05/2010 (185)
SPIS TREŚCI
17 Opis DVD
BIBLIOTEKA MIESIĄCA
6 Przetwarzanie obrazów za pomocą OpenCV
Igor Kupczyński
Przetwarzanie obrazu jest też częstym motywem w filmach scien-
cie-fiction. Bohaterowie za pomocą swoich komputerów potrafią
wskazać na obrazie niewidoczne gołym okiem detale, wyostrzyć
rozmyte napisy; roboty namierzają wrogów na polu bitwy, a sys-
tem ochronny wpuszcza do budynku tylko tych, których rozpozna
na podstawie obrazu z kamery.
KLUB TECHNICZNY
12 Eclipse IDE
Tomasz Maćkowiak
Dla języka Python istnieje wiele edytorów. Poczynając od konso-
lowych, takich jak vim, przez dedykowane, jak IDLE, kończąc na
wielo-językowych platformach programistycznych, jak Netbeans
lub Eclipse. Niniejszy artykuł prezentuje wykorzystanie popular-
nego Eclipse do rozwoju aplikacji w Pythonie.
NARZĘDZIA
18 Buildout – Narzędzie automatyzujące budowę
i zarządzanie aplikacjami w języku Python
Wojciech Lichota
W trakcie rozwoju aplikacji ilość zależnych bibliotek stopniowo
się zwiększa. Ręczne zarządzanie projektem staje się mało wy-
godne, a instalacja oprogramowania na nowej maszynie wy-
dłuża się. Użycie narzędzia Buildout pozwoli zautomatyzować
większość tych czynności i ułatwi pracę programistom i admi-
nistratorom.
PROGRAMOWANIE
22 Django – Szybkie tworzenie serwisów Web 2.0
Paweł Mandes
Jeśli cenisz sobie prostotę, elegancką architekturę i zwięzły kod,
a jednocześnie potrzebujesz zaawansowanych funkcjonalności
i do tego gonią Cię terminy – framework Django jest dla Ciebie.
Powstał na potrzeby redakcji on-line, gdzie szybkość reakcji na
ciągłe zmiany jest kluczowa.
4 05/2010
32 Plone – Zbuduj firmowy intranet
Radosław Jankiewicz
Wybierając narzędzie mające zapewnić bezpieczną i sprawną
komunikację wewnątrz-firmową, warto zwrócić uwagę na Plo-
ne – otwarty system CMS oferujący szeroki zakres możliwości
dysponujący wieloma dodatkowymi produktami, które pozwa-
lają dopasować go do własnych potrzeb. W poniższym artyku-
le przedstawione zostało zastosowanie Plona w roli firmowe-
go intranetu.
40 Python 3...
czyli co nowego w trzeciej edycji języka
Łukasz Langa
Łukasz przeprowadzi Cię przez nowości w najświeższej edycji ję-
zyka programowania Python i pokaże, w jaki sposób wpływają
na sposób tworzenia programów.
46 Testy wydajnościowe z Funkloadem
Andrzej Mleczko
Masz problemy z wydajnością swojej aplikacji? Nie wiesz gdzie leży
problem? A może po prostu chcesz wiedzieć czy twoja konfiguracja
wytrzyma prawdziwe obciążenie? W dodatku szukasz rozwiązania
OpenSource? Przeczytaj koniecznie ten artykuł...
50 Django – Doświadczenia z pracy
z frameworkiem
Łukasz Langa
O ile dokumentacja Django i blogosfera obfitują w zachęcają-
ce tutoriale i przewodniki dla początkujących, dość rzadko zna-
leźć można artykuły wykraczające poza przysłowiowy „pierwszy
blog w 15 minut”.
BAZY DANYCH
54 Krótki wstęp do ZODB
Michał Węgrzynek
Prawie każda aplikacja, z wyjątkiem najprostszych skryptów,
musi w jakiś sposób gromadzić przetwarzane dane. Może je
zapisywać bezpośrednio w plikach, w relacyjnych bazach da-
nych czy w jednej z modnych ostatnio baz NoSQL, takich jak Co-
uchDB czy MongoDB.
58 Sieć dziś i jutro – Rozpowszechnienie Internetu
zmieniło na zawsze sposób, w jaki pracujemy,
odpoczywamy i komunikujemy się ze sobą
Paweł Korzec, Krzysztof Wysocki
Po pierwszej rewolucji Internetu przyszła jej kolejna faza: Web
2.0 i dzięki powstaniu serwisów społecznościowych wciągnęła
do sieci miliony nowych użytkowników. Co przyniesie ze sobą
trzecia fala? Zapraszamy do czytania.
APLIKACJE BIZNESOWE
Miesięcznik Software Developer’s Journal (12 numerów w roku)
62 Wdrożenia SAP – droga przez mękę? jest wydawany przez Software Press Sp. z o.o. SK
Co może się nie udać?
Karolina Zmitrowicz
Redaktor naczelny:
Wdrażanie systemu SAP jest przedsięwzięciem wymagających Łukasz Łopuszański lukasz.lopuszanski@software.com.pl
ścisłej współpracy ze strony firmy wdrożeniowej i klienta. Roz-
Redaktor prowadzący:
wiązania typu SAP posiadają z reguły gotową funkcjonalność Maciej Dziergwa
podstawową ogólną lub dedykowaną dla danej branży.
Warsztaty Projekt okładki: Agnieszka Marchocka

Skład i łamanie:
70 C++ Qt 4.5 – Podstawy budowy aplikacji przy Tomasz Kostro www.studiopoligraficzne.com
użyciu biblioteki Qt
Łukasz Klejnberg Kierownik produkcji:
W artykule zostanie zaprezentowana budowa bardzo prostej Andrzej Kuca andrzej.kuca@software.com.pl
aplikacji okienkowej w oparciu o bibliotekę Qt – będzie to zwy-
Dział produkcji i kolportażu:
kły kalkulator z prostymi wyrażeniami arytmetycznymi. Alina Stebakow alina.stebakow@software.com.pl

EFEKTYWNOŚC PRACY Nakład: 6 000 egz.

Adres korespondencyjny:
78 Na kiedy? – Planowanie zadań Software Press Sp. z o.o. SK,
programistycznych ul. Bokserska 1, 02-682 Warszawa, Polska
tel. +48 22 427 36 91, fax +48 22 224 24 59
Michał Bartyzel, Mariusz Sieraczkiewicz
www.sdjournal.org cooperation@software.com.pl
Z opracowywaniem zadań programistycznych wiążą się dwa
kluczowe pytania: ile to zajmie? oraz na kiedy? Pierwsze pyta-
nie dotyczy szacowania zadań, czyli określania w jednostkach
czasu, jak długo potrwają prace. Drugie pytanie dotyczy plano- Dział reklamy: adv@software.com.pl
wania – czyli osadzania oszacowanych czynności w kalendarzu.
Obsługa prenumeraty: EuroPress Polska
W artykule zajmujemy się tym drugim pytaniem. software@europress.pl

Dołączoną do magazynu płytę CD przetestowano programem

AntiVirenKit firmy G DATA Software Sp. z o.o.

Redakcja dokłada wszelkich starań, by publikowane w piśmie

i na towarzyszących mu nośnikach informacje i programy były
poprawne, jednakże nie bierze odpowiedzialności za efekty
wykorzystania ich; nie gwarantuje także poprawnego działania
programów shareware, freeware i public domain.

Uszkodzone podczas wysyłki płyty wymienia redakcja.

Wszystkie znaki firmowe zawarte w piśmie są własności

odpowiednich firm.
Zostały użyte wyłącznie w celach informacyjnych.

Redakcja używa systemu automatycznego składu

Osoby zainteresowane współpracą prosimy o kontakt:

cooperation@software.com.pl

Druk: Artdruk www.artdruk.com

Wysokość nakładu obejmuje również dodruki. Redakcja nie

udziela pomocy technicznej w instalowaniu i użytkowaniu
programów zamieszczonych na płycie CD-ROM dostarczonej
razem z pismem.

Sprzedaż aktualnych lub archiwalnych numerów pisma po

innej cenie niż wydrukowana na okładce – bez zgody wydawcy
– jest działaniem na jego szkodę i skutkuje odpowiedzialnością
sądową.

www.sdjournal.org 5
 Biblioteka miesiąca

Przetwarzanie obrazów
za pomocą OpenCV
Przetwarzanie obrazu jest też częstym motywem w filmach sciencie-
fiction. Bohaterowie za pomocą swoich komputerów potrafią wskazać
na obrazie niewidoczne gołym okiem detale, wyostrzyć rozmyte napisy;
roboty namierzają wrogów na polu bitwy, a system ochronny wpuszcza do
budynku tylko tych, których rozpozna na podstawie obrazu z kamery.
obecnie jest dostępna na licencji BSD, co
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: oznacza, że jest darmowa zarówno do użyt-
• W jaki sposób zainstalować i wykorzystać • Podstawy programowania w języku Python; ku naukowego , jak i komercyjnego. Funk-
bibliotekę OpenCV; • Podstawowe informacje o tym, jak kompu- cjonalność biblioteki opisano w ramce „Za-
• Poznasz podstawowe techniki przetwarza- ter reprezentuje przechowywane obrazy. awansowane możliwości OpenCV”.
nia obrazów; 31 września 2009 została wydana wer-
• Nauczysz się przetwarzać strumień wideo; sja 2.0 biblioteki. Oprócz wielu usprawnień
• Jak wykorzystać techniki uczenia maszyno- i nowych funkcji w kodzie biblioteki dodane
wego do wykrywania twarzy. zostały także nowy interfejs programistycz-
ny w C++ oraz, co bardziej interesujące dla
czytelników, nowy interfejs dla języka Py-
pisy; roboty namierzają wrogów na polu bi- thon (ramka „OpenCV i Python”).
twy, a system ochronny wpuszcza do budyn- Skrót CV pochodzi od angielskiego ter-
Poziom ku tylko tych, których rozpozna na podsta- minu Computer Vision, który oznacza
trudności wie obrazu z kamery. dyscyplinę zajmującą się głównie przetwa-
Okazuje się jednak, że do wielu operacji rzanie obrazów, ale też rozpoznawaniem
związanych z przetwarzaniem obrazu nie obiektów znajdujących się na nich, mode-
potrzeba ani kosmicznych technologii, ani lowaniem otoczenia oraz interakcją mię-

Z
przetwarzaniem i analizą strumie-
nia wideo na co dzień ma do czy-
nienia każdy z nas. W komputerze
przechowujemy zdjęcia z wakacji, ogląda-
my filmy publikowane przez internautów
na popularnych serwisach, a komunikatory
internetowe umożliwiają wideokonferen-
cje między uczestnikami z całego świata.
Jednak motorem napędowym tej dzie-
dziny jest przemysł, który potrzebuje au-
tomatycznych metod analizy obrazów
w procesach kontroli jakości czy wykry-
wania defektów materiałowych. Wiele ba-
dań finansowanych jest także przez sek-
tor usług medycznych – wspomaganie
diagnozowania poprzez klasyfikację zdjęć
rentgenowskich czy obrazów mikrosko-
powych tkanek pozwoliłoby na obniże-
nie kosztów leczenia oraz zwiększenie je-
go skuteczności.
Przetwarzanie obrazu jest też częstym
motywem w filmach sciencie-fiction. Boha-
terowie za pomocą swoich komputerów po-
trafią wskazać na obrazie niewidoczne go-
łym okiem detale, wyostrzyć rozmyte na-
drogiego oprogramowania. W artykule zo-
stanie przedstawiona biblioteka OpenCV,
która umożliwia wykonanie wielu operacji
na obrazach statycznych oraz na strumie-
niu wideo. Biblioteka oferuje interfejs pro-
gramistyczny w języku Python, co dodatko-
wo ułatwia pisanie programów z jej wyko-
rzystaniem. Czytelnik zapozna się z pod-
stawowymi koncepcjami programowania
z wykorzystaniem tej OpenCV oraz stwo-
rzy system wykrywający twarze w obrazie
z kamery lub pliku wideo. Artykuł opisu-
je krok po kroku, w jaki sposób uzyskać kil-
ka ciekawych efektów za pomocą OpenCV
; zawiera tylko niezbędne minimum teo-
rii – ma natomiast pozwolić czytelniko-
wi rozpocząć przygodę z przetwarzaniem
obrazów.
Biblioteka –
informacje wstępne
OpenCV jest wieloplatformową biblioteką
oferującą zbiór funkcji do przetwarzania ob-
razów statycznych oraz video. Jej rozwój zo-
stał zapoczątkowany w firmie Intel, jednak
dzy środowiskiem a systemami kompute-
rowymi.
Biblioteka jest stabilna i dojrzała oraz
ma za sobą wsparcie ważnego gracza na
rynku IT, jakim jest Intel, co w połącze-
niu z otwartą licencją czyni z niej dosko-
nałą kandydatkę do wykorzystania we wła-
snym projekcie z zakresu przetwarzania
obrazów.
Adresy internetowe oprogramowania
wymienionego w tekście można znaleźć
w ramce „W Sieci”. Biblioteka OpenCV
jest oprogramowaniem typu Open So-
urce i niezależnie od wybranej platfor-
my można ją zbudować ze źródeł, prost-
szym wyjściem jest jednak skorzystanie
z przygotowanych paczek binarnych.
Podstawowe
wykorzystanie OpenCV
Na początek, aby sprawdzić, czy bibliote-
ka została zainstalowana poprawnie zade-
monstrujemy konwersję obrazu do innego
formatu. W bibliotece OpenCV format ob-
razu jest rozpoznawany na podstawie roz-

6 05/2010

szerzenia pliku. Kod przedstawiono na li-
stingu 1.
Przetwarzanie jednopunktowe
Obraz w OpenCV przechowywany jest jako
zbiór pikseli; z każdym pikselem skojarzone
może być kilka kanałów – w modelu RGB
jest to kanał czerwony, zielony oraz niebie-
ski. Piksel jest krotką zawierającą wartości ja-
sności poszczególnych kanałów, z przedziału
<0, 255>. Obiekt obrazu daje też dostęp do
różnych jego parametrów, takich jak rozmiar
czy ilość kanałów.
Najprostszą formą przetwarzania obra-
zu jest przetwarzanie jednopunktowe – za-
wartość piksela w obrazie wynikowym za-
leży tylko i wyłącznie od jego zawarto-
ści w obrazie źródłowym. Oprogramowa-
nie przetwarzania obrazu w tym modelu
jest dość proste. Należy iterować po kolej-
Rysunek 1a. Oryginalny obraz
Rysunek 1b. Elementy czerwone
Rysunek 2a. Oryginalny obraz
Rysunek 2b. Kanał zielony
www.sdjournal.org
Przetwarzanie obrazów za pomocą OpenCV
Listing 1. Wczytywanie modułu OpenCV
# Wczytanie modułu OpenCV
import cv
# Załadowanie obrazka do zmiennej src
src = cv.LoadImage("budynek.bmp")
# Ponowne zapisane, tym razem w innym formacie
cv.SaveImage("budynek.png", src)
Listing 2. Przetwarzanie jednopunktowe
ON = (255, 255, 255) # Elementy czerwone zaznaczymy na biało
OFF = (0, 0, 0) # reszta pozostanie czarna
src = cv.LoadImage("auto.bmp")
# Przygotowanie obrazu wynikowego
# src.depth pozwala pobrać głębie kolorów obrazu wejściowego, a
# src.nChannels – liczbę jego kanałów
dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
# Iteracja po kolejnych pikselach obrazu
for y in xrange(0, src.height):
for x in xrange(0, src.width):
# Warto zwrócić uwagę na odwrotną kolejność kanałów
b, g, r = src[y, x] # Pobranie wartości jasności piksela
# Kiedy piksel jest czerwony? Gdy wartość jasności koloru
# czerwonego jest wyższa od pozostałych o co najmniej
# pewien próg, tutaj dobrany na 30
DELTA = 30
if r > b + DELTA and r > g + DELTA:
dst[y, x] = ON # Ustaw wartość piksela w obrazie
# wynikowym
else:
dst[y, x] = OFF
# Erozja jest efektem pozwalającym wygładzić uzyskany obraz
cv.Erode(dst, dst)
# Wreszcie zapisujemy wyjście do pliku
cv.SaveImage("out_auto_czerwony.bmp", dst)
Listing 3. Wyodrębnienie kanału zielonego
src = cv.LoadImage("budynek.bmp")
# wyodrębnienie poszczególnych kanałów
czerwony = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, 1)
zielony = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, 1)
niebieski = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, 1)
cv.Split(src, czerwony, zielony, niebieski, None)
# wyzerowanie kanałów innych niż zielony
cv.Zero(czerwony)
cv.Zero(niebieski)
# Ponowne połączenie w obraz
dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
cv.Merge(czerwony, zielony, niebieski, None, dst)
cv.SaveImage("budynek_zielony.bmp", dst)
7
 Biblioteka miesiąca

nych punktach (pikselach) w obrazie. Dla
każdego punktu można obliczyć jego ja-
sność na poszczególnych kanałach w obra-
zie wyjściowym. Nawet taki prosty model
jak przetwarzanie jednopunktowe pozwala
rozwiązać wiele ciekawych problemów. Na
listingu 2 przedstawiono przykład wykry-
wania w obrazie elementów czerwonych.
Oprócz przetwarzania jednopunktowego
Listing 4. Przetwarzanie wielopunktowe
src = cv.LoadImage(nazwa_zrodla, 1)
wykorzystano także efekt erozji, który deli-
katnie wygładza krawędzie obiektów znaj-
dujących się na obrazie.
OpenCV zapamiętuje wartości pikseli
w kolejnych komórkach tablicy. Są one prze-
chowywane wierszami, dlatego ze wzglę-
du na wydajność, warto przeglądać ob-
raz w sposób przedstawiony na Listingu
2 – wiersz po wierszu. Na Rysunku 1a, b
przedstawiono efekt wyszukiwania elemen-
tów czerwonych.
Przetwarzanie jednopunktowe pozwala
na przykład na manipulowanie rozkładem
jasności danego koloru czy modyfikowanie
kontrastu obrazu, a także wyliczanie pew-
nych statystyk, takich jak histogramy.
Oprócz przetwarzania jednopunktowego
wykorzystano także efekt erozji, który deli-
katnie wygładza krawędzie obiektów znaj-
dujących się na obrazie.
Na Rysunku 2a,b przedstawiono efekt
działania kodu z Listingu 3

# Wykrywanie krawędzi – można do tego celu zastosować operator

# Laplace'a
dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), cv.IPL_DEPTH_16S, 3)
cv.Laplace(src, dst)
cv.SaveImage("out_budynek_krawedzie.bmp", dst)

# Erozja
dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
cv.Erode(src, dst)
cv.SaveImage("out_budynek_erozja.bmp", dst)

# Rozmycie – metoda cv.Smooth Rysunek 3a. Oryginalny obraz

dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
# CV_BLUR – rodzaj rozmycia, a kolejne liczby to współczynniki
# im większe tym efekt bardziej intensywny
cv.Smooth(src, dst, cv.CV_BLUR, 9, 7, 3, 1)
cv.SaveImage("out_budynek_rozmycie.bmp", dst)

# Konwersja do skali szarości i normalizacja histogramu

dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), 8, 1)
dst2 = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), 8, 1)
cv.CvtColor(src, dst, cv.CV_BGR2GRAY)
cv.EqualizeHist(dst, dst2)
cv.SaveImage("out_budynek_szary1.bmp", dst) # Skala odcieni szarości Rysunek 3b. Wykryte krawędzie
cv.SaveImage("out_budynek_szary2.bmp", dst2)# Dodatkowa normalizacja
# histogramu

# Skalowanie – metoda cv.Resize

dst = cv.CreateImage((128, 128), src.depth, src.nChannels)
# Metoda ta skaluje obraz źródłowy do wymiarów obrazu wynikowego
cv.Resize(src, dst)
cv.SaveImage("out_budynek_miniaturka.bmp", dst)

# Dodanie prostego znaku wodnego

# Obraz, na którym zostanie umieszczony tekst
wmark = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
Rysunek 3c. Erozja
dst = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), src.depth, src.nChannels)
# Wyzerowanie tablicy ze znakiem wodnym
cv.Zero(wmark)
# Inicjalizacja czcionki
font = cv.InitFont(cv.CV_FONT_HERSHEY_DUPLEX,2,2,0,1);
# Umieszczenie tekstu na obrazie
cv.PutText(wmark, "Watermark", (400, 80), font, \
cv.CV_RGB(100, 100, 100))
# Suma ważona obrazu źródłowego i znaku wodnego
cv.AddWeighted(src, 1.0, watermark, 1.0, 0.0, dst)
cv.SaveImage("out_budynek_znak_wodny.bmp", dst)

Rysunek 3d. Rozmycie

8 05/2010

Przetwarzanie wielopunktowe
Przetwarzanie jednopunktowe jednak jest
często niewystarczające i do określenia ja-
sności piksela wyjściowego wymagane jest
uwzględnienie wartości innych pikseli ob-
razu. Tego typu operacji można dokonać
ręcznie lub wykorzystać jedną z wielu wbu-
dowanych w OpenCV funkcji. Przykła-
dem takiej funkcji jest erozja wykorzysta-
Rysunek 3e. Skala szarości
Rysunek 3f. Normalizacja histogramu
Rysunek 3g. Skalowanie
Rysunek 3h. Znak wodny
www.sdjournal.org
Przetwarzanie obrazów za pomocą OpenCV
Listing 5. Przetwarzanie sekwencji wideo
# Pobranie sekwencji z pliku
# sequence = cv.CaptureFromFile("video.avi")
# Pobranie sekwencji z kamery
sequence = cv.CaptureFromCAM(0) # argument jest numerem kamery
# Gdy coś pójdzie nie tak, to sequence == None
if not sequence:
print u"Nie udało się uruchomić kamery"
sys.exit(1)
while 1:
# Pobierz aktualną ramkę z kamery
frame = cv.QueryFrame(sequence)
# Koniec transmisji
if frame is None:
break
# Kamera daje domyślnie obraz po odbiciu lustrzanym
cv.Flip(frame, None, 1)
# Zrób coś z ramką
# doSomething(frame)
# Oczekiwanie na klawisz
klawisz = cv.WaitKey(10) # Czas w milisekundach
# 'q' = (ASCI) 0x71
if klawisz == 0x71:
print u"Wciśnięto 'q', kończę"
break
Instalacja OpenCV 2.0
W przypadku korzystania z systemu Linux prostym rozwiązaniem jest skorzystanie z pakie-
tów znajdujących się w repozytorium dystrybucji (ta metoda jest specyficzna dla danej dys-
trybucji i dlatego nie zostanie tu opisana). W przypadku systemu Windows warto skorzystać
z instalatora:
• Przed instalacją OpenCV należy zainstalować najnowszą wersję interpretera Python
(OpenCV wspiera gałąź 2.x języka), pod adresem http://www.python.org/download/ do-
stępny jest instalator dla Windows.
• Należy pobrać oraz zainstalować OpenCV w wersji 2.0, również korzystając z instalatora
dla systemu Windows, url: http://sourceforge.net/projects/opencvlibrary/
• Trzeba także uaktualnić odpowiednie zmienne systemowe (przyjęto, że OpenCV znajdu-
je się w katalogu C:\OpenCV2.0), można to zrobić we właściwościach systemu (kliknięcie
prawym klawiszem na „Mój komputer”, wybranie opcji właściwości) w zakładce „Zaawan-
sowane”, po wybraniu opcji zmienne środowiskowe. Do zmiennej PATH należy po średni-
ku dopisać C:\OpenCV2.0\bin. A do zmiennej PYTHONPATH C:\OpenCV2.0\Python2.6\Lib\
site-packages
Budowanie ze źródeł
Zbudowanie OpenCV ze źródeł jest dobrym rozwiązaniem wtedy, gdy chcemy mieć dokład-
ną kontrolę nad modułami, które wchodzą w jej skład lub wtedy, gdy nasza dystrybucja sys-
temu Linux nie oferuje tej biblioteki wcale lub w satysfakcjonującej nas wersji. Biblioteka ma
wiele zależności i jej kompilacja może przysporzyć pewnych problemów. Opis kompilacji, jak
i skryptu konfiguracyjnego znajdziemy na stronie OpenCV (http://opencv.willowgarage.com/
wiki/InstallGuide).
9
 Biblioteka miesiąca

na w wykrywaniu elementów czerwonych.

Listing 6. Wykrywanie twarzy w obrazie z kamery Na Listingu 4 przedstawionych zostało kil-
# Wczytanie modułów ka innych efektów.
import cv Rysunek 3 przedstawia efekt działania
import sys programu.
Inną przydatną metodą może być
# Lokalizacja pliku z parametrami klasyfikatora cv.Filter2D, która pozwala zastoso-
PARAMS = 'C:\OpenCV2.0\data\haarcascades\' + \ wać filtr o dowolnej masce, przekazy-
'haarcascade_frontalface_alt.xml' wanej jako argument. Model w któ-
rym do określenia wynikowej jasności pik-
# Funkcja zaznaczająca twarze w obrazie sela wykorzystuje się wartości jasności pik-
def detect_faces(src): seli znajdujących się w sąsiedztwie został
# Klasyfikatorowi wystarczy wersja w skali szarości nazwany przetwarzaniem lokalnym. Me-
gray = cv.CreateImage(cv.GetSize(src), 8, 1) toda cv.Filter2D jako argument przyj-
cv.CvtColor(src, gray, cv.CV_BGR2GRAY) muje maskę zawierającą wagi, określają-
ce wpływ sąsiadów na wartość jasności
# Poprawienie kontrastu piksela wynikowego. Ta wartość to suma
cv.EqualizeHist(gray, gray) jasności poszczególnych sąsiadów prze-
# Uruchom kaskadę Haara, mnożona przez ich wagi w masce, a na-
# na wejściu należy podać plik z parametrami klasyfikatora, stępnie znormalizowana (poprzez po-
# znajduje się on w dystrybucji OpenCV. dzielenie przez sumę wag wszystkich są-
haarParams = cv.Load(PARAMS) siadów).
faces = cv.HaarDetectObjects(gray, OpenCV zawiera też metody pozwalają-
haarParams, ce rysować figury geometryczne na obrazie
cv.CreateMemStorage(0), wynikowym, a także dokonywać przekształ-
1.2, 3, ceń całego obrazu. Dzięki temu technikę za-
cv.CV_HAAR_DO_CANNY_PRUNING) stosowaną do stworzenia znaku wodnego
# Wreszcie narysuj prostokąty dokoła znalezionych twarzy można także wykorzystać do wygenerowa-
if faces: nia captcha. Każdą literkę można obrócić
for (x, y, w, h), n in faces: o pewien kąt (na przykład za pomocą metod
cv.Rectangle(src, (x, y), (x + w, y + h), cv.2DRotationMatrix oraz cv.WarpAffine)
cv.CV_RGB(255, 0, 0), 3) czy poddać innym zniekształcającym mo-
dyfikacjom; dodatkowo można utrudnić
# Inicjalizacja kamery i okna do wyświetlenia wyniku odczytanie obrazu wynikowego przez za-
print "Naciśnij 'q' aby zakończyć" stosowanie takich metod jak cv.Line czy
cv.DrawContours, które wytworzą na obra-
# Stwórz okno do wyświetlenia wyniku zie dodatkowe artefakty.
cv.NamedWindow('Faces', cv.CV_WINDOW_AUTOSIZE) Przedstawione tu przykłady mają zachę-
cić czytelnika do własnych eksperymentów
cam = cv.CaptureFromCAM(0) z biblioteką, jednak z pewnością nie wy-
if not cam: czerpują możliwości OpenCV, dlatego war-
print "Nie można otworzyć kamery" to też zajrzeć do dokumentacji (patrz ramka
sys.exit(1) „W Sieci”). Zobacz też ramkę „Zaawansowa-
ne możliwości OpenCV”.
# Pętla powtarzająca wykrywanie twarzy dla kolejnych ramek
while 1: Przetwarzanie sekwencji wideo
frame = cv.QueryFrame(cam) OpenCV udostępnia strumienie wideo
if frame is None: w formie kolejnych klatek (ang. frame).
break Każda z nich jest takim samym obiektem
cv.Flip(frame, None, 1)

# Właściwe wykrywanie twarzy

detect_faces(frame)

# Wyświetl obraz z kamery

cv.ShowImage('Faces', frame)
klawisz = cv.WaitKey(10)

# 'q' = (ASCI) 0x71

if klawisz == 0x71:
print "Wciśnięto 'q', kończę"
break Rysunek 4. Wykrywanie twarzy w obrazie
z kamery

10 05/2010
 Przetwarzanie obrazów za pomocą OpenCV

jak obrazy, które przetwarzaliśmy wcze- kolejnej klatki jest niezależne od poprzed- Przykład aplikacji – wykrywanie
śniej. Powoduje to, że przetwarzanie se- niej, ale oczywiście nic nie stoi na przeszko- twarzy w obrazie z kamery
kwencji wideo nie różni się zasadniczo od dzie aby pamiętać część wartości lub cech Ostatnim elementem potrzebnym do zbu-
przetwarzania obrazów statycznych. Se- poprzednich klatek. Wtedy w obliczaniu dowania systemu wykrywającego twarze
kwencja może być pobierana z pliku lub jasności wynikowej danego piksela zosta- jest klasyfikator – funkcja która otrzymaw-
w czasie rzeczywistym z kamery. Listing nie uwzględniony kolejny wymiar – czas. szy obraz znajdzie na nim twarze. Tworze-
5 przedstawia przykład pracy ze strumie- Poprzez porównywanie z historycznymi nie klasyfikatorów rozpoznających obiekty
niami wideo. klatkami można określić na przykład zmia- znajdujące się na obrazie jest bardzo cieka-
Ten ogólny schemat zostanie uzupeł- ny pojawiające się na obrazie, takie jak po- wym problemem, któremu poświęcono wie-
niony w następnym punkcie, tak aby uzy- jawienie się nowych obiektów na obrazie, le prac naukowych; niestety zdecydowanie
skać aplikację, która będzie potrafiła zna- przemieszczenie się już istniejących obiek- wykracza on poza zakres zagadnień prezen-
leźć twarze w obrazie z kamery. W przed- tów, czy zmiana jasności wynikająca na towane w tym artykule. Dlatego zostanie tu-
stawionym powyżej modelu przetwarzanie przykład z nadejścia nocy. taj zostanie wykorzystany istniejący i spraw-
dzony już klasyfikator. Doskonale nadaje się
do tego kaskada Haara, która dodatkowo
OpenCV i Python jest wbudowana w OpenCV (opis działania
Biblioteka OpenCV napisana jest w C, jednak oferuje też API dla innych języków, a w szcze-
gólności dla języka Python. W wersji 1.x biblioteki dostępny był wrapper dla Python stwo- – patrz ramka „W Sieci”). Po wczytaniu pli-
rzony za pomocą narzędzia SWIG (funkcje dostępne były w pakietach opencv.cv oraz ku zawierającego parametry pracy kaskady
opencv.highgui). Jest on tutaj wspomniany, ponieważ można go znaleźć w wielu przykła- (również dołączonego do OpenCV) zwra-
dach dla wersji 1.1 opublikowanych w Internecie. W wersji 2.0 wprowadzono nowe API dla ca ona lokalizację twarzy odnalezionych na
Python (pakiet cv) . W artykule skupiono się właśnie na tym interfejsie, gdyż jest on bardziej
obrazie. Kod programu przedstawiono na
zgodny z „zen” języka Python, a programowanie z jego pomocą jest łatwiejsze przy tej samej
oferowanej funkcjonalności. Warto zwrócić uwagę, że poprzednia wersja jest nadal dostęp- Listingu 6.
na, jeśli ktoś pragnie uruchomić kod napisany dla wersji 1.x. Opis starego wrappera można Efekt działania programu można zoba-
zaleźć pod adresem http://opencv.willowgarage.com/wiki/SwigPythonInterface, a krótki opis czyć na Rysunku 4.
różnic: http://opencv.willowgarage.com/wiki/PythonInterface.
Podsumowanie
Konieczność przetwarzania obrazów, czy
to statycznych, czy sekwencji wideo wy-
Zaawansowane możliwości OpenCV stępuje w wielu dziedzinach życia. Prawdo-
W artykule przedstawiono tylko niektóre z możliwości biblioteki OpenCV. Biblioteka znajdu-
je zastosowanie w wielu obszarach znanych z Computer Vision (polski termin „przetwarzanie podobnie każdy z czytelników zetknął się
obrazów” jest trochę węższy, dlatego autor pozostanie tutaj przy odpowiedniku angielskim) z jednym z wielu zastosowań tej dyscypli-
oraz uczeniem maszynowym, takich jak: ny. W artykule pokazano, że do wykonania
wielu operacji nie potrzeba dedykowanych
• Przetwarzanie obrazów 2D i 3D;
rozwiązań sprzętowych ani specjalistycz-
• Detekcja obiektów;
• Rozpoznawanie twarzy; nego oprogramowania. Przedstawiono bi-
• Rozpoznawanie ruchu; bliotekę OpenCV, która doskonale spraw-
• Rozpoznawanie gestów; dza się w tej kategorii zastosowań. Pokaza-
• Przetwarzanie obrazów w czasie rzeczywistym; no kilka częstych przypadków użycia, a tak-
• Stereowizja; że wskazano, gdzie można szukać dalszych
• Robotyka.
informacji. Przetwarzanie obrazów jest za-
Biblioteka zawiera także implementację wielu algorytmów uczenia maszynowego (głównie gadnieniem trudnym – to co człowiekowi
klasyfikatorów), co umożliwia na przykład nie tylko rozpoznawanie twarzy, ale także przypisa- wydaje się oczywiste i naturalne jest często
nie jej do konkretnej osoby z bazy danych. niemożliwe do opisania za pomocą kompu-
OpenCV oferuje interfejs programistyczny w językach C, C++ oraz C# i Python. terowych algorytmów. Model przechowy-
wania oraz przetwarzania obrazów wyko-
rzystywany w systemach komputerowych
zdecydowanie różni się od postrzegania
W Sieci środowiska przez człowieka. Autor ma na-
• http://python.org/ - strona domowa interpretera python; dzieję, że biblioteka OpenCV oraz ten ar-
• http://sourceforge.net/projects/opencvlibrary/ - strona projektu OpenCV na sourcefor- tykuł choć trochę ułatwią rozwiązywanie
ge.net; problemów z tego ciekawego, choć skom-
• http://opencv.willowgarage.com/wiki/Welcome - dokumentacja OpenCV; plikowanego zagadnienia, a także, że zachę-
• http://opencv.willowgarage.com/documentation/python/index.html - dokumentacja inter-
cił czytelników do własnych eksperymen-
fejsu OpenCV dla języka Python;
• http://tech.groups.yahoo.com/group/OpenCV/messages - archiwum listy mailingowej tów z przetwarzaniem obrazów.
użytkowników OpenCV, można tam znaleźć rozwiązanie wielu problemów, jak i przykła-
dy ciekawych zastosowań OpenCV;
• http://myopencv.wordpress.com/ - zbiór poradników przedstawiający ciekawe zastosowa- IGOR KUPCZYŃSKI
nia OpenCV (autor korzysta z interfejsu dla języka C, nie Python; jednak stworzenie ana- Igor Kupczyński jest pracownikiem STX Next sp.
logicznych programów w języku Python nie powinno nastręczyć większych problemów
zainteresowanemu czytelnikowi); z o.o. gdzie zajmuje się głównie oprogramowa-
• http://opencv.willowgarage.com/documentation/python/object_detection.html?highli- niem tworzonym w języku Python. Do jego za-
ght=haardetectobjects#haar-feature-based-cascade-classi�er-for-object-detection – opis interesowań należą statystyka, analiza danych
działania klasyfikatora Haara. oraz systemy wspomagania decyzji.
Kontakt z autorem: igor@kupczynski.cc

www.sdjournal.org 11
 Klub techniczny
Pydev
Python w Eclipse
Dla języka Python istnieje wiele edytorów. Poczynając od konsolowych,
takich jak vim, przez dedykowane, jak IDLE, kończąc na wielo-
językowych platformach programistycznych, jak Netbeans lub Eclipse.
Niniejszy artykuł prezentuje wykorzystanie popularnego Eclipse do
rozwoju aplikacji w Pythonie.
Dowiesz się:
• Jak skonfigurować Eclipse do pracy z Pytho-
nem;
• Jak podłączyć projekt buildout do Eclipse;
• Jakie udogodnienia oferuje Eclipse progra-
mistom Pythona.
Poziom
trudności
Możliwości
• Kreatory;
• Podświetlanie składni;
• Formatowanie kodu;
• Szablony;
• Dopełnianie kodu;
• Automatyczne importy;
• Wyświetlanie dokumentacji;
• Zwijanie bloków kodu;
• Zamiana tabulacji na spacje i na odwrót;
• Usuwanie plików .pyc z projektu;
• Statyczna analiza kodu;
• Refactoring;
• Interaktywna konsola;
• Wsparcie dla testów jednostkowych;
• Debugger;
• Zdalny debugger.
Instalacja
Obsługę Pythona można w prosty sposób do-
instalować do istniejącej instalacji Eclipsa.
W tym celu należy przejść do ekranu insta-
lacji oprogramowania (Help –> Install new so-
ftware). Następnie należy dodać (Add) nową
witrynę z repozytorium Pydev [2]. Ze spisu
pakietów należy wybrać Pydev for Eclipse. Na-
12
Powinieneś wiedzieć:
• Znajomość środowiska Eclipse;
• Znajomość narzędzia buildout.
leży zatwierdzić wszystkie dalsze okna dialo-
gowe i pozwolić na ponowne uruchomienie
Eclipse. Po ponownym uruchomieniu, Pydev
powinien być zainstalowany.
Alternatywnym sposobem instalacji jest
użycie usługi Yoxos OnDemand, która pozwa-
la w łatwy sposób przygotować własną dystry-
bucję środowiska Eclipse. Na stronie [3] moż-
na wybrać, jakie funkcjonalności Eclipse nas
interesują, usługa dobierze ich zależności i po-
zwoli na pobranie IDE wraz z dodatkami w po-
staci jednego archiwum. Użycie Yoxos OnDe-
mand jest przyjemniejsze niż ręczna instalacja
pakietów z domyślnej instalacji Eclipse, szcze-
gólnie jeśli potrzebujemy wielu wtyczek (typo-
wy Pythonowiec zainstaluje zapewne Pydev,
edytory HTML, CSS oraz JavaScript, wtycz-
ki do systemów wersjonowania). Wadą usługi
mogą być starsze wersje niektórych pakietów.
Usługa posiada wyszukiwarkę pakietów. Aby
przygotować podstawową wersję Eclipse dla
Pythona, należy wybrać z grupy Programming
languages komponent Pydev for Eclipse (opcjo-
nalnie także Pydev Extensions), wybrać Add the
selected components to the Plan i zaakceptować
zależności. Po kliknięciu przycisku Start Do-
wnload rozpocznie się pobieranie. Yoxos On-
Demand oferuje także funkcjonalność szablo-
nów, dzięki czemu można łatwo współdzielić
w organizacji przygotowaną wersję IDE.
Konfiguracja
Przed pierwszym użyciem dodatku Pydev
należy go skonfigurować. W tym celu należy
otworzyć okno preferencji (Window –> Prefe-
rences) i przejść do sekcji Pydev.
Pydev obsługuje interpretery CPythona,
Jythona i IronPythona. Należy otworzyć pre-
ferencje wybranego interpretera (np. Inter-
preter – Python). Konfiguracji interpretera
dokonuje się przez wskazanie jego pliku wy-
konywalnego (lub pliku jar w przypadku Jy-
thona). Pydev może także spróbować auto-
matycznie znaleźć interpreter zainstalowany
w systemie (przycisk Auto Config).
Pydev automatycznie wykrywa zainsta-
lowane dla danego interpretera biblioteki.
W oknie konfiguracji interpretera można
ręcznie dodać dodatkowe biblioteki do PY-
THONPATH.
Pydev analizuje wykryte biblioteki i zapa-
miętuje znalezione w nich symbole, których
używa potem m.in. w dopełnianiu składni.
Oznacza to, że po instalacji nowych bibliotek
należy odświeżyć bazę symboli Pydev. Można
tego dokonać, wybierając akcję Apply na ekra-
nie konfiguracji interpretera. Zmusza to Py-
dev to ponownego przeskanowania bibliotek.
Konfiguracja interpretera wystarcza, aby
rozpocząć korzystanie z Pydev.
Projekt
Aby rozpocząć pracę z Pydev, należy utwo-
rzyć nowy projekt. W tym celu wybieramy
z menu File –> New –> Project..., następnie
wybieramy z grupy Pydev opcję Pydev project.
Kolejny ekran pozwala na wybór typu (CPy-
thon, Jython, IronPython) i instancji inter-
pretera oraz wersji gramatyki języka. Wer-
sja gramatyki nie musi być koniecznie zgod-
na z wersją interpretera, przykładowo moż-
na tworzyć projekt z gramatyką Python 2.4
za pomocą interpretera Python 2.6.
Wybór opcji Create default 'src' folder and
add it to the pythonpath? zależy od preferencji
programisty. Zaznaczenie tej opcji spowoduje
utworzenie w projekcie osobnego podkatalo-
05/2010

gu na źródła. Dodać katalog ze źródłami moż-
na w dowolnym momencie, otwierając okno
właściwości projektu. W nim należy przejść
do sekcji Pydev – PYTHONPATH. Na za-
kładce Source folders można dodać katalogi
projektu do ścieżki za pomocą akcji Add so-
urce folder. Programiści, którzy preferują trzy-
mać moduły Pythona bezpośrednio w katalo-
gu głównym projektu, powinni dodać cały ka-
talog projektu jako Source folder.
W konfiguracji PYTHONPATH projektu,
na zakładce External libraries można zdefi-
niować dodatkowe biblioteki używane w pro-
jekcie.
Integracja z buildout
Konfiguracji zewnętrznych bibliotek można
dokonać automatycznie, jeśli projekt korzy-
sta z narzędzia buildout. Dla buildouta istnie-
je recepta pb.recipes.pydev, która uaktualnia
plik konfiguracyjny projektu (.pydevproject)
na podstawie zmiennych buildouta. Recep-
ta potrafi tylko uaktualnić istniejącą konfi-
gurację, nie potrafi utworzyć jej od zera, stąd
przed jej wykorzystaniem projekt Eclipsowy
musi już istnieć. Aby użyć recepty w swoim
projekcie, należy dodać nową sekcję do pli-
ku buildout.cfg. Przykładowy zmodyfikowa-
ny plik przedstawia Listing 1.
Parametr eggs w sekcji pydev wskazu-
je, które biblioteki należy podłączyć do Py-
dev. Parametr pydevproject_path pozwala
określić położenie pliku konfiguracyjnego.
Dodatkowo można użyć parametru extra_
paths, aby wyspecyfikować wiele dodatko-
wych ścieżek.
Konfiguracja dodatkowych ścieżek jest
szczególnie użyteczna w przypadku bardziej
skomplikowanych projektów, w których kod
jest rozrzucony w wielu miejscach. Dobrym
przykładem jest tu instancja Zope/Plone,
która posiada w osobnych miejscach eggi, bi-
blioteki Zope oraz wiele produktów współ-
egzystujących w przestrzeni nazw Products.
Przydatna jest tu recepta przedstawiona
w Listingu 2, która oprócz podłączania do
Pydev bibliotek Zope, tworzy linki symbo-
liczne do wszystkich produktów w jednym
katalogu, który można podczepić do Pydev
(należy zwrócić uwagę, że recepta wyma-
ga, aby katalog prodlinks został utworzony
wcześniej).
Po zamknięciu i ponownym otwarciu pro-
jektu w Eclipse ścieżki do bibliotek powinny
być ustawione, co można sprawdzić w sek-
cji Pydev – PYTHONPATH okna właściwo-
ści projektu.
Dopełnianie kodu
Pydev potrafi dopełniać kod Pythona. Dopeł-
nianie odbywa się automatycznie (m.in. po
wpisaniu kropki za wyrażeniem, konfiguro-
walne w opcjach Pydev) lub można je wywo-
www.sdjournal.org
Eclipse IDE
łać ręcznie przez domyślną kombinację kla- Pydev wyświetla dokumentację używa-
wiszy CTRL+spacja. Dopełnianie jest kon- nych symboli. W domyślnej konfiguracji
tekstowe, przykładowo przy dopełnianiu wy- (można zmienić w opcjach) po najechaniu
rażenia self. Pydev podpowiada składowe kla- kursorem na symbol w okienku popup jest
sy oraz jej nadklas. wyświetlana dokumentacja symbolu.
Pydev posiada mechanizm automatycz- Pydev pozwala na definiowanie szablonów,
nych importów. Użycie w dopełnianiu sym- umożliwiających przyspieszenie wpisywa-
bolu z niezaimportowanego modułu spowo- nia powtarzających się kawałków kodu. Sza-
duje automatyczne dodanie wyrażenia im- blony wykorzystuje się, używając ich nazwy
port do edytowanego pliku. w dopełnianiu kodu. Często używanym sza-
Listing 1. Przykładowa kon�guracja Pydev w buildout.cfg
[buildout]
parts = app pydev
develop = .
[app]
recipe = zc.recipe.egg:scripts
eggs = my.project
[pydev]
recipe = pb.recipes.pydev
eggs = ${app:eggs}
pydevproject_path = ${buildout:directory}/.pydevproject
Listing 2. Dodatkowa kon�guracja Pydev dla instancji Zope w buildout-dev.cfg
[buildout]
extends = buildout.cfg
parts +=
make_pydev_init_files
pydev
[make_pydev_init_files]
recipe = iw.recipe.cmd:py
on_install=true
cmds =
>>> dirs = """${instance:products}""".split("\n")
>>> prodlinks = os.path.join("""${buildout:directory}""".strip() ,
'prodlinks')
>>> Products = os.path.join(prodlinks,'Products')
>>> import os
>>> if not os.path.isdir(prodlinks): os.mkdir(prodlinks)
>>> if not os.path.isdir(Products): os.mkdir(Products)
>>> open(os.path.join(Products , '__init__.py'),'w').write('#')
>>> for dir in dirs:
>>> if dir:
>>> for product in [os.path.join(dir,a) for a in os.listdir(dir)
if os.path.isdir(os.path.join(dir,a))]:
>>> linkname = os.path.join(Products, os.path.basename(produc
t))
>>> if not os.path.islink(linkname): os.symlink(product,linkn
ame)
[pydev]
recipe = pb.recipes.pydev
pydevproject_path = ${buildout:directory}/src/my.product/.pydevproject
eggs =
${instance:eggs}
extra_paths =
${zope2:location}/lib/python
13
 Klub techniczny
blonem jest pd, który wstawia w miejscu kur-
sora zatrzymanie PDB: import pdb;pdb.set_
trace(). Własne szablony można dodawać w
preferencjach Window –> Preferences –> Pydev
–> Editor –> Templates.
Komentarze
Pydev pomaga przy tworzeniu komentarzy.
Potrafi zakomentować linie kodu (domyśl-
Rysunek 1. Instalacja Pydev
Rysunek 2. Kon�guracja interpretera
14
ny skrót klawiszowy CTRL+/), tworzyć ko-
mentarze blokowe (domyślna kombinacja
CTRL+4).
Pydev obsługuje wstawianie komentarzy
typu docstring. Ustawiając kursor na nazwie
funkcji lub klasy w ich definicji, można z me-
nu Quick fix, dostępnego pod skrótem kla-
wiszowym CTRL+1, wybrać opcję Make do-
cstring. Dla funkcji Pydev wstawi komentarz
zawierający już szablon opisu parametrów (li-
nie @param name: dla każdego parametru).
Edytując docstring i wywołując dopełnianie
składni, Pydev podpowiada też inne elemen-
ty docstringów, np. @author lub @rtype.
Przeglądanie
Z pomocą dodatku Pydev można w łatwy
sposób przeglądać kod. Edytor Pydev'a umoż-
liwia zwijanie kodu importów, funkcji lub
klas. Na symbolach można wykonać akcję Go
to definition (domyślny klawisz F3), która
przenosi do definicji symbolu. Na atrybucie,
funkcji lub klasie przeniesie do jej definicji,
Pydev automatycznie otwiera plik źródłowy.
Działa to także dla klas bibliotecznych.
Kolejną funkcją Pydev'a jest zaznacza-
nie wystąpień danego tokenu w całym pli-
ku. Jest to przydatne, jeśli chcemy się do-
wiedzieć, gdzie używana jest dana zmienna,
funkcja lub import. Aby podświetlić wszyst-
kie wystąpienia tokenu, wystarczy naprowa-
dzić kursor na token. Wystąpienia zostaną za-
znaczone w kodzie żółtym podświetleniem,
dodatkowo na prawej krawędzi okna edyto-
ra (obok paska przewijania) zostaną wyświe-
tlone znaczniki pozwalające łatwo przejść do
wystąpień tokenu.
Pydev posiada wbudowaną przeglądarkę
symboli pozwalającą szybko znaleźć klasy,
metody, pola lub zmienne globalne na pod-
stawie (części) ich nazwy. Przeglądarkę moż-
na uruchomić z menu Pydev –> Globals brow-
ser lub za pomocą kombinacji CTRL+Shift+T
Refactoring
Pydev obsługuje skromny zasób przekształ-
ceń kodu. Możliwe przekształcenia:
• Rename
• Extract method
• Inline local variable
• Extract local variable
Dodatkowo Pydev wyposażony jest w opcje
automatycznej generacji kodu:
• Override/Implement methods
• Generate propeties (tworzenie
getterów/setterów z wykorzystaniem
property)
• Generate Constructor using Fields
Przekształcenia dostępne są w menu Refac-
toring.
Interaktywna konsola
Interaktywną konsolę można otworzyć za po-
mocą kombinacji CTRL+ALT+Enter. Jeśli do-
stajemy w konsoli błędy o niemożności połą-
czenia z konsolą, należy przestawić w opcjach
Window –> Preferences –> Pydev –> Interac-
tive Console parametr Maximum connection
05/2010
 Eclipse IDE

attempts for initial communication na
większą wartość.
Interaktywna konsola oferuje funkcje po-
dobne jak edytor, m.in. dopełnianie kodu,
wyświetlanie dokumentacji, automatyczne
importy, szablony. Interaktywna konsola, gdy
uruchomiona w kontekście edytora, ma po-
prawnie skonfigurowane zewnętrzne biblio-
teki projektu, więc ma dostęp do tych samych
symboli co kod w edytorze. Konsola posiada
możliwość zapisania treści sesji do pliku tek-
stowego, który może być natychmiast wyko-
rzystany jako doctest.
Linki do plików pojawiające się w konsoli
są klikalne i przenoszą do pliku źródłowego.
Można dzięki temu błyskawicznie zobaczyć,
w którym miejscu kodu wystąpił wyjątek.
• Expressions - wyświetla zdefiniowane
śledzone wyrażenia i ich wartości.
Aby dodać wyrażenie do śledzonych wy-
rażeń, wystarczy zaznaczyć je w edyto-
rze i z menu kontekstowego wybrać opcję
Watch. Wyrażenie będzie wyświetlane w pa-
nelu Expressions.
Wartości zmiennych oprócz panelu Va-
riables można podejrzeć także, najeżdżając
kursorem na zmienną w edytorze. Wartości
zmiennych można edytować w czasie działa-
nia programu. W tym celu w panelu Varia-
bles należy wywołać menu kontekstowe na
zmiennej, której wartość chcemy zmienić,
wybrać Change value i wpisać nową wartość
w polu tekstowym.
Klikając na elementach stosu wywołań w pa-
nelu Debug, można poruszać się w górę i w dół
stosu, dzięki czemu można zobaczyć, skąd zo-
stała wywołana funkcja, w której zatrzymał się
debugger. Edytor automatycznie przełączy się
na odpowiednią pozycję w pliku ze źródłem.
Zdalne debuggowanie
Pydev umożliwia zdalne debuggowanie progra-
mów. Dzięki temu można używać debuggera
z Eclipse w skryptach uruchamianych nie z we-

Testy jednostkowe
Pydev w ograniczonym zakresie wspiera testy
jednostkowe. Aby szybko utworzyć przypadek
testowy, należy w kreatorze nowego modułu
Pythona wybrać szablon Module: Unittest lub
Module: Unittest with setUp and tearDown.
Uruchomienie testu jednostkowego jest
możliwe przez opcję Run as –> Python unit-
test. Komunikaty testowania są wypisywa-
ne na konsolę. Traceback błędu jest klikalny,
można przejść od razu do pliku źródłowego,
w którym wystąpił błąd.

Debugger
Pydev pozwala na używanie Eclipsowego
debuggera do pracy ze skryptami Pythona.
Można definiować punkty wstrzymania (bre-
akpoint) przez dwukrotne kliknięcie na le-
wej linijce edytora. Dodatkowo można zde-
finiować warunek, który musi być spełniony,
Rysunek 3. Dopełnianie kodu
aby wykonanie zostało wstrzymane w danym
punkcie. Warunki można dodać, wywołując
menu kontekstowe na ikonie punktu wstrzy-
mania i wybierając Breakpoint properties. Na-
stępnie należy zaznaczyć opcję Enable Con-
dition i wpisać warunek (np. a != 0) w po-
lu tekstowym.
Aby uruchomić skrypt w trybie debug, na-
leży wybrać opcję Debug As –> Python Run.
Eclipse przełączy się na perspektywę Debug.
Perspektywa ta oprócz paneli edytora, konso-
li i Outline posiada dodatkowo panele:

• Debug - wyświetla wątki i ich stos wy-

wołań, pozwala manipulować przebie-
giem programu (przejście do następnej
linii, przejście wgłąb, skok do wyjścia
z aktualnej funkcji, wznowienie działa-
nia skryptu).
• Variables - wyświetla zmienne i ich war-
tości; dla zmiennych złożonych ich war-
tość wyświetlana jest w postaci rozwijal-
nego drzewa.
• Breakpoints - wyświetla znajdujące się
w projekcie punkty wstrzymania. Rysunek 4. Pydev w akcji

www.sdjournal.org 15
 Klub techniczny
wnątrz Eclipse lub w skryptach działających na
innych maszynach. Pydev zawiera w sobie ser-
wer debuggera, który należy ręcznie urucho-
mić. Można zrobić to przez akcję Pydev: start the
pydev server na perspektywie Debug. Serwer bę-
dzie uruchomiony w tle i czekał na połączenia.
Rysunek 5. Interaktywna konsola
Rysunek 6. Pydev debugger
W Sieci
• [0] Strona pobierania środowiska Eclipse http://www.eclipse.org/downloads/
• [1] Strona domowa projektu Pydev http://Pydev.org/
• [2] Eclipsowa witryna pobierania Pydev http://Pydev.org/updates
• [3] Yoxos OnDemand – tworzenie spersonalizowanych wersji Eclipse
http://ondemand.yoxos.com/geteclipse/start
16
Punkty wstrzymania wstawia się w spo-
sób podobny jak dla pdb. Należy w kodzie,
w miejscu, gdzie chcemy, aby wykonanie zo-
stało przerwane, wstawić
import pydevd;pydevd.settrace('172.16.97.1')
Opcjonalnym argumentem do settrace jest
adres IP maszyny, na której uruchomiony
jest serwer debuggera. Jeśli Eclipse i debug-
gowany skrypt działają na tej samej maszy-
nie, argument można pominąć.
Do poprawnego działania debuggera
w zdalnym skrypcie, musi on mieć dostęp
do skryptu pydevd. Skrypt ten należy wydo-
być z katalogu wtyczek Eclipse. Przykładowa
ścieżka do katalogu ze źródłami to
eclipse/plugins/org.python.pydev.debug_
1.5.4.2010011921/pysrc
Katalog ten musi znaleźć się w PYTHON-
PATH skryptu, który chcemy debuggować.
Przykładowa komenda do uruchomienia
skryptu wygląda więc następująco:
PYTHONPATH=.:~/eclipse/plugins/
org.python.pydev.debug_
1.5.4.2010011921/pysrc python -m
my.project.test
Uruchomiony skrypt zostanie wstrzy-
many, gdy dojdzie do instrukcji
pydevd.settrace(). Skrypt połączy się z ser-
werem debuggera, Eclipse pokaże przyłączo-
ny proces, dalej z debuggera można korzy-
stać w normalny sposób.
Podsumowanie
W niniejszym artykule starałem się pokazać
możliwości Eclipse jako platformy do pro-
gramowania w Pythonie. Pydev jako edytor
jest w stanie bardzo ułatwić pracę progra-
misty przez dopełnianie składni i wykrywa-
nie błędów, jako debugger pozwala na uży-
cie zachwalanego debuggera z Eclipse do
pracy ze skryptami Python, łatwo integruje
się z bardzo popularnym systemem buildo-
ut. Wszystko to sprawia, że Eclipse jest kom-
pleksowym i wygodnym narzędziem pracy
dla programistów Pythona. Prawdą jest, że
możliwości narzędzi pythonowych odbiega-
ją funkcjonalnością od narzędzi dla Javy, ale
wynika to po części ze specyfiki samego ję-
zyka. Mam nadzieję, że udało mi się zachę-
cić do wypróbowania Pydev na własnej skó-
rze tym, którzy jeszcze z niego nie korzysta-
li, a starzy wyjadacze być może znaleźli opis
nowych funkcji, z których do tej pory nie ko-
rzystali.
TOMASZ MAĆKOWIAK
Pracuje jako Developer w �rmie STX Next. To-
mek specjalizuje się w technologiach webowych
wykorzystujących Pythona i JavaScript. W swo-
jej dotychczasowej pracy zajmował się również
tworzeniem aplikacji w GWT/GXT. Posiada dobrą
znajomość Javy, w tym J2ME.
Kontakt z autorem:kurazu@kurazu.net
05/2010

Programowanie w języku Java
Od Witaj świecie do aplikacji korporacyjnych.
Szkieletu aplikacji Struts2
Ósmy odcinek wideo kursu ma charakter warsztatowy. Je-
go celem jest rozwój aplikacji do zarządzania konferencjami
wprowadzając mechanizmy Struts2.
W poprzednim odcinku został nakreślone podstawowe
zasady posługiwania się akcjami, znacznikami na stronach
JSP oraz plikiem konfiguracyjnym. W tym odcinku zdoby-
te wcześniej umiejętności zostaną poszerzone i pogłębione
w trakcie budowy funkcjonalności dodawania nowych konfe-
rencji oraz wyświetlania ich listy. W oparciu o Struts2 zosta-
nie zbudowany przykładowy przepływ akcji i widoków JSP,
przedstawiona zostanie szczegółowo komunikacja między
akcjami a widokami JSP.
Jeśli nie możesz
odczytać zawartości
płyty DVD, a nie jest ona
uszkodzona mechanicznie,
sprawdź ją na co najmniej dwóch
napędach DVD.
W razie problemów z płytą, prosimy pisać
pod adres: cd@software.com.pl
Opis DVD
Podstawową formą konfiguracji w Struts2 jest plik XML.
O ile istnieje wielu zwolenników tej formy pracy z aplikacjami
internetowymi, to utrzymanie złożonych aplikacji staje się kło-
potliwe. Alternatywną formą konfiguracji mogą być adnotacje
stosowane na poziomie kodu źródłowego, czyli w tym przypad-
ku – akcji, umożliwiające zdefiniowanie informacji, które znaj-
dują się plikach struts.xml.
Ponadto zostanie omówiona wtyczka o nazwie Convention,
dzięki której programista otrzymuje narzędzie, umożliwiające
zminimalizowanie niezbędnej konfiguracji poprzez wprowa-
dzenie konwencji. Dzięki temu rozwiązaniu, nie musimy pre-
cyzować wielu szczegółów, które wynikają z kontekstu tworzo-
nego rozwiązania.
Python Eclipse IDE
Materiały do artykułów
Redakcja
nie udziela pomocy
technicznej w instalowaniu
i użytkowaniuprogramów
zamieszczonych na płytach DVD-ROM
dostarczonych razem z pismem.
17
 Narzędzia
Buildout
Narzędzie automatyzujące budowę i zarządzanie
aplikacjami w języku Python
W trakcie rozwoju aplikacji ilość zależnych bibliotek stopniowo się
zwiększa. Ręczne zarządzanie projektem staje się mało wygodne,
a instalacja oprogramowania na nowej maszynie wydłuża się. Użycie
narzędzia Buildout pozwoli zautomatyzować większość tych czynności
i ułatwi pracę programistom i administratorom.
Dowiesz się:
• Jak tworzyć pliki konfiguracyjne buildout;
• Jak instalować aplikacje używając buildout;
• Poznasz najciekawsze dodatki do buildout.
Poziom
trudności
S
ystem Buildout jest podstawowym
sposobem na budowanie i dystrybu-
cję takich projektów składających się
z setek czy dziesiątek bibliotek – Plone, Zo-
pe, Grok. Ułatwia także instalację innych pro-
jektów – np.: Django, Pylons, repoze.bfg. Zo-
stał napisany w języku Python z myślą o bu-
dowaniu aplikacji w tym samym języku, ale
nie tylko.
Do zademonstrowania możliwości ofero-
wanych przez Buildout posłużę się aplikacją
SimpleSite – będącą przykładem strony zbu-
dowanej przy użyciu framework-u Pylons.
Jej szerszy opis można znaleźć w „Definitive
Guide to Pylons” (http://pylonsbook.com).
Instalacja
Do instalacji Buildout wymagany jest jedy-
nie interpreter języka Python oraz dostęp do
Internetu. W przypadku instalowania pakie-
tów binarnych potrzebne jest zainstalowanie
Pythona w wersji deweloperskiej. Nie są wy-
magane prawa administratora, gdyż wszyst-
kie operacje wykonywane są w lokalnym
folderze i nie wpływają na pozostałe zain-
stalowane programy. Na początek potrzeb-
ne są dwie rzeczy – skrypt rozruchowy (bo-
18
Powinieneś wiedzieć:
• Podstawy obsługi linii komend Unix;
• distutils – mechanizm dystrybucji pakietów.
otstrap.py) oraz plik konfiguracyjny (buildo-
ut.cfg). Zadaniem skryptu rozruchowego jest
stworzenie podstawowego środowiska, dzięki
któremu buildout będzie mógł wykonać swo-
je zadania. W przypadku gdy na komputerze,
na którym jest on uruchamiany, brak jest od-
powiednich bibliotek, zostaną one ściągnięte
z Internetu.
$ cd simple-site
$ touch buildout.cfg
$ wget http://tinyurl.com/bootstrap-py
$ python bootstrap.py
Po uruchomieniu skryptu następuje ścią-
gnięcie i zainstalowanie pakietu zc.buildout,
a więc rdzenia systemu. Tworzona jest także
struktura folderów:
• bin – zawiera wygenerowane skrypty;
• downloads – miejsce, do którego są ścią-
gane paczki;
• eggs – miejsce instalacji pakietów i bi-
bliotek Pythona;
• parts – inne biblioteki lub oprogramo-
wanie.
Listing 1. Wynik wykonania skryptu rozruchowego
$ python bootstrap.py
Creating directory ‘/tmp/simple-site/bin’.
Creating directory ‘/tmp/simple-site/parts’.
Creating directory ‘/tmp/simple-site/eggs’.
Creating directory ‘/tmp/simple-site/develop-eggs’.
Generated script ‘/tmp/simple-site/bin/buildout’.
Inne często używane foldery, lecz nie będą-
ce tworzone podczas pierwszego urucho-
mienia, to:
• etc – pliki konfiguracyjne;
• src – kod źródłowy;
• var – miejsce na dane, np. baza danych,
pliki logów itp.
Generowany jest także skrypt ./bin/buildout
– wykonujący cały proces budowy aplikacji.
Pliki konfiguracyjne
Konfigurację projektu definiuje się w plikach
w formacie ConfigParser (potocznie zwanym
INI). Plik taki składa się z sekcji, a każda sek-
cja zawiera pary klucz – wartość. Za działanie
każdej z sekcji odpowiedzialna jest tak zwana
recepta (ang. recipe). Uruchomienie systemu
buildout jest zatem w rzeczywistości wykona-
niem serii plug-in'ów budujących poszczegól-
ne części składowe projektu. Taki mechanizm
wtyczek pozwala w łatwy sposób rozszerzyć
podstawową funkcjonalność systemu.
Zmienne między sekcjami można pobierać
poprzez strukturę ${nazwa-sekcji:klucz}.
Podstawowe parametry działania skryptu de-
finiuje się w sekcji [buildout]. W parame-
trze parts określona jest lista sekcji, które po-
winny zostać zbudowane.
Przykładowy projekt składać ma się z pa-
kietu SimpleSite. Pakiet ten dostępny jest
w repozytorium pakietów Python (PyPI
05/2010
 Buildout

– ang. Python Package Index) pod adresem
http://pypi.python.org/pypi/SimpleSite. Do uru-
chomienia tej aplikacji potrzebny będzie ser-
wer HTTP wspierający standard WSGI. Naj-
prostszym rozwiązaniem jest użycie zaimple-
mentowanego w Pythonie serwera Paste. By
móc go łatwo uruchomić wprost z listy pole-
ceń, potrzebny jest PasteScript instalowany
przez receptę zc.recipe.egg:scripts.
Listing 2. Zawartość pliku buildout.cfg
[buildout]
parts = paster
eggs = SimpleSite
[paster]
recipe = zc.recipe.egg:scripts
eggs =
PasteScript
${buildout:eggs}
Aby zbudować projekt, należy teraz uru-
chomić wygenerowany podczas instalacji
skrypt ./bin/buildout. Ściągnie on i zainsta-
luje wszystkie zależne pakiety. Zależności te,
zgodnie ze standardem przyjętym dla biblio-
tek języka Python, a więc distutils, określa-
ne są w pliku setup.py każdej z paczek. W oma-
wianym przypadku głównymi składnikami,
bez których projekt nie może działać, jest Py-
lons (framework, na bazie którego zbudowana
jest aplikacja) oraz Mako (system szablonów).
Teraz można przystąpić do pierwsze-
go uruchomienia aplikacji. W tym celu ko-
nieczne jest wygenerowanie konfiguracji oraz
utworzenie bazy danych.
$ ./bin/paster make-config SimpleSite
simplesite.ini
$ ./bin/paster setup-app simplesite.ini
Niestety ostatnia komenda zakończy się
niepowodzeniem, ponieważ nie została
zainstalowana żadna biblioteka do komu-
nikacji z bazą SQL. Do czasu wdrożenia
aplikacji na serwer produkcyjny wystarczy
prosta implementacja – SQLite. Koniecz-
ne jest zatem dodanie pakietu pysqlite
do projektu. Jest to pakiet binarny, a więc
do instalacji konieczny jest kompilator
GCC, a także pliki nagłówkowe Pytho-
na. Te elementy muszą być zainstalowane
w systemie. Wymagana jest także bibliote-
ka SQLite. Ponieważ w systemie mogą wy-
stępować inne programy używające SQLi-
te w innych wersjach, wolimy, aby biblio-
teka była zainstalowana w lokalnym fol-
derze. W tym celu użyta zostanie recep-
ta zc.recipe.cmmi (skrót od configure-
make-make-install).
Po ponownym przebudowaniu (./bin/
buildout) możliwe jest już uruchomienie
serwera:
$ ./bin/paster serve simplesite.ini

Listing 3. Wynik wykonania skryptu budującego

Getting distribution for ‘zc.recipe.egg’. Got SQLAlchemy 0.5.8.

Got zc.recipe.egg 1.2.2. Getting distribution for ‘Pylons>=0.9.7,<=0.9.7.99’.
Installing paster. Got Pylons 0.9.7.
Getting distribution for ‘PasteScript’. Getting distribution for ‘PasteDeploy’.
Searching for Paste>=1.3 Got PasteDeploy 1.3.3.
Reading http://pypi.python.org/simple/Paste/ Getting distribution for ‘Paste>=1.3’.
Reading http://pythonpaste.org Got Paste 1.7.2.
Best match: Paste 1.7.2 Getting distribution for ‘WebOb>=0.9.3’.
Downloading http://pypi.python.org/packages/source/P/Paste/ Got WebOb 0.9.8.
Paste-1.7.2.tar.gz#md5=a6a58d08dc4bff Getting distribution for ‘decorator>=2.1.0’.
91d5d1c519d2277f8a Got decorator 3.1.2.
Processing Paste-1.7.2.tar.gz Getting distribution for ‘elementtree>=1.2,<=1.3’.
Got PasteScript 1.7.3. Got elementtree 1.2.7-20070827-preview.
Getting distribution for ‘SimpleSite’. Getting distribution for ‘python-openid>=2.1.1’.
Searching for PasteDeploy Got python-openid 2.2.4.
Reading http://pypi.python.org/simple/PasteDeploy/ Getting distribution for ‘Beaker>=1.1’.
Reading http://pythonpaste.org/deploy/ Got Beaker 1.5.1.
Reading http://pythonpaste.org/deploy/paste-deploy.html Getting distribution for ‘nose>=0.9.2’.
Best match: PasteDeploy 1.3.3 Got nose 0.11.1.
Downloading http://pylons.cachefly.net/download/0.9.7/ Getting distribution for ‘WebHelpers>=0.6.1,<0.6.99’.
PasteDeploy-1.3.3.tar.gz Got WebHelpers 0.6.4.
Processing PasteDeploy-1.3.3.tar.gz Getting distribution for ‘Tempita>=0.2’.
Searching for Paste>=1.3 Got Tempita 0.4.
Reading http://pypi.python.org/simple/Paste/ Getting distribution for ‘WebTest>=1.1’.
Reading http://pythonpaste.org Got WebTest 1.2.
Best match: Paste 1.7.2 Getting distribution for ‘WebError>=0.10.1’.
Downloading http://pylons.cachefly.net/download/0.9.7/Paste- Got WebError 0.10.2.
1.7.2.tar.gz Getting distribution for ‘simplejson>=2.0.8’.
Processing Paste-1.7.2.tar.gz Got simplejson 2.0.9.
Got SimpleSite 0.3.0. Getting distribution for ‘FormEncode>=1.2.1’.
Getting distribution for ‘AuthKit>=0.4.3,<=0.4.99’. Got FormEncode 1.2.2.
Got AuthKit 0.4.5. Getting distribution for ‘Routes>=1.10.3’.
Getting distribution for ‘FormBuild>=2.0.1,<=2.0.99’. Got Routes 1.11.
Got FormBuild 2.0.1. Getting distribution for ‘Pygments’.
Getting distribution for ‘Mako>=0.2.2,<=0.2.99’. Got Pygments 1.2.2.
Got Mako 0.2.5. Generated script ‘/tmp/simple-site/bin/paster’.
Getting distribution for ‘SQLAlchemy>=0.5,<=0.5.99’.

www.sdjournal.org 19
 Narzędzia

i obejrzenie rezultatu pod adresem: http:// z systemu kontroli wersji. Wspierane proto- rametr extends sekcji buildout. W plikach,
localhost:5000. koły to: Subversion, Mercurial, Git i CVS. które rozszerzają w ten sposób bazowe pliki,
Deweloperska konfiguracja może instalo- możliwe jest użycie operatora +=, dzięki któ-
Konfiguracja deweloperska wać także inne przydatne narzędzia. Przykła- remu odziedziczona wartość parametru zo-
Obecna konfiguracja pozwala na budowanie dem może być nosetests – skrypt automa- stanie rozszerzona, a nie nadpisana.
aplikacji na podstawie najnowszych pakietów tycznie znajdujący i uruchamiający testy jed- Wtyczki, które ingerują w znaczny spo-
pochodzących z repozytorium Pythona – Py- nostkowe i funkcjonalne. sób w proces budowania aplikacji, dołączane
PI. Podczas rozwijania aplikacji programista Konfiguracja dla osób rozwijających apli- są poprzez parametr extensions. W omawia-
powinien mieć możliwości pracowania na ko- kację powinna zostać umieszczona w od- nym przykładzie mr.developer zmienia dzia-
dzie jeszcze nie opublikowanym. Najczęściej dzielnym pliku, ponieważ zawiera elementy, łanie systemu buildout w ten sposób, że pacz-
pochodzącym wprost z systemu kontroli wer- które nie powinny znaleźć się w wersji osta- ki określone w parametrze auto-checkout
sji. W tej sytuacji bardzo użyteczne jest roz- tecznej. Buildout ułatwia taki podział dzię- zamiast być ściągnięte z repozytorium pakie-
szerzenie mr.developer, które ułatwia pobra- ki możliwości rozszerzania plików konfigu- tów zostaną zbudowane ze źródeł. W sekcji
nie i dołączenie do projektu pakietu wprost racyjnych. W tym celu wykorzystany jest pa- sources określa się adresy, pod którymi znaj-
duje się kod źródłowy.
Należy przebudować aplikację, urucha-
PasteScript miając skrypt buildout z opcją -c wskazują-
Dzięki tej bibliotece możliwe jest łatwe uruchomienie skryptów Pythona wprost z linii ko-
mend. Pakiety podczas instalacji określają w pliku setup.py nazwy funkcji, wykonanie których cą na nowy plik:
uruchomi skrypt, program lub zainicjalizuje komponent – jest to tak zwany entrypoint. Paste-
Script wyszukuje wszystkie dostępne skrypty i pozwala je uruchomić bez znajomości pełnej $ ./bin/buildout -c buildout-devel.cfg
ścieżki do pliku, w którym znajduje się kod źródłowy.
Po zakończeniu działania możliwe jest uru-
chomienie testów dołączonych do SimpleSi-
WSGI te. Służy do tego wygenerowany skrypt:
Skrót od Python Web Server Gateway Interface. Specyfikacja ta określa interfejs na styku apli-
kacji internetowych napisanych w języku Python i serwerów mającymi za zadanie obsługi- $ ./bin/nose SimpleSite
wać przychodzące żądanie HTTP. Określa także sposób współdzielenia i wymiany danych
pomiędzy elementami wchodzącymi w skład aplikacji webowej. Jako serwery dla aplikacji
Dodatkowym ułatwieniem oferowanym
WSGI najczęściej stosuje się Paster oraz Apache wraz z mod _ wsgi. Standard WSGI wspiera
zdecydowana większość aplikacji webowych napisanych w języku Python (m.in: django, Py- przez mr.developer jest skrypt pozwalający na
lons, repoze.bfg, CherryPy, zope). aktualizację wszystkich pakietów źródłowych
w jednym momencie. Nie ma tu znaczenia ro-
dzaj systemu kontroli wersji odpowiedzialny
Listing 4. Plik buildout.cfg po dodaniu SQLite za przechowywanie zmian. Po prostu w celu
aktualizacji wszystkich pakietów źródłowych
[buildout] wystarczy uruchomić skrypt:
parts =
sqlite ./bin/develop update
pysqlite
paster Inne często wykorzystywane recepty w kon-
eggs = figuracji dla programistów to:
SimpleSite
pysqlite • buildout.dumppickedversions – wy-
świetla wersje zainstalowanych pakie-
[paster] tów, przydatne przy tworzeniu konfigu-
recipe = zc.recipe.egg:scripts racji produkcyjnej;
eggs = • pb.recipes.pydev – generuje konfigu-
PasteScript rację dla środowiska Eclipse z rozszerze-
${buildout:eggs} niem PyDev;
• collective.recipe.omelette – połą-
[sqlite] czenie wielu pakietów w jednym drze-
# kompilacja bibliotek binarnych SQLite (lekka baza danych SQL) wie folderów,
recipe = zc.recipe.cmmi • hexagonit.recipe.download – pobiera
url = http://www.sqlite.org/sqlite-amalgamation-3.6.22.tar.gz i rozpakowuje pliki (np.: przykładową
bazę danych);
[pysqlite] • collective.recipe.seleniumrc – in-
# kompilacja biblioteki pozwalającej na używanie stalacja Selenium RC (testy funkcjonal-
# bazy SQLite przez programy napisane w Pythonie ne w przeglądarce internetowej);
recipe = zc.recipe.egg:custom • collective.recipe.funkload – instala-
egg = pysqlite cja FunkLoad (testy obciążeniowe apli-
include-dirs = ${sqlite:location}/include kacji WWW);
library-dirs = ${sqlite:location}/lib • plone.recipe.command – uruchomienie
rpath = ${sqlite:location}/lib dowolnego zestawu komend linii pole-
ceń lub kodu Pythona.

20 05/2010

Konfiguracja produkcyjna
Projekt przystosowany do instalacji na serwe-
rze produkcyjnym także posiada inne skład-
niki. I w tym przypadku różnicę konfiguruje
się w osobnym pliku.
W celu zabezpieczenia przed niespodzie-
wanymi błędami wynikającymi z różnic mię-
dzy kolejnymi wersjami zależnych bibliotek
często po przeprowadzeniu wszystkich te-
stów na instancji testowej zapisuje się w pliku
versions.cfg wersje wszystkich użytych bi-
bliotek. Proces ten automatyzowany jest przez
rozszerzenie buildout.dumppickedversions.
Wydanie wersji stabilnej – nadającej się do
instalacji na serwerach produkcyjnych wiąże
się z opublikowaniem nowych wersji wszyst-
kich pakietów, w których były zmiany. Jeże-
li są to biblioteki OpenSource, nowe wydania
znajdą się w ogólnym repozytorium – PyPI.
Pozostałą część należy umieścić na prywat-
nym serwerze z ograniczonym dostępem.
Nie jest konieczne instalowanie specjalistycz-
Listing 5. Plik buildout-devel.cfg
[buildout]
extensions =
mr.developer
extends =
buildout.cfg
parts +=
nose
auto-checkout =
SimpleSite
[sources]
SimpleSite = hg http://bitbucket.org/meatballhat/simplesite/
[nose]
recipe = pbp.recipe.noserunner
eggs =
${paster:eggs}
working-directory = ${buildout:directory}/src
defaults = -v --nocapture --with-doctest --doctest-tests
--with-pylons=${buildout:directory}/src/SimpleSite/test.ini
Listing 6. Plik buildout-production.cfg
[buildout]
extends =
buildout.cfg
versions.cfg
parts +=
wsgiapp
versions = versions
find-links =
http://login:passwd@dist.example.com
[wsgiapp]
recipe = collective.recipe.modwsgi
eggs = ${buildout:eggs}
config-file = ${buildout:directory}/production.ini
www.sdjournal.org
nego oprogramowania – wystarczy dowolny
serwer HTTP z włączoną opcją wyświetla-
nia zawartości folderów. Link do tak przygo-
towanego zasobu należy podać w parametrze
find-links.
Aplikacje webowe zgodne ze standardem
WSGI można uruchamiać przy użyciu dowol-
nego serwera przystosowanego do tego. W wer-
sji podstawowej użyty był Paster. W wersji pro-
dukcyjnej natomiast najczęściej spotykane jest
użycie rozszerzenia mod_wsgi do serwera Apa-
che. W tym celu aplikacja musi udostępnić
plik rozpoczynający (ang. entry point). Plik ta-
ki generowany jest przez receptę
Podczas budowania aplikacji wygenerowa-
ny zostanie plik wsgi w folderze parts/wsgiapp.
Pełną ścieżkę do tego pliku należy ustawić
w parametrze WSGIScriptAlias konfigura-
cji Apache.
Konfiguracja produkcyjna często zawiera
także dodatkowe elementy. Najbardziej przy-
datne z nich to:
Buildout
• plone.recipe.apache – instalacja i kon-
figuracja serwer Apache;
• plone.recipe.varnish – instalacja ser-
wera cache dla aplikacji internetowych;
• zest.recipe.mysql – instalacja MySQL
wraz z MySQL-python;
• zc.recipe.cmmi – instalacja dodatkowe-
go oprogramowania (np.: PostgreSQL,
memcached);
• collective.recipe.supervisor – kon-
trola wielu procesów;
• z3c.recipe.usercrontab – ułatwia
konfigurację operacji cyklicznych (cron-
tab);
• iw.recipe.backup – kopie zapasowe wy-
branych plików.
Wady i zalety
Buildout nie jest systemem pozbawionym
wad. Najbardziej irytującym z nich jest po-
wolne działanie w przypadku problemów
z siecią. Pomaga wtedy opcja -t do skryptu
buildout, pozwalająca na ustawienie limi-
tu czasu odpowiedzi. W przypadku gdy nie-
osiągalne jest repozytorium PyPI, nawet pro-
ste przebudowanie aplikacji nie jest w ogóle
możliwe. W takim przypadku można użyć
opcji -N blokującej sprawdzanie, czy dostęp-
na jest nowsza wersja pakietu lub opcji -o
włączająca tryb offline.
Utrudnione jest także szukanie przyczyn
błędów budowania. Buildout niestety poka-
zuje mało przydatne informacje. Uruchomie-
nie wraz z opcją -v lub -vv zwiększa ilość ko-
munikatów pomocniczych, ale w większości
przypadków są one mało użyteczne.
Według mnie podstawową zaletą jest to, że
przy użyciu paru komend można zbudować
lub zaktualizować całą aplikację. Jest to tym
bardziej pomocne, gdy nad projektem pra-
cuje kilka osób i co pewien czas każda z nich
musi dostosować się do najnowszych zmian.
Buildout pozwala na szybkie zbudowanie
aplikacji w identycznej konfiguracji na czy-
stym serwerze. Jest to przydatne szczególnie
w sytuacjach awaryjnych.
Sądzę, że nakład pracy potrzebny na stwo-
rzenie konfiguracji Buildout zwraca się dość
szybko, a dodatkowo oszczędza się sporo stre-
su podczas uaktualnień, migracji i sytuacji
nieoczekiwanych.
WOJCIECH LICHOTA
Absolwent Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Po-
znaniu, kierunek Informatyka Stosowana. Obec-
nie pracuje jako analityk i programista w �rmie
STX Next (http://stxnext.pl). Zawodowo zajmu-
je się aplikacjami internetowymi, począwszy od
małych portali społecznościowych, po duże roz-
wiązania dla sektora bankowego. Języka Python
oraz systemu Linux używa od 8 lat.
Kontakt z autorem: wojciech@lichota.pl
21
 Programowanie

Django
Szybkie tworzenie serwisów Web 2.0

Jeśli cenisz sobie prostotę, elegancką architekturę i zwięzły kod,

a jednocześnie potrzebujesz zaawansowanych funkcjonalności i do
tego gonią Cię terminy – framework Django jest dla Ciebie. Powstał na
potrzeby redakcji on-line, gdzie szybkość reakcji na ciągłe zmiany jest
kluczowa.
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć:
• jak zainstalować i zacząć pracę z najnowszą • powinieneś znać podstawy programowania
wersją frameworka Django w języku Python
• jak uwierzytelniać i autoryzować użytkow- • powinieneś znać (X)HTML / CSS i podsta-
ników aplikacji internetowej przy pomocy wowe zagadnienia związane z tworzeniem
standardowych mechanizmów Django stron internetowych
Krok 1. Instalacja Django oraz
utworzenie nowego projektu
Poziom Najnowsze Django 1.2 wymaga zainstalo-
trudności wanego w systemie języka Python w wersji
co najmniej 2.4. Z powodu braku wstecznej
zgodności, uruchomienie z wersją 3.0 nie jest
obecnie możliwe. Powinniśmy dysponować
W katalogu, w którym chcemy mieć źró-
dła najnowszego Django, wykonujemy po-
lecenie:
$ svn co http://code.djangoproject.com/
svn/django/trunk/ django-trunk
Zostanie utworzony katalog django-trunk,
w którym znajdzie się najnowszy kod z re-
pozytorium SVN.
Jeśli w systemie nie posiadamy klienta
Subversion, ze strony projektu możemy po-
brać paczkę zip ze źródłami i rozpakować ją
tak, aby źródła znalazły się w katalogu djan-
go-trunk.
Stwórzmy dowiązanie do tego katalogu

D
jango pozwala Ci tworzyć apli-
kacje webowe o wysokiej wydaj-
ności szybko, a co najważniej-
sze, struktura Twojego projektu nie bę-
dzie przypominała pozlepianych ze sobą
brył ciągle powtarzającego się kodu. Dzięki
temu, jego dalszy rozwój i utrzymanie nie
będzie już udręką. Tak przynajmniej twier-
dzą twórcy Django.
My spróbujemy stworzyć szybko społecz-
nościowy serwis mikroblogowy, korzysta-
jąc ze standardowych funkcjonalności do-
starczanych przez framework. Idea mikro-
blogów jest prosta, o czym świadczy olbrzy-
mia na świecie popularność Twittera czy,
wśród polskich użytkowników, naszego ro-
dzimego Blipa.
Nasz projekt będzie oferował podstawo-
wą funkcjonalność tego typu serwisów:
umieszczamy swoje krótkie wiadomości
(statusy), które widzą śledzący nas znajo-
mi (followers), jak również na nasz 'pulpit'
trafiają statusy obserwowanych przez nas
przyjaciół.
Zobaczymy jak Django nam to ułatwi,
dostarczając przy okazji sporo zadowolenia
z tworzonego kodu.
też jakimś silnikiem relacyjnej bazy danych w katalogu z bibliotekami.
(framework oficjalnie wspiera MySQL, Post-
greSQL oraz Oracle), choć na czas fazy two- $ ln -s `pwd`/django-trunk/django SITE-
rzenia aplikacji wystarczy prosty SQLite. PACKAGES-DIR/django
Użyjemy najnowszej, deweloperskiej
wersji Django (w chwili powstania artyku- Oczywiście zamiast SITE-PACKAGES-DIR
łu oznaczona jako 1.2 beta). Jak zapewnia- wpisujemy katalog, gdzie znajdują się bi-
ją twórcy, jest stabilna, oferuje więcej funk- blioteki Pythona.
cjonalności oraz mniej błędów niż wydanie Utwórzmy jeszcze dowiązanie do skryp-
„oficjalne”. tu administracyjnego w katalogu, gdzie
Sprawdzamy, gdzie w systemie mamy za- system składuje lokalne pliki wykonywal-
instalowane biblioteki dla Pythona: ne, abyśmy mieli do niego dostęp z każde-
go miejsca:
$ python -c "from distutils.sysconfig
import get_python_ $ ln -s `pwd`/django-trunk/django/bin/
lib; print get_ django-admin.py
python_lib()" /usr/local/bin
Django
Nazwa frameworka pochodzi od pseudonimu genialnego gitarzysty jazzowego Jean'a „Djan-
go” Reinhardt'a. Django był Belgiem cygańskiego pochodzenia. W wyniku wypadku doznał
rozległych oparzeń, przez co miał sparaliżowane dwa palce. Opracował jednak własną, uni-
kalną technikę tak, aby mógł grać swoje solówki gitarowe pozostałymi zdrowymi palcami.
Jego muzykę możemy usłyszeć m.in. w ścieżce dźwiękowej do gry Bioshock.
Prawidłowa polska wymowa nazwy frameworka brzmi po prostu „dżango”. Angielską może-
my usłyszeć w pliku MP3 na stronie: http://docs.djangoproject.com/en/dev/faq/general/#what-
does-django-mean-and-how-do-you-pronounce-it

22 05/2010

Spróbujmy teraz utworzyć nowy projekt:
$ django-admin startproject ublog
Zostanie utworzony katalog ublog zawiera-
jący następujące pliki:
• __init.py__ - pusty plik mówiący Py-
thonowi że katalog jest package'em
• manage.py - skrypt do wykonywania
różnych zadań administracyjnych
• settings.py - ustawienia / konfiguracja
projektu
• urls.py - deklaracje URLi dla projektu
W ramach projektu, Django pozwala na
tworzenie wielu aplikacji. Aplikacje takie
są swego rodzaju modułami, które można
włączać lub wyłączać w razie potrzeby lub
wykorzystywać w innych projektach. Apli-
kacja jest po prostu swego rodzaju opako-
waniem niezależnej funkcjonalności.
Tworzymy więc aplikację do tworzenia
i wyświetlania postów.
$ cd ublog
$ python manage.py startapp posts
W katalogu z projektem zostanie utworzony
podkatalog posts, a w nim następujące pliki:
• __init.py__
• models.py - klasy modeli
• tests.py - testy
• views.py - definicje widoków
Teraz do pliku settings.py należy dopi-
sać aplikację posts do INSTALLED _ APS
(patrz listing 1). Modelami i widokami zaj-
miemy się później.
Pozostałe używane aplikacje przydadzą się
w naszym projekcie m.in. do wygenerowania
panelu administracyjnego, autoryzacji i uwie-
rzytelniania czy obsługi sesji. Wszystkie te
funkcjonalności mamy w Django gotowe. Jeśli
którejś z nich nie potrzebujemy, usuwamy jej
wpis. Uruchamiamy wbudowany serwer:
$ python manage.py runserver
Krok 2. Baza danych i modele
Zakładam, że MySQL jest już zainstalowany
i skonfigurowany w naszym systemie. Aby
Python mógł używać MySQL'a, należy zain-
stalować moduł MySQLdb. Pozostaje utwo-
rzyć bazę danych dla naszej aplikacji oraz
użytkownika, dla którego Django będzie łą-
czyć się z tą bazą.
$ mysql --user=root mysql --password
W konsoli mysql'a wydajemy następujące
komendy SQL:
www.sdjournal.org
Django – szybkie tworzenie serwisów Web 2.0
CREATE DATABASE ublog CHARACTER SET uft8; GRANT ALL PRIVILEGES ON *.* TO
CREATE USER 'ublog'@'localhost' 'ublog'@'localhost'
IDENTIFIED BY 'mypassword'; WITH GRANT OPTION;
Listing 1. Fragmenty pliku settings.py
# Konfiguracja bazy danych
DATABASES = {
'default': {
'ENGINE': 'django.db.backends.mysql',
'NAME': 'ublog',
'USER': 'ublog',
'PASSWORD': 'mypassword',
'HOST': '' // standardowo localhost
'PORT': '' // standardowy port
}
}
# Bezwzględna ścieżka do katalogu przechowującego media:
MEDIA_ROOT = '/home/pmandes/Devel/ublog/static/'
# URL do plikół przechowywanych w MEDIA_ROOT.
MEDIA_URL = '/static/'
# Plik ze zworcami URLi dla projektu
ROOT_URLCONF = 'ublog.urls'
# Bezwzględna ścieżka do katalogu z szablonami
TEMPLATE_DIRS = (
"/home/pmandes/Devel/ublog/templates"
)
# Aplikacje użyte w projekcie
INSTALLED_APPS = (
'django.contrib.admin',
'django.contrib.auth',
'django.contrib.contenttypes',
'django.contrib.sessions',
'django.contrib.sites',
'django.contrib.messages',
'ublog.posts'
)
Rysunek 1. Ekran powitalny Django
23
 Programowanie

CREATE USER 'ublog'@'%' IDENTIFIED BY

Listing 2. Plik posts/models.py – klasy modeli 'mypassword';
from django.db import models GRANT ALL PRIVILEGES ON *.* TO
'ublog'@'%' WITH
GENDER_CHOICES = ( GRANT OPTION;
('M', 'Male'),
('F', 'Female'), Należy pamiętać, aby w docelowym środo-
) wisku produkcyjnym użytkownik root był
zabezpieczony hasłem oraz aby dostęp do
class Profile(models.Model): bazy dostępny był tylko z konkretnej ma-
nick = models.CharField(max_length=20, unique=True) szyny produkcyjnej.
full_name = models.CharField(max_length=100) W pliku settings.py definiujemy połącze-
gender = models.CharField(max_length=1, choices=GENDER_CHOICES) nie z utworzoną bazą danych wypełniając
location = models.CharField(max_length=255) pola tablicy DATABASES jak na Listingu 1.
url = models.URLField(max_length=255) W przypadku używania do celów dewelo-
avatar = models.CharField(max_length=255) perskich bazy SQLite wystarczy wpis:
info = models.CharField(max_length=255)
DATABASES = {
def __unicode__(self): 'default': {
return self.full_name 'ENGINE': 'django.db.backends.sq
lite3',
'NAME': 'ublog.db' // nazwa pliku
class Post(models.Model): do którego sqlite
content = models.CharField(max_length=160) zapisuje dane
author = models.ForeignKey(Profile) }
pub_date = models.DateTimeField('date published') }

def __unicode__(self): Mamy połączenie z bazą danych. Teraz na-

return self.content leży zdefiniować modele, czyli klasy repre-
zentujące zapisywane dane. Wbudowany
w Django ORM zajmie się resztą.
Listing 3. Plik posts/admin.py
W pliku posts/models.py zdefiniujemy
dwie klasy dziedziczące po klasie Model:
from ublog.posts.models import Profile
from ublog.posts.models import Post • – klasa reprezentująca dane
Profile
from django.contrib import admin użytkownika, czyli autora postów;
• Post – klasa reprezentująca pojedyn-
admin.site.register(Profile) czy post w naszym serwisie mikroblo-
admin.site.register(Post) gowym.

Plik ten powinien wyglądać jak na Listin-

Rysunek 2. Panel administracyjny po zalogowaniu
gu 2.
Zauważmy, że w klasie Profile pole
nick (czyli pseudonim użytkownika) ma
ustawioną flagę uniqe. Znaczy to, że w sys-
temie może istnieć tylko jeden użytkow-
nik o danym pseudonimie. Póki co profil
nie ma nic wspólnego z reprezentacją za-
logowanego w systemie użytkownika, zaj-
miemy się tym później. Pozostałe pola de-
finiują takie właściwości profilu użytkow-
nika jak: jego pełna nazwa, płeć, położenie,
URL do strony domowej, ścieżka do pliku
z awatarem oraz krótka notka informacyj-
na o sobie.
Klasa Post posiada pole author zdefinio-
wany jako klucz obcy. Jeden autor może
umieścić wiele postów, a dany post ma tyl-
ko jednego autora. Mamy więc tu związek je-
den-do-wielu. ORM wygeneruje odpowied-
nie relacje.
Warto zauważyć jeszcze zdefiniowane
opcje wyboru dla płci użytkownika w krot-

24 05/2010

ce (ang. tuple) GENDER_CHOICES przekazanej
jako parametr dla pola gender.
Dodatkowo każda klasa ma zdefiniowa-
ną metodę __unicode__ zwracającą repre-
zentację obiektu w postaci łańcucha zna-
ków.
Sprawdźmy teraz, jakie tabele zostaną
utworzone dla aplikacji posts:
$ python manage.py sqlall posts
Jeśli nie popełniliśmy nigdzie jakiegoś błędu,
dostaniemy w wyniku ciąg komend SQL ge-
nerujących odpowiednie tabele.
Widzimy więc, że zostanie utworzony
klucz obcy oraz indeks na odpowiednich
polach. Poleceniem syncdb zatwierdzamy
wszelkie zmiany do bazy danych.
$ python manage.py syncdb
Oprócz naszych tabel zostaną też utworzo-
ne tabele dla pozostałych dołączonych do
projektu aplikacji. Przy okazji skrypt zapy-
ta nas, czy utworzyć dla aplikacji auth su-
perużytkownika oraz poprosi o zdefinio-
wanie jego nazwy i hasła:
You just installed Django's auth system,
which means you don't have any superusers
defined.
Would you like to create one now? (yes/no):
yes
Username (Leave blank to use 'jasio'):
admin
E-mail address: admin@ublog.pl
Password:
Password (again):
Superuser created successfully.
W tym momencie mamy już gotową bazę
danych dla naszego projektu oraz zdefinio-
wane podstawowe modele.
Krok 3. Panel administracyjny
Przyszła pora na to, aby wprowadzić jakieś
przykładowe dane oraz mieć możliwość za-
rządzania nimi z panelu administracyjne-
go. Z pomocą przyjdzie nam aplikacja ad-
min, która odciąży nas od żmudnego two-
rzenia formularzy edycyjnych dla każdej
tabeli z bazy danych. Automatyczne pane-
le administracyjne to jedna z najprzyjem-
niejszych funkcjonalności, jakie oferuje nam
Django. Jedyne, co my musimy zrobić, to
odkomentować odpowiednie linijki w pli-
ku urls.py oraz określić, którymi modelami
chcemy zarządzać.
W pliku ulrs.py powinna znajdować się
następujący kod:
from django.contrib import admin
admin.autodiscover()
www.sdjournal.org
Django – szybkie tworzenie serwisów Web 2.0
urlpatterns = patterns('ublog.posts.vi my w nim klasy Profile i Post aby aplikacja
ews', admin mogła z nich korzystać.
(r'^admin/', include(admin.site.ur Zalogujmy się do panelu administracyjne-
ls)), go utworzonymi wcześniej danymi superu-
) żytkownika – powinniśmy zobaczyć nasze
zarejestrowane klasy jak na rysunku 2.
Teraz w katalogu z aplikacją posts two- Dodajmy jakiś przykładowy profil użyt-
rzymy plik admin.py którego cała zawar- kownika oraz kilka postów. Widzimy, że ma-
tość znajduje się na listingu 3. Rejestruje- my wszystko, czego potrzeba: walidację pól
Listing 4. Plik urls.py – mapowanie wzorców URL na metody widoków
from django.conf.urls.defaults import *
from django.conf import settings
from django.contrib import admin
admin.autodiscover()
urlpatterns = patterns('ublog.posts.views',
(r'^$', 'index'),
(r'^dashboard/$', 'dashboard'),
(r'^profile/$', 'profile'),
(r'^post/$', 'add_post'),
(r'^post/(?P<post_id>\d+)/$', 'get_post'),
(r'^login/$', 'login'),
(r'^logout/$', 'logout'),
(r'^admin/', include(admin.site.urls)),
)
if settings.DEBUG:
urlpatterns += patterns("django.views",
url(r"^static/(?P<path>.*)", "static.serve", {
"document_root": '/home/pmandes/Devel/ublog/static/',
})
)
Listing 5. Plik ublog/views.py – de�nicje funkcji widoków
from django.http import HttpResponseRedirect, HttpResponse
from django.core.urlresolvers import reverse
from django.http import HttpResponse
def index(request):
return HttpResponse("To jest widok główny")
def dashboard(request)
return HttpResponse("To jest widok pulpitu użytkownika")
def get_post(request, post_id):
return HttpResponse("Widok dla pojedynczego statusu: %s" % post_id)
def add_post(request):
return HttpResponseRedirect(reverse('ublog.posts.views.dashboard'))
MVC czy MTV?
W klasycznym podejściu do wzorca MVC (Model-View-Controller) za prezentację danych
z modelu dostarczonych przez którąś z metod - akcji kontrolera (Controller) odpowiada wi-
dok (View). Jednakże wg twórców Django naturalne jest rozdzielenie tego „co chcę wyświe-
tlić” od tego „jak chcę to wyświetlić”. Dlatego też to w widokach (będącymi zwykłymi funk-
cjami) pobieramy z modeli potrzebne dla danej prezentacji dane („co”) i renderujemy je przy
pomocy szablonów („jak”). Stąd też akronim MTV (Model-Template-View).
25
 Programowanie

formularza, komponenty takie jak wybór
daty czy listy rozwijane oraz komunikaty
o błędach. Oczywiście panel administracyj-
ny można łatwo dostosować do własnych po-
trzeb, łącznie ze zmianą całego wyglądu, ale
wykracza to poza temat tego artykułu.
Krok 4. Widoki i szablony
Sama baza danych oraz panel administra-
cyjny to jeszcze nie wszystko. Brakuje naj-
ważniejszego, czyli interfejsu użytkownika
- strony WWW, na której użytkownik bę-
dzie widział statusy swoich znajomych, oraz
własne posty, oczywiście z formularzem do
ich umieszczania. Zajmiemy się teraz war-
stwą widoku.
Zacznijmy od zdefiniowania URLi do po-
szczególnych widoków i zasobów (w sty-
lu REST):

Listing 6. Widok główny • GET /- strona główna, czyli wyświetla-

nie najnowszych statusów umieszcza-
from django.template import Context, loader nych przez wszystkich użytkowników;
from ublog.posts.models import Post • GET /dashboard - pulpit zalogowanego
from django.http import HttpResponse użytkownika, tu wyświetlają się posty
tylko jego znajomych;
def index(request): • GET /post/123 - wyświetlenie pojedyn-
czego statusu o podanym identyfikato-
# modelu Post obieramy 20 ostatnich obiektów posortowanych po dacie rze
latest_post_list = Post.objects.all().order_by('-pub_date')[:20] • POST /post - zasób, na który zostaną
wysłane dane z formularza do umiesz-
# ładujemy szablon z pliku czania statusów.
template = loader.get_template('posts/index.html')
Mapowanie URLi na definicje widoków do-
# tworzymy kontekst dla szablonu zawierający dane do wyświetlenia konuje się przy pomocy wyrażeń regular-
context = Context({ nych w zmiennej urlpatterns znajdującej
'latest_post_list': latest_post_list, się w pliku urls.py (Listing 4).
}) Django zaczyna dopasowywać otrzyma-
ny URL z powyższymi wyrażeniami po ko-
# renderujemy szablon i przekazujemy go do obiektu odpowiedzi HttpRespose lei i jeśli to się uda, to wywołuje podaną
return HttpResponse(templete.render(context)) funkcję zwrotną. Jako pierwszy argument
do tej funkcji zostanie przekazany obiekt
HttpRequest. Kolejnymi argumentami bę-
Listing 7. Plik templates/posts/index.html – szablon widoku postów
dą przechwycone z wyrażenia regularne-
{% extends "base.html" %} go wartości (jak w powyższym przykładzie
post_id). Na koniec przekazane zostaną ar-
{% block content %} gumenty wraz z ich wartościami zdefinio-
wane w opcjonalnym słowniku. Pełna skład-
{% if error_message %}<p><strong>{{ error_message }}</strong></p>{% endif %} nia krotek występujących w urlpatterns
wygląda następująco:
Ustaw swój status:
<form action="/post/" method="post"> (regular expression, Python callback
{% csrf_token %} function
<textarea name="content" rows="4" cols="60"></textarea> [, optional
<input type="submit" value="Post" /> dictionary])
</form>
Funkcje zwrotne definiujemy w pliku
<br/><br/> ublog/views.py (Listing 5).
O funkcjach zwrotnych możemy my-
{% if latest_post_list %} śleć jak o akcjach w kontrolerach we wzor-
<div class="ublog_posts"> cu MVC (model-view-controller). Jednakże
{% for post in latest_post_list %} Django stosuje nieco inne podejście do te-
<div class="ublog_post"> go wzorca niż takie frameworki jak np. Ru-
<div class="ublog_post_content">{{ post.content }}</div> by On Rails czy popularny dla środowiska
<div class="ublog_post_date">{{ post.pub_date }}</div> Java – Spring. Nie definiujemy kontrole-
<div class="ublog_post_author">{{ post.author }}</div> rów, gdyż kontrolerem i zawiadowcą (ang.
</div> dispatcher) jest samo Django. Zamiast te-
<hr/> go definiujemy funkcje zwrotne będące lo-
{% endfor %} giką widoków w ramach aplikacji. Pobiera-
</div> ją one dane z modeli, renderują je przy po-
{% else %} mocy szablonów i zwracają w postaci obiek-
<p>No posts are available.</p> tu HttpResponse. Podejście takie nazywa
{% endif %} się MTV.
Oczywiście funkcje te nie muszą zwra-
{% endblock%} cać wyrenderowanego widoku. Jak widzimy
w definicji add_post, zwracany jest obiekt

26 05/2010

HttpResponseRedirect powodujący prze-
kierowanie na inny URL. Zamianę nazwy
funkcji na odpowiadający jej URL dokonu-
je funkcja reverse.
Pobierzmy teraz dane dla widoków i wy-
renderujmy je przy pomocy szablonów.Przy-
kładowo definicja funkcji index mogłaby
wyglądać jak na Listingu 6.
Kod ten pobiera 20 ostatnich postów, ła-
duje szablon zdefiniowany w pliku posts/
index.html , a następnie umieszcza pobrane
dane w kontekście. Kontekst jest obiektem
mapującym nazwy zmiennych występujące
w szablonie na konkretne obiekty Pythona.
Oczywiście wywołanie teraz strony zakoń-
czy się komunikatem TemplateDoesNotE-
xist. Musimy wskazać Django w konfigura-
cji, gdzie ma szukać szablonów oraz utwo-
rzyć w tej lokalizacji sam szablon.
W pliku settings.py definiujemy pełną
ścieżkę do szablonów naszego projektu, np.
TEMPLATE_DIRS = (
"/home/jasio/projects/ublog/
templates"
)
W katalogu z naszym projektem tworzy-
my katalog templates, a w nim posts. Tu
umieścimy wszystkie szablony dla aplikacji
posts. Plik templates/posts/index.html po-
winien wyglądać ja na Listingu 7.
Widzimy, że w szablonie możemy uży-
wać takich konstrukcji sterujących, jak
if-else czy iterować po liście z obiekta-
mi pętla for. Pusta lista daje wartość lo-
giczną false.
W tym momencie, odświeżając stronę,
powinniśmy zobaczyć nasze posty, które
wcześniej dodaliśmy testowo do panelu ad-
ministracyjnego.
Django oferuje nam jeszcze tzw. skróty
dla najczęściej tworzonego w widokach ko-
du. Wszystko po to, żeby zgodnie z zasadą
DRY (don't repeat yourself) było jak najmniej
powtarzających się fragmentów kodu. Tym-
czasem niemalże we wszystkich widokach
będziemy robić to samo.
Zmieńmy teraz funkcje index, tak aby ko-
rzystała ze skrótu (Listing 8).
Skrót render_to_response pobiera ścież-
kę do plik szablonu, kontekst z obiektami
z danymi do wyrenderowania oraz dodatko-
wo kontekst żądania, który przyda nam się
nieco później.
Pozostaje jeszcze obsługa sytuacji, kiedy
post o podanym id nie istnieje i w takim
wypadku należałoby zgłosić stronę błędu
Http 404, zamiast komunikatu o błędzie
aplikacji.
Można to zrobić na kilka sposobów.
Pierwszym z nich jest rzucenie wyjątku
Http404.
www.sdjournal.org
Django – szybkie tworzenie serwisów Web 2.0
Listing 8. Poprawina funkcja index korzystająca ze skrótu
from django.shortcuts import render_to_response
def index(request):
latest_post_list = Post.objects.all().order_by('-pub_date')[:10]
return render_to_response('posts/index.html', {'latest_post_list': latest_
post_list}, context_instance=RequestContext(request))
Listing 9. Funkcja get_post z obsługą wyjątku 404
from django.http import Http404
def get_post(request, post_id):
try:
post = Post.objects.get(id=post_id)
except Post.DoesNotExist:
raise Http404
return render_to_response('posts/post.html', {'post': post})
Język szablonów Django
Najczęściej używane tagi w szablonach:
dziedziczenie po szablonie nadrzędnym:
{% extends „base.html” %}
wczytanie innego szablonu i wyrenderowanie go w miejscu:
{% include „szablon.html” %}
definicja bloku:
{% block nazwa_bloku %}{% endblock %}
iterowanie po liście:
{% for artykul in lista_artykulow %}
{{ artykul.tytul}}
{% endfor %}
iterowanie po liście z obsługą listy pustej:
{% for artykul in lista_artykulow %}
{{ artykul.tytul }}
{% empty %}
brak artykulow
{% endfor %}
konstrukcja warunkowa if:
{% if lista_arykulow %}
liczba artykulow: {{ lista_artykulow|lenght }}
{% else %}
brak artykulow
{% endif %}
porównanie, czy wartości są równe:
{% ifequal artykul.tytul artykul_glowny.tytul %}
{% endifequal %}
porównanie, czy wartości są różne:
{% ifnotequal uzytkownik.nazwa „józek” %}
{% endifnotequal %}
więcej o języku szablonów i wbudowanych tagach na stronie:
http://docs.djangoproject.com/en/dev/ref/templates/builtins/
27
 Programowanie

Kod funkcji get_post wyglądałby jak na Częstym problemem dla początkujących na ścieżka do plików na dysku oraz ścieżka
Listingu 9. programistów Django jest serwowanie statycz- z URL'a):
Drugim sposobem jest oczywiście skorzy- nych plików, takich jak np. grafiki czy szablo-
stanie ze skrótu get_object_or_404, który ny css. Wynika to z tego, że w produkcyjnym MEDIA_ROOT = '/home/jasio/project/ublog/
robi dokładnie to samo (Listing 10). środowisku pliki takie najczęściej serwowane static'
W przypadku kiedy post nie zostanie zna- są z osobnego miejsca, będące wewnątrz kata- MEDIA_URL = '/static/'
leziony, Django wygeneruje standardowy logu DOCUMENT_ROOT serwera WWW.
widok django.views.defaults.page_not_ Natomiast projekt Django znajduje się poza Teraz w pliku urls.py definiujemy odpowied-
found() . Możemy też zdefiniować własny nim, tak aby nie było dostępu do jego plików ni wzorzec dla statycznych plików. Wzorce te
szablon dla błędu 404. Wystarczy, że utwo- z sieci. W środowisku deweloperskim, kiedy powinny działać tylko wtedy, kiedy będzie-
rzymy plik 404.html w katalogu templates. używamy wbudowanego serwera, można po- my w trybie DEBUG. Definicja tego wzorca
Django skorzysta z niego, ale tylko wtedy, radzić sobie z tym w następujący sposób: została umieszczona na Listingu 4.
gdy w ustawieniach tryb DEBUG przełączy- W pliku settings.py definiujemy katalogi, Należy jednak pamiętać, że rozwiązanie
my na false. w których znajdują się statyczne media (peł- tego typu w środowisku produkcyjnym by-
łoby niezbyt bezpieczne i niewydajne.
Listing 10. Funkcja get_post używająca skrótu W warstwie widoku naszej aplikacji bra-
kuje jeszcze dwóch rzeczy: głównego sza-
from django.shortcuts import render_to_response, get_object_or_404 blonu dla strony WWW oraz formularza
do umieszczania na mikroblogu swoich
def get_post(request, post_id): statusów.
post = get_object_or_404(Post, id=post_id) W katalogu templates tworzymy plik ba-
return render_to_response('posts/post.html', {'post': post}) se.html. Powinien on zawierać definicję DO-
CTYPE oraz wszystkie niezbędne nagłówki
HTML, a także miejsce, w które będą ren-
Listing 11. Plik post/views.py.
derowane bloki z szablonów dziedziczących
po nim. np.:
import datetime
<div id="content">
from ublog.posts.models import Post, Profile {% block content %}{% endblock %}
</div>
from django.template import RequestContext
from django.http import HttpResponseRedirect, HttpResponse Ze względu na wielkość, pełen kod tego
from django.shortcuts import render_to_response, get_object_or_404 szablonu został umieszczony na naszej pły-
from django.core.urlresolvers import reverse cie CD.
W szablonie tym widzimy użycie stałej
def index(request): MEDIA_URL, która prowadzi do pliku ze sty-
latest_post_list = Post.objects.all().order_by('-pub_date')[:20] lami css, oraz znaczniki bloków, w które ren-
derowane będą szablony stworzone dla po-
return render_to_response('posts/index.html', {'latest_post_list': latest_post_ szczególnych funkcji zwrotnych w views.py.
list}, context_instance=RequestContext(request)) Utwórzmy katalog static w głównym kata-
logu projektu – umieścimy w nim nasze de-
def dashboard(request): finicje stylów css - plik ublog.css, obrazki oraz
latest_post_list = Post.objects.all().order_by('-pub_date')[:20] skrypty js.
Przeróbmy teraz szablon templates/posts/
return render_to_response('posts/index.html', {'latest_post_list': latest_post_ index.html tak, aby dziedziczył po głównym
list}, context_instance=RequestContext(request)) szablonie base.html oraz wypełnił odpowied-
nie bloki wyrenderowanymi danymi. Przy oka-
zji dodajmy do niego formularz (Listing 7).
def get_post(request, poll_id): Teraz uzupełnijmy plik views.py uzupełnio-
post = get_object_or_404(Post, id=post_id) ny o obsługę formularza w funkcji add_post.
Pełny kod tego pliku widzimy na listingu 11.
return render_to_response('posts/post.html', {'post': post}, context_instance= W tym momencie mamy już działający
RequestContext(request)) zrąb aplikacji. Można wysyłać formularzem
statusy, które dodają się do bazy danych i wy-
def add_post(request): świetlają na stronie.
content = request.POST['content'] Oczywiście pozostało jeszcze wiele do
author = Profile.objects.get(id=1) zrobienia, jak np. edycja profilu użytkowni-
post = Post(author=author, content=content, pub_date=datetime.datetime.now()) ka, upload i wyświetlanie awatarów czy wy-
post.save() świetlanie obserwowanych przyjaciół, nie
mówiąc już o stworzeniu nieco mniej asce-
return HttpResponseRedirect(reverse('ublog.posts.views.index')) tycznego wyglądu. Mamy już jednak zrąb
aplikacji. Na koniec zajmijmy się jeszcze jed-
nym bardzo ważnym aspektem.

28 05/2010
 Django – szybkie tworzenie serwisów Web 2.0

Krok 5. Uwierzytelnianie
i autoryzacja
Django dostarcza standardowo mechanizmy
do uwierzytelnienia i autoryzacji użytkow-
nika. Należy rozróżnić dwa te dwa etapy:
Dodajmy teraz do posts/views.py funkcję nie próbuje go uwierzytelnić metodą
login. auth.authenticate. Jeśli podane dane się
Pobiera ona z formularza logowania na- zgadzają oraz użytkownik jest oznaczony
zwę użytkownika oraz hasło, a następ- w systemie jako aktywny, następuje jego za-

• Uwierzytelnianie (ang. authentication) -

sprawdzenie, czy użytkownik jest fak-
tycznie tym, za kogo się podaje. Zazwy-
czaj polega to na sprawdzeniu, czy po-
dana przez niego nazwa użytkownika
i hasło zgadza się z tym, co mamy w ba-
zie danych użytkowników.
• Autoryzacja (ang. authorization) –
sprawdzenie, czy użytkownik jest
uprawniony do wykonania określo-
nych operacji w systemie. Zwykle pole-
ga to na sprawdzeniu, czy operacja jest
dla niego zdefiniowana jako dozwolona
w tabeli uprawnień.

Procesem tym (zwanym w skrócie A&A)

zajmuje się aplikacja auth. System A&A
w Django składa się z następujących części:

• Users – użytkownicy zarejestrowani

w naszym serwisie;
• Permissions – uprawnienia, czyli flagi Rysunek 3. Pulpit użytkownika z formularzem
binarne (tak/nie) określające, czy dany
użytkownik może wykonać pewną ope-
rację;
• Groups – użytkownicy mający przy-
znane w ramach danej grupy te same
uprawnienia;
• Messages – komunikaty, prosty sposób
na kolejkowanie i wyświetlanie komu-
nikatów systemowych użytkownikom.

Na początku projektu dołączyliśmy od-

powiednie składniki (Authentication-
Middleware oraz django.contrib.auth),
a odpowiednie tabele zostały potworzo-
ne w bazie danych. Dopóki nie mamy me-
chanizmu pozwalającego na rejestrowa-
nie się użytkowników w systemie, stwórz-
my jednego testowego w panelu admi-
nistracyjnym. Przyznajmy mu prawa do
dodawania/usuwania posta oraz tworzenia
i edycji profilu.
To, czy użytkownik został uwierzytelnio-
ny, możemy sprawdzić w funkcjach wido-
ków następującym kodem:

if request.user.is_authenticated():
# zrób coś dla uwierzytelnionego
użytkownika
else:
# zrób coś dla użytkownika
anonimowego

Jeśli użytkownik jest niezalogowany,

obiektem request.user będzie instancja
AnonymousUser. Rysunek 4. Przyznawanie praw użytkownikowi w panelu administracjnym

www.sdjournal.org 29
 Programowanie

logowanie w systemie metodą auth.login, def logout(request): stworzyć formularz do logowania oraz pod-
po czym następuje przekierowanie na stronę auth.logout(request) łączyć funkcje login/logout w urls.py:
/posts/dashboard. W przypadku niepowodze- return HttpResponseRedirect
nia zostaniemy przekierowani z powrotem ("/posts/index/") (r'^login/$', 'login'),
na stronę główną. (r'^logout/$', 'logout'),
Aby użytkownik mógł się wylogować, po- Wylogowanego użytkownika przekierowu-
trzebuje oczywiście też funkcji logout: jemy na stronę główną. Pozostaje jeszcze Dla formularza stworzymy szablon lo-
gin.html (Listing 13).
Listing 12. Funkcja login Teraz dla przykładu zabezpieczmy for-
mularz do umieszczania statusów tak, aby
from django.contrib import auth nie wyświetlał się niezalogowanemu użyt-
kownikowi.
def login(request):
def dashboard(request):
username = request.POST.get('username', '') if not request.user.is_
password = request.POST.get('password', '') authenticated():
return HttpResponseRedirect('/
user = auth.authenticate(username=username, password=password) posts/index')
# ...
if user is not None and user.is_active:
W szablonach również możemy korzy-
# Hasło prawidłowe oraz użytkonik jest oznaczony jako "active" stać z obiektu User, jeśli przekażemy
auth.login(request, user) RequestContext:

# Przekierowanie na pulpit użytkownika {% if user.is_authenticated %}

return HttpResponseRedirect("/posts/dashboard/") <p>Witaj, {{ user.username }}. Jessteś
zalogowany.</p>
else: {% else %}
<p>Witaj. Proszę się zalogować.</p>
# Przekierowanie na stronę główna {% endif %}
return HttpResponseRedirect("/posts/index/")
I to by było na tyle. Zostało jeszcze do za-
implementowania jeszcze kilka funkcjonal-
Listing 13. Formularz logowania.
ności, jak chociażby rejestracja użytkowni-
{% block content %} ka z wysłaniem wiadomości email z prośbą
o potwierdzenie, czy edycja własnego profi-
{% if form.errors %} lu. Temat jest na tyle obszerny, że można by
<p class="error">Nieprawidłowy login lub hasło.</p> mu poświęcić cały osobny artykuł.
{% endif %}
Podsumowanie
<form action="" method="post"> Django oferuje nam olbrzymie możliwości
{% csrf_token %} przy tworzeniu aplikacji webowych. Auto-
matyczne generowanie kodu, paneli admi-
<label for="username">Nazwa użytkownika:</label> nistracyjnych oraz wiele gotowych do uży-
<input type="text" name="username" value="" id="username"> cia aplikacji powoduje, że projekt powstaje
<label for="password">Hasło:</label> szybko, a standardowe problemy rozwiązuje
<input type="password" name="password" value="" id="password"> sam framework. W końcu, nasz serwis posia-
da zwięzły, łatwy do utrzymania kod, a dal-
<input type="submit" value="login" /> szy rozwój nie oznacza konieczności przepi-
</form> sywania wszystkiego od zera.
Cały kod źródłowy niniejszego projektu
{% endblock %} dostępny jest w repozytorium GIT pod ad-
resem: http://github.com/pmandes/ublog.

W Sieci
• http://www.djangoproject.com – oficjalna strona projektu Django;
• http://code.djangoproject.com/wiki – wiki projektu, prawdziwa kopalnia wiedzy;
• http://www.django.pl – polska strona społeczności Django;
• http://www.djangobook.com – online'owa wersja książki „The Django Book”;
• http://djangoadvent.com – blog z artykułami o nadchodzącej wersji 1.2 frameworka.
PAWEŁ MANDES
Autor jest współpracownikiem GG Network S.A.,
gdzie m.in. współtworzy i rozwija Pocztę Ga-
du-Gadu. Jako programista interesuje się wie-
loma technologiami i językami (jak np. Python/
Django, czy Ruby on Rails). Pasjonują go również
algorytmy genetyczne oraz programowanie gier.
Kontakt z autorem: pawel.mandes@gmail.com

30 05/2010
 Programowanie

Plone
Zbuduj firmowy intranet
Wybierając narzędzie mające zapewnić bezpieczną i sprawną
komunikację wewnątrz-firmową, warto zwrócić uwagę na Plone –
otwarty system CMS oferujący szeroki zakres możliwości dysponujący
wieloma dodatkowymi produktami, które pozwalają dopasować go
do własnych potrzeb. W poniższym artykule przedstawione zostało
zastosowanie Plona w roli firmowego intranetu.
Dowiesz się:
• Jak stworzyć serwis intranetowy przy wyko-
rzystaniu systemu CMS Plone;
• W jaki sposób dokonać instalacji i podsta-
wowej konfiguracji Plona;
• Jak dostosować możliwości Plona do własnych
potrzeb za pomocą dodatkowych produktów.
Poziom
trudności
Podstawowe informacje
Plone jest systemem CMS, który pozwala na
zarządzanie treścią w formie elektronicznej
(dokumentami, plikami czy obrazami) za po-
mocą przeglądarki internetowej, umożliwia-
jąc publikowanie wybranych fragmentów tre-
ści w Internecie lub lokalnym intranecie. Plo-
ne jest zbudowany w oparciu o serwer aplika-
cji Zope napisany w języku Python. Projekt
został zapoczątkowany pod koniec 1999 ro-
ku, a jego pierwsze wydanie nastąpiło w roku
2001, szybko zyskując sobie zwolenników na
całym świecie. Z racji tego, że Plone jest pro-
jektem otwartym – jego fundamentem jest
duża i aktywna społeczność, która zapewnia
ciągły rozwój i stabilność projektu. Wśród
użytkowników Plona znajdują się takie organi-
zacje jak: NASA, Oxfam, Amnesty Internatio-
nal, eBay czy Novell.
Pierwsze wydanie systemu CMS Plone
miało miejsce w 2001 roku i doczekało się po-
nad 15 000 pobrań, zanim w roku 2002 wy-
dana została wersja 1.0. Wersja 2.0 wydana
w 2004 roku wniosła wiele zmian, wprowa-
dzając m.in. framework do budowania wła-
snych typów treści w postaci produktu Ar-
ni lat 2008 – 2009 niosły ze sobą dalsze roz-
Powinieneś wiedzieć: szerzenia w funkcjonalności oraz przejście na
• Znać podstawowe zagadnienia dotyczące dystrybucje w postaci pakietów (python eggs).
języka Python. W chwili wydawania niniejszego artykułu
najnowszą wydaną stabilną wersją Plona jest
wersja 3.3.4. Działa ona na pythonie 2.4.3+,
w oparciu o zope 2.10.4+.
W najbliższej przyszłości zostanie wyda-
na wersja 4.0 (obecnie istniejąca jako beta),
działająca na zope 2.12 (w pełni dystrybu-
chetypes. Od momentu wydania Plona w wer- owanym w postaci pakietów) i pythonie 2.6
sji 2.1 (działającej z pythonem 2.3) w 2005 – szybszym i cechującym się lepszym zarzą-
roku, systematycznie postępował rozwój sys- dzaniem pamięcią. W Plonie 4 dane w posta-
temu. W 2006 roku została wydana wersja ci plików binarnych są domyślnie przechowy-
2.5, która niosła ze sobą przejście na pythona wane w systemie plików. Jednak najważniej-
2.4. Wprowadziła również, dzięki produkto- sze zmiany tego wydania dotyczą wzrostu wy-
wi Five, możliwość wykorzystania technologii dajności działania systemu. Na Rysunku 1 [2]
z zope 3 – komponentowej architektury (Zo- przedstawione zostało porównanie wydajno-
pe Component Architecture). Kolejnym du- ści mierzonej w liczbie obsługiwanych żądań
żym krokiem była wersja 3.0, której premie- w czasie 1 sekundy, uwzględniając różne sytu-
ra nastąpiła w 2007 roku. Wydanie to miało acje – wyświetlanie strony dla niezalogowane-
na celu uczynienie pracy z Plone bardziej wy- go i zalogowanego użytkownika, widoku listin-
dajnej oraz wniosło wiele istotnych funkcjonal- gu newsów i widoku edycji obiektu. Porówna-
ności, takich jak wersjonowanie treści, mecha- niu zostały poddane wersje 3.3.3, 4.0b, oraz
nizm blokowania treści poddawanej edycji czy 4.0b z wykorzystaniem systemu Chameleon,
nowy mechanizm portletów, umożliwiający który dokonuje kompilacji szablonów zpt do
kontekstowe zarządzanie nimi. Kolejne wersje postaci byte-codu, przynosząc poprawę szyb-
– 3.1, 3.2 oraz 3.3 – wydawane na przestrze- kości ich renderowania do kilkudziesięciu pro-
Produkt
Produkt – w nomenklaturze zope'owej określa się w ten sposób zewnętrzny moduł, zazwy-
czaj w postaci pakietu pythona, pozwalający na rozszerzenie standardowej funkcjonalności
w dowolny sposób. Spis wszystkich wydanych produktów Plona można znaleźć na stronie [1]
– w chwili obecnej jest ich tam ponad 1200. Przykład instalacji dodatkowego produktu został
opisany w czwartym rozdziale niniejszego artykułu.
ZopeSkel
Moduł ZopeSkel jest kolekcją szablonów dla narzędzia PasteScript pozwalających na bły-
skawiczne tworzenie szkieletów projektów dla Zopa i Plona. Można za jego pomocą w pro-
sty sposób przy użyciu tekstowego kreatora stworzyć inicjalną strukturę produktu Plona lub
czystą konfigurację buildouta dla wybranej wersji Plona.

32 05/2010
 Plone – zbuduj firmowy intranet

cent. Chameleon będzie możliwy do wykorzy- Lisitng 1. buildout.cfg

stania w Plonie 4, jednak zostanie uwzględnio-
ny w domyślnej konfiguracji w wersji 5.0, nad [buildout]
którą również postępują prace. Głównym ce- parts =
lem wersji 5.0 jest dalsza poprawa wydajno- zope2
ści oraz wprowadzenie rewolucyjnych zmian productdistros
w interfejsie użytkownika dzięki zastosowa- instance
niu Deco – rozwiązaniu pozwalającemu użyt-
kownikowi na zarządzanie layoutem strony # Rozszeezenie konfiguracji o plik versions.cfg zawierający numery wersji
przy pomocy akcji 'drag and drop'. # modułów wchodzących w skład danej wersji Plona
Ważną cechą odróżniającą Plone od więk- extends =
szości CMS-ów jest wykorzystywanie obiekto- http://dist.plone.org/release/3.3.4/versions.cfg
wej bazy danych – ZODB. Świetnie sprawdza versions = versions
się ona tam, gdzie mamy do czynienia z hie- # Adresy url pod którymi wyszukiwane są pakiety
rarchiczną strukturą i wieloma typami treści, find-links =
a więc w zastosowaniach webowych. Jest ła- http://dist.plone.org/release/3.3.4
twa w utrzymaniu, stabilna i niezawodna. Do http://dist.plone.org/thirdparty
jej zalet należy również elastyczność w tworze- # Dodatkowe produkty
niu modeli danych. eggs =
Zastosowanie technologii ZEO [3] umożli- Products.LinguaPlone
wia korzystanie z wielu procesów klienckich stxnext.pdb
z pojedynczego serwera bazy ZODB (Zope Sto- # Moduły deweloperskie
rage Server). Z kolei komercyjne rozwiązanie develop =
ZRS [4] umożliwia dokonywanie replikacji ba-
zy, dzięki czemu eliminowany jest pojedynczy [versions]
punkt awarii. Może być to również osiągnięte # Możliwość ustawienia specyficznego numeru wersji pakietu
za pomocą rozszerzenia 'RelStorage' [5], które Products.LinguaPlone = 3.0
pozwala na przechowywanie danych w postaci plone.recipe.zope2instance = 3.6
zserializowanych obiektów w bazie relacyjnej
i wykorzystanie jej możliwości replikacji. [zope2]
# Recepta instalacji zope2
Interfejs użytkownika recipe = plone.recipe.zope2install
Od samego początku swojego istnienia Plone fake-zope-eggs = true
cechuje się przejrzystym i intuicyjnym inter- url = ${versions:zope2-url}
fejsem użytkownika. Na Rysunku 2 pokaza-
ny jest zrzut ekranu przedstawiający widok [productdistros]
dla zalogowanego użytkownika. Struktura # Recepta pozwalająca na zdefiniowanie dodatkowych produktów,
danych jest łatwa do odczytania – pasek gór- # które nie występują w postaci pakietów
nych zakładek przedstawia obiekty stworzo- recipe = plone.recipe.distros
ne na najwyższym poziomie, a poniżej wy- urls =
świetlana jest ścieżka (breadcrumbs) umożli- nested-packages =
wiająca śledzenie aktualnej lokalizacji. Sekcja version-suffix-packages =
treści podzielona jest na 3 kolumny. W lewej
i prawej kolumnie wyświetlane są zarządza- [instance]
ne kontekstowo portlety. Plone oferuje stan- # Recepta pozwalająca na dokonanie inicjalnej konfiguracji środowiska zope2
dardowo kilka typów portletów, np. kontek- recipe = plone.recipe.zope2instance
stowe menu nawigacji, listę ostatnio mody- zope2-location = ${zope2:location}
fikowanych obiektów, listę najnowszych wy- user = admin:pass
darzeń czy aktualności. Ponadto istnieje wie- http-address = 8080
le rodzajów portletów, które można zainsta- #debug-mode = on
lować w postaci dodatkowych produktów. #verbose-security = on
W środkowej kolumnie wyświetlany jest wi- eggs =
dok aktualnego obiektu. Zalogowany użyt- Plone
kownik, posiadający uprawnienia do modyfi- ${buildout:eggs}
kacji danego obiektu, widzi zielone obramo-
wanie zawierające linki do akcji, które może # Rejestracja dodatkowych produktów nie należących do przestrzeni nazw 'Products'
na nim wykonać, np. przejść do widoku edy- zcml =
cji, usunąć dany obiekt czy zmienić jego stan stxnext.pdb
w obiegu informacji. Oprócz tego, użytkow-
nik z uprawnieniami do zarządzania porta- products =
lem ma możliwość przejścia do widoku usta- ${buildout:directory}/products
wień witryny, gdzie może dokonywać zmian ${productdistros:location}
w globalnych ustawieniach portalu, zarzą-

www.sdjournal.org 33
 Programowanie
dzać użytkownikami i grupami czy konfigu-
rować dodatkowe produkty.
Plone został pierwszym systemem CMS,
który spełnił wymagania wytycznych doty-
czących dostępności treści internetowych
(WCAG) w wersji 2.0 na poziomie AA. Jest
również zgodny z Sekcją 508 – aktem praw-
nym Kongresu Stanów Zjednoczonych regu-
lującym i gwarantującym prawa osób niepeł-
nosprawnych w dostępie do treści elektro-
nicznych. Jako ciekawostkę można przytoczyć
fakt, że arkusze stylów stworzone dla Plona
2.0 zostały luźno wykorzystane podczas two-
rzenia layoutu Wikipedii.
Istnieje możliwość łatwej zmiany domyślnej
skórki na jedną z wielu dostępnych w postaci
dodatkowych produktów lub stworzenie wła-
snej. Jest kilka podejść pozwalających na doko-
nanie zmian w wyglądzie systemu. Pierwsze
Rysunek 1. Porównanie wydajności mierzonej w liczbie obsługiwanych żądań na sekundę,
uwzględniając wyświetlanie różnych widoków
Rysunek 2. Przykładowy widok dla zalogowanego użytkownika
34
z nich ogranicza się do zastąpienia lub zmia-
ny standardowych szablonów stylów własny-
mi. Innym stosowanym sposobem jest po-
dział na warstwę zarządzania, w której zalogo-
wani użytkownicy mogą swobodnie pracować
w przejrzystej klasycznej skórce Plona oraz na
warstwę prezentacji, gdzie opublikowana treść
wyświetlana jest w widokach przygotowanych
na podstawie szablonów danego projektu gra-
ficznego. Najnowsze podejście polega na auto-
matycznym osadzaniu elementów z generowa-
nego przez Plone htmla w przygotowanym sta-
tycznym projekcie html za pomocą reguł napi-
sanych w plikach xml.
Instalacja
i podstawowa konfiguracja
Zope – serwer aplikacji, na którym działa Plo-
ne, jest aplikacją wieloplatformową. Można
więc dokonać instalacji Plona niezależnie od
systemu operacyjnego, którym dysponujemy.
Na stronie projektu dostępne są przygotowa-
ne zautomatyzowane instalatory dla każdego
z systemów, które pozwalają na dokonanie pro-
stej instalacji za pomocą jednego kliknięcia.
Innym sposobem przeprowadzenia insta-
lacji jest wykorzystanie systemu zc.buildo-
ut, który umożliwia dokonanie bardziej za-
awansowanej konfiguracji. Przykładowy plik
konfiguracyjny buildout.cfg został przedsta-
wiony w Listingu 1, można go wygenerować
dzięki modułowi 'ZopeSkel', który zawiera
zestaw szablonów do generowania szkiele-
tów projektów Zope/Plone za pomocą narzę-
dzia PasteScript.
# instalacja pakietu ZopeSkel
$ easy_install-2.4 ZopeSkel
# wygenerowanie skryptu instalacyjnego
i pliku konfiguracji
dla Plone 3
$ paster create -t plone3_buildout
Edytując wygenerowany plik buildout.cfg,
można wskazać dodatkowe produkty, które
mają zostać zainstalowane, wpisując ich na-
zwy w sekcji 'eggs' (oraz w sekcji 'zcml', jeżeli
dany produkt nie należy do przestrzeni nazw
'Products'), zdefiniować port, na którym bę-
dzie działać aplikacja oraz dokonać bardziej
zaawansowanych ustawień związanych z eks-
ploatacją aplikacji. Po dokonaniu konfigura-
cji można uruchomić proces instalacji, wy-
konując najpierw skrypt bootstrap.py (za po-
mocą instancji interpretera python w wer-
sji 2.4.3+):
$ python2.4 ./bootstrap.py
# uruchomienie procesu instalacji:
$ ./bin/buildout -v
Po uruchomieniu procesu instalacji wszyst-
kie niezbędne pakiety zostaną pobrane z in-
ternetowych repozytoriów. Po pomyślnym
zakończeniu instalacji można utworzyć ini-
cjalnego użytkownika, za pomocą którego bę-
dzie można zalogować się i zarządzać aplika-
cją z poziomu przeglądarki:
$ ./bin/instance adduser admin password
Następnie można uruchomić aplikację za po-
mocą skryptu ./bin/instance służącego do
kontrolowania aplikacji:
# uruchomienie aplikacji:
$ ./bin/instance start
# zatrzymanie aplikacji:
$ ./bin/instance start
# uruchomienie aplikacji w trybie
"foreground":
$ ./bin/instance fg
05/2010
 Plone – zbuduj firmowy intranet

Po zainstalowaniu dodatkowego produktu tów lub obszarów serwisu. Na przykład moż- kowników. Grupom mogą być również przy-
zazwyczaj należy jeszcze dokonać wczytania na przydzielić danemu użytkownikowi moż- pisywane role, zarówno globalne, jak i lokal-
jego ustawień inicjalnych. Może tego dokonać liwość edytowania lub publikowania treści ne. Uprawnienia posiadane przez grupy są
użytkownik posiadający prawa Zarządzające- w katalogu zawierającym dokumenty związa- przypisywane użytkownikom do nich przy-
go za pomocą panelu 'Dodaj/Usuń produkty' ne z obszarem jego działalności w firmie, nie należącym. Pozwala to na przykład na stwo-
znajdującego się w ustawieniach witryny. dając jednocześnie tych uprawnień w innych rzenie grupy 'Marketing', której zostaną nada-
katalogach, które nie są związane pełnioną ne uprawnienia do zarządzania treścią w czę-
Plone jako intranet przez niego funkcją. Role lokalne są domyśl- ści serwisu związanej z dokumentami prze-
Jak już wcześniej zostało wspomniane, głów- nie dziedziczone przez elementy znajdujące znaczonymi do realizacji działań marketingo-
ną zaletą Plona jest szeroki zakres oferowanych się w danym kontenerze. wych firmy, a każdego nowego użytkownika,
możliwości. Poniżej zostały opisane jego cechy, Kolejnym mechanizmem ułatwiającym za- który powinien posiadać takie uprawnienia,
dzięki czemu świetnie nadaje się do wykorzy- rządzanie użytkownikami i ich uprawnienia- wystarczy przypisać do tej grupy.
stywania go w roli firmowego intranetu. mi jest możliwość tworzenia i zarządzania gru- Rysunek 4 przedstawia ekran zarządzania
pami, do których można przypisywać użyt- rolami lokalnymi dla katalogu 'Aktualności'.
Zarządzanie użytkownikami i grupami
Jednym z podstawowych wymagań stawia-
nych przed systemem intranetowym jest moż-
liwość sprawnego zarządzania użytkownika-
mi. Plone charakteryzuje się rozbudowanym
systemem uprawnień, pozwalającym na spro-
stanie nawet bardzo zaawansowanym wyma-
ganiom, które mogą być wymagane podczas
tworzenia intranetu. Po pierwsze, użytkowni-
kom można przypisywać role globalne wiążące
się z przypisaniem danych uprawnień. Na Ry-
sunku 3 przedstawiony jest panel zarządzania
użytkownikami. Standardowo istnieje 6 ról:

• 'Użytkownik' – rola przypisywana do-

myślnie każdemu użytkownikowi, po- Rysunek 3. Panel zarządzania użytkownikami
zwalająca na zalogowanie się w systemie
i tworzenie treści we własnym katalo-
gu domowym, ale bez możliwości publi-
kowania treści. Umożliwia przeglądanie
opublikowanych obiektów.
• 'Czytelnik' – rola pozwalająca na przeglą-
danie treści, która nie została opubliko-
wana
• 'Wspierający' – użytkownik posiadający
tę rolę może tworzyć nową treść w porta-
lu, ale nie może edytować obiektów utwo-
rzonych przez innych użytkowników.
• 'Edytor' – daje możliwość edytowania ist-
niejącej treści.
• 'Recenzent' – rola umożliwiająca publi-
kowanie i wycofywanie z publikacji treści
w portalu.
• 'Zarządzający' – rola pozwalająca na glo-
balne administrowanie portalem – posia-
da wszystkie uprawnienia do zarządzania
treścią i użytkownikami oraz ustawienia- Rysunek 4. Ekran zarządzania rolami
mi portalu.

Oprócz wyżej wymienionych ról, które mo-

gą być przypisane danym użytkownikom,
istnieje również rola 'Właściciela', która jest
przypisywana automatycznie użytkowniko-
wi w kontekście utworzonych przez niego
obiektów i wiąże się z możliwością dokony-
wania ich modyfikacji.
Oprócz przypisywania ról globalnych, Plo-
ne daje również możliwość nadawania upraw-
nień lokalnych – dla poszczególnych obiek- Rysunek 5. Schemat 'Intranetowego/Extranetowego obiegu informacji'

www.sdjournal.org 35
 Programowanie
Rysunek 6 Przykładowy ekran de�nicji kryteriów zbioru
Rysunek 7. Przykładowa lista historii zmian
36
Jak widać, pozwala on na nadanie uprawnień
dla danego użytkownika lub grupy, ale także
wyświetla uprawnienia przez nie posiadane
z racji dziedziczenia z katalogów nadrzędnych
lub posiadania przypisanej roli globalnej.
Obieg informacji
Kolejnym z zadań stawianych przed syste-
mem intranetowym jest możliwość ustalenia
obiegu informacji, pozwalającego na utrzy-
manie kontroli nad treścią. Plone pozwala na
wybór jednego z ośmiu standardowych obie-
gów, wśród których znajdują się 'Intranetowy/
Extranetowy obieg infomracji' oraz 'Intrane-
towy obieg informacji dla folderów'. Schemat
pierwszego z nich został przedstawiony na
Rysunku 5. Każdy ze stanów, w którym znaj-
duje się dany obiekt, cechuje się odpowiedni-
mi wymaganymi uprawnieniami do dokony-
wania danych akcji. Na przykład jeżeli doku-
ment znajduje się w stanie 'Prywatny' – tylko
jego właściciel lub użytkownik o roli 'Zarzą-
dzającego' lub 'Edytora' może dokonywać na
nim modyfikacji. Obiekt taki nie jest widocz-
ny dla wszystkich zalogowanych użytkowni-
ków. Obieg ten rozróżnia stany 'Opubliko-
wany wewnętrznie', kiedy dany dokument
jest widoczny dla wszystkich zalogowanych
użytkowników, ale nie widzą go użytkowni-
cy niezalogowani, oraz 'Zewnętrznie widocz-
ne', kiedy również niezalogowani użytkow-
nicy mają uprawnienia do wyświetlania tre-
ści dokumentu. Dla każdego z typów treści
użytkownik o globalnej roli 'Zarządzającego'
może ustawić dany rodzaj obiegu informacji
w panelu 'Ustawienia typów treści'. Oprócz
standardowych obiegów oferowanych przez
Plona, można również wykorzystać któryś
z istniejących jako produkty zewnętrzne.
Można także stworzyć własny obieg, definiu-
jąc odpowiednie stany, przejścia, wymagane
uprawnienia oraz akcje wykonywane podczas
zmiany stanu, np. wysyłanie powiadomień
mailowych do osób, których może dotyczyć
dana zmiana stanu.
Podstawowe typy treści
Plone domyślnie oferuje kilka podstawowych
typów treści takich jak 'Folder', 'Strona', 'Ak-
tualność' czy 'Wydarzenie'. Charakteryzują
się one zestawem pól do wpisywania odpo-
wiednich informacji oraz funkcją pełnioną
w serwisie. Na przykład 'Strona' posiada pole
do wpisania tytułu, krótkiego opisu wyświe-
tlanego w listingach oraz pola zawierającego
edytor wysiwyg do wstawienia treści. Ponad-
to można zdefiniować słowa kluczowe bra-
ne pod uwagę przy zwracaniu wyników wy-
szukiwania, datę publikacji oraz datę ważno-
ści – pozwalające ustawić okres, w którym
obiekt będzie wyświetlany, autorów doku-
mentu oraz dokonać ustawień decydujących
o tym, czy strona ma być wyświetlana w na-
05/2010
 Plone – zbuduj firmowy intranet

wigacji, czy będzie możliwe dodawanie ko- nuje wewnętrzną wyszukiwarką, która pozwa- mentu, autor, stan w obiegu informacji czy da-
mentarzy do strony itp. Kolejnymi domyślny- la na przeszukiwanie treści portalu na podsta- tę utworzenia. Istnieje możliwość integracji
mi typami Plona są 'Plik' i 'Obraz', które po- wie zawartośći pól podlegających indeksowa- z zewnętrznym systemem wyszukiwania jak
zwalają na przechowywanie uploadowanych niu, takich jak 'Tytuł', 'Opis' czy 'Treść'. Po- na przykład Xapian czy Solr, w przypadku któ-
plików binarnych. Jednym z ciekawszych ty- nadto do obiektu można przypisać słowa klu- rego można skorzystać z gotowego produktu
pów jest 'Zbiór', który pozwala na grupowa- czowe, które również będą brane pod uwa- – collective.solr.
nie obiektów spełniających podane kryteria. gę przy zwracaniu wyników wyszukiwania.
Można na przykład stworzyć za jego pomocą Ważną cechą Plona jest możliwość indekso- Blokowanie aktualnie
zbiór obiektów typu 'Strona', które znajdują wania tekstu załączanych plików np. w posta- edytowanych dokumentów
się w stanie 'Wysłany do akceptacji', przykła- ci dokumentów MSWord lub PDF. Plone ofe- Plone domyślnie posiada mechanizm bloko-
dowy ekran definicji kryteriów zbioru został ruje również możliwość zaawansowanego wy- wania możliwości edycji treści, która aktualnie
przedstawiony na Rysunku 6. Obiekty speł- szukiwania, gdzie oprócz tekstu można podać podlega edytowaniu przez innego użytkowni-
niające podane kryteria będą wyświetlone inne kryteria, takie jak typ wyszukiwanego ele- ka. Zapobiega to sytuacjom, w których użyt-
w listingu zbioru, który może wyglądać jak
listing standardowego folderu. Jeżeli standar-
dowo istniejące typy treści okażą się niewy-
starczające – istnieje możliwość wykorzysta-
nia innych typów charakteryzujących się po-
żądanymi właściwościami, które można zain-
stalować w postaci dodatkowych produktów
lub stworzyć własny produkt definiujący nie-
zbędny typ treści.

Historia zmian
Plone umożliwia zapisywanie historii zmian
obiektów, co może okazać się bardzo przy-
datne podczas nanoszenia zmian przez róż-
nych użytkowników na danym dokumencie.
Po dokonaniu edycji użytkownik może dodać
w komentarzu czego dotyczyły jego zmiany.
Komentarz ten będzie wyświetlony w liście
historii zmian przeprowadzonych na danym Rysunek 8. Przykładowe porównanie zmian w dokumencie
obiekcie. Przykładowa lista zawierająca histo-
rię zmian przedstawiona jest na Rysunku 7.
Oprócz komentarza wyświetlany jest link po-
zwalający porównać zmiany pomiędzy kolej-
nymi wersjami, zmiany pomiędzy daną wer-
sją a wersją aktualną, oraz przycisk pozwalają-
cy przywrócić daną wersję dokumentu. Przy-
kładowe porównanie zmian w dokumencie
przedstawione zostało na Rysunku 8.

Wersje robocze
Kolejnym mechanizmem przydatnym w ser-
wisie intranetowym, gdzie nad danym doku-
mentem może pracować wiele osób, jest me-
chanizm wersji roboczych. Użytkownik może
stworzyć wersję roboczą dokumentu, na któ-
rym zamierza dokonywać zmian we własnym
katalogu domowym. Aż do momentu umiesz-
czenia swoich zmian w głównej wersji doku-
mentu lub ich anulowania – możliwość edy-
cji wersji głównej dokumentu staje się zabloko-
wana dla pozostałych użytkowników i jest opa-
trzona informacją o dokonywaniu zmian wraz
z linkiem do wersji roboczej oraz do widoku
porównania wersji roboczej do wersji głównej
(wyświetlanym w podobny sposób jak na Ry-
sunku 8).

Wewnętrzna wyszukiwarka
Wyszukiwanie treści jest istotnym elemen-
tem w systemie intranetowym. Plone dyspo- Rysunek 9. Interfejs kon�guracji produktu PloneLDAP

www.sdjournal.org 37
 Programowanie
kownicy mogliby nieświadomie dokonywać
zmian w tym samym czasie na jednym obiek-
cie. Użytkownik ma możliwość świadomego
odblokowania danego obiektu.
Rysunek 10. Współdzielony kalendarz – wydarzenia w kontekście miesiąca
Rysunek 11. Współdzielony kalendarz – wydarzenia w kontekście tygodnia
38
Dodatkowe produkty
Plone, oprócz tego, że jest gotowym do wyko-
rzystania produktem, stanowi również plat-
formę, na podstawie której tworzone są roz-
wiązania pozwalające sprostać indywidual-
nym potrzebom jego odbiorców. W ten sposób
powstało wiele dodatkowych produktów roz-
szerzających podstawowe możliwości Plona
np. o integrację z serwerem LDAP, narzędzia
do zarządzania projektem (ticket tracking) czy
tworzenie treści w wielu wersjach językowych.
Praktycznie wszystkie z nich są dostępne jako
rozwiązania otwarte, więc można z nich korzy-
stać czy nawet dostosowywać je do własnych,
bardziej specyficznych potrzeb. Poniżej zosta-
ły krótko przedstawione dodatkowe produkty,
które mogą być przydatne w zastosowaniu Plo-
na jako systemu intranetowego.
PloneLDAP
Produkt pozwalający na dokonanie integra-
cji z LDAP-em – zarówno standardowym ser-
werem LDAP, jak i Microsoft Active Directory
Server. Dzięki niemu dane użytkowników zde-
finiowanych w wewnątrz-firmowym LDAP-ie
mogą być wykorzystywane w Plonie – użyt-
kowników można tworzyć, usuwać, wyszuki-
wać i przypisywać im role. Można również wy-
korzystywać grupy użytkowników zdefinio-
wane w LDAP-ie – można tworzyć nowe gru-
py i je usuwać oraz zarządzać przypisywaniem
im użytkowników.
Zainstalowanie innego produktu – sim-
plon.plone.ldap umożliwia dokonanie konfi-
guracji połączenia z serwerem LDAP, mapo-
wania właściwości zdefiniowanych w LDAP-ie
na właściwości w Plonie oraz innych ustawień
globalnych w interfejsie Plona. Na Rysunku
9 przedstawiony został interfejs konfiguracji
produktu PloneLDAP.
Singing & Dancing
Jest to produkt umożliwiający kompono-
wanie, kolejkowanie i wysyłanie wiadomo-
ści newsletter do subskrybentów. Może być
wykorzystywany w intranecie do cykliczne-
go informowania użytkowników o nowej tre-
ści w serwisie drogą mailową. Funkcjonal-
ność oferowana przez ten produkt umożli-
wia dokonanie konfiguracji za pomocą inter-
fejsu Plona – kiedy newsletter ma być wysyła-
ny (periodycznie lub manualnie), jaka treść ma
wchodzić w skład wysyłanej wiadomości (lista
utworzona za pomocą zbioru z ustawiony-
mi odpowiednimi kryteriami lub ręcznie wy-
brana treść) oraz do kogo ma zostać wysłana
wiadomość. Podczas dokonywania subskryp-
cji, użytkownik musi dokonać jej potwierdze-
nia za pomocą linku wysyłanego w wiadomo-
ści potwierdzającej subskrypcję.
Products.CalendarX
Produkt, który oferuje szeroko konfiguro-
walny kalendarz ułatwiający użytkownikom
współdzielenie informacji o wydarzeniach.
W intranecie może pełnić rolę informacyjną
oraz ułatwić kooperację użytkownikom serwi-
05/2010

su. Na Rysunku 10 przedstawiony został wi-
dok kalendarza wyświetlającego wydarzenia
odbywające się w danym miesiącu. Po najecha-
niu kursorem na wydarzenie – na kalendarzu
podświetlone zostają dni, w których wydarze-
nie ma miejsce, oraz wyświetlane są dodatko-
we informacje o tym wydarzeniu. CalendarX
oferuje kilka widoków wyświetlających wyda-
rzenia w różnych kontekstach, na przykład na
Rysunku 11 przedstawiony został widok ka-
lendarza wyświetlającego wydarzenia w kon-
Rysunek 12. Produkt PlonePopoll – widok z wynikami sondy
Rysunek 13. Produkt plonetruegallery – widok galerii obrazków
Referencje
• (1) http://plone.org/products;
• (2) http://blog.hannosch.eu/2010/01/plone-4-how-much-faster-is-it.html;
• (3) http://zodb.org/documentation/guide/zeo.html;
• (4) http://www.zope.com/products/zope_replication_services.html;
• (5) http://pypi.python.org/pypi/RelStorage/1.4.0b3;
• (6) http://plone.org/.
www.sdjournal.org
tekście tygodnia z podziałem na godziny. Kon-
figuracja kalendarza umożliwia dostosowanie
go do własnych potrzeb.
Products.Ploneboard
W serwisie pełniącym rolę firmowego intra-
netu przydatną funkcjonalnością może być
forum internetowe. Produkt Ploneboard da-
je możliwość prowadzenia w Plonie forum in-
ternetowego z możliwością moderacji komen-
tarzy. Jego funkcjonalność nie jest mocno roz-
Plone – zbuduj firmowy intranet
budowana. Do zalet tego produktu należy ła-
twość w używaniu.
Products.Quills
Produkt umożliwiający użytkownikom in-
tranetu prowadzenie bloga związanego np.
z ich aktualną działalnością wewnątrz firmy.
Umożliwia on stworzenie przez użytkownika
struktury bloga oraz daje możliwość tworze-
nia wpisów. Ponadto daje możliwość wyświe-
tlenia portletów zawierających np. archiwum
wpisów na blogu z podziałem na miesiące czy
chmurę tagów.
Products.PlonePopoll
Jest to produkt umożliwiający zarządzanie
sondami internetowymi. Dzięki niemu użyt-
kownicy firmowego intranetu będą mieli moż-
liwość oddania swojego głosu na pytanie posta-
wione przez twórcę sondy. Podobnie jak Plone-
board, produkt ten cechuje się prostotą w ob-
słudze. Twórca sondy może zdefiniować pyta-
nie, możliwe odpowiedzi oraz liczbę jednocze-
snych możliwości wyboru. Użytkownikowi po
oddaniu głosu mogą zostać przedstawione wy-
niki sondy w postaci diagramu słupkowego.
Przykładowy ekran z wynikami sondy został
przedstawiony na Rysunku 12.
Collective.plonetruegallery
Produkt dający możliwość wyświetlania ob-
razków uploadowanych przez użytkowników
intranetu w postaci atrakcyjnej galerii. Po wy-
braniu widoku galerii dla folderu zawierające-
go uploadowane obrazki, wyświetlane są one
w postaci galerii zgodnie z wybranymi usta-
wieniami, pozwalającymi na wybranie roz-
miaru wyświetlanych obrazków, opcji automa-
tycznego przewijania po ustalonym czasie czy
wyświetlania listy zawierającej miniaturki wy-
świetlanych obrazków. Przykładowy widok ga-
lerii został przedstawiony na Rysunku 13.
Podsumowanie
Przedstawione w artykule informacje doty-
czące systemu CMS Plone prezentują jedynie
podstawowe jego cechy, dzięki którym moż-
na rozważać wykorzystanie go w charakterze
serwisu intranetowego. O bardziej szczegó-
łowych zagadnieniach można dowiedzieć się
dzięki szerokiej dokumentacji i wielu tutoria-
lom, które można znaleźć na stronie projektu
[6]. Ponadto, dzięki temu, że wokół Plona wy-
tworzyła się duża i otwarta społeczność – in-
formacje można czerpać również z forów in-
ternetowych oraz list dyskusyjnych.
RADOSŁAW JANKIEWICZ
Autor bierze udział w projektach związanych
z wdrożeniami systemu CMS Plone. Jest entuzja-
stą ruchu open source i stara się aktywnie udzielać
w społeczności skupionej wokół Plona.
Kontakt z autorem: radoslaw.jankiewicz@stxnext.pl
39
 Programowanie
Python 3
...czyli co nowego w trzeciej edycji języka
Łukasz przeprowadzi Cię przez nowości w najświeższej edycji języka
programowania Python i pokaże, w jaki sposób wpływają na sposób
tworzenia programów.
Dowiesz się:
• Dlaczego nowa wersja języka programowa-
nia Python odważnie zrywa z przeszłością,
jakie nowe rozwiązania proponuje i co to
oznacza dla zwykłego programisty.
Poziom
trudności
D
ostępna od jakiegoś czasu wer-
sja trzecia języka Python jest
przedmiotem wielu kontrower-
sji. W społeczności programistów wytwo-
rzyło się sporo mitów i obaw związanych
z niekompatybilnością wstecz tej wer-
sji z linią 2.x. W tym artykule pokażemy,
że nie taki diabeł straszny, jak go malują,
a stopniowe otwieranie się na wersję trze-
cią niesie za sobą sporo wymiernych korzy-
ści. Nawet jeżeli nie planujesz w najbliż-
szej przeszłości przesiadać się na nową edy-
cję Pythona, znajomość nowinek jest przy-
datna, bo spora część z nich trafia również
do edycji 2.x.
Trudna droga do zen
Historia rozwoju języka Python sięga póź-
nych lat osiemdziesiątych, kiedy Guido
van Rossum rozpoczął implementację na-
stępcy języka ABC działającą pod rozpro-
szonym systemem operacyjnym Amoeba.
Od tego czasu funkcjonalność po funk-
cjonalności, możliwości języka rosły. Już
pierwsza opublikowana wersja 0.9 posiada-
ła wiele rozpoznawalnych do dzisiaj struk-
tur danych (m.in. listy i słowniki) oraz kon-
40
Powinieneś wiedzieć:
• Czym jest język Python i znać przynajmniej
podstawy programowania w wersji drugiej.
Przyda się znajomość sposobu interakcji z
interpreterem w celu zrozumienia przykła-
dów kodu.
strukcji językowych (m.in. wyjątki i modu-
ły). Musiało jednak minąć wiele czasu, za-
nim Python zaczął wspierać programowa-
nie funkcyjne, unikod, obsługę pakietów,
zbieranie nieużytków (ang. garbage collec-
tion) czy wiele innych dzisiaj przyjmowa-
nych za oczywiste cech języka. Przykłado-
wo, metody na typie string pojawiły się
dopiero w wersji 2.0, iteratory i generatory
w wersji 2.2. Do tej wersji zresztą istniało
rozróżnienie na typy danych implemento-
wane na poziomie języka C oraz typy dane
komponowane w języku Python. Jedne ty-
py miały bardzo ograniczoną możliwość in-
terakcji z drugimi poprzez typowo obiekto-
we konstrukcje takie jak dziedziczenie czy
polimorfizm.
Wraz z ewolucją języka i biblioteki stan-
dardowej, niektóre z rozwiązań stosowa-
nych w starszych programach uznawano
z czasem za chybione, czy to z powodu czy-
telności, wydajności, ograniczonej elastycz-
ności czy wręcz po prostu błędnego działa-
nia. W tym samym czasie, z roku na rok,
Python stawał się coraz bardziej popular-
ną platformą, na której budowane były sys-
temy wielkiej skali. Ta popularność stała się
dla języka przekleństwem, ponieważ w ce-
lu zachowania zgodności wstecz z istnieją-
cymi programami, język musiał nadal ob-
sługiwać nawet najbardziej przestarzałe
rozwiązania. Taka sytuacja jest o tyle nie-
ciekawa, iż dostępność wielu równorzęd-
nych możliwości oprogramowania tego sa-
mego problemu jest w sprzeczności z pod-
stawową filozofią Pythona. Co więcej, taka
sytuacja może być groźna, ponieważ niejed-
nokrotnie zupełnie nowy kod pisany przez
początkujących programistów, bezwiednie
powiela złe szablony programistyczne, któ-
re od dawna są niewspierane.
T-1000, Blues Brothers 2000,
Python 3000
W społeczności programistów Pythona krą-
żył żart, że zmiany konieczne do uporząd-
kowania języka zostaną w końcu zaimple-
mentowane w przyszłej wersji 3000. Po-
dobny do Terminatora T-1000 z płynnego
metalu, mityczny, idealny Python 3000 po-
jawiał się na listach dyskusyjnych tak czę-
sto, że przyjęła się nawet skrócona wersja
nazwy: Py3K. Ostatecznie w roku 2006
Guido van Rossum zaskoczył społeczność
stwierdzeniem, że planuje realną imple-
mentację Pythona 3000 i wydanie go jako
wersji 3.0. Z olbrzymiego worka z życzenia-
mi dla Pythona 3000 wybrano spójny ze-
staw zmian i zaczął się żmudny proces im-
plementacji. Ostatecznie, 3 grudnia 2008
roku wersja 3.0 ujrzała światło dzienne.
Zmiany w Pythonie 3.0 są z jednej strony
fundamentalne, z drugiej jednak to nadal
w gruncie rzeczy ten sam doskonały język
programowania. Różnice dotyczą głównie
pozbycia się zaszłości historycznych, naj-
częściej takich, gdzie domyślne zachowa-
nie języka nie było intuicyjne i jego nowi
użytkownicy produkowali w konsekwencji
suboptymalny kod. Przyjrzyjmy się po ko-
lei najważniejszym zmianom wprowadzo-
nym w wersji trzeciej.
Bajty lub znaki
Python 3.0 wprowadza rozróżnienie da-
nych, na których operuje program, na dwa
rodzaje: dane binarne i dane znakowe. Te
05/2010

pierwsze to tablice bajtów (typ bytes), któ-
rych treść może być dowolna, dlatego in-
terpreter nie pozwala na traktowanie da-
nych w nich zawartych jako tekst. Takie da-
ne mogą być odczytywane z plików, trans-
mitowane przez sieć itd. Drugi rodzaj da-
nych natomiast to abstrakcyjny tekst (typ
str) przechowujący znaki: interpreter nie
pozwala na transmisję takiego tekstu przez
sieć lub do pliku bez uprzedniego okre-
ślenia, z jakiego kodowania znaków nale-
ży przy tej operacji skorzystać. Jawna kon-
wersja między ciągami bajtów a łańcucha-
mi tekstowymi jest doskonałym pomysłem,
ponieważ pozwala wydzielić zadania zwią-
zane z przetwarzaniem tekstu od zadań
związanych z transmisją lub przechowa-
niem danych.
Przy okazji przedstawiania różnicy
w traktowaniu tekstu i danych między wer-
sjami 2 i 3 często zwraca się dużą uwagę na
fakt, że wszystkie łańcuchy znaków w wer-
sji trzeciej to Unicode. W praktyce podczas
korzystania z tekstu w Pythonie 3 bardzo
rzadko trzeba myśleć o Unikodzie. Moż-
na po prostu założyć, że Python 3 operu-
je na abstrakcyjnym tekście, który może
przechować praktycznie nieograniczony
zestaw znaków [1]. Dopóki operujemy na
takim tekście w ramach programu, nie ma
dla nas znaczenia jego reprezentacja binar-
na (Listing 1).
Dopiero w momencie, kiedy zapisujemy
taki tekst na dysku lub przesyłamy przez
sieć, należy nadać mu odpowiednie kodo-
wanie znaków (Listing 2).
Podobnie, przy odczycie nowego tekstu
z dysku Python musi wiedzieć, w jakim ko-
dowaniu znaków ten tekst jest przechowy-
wany (Listing 3).
W celu ułatwienia pracy programisty do-
dano nowy tryb dostępu do plików: tryb
tekstowy. W trybie tym konwersja z typu
bytes na pythonowy str odbywa się w mo-
mencie odczytu z dysku, odczytywanie
więc odbywa się znak po znaku (a nie bajt
po bajcie) (Listing 4).
Jak widać na powyższym przykładzie,
odczytując plik w trybie tekstowym Py-
thon 3 za naszymi plecami buforuje zawsze
odpowiednią ilość bajtów, aby odczytać peł-
ne znaki. Twórcy Pythona 3 poszli jednak
jeszcze o krok dalej i zauważyli, że odczyt
plików w programach pythonowych naj-
częściej odbywa się właśnie w trybie teksto-
wym, a najpopularniejszym kodowaniem
znaków jest UTF-8. Stąd domyślne otwar-
cie pliku w trybie "r" bez jawnego poda-
nia typu danych ("rb" lub "rt") spowoduje
otwarcie w trybie tekstowym. Jeżeli progra-
mista pominie deklarację kodowania zna-
ków w tak otwieranym pliku, Python 3 za-
kłada UTF-8:
www.sdjournal.org
Python 3
Listing 1. Obsługa tekstu międzynarodowego
>>> names = []
>>> first_name = "łukasz"
>>> names.append(first_name[0].upper() + first_name[1:])
>>> names
['Łukasz']
>>> names.append("René")
>>> names.append("Krüger")
>>> text = " ".join(names)
>>> text
'Łukasz René Krüger'
Listing 2. Kodowanie tekstu w celu transmisji danych
names_file = open("/tmp/names", "wb")
>>> names_file.write(text)
Traceback (most recent call last):
File "<stdin>", line 1, in <module>
TypeError: must be bytes or buffer, not str
>>> encoded_text = text.encode("utf-8")
>>> encoded_text
b'\xc5\x81ukasz Ren\xc3\xa9 Kr\xc3\xbcger'
>>> names_file.write(encoded_text)
21
>>> names_file.close()
Listing 3. Wczytanie tekstu z postaci binarnej
>>> names_file = open("/tmp/names", "rb")
>>> byte_content = names_file.read()
>>> byte_content
b'\xc5\x81ukasz Ren\xc3\xa9 Kr\xc3\xbcger'
>>> byte_content.decode("utf-8")
'Łukasz René Krüger'
Listing 4. Odczyt pliku w trybie binarnym i tekstowym
>>> byte_file = open("/tmp/names", "rb")
>>> byte1 = byte_file.read(1)
>>> byte1
b'\xc5'
>>> byte1.decode("utf-8")
Traceback (most recent call last):
File "<stdin>", line 1, in <module>
UnicodeDecodeError: 'utf8' codec can't decode byte 0xc5 in position 0: unexpected
end of data
>>> text_file = open("/tmp/names", "rt", encoding="utf-8")
>>> char1 = text_file.read(1)
>>> char1
'Ł'
>>> char1.encode("utf-8")
b'\xc5\x81'
Listing 5. Dostęp do indeksów sekwencji i atrybutów obiektów w formatowaniu
>>> 'Pierwszy element: {keys[0]:>10s}'.format(keys=sorted(sys.modules.keys()))
'Pierwszy element: __main__'
>>> f = open('/tmp/names', 'r')
>>> 'Kodowanie pliku {f.name}: {f.encoding}'.format(f=f)
'Kodowanie pliku /tmp/names: UTF-8'
41
 Programowanie

>>> text_file = open("/tmp/names", "r")
>>> text_file.encoding
'UTF-8'
>>> text_file.readline()
'Łukasz René Krüger'
Przetwarzanie tekstu
Rozumiejąc już różnicę między tekstem
a danymi binarnymi w wersji trzeciej Pytho-
na, skupmy się chwilowo na samym tekście i
nowych cechach w jego przetwarzaniu. Du-
żą rolę w trakcie operacji na tekście ma moż-
liwość wstrzykiwania w łańcuchy teksto-
we danych zewnętrznych, po odpowiednim
sformatowaniu. Funkcjonalność tę zapo-
czątkowała funkcja printf w języku C i do
czasu Pythona 3 niewiele się w tej kwestii
zmieniło. Klasyczna notacja jest nadal do-
stępna, ale w przyszłości zostanie ostatecz-
nie usunięta z języka. W jej miejsce wprowa-
dzono nowy mechanizm, o znacznie zwięk-
szonej elastyczności: format(). Podstawo-
wą różnicą w stosunku do tradycyjnego jest
fakt, że obiekt formatowany sam definiuje,
w jaki sposób jego formatowanie przebiega:
>>> x = 0.3/3
>>> x.__str__()
'0.1'
>>> x.__repr__()
'0.09999999999999999'
>>> x.__format__("0.2f")
'0.10'
Tabela 1. Zapis łańcuchów formatujących w Python 3
Rodzaj Wartość Znaczenie
Wyrównanie < wyrównanie do lewej
^ wyrównanie do środka
> wyrównanie do prawej
Szerokość liczba ilość znaków, które zajmie całe pole
Jak widać, każda z implementacji wbu-
dowanych funkcji w danym typie służy
do czegoś innego. Ta ostatnia, ze względu
na swoją konfigurowalność poprzez argu-
ment, jest szczególnie przydatna w prze-
twarzaniu tekstu. Do tego celu można
używać zarówno wbudowanej funkcji
format(), jak i nowej metody format() na
łańcuchach znaków:
>>> format(x, "6.1f")
' 0.1'
>>> format(x, "<6.1f")
'0.1 ' Najlepsza rzecz od odkrycia
>>> '{0:6.1f}, {0:<6.1f}'.format(x)
' 0.1, 0.1 ' Od czasu wprowadzenia do języka genera-
Metoda format() z ostatniego przykła-
du korzysta z nowej notacji {indeks _
a r g u m e n t u : s p o s ó b _ fo r m at o w a n i a} .
W powyższym przykładzie dwukrotnie
wykorzystano argument o indeksie ze-
rowym podany do metody format(), za
każdym razem formatując go inaczej. In-
deksowanie jest jednak bardzo elastycz-
ne i nie ogranicza się do prostego podawa-
nia numeru argumentu funkcji format().
Możliwe jest również odwoływanie się do
konkretnych indeksów w kolekcjach lub
wręcz atrybutów obiektów (Listing 5).
Sposób formatowania jest opisywany
w sposób bardzo zbliżony do tradycyjnego,
możliwe wartości opisuje Tabela 1.
Kolejną dużą zmianą w przetwarza-
niu tekstu jest przekształcenie wyrażenia
print w funkcję. Pozwala to z jednej stro-
ny na bardziej spójny kod, gdzie składnia
print nie jest wyjątkiem. Z drugiej stro-
ny pozwala na podmianę implementacji
funkcji print() inną w trakcie wykona-
nia programu, dzięki czemu można w bar-
dziej elegancki sposób obsługiwać ko-
munikaty diagnostyczne. Kilka przykła-
dów możliwości nowej funkcji print (Li-
sting 6).
krojonego chleba: iteracja
torów i iteracji, podejście do rozwiązywa-
nia wielu problemów obliczeniowych dia-
metralnie się zmieniło. Możliwość opisy-
wania problemu, jak gdyby był wykonywa-
ny sekwencyjnie, powoduje z jednej stro-
ny dużą czytelność, a z drugiej brak na-
rzutu pamięciowego i wydajnościowego na
uprzednie przygotowanie struktur danych.
To, co w wersji drugiej Pythona wymagało
stosowania metod z przedrostkiem iter lub
x, w Pythonie 3 jest zachowaniem domyśl-
nym (Listing 7).
Zmiana ta jest o tyle istotna, że teraz za-
chowanie naturalne - domyślne, jest zacho-
waniem generującym algorytmy o znacznie
lepszej charakterystyce pamięciowej i wy-
dajnościowej. Jeżeli jednak nasz konkretny
algorytm będzie wymagał klasycznej listy,
możemy ją nadal uzyskać za pomocą jaw-
nej konwersji:
>>> modules_keys = list(sys.modules.keys())
>>> modules_keys.sort()
>>> modules_keys[:3]
['__main__', '_abcoll', '_bisect']

Dokładność liczba dla zmiennych typu int i float, ilość miejsc po przecinku
Cukierki składniowe
Kod d formatowanie dziesiętnej liczby całkowitej Tzw. syntactic sugar to cechy języka bez
f formatowanie dziesiętnej liczby zmiennoprzecinkowej istotnego wkładu funkcjonalnego, które
s formatowanie łańcucha znaków jednak pozwalają w lepszy sposób wyrażać
e formatowanie liczby w notacji naukowej
zamiary programisty. Najczęściej cukierki
takie cechuje zwięzłość i czytelność. W kul-
x formatowanie liczby szesnastkowej
turze programistów Pythona cechy te są
o formatowanie liczby ósemkowej szczególnie pożądane, nic więc dziwnego,
b formatowanie liczby binarnej że wersja trzecia przyniosła kilka nowych.
% formatowanie liczby w procentach (1.0 == 100%) Najciekawsze wydaje się składanie słowni-
ków i zbiorów (ang. odpowiednio dictiona-
Tabela 2. Reorganizacja bibliotek HTTP ry comprehensions, set comprehensions),
przykładowo (Listing 8).
Python 2.x Python 3
Ciekawa wydaje się też możliwość ano-
httplib http.client towania funkcji i metod. Język sam w so-
BaseHTTPServer http.server bie nie interpretuje tych anotacji, ale są
CGIHTTPServer http.server dostępne w czasie uruchomienia do intro-
SimpleHTTPServer http.server
spekcji. Taka konstrukcja może posłużyć do
eleganckiego implementowania różnego ro-
Cookie http.cookies
dzaju kontroli typów, interfejsów lub doku-
cookielib http.cookiejar mentowania kodu (Listing 9).

42 05/2010
 Python 3

Biblioteka standardowa krotek w listach argumentów def fun(a, Zmiany dotknęły też samą definicję klas,
Python 3.0 posiada w pełni zrewidowaną (b, c)), usunięto notację `var` na rzecz która teraz wspiera dynamiczne podawa-
bibliotekę standardową. Usunięto z niej repr(var)). Ponadto wynikiem dzielenia nie klas bazowych, zmienia określanie me-
wiele nieutrzymywanych bibliotek, zlikwi- jest teraz zawsze liczba zmiennoprzecin- taklas oraz pozwala dołączać dowolne ar-
dowano też biblioteki o powtarzającej się kowa, a niejawne importy zależne są nie- gumenty kluczowe do definicji klas (Li-
funkcjonalności lub rzadko wykorzystywa- dozwolone. sting 10).
ne. Pełną listę można znaleźć pod adresem
[2]. Struktura pozostałych bibliotek zosta- Listing 6. Nowa funkcja print w działaniu
ła przeorganizowana tak, aby lepiej odpo-
wiadała logicznie funkcjonalności zawar- >>> print('Hello', 'World')
tej w danej bibliotece. Ponadto, nazewnic- Hello World
two bibliotek zostało dostosowane do ofi- >>> print('Hello', 'World', end='!\n\n')
cjalnych reguł stylu [3]. Przykład zmian dla Hello World!
pakietów odpowiedzialnych za komunika-
cję HTTP przedstawia Tabela 2. >>> print(1, 2, 3, sep='; ')
1; 2; 3
Zmiany występujące >>> print('Error message!', file=sys.stderr)
również w Pythonie 2.6 Error message!
Szereg oryginalnych zmian z Pythona 3.0
pojawiło się również w wersji 2.6. W po-
Listing 7. Domyślne wykorzystanie iteratorów w Pythonie 3
dobny sposób wersja 2.7 będzie poszerzo-
na o część nowych cech wersji 3.1 i nad- >>> for i in range(10):
chodzącej 3.2. Takie przenoszenie wstecz ... print(i, end=' ')
nowych funkcjonalności ma na celu uła- ... if i == 9: print()
twienie późniejszej aktualizacji progra- ...
mów do wersji trzeciej języka. Użytkow- 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
ników Pythona, którzy nie śledzą na bieżą-
co zmian w kolejnych jego odsłonach, mo- >>> type(range(10))
że zaskoczyć, że następujące funkcjonalno- <class 'range'>
ści są dostępne zarówno w wersji 3.0, jak >>> isinstance(range(10), list)
i w 2.6: False
>>> import sys
• wyrażenie with, uogólniające zarzą- >>> type(sys.modules)
dzanie kontekstowe zasobami (np. pli- <class 'dict'>
kami) [5] >>> type(sys.modules.keys())
• pakiet multiprocessing, pozwalają- <class 'dict_keys'>
cy implementować aplikacje równole- >>> for i in sys.modules.keys():
głe wykorzystujące osobne procesy za- ... if i[0] == '_':
miast wątków [6] ... print(i, end=' ')
• dekoratory klas [7] ...
• nowa składnia obsługi wyjątków: _collections _sre __main__ _heapq _weakref _codecs _bisect _functools _locale _io
except Error as varError2 as var2 _weakrefset _abcoll
• usunięte zostało rzucanie łańcuchów
znaków jako wyjątków (zaszłość z wer-
Listing 8. Składanie słowników i zbiorów
sji 0.9!)
>>> some_dict = {'a':1, 'b':2, 'c':3, 'd':3, 'e':3}
Oprócz wymienionych wyżej i kilku >>> inverted = {v: k for k, v in some_dict.items()}
mniej istotnych, Python 2.6 zawiera rów- >>> inverted
nież opisane w poprzednich sekcjach no- {1: 'a', 2: 'b', 3: 'd'}
we formatowanie łańcuchów, nową funk- >>> some_set = {value/2 for value in some_dict.values()}
cję print czy też nową bibliotekę io. >>> some_set
{0.5, 1.5, 1.0}
Zmiany usuwające >>> other_set = {1,3,5}
przestarzałe cechy języka
W wersji 3.0 na dobre usunięto wiele roz-
Listing 9. Anotacje
wiązań, które od dawna były uznawane
przez całe środowisko za przestarzałe i pro- >>> def fun(a: "non-empty", b: "positive integer") -> "string":
blematyczne. Na pierwszy ogień poszły kla- ... pass
sy starego typu, czyli rodzaj klas stworzony ...
przed zunifikowaniem typów C i typów py- >>> fun.__annotations__
thonowych. Wraz z nimi dokonano porząd- {'a': 'non-empty', 'b': 'positive integer', 'return': 'string'}
ków w składni języka (m.in. zrezygnowano
ze znaku nierówności <>, rozpakowywania

www.sdjournal.org 43
 Programowanie

3000 niezgodności kompatybilnych pakietów rośnie, nadal jed- Co więc robić? Czekać dalej, aż masa kry-
Ze względu na rozmach zmian w inter- nak bardzo łatwo trafić na bibliotekę, bez tyczna zostanie przekroczona? Właśnie ta-
preterze i bibliotece standardowej, progra- której nie wyobrażamy sobie życia, a która kie oczekiwanie powoduje, że przejście
my tworzone z myślą o Pythonie 2.x nie nie działa pod "trójką". Wspomnieć można z wersji 2.x do 3.x zajmuje tak długo. Każ-
są zgodne z nową wersją. Takie założenie choćby o takich gigantach jak Python Ima- dy większy projekt pisany w oparciu o Py-
twórców stanowi jednak nie lada wyzwa- ging Library, virtualenv, easy_install [8] czy thona ma z pewnością wydzielone bibliote-
nie dla programistów, ponieważ w prakty- WSGI. Z czasem jednak przybywa uaktual- ki, które da się przeportować, bo nie są bez-
ce nawet najprostszy program pisany z my- nionych pakietów, ostatnio przeportowane pośrednio zależne od nieistniejących kom-
ślą o wersji 2.x nie uruchomi się pod wersją zostały biblioteki Jinja2 i lxml. Część biblio- ponentów. Utrzymywanie dla nich wersji
3.x bez zmian w kodzie. W konsekwencji tek zawiera wersje kompatybilne w repozy- zgodnej z Pythonem 3 jest o tyle mądre, iż
większość istniejących bibliotek zewnętrz- toriach kodu źródłowego i można liczyć na w momencie, kiedy giganci środowiska py-
nych na dzień dzisiejszy nie wspiera jesz- to, że w niedalekiej przyszłości ujrzą światło thonowego wydadzą wersje zgodne z Py-
cze nowej edycji Pythona. Na szczęście ilość dzienne na PyPI [9]. thonem 3, nasze projekty będą gotowe na
migrację. PyQt już działa, portowane są fra-
Listing 10. Argumenty kluczowe w de�nicji klas meworki Django i Pylons. W dalszej per-
spektywie ujrzymy też ZOPE i Twisted.
>>> class A: pass Jak portować? Nie jest to na szczęście
>>> class B: pass takie trudne, jakby się mogło wydawać.
>>> bases = A, B W dystrybucji Pythona 3 zawarte jest na-
>>> class C(*bases): pass rzędzie 2to3 [10], które dużą część pracy
>>> C.__bases__ wykonuje automatycznie za programistę.
(<class '__main__.A'>, <class '__main__.B'>) Kiedy narzędzie to trafia na odpowiednio
dostosowany kod 2.x, potrafi wyproduko-
>>> class Meta(type): wać w pełni działającą wersję dla Pythona
... def __new__(cls, name, bases, cls_dict, message): 3. Nie zawsze jest tak łatwo, niemniej jed-
... print('new', message) nak warto spróbować. Portowanie za pomo-
... return type.__new__(cls, name, bases, cls_dict) cą 2to3 działa szczególnie dobrze dla bi-
... def __init__(cls, name, bases, cls_dict, message): bliotek operujących na tekście, w odróżnie-
... print('init', message) niu od takich, które operują na danych bi-
... super().__init__(name, bases, cls_dict) narnych. Dodatkowo, możliwe jest dystry-
... buowanie pakietów źródłowych opartych
>>> class D(metaclass=Meta, message="This is D"): pass o distribute, które w przypadku wykrycia
new This is D wersji trzeciej Pythona automatycznie wy-
init This is D konają konwersję przy użyciu 2to3. Ozna-
>>> D() cza to, że możemy przygotować pakiety
<__main__.D object at 0x100667f10> w PyPI, które będą poprawne zarówno dla
>>> class E(metaclass=Meta, message="This is E"): pass wersji drugiej jak i trzeciej. Jedyną wadą ta-
new This is E kiego rozwiązania jest fakt, że kod źródło-
init This is E wy pozwalający na bezbłędną pracę zarów-
no w interpreterze w wersji 2 jak i w wersji
najnowszej, nie jest tak ładny jak może być
kod pisany z myślą o tylko jednej gałęzi.
Przypisy Podsumowanie
• [1] Jest to pewne uproszczenie, Unicode posiada kilka możliwych reprezentacji binar- W ostatecznym rozrachunku wersja 3 Py-
nych, spośród których Python może wewnętrznie wykorzystywać dwie: UCS-2 i UCS-4. thona jest dużym krokiem naprzód. Wpro-
Ta pierwsza posiada alfabet ograniczony do 65536 podstawowych symboli, ta druga po- wadzenie szeregu niezgodnych wstecz mo-
zwala na reprezentację pełnego alfabetu Unicode, wymaga natomiast dwukrotnie więk- dyfikacji do języka i biblioteki standardo-
szej ilości bitów na przechowanie takiego samego ciągu znaków. Zmiana sposobu kodo-
wej było dla twórców posunięciem ryzy-
wania znaków Unicode jest możliwa na etapie kompilacji interpretera, domyślnie używa-
ny jest bardziej popularny zestaw UCS-2. kownym, ponieważ biorąc pod uwagę popu-
• [2] http://www.python.org/dev/peps/pep-3108/ larność języka i mnogość bibliotek zewnę-
• [3] http://www.python.org/dev/peps/pep-0008/ trnzych, niebagatelnie utrudnia migrację
• [4] Oczywiście bardziej złożone aplikacje zdecydowanie zyskają, korzystając z biblioteki na wersję najnowszą. Jednocześnie jednak
logging, która daje znacznie większą konfigurowalność. zmiany te porządkują język i umożliwiają je-
• [5] http://www.python.org/dev/peps/pep-0343/
• [6] http://www.python.org/dev/peps/pep-0371/ go dalszy rozwój.
• [7] http://www.python.org/dev/peps/pep-3129/
• [8] Istnieje ambitny projekt porządkujący kwestię paczkowania oprogramowania pytho-
nowego: distribute (http://python-distribute.org/). Ze względu na to, że odchodzi on od
koncepcji paczek egg, nie implementuje on funkcjonalności easy_install. Zostanie ona ŁUKASZ LANGA
zastąpiona przez PIP (http://pip.openplans.org/), który posiada wersję zgodną z Pytho-
Autor interesuje się muzyką, reżyserią dźwię-
nem 3 w repozytorium.
• [9] Python Package Index: http://pypi.python.org/pypi ku i fotogra�ą, sprawdza się jako młody tata,
• [10] http://docs.python.org/library/2to3.html a w wolnym czasie prowadzi własną �rmę progra-
mistyczną. Kontakt z autorem: lukasz@langa.pl

44 05/2010
 Programowanie
Testy wydajnościowe
z Funkloadem
Masz problemy z wydajnością swojej aplikacji? Nie wiesz gdzie leży
problem? A może po prostu chcesz wiedzieć czy twoja konfiguracja
wytrzyma prawdziwe obciążenie? W dodatku szukasz rozwiązania
OpenSource? Przeczytaj koniecznie ten artykuł...
Dowiesz się:
• Jak zainstalować Funkloada;
• Jak nagrać scenariusz testu wydajnościo-
wego;
• Jak wygenerować raport i jak go zinterpre-
tować.
Poziom
trudności
I
stnieje wiele różnych sposobów testo-
wania wydajności aplikacji interneto-
wych. Większość programistów zetknę-
ła się z tym problemem i to zapewne nie je-
den raz. Wśród rozwiązań niekomercyjncyh
jednym z najbardziej popularnych (a zara-
zem jednym z najstarszych – wersja 1.0 zo-
stał wydana w 1998 roku) jest JMeter. Jest
to projekt Jakarty, w 100% napisany w Javie
opublikowany na licencji Apache 2.0. Posia-
da dość liczną grupę wiernych użytkowni-
ków, sam jednak nigdy nie mogłem się do
niego przekonać.
Nie podoba mi się jego drzewiasta struk-
tura, która wymaga przeklikania się przez
gąszcz parametrów w celu skonfigurowa-
nia testu. Bardzo ucieszył mnie zatem fakt,
że środowisko Pythona ma swoje własne
narzędzie w wielu miejscach przewyższa-
jące wspomnianego JMetera. Mowa o pro-
jekcie Funkload, który od prawie 5 lat zdo-
bywa coraz większą popularność. Pierwsza
jego wersja została wydana w roku 2005
przez francuską firmę Nuxeo. Został na-
pisany w Pythonie, w 100% open source,
wydany na licencji GNU General Public
License v2.
46
Powinieneś wiedzieć:
• Co to są testy wydajnościowe.
Specyfika Funkloada
Funkload to bardzo ciekawa alternatywa,
która łączy testy wydajnościowe z jednost-
kowymi. Poszczególne scenariusze zapisy-
wane są w formacie pythonowych unitte-
stów, a API obsługujące interakcję HTTP
z testowanym serwerem oparte jest o webu-
nity. Umożliwia to automatyczne pobiera-
nie wszystkich zasobów strony (tj arkuszy
styli, obrazków, skryptów JavaScript), ob-
sługę cookies, HTTP, HTTPS, GET, POST,
BasicAuthentication, ResponseRedirects
etc. Większość parametrów można oczywi-
ście konfigurować. Scenariusze mogą być
uruchamiane masowo (tzw. bench) – mo-
żemy wtedy testować obciążenie naszej
aplikacji. Istnieje także możliwość odpale-
nia testów jednostkowych (tzw. test), które
w dość ciekawy sposób mogą weryfikować
poprawność działania serwisu (np. jako te-
sty akceptacyjne).
Sam funkload zawiera kilka ciekawych na-
rzędzi pomocniczych:
• proxy oparte na TCPWatch, nagrywają-
ce scenariusz z operacji realizowanych
w przeglądarce (opisane szczegółowo
poniżej);
• funkcje do tworzenia danych testo-
wych;
• monitor obciążenia serwera;
• generator raportów (ReST, HTML,
PDF, XML);
• generator raportów różnicowych.
Ponieważ scenariusze to czysty Python,
możemy skorzystać z całego bogactwa te-
go języka (np. w celu wygenerowania loso-
wych danych, skorzystania z wyrażeń regu-
larnych etc).
Instalacja dla systemów Ubuntu
Funkloada można zainstalować na kilka spo-
sobów. Jeżeli jesteś szczęśliwym użytkowni-
kiem Ubuntu, możesz skorzystać z repozy-
toriów systemu operacyjnego – wystarczy
więc wykonać:
$ sudo apt-get install funkload
W ten sposób zostanie zainstalowany
Funkload wraz ze wszystkimi wymaga-
nymi bibliotekami. Jeżeli posiadasz przy-
najmniej wersję Ubuntu Karmic Koala,
zostanie zainstalowana wersja Funklo-
ada 1.10.0-3 (najnowsza to 1.11.0). Nie-
stety w przypadku starszych dystrybucji
dostępna wersja ma ponad 3 lata. W ta-
kim przypadku zawsze możesz skorzystać
z ręcznej instalacji.
Instalacja
za pomocą easy_install
Drugim sposobem, polecanym wszystkim
użytkownikom, jest ręczna instalacja za po-
mocą skryptu easy_install. Sam Funkload
wymaga kilku dodatkowych bibliotek i na-
rzędzi, tak więc ZANIM zainstalujemy Fun-
kloada, musimy upewnić się, że je mamy.
W przypadku Ubuntu (Listing 1).
Na innych systemach trzeba zainstalować
powyższe biblioteki Pythona ręcznie. Gnu-
Plot wymagany jest do generowania rapor-
tów i jest opcjonalny. Podobnie TCPWatch
– wymagany jest tylko, jeśli chcemy skorzy-
stać z nagrywarki proxy. Będziesz potrzebo-
wać także narzędzia easy_install. Jeśli posia-
dasz Ubuntu:
05/2010
 Testy wydajnościowe z Funkloadem

$ sudo apt-get install python-setuptools FooBar.conf stały one opisane szczegółowo na stronie
Plik konfiguracyjny naszego testu. Ilość projektu). Postaram się przedstawić tylko te
Możesz zainstalować go też ręcznie: opcji konfiguracyjnych jest dość spora (zo- najważniejsze:

$ cd /tmp
$ wget http://peak.telecommunity.com/
dist/ez_setup.py
$ sudo python ez_setup.py

Nareszcie możemy zainstalować samego

Funkloada:

$ sudo easy-install -U funkload

W efekcie powinny zostać zainstalowane

dodatkowe skrypty:

• fl-run-test – uruchamia testy jednost-

kowe;
• fl-run-bench – uruchamia testy wydaj-
nościowe;
• fl-record – uruchamia nagrywarkę
proxy;
• fl-build-report – generuje raport;
• fl-monitor-ctl – uruchamia narzędzie
monitorujące maszynę;
• fl-credential-ctl – narzędzie do prze-
chowywania haseł;
• f l-install-demo – test poinstalacyj-
ny.

Pierwszy test wydajnościowy

Jednym ze sposobów tworzenia testów jest
skorzystanie z nagrywarki proxy. W ten spo-
sób bardzo szybko stworzymy szkielet na-
szego scenariusza (który nagrywarka proxy
zapisze w postaci gotowego unittestu Py-
thona). Uruchomienie proxy jest dość pro-
ste (Listing 2). Rysunek 1. Kon�guracja Firefoxa
Parametr port definiuje numer por-
tu, na którym proxy będzie nasłuchiwać, Listing 1. Instalacja wymaganych bibliotek
foo_bar to nazwa naszego testu (po skoń-
czonym nagrywaniu zostaną utworzone $ sudo apt-get install python-dev python-xml python-setuptools \
dwa pliki test_FooBar.py oraz FooBar.conf). python-webunit python-docutils gnuplot
Ostatni parametr jest ważny, jeśli go zapo- $ sudo apt-get install tcpwatch-httpproxy --without-recommends
mnimy fl-record nie stworzy żadnych pli-
ków, tylko zrzuci wszystko na standardo-
Listing 2. Nagrywarka proxy Funkloada
we wyjście.
Następnym krokiem jest konfiguracja na- $ fl-record --port=8080 foo_bar
szej przeglądarki, tak aby wszystkie żądania Hit Ctrl-C to stop recording.
przekazywała do nagrywarki. W przypadku HTTP proxy listening on :8080
Firefoxa ustawienia te powinny wyglądać Recording to directory /tmp/tmpehfOBw_funkload.
tak jak na Rysunku 1.
Po skonfigurowaniu proxy, wystarczy
wpisać adres testowanej strony, aby rozpo-
Dodatki do Funkloada dostępne na http://pypi.python.org:
cząć nagrywanie. W moim przypadku bę-
dzie to http://sdjournal.org/. Następnie kli- • collective.funkload – bardzo pomocny wrapper do Funkloada integrujący go z aplikacja-
kam na podstrony serwisu, które zamie- mi Plone/Zope;
rzam poddać testom. Po skończonym te- • collective.funkbot – integracja raportów Funkloada z buildbotem (narzędzie do tzw. cią-
głej integracji);
ście w terminalu naciskamy Ctrl+C, aby za-
• collective.recipe.funkload – integracja Funkloada z buildoutem (system do tworzenia,
kończyć nagrywanie. Funkload powinien konfigurowania i wdrażania aplikacji, popularny w środowisku Plone, Django, Pylons,
utworzyć dwa pliki, przyjrzyjmy się im do- Repoze etc).
kładniej.

www.sdjournal.org 47
 Programowanie

• url – adres url testowanego serwe-

Listing 3. Scenariusz testowy Funkloada ra. Zmieniając ten parametr, możemy
w prosty sposób testować różne serwe-
import unittest ry za pomocą tego samego scenariusza;
from funkload.FunkLoadTestCase import FunkLoadTestCase • cycles – lista cykli testów wydajnościo-
from webunit.utility import Upload wych wraz z liczbą równoległych użyt-
from funkload.utils import Data kowników;
• duration – długość trwania jednego cy-
class FooBar(FunkLoadTestCase): klu (w sekundach).
"""XXX
This test use a configuration file FooBar.conf. test_FooBar.py
""" Scenariusz naszego testu w formacie pytho-
nowego unittestu (Listing 3).
def setUp(self): Jak widać na powyższym listingu, Funklo-
"""Setting up test.""" ad utworzył za nas gotowy scenariusz wraz
self.logd("setUp") z wszystkimi żądaniami: zarówno GET, jak
self.server_url = self.conf_get('main', 'url') i POST. Możemy teraz dowolnie zmodyfi-
kować test, dodać dodatkowe kroki etc. Po
def test_foo_bar(self): skończonej edycji przyszedł czas na odpale-
server_url = self.server_url nie testów.
self.get(server_url + "/",
description="Get /") Uruchamianie
Najpierw sprawdźmy, czy test działa po-
self.get(server_url + "/aktualnosci", prawnie:
description="Get /aktualnosci")
self.get(server_url + "/o-nas", $ fl-run-test -v test_FooBar.py
description="Get /o-nas") -------------------------------
self.get(server_url + "/download", Ran 1 test in 29.944s
description="Get /download") OK
self.get(server_url + "/magazine/article",
description="Get /magazine/article") Status OK oznacza, że wszystko jest w po-
self.get(server_url + "/magazine", rządku, możemy przystąpić do testów wy-
description="Get /magazine") dajnościowych:
self.get(server_url + "/newsletter", description="Get /newsletter")
self.get(server_url + "/forum",
description="Get /forum")
self.get(server_url + "/wspolpraca",
description="Get /wspolpraca")
self.get(server_url + "/subscription",
description="Get /subscription")

self.post(server_url + "/user/create", params=[

['user[login]', 'username'],
['user[email]', 'user@domain.com'],
['user[password]', 'password'],
['user[password_confirmation]', 'password'],
['user[newsletter]', '0'],
['user[newsletter]', '1'],
['user[website_url]', ''],
['commit', 'Zarejestruj si\xc4\x99']],
description="Post /user/create")

def tearDown(self):
"""Setting up test."""
self.logd("tearDown.\n")

if __name__ in ('main', '__main__'):

unittest.main()

Rysunek 2. Raport Funkloada w HTML

48 05/2010
 Testy wydajnościowe z Funkloadem

$fl-run-bench test_FooBar.py FooBar.test_

Listing 4. Podsumowanie testu wydajnościowego foo_bar

===================================== Pierwszy parametr definiuje plik z testa-

Benching FooBar.test_foo_bar mi, a następnie lista Klas.funkcji do prze-
===================================== testowania.
Configuration W rezultacie powinniśmy otrzymać (Li-
============= sting 4).
* Current time: 2010-02-24T19:09:03.845624 W tym krótkim podsumowaniu, które
* Configuration file: /virtualenv/funkload/FooBar.conf Funkload zwrócił na standardowe wyjście,
* Log xml: /virtualenv/funkload/foo_bar-bench.xml możemy wydzielić trzy części:
* Server: http://sdjournal.org
* Cycles: [1, 2, 3] • konfiguracja – czyli parametry, z który-
* Cycle duration: 30s mi zostały odpalone testy (url, ilość cy-
* Sleeptime between request: from 0.0s to 2.0s kli, parametry czasu etc);
* Sleeptime between test case: 1.0s • benchmarking – czyli dokładny opis
* Startup delay between thread: 0.2s poszczególnych cykli z informacją, jak
długo trwał test, z jakim statusem się
Benching zakończył etc.;
======== • wynik testu – ostateczne podsumowa-
Cycle #0 with 1 virtual users nie z podziałem na testy, które zakoń-
----------------------------- czyły się pozytywnie (success), które za-
* Current time: 2010-02-24T19:09:03.846084 kończyły się błędem serwera testowego
* Starting threads: . done. (failures), lub błędem samego testu (er-
* Logging for 30s (until 2010-02-24T19:09:34.047316): done. rors).
* Waiting end of threads: . done.
* Waiting cycle sleeptime 1s: ... done. Dodatkowo został utworzony plik xml, na
* End of cycle, 33.11s elapsed. bazie którego możemy stworzyć raport:
* Cycle result: **SUCCESSFUL**, 0 success, 0 failure, 0 errors.
$fl-build-report --html foo_bar-bench.xml
Cycle #1 with 2 virtual users --output-
----------------------------- directory=./output
* Current time: 2010-02-24T19:09:36.955814
* Starting threads: .. done. Tak wygląda fragment wygenerowanego ra-
* Logging for 30s (until 2010-02-24T19:10:07.360480): done. portu w HTML (Rysunek 2).
* Waiting end of threads: .. done.
* Waiting cycle sleeptime 1s: ... done. Podsumowanie
* End of cycle, 49.01s elapsed. W artykule przedstawiłem najbardziej
* Cycle result: **SUCCESSFUL**, 0 success, 0 failure, 0 errors. podstawowe wykorzystanie Funkloada.
Ilość opcji i konfiguracji jest naprawdę spo-
Cycle #2 with 3 virtual users ra. Zachęcam do zapoznania się z doku-
----------------------------- mentacją (niestety tylko w języku angiel-
* Current time: 2010-02-24T19:10:25.969717 skim) na stronie projektu. Pomimo wie-
* Starting threads: ... done. lu zalet, które starałem się zaprezentować,
* Logging for 30s (until 2010-02-24T19:10:56.577034): done. Funkload ma też ograniczenia. Jednym
* Waiting end of threads: ... done. z najbardziej irytujących jest brak możli-
* Waiting cycle sleeptime 1s: ... done. wości uruchomienia testu na wielu ma-
* End of cycle, 44.80s elapsed. szynach oraz używanie osobnego wątku
* Cycle result: **SUCCESSFUL**, 0 success, 0 failure, 0 errors. dla każdej symulowanej sesji. Pojedynczą
aplikację w ten sposób przetestujemy, wy-
Result dajność bardziej złożonej farmy serwerów
====== już raczej nie.
* Success: 1 Nadal jednak jest to narzędzie bardzo uży-
* Failures: 0 teczne, które umożliwia pisanie testów przy
* Errors: 0 minimalnym nakładzie pracy, a ich kod jest
Bench status: **SUCCESSFUL** przejrzysty i w 100% w Pythonie.

ANDRZEJ MLECZKO
W Sieci Plone Integrator. Pracuje dla RedTurtle Technolo-
• Strona projektu Jmeter: http://jakarta.apache.org/jmeter/index.html gy – jednej z czołowych �rm Plone w Europie.
• Strona projektu Funkload: http://funkload.nuxeo.org Kontakt z autorem:
andrzej.mleczko@redturtle.net

www.sdjournal.org 49
 Programowanie
Django
Doświadczenia z pracy z frameworkiem
Łukasz pokaże Ci kilka mniej oczywistych wskazówek, które pozwolą
uniknąć błędów projektowych przy pierwszych serwisach tworzonych
w oparciu o framework Django.
Dowiesz się:
• W jaki sposób można zadbać o sukces wdro-
żenia systemu, jak najlepiej dzielić funkcjo-
nalność w serwisie i o jakich cechach Djan-
go należy pamiętać podczas tworzenia apli-
kacji WWW.
Poziom
trudności
O
ile dokumentacja Django i blo-
gosfera obfitują w zachęcające tu-
toriale i przewodniki dla począt-
kujących, dość rzadko znaleźć można ar-
tykuły wykraczające poza przysłowiowy
"pierwszy blog w 15 minut". Tego typu
przewodniki dotykają często bardzo płyt-
kiej warstwy tego, co w rzeczywistym pro-
jekcie składa się na udany system. W tym
krótkim artykule zdrapujemy zewnętrz-
ną warstwę lukru i sprawdzamy, co moż-
na znaleźć pod spodem. Dzielimy się sze-
regiem doświadczeń z produkcji rzeczy-
wistych aplikacji internetowych opartych
o Django.
Od początku przygotuj się
na wdrożenie
Łatwość rozpoczęcia pracy nad zupełnie no-
wym projektem w Django wywołuje optymi-
styczne wrażenie, że samo wdrożenie syste-
mu na serwerze produkcyjnym nie będzie się
wiele różniło i wobec tego nie wymaga spe-
cjalnie wielkiej uwagi ze strony programi-
stów. Nic bardziej mylnego, a początkowo
poczynione założenia i uproszczenia mogą
w ostateczności utrudnić uruchomienie ser-
50
Powinieneś wiedzieć:
• Czym jest framework Django i znać podsta-
wy programowania w oparciu o wersję 1.1
lub nowszą. Możesz oprzeć się na artyku-
le wprowadzającym do tworzenia aplikacji
WWW w Django w tym numerze.
wisu w warunkach polowych. O czym więc
warto pamiętać?
Po pierwsze, chcąc nie chcąc, żaden nietry-
wialny projekt nie jest samotną wyspą i korzy-
sta z szeregu bibliotek zewnętrznych. Od po-
czątku więc warto zadbać o odpowiednie au-
tomatyczne zarządzanie zależnościami. Mo-
żemy to zrobić zarówno paczkując nasz pro-
jekt narzędziami distutils lub distribute
[1], albo też korzystając z buildout [2]. Naj-
gorszym możliwym pomysłem jest natomiast
ręczne zarządzanie zależnościami. W natło-
ku bibliotek zewnętrznych łatwo zapomnieć
o jednej z nich. Przy odrobinie pecha apli-
kacja wystartuje i dopiero po pewnym cza-
sie okaże się, że środowisko jest niekomplet-
ne. Co więcej, nawet gdy będziemy pamięta-
li o tym, żeby zainstalować wszystkie biblio-
teki, brak zadeklarowania konkretnych wersji
pakietów zewnętrznych może w przyszłości
spowodować nieoczekiwaną awarię aplikacji,
kiedy któraś z wykorzystywanych bibliotek
zmieni się w sposób niezgodny z wcześniej-
szą implementacją. Jest to o tyle niebezpiecz-
na sytuacja, że pakiety zewnętrzne same za-
wierają zależności i podobne zagrożenie mo-
że dotyczyć ich samych, jeżeli nie zadeklaro-
wali konkretnych wersji swoich zależności.
Drugim dobrym zwyczajem, którego nie
wymusza sam framework, jest wydzielenie
z głównego settings.py ustawień specy-
ficznych dla konkretnej instancji aplikacji.
Do takich ustawień należą m.in. SECRET_
KEY, DATABASE_*, ADMINS, DEBUG, TIME_
ZONE itp. Dzięki rozdziałowi ustawień glo-
balnie prawdziwych od tych, które z pew-
nością będą się różnić między konkretnymi
instalacjami systemu, unikamy kilku nie-
bezpiecznych sytuacji. Z jednej strony cho-
dzi o nieświadome użycie nieprawidłowych
ustawień w obcym środowisku (np. strefa
czasowa lub włączenie trybu DEBUG), z dru-
giej o przypadkowe nadpisanie odpowied-
nich dla danego środowiska ustawień przez
ustawienia programisty podczas aktualiza-
cji kodu źródłowego w repozytorium (o bez-
względnej konieczności używania systemu
wersjonowania kodu [3] nie muszę chy-
ba przekonywać?). Istnieje kilka podejść do
stworzenia takiego podziału, z których naj-
prostszym jest importowanie ustawień lo-
kalnych na końcu globalnego settings.py.
Wadą takiego podejścia jest jednak to, że nie
możemy odnieść się w pliku lokalnym do
globalnie zdefiniowanych zmiennych, nie
mówiąc już o możliwości modyfikacji ta-
kich ustawień. W szczególności chcieliby-
śmy mieć możliwość dodania w pliku lokal-
nym dodatkowych middleware'ów lub ap-
p'ów, np. poprzez konstrukcję:
INSTALLED_APPS += (
'debug_toolbar',
)
Zwróćmy uwagę na operator . Rozwiąza-
niem, które umożliwia wszystkie te rze-
czy, a dodatkowo daje możliwość przecho-
wywania wielu zbiorów ustawień lokalnych
i przełączania się między nimi z linii pole-
ceń, jest [4].
Trzecią istotną sprawą jest zadbanie o to,
żeby już początkowa instalacja systemu
w środowisku produkcyjnym posiadała po-
prawnie wypełnione tabele w bazie danych.
Możliwość zarządzania takimi danymi po-
czątkowymi dają fixtures [5], bardzo pro-
05/2010

sty w użyciu mechanizm umieszczania da-
nych w bazie. Posiadając odpowiedni zbiór
danych początkowych w aktualnej instan-
cji bazy danych, wystarczy użyć polecenia
manage.py dumpdata. Umożliwia ono wyeks-
portowanie istniejących danych do formatu
XML, YAML lub JSON i późniejsze załado-
wanie ich do bazy danych poprzez manage.py
loaddata nazwa_pliku_z_danymi. Takie pli-
ki powinny być przechowywane w katalo-
gu fixtures w danym app'ie. Przypadkiem
szczególnym jest plik initial_data.xml (lub
.yml czy .json), którego zawartość jest za-
wsze umieszczana w bazie danych podczas
polecenia manage.py syncdb.
Odważnie dziel funkcjonalność
serwisu na osobne app'y
Serwisy tworzone w oparciu o Django są dzie-
lone na tzw. aplikacje (ang. apps), nazywane
przez społeczność po prostu app'ami. Każ-
dy app implementuje wydzieloną niewielką
funkcjonalność, a działający system jest zbio-
rem wielu takich aplikacji. Kiedy konkretne
app'y są projektowane tak, żeby ich zakres od-
powiedzialności był możliwie wąski, moż-
na łatwo podmienić jeden z nich na inny bez
konieczności ingerencji w resztę serwisu. Ła-
twiej też testować jednostkowo implemen-
tację, kiedy jest ona podzielona na niewiel-
kie kawałki.
Dobrym zwyczajem jest wobec tego bar-
dzo liberalne podejście do dzielenia funkcjo-
nalności swojego projektu na szereg niewiel-
kich aplikacji.
Ostrożnie z wykorzystaniem
zewnętrznych app'ów
Bardziej ostrożnie należy jednak podchodzić
do wykorzystania w projekcie zewnętrznych
app'ów. Największym problemem jest w ta-
kim przypadku sytuacja, kiedy okazuje się,
że zewnętrzny app spełnia 90% naszych po-
trzeb, ale musimy go dostosować do nasze-
go projektu. Co wówczas? Pobieramy kod
źródłowy i dołączamy do naszej dystrybucji?
Trzymamy nadal osobno i łatamy w locie? Je-
żeli to pierwsze, to co w przypadku, gdy app
zostanie zaktualizowany przez twórców? Na
ile łatwo będzie można przenieść nasze zmia-
ny między wersjami?
Nie ma oczywistej odpowiedzi na te pyta-
nia. Wszystko zależy od konkretnego app'a,
konkretnych zmian, od specyfiki tworzonego
serwisu i pewnej dozy szczęścia. Doświadcze-
nie pokazuje jednak, że często najbezpiecz-
niejszym rozwiązaniem jest mimo wszyst-
ko dołączenie kodu zewnętrznej aplikacji do
źródeł naszego projektu i po naszych lokal-
nych zmianach traktowanie go jak własnego
kodu [6]. Tracimy możliwość bezbolesnego
korzystania z aktualizacji zewnętrznych źró-
deł, obarczamy się odpowiedzialnością za dal-
www.sdjournal.org
szy rozwój app'a, a jednak zyskujemy coś bar-
dzo istotnego: pełną dowolność w reorganiza-
cji źródeł w sposób maksymalnie dostosowa-
ny do naszych potrzeb. Ostatecznie nie mo-
żemy przecież powiedzieć klientowi, że cze-
goś "nie da się", tylko dlatego, że korzystamy
z zewnętrznej biblioteki do jakiejś funkcjo-
nalności.
manage.py runserver oszukuje
Możliwość uruchomienia rozwijanej aplika-
cji jednym prostym poleceniem jest nieoce-
nioną oszczędnością czasu. Ta reklamowa-
na w każdym tutorialu funkcjonalność ma
jednak dwie cechy, które szybko ugryzą każ-
dego programistę Django. Pierwsza z nich
związana jest z faktem, że automagicznie
serwuje nam media wbudowanej aplikacji
admina. To, co na pierwszy rzut oka wyda-
je się zaletą, w momencie faktycznej instala-
cji serwisu na serwerze produkcyjnym naj-
częściej dokłada nam bólu głowy, bo jest to
jedna z wielu drobnych rzeczy, o których nie
pomyśleliśmy.
W trakcie samego programowania
runserver potrafi nas również zmylić co do
rzeczywistego zachowania budowanego ser-
wisu w środowisku produkcyjnym. Jako że
runserver jest jednowątkową aplikacją dzia-
łającą w ramach jednego procesu, nie prze-
testujemy w nim żadnych przypadków uży-
cia związanych z równoległym dostępem do
serwisu przez wielu użytkowników. Z tego
samego powodu, uruchamiając serwis przez
nie uzyskujemy pełnej informacji na temat
zachowania zapytań AJAX, pamięci współ-
dzielonej (patrz następna wskazówka) lub
sterowania współbieżnością (np. sekcje kry-
tyczne).
settings.py to nie pamięć
współdzielona
Początkujący programiści czasem naduży-
wają wolności, jaką dają ustawienia projek-
tu Django, które są klasycznym plikiem źró-
dłowym Pythona. Najbezpieczniej jednak
traktować je jako ni mniej ni więcej tylko
plik konfiguracyjny. Ustawienia są bowiem
ładowane wielokrotnie podczas cyklu życia
serwisu, osobno dla każdego procesu serwe-
ra, osobno dla poleceń wykonywanych z li-
nii poleceń. Nawet w trakcie wykonania po-
jedynczego polecenia manage.py plik konfi-
guracyjny jest parsowany kilkukrotnie. Wy-
korzystanie więc go w formie uproszczo-
nej pamięci współdzielonej może prowa-
dzić do trudnych do zdiagnozowania błę-
dów. Zawsze, kiedy wymagamy od serwisu
przechowania dowolnych danych między
żądaniami użytkowników, powinno się to
odbyć przez mechanizm sesji, cache (patrz
następna wskazówka) lub oczywiście ba-
zę danych.
Django
Kilka gorzkich słów
o buforowaniu
Domyślny model implementacji cache
w Django jest podatny na tzw. efekt gromad-
ki psów (ang. dog-pile effect). Polega on na
tym, że w przypadku kiedy wygaśnie waż-
ność cache dla danego klucza więcej niż je-
den klient zapyta o jego wartość jednocze-
śnie, każde zapytanie spowoduje rozpoczę-
cie procedury odświeżania cache. Efekt ten
jest szczególnie ewidentny przy bardzo wie-
lu klientach lub w przypadku, gdy czas od-
świeżenia cache znacznie przekracza średni
okres między kolejnymi zapytaniami do sys-
temu. W konsekwencji tego problemu spo-
ry procent zasobów serwera jest marnowany
na zbędną, bo wielokrotnie powielaną, pra-
cę. Istnieje szereg podejść do rozwiązania te-
go problemu w Django, gotowe rozwiązania
można znaleźć w [4] i [7].
Pomijając wymienioną wyżej niedosko-
nałość Django, problem z buforowaniem
w zasadzie sprowadza się do odpowiedzi
na dwa pytania: jak dużo możemy wrzucić
do cache i jak długo możemy tak wrzuco-
nych danych nie aktualizować. Django udo-
stępnia szereg skrótów dla typowych sche-
matów buforowania, wliczając w to m.in.
dekorator @django.views.decorators.c
ache.cache_page. W wielu przypadkach
buforowanie całości danej strony nie bę-
dzie akceptowalne (np. dlatego, że w części
strony widoczne są kontekstowe informa-
cje danego użytkownika), ale jeżeli więk-
szość wizyt na stronie nie składają użyt-
kownicy zalogowani, warto z niego skorzy-
stać ze względu na olbrzymie zyski wydaj-
nościowe. W takim przypadku warto jed-
nak pamiętać o ustawieniu w settings.py
ignorowania cache dla użytkowników za-
logowanych (poprzez dyrektywę CACHE_
MIDDLEWARE_ANONYMOUS_ONLY.
Jeżeli chodzi o to, jak długo trzymać dane
w cache, kwestia jest znowu indywidualna
i każdy większy serwis ma w tej kwestii wła-
sną politykę. Z punktu widzenia użytkow-
nika istotne jest to, żeby obecność mechani-
zmów buforujących była dla niego przezro-
czysta. Innymi słowy, jeżeli w serwisie użyt-
kownik zauważa, że konkretne dane są nie-
spójne, bo część z nich jest ewidentnie nieak-
tualna, wówczas czas buforowania jest dla te-
go przypadku zbyt długi.
Ostatnia uwaga: włączanie buforowania
podczas programowania znacząco utrudnia
sensowne usuwanie błędów w logice aplika-
cji. Z drugiej strony konieczne jest dogłębne
przetestowanie systemu z włączonym cache
tak, aby wykluczyć wszystkie sytuacje błęd-
nego buforowania. Szczególnie ważne jest za-
pewnienie, że poprzez cache nie przeciekają
dane wymagające specyficznych uprawnień
od użytkowników systemu.
51
 Programowanie

Schizofrenia użytkowników, Nie daj się porwać magii modeli nalność soft delete moglibyśmy zaimple-
czyli zarządzanie profilami System mapowania obiektowo-relacyjne- mentować jako klasę abstrakcyjną dla mode-
Konwencją Django jest wydzielenie osobnych go w Django jest wystarczająco magiczny, li i jedynie dziedziczyć po raz zdefiniowanej
modeli na konto użytkownika i profil użyt- że często można zapomnieć o tym, że pod funkcjonalności w przyszłości. W takiej sy-
kownika. Ten pierwszy zawiera tylko podsta- spodem leży rzeczywista relacyjna baza da- tuacji należy jednak pamiętać o dwóch kwe-
wowe informacje takie jak login, e-mail i ha- nych. W dodatku, prostota definiowania mo- stiach: żeby nie zapomnieć o wywoływaniu
sło, w tym drugim natomiast programista deli może być niekiedy myląca. O sztuczkach metod zdefiniowanych w klasach bazowych
może zawrzeć dowolne interesujące go cechy i kruczkach ORM w Django można napisać (poprzez odwołanie do super()). Najczęściej
użytkownika (np. datę urodzenia, awatar czy osobny artykuł, przy tej okazji skupmy się je- implementowanymi metodami w takich kla-
kraj pochodzenia). Takie rozdwojenie zarzą- dynie na dwóch drobnych kwestiach o znacz- sach są właśnie save() i delete().
dzania pojedynczym użytkownikiem umoż- nych konsekwencjach. Zacznijmy od usuwa-
liwia jednocześnie uzyskanie zgrabnej archi- nia obiektów z bazy. Google pamięta
tektury Django, bywa jednak również powo- ORM Django domyślnie umożliwia usu- ...o ile znajdzie. Innymi słowy, struktura lin-
dem problemów. Profil użytkownika łączy się wanie obiektów z bazy w sposób permanent- ków w serwisie jest jedną z najistotniejszych
z modelem User poprzez podanie w konfigu- ny. Dodatkowo, symuluje on działanie ON kwestii, którą warto zaplanować i zaimple-
racji nazwy modelu, który ma zostać użyty DELETE CASCADE z baz SQL, co oznacza, że mentować poprawnie od pierwszego dnia.
jako profil użytkownika (w zmiennej AUTH_ obiekty zależne od usuwanego są także usu- Zmiany w sposobie linkowania treści w sys-
PROFILE_MODULE). Tak skonfigurowany pro- wane z bazy w nieodwracalny sposób. Dla temie już w trakcie jego działania spowodują,
fil jest dostępny w obiektach użytkownika przykładu, jeżeli usuniemy kategorię na fo- że wielu użytkowników będzie odbijało się od
przez metodę get_profile(). Wywołanie tej rum, wszystkie wpisy w tej kategorii są usu- serwisu przez nieaktualne linki zaindeksowa-
metody powoduje wykonanie drugiego zapy- wane wraz z nią. Najczęściej jest to zachowa- ne przez wyszukiwarki lub dodane do kata-
tania do bazy danych [8]. Warto o tym pamię- nie pożądane. Pożądane na tyle często, że w logów stron, agregatorów treści lub zakładek
tać, gdy ilość zapytań do bazy danych stanie tym jednym przypadku, kiedy byśmy go so- w przeglądarce. Na co zwrócić uwagę?
się wąskim gardłem w wydajności systemu. bie nie życzyli, łatwo można o nim zapo- Po pierwsze, wyszukiwarki wysoko ocenia-
Ponadto, kod źródłowy z licznymi wywoła- mnieć. Problem dotyczy bezpośrednich za- ją linki zawierające słowa kluczowe zapytania
niami w stylu user.get_profile().birth_ leżności definiowanych w modelach przez użytkownika. Żeby dołączyć je do naszych
date wygląda po prostu brzydko. ForeignKey. Co możemy zrobić? adresów URL, możemy użyć automatyczne-
Dodatkowo, istniejącą funkcjonalność Najładniejszym rozwiązaniem wydaje się go pola typu SlugField w modelu lub filtra
konta użytkownika zdefiniowaną w modelu implementacja tzw. soft delete, czyli usu- slugify w szablonach HTML. W obu przy-
django.contrib.auth.models.User trud- wanie z widoku w serwisie poprzez usta- padkach trzeba mieć jednak na uwadze, że
no jest zmodyfikować. Przykładowo, zmiana wianie odpowiedniego pola w modelu (np. wbudowana implementacja slug'ów zawiera
sposobu działania serwisu na taki, w którym category.removed = True). Dzięki możli- tylko znaki alfanumeryczne ASCII, przemil-
adres e-mail jest jednocześnie nazwą użyt- wości zdefiniowania dla modelu dedykowa- czając inne znaki podczas konwersji. W kon-
kownika, albo inny sposób decydowania nego menedżera (django.db.models.Ma- sekwencji, tekst "Żółć?" zostanie przekonwer-
o tym, czy konto użytkownika jest aktyw- nager), możemy ograniczyć wyświetlanie towana na pusty łańcuch znaków. Warto wo-
ne w serwisie czy nie, są dość podchwytli- obiektów danego modelu na przestrzeni całe- bec tego mieć własną, trochę pewniejszą im-
we w implementacji. Z wymienionych wy- go serwisu tylko do takich, które spełniają da- plementację.
żej powodów użyteczne okazuje się korzy- ny warunek (np. removed == False). W ten Po drugie, ludzie dzielą się linkami! Z tego
stanie na przestrzeni całego serwisu z obiek- sposób nie musimy dodatkowo przy każdym powodu każda strona serwisu powinna być
tów profilu użytkownika (w razie potrzeby wyświetlaniu modelu z soft delete pamiętać dostępna pod unikalnym, ale również sensow-
z pobieraniem w jednym zapytaniu skoja- o przefiltrowaniu "obiektów usuniętych". nym i zrozumiałym dla człowieka linkiem. Je-
rzonego konta użytkownika przez select_ Drugą kwestią, którą warto poruszyć, jest żeli to możliwe, należy ograniczać dostęp do
related()). Z bazy pobieramy więc profil dziedziczenie w modelach. Django umożli- treści przez zapytania POST lub parametry
użytkownika, a nie dane konta. Taki obrót wia definiowanie modeli z wykorzystaniem GET, odpowiednie identyfikatory przekazu-
sprawy umożliwia skoncentrowanie się nie tego mechanizmu obiektowego, co daje nam jąc bezpośrednio w strukturze linków.
na domyślnej funkcjonalności, ale na mody- możliwość właściwego rozdziału funkcji za-
fikacjach pod konkretny serwis. wartych w modelu. Przykładowo, funkcjo- Podsumowanie
Poza wyżej wymienionymi wskazówkami,
można wymienić jeszcze olbrzymią rzeszę in-
Przypisy nych. Są to wszystko rzeczy, na które każdy
• [1] http://packages.python.org/distribute/ programista rzeczywistej aplikacji interneto-
• [2] http://www.buildout.org/ wej prędzej czy później się natknie. Właśnie
• [3] Przy tej okazji warto polecić któryś ze współczesnych rozproszonych systemów ta- to doświadczenie, zdobywane dzień do dniu
kich jak Git lub Mercurial. Szczególnie ten drugi znajduje duży poklask w społeczności podczas pracy z Django, jest najcenniejszą war-
programistów Pythona. Joel Spolsky przygotował świetne wprowadzanie do tego syste-
tością i odróżnia dopracowane rozwiązania od
mu: http://www.hginit.com/ .
• [4] (1, 2) http://packages.python.org/langacore.kit.django/ kolejnego przepisu na blog w 15 minut.
• [5] http://docs.djangoproject.com/en/dev/howto/initial-data/
• [6] Na tyle, na ile pozwala na to licencja.
• [7] http://www.djangosnippets.org/snippets/155/ ŁUKASZ LANGA
• [8] Wynik tego zapytania jest potem trzymany w obiekcie modelu tak, żeby kolejne wy- Autor interesuje się muzyką, reżyserią dźwięku i fo-
konania nie musiały za każdym razem pytać bezpośrednio bazy danych. Jest to jednak
buforowanie tylko na poziomie pojedynczego żądania HTTP. togra�ą, sprawdza się jako młody tata, a w wol-
nym czasie prowadzi własną �rmę programistycz-
ną. Kontakt z autorem: lukasz@langa.pl

52 05/2010
 Bazy danych

Krótki wstęp do ZODB

Pythonowe podejście do obiektowych baz danych
Prawie każda aplikacja, z wyjątkiem najprostszych skryptów, musi
w jakiś sposób gromadzić przetwarzane dane. Może je zapisywać
bezpośrednio w plikach, w relacyjnych bazach danych czy w jednej
z modnych ostatnio baz NoSQL, takich jak CouchDB czy MongoDB.
Wiele z cech tych nowych projektów ma najpopularniejsza pythonowa
obiektowa baza danych – ZODB.
są w większości dostosowywane do dużej ilo-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: ści współbieżnych zapisów (charakterystycz-
• Jak otworzyć ZODB; • Jak pracuje się ze słownikami i listami w Py- nych dla środowisk OLTP), ZODB spraw-
• Jak zapisywać i odczytywać obiekty w thonie; dza się przede wszystkim tam, gdzie jedno-
ZODB; czesnych modyfikacji jest stosunkowo mało
(np. w CMSach, bazach konfiguracji, itp.). Ze
względu na przyjęty model optymistycznego
wyklucza możliwość zapamiętywania gniazdek blokowania (nie ma tu znanych z innych baz
sieciowych, otwartych plików itp.). W swej isto- wysokich poziomów izolacji), najlepiej pracu-
Poziom cie bardzo przypomina rozbudowaną wersję ją aplikacje, w których współbieżne procesy
trudności klasy Shelf z modułu shelve w standardowej nie modyfikują tych samych obiektów - gdy
dystrybucji Pythona [PSF.Shelve]. Rożni się od poszczególne wątki aplikacji zaczynają wal-
niej przede wszystkim: czyć o dostęp do tych samych danych, ZODB
znacząco zwalnia. Jest to spowodowane ko-

M
nie najbardziej interesują rozwiąza-
nia, które pozwalają przy możliwie
najmniejszym wysiłku udostępnić
mechanizm trwałego przechowywania danych
moim pythonowym aplikacjom. Wśród nich
zdecydowanie najpopularniejsze jest ZODB.
ZODB, czyli Zope Object Database, to obiek-
towa baza danych, pozwalająca na zapisywanie
grafu pythonowych obiektów. To dziecko Ji-
ma Fultona, jednego z twórców Zope [Wikipe-
dia.ZODB]. Prace nad nią rozpoczęły się grubo
ponad 10 lat temu i trwają właściwie nieprze-
rwanie do dzisiaj. Jako część projektu, Zope
jest najczęściej wykorzystywana przy budowie
CMSów (jest podstawowym mechanizmem
zapisu danych Plone).
Co odróżnia ZODB od innych baz danych?
Przede wszystkim przezroczystość: aplikacje
operujące na pythonowych obiektach wyma-
gają jedynie minimalnych zmian, by z niej ko-
rzystać. Przy pracy z ZODB nie trzeba uży-
wać mapperów (takich jak np. SQLAlchemy),
bo nie ma potrzeby przekształcania przetwa-
rzanych danych na inną postać. Nie ma tu ta-
bel, kolumn, kluczy obcych, tylko zwykłe kla-
sy, słowniki i listy (no, nie jest tak do końca, ale
o tym w dalszej części artykułu). W zasadzie
w ZODB można zapisać każdy obiekt, który da
się zserializować za pomocą modułu pickle (co
• obsługą transakcji; niecznością rozwiązywania konfliktów (jeśli
• wsparciem dla undo; zapisywane obiekty mają zaimplementowa-
• wieloma typami storage (enginami zapisu ną ich obsługę) lub powtarzaniem transakcji.
danych) umożliwiających zapis bazy w pli- Duże natężenie zmian może też powodować
kach (FileStorage), strukturze katalogów trudny do opanowania rozrost bazy: wszyst-
(DirStorage), na pośredniczącym serwerze kie znane mi storage ZODB zapisują dane
Zope Enterprise Objects (ClientStorage), w trybie append only. Nie modyfikują w miej-
bazie relacyjnej (RelStorage) i pamięci (De- scu wcześniej zapisanych obiektów, ale za-
moStorage); chowują ich kolejno uaktualnione wersje. Po-
• długoletnim testowaniem w warunkach zwala to w na implementację transakcji i un-
bojowych w setkach tysięcy instancji Zo- do, ale powoduje rośnięcie bazy danych z każ-
pe, Plone, Groka na całym świecie. dą modyfikacją zapisanych w niej informacji.
Zmusza to administratora ZODB do cyklicz-
Czym ZODB różni się od baz relacyjnych, nego pakowania bazy, które usuwa wszystkie
takich jak PostgreSQL czy Oracle? Przede nieaktualne wersje obiektów. Jednak jeśli nie
wszystkim ścisłym powiązaniem z Pytho- stawia się na niej bankowych systemów trans-
nem. Format zapisu obiektów (pickle) zde- akcyjnych, ZODB potrafi zaskoczyć wydajno-
cydowanie utrudnia bezpośrednie opera- ścią i przede wszystkim szybkością pisania
cje na tej bazie programom napisanym w in- wykorzystujących ją aplikacji.
nych językach. Od RDBMSów różni się rów- O tym, że ZODB jest faktycznie bardzo pro-
nież sposobem optymalizacji: bazy relacyjne sta w obsłudze, najlepiej jest się przekonać sa-
NoSQL [Wikipedia.NoSQL] to termin, jakim określa się bazy danych, które, głównie dla lep-
szej skalowalności, odchodzą od ścisłego modelu relacyjnego i gwarancji ACID. Oprócz Co-
uchDB i MongoDB do tego grona zalicza się np. BigTable Google, Cassandra Facebooka czy
Dynamo Amazona. Zwykle nie obsługują transakcji powodujących zmiany w kilku obiektach,
nie strukturyzują ściśle przechowywanych danych, oferując w zamian dużą szybkość i możli-
wość prostego skalowania poziomego (na wiele maszyn).

54 05/2010

memu. By oszczędzić Czytelnikowi samo-
dzielnej konfiguracji środowiska testowego,
przygotowałem prościutką aplikację przetwa-
rzającą dane o odcinkach serialu „Dr House”
[Wikipedia.HouseEpisodes] – jej kod źródło-
wy jest na dołączonej do czasopisma płycie.
Aplikacja korzysta z zc.buildout (opisanego
szczegółowo w innym artykule), by nie insta-
lować niezbędnych pakietów globalnie. Testo-
wałem ją pod Pythonem w wersji 2.5.4 i 2.6.4
pod Ubuntu, powinna też bez większych pro-
blemów dać się uruchomić pod Windowsem i
OSXem. Po rozpakowaniu jej źródeł na dysku,
wystarczy w katalogu głównym aplikacji wy-
konać polecenia (Listing 1).
To spowoduje ściągnięcie niezbędnych pakie-
tów i utworzenie skryptu bin/demo, który uru-
chamia wszystkie przykłady z artykułu. Każ-
dy, kto chciałby krok po kroku wypróbowywać
kod z listingów, powinien skorzystać ze skryptu
bin/przyklady – skrypt uruchamia interpreter
IPythona ze wszystkimi potrzebnymi pakieta-
mi na ścieżce.
Tyle tytułem nieco przydługiego wstępu
– po przygotowaniu środowiska do ekspery-
mentów można przejść do konkretów. Zacznę
od uzyskania dostęp do obiektu root (Listing
2.) – specjalnego słownika, który jest tworzony
przy pierwszym uruchomieniu bazy. Można go
porównać do katalogu głównego dysku – dopie-
ro do niego można dodawać własne hierarchie
obiektów. ZODB obsługuje model utrwalania
przez dostępność (ang. persistence by reachabili-
ty) – by zachować obiekt w bazie, wystarczy po-
wiązać go z już zapisanym obiektem (jako wła-
sność czy element w przypadku list i słowni-
ków). Na początku w bazie jest tylko root, więc
siłą rzeczy to z nim należy powiązać struktury
przeznaczone do utrwalenia.
Aby uzyskać dostęp do roota, trzeba stwo-
rzyć trzy obiekty:
• storage, zajmujący się niskopoziomową se-
rializacją obrabianych danych;
• bazę danych, stworzoną do koordynacji
połączeń oraz do wykonywania operacji
porządkowych i analitycznych;
• połączenie, które utrzymuje cache obiek-
tów z bazy w pamięci i zajmuje się ich
wczytywaniem i zapisywaniem.
Najczęściej wykorzystywanym typem storage
jest FileStorage, który po prostu zapisuje obiek-
ty we wskazanym pliku na dysku. To obecnie
najwydajniejszy i najbardziej dopracowany en-
Listing 1. Instalacja aplikacji
python bootstrap.py
bin/buildout
lub
bin\buildout.exe (pod Windows)
www.sdjournal.org
Krótki wstęp do ZODB
gine ZODB, ma jednak jedną wadę: pozwa- Wszystkie działania na ZODB odbywają się
la na pracę z bazą tylko jednemu procesowi w transakcjach, co ułatwia utrzymanie spójno-
(który może uruchamiać wiele wątków). Jeśli ści bazy, gdy coś pójdzie nie tak. Dodatkowo,
do bazy musi mieć dostęp kilka procesów, na- mechanizm transakcji można dosyć łatwo roz-
leży skorzystać z serwera ZEO i powiązanego szerzać tak, że możliwe staje się zsynchronizo-
z nim ClientStorage (można też użyć niedaw- wane cofanie zmian np. w bazach relacyjnych
no uaktualnionego RelStorage). czy w plikach utworzonych na dysku. Oczywi-
Po utworzeniu wybranego storage engine’u ście nie dzieje się to w jakiś magiczny sposób –
tworzy się instancję bazy danych (3 linia listin- cofnięcie zmian poza ZODB trzeba oprogramo-
gu 2). Storage i baza danych mogą być w apli- wać samemu, maszyneria ZODB udostępnia je-
kacjach wielowątkowych swobodnie współ- dynie punkty styku, które pozwalają wykony-
dzielone, każdy wątek musi mieć jednak do- wać odpowiednie akcje przy rozpoczynaniu,
stęp do osobnej instancji połączenia (two- potwierdzaniu i anulowaniu transakcji. Z tych
rzonego w 4 linii listingu 2) – podobnie, jak mechanizmów intensywnie korzysta Zope i je-
w większości modułów zapewniających do- go pochodne: umożliwiają ciągłe utrzymywanie
stęp do baz relacyjnych. Nasze świeżo utwo- aplikacji w spójnym stanie, nawet przy występo-
rzone połączenie ma metodę root, która daję waniu nieprzewidzianych błędów.
dostęp do „katalogu głównego” bazy, z którego Przy tworzeniu połączenia (metodą open()
można korzystać, jak z każdego innego słowni- obiektu bazy danych), domyślnie tworzo-
ka (co widać na Listingu 3). na jest również nowa transakcja: aby utrwalić
Listing 2. Otwieranie bazy danych i uzyskiwanie dostępu do roota
>>> from ZODB import FileStorage, DB
>>> storage = FileStorage.FileStorage(‘Data.fs’) # Tworzenie storage
>>> db = DB(storage) # Tworzenie obiektu bazy
>>> conn = db.open() # Otwieranie połączenia
>>> root = conn.root() # Uzyskiwanie dostępu do roota
Listing 3. Dodawanie prostych obiektów do roota
>>> root['opis'] = 'Baza odcinków serialu Dr House'
>>> root['aktualny sezon w TVP'] = 4
>>> # items() to standardowa metoda słowników
>>> # w pythonie, zwraca listę par (klucz, wartość)
>>> root.items()
[('opis', 'Baza odcink\xc3\xb3w serialu Dr House'),
('aktualny sezon w TVP', 4)]
>>> len(root)
2
Listing 4. Zapisywanie w bazie mutowalnych obiektów
>>> from malloc.zodb.modele import Scenarzysta, Odcinek, Sezon
>>> from persistent.mapping import PersistentMapping
>>> david_shore = Scenarzysta('David', 'Shore')
>>> lawrence_kaplow = Scenarzysta('Lawrence', 'Kaplow')
>>> root['scenarzysci'] = PersistentMapping({
... 'David Shore': david_shore,
...'Lawrence Kaplow': lawrence_kaplow})
>>> sz1 = Sezon('I')
>>> sz1[1] = Odcinek(u'Pilot', (david_shore, ))
>>> sz1[2] = Odcinek(u'Ojcostwo', (lawrence_kaplow, ))
>>> root['sezony'] = PersistentMapping({'I': sz1})
>>> transaction.commit()
>>> odc_1_1 = root['sezony']['I'][1]
>>> odc_1_1.tagi.add('pilot')
>>> odc_1_1.tagi.add('tasiemiec')
>>> odc_1_1._p_changed = True
>>> transaction.commit()
55
 Bazy danych

świeżo wprowadzone zmiany, wystarczy ją za-
twierdzić:
>>> import transaction
>>> transaction.commit()
I voila, stworzone przed chwilą obiekty zostały
zapisane w bazie. Gdyby z jakiś powodów trze-
ba było anulować wprowadzone zmiany, wy-
starczy wywołać:
>>> transaction.abort()
i obiekty utrwalone w bazie automagicznie po-
wrócą do stanu sprzed uruchomienia trans-
akcji.
Prawda, że proste? Normalna praca z ZODB
tak właśnie wygląda. Trzeba jednak pamiętać,
by wszystkie mutowalne obiekty, które ma-
ją być efektywnie zapisywanie w ZODB, dzie-
dziczyły po klasie persitent.Persistent. Zwykłe
klasy, słowniki czy listy nie są traktowane przez
ZODB jako odrębna całość, są zapisywane z naj-
bliższą instancją podklasy Persistent (w skraj-
nym przypadku z rootem). Może to prowadzić
do trudnych do uchwycenia błędów (takich jak
np. niezapisywanie zmian czy tworzenie nieza-
leżnych kopii obiektu zamiast referencji), więc
należy się tego, o ile jest możliwe, wystrzegać.
W przypadku, gdy użycie zwykłego mutowal-
nego obiektu jest niezbędne, po jego zmianie
należy ustawić własność _p_changed powiąza-
nego z nim trwałego obiektu na True, co wymu-
si zapisanie całej struktury do bazy.
W przykładzie zaprezentowanym w Listin-
gu 4, własność tagi, obiektu odcinek_1_1 jest
zwykłym zbiorem i proste dołożenie do niej ele-
Listing 5. Zwracanie wszystkich zapisanych odcinków I sezonu
mentów nie zostanie zauważone przez ZODB.
Z punktu widzenia bazy, wszystkie operacje na
tagach to tylko odczyt obiektu odcinek_1_1 ,
który nie powoduje ustawienie jego flagi _p_
changed. Obiekt dziedziczący po Persistent,
który przed zatwierdzeniem transakcji ma usta-
wioną własność _p_changed na False, nie zo-
stanie zapisany w bazie, co skutkuje pustym
zbiorem tagów przy ponownym wczytaniu od-
cinka (linie 114-156 skryptu demo pokazują
w praktyce ten problem).
Podsumowując, wszędzie, gdzie jest to moż-
liwe, warto używać klas takich jak persistent
.list.PersistentList zamiast list czy persi-
stent.mapping.PersistentMapping zamiast
słowników, a własne klasy po prostu wywodzić
z persistent.Persistent. Na szczęście ta za-
leżność nie jest specjalnie uciążliwa i nie wyma-
ga żadnych dodatkowych prac, co można zoba-
czyć na przykładzie definicji Scenarzysty z pli-
ku modele.py:
Domyślam się, że w tym momencie wszyscy
są już nieco znudzeni czytaniem o tym, jak efek-
tywnie zapisywać obiekty w ZODB, i chcieliby
wreszcie zobaczyć, w jaki sposób się je odczytu-
je i przetwarza. Osoby, które liczyły na demon-
strację jakiejś egotycznej odmiany OQLa, mu-
szę rozczarować: głównym językiem zapytań
ZODB jest... Python. Tak jak wspominałem
wcześniej, to, co składuje się w ZODB, to zwy-
kłe Pythonowe obiekty, które można przetwa-
rzać tak samo, jak by istniały wyłącznie w RA-
Mie. Na przykład, na listingu 5 można zoba-
czyć, jak wyświetlić wszystkie odcinki pierw-
szego sezonu House, listing 6 zawiera kod po-
kazujący wszystkie odcinki, których scenarzy-
stą jest David Shore.
W tej sytuacji szybkość aplikacji korzysta-
jącej z ZODB zależy w głównej mierze od za-
projektowania odpowiedniej struktury danych:
nie ma tu optymizera znanego z baz relacyj-
nych, cały plan zapytań trzeba przygotować sa-
memu. Z jednej strony utrudnia to tak popu-
larne w RDBMSach przeglądanie bazy zapy-
taniami ad-hoc i nie udostępnia jednego, stan-
dardowego sposobu implementacji, z drugiej
daje możliwość bardzo niskopoziomowego tu-
ningu. Co prawda istnieją rozwiązania wspo-
magające indeksowanie i wyszukiwanie obiek-
tów takie jak Plone'owy Catalog [Plone.ZCa-
talog] (swoją drogą świetny materiał na kolej-
ny artykuł), jednak programista ma tu zupeł-
nie wolną rękę i to od niego zależy, czy będzie
je wykorzystywał, czy wszystkie zapytania na-
pisze samemu. W efektywnym przetwarzaniu
dużych ilości danych pomagają również dosto-
sowane do potrzeb ZODB B-drzewa z pakietu
BTree. Udostępniają interfejs słowników, ale róż-
nią się od nich:
• efektywniejszym formatem zapisu na
dysk;
• brakiem konieczności załadowania całego
obiektu do pamięci;
• zapisywaniem w bazie tylko zmienionych
fragmentów, nie całej kolekcji;
• zoptymalizowanymi implementacjami
z ustalonym typem klucza i wartości (np.
IOBTree – słownika obiektów indeksowa-
nego liczbami całkowitymi czy OIBTree
służącym do zapisywania liczb całkowi-
tych indeksowanych obiektami Pythona).
W aplikacji napisanej na potrzeby tego artyku-
łu B-drzewa są wykorzystywane do implemen-
tacji Sezonu z pliku modele.py:

>>> for odcinek in root[‘sezony’][‘I’].values(): from BTrees.IOBTree import Btree

... print ‘\t’, odcinek class Sezon(BTree):
<Odcinek „Pilot”> def __init__(self, nazwa,
<Odcinek „Ojcostwo”> odcinki=None):
self.nazwa = nazwa
if odcinki:
Listing 6. Zwracanie odcinków ze scenariuszem Davida Shore
self.append(odcinki)
>>> david_shore = root[‘scenarzysci’][‘David Shore’]
>>> for sezon in root[‘sezony’].values(): Na tym, ze względu na szczupłość miejsca,
... for odcinek in sezon.values(): muszę zakończyć to wprowadzenie do ZODB.
... if david_shore in odcinek.scenarzysci: Mam nadzieję, że zainteresowałem czytelni-
... print odcinek ków na tyle, by przynajmniej zapoznali się bli-
<Odcinek „Pilot”> żej z tą pythonową bazą danych, a może nawet
użyli ją w którymś z projektów nie związanych
bezpośrednio z Zope lub Plone. Udanych eks-
Listing 7. Zwracanie odcinków ze scenariuszem Davida Shore
perymentów!
>>> david_shore = root['scenarzysci']['David Shore']
>>> for sezon in root['sezony'].values(): MICHAŁ WĘGRZYNEK
... for odcinek in sezon.values(): Konsultant i programista zajmujący się wdraża-
... if david_shore in odcinek.scenarzysci: niem systemów ERP i dostosowywaniem ich do
... print odcinek potrzeb swoich klientów. Pythona używa do pisa-
<Odcinek "Pilot"> nia intranetowych aplikacji i obróbki danych.
michal.wegrzynek@malloc.com.pl

56 05/2010
 Bazy danych

Sieć dziś i jutro

Rozpowszechnienie Internetu zmieniło na zawsze sposób,
w jaki pracujemy, odpoczywamy i komunikujemy się ze sobą
Po pierwszej rewolucji Internetu przyszła jej kolejna faza: Web 2.0 i dzięki
powstaniu serwisów społecznościowych wciągnęła do sieci miliony
nowych użytkowników. Co przyniesie ze sobą trzecia fala? Zapraszamy
do czytania.

Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć:
• Co to są sieci semantyczne; • Podstawowa znajomość baz danych;
• Jak będzie wyglądał Internet przyszłości; • Otwartość na nowe struktury danych.
• Jak już dzisiaj można poznać technologie
semantyczne.
Okazuje się, że znalezienie odpowiedzi
na te pytania wymaga ogromnego nakła-
Poziom du ręcznej pracy. Co więcej, wynik otrzy-
trudności many z angielskojęzycznej wersji serwisu
będzie istotnie różny od polskiej. Nie jest
to jednak problem samej Wikipedii. Jeżeli
spojrzymy na serwisy generowane automa-
Trochę teorii
Kluczem do rozumienia przez ludzi in-
formacji zawartych w Internecie jest zdol-
ność interpretacji tekstu pisanego języ-
kiem naturalnym. Znaczenie słowa „za-
mek” (w drzwiach czy zamek na skarpie)
potrafimy wychwycić z kontekstu wypo-
wiedzi i nie musimy się w tym celu posługi-
wać odniesieniem do wystąpienia tego sło-
wa w słowniku. Niestety, mimo znacznego
postępu w interpretacji języka naturalnego
przez komputery, przetwarzanie informacji
w postaci czysto tekstowej stanowi dla nich
w dalszym ciągu znaczne wyzwanie. Zatem
spróbujmy pomóc maszynom w zrozumie-
niu naszych intencji. Zaczniemy od proste-

M
niej więcej rok temu Google
ogłosił, że liczba zindeksowa-
nych stron przekroczyła jeden
bilion (10^12). Przeglądając zasoby Inter-
netu, mamy wrażenie, że w sieci znalazło
się już wszystko. Czym zatem może ona nas
jeszcze zaskoczyć? Okazuje się, że wbrew
pozorom dzisiejsza sieć ma wciąż wiele
ograniczeń. W obecnej postaci World Wide
Web jest zbiorem stron i dokumentów po-
łączonych za pomocą odnośników oraz apli-
kacji, z których na co dzień korzystamy. Jest
to naturalną konsekwencją faktu, że sieć by-
ła w swoim zamyśle stworzona przez ludzi
i dla ludzi.
Spójrzmy na jeden z najciekawszych zbio-
rów informacji umieszczonych w sieci – Wi-
kipedię. Znajdziemy tam ponad 3 000 000
haseł. Spróbujmy zatem odpowiedzieć na kil-
ka, wydawać by się mogło, prostych pytań:
• Którzy malarze urodzili się w Warsza-
wie przed 1950 rokiem?
• Jakie filmy zostały nakręcone przez re-
żyserów urodzonych w Krakowie?
• Jakie gry komputerowe z gatunku FPS
miały premierę w 2009 roku?
tycznie w oparciu o bazy danych, to w dal-
szym ciągu ujrzymy dane prezentowane
w postaci stron HTML. Odbudowanie na
ich podstawie zbioru danych źródłowych
wymaga złożonego ‘reverse engineeringu’,
a w niektórych wypadkach bywa wręcz
niemożliwe.
Fakt, że mimo ogromnej liczby informa-
cji znajdujących się w sieci, odpowiedź na
zadane pytania jest bardzo trudna, zain-
spirował grupę badaczy do opracowania
koncepcji tzw. sieci semantycznej. Arty-
kuł opublikowany w miesięczniku Scien-
tific American (m.in. przez współtwór-
cę usługi WWW Timothy’ego Berner-
sa-Lee) stał się podstawą wizji, w której in-
teligentne agenty „rozumiejące” znaczenie
umieszczonych w sieci informacji i usług
będą potrafiły wyręczyć nas w skompli-
kowanych zadaniach. Np. zaplanują po-
dróż i dokonają rezerwacji niezbędnych
biletów, oczywiście porównując przed za-
kupem ich ceny. Zanim jednak będziemy
mogli oddać się upragnionemu wypoczyn-
kowi w tropikach, spróbujmy przyjrzeć
się teoretycznym podstawom sieci seman-
tycznych.
go zdania „Krzysztof jest ojcem Michała”.
Aby sformalizować nasz przekaz, skorzysta-
my ze specyfikacji opisu metadanych, zwa-
nej RDF (Resource Description Framework).
Informacja o zasobach jest reprezentowana
za pomocą zdania złożonego z trzech ele-
mentów: podmiotu, predykatu i obiektu
(ang. Subject, Predicate, Object). Warto tu za-
znaczyć, że RDF nie narzuca konkretnej for-
my zapisu takiej trójki. Popularnymi forma-
tami serializacji są XML i N3. Możemy też
ująć naszą relację w postaci tabeli lub rów-
noważnego grafu:
Taka „trójka” (ang triple) może być da-
lej przetwarzana przez komputer. Jednak
aby współdzielić jej rozumienie z innymi
komputerami w sieci, konieczne jest wpro-
wadzenie struktury pozwalającej na po-
grupowanie naszych pojęć. Taką struktu-
rą jest schema RDF (RDFS). Umożliwia
ona przede wszystkim zdefiniowanie klas
(rdfs:Class) oraz użycie ich do defini-
cji dziedzin (rdfs:domain) i przeciwdzie-
dzin (rdfs:range) dla naszych właściwo-
ści (rdf:Property). Skodyfikujmy więc na-
szą wiedzę w postaci schemy RDF pokaza-
nej na Listingu 1.

58 05/2010

Jak widać, przemyciliśmy tu sporą dawkę
‘rozumienia’ relacji międzyludzkich. Każdy
Mężczyzna jest Osobą, oraz może być w re-
lacji jest_ojcem z inną Osobą. Łatwo zauwa-
żyć, że niewielkim nakładem pracy może-
my rozszerzać nasz aparat pojęciowy o kolej-
ne klasy. Co więcej, RDFS pozwala na budo-
wę hierarchii klas (rdfs:subClassOf) i wła-
ściwości (rdfs:subPropertyOf). Nie zagłę-
biając się dalej w formalną specyfikację RDF
i RDFS, polecam zapoznanie się z praktycz-
nymi zastosowaniami, które zyskały już spo-
rą popularność, jak np. języki RSS czy Du-
blin Core.
Ostatnim elementem naszego stosu spe-
cyfikacji potrzebnych komputerom do „głę-
bokiego zrozumienia” informacji znajdują-
cej się w sieci jest Ontologia. Aby nie wkro-
czyć na ścieżkę rozważań filozoficznych, pro-
ponuję przyjąć na nasze potrzeby, że jest to po
prostu kolejny krok rozbudowy metajęzyka.
Dzięki temu możemy uchwycić subtelne re-
lacje pomiędzy koncepcjami, którymi posłu-
gujemy się na co dzień, opisując wiedzę z da-
nej dziedziny. Zilustruje to najlepiej rozsze-
rzenie poprzedniego przykładu. Zamodeluj-
my (Listing 2.) dodatkowo fakty, że nie moż-
na być jednocześnie obiektem klasy Mężczy-
zna i Kobieta (owl:disjointWith), oraz że
relacja bycia rodzeństwem jest symetryczna
(&owl;SymmetricProperty).
Dodatkowy nakład pracy zwróci nam się
bardzo szybko. Od tej pory system będzie
mógł sam np. wywnioskować, że (A, jest_ro-
dzenstwem, B) na podstawie informacji, że
(B, jest_rodzenstwem, A).
W zależności od naszych potrzeb może-
my wybrać mniej lub bardziej zaawanso-
wany dialekt ontologii używanych w sieci
(OWL-Lite, OWL-DL, OWL-Full). Cena, ja-
ką płacimy za coraz większe możliwości wy-
razu języka, którym się posługujemy, to ro-
snąca złożoność modelu koncepcyjnego na-
szej dziedziny wiedzy. Jednym słowem ry-
zykujemy, że im więcej mądrości będzie-
my chcieli zawrzeć w naszej ontologii, tym
mniejsza szansa na znalezienie kogoś, kto
będzie się chciał z nami porozumieć. Nale-
ży również uwzględnić aspekt technologicz-
ny, który będzie się przekładał na tzw. „czas
pracy procesora”.
Sieć jutra już dziś
Wracając do pytań zadanych w pierwszej
części artykułu, widzimy, że gdy poświęci-
my czas na zbudowanie odpowiedniego me-
tamodelu dla naszej informacji, znalezienie
odpowiedzi na zadane pytania stanie się ła-
twiejsze. Co więcej, taką odpowiedź będzie
można wygenerować automatycznie. Na
tym jednak nie kończą się możliwości Web
3.0. Dzięki zawarciu w naszych dokumen-
tach informacji o znaczeniu użytych pojęć
www.sdjournal.org
Sieć dziś i jutro
za pomocą publicznie dostępnych Ontolo- i przetwarzanie ogromnej liczby zdań zło-
gii oraz nadaniu wszystkim zasobom unikal- żonych z trójki (Podmiot, Predykat, Obiekt)
nych identyfikatorów, możliwe będzie rze- oraz dostarczy nam implementacji języka za-
czywiste powiązanie wiedzy dziś rozproszo- pytań i wnioskowania.
nej i uwięzionej w serwisach internetowych
w jedną całość. Przykładem takiej inicjatywy Oracle Semantic Technologies
jest projekt Linked Data. W ramach niego Oracle Semantic Technologies (OST) to
działają dziesiątki witryn współdzielących zbiór narzędzi realizujących przetwarza-
dane w oparciu o standardy RDF i URI. Ilu- nie danych semantycznych. Funkcje prze-
stracja 2 przedstawia wielkość chmury da- twarzania OST są dostępne w bazie da-
nych z lipca 2009. nych Oracle Enterprise Edition wersji 11g,
Czego zatem potrzebujemy, aby zacząć z opcją Spatial (pierwsze moduły były już
przygodę z Linked Data? Oczywiście na- dostępne w wersji 10g) i Partitioning. W
rzędzia, które pozwoli na przechowywanie systemach wymagających dużej wydajności
Tabela 1. Jedna z form zapisu informacji o zasobach
Podmiot Predykat Obiekt
Krzysztof jest_ojcem Michał
����������
��������� ������
Rysunek 1. Opis zasobu za pomocą relacji
Listing 1. De�nicja klas
<?xml version="1.0"?>
<rdf:RDF xmlns:rdf="http://w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#"
xmlns:rdfs="http://w3.org/2000/01/rdf-schema#">
<rdfs:Class rdf:ID="Osoba"></rdfs:Class>
<rdfs:Class rdf:ID="Mężczyzna">
<rdfs:subClassOf rdf:resource="#Osoba" />
</rdfs:Class>
<rdf:Property rdf:ID="jest_ojcem">
<rdfs:domain rdf:resource="#Mężczyzna" />
<rdfs:range rdf:resource="#Osoba" />
</rdf:Property>
</rdf:RDF>
Listing 2. Dodatkowe relacje pomiędzy klasami
...
<owl:Class rdf:ID="Mężczyzna">
<rdfs:subClassOf rdf:resource="#Osoba" />
<owl:disjointWith rdf:resource="#Kobieta" />
</rdfs:Class>
...
<owl:ObjectProperty rdf:ID="jest_rodzenstwem">
<rdf:type rdf:resource="&owl;SymmetricProperty" />
<rdfs:domain rdf:resource="#Osoba" />
<rdfs:range rdf:resource="#Osoba" />
</owl:ObjectProperty>
59
 Bazy danych
i spełnienia zadanych norm bezpieczeństwa,
Oracle Semantic jest wspierany przez opcje
Advanced Compression (zmniejszając na-
wet o 75% gabaryty woluminów), Real Ap-
plication Cluster, Virtual Private Database
i Advanced Security.
Integralną częścią rozwiązania OST jest
repozytorium RDF (tzw. trójek) – będące
w sferze przetwarzania semantycznego od-
powiednikiem relacyjnego modelu danych.
Do identyfikacji zasobów sieci semantycz-
nej wykorzystywane są identyfikatory URI.
Językiem zapytań stosowanym przy danych
semantycznych jest SPARQL, którego im-
plementacja w bazie danych jest realizowa-
na przez funkcję SEM_MATCH (wcześniej
SDO_RDF_MATCH).
Wyobraźmy sobie drzewo genealogiczne
pewnej rodziny, które następnie opiszemy,
korzystając z OST:
Pracę z OST zacznijmy od stworzenia tabe-
li family_rdf_data przechowującej model se-
mantyczny rodziny:
CREATE TABLE family_rdf_data (id NUMBER,
triple SDO_RDF_
TRIPLE_S);
Rysunek 2. Chmura danych Linked Data (żródło: Wikipedia)
60
W kolejnym kroku stwórzmy model seman-
tyczny:
execute SEM_APIS.create_rdf_
model('family',
'family_rdf_data',
'triple');
Wprowadźmy osoby i podstawowe relacje
pomiędzy nimi:
-- Waldemar jest ojcem Zuzanny
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (1,
SDO_RDF_TRIPLE_S('family',
'http://www.oracle.com/family/Waldemar',
'http://www.oracle.com/family/fatherOf',
'http://www.oracle.com/family/Zuzanna'));
...
Określmy role społeczne - Michał jest męż-
czyzną:
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (14,
SDO_RDF_TRIPLE_S('family',
'http://www.oracle.com/family/Michał',
'http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-
ns#type',
'http://www.oracle.com/family/
Mężczyzna'));
Obiekt Osoba to klasa składająca się z dwóch
podklas Mężczyzny i Kobiety:
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (17,
SDO_RDF_TRIPLE_S('family',
'http://www.oracle.com/family/Person',
'http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-
ns#type',
'http://www.w3.org/2000/01/rdf-
schema#Class'));
Mężczyzna i Kobieta są podklasami Osoby:
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (18,
SDO_RDF_TRIPLE_S('family',
'http://www.oracle.com/family/Male',
'http://www.w3.org/2000/01/rdf-
schema#subClassOf',
'http://www.oracle.com/family/Person'));
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (19,
SDO_RDF_TRIPLE_S('family',
'http://www.oracle.com/family/Female',
05/2010
 Sieć dziś i jutro

'http://www.w3.org/2000/01/rdf- END; ne są predefiniowane zbiory reguł (RULE-

schema#subClassOf', / BASE): RDFS, OWLSIF, RDFS++, OWLPri-
'http://www.oracle.com/family/Person')); me, SKOSCORE.
Możemy teraz wykonać ponownie zapy- Cechą prezentowanego rozwiązania jest
Przykład zapytań tanie: dodatkowo możliwość tworzenia własnych
Poniżej prezentujemy sposób wykorzystania reguł. Oto przykład:
funkcji SEM_MATCH w celu znalezienia SELECT m
odpowiednich zależności. FROM TABLE(SEM_MATCH( EXECUTE SEM_APIS.CREATE_RULEBASE('family_
Nasze pierwsze zapytanie (z wyłączonym '(?m rdf:type :Male)', rb');
silnikiem wnioskowania) zwróci obiekty kla- SEM_Models('family'),
sy „Mężczyzna”: SDO_RDF_Rulebases('RDFS'), INSERT INTO mdsys.semr_family_rb VALUES(
SEM_ALIASES(SEM_ALIAS('','http:// 'grandparent_rule',
SELECT m oracle.com/family/ '(?x :parentOf ?y) (?y :parentOf ?z)',
FROM TABLE(SEM_MATCH( ')), NULL,
'(?m rdf:type :Male)', null)); '(?x :grandParentOf ?z)',
SEM_Models('family'), SEM_ALIASES(SEM_ALIAS('','http:
null, Otrzymamy wynik: //www.oracle.com/
SEM_ALIASES(SEM_ALIAS('','http: family/')));
//www.oracle.com/ M
family/')), ---------------------------------- Prezentowane rozwiązanie, oferujące dodat-
null)); http://www.oracle.com/family/Michal kowe spojrzenie na dane poprzez analizę
http://www.oracle.com/family/Tomek pewnych zdefiniowanych zależności, posia-
Wynik: http://www.oracle.com/family/Waldemar da również wbudowane, wydajne mechani-
http://www.oracle.com/family/Grzegorz zmy ładowania dużych woluminów danych.
M http://www.oracle.com/family/Darek Są nimi: import poprzez API Java, operacje
---------------------------------- DML (INSERT, UPDATE) oraz ładowanie
http://www.oracle.com/family/Michal Proszę zwrócić uwagę, że silnik OST zna- hurtowe z plików płaskich.
http://www.oracle.com/family/Tomek lazł dodatkowych mężczyzn, dzięki wnio- Linki do dokumentacji, przykłady i ma-
skowaniu na podstawie reguły „Jeżeli ktoś teriały informacyjne znajdziemy na stro-
Wprowadźmy teraz regułę „Jeżeli ktoś jest jest czyimś bratem (brotherOf), to jest nie: http://www.oracle.com/technology/tech/
czyimś bratem (brotherOf), to jest męż- mężczyzną”. semantic_technologies/index.html
czyzną”: bądź prościej, wpisując w wyszukiwarce
Silniki wnioskowania hasło: Oracle Semantic Technologies.
INSERT INTO family_rdf_data VALUES (24, OWL i RDFS Prezentowany przykład został opra-
SDO_RDF_TRIPLE_S('family', Jak widać, sercem rozwiązań analiz seman- cowany na bazie dokumentacji dołączo-
'http://www.example.org/family/brotherOf', tycznych są mechanizmy dokonujące spraw- nej do produktu Oracle Semantic Tech-
'http://www.w3.org/2000/01/rdf- dzenia relacji pomiędzy zasobami, realizo- nologies dostępnej pod adresem: http:
schema#domain', wanymi za pomocą silników wnioskowa- //download.oracle.com/docs/cd/E11882_
'http://www.example.org/family/Male')); nia (ang. Entailment) RDF i wcześniej opi- 0 1 / a p p d e v. 1 1 2 / e 1 1 8 2 8 / s d o _ rd f _ c o n -
sanych dialektów ontologii OWL (bardziej cepts.htm#insertedID10
A następnie włączmy silnik wnioskowa- rozbudowanych reguł powstałych na bazie
nia: niedoskonałości RDF). Wnioskowanie jest
możliwe w oparciu o logiczne zależności po-
BEGIN między regułami (rules). Reguły to obiek-
SEM_APIS.CREATE_ENTAILMENT( ty wykorzystywane do oznaczania zależno-
'rdfs_rix_family', ści pomiędzy informacjami. Są nimi opera-
SEM_Models('family'), tory IF, filtry ograniczające wyniki operato-
SEM_Rulebases('RDFS')); ra IF i THEN. W Oracle Semantic wspiera-

�������� ������

�������� ������� ����� ������

Krzysztof Wysocki Paweł Korzec

������ ������ ����� ���

����������������� ����������� ����������� ���������
PAWEŁ KORZEC,
�������������� �������������� �������������� ������������� KRZYSZTOF WYSOCKI
Paweł Korzec, Sales Consultant, Oracle Polska
Krzysztof Wysocki, Consulting Solution Manager,
Rysunek 3. Drzewo genealogiczne – przykład danych semantycznych Oracle Polska

www.sdjournal.org 61
 Aplikacje biznesowe
Wdrożenia SAP –
droga przez mękę?
Co może się nie udać?
Wdrażanie systemu SAP jest przedsięwzięciem wymagających ścisłej
współpracy ze strony firmy wdrożeniowej i klienta. Rozwiązania typu
SAP posiadają z reguły gotową funkcjonalność podstawową ogólną lub
dedykowaną dla danej branży.
Dowiesz się:
• Jak wygląda proces wdrożenia systemu SAP
Business One;
• Jakie problemy możesz napotkać w proce-
sie wdrożenia SAP.
Poziom
trudności
W
trakcie wdrożenia produkt ta-
ki powinien być odpowiednio
skonfigurowany, dostosowany
do potrzeb danej organizacji i - jeśli zacho-
dzi taka potrzeba - rozszerzony dodatko-
wymi modułami. Dopiero wtedy realizuje
procesy biznesowe klienta i w pełni spełnia
oczekiwania użytkowników.
Zaniedbanie którejkolwiek z kluczo-
wych czynności przewidzianych w metody-
ce wdrożeniowej może spowodować nie tyl-
ko opóźnienie w realizacji projektu, ale i cał-
kowite jego fiasko.
Niniejszy artykuł przedstawia wybrane
problemy mogące pojawić się w trakcie re-
alizacji projektu oraz sugerowane sposoby
ich rozwiązywania.
Podobnie jak w przypadku standardo-
wych projektów wytwarzania oprogramo-
wania, proces wdrażania nie może odbywać
się ad hoc, bez określonych zasad, reguł i wy-
tycznych. Firma wdrożeniowa nie może po
prostu zainstalować produktu SAP w środo-
wisku klienta bez uprzedniej analizy wyma-
gań, zaprojektowania rozwiązania i przete-
stowania go. Cały proces powinien być sta-
rannie zaplanowany, podzielony na etapy,
62
Powinieneś wiedzieć:
• Podstawowa wiedza z zakresu zarządzania
projektem informatycznym;
• Podstawowa wiedza z zakresu wdrożeń sys-
temów klasy ERP
a produkty poszczególnych etapów uzgod-
nione z klientem.
Organizacja procesu wdrożeniowego jest
z reguły poniekąd narzucona przez produ-
centa rozwiązania SAP BO – który, ba-
zując na doświadczeniu wielu projektów
wdrożeniowych oraz wypracowanych naj-
lepszych praktykach, udostępnia partne-
rom (czyli z punktu widzenia klienta, fir-
mom wdrożeniowym) metodologię wdro-
żeniową.
W niniejszym artykule przedstawimy
opis metodyki wdrożenia systemu SAP Bu-
siness One (oparty na dokumencie Zinte-
growanej koncepcji wdrożenia i funkcjono-
wania opracowanej przez SAP AG).
Metodyka wdrażania SAP BO
Metodyka dzieli projekt wdrożeniowy na fa-
zy, w ramach których realizowane są kroki
wdrożenia ze szczególnym uwzględnieniem
kamieni milowych, związanych z powstawa-
niem konkretnych produktów projektu oraz
ich odbiorem przez klienta.
Jednym z kluczowych założeń realiza-
cji projektu wdrożeniowego według przed-
stawionej metodyki jest współpraca klienta
(szczególnie grupy wdrożeniowej) z zespo-
łem konsultantów firmy wdrożeniowej.
Metodyka wdrożeniowa SAP Business
One obejmuje trzy etapy:
• Etap przedwdrożeniowy;
• Etap wdrożenia;
• Etap rozwoju rozwiązania biznesowego
w systemie SAP.
Każdy etap składa się z faz. I tak, etap
przedwdrożeniowy obejmuje dwie fazy:
• Faza 0 - Przygotowanie sprzedaży sys-
temu. W tej fazie wykonywana jest
ocena projektu wdrożeniowego SAP
BO przez firmę wdrożeniową oraz po-
dejmowana decyzja o zakupie syste-
mu. W wyniku fazy powinna powstać
wstępna ocena projektu wdrożenio-
wego – czyli m.in. dokument opisu-
jący zakres organizacyjny, opis proce-
sów biznesowych, które zostaną obję-
te rozwiązaniem SAP oraz dokumenty
zarządcze w postaci wstępnego harmo-
nogramu oraz budżetu.
• Faza 1 – Określenie wymagań. Celem
tej fazy jest pozyskanie wymagań klien-
ta co do zakresu i funkcjonalności roz-
wiązania SAP. Wymagania te będą sta-
nowić podstawę projektu wdrożenio-
wego. Identyfikacja wymagań może
być wykonana na dwa sposoby: poprzez
opracowanie dokumentu Opis wyma-
gań lub przeprowadzenie szczegółowej
analizy, wyniku której powstaje doku-
ment Analizy Przedwdrożeniowej. Opis
wymagań jest zestawieniem wszystkich
wymagań klienta i obejmuje zazwyczaj:
procesy biznesowe danej organizacji,
które mają być wspomagane systemem
SAP, dokumenty tworzone w systemie,
raporty wykorzystywane przez użyt-
kowników końcowych, specyfikę da-
nych przetwarzanych przez system.
Analiza przedwdrożeniowa charakteryzu-
je się większym stopniem szczegółowości,
niż sam opis wymagań. Podstawowym jej
celem jest identyfikacja procesów bizneso-
05/2010

wych oraz funkcjonalności objętych plano-
wanym wdrożeniem. Analiza ta skupia się
na określeniu procesów i powiązań mię-
dzy nimi. Obejmuje nie tylko procesy, któ-
re będą objęte wdrożeniem i są realizowa-
ne w standardzie SAP BO, ale i wymagają-
ce specjalnych rozwiązań poza standardem
SAP BO. W wyniku analizy przedwdroże-
niowej określane są również interfejsy do
innych systemów oraz raporty i dokumen-
ty produkowane przez projekt wdrożenio-
wy. Analizę wykonuje zespół wdrożeniowy
(dostawca SAP BO), wymagana jest jednak
ścisła współpraca klienta.
W wyniku fazy 1 powstaje dokument
Opis wymagań lub dokument Anali-
za przedwdrożeniowa, uzgodniony przez
klienta i firmę wdrożeniową. Kolejnym eta-
pem jest etap wdrożenia. Obejmuje on na-
stępujące fazy:
• Faza 1 – Organizacja projektu. Celem
tej fazy jest zorganizowanie projektu
wdrożeniowego – w zakresie zarządza-
nia, zasobów, logistyki, etc. Faza ta roz-
poczyna się określeniem Sponsora pro-
jektu oraz powołaniem przez klienta
Koordynatora projektu i grupy wdro-
żeniowej odpowiedzialnej za wdroże-
nie SAP BO w organizacji. Ze strony
dostawcy powoływany jest Kierownik
Projektu oraz zespół konsultantów. Kie-
rownik Projektu opracowuje dokument
Karty Projektu wdrożenia SAP BO, któ-
ry obejmuje m.in. strategię wdrożenia,
podstawowe i dodatkowe cele bizneso-
we projektu oraz jego uzasadnienie biz-
nesowe, krytyczne czynniki powodze-
nia projektu, ryzyka, zakres (na podsta-
wie wyników etapu przedwdrożenio-
wego np. Analizy Przedwdrożeniowej),
ramowy oraz szczegółowy harmono-
gram, procedury oraz środowisko tech-
niczne projektu. Ponadto, Kierownik
Projektu inicjalizuje Dokumentację pro-
jektu klienta (czyli rozwiązań projekto-
wych) oraz Dziennik Projektu (czyli do-
kument realizacji projektu). Dokumen-
ty te będą w dalszym ciągu uzupełnia-
ne przez konsultantów. W fazie 1 okre-
ślane są również potrzeby szkoleniowe
grupy wdrożeniowej i użytkowników
końcowych systemu.
• Faza 2 – Instalacja systemu SAP BO.
Celem tej fazy jest zainstalowanie roz-
wiązania SAP w środowisku klienta.
W tej fazie przygotowywane jest śro-
dowisko techniczne (na podstawie wy-
ników analizy potrzeb sprzętowych dla
wdrożenia systemu wykonanej w fazie
przedwdrożeniowej), po czym insta-
lowane oprogramowanie SAP BO oraz
ewentualnie inne aplikacje (np. pro-
www.sdjournal.org
Wdrożenia SAP
dukty dostawcy wspomagające standar- wanie interfejsów oraz migrację danych
dową funkcjonalność SAP). Prace insta- z dotychczasowych systemów. Dodat-
lacyjne dokumentowane są w Dokumen- kowo, dostawca (lub sam klient – zależ-
tacji projektu klienta. nie od ustaleń) opracowuje dokumenta-
• Faza 3 – Szkolenie grupy wdrożeniowej cję dla użytkowników końcowych oraz
(czyli użytkowników ze strony klienta). realizuje zaplanowane szkolenia. Wy-
Zakres szkolenia jest inny w zależności konywane są też całościowe testy roz-
od odbiorców – cała grupa wdrożenio- wiązania celem weryfikacji popraw-
wa otrzymuje ogólną prezentację syste- ności funkcjonalności. Zakończeniem
mu SAP BO, natomiast specjaliści da- prac jest wykonanie audytów – przygo-
nego obszaru (np. Kadry i Płace) biorą towania użytkowników do pracy z sys-
udział w warsztatach funkcjonalnych temem oraz samego systemu: jego goto-
przedstawiających dany obszar oraz po- wości do pracy w środowisku produk-
wiązania z innymi modułami rozwiąza- cyjnym.
nia. • Faza 6 – Nadzór nad pracą produktyw-
• Faza 4 – Przygotowanie rozwiązania ną systemu. Polega na wyłączeniu do-
biznesowego w SAP BO. Polega to na tychczasowych systemów (które zosta-
opracowaniu koncepcji rozwiązania ły zastąpione rozwiązaniem SAP BO)
biznesowego(rozumianego jako spo- i przejściu na obsługę procesów wdro-
sób realizacji procesów), odpowiedniej żonym systemem SAP. Zaleca się rów-
konfiguracji systemu SAP BO i ewentu- nież, by dostawca czuwał nad zamknię-
alnym przygotowaniu elementów roz- ciem pierwszego okresu rozrachunko-
wiązania poza standardem SAP (w ra- wego w działaniu systemu. Zakończe-
mach Dokumentacji projektu klienta), niem fazy jest protokół zamknięcia pro-
przygotowaniu scenariuszy testowych jektu wdrożeniowego SAP BO.
i przetestowaniu gotowego systemu.
W zakres prac wchodzi też określenie Ostatnim etapem projektu wdrożeniowe-
i skonfigurowanie ról oraz uprawnień go jest etap rozwoju rozwiązania bizneso-
użytkowników. Dostosowanie systemu wego w systemie SAP BO. Rozwój obejmu-
do wymagań oraz konfiguracja jest za- je jedną fazę:
daniem firmy wdrożeniowej; testy na-
tomiast powinny być wykonane przez • Faza 1 – Przygotowanie i uruchomie-
klienta. nie funkcjonalności rozszerzonej SAP.
• Faza 5 – Przygotowanie systemu SAP Obejmuje to określenie zakresu funk-
BO do pracy. Celem tej fazy jest przygo- cjonalności rozszerzonej i sporządze-
towanie rozwiązania do produktywnej nie odpowiedniej umowy pomiędzy
pracy w organizacji klienta. Zadanie to stronami, opracowanie funkcjonalności
obejmuje: sfinalizowanie przygotowa- rozszerzonej oraz procedur testowych,
nia raportów i dokumentów, przygoto- przetestowanie rozwiązania i przeka-
Analiza przedwdrożeniowa
Analiza przedwdrożeniowa realizowana jest w czterech krokach. Oto one:
1. Przygotowanie się klienta do wywiadów
Zanim firma wdrożeniowa przystąpi do wywiadów umożliwiających wykonanie analizy,
klient musi się odpowiednio przygotować. Obejmuje to zebranie następujących informacji:
schemat organizacyjny przedsiębiorstwa klienta, przebieg procesów biznesowych, obieg
dokumentów oraz raportów.
2. Przeprowadzenie wywiadów
Przeprowadzenie wywiadów jest zadaniem firmy wdrożeniowej. Celem wywiadu jest zebra-
nie informacji niezbędnych do określenie procesów biznesowych i funkcjonalności objętych
wdrożeniem oraz interfejsów stałych, raportów, formularzy i dokumentów. W ramach anali-
zy przedwdrożeniowej należy również ustalić wymagania sprzętowe dla wdrożenia systemu
SAP BO. Prowadzący wywiad powinni także umieć na bieżąco wychwycić niespójności oraz
próbować wyjaśnić ewentualne wątpliwości (np. co do zakresu wdrożenia).
3. Opracowanie dokumentu Analizy przedwdrożeniowej
Informacje zebrane w trakcie wywiadów są podstawą do opracowania dokumentu Analizy
przedwdrożeniowej. Przygotowanie dokumentu jest zadaniem firmy wdrożeniowej.
4. Akceptacja dokumentu Analizy przedwdrożeniowej
Samo przygotowanie dokumentu Analizy przedwdrożeniowej nie stanowi podstawy do
podjęcia dalszych prac projektowych. Dokument musi być zatwierdzony przez klienta oraz
firmę wdrożeniową.
63
 Aplikacje biznesowe
zanie rozszerzenia do pracy na produk-
cji. W razie konieczności wykonywane
jest też wyłączenie starych systemów,
zastępowanych przez funkcjonalność
rozszerzoną. W wyniku fazy otrzymu-
je się funkcjonalność rozszerzoną syste-
mu oraz protokół zamknięcia projektu
wdrożenia funkcjonalności rozszerzo-
nej systemu SAP.
Ryzyko w implementacji
systemu SAP BO
Problemy z wdrożeniem systemu SAP BO
mogą pojawiać się na kilku płaszczyznach.
Najczęstszymi – i jednocześnie najbardziej
krytycznymi dla powodzenia projektu – są
zagrożenia związane z prawidłowym pozy-
skaniem i zaimplementowaniem wymagań.
Określenie wymagań wymaga dogłębnego
zrozumienia procesów biznesowych w orga-
nizacji klienta, zidentyfikowanie procesów,
które mogą być objęte rozwiązaniem SAP
BO, zweryfikowanie, w jakim stopniu SAP
umożliwi realizację tych procesów, wyszu-
Rysunek 1. Etapy projektu wdrożeniowego
Rysunek 2. Dokumenty projektowe
64
kanie ewentualnych luk lub problemów (np.
procesów, których SAP nie wspiera, brakują-
cych danych) i wspólne z klientem znalezie-
nie rozwiązania.
Ustalone i zaakceptowane wymagania
stanowią podstawę do zaplanowania prac
i opracowania projektu rozwiązania – dla-
tego też niezmiernie ważne jest, by były
określone prawidłowo i kompletnie. Odpo-
wiedzialność identyfikacji wymagań leży
w głównej mierze po stronie firmy wdroże-
niowej, jednak nie jest możliwa bez ścisłej
współpracy klienta. I tu pojawia się kolejny
problem – brak zaangażowania przedstawi-
cieli klienta w prace związane z projektem
wdrożeniowym. Brak zaangażowania nieko-
niecznie musi wynikać z lekceważenia całe-
go przedsięwzięcia lub negowania potrzeby
i zasadności wdrożenia – zazwyczaj wiąże
się po prostu z brakiem czasu pracowników
klienta. Nie każda firma chcąca wdrożyć
SAP BO ma możliwość oddelegowania ze-
społu pracowników do wspierania prac do-
stawcy – czasem, by nie zaburzać stabilno-
ści i ciągłości bieżącej pracy, pracownicy wy-
stępują jedynie w roli konsultantów, mogąc
poświęcić dostawcy wyznaczoną ilość cza-
su (i ani godziny więcej), wykonując jedno-
cześnie swoje normalne obowiązki. W przy-
padku wdrożeń realizowanych w dużych or-
ganizacjach, obejmujących wiele złożonych
procesów biznesowych, może to nie wystar-
czać – i firma wdrożeniowa skazana jest na
długie oczekiwanie na odpowiedź w kluczo-
wych kwestiach, lub na domyślanie się prawi-
dłowego rozwiązania.
Poniżej opisano dokładniej najczęściej po-
jawiające się problemy oraz możliwe sposo-
by przeciwdziałania im.
Brak zaangażowania
przedstawicieli klienta
Zdarzają się sytuacje, w których klient zle-
ca dostawcy wdrożenie systemu SAP BO,
dostarcza wstępną listę wymagań, po czym
uważa, że jego rola w procesie się skończy-
ła – a reszta należy już do firmy wdrożenio-
wej. Zdarzają się również sytuacje, w któ-
rych klient nie zapewnia wystarczające-
go wsparcia swoich pracowników w proce-
sie analizy przedwdrożeniowej, wychodząc
z założenia, iż rolą dostawcy jest opracowa-
nie analizy lub – po prostu – nie chcąc od-
rywać swojego personelu od właściwych za-
dań. W wyniku takiego podejścia, dostawca
nie jest w stanie poprawnie zidentyfikować
wymagań i, co za tym idzie, zaimplemen-
tować rozwiązania odpowiadającego ocze-
kiwaniom odbiorców. Argumenty w stylu
„potrzebujemy wsparcia Waszych pracowni-
ków, by określić, co dokładnie system ma ro-
bić, jakie procesy wspierać, jakie dokumen-
ty i w jakiej postaci produkować” nie zawsze
odnoszą pożądany skutek.
Co można zrobić?
Najlepszą metodą jest po prostu uświa-
domić klientowi złożoność i mnogość do-
stępnych w SAP funkcji – wiele z nich nie
jest klientowi potrzebnych, inne muszą zo-
stać odpowiednio dostosowane do potrzeb
i oczekiwań użytkowników. Dostawca nie
jest w stanie przewidzieć wymagań wyni-
kających ze specyfiki danej branży i przed-
siębiorstwa – nawet jeśli posiada spore do-
świadczenie we wdrażaniu rozwiązań SAP
BO w danym obszarze. Może zaproponować
rozwiązanie, dostarczyć swoich uwag – ale
to klient jest stroną decydującą o ostatecz-
nym kształcie wymagań.
Dostawca powinien uświadomić kliento-
wi, iż bez jego wsparcia projekt jest z góry ska-
zany na niepowodzenie – określić ryzyko wy-
nikające z niepełnej lub niepoprawnej identy-
fikacji wymagań, jego późniejsze skutki w po-
staci zmian do funkcjonalności, opóźnień
wynikających z konieczności poprawy czy
zmiany dotychczasowych wymagań etc.
05/2010

Nieadekwatna
dokumentacja systemu
Załóżmy, że jesteś Kierownikiem Projektu
mającego na celu wdrożenie systemu SAP
BO u klienta. Twój zespół zaczyna groma-
dzić wymagania systemu od użytkowni-
ków. Po uzyskaniu wszystkich potrzebnych
informacji, dochodzisz do wniosku, iż po-
siadasz wystarczające dane do implementa-
cji „docelowego” systemu. A ponieważ ro-
zumiesz działanie „docelowego” systemu,
wiesz, jak ma funkcjonować i jakie są wyma-
gania względem niego – zapominasz o udo-
kumentowaniu „bieżącego” systemu (czy-
li systemu, który będzie zastąpiony rozwią-
zaniem SAP).
Podczas testów akceptacyjnych okazuje
się, że system nie spełnia oczekiwań użyt-
kowników końcowych, a uczestnicy testów
UAT nie są w stanie walidować Twojego roz-
wiązania. Klient jest rozczarowany propono-
wanym rozwiązaniem – a Ty musisz teraz
udowodnić, że zaimplementowane rozwią-
zanie SAP jest zgodne z potrzebami bizne-
sowymi i wymaganiami. Znajdujesz się w sy-
tuacji, w której nie możesz wyjaśnić, w jaki
sposób nowe rozwiązanie SAP ma taką sa-
mą – lub rozszerzoną – funkcjonalność po-
przedniego systemu. Padają pytania – jak
SAP zastępuje funkcjonalność starego syste-
mu, i czy w ogóle to robi?
Co można zrobić?
Określ, czy istnieje dokumentacja w po-
staci specyfikacji funkcjonalnej, diagramów
architektury, diagramów przepływu proce-
su opisująca obecną funkcjonalność syste-
mu. Współpracuj z klientem – w szczegól-
ności z programistami, którzy projektowali
stary system – by zrozumieć niuanse i ob-
szary wysokiego ryzyka w systemie, który
będzie zastępowany rozwiązaniem SAP. Do-
kumenty, które zgromadzisz, pozwolą po-
znać obecny system oraz w dużym stopniu
zdeterminować sposób zastąpienia starego
systemu nowym.
Opracuj wstępne przypadki testowe, któ-
re w szczególności weryfikują, w jaki sposób
przetestować funkcje starego systemu zastą-
pione rozwiązaniem SAP. Przypadki te po-
winny być skontrolowane przez uczestni-
ków testów UAT. Dokumentuj każdą infor-
mację zwrotną od recenzentów i (w miarę
możliwości) postaraj się stworzyć prototyp
docelowego rozwiązania – tak, by umożli-
wić użytkownikom końcowym wgląd w no-
wą funkcjonalność i jak najszybsze dostar-
czenie uwag co do stopnia spełnienia oczeki-
wań wobec systemu.
Niedopracowane wymagania
Wiele organizacji (szczególnie związanych
z administracją) produkuje setki wymagań
formułowanych jako „system powinien…”.
www.sdjournal.org
Wdrożenia SAP
Wymagania powinny skupić się na tym, co nych w Excelu, a użytkownicy końcowi tra-
system będzie robił – i to dość dokładnie. cą zaufanie do aplikacji.
Organizacje, które przymierzają się do Co można zrobić?
wdrożenia SAP BO, często zaczynają od Jeśli organizacja, w której wdrażasz SAP BO,
określania wymagań – zamiast najpierw wykonuje testy oparte na wymaganiach, za-
zorientować się w funkcjonalności systemu proponuj narzędzie zarządzania wymaga-
– i w efekcie wymagania mają się nijak do niami (Requisite Pro, Caliber-RM). Dopracuj
możliwości systemu SAP. wszystkie wymagania, upewnij się, że każde
Niektóre firmy mają w zwyczaju doku- jest wystarczająco zrozumiane i dla każdego
mentować wymagania w postaci plików można określić atrybuty: wykonalność, ko-
Excel – to utrudnia śledzenie wymagań nieczność, spójność, kompletność, priory-
(zwłaszcza historii zmian), zmiany treści tet, poprawność, możliwość śledzenia, jed-
wymagań i efektywne komunikowanie ich noznaczność.
do zaangażowanych osób, określanie właści- Zaprezentuj swoje (i zespołu wdroże-
cieli wymagań, tworzenie RTM (macierz śle- niowego) zrozumienie wymagań za pomo-
dzenia wymagań), wreszcie – zarządzanie cą diagramów przepływu procesu oraz po-
cyklem życia wymagań. przez sesje przeglądowe. Wymagania, które
Instytucja wdrażająca SAP jest później nie mogą być zaimplementowane, powinny
obarczona zadaniem interpretacji wyma- być oznaczone jako wyłączenia. Wymagania
gań spisanych w Excelu, planowaniem im- spoza zakresu projektu wdrożeniowego na-
plementacji wymagań i weryfikacji stopnia leży komunikować zespołowi .
pokrycia wymagań testami. Dostawca SAP Najprawdopodobniej wymagania nie osią-
zamiast skupić się na uszczegóławianiu wy- gną nigdy stanu „perfekcji” (gdyż to mogło-
magań, traci wiele czasu na zarządzanie sa- by sparaliżować projekt), lecz powinny być
mą listą i niemal na ślepo próbuje imple- zdefiniowane jasno i zrozumiałe – tak, by ze-
mentować wymagania w treści określonej spół mógł kontynuować prace z akceptowal-
przez klienta – nawet jeśli niektóre z nich są nym poziomem ryzyka (w przeciwieństwie
niepotrzebne, niezgodne z funkcjonalnością do prowadzenia prac implementacyjnych na
SAP lub wręcz niemożliwe do realizacji. podstawie wymagań będącym jedynie hasła-
W czasie testów, lub później – po insta- mi). Po osiągnięciu akceptowalnego poziomu
lacji systemu SAP BO, często rozpoczynają ryzyka, zespół funkcjonalny może rozpocząć
się debaty na temat funkcjonalności rozwią- konfigurację systemu, a zespół techniczny
zania – które nie spełnia wymagań określo- – implementację nowych aplikacji.
SAP – ale po co mi to? Korzyści.
SAP to nie tylko sprawniejsza rejestracja i wystawianie dokumentów. To nie tylko repozyto-
rium danych.
Sedno korzyści z systemu SAP polega na zupełnie nowej jakości i szybkości informacji, któ-
re kierownictwo otrzymuje do dyspozycji. Dzięki tym danym można decydować o zmianach
cen, ofert, dostawców, można również zapobiegać zmniejszeniu płynności finansowej.
System SAP umożliwia wyraźną poprawę gospodarki środkami finansowymi. SAP wspiera za-
rządzanie budżetem poprzez prognozy kosztowe i przepływowe. Prognoza płynności wspo-
maga decyzje w zakresie finansowania działalności bieżącej. Raporty prezentowane przez
system mogą w dowolnym momencie dostarczyć informacji o planowanych datach wpły-
wu należności i koniecznych płatnościach – co pozwala zarządzać bieżącymi rozrachunkami
z klientami i dostawcami. Dzięki temu można świadomie i kompleksowo kształtować polity-
kę kredytu kupieckiego, bez obaw o utratę płynności.
Ogromną korzyścią rozwiązania SAP jest możliwość stworzenia kompleksowego, efektyw-
nego systemu kontrolingu, w odróżnieniu od tradycyjnych aplikacji księgowych, niezinte-
growanych z obszarem zaopatrzenia i sprzedaży firmy. Dzięki SAP można w pełni realizo-
wać postulat kontrolingu – sterowanie wszystkimi działaniami w firmie, które dają podstawę
efektywnego podejmowania decyzji i w efekcie pozwalają na osiągnięcie zysku.
System SAP zapewnia precyzyjne i aktualne informacje o rentowności poszczególnych pro-
duktów, usług, działów, segmentów rynku – dzięki kalkulacji kosztów i przychodów na nie
przypadających.
„Ile kosztuje dany produkt?”, „Ile kosztuje dana usługa?”, „Jaki wpływ będzie miała zmiana
cen produktów przez dostawców?” - to niektóre z pytań wpływających na stan finansowy
i przyszłość firmy. Na te pytania SAP daje odpowiedź – poprzez zawarte w systemie mechani-
zmy symulacji i kalkulacji kosztów produkcji oraz jej rentowności. Stosując różne modele wy-
ceny i alternatywne zestawy składników (produktu, usługi) kierownictwo danego przedsię-
biorstwa może precyzyjnie zaplanować koszty danego produktu lub usługi i na bieżąco mo-
nitorować rentowność działalności. Analiza rozbieżności (odchyleń danych rzeczywistych
od danych planowanych) umożliwia szybką identyfikację słabych punktów i podjęcie odpo-
wiednich decyzji naprawczych.
Dużym udogodnieniem są zestawy narzędzi typu business intelligence, czyli elastycznych
dodatków umożliwiających samodzielne kreowanie raportów.
65
 Aplikacje biznesowe
Wymagania powinny być określone dla
każdego obszaru implementacji SAP BO
– nie tylko dla funkcjonalności dotyka-
jących tej implementacji. Kategorie wy-
magań obejmują: bezpieczeństwo, work
flow, raporty, interfejsy, formy, wykona-
nie, archiwizację, użyteczność etc. Określ
wszystkich udziałowców oraz przydziel
właścicieli wymagań dla każdego obszaru.
Wymagania, które spełnione są automa-
tycznie (poprzez rozwiązanie produktowe
SAP) i nie wymagają tworzenia przypad-
ków testowych, powinny być jasno przed-
stawione klientowi (np. poprzez prezen-
tację demo aplikacji). Należy jednak pa-
miętać, iż samo zaprezentowanie kliento-
wi sposobu, w jaki produkt SAP spełnia
wymagania, nie wystarcza – należy upew-
nić się, że akceptacja jest oficjalna i udoku-
mentowana.
Rysunek 3. Fazy etapu 1
Rysunek 4. Rezultaty wstępnej oceny projektu wdrożeniowego
66
Opracuj RTM, który wykaże, że wszystkie
wymagania mają pokrycie i są zmapowane
na przypadki testowe.
Brak weryfikacji zakresu
Relacje pomiędzy firmą wdrażającą SAP BO
a klientem mogą ulec radykalnemu ochło-
dzeniu, przerodzić się wręcz we wrogość
– jeśli klient ma poczucie, że zaimplemento-
wane rozwiązanie nie pasuje do jego potrzeb
biznesowych, a użytkownicy końcowi nie są
w stanie wykonać czynności, które wykony-
wali z łatwością za pomocą starego systemu.
Problem pojawia się, gdy klient zgłasza
defekty i usterki do systemu SAP BO, któ-
re dotyczą obszarów czy funkcji nie będą-
cych w zakresie prac wdrożeniowych, lub
nieudokumentowanych w wymaganiach do
systemu. Kiedy firma wdrożeniowa identy-
fikuje takie błędy jako żądania zmian (a nie
problemy z implementacją rozwiązania
SAP), relacje z klientem ulegają szybkiemu
pogorszeniu – z punktu widzenia klienta
system nie spełnia swojej roli, z perspektywy
dostawcy wymagane prace zostały wykona-
ne poprawnie i według dokumentacji.
Co można zrobić?
Ustal produkty prac oraz kryteria odbio-
ru. Klient weryfikuje i zatwierdza produk-
ty zgodnie z owymi kryteriami. Brak akcep-
tacji produktu lub zweryfikowanego już wy-
magania, musi być udokumentowany i roz-
wiązany.
Zdarzają się sytuacje, kiedy po implemen-
tacji SAP wdraża się system o funkcjonalno-
ści zgodnej z wymaganiami, podejmowana
jest decyzja GO LIVE, system zostaje zain-
stalowany w środowisku produkcyjnym, po
czym klient uskarża się, iż oprogramowanie
nie spełnia jego potrzeb – przy czym nie do-
starcza na to konkretnych dowodów. Stwier-
dzenia w stylu „system nie robi tego”, „sys-
tem nie jest tak dobry, jak poprzedni”, „sys-
tem jest skomplikowany” nie mówią nic.
Klient powinien przekazać konkretne przy-
kłady na to, że zaimplementowane rozwią-
zanie nie spełnia potrzeb biznesowych czy
wymagań przed podpisaniem zgody na
wdrożenie produkcyjne.
Firma wdrożeniowa oraz klient powin-
ni ustalić kryteria zakończenia (exit crite-
ria) dla fazy testowania oraz testów akcep-
tacyjnych. Umożliwi to uniknięcie proble-
mów z interpretacją wyników etapu testów
i pomoże w podjęciu decyzji co do dalsze-
go działania (np. decyzji GO LIVE). Zale-
ca się, by uczestnicy UAT wykorzystywali
część poprzednio użytych w testach integra-
cyjnych scenariuszy testowych. Tym sposo-
bem, wykonując testy akceptacyjne, weryfi-
kowana jest zarówno poprawność wyników
wcześniejszych faz testowania. UAT jest do-
skonałym momentem na wskazanie wszyst-
kich problemów zauważonych w rozwiąza-
niu SAP przed wdrożeniem na produkcję.
Mimo to nadal wiele organizacji nie przykła-
da do testów akceptacyjnych należytej uwa-
gi i woli raczej polegać na demo systemu ja-
ko dowodzie spełnienia wymagań użytkow-
ników – a przecież UAT to okazja, by udo-
stępnić aplikację prawdziwym użytkowni-
kom końcowym.
Nieudokumentowane założenia,
ryzyka, ograniczenia
Zdarzają się projekty, w których w fazie po-
czątkowej dokumentuje się ryzyka, założe-
nia i ograniczenia bardzo pobieżnie, w zasa-
dzie tylko pro forma. Takie – stworzone po-
niekąd z przymusu – dokumenty umiesz-
cza się gdzieś, zaś o miejscu ich przecho-
wywania, a czasem i o samej ich obecności,
szybko się zapomina.
05/2010
 Wdrożenia SAP

Kiedy projekt nabiera rozpędu i wcho- długi – przedłużający się – czas. Co wię- Ze swojej strony klient powinien wspólnie
dzi w kolejne fazy, nikt nie dokonuje sto- cej, w wyniku braku kontroli i zaangażo- z dostawcą ustalić priorytety i oczekiwane
sownych aktualizacji w dokumentacji ry- wania ze strony klientów, problemy te mo- daty rozwiązania problemów.
zyka, założeń i ograniczeń – które powin- gą zostać przez pomyłkę zamknięte – pod-
ny wyjaśniać, w jaki sposób podejmowano czas gdy w rzeczywistości nigdy ich nie Znikająca wiedza
decyzje zarządcze i co miało na nie wpływ rozwiązano. Z punktu widzenia klienta jest to istotny
(np. ograniczenie zakresu projektu w ja- Co można zrobić? problem i zagrożenie użytkowania wdrożo-
kimś stopniu ze względu na określone ry- Ustal „punkt kontaktu” – osobę odpowie- nego systemu. Klient zatrudnia kontrakto-
zyko). Często powoduje to chaos – dostaw- dzialną za kontakt z klientem. Osoba ta po- rów i konsultantów posiadających wiedzę
ca SAP nie jest w stanie obronić swoich de- winna dokumentować wszystkie próby roz- – z jednej strony o wdrażanym systemie SAP
cyzji czy działań wynikłych z braku odnie- wiązania danego problemu i wyniki owych – z drugiej o procesach biznesowych danej
sienia do udokumentowanych ograniczeń prób. Zadaniem osoby kontaktowej jest rów- organizacji. Ludzie ci odpowiadają za kon-
czy założeń. nież opracowywanie i dystrybucja codzien- figurację systemu, stworzenie interfejsów
Co można zrobić? nego raportu o wszystkich problemach do- pomiędzy różnymi systemami w przedsię-
Udokumentowanie zagrożeń, ograniczeń stawcy – a to w celu uniknięcia ryzyka od- biorstwie, testowanie i rozwiązywanie pro-
i założeń to początek – ale nie koniec prac suwania problemów na potem (w związku blemów zgłaszanych przez użytkowników
związanych z tym obszarem zarządzania z brakiem odpowiedzi ze strony klienta po końcowych.
projektem. Ryzyka powinny być stale pod- tym, jak dostawca zaproponuje rozwiązanie Zazwyczaj jednak terminy w projekcie
dawane ocenie, przeglądane i weryfikowa- problemu). oraz wysokie priorytety innych zadań po-
ne. To, że dane ryzyko – zidentyfikowane
na początku projektu – nie wystąpiło przez
pierwsze 3 miesiące, nie oznacza, że nie po-
jawi się w miesiącu 4.
Zgodnie z dobrymi zasadami zarządza-
nia ryzykiem, zagrożenia o wysokim priory-
tecie powinny być przeglądane co najmniej
raz w tygodniu. Na zapobieganie wystąpie-
nia ryzyka lub minimalizację jego skutków
należy określić odpowiedni budżet - pozwo-
li to elastyczniej poradzić sobie z ewentu-
alnym pojawieniem się problemu. Osoby,
w największym stopniu narażone na wpływ
ryzyka, powinny być na bieżąco informowa-
ne o statusie przeglądów i aktualnym stanie
zagrożeń w projekcie.
W przypadku założeń i ograniczeń obo-
wiązuje podobna zasada – zasada systema-
tycznych przeglądów, aktualizacji danych
i informowania o zmianach osób zaangażo-
wanych.

Problemy dostawcy
z oprogramowaniem
Podczas testowania lub utrzymywania syste-
mu SAP można znaleźć błędy, luki czy uster-
ki, które nie mogą być naprawione przez ze-
spół wdrożeniowy.
Takie błędy wynikają zwykle nie z posia-
dania nieprawidłowo zaimplementowane-
go rozwiązania SAP, lecz z niedoskonałości
oprogramowania dostawcy. W zależności od
powagi problemu, wpływ błędów na biznes
może przejawiać się w następujący sposób:

• Niezadowolenie klienta / użytkowni-

ków końcowych;
• Brak możliwości realizacji specyficznej
funkcjonalności systemu;
• Straty finansowe;
• Niestabilność systemu.

Problemy dostawcy z oprogramowaniem

mogą pozostawać nierozwiązane przez Rysunek 5. Fazy etapu 2

www.sdjournal.org 67
 Aplikacje biznesowe
wodują, że kontraktorzy i konsultanci wy-
konują swoją pracę w sposób – pod pew-
nym względem – zdezorganizowany i nie-
ustrukturyzowany. Dezorganizacja ta doty-
czy dokumentacji wykonanych zadań oraz
produktów. O ile sama praca może być zre-
alizowana doskonale, o tyle już udokumen-
towanie jej może (z braku czasu) pozosta-
wiać wiele do życzenia. Skutek? Po jakimś
czasie kontraktorzy i konsultanci opuszcza-
ją dany projekt, a klient pozostaje z niepełną
wiedzą, jaką mu pozostawili. Pierwszy lep-
szy audyt wykonany na projekcie wdroże-
niowym wykaże, że klient nie do końca wie,
na czym polegały prace projektowe, jak zo-
stały zrealizowane, jak i gdzie są udokumen-
towane (o ile w ogóle są).
Co można zrobić?
Częste zmiany ludzi w przypadku pracy
w formie body leasingu lub wynajmu kon-
sultantów są poniekąd normalne. Można
jednak zminimalizować ryzyko wynikające
z częstych zmian kadrowych i uniknąć utra-
Rysunek 6. Fazy etapu 3
Rysunek 7. Ryzyko w projekcie wdrożeniowym
68
ty wiedzy wraz z odejściem danego kontrak-
tora czy konsultanta. W tym celu:
• Stwórz wspólne repozytorium do gro-
madzenia dokumentów, notatek, wszel-
kich zapisów o przebiegu i wynikach
prac. Opracuj standard nazywania pli-
ków (ułatwi to zorientowanie się w za-
wartości danego pliku).
• Powołaj zespół QA, którego zadaniem
będzie wprowadzenie i egzekwowanie
standardów projektowych oraz opraco-
wanie wytycznych dla poszczególnych
zadań.
• Wymagaj raportów tygodniowych od
wszystkich kontraktorów. Raporty te
powinny zawierać listę zrealizowanych
zadań i ich wyniki (np. nazwy wytwo-
rzonych dokumentów).
• W przypadku odejścia kontraktora z ze-
społu, zwołaj spotkanie (co najmniej 2,
3 dni przed odejściem pracownika), na
którym przejrzycie produkty prac oraz
przedyskutujecie obszary zwiększone-
go ryzyka. Zdobądź dane do ewentual-
nego kontaktu z kontraktorem na wy-
padek pojawienia się konieczności kon-
sultacji.
Lekceważenie
użytkowników końcowych
Jedną z najczęściej zaniedbywanych kwestii
przy wdrożeniach systemów typu SAP czy
ERP jest przetwarzanie danych w czasie rze-
czywistym. Prawidłowa modyfikacja danych
w locie, realizowana z łatwością przez po-
przednią aplikację, może nie być wykonalna
w nowym systemie. Utrudnia to korzystanie
z funkcjonalności i zaburza użyteczność no-
wego rozwiązania.
Innym problemem dotykającym użytkow-
ników końcowych jest kwestia znajdowa-
nia danych w aplikacji, produkowania wła-
ściwych raportów, złożoność systemu, nie-
prawidłowo skonstruowane przepływy work
flow, brak procesów umożliwiających realiza-
cję krytycznych zadań, rejestrowanie danych
w różnych miejscach, niezgodnych z oczeki-
waniami i potrzebami użytkownika.
Zignorowanie rzeczywistych potrzeb
użytkowników może spowodować, że no-
wy system będzie skutecznie uniemożliwiać
wykonywanie standardowych, koniecznych
do prawidłowego funkcjonowania organiza-
cji, zadań – zamiast je wspierać i ułatwiać.
Co można zrobić?
Użytkownicy końcowi powinni zostać za-
angażowani w fazę pozyskiwania wymagań.
Dostawca musi upewnić się, iż wymagania
użytkowników są poprawnie zidentyfikowa-
ne i zrozumiane – w tym celu można zasto-
sować diagramy przepływu procesu, prezen-
tując i weryfikując poprawność projektowa-
nego rozwiązania przy współpracy użytkow-
ników. Wszelkie wymagania powinny być
oficjalnie zaakceptowane przez użytkowni-
ków końcowych, zanim dostawca przystąpi
do projektowania rozwiązania.
W przypadku złożonych systemów, obej-
mujących wiele procesów biznesowych,
przydatne jest zastosowanie podejścia opar-
tego o prototypowanie funkcjonalności
i interfejsów użytkownika. Pozyskiwanie
i uszczegóławianie wymagań jest o wiele ła-
twiejsze, jeśli dostawca ma możliwość zade-
monstrować użytkownikom projektowaną
funkcjonalność systemu, sposób użytkowa-
nia, ergonomię, sposób realizacji wymagań
biznesowych. Informacja zwrotna od użyt-
kowników umożliwia dostosowanie projek-
tu aplikacji do oczekiwań na bardzo wcze-
snym etapie – co znacznie zmniejsza kosz-
ty i ryzyko zmian.
Ponadto, użytkownicy końcowi powinni
czynnie uczestniczyć w przygotowaniu do
testów akceptacyjnych – zwłaszcza w pro-
05/2010

jektowaniu scenariuszy testowych. To dla
nich wdrażany jest nowy system i ich potrze-
by ma realizować – ścisła współpraca jest
więc nieodzowna.
Braki analizy wpływu
i testów regresji
Załóżmy, że użytkownicy końcowi zgłasza-
ją do help desku problemy i błędy w funkcjo-
nowaniu systemu. Problemy te są następnie
przekazywane do zespołu utrzymania sys-
temu SAP celem rozwiązania. Osoby odpo-
wiedzialne za kontrolę zmian oraz integra-
cję w projekcie nie analizują istoty i wagi pro-
blemu, nie dokonują oceny pracochłonności
naprawy problemu ani weryfikacji, czy dany
błąd dotyka funkcjonalności z zakresu pro-
jektu lub czy rzeczywiście jest to błąd (odno-
sząc się do udokumentowanych wymagań).
Nie szacuje się całościowego kosztu rozwią-
zania problemu.
Po naprawieniu błędu, poprawka insta-
lowana jest do systemu produkcyjnego bez
sprawdzenia, jak wpłynie ona na poprzed-
nią funkcjonalność systemu i czy nie zabu-
rzy jego stabilności. Nie wykonuje się testów
regresji i end to end na innych modułach, by
upewnić się, że poprawka nie popsuje in-
nych funkcjonalności. Rezultaty są łatwe do
przewidzenia – po wdrożeniu poprawki na
produkcję okazuje się, że przestają działać
inne rzeczy, a użytkownicy nie mogą korzy-
stać z systemu.
Co można zrobić?
Dobrym sposobem jest powołanie zespołu
kontroli zmian (CCB – change control bo-
ard), którego zadaniem jest analiza wpły-
wu zmian wynikających ze zgłoszonych pro-
blemów. Członkowie zespołu mają obowią-
zek rozważenia każdej pojedynczej propo-
zycji zmiany (zarówno zmian rozumianych
jako poprawki błędów, jak i żądań zmian
do zatwierdzonej funkcjonalności systemu)
uwzględniając: priorytet, poziom wysiłku,
pracochłonność testów, dostępność zaso-
bów, koszt i wpływ na harmonogram projek-
tu. Ważnym czynnikiem jest też konieczność
zmiany – czyli analiza, na ile dana modyfi-
kacja jest niezbędna dla prawidłowego funk-
cjonowania systemu (bowiem po dokład-
nej analizie, może okazać się, że dany pro-
blem można tymczasowo obejść lub dotyczy
W Sieci
• www.sap.com – oficjalna witryna producenta SAP. Zawiera mnóstwo informacji o samym
produkcie oraz wskazów przydatnych do wdrożenia systemu.
• www.bedemiecsap.pl – porady dla menedżerów planujących wdrożenie systemu SAP.
• www.sap-img.com/sap-implementation.htm – informacje, wytyczne dla poprawnej i sku-
tecznej implementacji SAP.
• http://whitepapers.techrepublic.com.com/search.aspx?kw=sap+implementation – publika-
cje w tematyce wdrożenia SAP.
• http://whitepapers.sapinsideronline.com - publikacje w tematyce wdrożenia SAP.
www.sdjournal.org
on funkcji wykorzystywanej bardzo rzadko
– co znacznie zmniejsza ryzyko biznesowe
związane z pozostawieniem błędu bez po-
prawki). Analiza wpływu może wykazać,
że rozwiązanie problemu jest zbyt kosztow-
ne w porównaniu do potencjalnych korzyści.
Jednak fakt ten da się stwierdzić dopiero po
wykonaniu analizy – dlatego też powinna
być ona wykonywana zawsze.
Jeśli jednak zespół kontroli zmian podej-
mie decyzję o implementacji zmiany (po-
prawki), powinien on zapewnić możliwość
realizacji zmiany (dostępność zasobów etc.
) oraz zaplanować środki weryfikacji jej po-
prawności (np. opracować scenariusze testo-
we dla wewnętrznych testów oraz testów in-
tegracji z systemem produkcyjnym).
Niedostosowane lub nieprzestrzegane
procedury i standardy
Jak już wspomniano, zespół QA przy współ-
pracy CCB, analityków etc. może ustalić
standardy i procedury dla m.in.:
• Projektowania przypadków i scenariu-
szy testowych;
• Tworzenia specyfikacji technicznych
i funkcjonalnych;
• Procesu kontroli zmian oraz zarządza-
nia zmianami;
• Raportowania defektów oraz ich ob-
sługi.
Jednak ustalone procedury czy standardy
mogą nie być przestrzegane. Z wielu po-
wodów:
Zespół funkcjonalny może nie zdawać so-
bie sprawy z istnienia i obowiązywania stan-
dardów nazewnictwa specyfikacji. Może też
nie potrafić prawidłowo pozyskiwać i doku-
mentować wymagań podczas warsztatów
analitycznych.
Zespół testowy może nie wiedzieć, jakie są
kryteria wejścia i wyjścia dla poszczególnych
faz testowania i w wyniku tego nie może od-
powiednio zaprojektować scenariuszy dla
kolejnych etapów.
Programiści – z braku czasu, roztargnie-
nia – mogą nie przestrzegać stosowania
określonej konwencji w tworzeniu kodu.
Uczestnicy UAT mogą nie być świadomi
swojej roli i odpowiedzialności w testowaniu
Wdrożenia SAP
systemu – przez co nie można prawidłowo
wykorzystać ich potencjału.
Co można zrobić?
Wszelkie dokumenty standardów, proce-
dur etc. powinny być gromadzone w okre-
ślonym, znanym całemu zespołowi repo-
zytorium, do którego dostęp mają wszyscy
członkowie zespołu. Kierownictwo projek-
tu powinno ponadto wyznaczyć kilka osób
do demonstracji i szkolenia zespołu odno-
śnie obowiązujących standardów i wytycz-
nych – należy o tym pamiętać w szczególno-
ści w przypadku nowych pracowników dołą-
czających do zespołu. Trenerzy ci powinni
systematycznie kontrolować jakość produk-
tów i ich zgodność z ustalonymi wzorcami.
Produkty, które nie spełniają wymagań, po-
winny być oddane właścicielom (twórcom)
do poprawki, wraz z sugestiami rozwiązania
i wskazanymi miejscami wystąpienia niepra-
widłowości.
Podsumowanie
Rozwiązanie SAP umożliwia znaczną po-
prawę działalności firmy. Umożliwia prowa-
dzenie i kontrolowanie bieżącej działalno-
ści, planowanie zasobów, dostarcza informa-
cji dla podejmowania decyzji zarządczych.
Wdrożenie systemu SAP BO nie jest pro-
stą instalacją systemu z pudełka – wymaga
poświęcenia pewnej ilości czasu na analizę
wymagań, dostosowanie możliwości pro-
duktu SAP do określonych potrzeb, oczeki-
wań, procesów biznesowych danego przed-
siębiorstwa. Czas ten jednak nie jest straco-
ny na próżno – korzyści z działającego sys-
temu z nawiązką rekompensują czas poświę-
cony na przygotowanie wdrożenia i imple-
mentacji. Warto mieć świadomość tego, że
mimo iż wielogodzinne spotkania dotyczą-
ce wymagań, analizy procesów biznesowych
pozornie nie dostarczają firmie wymiernych
korzyści, wartość gotowego, działające syste-
mu, będzie ogromna – i będzie przynosić
konkretne korzyści przez wiele lat.
KAROLINA ZMITROWICZ
Pracuje na stanowisku Analityka biznesowego
w �rmie PROFI-DATA Sp z o.o. Karolina specjali-
zuje się obecnie w modelowaniu wymagań biz-
nesowych. Wcześniej pracowała jako Manager
Quality Assurance w projektach informatycznych
w sektorze �nansowo – bankowym.
Pro�-Data to producent oprogramowania spe-
cjalizujący się w budowie dedykowanych rozwią-
zań informatycznych dla ubezpieczeń, banko-
wości i administracji publicznej. Firma świadczy
usługi wdrożeń i konsultingu systemu SAP. Firma
posiada certy�kat jakości ISO 9001:2008 w zakre-
sie produkcji oprogramowania i wdrażania goto-
wych rozwiązań informatycznych.
Kontakt z autorem: karolina_zmitrowicz@wp.pl
69
 Aplikacje biznesowe
C++ Qt 4.5
Podstawy budowy aplikacji przy użyciu biblioteki Qt
W artykule zostanie zaprezentowana budowa bardzo prostej aplikacji
okienkowej w oparciu o bibliotekę Qt – będzie to zwykły kalkulator
z prostymi wyrażeniami arytmetycznymi.
Dowiesz się:
• Jak skonfigurować środowisko programi-
styczne dla Windows i Linux;
• Jak stworzyć graficzny interfejs użytkownika;
• Jak programować obiekty umieszczone na
formatce.
Poziom
trudności
W
latach 90-tych, kiedy to ukazy-
wało się czasopismo Bajtek dla
mikrokomputerów takich jak
Atari, ZX Spectrum, Commodore, Amiga,
zaczęła się moja przygoda z programowa-
niem – w tamtych czasach byłem bardzo
młody, gdyż miałem 9 lat – jednak miałem
szczęście; byłem posiadaczem małego kom-
puterka Atari 130XE. W tamtym okresie
mój starszy brat kupował to czasopismo, a ja
przeglądając je, widziałem często tzw. Listingi
z programami w Basicu. Nie rozumiałem za
wiele z tych wszystkich instrukcji zawartych
w Listingach. Zacząłem je po prostu przepisy-
wać z ciekawości, aby zobaczyć, co będzie się
działo, gdy uruchomię program. W ten spo-
sób nauczyłem się programować w języku
Basic. Pewnie drogi Czytelniku zastanawiasz
się, do czego zmierzam, a być może już wiesz,
co chcę napisać dalej. Otóż najlepszą metodą,
aby nauczyć się programować, jest po prostu
zacząć programować, gdyż z samego czytania
nie nauczysz się tego – przynajmniej na sa-
mym początku. Oprócz tego ważna jest do-
ciekliwość i tzw. drążenie tematu. Wobec te-
go zapraszam Cię, abyś zaczął czytać artykuł
i jednocześnie wdrażał go w praktyce.
70
Powinieneś wiedzieć:
• Jak programować w C++ w stopniu podsta-
wowym;
• Jak obsługiwać program Eclipse.
Integracja Qt z Eclipse
Przedstawię integrację Qt z Eclipse w systemie
Windows oraz Linux. Zacznijmy w takim ra-
zie od systemu Windows.
Windows
Ze strony http://www.eclipse.org/downloads/
pobieramy Eclipse IDE for C/C++ Develo-
pers i instalujemy. Następnie ze strony http:
//sourceforge.net/projects/mingw/files/ pobieramy
MinGW-5.1.6.exe i instalujemy. Teraz musimy
pobrać Qt SDK for Open Source C++ develop-
ment ze strony http://qt.nokia.com/downloads/
sdk-windows-cpp i instalujemy – zostanie za-
instalowany Qt Creator, Qt Linguist oraz naj-
nowsza biblioteka Qt. Kolejnym krokiem
będzie pobranie ze strony http://qt.nokia.com/
developer/eclipse-integration wersji instalacyjnej
dla systemu Windows, czyli qt-eclipse-integra-
tion-win32-1.5.3.exe. Uruchamiamy instalację
i w kolejnych krokach podajemy ścieżkę dostę-
pu do eclipse.exe oraz podajemy katalog z insta-
lacją MinGW. Następnie uruchamiamy Eclipse
przy pomocy Start Eclipse with MinGW, który
został utworzony przez qt-eclipse-integration.
Linux
Ze strony http://www.eclipse.org/downloads/
pobieramy Eclipse IDE for C/C++ Developers
dla systemu Linux – mamy do wyboru wer-
sję 32 i 64 bitową. Następnie uruchamia-
my eclipse, wybieramy Help>Install New So-
ftware i jako nową stronę wpisujemy http:
//download.eclipse.org/tools/cdt/releases/galileo,
instalujemy CDT. Pobieramy ze strony http:
//qt.nokia.com/developer/eclipse-integration qt-
eclipse-integration – mamy do wyboru wersję
32 i 64 – rozpakowujemy archiwum do kata-
logu Eclipse, nadpisując go. Musimy również
zainstalować Qt SDK for Open Source C++ de-
velopment dla systemu Linux ze strony http:
//qt.nokia.com/download/sdk-linux-x11-32bit-
cpp lub http://qt.nokia.com/download/sdk-li-
nux-x11-64bit-cpp w zależności od architek-
tury Twojego systemu. Ostatecznie urucha-
miamy Eclipse z opcją -clean, co zapewni wy-
czyszczenie cachu Eclipse.
Planowanie
Zaczynając tworzenie aplikacji komputero-
wej, powinnyśmy rozpocząć od zaplanowania
aplikacji. Możemy to wykonać przy pomocy
specjalnego programu lub po prostu na kart-
ce papieru. Ważne jest, abyś sobie wizualnie
uzmysłowił sobie, co chciałbyś uzyskać. Przy-
kład bardzo prostego planu możesz zobaczyć
na Rysunku 1.
Dobrze, więc wiemy już, że będzie menu,
główne okno aplikacji oraz status bar.
Projekt typu Qt Gui Project
Zatem po przełączeniu się do perspektywy
Qt C++ tworzymy nowy projekt typu Qt Gui
Project. Wpisujemy nazwę projektu Kalkula-
tor i w następnym oknie w polu wyboru UI
type wybieramy QmainWindow, jak na Ry-
sunku 2. W następnym oknie pozostawiamy
domyślnie wybrane moduły Core i Gui. Mo-
duł Core jest to jądro biblioteki Qt, korzysta-
ją z niego pozostałe moduły, natomiast drugi
moduł Gui zawiera komponenty graficznego
interfejsu użytkownika.
Klikamy dalej i jeśli pojawi się komunikat
taki jak: No default Qt version is set. Open the
Qt page in the preferences dialog and add a Qt
version, to oczywiście w takim przypadku kli-
kamy button Open prefferences. Otworzy się
05/2010
 C++ Qt 4.5

okno preferencji pojektu. W drzewie po lewej
klikamy opcję Qt, a następnie po prawej stro-
nie klikamy przycisk Add. W nowo otwartym
oknie w pierwszym polu wpisujemy 4.5, czy-
li wersję naszej biblioteki. W polu Bin Path
ustawiamy katalog, który zawiera program
qmake. W moim przypadku jest to katalog C:
\Qt\2009.04\qt\bin, jako że uruchomiłem
Listing 1. De�nicja slotów w klasie
Kalkulator – plik kalkulator.h
#ifndef KALKULATOR_H
#define KALKULATOR_H
#include <QtGui/QMainWindow>
#include "ui_kalkulator.h"
class Kalkulator : public QMainWindow
{ ����������������������������������
Q_OBJECT
public:
Kalkulator(QWidget *parent = 0);
~Kalkulator();
Eclipse pod systemem Windows Xp. W na- dow. Możemy już zamknąć okno – na razie
stępnym polu Include Path ustawiamy kata- nie będzie nam potrzebne.
log, który zawiera bibliotekę Qt dla programi- Jeśli spojrzymy do zakładki Project Explo-
sty, czyli w moim przypadku jest to ścieżka C: rer, zobaczymy strukturę projektu Kalkula-
\Qt\2009.04\qt\include, tak jak na Rysunku tor, która powinna zawierać Binaries, Inclu-
3. Teraz zastosuj zmiany i jeśli pojawi się ko- des, debug, release, kalkulator.h, ui_kalkula-
munikat typu: Some Projects` Qt versions have tor.h, kalkulator.cpp, main.cpp, Kalkulator. pro,
changed. A rebuild of the projects is required for kalkulator.ui, Makefile, Makefile.Debug, Ma-
changes to take effect. Do a full rebuild now?, to kefile.Release.
klikamy przycisk Yes.
Możemy teraz uruchomić projekt, klikając Ustawiamy główne okno
ikonkę Run na pasku Eclipse i jeśli pojawi się aplikacji, projektowanie menu
okno z prośbą ustawienia Debuggera, wybie- Klikamy dwa razy na pliku kalkulator.ui – zo-
ramy np. opcję MinGW gdb Debugger. Uru- staniemy przełączeni do edytora Qt Designer.
chomi się puste okno z tytułem Main Win- Zmienimy teraz tytuł okna z MainWindow na
��������������
���������������������������
������������������
��������� ������������������������

private slots: ����������

void dzialanie_ce_clicked(); ��������������������
�������������������������
void dzialanie_7_clicked();
void dzialanie_8_clicked();
void dzialanie_9_clicked(); Rysunek 1. Przykład prostego planu aplikacji komputerowej
void dzialanie_dzielenie_
clicked();
void dzialanie_4_clicked();
void dzialanie_5_clicked();
void dzialanie_6_clicked();
void dzialanie_mnozenie_clicked();
void dzialanie_1_clicked();
void dzialanie_2_clicked();
void dzialanie_3_clicked();
void dzialanie_odejmowanie_
clicked();
void dzialanie_0_clicked();
void dzialanie_separator_
dziesietny_
clicked();
void dzialanie_rownosc_clicked();
void dzialanie_dodawanie_
clicked();
void wyjscie_clicked();
void skopiuj_tekst_clicked();
void oprogramie_clicked();

private:
Ui::KalkulatorClass ui;
float wynik_dzialania;
};

#endif // KALKULATOR_H
};

#endif // KALKULATOR_H
Rysunek 2. Wybór QmainWindow w polu UI type

www.sdjournal.org 71
 Aplikacje biznesowe
Kalkulator. W tym celu musimy otworzyć okno
o nazwie Qt C++ Property Editor, które może
być już umieszczone po prawej stronie Eclipse,
jeśli jednak tak nie jest, to możemy je otworzyć,
wybierając z menu Window>Show view>Othe-
r>Qt>Qt C++ Property Editor. Odszukajmy na
liście windowTitle i zmieńmy nazwę MainWin-
dow na Kalkulator. Możemy jeszcze ustawić
maksymalną szerokość i wysokość okna aplika-
cji. W tym celu na liście znajdź opcję maximum-
Size, rozwiń ją i ustaw opcję Width i Height na
400, tak jak na Rysunku 4. Teraz okno będzie
mogło być skalowane maksymalnie do 400 px
szerokości i wysokości. Możesz również ustawić
minimalną szerokość i wysokość, ale w naszym
przypadku nie będzie to potrzebne, jednak gdy-
byś chciał to zmienić, to wystarczy odszukać na
liście opcję minimumSize i dokonać odpowied-
nich zmian.
Teraz utworzymy proste menu. Na format-
ce w miejscu napisu Type Here kilkamy dwa razy
i wpisujemy &Kalkulator, gdzie znak '&' ozna-
cza, że po wciśnięciu kombinacji klawiszy alt+K
rozwinie się lista Kalkulator w menu. W opcji
Kalkulator w miejscu Type Here klikamy po-
nownie dwa razy i dodajemy opcję &Wyjście.
Zaznaczamy opcję Wyjście w menu i w oknie Qt
C++ Property Editor sekcji QObject zmieniamy
wartość objectName na actionWyjscie. W sekcji
QAction odnajdujemy shortcut, klikamy lewym
klawiszem myszy na pustym polu wartości
i wciskamy kombinację klawiszy ctrl+x. W ten
sposób przypiszemy skrót klawiatury do opcji
Wyjście. Następnie tworzymy obok opcji Kalku-
lator opcję &Edycja, gdzie dodajemy opcję Sko-
Rysunek 3. Ustawienie wersji Qt, ścieżki Bin Path oraz Include Path
72
piuj tekst a następnie zmieniamy wartość w po- Line Edit z okna Qt C++ Widget na format-
lu objectName na actionSkopiujTekst. Dodajemy kę i rozwiń opcję geometry, a następnie ustaw
również w pustym polu shortcut skrót klawiatu- x i y na 10 oraz Width na 380 a Height na 40.
ry ctrl+c. Dodajemy jeszcze jedną pozycję w me- Zmień wartość pola font na większą czcionkę,
nu o nazwie &Pomoc, a w nim opcję &O progra- np. 16. W polu text ustaw wartość 0. Rozwiń
mie – zmieniamy wartość pola objectName na pole alignment, zmień opcję Horizontal na Ali-
actionOProgramie. Jeśli chcesz zobaczyć, jak wy- gnRight. Zaznacz checkbox w polu readOnly –
gląda twoje menu bez kompilacji kodu, kliknij dzięki temu pole edycji będzie tylko do odczy-
w puste miejsce na formatce, a następnie z me- tu. Ustaw również wartość w polu objectNa-
nu wybierz QtDesigner>Preview in>Windows
Xp – możesz zobaczyć, jak będzie wyglądać
Twoje okno w różnych środowiskach.
Mając już całe menu, możemy dodać opis
do paska informacji Status Bar. W tym celu wy-
bierz na formatce opcję Wyjście i w oknie Qt
C++ Property Editor opcję statusTip i jako war-
tość wpisz Wyjście z kalkulatora. Dalej wybierz
opcję z menu Skopiuj tekst i w wartości opcji sta-
tusTip wpisz Skopiuj wynik kalkulatora. Na koń-
cu wybierz opcję O programie i ustaw statusTip
na Informacje o programie. Jeśli chcesz zobaczyć,
jak wyświetlają się informacje, wybierz z menu
QtDesigner>Preview in>Windows Xp.
Na koniec można byłoby dodać linię od-
dzielającą Status Bar od reszty aplikacji.
W tym celu kliknij na formatce w pustym
miejscu i z okna komponentów Qt C++ Wid-
get Box przeciągnij i upuść Horizontal Line na
formatkę, a następnie ustaw ją nad Status Bar Rysunek 4. Ustawienie maksymalnej szerokości
i wysokości aplikacji. Opcja maximumSize
i rozciągnij na całą szerokość aplikacji.
Projektowanie
głównej zawartości okna
Zaprojektujemy teraz przyciski i pole wyni-
kowe naszej aplikacji. W tym celu przeciągnij
Rysunek 5. Projektowanie przycisków i pola
wynikowego kalkulatora
Rysunek 6. Po wybraniu opcji Lay out in a grid
oraz Adjust size
05/2010
 C++ Qt 4.5

Listing 2. Główna funkcjonalność aplikacji – plik kalkulator.cpp

#include "kalkulator.h" }
#include <stdio.h> /*
#include <QMessageBox> * Dodanie do pola wynik cyfry 7 lub liczby 777...
#include <QTextCodec> */
#include <QClipboard> void Kalkulator::dzialanie_7_clicked()
Kalkulator::Kalkulator(QWidget *parent) {
: QMainWindow(parent) if(ui.wynik->text() == "0" || ui.wynik->text() == "")
{ {
ui.setupUi(this); ui.wynik->setText("7");
wynik_dzialania = 0; }
// definiujemy sloty dla akcji actionWyjscie, else
actionOProgramie i actionSkopiujTekst {
connect(ui.actionWyjscie, SIGNAL(triggered()), this, ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("7"));
SLOT(wyjscie_clicked())); }
connect(ui.actionOProgramie, SIGNAL(triggered()), this, }
SLOT(oprogramie_clicked())); /*
connect(ui.actionSkopiujTekst, SIGNAL(triggered()), this, * Dodanie do pola wynik cyfry 8 lub liczby 888...
SLOT(skopiuj_tekst_clicked())); */
} void Kalkulator::dzialanie_8_clicked()
Kalkulator::~Kalkulator() {
{ if(ui.wynik->text() == "0" || ui.wynik->text() == "")
} {
/* ui.wynik->setText("8");
* Metoda wyświetla okienko typu information po kliknięciu w }
menu pomoc -> o programie else
*/ {
void Kalkulator::oprogramie_clicked() ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("8"));
{ }
// definiowanie kodowania znaków w systemie }
QTextCodec::setCodecForCStrings(QTextCodec:: /*
codecForName("windows-1250")); * Dodanie do pola wynik cyfry 9 lub liczby 999...
// wyświetlenie okienka typu information */
QMessageBox::information(this, "Kalkulator","Prosty void Kalkulator::dzialanie_9_clicked()
kalkulator z podstawowymi\ {
ndziałaniami arytmetycznymi:\n+,-,*,/ if(ui.wynik->text() == "0" || ui.wynik->text() == "")
\n\nautor: Łukasz Klejnberg, IdealSol {
utions.pl",QMessageBox::Ok); ui.wynik->setText("9");
} }
/* else
* Metoda zamyka wszystkie okna {
*/ ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("9"));
void Kalkulator::wyjscie_clicked() }
{ }
QApplication::closeAllWindows(); /*
} * Dodanie do pola znaku dzielenia /
/* */
* Metoda kopiuje wynik kalkulatora do pamięci void Kalkulator::dzialanie_dzielenie_clicked()
*/ {
void Kalkulator::skopiuj_tekst_clicked() ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("/"));
{ }
QClipboard *kopiuj_wynik = QApplication::clipboard(); /*
kopiuj_wynik->setText(ui.wynik->text()); * Dodanie do pola wynik cyfry 4 lub liczby 444...
} */
/* void Kalkulator::dzialanie_4_clicked()
* Zerowanie pola wynik {
*/ if(ui.wynik->text() == "0")
void Kalkulator::dzialanie_ce_clicked() {
{ ui.wynik->setText("4");
ui.wynik->setText("0"); }
wynik_dzialania = 0;

www.sdjournal.org 73
 Aplikacje biznesowe

Listing 2. Główna funkcjonalność aplikacji – plik kalkulator.cpp

else {
{ ui.wynik->setText("2");
ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("4")); }
} else
} {
/* ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("2"));
* Dodanie do pola wynik cyfry 5 lub liczby 555... }
*/ }
void Kalkulator::dzialanie_5_clicked() /*
{ * Dodanie do pola wynik cyfry 3 lub liczby 333...
if(ui.wynik->text() == "0") */
{ void Kalkulator::dzialanie_3_clicked()
ui.wynik->setText("5"); {
} if(ui.wynik->text() == "0")
else {
{ ui.wynik->setText("3");
ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("5")); }
} else
} {
/* ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("3"));
* Dodanie do pola wynik cyfry 6 lub liczby 666... }
*/ }
void Kalkulator::dzialanie_6_clicked() /*
{ * Dodanie do pola wynik znaku odejmowania -
if(ui.wynik->text() == "0") */
{ void Kalkulator::dzialanie_odejmowanie_clicked()
ui.wynik->setText("6"); {
} ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("-"));
else }
{
ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("6")); void Kalkulator::dzialanie_0_clicked()
} {
} if(ui.wynik->text() != "0")
/* {
* Dodanie do pola wynik znaku mnożenia * ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("0"));
*/ }
void Kalkulator::dzialanie_mnozenie_clicked() }
{ /*
ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("*")); * Dodanie do pola wynik znaku separatora dzięsiętnego .
} */
/* void Kalkulator::dzialanie_separator_dziesietny_clicked()
* Dodanie do pola wynik cyfry 1 lub liczby 111... {
*/ if(ui.wynik->text() != "")
void Kalkulator::dzialanie_1_clicked() {
{ ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("."));
if(ui.wynik->text() == "0") }
{ }
ui.wynik->setText("1"); /*
} * Obliczanie wyniku ciągu znaków z pola wynik
else */
{ void Kalkulator::dzialanie_rownosc_clicked()
ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("1")); {
} // tworzenie obietu typu QString i zapisanie wartosci z
} pola wynik
/* QString str = ui.wynik->text();
* Dodanie do pola wynik cyfry 2 lub liczby 222... // tworzenie obiektu typu QByteArray i zapisanie wartosci
*/ z obiektu str przekształconego
void Kalkulator::dzialanie_2_clicked() funkcją toUtf8()
{ QByteArray enc = str.toUtf8();
if(ui.wynik->text() == "0") // tworzenie wskaznika tab_dzialan na obiekt typu char

74 05/2010
 C++ Qt 4.5

me na wynik. Kolejno przeciągnij 17 widgetów
Push Button i nazwij je kolejno CE, 7, 8, 9, /, 4,
5, 6, x, 1, 2, 3, -, 0, ',', =, +, jak na Rysunku 5 (aby
zmienić nazwę przycisku, kliknij na nim pra-
wym klawiszem myszy i wybierz opcję Chan-
ge text...). W każdym z tych przypadków ustaw
objectName na dzialanie_ce, dzialanie_7,
dzialanie_8, dzialanie_9, dzialanie_
dzielenie, dzialanie_4, dzialanie_5,
dzialanie_6, dzialanie_x, dzialanie_1,
dzialanie_2, dzialanie_3, dzialanie_
odejmowanie, dzialanie_zero, dzialanie_
separator_dziesietny, dzialanie_rownosc,
dzialanie_dodawanie. Dodaj również pod
przyciskami Vertical Spacer. Możesz również
dostosować tekst na przyciskach, jak np. na
Rysunku 5. Następnie klikamy prawym kla-
wiszem myszy w pustym miejscu na formatce
i z menu kontekstowego wybieramy opcję Lay
out>Lay out in a grid. Klikamy jeszcze raz pra-
wym klawiszem myszy na formatce i wybiera-
my z menu kontekstowego Lay out> Adjust si-
ze. Elementy umieszczone w oknie zostaną au-
tomatycznie rozmieszczone oraz okno apli-
kacji zostanie dopasowane do zawartości, jak
na Rysunku 6. Ostatecznie wybieramy z me-
nu Eclipse opcję Project>Clean z zaznaczoną
opcją build project. Zostanie wygenerowany no-
wy plik ui_kalkulator.h, który będzie zawierał
ustawienia interfejsu użytkownika.

Listing 2. Główna funkcjonalność aplikacji – plik kalkulator.cpp

{
// tablica tworzona jest dynamicznie w zaleznosci od wynik_dzialania -= strtod(tablica_liczb[i].c_str(),
rozmiaru obiektu enc NULL);
char *tab_dzialan = new char[enc.size()+1]; }
// kopiowanie zawartosci enc do tablicy tab_dzialan else if(tablica_wyrazen[i] == '*')
strcpy(tab_dzialan,enc.data()); {
int j=0; wynik_dzialania *= strtod(tablica_liczb[i].c_str(),
// zliczanie ilosci wystapien działań arytmetycznych NULL);
for(int i=0;(enc.size())>=i;i++) }
if(tab_dzialan[i] == '+' || tab_dzialan[i] == '-' else if(tablica_wyrazen[i] == '/')
|| tab_dzialan[i] == '*' || tab_ {
dzialan[i] == '/') if( strtod(tablica_liczb[i].c_str(), NULL) != 0)
j++; {
// tworzenie obiektu typu string wynik_dzialania /= strtod(tablica_liczb[i].c_
std::string tablica_liczb[j+1]; str(), NULL);
// tworzenie obiektu typu char }
char tablica_wyrazen[j]; else
// rozdzielenie wyrażeń arytmetycznych i liczby na dwie {
odrębne tablice ui.statusbar->setWhatsThis("Blad dzielenia przez
for(int i=0,j=0;(enc.size())>=i;i++) 0!");
{ wynik_dzialania = 0;
if(tab_dzialan[i] == '+' || tab_dzialan[i] == '-' // definiowanie kodowania znaków w systemie
|| tab_dzialan[i] == '*' || tab_ QTextCodec::setCodecForCStrings(QTextCodec::
dzialan[i] == '/') codecForName("windows-1250"));
j++; // okienko typu warning z informacją o błędzie
if(tab_dzialan[i] == '+') dzielenia przez 0
tablica_wyrazen[j] = '+'; QMessageBox::warning(this, "Komunikat o
else if(tab_dzialan[i] == '-') błędzie","Błąd dzielenia przez
tablica_wyrazen[j] = '-'; 0!",QMessageBox::Ok);
else if(tab_dzialan[i] == '*') }
tablica_wyrazen[j] = '*'; }
else if(tab_dzialan[i] == '/') else
tablica_wyrazen[j] = '/'; wynik_dzialania = strtod(tablica_liczb[i].c_str(),
else NULL);
tablica_liczb[j] += tab_dzialan[i]; }
} // zapisanie nowego wyniku do pol wynik
// obliczanie wyniku // metoda number klasy QString powoduje zamianę liczby
// funkcja strtod() wykonuje zamiane stringu na float na string
// funkcja c_str() wykonuje zamiane stringu na char ui.wynik->setText(QString::number(wynik_dzialania));
for(unsigned i=0;(sizeof(tablica_liczb)/ wynik_dzialania = 0;
sizeof(char*))>i;i++) }
{ /*
if(tablica_wyrazen[i] == '+') * Dodanie do pola wynik znaku dodawania +
{ */
wynik_dzialania += strtod(tablica_liczb[i].c_str(), void Kalkulator::dzialanie_dodawanie_clicked()
NULL); {
} ui.wynik->setText(ui.wynik->text().append("+"));
else if(tablica_wyrazen[i] == '-') }

www.sdjournal.org 75
 Aplikacje biznesowe

UWAGA: plik ui_kalkulator.h będzie za-
wsze nadpisany przy nowej kompilacji pro-
jektu.
Programowanie
funkcjonalności kalkulatora
Aby zaprogramować funkcjonalność naszych
przycisków, posłużymy się edytorem sygna-
łów i slotów. W tym celu należy kliknąć na
formatce, a następnie wybrać z menu Eclip-
se QtDesigner >Editor Mode>Edit Signals/Slots
lub kliknąć na odpowiedniej ikonce o tej sa-
mej nazwie. Zostaniemy przełączeni w spe-
cjalny tryb, gdzie przy pomocy myszki bę-
dziemy mogli zdefiniować po części zacho-
wanie przycisków. Klikamy pierwszy przycisk
CE lewym klawiszem myszy i nie puszczając
go, przenosimy kursor myszy w puste miej-
sce na formatce i puszczamy. Otworzy się
okno z możliwością wybrania sygnału (po le-
wej) i slotu (po prawej). W oknie po lewej wy-
bieramy clicked(). Później zaznaczamy opcję
(checkbox) Show signals and slots inherited
from Qwidget i klikamy przycisk edit w oknie
po prawej. Otworzy się nowe okno z możli-
wością dodawania nowych slotów i sygnałów.
Dodajemy nowy slot (kliknij ikonkę +), któ-
ry będzie się nazywał dzialanie_ce_clicked().
Akceptujemy zmiany i zaznaczamy na liście
nasz nowy slot, a następnie ponownie akcep-
tujemy zmiany. Teraz na formatce w miejscu
definiowania slotu i sygnału pojawi się na-
pis na przycisku CE clicked() oraz na zakoń-
czeniu strzałki dzialanie_ce_clicked(), tak jak
na Rysunku 7. Zdefiniowaliśmy pierwszy sy-
gnał i slot. Proste, prawda? No dobrze, to te-
raz dodamy pozostałe sygnały i sloty taką sa-
mą metodą. Dla ułatwienia podaję nazwy no-
wych slotów, które będziemy definiowali po
kolei: dzialanie_7_clicked(), dzialanie_
8_clicked(), dzialanie_9_clicked(),
dzialanie_dzielenie_clicked(),
dzialanie_4_clicked(), dzialanie_
5_clicked(), dzialanie_6_clicked(),
dzialanie_mnozenie_clicked(),
dzialanie_1_clicked(), dzialanie_
2_clicked(), dzialanie_3_clicked(),
dzialanie_odejmowanie_clicked(),
dzialanie_0_clicked(), dzialanie_
separator_dziesietny(), dzialanie_
rownosc_clicked(), dzialanie_dodawanie_
clicked(). Po zdefiniowaniu wszystkich
przycisków możemy wyjść z trybu edycji slo-
tów i sygnałów, wybierając z menu Eclipse Qt-
Designer>Editor Mode>Edit Widgets.
UWAGA: aby usunąć definicję sygnału i slo-
tu z formatki, należy kliknąć na linii, a następ-
nie z menu kontekstowego wybrać opcję delete.
Zdefiniowaliśmy sygnały i sloty, ale to nie
wszystko, program sam nie będzie działał.
Musimy teraz dodać zdefiniowane sloty do
pliku kalkulator.h. W tym celu w klasie Kal-
kulator tworzymy wpis private slots: a na-
stępnie dodajemy nasze sloty jak poniżej:
private slots:
void_dzialanie_ce_clicked();
void_dzialanie_7_clicked();
na Listingu 1 zamieściłem definicje.
Teraz musimy zdefiniować nasze nowe
metody (sloty) w pliku kalkulator.cpp, przy-
kładowo dla slotu dzialanie_ce_clicked()
wykonujemy taki wpis:
void Kalkulator::dzialanie_ce_clicked()
{ teresował Cię, możesz wrócić do archiwalne-
ui.wynik->setText('0');
} r., jest tam obszerny artykuł na temat Qt. Nie-
Na Listingu 2 przedstawiłem całą funkcjo-
nalność aplikacji. Kalkulator jest bardzo pro-
sty, ale chodziło głównie o przybliżenie pod-
stawowych funkcji Qt. Listing jest opisa-
ny. Warto zwrócić uwagę na klasę QMessa-
geBox, dzięki której wyświetlamy dwa okna
informacyjne O programie oraz Błąd dziele-
nie przez 0! (Rysunek 8 i 9). Ciekawą meto-
dą jest również clipboard, która przynależy
do klasy QClipboard, dzięki niej stworzymy
możliwość kopiowania wyniku kalkulatora
do pamięci komputera (schowka).
Podsumowanie
Na przykładzie bardzo prostej aplikacji – kal-
kulator z podstawowymi działaniami arytme-
tycznymi – przedstawiłem w skrócie ogrom-
ne możliwości biblioteki Qt w połączeniu
z C++. Jeśli chcesz, możesz rozbudować kal-
kulator o nowe funkcje – jak np. sprawdzanie
liczby pod kątem separatora dziesiętnego, tak
aby nie było możliwości dodawania dwóch
kropek obok siebie itp., możesz również za-
blokować możliwość dodawania wielu wyra-
żeń arytmetycznych obok siebie – wszystko
zależy od Twojej wyobraźni, chęci poznania
wiedzy i nauczenia się czegoś nowego. W ar-
tykule nie została przedstawiona jeszcze jed-
na ważna cecha Qt, jakim są okna dialogowe
– tworzenie takich okien jest naprawdę bar-
dzo proste, a wywołanie okienka dialogowego
wiąże się ze zdefiniowaniem odpowiedniego
połączenia sygnału i slotu. Jeśli temat Qt zain-
go numeru tego czasopisma z kwietnia 2009
stety na polskim rynku nie ma żadnej dobrej
książki o Qt. Dla ułatwienia w tabelce zamie-
ściłem kilka przydatnych adresów.

Rysunek 7. De�nicja sygnału i slotu dla Rysunek 8. Okienko wywołane przez Rysunek 9. Okienko wywołane przez
przycisku CE QMessageBox::warning() QMessageBox::information()

W Sieci ŁUKASZ KLEJNBERG

• http://qt.nokia.com – serwis www biblioteki Qt; Łukasz Klejnberg jest właścicielem �rmy Ideal So-
• http://qt.nokia.com/doc/4.5/index.html – dokumentacja biblioteki Qt; lutions zajmującej się projektowaniem aplikacji
• http://qt.nokia.com/4.4/tutorials-tutorial.html – przykładowe tutoriale; internetowych, jak i komputerowych. Kompute-
• http://cartan.cas.suffolk.edu/oopdocbook/opensource/ – książka w wersji online – Intro- rami zajmuje się od roku 1989. W zawodzie pro-
duction to Design Patterns in C++ with Qt4;
gramisty pracuje od 2000 roku.
• http://www.pdf-search-engine.com/qt4-pdf.html – różne przydatne pliki w pdf dotyczące
biblioteki Qt. Kontakt z autorem:
lukasz.klejnberg@idealsolutions.pl

76 05/2010
 Efektywność pracy

Na kiedy?
Planowanie zadań programistycznych
Z opracowywaniem zadań programistycznych wiążą się dwa kluczowe
pytania: ile to zajmie? oraz na kiedy? Pierwsze pytanie dotyczy
szacowania zadań, czyli określania w jednostkach czasu, jak długo
potrwają prace. Drugie pytanie dotyczy planowania – czyli osadzania
oszacowanych czynności w kalendarzu. W artykule zajmujemy się tym
drugim pytaniem.
tym, co robić dalej. Taka praca przypomina tro-
Dowiesz się: Powinieneś wiedzieć: chę jazdę samochodem z uszkodzonym prze-
• Dlaczego warto planować swoją pracę i w • Tylko to, co już wiesz. wodem paliwowym: raz jedzie się płynnie, in-
jaki sposób to robić. nym razem samochód gaśnie co chwilę. Rzadko
kiedy jesteś pewien, co stanie się za chwilę.
Skoro przed planowaniem (w jakiejkolwiek
czaj przedostawania się do środowiska produk- formie) nie ma ucieczki, to korzystniej jest robić
cyjnego. Później już nikt nie ma czasu na popra- to świadomie, aby wykonywanie zadania prze-
Poziom wianie działających rozwiązań ad hoc. Nikt też biegało zgodnie z naszymi intencjami. Punk-
trudności ostatecznie nie pamięta, na jakich założeniach tem wyjścia dla tworzenia planu jest zadanie
były oparte – lepiej zatem ich nie dotykać. zdekomponowane na poszczególne kroki oraz
Część programistów uważa czynność plano- oszacowane (o technikach z tym związanych pi-
wania swojej pracy za niepotrzebną stratę cza- saliśmy w numerze 4/2010).

W
niektórych firmach panuje zwy-
czaj, że menadżer/dyrektor/prezes
od czasu do czasu przechadza się
pomiędzy pracującymi programistami i dopy-
tuje ich o postęp prac. Najczęściej otrzymu-
je odpowiedź w stylu: Nie można wywołać me-
tod serwisu, jest też trochę problemów z dostaniem
się do sesji tamtego portletu... Z punktu widzenia
programisty nie ma nic bardziej irytującego niż
opowiadanie o swojej pracy komuś, kto nie jest
w stanie zrozumieć większości interesujących
spraw i problemów, o których mowa. Nato-
miast menadżer chce się jedynie dowiedzieć, ja-
ki jest postęp prac. Kłopot w tym, że programi-
sta często tego nie wie.
Strata czasu
Nie ma absolutnie niczyjej winy w tym, że za-
dania programistyczne są zazwyczaj ciekawe.
Nie ma też niczyjej winy w tym, że programi-
ści zazwyczaj pasjonują się swoją pracą. Pomysł
na zaimplementowanie jakiejś funkcjonalności
jest już sam w sobie tak fascynujący, że aż chce
się od razu zacząć programować.
Jeśli pierwszą czynnością, od której zdarza
nam się zaczynać programowanie, jest progra-
mowanie, to jesteśmy w nie lada tarapatach.
Nie ma nic złego w budowaniu zrębów syste-
mu, aby określić wstępny jego kształt. Jednak
tego typu zręby i prototypy mają złośliwy zwy-
su. Twierdzą, że zadania programistyczne są tak
oczywiste, że można od razu przystąpić do im-
plementacji. Z pewnością za takim przekona-
niem kryją się pewne osobiste doświadczenia
i mogą one dawać pomyślne rezultaty. Naszym
zdaniem w większości przypadków świadome
planowanie jest bardziej użyteczne niż jego brak.
Wyobraź sobie, że rozpoczynasz pracę nad
nowym zadaniem. Na pierwszy rzut oka wyda-
je się proste, więc bez większych przygotowań
implementujesz kolejne elementy. Po dwóch
godzinach utkasz na jakiejś bardziej złożonej
kwestii, rozwiązujesz ją i znów brniesz dalej. Po
jakimś czasie znów zatrzymujesz się na na pew-
nym istotnym szczególe. Działanie w tym try-
bie skutkuje jednym z największych wrogów
efektywnej pracy – rozproszeniem. Nie bez
powodu metodyki z nurtu Agile zalecają stały
rytm pracy, stałą długość iteracji, stałą ilość go-
dzin przepracowanych w ciągu dnia. Gdy prze-
rywasz programowanie z powodu nieprzewi-
dzianych trudności, gubisz rytm, a jego odzy-
skanie pochłania sporo energii. Żeby kontynu-
ować, musisz rozwiązać napotkane problemy
i zastanowić się nad następnymi krokami. Oto
sedno całej sprawy: nawet jeśli nie planujesz,
to planujesz – lokalnie! Opracowujesz zadanie
w wąskim kontekście i zaczynasz programować.
Gdy już wykonasz te kilka przewidzianych kro-
ków, zatrzymujesz się, żeby zastanowić się nad
Terminy
Bez względu na to, ile rzeczy można by jesz-
cze ulepszyć, każde zadanie trzeba będzie kie-
dyś skończyć. Moment oddania zadania zazwy-
czaj jest narzucony odgórnie i najczęściej jedyna
rzecz, na jaką mamy wpływ, to sposób pracy nad
zadaniem. Możemy programować dzień i noc,
rozpoczynając w ostatniej lub sensownie rozło-
żyć prace w czasie. Cały kunszt dobrego plano-
wania zawiera się w tej jednej wytycznej: wyko-
nać zlecone prace na określony termin i nie za-
programować się przy tym na śmierć.
Zakładamy, że z szacowań wynika, iż narzu-
cony termin ukończenia zadania jest w ogóle
możliwy do osiągnięcia. Gdyby w programo-
waniu wszystko było przewidywalne, to mógł-
byś planować prace w odniesieniu do terminu
zakończenia zadania. Z pewnością nie jeden raz
przekonałeś się, że dość często sprawy przybie-
rają niespodziewany obrót z powodu różnego
rodzaju zaskakujących okoliczności. Korzyst-
nie jest zarezerwować pewien bufor czasowy
na wypadek tych właśnie okoliczności. Z tego
względu pierwszym krokiem jest wyznaczenie
wewnętrznego terminu zakończenia zadania.
Termin ten przypada przed ostatecznym termi-
nem zakończenia, tworząc bufor bezpieczeń-
stwa. Na początek możesz przyjąć, że jego dłu-
gość będzie wynosić 10% szacowanego czasu na

78 05/2010

wykonanie zadania. Z wewnętrznego terminu
jesteś odpowiedzialny sam przed sobą. Prakty-
kowanie wyznaczania tego terminu przyniesie
Ci następujące korzyści:
• przeciwdziałasz konsekwencjom prawa
Parkinsona, które mówi, że zadanie zaj-
mie co najmniej tyle czasu, ile zostało nań
przeznaczona; w tym przypadku próbu-
jesz „ściskać” terminy;
• ograniczając czas na wykonanie zadania,
kierujesz swoją uwagę na to, co jest w nim
najważniejsze i absolutnie konieczne; uni-
kasz niekończącego się udoskonalania ko-
du (nie mylić z refaktoryzacją!);
Punkty pośrednie
Pewnie jechałeś kiedyś autostradą. Prosta, mo-
notonna droga wydawała się nie mieć końca.
Gdyby nie oznaczenia zjazdów, to po pewnym
czasie straciłbyś orientację. Z upływem czasu
coraz trudniej byłoby Ci stwierdzić, jak dłu-
go jedziesz, ile kilometrów zostało jeszcze do
końca podróży i gdzie właściwie się znajdujesz.
Dzieje się tak, ponieważ brakuje punktów od-
niesienia, które informowałyby Cię o kolejnych
etapach wycieczki.
W innym obrazku jedziesz krętą miejską dro-
gą. Mijasz znajome budynki i skrzyżowania. Być
może w myślach odliczasz kolejne etapy: kino,
centrum handlowe, rondo, szpital. Czy taka jazda
nie upływa znacznie szybciej niż podróżowanie
przez okolicę, w której brak jest jakichkolwiek
punktów odniesienia? To oczywiście złudze-
nie, gdyż czas (przynajmniej na Ziemi) jest bez-
względny i dla każdego upływa w ten sam spo-
sób. Jedyna różnica pomiędzy opisanymi scena-
mi polega na tym, że w drugiej jest na co czekać,
a w pierwszej nie. Jadąc drugą trasą, miałeś nie-
świadomie obrane punkty pośrednie, dzięki
którym w dowolnym momencie wiedziałeś, na
jakim etapie jesteś i kiedy osiągniesz cel.
Rysunek 1. Proces planowego wykonywania zadania. T – termin zakończenia zadania, Tw – termin
wewnętrzny, P1, P2 – punkty pośrednie
Planowanie zadania
• Na podstawie szacowań wyznacz termin oddania zadania – to termin, który zobowiązu-
jesz się dotrzymać przed użytkownikiem;
• Ustal swój wewnętrzny termin zakończenia zadania – to termin, który zobowiązujesz się
dotrzymać przed samym sobą, rezerwując bufor na nieprzewidziane okoliczności;
• Im bliżej wyznaczonych terminów, tym uważniej przyglądaj się postępowi prac;
• Im większa presja czasu, tym częściej zastanawiaj się, czy to, co robisz, jest tym, co powi-
nieneś robić;
www.sdjournal.org
Ta sama zasada obowiązuje podczas plano-
wania zadań. Wyznaczenie dobrego celu im-
plementacji to część sukcesu. Punkty pośred-
nie prac pomogą Ci efektywnej go osiągnąć.
Być może poniższe korzyści zachęcą Cię do tej
praktyki:
• Zmierzasz do celu jak po nitce, odhaczając
kolejne osiągnięte punkty pośrednie;
• Zawsze wiesz, na którym etapie obecnie
się znajdujesz;
• Zawsze wiesz, co jeszcze musisz zrobić,
aby zakończyć zadanie;
• Wracając do zadania po dłuższej przerwie,
szybciej wdrożysz się w temat.
W kalendarzu
Elementem, który spina cały Twój pracowicie
przygotowany plan, będzie kalendarz. Konkret-
na forma kalendarza jest bez znaczenia, wybierz
taką, która najbardziej Ci odpowiada. Gdybyś
jednak szukał inspiracji, to polecamy wydruk
miesięczny z darmowego kalendarza Sunbird.
Ważnym zadaniem kalendarza jest uwzględ-
nianie ilości czasu, które możesz poświęcić na
pracę nad planowanymi zadaniami. Jeśli jed-
nym z Twoich dodatkowych obowiązków jest
reagowanie na błędy właśnie wdrożonego sys-
temu i zajmuje Ci to 50% czasu pracy, to czas
wykonywania zadań wydłuża się. Na przykład
z szacowania wynika, że zadanie powinno za-
jąć jeden osobodzień, lecz Twoje obowiązki
sprawiają, że będziesz wykonywał je przez dwa
dni. Teraz dokładnie widzimy ogromną różni-
cę pomiędzy pytaniem ile to zajmie? a na kie-
dy zrobisz?
Kalendarz możesz przygotować w następu-
jący sposób:
• wykreśl dni wolne od pracy i urlopy;
• zaznacz termin oddania wykonywanego
zadania;
Na kiedy?
• zaznacz termin wewnętrzny;
• oznacz początek zadania oraz punkty po-
średnie;
• ilość dni, które zaznaczasz wynika z szaco-
wania;
• uwzględnij ilość czasu, który możesz po-
święcić na zadanie;
• postępuj podobnie przy każdym zadaniu,
używając różnych kolorów.
Przygotowany i opublikowany w widocznym
miejscu kalendarz jest Twoją mapą, dzięki któ-
rej sprawnie poruszasz się w kierunku ukoń-
czenia zleconych funkcjonalności. Jeśli teraz
Twój menadżer lub prezes zechce Cię odwie-
dzić i zapytać o postęp prac, możesz oszczę-
dzić mu szczegółów, których pięknem i tak się
nie zachwyci. Po prostu sięgasz do kalendarza
i czytasz to, co jest tam napisane.
Przegląd zadania
W omawianym procesie planowania i wykony-
wania zadań brakuje ostatniej domykającej rze-
czy – sprzężenia zwrotnego. Żadne szacowa-
nie i planowanie nie wniesie nic konkretnego
do Twojego warsztatu, jeśli nie zapewnisz sobie
możliwie szybkiej pętli uczenia. Jak w opisywa-
nych praktykach zazwyczaj sugerowaliśmy kon-
kretne rozwiązania, a wybór pozostawialiśmy
tobie, tak teraz z całym naciskiem podkreślamy,
że absolutnie musisz uczyć się na własnych błę-
dach. Bez wyciągania wniosków i wdrażania ich
w życie, nowe techniki na nic się nie przydadzą,
nie poprawią Twojej efektywności.
Prostym sposobem na uruchomienie pę-
tli uczenia jest zarezerwowanie kilku chwil na
przeprowadzenie przeglądu zakończonego za-
dania (ang. after action review). Podczas przeglą-
du zadaj sobie następujące pytania:
• Czy szacowania zostały utrzymane? Jeśli
nie, to dlaczego?
• Czy bufor bezpieczeństwa został właści-
wie dobrany?
• Jakie problemy wystąpiły i jak im zaradzić
w przyszłości?
• Czego nowego się nauczyłem?
Wnioski z tak przeprowadzonego przeglądu
zastosuj od razu podczas wykonywania na-
stępnego zadania. Możesz również podzielić
się nimi i przedyskutować z resztą zespołu.
MICHAŁ BARTYZEL,
MARIUSZ SIERACZKIEWICZ
Trenerzy i konsultanci w �rmie BNS IT. Badają i roz-
wijają metody psychologii programowania, po-
magające programistom lepiej wykonywać ich
pracę. Na co dzień autorzy zajmują się zwiększa-
niem efektywności programistów poprzez szkole-
nia, warsztaty oraz coaching i trening.
Kontakt z autorami:
m.bartyzel@bnsit.pl, m.sieraczkiewicz@bnsit.pl
79
 KLUB PRO
Oferta skierowana dla firm
Jeżeli Twoja firma jest prenumeratorem Software Developer’s Journal za comiesięczną
dopłatą 50 PLN +VAT możesz dodatkowo otrzymać reklamę.
Wystarczy tylko, aby profil Twojej firmy pokrywał się z naszym magazynem.
Wyślij do nas: logo firmy, dane kontaktowe i informację o firmie
Reklama przez 12 kolejnych numerów tylko za 600 PLN +VAT.
Jeżeli nie posiadasz jeszcze prenumeraty możesz ją zamówić w atrakcyjnej cenie.
Dla nowych prenumeratorów specjalna oferta – 690 PLN.

Skontaktuj się z nami:

tel. +48 22 877 20 80
fax: +48 22 877 20 70
software@europress.pl

Opera Software Architektury systemów IT

Opera Software’s vision is to deliver the best In-
ternet experience on any device. We are offering
browser for PC/desktops and embedded pro-
ducts that operates across devices, platforms
and operating systems. Our browser can deliver
a faster, more stable and flexible Internet expe-
rience than its competitors.
http://www.opera.com
Twórca frameworków JUVE i serwera aplikacji
AVAX oferuje usługi, doradztwo, rozwiązania do
tworzenia nowoczesnych, dużych systemów i roz-
wiązań informatycznych/internetowych, integrujące
architektury ery post-J2EE/.NET, wykorzystujące
MDD/MDA dla dziedzin – bankowość, telekomuni-
kacja, handel, e-commerce, ERP/Workflow/CRM,
rozwiązania internetowe, portalowe.
www.mpsystem.com mpsystem@mpsystem.com

Kei.pl Future Processing

Kei.pl działa na rynku usług hostingowych od 2000
roku. Do naszych zadowolonych Klientów z du-
mą możemy zaliczyć wiele przedsiębiorstw sekto-
ra MSP, instytucji oraz osób prywatnych. W ofer-
cie Kei.pl znajdują się pakiety hostingowe, a także
usługi dla wymagających Użytkowników – platfor-
my e-Biznes oraz serwery fizyczne.
Future Processing to dynamiczna firma technolo-
giczna działająca na globalnym rynku oprogramo-
wania. Jesteśmy zespołem wysokiej klasy specja-
listów posiadających wiedzę i doświadczenie nie-
zbędne do realizacji ambitnych projektów informa-
tycznych. Jeśli programowanie to Twoja pasja do-
łącz do nas! (możliwość pracy zdalnej).

http://www.kei.pl http://www.future-processing.pl

Playsoft WSISiZ w Warszawie

Playsoft jako lider portowania aplikacji na plat-
formy mobilne wciąż powiększa bazę swo-
ich klientów: EA Mobile, Sega, THQ, Kona-
mi. W ramach rozszerzania swojej działalno-
ści, poszukujemy doświadczonego programi-
sty, który byłby odpowiedzialny za tworzenie
aplikacji na platformy Iphone, Windows Mobi-
le, Android.
http:// www.playsoft.fr
INFORMATYKA ZARZĄDZANIE
studia stopnia I i II (stacjonarne i niestacjonar-
ne) specjalności: inżynierskie, magisterskie
i licencjackie. Szczegółowe plany studiów, opi-
sy poszczególnych specjalności – zapraszamy
na stronę uczelni.
http://www.wit.edu.pl
 KLUB PRO
INFOTEX SP.J
Śmietanowski i Wsp.
Dystrybutor XP Unlimited – Serwer Terminali dla
Windows XP i VISTA. Program umożliwia łącze-
nie się z dowolnego klienta Windows, Linux z wy-
korzystaniem protokołu RDP. Cena wersji Classic
dla 5 użytkowników - 165€, dla nieograniczonej
liczby - 235€. Ponadto oferujemy opiekę serwiso-
wą i aplikacje internetowe na zamówienie.
http://www.infotex.com.pl
Volantis jest uznanym na całym świecie dostawcą rozwiązań mobil-
nych dla firm udostępniających informacje oraz dane przez Internet
(operatorów telefonii komórkowej, stacji tv, czasopism internetowych).
Dzięki zasadzie „stwórz raz, uruchamiaj gdziekolwiek” nasze rozwią-
zania zmniejszają złożoność, koszt i czas dostarczenia na rynek ser-
wisów i aplikacji. Volantis jest członkiem organizacji W3C, a naszymi
klientami są światowi potentaci telekomunikacyjni.
Proximetry Poland Sp. z o.o.
Proximetry Poland Sp. z o.o. jest polskim od-
działem amerykańskiej firmy Proximetry Inc. –
dostawcy systemów zarządzania sieciami bez-
przewodowymi opartymi na technologiach WiFi
i WiMAX. Naszą misją jest dostarczenie klien-
tom rozwiązań poprawiających jakość usług
(QoS) dostarczanych drogą radiową. Dołącz do
najlepszych i zostań członkiem naszej ekipy!
http://www.proximetry.com
TTS Company Sp. z o.o.
Sprzedaż i dystrybucja oprogramowania komputero-
wego. Import programów na zamówienie. Ponad 200
producentów w standardowej ofercie. Chcesz kupić
oprogramowanie i nie możesz znaleźć polskiego do-
stawcy? Skontaktuj się z nami – sprowadzimy nawet
pojedyncze licencje.
http://www.OprogramowanieKomputerowe.pl
Softline rozwiązania mobilne
Wiodący producent systemów mobilnych, do-
stawca aplikacji użytkowych dla biznesu (Sym-
bian OS, Windows Mobile, J2ME ) zaprasza do
współpracy. Zostań naszym partnerem. Dołącz
do zespołu.
http://www.softline.com.pl
Systemy bankowe, ISOF
HEUTHES istnieje na rynku od 1989 r. Obok
systemów informatycznych dla banków, ofe-
ruje nowoczesne oprogramowanie do obsługi
firm. System ISOF jest udostępniany klientom
w trybie SaaS lub licencji. Pracuje na platfor-
mie Linux i zawiera m.in. takie moduły jak
CRM, DMS, Magazyn, Sprzedaż, Logistyka
oraz Rachunkowość.
http://www.isof.pl
 zajawka
Zajawka

Szanowni Czytelnicy,
Niedawno obchodziliśmy 15-lecie SDJ. 15 lat największego polskiego pisma dla programistów. Przez ten czas
zbudowaliśmy oddane grono czytelników i markę wśród największych firm branżowych na rynku. Nie chce-
my jednak stać w miejscu. Świat się zmienia a wraz z nim media. Dlatego chcielibyśmy z przyjemnością poin-
formować, że Software Developer’s Journal staje w awangardzie światówych mediów. Otwieramy się na przy-
szłośc, a ...„Przyszłośc leży on-line”.
Od następnego numeru ( 6/2010 ) Software Developer’s Journal będzie dostępny tylko w wersji elektro-
nicznej. Co ważniejsze będzie on pismem całkowicie darmowym! Jesteśmy przekonani, że zmiana formatu
wydawania magazynu, a także szersza dostępność sprawi, że SDJ stanie się jeszcze bardziej opiniotwórczym
medium o programowaniu w Polsce. Nadal będziemy prezentować aktualną, a także sprawdzoną wiedzę
z dziedziny programowania. Współpracując z najwiekszymi firmami na rynku, a także pasjonatami programo-
wania, uczelniami wyższymi itp chcemy dostarczac naszym czytelnikom wiedzy potrzebnej do pracy, a także
dalszego rozwoju osobistego.
Pierwszy elektroniczny numer SDJ pojawi się ostatniego dnia kwietnia. Każdy następny będzie dostępny
do pobrania ostatniego dnia miesiąca. Jednocześnie nie zapominamy o materiałach dodatkowych do artku-
łów. Wszelkie aplikacje, kody a także materiały video będą dostępne na naszej stronie www.
Mam głęboką nadzieję, że ta zmiana przypadnie Państwu do gustu. Chcemy aby SDJ jak najbardziej odpo-
wiadał Państwa oczekiwaniom, dlatego będziemy wdzięczni za wszelkie sugestie i uwagi dotyczące naszego,
wspólnego magazynu.

Redaktor naczelny SDJ

Łukasz Łopuszański

82 05/2010