñú èñ
q A Ðá ( )
J400aJÀ' !!1JÀ0!!JÁ'
î ëî æè ãî ñïî äè õðà ín íi n uñòwìú
!!1JÌ'!!Jq!0aJ!_31J0a,JV <
ìî èìú è äâåðü o ãðà æäå íû k o uñò íàõú ìî èõú
K
J1' !_J1`J\1[ 0 !!Jq!
å u êëî íè è ñå åðä öå ìî n âî
11J1@À' ! J! a 0 1JÁ' ! !!J

ñëî âå ñà ëó êàâ ñòâi z íå ïùå âà à òè âè
JÀ' ! !1J1a,J <V

íû û o ãðý ñýõú
85
K
J\2[ 0 ! !J!1JÁ0!_J1a J
ëà à ñîìú ìî èìú êî ãî ñïî äó âîm mâàõú
JO@!Jq!J\1[ 0 !!J!!J3¢ ` 0a ,JV<

ãëà ñîìú ìî èìú êî ãî î ñïî äó ïî ìî ëè èì ñÿ
K
J!1Jq ! p!JÂ0!_J1a ! J
ðî ëi þ ïðåäú íèìú ìî ëå íi å ìî å ïå
JÂ' ! !!JÀ' ! !1J1a,<V

÷àëú ìî þ ïðåäú íè èìú âîm âý ùó
K
J!1JP ! a J 01JÀ' ! !_J1a
à ïó òè ñåìú ïî íå ìó ó æå õî æäàõú
!_J3¢ ` 0a,<V
ñêðè øà ñý ýòü ìíý
Èç Íåïîðî÷íèõ òðîïàðà, êîñíè íàïåâ
ãëàñú èñ
q A Ðá
300qJ! a\!! s1Jq !z ¦!J!os

ëà ãî
a J¡
ñëî âåíú e ñè è è ãî ñïî î äè è
oa
éJ ,JV < 1)a {! aJq!! s0aJ\0[0\!!JOS !
è íà ó ÷è è è ìÿ w w ïðà àâ äà à
ÓJ0' ! ! !¦ J! os
íi å
a ¡ oa
J ,J V<
åìú òâî î è è èìú
86
Èç ñàìîïîäîáíîã „Ðàäó¼ñ¼à ïîñòíè÷åñêèõ âîèñòèíó“
q A4 × ãëàñú èñ Ðá
$J3z0a0J100a0J0k!J1
ëà æåíú ìóæú áî ÿé ñÿ ãî ñïî äà âî çà
00000a0Jq-!11a,J <V
ð Ú Jq !0Jq z!!J01J1@1a,JV<
ïî âý äýõú e ãw âîñ õî ùåòú sý ëw
K
à äóé ñÿ ïîñò íè ÷å ñêèõú âî è ñòè íó
JÀ' ! ! a J 00J\0!11JÌS \ 0! s
ïî äâè ãwâú áëà ãî âî î íûé ñî ñó ó ó
0a ,<VJÁ' ! ! J À' ! ! a J 00JÓ0@J

äå êðåñòú áî íà ðà ìî âmåìú è âëà äû öý õði
J1a,<0
ñòó V JÀ' ! ! Jp!¥' ! J! a : : : :
ñå áå âñå áëà æåí íå âîm ëî æèâ
Ãëàñ Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) ïåòîãëàñíè
Îäðå‡åíå ìåëîäè¼å Ïàïàäè÷êîã íàïåâà ó Èñêàðœåì à ïî÷èœó îä

ãîðœåã Æù, êî¼å ¼å óâåê ñíèæåíî îòêëîœåœåì K. Íà îâîì òîíó
ïàäà¼ó è çàâðøåòöè èëè ñå ñàìå œåãîâå ìåëîäè¼å çàâðøàâà¼ó.
Îâà ïîäâðñòà ñå íàçèâà Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè) ïåòîãëàñíè.
Ëåñòâèöà îâîã ãëàñà ïðåäñòàâšà ìåøàâèíó, ñà ìåêèì
äè¼àòîíñêèì èíòåðâàëèìà îä Ðá äî Êå, à îäàòëå íàâèøå
èíòåðâàëè ñó òâðäè äè¼àòîíñêè (î êî¼î¼ žå êàñíè¼å áèòè ðå÷è), à
òîíîâè Æù è ãîðœå Âïõ ñó óâåê ñíèæåíè ( V ). Íåñâðøåíè
87
çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Äé è íà ãîðœå Æù, à ñâðøåíè è êîíà÷íè íà
Ðá èëè íà ãîðœå Æù.
Èç Ñëàâîñëîâšà Ãåîðãè¼à Âèîëàêè¼à
q A 50 ãëàñú èñ Ðá ( )
c 500 0JÀ' ! !Jq #a J l!l!J

ëà ×âà òå áý ïî êà màâ øå ìó ó íà àìú
Jw!K .J/ N Ó0@Jl!Ó'J\!!\!!J=1k.N/

ñâý ýòú ñëà âà âî âû û ûø íè èõú áî î ãó
!JÀ'a! aJ!";! O s J@anN31JJÀa 'J !):,d <V 0J

è
u
JUSæ0_! l
íà må ìëè è
s JUS !ÔS\0! Js 0avV

è ìèðú âú÷å ëî âý öýõú áëà
ãî î âî î î ëå å íi i i å
t)!p_Jq!Jl!1`J1Àx0
êw u òå áå èñ òî î ÷íè èêú æè è è
_!J=1k.B / 0 J1a 1 } s !eJ\! !:[ v<V/ 0J

âî î
z òà
J0'! !!J !";! s\0!Jq)K vVs

Þ
âî ñâý ý ý ý òý ý òâî
å å å åìú u ó mðè èìú ñâýòú
88
ÃËÀÑ ÈÑÊÀÐŒÈ À (ÏÅÒÈ) ÈÐÌÎËÎØÊÈ ÎÄ ÊÅ
ÈËÈ ÈÑÊÀÐŒÈ ÏÐÂÎÌ (ÏÅÒÈ) ×ÅÒÂÎÐÎÃËÀÑÍÈ
ãëàñú èñ
q4 Êå A
Ñâå èðìîëîøêå ìåëîäè¼å Èñêàðœåã Ïðâîì ïî¼ó ñå îä òîíà Êå,
íà êî¼è ñå ïîñòàâšà îòêëîœåœå ( E ), ìåœà¼óžè ñàîáðàçíî è
ñâèäåòåšíå çíàêå òîíîâà. Îâà ïîäâðñòà ñå íàçèâà Èñêàðœè
Ïðâîì (Ïåòè) èðìîëîøêè îä Êå èëè Èñêàðœè Ïðâîì (Ïåòè)
÷åòâîðîãëàñíè.
888
,<V .B/ cN/ vV/ bB/ nN/ m</C ,<V/

10 8 12 12 10 8 12
Èàêî ¼å èñêàðœè, îâà¼ ãëàñ ñå íå êðåžå öåëîì ñâî¼îì

ëåñòâèöîì. ×åñòî ñå çàóñòàâšà íà ãîðœåì Íç, ïðè ÷åìó ¼å ãîðœå
Æù ïîâèøåíî ( G ), à ãîðœå Ðá ñíèæåíî ( V ). Ìå‡óòèì, êàäà ñå
ìåëîäè¼à çàóñòàâšà íà ãîðœåì Ðá, îíî ¼å ïðèðîäíî. Íà
ïîñëåòêó, ãîðœå Ãá ¼å ñíèæåíî, êàäà ìåëîäè¼à ñòèãíå äî œåãà.
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ’ÁíåáíÝò:
,<V0JÁ'! ! ,a J<V
Á íå á íåò
Ó îâîì ãëàñó îáðà‡åíå ñó ìåëîäè¼å ïàïàäè÷êîã íàïåâà.

Ãëàâíè òîíîâè ñó Êå, ãîðœå Íç è ãîðœå Ðá. Íåñâðøåíè
çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà ãîðœå Íç è íà ãîðœå Ðá, à êîíà÷íè íà Êå.
89
A
q 4 ×
ãëàñú èñ Êå
!0J1a 0 00J9 0000z

ñ ïî âý äàé òå ñÿ ãî ñïî äå âè z
00a,V Ú q!01'! ! ! 11a,V

êw áëàãú z êw âî âýêú ìè è ëîñòü e ãw
q!J\0!11JÀ0 !!J10J
îãú ãî ñïî îäü è z âè ñÿ íàìú áëà ãî ñëî
JÀ' ! !,V 0J¥'!!1J1`q!! sJ0a,JV

âåíú ãðÿ äûé âî è è ìÿ ãî ñïî î î î îä íå
q 4
ãëàñú èñ A Êå
!11JÀ00 G!Jq z ! !J10

íå ãäà ñêîð áý òè ìè äà âiä ñêè ïî þ òè
À' ! J! a , V 1 ~Jq [ ! JPS !_

ñïà ñå ìîé èç [ 1J1a
áà âè
G c N/ äó ó øó ìî þ
@0J¥'!!1J1`q!! sJ0a,JV
t z çû û êà ëü ñòè è è è è âà
0JP'!!J11Jw @J1a
à ãî ðû äó
G[é @1J
øå âîç äâèã íåì ñÿ ãðÿ äè
90
1osJ@acN/#JÂ0!Jq@JO@a,JV
òà à ìî t íþ äó æå ïî ìîùü è äåòú
V
!0J11JÓ' !!Jq z ! !J10J
î äî ìó äà âi äî âý ñòðà øíà ÿ ñî âåð
V
À'!! a,JV O~' ! !JÀ'!!!J11Jq z! !J
øà þò ñÿ o ãíü áî òà à ìî ïà ëÿ âñÿêú ñðàì íû ûé
0a,JV
uìú
q4 A ãëàñú èñ Êå
!J1a 0 0J0a 0 0J0a 0 0a , V

V
00Jp!11JÓ ! cN/#J11Jq z
è âîm ðà äî âà ñÿ äóõú ìwé o áî sý ñïà
!!J0a,V
ñå ìî nìú
0JP'!!J1G110J¥'!!G1J
åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëà àâ íýé øó
V
J1a00J\!!10JÀ'! ! a,JV01Jw
þ áåm ñðàâ ín å íi z cå ðà ôèìú áåm èñ òën
V
G@1aJ!!10JÀ' ! ! a,JV O~!0J0!J
íi z áî ãà cëî âà ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî
JÀ'!! aJ¥'!!1JÓ\0!J0a,V
ðî äè öó òÿ ÿ âå ëè ÷à à à nìú
91
q 4 A ãëàñú èñ Êå
c Á'!!q!0p!111a
V
V
cN/q !z
ëà âà òå áý ïî êà màâ øå ìó íàìú ñâýòú ñëà âà
! ! G1Ó! cN/#1ÀG0`0acN/ !0
âî âûø íèõú áî ãó è íà må ìëè è ìèðú â, ÷å ëî
qz ! !10À'!! a,V
âý öýõú áëà ãî âî ën íi n
V
!11J100aJq z!!J!ÀJG0`J
ëà ãî ñëî âåíú n ñè ãî ñïî äè íà ó ÷è è
J0acN/#0JÂ0! !J0a,JV
ìÿ o ïðàâ äà íi nìú òâî èìú
p!11À0¥' ! ! 11acN/ !
êw u òå áå èñ òî÷ íèêú æè âî òà âî
À' ! ! Ó' ! ! 0k ,V
ñâý òý òâî åìú u çðèìú ñâýòü
V
0J3 @Jq z ! !J!`JÓ'! !J0a,V
ðî áà âè ìè ëîñòüòâî þ ó âý äó ùûìú òÿ
V V
01JÓ' !!J!ÀJG0`0a0sJq !J¥'-
câÿ òûé áî æå å câÿ òûé êðý ýï êié câÿ òûé áåm ñìåðò
10JÀ' ! ! a ,JV
íûé ïî ìè ëóé íàñú
92
q 4 A ãëàñú èñ Êå
J000qJ!] P S @ a J l! Glc!J
ëà ãî ñëî âåíú n å ñè ãî î ñïî î
V
1acN/ 01 JÀ'!!!Jq z\!!J\!! s11a
äè íà ó ÷è è è è ìÿ ÿ ÿ o o o ïðàâ
Jl!ÓJ\! a_1}s!J0a,JV
äà à íi nìú òâî î î èìú
V
J00Jq z ! !J1 G1Jl !_ G`J
ë ëè ëó i à àë ëè ëó ó i i
V V V
1acN/ 01Jl !! GJ-1acJN/ q z ! !JU'¢ !!
à àë ëè ëó ó i i à ñëà à à âà à à
J! 1
a aJ1os1}s!K- J!o{gJ! a,JV
òå áý áî î î æå å å å
ÁÅËÅØÊÀ
Ó îäðå‡åíèì ôðàçàìà Èñêàðœåã à ïåòîãëàñíîã, êàäà ñó ìåëîäè æåëåëè äà
óêîìïîíó¼ó ðå÷è êî¼å èçðàæàâà¼ó òóãó, æàëîñò è äð, îäðå‡èâàëè îäñòî¼àíè¼å Êå —
Æù' êàî åíõàðìîíñêî (÷åòèðâðòèíà ñòåïåíà), ¼åð ¼å Æù ñíèæåíî çà øåñò ÷åñòèöà,
ïðè ÷åìó èíòåðâàë Êå — Æù' ïîñòà¼å åíõàðìîíñêè ïîâèøåí (4 ÷åñòèöå), à Æù' - Íç'
ïðåâåšè (14 ÷åñòèöà) ñòåïåí. Îâà ïîäâðñòà Èñêàðœåã à ñà îâàêâèì èíòåðâàëèìà
íàçèâà ñå Èñêàðœè à åíõàðìîíñêè.
93
ÃËÀÑ ×ÅÒÂÐÒÈ
1. ÈÐÌÎËÎØÊÅ ÌÅËÎÄÈ£Å
Íà¼âåžè áðî¼ èðìîëîøêèõ ìåëîäè¼à ä ãëàñà ïî¼ó ñå ó ãëàñó ñà

îñíîâîì íà òîíó Âïõ è ñà ðàçäâî¼åíèì òåòðàõîðäèìà êî¼è èìà
èçãëåä è çâó÷íîñò èñêàðœåã ãëàñà. Îâà¼ ãëàñ ñå çîâå Ëåãåòîñ,
èëè Èñêàðœè Äðóãîì äè¼àòîíñêè. Óñòâàðè, àêî ñå îä òîíà Äé
êî¼è ¼å äðóãà îñíîâà òâîðáå ãëàñîâà, ïîïíåìî äâà ñòåïåíà, íà
ãîðœåì Æù ñå òâîðè ãëàñ Äðóãè, ÷è¼è èñêàðœè èìà îñíîâó íà
òîíó Âïõ.
ÃËÀÑ ËÅÃÅÒÎÑ
(ÈÑÊÀÐŒÈ Â ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ)
* Ãëàñ Ëåãåòîñ Âïõ

888
8 12 10 12 8 12 10
b( g- do k= Z( N- p) , b(,
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ËÝãåôïò:
| Hu g |
b( Ëå ãå ôïòb(
êî¼å ïîêàçó¼å ïðèðîäó îäíîñà îâîã ãëàñà ñà ×åòâðòèì îä Äé, ¼åð
ñå ñìàòðà œåãîâèì ñðåäèøœèì. Òà¼ îäíîñ ñå ¼àñíî óî÷àâà è èç
äðóãîã ñâèäåòåšñòâà ãëàñà:
_
y
ãëàñúo Âïõ *
Ñâèäåòåšñòâî îçíà÷àâà:
Ãëàñúo = ãëàñ ×åòâðòè
y = èçâîðíè ãëàñ, ÷åòèðè ñòåïåíà èçíàä Íç
94
(îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà)
ï = äâà ñòåïåíà èñïîä òîíà Äé
Âïõ = îñíîâà ìó ¼å Âïõ ñðåäœå îêòàâå
* = îòêëîœåœå ãëàñà.
Ãëàâíè òîíîâè ñó Âïõ, Äé è ãîðœå Æù. Íåñâðøåíè

çàâðøåòöè ñó íà Äé, íà ãîðœåì Æù è íà Ðá, à ñâðøåíè è êîíà÷íè
íà Âïõ. Âî‡èöå ñå ïèøó íà Ðá ( G ] ) ïðåìà Âïõ, íà Ãá ( ] å )
ïðåìà Äé è íà Êå ( ] å ) ïðåìà Æù. Ãîðœå Æù ¼å ñíèæåíî êàäà ñå
ìåëîäè¼à ñàìî ïîïíå äî œåãà è âðàžà ñå íàíèæå, à ïðèðîäíî ¼å
êàäà ìåëîäè¼à ïðîëàçè êðîç œåãà è êðåžå ñå íàâèøå. Ïðè
ñèëàñêó ¼å Æù îïåò ñíèæåíî.
Ëåãåòîñ ñå ðåòêî ¼àâšà êàî ñåäìîãëàñàí: Êàäà ñå ìåëîäè¼à
ñàìî ïîïíå äî ãîðœåã Âïõ è âðàžà ñå íàíèæå, îíî ¼å ñíèæåíî.
Êàäà ñå ïàê, ïîïíå è íà œåìó çàäðæè, ãîðœå Âïõ ¼å ïðèðîäíî.
òîíà Âïõ, ïåœå ñå íà Äé, è çàâðøàâà ñå ó ñêëàäó ñà âðñòîì
íàïåâà, íà Âïõ.
_ *
y
ãëàñúo Âïõ
J1~00a J q!00J¨!! 11J

î ëî æè
] ãî ñïî äè õðà ín íi n u
I
Jq @ 11JÁ'!!!Jl!!0J!
ñòwìú ìî èìú è äâå åðü o ãðà æäå å íû k o
! J Á' ! ! abJB
uñò íàõú ìî èõú
95
I
Â' ¨ ! ]!J1a J \! ]-11JÂ' ! !
å u êëî íè ñåðä öå ìî n âî ñëî
I
0Jq! J Á' ! ! Ja Å!1JÀ' ! ! !J0 o
âå ñà ëó êàâ ñòâi z
] s
íå ïùå âà à òè âè íû û
¥'!J! abJB
w ãðý ñýõú
0J1~000JpØ _ 1J1a
ñëû
]
øàò ñÿ ãëà J ¨! ãî ëè ìî è z
I I
! ]11JO @a mJ<C 0 1JÁ' ! !!Jq
êw âîç ìî ãî øà z êw òî îë ùà çå ìëè
i
!JP' ! !J! 1J
ïðî
] 1 a m < C 0 1JÀ' !! a J q
ñý äå ñÿ íà çå ìëè ðàñ òî ÷è øà ñÿ êw
!p_Jl!!AbJB
ñòè èõú ïðè à à äý
I
0 os] 0Å!J11JÀ' !!Å!J1amJ<CÂ'
ëà à ñîìú ìî èìú êî ãî ñïî äó âîmmâàõú ãëà
I
! ! !JpÅ!J\1[0Å!1Jp_J1{a! abJB
à ñîìú ìî èìú êî ãî î ñïî äó ïî ìî ëèì ñÿ
Èç ñòåïåíà ä ãëàñà
_ *
y
ãëàñúo Âïõ
0Jq!0J00J0]osJ\1[0!
þ íî ñòè ìî å ÿ ÿ ìíî î sè
I
]!Jq@JÁ'!! abB1x~JÁ' !! Å!J1apÅ!J
áî ðþòú ìÿ ñòðà à ñòè íî ñàìú ìÿ çà ñòó ïè è ñïà
96
Ó'£! !J! abB
ñè ñïà ñå ìîé
0JÀ~0Å!1J\1[0! aJP' ! ! J
à ãî ñïî äà íà äå å æäó âñÿêú êòî ñòÿ
J! abJB0o
æàâú
] s00Jp@J1{a! abJB
âû ûø øié eñòü âñýõú ñêîð áÿù èõú
I
0Jq@11J1a
î
] Jl!!0J¥'!˜
ìà òå ðè ñâî åé z à êî æå è ìàòú
I
!Å!J1a b B 1J101JÀ'
êòî ëþ áîâú
] !!0Jq @]
êî ãî ñïî äó òå ïëü øå ëþ áëå íi
1aJP'! !J! abJB

åìú äîë æíè e ñìû
_
y
@J1a~ 00J000JÀ0! ba JB
00Jp ]!1 1JÀ0a

è âîm
]
ðà
m < C Ü 0Jp Å!J
äî âà ñÿ äóõú ìwé w áî sý
JO'ùô£ !!J! abB

ñïà ñå ìî nìú
0J1a~ @ ÀJ0 _10J

åñò
]
íýé
0' øó þ õå ðó âèìú è ñëà
97
!! 1 ] J1a 1~ 0 J \ ! ! 1
àâ íýé øó þ
] 1 J 0'
áåm ñðàâ ín å íi z cå
I
! ! a bBJ 1~ 1 J À'! ! a J q ! 0 0 J
ðà ôèìú áåm èñ òën íi z áî ãà cëî âà
I
0'!! abBJ O'~!Å!J11JÀ' ! ! Ja Å!`0
ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî ðî äè öó òÿ ÿ âå
@J1a {! abJB
ëè ÷à nìú
Èç ñòèõîñëîâšà íà Õâàëèòå
_
y
õ 0Jl!! 1J1a]
âà J¥'!! 1J11J
]
ëè è òå e ãî ñîëí öå è ëó íà õâà
Ó' !!J!0Jq z ! !J! abB

õ
ëè òå e ãî âñÿ sâý çäû è ñâýòú
0Jl!! 1J1a
âà
] Å!1Jq @J1a
ëè
] m<C
è òå e ãî íå áå ñà íå áåñú
I
01JÀ' !!1JÓ' ! !] J1a . B/ @1J
è âî äà z æå ïðå âû øå íå áåñú äà âîñ
I
À' ! J!] PS! _Jl!! abJB
õâà ëÿòú è è ìÿ ãî ñïî îä íå
0J\3[0!0J00J¨!!˜
îñ õâà à ëÿò ñÿ ïðå ïî äî áíi
98
I I
1
é] 1 JO @ a mJ<C 0 1 J Ó' ! ! J!‡
è âî ñëà âý è âîç ðà äó þò ñÿ
0JpØ _ ]! J1abB
íà ëî æàõú ñâî èõú
0 0 J q Å- 1 1] J O' ! ! J ! !é
îç íî øå å íi ÿ áî æi ÿ âî ãîð
I I
11J1a mC< 01JÀ' ! !Jl !! a J Å!
òà íè èõú è ìå ÷è o áî þ ó äó o
1p_JO@abJB
ñòðû âî ðó êàõú èõú
Âåëè÷àíè¼å Âàâåäåœà Ïðåñâåòå Áîãîðîäèöå
_ *
y
ãëàñúo Âïõ
J0 os ] 0aJ0m<C$JÂ00aJ!`Jq z
àã ãå ëè âõî æäå íi å ïðå å ÷è
! !¦ J! avJV Á'¨a ! Ja U¢\!!J\0!l!J1avV

ñòû û ÿ çðÿ ùå u äè è âè è øà à ñÿ
I
10Jª1a1}s ]!`J0aJÌS\0! sw !! sJ
êà êw äý ý ý ý âà âíè è è è è è
J0amJ<C 0a ! ]- J1a Ó' J!! US

äå âî ñâÿ
] ]!Jl!K bB
òà à ÿ à ñâÿ à òû ûõú
99
Èç ïðâîã àíòèôîíà ñòåïåíà à ãëàñà
êîñíèì íàïåâîì
_ *
y
ãëàñúo Âïõ
t 0J0 o ] s00J0a\!! 1JO'

þ ó s ] ù!£ ¦!J
íî ñòè ìî å å å ÿ ìíî î
!0 a o
çè áî
] sJ0aªQ z!@o1J\!!K
î J]
ðþòú ìÿ bJBO~JÓ'
ñòðà à à ñòè è íî ñàìú
I
!§ !J! \a !! 1]s JO'£!§!J! \a 1! 1J1}
ìÿ à çà ñòó ó ó
ù
s] ] ;! Jw
ïè è è è s z ñïà à à ñè è ñïà
!!J\0!K
ñå å ìî îé
c 0J0os] J0{aÅ! aJÓ'£!§!J! a0o

âÿ òû ûìú
] sJÀ'
äó õîìú âñÿ à à êà äó ó øà
!!!J ]! o1} J \!!: b B ! J00J0a À x 0

à æè è âè è èò ñÿ à è ÷è ñòî òî î î
@J3z ! `Jq z ! !J\0!: 0 J3z ] PS! ! s J

þ âîç âû û øà å åò ñÿ à ñâý òëý ý ý ý
J\0!11aå s] mJ<Cl!! Ja US
å åò ñÿ
] Å!1aJ l ] !] JÓ'!
òðî î è ÷å å ñêèìú e å äè è
! J !× 1 } s ! !J! os
èí ñòâî î
] J 0a ª Q z _
î îìú ñâÿ à J ] o ÀJ ùå íî òà à àé
\!!K bB
íý ý
100
2. ÑÒÈÕÈÐÀÐÑÊÅ ÌÅËÎÄÈ£Å
Ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å ×åòâðòîã ãëàñà ïî¼ó ñå ó ×åòâðòîì

ñòèõèðàðñêîì îä Ðá. Îâà¼ ãëàñ ¼å ìåøàâèíà Óíóòàðœåã Ïðâîã è
Ëåãåòîñà. Âèäåëè ñìî äà ñå ×åòâðòè ãëàñ îáðàçó¼å íà ãîðœåì
Ðá, ÷åòèðè ñòåïåíà èçíàä òîíà Äé (îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà).
Ìå‡óòèì, êàêî ¼å œåãîâà îñíîâà áèëà èçâàí òîíîâà ñðåäœå
îêòàâå, òðàíñïîíîâàí ¼å íà ñâî¼å óìåñòîãëàñ¼å, îäíîñíî ñåäàì
ñòåïåíà íèæå — íà òîí Ðá.
ÃËÀÑ ×ÅÒÂÐÒÈ ÑÒÈÕÈÐÀÐÑÊÈ

(ÎÄ ÏÀ)
ãëàñú o
y
Ðá e
Ìåëîäè¼å îâîã ãëàñà ïî÷èœó îä îñíîâå, òîíà Ðá, à îáè÷íî ñå
çàâðøàâà¼ó íà Âïõ — îñíîâè Ëåãåòîñà (íåêàäà ñå çàâðøàâàî íà
Ðá).

= èçâîðíè ãëàñ, ÷åòèðè ñòåïåíà èçíàä îñíîâå
òâîðáå ãëàñîâà
Ðá = îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Ðá ñðåäœå îêòàâå
e = îòêëîœåœå ãëàñà.
p) b( g- do k= Z( N- p),
10 8 12 12 10 8 12
8 12 12 10 8 12 10
b( g- do k= Z( N- p), b(,
101
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ‘¢ãéá:
jÓj |
|
p) Á ãé á p)
Êàäà ñó çàâðøåòöè ó òîêó ìåëîäè¼å (íåñâðøåíè èëè
ñâðøåíè) íà òîíó Ðá, ×åòâðòè ñòèõèðàðñêè êîðèñòè ëåñòâèöó
Óíóòàðœåã Ïðâîã è èìà ñâå œåãîâå îäëèêå (ãëàâíå òîíîâå,
âî‡èöå è ò. ä.), à êàäà ñó çàâðøåòöè íà Âïõ, ïîíàøà ñå êàî
Ëåãåòîñ. Íåñâðøåíè è ñâðøåíè çàâðøåòöè ìîãó áèòè íà òîíó
Äé, Âïõ èëè Ðá, à êîíà÷íè íà Âïõ.
Èàêî ¼å ×åòâðòè îä Ðá óñêî ïîâåçàí ñà Óíóòàðœèì Ïðâèì,
Ëåãåòîñîì è ×åòâðòèì ïàïàäè÷êèì (î êîìå žå êàñíè¼å áèòè
ðå÷è), ðàçëèêó¼å ñå îä œèõ ïî ñêëîïó ìåëîäè¼ñêèõ ôðàçà è
çàâðøåòöèìà.
îñíîâå Ðá, ïåœå ñå íà Âïõ, à ïîòîì íà Äé. Çàâðøåòàê ñòèõà ìîðà
áèòè ñàîáðàçàí ìåëîäè¼ñêèì îáëèöèìà, íà Ðá.
ãëàñú o
y
Ðá e
c q};]! s0`J0aJw!! sOUS!-1}s!J

ëà à âà à oò öó ó ó è ñû û û û û
J0avV00ªqz@ÂPS!-1}s!0avV
íó è ñâÿ òî ìó ó äó ó ó ó ó õó
1À' ! !1{ a ! a 0 00`0a @

íû íý è ïðè ñíî è âî âý ý êè âý
ÂPS!_1}s!0avV
ý êw wâú à à à ìèíú
102
Èç Õâàëèòíèõ ñòèõèðà
ãëàñú o
y
Ðá e
JÀ001JO @`J00J\!!
ñÿ
] êî n äû õà íi i n äà õâà à
\!!J3z ! 2J\!§ a - À} s ! J0k v V 0J1

ëè èòú ãî î î
] ñïî î î î äà õâà ëè
0Je z ! § ! J! l
òå
a ] Å!J1a m < C Å!`JPS ! _
ãî ñïî î äà ñ íå å áåñú õâà à ëè è òå
I
0J 1`1lJ\!
]
e ãî a -À} s ! J0a m < C 0 qJ
î âî î âû û û ûø íèõú òå áý
I
J! a @ a JÀ× ¢' ]- ! JiS ! ! ` JÀ' ! ! !J
ïî äî áà à nòú ïý ý ñíü ü áî î î î
J\0!KbJB
õ 1J1k
ãó ó
œ] !! sJ0a l
âà
] Å!J1am<C Å!`Jq!! s
ëè è è òå e å ãî âñè è à à àã
P¢ J US !_1} s ! J0k v V 0 JÂØ 1} s !

ãå ëè è e å å ãw õâà ëè è è
I
!J\0!:s l
è
] Å!J1am<C\!!J 1
òå å
] olJUS!
e å ãî âñÿ ÿ ñè è è ëû û
_1} s ! J0a mC< 0qJ! a @ a J À× '¢]-! JiS !

e å å ãw òå áý ïî äî áà à åòú ïý ý
I
!`JÀ' !!!J\0!KbJB
ñíü ü áî î î î ãó ó
103
q ! 1qz
] \ !! s 1 JPS ! -À} s !
ðåñòü ïðå òåð ïý âû û ûé è è è è è
0avV0s00l!!!! a0os0avV1
ñìåðòü è âîñ êðå ñû û û ûé èçú ìå åðò âûõú âñå
q! `] O' ! § ! ! ba B q ! 0À'× ¢ ]-! 1×

ñèë íå å ãî ñïî î äè
] 1 ñëà âèìú òâî å å å âîñ êðå
`O'£!!! a
å ñå íi i å
Èç ñëóæáå ñâåòèõ ñåäàì Ìàêàâå¼à
ãëàñú o
y
Ðá e
c J10J Ó0'
] !J\! !J1a
I
] åä
l
] Å!J1am<C
ìü ñòîë ïè è è èç áðàí íi i è
@1
t
] Jq Å! 1Jl !!!J! a l !J! o
e
] s
äè íà ãw êà à ìå å íå ñëî î âå å
0aJYS\0! sJ0aos!J1};! s\0! s1J

ñíà ãw w w u ó ñå ÷å å íè è è
JPS!-1}s!J0avJV p!11JÓ! aJ!";! sJ

áû û û û øà íå ïî êî ëå áèìú ïî êà à
Jw!! s0aJª1a@ÂJPS!-1}s!J0avJV
çà à à øà çà êî î íà à à à à ñòîëïú
JÂ00a J @od ! _a
òýì æå áëà
] J 1a J Ó0a
] mJ<C
ãî î î âî ëè ñïà ñå
104
J!";! sJw!! s0aJ0 0 JÀ'× ¢ ]-!J 1a
âî î ìi i i ðý
] 1 `J
] ñî õðà íè è òè ñÿ äó ó
JÓ ¢\! ! J\0 !K bB
øàìú íà à øè èìú
3. ÏÀÏÀÄÈ×ÊÅ ÌÅËÎÄÈ£Å
Ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å ×åòâðòîã ãëàñà ñå ïî¼ó ñà îñíîâîì íà òîíó

Äé. Ïàïàäè÷êè ×åòâðòè ¼å èçâîðíè ãëàñ Èñêàðœåã ×åòâðòîì îä
Íç.
ÃËÀÑ ×ÅÒÂÐÒÈ ÏÀÏÀÄÈ×ÊÈ
ãëàñú o w
y
Äé
y = èçâîðíè ãëàñ, ÷åòèðè ñòåïåíà èçíàä Íç (îñíîâå
òâîðáå ãëàñîâà)
Äé = îñíîâà ãëàñà ¼å Äé ñðåäœå îêòàâå.
w = îòêëîœåœå ãëàñà, êî¼å îäðå‡ó¼å ðàñïîðåä
èíòåðâàëà ó ëåñòâèöè:
888
12 10 8 12 12 10 8
do k= Z( N- p), b(, g-, do,
105
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ‘¢ãéá:
|
jÓj |
do do
êðàòêî
Á ãé á
|
j Ó j Ñ | zu º a | g 2 |
do do
êîñíîêðàòêî
Á ãé á á áå á á á
Ãëàâíè òîíîâè ×åòâðòîã Ïàïàäè÷êîã ãëàñà ñó Äé, ãîðœå Æù

è ãîðœå Ðá. Íåñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà ãîðœå Æù è íà
ãîðœå Ðá (êàî Àãè¼à ×åòâîðîãëàñíè), ñâðøåíè íà Äé è íà ãîðœå
Ðá, à êîíà÷íè íà Äé.
×åñòî ñó ìåëîäè¼å îâîã ãëàñà ïîâåçàíå ñà ìåëîäè¼àìà
Ëåãåòîñà, Èñêàðœåã Ïðâîì è Èñêàðœåã ×åòâðòîì, ïðè ÷åìó
èìà¼ó è œèõîâà îáåëåæ¼à.
Âî‡èöå ñå ïèøó íà Ãá ( ] å ) ïðåìà Äé, íà Êå ( ] å ) ïðåìà
ãîðœåì Æù è íà ãîðœåì Íç ( ] å ) ïðåìà ãîðœåì Ðá. Ãîðœå Æù
¼å ïðèðîäíî êàäà ìåëîäè¼à ïðîëàçè êðîç œåãà è ïåœå ñå. Ó ñâèì
îñòàëèì ñëó÷à¼åâèìà ¼å ñíèæåíî.
Ó îâîì ãëàñó ñó êîìïîíîâàíà äåëà êàî øòî ñó: èçàáðàíè
ïñàëìè, ïîëè¼åëå¼è, Âñÿêîå äûõàíiå, ñëàâîñëîâšà, ïðîêèìåíè è
àëèëó¼àðè¼å àïîñòîëà, õåðóâèìñêå ïåñìå, ïðè÷åñíè,
ñëàòêîãëàñíè èðìîñè, ìàòèìå è êðàòèìå.
Èçàáðàíè ïñàëì íà âîçäâèæåœå ×àñíîã Êðñòà
ãëàñú o w
y
Äé
i i
0J4' ! ! !J\! ]- bB 11JÁ'
î ðþ
] ×¢ -
ó ùû ÿ ìÿ ÿ
å
àë ëè ëó ó
å!J1am<C
i à
106
c 0 1JÓ'
] ! !J! 1JÀ' ! ! 1J
ó
i
] äè ãî
i
ñïî äè w áè äÿ
i
ÿ ùû ÿ
J1k .JB / @1q

ìÿ
] !å JÓ ' ! !J\ !]- bB 1
ïî áî ðè áî
] 1J ðþ ùû ÿ ìÿ
å
àë ëè
i
JÁ'× ¢ -å!J1am<C
ëó ó i à
i
00J4'!! !JPS\0! 0
ði è ìè s J0a ,<V
è o î ðó ó ó æi å
i i
0JÀ' ! !Jq ! 1
è ùèòú è
] JÓ' ! !J\!]- bB
âî ñòà
å
íè âî ïî ìîùü ìî þ ó
i
1
] 1JÁ'× ¢ -å!J1amJ<C
àë ëè ëó ó i à
i
J4' ! ! !] JÓ' ! !J! !] 1 1
à êw o
] J1 ðó æi i åìú áëà ãî âî ëå
i
Îs \ ! ]-J1a . B /0JÁ'! ! !J!]- bB1
å íi i ÿ
å
] âýí ÷à àëú e ñè íà àñú àë
i
1JÁ'× ¢ -å!J1amJ<C
ëè ëó ó i à
J !] 1 À ] J0å ` 0a .JB/ 0 À
u ïà
] J0
ñè
å ` è ÿ è âîç ìè è
i i
0a vJV / 0' ! ! ! J! ]- bB 1
ÿ äî
å
] 1JÁ'× ¢ -
î âý ý êà à àë ëè ëó ó
å!J1am<C
i à
107
Ïðîêèìåí Àïîñòîëà íà Áîãî¼àâšàœå
ãëàñú o w
y
Äé
@s 0 1JÓ'
ëà
] ãî
! !J10J1]
] PS@aJ
ñëî âåíú ãðÿ ÿ äûé âî è è ìÿ
i i
J] !JÓ'
l ]
ãî î !§ !J ! am<C00JÂ'! !";!Js0Ja Â'!
ñïî î î äíå áîãú ãî ñïî îäü è è z âè è
!Îs
] J¨ ! a¨ ! aJ0'!!§! oJ
ñÿ à íà J] mJ<C
à à à à à àìú
01] J1000JÀ000
ñ ïî âý äàé òå ñÿ ãî ñïî äå âè
i
! !] 1a.JB/00PS! _aJe !}; 0
z êw áëàãú zs ]! 1
s] J êw âî î âýêú ìè è ëî î îñòü
i
JPS! -1}s!J0am<C
e å å å å ãw
Èç êîñíîã Ñëàâîñëîâšà
Ïåòðà Ïåëîïîíåñêîã
ãëàñú o w
y
Äé
c JÀ'!!!g J1anN!1Jq \z !]- J1al

ëà
] ¡ !‡J
à âà òå áý
] ïî êà çàâ øå ìó íà àìú
Jl!K mJ<C À ' ! \!!Jl

ñâý ýòú
] !1a
]
ñëà J1a
] o ¡ s À } J ÐS
à à à âà à âî âû û ûø íè
i
! ! s !"; ! sJ0a mJ<C Ez\!]-J1`q ! ! sJ\0a -
è èõú áî î ãó è íà çå å å å åì ëè è
108
À} !s J0a mM 7 0Jª1] PS@ 0JQØ _
è è ìèðú âú÷å ëî âý ý öýõú áëà ãî âî
!J\4]! 0
î s] ÀxPS\0! sJ\!]!J1kmJ<C
ëå å å å å å å íi i å
JÀ'!\!!J1knN!Jwz\!]-J1`J1k
ði i
]
è è ìè m<C ìî ëè òâó íà à øó
i
1
] J1aJ !
ñå
] od ! _a J 1a ] o s¡ ÀJ0' ! \! !‡J
äÿé w w w äå ñíó ó ó þ ó o îò
i
J\0!KmJ <C e";! \s 0]! ]1
öà à s JÌS! _À}s!‡J
è è ïî î î ìè è ëó ó óé
J0am<C
íàñú
i
!1
] 1J1a
] { !1Jq
ëà ãî
] z!§ !J!ao
] 1Jq
ñëî ¡s z
âåíú e ñè ãî ñïî î äè è è íà
i i
\!]-JÓ'!!J! ma <C!0Jr";! \s 0]!1
ó ÷è è è ìÿ s] JÌS!‡ w ïðàâ äà à íi i i å åìú
_À}s!J0am<C
òâî î î èìú
109
ÃËÀÑÎÂÈ ÒÂÐÄÈ ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ (À)
ÃËÀÑ (ÓÍÓÒÀÐŒÈ) ÒÐÅŽÈ
ãëàñú âíóòðåíié wb
$
,, Ãá o
Òðè ñòåïåíà èçíàä Äé ñðåäœå îêòàâå (êî¼è ¼å òåîðè¼ñêà îñíîâà
òâîðáå ãëàñîâà), íà ãîðœåì Íç, íàëàçè ñå îñíîâà Òðåžåã ãëàñà
öðêâåíå ìóçèêå. Êàêî ¼å, ìå‡óòèì, îâà¼ ãëàñ áèî âèñîê è èçâàí
ñðåäœå îêòàâå, òðàíñïîíîâàí ¼å íà îñíîâó ñâîã èñêàðœåã; ñëóæè
ñå œåãîâîì ëåñòâèöîì, à íàçèâà ñå Óíóòàðœè (íèñêè) Òðåžè.
Œåãîâî ñâèäåòåšñòâî îçíà÷àâà:
ãëàñú $ , , = ãëàñ Òðåžè
wb = ìàëåíèê îçíà÷àâà îäíîñ ïðåìà Èñêàðœåì
Ïðâîì, à ñâà òðè ãëàñîâíà îáðàçà óêàçó¼ó äà ¼å
îñíîâà ãëàñà òðè ñòåïåíà èçíàä îñíîâå òâîðáå
ãëàñîâà.
Ãá = îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Ãá
o = îòêëîœåœå óêàçó¼å äà ãëàñ ñïàäà ó áî¼ó òâðäó
äè¼àòîíñêó è äà ñå êðåžå ïî ñòåïåíèìà âåšåì,
âåšåì è ïîëóñòåïåíó.
Ñâèäåòåšñòâî ãëàñà ¼å ïðåäñòàâšåíî ìóçè÷êèì èìåíîì

ãëàñà — ÍáíÜ:
ãëàñú âíóòðåíié [ Ãá o
888
12 12 6 12 12 12 6
g- do k= Z( N- p), b(, g-,
110
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÍáíÜ:
g- #30ag-
| |
Íá á íá
Óíóòàðœè Òðåžè ñå äåëè íà: Ïðîñòè èëè Ïàïàäè÷êè è íà

Ñðåäèøœè Òðåžè.
Ãëàâíè òîíîâè Ïðîñòîã èëè Ïàïàäè÷êîã Óíóòàðœåã
Òðåžåì ñó Ãá, Êå è ãîðœå Íç. Íåñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà
Êå è íà ãîðœå Íç, à ñâðøåíè è êîíà÷íè íà Ãá.
Ó îâîì ãëàñó ñó îáðà‡åíè ïîëè¼åëå¼è, êîñíî Âñÿêîå
äûõàíèiå, ñëàâîñëîâšà, õåðóâèìñêå ïåñìå è ïðè÷åñíè.
Ñðåäèøœè Òðåžè ñå îçíà÷àâà äâîãëàñíèì ñèëàæåœåì
ïîñëå ñâèäåòåšñòâà ãëàñà: ãëàñú âíóòðåíié wb $
,, Ãá o ï
(èëè i ). Ó îâîì ãëàñó ñå ïî¼ó èðìîëîøêå è ñòèõèðàðñêå
ìåëîäè¼å Òðåžåã ãëàñà.
Ñòèõ êî¼è ïðåòõîäè (êàäà ïðåòõîäè) ìåëîäè¼è, ïî÷èœå îä
îñíîâå Ãá, à çàâðøàâà ñå íà ñðåäèøòó — íà Ðá, îä êî¼åã ïîòîì
ïî÷èœó òðîïàðè.
Âî‡èöå ñå ïèøó íà Äé ( ] å ) ïðåìà Êå, íà ãîðœåì Æù ( ] å )
ïðåìà ãîðœåì Íç (êàäà ¼å ãëàñ ÷åòâîðîãëàñàí) è íà Âïõ ( G ] )
ïðåìà Ãá. Êàäà çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Ðá èëè íà Íç, îâà¼ ãëàñ
èìà âî‡èöå ïîïóò Èñêàðœåã Ïðâîì (àêî ¼å çàâðøåòàê íà Ðá),
èëè Èñêàðœåã ×åòâðòîì (àêî ¼å çàâðøåòàê íà Íç). Ó îäðå‡åíèì
ïåñìàìà ìåëîäè¼à ñå çàäðæàâà íà òîíó Äé (íà ÷åòâîðîãëàñ¼ó
Èñêàðœåã ×åòâðòîì).
Íà êðà¼ó, íåêå ìåëîäè¼å èìà¼ó çàâðøåòàê íà Íç. Òàäà ñå
îâà¼ ãëàñ íàçèâà Òðåžè Ïðèñðåäè (íà ïðèìåð êîíäàê Ðîæäåñòâà
Äýâà äíåñü).
111
$
,, Ãá o
J1~00a J À' ! !0J0' ! !1J

î ëî æè ãî ñïî äè õðà ín íi n u
J1À0,<V1J1[0!!Jp !z !J10J
ñòwìú ìî èìú è äâå åðü o ãðà æäå íû k o uñò
JÀ' !J! anJN

íàõú ìî èõú
J3' ! !JP' J !!!1J1q!1J

å u êëî íè ñå åðä öå ìî n âî ñëî âå
J1~0!_J1a,<C01JÀ'!!!JÀ'!
ñà ëó êàâ ñòâi z íå ïùå âà à òè âè íû û
!!J1anN
c
o ãðý ñýõú
1JO'!!J0'!!1J1`0a,J<Vp!J
ìî òðÿõú o äå ñíó þ è âîç ãëÿ ÿ äàõú è íå
JO'J!!!!J1knN
áý çíà à ÿé ìå íå
1JÁ'!JQ z_1J1`JÁ'!!J0×
à áó äóòú u øè òâî è è âíåì ëþ ùå ãëà
@1JÓ'!!J!!J1anN
ñó ìî ëå íi z ìî å ãw
112
Èç âàñêðñíèõ ñòèõèðà íà Âå÷åðœè
$
,, Ãá o
×01J10 èç âå
,<V äè èç òåìíèöû äóøó ìîþ
01 Ú JÀ' ! !0J0' ! !!` xJq z

èñ ïî âý äà òè ñÿ è è ìå íè è òâî
!!J! avV
å å ìó
3Jq!J0'!!1JO0aJ\0!1
âî èìú êðå ñòî îìú õði ñòå ñïà ñå ñìå åð òè
1JÀ0!!J1{a! a,J<V 00JÁ'!! aJp‡

äåð æà âà ðàç ðó øè ñÿ è äi à âî ëÿ ïðå
! 00JQØ _ a vJV Â' ! !1J110a J

ëåñòü u ïðà çäíè ñÿ ðîäú æå ÷å ëî âý ÷å ñêié
1~0!!Jq@1a,J<V w z ! _1ÀQØ
âý ðî þ ñïà ñà å ìûé ïý ñíü òå áý âñå ãäà
_Ó\!!K nN
ïðè íî ñè èòú
Èç âàñêðñíèõ ñòåïåíà
$
,, Ãá o
@0JO!1J1À00JP@J
ëýíú ñi wíú òû èç ÿëú e ñè t âà ây
113
Jw! a,J<V01Jq z!_JO0@1a!0J
ëî íà è ìå íå t ñòðà ñòåé êúæè âî òó ïðè âëå
À'! !!J1knN
öè è ñëî î âå
1J0'!!1J1`0aJ!11JÀ'!
ëî äà à ÷ðåâ íà äó ó õîìú ñû íî òâî ðå íî
!0Jq@J1a,J<VO~' !!J!!JqØ@J10
å òå áý õði ñòó z êî æå è oò öó ñâÿ òi è
0JqØ @a nN
âñå ãäà ñóòú
1J0'!!1J1100J1{× ! a,J<V
î ÿ ùi è ñÿ ãî ñïî äà áëà æå íè
J@0JÀ0' J QØ _ a vJV 61} ! !J!1J

âî ïó òè õî äÿ ùå çà à ïî âý äåé ñíý
Jq!! sJ0a,<V0JÀ'!!0JÀ'!\!!J1anN
äÿ ÿòú áî æè âîò íî å âñå ïëî î äi i å
× $
,, Ãá o
1~J0a00000Jq@1a,<Vå ëè ÷è äó øà ìî z ãî ñïî äà
01JÀ0!!J1a { ! a Ú 0Jq!J0' !
è âîm ðà äî âà ñÿ äóõú ìwé w áî sý ñïà à
114
! !J!K vV
ñå ìî nìú
3JP' ! !J!111JP0@J
åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëàâ íýé øó
J1a00J0'!!!` xJq !z !J ! a vV31J

þ áåm ñðàâ ín å íi z à cå ðà à ôèìú áåm èñ
À' ! ! Ja 0' ! !1J110`JO!0J

òën íi z áî ãà ñëî âà ðîæä øó þ ó ñó ùó þ
!!J1@1aJq!0!JP@k nN
áî ãî ðî äè öó òÿ ÿ âå ëè ÷à nìú
Èç Âåëèêîã Ñëàâîñëîâè¼à
ãëàñú âíóòðåíié wb,, o

c J1~[0 !0J1a{ ! 0J0' ! !1J
Ãá
$
ëà à âà òå áý ïî êà mà àâ øå ìó
JO0a ,JV< Á' ! !1Jq@J1a { ! a,<V ! Jx 1

íàìú ñâýòú ñëà à âà âî âûø íèõú áî ãó è íà
1JÀ' ! ! Ja !1Jqz ! 0J0!Jp!0anJN

må ìëè è ìèðú â÷å ëî âý öýõú áëà ãî âî ën íi n
J100J1a{ ! 0Jq !z !J!1JO

ëà ãî ñëî âåíú n ñè ãî ñïî äè íà ó ÷è
0a,J<V! 0JÀ' ! ! ! J !K vV
ìÿ o ïðàâ äà íi nìú òâî èìú
115
3JÁ' ! J! ! ! 1JOJ0' ! ! ! J
ðî áà âè ìè è ëîñòü òâî þ âý ý äó ùûìú
! a vV 3qJU' ! !J!1JO0a , < V 1 s J q

òÿ câÿ òûé áî æå å câÿ òûé êðýï êié câÿ òûé
!JÀ' ! ! !À' ! \!!1knN

áåm ñìå åðò íûé ïî ìè è ëó óé íàñú
Èç âåëè÷àíè¼à íà Ñðåòåíè¼å Ãîñïîäœå
$
,, Ãá o
J|1~1JqØ_Jq'z! s\0!sJ0]PS
å ïî ñòè æè ìî î e åñòü w w
@ nJN 1 ` À' J QØ _ J 1 À' _ ! sJ

w òå å áý ñî äý z àí íî î
1a ;0 nJ N|1~1Jqz _ Jq'z! s \ 0! s J
å å àã ãå ëwìú è ÷å å ëî î
0]PS@nNJ 1`À'JQ z_J1À'_! Js

âý ý êwìú ìà à òè äý âî ÷è è ñòà à
1a ;0 nJN |1~1JqØ _ Jq' z ! s \ 0! Js

z à ãî ëó áè öà ÷è è ñòà à
0]PS@nJN1`À'JQØ_J1À'_! sJ
z à à à àã íè öà íå ñêâå åð íà à
1a ;0 nJN |1~1JqØ _ Jq'z ! s \ 0! Js

z à àã íü öà è ïà à ñòû û
116
0]PS@nJN 1`À'JQØ_J1À'_! sJ
ðz à à äíå åñü âî öåð êîâü ïðè è íî î
1a;0nJN
ñè èòú
J|Ù1~a 1a J 1× ]PS !_a J \1! s]0

ý âî áî î î ãî ðî î î
1xPS!! sÌS\!! sJ0\0[0s0]PS

î î î î äè è è öå å å å å
@anJNª1a1aÀaJ \!! s]l!! ! aJ1× À'!\!

å õði ñòi z à à à à à íwìú íà à à äå
!J1\0[0s0a;0anJN|Ù1~a 1aJ1× ]PS!

åæ äî î î î î ïî êðûé ñî î î
_aJ\1! s]01xPS!! sÌS\!! sJ0

áëþ äè è è è è è è ñïà à à ñè
\0[0s0]PS@anJNª1a1aÀaJ \!! s]l!

è è è è è u ïî âà à à à à
!! aJ1× À' !\!!J1knN

à þ ùû û ûõú íà à òÿ
117
ÃËÀÑ ÈÑÊÀÐŒÈ ÒÐÅŽÅÌ (ÑÅÄÌÈ) ÎÄ ÃÁ
o>
(ÈËÈ ÒÅÆÀÊ)
ãëàñú Ãá o
Òðè ñòåïåíà èçíàä Äé ñðåäœå îêòàâå, íà ãîðœåì Íç, íàëàçè ñå
òåîðè¼ñêà îñíîâà Òðåžåã ãëàñà. Ñõîäíî òîìå, ÷åòèðè ñòåïåíà
íèæå, íà òîíó Ãá, íàëàçè ñå îñíîâà ãëàñà Èñêàðœåã Òðåžåì
(Ñåäìè), ó êî¼åì ñó êîìïîíîâàíå ñàìî èðìîëîøêå è
ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å. Ïàïàäè÷êå ìåëîäè¼å Èñêàðœåã Òðåžåì
(Ñåäìîã) íå ïî¼ó ñå ó òâðäî¼ äè¼àòîíñêî¼ ëåñòâèöè îä Ãá (êî¼à ñå
êðåžå ïî òåòðàõîðäó ñàñòàâšåíîì îä ñòåïåíà âåšåã, âåšåã è
ïîëóñòåïåíà), âåž ó ìåêî¼ äè¼àòîíñêî¼ ëåñòâèöè îä äîœåã Æù
(êî¼à ñå êðåžå ïî òåòðàõîðäó ñàñòàâšåíîì îä ñòåïåíà ìàëîã,
âåšåã è ìàœåã èëè âåšåã).
Îâà¼ ãëàñ ¼å óñòâàðè Äðóãè äè¼àòîíñêè îä ãîðœåã Æù (äâà
ñòåïåíà èçíàä Äé — äðóãå îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà), êî¼è ¼å
òðàíñïîíîâàí íà ñâî¼å óìåñòîãëàñ¼å, íà äîœå Æù, çàòî øòî ¼å
áèî èçâàí ñðåäœå îêòàâå. Íàçâàí ¼å Òåæàê ¼åð ¼å œåãîâà îñíîâà
èñïîä Íç, ïðâå îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà. Œåãîâà îñíîâíà îäëèêà
¼å äà ïðèïàäà ïàïàäè÷êîì íàïåâó. Âðåìåíîì ¼å ïðåîâëàäàî
íàçèâ Òåæàê è Èñêàðœè Òðåžåì (Ñåäìè) îä Ãá.
Èðìîëîøêå è ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å Òåøêîã ãëàñà ñëóæå ñå
ëåñòâèöîì êî¼à ñå êðåžå ïî ðàçäâî¼åíèì òåòðàõîðäèìà êî¼è ñå
ñàñòî¼å îä ñòåïåíà: âåšåã, âåšåã è ïîëóñòåïåíà.
Ãëàñú c = ãëàñ Òåæàê
Ãá = îñíîâà ãëàñà ¼å òîí Ãá
ì = äâîãëàñíî óçëàæåœå ó ñâèäåòåšñòâó îäíîñè ñå
íà äðóãó ïîäâðñòó Òåøêîã ãëàñà
o = îòêëîœåœå ãëàñà
118
888
12 12 6 12 12 12 6
g- do k= Z( N- p), b(, g-,
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÁáíÝò:
nJN\0}; ]! s1anJN
Á á íåò
Ãëàâíè òîíîâè ñó Ãá, Äé è ãîðœå Íç. Íåñâðøåíè è

ñâðøåíè çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Ãá è íà Äé, àëè è íà Ðá (êàî êîä
Èñêàðœåã Ïðâîì) è íà Íç (êàî êîä Èñêàðœåã ×åòâðòîì), à
êîíà÷íè íà Ãá. Âî‡èöå ñå ïèøó íà Âïõ ( G ] ) ïðåìà Ãá è íà Êå
ïðåìà Æù, êàäà ¼å ìåëîäè¼à òðîãëàñíà. Ó çàâðøåòöèìà êî¼è
ïàäà¼ó íà Ðá èëè íà Íç, îâà¼ ãëàñ èìà îäëèêå Èñêàðœåã Ïðâîì
(àêî ¼å çàâðøåòàê íà Ðá), èëè Èñêàðœåã ×åòâðòîì (àêî ¼å
çàâðøåòàê íà Íç).
Ãá, ïåœå ñå è çàäðæàâà íà Äé, à çàâðøàâà ñå, ó ñêëàäó ñà
ñàîáðàçíèì ìåëîäè¼ñêèì çàâðøåòöèìà, íà Ãá.
o> o
ãëàñú Ãá
K
!1J1aJq!01JÀ0!!J1@
î ëî æè ãî ñïî äè õðà íå íi å u ñòîìú ìî
1m<C0Jl!!!Jez!!J!1JÀ'!J! anN
èìú è äâå åðü w ãðà æäå íû ÿ w uñò íàõú ìî èõú
119
0!1J1aJ0'!!1Jq!1
å u êëî íè ñå åðä öå ìî å âî ñëî
K
1JÀ 0!_J1am<C00Jl!!!Jq z
âå ñà ëó êàâ ñòâi ÿ íå ïùå âà à òè âè íû
!!J1anN
w ãðý ñýõú
K
J\3[ 0 !!Jq!JÁ0!_J1a mJ<C
ëà à ñîìú ìî èìú êî ãî ñïî äó âîm mâàõú
J3' ! !!Jq!JUS !_ÀJ0_J1

ãëà à ñîìú ìî èìú êî ãî î ñïî äó ïî ìî ëè
os0anJN
èì ñÿ
K
0Je !JÀ' ! !!J!1J1a mJ<C l!
îí ìè ìî ëå å íi þ ìî å ìó z à
!0JÀ' ! ! !J1anN
êw ñìè ðè èõ ñÿ sý ëî
0J!os 0 0J!!Jl!_a vJV 3

m áà à âè ìÿ t ãî íÿ ùèõú ìà z
0!1J1a{! 0JÀ' ! !!J1anN

êw u êðý ïè øà ñÿ ïà à ÷å ìå íå
o> o
Èç ñòåïåíà Òåøêîã ãëàñà
ãëàñú Ãá
K
J10q!JÀ'!!!J1anN00J3z J
ëýíú ñi wíú t ëå ñòè t âðà òèòú è ìå íå
120
JÀ'!!_J1am<C00Jq!0JQØ_!J
ñïà ñå o æè âè è mè ìà ÿ ðà áîò íû ÿ
J1os0anJN
ñòðà à ñòè
K
Jp!0os J O @a J À' ! !!J!!1
þãú ñý ÿ ÿé ñêîð áè ïî îñò íû ÿ ñî ñëå mà
osJ0anN0J1@11JÀ~0!!Jl
à ìè ñåé ðà äîñò íû ÿ ïî æíåòú ðó êî ÿ
!! amJ<CP'!!J10JÀ'!\!!J1anN
c
ÿ òè ïðè ñíî æè âî ïè
01J1a { ! 0JÀ' ! ! !JÀ' ! ! „

âÿ òûìú äó õîìú èñ
K
òà à íi i ÿ
òî î÷ íèêú áî æåñ òâåí íûõú
!J1os 0 a nJ N01Jq!1Jq @J
ñî êðî î âèùü t íå ãî æå ïðå ìó äðîñòü
l!! a J Á0!_J1a mJ< C QØ _ ÀJ0

ðà à móìú ñòðàõú òî ìó õâà ëà ñëà âà ÷åñòü è
@J1os0anJN
äåð æà à âà
o>
ãëàñú Ãá o
#J3z 0 0J0a 0 J\0!J1~0

å ëè ÷è äó øà ìî z à ãî ñïî
121
K
0a mC< !0J3 0 ! !Jq ! a mC< ! J01J
äà è âîm ðà äî âà ñÿ äóõú ìwé w áî sý
À' !!!J1a
ñïà à ñå ìî nìú
1JP' ! !J!110J0' ! !1J

åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëà àâ íýé øó
1a0!J\1[0!À'J!!1anJN11JÀ'
þ áåm ñðàâ íå å íi ÿ ñå ðà ôèìú áåm èñ òëå
!! a J À' ! !!JÀ' ! ! a vJV 1os 0 !J1

íi ÿ áî ãà ñëî âà ðîæä øó þ ñó ó ùó þ áî
1JÀ' ! ! aJI'!!!J1os0anJN
ãî ðî äè öó òÿ ÿ âå ëè ÷à à åìú
o> o
Èç âàñêðñíèõ ñòèõèðà íà Õâàëèòå
ãëàñú Ãá
õ 0J¤0000J0a0!J1a~m<C!J
âà ëè òå e ãî âî ñè ëàõú e ãw õâà
JÂ'!!0am<C1JÀ'! ! !J\1[0!À'J
ëè òå e ãî ïî ìíî æå ñòâó âå ëè è ÷å ñâi
!!1anJN
ÿ e ãî
K
1Jq!1J1@Jl! ! aJ !qUS!
îñ êðåñ ñå õði ñòîñú èm ìå åðò âûõú ðàm ðóøú ñìå åð
_!J1osJ0knN@J11q!J1os!
òíû ÿ u ó mû áëà ãî âý ñòè må ìëå å ðà
122
!Jp!0a nJN l~!!!J!1q Jz !!!!J
äîñòü âå ëi þ ïî îé òå å íå áå ñà áî î æi þ
J1osJ0knJN
õñëà à
0J¤00000J0a 0 !J
âà
âó
ëè òå e ãî âî òyì ïà íý è
J1a~0am<C!JÂ'!!0amJ<Cp z!!J!`2'!J
ëè öý õâà ëè òå e ãî âî ñòðó ó íà à à àõú
JQØ_aJ1ol\!!:nN
è wð ãà à à íý ý
K
00JÂ'z©! Ja !";! s\0! 1
îñ êðå ñå s JP]PS íi å å õði i i ñòî î
\0! sJ0`JÓ'!§!J! am<C00Jp z!!J! aJ

î î âî î âè äý ýâ øå ïî êëî íèì ñÿ ÿ ñâÿ
J1os 0 a J l!! a J !- J1a l !J0`

òî î ìó ãî î ñïî äó i è è ñó ó
00J¥'A ©! a J ©! a ! `J1} ; ! s l ! _o
ñó e äè íîJ ìó áå åm ãðý ý ý ýø íî î
! 1k: nN
î ìó
o> o
ãëàñú Ãá
c K
J2[ 0 !0Jl !!0J¥' ! !1J
ëà à âà òå áý ý ïî êà màâ øå ìó íàìú
123
J 1 a mJ< C À' ! ! ! J ! ! J 1 os 0 nN 0 J
ñâýòú ñëà à âà âî âûø íèõú áî î ãó è
11JÀ' ! ! a mJ<C 0 0Jq z ! !J10J

íà må ìëè è ìèðú â÷å ëî âý öýõú áëà ãî âî
À' ! ! anJN
õ
ën íi n
K
Jw!J0' ! !ÀJ0`0a mJ<C 2' ! ! „
âà ëèìú òÿ áëà ãî ñëî âè èìú òÿ êëà íÿ åìú
!J\1[0!1JÀ' ! ! anJN000J3'!„
òè ñÿ ÿ ñëà âî ñëî âèìú òÿ áëà ãî äà ðè èìú
! ma J<C0À'!!J\1[0!`JÀ' ! !!J1anJN
òÿ âå ëè êi ÿ ðà à äè è ñëà âû òâî å ÿ
K
J@11J1a01JÀ' !! amJ<C00
ëà ãî ñëî âåíú e ñè ãî ñïî äè íà ó
l!J! a! 1JÀ' ! ! ! J1anN

÷è è ìÿ o ïðàâ äà íi åìú òâî èìú
K
0J3' ! JUS !_1J1a J À' ! !
ðî áà âè ìè è ëîñòü òâî þ âý ý äó
„! J 1anJN
c
ùûìú òÿ
K
J1qJU'!!J!ÀJ0`0a1sJÀ'
âÿ òûé áî æå å câÿ òûé êðý ýï êié câÿ òûé
! J! a ! 1JÀ' ! ! anJN
áåm ñìåðò íûé ïî ìè ëóé íàñú
124
ÃËÀÑÎÂÈ ÌÅÊÈ ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ (Á)
ÃËÀÑ ÈÑÊÀÐŒÈ ×ÅÒÂÐÒÎÌ(ÎÑÌÈ)

ÒÐÎÃËÀÑÍÈ (ÈÐÌÎËÎØÊÈ)
ãëàñú èñ
r 3 Ãá
Íà¼âåžè áðî¼ èðìîëîøêèõ ìåëîäè¼à Èñêàðœåã ×åòâðòîì ïî¼ó ñå

s
ó ãëàñó ÷è¼à ¼å îñíîâàòîí Ãá (îñíîâà óíóòàðœåã Òðåžåì), àëè ¼å

ðàñïîðåä èíòåðâàëà ó œåãîâî¼ ëåñòâèöè èñòè êàî ó ãëàñó ñà
îñíîâîì Íç. Òàêî, íà îñíîâè Ãá ñòî¼è îòêëîœåœå s , à ó ñêëàäó
ñà òèì ñó ïðîìåœåíè è ñâèäåòåšíè çíàöè òîíîâà. Îâà¼ ãëàñ ñå
íàçèâà Òðîãëàñíè Èñêàðœåã ×åòâðòîì, çàòî øòî ñå œåãîâà
îñíîâà íàëàçè òðè ñòåïåíà èçíàä Íç, êàêî ñå òî âèäè è èç
ñâèäåòåšñòâà ãëàñà.
888
12 10 8 12 12 10 8
g9 d) k( Z- No p=, b(, g-,

Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÍáíÜ êàî ó Òðåžåì:
nJN#30anJN
Íá á íá , êî¼å ïîêàçó¼å œåãîâó çàâèñíîñò è
èçâåäåíîñò îä Èñêàðœåã ×åòâðòîì îä Íç.
Ãëàâíè òîíîâè ñó Ãá, Äé, Êå è ãîðœå Íç. Íåñâðøåíè
çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Äé, íà Êå è íà ãîðœå Íç (à ïîíåêàä è Ðá è
Íç), ñâðøåíè è êîíà÷íè óâåê íà Ãá.
Îñíîâíà êàðàêòåðèñòèêà ãëàñà ¼å:
Ïðè ñèëàñêó ìåëîäè¼å äî Ðá çà êî¼èì îäìàõ ñëåäè
ïîâðàòàê íà Ãá, ïîâèøàâà¼ó ñå òîíîâè Âïõ ( G ), Ðá ( ] ), Âïõ
125
( G ] ), åëåìåíòè êî¼è
ãëàñó äà¼ó ìîëèòâåí êàðàêòåð.
Ãá, ïåœå ñå íà Êå, à çàâðøàâà ñå ñàîáðàçíî âðñòè ìåëîäè¼å íà
òîíó Ãá.
Íà ¼óòðåœè
r 3 s ãëàñú èñ Ãá
J00ÀJQØ _ ]‡` =‡J Ó' £ \ !! ]‡J 1a n C

îãú ãî ñïîäü è z à âè ñÿ ÿ íàìú
0J11JÀ' ! J! ma V0qJ! a#]‡`J1

áëà ãî ñëî =‡ a0anJC
âåíú ãðÿ äûé âî è ìÿ ãî î ñïîä íå
Âàñêðñíè òðîïàð
r 3 ãëàñú èñ
s Ãá
c J00q!Jq!0ÀJQØ _ ‡]` =‡J 1a

úâè ñî òû ñíèm øåëú e ñè áëà ãî u ó òðî
0a nJC 1 1JÀ0!!Jq!J0a # ]‡` ‡=J Ó' £

áíå ïî ãðå áå íi å ïði ÿëú e ñè òðè è äíå
\ ! ! J]‡1a nC 0 J p - ]‡1 1 J O 0 @ ]‡J

âíî î å äà íà àñú ñâî áî äè øè ñòðà
J1a m C 0 1JÀ0!!J0' ! !1JO!

ñòåé æè âî òå è âîñ êðå ñå å íi å íà øå
qJ! a# `]‡ JÓ'

=‡ £ ! ! J]‡1anJC
ãî ñïî äè è ñëà âà òå áý
126
#J30
ãëàñú èñ
nC
r 3 Ãá s
å ëè ÷è äóøå ìîÿ ãîñïîäà è âîmðàäîâàñÿ
nC010JÀ'!!!J1a
äóõú ìîé w ‡] nC
áî mý ñïà à ñå ìî åìú
0Jq z!!J!1 ]‡ 1
=‡ 1JP0@J]‡1a!
åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëàâ íýé øó þ áåm
0Jq!z !J! 1 ]‡ J=‡1anC01JÀ00Jaq!

ñðàâ íå íi ÿ ñå ðà ôèìú áåm èñ òëå íi ÿ áî ãà
p!Jp!0anJCO'~!!J11JÀ'!!aJP'¢!
ñëî âà ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî ðî äè öó òÿ âå
!J0a{! anJC
ëè ÷à åìú
Èç f ïåñìå Âåëèêîã Ìîëåáíîã Êàíîíà

Áîãîðîäèöè
r 3 ãëàñú èñ
s Ãá
0Jq!0J1'!!J11 ]‡ J0amV1J1
î ñòîé íîeñòü z êw âî èñ òè íó áëà æè
0!Jp!p!J0anJC001J0`00J
òè òÿ áî ãî ðî äè öó ïðè ñíî áëà æå å íó þ
Jp_11JÀ'!J! amV1Jq!p!Jp!J
è ïðå íå ïî ðî÷ íó þ è ìà òåðü áî ãà íà øå
127
J0anC0Jq !z !J!1
ãw ]‡ 1
=‡ 1JP0@J]‡1a!
÷åñò íýé øó þ õå ðó âèìú è ñëàâ íýé øó þ áåm
0Jq !z !J! 1]‡ J=‡1anC01JÀ00aJq!

ñðàâ íå íi ÿ ñå ðà ôèìú áåm èñ òëå íi ÿ áî ãà
p!Jp!0anJCO'~!!J11JÀ'!! Ja P'¢!
ñëî âà ðîæä øó þ ñó ùó þ áî ãî ðî äè öó òÿ âå
!J0a{! anJC
ëè ÷à åìú
J0'!! 1 ]‡ J=‡1anCOJ0@1
ûñ øó þ íå ]‡ aJ0a{!1J
áåñú è ÷èñò øó þ ñâýò ëîñ òåé
J1' !J! anC 1 Jw!p!Jp!OJ@a n C 0 J

ñîë íå÷ íûõú èm áà âëü øó þ íàñú t êëÿò âû âëà
JO~!1Jq!! 0
äû ÷è öó s a Jq!0' !J ! a nJC
ìi i i ðà ïý ñíü ìè ïî ÷òèìú
0Jq !z ! J! 1
]‡ J=‡1a nC!1J]‡10Jl
ìíî ãèõú ìî èõú ãðý õîâú íå ìîù ñòâó åòú ñå
!!aJ !1JÀ'!!!J! 1 ]‡ J=‡1a nC1Jq! „

åðä öå íå ìîù ñòâó åòú è äó øà ìî ÿ êúòå áý ïðè
1Jq!p_JOJ@a nC 0Jw!11J
áý ãà þ áëà ãî äàòú íåé íà äå æäî íå íà
Jq!! s0a Jq! 0' ! J! anC

äå å åæä íûõú òû ìè ïî ìî mè
128
# J 3 0 0 1 J l ! ! ! J q z!
ëà äû ÷è öå è ìà à òè èm áà âè
„
! J]‡1anC00J10q@J]‡1a !1JÀ' !„
òå ëÿ ïði è ìè ìî ëå íi å íå äî ñòîé íûõú
! ! ]‡J1a nC0 1JÀ0p!J1a Jq ! p

ðàáú òâî èõú äà õî äà òàé ñòâó å øè êúðîæä øå ìó
!Jp !J0 a n C 0 0JO~!1Jq!! 0

ñÿ t òå áå s aJq âëà äû ÷è öå ìi i i ðà
JP' ! !JÀ' ! ! ! J]‡1anC

áó äè õî äà à òàé íè öà
#J30Jq!01J1' ! !! ]‡J 1a n C
î åìú ïðè ëåæ íî òå áý ïý ñíü íû û íý
0J0`0aJ00JPS!!1J1'!! anJC0
âñå ïý ý òîé áî ãî ðî î äè öý ðà äîñò íî ñî
1JÀ 000J1' ! !JO' ! !J! anC 1 ~

ïðåä òå ÷å þ è âñý ìè ñâÿ òè ìè ìî ëè áî
1J1' ! !aJ1' ! !JÓ'£ ! !J! anC

ãî ðî äè öå e æå u ùå äðè òè íû
0JO]‡PS\0 _a
ñÿ à J !aJ1]l\!!J\!! ]
à àã ãå ëîâú âî î î î è èí
‡J1k nC 0JÓ ]‡0aJ ! Ja p!! ]l

ñòâà ïðåä òå s ! _a
J 0Jx
÷å ãî ñïî î î î î äåíü à
129
J0o]‡s0aJO@aªJ1a1
ïî î
]‡ }sUJ]‡@a1]lJ\!!
ñòî ëwâú äâî å å å íà äå å ñÿ ÿ
\!! ]‡J 1k nC 0JÓ ]‡PS\!! sJ0a mV 0xJ

òè è öå ñâÿ òi è è è âñè ñî
Jp!! l
áî î î s ] !_aJ J 0o]‡s 0Ja O@aJ 01]‡J
î î ãî ðî î äè öå þ ñî òâî
J1[0US]‡!J1`JO!
ðè ]‡
è òå ©aJ ! Ja \!! sl\0! sJ;
å ìî î ëè òâó âî e å å æå å
J! Ja0À'_! J]‡1anC
ñïà ñòè è ñÿ à íàìú
ÃËÀÑ ÒÅÆÀÊ ÎÄ ÆÙ
(ÄÐÓÃÈ ÌÅÊÈ ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ)
Ãëàñú ì
c Æù *
Äâà ñòåïåíà èçíàä Äé (êî¼å ¼å äðóãà îñíîâà òâîðáå öðêâåíîã
îñìîãëàñ¼à), íà ãîðœåì Æù, íàëàçè ñå îñíîâà Äðóãîã ìåêîã
äè¼àòîíñêîã ãëàñà. Ìå‡óòèì, êàêî ¼å îâà¼ ãëàñ èçâàí ñðåäœå
îêòàâå, œåãîâà îñíîâà ¼å òðàíñïîíîâàíà íà óìåñòîãëàñ¼å, íà
äîœå Æù. Âðåìåíîì ñå çà îâà¼ ãëàñ óñòàëèî íàçèâ Òåæàê, ¼åð ñå
œåãîâà îñíîâà íàëàçè èñïîä Íç — ïðâå îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà.
Ãëàñ Òåæàê îä Æù ¼å ïðåòåæíî ãëàñ ïàïàäè÷êîã íàïåâà, çàòî øòî
ó œåìó íèñó êîìïîíîâàíå èðìîëîøêå è ñòèõèðàðñêå ìåëîäè¼å.
Ñòèõîâè ñå ¼àâšà¼ó ñàìî ó ïðîêèìåíèìà è àëèëó¼àðè¼àìà.
Òåæàê îä Æù ñå äåëè íà: (à) Òåæàê ïðîñòè äè¼àòîíñêè
(Ñðåäèøœè Óíóòàðœåã Ïðâîã èëè Èñêàðœåã Ïðâîì), (á) Òåæàê
÷åòâîðîãëàñíè è (â) Òåæàê ñåäìîãëàñíè.
Îïøòà êàðàêòåðèñòèêà îâèõ ïîäâðñòà Òåøêîã ãëàñà ¼å äà
ñå, îñèì íà¼ìàœèõ èçóçåòàêà, çàâðøàâà¼ó íà òîíó Æù.
130
(à) ÃËÀÑ ÒÅÆÀÊ ÄÈ£ÀÒÎÍÑÊÈ (ÏÐÎÑÒÈ)
Ãëàñú ì
c Æù *
Îâà¼ ãëàñ ñå êàî èçâîðíè, êðåžå ïî ïîâåçàíèì òåòðàõîðäèìà,
êî¼è ñå ñàñòî¼å îä ñòåïåíà ìàëîã, âåšåã è ìàœåã. Íà âðõó
ëåñòâèöå îâà¼ ãëàñ èìà ïðèñà¼åäèœåíè ñòåïåí.

Ãëàñú c = ãëàñ Òåæàê
ì = îñíîâà ìó ¼å, êàî Äðóãîì ãëàñó, äâà ñòåïåíà
èçíàä îñíîâå òâîðáå ãëàñîâà
* = îòêëîœåœå ãëàñà îäðå•ó¼å ëåñòâè÷íè òîê
èçâîðíîã ìåêîã äè¼àòîíñêîã ãëàñà.
888
10 8 12 10 8 12 12
zc n9 p) b( g- do k= Z(
Îäãëàøåœå ãëàñà ¼å ÍåáíÝò:
| 8t z u u | z q ¹ |
zc Íå á á íå åòzc
Ãëàâíè òîíîâè ñó Æù, Ðá è Ãá. Íåñâðøåíè è ñâðøåíè
çàâðøåòöè ïàäà¼ó íà Ðá è Ãá, à êîíà÷íè íà Æù. Âî•èöå ñå ïèøó
íà äîœåì Êå ( ] ) ïðåìà Æù.
Îâà¼ ãëàñ ñå ñðåžå è êàî Ñðåäèøœè Ïðâîã ãëàñà (íàçèâà ñå
¼îø è Ïðâîòåæàê) èëè Èñêàðœåã Ïðâîì. Òàäà èìà âëàäà¼óžå
òîíîâå, çàâðøåòêå è âî‡èöå îâèõ ãëàñîâà ñâå äîê ñå íå âðàòè ó
Òåøêè ãëàñ.
131
Èç ïîëè¼åëå¼à Ïåòðà Ïåëîïîíåñêîã
ãëàñú ì
c Æù *
ð 0J\1[0!`Jª1a@aJÀ'× ¢-!Jl
à áè è ]‡ !=‡ 1`J
è è ]‡ ãî ñïî äà à à à àë ëè è
J1×ëó qó z'!óJs \0ai i- 1}i s !i J0kà .> !õâàJ1olJ\!]‡ ëè è è òå

!Kå vVJ eè z !è !JQ è ìÿ z \ !!J1=s
ãî î ñïî î ! î !J\0!:
î äíå å .>
0JÃ'
õâà ëè ! è !a
òå J À'
ðà !à \!!sáè è 1 è JÓ' ãî ! ñïî!JQØ
î äà - à Jo à ]‡
ÀJ@à à o
]‡ à ÀJ\!!s
à õà à ;.>11J1× àë ëè ëó ]P ó S! ó !sóJ\0ai - i
1}i s!i J0aà .>J

0`J1aUS
è ãî ñïî !J1avVîäü íàøú O íàäú~Jq!!s
âñý ý ý \ 0! ìè è s1J è
JPS áî !-1}
î î î s! î J0aãè o è s !èJq è z \ !!Jq
è è è z \ !!Â' è è è z - ¢è
!J!
è è a.>11J1×àë ëè ëó ]P ó S !ó !s
ó J\0a i -i 1} i s!i J0aà .J >
132
Èç ñòåïåíà
Ìåëîñ Õóðìóçè¼à Êœèãîõðàíèòåšà
ãëàñú ì
c Æù *
‡ ‡ ‡
40J1
âÿ òûìú äó P ] [ ó õîìú
S !_ [ èñ ]‡
J 1`q@JÀ'
òî î÷ íèêú áî æå !! [ åñ òâå]
‡
É !nN!Jl!-!J\0!
[ ñî ‡êðî î î î âè‡èùü: .s >1~1J1a
åí íûõú t íå ãî 1 æå a J
JÌSïðå 0å !ìó-[ ]‡Jäðîñòü

1a nJN 3] ðà PS0 à \!! móìús: ]‡
J 1a
ñòðàõúÓJ0'
òî ìó ! ó
\!!J\0!
õâà à ëà à s: m<J C Á' ñëà !à U à J@!l! âà ÷åñòü è è YJ\!
! äåð æà-a
1}à s!àJ0aâà .J>
ãëàñú ì
c Æù *
‡
JÁ'ëà !!JÀ'
[ âà òå áý !ïî!JÀ'
êà màâ ! !1
øåìó íàìúJ]‡1añâýòúmJ< C q ñëà z !âà!J1
âî âûø
0J1
íèõú áî o ]‡ î s#ãó m<C$è J10OJ@a
íà må ìëè ìèðúv V 1 â, ÷å1Jq! ëî âý ý
_!J11JÀ'
öýõú áëà ãî âî ëå !å\!!J\0!K å å .J>
õ
íi i
Jy!0!Jp!JÓ
âà ëèìú òÿ áëà ãî ñëî âèìú]‡ 0 òÿ a mJ< C Á êëà' ‡
[!íÿ!åìú0J\0
òè ñÿ
133
!à 1]‡ñëà 1JÀ'
âî ñëî âèìú [‡! !_J1
òÿ áëà ãî ]‡ 1äà O ðèìú J@m<
[‡òÿ C #
âå J1~ëè
0!Jl!_`JÀ'
êi ÿ ðà à äè è ñëà âû ! !!J\0!K
òâî å ÿ à .J>
J401JÀ'
ëà ãî ñëî âå !åíú!_JPS
e ñè ãî ñïî! _aäè `è Jx Óè ' !è
!J!
è è a .>41JÀ' íà ó ÷è è- _a ìÿ vJV 01JÀ' w ïðàâ äà ! ! òâî
íi åìú !J
J\0!K è èìú .J>
5JÁ'
ðî áà [‡
!âèJ!ìè ëîñòüòâî
! !1Jl!_1 þ âý ý äó ùûìúJ]‡1a òÿ m < C câÿ
!‡
0JÓ'
òûé áî ! æå!J!À
åcâÿòûéJ=‡0 êðý `
]‡ýï0a
êié m < C #
câÿs J 11Jq!_
òûé áåm ñìå åðò íûé
1JÀ'
ïî ìè ! è \!!J\0!K
ëó óé íà àñú .J>
ãëàñú ì
c Æù *
J400Jq
ëà âà òå áý [‡ !ïî0Jq] êà mà [‡
Uàâ S !øå[‡Ja @aìó líà àìú
=‡! Jw[
]‡ñâý
!K nJN ¥'
ñëà !à !1J1a âûos û‡À¡ ûøJ[‡\!!\!!
íèõú áî îJ1k ]‡ãó nN $Jè
ýòú âà âî
[
J\1!íà à À! s] à måJa ¥'
ìëè !è!ÂJ\0!K
è è ìè èðú.J>40JO â, ÷å ëî âý
134
@0JPS
öýõú áëà
! âî ëå !å !YSíi \0!
ãî !î YJUS i i sJ0aå .J>
0Jt
ðî áà ! [‡àOJ@a
à âè nJ N p ìè Ø _ !J!olJ\!!:
ëî îñòüòâî î î þ ó`ó J
JO'âý !ý!JUS
ý äó !ó YS
! ùû \0!s û ûìúJ0aòÿ.>4x câÿ J P' òû £ ! [‡û!J!
ûé áî
osî 0æå anN0 câÿxJP'

òû £ ! û!J!os
ûé êðý ýï0 êié anN0
câÿxJ4' òû !ûé!`JO'
[‡ åm ñìå
áå
!!
å åðòJ!
[‡ a,<V @xïî JP'
íûé ìè !!J\!
[‡è è ëó a-ó 1}ó s!óéJ0k
íàñú: .J>
135

Udzbenik Viz Pojanja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Udzbenik Viz Pojanja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ïðâî ïîãëàâšå

ÌÓÇÈ×ÊÎ ÏÈÑÌÎ — ÂÐÅÌÅ È ÐÈÒÀÌ

ÑÀÑÒÀÂÍÈ ÄÅËÎÂÈ ÌÅËÎÄÈ£Å

cC vV bB nN m<C ,<V .B c/<N

Òîêîì èçâî‡åœà ìåëîäè¼å ãëàñ ìîæå äà ïðàâè òðè ïîêðåòà:

.B/ c/N vV / bB/ nN, m<C, ,<V,

Âèñîêè æåíñêè è äå÷¼è ãëàñîâè ïðîòåæó ñå è èçíàä âèñîêîã

.B,, cN,, vV ,, bB,, nN,, m<C,, ,<V,,

Ãëàñîâíè îáðàçè (Ãëàñîâè)

(à) ¼åäàí îáðàç ¼åäíàêîñòè,

(à) Îáðàç ¼åäíàêîñòè ¼å óðàâœåœå (i7son)

(á) Îáðàçà óçëàæåœà èìà øåñò (6):

Îä îâèõ ãëàñîâíèõ îáðàçà, ìàëåíèê, îøòðà, ëåòåžè, áîäå-

Êàäà ñå óðàâœåœå èëè áèëî êî¼è ñèëàçíè îáðàç íà‡å èçíàä

Ïðèëèêîì ïëåòåíè¼à îáðàçà ÷èòà ñå íà ñëåäåžè íà÷èí:

m<CP P PvV m<C0 ! 0!0!vV =

Áîäåœà è ïîäòî÷íèê íå ìîãó íà ñåáè íîñèòè ñëîã ðå÷è,

Nh - Pa- Bou- Ga- Di èëè Di- Ga- Bou- Pa- Nh.

Ïðåñòóïíî óçëàæåœå èëè ñèëàæåœå ¼å îíî ó êî¼åì ñå

Nh - Bou - Di èëè Zw - Di - Bou - Nh.

(à) çà ïîñòóïíî óçëàæåœå ñó: ìàëåíèê, îøòðà, ëåòåžè è

Ìåëîäè¼à ¼å íèç òîíîâà êî¼è ñå èçâîäå ó îäðå‡åíîì âðåìåíñêîì

* Îïøèðíè¼å î ðèòìè÷êèì ñòîïàìà âèäè äîëå „Ðèòàì è ðèòìè÷êå ñòîïå ó öðêâåíî¼

Äà áè ñìî ðàçëèêîâàëè îáðàçå êî¼è ñå íàëàçå íà òåçè îä îíèõ

Îâè çíàöè íå ïðåäñòàâšà¼ó íåêè îäðå‡åíè òîí, âåž ñå

Îáðàçè êî¼è äåëå âðåìå

Óñêîðåœå ñå óâåê ïèøå íà äðóãîì, à íàãëàøàâà ñå ïðâè

(á) Àêî ñó áîäåœà ñà óñêîðåœåì èñïîä ìàëåíèêà èëè

ïîñòóïíè ëàêè ïîâðàòíèê ïîäòî÷íèê

m<C!_vV m<C0! s!bB m<C0-bB

m<C0) bBd m<C0! !d bB m<C!) vVd m<C!! !d vV

(á) Àêî ñó áîäåœà èçíàä ìàëåíèêà èëè îøòðå, ïëåòåíè¼å

cCÆÓD !vV cCÀ` !d vV

(ã) Óñêîðåœå è äâîóñêîðåœå ñà òà÷êîì

cC00f 0| cC00f |0 èëè èëè

cC0| f00 èëè

J01J J0a O J J0o1J

J0|J J|Ù0J J0|0|J

J|ÙJ J|ÙÙ J J|ÙÙ J

cC0J1oJ1m<C cCJ|Ù0 J1oJ1m<C=

Ü+ (ko1mma) ñå ïèøå ïîñëå îáðàçà (ãîðå èëè äîëå), íà

cCJ0`1aÜJ0!! acC cCJ1`1a+J0!! aJvV

ËÅÑÒÂÈÖÀ — ÈÍÒÅÐÂÀËÈ — ÑÒÅÏÅÍÈ

Èíòåðâàë èçìå‡ó äâà ñóñåäíà òîíà ìóçè÷êå ëåñòâèöå

Ñòåïåíè ïðèðîäíå (ìåêå)33 ëåñòâèöå îä Nh

3 âåšà ñòåïåíà, cC vV nN m<C m<C ,<V

2 ìàœà ñòåïåíà vV bB ,<V .B/

2 ìàëà ñòåïåíà bB nN .B/ c/N

œèõîâ çáèð (3 õ 12) + (2 õ 10) + (2 õ 8) èçíîñè ñóìó îä 72 äåëà

Áðî¼÷àíè íàçèâè ìóçè÷êèõ èíòåðâàëà

Èíòåðâàë èçìå‡ó òðè óçàñòîïíà ñòóïœà íàçèâà ñå

Èíòåðâàë èçìå‡ó ÷åòèðè óçàñòîïíà ñòóïœà íàçèâà ñå

Èíòåðâàë èçìå‡ó ïåò óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

cC m<C vV ,<V m<C c/N

Èíòåðâàë èçìå‡ó øåñò óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

cC ,<V bB c/N ,<V cC

cC .B/ vV c/N c/N vV

Èíòåðâàë èçìå‡ó îñàì óçàñòîïíèõ ñòóïœåâà íàçèâà ñå

cC c/N vV vV/ c/N cC

Ìóçè÷êè èíòåðâàëè ñå äåëå íà îíà êî¼à óçëàçå (óçëàæåœà)46 è

Ïðîìåíå ìóçè÷êèõ èíòåðâàëà — Àëòåðàöè¼å48

Ïðåñòóïíî óçëàæåœå è ñèëàæåœå ãëàñà

(á) èñïðåä (ñà äåñíå ñòðàíå) îøòðå