SPOŁECZNA WYŻSZA SZKOŁA

PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I ZARZĄDZANIA W ŁODZI

Kierunek studiów: STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

Edyta Kozak
Numer albumu: 17880 / SM / UM / Z

WPŁYW CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII

EUROPEJSKIEJ NA POPRAWĘ KONKURENCYJNOŚCI
MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW

Praca magisterska napisana

w Katedrze Stosunków Międzynarodowych
pod kierunkiem
prof. dr hab. Ryszarda Piaseckiego
Łódź 2006

2
 SPIS TREŚCI

WSTĘP............................................................................................................................... 4

Rozdział I. Ogólne zasady konkurencji w Unii Europejskiej............................................. 6

1. Czym jest konkurencja?................................................................................................... 6
2. Polityka konkurencji w Unii Europejskiej....................................................................... 7
2.1 Formy i modele konkurencji.......................................................................................... 8
2.2. Funkcje konkurencji.....................................................................................................11
3. Koncepcje konkurencji....................................................................................................11
3.1. Koncepcja konkurencji efektywnej (zdolnej do działania)..........................................13
4. Strategie konkurencji.......................................................................................................16
5. Źródła przewagi konkurencyjnej.....................................................................................20
6. Rola konkurencji w integracji europejskiej.....................................................................21
7. Konkurencyjność międzynarodowa ...............................................................................25
8. Źródła prawa konkurencji i jej naruszeń.........................................................................29
9. Organy kontrolujące przestrzeganie zasad konkurencji..................................................33

Rozdział II. Rozwój oraz konkurencyjność międzynarodowa małych i średnich

przedsiębiorstw w Unii Europejskiej..................................................................................38
1. Konkurencyjność – zagadnienia ogólne..........................................................................38
2. Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa na rynku.........................................................39
3. Innowacyjność przedsiębiorstw.......................................................................................42
4. Strategia Lizbońska.........................................................................................................45
4.1. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Strategii Lizbońskiej.............................................46
5. Stanowisko Polski wobec Strategii Lizbońskiej..............................................................50
6. Ochrona konkurencji.......................................................................................................56
6.1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta.................................................................56
6.1.1. Strategia UOKiK.......................................................................................................58
6.2. Działalność Prezesa UOKiK........................................................................................63
6.2.1. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie ochrony konkurencji........................................64
6.2.2. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie kontroli koncentracji........................................65
6.2.3. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie udzielania pomocy publicznej.........................67

3
7. Działania ograniczające konkurencję..............................................................................67
8. Polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej............................................................69
9. Narodowy Plan Rozwoju.................................................................................................78
9.1 Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006..............................................................80
9.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 2013.............................................................85
10. Pomoc publiczna – wspieranie rozwoju sektora MSP...................................................86
10.1. Unijne programy pomocowe dla przedsiębiorstw......................................................90
11. Budowanie tożsamości przedsiębiorstwa......................................................................91
12. Finansowanie sektora MSP w Unii Europejskiej..........................................................93
12.1. Fundusze poręczeń kredytowych................................................................................95
12.1.1. Poręczenia kredytowe w Polsce..............................................................................95
13. Wpływ kapitału zagranicznego na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw.............96
14. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie szansą na międzynarodową przewagę
konkurencyjną.................................................................................................................99

Rozdział III. Ocena wpływu członkostwa Polski w Unii Europejskiej na poprawę

konkurencyjności przedsiębiorstw......................................................................................102
1. Konkurencyjność przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej..............................102
2. Droga Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej...........................................................103
2.1. Wpływ członkostwa w UGW na konkurencyjność przedsiębiorstw............................104
3. Sytuacja polskich firm w drugim roku członkostwa w UE.............................................105
4. Przyszłość Polski w Unii Europejskiej............................................................................106

ZAKOŃCZENIE...............................................................................................................111

BIBLIOGRAFIA...............................................................................................................115

SPIS TABEL I WYKRESÓW..........................................................................................121

ZAŁĄCZNIKI...................................................................................................................122

4
 WSTĘP

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wpływu członkostwa naszego kraju w

Unii Europejskiej na poprawę konkurencyjności sektora MSP (małych i średnich
przedsiębiorstw).
W kolejnych rozdziałach opisane zostały zasady konkurencji oraz
konkurencyjność przedsiębiorstw w Unii Europejskiej, jak też sam wpływ
członkostwa Polski w Unii na poprawę konkurencyjności MSP. Praca została napisana
w oparciu o zgromadzoną literaturę dotyczącą konkurencji, konkurencyjności, Unii
Europejskiej, przedsiębiorstw, jak też w oparciu o ustawy, raporty, dane statystyczne i
inne źródła.
W rozdziale pierwszym opisana została konkurencja, jej funkcje, koncepcje oraz
polityka w Unii Europejskiej. Rozdział ten przedstawia różne formy i strategie
konkurencji, jak też źródła prawa konkurencji i organy stojące na jej straży. Rozdział
ten udziela nam odpowiedzi na pytanie, jaka jest rola konkurencji w przebiegu
integracji europejskiej.
Rozdział drugi poświęcony jest rozwojowi oraz konkurencyjności
międzynarodowej małych i średnich przedsiębiorstw. Początek tego rozdziału jest
poświęcony wyjaśnieniu zagadnienia konkurencyjności. Następnie opisuje małe i
średnie przedsiębiorstwa – co wpływa na ich innowacyjność oraz pozycję
konkurencyjną na rynku. W dalszej części tego rozdziału przedstawiona jest Strategia
Lizbońska, jej znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw, opisane są zadania i
cele strategii oraz polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej, z uwzględnieniem
Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004 – 2013 oraz przewidzianej pomocy
publicznej wspierającej rozwój sektora MSP. Ponieważ bardzo ważnym elementem w
kształtowaniu konkurencyjności przedsiębiorstw jest ochrona konkurencji,
przedstawiona została rola i działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta.
W końcowej części rozdziału możemy dowiedzieć się jak przedsiębiorstwa powinny
dbać o swój wizerunek na arenie międzynarodowej, co powinny robić, żeby być
bardziej konkurencyjne oraz jaki wpływ na to wszystko ma kapitał zagraniczny,
inwestowanie w badania naukowe oraz wiedza.

5
 Trzeci rozdział ocenia wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na
podstawie dwóch lat członkostwa. Opisuje drogę naszego kraju do Unii Gospodarczej
i Walutowej, oraz jaki wpływ może wywrzeć na konkurencyjność nasza obecność w
strefie euro. Koniec tego rozdziału to wizja przyszłości Polski w Unii Europejskiej.
Przedstawiony w kolejnych rozdziałach wpływ członkostwa Polski w Unii na
konkurencyjność sektora MSP umożliwi udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jaki
sposób przedsiębiorstwa mogą uzyskać przewagę konkurencyjną na arenie
międzynarodowej oraz co powinny robić w celu zwiększania tej przewagi względem
przedsiębiorstw z innych krajów – członków Unii.

6
 Rozdział I
Ogólne zasady konkurencji w Unii Europejskiej.

1. Czym jest konkurencja?

Konkurencja pochodzi od słowa „konkurować”, które w języku łacińskim brzmi

– „cum petere” , tj. wspólne poszukiwanie i jest ważnym narzędziem i zasadniczym
wymiarem życia gospodarczego. Poza aspektem gospodarczym rozumiana jest jako
rywalizacja i jest jednym z głównych źródeł mobilizacji i kreatywności ludzi.
Konkurowanie wniosło ogromny wkład w poprawę jakości życia oraz
materialnego i niematerialnego poziomu dobrobytu. Konkurencja od niepamiętnych
czasów stymulowała poziom aspiracji ludzkich i prowadziła do wielu osiągnięć.
Wraz z rozwojem handlu i kapitalizmu przemysłowego jak też pod wpływem
myślenia ekonomicznego konkurencję coraz częściej powiązuje się ze
„współzawodnictwem między rywalami”.

Istnieją strukturalne ograniczenia nadmiernej konkurencji, biorące się stąd, że

nie jest ona w stanie rozwiązać takich problemów jak:
 społeczno-ekonomiczne różnice wewnątrz krajów i między nimi oraz
marginalizacja życia społecznego w wielu częściach świata;
 wyzysk oraz wyniszczenie systemów niezbędnych dla życia naszej planety (m.in.
rosnące pustynnienie, erozja gleb, wyginięcie wielu gatunków roślinnych i
zwierzęcych, zanieczyszczenie mórz i rzek);
 koncentracja władzy w wysoce nieodpowiedzialnych jednostkach gospodarczych
(firmy ponadnarodowe, globalne sieci informacyjne i komunikacyjne)1.

Ograniczenia konkurencji występują wówczas, gdy przedsiębiorcy „ex ante” (dla

przyszłości) uzgadniają swoje decyzje lub podejmują wspólne decyzje. Takie
zachowania uznaje się za zakazane. Ustanowienie zaś i przestrzeganie reguł prawnych
1
M. Jarosiński, Granice konkurencji. Grupa Lizbońska, Poltext, Warszawa, 1996, s.19

7
w sposób generalny zakazujących określonych zachowań, ograniczających
konkurencję, ma zapobiegać konkurencji.
Ograniczenia konkurencji mogą być wprowadzone przez samych
przedsiębiorców (przez uzgodnienia formalne, nieformalne porozumienia, zrzeszenia,
państwo).
Inspirowana przez konkurencję pogoń za zyskiem, będącym jedyną troską firmy,
nie może być jednak najważniejszym celem prywatnych i publicznych wyborów coraz
bardziej globalnych procesów, problemów i wzajemnych zależności.

2. Polityka konkurencji w Unii Europejskiej.

Polityka konkurencji jest jedną z pierwszych wspólnych polityk prowadzonych

przez Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Ochrona i zapewnienie działania
skutecznego systemu konkurencji uznawane były w poszczególnych etapach integracji
za środek do realizacji celów, do jakich Wspólnota została powołana. W integracji
europejskiej uczestniczą kraje, których gospodarki oparte są na mechanizmie
rynkowym, który charakteryzuje się wzajemnym pobudzeniem i zderzeniem się
procesów koncentracji przedsiębiorstw z konkurencją. Zjawiska te również mają
miejsce w utworzonym przez państwa członkowskie ugrupowaniu integracyjnym. Z
uwagi na te zjawiska, polityka konkurencji musi być analizowana w kontekście zmian
wynikających z procesu integracji gospodarczej jak też przy uwzględnieniu zadań
realizowanych w ramach innych polityk Wspólnoty, w szczególności polityki
przemysłowej. Powiązania przedsiębiorstw z państw członkowskich zmierzające do
opanowania rynku lub produkcji wpływają na konkurencję, a niektóre z nich mogą być
uznawane za sprzeczne z regułami konkurencji.

Najczęściej występujące powiązania przedsiębiorstw na poziomie produkcji lub

zbytu w państwach członkowskich to m.in.:
 współdziałanie przedsiębiorstw w celu utworzenia nowej jednostki gospodarczej
w drodze fuzji, sprzedaży aktywów lub zawiązania grupy;

8
 stowarzyszenie przedsiębiorstw bez tworzenia nowego podmiotu przez
wzajemne przenikanie składu osobowego zarządu spółek czy tworzenie
wspólnych filii oraz wewnętrzny rozwój przedsiębiorstw przez rozszerzanie sieci
dystrybucji czy penetracji nowych części rynku;
 współpraca przedsiębiorstw, których przedmiotem jest prowadzenie wspólnych
prac badawczych i rozwojowych ze wspólnym lub oddzielnym wykorzystaniem
osiągniętych rezultatów, specjalizacja produkcji czy dystrybucja towarów w celu
umocnienia i zapewnienia rozwoju współdziałających ze sobą przedsiębiorstw2.

2.1. Formy konkurencji.

Konkurencja jest procesem, w wyniku którego określone zostają warunki

występowania i rozwoju zjawisk gospodarczych. Wolna konkurencja umożliwia
ujawnianie się tendencji właściwych działaniu przedsiębiorców nieskrępowanych
przymusem zewnętrznym. W procesie wolnej konkurencji działalność poszczególnych
przedsiębiorców ulega upodobnieniu i ujednoliceniu w skali masowej, przez co
nabiera cech obiektywnych3.
W warunkach gospodarki rynkowej podmioty gospodarcze funkcjonują w
ramach struktur konkurencyjnych, które są niezbędną podstawą funkcjonowania rynku
będącego narzędziem koordynacji gospodarczej, opierającej się na mechanizmie
konkurencji. Na wolnym rynku każdy może złożyć własną ofertę oraz dokonać
wyboru oferty, która najbardziej mu odpowiada, przy jednoczesnym zachowaniu
warunków wolnej konkurencji. Ceny towarów będących przedmiotem wymiany, są
wypadkową konkurencyjnych zakupów. Ich wysokość zależna jest od nasilenia
konkurencji, czyli im silniejsza konkurencja, tym niższa cena towaru i odwrotnie.

W procesie rywalizacji pod uwagę bierze się cztery parametry:

 cenę,
 jakość produktu,
2
T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskiej w latach 1962 – 1997,
Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004, s. 8
3
W. Samecki, Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław, 1998, s. 33

9
 koszty sprzedaży,
 koszty produkcji.

Formy konkurencji:
 Konkurencja cenowa – przy tej formie konkurencji zakres swobody
przedsiębiorcy ograniczają jego koszty produkcji, docelowa stopa zysku, ceny
jego konkurentów, krzyżowa elastyczność popytu konsumentów. Producenci
różnicują podobne towary przez zmianę ich wyglądu, wyposażenia, zwiększenia
trwałości i przez ich techniczne udoskonalenie.
 Konkurencja jakościowa – dotyczy zróżnicowania produktów i wprowadzenia
nowości na rynek.

Przedsiębiorcy konkurują ze sobą także za pośrednictwem działalności

handlowej, stosując różne formy reklamy, organizując rozmaite promocje sprzedaży,
bądź też tworząc sieci punktów usługowych.

Modele konkurencji:
 Konkurencja doskonała – stan statycznej równowagi. Model ten wymaga
spełnienia określonych warunków – występowanie bardzo dużej liczby
producentów i nabywców, brak elementów monopolistycznych, istnienie
doskonałej przejrzystości rynku, homogeniczność towaru będącego przedmiotem
wymiany – przy założeniu danego poziomu techniki, podaży i popytu oraz
danych czynnikach produkcji. W warunkach tej konkurencji istnieje jednolita
cena równowagi, przy której koszty krańcowe i koszty przeciętne są wyrównane
z utargami krańcowymi i utargami przeciętnymi, zaś podmioty działające na
rynku odznaczają się dużą szybkością przystosowania4.
 Konkurencja niedoskonała – ten typ konkurencji występuje w rzeczywistości w
trzech formach ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych działających na
rynku oraz rodzaj podmiotu wymiany z punktu widzenia jego homogeniczności
(heterogeniczności) 5.
4
W. Wilczyński, Poprzednicy współczesnej teorii konkurencji i rynku, Poznań, 1959
5
W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002, s. 285 – 286

10
o Konkurencja polipolistyczna – warunkiem jej występowania jest
istnienie na rynku wielu przedsiębiorców, z których każdy ma niewielki
udział w ogólnej wielkości podaży. Kolejny warunek to swoboda
wejścia przedsiębiorców na rynek i opuszczenia rynku oraz wysoki
stopień homogeniczności towarów i preferencji w stosunkach między
przedsiębiorcami a nabywcami. Przedsiębiorca może wywierać wpływ
na innego przedsiębiorcy, ale nie na ogół i nie na sytuację rynkową.
Działania przedsiębiorców polegają przede wszystkim na zmianach
wielkości podaży przy danych cenach.
o Konkurencja monopolistyczna – jest połączeniem monopolu i
konkurencji. Warunkiem jej występowania jest zjawisko zróżnicowania
produktów przy istnieniu wielu przedsiębiorców oraz istnienie
konkurencji między przedsiębiorcami zajmującymi pozycje
monopolistyczne. Jej podstawą jest różnicowanie produktów, co
powoduje pojawianie się na rynku produktów podobnych lecz nie
identycznych. Podstawowym instrumentem tej konkurencji jest produkt i
jego różnicowanie. Produkty różnią się pod względem technicznym,
fizycznym, chemicznych i jakości. Zróżnicowanie opiera się na takich
cechach jak: znak towarowy, wyłączność patentu, cechy opakowania,
jakość, gatunek, model, kolor, jak też miejsce jego sprzedaży, osoba
sprzedająca, reputacja, reklama oraz wysiłek włożony w
rozpowszechnienie towaru. Przedsiębiorstwa w dużej mierze konkurują
ze sobą za pomocą opakowania danego produktu, oznakowania,
gatunku, czy też reklamy oraz warunków sprzedaży. Producent posiada
swoisty monopol na ten towar, dąży też do wytworzenia luki
substytucyjnej między swoim towarem a produktem innego wytwórcy.
Stworzenie takiej luki pozwala na skupienie uwagi nabywców na danym
towarze, bez względu na jego cenę, którą można wówczas podwyższać
bez wywołania negatywnych reakcji nabywców.
o Konkurencja oligopolistyczna – przedsiębiorca działa w otoczeniu
konkurencyjnym i może wywierać skuteczny wpływ na innych

11
 przedsiębiorców. Ten rodzaj konkurencji pojawia się wtedy, gdy istnieje
kilku przedsiębiorców, którzy mają stosunkowo duży udział w ogólnej
wielkości podaży, ograniczając dostęp do rynku dla nowych
przedsiębiorców (rynek ten jest przejrzysty).

2.2. Funkcje konkurencji.

Możemy wyróżnić następujące funkcje konkurencji:

 sterowania – ma miejsce, gdy konkurencja określa przyporządkowanie
ograniczonych zasobów ekonomicznych do produkcji różnych towarów; jest
realizowana za pomocą cen kształtujących się na rynku (ceny pełnią funkcję
wskaźnika, selekcji, alokacji i koordynacji); cena wskazuje na intensywność
potrzeby na rynku, przyczynia się również do wyparcia najdrożej i nieefektywnie
działających producentów, koordynuje wielkość produkcji;
 bodźcowa – konkurencja prowadzi do upowszechnienia nowej wiedzy
technicznej i do jej rozwoju; wpływa na stworzenie nowych lub jakościowo
lepszych produktów lub metod produkcji bądź dystrybucji towarów, co w efekcie
wpłynie również na koszty produkcji oraz ceny; zapobiega powstawaniu
nadmiernych dochodów, jak też zapewnia kontrolę władzy ekonomicznej;
 podziału, zapewnienia swobody działania i decyzji.

3. Koncepcje konkurencji.

Konkurencja uznawana jest za podstawowy mechanizm europejskiej integracji

gospodarczej. Wyróżniamy dwa sposoby utrzymania konkurencji i stworzenia
dodatkowych warunków do powstania korzyści wynikających z dużego rynku. Są to
koncepcje:
 strukturalna – przedstawiciele tej koncepcji opowiadają się za maksymalnym
znoszeniem przeszkód i zniekształceń konkurencji. W wyniku zaostrzania
konkurencji mogą ukształtować się monopolistyczne struktury rynkowe na

12
 obszarze Wspólnoty. Z uwagi na to należałoby prowadzić ostrą politykę
antymonopolową, likwidować ograniczenia konkurencji ze strony państwa i
przedsiębiorstw. Połączenia przedsiębiorstw mogą mieć miejsce wtedy, gdy
optymalna skala produkcji jest tak duża, że wymaga istnienia monopolu na
danym rynku oraz gdy prowadzi to do wyraźnego postępu ekonomicznego.
Omawiana polityka konkurencji faworyzuje koncentrację przemysłową,
dotyczącą współpracy między małymi lub średnimi przedsiębiorstwami.
Podmioty te zmierzają do stworzenia optymalnego rozmiaru przedsiębiorstwa –
efektywnego na rynku.
 dyrektywna – (interwencyjna, ingerencyjna, regulacyjna6) – wg przedstawicieli
tylko duże przedsiębiorstwa mogą odnosić korzyści oraz sprostać wymaganiom
walki konkurencyjnej, tzn. szybkiemu wzrostowi postępu technicznego. Duże
przedsiębiorstwa mają łatwiejszy dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania,
jak też mają większe możliwości samofinansowania. Zwiększenie rozmiarów
przedsiębiorstwa jest priorytetowym źródłem poprawy efektywności jak też
przyspieszenia postępu technicznego. Zachowanie konkurencyjnych struktur
rynkowych na obszarze Wspólnoty jest sprawą drugorzędną. Zmiana sytuacji na
rynkach międzynarodowych, pojawienie się silnych przedsiębiorstw
amerykańskich czy japońskich wzmogły we Wspólnocie tendencje do popierania
połączeń przedsiębiorstw z krajów członkowskich.

Przedstawiciele obu kierunków uznają konkurencję za instrument integracji.

Jednakże zwolennicy podejścia strukturalnego uznają mechanizm konkurencji za
podstawowy, jedyny dla uzyskania pozytywnych zmian w gospodarce państw
członkowskich. Zwolennicy podejścia dyrektywnego uważają za konieczne
uzupełnienie mechanizmu konkurencji polityką interwencyjną. Polityka interwencyjna
rozumiana jest jako pomoc w dokonywaniu pożądanych przekształceń strukturalnych,
zachęcaniu do koncentracji i popieraniu programów modernizacyjnych całych gałęzi
przemysłu.

6
Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja gospodarcza. Rozwój rynków, Warszawa – Łódź, 1999, s. 193

13
 Koncepcje polityki konkurencji opierają się na modelu konkurencji doskonałej
lub uznanych za realistyczne i sprawdzonych empirycznie kryteriach konkurencji
zdolnej do działania. Przeważają próby stworzenia modelu uwzględniającego
niedoskonałości rynkowe, a związane z koncepcją drugiego po najlepszym
rozwiązania w ramach ekonomii dobrobytu. Efektem niedoskonałości rynku jest
pomniejszenie dobrobytu, co może być zmniejszone lub złagodzone przez dodanie
innych niedoskonałości. Zadaniem polityki konkurencji jest eliminowanie władzy
rynkowej niszczącej konkurencję, a tym samym pomniejszającej dobrobyt7.

3.1. Koncepcja konkurencji efektywnej (zdolnej do działania).

Koncepcja ta stworzona została przez J.M. Clark’a. Opierał się on na

rozważaniach zawartych w teorii konkurencji monopolistycznej E.H. Chamberlina.
Clark zwraca uwagę na ponoszone przez przedsiębiorcę koszty stałe niezależne od
rozmiarów produkcji, nawet przy ograniczeniu produkcji do minimum. Wymusza to
różnicowanie cen dla różnych odbiorców w różnych porach dnia czy roku, tym samym
podważa dotychczasową teorię jednolitej ceny w warunkach konkurencji doskonałej.

Czynnikiem prawdziwej konkurencji jest zróżnicowanie podaży przez:

 różnicowanie cen w zależności od miejsca, kosztów transportu, sprzedaży;
 różnice produktów nabywanych przez konsumenta.

Na konkurencję, jako proces dynamiczny składają się niezakończone nigdy fazy

ataku i pościgu konkurencyjnego. Zyski nadzwyczajne są skutkiem i przesłanką
działań konkurencyjnych – zanikają powoli. W warunkach konkurencji doskonałej
zyski nadzwyczajne są natychmiast redukowane.
Aby ocenić intensywność konkurencji, musi ona spełnić wymienione wcześniej
funkcje (patrz podrozdz. 2.2.) jak też dodatkowe szczegółowe kryteria zwane testami
efektywnej konkurencji.

7
B. Majewska – Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej, Wrocław, 1998, s. 10

14
 Do kryteriów tych należą:
 test struktury rynkowej – są to te cechy rynku, które wywierają decydujący
wpływ na sposób funkcjonowania konkurencji i kształtowanie cen. Do tych cech
należą m.in. liczba i wielkość przedsiębiorstw, dostęp do rynku, fazy rozwoju
rynku, czasowe i przestrzenne rozszerzenie rynku, cechy produkcji i zbytu, stan
wiedzy organizacyjnej i technicznej;
 zachowania rynkowe – sposób działania, według którego postępują
przedsiębiorcy przystosowując się do istniejących warunków. Zachowania
rynkowe odnoszą się do takich kwestii jak: kształtowanie cen i warunków
dostaw, przewagi zysku, reakcje na zmienione warunki konkurencji, zachowanie
równoległe, przywództwo cenowe, formy współpracy czy koncentracji,
ograniczanie lub rozszerzanie produkcji lub zbytu, decyzje inwestycyjne,
blokada, bojkot, dyskryminacja, wyzysk, przymus, reklama8;
 wyniki rynkowe – całokształt rezultatów, jakie osiągnęły przedsiębiorstwa na
określonych rynkach. W tym przypadku mówimy o takich wielkościach jak:
cena, koszty, stopa zysku, obroty, zdolność konkurencyjna, inwestycje,
wyposażenie kapitałowe i jego struktura, jakość, usługi naprawcze, kombinacje i
alokacja czynników wytwórczych, postęp techniczno-ekonomiczny i
organizacyjny, innowacje, zaspokojenie potrzeb konsumentów, władza rynkowa.

Poziom intensywności konkurencji rośnie wraz ze zwiększaniem się liczby

przedsiębiorców i spadkiem stopnia doskonałości rynku.

Koncepcja konkurencji zdolnej do działania nie jest spójna. Stanowi zbiór zasad
konkurencji, w którego ramach różne elementy są na nowo opracowywane i rozwijane.
Można tu wyróżnić dwie koncepcje:
 sprawnościową (J.S. Bain, E. Kantzenbach) – zwolennicy tej koncepcji na
pierwszym miejscu stawiają efektywność ekonomiczną. Konieczne jest badanie
struktury rynkowej, ponieważ wpływa ona na intensywność konkurencji9.

8
J.M. Clark, Competition as a Dynamic Process, Washington, 1961, s. 65
9
E. Kośmicki, Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i koncepcji, Ruch Prawniczy,
Ekonomiczny i Socjologiczny, 1998, nr 1

15
 Przekroczenie racjonalnego poziomu intensywności konkurencji prowadzi do
wystąpienia negatywnych tendencji zagrażających procesom konkurencyjnym na
rynku. Należy do nich selekcja przedsiębiorców na rynku, jak też narastanie
wśród tych podmiotów skłonności do unikania konkurencji lub jej ograniczania
za pomocą zawierania porozumień monopolistycznych.
 neoklasyczną koncepcję efektywnej konkurencji (C.D. Edwards, E.
Hoppmann) – najważniejsze są cele wolności ekonomicznej. Wolność
gospodarcza zapewnia wzrost efektywności ekonomicznej bez sprzeczności z
wolnością konkurencji. W koncepcji tej wiele miejsca poświęca się
funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w oligopolu i rozważaniom na temat celów
jego działania. Przedsiębiorstwo w warunkach oligopolu dąży do maksymalizacji
zysku w długim okresie przy jednoczesnym dążeniu do minimalizowania ryzyka
prowadzonej działalności. Takie przedsiębiorstwo zależne jest od zachowania
pozostałych członków oligopolu. Podmioty te konkurują za pomocą:
o ceny (konkurencja cenowa) – możliwe jest tyle potencjalnych
rozwiązań w procesie kształtowania się cen, ile wchodzi w grę
oczekiwań o reakcjach konkurentów. Wyróżniamy dwa typy konkurencji
cenowej: krótkookresowy (zwiększenie udziału w rynku przez obniżenie
ceny) oraz długookresowy (obniżanie cen i kosztów) 10.
o innych narzędzi w ramach konkurencji niecenowej – konkurencja
pozacenowa zmusza przedsiębiorstwa do innowacji, rozwoju i
stosowania nowych metod wytwarzania, wprowadzania nowych
produktów. Działania te służą poprawieniu pozycji rynkowej
przedsiębiorstwa w oligopolu. Stosuje się w tym przypadku reklamę,
różnicowanie produktów oraz różne sposoby sprzedaży11.

Zachowania konkurencyjne w oligopolu możemy podzielić na trzy typy:

 kreatywne – obejmują wszystkie środki polityki przedsiębiorstwa, zmierzające
do wprowadzenia nowych elementów konkurencji dla uzyskania przewagi nad

10
L. Abbot, Konkurencja jakościowa, (w:) Teoria konkurencji monopolistycznej. Wybór tekstów, Warszawa,
1962, s. 393
11
W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002, s. 329

16
 konkurentami (np. nowe produkty, nowe metody wytwarzania, dystrybucji i
zbytu, reklama), dążenie do zmiany istniejącej struktury podaży i popytu, zmiany
indywidualnego udziału w rynku.
 przystosowawcze (imitatorskie) – naśladowanie i prześcignięcie działań
innowatorów wraz z ulepszeniem produktu i metod produkcji (redukcji ulegają
zyski nadzwyczajne innowatorów, zwiększa się liczba producentów na rynku,
obniża cena, zmieniają udziały rynkowe)
 zabezpieczające – ich celem jest utrzymanie i ustabilizowanie osiągniętej
pozycji konkurencyjnej. Zwiększa się znaczenie działań skierowanych na
tworzenie i umocnienie preferencji niecenowych. Stosuje się takie środki jak:
marka, jakość produktu, jak też świadczenia dodatkowe.

4. Strategie konkurencji.

Przez strategię konkurencji rozumie się cele i akcje podejmowane przez

przedsiębiorstwo, które zmierzają do uzyskania przez nie trwałej przewagi
konkurencyjnej12. Istotą formułowania strategii konkurencyjności jest odniesienie
przedsiębiorstwa do jego otoczenia. Kontekstem tworzącym otoczenie firmy jest
gałąź13. Jako gałąź przyjmuje się grupę firm wytwarzających produkty lub usługi,
które są bliskim substytutami z pozycji nabywcy14.
Sytuacja konkurencyjna w gałęzi zależy od następujących pięciu podstawowych
sił konkurencji:
1. groźby wejść nowych konkurentów;
2. intensywności rywalizacji między istniejącymi firmami;
3. nacisków ze strony substytucyjnych produktów lub usług;
4. siły przetargowej nabywców;

12
E. Cyrson, Strategia konkurencji oraz przewaga konkurencyjna przedsiębiorstwa, (w:) Kompendium wiedzy o
gospodarce, (red.) E. Cyrson, PWN, Warszawa, 1981
13
E. Cyrson, Nowy paradygmat strategii konkurencji, (w:) Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście,
(red.) E. Skawińska, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s. 13
14
M. E. Porter, Competitive Strategy. Techniques for Analyzing Industries and Competitors, The Free Press,
New York, 1980

17
 5. siły przetargowej dostawców15.

Wszystko to wyznacza natężenie konkurencji w danej gałęzi oraz jej rentowność.

Podstawę uzyskiwania przez przedsiębiorstwo w dłuższym okresie więcej niż
przeciętnej efektywności działania stanowi trwała przewaga konkurencyjna. Firma
może mieć wiele silnych i słabych stron w odniesieniu do swych konkurentów, istnieją
jednak dwa podstawowe typy przewagi konkurencyjnej, które może posiadać: niski
koszt i zróżnicowanie. Te dwa typy przewagi konkurencyjnej w powiązaniu z
zasięgiem działalności, w której firma zyskuje te przewagi, prowadzą do wyłonienia
trzech ogólnych strategii konkurencji, umożliwiających osiągnięcie ponadprzeciętnej
efektywności w danej gałęzi:
 przywództwa kosztowego – oparta na przewagach konkurencyjnych. Strategia
ta wymaga, by firma była liderem w produkcji po niskich kosztach, nie zaś jedną
z firm ubiegających się o tę pozycję;
 zróżnicowania – oparta na przewagach konkurencyjnych. Przedsiębiorstwo stara
się w swej gałęzi być unikatowe według pewnych określonych kryteriów, które
są wysoko ocenione przez nabywców;
 koncentracji – celem jest uzyskanie przewagi w zakresie kosztów.
Przedsiębiorstwo koncentruje się na koszcie lub zróżnicowaniu, uzyskuje
przewagę konkurencyjną w swym segmencie, mimo że nie posiada ogólnej
przewagi konkurencyjnej w całej gałęzi. Strategia ta opiera się na różnicach
między segmentem docelowy a pozostałymi segmentami w gałęzi.
o na koszcie,
o zróżnicowaniu.

Wybór strategii konkurencji wymaga podjęcia przez przedsiębiorstwo decyzji

dotyczącej typu przewagi, którą zamierza osiągnąć, i zasięgu w ramach którego chce
tę przewagę osiągnąć16.

15
M. E. Porter, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superior Performance, The Free Press, New
York, 1985
16
Z. Pierścionek, Strategie konkurencyjności i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN, Wrocław, 2006

18
Wykres 1
Tradycyjna koncepcja strategii konkurencyjnej.

Bariery Patenty, Marki

wejścia Zdolności odwetowe

Atrakcyjność Monopol Udział w rynku

gałęzi

Potęga Wielkość firmy

Stopa zysku integracji Zasoby finansowe
powyżej poziomu pionowej
konkurencji Przewaga Technologia procesu
kosztowa Wielkość zakładu
Niski koszt nakładów

Przewaga Przewaga Marki

konkurencyjna zróżnicowana Technologia produktu
Umiejętności
marketingowe

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.
33

19
Wykres 2
Stary paradygmat strategii konkurencji

Gospodarka przemysłowa

Ekonomika organizacji przemysłowej

Niedoskonałości rynku

Asymetria w zakresie informacji

Wysokie koszty transakcyjne Zawłaszczone zasoby i kompetencje

(bariera zasobowa)

Integracja pionowa

Gałąź kontekstem analizy i konkurencji

Pionowo zintegrowany łańcuch wartości

Przewaga konkurencyjna wzdłuż całego łańcucha wartości

Strategie konkurencji

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.
34

20
Wykres 3
Nowy paradygmat strategii konkurencji

Gospodarka informacyjna

Obejmujący charakter zmian technologicznych

Rewolucja w zakresie ekonomiki informacji

Zmiana charakteru bariery zasobowej

Topnienie spoiwa ogniw łańcucha wartości

Usamodzielnienie ogniwa

Odśrednienie przewagi konkurencyjnej

Koncentracja przewagi Rozdzielenie zasobów:

Konkurencyjnej w ogniwie informacyjne i fizyczne

Ogniwo kontekstem analizy otoczenia i konkurencji

Płynność i przenikalność granic firm i biznesów

Integracja pozioma

Nowe strategie konkurencji

Źródło: E. Skawińska, Konkurencyjność przedsiębiorstw – nowe podejście, PWN, Warszawa – Poznań, 2002, s.
47

5. Źródła przewagi konkurencyjnej.

Aby określić źródła przewagi konkurencyjnej, nie można spoglądać na

przedsiębiorstwo jak na całość. Wynikają one z wielu działań, które firma podejmuje

21
w zakresie projektowania, wytwarzania, marketingu, sprzedaży i wspieranie swego
produktu. Przeprowadzenie analizy źródeł przewagi konkurencyjnej umożliwia
łańcuch wartości.
Na łańcuch wartości składają się fizycznie i technologicznie wydzielone
działania firmy tworzące wartość. W celu realizacji swej funkcji każde z tych działań
(pierwotne, wspierające) używa nabytych czynników produkcji, zasobów ludzkich,
pewnych form technologii oraz informacji.

 Działania pierwotne – infrastruktura firmy, zarządzanie zasobami ludzkimi,

rozwój technologii, zaopatrzenie;
 Działania wspierające – logistyka do wewnątrz, operacje, logistyka na zewnątrz,
marketing i sprzedaż, serwis.

6. Rola konkurencji w integracji europejskiej.

Procesy integracyjne oprócz na znoszeniu barier celnych w handlu jak i

przeszkód w przepływie produkcji, opierają się na konkurencji. Integrowanie
gospodarek przebiegało etapami (utworzenie unii celnej, wspólnego rynku, unii
gospodarczo-walutowej). Na każdym z nich opierano się na zachowaniu skutecznego
systemu konkurencji. W art. 3f Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę
Gospodarczą (zawarty 25.03.1957 r.), ustanowienie systemu chroniącego od
wypaczenia konkurencję na wspólnym rynku jest jednym ze środków do osiągnięcia
celów, do jakich powołano tę Wspólnotę17. Następne zmiany Traktatu utrzymały
konkurencję jako środek do realizacji celów wspólnotowych, uznając za konieczne
istnienie systemu zapewniającego, że konkurencja w ramach rynku wewnętrznego nie
ulegnie zakłóceniu (art. 3g traktatu o WE)18.
Rozpoczęcie integracji nastąpiło od utworzenia unii celnej – zniesienia cła
względem krajów członkowskich ale zachowania opłat celnych wobec krajów trzecich
(wspólna zewnętrzna taryfa celna). Powoduje to zmianę cen w handlu, ponieważ
17
W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka, Gdańsk, 1995, s. 154 – 155
18
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, (w: ) Dokumenty Europejskie, tom III, Lublin, 1999

22
następuje względny spadek cen towarów importowanych z krajów unii w porównaniu
z cenami towarów z krajów spoza unii oraz zmianę cen towarów importowanych z
jednego kraju członkowskiego w stosunku do cen towarów produkowanych w danym
kraju. Zmiany takie prowadzą do:
 efektu kreacji handlu – w krajach członkowskich unii po zniesieniu taryf
celnych koszty produkcji i ceny tych samych towarów są różne, co w efekcie
prowadzi do przesunięcia produkcji od wytwórcy o wyższych kosztach produkcji
do wytwórców mających niższe koszty.
 efektu przesunięcia handlu – zastępowanie istniejącego importu z krajów
trzecich importem z krajów członkowskich unii celnej o wyższych kosztach
produkcji. Efekt odwrotny19.

Występowanie ww. efektów zależy od elastyczności popytu, elastyczności

podaży danych towarów i od jednostkowych kosztów produkcji towarów.
Wyższa efektywność i korzyści z integracji mogą być osiągnięte dzięki
rozszerzeniu rynku zbytu. Wiąże się to z korzyściami wynikającymi z produkcji na
wielką skalę dzięki wprowadzeniu postępu technicznego (czynnik rozstrzygający o
konkurencyjności towaru) i zwiększeniu presji konkurencyjnej20. Konkurencja zmusza
do prowadzenia badań naukowych i do szybkiego ich zastosowania przy produkcji
oraz na rynku.
Powołanie do życia ugrupowania integracyjnego przez rozszerzenie geograficzne
rynku dla wytwórców z krajów członkowskich zwiększa chłonność rynku. Zmiana
popytu może nastąpić przez oddziaływanie na przyspieszenie tempa wzrostu
gospodarczego. Zmiana ta wynika ze względnego obniżenia cen towarów i
wystąpienia „efektu konsumpcyjnego”21. Pełne wykorzystanie możliwości
stwarzanych przez produkcję na dużą skalę zależy od postępowania prywatnych
przedsiębiorstw oraz od polityki gospodarczej państw. Konkurencja jest tu czynnikiem
zmuszającym państwa do zwiększenia efektywności gospodarowania.

19
T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii Europejskie w latach 1962 – 1997,
Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004, s. 29
20
D. Swann, The Economics of the Common Market, Harmondsworth, Middlesex, 1984, s. 117 – 118
21
B. Balassa, The Theory of Economic Integration, Homewood, 1961, s. 26

23
 Integracja sprzyja zaostrzeniu konkurencji przy jednoczesnym rozszerzeniu
rynku zbytu. Zmusza to przedsiębiorstwa słabsze ekonomicznie do obniżania kosztów
produkcji. Nacisk wywierany przez konkurentów prowadzi do wzrostu inwestycji i
wydajności pracy.
Połączenie narodowych rynków przez zniesienie barier handlowych i ograniczeń
konkurencji zwiększa liczbę bezpośrednich konkurentów. Zachęca to przedsiębiorstwa
do ekspansji na rynki zagraniczne. Na zaostrzenie konkurencji ma wpływ również
przepływ informacji o rynkach i produktach między gospodarkami narodowymi.
Na małych europejskich rynkach narodowych, stosunki między konkurentami są
bardziej przyjacielskie i osobiste, co skłania do podejmowania ryzyka, czy narażania
rywali na dodatkowe wydatki. Korzyścią płynącą z otwarcia innych rynków
narodowych może być nakłonienie niektórych przedsiębiorstw do podjęcia próby
wtargnięcia na te rynki. Rozszerzenie rynku zmniejsza jednak pewność co do własnej
pozycji na rynku krajowym i rodzi bardziej agresywne zachowania. Stopień wzrostu
tego zachowania zależy od różnic w strategii i stanowiskach przedsiębiorców między
narodowym przemysłami. Kraje o kulturze jednorodnej są mniej konkurencyjne niż
kraje kulturalnie zróżnicowane. Podobieństwa zwiększają możliwość zmowy czy
innych form porozumień. Przy odmiennym sposobie myślenia trudniej zawrzeć
porozumienie, jak też różnią się zachowania konkurencyjne.

Można wyróżnić następujące nastawienia przedsiębiorców do konkurencji:

 agresywne nastawienie do konkurencji – (competition of the pioneers)
podejmowanie przez konkurentów prób zwiększenia obrotów firmy i
oddziaływania na klientów;
 defensywne nastawienie do konkurencji – (competition of the imitators) próba
naśladowania ofert konkurenta lub redukcja jego przewodnictwa i utrzymanie
udziału rynkowego.

Zaostrzenie konkurencji w ugrupowaniu integracyjnym jest możliwe przez

zniesienie barier ilościowych i ceł oraz barier w postaci zróżnicowanych przepisów
sanitarnych, administracyjnych, norm technicznych czy zamówień rządowych,

24
preferencji dla krajowych dostawców, jak też przez ujednolicenie warunków
konkurencji.

Konkurencja ma przynosić następujące korzyści:

 zwiększyć aktywność ekonomiczną i adaptacyjną przedsiębiorców przez
oddziaływanie na psychikę ludzi,
 doprowadzić do koncentracji produkcji i kapitału w ramach narodowych i
europejskich gospodarek, tj. do wzrostu skali produkcji,
 zwiększyć stopień specjalizacji i rozwinąć produkcję wyspecjalizowaną.

Na konieczność nasilenia konkurencji na obszarze Wspólnoty wyraźnie

zwrócono uwagę przy tworzeniu jednolitego rynku wewnętrznego, następnie też unii
gospodarczo-walutowej.
Określając znaczenie konkurencji w procesie integracji europejskiej przedstawia
się skutki jakie dzięki konkurencji ujawniają się na rozszerzonym rynku.
Przy powstawaniu unii gospodarczej i walutowej za ważny warunek po raz
kolejny uznano utrzymanie systemu zapewniającego niezakłócone działanie
konkurencji22. Polityka konkurencji prowadzona na szczeblu unii nie może dopuszczać
do ograniczenia dostępu do rynków narodowych oraz do zakłócenia funkcjonowania
rynku wewnętrznego przez działania prywatnych lub publicznych podmiotów
gospodarczych. W celu poprawy pozycji konkurencyjnej należało wprowadzić
wspólną walutę, poprawić sieć transportową i telekomunikacyjną, jak też uelastycznić
rynki pracy23. Polityka konkurencji służy zatem wewnętrznym celom integracyjnym –
budowie jednolitego rynku, rozwojowi technologicznemu i spójności społeczno-
ekonomicznej24.
Liczba konkurencyjnych sytuacji na zintegrowanym rynku rośnie i stanowi
odbicie różnych postaw konkurencyjnych przedsiębiorców i niepewność co do reakcji
konsumentów

22
A. Komar, Europejska Unia Walutowa, Warszawa, 1993, s. 107
23
L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann, Unia Europejska,
Warszawa, 1998, s. 264
24
Unia Europejska, Integracja Polski z Unią Europejską, E. Kawecka - Wyrzykowska, E. Synowiec (red.),
Warszawa, 1997, s. 306

25
 Przedsiębiorcy rywalizując powinni brać pod uwagę następujące parametry:
 koszty produkcji,
 docelowa stopa zysku,
 ceny konkurentów,
 krzyżowa elastyczność popytu konsumentów.

Zaostrzenie konkurencji na obszarze jednolitego rynku wpływa na pozycję

konkurencyjną przedsiębiorstw krajów członkowskich na zewnątrz.

7. Konkurencyjność międzynarodowa.

Konkurencyjność stanowi zespół istotnych cech podmiotu gospodarczego

rywalizującego z innymi podmiotami.
Termin „konkurencyjność międzynarodowa” używany jest w odniesieniu do
przedsiębiorstw, sektorów, regionów i całych gospodarek narodowych. Jest to
zdolność do przystosowania i rozwoju, wykorzystywania zagrożeń jako wyzwań
rozwojowych. W odniesieniu do kraju konkurencyjność oznacza warunki sprzyjające
lub utrudniające rozwój gospodarczy25.
Konkurencyjność określana jest również jako zdolność do sprostania konkurencji
międzynarodowej i utrzymania dużego tempa krajowego popytu bez pogarszania
bilansu obrotów bieżących. Na rynkach międzynarodowych jest to akceptacja towarów
danego kraju i powiększanie jego udziałów w rynkach eksportowych.
Natomiast konkurencyjność gospodarki krajowej jest to zdolność tej
gospodarki do efektywnego włączenia się w procesy wymiany międzynarodowej przez
zmianę warunków działalności technologicznej, przemysłowej i organizacyjnej.
Rodzaje konkurencyjności26:

25
Współczesna gospodarka światowa, A.B. Kisiel-Łowczyc (red.), Gdańsk, 2000, s. 31
26
L. Olszewski, Dostosowania zewnętrzne gospodarki narodowej, Wrocław, 1995, s. 87

26
 cenowa – jej wyznacznikiem jest kurs walutowy; analizowana przy
uwzględnieniu zmian relacji cen towarów eksportowych do importowanych i
związanej z tym równowagi bilansu płatniczego;
 kosztowa – opiera się na porównaniu kosztów absolutnych; jej miarą jest
jednostkowy koszt płac i wpływający na niego poziom płac i obciążeń
socjalnych, kurs walutowy i wydajność pracy;
 technologiczna i strukturalna – uwzględnia wiedzę i procesy technologiczne
stosowane przez przedsiębiorstwa; kształtowanie tego typu konkurencyjności
wymaga określenia i zbadania czynników oddziałujących na dynamikę innowacji
technologicznych w przedsiębiorstwie, gałęziach gospodarki i w całej
gospodarce.

Wg OECD w długim okresie zwiększenie konkurencyjności ma prowadzić do

wzrostu produktywności, a następnie poprawy jakości życia i tworzenia nowych
miejsc pracy.

Czynniki konkurencyjności:
 wewnętrzna siła gospodarcza
 internacjonalizacja gospodarki
 działalność rządu
 sektor finansowy
 infrastruktura i jej wpływ na zaspokajanie potrzeb przedsiębiorstw
 sposób zarządzania
 nauka i technologia
 zasoby ludzkie
 instytucje i ich sposób działania

Konkurencyjność często wynika z bogactw kraju, siły roboczej, kształtowania się

kursów wymiany walut oraz stóp procentowych.

27
 Wg Portera konkurencyjność zależy od zdolności przemysłu danego kraju do
innowacji ido podnoszenia jego poziomu. Przedsiębiorstwa odnoszą korzyści z
istnienia silnych krajowych konkurentów, agresywnych miejscowych dostawców i
wymagających lokalnych konsumentów. Do powodzenia w konkurencji przyczyniają
się różnice w narodowych wartościach, kulturze, strukturach gospodarczych,
instytucjach i w historii. W koncepcji konkurencyjności narodu Porter za cel narodowy
uznał tworzenie wysokiego i stale rosnącego poziomu życia obywateli, który zależy od
wydajności pracy i kapitału w danym kraju. Aby zapewnić poprawę konkurencyjności,
niezbędny jest ciągły postęp w gospodarce, dlatego też przedsiębiorstwa muszą
nieustannie ulepszać jakość produktów, wyposażać w nowe poszukiwane cechy,
doskonalić technologię lub zwiększać sprawność produkcji. Ważna jest ciągłość
innowacji. Sposobem na utrzymanie przewagi konkurencyjnej jest doskonalenie
produktów i sprzedawanie ich na całym świecie pod własną marką i za pośrednictwem
międzynarodowych kanałów dystrybucji, pozostających pod kontrolą danego
przedsiębiorstwa.

Cztery czynniki wpływające na konkurencyjność wg Portera27:

 czynniki produkcji – wykwalifikowana siła robocza, infrastruktura, nauka;
 warunki popytu dotyczące struktury i charakteru rynku krajowego oraz ich
oddziaływanie na przedsiębiorców i dostarczany produkt;
 sektory pokrewne i wspomagające – duże znaczenie w konkurencyjności na skalę
miedzynarodową;
 strategia i struktura firmy, konkurencja wewnątrz kraju.

Przedstawiciele Grupy Lizbońskiej (rozdz. II podrozdz. 4.2.) wskazują na

zmniejszenie się znaczenia konkurencji w warunkach globalizacji gospodarki i
różnych dziedzin życia. Wskazują, że konkurencyjność nie jest jedyną wartością dla
krajów, a sama konkurencja napotyka na ograniczenia strukturalne. Konkurencja nie
jest wg nich rozwiązać wszystkich problemów, przeciwdziałać koncentracji władzy w
nieodpowiedzialnych jednostkach gospodarczych, do których zaliczają się firmy
27
M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa, 2001

28
ponadnarodowe, globalne sieci informacyjne i komunikacyjne. Przedsiębiorstwa w
warunkach globalizacji muszą nawiązywać różne formy współpracy między sobą w
celu utrzymania się na rynku i stawania się konkurencyjnymi w gospodarce światowej.
Rośnie liczba powiązań kooperacyjnych między przedsiębiorstwami, które wymagają
od państwa wsparcia i dostarczania usług w postaci finansowania np. edukacji i
szkolenia zawodowego, badań, transferu technologii, jak również dostępu do rynków
wewnętrznych i zamówień publicznych, odpowiedniego systemu podatkowego i
politycznego, poparcia lokalnych przedsiębiorstw na rynkach światowych. Według
członków Grupy Lizbońskiej efektywny system konkurencji między
przedsiębiorstwami wymaga stworzenia pewnych ram współpracy między państwami
na poziomie globalnym. Powinien być stworzony system rządów współpracy w celu
realizacji wspólnych zadań, tak aby można było osiągnąć sprawiedliwość społeczną,
wydajność gospodarczą, racjonalne wykorzystanie środowiska naturalnego i
demokrację polityczną, unikając jednocześnie wielu społecznych konfliktów
globalnych – gospodarczych, politycznych, religijnych, etnicznych. Należy również
wypracować nowe globalne kontrakty społeczne (m.in. promocja zasad, mechanizmy
finansowe), których celem jest określenie najlepszych wspólnych rozwiązań w
interesie wielu narodów.

Przewidziane są cztery globalne kontrakty zapewniające:

1. zaspokojenie podstawowych potrzeb społecznych – usunięcie
nierówności;
2. kulturowy – tolerancja i dialog kultur – jego celem jest promowanie
wydarzeń programów działania;
3. demokratyczny – dążenie do rządów globalnych;
4. ziemi – dotyczy rozsądnego rozwoju; ma on zapewnić realizację
zobowiązań podjętych w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych w
sprawie ochrony środowiska i rozwoju, tzw. Agenda 21.

W Unii Europejskiej opracowana została tzw. strategia lizbońska, przyjęta

przez Radę Europejską w czasie obrad w Lizbonie w marcu 2000 r., zajmująca się

29
problemami konkurencyjności gospodarek krajów członkowskich. (Więcej na temat
Strategii Lizbońskiej w rozdz. II podrozdz. 4).

8. Źródła prawa konkurencji i jej naruszeń.

Podstawowe zasady konkurencji zostały określone w Traktacie ustanawiającym

Europejską Wspólnotę Gospodarczą, który zmienił postanowienia Jednolitego Aktu
Europejskiego, traktatu z Maastricht i traktatu amsterdamskiego. Wspólnota ma
umożliwić państwom członkowskim stworzenie warunków dla nieprzerwanego
wzrostu gospodarczego, harmonijnego rozwoju, wyeliminowania regionalnych
dysproporcji zrównoważenia wymiany handlowej. Osiągnięcie tych celów ma nastąpić
za pomocą środków określonych w art. 3 traktatu o EWG (zniesienie ceł, ustanowienie
wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej, zapewnienie swobody przepływu
osób, kapitału i usług, ustanowienie systemu chroniącego i zapewniającego
przestrzeganie konkurencji, koordynacja ogólnej polityki gospodarczej, jak też
prowadzenie wspólnej polityki w rolnictwie, transporcie, energetyce oraz wspólnej
polityki regionalnej28.
Konkurencję określają artykuły Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską, część 3, VI: „Wspólne zasady konkurencji, opodatkowania i zbliżania
ustawodawstw”. (Załącznik nr 1).
Rozdział I: „Zasady dotyczące konkurencji” – podzielony na dwie sekcje:
1. Dotycząca zasad konkurencji stosowanych do przedsiębiorstw (art. 81 – 86;
dawny art. 85 – 90). Zawiera przepisy stanowiące podstawowe prawo
konkurencji odnoszące się do przedsiębiorstw; zasadniczą częścią tych
przepisów są reguły antykartelowe, składające się na system ochrony
konkurencji, który ma nie dopuścić do konkurencji niekontrolowanej, oraz
utrzymać ją na określonym poziomie.
2. Dotycząca pomocy udzielanej przez państwo (art. 87 – 89, dawny art. 92 –
94). Artykuły tej sekcji określają, kiedy pomoc państwa lub ze źródeł
28
W. Hoff, J. Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, K. Walczak, P. Saganek, Europejskie prawo
gospodarcze, WSzPiZ, 2001

30
 państwowych udzielona poszczególnym przedsiębiorstwom, gałęziom
produkcji lub regionom może być uznana za ograniczającą lub zagrażającą
ograniczeniem konkurencji.

Wymienione zasady konkurencji uzupełniają przepisy aktów wydanych na

podstawie art. 83 i 87 (dawny art. 87 i 94) traktatu – zapewnienie przestrzegania
zakazów naruszania konkurencji, ustalenie trybu stosowania postanowień art. 81 (3)
(dawny art. 85 (1)), stosowanie przepisów art. 81 i 82 (dawne 85 i 86) w różnych
gałęziach gospodarki, jak też stosowanie postanowień o pomocy publicznej. Wydane
zostały przepisy wykonawcze do art. 81 i 82 traktatu, przepisy dotyczące „zwolnień
grupowych” oraz zasad pomocy horyzontalnej i sektorowej, a także trybu
postępowania w sprawach o naruszanie reguł pomocy publicznej.
Źródłem prawa są także orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, który zapewnia
poszanowanie prawa w interpretacji i stosowaniu traktatu, rozporządzeń, dyrektyw,
decyzji wydanych przez Radę i Komisję (art. 220, dawny art. 164 traktatu). Trybunał
jest ostatnią instancją dla interpretacji prawa wspólnotowego i musi korzystać ze
swojej pozycji w sposób efektywny. Orzeczenia Trybunału, stanowiące wtórne akty
prawne, rozwiązują praktyczne problemy mogące powstać w państwach
członkowskich29.
Trybunał podkreśla, że przez założenie Wspólnoty państwa członkowskie
utworzyły nowy porządek prawny, który nie jest ani międzynarodowym, ani
narodowym prawem, lecz prawem Wspólnoty.

Inne akty prawne odnoszące się do konkurencji, mówiące o:

 Nadużyciu dominującej pozycji (jedna z zasad konkurencji) – art. 82 (dawny 86).
 Przedsiębiorstwie – art. 43, 48 traktatu.
 Przedsiębiorstwie publicznym – art. 86 – jednostka aktywnie uczestnicząca w
gospodarce, na którą decydujący wpływ ma państwo.

29
T. Korbutowicz, Prawo konkurencji w orzecznictwie Sądu Wspólnot Europejskich, Wrocław, 1992, s 160 –
162

31
 Zakazie niektórych porozumień między przedsiębiorstwami (jedna z zasad
konkurencji) – art. 81 (dawny 85).
o Dyskryminacji zbiorowej, wynikającej z umów – art. 81 (1) – zakaz
wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, zrzeszeń
przedsiębiorstw, zniekształceń konkurencji
o Niebezpiecznych praktykach dla zachowania konkurencji – art. 81 (1) –
należą do nich: ustalenie cen zakupu lub sprzedaży, bądź też innych
warunków transakcji, ograniczanie lub kontrolowanie produkcji, rynków
lub źródeł zaopatrzenia, rozwoju technicznego lub inwestycji,
uzależnianie zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów
warunków niewiążących się z przedmiotem umów, stosowanie wobec
partnerów handlowych niejednakowych warunków do podobnych
transakcji. Naruszenie tego zakazu powoduje, że tego typu umowy i
decyzje są z mocy prawa nieważne i nie wywołują skutków prawnych.
o Podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia – art. 81 (1) (c) traktatu –
zmierzają one do sztucznego podziału jednolitego wspólnego rynku na
odrębne rynki (narodowe). Są to kartele eksportowe i importowe,
zobowiązania odbiorców do sprzedaży towarów tylko na danym
obszarze, porozumienia o przeprowadzeniu wspólnych kontroli przy
imporcie towarów. Zakaz ten dotyczy również umów o wyłącznej
sprzedaży, gdy przedsiębiorstwo zobowiązuje się do dostarczania
produktu w celu odsprzedaży na danym terytorium wyłącznie jednemu
przedsiębiorstwu, lub umów o wyłącznych zakupach.
o Umowach wiązanych – art. 85 (1) – strony uzależniają zawarcie
kontraktu od wyrażenia zgody na odbiór dodatkowych świadczeń
niezwiązanych z przedmiotem umowy30.
 Dopuszczalnych ograniczeniach konkurencji – art. 81 (3):
o Możliwości zawierania porozumień
o Wprowadzeniu znaczących zmian w zakresie stosowania art. 81 (3)
traktatu oraz uprawnień Komisji i krajowych organów zajmujących się
30
W. Hoff, tamże

32
 ochroną konkurencji – rozporządzenie Rady nr 1/2003 (obowiązuje od 1
maja 2004 r.) – przyjęto zasadę decentralizacji systemu stosowania
wspólnotowego prawa konkurencji i umożliwiono krajowym organom
ochrony konkurencji bezpośrednie stosowanie art. 81 i 82 traktatu.
Zmiana polega na zniesieniu obowiązku zgłoszenia porozumienia.
 Zwolnieniach grupowych dla pewnej kategorii porozumień między
przedsiębiorstwami, tzw. blok wyłączeń – Rozporządzenie weszło w życie 1
stycznia 2001 r. – art. 9 Regulation 2658/2000, OJ 2000, L304/3 i art. 9
Regulation 2659/2000, OJ 2000, L304/7.
 Porozumieniach o specjalizacji – porozumienia horyzontalne, mogące uzyskać
indywidualne zwolnienie na podstawie art. 81 (3) traktatu, a także podlegające
zwolnieniom grupowym.
 Zakazie dyskryminacji zbiorowej i indywidualnej, wynikającej z nadużycia
dominującej pozycji przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstw na rynku. Niezgodne z
zasadami konkurencji i przynoszące szkodę wymianie towarowej jest
nadużywanie przez jedno lub kilka przedsiębiorstw dominującej pozycji na
obszarze wspólnego rynku lub znacznej jego części – art. 82 chroni
konkurentów, wymienia przykładowe zachowania uważane za nadużywanie
dominującej pozycji.
 Nadużycia antykonkurencyjne polegają na osłabieniu przez
przedsiębiorstwo dominującej konkurencji na danym rynku
 Bezprawne nadużycia – porozumienia o wyłączności, arbitralna
odmowa dostaw towarów, udzielanie rabatów za lojalność lub
rabatów stałych, stosowanie przez firmę dominującą
zróżnicowanych cen na ten sam produkt – art. 82 zabraniający
nadużywania monopolizacji na obszarze wspólnego rynku.
 Kontroli koncentracji – Rozporządzenie Rady nr 1310/97 (OJ 1997, L180).
Koncentracja przedsiębiorstw polega na zwiększeniu ich rozmiarów przez
połączenie w jedno (fuzja, inkorporacja) lub wyłączną bądź wspólną kontrolę
(przejęcie udziałów).
 Pomocy publicznej – art. 87 do 89 traktatu (dawne 92 – 94)

33
 o Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw obejmuje środki
przeznaczone na wsparcie materialnych i niematerialnych inwestycji
oraz szkoleń, szerzenia wiedzy (np. prace badawcze) i usług w
dziedzinie doradztwa.
 Inwestycje materialne rozumiane są jako tworzenie nowego
przedsiębiorstwa lub jego rozbudowa albo dokonanie
zasadniczych zmian w produkcji (racjonalizacja, restrukturyzacja,
modernizacja), jak i przejęcie przedsiębiorstwa, które zostało
zamknięte lub zostałoby zamknięte.
 Inwestycje niematerialne są to wydatki związane z transferem
technologii w postaci nabycia praw patentowych, licencji, „how-
know” lub nieopatentowanej wiedzy technicznej
 Pomoc „de minimis” – wielkość pomocy nie może przekroczyć
100 000 euro pieniężnego ekwiwalentu subwencji w okresie
trzech lat licząc od daty przyznania po raz pierwszy31.

9. Organy kontrolujące przestrzeganie zasad konkurencji.

Państwa członkowskie w Traktacie ustanawiającym Europejską Wspólnotę

Gospodarczą oraz Konwencji dotyczącej wspólnych organów wspólnot europejskich32
wyznaczyły szeroko rozumiane uprawnienia kontrolne:
 Parlamentowi Europejskiemu - kontrola polega na przeprowadzaniu dyskusji
nad przedstawionymi przez Komisję ogólnymi, rocznymi sprawozdaniami z jej
działalności, zadawaniu pytań Komisji i Radzie, ustosunkowywaniu się do
decyzji politycznych tych organów wg art. 189 i 200 traktatu33.
 Radzie – zgodnie z art. 83 i 89 traktatu, Rada opierając się na propozycjach
Komisji, po konsultacjach z Parlamentem wydaje przepisy wykonawcze do
31
J. Bieliński, Z. Brodecki, K. Domachowska, Konkurencja, a Lexis, 2004
32
K. Michałowska, Traktat zjednoczeniowy głównych organów wspólnot europejskich, „Państwo i Prawo” 1969,
nr 4 – 5,
33
J. Tyranowski, Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z uwzględnieniem traktatu amsterdamskiego,
Poznań, 1999, s. 44 – 45

34
 dyspozycji zawartych w art. 81, 82, 87, 88 w celu realizacji zasad w nich
określonych.
 Trybunałowi Sprawiedliwości – czuwa nad przestrzeganiem reguł konkurencji.
Trybunał jest specyficznym sądem międzynarodowym, posiadającym funkcje
sądu konstytucyjnego i trybunału administracyjnego.

Zadania Trybunału Sprawiedliwości:

⇒ Zapewnienie przestrzegania prawa w interpretacji i stosowaniu postanowień
traktatów i przepisów wydanych na ich podstawie;
⇒ Rozległa jurysdykcja nad innymi organami Wspólnoty, państwami
członkowskimi, osobami fizycznymi i prawnymi oraz nad funkcjonariuszami
i innymi pracownikami zatrudnionymi w instytucjach Wspólnoty;
⇒ Nakładanie sankcji, kontrola nad karami pieniężnymi wymierzonymi przez
Komisję, uchylanie kar;
⇒ Wydawanie opinii zgodnie z art. 300;
⇒ Rozstrzyganie sporów: prawno-konstytucyjnych, prawno-administracyjnych,
orzeczeń prejudycjalnych34;

 Sądowi I Instancji – instytucja sądowa przy Trybunale Sprawiedliwości, czuwa

nad przestrzeganiem reguł konkurencji. Sąd I Instancji został powołany przez
Radę na wniosek Trybunału (art. 225) – Decyzja Rady nr 88/591 z 1998 r.35

Uprawnienia Sądu I Instancji:

⇒ Rozstrzyganie sporów między Wspólnotą a jej funkcjonariuszami (art. 236),
skarg wniesionych przeciwko Komisji przez przedsiębiorstwa lub związki
przedsiębiorstw o naruszenie postanowień traktatu EWWiS, które dotyczą
przepływu pracowników i usług, oraz spory o stosowanie prawa konkurencji.
⇒ Orzekanie w sprawach wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne o
naruszenie reguł stosowanych do przedsiębiorstw (art. 81, 82) na podstawie
34
A. Zawidzka, Rynek wewnętrzny wspólnoty europejskiej a interes publiczny, WPiPG, 2005
35
Council Decision 88/591 Establishing a Court of First Instance of the European Communities, (w:) Selected
Instruments Relating to the Organization, Jurisdiction and Procedure of the Court, Luxemburg, 1993, s. 53 – 57

35
 zarzutu co do legalności aktu prawnego (art. 232) oraz w odniesieniu do
pomocy publicznej.
⇒ Rozpoznawanie powództw odszkodowawczych z art. 235 przeciwko
Wspólnocie, jeśli są związane ze skargami na bezczynność organów lub
nieważność aktów prawnych, w których jest właściwy, a także sprawy z
zakresu prawa antydumpingowego i antysubwencyjnego, z wyłączeniem
spraw wnoszonych przez państwa członkowskie i organy Wspólnoty.
⇒ Sprawy wnoszone o odszkodowanie, spory pracownicze, sprawy wnoszone
na podstawie klauzul arbitrażowych.
⇒ Sprawy wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje Wspólnot i przez
Europejski Bank Centralny.
 Komisji – czuwa nad przestrzeganiem reguł konkurencji. Jest to organ
zapewniający funkcjonowanie i rozwój wspólnego rynku.

Zadania komisji:
⇒ Nadzór nad przestrzeganiem przez państwa członkowskie oraz osoby
fizyczne i prawne postanowień traktatu i środków podjętych na jego
podstawie (art. 211)
⇒ Wydawanie przepisów wykonawczych i interpretacyjnych.
⇒ Podejmowanie działań zmierzających do ochrony konkurencji we
Wspólnocie (art. 85 i 86)
⇒ Prowadzenie badań w sprawach o naruszenie art. 81 i 82, a w przypadku
stwierdzenia występowania naruszeń podejmowanie środków zmierzających
do ich zaprzestania i przywrócenia stanu poszanowania postanowień prawa
wspólnotowego. Podejmowanie decyzji, wydanie zaleceń, nałożenie kar
pieniężnych.
⇒ Wydawanie decyzji w sprawach o naruszenie zasad konkurencji:
o Nakazujące położenia kresu naruszeniom reguł konkurencji, nakładające
kary grzywny czy inne kary pieniężne na winnych takich naruszeń (art. 3
Rozporządzenia);

36
 o Stwierdzające brak podstaw do zastosowania art. 81 (1), bądź
przyznające wyłączenie spod rygorów tego przepisu na podstawie art. 81
(3) (art. 4 – 6 Rozporządzenia);
o Rozstrzygające kwestie proceduralne w stosunkach między Komisją a
stronami postępowania.
W sprawach o naruszenie konkurencji Komisja ma za zadanie:
o Wymierzanie kar pieniężnych w odniesieniu do karteli – poważne
naruszenie konkurencji to zarówno tajne (ciche) kartele tworzone w celu
ustalania cen, kontyngentów, podziału rynku, jak też zakazy eksportu i
importu towarów.
o Kontrolować koncentrację między przedsiębiorstwami. Postępowanie
wszczęte przez Komisję w sprawie koncentracji kończy się wydaniem
decyzji, w której się stwierdza, że zamiar połączenia przedsiębiorstwa
jest zgodny ze wspólnym rynkiem, a w przypadku joint venture
wskazanym w art. 2 (4) rozporządzenia, że spełnia warunki określone w
art. 81 (3) albo wydaniem decyzji uznającej koncentrację za niezgodną
ze wspólnym rynkiem (art. 8 (2) i (3) Rozporządzenia). Komisja może
wydawać jak też odwołać decyzje.
o Nakładanie grzywny w wys. od 1000 do 50000 euro w przypadku:
 Niezgłoszenia koncentracji, objętej obowiązkiem zgłoszenia,
 Udzielenia nieprawdziwych informacji na żądanie Komisji lub
odmówienia dostarczenia informacji w wyznaczonym terminie,
 Udzielenia nierzetelnych informacji lub mylących,
 Okazania niepełnych ksiąg lub rejestrów handlowych w toku
postępowania wyjaśniającego lub odmówienia poddania się
takiemu postępowaniu

Decyzje Komisji wydane w sprawach o naruszenie konkurencji, nakładające na

osoby prawne lub fizyczne zobowiązania pieniężne, podlegają wykonaniu w trybie
postępowania cywilnego obowiązującego w państwie, na którego obszarze decyzje są

37
egzekwowane zgodne z art. 256. Wykonanie decyzji może być zawieszone tylko przez
Trybunał36.

36
W. Orłowski, Koszty i korzyści członkowstwa w Unii Europejskiej, Case, 2000

38
 Rozdział II
Rozwój oraz konkurencyjność międzynarodowa małych i
średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej

1. Konkurencyjność – zagadnienia ogólne.

Konkurencyjność to potencjał pozwalający na wygrywanie konkurencji, zarówno

na poziomie jednostek, jak i przedsiębiorstw czy całych gospodarek.
Konkurencyjność przedsiębiorstwa można traktować jako zdolność podmiotu
gospodarczego do uzyskiwania lepszych wyników ekonomicznych (zyski, obroty,
wskaźniki ekonomiczne – EVA, udział w rynku) w porównaniu z innymi podmiotami
działającymi w danym sektorze.
Konkurencyjność (tj. bycie konkurencyjnym) jest dominującym credo. Za
najlepszy wybór uważa się utrzymanie i zwiększenie konkurencyjności firm i
gospodarki „narodowej”.
Do pojawienia konkurencyjności przyczyniła się globalizacja. Konkurencyjność
stała się podstawowym celem przemysłowców, bankierów i handlowców. Zwolennicy
credo konkurencyjności są głęboko przekonani, że konkurencyjna gospodarka
rynkowa jest jedynym skutecznym rozwiązaniem problemów i wyzwań, przed którymi
stoją gospodarki i społeczeństwa na świecie.
Im większa jest konkurencyjność firmy, regionu czy kraju, tym większa jest jego
szansa na przetrwanie. Brak konkurencyjności oznacza wykluczenie z rynku, utratę
władzy nad przyszłością i podporządkowanie się dominacji silniejszych. Indywidualny
i zbiorowy społeczno-gospodarczy dobrobyt , autonomia regionu, bezpieczeństwo i
niepodległość kraju czy kontynentu zależą od stopnia jego konkurencyjności.
Pomimo swojej popularności, konkurencyjność daleko jest od tego, aby stać się
skutecznym i dobrym rozwiązaniem obecnych problemów nowego „globalnego

39
świata” i naszych społeczeństw. Przesadne konkurowanie jest nawet źródłem
niepożądanych, przewrotnych efektów37.

2. Pozycja konkurencyjna przedsiębiorstwa na rynku.

Pojęcie konkurencyjności używane jest do oceny efektów działalności różnych

systemów gospodarczych, głównie przedsiębiorstw, produktów, sektorów, regionów
oraz gospodarki narodowej. Pojęcie konkurencyjności odnosi się do czynników
produkcji zgrupowanych w danym przedsiębiorstwie, regionie lub kraju.
W drugim ujęciu konkurencyjność określa potencjalne możliwości osiągnięcia
konkurencyjności wynikowej przy zastosowaniu dostępnych czynników produkcji,
skoncentrowanych w danym miejscu. Trzecie pojęcie konkurencyjności odnosi się do
warunków funkcjonowania gospodarki stwarzanych przez ustrój gospodarczy
poszczególnych krajów. W tym ujęciu mówi się o krajach, o wysokiej
konkurencyjności, czyli o krajach, w których rozwiązania systemowe maksymalnie
ograniczają tendencje monopolistyczne i stymulują konkurencję wewnętrzną i
zewnętrzną. Tak, więc konkurencyjność wynikowa może dotyczyć:
 poszczególnych produktów i /lub usług
 rynków
 jednostek strategicznych
 przedsiębiorstw
 sektorów
 gospodarki regionów
 gospodarki narodowej
 międzynarodowych bloków gospodarczych

Główną rolę w procesie konkurencji ma konkurencyjność przedsiębiorstw, która

zdeterminowana jest przez konkurencyjność poszczególnych produktów i/lub usług
37
M. J. Radło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Warszawa,
2003

40
wytwarzanych i sprzedawanych na rynkach, na których operuje, a w sumie poprzez
konkurencyjność strategicznych jednostek biznesu, które posiada. Na konkurencyjność
przedsiębiorstw duży wpływ ma konkurencyjność sektorów, a także konkurencyjność
gospodarki określonych krajów, która jest zbiorem sektorów.
Przedsiębiorstwo zdywersyfikowane może mieć w swoim portfelu produkty
konkurencyjne oraz niekonkurencyjne (np. produkty zdobywające rynek lub
wycofywane z rynku). Ten sam produkt na jednym rynku może być konkurencyjny, na
innych natomiast nie. Dlatego konkurencyjność określa się dla danego produktu, na
danym rynku i w danym okresie.
Z produktami i / lub rynkami związane jest pojęcie jednostek strategicznych
(SJB), stanowiących część oferty przedsiębiorstwa, która jest bezpośrednio powiązana
z rynkiem oraz dysponująca dużą autonomią (np. własnym budżetem). Jednostki
strategiczne wyodrębniane są dla wybranych produktów lub ich grup, określonych
rynków, lub ich grup.
Konkurencyjność produktów i rynków danego przedsiębiorstwa (jednostek
strategicznych) ważona jest ich udziałami w całkowitym przychodzie
przedsiębiorstwa.
Konkurencyjność przedsiębiorstwa oceniana jest z punktu widzenia: odbiorców,
zarządu przedsiębiorstwa, właścicieli przedsiębiorstw, pracowników, potencjalnych
inwestorów, banków, dostawców, centrum gospodarczego38.
Odbiorcy określają konkurencyjność poszczególnych ofert, w celu wyboru takiej,
która reprezentuje dla danego odbiorcy najwyższą wartość. Odniesienie stanowią
oferty innych przedsiębiorstw. Zarząd przedsiębiorstwa ocenia własną
konkurencyjność realną i potencjalną na tle sektora, tendencję jej zmian oraz czynniki
determinujące tą konkurencyjność. Pozycja konkurencyjna określana jest na podstawie
ocen konkurencyjności poszczególnych produktów oraz rynków (Strategicznych
Jednostek Biznesu). Ich celem jest opracowanie skutecznej strategii konkurencji oraz
skutecznej strategii wzrostu.
Konkurencyjność wybranych przedsiębiorstw, sektorów, regionów oraz
czynników produkcji badana jest również z makroekonomicznego punktu widzenia.
38
K. Kokocińska, Źródła konkurencyjności przedsiębiorstw i instytucji w warunkach globalizacji rynków, a
AEP, 2003

41
Celem badań przeprowadzonych przez rząd i agendy rządowe jest opracowanie i
realizacja odpowiedniej polityki gospodarczej służącej stymulowaniu wzrostu
gospodarczego, wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, itp.

Metody oceny konkurencyjności z punktu widzenia przedsiębiorstw.

Ze względu na zakres analizy, metody konkurencyjności można podzielić na:

 Bazujące na ocenie efektów działalności przedsiębiorstwa – polega na
zastosowaniu dwóch wskaźników: udziału firmy na rynku i poziomu
rentowności. Udział firmy na rynku przedstawia stopień dostosowania firmy do
preferencji odbiorców, w tym także ceny. Im większy udział firmy w danym
segmencie rynku, tym lepsze dostosowanie firmy do systemu wartości
charakterystycznego dla danego segmentu rynku.
 Drugim wskaźnikiem oceny jest rentowność. Nie można wysoko oceniać pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorstwa w przypadku wysokiego udział w rynku (nawet
pozycji lidera) i jednocześnie ujemnej rentowności w długim okresie czasu.
Wtedy wysoki udział w rynku jest sztucznie podtrzymywany przez dumping.
Ujemna lub niska rentowność świadczy także o niedostosowaniu zasobów firmy
do konkurencji w danym sektorze. Jednak znacząco wyższa rentowność danej
firmy w długim okresie, mimo znacznie niższego udziału w rynku może
oznaczać silniejszą i bardziej stabilną pozycję konkurencyjną tej firmy – w tej
sytuacji firma ma możliwość obniżki cen i wzrostu swego udziału w rynku.
 Bazująca na ocenach porównawczych cech najistotniejszych z punktu widzenia
odbiorców – powstała w oparciu o czynniki decydujące o wyborze oferty przez
przedsiębiorstwa przez klientów i ich wagi (znaczenia) w podejmowaniu decyzji.
Jeżeli założymy, ze w danym segmencie rynku, w danym okresie najistotniejsze
dla wyboru ofert są np. jakość, cena oraz serwis – to ocena konkurencyjności
danej jednostki strategicznej (SJB) będzie polegała na porównaniu jakości, cen i
serwisu danego przedsiębiorstwa w porównaniu tych samych czynników oferty
przedsiębiorstw konkurencyjnych. Metoda ta głównie ocenia nie tyle
konkurencyjność samego produktu / usługi lecz przyczyny tej konkurencyjności.

42
 Konkurencyjność jest skutkiem odpowiedniego kształtowania czynników
decydujących o wyborze przez odbiorców (segment) określonej oferty, a
rezultatem konkurencyjności jest udział w rynku.
 Bazujące na ocenach czynników produkcji przedsiębiorstwa (ocenie zasobów) –
polega na poddaniu oceny czynniki produkcji istniejące w danym
przedsiębiorstwie. Analizy porównawcze dotyczą umiejętności siły roboczej
danego przedsiębiorstwa, jej kosztów, umiejętności technologicznych,
marketingowych, zarządzania, zasobów finansowych, lokalizacji, kontaktów itd.
Jest ona szczególnie właściwa do oceny potencjalnej konkurencyjności
poszczególnych przedsiębiorstw. Określa zdolność firmy do śledzenia zmian
preferencji rynku oraz zdolności dostosowania się do tych zmian czyli:
wprowadzania nowych produktów, promocji, zmian w zarządzaniu, także dla
firm zdywersyfikowanych – firma, która reprezentuje odpowiedni, bardziej
zrównoważony portfel produktów i rynków (w oparciu o analizę portfela
produktów BCG), reprezentuje wyższą konkurencyjność.
 Metody mieszane – metody te bazują na ocenie efektów działań
konkurencyjnych przedsiębiorstwa oraz na ocenach porównawczych cech
istotnych dla odbiorców, jak też na ocenach czynników produkcji (zasobów).
Przykładem metod mieszanych są metody portfolio, a także metody kluczowych
czynników sukcesu firmy. W modelu BCG siła konkurencyjna oceniana jest w
porównaniu do pozycji lidera. Jest to stosunkowo ostre kryterium – w
ustabilizowanym oligopolu druga, lub trzecia pozycja na liście zapewnia wysoką
stopę zysku i stabilną, wysoką pozycję konkurencyjną. Metoda kluczowych
czynników sukcesu pozwala na syntetyzowanie wielu parametrów i określenie
ich wagi39.

3. Innowacyjność przedsiębiorstw.

39
M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, a TNOiK, 2005

43
 Konkurencyjność przedsiębiorstw jest uwarunkowana wieloma czynnikami o
charakterze zewnętrznym i wewnętrznym. Do pierwszej grupy czynników można
zaliczyć np. politykę państwa oraz innych instytucji ściśle związanych z
funkcjonowaniem przedsiębiorstw, stan infrastruktury materialnej i intelektualnej,
relacje z kontrahentami i konkurentami. Druga grupa czynników obejmuje sposób
zarządzania, posiadany kapitał obrotowy, nowoczesne techniki i technologie, jakość
wytwarzanych produktów40.
Szczególne miejsce wśród czynników warunkujących konkurencyjność
przedsiębiorstw zajmują innowacje. Decydują one nie tylko o tempie i kierunkach
rozwoju gospodarczego, ale też w znacznym stopniu wyznaczają formy i strukturę
międzynarodowej współpracy przedsiębiorstw. Są zatem czynnikiem determinującym
międzynarodową konkurencyjność przedsiębiorstw. Tempo i zakres kreowania oraz
wdrażania innowacji decyduje obecnie o przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstw.
Na znaczenie innowacji jako źródła przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw
wskazują autorzy wielu prac teoretycznych, w tym m.in. J. Kay, G. Hamel, C. K.
Prahalad, M. Porter, H. Simon i inni.
Wśród koncepcji źródeł przewagi konkurencyjnej na szczególną uwagę zasługują
koncepcje J. Kaya i G. Hamela, C. K. Prahalada. Według J. Kaj’a firma osiąga sukces
wtedy, jeżeli prawidłowo rozpoznaje swoje zdolności i wybierze rynek najlepiej do
nich dostosowany. Natomiast do podstawowych źródeł przewagi konkurencyjnej
zaliczył on architekturę, reputację, innowacje i zasoby strategiczne. Innowacje mogą
dotyczyć produktu, technologii lub systemów organizacji i zarządzania. Z punktu
widzenia oryginalności wyróżnił on innowacje oryginalne oraz imitacje. Pierwsze z
nich są źródłem długotrwałej przewagi konkurencyjnej, natomiast imitacje pozwalają
na uzyskanie nietrwałej przewagi. Choć innowacje oryginalne stanowią podstawę
przewagi konkurencyjnej, to należy stwierdzić, że często trudno ją zachować na
własność. Istnieje wiele możliwości naśladownictwa, co sprawia, że w wielu
przypadkach pionier danej innowacji nie osiąga efektów rynkowych, lecz są one
udziałem wielu firm .

40
P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa, 1992

44
 Druga koncepcja źródeł przewagi konkurencyjności, opracowana przez G.
Hamela i C. K. Prahalada, zwraca uwagę również na rolę innowacji. Autorzy
koncepcji twierdzą, iż wykreowanie w przedsiębiorstwie kluczowych kompetencji
pozwala mu zdobyć długotrwałą przewagę konkurencyjną. Nowatorskie kompetencje
przedsiębiorstw inicjują rozwój nowych branż oraz nowych rynków zbytu. Tworzenie
kluczowych kompetencji rozpoczyna się z wyprzedzeniem 5-10 lat w stosunku do
obecnych produktów i technologii. Źródłem kluczowych kompetencji są nie tyle nowe
technologie, co nowe koncepcje zaspakajania potrzeb odbiorców. Koncepcja ta została
skierowana ku przyszłości. Zakłada, iż rośnie tempo zmian społecznych
powodujących powstawanie nowych dziedzin, nowych potrzeb oraz głębokie zmiany
w sektorach tradycyjnych. Utrzymanie tradycyjnych reguł gry nie zapewni
przedsiębiorstwu sukcesu. W związku z czym należy dążyć do pozycji lidera poprzez
kreowanie nowych produktów i usług. Należy więc stwierdzić, iż zgodnie z
przedstawioną koncepcją, podstawą kreowania kluczowych kompetencji
przedsiębiorstwa jest innowacyjność, wyrażająca się w budowaniu określonych
dziedzin badań, gromadzeniu projektów dla uzyskania mistrzostwa w produkcji i
sprzedaży produktów, które dają firmie pozycję lidera rynkowego w długim okresie.
Na kluczową rolę innowacyjności wśród źródeł przewagi konkurencyjnej zwrócił
uwagę również M. Porter. Twierdzi on, że firmy osiągają przewagę konkurencyjną
przez działania innowacyjne. Dążą do innowacji w jej najszerszym rozumieniu,
zarówno w znaczeniu nowej techniki, jak i nowych sposobów postępowania.
Dostrzegają nową podstawę konkurowania albo ulepszają istniejące już sposoby
konkurowania41.
Biorąc pod uwagę powyższe koncepcje i wyniki badań, można przyjąć
innowacyjność za podstawę budowania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw.
Znalazło to odzwierciedlenie w wielu koncepcjach strategii przedsiębiorstwa. Jedną z
nich jest strategia wzrostu przedsiębiorstwa opisana w macierzy H.I. Ansoffa produkt-
rynek. Zasadniczym warunkiem jej realizacji jest innowacyjność produktowa i
technologiczna. Należy jednak zauważyć, iż obecnie zwraca się coraz większą uwagę
na innowacje nie zaliczane do innowacji technicznych, a więc na innowacje w

41
M. Porter, op cit.

45
systemie zarządzania, w dziedzinie ochrony środowiska, innowacje społeczne. Jak
twierdzi P. Drucker innowacje tego typu wywierają określony wpływ na szeroko
pojętą organizację i mogą stać się integralną czynnością utrzymującą przy życiu nowe
organizacje, gospodarkę i społeczeństwo . Słusznie uważa się, że innowacyjność
powinna stać się dzisiaj główną siłą kreatywną każdej organizacji, wpisaną na trwale
w jej system zarządzania i kulturę . Taki jest wymóg efektywnego funkcjonowania
przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej.
Tempo i zakres kreowania oraz wdrażania innowacji decyduje obecnie o
przewadze konkurencyjnej przedsiębiorstw. Również dla przedsiębiorstw i gospodarki
polskiej, innowacje są warunkiem koniecznym do uzyskania w przyszłości korzystnej
pozycji w gospodarce światowej. Do pozostałych czynników konkurencyjności
zaliczono czynniki o charakterze ekonomiczno-finansowym (koszty, inwestycje, ceny)
oraz konkurencję poprzez kadry menedżerskie, doskonałą organizację i zarządzanie42.
Mimo, iż w świadomości przedsiębiorstw polskich istnieje potrzeba ciągłego
wprowadzania innowacji, to jednak nie znajduje ona bezpośredniego przełożenia na
działania praktyczne.
Porównując bowiem poziom innowacyjności polskiej gospodarki i
przedsiębiorstw, można zauważyć znaczne dysproporcje w porównaniu z krajami
wysoko rozwiniętymi.
Bariery innowacyjności występujące wewnątrz polskich przedsiębiorstw, jak i w
ich otoczeniu wskazują na konieczność prowadzenia odpowiednio ukierunkowanej
polityki gospodarczej, zwłaszcza przemysłowej i proinnowacyjnej, przyjaznej dla
przedsiębiorstw poszukujących i wdrażających innowacje.

4. Strategia Lizbońska.

W UE zaczęto mówić o strategii dla małych i średnich przedsiębiorstw na

początku lat 90. Wówczas po raz pierwszy skoordynowano działania mające na celu
poprawę klimatu ekonomicznego, w którym funkcjonują najmniejsze firmy,

42
G. Hamel, C. H. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa, 1999

46
przedsięwzięto różnorodne formy wsparcia tego sektora. Przepisy dotyczące małych i
średnich firm ujednolicono i zliberalizowano, uproszczono systemy podatkowe,
wreszcie opracowano formy wsparcia szczególnie w zakresie eksportu i inwestycji.

4.1. Małe i średnie przedsiębiorstwa w Strategii Lizbońskiej.

Polityka wobec małych i średnich przedsiębiorstw jest niewątpliwie jedną z

priorytetowych polityk Unii Europejskiej. Przedsiębiorstwa te stanowią prawie 99%
ogółu firm działających w Unii, Europejskiej, zatrudniają około 65% siły roboczej
oraz wytwarzają blisko 60% produktu krajowego brutto całej Unii.
Ze względu na elastyczność w dostosowywaniu się do zmieniających się
warunków rynkowych małe i średnie przedsiębiorstwa decydująco wpływają na
rozwój ekonomiczny krajów Unii. Uważane są za główną siłę promującą
konkurencyjność przemysłu wspólnotowego oraz jego zdolność do penetrowania
rynków krajów trzecich.
W Unii Europejskiej działa niemal 20 mln małych i średnich przedsiębiorstw, a
w całym Europejskim Obszarze Gospodarczym (państwa członkowskie UE oraz
Norwegia, Liechtenstein i Islandia) oraz w Szwajcarii - 20,5 mln.
MSP mają strategiczne znaczenie dla polityki zatrudnienia UE - generują 2/3 miejsc
pracy. Unia Europejska uznaje sektor MSP za źródło konkurencyjności europejskiej
gospodarki i źródło wzrostu gospodarczego. MSP przyczyniają się do
urzeczywistniania rynku wewnętrznego poprzez rozwój kontaktów
międzynarodowych, poprawę sytuacji konsumentów w UE, powstawania i wdrażania
innowacji technologicznych, a tym samym – do poprawy warunków życia,
zatrudnienia, wydajności i konkurencyjności.
Celem Strategii lizbońskiej jest przekształcenie UE w najbardziej
konkurencyjną opartą na wiedzy gospodarkę w świecie, zdolną do utrzymania
zrównoważonego wzrostu gospodarczego, stworzenia większej liczby lepszych
miejsc pracy oraz zachowania spójności społecznej.

47
 W Strategii zawarto wiele działań, których celem jest wzmocnienie zdolności
konkurencyjnej gospodarki europejskiej. Skupia się na czterech podstawowych
kwestiach:
 innowacyjność
 liberalizacja
 przedsiębiorczość
 spójność społeczna.

Główne miejsce w Strategii zajęła kwestia zwiększenia dynamiki

przedsiębiorczości w Europie. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw jest podporą
europejskiej gospodarki i najważniejszym źródłem miejsc pracy. Toteż rozwój
przedsiębiorczości musi stać się głównym elementem postulowanych w Lizbonie
reform.
Działania prowadzące do realizacji deklaracji Lizbony zakładają konieczność
kontynuowania wysiłków na rzecz obniżenia kosztów prowadzenia działalności
gospodarczej i wyeliminowania zbędnej biurokracji, która poważnie utrudnia
funkcjonowanie małych średnich przedsiębiorstw. Należy promować
przedsiębiorstwa rozpoczynające działalność gospodarczą. Ponadto na każdym etapie
nauczania powinna być wprowadzana większa liczba zajęć, których celem jest
kształtowanie przedsiębiorczości młodych ludzi, którzy wkrótce wejdą na rynek
pracy. Postuluje się także poprawę dostępu małych i średnich przedsiębiorstw do
instrumentów finansowych, zwłaszcza kapitału początkowego i tzw. mikro-
pożyczek. Aby podnieść poziom innowacyjności środowiska gospodarczego,
przewiduje się ułatwienie dostępu do nowych technologii, promowanie idei
innowacyjności i badań oraz reformę systemu edukacji i systemu szkoleń
zawodowych, aby umożliwić podniesienie kwalifikacji zawodowych młodzieży.
Równie mocno podkreślono potrzebę podjęcia wielu działań stymulujących rozwój
nowych elektronicznych form prowadzenia działalności gospodarczej, jak np.
marketing, rozwój produktu, logistyka, dystrybucja towarów.
Rada Europejska zaapelowała o przyjęcie, na podstawie otwartej metody
koordynacji, uporządkowanych reguł w takich kwestiach, jak:

48
 czas, koszty związane z utworzeniem firmy oraz wartość zainwestowanego
kapitału ryzyka,
 przedsiębiorcza, innowacyjna i otwarta Europa wraz z Wieloletnim Programem
na rzecz Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości na lata 2001-2005,
 opracowanie karty małych i średnich przedsiębiorstw, której postanowienia
zobowiązywałyby państwa członkowskie do ukierunkowania instrumentów
ekonomicznych i prywatnych na małe przedsiębiorstwa oraz do odpowiedniego
reagowania na ich potrzeby,
 przegląd instrumentów finansowych Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz
Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, tak aby wspierały one tworzenie małych
przedsiębiorstw, przedsiębiorstw działających w sferze zaawansowanej technologii
oraz mikro-przedsiębiorstw, jak również sprzyjały innym inicjatywom tzw. kapitału
ryzyka,
 konsultowanie proponowanych regulacji prawnych, ocena ich funkcjonowania
oraz wprowadzenie schematów kodyfikowania i przyswajania ustawodawstwa
wspólnotowego, a także wprowadzenie systemu analiz ex post ustawodawstwa, ze
względu na konieczność zapewnienia przedsiębiorstwom działania w warunkach
jasnych, prostych i skutecznych regulacji prawnych,
 poprawienie poziomu, większa terminowość oraz pełniejsza dostępność
informacji statystycznych potrzebnych do dostosowywania w dziedzinach o
fundamentalnym znaczeniu dla polityki przedsiębiorstw.

Dokumenty programowe dotyczące małych i średnich przedsiębiorstw.

 Program pracy Komisji Europejskiej na lata 2000-2005 - polityka KE wobec

przedsiębiorstw.
Commsision Staff Working Paper "Towards Enterprise Europe. Work
programme for enterprise policy 2000-2005", SEC(2000)771, Brussels,
08.05.2000
 IV Wieloletni Program dla Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości 2001-2005.
Council Decision of 20 December 2000 on a multiannual programme for

49
 enterprise and entrepreneurship, and in particular for small and medium-sized
enterprises (SMEs) (2001-2005) (2000/819/EC)
 Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw (European Charter for Small
Enterprises)43

Raporty oceniające stan realizacji strategii lizbońskiej w odniesieniu do sektora MSP.

 Report from the Commssion "European Charter for Small Enterprises - Annual
Implementation Report", COM(2001)122, Brussels, 07.03.2001
 Report from the Commssion to the Council and the European Parliament "Report
on the implementation of the European Charter for Small Enterprises",
COM(2002)68, Brussels, 06.02.2002
 Informacja Komisji Europejskiej na temat realizacji strategii lizbońskiej w
odniesieniu do sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Communication from the Commission to the Council and the European
Parliament "Sustaining the commitments, increasing the pace", COM(2001)641,
Brussels, 08.11.2001
 Raport Komisji Europejskiej na temat działań podejmowanych przez Unię
Europejską na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw.
Report from the Commission to the Council, the European Parliament, the
Economic and Social Committee and the Committee of Regions "Creating an
entreprenuerial Europe. The activities of the European Union for small and
medium-sized enterprises", COM(2001)98, Brussels, 01.03.2000
 Informacja Komisji Europejskiej na temat wyników benchmarkingu w
odniesieniu do sektora MSP. Commission Staff Working Paper "Benchmarking
Enterprise Policy: Results from the 2001 Scoreboard", SEC(2001)1900, Brussels,
21.11.2001
 Dostęp przedsiębiorstw do środków finansowych - dokument roboczy Komisji
Europejskiej.

43
"Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy", UKIE

50
 Commssion Staff Working Paper "Enterprises' access to finance",
SEC(2001)1667, Brussels, 19.10.2001

5. Stanowisko Polski wobec Strategii Lizbońskiej.

W dniu 2 lutego 2005 roku Komisja Europejska opublikowała Komunikat

będący wkładem do przeglądu śródokresowego Strategii Lizbońskiej. Jest to kolejny
dokument zawierający rekomendacje dla zmian Strategii Lizbońskiej, które
odpowiedziałyby na obecne wyzwania oraz pozwoliłyby na odniesienie sukcesu w
perspektywie roku 2010. Komisja Europejska przez kolejnych pięć lat począwszy od
roku 2005 z należytą powagą i zaangażowaniem będzie realizować działania, które
służyć mają wzrostowi konkurencyjności poszczególnych państw członkowskich oraz
całej Unii Europejskiej. Główne przesłanie Komisji Europejskiej powinno zachęcić
państwa członkowskie do wprowadzania reform na poziomie krajowym i tworzenia
ogólnospołecznego partnerstwa dla zmian44.
Polska z zadowoleniem przyjęła podział dokonany w Komunikacie Komisji
Europejskiej w zakresie działań służących realizacji Strategii Lizbońskiej, które
powinny zostać podjęte na poziomie wspólnotowym, narodowym oraz lokalnym
Jednocześnie Polska podkreśla, iż na poziomie wspólnotowym powinny być
realizowane tylko te działania, które pozostają w kompetencji Unii Europejskiej oraz
przynoszą istotną wartość dodaną. Przenoszenie pewnych działań na poziom
wspólnotowy nie może w żadnym stopniu zastępować konieczności przeprowadzania
reform na poziomie narodowym. Traktat Nicejski, Traktat Konstytucyjny oraz zasada
subsydiarności w bardzo konkretny sposób przewidują, jakie działania powinny być
realizowane na poziomie wspólnotowym uzyskując wsparcie z budżetu UE, a które
muszą być realizowane na poziomie narodowym w ramach krajowej polityki.
Oczywistym jest jednak, iż zarówno Komisja Europejska jak i Rada powinny mieć
możliwości pewnego nacisku na państwa członkowskie, tak aby realizowały one na
poziomie narodowym te działania i reformy, do których realizowania zobowiązały się
44
www.funduszestrukturalne.gov.pl

51
wobec pozostałych członków. Konieczne jest zapewnienie większej przejrzystości i
bezpośredniego przełożenia pomiędzy sferą deklaratywną zobowiązań a ich
wcielaniem w życie.
Pierwszoplanowym pakietem działań realizowanych na poziomie wspólnotowym
powinno być dokończenie budowy rynku wewnętrznego.
Polska zwraca uwagę na elementy, które utrudniają lub też uniemożliwiają
efektywne funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Chodzi tu w szczególności o
ograniczenia swobodnego przepływu pracowników, których utrzymywanie nie sprzyja
poprawie konkurencyjności gospodarki europejskiej. Polska opowiada się za jak
najszybszym zniesieniem ograniczeń w zakresie swobodnego przepływu pracowników
przez te państwa członkowskie UE, które stosują je na mocy Traktatu Akcesyjnego. W
związku z dyskusją nad Komunikatem Komisji Europejskiej o migracji zarobkowej z
państw trzecich, Polska podkreśla, iż potrzebę liberalizacji polityki dotyczącej
imigracji z państw trzecich powinno się rozważać dopiero po zniesieniu
wspomnianych ograniczeń. Zgodnie z zasadą “preferencji wspólnotowej” popyt na
pracę w państwach członkowskich powinien być zaspokajany w pierwszym rzędzie z
wykorzystaniem zasobów ludzkich dostępnych w nowych państwach członkowskich.
Imigracja z państw trzecich powinna jedynie uzupełniać unijny rynek pracy.
Ponadto konieczne jest wyeliminowanie barier w zakresie uznawania
kwalifikacji zawodowych, przepływu kapitału oraz towarów. W tym ostatnim
przypadku chodzi przede wszystkim o działania na rzecz rozwoju i promocji transakcji
handlowych, szczególnie międzynarodowych, dokonywanych za pośrednictwem
Internetu. Dodatkowo wspomogłoby to budowę społeczeństwa informacyjnego w UE,
przynosząc wymierne korzyści konsumentom wynikające m.in. ze spadku cen i
poszerzenia oferty45.
Ogromną zaletą priorytetowego potraktowania dokończenia budowy rynku
wewnętrznego jest możliwość realizowania większości działań przy minimalnym
wsparciu finansowym zarówno ze strony budżetu UE jak i budżetów narodowych.
Kwestia ta powinna być brana pod uwagę w dyskusji nad źródłami finansowania
mechanizmów służących realizacji Strategii Lizbońskiej.
45
M. J. Rodło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej Unii Europejskiej, Fundacja ISP,
Warszawa, 2003

52
 Polska opowiada się za zapewnieniem odpowiedniego wsparcia dla działań
mających na celu rozwój projektów infrastrukturalnych na terenie całej Unii
Europejskiej, szczególnie w zakresie polityki spójności.
W związku z dalszym obniżaniem poziomu ochrony rynku unijnego oraz
odchodzeniem od ograniczeń administracyjnych, Polska pragnie podkreślić potrzebę
dokonywania ciągłej analizy sytuacji na rynku unijnym dla zapewnienia możliwości
szybkiego eliminowania zjawisk nieuczciwej konkurencji ze strony dostawców z
krajów spoza UE.
Jednocześnie należy podkreślić, że zagwarantowanie otwartej i konkurencyjnej
gospodarki wewnątrz i na zewnątrz Europy, pod kątem stworzenia bardziej
atrakcyjnych warunków do lokowania inwestycji, musi być powiązane z tworzeniem
właściwych rozwiązań regulacyjnych wspierających wdrożenie stosownych zmian na
rynku unijnym.
Polska dostrzega tendencję do nadawania priorytetowego znaczenia zwiększaniu
inwestycji w badania i rozwój. Polska zgadza się z takim podejściem, zwracając
jednak uwagę na współodpowiedzialność państw członkowskich za wzrost nakładów
na sektor B+R oraz wzrost efektywności tego sektora. Z budżetu wspólnotowego
powinny być natomiast finansowane przede wszystkim te działania, które przyczyniają
się do budowy Europejskiej Przestrzeni Badawczej, czyli koordynacja badań
realizowanych w różnych państwach członkowskich, mobilność naukowców, budowa
ogólnodostępnej infrastruktury badawczej oraz te projekty badawcze, które oprócz
kryterium doskonałości spełniają kryterium równorzędnego dostępu do środków
finansowanych na realizację projektów badawczych. Należy również zauważyć, iż
podmioty z nowych państw członkowskich wymagają swoistej akcji afirmacyjnej,
która pozwoli w większym zakresie niż do tej pory włączyć się im do współpracy, w
której dotychczasowe państwa członkowskie uczestniczą już od szeregu lat46.
Konieczne wydaje się podjęcie natychmiastowych działań, które pozwolą
osiągnąć cele zatrudnienieniowe w poszczególnych krajach oraz wzmocnią
instrumenty prozatrudnieniowe dające efekty w skali ogólnoeuropejskiej. W tym
kontekście wskazanym jest obok wsparcia dla zatrudnienia kobiet, osób starszych czy

46
J. Bieliński, Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki, CeDeWu, 2005

53
też młodzieży, prowadzenie działań skierowanych do osób z niskim wykształceniem,
osób niepełnosprawnych oraz innych wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem
społecznym. Działania te nie powinny ograniczać się jedynie do pomocy w
znalezieniu pracy. Równie ważne jest eliminowanie rozwiązań w obrębie systemów
zabezpieczenia społecznego, które mogą sprzyjać nieuzasadnionej dezaktywizacji
osób w wieku produkcyjnym, jak również osób nadal pracujących w wieku
poprodukcyjnym. Instrumentem, który może wspomagać przeprowadzanie
pożądanych zmian na poziomie państw członkowskich jest polityka strukturalna.
Wymaga to jednak zagwarantowania odpowiednich środków zarówno na fundusze
strukturalne, szczególnie na Europejski Fundusz Społeczny jak i politykę spójności.
Modernizacja systemów zabezpieczenia społecznego powinna dotyczyć nie tylko
obszaru zwiększania aktywności zawodowej i usuwania barier w zatrudnieniu, ale
także bardziej trafnego i skutecznego dostarczania usług społecznych. To w
konsekwencji powinno doprowadzić do racjonalizacji wydatków publicznych
ponoszonych na cele społeczne i zmniejszenia obciążeń podatkowych nałożonych na
pracę. Będzie to sprzyjać z kolei tworzeniu przez pracodawców nowych miejsc pracy.
Z drugiej strony, aktywna polityka rynku pracy powinna być sprzężona z polityką
wynagrodzeń, tak aby ich poziom nie powodował powstawania pułapki ubóstwa47.
Poprawa sytuacji na rynku pracy nie będzie możliwa bez intensyfikacji działań
na rzecz rozwoju zasobów ludzkich, w tym poprawy jakości i dostępności edukacji i
szkoleń, również w ramach upowszechniania idei uczenia się przez całe życie.
Jeden z dylematów, który jest stale obecny w dyskusji na temat Strategii
Lizbońskiej dotyczy wspierania przedsiębiorstw. Polska zgadza się z koniecznością
reform w zakresie pomocy publicznej. Kraje członkowskie, jak i ich partnerzy
regionalni, powinny mieć większe możliwości dot. wspierania sektora B+R, w
szczególności dla MSP – głównie dla firm nowopowstałych i innowacyjnych. Polska
podziela pogląd wyrażony w komunikacie KE, że wsparcie dla przedsiębiorstw
powinno koncentrować się na prorozwojowych kierunkach – w szczególności na
wspieraniu innowacji i MSP. Jednakże w niektórych przypadkach powinna zostać
utrzymana możliwość stosowania podejścia sektorowego. Ma to istotne znaczenie dla
47
J. Witkowska, Z. Wysokińska, Integracja europejska. Dostosowania w Polsce w dziedzinie polityk, Warszawa,
2004

54
właściwego planowania i wdrażania działań horyzontalnych, procesów
restrukturyzacyjnych oraz dla prawidłowego diagnozowania zmian strukturalnych w
przemyśle. Podstawowym założeniem powinno być udzielanie wsparcia w taki
sposób, aby nie zakłócać konkurencji w ramach Unii Europejskiej. Źle skierowana
pomoc publiczna nie rozwiązuje żadnych problemów. Odsuwa jedynie w czasie
podejmowanie niezbędnych, lecz niepopularnych działań (np. restrukturyzację
nieefektywnych przedsiębiorstw, które w innym przypadku nie mają perspektyw
rozwojowych), które im później realizowane, tym bardziej okazują się dotkliwe.
Pomoc publiczna nie może służyć utrzymywaniu nieefektywnych miejsc pracy.
Byłoby to sprzeczne z celem Strategii Lizbońskiej, którym jest tworzenie większej
liczby, lepszej jakości miejsc pracy. Z tego punktu widzenia pomoc publiczna
powinna być skierowana do przedsiębiorstw, które stanęły przed koniecznością
restrukturyzacji czy zmiany profilu, ale są zdolne do samodzielnego funkcjonowania
na rynku wewnętrznym. W efekcie udzielona pomoc umożliwi tym przedsiębiorstwom
dostosowanie się do zmian zachodzących na rynku.
Jednocześnie wskazane jest zachowanie możliwości wspierania podmiotów
realizujących zadania istotne społecznie jak np. polityka kulturalna luz zatrudnienie
osób niepełnosprawnych.
Problemem, o którym nie wolno zapominać w kontekście realizacji Strategii
Lizbońskiej jest zapewnienie w najbliższych latach podstaw do trwałego rozwoju
gospodarczego, który będzie zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zdaniem
naszego kraju w kwestiach środowiskowych główny nacisk powinien zostać położony
na działania przynoszące korzyść zarówno gospodarce jak i środowisku. Państwa
członkowskie w najbliższych latach powinny skupiać się na wspieraniu wdrażania
nowych technologii środowiskowych, które często przynoszą redukcję kosztów, dzięki
ograniczeniu zużycia energii i surowców, powodują jednocześnie poprawę
konkurencyjności przedsiębiorstw oraz zmniejszenie jednostkowej emisji
zanieczyszczeń.
Na szczególną uwagę zasługują działania podejmowane w obszarze społecznym
obejmującym sprawy związane z zatrudnieniem, integracją społeczną oraz demografią
młodzieży (włącznie z równoważeniem życia zawodowego, prywatnego i rodzinnego)

55
podkreślając tym samym rolę tych kwestii w kontekście strategii realizowanych w
obszarze integracji społecznej i zatrudnienia oraz nowej Agendy Społecznej (Social
Agenda). Nie mniej ważny jest obszar obejmujący edukację i szkolenia w oparciu o
przyszłe cele systemów edukacji i szkoleń, które są istotnym elementem Strategii
Lizbońskiej, zmierzającym do zapewnienia atrakcyjności i skuteczności edukacji
młodych ludzi, a tym samym ograniczające wypadanie z systemu szkolnego oraz
ułatwiające przejście ze szkoły do życia zawodowego. Ponadto, istotny jest również
aspekt obywatelski obejmujący uczestnictwo młodych ludzi w życiu obywatelskim,
udział młodzieży w pracach wolontarystycznych i działalności stowarzyszeniowej.
Działaniem, które powinno otrzymać wsparcie z budżetu wspólnotowego jest
promowanie mobilności uczniów i studentów. Możliwości zdobywania edukacji w
innym państwie członkowskim, co z kolei umożliwia codzienny kontakt z
obywatelami tych państw jest potwierdzeniem sensowności integracji europejskiej i
przynosi ze sobą olbrzymią wartość dodaną dla przezwyciężania wzajemnych
uprzedzeń czy stereotypów. Jest elementem budowania od podstaw Wspólnej Europy.
Rozszerzenie o kraje, które m.in. w wyniku prawie półwiecznego podziału
kontynentu znajdują się na znacznie niższym poziomie rozwoju niż dotychczasowe
kraje UE-15, spowodowało wzrost różnic między regionami i krajami członkowskimi.
W wyniku rozszerzenia w 2004 r. liczba osób zamieszkujących regiony, których
poziom zamożności nie przekracza 75% średniej PKB per capita UE-25 wzrosła o 69
mln. Jednocześnie nowe kraje plasują się w dolnych przedziałach rankingów
osiągnięcia głównych wskaźników służących do oceny stanu realizacji Strategii
Lizbońskiej. Odnosi się to zwłaszcza do stopy zatrudnienia, która znacząco obniżyła
się w wyniku transformacji ich gospodarek na początku lat 90. Komisja w projekcie
nowego rozporządzenia ramowego dot. przyszłości polityki spójności wskazuje, że
należałoby stworzyć 4 mln nowych miejsc pracy w 10 nowych krajach członkowskich,
aby stopa zatrudnienia osiągnęła tę samą wartość co w krajach UE-15. Jednocześnie
Komisja podkreśla różnice między UE-10 i UE-15 w tym zakresie, jeśli chodzi o płeć i
kategorie wiekowe.
Polska programując wydatki z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu
Spójności w Narodowym Planie Rozwoju na lata 2007-2013 postawiła główny akcent

56
na unowocześnienie gospodarki i budowę podstaw do zwiększenia efektywności
polityki badawczej i naukowej.
Likwidowanie różnic w rozwoju gospodarczym przynosi wzrost
konkurencyjności całej Unii Europejskiej.
Głównym problemem w osiąganiu głównego celu Strategii jest zbyt wiele
priorytetów, które wielokrotnie są ze sobą sprzeczne a nie niedoskonałość metody
koordynacji i nadzoru w jej realizacji48.

6. Ochrona konkurencji.

6.1. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów powstał w 1990 roku jako Urząd

Antymonopolowy. Po przełomie politycznym w roku 1989, kiedy gospodarka oparta
została na mechanizmach wolnego rynku, 24 lutego 1990 roku uchwalono ustawę o
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Stanowiła ona ważny element
programu reformy rynkowej. Struktura gospodarki, odziedziczona po systemie
centralnego planowania, charakteryzowała się bowiem wysokim poziomem
monopolizacji, co mogło w istotny sposób ograniczyć powodzenie transformacji
gospodarczej. W tej sytuacji szczególne znaczenie miało promowanie konkurencji i
przeciwdziałanie antyrynkowym zachowaniom monopolistów. Stąd też na mocy
ustawy powołano Urząd Antymonopolowy (UA), który rozpoczął działanie w maju po
uchwaleniu statutu przez Radę Ministrów. W tym roku również zaczęły funkcjonować
jego pierwsze delegatury.
Jako główne zadanie Urzędu wskazano przeciwdziałanie zawieraniu
antykonkurencyjnych porozumień i nadużywaniu pozycji dominującej na rynku oraz
kontrolę koncentracji przedsiębiorców. Kompetencje te były wielokrotnie zwiększane.
Istotna zmiana miała miejsce w 1996 roku, kiedy po reformie administracji centralnej
UA otrzymał swą obecną nazwę – Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

48
M. Radło, Strategia Lizbońska. Konkluzje dla Polski, ISP, Warszawa, 2002

57
(UOKiK). Rozszerzono przy tym zakres jego działań o ochronę interesów
konsumentów. Jednocześnie Prezesowi Urzędu podporządkowano Głównego
Inspektora Inspekcji Handlowej49.
W 2000 roku Urząd rozpoczął monitorowanie pomocy publicznej udzielanej
przedsiębiorcom oraz nadzorowanie ogólnego bezpieczeństwa produktów.
Uchwalona 15 grudnia 2000 roku ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów
(weszła w życie w kwietniu 2001 roku) określiła zasady funkcjonowania całego
systemu ochrony konkurencji i konsumentów, w którym centralne miejsce zajmuje
Prezes UOKiK.
Wstąpienie do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 roku dla UOKiK
oznaczało przede wszystkim zakończenie procesu harmonizacji polskiego prawa
antymonopolowego i konsumenckiego z regulacjami unijnymi. Od dnia akcesji Urząd
działa w ramach Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN).
UOKiK definiuje pozycję rynkową przedsiębiorców, ocenia, czy określone
zachowanie jest zgodne z prawem, co wpływa na ich wiarygodność gospodarczą,
czasem giełdową. Postulat o niezależności Urzędu w pełni udało się zrealizować w
2001 roku, od kiedy Prezes UOKiK wybierany jest na pięcioletnią kadencję w drodze
konkursu, według określonych w ustawie kryteriów.
Misją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie
dobrobytu konsumentów poprzez ochronę i tworzenie warunków dla funkcjonowania
konkurencji. Dzięki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjność
przedsiębiorstw działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to
Urząd przyczynia się do rozwoju gospodarczego Polski.
Wizją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszący się
powszechnym autorytetem i zaufaniem wśród konsumentów i przedsiębiorców organ
ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia się do sukcesu
gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej.
Misja i wizja Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów szczegółowo
przedstawiona jest w programie rozwoju Urzędu, określającym nadrzędne cele i
kierunki działania dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej.

49
pl.wikipedia.org/Urząd_Ochrony_Konkurencji_i_Konsumentow

58
6.1.1. Strategia Urzędu Ochrony Konkurencji.

Strategia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest ogólnym,

wieloletnim programem rozwoju Urzędu, określającym nadrzędne cele i kierunki
działania dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej, czyli misję oraz wizję jako oczekiwany
stan i docelowe efekty funkcjonowania Urzędu, a także sposoby realizacji celów i
zadań50.
Strategia przedstawia działania, które są niezbędne dla spełnienia misji i
realizacji wizji oraz osiągnięcia podstawowych celów funkcjonowania UOKiK, z
wykorzystaniem polskich jak i zagranicznych doświadczeń.

Realizacja określonych w Strategii celów i zadań kierunkowych:

 doprowadzi do unowocześnienia działalności UOKiK – przy wykorzystaniu
standardów własnych oraz standardów organów ochrony konkurencji i
konsumentów państw Unii Europejskiej,
 przyczyni się do lepszego zaspokojenia rosnących oczekiwań społeczeństwa,
 przyczyni się do usprawnienia działania środowiska otoczenia biznesu w tym
działania przedsiębiorców na terenie Polski, podnosząc konkurencyjność
gospodarki Polski i UE.

Realizacja Strategii następowała będzie w ramach opracowanych dla wydzielonej i

określonej problematyki:
 programów realizacji Strategii,
 standardów działania UOKiK,
 zasad postępowania w UOKiK.

Misją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest podnoszenie dobrobytu

konsumentów poprzez ochronę i tworzenie warunków dla funkcjonowania
konkurencji. Dzięki tym działaniom wzmocniona zostaje konkurencyjność
50
www.uokik.gov.pl

59
przedsiębiorstw działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a poprzez to
Urząd przyczynia się do rozwoju gospodarczego Polski.
Wypełniając misję UOKiK, poprzez swoją działalność, pozytywnie oddziałuje na
jakość życia obywateli Polski. Mając na uwadze, że wolna konkurencja jest podstawą
gospodarki rynkowej i stymuluje wzrost efektywności działania przedsiębiorców oraz
chroni interesy konsumentów, jej ochrona jest kluczowa dla rozwoju gospodarki
rynkowej.
Z tego też powodu UOKiK:
 podejmuje decyzje oraz prowadzi postępowania w sposób umożliwiający
efektywne wypełnianie misji,
 propaguje ideę konkurencji zarówno w Polsce jak i zagranicą.

Poprzez rzetelne wykonywanie obowiązków ustawowych UOKiK będzie:

 wspierał rząd Rzeczypospolitej Polskiej w realizacji strategii gospodarczych
państwa,
 wpływał na władze publiczne w celu uświadamiania zagrożeń wynikających z
antykonkurencyjnych lub antykonsumenckich działań przedsiębiorców oraz
ewentualnych działań państwa.

Wizją Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest cieszący się

powszechnym autorytetem i zaufaniem wśród konsumentów i przedsiębiorców organ
ochrony konkurencji i konsumentów, którego praca przyczynia się do sukcesu
gospodarczego Polski oraz Unii Europejskiej.

Cele UOKiK oraz sposoby ich realizacji:

1. Profesjonalizm w działaniu Urzędu.
Cel osiągany poprzez:
 stałe doskonalenie prowadzonej działalności UOKiK w zakresie promocji
wiedzy i perfekcjonizmu pracowników, jako najwyższej wartości Urzędu,
 dbałość o obiektywizm i zachowanie niezależności politycznej w wydawanych
przez Urząd decyzjach,

60
 stosowanie Kodeksu Etyki Służby Cywilnej,
 doskonalenie warsztatu pracy w UOKiK,
 prowadzenie i wykorzystywanie audytu wewnętrznego, którego zadaniem jest
pomoc Kierownictwu UOKiK w osiąganiu celów Urzędu.
2. Wysoka jakość podejmowanych decyzji oraz prowadzonych postępowań.
Wszelkie działania podejmowane przez pracowników Urzędu cechować musi dążenie
do najwyższej jakości. Skuteczność działalności UOKiK będzie oceniana przede
wszystkim przez pryzmat ilości prawomocnych decyzji zakończonych dla UOKiK
sukcesem.
Cele te muszą być osiągane poprzez:
 utrwalanie kultury pracy zespołowej w UOKiK,
 harmonijną współpracę i wymianę informacji między komórkami wewnętrznymi
Urzędu,
 obiektywizm w prowadzonych postępowaniach i wydawanych decyzjach,
 staranny, bezstronny, przejrzysty i zrozumiały dla stron sposób prezentowania
ustaleń będących wynikiem postępowań,
 sporządzanie decyzji w terminach umożliwiających skuteczne zablokowanie
negatywnych zachowań przedsiębiorców,
 nagłaśnianie decyzji.
3. Efektywna i oszczędna organizacja.
Organizacja UOKiK powinna zapewniać:
 optymalne korzystanie z potencjału intelektualnego UOKiK,
 efektywne wykorzystanie środków finansowych, stosownie do założonych celów
i wykonywanych zadań.
4. Kształtowanie etosu służby cywilnej, zapewnienie warunków indywidualnego
rozwoju i zadowolenia z pracy przy jednoczesnym zapewnieniu operacyjnej
sprawności UOKiK
5. Umacnianie roli Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w państwie
oraz promocja konkurencji poza granicami Polski.

61
UOKiK musi aktywnie oddziaływać na instytucje publiczne oraz przedsiębiorców w
Polsce m.in. poprzez:
 propagowanie poszanowania dla prawa oraz piętnowanie przypadków naruszenia
prawa,
 budowę kultury konkurencji w tym poprzez advocacy,
 programy edukacyjne i informacyjne skierowane do konsumentów i
przedsiębiorców,
 otwartość w informowaniu opinii publicznej o wynikach działań,
 rozwijanie współpracy z mediami, centrami szkoleń i edukacji,
 prowadzenie, organizowanie szkoleń,
 skuteczną działalność publiczną na forum krajowym i międzynarodowym.
Mając na uwadze sukces polskiej transformacji gospodarczej oraz dążenie wielu
państw ukierunkowane na budowę gospodarek rynkowych, UOKiK wspierać
powienien rozwój konkurencji poza granicami Polski. W tym celu:
 musi rozwijać współpracę z organami ochrony konkurencji innych państw,
 musi służyć jako przykład instytucji wspierającej proces przemian
demokratycznych,
 musi uczestniczyć i kreować inicjatywy międzynarodowe ukierunkowane na
promowanie zasad rynkowych i ochrony konkurencji, a także podnoszenie
poziomu wiedzy i świadomości konsumentów.

Programy realizacyjne Strategii obejmują:

 politykę kadrową, w tym m.in. określenia zasad zatrudniania, szkolenia i rozwoju
oraz wiązania pracowników z UOKiK (odpowiedzialny wydział kadr),
 politykę wynagradzania i premiowania, uwzględniającą efektywność pracy
wyróżniających się pracowników UOKiK (odpowiedzialny wydział kadr),
 dalszą informatyzację UOKiK poprzez doskonalenie systemów informatycznych
ukierunkowanych zarówno na wspieranie pracy merytorycznej UOKiK jak pracy
organizacyjnej (odpowiedzialny Departament Środków Pomocowych i Budżetu,
we współpracy z szeroko rozumianym Kierownictwem UOKiK),

62
 systematyczne działania audytowe i kontrolne, wskazujące na potrzebę
wprowadzania zmian podnoszących efektywność działania UOKiK
(odpowiedzialny Audytor Wewnętrzny UOKiK),
 politykę informacyjno-edukacyjną Urzędu (odpowiedzialny Departament
Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej).

Zasady postępowania w UOKiK obejmują:

 doskonalenie organizacji UOKiK, zmierzające do zapewnienia realizacji celów i
zadań oraz współdziałania jednostek organizacyjnych UOKiK (odpowiedzialny
Dyrektor Generalny, Departament Prawny oraz Departament Środków
Pomocowych i Budżetu),
 zbieranie i wykorzystanie informacji rynkowych uzyskiwanych z różnych źródeł
(DepartamentOchrony Konkurencji oraz Delegatury),
 zwiększenie skuteczności działania UOKiK, poprzez szkolenia w tym: aplikacje,
staże krajowe i zagraniczne, opracowanie wytycznych w zakresie kontroli i
przeszukań (odpowiedzialny Departament Środków Pomocowych, Administracji
i Budżetu, Departament Prawny, Departament Ochrony Konkurencji oraz
Delegatury),
 korzystanie z zaplecza naukowego m.in. dla wzmocnienia orzecznictwa Prezesa
UOKiK, (odpowiedzialny Departament Prawny, Departament Analiz Rynku,
Departament Ochrony Konkurencji oraz Delegatury),
 korzystanie z biegłych i specjalistów rynkowych (odpowiedzialny Departament
Prawny, Departament Ochrony Konkurencji oraz Delegatury),
 podjęcie działań edukacyjnych oraz skierowanych na advocacy (odpowiedzialny
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),
 opracowanie i wdrożenie standardów audytu wewnętrznego (odpowiedzialny
Audytor Wewnętrzny UOKiK),
 rozwój współpracy międzynarodowej (odpowiedzialny Departament Współpracy
z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),

63
 politykę informacyjną UOKiK wzmacniającą niezależność UOKiK, a także
podkreślającą znaczenie efektywnej współpracy z mediami (odpowiedzialny
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej),
 kreowanie zainteresowania konkurencją i ochroną konkurencji poprzez system
grantów i stypendiów naukowych dla studentów zajmujących się tematyką
pozostającą w zainteresowaniu UOKiK w celu jej wykorzystania w Urzędzie
(Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej, Departament
Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu),
 wspieranie programów socjalnych, skierowanych dla pracowników UOKiK,
dających poczucie wsparcia ze strony instytucji dla której pracują (Departament
Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu),
 wspieranie i współpraca z organizacjami konsumenckimi, organizacjami
przedsiębiorców, społecznościami lokalnymi oraz władzami samorządowymi
(Departament Środków Pomocowych, Administracji i Budżetu, Delegatury,
Departament Współpracy z Zagranicą i Komunikacji Społecznej).

6.2. Działalność Prezesa UOKiK.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem

administracji państwowej. Odpowiada bezpośrednio przed Prezesem Rady Ministrów.
Wybierany jest w drodze konkursu na pięcioletnią kadencję przez niezależną komisję
składającą się z autorytetów w dziedzinie prawa i ekonomii. Do kompetencji Prezesa
UOKiK należy kształtowanie polityki antymonopolowej oraz polityki ochrony
konsumentów.
Podstawowym instrumentem Prezesa Urzędu w zakresie ochrony konkurencji
jest prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk
ograniczających konkurencję – nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz
niedozwolonych porozumień (karteli). Mogą się one zakończyć nakazem zaniechania
kwestionowanych działań oraz nałożeniem kary pieniężnej. Prezesowi UOKiK
przysługuje również prawo kontroli koncentracji, w celu niedopuszczenia do sytuacji,

64
w której w wyniku łączenia się przedsiębiorców powstanie podmiot dominujący na
rynku.
Od 2004 roku Prezes UOKiK opiniuje projekty pomocy publicznej udzielanej
przedsiębiorcom w ramach programów pomocowych oraz decyzji indywidualnych
przed ich wysłaniem do Komisji Europejskiej, która jest jedynym organem władnym
podejmować decyzje w sprawach zgodności wsparcia ze Wspólnym Rynkiem. Na
podstawie sprawozdań podmiotów udzielających pomocy oraz jej beneficjentów
Prezes Urzędu przygotowuje raporty roczne o wsparciu państwa – przede wszystkim
jego skuteczności i efektywności, a także wpływie na konkurencję.
Do kompetencji Prezesa Urzędu należy również prowadzenie postępowań i
wydawanie decyzji w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy
konsumentów. Ochronie słabszych uczestników rynku służą również działania
zmierzające do wyeliminowania z obrotu prawnego niedozwolonych postanowień
umownych – to znaczy kształtujących interesy konsumentów w sposób sprzeczny z
prawem lub dobrymi obyczajami. Podstawowym narzędziem są kontrole wzorców
umownych stosowanych przez przedsiębiorców.
Ochronie zdrowia i życia konsumentów służą postępowania w sprawach
ogólnego bezpieczeństwa. W ich wyniku Prezes UOKiK może nakazać między innymi
wycofanie z rynku wyrobu stwarzającego zagrożenie. Zapewnieniu, że w obrocie
znajdują się wyłącznie produkty bezpieczne i spełniające zasadnicze wymagania –
określone w aktach prawnych wprowadzających do prawa polskiego tzw. dyrektywy
nowego podejścia – służy system nadzoru rynku monitorowany przez Prezesa Urzędu.
UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i
kontrolowania jakości paliw ciekłych51.

6.2.1. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie ochrony konkurencji.

Podstawowym zadaniem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

jest dbałość o właściwe funkcjonowanie konkurencji, jako dobra publicznie
pożądanego. Konieczność rywalizacji na rynku sprawia, że przedsiębiorcy redukują

51
www.uokik.gov.pl

65
koszty, zwiększają wydajność i rozwijają nowe produkty. Dzięki temu konsumenci
mają dostęp do szerszej gamy lepszych jakościowo oraz tańszych towarów i usług. W
rezultacie, efektywna konkurencja wpływa na wzrost konkurencyjności całej
gospodarki, co nie pozostaje bez znaczenia dla dynamiki wzrostu gospodarczego oraz
zatrudnienia.
Podstawowym narzędziem Prezesa UOKiK są postępowania administracyjne
(antymonopolowe) przeciw przedsiębiorcom łamiącym zakaz praktyk ograniczających
konkurencję. W ich wyniku Prezes Urzędu może wydać decyzję nakazującą
zaniechanie działań sprzecznych z prawem oraz nałożyć karę w wysokości do 10 proc.
ubiegłorocznego przychodu.
W celu zachowania efektywnej konkurencji Prezes UOKiK dokonuje również
kontroli koncentracji przedsiębiorców. Uprawnienie to ma na celu uniknięcie sytuacji,
w której w wyniku fuzji powstanie podmiot mający na danym rynku silną
(dominującą) pozycję, pozwalającą mu działać w oderwaniu od konkurentów,
kontrahentów i konsumentów.
Od dnia akcesji do Unii Europejskiej Prezes UOKiK ma możliwość
bezpośredniego stosowania Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Oznacza to, że może wszczynać postępowania antymonopolowe na podstawie prawa
unijnego oraz nakładać kary pieniężne na przedsiębiorców europejskich naruszających
te przepisy, o ile zabronione przez prawo praktyki mają wpływ na handel między
Państwami Członkowskimi.

6.2.2. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie kontroli koncentracji.

Kontrola koncentracji przedsiębiorców – w drodze połączenia, przejęcia

kontroli, objęcia pakietu udziałów dających ponad 25 proc. głosów na walnym
zgromadzeniu lub fuzji personalnej – ma na celu przeciwdziałanie nadmiernej ich
konsolidacji i uzyskiwania na rynku pozycji dominującej, powodującej istotne
ograniczenie konkurencji52.

52
W. Szpringer, Łączenie przedsiębiorstw a regulacja antymonopolowa. Wpływ państwa na procesy
koncentracji i dekoncentracji w gospodarce. Aspekty instytucjonalne, Warszawa, 1993

66
 Wstępną kontrolą Prezesa UOKiK objęte są jedynie te łączenia, które
wywierają skutki na terytorium Polski. Zamiar koncentracji podlega obowiązkowi
zgłoszenia, jeżeli łączny obrót przedsiębiorców jej dokonujących (oraz ich grup
kapitałowych) w poprzedzającym roku obrotowym przekracza równowartość 50
milionów euro.
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U.
2005 r. Nr 244, poz. 2080) przewiduje sytuacje, w których – ze względu na
potencjalnie niewielki wpływ planowanej koncentracji na rynek – obowiązek
zgłoszenia jest wyłączony. Dotyczy to między innymi przypadków, gdy obrót
przedsiębiorcy, nad którym przejmowana jest kontrola nie przekroczył na terytorium
Polski w żadnym z dwóch poprzedzających lat obrotowych równowartości 10
milionów euro bądź łączenie dotyczy podmiotów należących do tej samej grupy
kapitałowej.
Prezes UOKiK wydaje zgodę na dokonanie koncentracji, jeżeli w jej wyniku
konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona (w szczególności przez
powstanie lub umocnienie pozycji dominującej przedsiębiorcy)53, w przeciwnym
wypadku – decyduje o zakazie łączenia. Dopuszczalne jest również zezwolenie na
koncentrację pod pewnymi warunkami (na przykład odsprzedaż części majątku).
Ustawa pozwala ponadto na wydanie zgody na łączenie prowadzące do ograniczenia
konkurencji, jeżeli przyczyni się ono do rozwoju ekonomicznego lub postępu
technicznego albo może wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarkę narodową.

W przypadku dokonania koncentracji bez zgody Prezesa UOKiK, może on

podjąć działania zmierzające do przywrócenia stanu efektywnej konkurencji – na
przykład przez podział przedsiębiorcy bądź nakazanie odsprzedaży części udziałów, a
także nałożyć na podmioty biorące w niej udział karę finansową w wysokości do
10 proc. ubiegłorocznego przychodu.

6.2.3. Zadania Prezesa UOKiK w sprawie udzielania pomocy publicznej.

53
B. Majewska-Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej, Wrocław, 1998

67
 Wsparcie udzielane przedsiębiorstwu jest uznawane za pomoc publiczną w
rozumieniu przepisów Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), o ile
jednocześnie spełnione są następujące warunki:
 jest przyznawane przez Państwo lub pochodzi ze środków państwowych,
 udzielane jest na warunkach korzystniejszych niż oferowane na rynku,
 ma charakter selektywny (uprzywilejowuje określone przedsiębiorstwo lub
przedsiębiorstwa albo produkcję określonych towarów),
 grozi zakłóceniem lub zakłóca konkurencję oraz wpływa na wymianę handlową
między Państwami Członkowskimi UE.

W przypadku, gdy którykolwiek z powyższych warunków nie jest spełniony, nie

mamy do czynienia z pomocą publiczną w rozumieniu art. 87 ust. 1 TWE.
Organem decydującym o zgodności udzielanego wsparcia z prawem
wspólnotowym jest wyłącznie Komisja Europejska. Zgłoszeniu do niej podlega
wszelki rodzaj wsparcia, jakiego na podstawie wniosków indywidualnych
lub programów pomocowych udzielają przedsiębiorcom organy państwowe i
samorządowe. Dopóki Komisja nie wyda zgody na udzielenie pomocy, nie może być
ona przyznana. Wyjątek stanowi pomoc de minimis – czyli wsparcie do 100 tysięcy
euro, jakie przedsiębiorca otrzymuje w ciągu trzech kolejnych lat oraz pomoc
udzielana na podstawie wyłączeń grupowych.

Natomiast Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązany

jest do monitorowania pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom. UOKiK
przygotowuje roczne raporty na temat pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom.

7. Działania ograniczające konkurencję.

68
 Zgodnie z ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (Dz. U. 2005 r. Nr 244, poz. 2080) zakazane jest podejmowanie działań
ograniczających konkurencję polegających na:
 zawieraniu niedozwolonych porozumień ograniczających konkurencję
(Art. 5. 1.), w szczególności polegających na:
o ustalaniu – bezpośrednio lub pośrednio – cen,
o ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu,
o podziale rynków zbytu lub zakupu,
o stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub
niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom
zróżnicowane warunki konkurencji,
o uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą
stronę innego świadczenia, nie mającego rzeczowego ani zwyczajowego
związku z przedmiotem umowy,
o ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku
przedsiębiorców nieobjętych porozumieniem54,
o uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub
przez tych przedsiębiorców i organizatora przetargu warunków
składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny;
 nadużywaniu pozycji dominującej na rynku (Art. 8. 1.), w szczególności
polegającym na:
o bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen – nadmiernie
wygórowanych albo rażąco niskich,
o ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego,
o stwarzaniu konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich
praw,
o przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do
powstania bądź rozwoju konkurencji,

54
V. Emmerich, Regulacje wyjątkowe, (w) Prawo gospodarcze Unii Europejskiej, (red.) M. A. Dauses,
Warszawa, 1999

69
 o narzucaniu uciążliwych warunków umów, przynoszących przedsiębiorcy
nieuzasadnione korzyści.

W przypadkach innych niż porozumienia ograniczające konkurencję bądź

nadużywanie pozycji dominującej przedsiębiorcy uważający, że konkurent narusza ich
interesy, mogą dochodzić swoich praw przed sądem cywilnym na podstawie ustawy z
dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 2003 Nr 153,
poz. 1503 ze zm.)55.

8. Polityka konkurencji Polski w Unii Europejskiej.

Rządowa polityka konkurencji wywiera bezpośredni wpływ na jakość życia obywateli

Polski. Jest ona niezwykle ważna, gdyż to właśnie wolna konkurencja jest podstawą
gospodarki rynkowej i stymuluje wzrost efektywności działania przedsiębiorców oraz
chroni interesy konsumentów. Konieczność konkurowania sprawia, że firmy redukują
koszty produkcji, zwiększają swoją wydajność i rozwijają nowe produkty. Dzięki niej
konsumenci mają dostęp do szerszej gamy lepszych jakościowo oraz tańszych
produktów i usług. W rezultacie konkurencja wpływa na wzrost konkurencyjności
całej gospodarki, co nie pozostaje bez znaczenia dla dynamiki wzrostu gospodarczego
oraz zatrudnienia. Polityka konkurencji stanowi integralną część polityki gospodarczej
Rządu i jest realizowana przez szereg instytucji na poziomie krajowym i regionalnym.
Polityka konkurencji musi uwzględniać priorytety gospodarcze i polityczne kraju. Od
1 maja 2004 r. bezpośredni wpływ ma na nią również polityka konkurencji Wspólnoty
Europejskiej, gdyż z tą datą zaczęło w Polsce bezpośrednio obowiązywać europejskie
prawo konkurencji.
Polityka konkurencji obejmująca lata 2002 – 2003 była realizowana w okresie
negocjacji i przygotowań do członkostwa. Jej celem było wdrożenie i umocnienie
mechanizmów konkurencyjnych w całej gospodarce oraz dostosowanie rozwiązań
regulacyjnych i instytucjonalnych do wymogów wspólnego rynku. Przewidywała ona

55
A. Powałowski, S. Karoluk, L. Mering, Prawo ochrony konkurencji, WPiPG, 2004

70
również demonopolizację i liberalizację sektorów, które nie były dotychczas poddane
konkurencji rynkowej, wzmocnienie ich zdolności konkurencyjnej i sprostanie
wyzwaniom Wspólnego Rynku. Pierwszy z wymienionych wyżej celów – wdrażanie i
umacnianie konkurencji jest celem uniwersalnym i nadal aktualnym. Również
konieczna jest dalsza demonopolizacja i liberalizacja niektórych sektorów gospodarki,
zwłaszcza monopoli sieciowych.
Najważniejszym celem wynikającym z narastania presji konkurencyjnej będącej
rezultatem postępującej integracji i globalizacji, staje się wykrywanie i eliminowanie
porozumień ograniczających konkurencję oraz przypadków nadużywania pozycji
dominującej. Tylko w warunkach uczciwej gry rynkowej możliwe będzie zapewnienie
konsumentom korzyści, które niesie za sobą idea konkurencji. Skuteczna jej ochrona
przyczyniać się będzie do rozwoju gospodarczego Polski a tym samym do
wzmocnienia miejsca Polski we Wspólnotach Europejskich oraz realizacji zadań
zdefiniowanych w Strategii Lizbońskiej.

Polityka konkurencji w Polsce i podobnie w Unii Europejskiej koncentruje się na

czterech podstawowych obszarach działania:
 eliminacji antykonkurencyjnych porozumień i nadużywania pozycji dominującej
przez przedsiębiorców i ich związki,
 kontroli łączeń między firmami,
 kontroli udzielania pomocy publicznej,
 liberalizacji sektorów monopolistycznych.
Wraz z wejściem Polski do UE w ramach tych czterech obszarów następują
kompleksowe zmiany o charakterze instytucjonalnym, formalno– i materialno–
prawnym, dlatego warto pokrótce opisać otoczenie regulacyjne z 1 stycznia 2004 r. jak
również wspólnotowe regulacje.
1. Artykuł 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i
konsumentów (zwanej dalej również ustawą antymonopolową) zakazuje
porozumień między przedsiębiorcami, których celem lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub inne naruszenie konkurencji na rynku56.
56
Tekst jednolity Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z pózn. zm

71
 Porozumienie jest zakazane, jeżeli jego cel jest antykonkurencyjny, choćby
nawet nie rodziło ono w praktyce niekorzystnych skutków na rynku. Z drugiej
strony zakazowi podane są porozumienia rodzące antykonkurencyjne skutki,
choćby nie można było dowieść takiej intencji przedsiębiorców. Przedmiotowy
zakres artykułu 5 ustawy antymonopolowej jest zbieżny z zakresem
odpowiednich przepisów wspólnotowych, czyli art. 81 ust.1 Traktatu
ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE)57. Zakaz obejmuje porozumienia
poziome (między przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu)
oraz pionowe (między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach
obrotu). Zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie jest jednak zakazem
bezwzględnym – nie obejmuje on tzw. porozumień bagatelnych. W przypadku
porozumień poziomych, tj. porozumień między konkurentami próg bagatelności
określony został na poziomie 5% łącznego udziału w rynku stron porozumienia,
zaś w przypadku porozumień pionowych, tj. porozumień pomiędzy
przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, porozumienia
ograniczające konkurencję dozwolone są, gdy łączny udział stron w rynku nie
przekracza 10%. Zasada ta zwana regułą „de minimis” dopuszcza tego typu
porozumienia antykonkurencyjne ze względu na słabą pozycję rynkową
uczestników porozumienia i brak odczuwalnego ograniczenia konkurencji. Inna
możliwość wyłączenia spod zakazu art. 5 porozumień spełniających określone
warunki przewidziana jest także w art. 7 ust. 1 ustawy antymonopolowej.
Zgodnie z tym przepisem wyłączenie takie następuje w drodze rozporządzenia
Rady Ministrów.
2. Artykuł 8 ustawy antymonopolowej, podobnie jak art. 82 TWE zakazuje
nadużywania pozycji dominującej na rynku przez jednego lub kilku
przedsiębiorców. Przedmiotem zakazu są więc jednostronne praktyki
monopolistyczne, stanowiące manifestację siły rynkowej jednego lub kilku
podmiotów. W Ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów pozycja
dominująca zdefiniowana jest w artykule 4 pkt. 9) jako pozycja przedsiębiorcy,
która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym

57
Tekst jednolity Dz. U. WE z 24.12.2002, C 325/33

72
 przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od
konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów. Taka sama definicja funkcjonuje
w prawie Wspólnoty Europejskiej, na podstawie orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości (ETS). Na gruncie polskiej ustawy domniemywa się,
że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku przekracza
40%. Zakazowi podlega nadużywanie pozycji dominującej, a nie jej posiadanie.
Zatem nadużycie pozycji dominującej może nastąpić m.in. poprzez bezpośrednie
lub pośrednie narzucanie nieuczciwych cen (np. nadmiernie wygórowanych albo
rażąco niskich), narzucanie uciążliwych warunków umów, ograniczanie
produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub
konsumentów, bądź przeciwdziałanie ukształtowaniu się warunków niezbędnych
do powstania lub rozwoju konkurencji.
3. Polska ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów zawiera przepisy
dotyczące kontroli koncentracji między przedsiębiorcami (art. 12-16). Nadmierna
koncentracja może bowiem prowadzić do ukształtowania się niekorzystnej dla
konkurencji struktury rynku, czyli inaczej mówiąc skupienia siły rynkowej w
jednym przedsiębiorstwie, umożliwiając mu tym samym działanie niekorzystne
dla innych uczestników rynku. W Polsce przyjęto model kontroli uprzedniej (ex
ante). Każdy zamiar koncentracji spełniającej wymogi określone w Ustawie,
musi być zgłoszony Prezesowi UOKiK. Koncentracja nie może zostać wcielona
w życie bez uprzedniej decyzji zezwalającej tego organu. W przypadku, gdy
koncentracja została dokonana bez zgody Prezesa UOKiK, a przywrócenie
konkurencji nie jest możliwe w inny sposób, organ antymonopolowy może
nakazać m.in. podział przedsiębiorcy lub zbycie całości albo części jego majątku.
Prezes UOKiK wydaje decyzję zezwalającą na dokonanie koncentracji, jeżeli
koncentracja nie spowoduje powstania lub umocnienia pozycji dominującej, i
wskutek czego konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona.
4. Pomoc publiczna oznacza przysporzenie korzyści finansowych określonemu
przedsiębiorcy w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej,
pochodzące bezpośrednio lub pośrednio ze środków publicznych. Pomoc
publiczna stanowi ważny instrument realizacji polityki społeczno-gospodarczej

73
 państwa; umożliwia oddziaływanie na procesy rynkowe i stymulowanie wzrostu
gospodarczego. W Polsce rola instrumentów pomocowych jest szczególnie
istotna, z uwagi na trwające procesy restrukturyzacji wielu przedsiębiorców a
nawet całych sektorów. Zarazem jednak pomoc publiczna może naruszać lub
grozić naruszeniem konkurencji poprzez uprzywilejowanie pewnych
przedsiębiorców względem innych. Dlatego warunki jej dopuszczalności i zasady
udzielania muszą podlegać ścisłej regulacji prawnej i nadzorowi ze strony
upoważnionego organu państwa. Do 31.05.2004 r. podstawowym aktem
prawnym z powyższego zakresu była ustawa z dnia 27.07.2002 r. o warunkach
dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U.
Nr 141 poz. 1177 ze zm.). Ustawa określała ogólne warunki dopuszczalności
pomocy, obowiązki organów udzielających pomocy i jej beneficjentów, a także
ustanawiała organ nadzorujący pomoc, którym jest Prezes Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów. Ustawa, wraz z wydanymi na jej podstawie aktami
wykonawczymi, tworzyła jednolity system regulujący ogólne i szczegółowe
warunki dopuszczalności pomocy, zgodny z przepisami wspólnotowymi. Jej
wdrożenie było ważnym elementem dostosowania polskiego prawa do rozwiązań
obowiązujących w Unii Europejskiej. Ustawa stworzyła też prawne ramy
systematycznego monitorowania udzielanej pomocy, co umożliwiało ocenę skali
zaangażowania środków publicznych, kierunków ich wydatkowania, a także
skuteczności i efektywności wykorzystania środków pomocowych. W grudniu
2003 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o warunkach
dopuszczalności58. Wprowadziła ona pojęcie programów pomocowych jako
aktów normatywnych zawierających podstawę prawną udzielania pomocy oraz
szczegółowe warunki jej udzielania. Tak określone programy pomocowe
podlegają szczególnemu trybowi opiniowania i przekazaniu (notyfikacji) Komisji
Europejskiej. Nowelizacja zawiera też delegację dla Rady Ministrów do
określenia, w drodze rozporządzeń, szczegółowych warunków udzielania
pomocy, których stosowanie zwalnia z obowiązku wystąpienia o wydanie opinii

58
Ustawa z dnia 19 września 2003 r. o zmianie ustawy o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 189, poz. 1850)

74
 o projekcie decyzji lub umowy, która będzie stanowić podstawę udzielania
pomocy. Wprowadzone zmiany miały na celu umożliwienie organom
udzielającym pomocy opracowanie projektów zgodnych z wymaganiami Unii
Europejskiej i ich notyfikację w ramach tzw. procedury przejściowej. Zapewni to
ciągłość udzielania pomocy po dniu 1 maja 2004 r., tj. dniu akcesji, bez
konieczności ponownego występowania o zgodę Komisji.

Podział kompetencji dotyczących ochrony konkurencji pomiędzy organy

narodowe krajów członkowskich oraz Komisję Europejską wynika z Rozporządzenia
Nr 1/20037 oraz ECMR (European Community Merger Regulation – Rozporządzenie
w sprawie koncentracji przedsiębiorców), w kwestii pomocy publicznej zaś z
Rozporządzenia Nr 659/1999 r.
W dziedzinie prawa konkurencji skierowanego do przedsiębiorców można
wyróżnić trzy typy kompetencji:
 wyłączna kompetencja państw członkowskich,
 kompetencja państw członkowskich ograniczona przez kompetencję
wspólnotową
 wyłączna kompetencja Wspólnoty.

Prezes UOKiK zachowuje wyłączną kompetencję w dziedzinie praktyk

antykonkurencyjnych, o ile nie będą one mieć wpływu na handel między państwami
członkowskimi. Również kontrola koncentracji pozostaje w wyłącznej właściwości
Prezesa, o ile nie mają one „wymiaru wspólnotowego”. W stosunku do wyżej
określonych praktyk oraz koncentracji Prezes UOKiK stosuje wyłącznie przepisy
prawa polskiego, w szczególności ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Mamy więc do czynienia z wyłączną właściwością prawa i organu krajowego.
W odniesieniu do praktyk antykonkurencyjnych mogących wywierać wpływ na
handel między państwami członkowskimi można mówić o kompetencji ograniczonej
lub równoległej. Komisja i Prezes UOKiK mogą stosować odpowiednio, niezależnie
od siebie, prawo wspólnotowe lub prawo krajowe. Jednak jeśli Komisja nie stosuje w
odniesieniu do danej praktyki prawa wspólnotowego, wtedy Prezes UOKiK

75
obowiązany jest stosować obok prawa polskiego prawo wspólnotowe. Jednocześnie
zastosowanie prawa polskiego nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z
prawem wspólnotowym. Oznacza to między innymi zakaz stosowania bardziej
restrykcyjnych norm prawa polskiego. Wyjątkiem jest nadużycie pozycji dominującej
– Prezes UOKiK może wówczas stosować surowsze normy krajowe. Jeżeli Komisja
stosuje prawo wspólnotowe, to Prezes UOKiK traci właściwość do jego stosowania w
danej sprawie. Należy zaznaczyć, że chociaż za wyjątkiem przejęcia sprawy przez
Komisję Prezes UOKiK może swobodnie wykonywać swoją kompetencję w granicach
wyznaczonych przez Rozporządzenie 1/2003, to Rozporządzenie przewiduje
możliwość umorzenia postępowania w sytuacji, w której Prezes uzna, że organ
antymonopolowy innego państwa posiada większe możliwości skutecznego
załatwienia sprawy. W obwieszczeniu Komisji dotyczącym współpracy w ramach
Europejskiej Sieci Organów Ochrony Konkurencji przyjęto zasadę, iż Komisja
Europejska jest właściwa w danej sprawie jeśli porozumienie lub praktyka ma wpływ
na konkurencję w więcej niż trzech państwach członkowskich. Jednym z nowych
obowiązków UOKiK wynikających z Rozporządzenia 1/2003 jest przeprowadzanie na
terenie Polski kontroli przedsiębiorców wspólnie z Komisją Europejską w sprawach
przez nią prowadzonych (urzędnicy UOKiK będą wspierali i asystowali przy kontroli
prowadzonej przez Komisję). Poza tym Komisja Europejska może zwrócić się do
UOKiK z prośbą o samodzielne przeprowadzenie kontroli przedsiębiorców na terenie
Polski. Współdziałając z innymi organami ochrony konkurencji (członkami Sieci)
Urząd zbiera informacje w imieniu i na rachunek urzędu antymonopolowego innego
państwa członkowskiego.
Jak wynika z powyższego, członkostwo Polski w Unii Europejskiej stawia przed
Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów wiele wyzwań i wiąże się ze
zwiększeniem zakresu obowiązków Prezesa UOKiK. Sprostanie tym wyzwaniom i
wywiązanie się z nowych obowiązków nie będzie możliwe bez zwiększenia nakładów
na ochronę konkurencji w Polsce zarówno w formie środków finansowych jak i
osobowych.
W dziedzinie kontroli koncentracji mających „wymiar wspólnotowy” mamy do
czynienia z wyłączną właściwością Wspólnoty. Koncentracje spełniające warunki

76
zawarte w art. 1 nowego rozporządzenia Rady59 w sprawie koncentracji
przedsiębiorców oceniane będą wyłącznie na podstawie przepisów tego
Rozporządzenia, które z kolei ustanawia wyłączną właściwość Komisji Europejskiej.
Tym niemniej, Rozporządzenie zawiera „furtki” pozwalające na przekazywanie w
określonych przypadkach spraw o „wymiarze wspólnotowym” do rozpatrzenia
Prezesowi UOKiK na podstawie polskiego prawa oraz na przekazywanie koncentracji
mieszczących się w kompetencjach Prezesa UOKiK do rozpatrzenia Komisji na
podstawie prawa wspólnotowego. Takie przekazanie może mieć miejsce na wniosek
zainteresowanych przedsiębiorców (art. 4 ust. 4, art. 4 ust. 5), lub krajowego organu
antymonopolowego, np. Prezesa Urzędu lub Komisji (Komisja może tylko zwrócić się
do państwa członkowskiego o złożenie wniosku, sama nie może go złożyć). Z
systemem przekazań wiążą się nowe obowiązki Prezesa UOKiK. Prezes musi
obserwować zgłoszenia wpływające do Komisji Europejskiej i oceniać, czy
kwalifikują się one do przekazania. Należy sprawdzić, czy w danym przypadku
istnieje rynek w obrębie terytorium Polski, który przejawia wszelkie cechy rynku
odrębnego, sprawdzić, czy taki rynek jest częścią wspólnego rynku, a następnie
ocenić, czy koncentracja wywiera wpływ na ten rynek, albo stwarza
niebezpieczeństwo znacznego wpływu na ten rynek. W przypadku koncentracji nie
posiadającej wymiaru wspólnotowego Prezes będzie miał możliwość przekazania
sprawy do Komisji (za jej zgodą), jeżeli koncentracja wpływa na handel między
państwami członkowskimi i stwarza niebezpieczeństwo znacznego wpływu na
konkurencję na terenie Polski. Należy podkreślić, że wykazanie „wpływu na handel”
nie jest tym samym, co wykazanie „możliwości wpływu na handel” i wymaga
znacznie większego nakładu pracy.
Uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej spowodowało istotne
zmiany w zakresie procedur udzielania i nadzorowania pomocy publicznej. Z dniem
akcesji podlega ona ocenie z punktu widzenia zgodności z regułami wspólnego rynku,
a organem nadzorującym udzielanie pomocy przedsiębiorcom w Polsce, podobnie jak
59
Rozporzadzenie Rady z dnia 20 stycznia 2004 r. Nr 139/2004 w sprawie kontroli koncentracji
przedsiebiorców, Dz. U. WE z 29.01.2004, L 24

77
w innych krajach członkowskich, stanie się Komisja Europejska. Odpowiednie
przepisy wspólnotowe są stosowane bezpośrednio, bez potrzeby ich implementacji do
prawa krajowego. W przeciwieństwie do sytuacji w obszarze ochrony konkurencji,
gdzie występuje – w określonym zakresie – równoległość stosowania regulacji
krajowych i wspólnotowych, warunki dopuszczalności pomocy publicznej, reguły jej
udzielania i nadzorowania stanowią wyłączną domenę prawa wspólnotowego. Kwestie
pomocy publicznej regulowane są przez przepisy art. 36, 73, 86 – 89 i art. 296 TWE
oraz wydane na ich podstawie rozporządzenia:
 Rozporządzenie Rady Nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r. o zastosowaniu artykułów
92 i 93 Traktatu WE do pewnych kategorii pomocy horyzontalnej; Dz. U. WE z
14.05.1998, L 142.
 Rozporządzenie Rady nr 1540/98 z dnia 29 lipca 1998 r. ustanawiającego nowe
zasady pomocy dla przemysłu stoczniowego; Dz. U. WE z 29.06.1998, L 202.
 Rozporządzenie Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 roku
ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 93 WE, Dz. U. WE z
27.03.1999, L 83.
 Rozporządzenie Komisji nr 68/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie
zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE do pomocy państwa na szkolenia,
Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.
 Rozporządzenie Komisji nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie
zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy w
ramach zasady de minimis, Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.
 Rozporządzenie Komisji nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie
zastosowania artykułów 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa
dla małych i średnich przedsiębiorstw, Dz. U. WE z 13.01.2001, L 10.
 Rozporządzenie Komisji nr 2204/2002 z dnia 5 grudnia 2002 roku w sprawie
stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa w
zakresie zatrudnienia, Dz. U. WE z 13.12.2002, L 337.

78
 Z dniem przystąpienia naszego kraju do Unii Europejskiej organem
nadzorującym udzielanie pomocy przedsiębiorcom w Polsce stała się Komisja
Europejska.

9. Narodowy Plan Rozwoju.

Polska należy do najbiedniejszych państw rozszerzonej Unii Europejskiej, gdyż

polski Produkt Krajowy Brutto liczony na jednego na mieszkańca według parytetu siły
nabywczej jest zbliżony do 45%60 średniej Unii Europejskiej (dla 25 krajów). Cechy
strukturalne polskiej gospodarki są generalnie niekorzystne, a położenie geograficzne
ma charakter peryferyjny.
Dla neutralizacji istniejących problemów Polska musi posiadać bardzo staranną i
nowoczesną politykę rozwojową, która pozwoli na zmniejszenie dystansu
rozwojowego do bogatszych państw Unii Europejskiej. Polityka ta powinna
wykorzystywać te cechy polskiej gospodarki i polskiego społeczeństwa, które
stanowić mogą źródło przewagi komparatywnej naszego kraju. Zaliczyć do nich
należy relatywnie młodą i coraz lepiej wykształconą siłę roboczą, dobre perspektywy
dla rozwoju przedsiębiorczości, doceniany w świecie potencjał naukowy i kulturowy
coraz bardziej przyjazną przedsiębiorcom sferę prawną, relatywnie duży i rozwojowy
rynek.
Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest nadrzędnym planem społeczno-
gospodarczym, który uwzględnia strategie rozwoju – strategie regionalne,
najważniejsze strategie sektorowe (rolnictwo, energetyka, mieszkalnictwo,
komunikacja, transport) oraz strategie horyzontalne (jak np. edukacja, B+R,
innowacje, ochrona środowiska). NPR powinien być użytecznym narzędziem zarówno
dla polityki wewnętrznej jak i odpowiadać potrzebie elastycznego odnoszenia się do
propozycji unijnych61.

60
Wskaźnik ten wynosi 41% dla UE-15
61
pl.wikipedia.org/Wiki/narodowy_plan_rozwoju

79
 Jednocześnie musi on uwzględniać konstytucyjną zasadę zrównoważonego
rozwoju, co w szczególności wymaga – w odniesieniu do konkretnych programów i
przedsięwzięć przewidywanych w NPR – ograniczania do niezbędnego minimum
kosztów środowiskowych, a zwłaszcza zapewnienia perspektywicznej ochrony
zasobów środowiska i przyrody, bez ograniczania możliwości rozwoju dla przyszłych
generacji.
Sugestie zawarte w III Raporcie Kohezyjnym pozwalają na stwierdzenie, że
dotychczasowa formuła planowania i uzgadniania działań wspieranych z funduszy UE
nie jest jedyna jaka może być stosowana w kolejnym okresie budżetowania. Prace nad
NPR powinny zmierzać do utworzenia spójnego planu obejmującego istotne dla
rozwoju społeczno-gospodarczego Polski zagadnienia, których rozwiązanie bazować
będzie głównie na wsparciu z funduszy UE jak i inne obszary a pozostające poza sferą
dotychczasowego zainteresowania polityk wspólnotowych (edukacja, mieszkalnictwo,
gospodarka przestrzenna, służba zdrowia).
Przy takim założeniu NPR, opracowany w oparciu o przyjęte strategie może być
planem kompleksowym, a przy tym stosunkowo łatwym do przełożenia na dokument
lub dokumenty niezbędne do podjęcia negocjacji wsparcia ze strony UE, niezależnie
od rozwoju dyskusji i ustaleń ostatecznego kształtu dokumentów obligatoryjnych w
nowej perspektywie finansowej 2007-201362.
Podkreślenia też wymaga, iż co prawda członkostwo Polski w Unii Europejskiej
stwarza szansę istotnej poprawy pozycji konkurencyjnej polskiej gospodarki i
przyspieszenia rozwoju społeczno-ekonomicznego, jednak niezbędnym tego
warunkiem jest rozwinięcie nowoczesnego programowania tego rozwoju. Pierwszym
dokumentem nowej generacji programowania rozwoju w Polsce był Wstępny
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2000-2003, a kolejnym – Narodowy Plan Rozwoju na
lata 2004-2006. Zawierały one strategię wykorzystania funduszy unijnych i
towarzyszących im środków krajowych. Kolejny plan stanowić będzie całościowy
program rozwoju polskiej gospodarki. Należy także podkreślić, że skala dostępnych
środków rozwojowych na lata 2007-2013 jest nieporównywalnie większa niż tych

62
www.funduszestrukturalne.gov.pl

80
dostępnych w okresie 2004-2006, co tym bardziej wymaga przygotowania programu
odpowiedniego ich wykorzystania.
Założenia Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013 są efektem prac
Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata
2007-2013, powołanego przez Prezesa Rady Ministrów w dniu 6 lutego 2004 r.63
Przewodniczącym Zespołu jest Minister Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej, a
wiceprzewodniczącym – Minister – członek Rady Ministrów kierujący Rządowym
Centrum Studiów Strategicznych. W skład zespołu wchodzą członkowie,
przedstawiciele: Ministra Finansów, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministra Infrastruktury, Ministra Środowiska,
Ministra Nauki, Ministra Kultury, Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, Ministra
Spraw Zagranicznych, Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego. W pracach Zespołu uczestniczyli także przedstawiciele
Marszałków Województw i Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. W
pracach nad założeniami wykorzystane zostały także wnioski z prac eksperckich,
przygotowanych dla celu przygotowania NPR na lata 2007-2013.

9.1. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006.

Narodowy Plan Rozwoju na te lata określa plan działań strukturalnych, które Polska,
będąc członkiem Unii Europejskiej, zamierza realizować w latach 2004 – 2006. Działania
te są finansowane z funduszy strukturalnych UE. Dotyczą one trzech podstawowych
dziedzin wsparcia:
 Przedsiębiorstw;
 Rozwoju infrastruktury;
 Rozwoju zasobów ludzkich.

Głównym celem polityki spójności społeczno-gospodarczej Unii Europejskiej w

latach 2000-2006 jest wyrównywanie różnic międzyregionalnych w poziomie życia i w
63
Zarządzenie Nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie powołania Międzyresortowego
Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013.

81
rozwoju gospodarczym pomiędzy najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw
członkowskich, a przez to zwiększenie społecznej i gospodarczej spójności Unii
Europejskiej. Polityka ta realizowana jest poprzez współfinansowanie za pomocą
funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności określonych programów i
projektów rozwoju społeczno-gospodarczego w skali kraju i regionów. W ramach
polityki spójności największe wsparcie kierowane jest do regionów najuboższych,
dla których poziom PKB na jednego mieszkańca (za ostatnie trzy lata wg parytetu siły
nabywczej) jest mniejszy niż 75% przeciętnej wartości tego wskaźnika w całej UE.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r. wymagało
dostosowania rozwiązań w sferze polityki spójności do zasad funkcjonowania
instrumentów strukturalnych UE. Polska, spełniając kryteria zakwalifikowania do Celu
1 (promowanie rozwoju i strukturalnego dostosowania regionów opóźnionych w
rozwoju), uzyskała wspólnotowe wsparcie na rozwój społeczno-gospodarczy z
zasobów funduszy strukturalnych64 i Funduszu Spójności.
W celu zaprogramowania pomocy wspólnotowej oraz zapewnienia efektywnego jej
wdrażania, przygotowano Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR). W toku
prac nad NPR po raz pierwszy tego rodzaju dokument został poddany ocenie wpływu
na środowisko oraz ocenie przed realizacją programu (ewaluacja ex-ante), w tym jego
efektów makroekonomicznych. Opracowanie tego dokumentu poprzedzono szerokimi
konsultacjami z przedstawicielami samorządów wojewódzkich, partnerami społeczno-
gospodarczymi, środowiskami naukowymi oraz z przedstawicielami poszczególnych
resortów, jak również z Komisją Europejską.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 został zatwierdzony przez Radę
Ministrów i przesłany do Komisji Europejskiej w stuczniu 2003r., w celu
wynegocjowania:
 Podstaw Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework) - dokumentu
określającego kierunki i wysokości wsparcia ze strony funduszy strukturalnych
na realizację zamierzeń rozwojowych oraz

64
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz Społeczny (ESF), Europejski
Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Orientacji (FEOGA-O) oraz Finansowy Instrument Wspierania
Rybołówstwa (FIFG).

82
 Strategii Wykorzystania Funduszu Spójności - dokumentu określającego kierunki
i wysokość wsparcia ze strony Funduszu Spójności.

Funkcje i cele:

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 (NPR):

 jest strategicznym, średniookresowym dokumentem planistycznym, pierwszym,
który scala na poziomie krajowym horyzontalne, sektorowe i regionalne
działania interwencyjne państwa,
 określa najważniejsze działania strukturalne, które Polska, będąc członkiem Unii
Europejskiej, uruchomi w latach 2004-2006 przy wykorzystaniu środków
funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i środków krajowych,
 wskazuje kierunki rozwoju gospodarczego Polski w pierwszych latach po
akcesji, mające zapewnić warunki sprzyjające długotrwałemu wzrostowi
gospodarczemu i podniesieniu poziomu życia mieszkańców.

Celem strategicznym Narodowego Planu Rozwoju jest rozwijanie

konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zdolnej do
długofalowego, harmonijnego rozwoju, zapewniającej wzrost zatrudnienia i poprawę
spójności społecznej, ekonomicznej i przestrzennej z Unią Europejską na poziomie
regionalnym i krajowym.

Realizacja celu strategicznego NPR odbywa się poprzez osiąganie celów

cząstkowych, zdefiniowanych w odpowiedzi na wyzwanie globalnej konkurencji oraz na
wnioski wynikające z analizy słabych i mocnych stron polskiej gospodarki, a także szans i
zagrożeń przed nią stojących:
 wspomaganie osiągnięcia i utrzymania w dłuższym okresie wysokiego wzrostu
PKB,
 zwiększanie poziomu zatrudnienia i wykształcenia,
 włączenie Polski w europejskie sieci infrastruktury transportowej i
informacyjnej,

83
 intensyfikacja procesu zwiększenia w strukturze gospodarki udziału sektorów
o wysokiej wartości dodanej,
 wspomaganie udziału w procesach rozwojowych i modernizacyjnych wszystkich
regionów i grup społecznych w Polsce.

Warunkiem realizacji wyznaczonego celu strategicznego oraz celów

cząstkowych jest, obok działań o charakterze prawnym i fiskalnym, koncentracja
dostępnych środków finansowych na kilku podstawowych osiach rozwoju
(priorytetach). Osie rozwoju wyznaczone dla NPR na lata 2004-2006 nawiązują
bezpośrednio do osi rozwoju wyznaczonych we Wstępnym Narodowym Planie
Rozwoju.

84
Tabela 1.
Podstawowe osie rozwoju dla NPR oraz sposób ich wdrażania

Sposób wdrażania
Podstawy Wsparcia Fundusz Inicjatywy
Programy krajowe
Wspólnoty Spójności Wspólnotowe
Przede wszystkim przedsiębiorczość;
Zwiększanie innowacyjności
gospodarki w Polsce do 2006 roku;
Sektorowy Program Kapitał dla przedsiębiorczych;
Operacyjny Wzrost rządowe programy i strategie
Wspieranie konkurencyjności
konkurencyjności restrukturyzacyjne przemysłów:
przedsiębiorstw
przedsiębiorstw chemicznego, hutnictwa żelaza i stali,
górnictwa węgla kamiennego,
obronnego, lekkiego,
farmaceutycznego), inne programy
rządowe
Programy zatrudnienia i
restrukturyzacji finansowane z
Sektorowy Program
zasobów Funduszu Pracy, PFRON i
Rozwój zasobów ludzkich i Operacyjny Rozwój
EQUAL budżetu MGPiPS
zatrudnienia zasobów ludzkich
Program Pierwsza praca
Programy rozwoju edukacji
nadzorowane przez MENiS
Strategia Wykorzystania Funduszu
Spójności;
Strategia rozwoju infrastruktury
Sektorowy Program Część transportowej na lata 2004-2006 i w
Operacyjny Transport transportowa dalszych latach;
Program Infrastruktura – klucz do
1. Zwiększanie poziomu
rozwoju (Program budowy autostrad i
inwestycji
dróg ekspresowych)
infrastrukturalnych,
Strategia Wykorzystania Funduszu
związanych ze wzrostem
Spójności
gospodarczym i jakością
Program dla Odry 2006
życia i ochroną
Krajowy Plan Gospodarki Odpadami
środowiska
Część ochrony Krajowy Program Oczyszczania
środowiska Ścieków Komunalnych
Inne programy ukierunkowane na
zapobieganie lub ograniczanie emisji
zanieczyszczeń a także przywracanie
środowiska do właściwego stanu
Sektorowy Program
Operacyjny
Restrukturyzacja i
modernizacja sektora Program Aktywizacji Obszarów
2. Poprawa warunków dla żywnościowego oraz Wiejskich (PAOW)
rozwoju regionalnego, w rozwój obszarów Programy Agencji Własności Rolnej
tym rozwoju obszarów wiejskich Skarbu Państwa (AWRSP)
wiejskich Programy Agencji Restrukturyzacji i
Sektorowy Program Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)
Operacyjny
Rybołówstwo i
przetwórstwo ryb
3. Wzmocnienie potencjału
rozwojowego regionów i Zintegrowany Program
Kontrakty wojewódzkie
przeciwdziałanie Operacyjny Rozwoju INTERREG
marginalizacji Regionalnego
niektórych obszarów

Źródło: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 – 2006

85
 Interwencja publiczna w pięciu głównych osiach rozwojowych
zidentyfikowanych w ramach Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 ma charakter
kompleksowy i komplementarny w stosunku do działań, które nie są
współfinansowane ze źródeł funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.
Wyznaczone priorytety są realizowane zarówno w ramach dokumentów
programowych uzgodnionych z Komisją Europejską, jak i krajowych środków
publicznych, które będą wydatkowane w ramach realizacji programów rządowych,
działań rozwojowych podejmowanych przez samorządy terytorialne oraz działań
ustawowych dla poszczególnych funduszy celowych.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 realizowany jest poprzez następujące

dokumenty:
 Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW) wdrażane za pomocą pięciu sektorowych
programów operacyjnych (Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Rozwój
Zasobów Ludzkich, Transport, Rybołówstwo i przetwórstwo ryb, Modernizacja i
restrukturyzacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich),
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz programu
operacyjnego Pomocy Technicznej,
 Strategię Wykorzystania Funduszu Spójności,
 Program Inicjatywy Wspólnoty INTERREG (współpraca przygraniczna),
 Program Inicjatywy Wspólnoty EQUAL.

9.2. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007 – 201365.

W odróżnieniu od Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, który jest

dokumentem programującym wykorzystanie przez Polskę funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności Unii Europejskiej, Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007-
2013 będzie strategią obejmującą całokształt działań rozwojowych kraju, bez względu
na pochodzenie środków finansowych. Tak więc poza przedsięwzięciami

65
www.mgip.gov.pl

86
współfinansowanymi z budżetu UE, uwzględnione w niej zostaną działania
finansowane wyłącznie z zasobów krajowych.
NPR 2007-2013 uwzględnia cele zawarte w:
 narodowej strategii rozwoju regionalnego,
 strategiach sektorowych,
 strategiach rozwoju województw,
 programach wieloletnich,
 koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju,
 założeniach polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa oraz założeniach
polityki innowacyjnej państwa.

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 będzie określał:

 diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, w tym zróżnicowań
regionalnych,
 cel główny i cele szczegółowe rozwoju społeczno-gospodarczego kraju,
 kierunki rozwoju,
 szacunkowy plan finansowy,
 kryteria wyboru beneficjentów,
 system zarządzania i realizacji.

Do dokumentu ponadto zostaną załączone prognozy i oceny przewidywanego

wpływu NPR 2007-2013 na środowisko, podstawowe wskaźniki makroekonomiczne,
rynek pracy oraz konkurencyjność gospodarki, w tym innowacyjność przedsiębiorstw.
Realizacja NPR 2007-2013 odbywać się będzie głównie na podstawie sektorowych i
regionalnych programów operacyjnych oraz strategii wykorzystania Funduszu
Spójności.

10. Pomoc publiczna – wspieranie rozwoju sektora MSP.

87
 Uwzględnienie szczególnej roli sektora MSP w tworzeniu nowoczesnej i bardziej
dynamicznej oraz elastycznej gospodarki, jak też nowych miejsc pracy, doprowadziło
do wprowadzenia wspólnej polityki Unii Europejskiej wobec tego sektora. Dzięki
Strategii Lizbońskiej nastąpiło wzmożenie działań mających na celu wspieranie
sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Władze wspólnoty realizują politykę
strukturalną aby zapobiec nadmiernym różnicom osłabiającym potencjał gospodarczy
Unii Europejskiej66. Zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej było jednym z
celów traktatu rzymskiego, ustanawiającego Wspólnotę Europejską w 1957 r. W
ramach polityki strukturalnej Unia wspiera kierowanie rozwojem gospodarczym
państw w taki sposób, aby poszczególne kraje rozwijały się równomiernie, dorównując
poziomowi bardziej rozwiniętych państw.
Wspomaganie przedsiębiorczości jest jednym z ważniejszych elementów polityki
strukturalnej. Kraje UE widzą potrzebę wspierania małych i średnich przedsiębiorstw,
gdyż od ich kondycji zależy stan całej gospodarki Wspólnoty jak też jej
konkurencyjność na rynkach światowych. Władze skupiły się przede wszystkim na:
 Dostosowaniu i ujednoliceniu prawa;
 Zapewnieniu warunków uczciwej konkurencji;
 Uproszczeniu systemu podatkowego;
 Wspieraniu inwestycji;
 Wspieraniu eksportu.

Już od 1982 r. sektor MSP objęty jest w UE pomocą publiczną. W 1986 r.

powołano w Komisji Europejskiej zespół ds. MSP, przekształcony w 2000 r. w
Dyrekcję Generalną ds. Przedsiębiorstw. W 1994 r. został przyjęty „Zintegrowany
program na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw”. Obecnie realizowany jest
„Wieloletni program na rzecz przedsiębiorstw i przedsiębiorczości” obejmujący lata
2001 – 2005. Wg art. 130 Traktatu z Maastricht, kraje członkowskie powinny dążyć
do stworzenia otoczenia przyjaznego dla rozwoju i funkcjonowania MSP. Należy
zmniejszać różnice między regionami i likwidować zacofanie obszarów wiejskich
66
U. Dubejko, Tworzenie konkurencyjnej gospodarki w krajach Unii Europejskiej poprzez wspieranie rozwoju
sektora małych i średnich przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność oraz rozwój w gospodarce, (red.) K. Kłosiński,
KUL, Lublin, 2004, s. 115

88
dzięki wspieraniu małej i średniej przedsiębiorczości. Należy wspierać MSP dlatego,
że mają one bardzo istotną rolę w tworzeniu miejsc pracy, są bardziej elastyczne –
pierwsze wprowadzają istotne zmiany, są głównym źródłem konkurencji na rynku –
działają jako siła napędowa zmian strukturalnych i odnowy gospodarki. Biorąc pod
uwagę korzyści wynikające ze szczególnej roli MSP, Komisja podjęła działania
cechujące się wyrównaniem szans, mające na celu wspieranie tego sektora.
Przygotowano specjalne łagodne i elastyczne zasady pomocy dla MSP. Pomoc
okazywana jest zarówno członkom UE – fundusze strukturalne, jak też kandydatom –
fundusze przedakcesyjne, ze względu na zrównoważenie poziomu gospodarczego.
Reguły dopuszczalnej pomocy publicznej udzielanej małym i średnim
przedsiębiorstwom zawarte są w szczególności w rozporządzeniu KE nr 70/2001,
określającym, że pomoc udzielona małym i średnim przedsiębiorstwom jest
dozwolona i nie trzeba jej zgłaszać KE o ile mieści się w ramach nakreślonych przez
to rozporządzenie. Dotyczy to przedsiębiorstw:
 Zatrudniających poniżej 250 osób;
 Posiadających roczny obrót do 40 mln euro lub sumę bilansową do 27 mln euro;

 Spełniających kryterium niezależności67.

Według rozporządzenia dotyczącego pomocy publicznej dopuszczalne są

następujące rodzaje i pułapy pomocy publicznej dla MSP:
 Pomoc na inwestycje materialne i niematerialne:
o Inwestycje materialne – wydatki na środki trwałe przy tworzeniu nowej
firmy, jej rozbudowie, zmianach w produkcji (przy modernizacji), jak
też przy przejęciu;
o Inwestycje niematerialne – wydatki na transfer technologii poprzez
nabycie praw patentowych, licencji, how-know, nieopatentowanej
wiedzy technologicznej.

67
W. Starzyńska, Rynek zamówień publicznych w procesie integracji z Unią Europejską. Analiza sektora
dostaw, Difin, 2003

89
 Pomoc na usługi zewnętrznych konsultantów – nie może przekraczać 50%
takich usług; usługi nie mogą być związane ze zwykłymi kosztami operacyjnymi
firmy ponoszonymi na porady prawne, podatkowe, czy reklamowe.
 Pomoc na udział w targach i wystawach – nie może przekraczać 50%
dodatkowych kosztów wynajęcia, utworzenia i prowadzenia ekspozycji firmy na
targach i wystawach. Nie dotyczy ten limit pierwszorazowego uczestnictwa w
tego typu przedsięwzięciach.
Inne regulacje dotyczące pomocy publicznej:
 Pomoc „de minimis” – rozporządzenie 69/2001 – pomoc ta zwalnia od
obowiązku zgłaszania do KE pomocy publicznej udzielonej w wysokości nie
większej niż 100 000 euro w okresie trzyletnim dla jednego przedsiębiorstwa
 Pomoc na cele szkoleniowe – rozporządzenie 68/2001 – szkolenia dla małych i
średnich firm
 Regulacje dotyczące pomocy regionalnej, horyzontalnej, sektorowej.

Wspieranie sektora MSP uważa się za jeden z najlepszych sposobów aktywizacji

regionów. Małe i średnie przedsiębiorstwa wspieranie są dzięki samorządom
lokalnym, które wybierają kierunki działań i instrumentów wspierających, określają
skalę i strukturę interwencji kierowanej do przedsiębiorców w powiązaniu z innymi
działaniami strukturalnymi i rozwojowymi, realizowanymi na terenie regionu68.

Priorytety, na których skoncentrowane są działania prowadzone w ramach

polityki regionu regionalnego:
 Rozwój infrastruktury technicznej i informatycznej, jednakże działania władz nie
mogą wspierać inwestycji, realizowanych przez kapitał prywatny;
 Wspieranie inwestycji poprzez wsparcie MSP, przyciągnięcie inwestorów
zagranicznych, korporacji międzynarodowych;
 Rozwój innowacyjności;
 Rozwój zasobów ludzkich dla poprawy efektywności funkcjonowania kapitału
prywatnego w danym regionie.
68
Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, praca zbiorowa, PARP, Warszawa, 2001

90
 Rodzaje wsparcia MSP realizowanego w krajach Unii Europejskiej:
 Uproszczenie procedur administracyjnych:
o Wprowadzenie elektronicznego przekazu danych – Internet;
o Dążenie do uproszczenia procedur związanych z rozpoczęciem
działalności gospodarczej;
 Podatkowe instrumenty wspierania MSP:
o Preferencyjne stawki podatkowe lub ulgi dla małych firm (odliczenia
podatku na inwestycje, zwolnienia z podatku od nieruchomości, itp.)
 Wsparcie innowacyjności MSP:
o Subwencje państwowe – przeznaczone na tworzenie firm o charakterze
innowacyjnym;
o Preferencyjne warunki kredytowania.
 Wspieranie działalności eksportowej:
o Działania proeksportowe o charakterze ogólnowspólnotowym –
promocja przedsiębiorstw krajów UE poza terenem Unii, zapewnienie
dostępu przedsiębiorstwom UE do rynków amerykańskich.
 Wspieranie wspólnych działań europejskich przedsiębiorstw:
o Program CRAFT – Wspólny Program Badawczy Rozwoju Technologii;
o Bezpłatny dostęp dla przedsiębiorców do danych na temat
prowadzonych badań.

10.1. Unijne programy pomocowe dla przedsiębiorstw.

Programy pomocowe są aktami normatywnymi (ustawami albo

rozporządzeniami), które określają zasady, warunki, formy oraz podstawy prawne
przyznawania konkretnego wsparcia przedsiębiorcom. Zawierają podstawowe
elementy dotyczące udzielania pomocy, m.in. przeznaczenie (np. na szkolenia, badania
i rozwój, ochronę środowiska, zwiększanie zatrudnienia, restrukturyzacje) i formy

91
(dotacja, rozłożenie na raty płatności podatku, gwarancja, poręczenie, itp.). Wskazują
także organy udzielające wsparcia, warunki dopuszczalności pomocy (m.in. określenie
jej maksymalnej wielkości), czas trwania programu i jego beneficjentów.

Programy pomocowe - Załącznik nr 2.

11. Budowanie tożsamości przedsiębiorstwa.

Firmy coraz częściej zaczynają zwracać uwagę na kształtowanie swego

wizerunku, jako ważnego elementu decydującego o ich konkurencyjności. Jest to
spowodowane ograniczaniem barier handlowych i inwestycyjnych. Przedsiębiorstwa,
które chcą efektywnie konkurować z dynamicznie wkraczającymi na nasz rynek
renomowanymi przedsiębiorstwami zagranicznymi, muszą budować swoją tożsamość,
aby stworzyć pozytywny wizerunek w opinii otoczenia.
Wizerunek firmy można określić jako całokształt wyobrażeń, oczekiwań,
przekonań oraz wiedzy z nią związanej69. Wizerunek jest obrazem firmy w
świadomości społecznej, tj. opinii otoczenia, ukształtowany na podstawie
prowadzonych przez nią działań.
Przedsiębiorstwa poprzez swoje cech tożsamości ukierunkowane na pozytywne
kształtowanie swojego wizerunku koncentrują się głównie na wybranych elementach
oferty, takich jak: jakość techniczna oferowanych produktów i usług
posprzedażowych, cena, działania promocyjne, oraz doborze odpowiednich metod jej
zaprezentowania. Coraz częściej decyduje o wizerunku sposób przedstawienia oferty
przez działania promocyjne – sprzedaż bezpośrednia i reklama. Firmy budując swą
tożsamość dostosowują coraz częściej indywidualne rozwiązania zawarte w ofercie do
potrzeb i wymagań klienta, chcąc w ten sposób utrzymać z nim bezpośredni kontakt
zapewniający fachową, indywidualną i kompleksową obsługę. Oferowanie
kompleksowej i indywidualnej obsługi zmierzającej do budowania z klientami
69
M. Urbaniak, Wizerunek przedsiębiorstw jako wyznacznik ich konkurencyjności, (w:) Determinanty pozycji
konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, nr 12, SWSPiZ, Łódź, 2005,
s. 91

92
marketingu partnerskiego stanowi bardzo ważny element budowania tożsamości przez
przedsiębiorstwa, które coraz częściej realizują wiele przedsięwzięć związanych ze
ścisłą współpracą w zakresie prac badawczo-rozwojowych nad nowymi produktami,
rozwojem sieci dystrybucji i prowadzeniu wspólnych działań promocyjnych,
wspólnych inwestycji kapitałowych. Kształtowanie pozytywnych relacji między
oferentem a odbiorcą zmierza do coraz bardziej bezpośrednich form kontaktów
(obsługa klienta „on-line” 24 h/dobę). Utrzymanie klienta jest i będzie największym
wyzwaniem dla przedsiębiorstw. Ścisła współpraca z klientem pozwala na szybkie
diagnozowanie zmieniających się potrzeb. Na pozytywny wizerunek firmy ma również
wpływ pozyskanie przez nią inwestora zagranicznego (o znanej marce, z kraju o
dobrej reputacji). Inwestor wnosi m.in. środki finansowe, markę, nazwę.
Przedsiębiorstwa coraz częściej kreują własną markę. W budowaniu tożsamości firmy
coraz większe znaczenie odgrywają standardy organizacyjne. Posiadanie
certyfikowanego systemu zarządzania na zgodność ze standardami ISO serii 9000
przestaje być wyłącznie aspektem promocyjnym lub koniecznością poddanie
niezależnej ocenie w wyniku nacisków klientów. Coraz więcej firm traktuje taki
system jako narzędzie pozwalające osiągnąć zakładaną sprawność organizacyjną. W
roku 2000 standardy ISO serii 9000 uległy nowelizacji i poddane wymaganiom
doskonalenia organizacji pod kątem TQM. Firmy coraz częściej ubiegają się o różnego
rodzaju wyróżnienia i nagrody jakości dążąc tym samym do wyróżnienia swojej
tożsamości. Coraz więcej firm również jest zainteresowanych stosowaniem norm ISO
serii 14000 w zakresie systemów zarządzania środowiskowego (ISO 14001), analizy
cyklu życia produktów (ISO 14040-43), etykietowania środowiskowego (14020-24),
jak też programu Responsible Care, Cleaner Production. Wraz z rozszerzeniem UE
znaczenie standardów staje się coraz ważniejsze. Procesy związane z transformacją
polskiej gospodarki począwszy od lat 90-tych i związana z tym konieczność
konkurowania, stały się okazją do zwrócenia większej uwagi firm działających na
naszym rynku do wyraźnego podkreślenia ich tożsamości i do podejmowania przez
firmy wysiłku zmierzającego do budowania pozytywnego wizerunku.

93
12. Finansowanie sektora MSP w Unii Europejskiej.

Sektor MSP w Unii Europejskiej stanowi ponad 90% wszystkich przedsiębiorstw

i obejmuje ponad 60% zatrudnionych ogółem.
Przyłączenie 1 maja 2004 r. do UE nowych członków nie spowodowało
istotnych zmian w strukturze przedsiębiorstw. Przypuszcza się, że w krajach, które
przystąpiły do Unii Europejskie, sektor MSP wynosi również ponad 90% wszystkich
przedsiębiorstw, a udział w ogólnym zatrudnieniu wynosi ok. 60%. Nowe kraje
członkowskie UE rozszerzyły liczbę przedsiębiorstw o ok. 20%, z czego największą
liczbę przedsiębiorstw wniosła do Unii Polska70.
Ważnym wyznacznikiem konkurencyjności przedsiębiorstw MSP jest łatwy
dostęp do finansowania, w tym w dużej mierze do finansowania bankowego. Tempo
rozwoju gospodarczego, w tym także poziom konkurencyjności firm i całej
gospodarki, uzależnione jest w dużej mierze od zdolności do finansowania inwestycji
przez przedsiębiorstwa. Dostęp do źródeł finansowania jest dla sektora MSP znacznie
większą barierą, niż dla przedsiębiorstw dużych71.
Finansowanie może być rozpatrywane przez dwa różne systemy finansowe:
 bankowy – finansowanie przedsiębiorstw wypełniają pośrednicy finansowi;
 kapitałowy (rynkowy) – funkcje systemu finansowego spełnia rynek kapitałowy
w konkurencji z usługami bankowymi.

Bez względu na system, kredyt bankowy stanowi podstawowy instrument

finansowy małych i średnich przedsiębiorstw.
Możliwy wpływ zmian strukturalnych sektora finansowego na finansowanie
MSP:
 Pozytywny:
o malejące koszty kredytu bankowego (prowizje, oprocentowanie);
o lepsza obsługa i szersza oferta produktów finansowych;
70
SMEs In Europe – Candidate countries, Office for Publications of the European Communities, Luxemburg,
2003, s. 15
71
J. Próchniak, Fundusze poręczeń kredytowych a bankowe finansowanie przedsiębiorstw, (w:)
Konkurencyjność przedsiębiorstw W odpowiedzi świetle Strategii Lizbońskiej, (red.) J. Bieliński, CeDeWu,
Warszawa, 2005

94
 o decentralizacja decyzji o udzieleniu kredytu w kierunku jednostek
regionalnych, których pracownicy znają faktyczną sytuację ekonomiczną
przedsiębiorcy;
o zwiększenie czasu, jaki mogą poświęcić doradcy bankowi każdemu
kredytobiorcy w rezultacie informatyzacji w bankowości.
 Negatywny:
o zmniejszenie dostępności placówek bankowych w dużych regionach;
o redukcja wartości kredytowania dla MSP;
o wydłużony proces decyzyjny w skomplikowanych strukturach
bankowych;
o częste zmiany w kontaktach personalnych z bankiem w efekcie częstych
zmian w organizacji banków72.

W UE małe i średnie przedsiębiorstwa korzystają zazwyczaj z usług bankowych

nie więcej niż jednego banku, a zaciągane kredyty nie przekraczają wartości 100 000
euro. Praktyczne doświadczenia finansowania MSP w poszczególnych krajach
wskazują, że różnice w strukturze finansowania w poszczególnych krajach wynikają
silniej ze specyfiki systemu finansowego oraz przyzwyczajeń przedsiębiorców, niż z
takich parametrów, jak:
 wielkość przedsiębiorstwa
 sektor
 dochodowość

Koszt bankowego finansowania małych istotnych średnich przedsiębiorstw jest

wyższy niż finansowanych dużych przedsiębiorstw.
Poza kredytem bankowym małe i mikro przedsiębiorstwa korzystają również z
kredytów kupieckich, samofinansowania oraz finansowania nieformalnego od
znajomych, rodziny, bądź też tzw. finansowania „business angels”. Większe
przedsiębiorstwa poza kredytem bankowym wykorzystują leasing, factoring, venture
capital.
72
SMEs and Access to Finance, Observatory of European SMEs, No. 2, 2003, s. 13

95
 Według raportu Komisji Europejskiej potrzeby zgłaszane przez przedsiębiorców
odnośnie lepszego dostępu do finansowania sektora MSP, dotyczą głównie:
 lepszej dostępności do poręczeń kredytowych;
 tworzenia lokalnych, regionalnych banków inwestycyjnych;
 lepszego dostępu do doradztwa finansowego;
 pomocy w wypełnianiu wniosków kredytowych i wniosków o finansowanie .

12.1. Fundusze poręczeń kredytowych.

Głównym przedmiotem działalności funduszy poręczeń kredytowych jest

udzielanie poręczeń (gwarancji) spłaty kredytu zaciągniętego przez przedsiębiorców w
instytucjach finansowych. Najczęściej poręczenia udzielane są przedsiębiorcom
ubiegającym się o finansowanie w bankach, a poręczenia mogą być udzielane do wys.
40 – 80% kwoty kredytu.
Klientami funduszu mogą być wyłącznie przedsiębiorstwa należące do sektora
MSP. Fundusze poręczeń w oparciu o środki publiczne, zazwyczaj tworzone są na
poziomie lokalnym. Fundusze działają zazwyczaj jako odrębne instytucje.
Poza funduszami poręczeń kredytowych, poręczeń mogą udzielać też fundusze
poręczeń wzajemnych. W tym przypadku uczestnicy funduszu wzajemnie i solidarnie
poręczają spłaty kredytów członkom zrzeszonym w funduszu. Taka forma funduszu
nie wymaga zaangażowania znacznych środków publicznych, ale warunkiem
funkcjonowania tego typu poręczeń są dobrze rozwinięte zrzeszenia przedsiębiorców,
czyli Izby gospodarcze, przemysłowe, cechy rzemiosł.
Poręczenia kredytowe mają szczególne znaczenie w odniesieniu do małych firm,
które raczej nie posiadają wymaganych przez bank zabezpieczeń, a inne formy
finansowania są nieosiągalne.

12.1.1. Poręczenia kredytowe w Polsce.

Pierwsze fundusze poręczeń kredytowych w oparciu o środki publiczne powstały

w Polsce w połowie lat 90-tych ze środków Programu Inicjatyw Lokalnych Phare, w

96
ramach Polsko-Brytyjskiego Programu Wspierania Przedsiębiorczości, ze środków
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w ramach Banku Gospodarstwa Krajowego
(obecnie Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych BGK).
Liczba nowo powstających funduszy od roku 2001 wzrosła, ze względu na
przyjęcie rządowego programu „Kapitał dla przedsiębiorczych”73.
Program „Kapitał dla przedsiębiorczych” zakłada ujednolicenie funduszy
istniejących oraz stworzenie spójnego systemu funduszy poręczeń kredytowych, z
perspektywą dofinansowania funduszy ze środków publicznych i unijnych.
Obecny stan funduszy doręczeniowych wskazuje na mnóstwo niesprawności i
barier funkcjonowania. Fundusze tworzone w oparciu o środki różnego pochodzenia i
w oparciu o różne zasady, nie są widziane jako wiarygodni partnerzy dla banków.
Dlatego też banki niechętnie przyjmują poręczenia jako zabezpieczenie kredytu. W
rezultacie fundusze choć tworzone są bardzo dynamicznie, mają spore problemy z
prowadzeniem swojej działalności.
Fundusze poręczeń kredytowych stanowią instrument korygujący
niedoskonałości rynku w zakresie alokacji kapitału. Kredyt bankowy jest
podstawowym źródłem finansowania małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, jak
i w innych krajach UE. Nie jest jednak łatwo, gdyż warunki udzielania kredytów przez
banki są restrykcyjne. Skutki ostrożnych polityk kredytowych odczuwa sektor MSP
(szczególnie firmy nie posiadające wystarczających zabezpieczeń).
Mimo to, UE dąży do wspierania przedsiębiorczości sektora MSP, który stanowi
kluczowy element przewagi konkurencyjnej gospodarek.

13. Wpływ kapitału zagranicznego na wzrost konkurencyjności

przedsiębiorstw.

Kapitał zagraniczny odgrywa ogromną rolę w procesie przemian zachodzących

w polskiej gospodarce, a tym samym w budowaniu wysokiego poziomu sektora MSP.

73
Kapitał dla przedsiębiorczych, Rządowy program rozbudowy systemu funduszy poręczeniowych i
pożyczkowych dla małych i średnich przedsiębiorstw, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 13.08.2002

97
Ze względu na brak krajowych zasobów kapitałowych, inwestycje zagraniczne
stanowią pożądany strumień zasilania procesów rozwoju gospodarczego74.
Łatwo można stwierdzić, że bez udziału kapitału zagranicznego nie
uzyskalibyśmy takiego poziomu przeobrażeń strukturalnych naszej gospodarki. Mowa
o bezpośrednich inwestycjach zagranicznych. Przejawem angażowania się podmiotów
zagranicznych w inwestycje bezpośrednie jest np. tworzenie spółek z udziałem
kapitału zagranicznego.
Napływ inwestycji zagranicznych powiązany jest z poziomem konkurencyjności
gospodarki. Im większa konkurencyjność, tym większa skłonność inwestowania75.
Inwestorów przyciągają silne przedsiębiorstwa. Inwestorzy wzmacniają pozycję
konkurencyjną polskich firm, jak też przyczyniają się do wzrostu aktywności kapitału
ludzkiego. Od inwestorów nabywamy wiedzę, zdobywamy nowe technologie, itp.
Inwestycje zagraniczne wpływają na rozwój nowych gałęzi przemysłu i transformację
struktury eksportu. Jest to efektem globalizacji i włączania się naszej gospodarki w ten
proces76. Zagraniczni inwestorzy zaliczani są do liderów polskiego eksportu. Produkty
firm z kapitałem zagranicznym trafiają na rynki całego świata.
Inwestorzy zagraniczni dostarczają drobnym kooperantom krajowym technologie
i dokumentacje. Dzięki temu wzrasta konkurencyjność wyrobów. Dzięki partnerom
zagranicznym firmy mają większe szanse na uzyskanie kredytów, gdyż stanowią oni
swego rodzaju zabezpieczenie jego spłaty. Dzięki inwestorom zagranicznym firmy
często ratowane są przed bankructwem, a zagraniczne inwestycje stwarzają szansę
rozwoju firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Obcy kapitał pomaga
prywatyzowanym firmom w dostosowaniu się do wymogów gospodarki rynkowej77.
Zagraniczne koncerny narzucają polskim firmom wysokie normy jakościowe. Aby je
spełnić, firmy muszą poszukiwać nowych produktów i rozwiązań oraz wprowadzać
zmiany organizacyjne i technologiczne. Dzięki temu nasze firmy mają szansę

74
M. Wypych, Kapitał zagraniczny jako czynnik rozwoju przedsiębiorczości w Polsce (na przykładzie sektora
MSP), (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i
Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 289
75
I. Michałków, Czy inwestorzy zagraniczni podnoszą konkurencyjność polskiej gospodarki?, (w:) Kapitał
zagraniczny – wyzwania i szanse, (red.) I. Michałków, DrukTur, Warszawa, 2004, s. 139
76
I. Michałków, Polskie przedsiębiorstwa wobec wyzwań globalizacji gospodarki, (w:) Polskie przedsiębiorstwa
wobec standardów europejskich, (red.) K. Kuciński, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, 2003, s. 96
77
S. Kojło, Rola kapitału zagranicznego w handlu zagranicznym w aspekcie małych i średnich przedsiębiorstw,
Zeszyty Naukowe WSE w Warszawie, nr 3, 2001

98
przetrwać na rynku. Firmy współpracujące z firmami zagranicznymi, częściej
inwestują w rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy. Współpraca ta wywołuje efekt
marketingowy. Polskie firmy są lepiej postrzegane na rynku, dzięki czemu łatwiej jest
im nawiązać kontakty handlowe i zwiększyć konkurencyjność oraz poczucie
bezpieczeństwa, gdyż firmy takie stają się przede wszystkim stabilne. W warunkach
zaostrzonej konkurencji przedsiębiorstwa dążą do tego, żeby być globalnym –
współpraca krajowych firm z podmiotami zagranicznymi jest ekonomiczną
koniecznością.
W firmach, w których aktywnie działają zagraniczni inwestorzy pracuje wysoko
wykwalifikowana kadra menadżerska, która przekazuje pewną wiedzę, której nie
posiadają polscy menadżerowie, a którą muszą w szybkim czasie posiąść, aby
przedsiębiorstwa funkcjonowały na jak najwyższym poziomie, co zapewni im
odpowiedni poziom konkurencyjności. Inwestorzy zagraniczni nie tylko inwestują, ale
uczą jak skutecznie działać78. Mimo tylu pozytywnych efektów jakie przynoszą
inwestycje zagraniczne, należy zwrócić uwagę, że wiążą się one również z pewnymi
zagrożeniami, a mianowicie inwestorzy zagraniczni spowodowali, że wiele firm nie
wytrzymało konkurencji i przestało funkcjonować.
Mimo tych negatywnych aspektów wpływu kapitału zagranicznego na polskie
przedsiębiorstwa, integracja Polski z Unią daje szansę na większy napływ inwestycji
zagranicznych, przez co firmy uzyskują większe szanse na pozyskiwanie partnerów
inwestycyjnych i rozszerzenie swej działalności na największym wspólnym rynku
świata.
Dzięki inwestycjom zagranicznym, polska gospodarka stała się bardziej
konkurencyjna i zdolna do trwałego rozwoju. Polskie firmy dzięki współpracy z
koncernami zagranicznymi wdrożyły drastyczne programy redukowania kosztów i
przeprowadziły kompleksowe restrukturyzacje. W efekcie poprawiły swą kondycję
ekonomiczną i zwiększyły potencjał rozwojowy. Należy uznać za wskazane
wprowadzanie programów wspierających rodzime firmy chcące kooperować z
inwestorami zagranicznymi.

78
S. Luc, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a przekształcenia strukturalne w przemyśle polskim, Monografie
i Opracowania 475, SGH, Warszawa, 2000, s. 128 – 129

99
14. Zarządzanie wiedzą w przedsiębiorstwie szansą na międzynarodową
przewagę konkurencyjną.

Przedsiębiorstwo oparte na wiedzy jest to przedsiębiorstwo wykorzystujące

specyficzne umiejętności i wiedzę pracowników w celu osiągnięcia wydajności pracy.
Wiedza jest podstawowym determinantem rozwoju przedsiębiorstwa, z czym ściśle
związany jest wzrost konkurencyjności i poprawa pozycji konkurencyjnej. W
przedsiębiorstwie „inteligentnym” – w organizacji opartej na wiedzy – wprowadzanie
ciągłych usprawnień zależy od tego, czy posiada ono umiejętności, m.in. w zakresie:
 formułowania własnej wizji, misji i strategii oraz mobilizowania pracowników
wokół ich realizacji;
 organizowania w istniejących strukturach zarządzania zespołów efektywnej
współpracy;
 tworzenia systemu motywacyjnego;
 identyfikowania procesów będących słabymi ogniwami79.

Obecność Polski w Unii Europejskiej spowodowała otwarcie granic dla firm

zagranicznych. Polskie firmy poszukują nowych rozwiązań. Jednocześnie era
globalizacji prowadzi do nasilenia przejęć i fuzji, jak i tworzenia konkurencji.
Głównym zadaniem w takiej sytuacji staje się obniżka kosztów, spełnienie
wszelkich norm jakości i ochrony środowiska, podjęcie uczciwej konkurencji,
wdrożenie procesów innowacyjnych, oraz posiadanie takiego kapitału ludzkiego, który
jest kluczem do sukcesu. Kapitał ludzki to wiedza, informacje, doświadczenie jakie
posiadają ludzie, a które to przedsiębiorstwa wykorzystują do budowania przewagi
konkurencyjnej80. Najbardziej efektywne inwestycje wiążą się z kształceniem
pracowników. Bardzo prężnie rozwija się zarządzanie wiedzą81.
Wprowadzenie zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwie umożliwia:

79
H. G. Adamkiewicz-Drwiłło, Znaczenie wiedzy jako czynnika rozwoju przedsiębiorstwa – organizacji
inteligentnej w świetle strategii konkurencyjności, (w:) Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności
w gospodarce, (red.) B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz, Dom Organizatora, Toruń, 2005, s. 329
80
J. Szaban, Miękkie zarządzanie. Ze współczesnych problemów zarządzania ludźmi, Wydawnictwo Wpisz,
Warszawa, 2003
81
M. Piątkowski, Nowa gospodarka a transformacja, Wyd. Wpisz, Warszawa, 2003, s. 154

100
 poprawę komunikacji;
 szybsze reagowanie na zmiany;
 wzrost innowacyjności przedsiębiorstwa;
 zwiększenie produktywności;
 poprawę procesów decyzyjnych;
 szybsze rozwiązywanie problemów;
 wzrost efektywności przedsiębiorstwa na rynku;
 zwiększenie kompetencji personelu przedsiębiorstwa82.

W nowym modelu przedsiębiorstwo buduje zasady tworzenia kapitału

intelektualnego opartego na przekształcaniu wiedzy posiadanej oraz zdobywanej przez
jednostkę w wiedzę całej organizacji, tj. wiedzę potrzebną w zarządzaniu. To właśnie
ludzie są warunkiem budowania wysokiej pozycji konkurencyjności83. Wymaga to:
 nowoczesnego zarządzania zasobami ludzkimi – zdobywanie wysoko
wykwalifikowanych pracowników i ich utrzymanie w firmie;
 ciągłych szkoleń – efektem jest poprawa motywacji do pracy, poczucie
bezpieczeństwa.

Aby organizacja była konkurencyjna powinna spełniać nw. warunki:

 posiadać odpowiednią wiedzę
 potrafić tę wiedzę wykorzystać84.

Przedsiębiorstwo uczące się to organizacja inteligentna, potrafiąca kształtować

poziom konkurencyjności związany z bieżącą działalnością gospodarczą. Jednocześnie
potrafi dostosowywać się do warunków otoczenia, dzięki posiadaniu umiejętności
adaptacyjnych. Posiada również umiejętność antycypowania zmian warunków

82
A. Budziewicz, Zarządzanie wiedzą elementem poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw, (w:) Wiedza –
światłem na drodze do społeczeństwa przyszłości, (red.) A. Szewczyk, HOBEN, Szczecin, 2003, s. 33
83
E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność przedsiębiorstw, (w:) Determinanty
pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź,
2005, s. 173
84
J. Kisielnicki, System pozyskiwania i zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach, (w:) Zarządzanie wiedzą we
współczesnych organizacjach, (red.) J. Kisielnicki, WSHiP, Warszawa, 2003, s. 23

101
rynkowych w przyszłości. Konkurencyjność nowoczesnego przedsiębiorstwa wiąże się
z jego zdolnością do ciągłego kreowania tendencji rozwojowej, wzrostu
produktywności oraz skutecznego rozwijania rynków zbytu w warunkach oferowania
przez konkurentów towarów lub też usług nowych, tańszych a zarazem lepszych.
Można powiedzieć, że konkurencyjność przedsiębiorstw związana jest z
dostosowaniem oferowanego produktu do wymogów rynku i konkurencji. Poziom
konkurencyjności zależy od wielu czynników, natomiast sprostanie wymogom
konkurencji i oferowanie produktu lub usługi, które znajdują nabywców jest jednym z
zewnętrznych przejawów konkurencyjności.

(…)Wiedza i zarządzanie wiedzą w warunkach ogromniej zmienności otoczenia stają

się niezastąpioną receptą na sukces rynkowy każdego przedsiębiorstwa(…)85

85
E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność przedsiębiorstw, (w:) Determinanty
pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź,
2005, s. 183

102
 Rozdział III
Ocena wpływu członkowstwa Polski w Unii Europejskiej na poprawę
konkurencyjności przedsiębiorstw.

1. Konkurencyjność przedsiębiorstw po wejściu do Unii Europejskiej..

Zasady wolnej konkurencji, jasno określone w Traktacie Rzymskim, należą do

fundamentalnych reguł Unii Europejskiej. Dotyczy to również wymiany handlowej z
Polską.
Według art. 81 Traktatu ustanawiającego WE zakazane są wszelkie
porozumienia między przedsiębiorstwami, których celem jest hamowanie lub
ograniczanie konkurencji na terenie Wspólnoty. Zakazana jest również pomoc
państwa, która narusza zasady konkurencji poprzez subsydiowanie przedsiębiorstw.
Dopuszczalna jest pomoc publiczna na cele socjalne dla indywidualnych
konsumentów, naprawianie szkód wyrządzonych przez klęski żywiołowe, rozwój
gospodarczy regionów, w których poziom życia jest bardzo niski oraz występuje
wysokie bezrobocie.
W pierwszych latach po akcesji skutki gospodarcze i społeczne przyjęcia
dorobku prawnego Unii (acquis communautaire) w obszarze "Polityka konkurencji"
będą zależeć od stopnia przygotowania polskich przedsiębiorstw do konkurowania z
przedsiębiorstwami unijnymi. Otwarcie rynków i równy dostęp wszystkich państw
niewątpliwie spowoduje zaostrzenie konkurencji. Wiele polskich przedsiębiorstw
jeszcze przed akcesją z powodzeniem konkurowało na unijnym rynku, o czym
świadczy wielkość ich eksportu do UE. Dla tych przedsiębiorstw akcesja Polski do UE
będzie niewątpliwie stanowiła silny bodziec rozwojowy. Polityka wspierania
przedsiębiorstw w Polsce realizowana w Polsce od kilku lat wobec małych i średnich
przedsiębiorstw była finansowana m.in. z unijnych środków pomocowych, a po 1 maja
2004 r. zakres tych możliwości zostanie rozszerzony.
Aby sprostać tym zadaniom i silnej konkurencji na rynku unijnym, potrzebna jest
zwiększona pomoc państwa. Do realizacji polityki w zakresie małych i średnich

103
przedsiębiorstw została powołana Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,
która swoje cele realizuje przy współpracy z Krajowym Systemem Usług. Do jego
głównych zadań należą: wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,
podniesienie ich konkurencyjności poprzez dostarczenie im kompleksowej oferty
wysokiej jakości usług związanych z prowadzeniem firmy oraz przygotowanie ich do
integracji z Unią Europejską i funkcjonowania na zjednoczonym rynku. Odpowiednią
jakość usług ma zapewnić wdrażany system standaryzacji usług i akredytacji
ośrodków.
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw MSP jest w Polsce znacznie
rozdrobniony. Firmy z tego sektora stanowią ponad 99,8% wszystkich
przedsiębiorstw, natomiast 95,2% spośród nich zatrudnia do 9 pracowników.
Charakterystyczne dla MSP w Polsce jest to, że udział tego sektora w
działalności produkcyjnej jest wyższy niż sektora dużych przedsiębiorstw, natomiast w
Unii Europejskiej ta sekcja gospodarki zdominowana jest przez duże firmy. Ponieważ
firmy prowadzące działalność produkcyjną są najbardziej narażone na konkurencję,
dlatego modernizacja i przystosowanie tych firm w Polsce do konkurowania na
jednolitym rynku ma kluczowe znaczenie dla sektora MSP.
Przystąpienie do Unii jest równoznaczne z uruchomieniem wielu funduszy
strukturalnych, z których duża część trafi do sektora MSP. W ten sposób
wyeliminowane zostaną dwie największe bariery – brak środków finansowych i
nieskuteczna polityka wsparcia przedsiębiorczości. Najważniejsze z tych funduszy to:
Wieloletni Program dla Przedsiębiorstw i Przedsiębiorczości, Program Wsparcia i
Unowocześnienia Sektora MSP (Innovation Scoreboard), wymiana najlepszych
praktyk wobec MSP (Best Practice) oraz działania wynikające z rekomendacji
zawartych w dokumencie Komisji "Creating an entrepreneurial Europe"86.

2. Droga Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej.

86
P. Dominiak, N. Daszkiewicz, J. Wasilczuk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w obliczu internacjonalizacji i
integracji gospodarek europejskich, SPG, Gdańsk, 2005

104
 Jak wiemy, warunkiem przystąpienia Polski do UGW jest spełnienie pięciu
formalnych kryteriów tzw. kryteriów z Maastricht:
1. co najmniej dwuletnie uczestnictwo we wspólnym mechanizmie kursowym
(ERM-2) i utrzymanie w tym okresie kursu w normalnym przedziale wahań;
2. inflacja nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią dla 3 krajów
Unii o najwyższej inflacji;
3. długookresowa stopa procentowa nie wyższa niż 2,0 punkty procentowe ponad
średnią dla 3 krajów Unii o najwyższych stopach procentowych;
4. deficyt sektora finansów publicznych, nie wyższy niż 60% PKB87.

Oprócz powyższych warunków należy dostosować normy prawne regulujące

działalność banku centralnego do standardów UE. Decyzję o przyjęciu kraju
członkowskiego do UGW podejmuje Rada UE ds. Ekonomiczno-Finansowych
(Ecofin) na podstawie wniosków zawartych w Raportach o Konwergencji,
przygotowywanych przez Komisję i Europejski Bank Centralny co dwa lata lub na
życzenie kraju ubiegającego się o członkostwo w strefie euro88.

2.1. Wpływ członkostwa w UGW na konkurencyjność przedsiębiorstw.

Przyszłe członkostwo Polski w UGW może mieć korzystny wpływ na

międzynarodową konkurencyjność polskich przedsiębiorstw. Wynika to z poprawy
wiarygodności kredytowej wszystkich polskich podmiotów gospodarczych oraz z
łatwiejszego dostępu do źródeł finansowania w ramach strefy euro. Mimo to proces
konwergencji walutowej Polski do UGW niesie ze sobą także poważne zagrożenia dla
konkurencyjności polskiego sektora MSP, gdyby konwersja złotego na euro miała być
dokonana po wyraźnie zawyżonym kursie złotego. Do takiej sytuacji może dojść,
ponieważ w miarę przybliżania się terminu członkostwa w UGW, Polska będzie
atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych (bezpośrednich i portfelowych). Nasili się
gra na konwergencję stóp procentowych. Może pojawić się też spekulacja na
87
W. Małecki, Perspektywy członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej a konkurencyjność polskich
przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność gospodarki Polski, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ,
Łódź, 2005, s. 170
88
A. Nowak-Far, Unia gospodarcza i walutowa w Europie, CHBeck, Warszawa, 2001

105
aprecjację złotego dodatkowo wzmagająca umacnianie się naszej waluty. Aprecjacja
może niestety również poprzedzać moment „zamrożenia” kursu złotego
przystępowaniu do mechanizmu kursowego ERM-289. Takie zamrożenie
przewartościowanego w stosunku do euro kursu złotego mogłoby przynieść tragiczne
skutki dla konkurencyjności polskiej gospodarki. Optymistyczne jest to, że w
dłuższym okresie czasu nastąpi poprawa konkurencyjności poprzez procesy
deflacyjne, recesję, gdyż do czasu przystąpienia do UGW dewastacja sektora
eksportowego i konkurującego z importem, jak też skutki postępującej recesji i
stagnacji mogłyby zepchnąć nasz kraj do miana peryferyjnego UE. Jest to chyba
najprostszy sposób gwarantujący uniknięcie niebezpieczeństwa. Najlepszym
rozwiązaniem może być maksymalny pragmatyzm w prowadzeniu polityki walutowej.
Zanim będzie wiadomo, kiedy przystąpimy do UGW, należy zmodyfikować w Polsce
politykę kursową. Należy wybrać najbardziej dogodny moment wprowadzenia złotego
do systemu ERM-2, poprzez obserwację kształtowania się kursu rynkowego do „kursu
równowagi” złotego.

3. Sytuacja polskich firm w drugim roku członkostwa w UE.

Pozycję konkurencyjną każdego kraju w decydującym stopniu określa

konkurencyjność przedsiębiorstw – m.in. ich struktura własnościowa, struktura
sektorowa, zdolność inwestycyjna oraz innowacyjność.

Sytuacja polskich firm w 2005 r. wyglądała następująco:

 wyższa rentowność dużych firm prywatnych niż państwowych;
 najniższa rentowność – przemysł ciężki;
 polskie firmy sektora MSP są słabsze od unijnych i osiągają gorsze wyniki;
 największe prywatne firmy w Polsce należą do kapitału zagranicznego;
 duża grupa przedsiębiorstw państwowych znajduje się w mało rozwojowych
sektorach, gdzie nie obserwuje się wzrostu popytu;
89
Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP, Warszawa, 2004

106
 brak środków finansowych na modernizacje – bariera rozwoju firm
 mniejszy (17%) niż w UE (80%) udział kredytów bankowych w finansowaniu
rozwoju firm;
 bardziej efektywne spółki z udziałem kapitału zagranicznego;
 najniższy w Europie wskaźnik nowoczesności polskiego przemysłu;
 niska innowacyjność polskich firm, w szczególności małych – gorsza pozycja
konkurencyjna;
 brak współpracy przedsiębiorstw ze sferą naukowo-badawczą.

5. Przyszłość Polski w UE.

Akcesja Polski do Unii Europejskiej oznacza, że nasz kraj znajduje się w

obszarze polityki konkurencyjnej UE. Zgodnie z art. 2 traktatu kraje członkowskie
zobowiązane są do budowy i utrzymania wspólnego rynku, unii gospodarczej i
walutowej oraz prowadzenia wspólnej polityki, jak też dążenia w całej Unii do stałego
rozwoju działalności gospodarczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i ochrony
socjalnej, równouprawnienia, nieinflacyjnego wzrostu, konkurencyjności na jak
najwyższym poziomie zgodnej z przepisami, ochrony środowiska, podwyższania
jakości życia, itp. Rozpatrując kwestię konkurencyjności w UE należy brać pod uwagę
jednolity rynek europejski, będący rynkiem międzynarodowym i regionalnym.
Europejska Polityka konkurencji dąży do zapewnienia efektywności działalności
firm i konkurencyjnej alokacji zasobów, wspiera konkurencyjność, buduje rynek
jednolity. Nie można też jednoznacznie określić czym jest sama konkurencyjność,
gdyż istnieje wiele koncepcji konkurencyjności. Najczęściej konkurencyjność jest
definiowana jako zdolność do sprostania konkurencji międzynarodowej, utrzymania
wysokiego tempa krajowego popytu, zaś na rynku międzynarodowym określa
akceptację wyrobów danego kraju i powiększanie się jego udziałów w rynkach
eksportowych. Podejście długookresowe obejmuje natomiast zasoby naturalne,
infrastrukturę ekonomiczną, kapitał, technologię, zasoby ludzkie, innowacyjność,

107
reagowanie na zmieniające się warunki krajowe i międzynarodowe, oddziaływanie na
międzynarodowe środowisko ekonomiczne. Konkurencyjność dotyczy uczestników
konkurencji rywalizujących ze sobą i jest rozpatrywana wg określonych kryteriów:
 arena konkurencji,
 podmioty konkurencji,
 przedmiot konkurencji,
 zakres konkurencji,
 charakter konkurencji,
 intensywność konkurencji90.

Jaka będzie przyszłość polskiej polityki konkurencji w UE? Otóż jednostka

prospektywna Komisji Europejskiej opracowała 5 scenariuszy – wizji przyszłości:

1. Triumf rynku – wg niego Europa będzie całością gospodarczą, rozwijającą się

dynamicznie, charakteryzującą się niezwykłym wzrostem wymiany handlowej
i produktywności. Inflacja i bezrobocie będą minimalne. Widoczny jednak
będzie podział społeczny i regionalny – podział na nisko i wysoko
wykwalifikowanych pracowników.
2. Sto kwiatów – przewiduje kryzys dużych systemów biurokratycznych.
Wzrośnie poczucie tożsamości lokalnej, rozwój struktur sąsiedzkich i
stowarzyszeniowych. Jednakże brak efektów samoregulujących gospodarki
będzie powodować większe nierówności ze względu na kryzys polityczny,
który dotknie słabe regiony. Może nastąpić osłabienie rządów, erozja
dotychczasowych struktur, co pociągnie za sobą wzrost zorganizowanej
przestępczości. Europa 100 kwiatów jest mozaiką państw, miast i regionów.
3. Odpowiedzialność podzielona – zapoczątkowanie realizacji tego scenariusza
rozpoczyna się od podjęcia przez Europę reform systemu rządzenia –
opracowanie nowych procedur negocjacyjnych między organami rządowymi a
partnerami społecznymi. Osiągnie się przez to rezultaty w opiece społecznej i
zatrudnieniu. Dzięki reformom politycznym, gospodarka europejska będzie
90
M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń, 2005

108
 osiągać dobre wyniki. Społeczeństwo europejskie zauważy takie wartości jak:
zaufanie, solidarność, odpowiedzialność. Zostaną wyrównane nierówności
przestrzenne i społeczne, coraz mocniejsze będą zdobycze socjalne, Unia
będzie się rozszerzać, co będzie ogromnym i trudnym wyzwaniem dla krajów
zgłaszających.
4. Tworzące się społeczeństwo – scenariusz zaczynający się od niezwykle trudnej
sytuacji gospodarczej, nastąpi redukcja wydatków socjalnych, ogromny kryzys,
strajki, rozruchy, radykalna reorientacja polityki, nowa elita władzy, reformy
społeczne. Trzeba będzie uznać nowy rodzaj działań poza logiką rynkową:
usługi publiczne, animacja kulturowa, działalność w stowarzyszeniach.
Ograniczona zostanie aktywność zewnętrzna Unii. Jest to największe wyzwanie
przyszłości. Jest to wizja przyszłości jako globalna zmiana. Jest to spojrzenie na
przyszłość idące w parze z megatrendami, w tym przypadku ekologicznymi –
problem dewastacji środowiska.
5. Turbulentne sąsiedztwo – scenariusz akcentujący zagrożenia bezpieczeństwa
globalnego, wpływającego na Europę. Wzrosną napięcia ze względu na niski
wzrost gospodarczy, jak też brak superpotęgi międzynarodowej. Problemem
będą nowi mali aktorzy na scenie międzynarodowej. Sytuacja dookoła Unii
będzie bardzo poważna, a gdy konflikty przeniosą się na teren Unii rządy
zostaną zmuszone do interwencji. Powstanie Europejska Rada Bezpieczeństwa,
która opracuje plan „Eurovigile”. Nastąpi ograniczenie współpracy na zewnątrz
Unii91.

Ze względu na otwieranie się gospodarki UE główną rolę w przyszłości

odgrywać będą ponadnarodowe korporacje. Zmniejszyłoby to rolę państw
narodowych, a zwiększyło rolę instytucji europejskich. Nastąpiłby triumf globalizacji
– zwycięstwo wolnego rynku gospodarki UE.
Polityka konkurencji musi trzymać się zasad:

91
E. Brzuska, Polska w Zjednoczonej Europie – scenariusze przyszłości, (w:)Determinanty pozycji
konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005, s. 210
– 213

109
 Powszechności – wszystkie podmioty działające na jednolitym rynku objęte są
kontrolą;
 Proporcjonalności – ograniczenia wolności zachowań zgodne z utrzymaniem
efektywnej konkurencji;
 Przejrzystości – znajomość procedur i przepisów przez podmioty gospodarcze;
 Rzetelności – decyzje muszą być podejmowane na bazie rzetelnej analizy
ekonomicznej;
 Autonomii narodowej;
 Sprawiedliwości ;
 Słuszności;
 Uczciwości rynkowej.

Nasze członkostwo w Unii niesie za sobą szereg korzyści, do których możemy

zaliczyć m.in.:
 Poprawę rentowności polskich firm;
 Pomoc unijną dla przedsiębiorstw;
 Wzrost eksportu do krajów UE;
 Napływ inwestorów zagranicznych;
 Wzrost inwestycji w środki trwałe i kapitał ludzki;
 Poprawę oraz bezpieczeństwo produktów;
 Rozwój polityki regionalnej;
 Poprawę jakości środowiska naturalnego;
 Możliwość legalnej pracy za granicą;
 Poprawę jakości kadr administracji publicznej;
 Rozwój sektora rolnego poprzez formy pomocy unijnej

Jak wiadomo, w Polsce nie funkcjonują jeszcze w pełni instytucje rynkowe, m.in.
instytucje tworzące rynek, instytucje sfery regulacyjnej, instytucje stabilizujące rynek,
instytucje osłonowe, a także prawne i społeczne. Również w okresie ostatnich lat
nastąpiło pogorszenie otoczenia prawno-instytucjonalnego. Chodzi tu o wzrost

110
korupcji wśród elit politycznych oraz biznesowych. Nastąpiło pogorszenie w
funkcjonowaniu parlamentu i wymiaru sprawiedliwości, zmniejszyło się poczucie
bezpieczeństwa publicznego, spadło zaufanie do instytucji państwowych.
Jednocześnie znajdujemy się w takiej fazie wzrostu gospodarczego, w której poziom
funkcjonowania ww. instytucji ma wielki wpływ na przemiany zachodzące w naszym
kraju, teraz kiedy jesteśmy członkiem UE. Teraz powinniśmy stopniowo
dostosowywać się do standardów gospodarczych, politycznych czy instytucjonalnych
UE, gdyż jest to ważny czynnik poprawy konkurencyjności naszych przedsiębiorstw.

111
 ZAKOŃCZENIE

Celem niniejszej pracy było przedstawienie wpływu członkostwa Polski w Unii

Europejskiej na poprawę konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw oraz
udzielenie odpowiedzi na pytanie w jaki sposób przedsiębiorstwa mogą uzyskać
przewagę konkurencyjną na arenie międzynarodowej oraz co powinny robić w celu
zwiększania tej przewagi względem przedsiębiorstw z innych krajów – członków Unii.
Odpowiedź na postawione pytanie udzielona została w trzech rozdziałach, z których
możemy wywnioskować, że:
 członkostwo Polski w Unii wywiera ogromny wpływ na poprawę
konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, daje im szansę rozwoju,
wpływa na zwiększenie eksportu;
 w celu poprawy swej pozycji konkurencyjnej polskie przedsiębiorstwa mają
możliwość skorzystania z wielu form pomocy ze strony Unii – pomoc publiczna,
szkolenia personelu (kadry kierowniczej, pracowników), lepsze możliwości
uzyskania kredytu, wzrost napływu inwestycji zagranicznych (dzięki
członkostwu w Unii staliśmy się bardziej atrakcyjni dla zagranicznych
inwestorów, którzy przekazują nam wiedzę na temat wdrażania nowych
produktów, inwestują w badania i nowe technologie wytwarzania produktów).
Przedsiębiorstwa stają się dzięki temu bardziej konkurencyjne, gdyż wytwarzają
produkty coraz lepszej jakości, zarazem zgodnie z wymogami unijnymi.

W pierwszym rozdziale w sposób wyczerpujący opisano zasady konkurencji w

Unii Europejskiej i jej rolę w procesie integracji europejskiej, formy i koncepcje
konkurencji, źródła przewagi jak też źródła prawa i organy zajmujące się kontrolą
przestrzegania jej zasad. Rozdział ten można potraktować jako wprowadzenie do
części, w której celem jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie.
Drugi rozdział przedstawił możliwości rozwoju oraz zasady konkurencyjności
międzynarodowej małych i średnich przedsiębiorstw w Unii Europejskiej. Na wstępie
tego rozdziału przybliżono definicje konkurencyjności (można ją formułować na wiele
sposobów). Opisano na czym polega innowacyjność przedsiębiorstwa i zdobywanie

112
odpowiedniej pozycji konkurencyjnej na rynku. W dalszej części tego rozdziału
dowiedzieliśmy się w jaki sposób Unia wspiera przedsiębiorstwa – założenia Strategii
Lizbońskiej, Narodowy Plan Rozwoju, pomoc publiczna (programy pomocowe
stanowią załącznik nr 2), finansowanie sektora MSP. W rozdziale tym dodatkowo
opisano na czym polega ochrona konkurencji w Polsce będącej członkiem Unii
Europejskiej, przybliżono funkcje i działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i
Konsumenta oraz kompetencje Prezesa ww. Urzędu w zakresie ochrony konkurencji,
kontroli koncentracji i pomocy publicznej. Końcowa część rozdziału wyjaśnia, jak
przedsiębiorstwa powinny budować swoją tożsamość, jaki wpływ wywiera, coraz
większe dzięki wstąpieniu Polski do Unii, zainteresowanie ze strony zagranicznych
inwestorów. Doskonałym podsumowaniem tego rozdziału jest uzasadnienie, dlaczego
zarządzanie wiedzą jest dla przedsiębiorstw szansą na międzynarodową przewagę
konkurencyjną.
W trzecim rozdziale poddany został ocenie wpływ członkostwa Polski w Unii
Europejskiej na poprawę konkurencyjności przedsiębiorstw. Opisana została sytuacja
polskich przedsiębiorstw będących już od dwóch lat w Unii Europejskiej, ich
konkurencyjność oraz co musimy jeszcze zrobić w celu dalszej poprawy pozycji
konkurencyjnej przedsiębiorstw, jak też jaka jest przed nami jeszcze droga do Unii
Gospodarczej i Walutowej. Przedstawiono wizję przyszłości naszego kraju w Unii i
wpływ wejścia Polski w strefę euro.

Przedsiębiorstwa polskie po okresie wieloletnich przemian (transformacja

systemowa) znajdują się w dość trudnej sytuacji i członkostwo daje im szansę na jej
poprawę oraz rozwój. Przede wszystkim otwiera drogę na rynki zachodnie. Zwiększa
się eksport, ale również import. Dzięki temu przedsiębiorstwa muszą włożyć wiele
pracy w to aby móc spokojnie konkurować z firmami zachodnimi. Ponieważ nasze
rodzime przedsiębiorstwa „cierpią” na braki finansowe niezbędne do ich rozwoju i
unowocześnienia, Unia przewiduje wspieranie przedsiębiorczości. Jest to możliwe
dzięki programom pomocowym, z których już przed akcesją mogły skorzystać
zarówno firmy jak i rolnictwo. Unia wspiera również osoby otwierające działalność
gospodarczą.

113
 W obecnych czasach utrzymanie się przedsiębiorstw a zarazem „bycie
konkurencyjnym” na rynku wymaga inwestowania w coraz to nowsze technologie. W
wielu przypadkach niezbędna jest obecność zasobnych kapitałowo inwestorów
zagranicznych, których dzięki wejściu Polski do Unii Europejskiej przybyło.
Inwestycje zagraniczne wpływają na rozwój nowych gałęzi przemysłu i transformację
struktury eksportu. Przedsiębiorstwa dzięki temu mogą wytwarzać lepsze jakościowo
produkty, dostosowane do wymogów unijnych, wprowadzają nowoczesne metody
wytwarzania.
Członkostwo w Unii umożliwia rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Od
przedsiębiorstw unijnych uczymy się jak działać, aby być konkurencyjnym.
Zdobywamy nowe technologie, dzięki czemu wzrasta konkurencyjność wyrobów.
Dzięki partnerom zagranicznym firmy mają większe szanse na uzyskanie kredytów,
gdyż stanowią oni swego rodzaju zabezpieczenie jego spłaty. Dzięki inwestorom
zagranicznym firmy często ratowane są przed bankructwem, a zagraniczne inwestycje
stwarzają szansę rozwoju firm znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Łatwiej
jest się wówczas naszym przedsiębiorstwom dostosować do wymogów gospodarki
rynkowej. Firmy aby być konkurencyjne muszą ciągle poszukiwać nowych produktów
i rozwiązań oraz wprowadzać zmiany organizacyjne i technologiczne. Zagraniczne
koncerny narzucają polskim firmom wysokie normy jakościowe. W takich warunkach
należy inwestować w kapitał ludzki – od poziomu wyszkolenia kadry menadżerskiej
zależy w dużym stopniu konkurencyjność firmy. Należy posiadać odpowiednią wiedzę
ale również potrafić tę wiedzę w sposób racjonalny i zgodny z zasadami konkurencji
wykorzystać. Przedsiębiorstwa muszą włożyć duży wysiłek w tworzenie swojej
tożsamości, poprzez m.in. zdobywanie certyfikatów, dyplomów, nagród, itp.
Moim zdaniem właśnie zdobywanie wiedzy, współpraca z firmami
zagranicznymi, inwestycje są źródłem wsparcia w budowaniu pozycji konkurencyjnej
polskich firm w Zjednoczonej Europie.
Przedsiębiorstwa polskie dzięki członkostwu naszego kraju w Unii Europejskiej
mogą wiele skorzystać, mają szansę poprawy swojej pozycji konkurencyjnej, gdyż jak
przedstawiono w niniejszej pracy, Unia stwarza warunki dla rozwoju przedsiębiorstw,

114
udziela wsparcia, jednakże aby czerpać korzyści wynikające z członkostwa w Unii,
przedsiębiorstwa polskie muszą nauczyć się to członkostwo wykorzystywać.
Z satysfakcją mogę stwierdzić, że założony cel pracy został przeze mnie
osiągnięty, tym bardziej że temat nie należy do łatwych i wymaga ogromnego wysiłku,
przeczytania i przeanalizowania sporej ilości pozycji książkowych, oraz skorzystania z
wielu różnorodnych źródeł. Jest to jednak temat tak bardzo interesujący, że właśnie
ten a nie inny wybrałam do napisania mojej pracy magisterskiej.

115
 BIBLIOGRAFIA

Pozycje książkowe:

1. H. G. Adamkiewicz-Drwiłło, Znaczenie wiedzy jako czynnika rozwoju

przedsiębiorstwa – organizacji inteligentnej w świetle strategii
konkurencyjności, (w:) Wiedza jako czynnik międzynarodowej konkurencyjności
w gospodarce, (red.) B. Godziszewski, M. Haffer, M. J. Stankiewicz, Dom
Organizatora, Toruń, 2005
2. L. Abbot, Konkurencja jakościowa, (w:) Teoria konkurencji monopolistycznej.
Wybór tekstów, Warszawa,
3. B. Balassa, The Theory of Economic Integration, Homewood, 1961
4. J. Bieliński, Z. Brodecki, K. Domachowska, Konkurencja, a Lexis, 2004
5. J. Bieliński, Strategia Lizbońska a konkurencyjność gospodarki, CeDeWu, 2005
6. E. Brzuska, Polska w Zjednoczonej Europie – scenariusze przyszłości,
(w:)Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R.
Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005
7. A. Budziewicz, Zarządzanie wiedzą elementem poprawy konkurencyjności
przedsiębiorstw, (w:) Wiedza – światłem na drodze do społeczeństwa przyszłości,
(red.) A. Szewczyk, HOBEN, Szczecin, 2003
8. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Teichmann,
Unia Europejska, Warszawa, 1998
9. J.M. Clark, Competition as a Dynamic Process, Washington, 1961
10. E. Cyrson, Nowy paradygmat strategii konkurencji, (w:) Konkurencyjność
przedsiębiorstw – nowe podejście, (red.) E. Skawińska, PWN, Warszawa –
Poznań, 2002
11. E. Cyrson, Strategia konkurencji oraz przewaga konkurencyjna
przedsiębiorstwa, (w:) Kompendium wiedzy o gospodarce, (red.) E. Cyrson,
PWN, Warszawa, 1981

116
12. P. Dominiak, N. Daszkiewicz, J. Wasilczuk, Małe i średnie przedsiębiorstwa w
obliczu internacjonalizacji i integracji gospodarek europejskich, SPG, Gdańsk,
2005
13. P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa,
1992
14. U. Dubejko, Tworzenie konkurencyjnej gospodarki w krajach Unii Europejskiej
poprzez wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw, (w:)
Konkurencyjność oraz rozwój w gospodarce, (red.) K. Kłosiński, KUL, Lublin,
2004
15. V. Emmerich, Regulacje wyjątkowe, (w) Prawo gospodarcze Unii Europejskiej,
(red.) M. A. Dauses, Warszawa, 1999
16. G. Hamel, C. H. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press,
Warszawa, 1999
17. W. Hoff, J. Planavova-Latanowicz, M. Marciniszyn, K. Walczak, P. Saganek,
Europejskie prawo gospodarcze, WSzPiZ, 2001
18. M. Jarosiński, Granice konkurencji. Grupa Lizbońska, Poltext, Warszawa, 1996
19. J. Kisielnicki, System pozyskiwania i zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach,
(w:) Zarządzanie wiedzą we współczesnych organizacjach, (red.) J. Kisielnicki,
WSHiP, Warszawa, 2003
20. S. Kojło, Rola kapitału zagranicznego w handlu zagranicznym w aspekcie
małych i średnich przedsiębiorstw, Zeszyty Naukowe WSE w Warszawie, nr 3,
2001
21. K. Kokocińska, Źródła konkurencyjności przedsiębiorstw i instytucji w
warunkach globalizacji rynków, a AEP, 2003
22. A. Komar, Europejska Unia Walutowa, Warszawa, 1993
23. T. Korbutowicz, Polityka konkurencji Wspólnoty Europejskiej i Unii
Europejskiej w latach 1962 – 1997, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2004
24. T. Korbutowicz, Prawo konkurencji w orzecznictwie Sądu Wspólnot
Europejskich, Wrocław, 1992
25. E. Kośmicki, Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i
koncepcji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 1998, nr 1

117
26. S. Luc, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie a przekształcenia strukturalne w
przemyśle polskim, Monografie i Opracowania 475, SGH, Warszawa, 2000
27. B. Majewska-Jurczyk, Dominacja w polityce konkurencji Unii Europejskiej,
Wrocław, 1998
28. Małe i średnie przedsiębiorstwa a rozwój regionalny, praca zbiorowa, PARP,
Warszawa, 2001
29. W. Małecki, Perspektywy członkostwa Polski w Unii Gospodarczej i Walutowej
a konkurencyjność polskich przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność gospodarki
Polski, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005
30. I. Michałków, Czy inwestorzy zagraniczni podnoszą konkurencyjność polskiej
gospodarki?, (w:) Kapitał zagraniczny – wyzwania i szanse, (red.) I. Michałków,
DrukTur, Warszawa, 2004
31. I. Michałków, Polskie przedsiębiorstwa wobec wyzwań globalizacji gospodarki,
(w:) Polskie przedsiębiorstwa wobec standardów europejskich, (red.) K.
Kuciński, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, 2003
32. K. Michałowska, Traktat zjednoczeniowy głównych organów wspólnot
europejskich, „Państwo i Prawo” 1969, nr 4 – 5
33. W. Molle, Ekonomika integracji europejskiej. Teoria, praktyka, polityka,
Gdańsk, 1995
34. A. Nowak-Far, Unia gospodarcza i walutowa w Europie, CHBeck, Warszawa,
2001
35. L. Olszewski, Dostosowania zewnętrzne gospodarki narodowej, Wrocław, 1995
36. W. Orłowski, Koszty i korzyści członkowstwa w Unii Europejskiej, Case, 2000
37. M. Piątkowski, Nowa gospodarka a transformacja, Wyd. Wpisz, Warszawa,
2003
38. Z. Pierścionek, Strategie konkurencyjności i rozwoju przedsiębiorstwa, PWN,
Wrocław, 2006
39. M. E. Porter, Competitive Advantage. Creating and Sustaining Superior
Performance, The Free Press, New York, 1985
40. M. E. Porter, Competitive Strategy. Techniques for Analyzing Industries and
Competitors, The Free Press, New York, 1980

118
41. M. E. Porter, Porter o konkurencji, Warszawa, 2001
42. A. Powałowski, S. Karoluk, L. Mering, Prawo ochrony konkurencji, WPiPG,
2004
43. J. Próchniak, Fundusze poręczeń kredytowych a bankowe finansowanie
przedsiębiorstw, (w:) Konkurencyjność przedsiębiorstw W odpowiedzi świetle
Strategii Lizbońskiej, (red.) J. Bieliński, CeDeWu, Warszawa, 2005
44. M. J. Rodło, Wyzwania konkurencyjności. Strategia Lizbońska w poszerzonej
Unii Europejskiej, Fundacja ISP, Warszawa, 2003
45. M. Radło, Strategia Lizbońska. Konkluzje dla Polski, ISP, Warszawa, 2002
46. W. Samecki, Prolegomena do teorii ekonomii, Wrocław, 1998
47. M. J. Stankiewicz, Konkurencyjność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Dom
Organizatora, Toruń, 2005
48. W. Starzyńska, Rynek zamówień publicznych w procesie integracji z Unią
Europejską. Analiza sektora dostaw, Difin, 2003
49. E. Stroińska, B. Glinkowska, Kapitał intelektualny a konkurencyjność
przedsiębiorstw, (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii
Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ, Łódź, 2005
50. D. Swann, The Economics of the Common Market, Harmondsworth, Middlesex,
1984
51. J. Szaban, Miękkie zarządzanie. Ze współczesnych problemów zarządzania
ludźmi, Wydawnictwo Wpisz, Warszawa, 2003
52. W. Szpringer, Łączenie przedsiębiorstw a regulacja antymonopolowa. Wpływ
państwa na procesy koncentracji i dekoncentracji w gospodarce. Aspekty
instytucjonalne, Warszawa, 1993
53. J. Tyranowski, Prawo europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z
uwzględnieniem traktatu amsterdamskiego, Poznań, 1999
54. Unia Europejska, Integracja Polski z Unią Europejską, E. Kawecka -
Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Warszawa, 1997
55. M. Urbaniak, Wizerunek przedsiębiorstw jako wyznacznik ich konkurencyjności,
(w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej Polski w Unii Europejskiej, (red.) R.
Piasecki, Studia i Monografie, nr 12, SWSPiZ, Łódź, 2005

119
56. W. Wilczyński, Poprzednicy współczesnej teorii konkurencji i rynku, Poznań,
1959
57. J. Witkowska, Z. Wysokińska, Integracja europejska. Dostosowania w Polsce w
dziedzinie polityk, Warszawa, 2004
58. W. Wrzosek, Funkcjonowanie rynku, Warszawa, 2002
59. Współczesna gospodarka światowa, A.B. Kisiel-Łowczyc (red.), Gdańsk, 2000
60. M. Wypych, Kapitał zagraniczny jako czynnik rozwoju przedsiębiorczości w
Polsce (na przykładzie sektora MSP), (w:) Determinanty pozycji konkurencyjnej
Polski w Unii Europejskiej, (red.) R. Piasecki, Studia i Monografie, SWSPiZ,
Łódź, 2005
61. Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja gospodarcza. Rozwój rynków,
Warszawa – Łódź, 1999
62. A. Zawidzka, Rynek wewnętrzny wspólnoty europejskiej a interes publiczny,
WPiPG, 2005

Akty prawne:
1. Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z pózn. Zm
2. Dz. U. WE z 24.12.2002, C 325/33
3. Dz. U. Nr 189, poz. 1850
4. Dz. U. WE z 29.01.2004, L 24
5. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, (w: ) Dokumenty Europejskie, tom III,
Lublin, 1999
6. Zarządzenie Nr 11 Prezesa Rady Ministrów z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie
powołania Międzyresortowego Zespołu do przygotowania Narodowego Planu Rozwoju
na lata 2007-2013.

Inne źródła:
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF), Europejski Fundusz
Społeczny (ESF), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja

120
 Orientacji (FEOGA-O) oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa
(FIFG).
2. Kapitał dla przedsiębiorczych, Rządowy program rozbudowy systemu funduszy
poręczeniowych i pożyczkowych dla małych i średnich przedsiębiorstw,
Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 13.08.2002
3. Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, NBP,
Warszawa, 2004
4. SMEs In Europe – Candidate countries, Office for Publications of the European
Communities, Luxemburg, 2003, s. 15
5. SMEs and Access to Finance, Observatory of European SMEs, No. 2, 2003
6. Council Decision 88/591 Establishing a Court of First Instance of the European
Communities, (w:) Selected Instruments Relating to the Organization,
Jurisdiction and Procedure of the Court, Luxemburg, 1993
7. Strategia lizbońska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy", UKIE
8. www.funduszestrukturalne.gov.pl
9. www.pl.wikipedia.org/Urząd_Ochrony_Konkurencji_i_Konsumentow
10. www.uokik.gov.pl
11. www.pl.wikipedia.org/Wiki/narodowy_plan_rozwoju
12. www.mgip.gov.pl

121
 SPIS TABEL I WYKRESÓW

Spis tabel:
1. Podstawowe osie rozwoju dla NPR oraz sposób ich wdrażania

Spis wykresów:
1. Tradycyjna koncepcja strategii konkurencyjnej.
2. Stary paradygmat strategii konkurencji.
3. Nowy paradygmat strategii konkurencji.

122
 ZAŁĄCZNIKI

1. Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską – VI: Wspólne reguły w dziedzinie

konkurencji, podatków i zbliżenia ustawodawstw.
2. Lista obowiązujących programów pomocowych – stan na 16.05.2006 r.
3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.
4. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

123