HISTORIA DOKTRYN, PRAWNYCH,

POLITYCZNYCH I ADMINISTRACYJNYCH

****************************************************************
*********
LIBERALIZM – nacisk na wolność jednostki. Moja wolność kończy się
na zakresie wolności drugiego człowieka.
Narodził się w Anglii. Silna pozycja burżuazji (podstawa prawa).
Rodzący się kapitalizm, idea wolnego rynku (A. Smith, Ricardo).
Myśl prawa natury. (PRAWO NATURY – zbiór pewnych reguł, które są
ponadczasowe, niezmienne, powszechne).

LIBERALIZM FILOZOFICZNY (ŚWIATOPOGLĄDOWY) – nacisk na

wolność jednostki, na indywidualizm, a nawet egoizm. Tolerancja i
poszanowanie odmienności.

ASPEKT GOSPODARCZY – państwo powinno mieć zadania

zminimalizowane. Mała ingerencja w gospodarkę. Ochrona własności
prywatnej – konieczna.

Wolność (I. Berlin):

 negatywna – od ingerencji państw i innych autorytetów w nasze
prywatne życie,
 pozytywna – prawo do pewnych działań.

SPOŁECZEŃSTWO – prosty zbiór jednostek. Jednostka dominuje nad

społeczeństwem.

SYSTEM PRAWNY – prawo natury (do życia, wolności, własności).

Zapewnienie tych praw i zbytnie nie ingerowanie.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

1
 John LOCKE – podwaliny pod myśl burżuazyjną. Zmniejszenie
znaczenia króla. Na bazie krytyki Tomasza Hobbes’a – myśl J. Lock’a
przeciwna była jego teorii. Ludzie mają rozum, którym posługują się.
Namiętności nie żądzą człowiekiem. Pełna szczęśliwość. Stan natury
jest niepewny. Nie można być sędzią we własnej sprawie, powrót do
myśli niepewności.

UMOWA SPOŁECZNA – społeczeństwo nie oddawało swojej wolności

w całości. Władzę zawsze można zmienić, tyrańska władza może być
obalona. Jedno prawo karania odstępców.
Umowa społeczna składa się z 2 etapów:
1) wiązanie się społeczeństwa,
2) oddanie władzy organowi (autorytetowi) – powołanie rządu
tworząc tym samym państwo.
Własność bierze się z pracy.
Idea władzy państwowej → ograniczenie monarchii (bardziej funkcje
prezentacyjne).
Pierwszy raz pojawia się trójpodział władzy:
1. ustawodawcza,
2. wykonawcza (sądownicza),
3. federacyjna – stosunki zagraniczne.
Nie można łączyć władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz
federacyjnej → może powstać bowiem dyktatura.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Tomasz HOBBES – nie było więzi społecznych między jednostkami. Wojna

wszystkich ze wszystkimi. Człowiek jest z natury zły. Ma rozum, ale nie
korzysta z niego. Wszyscy oddają władzę na cześć państwa. Państwo
jest w posiadaniu tej władzy. Dobra droga do absolutyzmu.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

2
Adam SMITH – ojciec ekonomii, odkrywca pewnych praw („Rozważania
nad przyczynami bogactwa narodu”).
Geneza powstania państwa: ludzie zawsze dzielili się na biednych
i bogatych. Bogaci to ludzie inteligentniejsi, a biedni to chcący wzbogacić
się na zamożnych. Bogaci tworzyli organizacje, które miały ich chronić
przed ludźmi ubogimi. Państwo ma funkcję ochronną – ochrona jednostki
(bez znaczenia majątkowego). Państwo jako stróż nocny. Państwo może
ingerować gdy są zagrożone jakieś wartości ludzkie, zasady i gdy ludzie
sami o to poproszą.
Społeczeństwo można opisywać poprzez zbadanie jednostki.

TEORIA EKONOMII – całym życiem gospodarczym rządzi „niewidzialna

ręka rynku” (rynek sam reguluje się). Nie ma potrzeby ingerencji w te
prawa. Państwo może ingerować tylko w ważnych dziedzinach
infrastruktury (np. budowa dróg, kanałów, oświetlenia, wałów
przeciwpowodziowych, itp.), w ostateczności, gdy nikt tym nie zajmie się.

Państwo powinno być tanie – minimalne wydatki (redukcja kadry

urzędniczej; podatki tylko tam, gdzie jest to konieczne).
Dla obrony państwa z zewnątrz powinna istnieć silna armia (podatek
uzasadniony): armia z poboru powszechnego lub zawodowa. Armia z
poboru powszechnego uczy patriotyzmu, poszanowania dla państwa,
trzeba jednak od nowa przeszkalać nowych ochotników. Armia zawodowa
jest profesjonalna, ale odpłatna. Lepsza jest armia zawodowa.

***************************************************************************
**********

Roman DMOWSKI – ojciec myśli narodowej. Różnicował ludzi ze

względu na narodowość. Zarzut współpracy z Rosjanami → nie do końca
prawda. Chęć utworzenia niepodległego państwa polskiego. Zamiast walki
→ praca u podstaw. Rozbudzanie świadomości u Polaków.
Doradzał współpracę z mocarstwem → bezpieczeństwo.

3
Niemcy są bezpieczniejsi od Rosjan, ponieważ są bardziej dojrzali. Gorsza
była germanizacja niż rusyfikacja.
NARÓD – to więzi między ludźmi i ich przodkami (mowa, kultura,
obyczaje). Miejsce jednostki wyznacza jego praca na poczet narodu →
żebyśmy jako naród rośli w potęgę.
Stan wiecznej wojny między narodami. Każdy ma prawo do aktywności.
Między narodami nie ma równości (hasła niechęci z osobami z innego
narodu). Polacy są postrzegani jako leniwi, bierni, gnuśni, słabo
uświadomieni narodowo.
Kwestia Żydów → nieprzejednany antysemita.
Postulował:
 aby Polacy mieli jak najwięcej praw (różnica między obywatelstwem
a narodowością),
 asymilacja,
 likwidacja autonomii językowej → powolna.
Żydzi nie dadzą się asymilować w Polsce. Wykonywali wolne zawody
(handlowcy, lekarze, adwokaci), co budziło niepokój Polaków, że opanują
Polskę przez piastowanie takich zawodów (zajęć).
Żydzi stanowili proletariat.
R. Dmowski postulował emigrację Żydów jako najbardziej skuteczną.
Zmiana koncepcji R. Dmowskiego → w trakcie I wojny światowej (1917 r. –
Rewolucja Lutowa) przy poparciu mocarstw zachodnich można odzyskać
niepodległość. Umiędzynarodowienie sprawy polskiej. W kwestii granic
polskich powinno się wcielać tereny etnicznie polskie.
Państwo parlamentarne z silną władzą wykonawczą.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Józef PIŁSUDSKI – wywodził się z PPS-u (socjalista).

W przeciwieństwie do Romana Dmowskiego był praktykiem (liczyły się
jego działania). Miał wpływ na ludzi poprzez swoją charyzmę. Szybko
stwierdził, że najważniejsze dla Polaków jest wywalczenie niepodległości z

4
bronią w ręku (idea powstańcza). Mała liczba ludzi brała udział
w powstaniu → niepowodzenie.
Gdy naród odwrócił się od J. Piłsudskiego stwierdził, że Polacy to ciemny
motłoch, który trzeba prowadzić, sami bowiem nie dadzą sobie rady. Mało
jest ludzi, którzy nadają się na przywódców. Panowanie elitaryzmu.
Później J. Piłsudski związał się z Austrią (Rosja zawsze będzie wrogiem).
Austria była najsłabsza z zaborców, więc będzie lżej funkcjonować przy
niej.
J. Piłsudski został uwięziony przez Niemców, ponieważ nie odmówił treści
przysięgi na cześć cesarza niemieckiego.
Uważał, że definitywnie trzeba rozbić Rosję, która była większym
zagrożeniem niż Niemcy.
J. Piłsudski umożliwił zwycięstwo bolszewikom, a potem ruszył z
ofensywą na Ukrainę. Nie było żadnych uprzedzeń do grup
mniejszościowych (Żydzi). Wszystkie grupy są jednakowe, ale muszą być
lojalne wobec Polski.
Państwo to symbol niepodległości (u Romana Dmowskiego był to naród).
System władzy:
 silna władza wykonawcza (J. Piłsudski był wrogiem parlamentu),
 mocne kompetencje prezydenta (niekoronowany monarcha) –
wyznacza dyrektywy do kierowania polityką.
Po śmierci J. Piłsudskiego tworzą się obozy, rozproszenie.
***************************************************************************
**********

ANARCHIA – nurt lewicowy doktryna postępu:

 ANARCHIZM KOLEKTYWISTYCZNY (ANARCHOKOLEKTYWIZM) –

gospodarka powinna opierać się na stowarzyszeniach produkcyjnych
nazywanych "kolektywami" (ewentualnie gminach, komunach)
łączących się ze sobą w federacje – najpierw prowincjonalne czy
regionalne, a potem krajowe, na mocy umów zawieranych pomiędzy
sobą. Taka organizacja gospodarki byłaby zarazem pewną
organizacją polityczną społeczeństwa, pozbawionego struktur

5
 państwowych. Własność [środki produkcji] w anarchokolektywizmie
jest uważana za zbiorową – należy nie do jednostek, ale
do stowarzyszeń, choć niektórzy anarchokolektywiści byli
zwolennikami pewnego rodzaju gospodarki mieszanej, gdzie domeną
indywidualnej własności byłaby drobna wytwórczość, a własność
zbiorowa dotyczyłaby produkcji na dużą skalę ⇒ Mikołaj
BAKUNIN

 ANARCHIZM INDYWIDUALISTYCZNY
(ANARCHOINDYWIDUALIZM) – system społeczny powinien opierać
się na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr
(postulat zniesienia pieniądza). Ludzkość to luźny związek egoistów,
a wszelka ingerencja w życie drugiego człowieka jest zbrodnią.
Myśliciel ten poddał również w wątpliwość własność. Nie jest jednak
on krytykiem własności jednostki, ale własności
kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez
silniejszych. Taką formę własności uznaje on za kradzież oraz
przestępstwo. Droga do anarchii społecznej prowadzi poprzez
rewolucję, to jest natychmiastowe i całkowite zniesienie porządku
kapitalistycznego ⇒ Pierre Joseph PROUDHON (odrzuca jednak
walkę zbrojną i terror indywidualny. Dopuszczona jest również
pewna forma przedstawicielstwa)

 ANARCHIZM KOMUNISTYCZNY (ANARCHOKOMUNIZM) – nie ma

państwa, wszystko jest wspólne; nie ma własności prywatnej.
To najbardziej usystematyzowana odmiana anarchizmu, powstała
na początku lat 80. XIX w. jako rozwinięcie poglądów
anarchokolektywistycznych. Zamiast indywidualnej albo
grupowej własności środków produkcji ten nurt anarchizmu
postuluje własność ogólnospołeczną, a użytkowaniem tej
własności powinny według jego zwolenników zajmować się
samorządne komuny, w administrowaniu którymi wszyscy
mieszkańcy mają mieć równy głos, łączące się ze sobą w federacje.

6
 Wszystkie jednostki powinny mieć swobodny dostęp do produktów
pracy, również posiadanych wspólnie, na mocy zasady "od każdego
według jego zdolności, każdemu według jego potrzeb" oraz pomocy
wzajemnej (czym różni się od nurtów anarchizmu proponujących
powiązanie w gospodarce ilości otrzymywanych dóbr z ilością
wykonywanej pracy) ⇒ Piotr KROPOTKIN

 ANARCHIZM SYNDYKALISTYCZNY (SYNDYKALIZM) –

najważniejsza rola związków zawodowych. Nurt, który ukonstytuował
się na początku XX w. w wyniku syntezy dotychczasowego
anarchizmu i ruchu związkowego. Anarchizm
syndykalistyczny przyjął model związkowy jako formę organizacji
walki ruchu robotniczego i zalążek przyszłego wolnego
społeczeństwa. Położył większy nacisk na większe związki
robotników-producentów, zamiast związków konsumentów (komun),
jak w przypadku anarchokomunizmu, nurty te jednak nie wykluczają
się wzajemnie. Podobna relacja zachodzi względem
anarchokolektywizmu. Cel w jego przypadku był ten sam –
likwidacja kapitalizmu oraz państwa oraz zastąpienie ich nowym,
samorządnym społeczeństwem, przy czym niektórzy
anarchosyndykaliści skłaniali się bardziej ku postulatom
anarchokolektywistycznym (np. w kwestii określonego
wynagrodzenia za określoną pracę), a inni ku rozwiązaniom
anarchokomunistycznym.

Państwo jest przyczyną wszelkiego zła. Domaga się zniesień innych

wartości: religii, tradycji, zwyczajów.

Wolność jest na pierwszym miejscu:

 wolność negatywna,
 wolność pozytywna.

Równość:
 formalna,

7
  materialna.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Wiliam GODWIN – każdy człowiek to czysta kartka zapisywana przez całe

życie. Postuluje uwolnienie szkoły od wsadzania młodego człowieka w
ramy wartościowania.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Max STIRNER – stwierdza, że w świecie zewnętrznym istniej tylko

człowiek, a reszta to widma (rodzina, państwo, lojalność, miłość). Powinno
odrzucić się te wszystkie widma (rodzinę). Człowiek jest z natury egoistą, a
państwo chce Zrobić z niego altruistę.
Nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo → też widmo.
Człowiek powinien robić to co chce , na co ma ochotę.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Pierre Joseph PROUDHON – ojciec anarchizmu, krytykował

marksizm. Chciał znieść własność środków produkcji, a pozostawić
własność indywidualną. Proponuje utworzenie banków, które udzielałyby
nieoprocentowanych kredytów na działalność; likwidacja pieniądza. Był za
tym, aby zlikwidować państwo, zmienić stosunki społeczno-gospodarcze.
Władza państwowa powinna być zniesiona. Demokracja to uciskanie
mniejszości, to zaprzeczenie wolności.
SPOŁECZEŃSTWO – suma jednostek → zawieranie tzw. umów między
nimi.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Mikołaj BAKUNIN – centralną kategorią jest wolność pozytywna.

Wolność negatywna jest niewystarczająca. Jest to warunek niezbędny do
rozwoju człowieka. Wolność jest niepodzielna (nie można zrezygnować z

8
części wolności). Człowiekowi trzeba dać szansę samorealizacji. Wolność
powinna być jak najszersza, ale trzeba godzić się z wolnością innych ludzi.
Władza, rządy → to myślenie, że państwo wie lepiej co jest dla ludu lepsze
niż sam lud. Negował parlamentaryzm.
Zniszczenie państwa przez rewolucję (przesłanki → nędza ludu oraz idea
przywrócenia wolności). („Bez walki społeczeństwo jest martwe”).
Własność to efekt pracy; nie może być ona efektem dziedziczenia.
Zniesienie własności prywatnej – a więc bodźca do wytwarzania, poza
koniecznością utrzymywania się przy życiu. Własność, gdy jest
następstwem pracy, wyobraża działalność ciała, podobnie jak myśl
wyobraża działalność duszy. Jest znakiem widomym działalności naszej,
przetwarzającej świat podobnie jak idee nasze, nasze prawa, wolność
naszego sumienia wyobrażają nasz udział w przetwarzaniu świata
moralnego. Kto pracuje wytwarza, posiada prawo do owoców swej pracy;
na tym właśnie polega prawo własności. I jeżeli mniejsza lub większa
energia i pracowitość powoduje nierówność, to ta nierówność materialna
jest rękojmią równości moralnej, jest następstwem zasady, że każdy
powinien być wynagradzany według swych zasług. Należy zaprowadzić
ustrój, przy którym własność nie mogłaby się stać monopolem i nie
mogłaby być przekazywana dziedzicznie ludziom nie pracującym, w
którym prawa ograniczałyby nagromadzenie jej w niewielu rękach i
sprzyjały jej słusznemu podziałowi. Lecz zniesienie własności prywatnej
i zastąpienie kolektywizmem zniweczyłoby wszelką pobudkę do
pracy, zniweczyłoby wolność pracy, oddałoby całą pełnię władzy i zarząd
nad wszelkim dobrem w ręce niewielu przedstawicieli państwa i gminy,
ludzi, którzy jak wszyscy inni są dostępni słabości, egoizmowi,
stronniczości. Zostałby na wszystkich obywateli rozciągnięty system najmu
Kolektywizm to stadium pierwotne życia ekonomicznego, to okres, w
którym ludzkość nie wykluła się jeszcze ze skorupy patriarchalno-
podzinmego ustroju. Dziś istnieje tylko w gminach rosyjskich, gdzie chłopi,
niedawno uwolnieni z poddaństwa, pospiesznie starają się zdobyć sobie
własność osobistą. Warstwa robotnicza jest najbardziej zacofana,
najbardziej głucha na wszelkie wołanie postępu.

9
M. Bakunin to wojujący ateista. Uważał, że religia zniewala lud.

♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣

Georges SOREL – przedstawiciel rewolucyjnego syndykalizmu. Był

zwolennikiem bolszewików i III Kominternu. Uważał, że nawet po
zwycięstwie partii socjalistycznej pozostaną instytuty ucisku jak: policja,
armia, biurokracja.
Rozwój społeczny według niego opierał się na grze sił wypadkowych,
co odpowiadało walce człowieka np. z żywiołami przyrody. Traktował on
o mitach i utopiach.
MITY to wizje przyszłej walki, to strajk powszechny syndykalistów,
rewolucja katastroficzna Marksa.
UTOPIA zaś to intelekt i racjonalne wizje przyszłości; jest ona czynnikiem
destrukcyjnym i demoralizującym świadomość grup społecznych.
Twórczą więź społeczną widział w istnieniu stosunków
pozainstytucjonalnych w spontanicznym tworzeniu nowej kultury przez
społeczeństwo syndykalizmu. Postulował odizolować proletariat od
innych klas. Proletariat powinien pracować nad emancypacją spod
wszelkiego kierownictwa. Był przeciwny akcjom sabotażowym, a idea
strajku powszechnego miała być poprzedzona licznymi strajkami
lokalnymi.
♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣♣
Piotr KROPOTKIN – był księciem, arystokratą. Uważał, że państwo
zawsze będzie nastawać na życie społeczeństwa. Element: państwo →
prawo.
Nie da się zreformować państwa, bo same w sobie jest złe. Człowiek z
natury jest dobry, a państwo chce go zniszczyć.
Rewolucja nie powinna być za bardzo krwawa, względna. Nie muszą być
likwidowani wszyscy ludzie związani z państwem, mogą zmienić się
na dobrych obywateli.

10
 Państwo jest czynnikiem które w ciągu całej swojej historii, służyło
dla przeszkadzania jednoczenia się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy
miejscowej dla tłumienia istniejących wolności i zabijania w zarodku
nowych. Organizacja, która ma już za sobą parę stuleci istnienia i
która silnie ukształtowała się w pewną formę, w celu wypełnienia w
dziejach określonej roli, nie może przystosować się do odegrania roli
biegunowo przeciwnej.
 Państwo jest uosobieniem zła i tworem, który najskuteczniej
ogranicza wolność człowieka.
 Państwo jest instytucją, która przeszkadza naturalnemu rozwojowi
społeczeństwa
 Anarchizm dowiódł, że autorytet państwa, rozszerzającego coraz
bardziej zakres swej władzy, jest faktycznie tylko szkodliwą,
nieużyteczną nadbudową, którą wzniesiono w interesie kapitału.
 Państwo w całej swej historii służyło do przeszkadzania w
jednoczeniu się ludzi, dla paraliżowania inicjatywy miejscowej, dla
tłumienia istniejących wolności i zabijaniu w zarodku nowych.
 Niepodobna jest zrobić nic pożytecznego dla ludu przy pomocy
machiny administracyjnej.
 Wszystko to co kiedyś było uważane za funkcję państwa, jest dziś
kwestionowane; ludzie załatwiają swe sprawy daleko łatwiej i lepiej
bez pośrednictwa państwowego.
 Ludzkość dąży do sprowadzenia działalności rządów do zera, czyli
do zniesienia państwa, tego uosobienia niesprawiedliwości, ucisku
i monopolu.
 Wszelkie państwo to sojusz bogatych przeciwko biednym, sojusz
posiadających władzę przeciwko tym, którymi rządzą
 Wszelki rząd, wszelka władza powstała jako wynik wojny.
 Tam gdzie nie ma i nigdy nie było wojny – nie ma rządu.
 Sama istota państwa stanowi przeszkodę podstawową dla rozwoju
społeczeństwa na zasadach równości i wolności, ponieważ państwo

11
 jest formą historyczną, która utworzona została w celu przeszkodzenia
takiemu rozwojowi.

***************************************************************************
**********

12